EUSKARAKO

APUNTEAK

Lehenengo Maila
2011-2012 Ikasturtea

Rubén Crespo Vergara

1-HIZTEGIA

 ADITZAK:
Beber: EDAN
Casar: EZKONDU
Crear: SORTU
Comer: JAN
Comprar: EROSI
Contestar: ERANTZUN
Curar: SENDATU
Decir: ESAN
Dormir: LO EGIN
Entrar: SARTU
Escribir: IRAKURRI
Escuchar: ENTZUN
Estudiar/aprender: IKASI
Ir: JOAN
Limpiar: GARBITU
Morir: IL
Nacer: JAIO
Necesitar: BEHAR UKAN
Peinarse: ORRATZU
Recordar: GOGORATU
Trabajar: LAN EGIN
Ver: IKUSI
Volver: ETORRI
Viajar: BIDAIATU

 IZENONDO (son siempre invariables, en género y número):

Aburrido: ASPERTUTA
Alto: ALTUA
Bajo: BAXUA
Barbudo/bigotudo: BIZARDUNA/BIBOTEDUNA
Cansado: NEKATUTA
Cerca: HURBIL/GERTU
Delgado: ARGALA/MEHEA
Desesperado: ETSITA
Encantado: URTE ASKOTARAKO
Feo: ITSUSIA
Gordo: POTOLO/GIZENA
Grande: HANDIA
 Guapo: EDERRA/POLITA
Lejos: URRUN/URRUTI
Nervioso: URDURIA
Peinado: ORRAZKERA
Pequeño: TXIKIA
Rápido/Inteligente: AZKARRA
Ruidoso: ZARATATSU
Tranquilo: LASAIA

 FAMILIA:
Padre: AITA
Madre: AMA
Padres: GURASOAK
Abuelo: AITONA/AITITE
Abuela: AMONA/AMATXU
Abuelos: AITONA-AMONAK
Hijo: SEMEA
Hija: ALABA
Hijos: SEME-ALABA
Hermano (de hermano): ANAIA
Hermana (de hermano): ARREBA
Hermano (de hermana): NEBA
Hermana (de hermana): AHIZPA
Nieto/a: BILOBA
Tío: OSABA
Tía: IZEBA
Esposo: SENARRA
Esposa: EMAZTEA
Esposos: SENAR-EMAZTEAK

 LANBIDEAK:
Abogado: ABOKATUA
Bombero: SUHILTZAILEA
Comprador: EROSLE
Conductor: GIDARIA
Cura: APAITZA
Deportista: KIROLARIA
Dibujante: DISEINATZAILEA
Escritor: IDAZLEA
Enfermera: ERIZAINA
Fontanero: ITURGINA
 Fotógrafo: ARGAZKILARIA
Jefe: BURUA/NAGUSIA
Maestra: ANDEREÑO
Maestro: MAISUA
Mecánico: MEKANIKARIA
Músico: MUSIKARIA
Panadero: OKINA
Pelotari: PILOTARIA
Peluquera: ILE-APAINTZAILEA
Periodista: KAZETARIA
Policía municipal: UDALTZAILEA
Político: POLITIKARIA
Profesor: IRAKASLEA
Trabajador/operario: LANGILEA
Vendedor: SALTZAILEA
Viajero: BIDAIARIA

 KOLOREAK:
Amarillo: HORIA
Azul: UEDINA
Blanco: TXURIA
Gris: GRISA
Marrón: MARROIA
Morado: MOREA
Naranja: LARANJA
Negro: BELTZA
Rojo: GORRIA
Rosa: ARROSA
Verde: VERDEA

 HILABETEAK:
Enero: URTARRILA
Febrero: OTSAILA
Marzo: MARTXOA
Abril: APIRILA
Mayo: MAIATZA
Junio: EKAINA
Julio: UZTAILA
Agosto: ABUZTUA
Septiembre: IRAILA
Octubre: URRIA
 Noviembre: AZAROA
Diciembre: ABENDUA

 URTAROAK:
Primavera: UDABERRIA
Verano: UDA
Otoño: UDAZKENA
Invierno: NEGUA

 OPORRAK:
Vacaciones de Verano: UDAKO OPORRAK
Navidades: GABONAK
Carnavales: IHAUTERIAK
Semana Santa: ASTE SANTUA

 EGUNEKO MOMENTUAK:
Mañana: GOIZA
Mediodía: EGUERDIA
Tarde: ARRATSALDEA
Noche: GAUA
Medianoche: GAUERDIA

