Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
2
1(0 si ewe k6 si orisa, sem follha DBO btl orixa
s em fo~~u~ n.ilio hii odd, sem folha ,cert,amen fie n30 e:dsdria ealilid om b~e.
v arias sao as lendas que justi ficam essa rel 1J!~ das folhas com, Osaanyin, sendoeste a.r.id ori undo da cidade de lniw6, atualmente denO"o da Njger~ nas proxim:idades, dafro~:de:ilr!J. com os ex-Daome; muitos pesqulsadores acrescenram a. Ligayao deste ,!lOS -orixas Al!oni, ,O,gun. Os06s1 e Esu, tan1b6m habitantesdElS florestas,
Relata-se no Brasil que, Oxossi era irmao de Ogun e de Exu, todos tres tullos Iernanja Bxu era indisciplinndo e insolente com sua. mie,. per isso ela 0 maadou embora Os Quiros dois filhosque possaiam urns condura djsdpUnada, contirruavam ao lado de sua mie, Ogum trebalhava no CIIlUpO. Enqaanto, Ox6ssj~ ensinado par 0 gun, tornara-se um grande cacador, abastecendo sua casa, de forma farta, nao spenas de caca, mas tambem de produtos sgricelas,
Sua mae andava inquieta, e resolveu consultar UIU babaJ:ao. este lhe dlsse que deveria proibi I' Oxossi de jr caear, pois arriscava-se a eacontrar Ossain, aq uele que del,em 0 P oder das plantas, e que vivia nas profundezas da floresta, Oxossi flcaria exposto a um feitico de Ossaim para obriga-lo a permanecer em Sua companhia, IernaJ.J.ja exigiu, entao que seu filho 0;,;,0:55i renunciasse a suas au vidades de caca, 0 q ue HaO aconteceu; e como sempre faziam, Oxossi e seus amigos, dirigiram-se a floresla, hi chegando dianre de umagrande ,m-vore
( ir6k6 ), separararn-se prosseguiram isoladamente, devendo encontrarem-se ali no flnm da cacada
Final da tarde, todcs se reuniram no ponte marcado, mas e OXGssi, dele nem sinal chamaram, gritaram exaastivamente e Oxossi n3:o' respondia, He havia encomrado Ossain e.este dera-le para beber uma por,~1:io onde foram maceradas certas folhas, como amlinimtiye, cujo 0 nome signiflca .•• apossa-se cia pessoa C' de sua inteligencia " Oxossi sem memoria passou a morar com Ossein. concretizando assirn a previsac do ba,balab.
Ogun inconfounado coma aUSeTlC-l,a do j 111100, partiu a sua pmcura, encontrandc-o nas profudezas da floresta, de ,0 trouxe de volta, mas Iemanja I.laO mails quis saber do mbo e Ogun revoltando-se desta vez com a atitudc de sua u'Iae, ganhou 0 mundc, HaO mats querendo cOJnpartHhar cia casa com sua mae" enquanto Oxossi retornou para acompan Ilia de Ossain, lem ~wja desesperada por tcr perdido todos os seus mhos chorou tanto de que saas l~grimas nasceu 0 RIO GOlIN.
Uma outra bislbria fala docarater e da habilidade de Osonyin, "os pais de Ossain o haviam pari do e deixado l1U, Quando ele cresceu foi para. a floJe&~:a e multo ahorrecide fez 11m trabalho contra 0 pai, a fim de que de nao pudess e respimr bern e ficasse sufocado, Feito lSSO. partiu em passeio pelo mundo. Todos tentavam curar 0 pai e como nao conseguiram forarn procurar Ossain, 0 filho, queassim disse: Men pai e dono de urna roupa urna calca e lim gorro que deve me dar'. 0 pai, arquejante, consentiu em din as coisas, Ossain 00 saber, foi arrancar da por,l:a 0 trabalho feiito que ali havia colocado. Desde entao passou.a estar vestido, deixando de usar fo.lhas paHii. cobrir-se Ossain fez., Ent~o~ '1lITl o:abalho para: sua mae ter dOE de barrlga e saiu em passeio pelo mundo. Tentaram eura-la em vio alas pessoas lembraram-se de Ossain III foram procura-lo. EI.e disse: "MinJlJI mae tern urn pano listrado, do preto branco e vennelho' , .. A mtle en V]OU (I pano para 0 flJho e flcou eurada Ossai III teveum 61110' e .PClISOll': • 0 que eu flz a meus pais, 0 meu filho ftn.'! comigo' Pegce 0 mba. e queimo-o e f~z: urn po. preto, Depois de lres a quaao aaos, 0 rei da eidade ficou doentee iungll.crn eonseguiacura-lo, Ossain foi chamado e
Orunmila. daa. Osanyfn () no.e da.s plantas
deu-lhe 0. p6 preto para tomar, 0 rei fieou bom e ordenou que Ossam ficasse sempre a S1eU lado e que recebesse a metade das oferendas que lhe tossera dedicadas,
Ossaiu possui caractertsricas bern ]l["ox:imas <II EKU. Conta-se que 0 pcder das folb,as poderia ter side dado a E~1.iI, dlaute do fato de que: por ceasiao de varias 'epidemi.a:s. ahUl.ttantes no
J mundo, Exu retorna ao Orun a 11m de comuniear a Olodumru-e, suplicando-Ihe ajuda. No caminho eucontra-se CDl11!. Ossaim que estaria, aaquela ocasrao, vindo residir no' Ayi~:. e resolve. contar-lhe ou avisar-Ihe eta. sltllla9fjo desesperadora que ilia se deparar. Assim sendo, dianre dos fates eles decidirasn que Exu retornaria para n terra, urna vel; que lUna v·ez que tambem pcderia estar enfermo, e Ossain retornada ao Orun COm a mi ss.ao de relatar os f!Uosa OIlodl,lUlare~ e
i buscar junto' ao criador a cura das enfermidades Oladumare. entao, resolve passar a Ossaim urna cabaea con tendo toda a sebedoria 0 0 poder das foUtas para q LIe de pudesse ourar e restabelecer a: manntencao da terra
~ ComO' 6sanyln descobre 0 nome des follJ'asj OrimmiJ&' da aOsanyin .0 nome das plan.tas
1m foi consultado porOnl:w.niIa que estava partindo da terra para. 0 ceu e qlJie esrava indo apanhar todas as folhas .. Quando On1nmU! chegou ao ceu Ol6du(llare disse. eis todas as foJhas que queira pegar, que fut-il com elas "I OrnnmH:fi respondeu que ira usa-las, disse que iria usa~la:s em. beneflcio dos seres lnnnanos da Terra, Todas as folhas. que Orunrnila estava pegando carregaria para a Terra .. Quando chegou a. pedra Agbasalaaar~n Ayj!e Lorun ( pedra ql1le se encontra no meio do cemiuhoentre 0 ce-l!I e a terra ).Ai Ona.nmilA escontrou Ossanin no camiuho e pergunrou .. - Q.sanyin onde val ? •. 6.sanyfn disse ,. - You ao ceu, disse de" YOU buscar follias e remedies' .. OnhUrula disse, rnuito belli, disse, que jia hevia ido buscar Folbas no ceu, disse, para beneflcio dos seres humanos cia terra.Disse, ollie tedas essas folhas', Osanyin pode $1) en as. arrebater tod [IS as folhas. Ele poderia fazer remedies ( fe;iti9Q Jearn elas porem [lao co nhecia sells names. f oi. OrumnHa quem deu nome a todas as folhas. Ele disse, vOce Osanyin can-ega todas as fclha para a terra, disse, volte, iremos para. iii. terra juntos. Poi assim que OnimniIti entregou todas as folhas para Osanyin naquele dia Fol ele queml enslnou (J.sanyin 0 nome das folhas apanh adas,
" 0 pisSl;lll"O ern ferro fO.lj ado; pcnsado sobre a extremidade superior de uma haste de ferro. cercada pOl' Innis seis outras hastes dirigidas em leque pMil 0 alto'; e a Jiepl:esclll:a.~~o do. poder de Ossain, Seu menssgeiro que vai a toda parte, volta e 00· empoleira sobre 11 cabeca de Ossanin para lhe fazer 0 seu relate", Assim nosensina WTI<1I historia de Wt
S imbolizando Q, passaro - poder de que se apropriam as feiticeiras, ramb em cenheeidas QOH1Q Eteye
Ossanin csta estritamente relaeionado ao Senhor das adivinna<;5cs - 6runmiliJ.. epesar de no passado terem atra vessado pericdos de grande ri validade, em. fun~.a.o da primezia e peio presngio entre os Baba:~a6s·e os OnixeguIls. Uma vez que as hist6r:!as sao transmittdas pelos Babalaos a teudencia e glorificar a eles mesmos.