 GELAK:
Sala de estar: EGONGELA
Comedor: JANGELA
Dormitorio: LOGELA
Baño: KOMUNA
Cocina: SUKALDEA

 GORPUTZ ATALAK:
Cabeza: BURUA
Pelo: ILEA
Oreja: BELARRIA
Ojo: BEGIA
Nariz: SUDURRA
Boca: AHOA
Cuello: LEPOA
Brazo: BESOA
Mano: ESKUA
Dedos de la mano: HANTZAK
Pierna: HANKA
 Pie: OINA
Dedos de los pies: BEHATZAK

 EGUNAK:
Hoy: GAUR
Ayer: ATZO
Mañana: BIHAR
Antes de ayer: HERENEGUN
Pasado mañana: ETZI

 ASTEANEKO EGUNETAN:
Lunes: ASTELEHENA
Martes: ASTEARTEA
Miércoles: ASTEAZKENA
Jueves: OSTEGUNA
Viernes: OSTIRALA
Sábado: LARUNBATA
Domingo: IGANDEA

Desde el lunes hasta el viernes, los días centrales de la semana: ASTELEHENETIK

OSTIRALERA, ASTEGUNAK.
El fin de semana: ASTEBURUA.

 CONECTORES:
Primero: LEHENENGO
La primera cosa: LEHENDABIZI
Hoy por la mañana: GAUR GOIZEAN
Luego: GERO/ONDOREN
Más tarde: GEROAGO
Después de ___: ____ ETA GERO
Finalmente: AZKENIK
Todos los días: EGUNERO
2-ADITZAK:

IZAN (Ser)

Ni naiz
Zu zara
Hura da
Gu gara
Zuek zarete
Haiek dira

EGON (Estar/haber)

Ni nago
Zu zaude
Hura dago
Gu gaude
Zuek zaudete
Haiek daude

UKAN (Tener)

Nik dut/ditut
Zuk duzu/dituzu
Hark du/ditu
Guk dugu/ditugu
Zuek duzue/dituzue
Haiek dute/dituzte

GUSTATZEN (Gustar)

Niri gustazen zait/zaizkit

Zuri gustatzen zaizu/zaizkizu
Hari gustatzen zaio/zaizkio
Guri gustatzen zaigu/zaizkigu
Zuei gustatzen zaizue/zaizkizue
Haiei gustatzen zaie/zaizkie
3-AURKEZPENA:

 Nor zara zu? Ni Rubén naiz

 Nongoa zara zu? Ni Zaragozakoa naiz
 Non bizi zara? Artikaberrin bizi naiz
 Zer zara zu? Ni irakaslea naiz
 Zenbat urte dituzu? Nik 29 urte ditut
 Zein da zure teléfono zenbakia? 669741456
 Zer gustatzen zaizu? Niri musikoa gustatzen zait/ niri ez zait musikoa gustatzen
 Zein da zure izena? Nire izena Rubén da
 Zeintzuk dira zure abizenak? Crespo Vergara dira
 Zein da zure jaioterria? Zaragoza da
 Zein da zure egoera zibila? Ezkongabea da
 Noiz da zure urtebetetzea? Nire urtebetetzea Irailean da

4-ZENBAKI KARDINALAK:

0 : huts/zero
1 : bat
2 : bi
3 : hiru
4 : lau
5 : bost (bortz)
6 : sei
7 : zazpi
8 : zortzi
9 : bederatzi
10 : hamar
11 : hamaika
12 : hamabi
13 : hamahiru
14 : hamalau
15 : hamabost (hamabortz)
16 : hamasei
17 : hamazazpi
18 : hemezortzi (hamazortzi)
19 : hemeretzi (hamaretzi)
20 : hogei
21 : hogeita bat
22 : hogeita bi
23 : hogeita hiru
......
30 : hogeita hamar
31 : hogeita hamaika
......
38 : hogeita hemezortzi
39 : hogeita hemeretzi
40 : berrogei
50 : berrogeita hamar
60 : hirurogei
70 : hirurogeita hamar
80 : laurogei
90 : laurogeita hamar
100 : ehun
200 : berrehun
300 : hirurehun
400 : laurehun
500 : bostehun
600 : seiehun
700 : zazpiehun
800 : zortziehun
900 : bederatziehun
1.000 : mila
2.000 : bi mila
3.000 : hiru mila
4.000 : lau mila
10.000 : hamar mila
100.000 : ehun mila
1.000.000 : milioi bat
1.000.000.000 : mila milioi (miliar bat)
1.000.000.000.000 : bilioi bat