Ossai n recusa- se a cortar as ervas miraculosas
Osan yn era 0 nome de um escravo q ue fol vendi do a Orunmila .. Una d ia de fo] a floresta e Jii conheccu Aroll1. que sabia tude sobreas plantas. Aronl . .0 g,nmlW de IJHl.a perna so Jlcou
Sou amigo e oensiuou todo 0' segredo das, ervas, Urn dill. Orunmila, desejcso de fazer uma grande plaJll~H;.ao. ordenou a Ossain que rocasse 0 maio de sussuerras, Diante das plan tas q lie q ue lhe foram deterrninadas 0 corte Ossein e.xc]am !J.'Va:: ., Estaniio pode ser cortada aa erva das dores.Esta nao., Curt! hemorragias, esratambem niio cura febre, e esta refresca 0. corpo, e assim
4
I' por diante umaa uma Ossanin se recusava a costa-las e di~ia. sua serventia .. ,. OrunllillJa. que era urn babalawo mui~o procurado pur doentes iateresseu-se e.utito pelopeder cumthlO das plantas e ordenou que Osanyn ficasse junto dele nos mementos de consld~ que e ajadasse ,<), CUi;Jj[ os enfermos cum usa das ervas miraeulosas, E assim OSS,aJU aj IJIdavBI. Orunmil a a receitar a acahou
sendo conhecido conro 0' grande medico que e I
Ossaln dill uma folha para cada Orixa
Ossain filho de Nan.~ eirmao de Oxumare, Yewa e Obaluaye, era 0 senhor etas, folhas, Da Ciencia e das ervas, 00 orixa que conhecee segredo da ClITlI. e 0 mistWio da vida Todos os Orixtis recorriam a Ossain para curar qualquer molestia, qualquer mal do oorpo. Todos dependiem die Ossain n a luta contra a. doenca Tcdos iama casa de Ossein oferecer seas saeritlcios, ' Em troca Ossai u Ihes clava preparados magieos, banhos, chas, infusoes" pomadas, abo. beberagens. Curava as doreaas feridas; os sangramenros; as disenterias, os inc,hayes e &aturas; curava as pestes, febres, 6rg~os corrompidos; Iimpava a pele purulenta e Q sM,gue pisado: livrava 0 corpo de todos os males. Urn dia XMgOjU]gou que rodos os orixas deveriarn comoartilhar ·0 poder de Ossaiu, conhecendo 0 segredo das ervas eo dom da CUIa. Xang6 senteneiou que Ossain dividisse SII<1S folhas DOlU QS outrcs Orixas, Mas Ossala negou-se a dividir suas folhas com os outros, Iausa quetambem tinha hi sell interesse, essumtu a responsabilidade de dividiras folhas entre todos, com sell elemento 0 ventO,e' assirn 0 fez., Sen vendaval, seria mesmo um futaCUo,e5pOl!.bou todas as folhaa todos os orixas correrarn a pegaras Iolha que se espalhavarn, OS:'>lLU ao perceber que as fothas estavam partindo, ordencu que elas voltasse, EWE Asa as fclhas obedeceram as ordens de Ossanin, e retemaram, mas e as lo1has que estavam com os -orixiis, e estes 0 que rater com elas, se nuda sebiam sabre {I seu poder, Ossain foi c;hamado ao pal{u:;,ia de Xango, e juntos acosdaeam que as folhas pegas pelos orh:.as a estes peneneiam e que a de somente a de cabcrla 0 conhecimento sobre 0 poder de suns folhas .. Ossain nao conta sells segredos pam ninguemL Ossain nem meSJUO fala, quem fala por ele e Aroni.
Exisie uma rivalidade entre os Babalaos e os Olossain, diante da snbmissao vangloria-se de ser mai s imp ortante do que Orunrnila poor pcssui r 0 segredo, 0 poder e a magia sobre as. folhas .. Cobrando ale mesmo rcspeito diante da alegaya.o de ser mais antigo
Ter chegado ao rnundo primeiro, Assim 9' Rei. Aj<l:~aye decide' submete-los a uma prova a flm de saber qual. 0 Innis importante dos dois, Etc (I,S convcca Bcompanb,ados dos seus primogenilOS
Objetivando serem enterrados durante sete dias .. AqueJe que quando chamado responder primeiro com voz clara e forte, .no final do perlodo, seu pill senl declarado vencedor.Orunmila, voltandc para cas, eonsultou [£\ que aconselhou eferecer multo ekuru, bolo de feijao, pimenta, urn galo, um bode, um pombo, um, coelho e dezesseis buzios da costa, Colccada em. quatro lugares: na estrada, numa eneruzilhada, diante de Exu e no' mercado, Exu ressuscitou 0 eoelho que cavou LUn buraco ;lte~J mho die Orunmila, 0 quel chamava-se Sacrlflcio, levando elimenro para ole . Remedio, 0 filho de- Ossain " nada tinba para come. mas possuia alguns talisrnss que agindo sob a terra permitirsm- lhe ehegar ata Sacriflcio. Remedio pcde-Ihe comida e promete ficar calado quando CilWV1adQ. AQ fj[!Jw da prova, niLo e diferea te, Remedio [-0] chamado em VaG, sendo eonsi derado pelos juizes como morto, Chamam enlao Sacrificio qu,e responde imediatamente, slIo e salvo. Remediosai, em scguida igualmentc vivo. 0 relate do fato - comida contra sHencio - no sell pai, gerou .0 proverbio " Sacriflcic nao deixa Remedio falar .', colocando Orunmila numa pos;i~iio mais elevada q ue Ossain,
Djante da rcra~M Ossein com Omnmila, respeetivarneare do Olossain como Babal.fJo, encontramosem algumas casas q lie eultuam o.SSrulll;, mais pn)'Jdmo de tradl90es africanas, em especial a. Nigeria, urn slmbolo au ferrarnenta de Ossai it coreposio de 'l:!1'!l~ psssaro pousado ita extremidade de um ferro; tal quel citado, porem • cercado par mais
-
dezesseis passeres pousados nBS exrremidades das dezesseis hastes, fixadas horizontalmente na haste central. C01'l'l10 simboli za. urn patSSsmpan! {;ada urn: dos dezesseis Odu, zd.<Indo por diversos eaminhos.
..._,.
v v
5
OLOOSONYUN - Os Sacerdotes de 'Osonxin
AS O~ooSi()nyin, Sacerdotes de OS5:a.]n,s~o tamib6m chamados o~nseg(jn, curandeiros, eutvirtude de suas atividade no dOl1l1Jllinio das p~aDltts, lillIDedicrn'!IDai.S" Na Amca!, os clrra:m:lciro-s 00[0 emram ~. transe de posse:s.:sao. Porem w:s:tem rdatos que descre"o!"emll 'liue TllOiS f~tivais oouais real izados em [bMau. oeorrem os U"a!ls.e'S.a:~e:.stMdQ' Oil ~s~oocl a dl1l lIDlM cult en Qrgau]zado'. !:!illld~i\o sacerdotal de urn. Oloosooy.in.,. 8emdUivida e embasada no proflmdo cO.lmoo]l]]ento' e sabedoria .. adquirides at) ]oogo des .000\5, desdea i_~~ci.a. (ail e qual e proeedida ai.llicia~aQ dosBab:a:l!a6s_ A eolheira da folta. d'I}'I;"(;: setr feita oo:meXJ1!Iremo c~tdado. sempre em .~ugar sdvaget1lill, ")nd~ as pi,Bnt:a;s cre~-ru1l1l Hl.'fe:meJJ!lte, Aql!lJeJa caltivadas nas jardins, devem ser desprezadas pOfijue Ossein vive ~a floresta, emn cennpsnhia de Aron i, UU\ auaori~~bo,. CO'Ju]J<1!lf3:vd ao S;;!ci~Perer,t. e segl.!m.:io S~ di.l!': .IlO Brasil, fW::JJlJOlJ pe:nnanem:uwmoute 1IJ!i1t]j cachimbo feiro de easca de caraool, enflado nl.l[!Ji~bdo 000 e eheio de suas,folh;Mj;f'll;,.Oif~t::Is. Per causa dessa ~nia.o 'COlin .AI'ij!!li. Ossain e sarurda.do com. a segui[![le frase: ~~ Ohi !' Propriet~:io de l!maJurri.caJ. pe:m~ que come com 0 propdetBI'iQ de duas pcrnas !, ahl.lj,~.o as. oferendas de galas. epombos que PO,SSUIml duas p\ilJt.as, fei las a Ossain AlOnl • quepOSS!ili1 apenas uma peraa,
Aroni ,e Mil dllende .ilifil.agi~li!rio que~em. a cabeca rabo de Ca;ChQfWO seuma pe'fnaL, 0 Teste do corp 0 ,e de fbrma humana, .E dI:i to qu.e este dllende pod.e d~flpruecer a lfQ]1l[:adJe e COlf]lO AaJil. enslna 0 u so die ervas, Ailja, e 0 norue de (Uli;! esplcl~, bondQw. de do~s p~ alto. femj nino, Dizem q~~e elaJevaas pessoas ~o fundo dearbU!stosp~. ]:h;e;s; leJil!S~~!i1Ir 0 1:1$0 das ervas, Assiul, ohetlJ)ohtr.l~) (pnJrnndo conhecedor ) deve considera-la, como dll;l~cbde ( divmdad.c ) clu:c1ai" ddeicle'J a e di8])Or cfereadas de co.midla para ehtPiOis bern, 0 Oi6oiSQny~ru~ va;j a lWJ.f!l~ etill. buSC<II. de folhas qne scrilo usadas napreparn:~o doagoo (: <:IDa: eni. A.r:J' adentrar as mstespara colher asfoU~as., deve :s.eglJlir 0 seguime pJi~oe:ito:mas[~gar aJgu.fljs gl'®s de a:m:re e sop.tru" pam. os q uatrn Iados, can. sel?iw.diil: eeleearuma efereada a Os6JlY~n. Devera manrer-se can.tando os c-mtilco.s de OSS::lIru~ {)'klmlpG' [Qd!o q!llfl e{lthrer denrn-o de ~!ll a mata, pru:a que se possa e[JIxcTg~ e cenheeer as foU~~ JIDCiCCSwruatS. As fo!.h~ devem ser ~C!~ iradas lima. Oil tu:Wlii.1i. OOl!ml ,amfiQ, l!.:,vit8;llJdQ (I Inaxinno '0 usa de faeas,
7
OP:rof.. JOSie FJ aWQ Pessoa de Barros e Saoe!'rdole, em sell trsbalhc deaominade" 0 Segredo das .:1:" olhas", classiflcou-as por oornpartl.Jl1le:llt:cisj• .~evaoo e •. oo:msid!e;nu;;ao tllilfleiufJlle[!te e qn~e que, unicamente, a fo~ha em tedos OSSie!US aspectes tamanho e forma, cor, eheiro, lextUira e habitat.