Hogeitik ehunerainoko zenbakiak honela idatziko dira

41: berrogeita bat

69: hirurogeita bederatzi
97: laurogeita hamazazpi
Milakoak bananduta idatziko dira

4.000: lau mila

47.000: berrogeita zazpi mila
91.000: laurogeita hamaika mila

Milioikoak ere bananduta

1.000.000: milioi bat

4.000.000: lau milioi
100.000.000: ehun milioi

Ehunetik milarainoko zenbakiak horrela idatziko dira: ehunekoak eta hamarrekoak

"eta" partikularekin lotuta:

225: berrehun eta hogeita bost

579: bostehun eta hirurogeita hemeretzi

Milatik gorako zenbakiak idazteko, irizpide bera erabili

1.003: mila eta hiru

3.456: hiru mila, laurehun eta berrogeita hamasei
35.436: hogeita hamabost mila, laurehun eta hogeita hamasei
457.908: laurehun eta berrogeita hamazazpi mila, bederatziehun eta zortzi

5-ESAMOLDEAK:

 Hori da! (¡Eso es!)

 A zer nolako etxea! (¡Menuda casa!)
 Bai zera! (¡Será para ti!)
 Presaka naiz (Tengo prisa)
 Goazen! (¡Vamos!)

6-AGURKETAK:

 Agur!
 Kaixo!
 Egun on!
 Arratsalde on!
  Gabon!
 Gero arte!
 Bihar arte!
 Ikusi arte!
 Laster arte!
 Aspaldiko!
 Ongi/ondo
 Gaizki
 Ederki/primeran
 Erdi purdi
 Beti bezala
 Berdin/baita zuri ere
 Ondo lo egin!
 Ongi segi!
 Nahi duzun/duzuen arte!

7-ADITZONDO:

 Non? (¿Dónde?)
 Zein?/Zeintzuk? (¿Cuál?/¿Cuáles?)
 Zer? (¿Qué?)
 Nongoa? (¿De dónde?)
 Zenbat? (¿Cuántos?)
 Nor? (¿Quién?)
 Noiz? (¿Cuándo?)

8-NON DAGO? (¿Dónde está?):

IZEN PROPIOAK IZEN ARRUNTAK

Singularra Plurala Singularra Plurala
Terminados en -N (BurlataN) -ETAN (Estatu -N /-AN -ETAN
vocal BatuETAN) (IkastolaN/ (IkastolETAN/
JauregiAN) JauregiETAN)
Terminados en -EN (AntsoainEN) -EAN -ETAN
consonante (TrenEAN) (TrenETAN)
Terminados en “r” -REN -REAN -RETAN
(AmaiurREN) (LurREAN) (LurRETAN)

9-ERAKUSLEAK:

HAU (este/a) HAUEK (estos/as)

HORI (ese/a) HORIEK (esos/as)
HURA (aquel/la) HAIEK (aquellos/as)
10-NONGOA DA?/NONGOAK DIRA? (¿De dónde eres?/¿De dónde sois?):

IZEN PROPIOAK BAKARRIK Singularra Plurala

Terminados en vocal
Terminados en “n”
Terminados en “l”
Terminados en “r”
-KOA (BurlataKOA) da
-GOA (GaraisoainGOA) da
-GOA (UsurbilGOA) da
-REKOA (AmaiurREKOA) da
-KOAK (BurlataKOAK) dira
-GOAK (Garaisoaingoak)
dira
-GOAK (UsurbilGOAK) dira
-REKOAK (AmaiurREKOAK)
dira

11-EDUTEZKOAK:

NIRE (mi) GURE (nuestros/as)

ZURE (tu) ZUEN (vuestros/as)
BERE (su) HAIEN (sus)

12-ESTRUCTURA DE LAS ORACIONES:

AFIRMATIVA:

Sujeto + Pronombre + Complementos + Verbo (+ Verbo auxiliar)

NEGATIVA:

Sujeto + Pronombre + EZ + Verbo auxiliar (Concordado) + Verbo + Complementos

INTERROGATIVA:

Forma 1:
Adverbio interrogativo + Pronombre + Complementos + Verbo (+ Verbo auxiliar)

Forma 2:
Adverbio interrogativo + Verbo (+ Verbo auxiliar) + Pronombre + Complementos

El principio de la frase o pregunta lo ocupa siempre la información importante de la

misma.
13-NOLAKOA DA?/NOLA DAUDE? (¿Cómo es?/¿Cómo está?):

NOLAKOA DA?/NOLAKOAK DIRA?: se utiliza para preguntar por características de algo

o de alguien. Adibidez:

-Nolakoa zara? Ni altuA naiz (se respeta la “a” del adjetivo)

Nola dago?/Nola daude?: se utiliza para preguntar cómo está algo o alguien, referido
al sitio físico o estado de ánimo. Adibidez:

-Nola zaude? Ni triste nago/Ni nekatuta nago (se quita la “a” del adjetivo)

14-DATAK:

-En respuesta a ¿cuándo?

Mes + AREN , Día + AN (Adibidez: abenduAREN hiruAN, 3 de Diciembre)

-En respuesta a ¿qué?

Mes + AREN , Día + A (Adibidez: urtarrilAREN hemezortziA, 18 de Enero)

15-IRAGARKIAK:

ADITZA (Verbo) + LAGUNTZAILE (Auxiliar)

El LAGUNTZAILE puede ser:

-UKAN si el verbo principal es transitivo

-IZAN si el verbo principal es intransitivo

Adibidez: niK ikusi DUT edo ni atera NAIZ

16-DEKLINAZIOA:

El adverbio NOR varía según si el verbo de la pregunta es transitivo o intransitivo, por

lo que hay que declinarlo.

NOR NORK
Sujeto Ni Nik
Zu Zuk
Hura Hark
Gu Guk
Zuek Zuek
Haiek Haiek
Demostrativos Hau Hauek
Hori Horrek
Hura Hark
Hauek Hauek
Horiek Horiek
Haiek Haiek

En la respuesta, hay que declinar el sustantivo objeto de la pregunta, en el caso de las

NORK. En el caso de las preguntas NOR, el verbo es intransitivo y el plural se realiza en
la conjugación del verbo.

NORK IZEN PROPIOAK IZEN ARRUNTAK

Singularra Plurala Singularra Plurala
Terminados en -EK (RubenEK) -K /-AK -EK
vocal (IrakasleAK/ (IrakasleEK*/
neskaK) neskEK**)
Terminados en -K (UnaiK) -AK -EK
consonante (TrenAK) (TrenEK)
Terminados en “r” -REK (MarREK) -RAK -REK
(TxakurRAK) (TxakurREK)
* e+e->ee

** a+e->e

17-NOIZ DA? (¿Cuándo es?):

Declinación para responder a NOIZ DA? Con un mes o un día de la semana.

Singularra Plurala
HILABETEAK UrtarrilEAN UrtarrilETAN
OtsailEAN OtsailETAN
MartxoAN MartxoETAN
ApirilEAN ApirilETAN
 MaiazteAN MaiazteETAN
EkaineAN EkaineETAN
UtzailEAN UtzailETAN
AbuztuAN AbuztuETAN
IrailEAN IrailETAN
UrriAN UrriETAN
AzaroAN AzaroETAN
AbenduAN AbenduETAN
ASTEANEKO EGUNETAN AstelehenAN AstelehenETAN
AstearteAN AstearteETAN
AsteazkenEAN AsteazkenETAN
OstegunEAN OstegunETAN
OstiralEAN OstiralETAN
LarunbatEAN LarunbatETAN
IgandeAN IgandeETAN

18-DETERMINATZAILEAK:

Mucho (cosas físicas): ASKO

Mucho (cosas abstractas): HANDIA

Poco (cosas físicas/abstractas): GUTXI

19-ADITZ FORMAK:

 ORAINALDI BURUTUA (Presente ya realizado; vamos, pasado):

Verbo principal + auxiliar (IZAN edo UKAN)

Adibidez: Donostian egon naiz (He estado en San Sebastián)

 GEROALDIA (Futuro planeado):

KO
Verbo principal + + auxiliar (IZAN edo UKAN)
GO (terminado en “n”)

Adibidez: Donostian egonGO naiz (Estaré en San Sebastián)

  ORAINALDI EZBURUTUA (Presente habitual):

TEN
Raiz del verbo principal + + auxiliar (IZAN edo UKAN)
TZEN

Adibidez: Donostian egonTEN naiz (Estoy habitualmente en San Sebastián)