B asicameare, ,enl~ 0., nos sistemas de d~si.ficm:c;;§.o sao detect1ivei s as ,quanQc.'}Jnego~las fhudamemais, ]igW1a:s. aI.QIS C1Jnlpal1inle:lm:l~, A:g,1li11,l',erra, Ar e F oge,;am:sci.dos, de cnl.terios de diferenci~ao estabeleeidcs pelos pares oomp~emJ~]ltare:s. de oPGsi-;lli:!'. Madlo1F,~L'1u~~ .A.gjta~aQ/Ca~!na
Todas servem para "remedios" e ~.iI'o misteriosas, ~niigi.cas com vida .I pi'upria, Se todo ser vivente para que pessa existir dove possulr 0 seu B~ll!, enqUilOto princfpio de eXlstSnda iudividaalieada, logo" inclusiveas folhas pO:S$ue[i[~ twJi1!_ Bara .lndividual
A s]mpi.es dla9ii.o <)0 nome: religioso Ott rima!. da fQ]~l.a, ja. elllJu 'e]]:c,u,rmti!eEI(O~ pois cerrega consig.o um verbo atuaate, qse, p~'~ agir, deve ser pf"Q]lJl1irnlda:do. .As curtasfrases air;', definema as:l[Q esperada das plaatas, OOI]11POI,1a!Jll um verbo geraill:nllen~.e m.onossUabiccu.que fig-um no ncmc cia plama servindo assim pan:'! faoilitar sua lnc:Jinol'i~a~,ao. Citamos exemplo: Ojtl 01'6 e Oxibi1!6. Sfii.o duas plantas aqualtcictS qu~ tem valor t,erapeut~.CiQ. Seas 016 evocam a idela de superi oridadee dO:lnina~oo.
;a; ;;:;: .. :~
De um uodo~~ra~as .to:.lhaJs si[o uli i ~1:Zaid3S ~as rec~~j,tas med:IICIn3aS., p1ll'a :n~c;i'Fne:~lto, de, adorayoo a ori~a. de uso be·n6floo .. de uso mal·6fioo e comrae uso maleflco.
Na terra yot"ll!h,a, n~o rfi6~ a nomeayao das p!.ii;ll!las, CQ]1~,Q' tambem, a sua, l!{il ~Iza~o,~ev:a em ccura sen cheire sua cor, a tcxl~I'<'i de suas fo]lillS,. sua ~ea~i!,o ao~~q~ e e <JISiensayiio pl10VO Gadapo.!:oou COllta~o> cnbie. outras, Penni~ind~H~oc5, ellQonUaJl;
A) P1 ~l-al ida:de de nomes cienll;ifio(r)s pOi!lt1l! um so uome Y omba ~ d,iJIlWeD~es foU~~ coma lues:ma caracterisrica e propriedade:
B) Pluralidade de nemes YotliM pam am so nome cientifico - lI~la unJ'ca fol~ oom diversas propriedades
C) P~lru}liaS e llo:mes de Qrise~u estr'ilmg~]:r,a levadas de diversos paises p'm:a: a Afri!cca. a[pQ.s o ret]U:XQ da jmigr<lIYao. 0 J10111:~ :guaba, deriva doportIlgUC:S gO~3iba, m:taJ ~e\i':ad!a. do, Brasi],
t
Todoterreirocarece da iruclll.saQ da .. Floresta Africaaa "~ espalj'o cultivado clJjeJ pro!e~.or ,~ OI{;O 01 Deus d~ Agrteulmra, poueo culmado 00 BrasH devido >0 desinteresse dos antepassados • mro-descenden:~es. em Cil],rmar tnm Deus que favorecia a, fernlidade do 00]0
b,im~go. As fO]]n.M para sacriflcic, sAp as qlle u~Hi~amos para ,oo]ocm: 113. boca: do M:imal e no (}Sp'1l90 cQm;;:iiden!dQ a,. sua mcrada, elas possuem UilU e;fe]~o de e'Eltzmlame1IDIO, um pcder deatrair o orixa AIgUl!l3!s das mais C0'l1100S e usualmente utiEzadas, golabeil:a. ~.}ll!jma!e:.ir,a, afoemll. QU pi tangueira,
POPULAR
Tiririca I Navalha
EWE OldsA ~U (ELEMENTO FOGO)
TRA.DUCAO
Ata. ~re, Ataye, .A~:aye rn.sa, Ataye rujobi, Ala:ye rere, Atmf:
Liya
EWEATAARE
iEspedficame:nu:te a w.ru.1Igue1a. AtaJ
I 0- ~'i..." ·k· A,·
,;_;.~Q""t!~lL~l e .... ra ej,e"
At:a sisebe I
LAsELABE,
iEWEDMMBA
I Maconha
EW~ EKELEOBARA
EWE Esls.i
Eke - mentireso Ele~ara ·~Esu
Esil:si pUpa;,.l!!fUga de [0]11 a grande, cansa!WaQ
9
EWE. OillS;\' OGUN ( d.cl'nemo fogo)
Capixeba
F olha Espada Orixa
A~um6J:J~ boldo do Fica decabelo braace Clule
mno]' V'[;l;[i):CC <'I. paraJls.i.a I i
ligar de cma I
.BoUia de
A.nti6nio
Na~ivo
EWEouABA
EWE BONOKO
de Crulihruno b.rasi[eiro (Vcrg~~ ),. E:~!"e ojaJ K!o:nllllcQ
EWE: TETE
Brede, Caruru-de- Insulta, mmlJ:att!
pO~'CO
TC$e ,6 eaada-deraposa e brede e caruru-de-porco, T~!e
melediye, T,ej~ie
~ldendi\njj. 'Tt~le
k;elk.er6, Tete .gbo~:o.g,i. Tete l~iI,iJl!11 ( V,~get )
EWURO
EWE OKIKA l Caj.azcira
ERiKA
pApAsAN
AI uHla ( Ve!"g,clt ), EWUTlO,. EWlIrD Gld~. I EWUfO Oko, EwUm Jife, P!ik6 e Drill
I j
Ewe p~,egu!:! e Ewe
P6r,i:guii1 lese,
cortespnaden le ao
Ccqueiro.,d.e Venus (Verger)
Ch;;lma 0 traase
I
EWE AOBAn
EWE lTH'fE
_", A •
EWE QD~ KuSUN
MHho
_ I AgJbold.o,. IguuiilibMo!> Oka Y OiOgall, Emi,~bado. E:rmkil,
I IEgiruin .~:gb<1do.,
. .e.]~ ee, r eer'e
Pode SiC ehamad
F olha. orval hoazedo
Carrnph:;.hiobc!J\io·de'" F olha de c!l'9il:dor
boi
E'WE PATIOBA
Terra
EWE As.ARA OKE
Patioba
. BaunUha-de,.
mcun
Terra
ARt DAN Aridam
Akoko
Ve, brilhar, Terra
tentacso
Terra
EWE BOJUTQNA Quebra nedra
Mamona, carrapateira
Terra
EvvEO[ZOWG
do Terra
FQlh~ dinheiro
Term
Faz ouvir . Terra
OROOSO OroM
Tcrna vermelho Terra
Barba de Sao' F az hoj e Pedro
Terra
. ~
J urubeba roxa
Sino do abutre F ago
o u Agog6 ]gluu
Espelhinha falsa
Rablljo
Jenipapo
Parasita
Sendo chrunada, faz. eulpado.
EWE·
. KA.NK.ANESIN
Folha muito azeda do cavalo
EWEODON
BrHhQ
EWET.Q
EWE
F olha doce ate a morte
FlIl1fu]vKoItese
Il
EWE oldsA ~ANG6 ( elemenro fogo)
Crunbrutl vennelho
Urnbauba
Tamarineiro
, Fedegosc
Jaquelra
Sabcgueiro
f olha nascido pw~, , riq U!ez:a:
F 0'1 ha do aJ!l lll'lal~ velho
F olha do gale
F olha naopode ser conqui stada
Ervalostao" pinto
___
pega Folha lirni le afiadQ d!<1 r.iqJ,I!(~Z~
Fclha de fogo
Quiabo
EWEABITOLA
Bnbauba
EWEAJAOBAO
EWE AJOSI JINJIN
Folha de distfulda Funfun QU pupa
.EWE ApAoKA
EWEINON
I FQnHl de fogo
EWE JSi,N
E\VStLA. .
iMsa h~d6 Eru,I.i1 ( i ]rlll.a ) ~
EWE IPESAN
I Bilreiro
EWE,IR:OKO
EWE [SUMI URE
Gameleira bmnca
Urucum
EWEo.SE
C astanheiro do Pam
Machado
:1
EWE OR.n~A O~UN ( ELEMENTO AQUA)
EWEAKARO
Enra decepitao
Folha de dez rei.')
F On] a da poder ao cantor
EWE At(rs6sA
corpo
EWEBANJOK6
EWE EFINRiN
I EWE EJA OMODE
So pro molhado
--- -
Perno crhm\:u
tri_RiN
I EUREPEPE
I Jambu
EWE Salsabrava Acei ta a palavra de Para todas as ayrl,ba
GB6ROA'YABA Hlae
I~--~----------~-----'-~-----------f-----------------~~~~------~
EW,E, JOKlEJE Papo de peru Folha selda sessegadc
JOKONUE Jarl.inha
, Folha da feir~cei.ra
Folha dainfidclidade
VaSSQUVluJm, mofina
~ . _" -
Brva-de-Saata LlI~a
F olha fonte do culto
EWE: Ri,NRiN
EWEosinATA
AJ.f~lrll.aq uinha de cobra
F olh a ,!lio so submete
12
F alba: da fortuna
Salsa brava p/Ayabas
Lingua de: galinha
A que foi forjada COInO espada
Caetano
MelfiO de Sao Intensa molheda
EWE 00D0080DO ! Marlaninha
Gmnde rio
E\vtID.E
1---=-'-: .~ ,
EWniMU
Pulseira
S<J!bedoria I jMb
Fero iU;eclinha
Mile Baa
EWE JOBO LA:rORVE
EWE rcURUKURU
..
Batarinha
FQlba:. de nehlina:
EWEOMUN
EWE GBC)[{OAYABA
Samambaia
Polha da sarnambaia
EWE SOLE
Maria verdadeira
Maricotinha
0[e111a. que 'L}Scuta boas noticias
..
Peixe crianca
EW.EIyA.
Folha das mae,s dos peixes
Capebll
Folha da costa
Bate e fazeco
Folha completa
lIC vir
I EWE SE.MKA wA
G]'fILUOilI de burro
13
.... A ,., .' j
EWE uRJ§:A OVA ( elenienroar )
EWEAFERE
Crinduva
F olha do vente
EWE AOBOU\
,I
Foll:m. delong,a. vida
Mara Pasto
Sensitiva
I Folha
sendo
, chamado, funclona
'EWE Allv1UNiMUYE Balaio de velho
FOU.h<;j tira 0lJ ~
conciencia
Brilho pemebido
Bambu
Bonina
Folha queapopta a menrira
I~E\VE ESoO FELEJE
T rombeta
EWE FIRIRI
Folha. :nipida
EWEMESAN
. I Para-raios
FoUta de Oya
EWEOyA
EW.E lOA oyA
. Espada ~,e lam:a
Folha espada de loosil:
~EwE KANKiSE
I F olha nao azeda
Mamc Ilja-cai a~o
EWE K6L130R'OOBA
Falha para enfeitara casa
Cinco Chagas
EWE OU~)BOTU§l~
Passaro pequeno ebre e come
PiU}lao roxo
EWE onJ§A OOSAALA
EWE Folha da costa
OOUNDUN
Bate e fuz eco ! Agua
EWE: Jitirina .F oi bali da um Terra
r\LUKERESEpoluco
e------ .. ---. -----I----·-----f-I;:..;;;.;;;:.::.=_----I-~---~_r-----~i
EWE AJIKlJnJ Malva do campo Acordacedo Terra
EWE' AsiKUTA . Malva do_ campo
Term
_ .
Tapete de OxaI! Folha do Pai
E'\.vE BA.BA
Terra
E\\rE BOYI
AlgoJao Nito germina
Terra
EWE IBEPE Mamoeiro
Terra.
EWE 101 [)oPED Dendezeiro
E\V'E MARiwD
I
ElNE ISU
Terra
EWE jiM 1
Costas brancas
Fofha rne acorda Terra
EWE TETEREGUN
s'ango]ovo
Tete ql produz T erra transe
Yenton'a
~ Oxurn
At
I Mmd I Oxossi.
Terra
Quiroco
RITUAlS
OrQ lisa OSCJiUryitl, e am rHo realizado nas 'casas q lie cultuam cs OdXBs. Logo" de ralzes Y oruba, signi ficando, basicamente, Ritual de Pli:Dteyiio de Osm~ym
Dessa feita, nenhuma cerimsnia pode ser realizada se:IJl que este orrsa. sejalouvado. nome das plantas, 5U<I uti]iza.yao e as palavras - sob a forma de orim (cantig.as) des:pcctam 0 poder sobre elas,
Tal ritual. vntculado aoo:rix:a: Osenyin ej genihnenten resmoo a p1lttidp~oo des Omo 6rl~a, (mhos dee santo da calm) e pede ser realizada de vadas formas .. ou raelhor, ern monentos dife1"en!:es" com earacterlsticas especificas, porem, mantendo 0 sentide prcmordialde busea da \PfO;~~O de Osonvin .. atraves dos encanrcs de cada fO]!Ul
Vej<l!lUOS a seguir as yarildades dodtmd, utilizadas, plfjm.euamen~e:. durante precesso iniciaitcc, quer seja CLe., EJbg[m:.~Iyawo, 01oye-Ogi'i. OU IjQy,e>-E~ejL
Concomitantea 3JJ.TWltIJ01X;:i'!;O da esteira, podemos prepsrar 0 OJUt ,e!ro, ,e; executa![ <0 bani.lQ llacl &6 elementos de _repres.e;nmylo do Qrisa , incluindoolgba mas eommnente usado no
candom b]c ~> ou 0 Ere'estatueta de madeira - utilizada pelas casa de culto a OUX1).. denrro des ~p.(ldrocs do ~)QVO yor,u.!m ~. bem COIUO~ do iniciado, Apos passar por uma seqlien,ci.a de "preceitos que anrecedem a entrada de) iludado. no Ohll.k6 e chegada a ~l Ora de ade:nwl-l ao Ue[gb6 Aku ,~ Calia dos M ones cia Floresta o qual, representa oventre materna, local dereclusso do i.nic:i3id!o que busca simbol izar orenascimente de um ]m616 dotado Gras rncsmos PQdc1:e.5 Ao CQutnui 0 do que :i n fonna a:lgum; leigos, quando quesli onados aeerca da necssidade do aspeeto de pobreza do rcfed do local ~ quero esclarccer q lie:
16
A·~ a ]t1]ciay:;L!l:Q representa, a motte de: uma pessoa normal, despeovida da forya vital <li. seu ancestral divinzado e (I renascimento deum novo ser dorado dos meSlUOS poderes de urn
in:wlc. au seja, a. for~,v:ital de um encestral divintzado. .
B .~ nossa Gliltura aored itaern umaa ani ca forma de u:lcncarnaya!o que 6 ados AmKU" Logo, acredi tames H~ vida eterna - Hio e:x:plorada e _v,cHd rda: pelos c:r.iSUi05 - Q verdadeiro H1Q,livQ dain~cjJ9aO,
C - a pru.t:ir do momento da inici.<Jyao. nos tom amos imole, Para t~!i(), procisamo.s: passar durant-co perlodo de reclusao. no 'ventre' . pelas mesmas caracterisucas dos nO:SSQS anccstrais di vi nizades,
Enfim, pr~ciS<lm.O'5 entender.. porque, como, onde, quern. 0 qu;c-, ' pura. que, nos iniciames, :;I. fim de que, embuidos de conhecimen los, POSSarllOS repros/en tar e defender 0 bQ.m nOH1.e dos nOSSQS anccstrais ,6 da nossa cultura, As grandos vantagens que <0 africano rem sobre mO.s e 0 dominto cia Iingua e 0 conhecc]mento da. sua: his,t0ria, Pcis bem.. ao CJJegflr no He Or:i sa as:
folhas silo arrumadas. em dois molhos, sabre a. osteira uo meio do barracao alternando- as segundo e seu efeito gun! ug.il<iyfio e ero / calma, 1.101 bUSGOli de equtllbrio.
Ern Qutra esteira, 'Proxima, sao colocados:
!Ii Uma grande bacia de ahunhliOo, onde serfio maceradas as fQ]has,
• Uma bacia media: com :agua
iii Uma bacia media com aglla de ekasa • Uma bacia media com a1Ll8J
.. Ose dudu
• Kankan ( bucha )
• Uma maia cabaea para conduzir as aguas
'. OtUI
iii Atere
" Wtti~i
• Osun
• Efun
.. iyerosun
• Obj .
.. Orogbo
• Igba ,od§.1.a, dentro do ri.hlaJ brasileiro
.' E,r,e_ no caso de ritualtmdicional fricaeo
'. Ga. para ill percurssso de a-c'.OlnpanlUluuento d05 cimticos
• [lcke
• Saara
" Funpa
• Fimbante .. Ide
.. Um ~en,~> (de cabaca) para a. evocacso da presenca de Oso-~yiu
~ '. Um pote para 0 agbo,
Proeedimea tes
Corn todos os elemenros necessaries arrumados sobre a esteira onde esta sentado futuro iniciad», segurando a grande bacia corn aguaol'lde serao maceradas as foUUIS poOr uma obinrin iniciada, 0 Sacerdote responsavel iniciara 0 ritual, Com 0- obi abata (die quatroa gomos) etn UIU prato OU 110 chilQ, precede-so 0 ritn dec:vocm;:ao de Ossein, dos Orixas, e do Esa, afim de contarmos com :a forca vital de- cada um deles, uaqucle momenta
SAUDANDO A TERRA, DAMOS TREs PINOo.S DE AOUA NO. CHAO, DIZENDO: d/;)ua f~e.j,W.!
~4u~ () f,I;;Ul:'U,J;,a
Q~'il;tl, C7£'t~ ;u",imtlllW:1e,
.o~'~ly(l_~Q ,UJJU J91tu " di~,Jzdl ,fa 9i:na ':£0.,1=&', abt!SXr;i~ k J;J~<l.
(!J fi/J{D EfJDi1a ~1dz =~~;li~ tk C7.!Ct~a,
£Lt tJ'g ~J.tJD £mJ'= k C7o;~'W, £~ !1u. ~
OMlTUN QNQNTUN
PI~ Lf;;TUN
BO MI RIN ONU ONlL,e. OMI KAN.5.0~O
QMO FO RU BAL;_e
MO JUgA ON]Lg MO, JUBA OSANYl N M.o NPJ~ O!