 ORAINALDIA (Presente continuo):

TEN
Raiz del verbo principal + + ARI + auxiliar (IZAN)
TZEN

Adibidez: Donostian egonTEN ARI naiz (Estoy ahora en San Sebastián)

Ez naiz Donostian egoTEN ARI (Ahora no estoy en San Sebastián)

Excepciones para el eguraldi: ELURRA ARI DU (está nevando) / EURIA ARI DU

(está lloviendo)

20-BADAGO?/BADUZU? (¿Hay?/¿Tienes?):

Para preguntar si hay algo o si se tiene algo de una manera enfática, se utiliza la
partícula “BA” seguida de los verbos EGON y UKAN.

BADAGO? AFIRMATIVA NEGATIVA

Singularra Bai, badago iturriA Ez, ez DAGO iturriRIK
(BAdago iturriRIK?)
Plurala Bai, baDAUDE mahaiAK Ez, ez DAGO mahaiRIK
(Badago mahaiRIK?)

BADUZU?/BADUZUE? AFIRMATIVA NEGATIVA

Singularra Bai, baDUT/baDUGU Ez, ez DUT/DUGU

txokolateA txokolateRIK
(BAduzu/duzue
txokolateRIK?)

Plurala Bai, baDUT/baDUGU Ez, ez DUT/DUGU liburuRIK

 liburuAK

(BAduzu/duzue liburuRIK?)

21-ZER ORDU DA?

Mediodía: EGUERDIA

Medianoche: GAUDERDIA

ORDUA:

01:00 Ordu bata

02:00 Ordu biak

03:00 Hirurak

04:00 Laurak

05:00 Bostak

06:00 Seiak

07:00 Zazpiak

08:00 Zortziak

09:00 Bederatziak

10:00 Hamarrak

11:00 Hamaikak

12:00 Hamabiak

Adibidez:

Las siete de la mañana: GOIZEKO ZAZPIAK DIRA

Las tres de la tarde: ARRATSALDEKO HIRURAK DIRA

Las diez de la noche: GAUEKO HAMARRAK DIRA

Las siete y cinco: ZAZPIAK (7ak) ETA BOST

Las siete y cuarto: ZAZPIAK (7ak) ETA LAURDEN

Las siete y media: ZAZPI (7_) ETA ERDIAK

Las ocho menos cinco: ZORTZIAK (8ak) BOST GUTXI

Las ocho menos cuarto: ZORTZIAK (8ak) LAURDEN GUTXI

22-NONDIK-NORA (De dónde a dónde):

IZAN BEREZIAK ETA ARRUNTAK

Singularra Plurala
Nondik? Bokala + TIK Bokala + ETATIK*
Kontsonante + ETIK Kontsonante + ETATIK
No o L + DIK No L + ETATIK
Nora? Bokala + RA Bokala + ETARA*
Kontsonante + ERA Kontsonante + ETARA
*a+e->e; e+e->ee

Adibidez:

DonostiaTIK, ZaratzERA

ZuhaitzeTIK, lunera

DendETATIK, kaleETARA

ApalETATIK, hormETARA

23-LUKUZKO ADITZONDOAK:

Aquí: HEMEN

Ahí: HOR

Allí: HAN

24-NOREKIN? (¿Con quién?):

NOREKIN? IZEN ARRUNTAK IZEN PROPIOAK

Singularra LagunAREKIN* MikelEKIN/JulianaREKIN
Plurala LagunEKIN* MarREKIN eta JonEKIN
*a+e->e; e+e->ee
25-EXPRESAR GUSTOS QUE CONLLEVAN UNA ACCIÓN:

 Se utiliza el verbo en presente habitual (EGUNERO), se le quita la “n” y se

añade una “a”.
 Siempre, el UKAN se conjugará en singular.

Adibidez:

Irakurri->IrakurTZEN->IrakurtzeA

Edan->EdaTEN->EdateA

Nik irakuntzeA, edateA, jatoA gustatzen ZAIT

26-NON DAGO? (¿Dónde está?):

Delante: AURREAN
Detrás: ATZEAN
A la izquierda: EZKERREAN
A la derecha: ESKUBIAN
Arriba: GOIAN
Abajo: BEHEAN
Encima: GAINEAN
Debajo: AZPIAN
Dentro: BARRUAN
Fuera: KAMPOAN
En medio: ERDIAN
Entre: ARTEAN
Al lado: ONDOAN