17
I8
~~J~liD a djfwda, ;;> pdm.dw ~"" ~:i.aLlCi ~.m alma k !<:J,t!w d:J"'.a!~cf~l.o ~ ~ ~UJ!.t., fjUE. ~'l;£o.u. 0' :1.Ii'f. &>,iiu.tJ:4' LmCw.J1AJ.Q,.!. ~ ~ u;. dtrw. do. U1.'Ut.
dtIUJag&;. ~ ~. i~,j. <UI<!.I!:s.tw;u, "£uJ:~ k,,- ptfMa~~s ia:J"",k, ,kIW..!. eLl ,~.ub.itW, t.:n~l:u!
£IJ'W~ del}£} do .dia. lfM«i ~f4t1c~
£~IJ'!<n JarwJo l~' n~ ~JL.lro.J
c11iU~! \U'Fl~, .<1~, ,~um2gm
d~LI~ 'U>~fufJ:Oj ,~~ r.r~ffu:jf"
2u ~Jo ,;>11. qoo ~'~lb;.~, J:. t~TL.li.a £u ~ 0.1. 2'OO~~'J.iim k '~I,LI',$ dfljCl1mf.7L:JI"a, ~ 'u~i1o~,
dt.:u~ mpslfuf> ~ ak09~l Ja. W"lu.. .F dfd dl,1a1.~ '~t~ltw.a. mu/J:..t;~
.a11.£A.!~ 'U!.~p{l(}!> ·OW' ~;mm
dH&I.I~u-'F-ltc~ a '!d~a
o1tii.l~ U;'Jf~~ a. k~lf,a
D.::£~WQ. ~~ U ~Jo
( miLt'rod ) d.t.lk~ Ja m&J'w., c.'liag:OO_, mw~ 'f£.~iW!; dlI[£'Ljj, 'LE.~~L.il:m. ao .£iliJi,~ ria ruu.J'w. a.ai?~sa dt1414.~ 'U-jFd.{f~ <10 o'tL>i:£I e -£n 'U!imin/'w'~
di[,!!lt;' =f:JdW1 a.o ""l,d k flou,jUJ;.
dtw~ 't!:,~fodtc-~ ~ Q'llx4(~ W
d~1,,~ ~~jU.{bOf 0.0 DUx£! llaCa:JQa,
~.e~ U!~f~i.~ a.;l ",mdJo m~n
,a~1£!Lj u.,¥uJJOi ad O'i:~ O£::,
.:::;!N!:!t» ~fr~Uo~ w;I f,)'tlxd ,elm, rJmi.a,J
d~(g,~ 'u,quiloi ao ~'t-£xd kat
dllt~!;!.~ 'te.~f~~tcJ, ao ov.ix.J, do !(,}!JQ
diwi "E.~fuitoj, <11-0 O'J-lx& ~~ k l£'I:.~a
dtw~ ';:F"f.di:Oj, ao ,a<lW k J:1Utl:
,=H~u~ '7..£,+E:.(fu~, ,,;to 0'li:xJ ~ lQ[[~ .
£h.t: ~w~ .a~Cid:~mD'1 Iu;>j, jWU.i!! E.~~OJ. ,k ~,.~ giL a~w~ tI~iU: ~ ~~~c
c--4~ "1~ ~j~! -d1~r.m 'M-jd[ d/:uJ.r.2 ]Lfa!
rnA AKODA TODA TLE L'ORI EWE IDA A,S,EDATI TIE NILE PE-'f PE
IBA IYA ME ~ORONOA, APANI lvfAAHA GUN OLOOJO ONI MOJUBA RE
OLUAIYE MOJUBA RE
MOJUBA OMODE
MOJUBAAGBA
MO§UBA IRUNMOLE OJU KOTUN MOJ UBA IGBAIMOLE OJU KO§.I ABONNlREEGUN MOJUBA RE MOTUBA ORUNIvllLA BABA IF A MOJUBA OBIRIN
MOJUBA OKUR[1>.l
MOJUBAiLE
MOJUBAILE .
ODUDUWA MOJUBA
(oruko orixia ) EELEDA M[ MOJUBA MOJIUBA OLORI MI
MOJUBA ORis-A QNON
MOJUBA ORiSA 180'
1 .... 10JUBAORis_A ODO
MOJUBA 6Ri~A osA
MOJ1:UBA oRJs_A OKUN
MOJURA ,6Ri~A OKO
MOJUBA Ofd~A AFEFE
MOJUBA ,oRi.s.A OFURUPU
I MOJUBA C)Rj.s,A INON MOJUBA {~"R].s.A ONlLG MOJUBA 'ORl,S,A OMI MOJLJBA ORISA EWE
KI WA lP ADt MESAN ORUN KI OLOORUN IBA MJ ~E ASE! ASE! ASEl
S audando QS orixss enq uan to aacestres divinisados, devendo utilizar .. se dos instrumentos de evoc.ac;;ao especlficos, quer sej;;))ln:adjarin de ferro, ad jarin delll,el~~, oge,ge e xe.re.,redtrnno:s a seguiute resa (Ad{mi).
,6Ri~A NI EWE JE o fREESA
G.BOGBO ASA YA L'ORE AOOBOLAlwA
6Ri~A NT EWE JE
o IRE AKO I D'ONON SABA ORE IYA,§,A L'OR.E. SABA 1\111 IRE SE
( E'.sU LALU OGIRI OKO ) JiNKI so. FA MI 001
lY A ~A L'OREBABA MJ RE s'E
o.~~~M~~j, to ..uW&~..:; fofi.z
Q)O!-L-.;m. £r;,W <!; i.rIdaea P~' ,~, ~~. ~(,.~ tk Liar'lf;:.!. p4'{,Q, ~.t'k.a~ .Ml.GJ "i:<!,Qj !dJ'W,,£iU ~L1G&. d~ un fcfj"uu
9&i1: a folIia da" Flm£lffd a~2£I!.I"~ ¢,~ .GDal ami.9Qj m~ ~twt =~~
~1!Jtt.~ poW.!. llJ,l; fo.g..-m~ fo~
( t~.~t_eJu. 'lo.q~t~ rDfw)
(!c:ma-E.ia.-m£ ftn'i<~ ~. UU-»U ~ ;u.:Ja.iW.~ ~iM& aJ2i~E.~i.'W.t a1tJ4q4£ mU!. m~ f~m {db.
Apes termos reaH~ado aslouv<l4j;oe.s" devemos partir 0 obo OU oribo, para consultar, e, atraves deste, mat' tel' t"lmn comuu i caQao com 0 orixii,. visando bLGSCM ori euwfS;o acerea des caminhcs a segutr,
i·
'()SPA .UiN OBI RE R.E 0
KG to. O'VlO MEJ.l KEBA
D~~JWL
Sl':w eGl. i GmJl
.,fj'CUu.famo!J ~ aom ~ J..ru mio.li w.l1s;.tmulo, <llooib
OBI NI BI IKU OBI NlBARU
EJQ OWO E D1 Ml OLOFIN
at pam iSl1if:a~ a. i'Y.w';.~ tDGtpC1:ro. wUa.~ Jct:m;ra
di::t/l~a-""t.e: ck ~l.qUU" nul,l ~l~a.dm.,
Ulna vez tendo, acomodado sobre UIn praio OU~ m6 znesmo, direro no cl:Jao moll:!ado. es gomos na posiyao de Alafia, quer soja, com o interior do obi voltado para: cima, devemos oferecer as somcntcs a Ext! ,. Antes pOJ'6n. mantendo-as dcmro d<JI .mao fcch.ad.a, girando-a ern lorna da eabeca dos presentes repcusando-a na 'testa, pronuacia-se:
KI ESUOBA
ASE KO SI KU ASE KO si ORUN
;Gk. t'Xu. 'U££Ca.
£Paw 9~u. It:;O C.'1<l "W'l!~ ~V!~ lfw< J"tlio 1:.14 ~k,I,J'z.g{~ O-'ar.a, Cf"~.£.' ),u"i'o haf<~ lJ!im~ ...
1.9
20
n ASE KG S1 SOTA
Para molhar 0 cllao. onde semj ogadc, molhamos aspoutas des dedes e espargimossobre Q obi dizendo:
OMlLABUMU OMJLABUWE OMI KO SOTA
Em case de resposta negative, se fas necessario verificar 0 motive, so falta alguma coisa, q ue seja, fo]ha, evocacao, elemento, etc ... , ou setem alguma coisa a mais que precise ser colocado ou retirado do ritual Diante Cia. resposta positive, autorizando 0 rimsi, damosinieio aostrabalhos,
Para cada LUOU~O de fo]ha que e pego na estei fa, em dose dupla, e camadc uma cantiga de folha, denominada Asa osanyiu; no intuito de cvccar as forcas cia folha, atraves das palavras e dos versos, que compoem 0 Ofo.
U m mollie de folhas e entregue at. um sacerdote que Ira debulha-lo desprezando os talos, sobre Ulna esteira dentro do He 1hO Aku, a fun de preparar a cama do future lniciado. 0 QUUO apos ter sido batido no eorpo do inici ado, e entrcgue a pessoa sentada do amra lado da bacia, ~.n3. debulha-lo e rasga-lo, dentro da bacia, tambem desprezando os Was.
AOSCA TIeGS
pli~GUN ALA EWE TI TUN 0 PERE001'.r ALA E\<VE Tl TUN GBOGBOP~RgG0! ALA E,\vE LESE pgl\gmJN ALA EWE Tl TUN
A ORO SO'RO Sf MN
ODORODUN
PgR,tOUN ALA EWE T] TUN
<1.{;'lfl:<'!. E;j'Wl' J:,lt(> k fofh.<ti Il~ ~ f~ Q,b.i6 l!.f!iJ.a kw Ja", /oIJuu J~ ~ f= q,hk w.iOi Q~ ".J~ Jcn.o~ dtu {ofh.7i.4
9 <~.:;!.:!;m"J dtu&J I~,'u~ ~&~(.)&~l~ kk :;~9utk ~i, ~mJtwl!jfJ.
Q4:,J'm E.9WL dvjw i<J'i1 fa{1'uu lJ>()V~· .~ ,~L~i3a. ~
ABtSg Nl 80 ABgB§ UN BO EWtABtB~
ABEBE NI BO A_BEBE UN B6 EWE .;;::BtB,e.· .. c... - . -
{!Lrlltt<muH 0 t."u.e;., .~ulluartz~ " ~r.u
df (aiJ"w:.k ~tSt
t't4~M':.cn " ~U4 ~fmUOj.o.~
di (.Lf'w. k ~iht
010 JU MA _g F':A U RO KUK(r~N~DUKD LA OJ! OJOJU MA E;KA URQ KUKU-N-DUKU LA cui -0
d1 Jz~ma, ~inJO f= ~tu~ 9(Jjlll~~JU;!f ub~'W:£ a; ~ df d'mt;:r~ ~l,Il1{O {= brotav. ~7(lll:a-lz..J,J.J;lt allw~ (.I lmpL~
OGB'O' KlN.l K~Ni OLE 0086, KiN[ KiNK MO Oy6 OGBO BAf{U pARU LAnA
i RABA BARU FARU Awn
ao <!.u;~«J€J1W1.~ wCu ,a ~
,([).Go .wJ~ ~ a ~ k ~&:
at) <Wfu:fu~ <I. ~"'5Ia k Gdj,ar 'J£.vWzn,{o a iijp~~ta., Pal "ttlJO ~ •. ~ ~~ Q "gMi~io
AT A KO ROJU EW.E. 6
A LELE KO Rom lOBO OOmJN ATA KO ROJU EWE 6
A U~lE KO ROJU .IDBO DOGON
AAJA WU NAN BURURU MJA \VlJ NAN BURURU AAJA WU NAN WUINON
EWE PEUS PE ANI TO PE 6 EWE PEut PH ANI TO PE
OBE PELl3 P.E A FUN PELE PE LAKAKA A FUi OJ FEERERE PEu; PH AM TO PE O'
CWEE.R£ OSSANY[N .s:mu KURU IDE AKAKA
OPEERE OS.SANY[N .S.']BU BABA KURU IDE AKAKA
EWE OOGUN lvlAN
E\VE ASA. EWE OOOON MAN LONA EWE OOOUN MA
EWE MI LOKE A SU SA LONA
EWE AS1N sA
EWE ASA EWE Asm sA .LO WA EWE ASIN sA
EWE rvH LOKE A SU SA LO WA
EWE K~ KA~K~KA ovA BALE 6 EWE Ki.KA~KIKA OY A BALE
EWE u L'Os6NyiN EWE M1 KG SILE EWE rGKA~KIKA ovA BALE
o .101 t01 ()"rA ARONI 6 OiOI m I &rA ARONr E\VE so lOI .lor
NI AUORO OOGUN MAN o 101101 OT A ARONT
Pi!/~grW. ~~ i ~ ffJ'lU "7~ It:JJk
Q4:I':W Imo i il'Wi p..u. (fU a fCo~ dt. ~~ fPim.-E.nia rr.ii,o i n=ii IO'l&!. ljU ~.
(V~~~ 1'liiD i ma4 !m.~9u£ a [taTBfu ok, um1JJm,
ata{iL Jne 0 (!m"l2il1.fw E.1tu.iio ~" ~ '" !UIl1:diJ'w I!.~uito r:::I!o.f':f. ~ a a{HJ2ui'w de., {o'jQ
S4:5~ a./cf1:.a 9'cdllm,u~, tdmanIlll1:L 0D,!;;9~U:; ~ ~ fj~'U!!.IJk.l ~=~.
t!cn:fE. 9E.111ilm£);U. I!Dm WUMiLiuk. 4Qfn~ £~fo'f-li.·;J£. £. {l./dJ'ta f~~ ~ u( Jwla ale.9'%£nl£fli:£ §E.~d.ifmillf:£ JarJ<l'T.t1klltE.lzk
r[)pt..~ Jz. ;;i,~ ·17= p'l;,(){wub
C) I~E-'iiU.!WW ~ ~ a ,~,~ '~~'U ~ Q~£.t~ vo;;!'/'J!w/wdc, p~l (!J jM.~fWw ~ ~ a ~,~=
9t:i.ha.c/Ui! ;roJ~ (~ mdl4trm
9ofi!w. h'<1..Ji.~i=f. 'fIlL acmJ'1£<!Ji ~l rwomWwJ. de. roa:J'ta. 90£1'= 'fL~.t!: =*iY;!!ll a JJ1ufWkUl..
DdJ'w. ~LU: d:1vu,. L i:}'iU'. ~"'~tIW~ IW~ ~'ltn!W~.
(Jdh£l'l{H.E 0 ~~tt' Ol;}rm;, ~(llna '1LmiJia
9df:4 ~. J4~ ttlU. ¢ W!)Wf!U £,. ,z&~~~ 9JJ'lA <fU !.1 ~aio .~~ (JCmo 'WniJ~ d{uilia [ofho.. k ~ uu, '"' t.a1:a .E nD1 lL:lamill
d\~~m£·~(,l·,!.i;f,;t /<Jlf-w.:; ~J (.'a.n.::+!. cIl~mE.~':Ha~. {o.lJu:u llyl: t1aIlU~
d~inl'u;u /-c!f:a~ ~M tk D~"l, n.w a~ I~~ no .dido oV~mI:l~~~ /dJ'w,~ ~~ va, i'f.f;~
[j, , . f f t1
0, ,.W~, <I. <L~()"~''I:~.i a 1J."r).~u .,i,t c"r;,"'.il
. ~ .J'j;V,ot.s~ "J~VD~.i a rJ~iL ~ ,c21ru.~i. dh fa{j'Uli E. a &:~='iLi!:.
cit &~=';!,i!, u. J:w<,tU i 4 FJ'ira '" dl-tom
2l
; E I.ROK:O I KORO () 0101 .EIYE TI T~ EMI
o «n EIYE KO OBOJO A lROKO AKIN DEOUN
A KIN DEOUN" A KIN DEOLW A IRDKO AKIN DaGUN
s'EKE fiE RE EW A MI MA .sf: m~ SE RE SE l~ EW A MI KA.N SE RE SA E R:OKO KOLa B610 S,ER,E BA E ROKO KOLO BOlO SERE
A MI A MAMA LE KA SERE
A MI A MAMA LE KA SERE
BA IA DUk DUN MALEKA SERB BA lA DUNDUN MALE KA S,ERE
TUN TUN TlJl'.l" TUN TUN roN RINRIN
IBA TI NI IE OTO LO Rom KUMA KUMA KUO
AS.A WERE
KUM A Kl JMA KUO A,S,A WIRiN
FIRIRI ARORr 6 F]RIR.I ATG1U A IN F~Rg UVIQNLt
A IN SA sA SABA iN BA1{;C) A IN SA BA AIY ABA T~ORUN OJU ,(.)'"rA FOR~ KG
FIRIRl A TORI SABA PE TUN FIRIR[ A TORI BlillA PH TUN FffilRl A TORI BABA PE TUN E (NH)( OJALE) (A INFtRt)
FALAT6RONI~E MARIWO
FALA T6R6Nl~E MARrwo
KILO PO NISE MAR1WO
Ki LO FO NI,S,E MARIWO
f.P()Je~i)~D ~9itJ, pc.k~o ufo:Jl.c c.:.I/h! !l';,Q!:..v pokw'io '<.6.fit:Jio,
22
23
I ~ ~ ~ ~
irESAN EWE LARA
TX-NI AW A ASE KE SU
IPESAN BwE LIill.A TA1\H AwA AS.EKE su
~A OREPEPE OPE U OPE LEPE SA OREPEPE
OPE U 'OPE ~ANG6
AGUE E U···!KO UNK6
AJA KG, GELE AKA BOM_ IrvlU AGUE E UNKQ, U KG
AJA KO GELE AKA BOMIN iMU
F ALA BALE E K{)SU MA ,C) F ALA BALE E K{)S(;r MA KUKUDUNKUN a-om EWE F ALA BALE E KO.s,(J MA
TAWA NI OLE SEKE IN AWO TAWA NI OLESEKE IN A OSiBAT LA Uj LENU(E OMI OTUORO OJ UGRO KE ODO 6siBATA LA N ORb LEWA LE LU ALE N U KRE LEWA
LELU ALENU KRE LEWA LE LU I\LE NU KllE LEWA
A "rANI MOKA Nl AKAKA OMI OJUOR6 OJUORO KE ODO 6~iBAT A LA N ORO LEW A
LE LU ALE: NU KRELEWA
orOLE iN orA GOGO OPOLE IN OFA GOGO OPOLl3]N opA GOOO LlksSE OFA IN orA GOGO
J'v10MURA MO FUN JE MOMURA IN o.rA oooo MOMURA A LAPA WE PE
24
PURA NU ABADO l.ELE KUN
LE LE KUN A KUN
L.ESE MI BABA. DI SA ORO. LESE MI BABA DI BA 6RO' OBATO LOKOJUBAROOYA, LE.sl~ Ml BABA DI BA KO YEYE
.EWE IRU AJE 10[ [ROKO EWE Ml LO~ MO B~R.e
ASA IE EWE KON SC)NsQ, 6 ~ ASA JE E\VL~ KON SONS'C) ,0
.~ ~ .. :--- =
EWEKOMOJE
EWE KO Mo'sA
ASA J£ EWE KON ~6N~6 0'
ERU 80 Tl ESSE iN SE IN BABAOMIOMl
E lBl Im~: I.ROKO OSANYIN Kl GBA 011,0'11
6SANYiN MIRO EO mo
ALA OSANylN MllRO BO .BIO ALAOMI
KUKU RUMA .KUKU RUh'lA, TlBITIRl
A1'IJE LOWA
TIBI TIRI
• • A
EWE DANDAN DARA MA DAv
EWE DAN DAN DARA MA DA EWA DA ORUN BABA DA ORUN EwE D.4.a~DA DAllA MA DADI
ORISA E It·EWE RE EWE DAoBA E\\fE
EWE nAOBA Kl LEWAO E\~ltDAGBA EWE .
25
OR.IsA ERe EWE RE EWE OGEO 'fA EW.E BE EWE OGBO' TA EWA 6 EW_E: OGBO TA EWE S,E
ATA RUN BO MOJUBA ROMO AT A RUMBO MOJUBA RO AKUN ABA Dl LOKO I'v10JUBA RO tJ_yA
I AT A RUN 86 MOJUBA NO AKlrN
EN MA USA GO LONON EN MA KA~A GO LON6N PEREOU] KI BT KAN
fN MA KAQA GO L-ONON .sail
E N MlA. RASA GO LE SIN E N MA KASA GO LE SIN ~ AF,oMo,.K1 131 KA.N
E N MA KA's.A GO I.E SIN .e.o~
Com 0 intuito de expressar 0 sentido e garantir 0 resultado, a fo]ha a seguir deve Set amarrada com tuna palha da costa comprida, de forma que poss1bilite ao sacerdote. arrasta-la pelochao deporra.adentro, e, posteriormente, proceder damesma forma que vinha sendo feim com as fo1h as anteriores,
nA ow6~ iTA QMO ETfLtl.6. N QLA FlPA PURU ITA owo, ITA OMO
rrrrON OLA FIPA PURU
. " ""
EWE,ODUNDUN BABA TBRUN RJi
EWE ODUNDUi. BABA TERUN RE BABA TERUN RE IMALE TERUN lu3 EWE ODUNDUN BABA T'R(J}.~ RE
OJ~Juklmj pal. ~ tao. ~,~ rDJ.uvl~m, /=i dfal& a Uta.rwlma
rPal £.1J'~ a. 1:HC1..~¥1Q., ~W:w E.~pall1.4 4 ~ ~f= ruL!!~m, p£d E.!.fal1:.a a Uta oo&m
A seguir, coloca-se Ulna folha nacabeca do iniciado, e pot cima dela uma pedra de carvac vege~al em brasa, eo inlci ado, arrei a a cabeea, permitindo que a brasa e a. Iolha caiarn dcmro da bacia, assegurande, assim, 0 efeito da ,caImoria desejada atraves dorirltal,. cantando:
EROIROKOIS6 EROIR6KO KI SItE
26
Referente a em do mieiado dentro do He JM~ encerramos a anumat;;iio. colocando sobre as folhas, ~tml,olSun> waji, ,efinl e iy~?sun,obi ($I orob6. Per ultimo. ames decobrir com as fotb;as outra em, barrufa-se, tr,e;s vezes gisn, prosuaciaado;
ERO PE SE ERROPESE ERROPESE
lBA TI IGBIORlsA
O proximo passe e macerar as folhas rasgadas na bacia, csntaado durante todo ij
processo:
A W]LE Gf.i.QNGBON A wlrs GBQNGBQN A W]'LE GB.o ~O' YA Ko,VAK'O'YA
~pduufa aj~'1Z~ d\}_~tuuk ap~~ !5,wu;uno-i <!E.J:.o, k9a~ a mu.bn~ ow.ptktwb.
Depois de' maceradas as fQ]has, encerramos '0 pr'eparo do Gmi Era
, colocande um pouco de gun, atw:e, dun, w.aji, ierossun, quando separamos uma grande parte pa~.'a, 0 pote, a fun de q tie seja us-ado durante <IS obrig,ayBes do ijl'awo. Ao tennino de' todo 0 perlodo, se houver sobra, esta sera despacheda, WI@ devend» SEl{ aproveitada para qualquer outro fim .. Da parte, restaate lUI bacia, procedemos entao a, lavsgem dos elementos que serac utilizados durante 0 processo, iuiciatico, quer sejarn: i1e,lke. fun pa, fun bante,idej, .§:aon:" fcrramentas, e outros,.a],em do igba orl~a, ou Ere, de acordo com 0 sistema, Hgindo da seguinte lonna;
Primeiramente pegamos os objetos a serem JaVOO08 e coloeenos denrro da bacia
e dizemos
( ORA.s.A ) TORI BO MI gD16
( ~~£.>rJi ) In,t'wk,uUik~-~ k Ga~ ~poif> ~=aJ~la'!4
Passaudo 0 sabdo na bucha e ensaboando, caaramos:
.5.0 ~DN ( ORl,S.A ) g MI MA S.UN ,S,UN ( om,gA ) g.Ml MA
gL7.1~l:.mwd£ ( od.~ ) w (.'I'"a!;tufUfJ~ 9(P_n~jwmU. (,cr.U;d ) ~ ~O!.< .~~
A FE rt O~E- Btl OYE A FE TI OSE Bh OYE
( OR].s_A ) g MI .MA aTO BH OVA A FB 1'.1 as.E BH aYE
Erguendo 0 0 bjeto de dentro des folhas, utilizando-se da cebaeacortada no comprido como luna ., Kassarnba "" jogamos sabre 0 objeto" das pequenas becias que Iadei am 11 grande, um P01:.lGO de mla, om i ~kQ. 't::: omi, como se fossem enxagues, deh:ml.do Call dentro da grande baci a, semando-se a agu a de fo 111as cantando:
gKOMQJINDE ~ HOIRI JINKI
EKO MO J1RIGO JINK!
LEPAOBARA &;K.Q .11.10 JUNDE J;; Jl GIRl JlNKl
EKQ MO nGlltlllNKl
OMI KE GBASO FE,BE ~KOMOJ[NDE
g JIGIRI JlfNKl
gKQ fvl0 JIGlRI HNKI
r.=4J;~IW E.lM l1n¥t:I p'Umi:o pa;'f,(1, Iz ~~.~ e& ~dinanlEhtz; l:& kfd
a1nim<;) E.j.M limpo zit. upcdlnanlEhiz U #"LIi
23~n~al:t~
c4llnw ~5U I1tJ(=pWi'lfio p~w: U. Jz.tHl.~' l!& 'lE.lMi2iU~ b; .k0r4
c4rw= ~~ lml{= d:z. ~w* a kw
cJt <iSllLl;, .-.b., It~, kf~ak9~ oidm.lJ ~:1M CwipopaT:a U *:r,,T(:J.t
E~ +n.f!.J'l,(J,Invb. i:L. ,k'tJ.
dfoMKi ~ tlmfo ~& ~'*' lz. othw.
U rna vez realizada toda a ]ay:age4~n des utenstlics que foram aim separados, coloca-se o igba ori§.iIt ou eJ:e nas lnaos do iniciado, a full de que ele permaneca embalando euquanto entoamos os seguintes ca:l'llicos;
OJU KA WQ KA LI IBI T1 OJU KA WQ KA LI lEI TI A~E.s:E Bgru 0 KA U lEI n OJU KA WQ KA. U rm TI OLODUMAA_g DO OJU DE ARA NLO' ARA NLQ
IMA WQ g IME,Sg
_gMl YAI. KAN~O~O Kl BABA r 1A 6 g IM.&St
J;;M[ Y AN KANS.O~O Kl BABA
dN~1U cffw'J. cu!z. CQnN tck a tnJ 4Q m,£u. ,uk ~~ &J. ZL&. ao.uiw icJa" mal_. mw \~ (!Qin. Ca;jMnU ~'iia 4U o ~
~U~ oD'w'j,~ ~Jck " mJ a.o i1!UU 'U,k,. ad~mdd;uiCw.11U: ~ ~!1~, ~~
&nro eh; £dU liuk &. ~,u (;ufu
~.
CI~4£uizCJti Pll'ret uyuh "gu.~ ~j
£#~u,;, '9~ (!(lmirzha ~r;E.~ .£=.lJ*o, :~~mt&',ik>.o pa.l e.~~t!lo q,ll~ ~1:liJJ~ wE~~~
o ultimQ passe e- banhac 0 iyawo, da rr:li;lsma forma que proeedemosa la vagem GOS utensil ios, 110 local epropriado para tal, consumiado todas as aguas q ue so braram ..
Faz-se necessario que proximo ao He Ibo Aku" tenha urn banheiro apropriado qlle devera ter uma grade de madeira, sobre um grande buraco na terra, a fim de que a posse sustentar Q inidado em cima, e a agua do banho escorra para denno deste buraco, peuctrando no solo, Nos proximos banhos que serRo,. lii,a sernente, difu'ios e matineis, onde gradati vamente a aglla utilizamos urn pouco daagua de folha que ficcu guardada no pote, somando a agua ccmum, dentro de Win balde, caata-se:
27
28
oSgNJ OMI OMINIOSgO
IRUNMOLE YOO WE 0 MO 0
--- .. -_""'--' :..="
OW Nli OS£ 0
duCac..£JjLm d/!Jua ~ ~a;o
W~ . .u!~·~~~f.." ~. d/9Ud ~ ~td:tio
OSENIOMI OMI .IQS~O
OSUN YOO wg 0 .MO 0 OMINIost 0
.,Eabii'iJ' Il &qua 4,r.-,~~
'11M ~'[d p.t{un:w.k poi ~m: dI,ua ,.! iabiw
AFESU
S ej a; no terceiro, no setimo ou no decimo s6timo dia, apos (I sacriflcio do cabrito ao oli.x,El no silndide.. realiza-se 0 Af~Il,. Urnrinral secrete q LIe Slgnifk:a" na forea da ,exp!l:,e~si\o. a= nos + f~ = adorer + Esu. RHo de adom\;-ao a Exu, para que a:b'a,v~ do's candcos, surta efeiro nas oferendas, costumamos dizer que as duas grandes vantagens que 0 afrieano tem sobre nos, ,6 0 ccehecimento cia h:i.s~6rlae 0 dominic da Hngua • Aj,em de que, a eultura de que trataracs Ihes pertence 0< nos a impertamos com a uuigFayao'. Desta feita, estes, riruais forem sendo realizados, retineirainente, na busca de alcan~ar os objetivos dtua1js,t~.cos fundamentalS de ex.ito~ uma vez que, cadacaatico de .lb1ha exalta urn poder de reaUza~ao importante na vida de cade urn de nos.
A r'e'-Uliz;a~ao do are,sa sempre aconteee em caso de ]nida~1l:o" q uer sej a de £I~un ou de saeerdocio,
_ Quando pot ocasiao de- festi vidades annals, onde sao sacriflcsdoses
snimais para os orixes, como forma de retribuieao as gtlllyas alcancadas, imediatameate .1Jp6s os sacrlflcios, costumamos speaas canter 1];S eantigas de follh~ paraevoC<'lyac> das folhas que foram utilizadae 11a vida e contar COlli as fo~asde reaHz~fio de- cada urna delas,
Procedimeutos
Existem proccdlrnenros basicos, porem, longe da inten\f1io de criar as regras au receitas de bolo, cada caso e 'Urn caso. Da mesma forma, deve acontecer nQ tereeso, no setimo au no decimo sotimo dial.
M ateriais basicos
·iii
3,1,17 ou 21 fo]j.as de mamcna ( e,we Lara ), pam eada d ia Pade de agua
Pade de mel
F,e,~j;Io fradinho torrado Fcijao prero rorrado Milho vermelho torrado CB!I1jlCa.
Pipoca
Pedacos de ossos cia costela do cabrito Penns de porn ho
Ald,sil .
ou.o r ogbo Alaro
Agua I Agua de M<iisii.1 Arua
Os instrumentos de evocaeao, tais como: Asj arin, ~ ere, Gl, Ogege, etc."
·iI
..
•
o
'ill
•
•
'.
·it
.'
iii
29
30
, I I
AAlI.HI<1.=se; 119.S folhas de mamona, punhados des elementos acima deseritos, coloca-se na porta do barracaoum alguidar, para coloear 8:5 folhas, que Sl::dio de,s,p<'i:c:I~3idas. dianee de tudo prento, todos sentados, iaieiamos 0 ritual eaneando:
G800130 fROE N gFUN A.§.E~E GBOGBO AKJ KAN
C!odo~ o~ 'U!.fa,oo;', ~f.:w~, ~iar;;,j,", ~ jWj, ~~~~ ao<lo~ {!Iii a4tv~ md;Jl=1. POuaru1Lill a~t.n:J l~
GBOGBO IRO JA. KO Q'SANyiN 6 GBOGBO ROETA WESE
C!uJc~ ,CI'l fJ~' ~ O~ ~'l:mluJ'=J. o~
fJok <J;1 uktDj, de. ,'tfhd Jz. 3 ~ UnF Q,j, ~~
. TETE KO MA TE 0'
I' 6 '
TA NI S,' ONKLE
'TE"T'ib 'K' a 'MA -I'E '''',
.",,__::. ~~1 ".1,11·,' . _I U
TA Nl.s.6 01LE EmJN K,Q MARA 0
I,
" tE F] PA PURU]LE FI )?'A PURU ETIPON OLA FI PA PURO
o ,[rA, Qw6 0 IT A o,w6 ETIPON OLAFlPAPURU
o En owo a Ell owo ETiPON oLA Fr PA PIlRU
A pbs estes canticos de abertura, os demais referem-se apcnas as folhas, e~ao cantados, conformeja dcscritc, porem, de aoordo sam. <1:. quantidade equivalente ao ritll.aJ~.
Ao ~rmj no" emso comecamos a fechsr 0' ritual caneando:
E NMA KASA GO LESliN E- N MA KA~A GO i.E SlN ArOMO Kl B.I KAN
.EN MAc KA~AGOLE S1' .!tG£
Todos de cabeca no chilo f;RU PrN Em) DAN TA NI sf. so RB ADA fRO piN gRu DAN
"fA NI 8,13 EO R.5, ADA
31
Despach ar a porta EN ALE ENONQN
S.E Sf 1(0 Dh1Q N F,OL.Q EN ALE.EN ONON
~E ~E KO QM,Q N FQLQ
o lROQEGE
o IROGEGE QYATA NIGBA TA KISABA JE0
I ODUNDUN RASA TER{JN RE QDUNDUN .SABA TERUJ..J RE
BABA TERUN RE llvuu..E TERUN RE EWE ODUNDUN BABA TRim RE
(WEREGEGEO
j·E.QFERE
OFEREGEGE0 E'O~·tRt.
GEREGERE MEJE.JE ,6, GEREGERE ME]&J:E 6
[I ALA. 6 Ri.s.A
KgH MA TA KEH MO YO
KEJI lvlA. OR1SA YEYEKAN .s.6NS.6 AWA DE OMO OBATALA
OMQ DE KEKER.EEYiN
Ii INSE DI KOLA
:E INSE nr KOLA
'OLORUN FUN ALASE
~ lNSG m KOLA -
OMO DE KEKEH.E EYIN
E INSE Dl LA SUN
E INSE DI LA SUN
E TETE FUN lyALASE g INSE DI LA SUN -
OMO DE KE:KBRE EviN E lNSE LE KE TU
g IN~ LE KE ~ruN
E TETE FUN IvALASE t }Nsf; i.E KE TUi -
OMO DE I<EKERlS EYIN E :INSE EJl SORO
E INSE E.H S01U)
13 TITrE rUN IY ALASE g IN~~ EH ~oR6 -
aABAEREUEJE BABA .ERE lJE JB
GBA AKORO AGBA. 6R[~A IGBA EYJN BdSA
mBA EYIN YEYE
lOBA EYlN BABA DA KOSO La MA ARO API PAADA ASE OMOOBATALA
~ ~ .- rf:-'" --
EBABA E ARAIYE
• I
.',
Espargir agml. BATl SOFERE BATl~6 FERE INJE EWA KIKA BATI .s,6 FERE
Espttrg.lL" agua de iikasa KIUJ FOMORE OM.rTORO OMUNHANHA
Espargir ag,u<1
TETE itE OMI AJO DO MI l~A 0 TETE RE otvn JUO DOMI PA EJO DO.MIPAKVN
Levantaude-se todos, os prcximes c.anticos serao d<l!Ll~~dos. A rona e eomposta na seq tie.nc:la: 0 ga Oil]. lYfltebe.§:~. com Q g2,a fl.'el1Jt!e: plI:x:and.o <I. reda, crm seguida uma pessoa da casa vem pux<;ludo C) inici ado com 0 aja,tendo per traz dele a mifu pequenaquevem ba:~~do btlos de mamoua em suas costas. 0 talo do Ewe lara ,e considerado 00 b::t'iitao de Exu.
BrRI BlRl .BlT[ MARIWO
JA KO OSANY[N WALE IMARIWO
, Ap6 s a tereeira volta, '0 iyawo, abaixa-se e recebe das mf!os do sacerdote uma das trouxas demamona e segue dancando ate a portaentregando a llO~ que esti ell] sua mag~ que senl depositsda noalguidar, eaquento (JUUTO saeerdote O'll sacerdotisa batendQoom .0 M].o da folha em Silas costas coloea-o tambem neste alguidar. E assim sucessivamente. Coma ftltilta r contendo eodos os elementos bnllllcoS:!ao ch.egar en" fre;nte a bacia {I mic,1a.d.o abil/e 0 .acaya, cospe
demro, fecha e deposita j unto as demais,
Em todas as ocasiees se dfidlO sempre ll:CS yoUas, sendo que, se fo.!" follia de 0'7 dtas.o jyawo ! eva duas trouxinh as na primeira voila, duas na segunda e S na i:etce~rn. Se fOf fo]h41 die 01 dias, primeira cinco. na segunda eindo e sere na terceira.
Fclha de J dias .!FA6W6
_ ~ "'-:=' ""'r
U;AOMO
oltoir-"A- R~J(U GBOGUO GB~RULg
32
Folha de: 7' em 1 7 dim;
OROAFES_U ODAM KQ GBA 1.0 ORO AFES_U aDARA KQ GSA 1.0
Uma Vel: terminada todas as troaxinhas, sema-se 0 inioiado, e es presentes tecolhera da esteira os prates e vasilharnes, comendo as sobras des materialsusados no ritual. a tim de despaeha-las ua porta da rua, cautando:
Gb~ l~.omi la 0 GbYlll1!l om] la 6
Na volta, rodos inc! usi ve 0' iniciado, dancam eo redor do a¥ em egradecimemo:
ASE KO PE LEBE
- ~ - - 'I"'" ,
TANI MOSE IN 0 E A
ASE KO PE. L£8f.
T ANI MOS,E INO E A
SA IN .SE DBA IN ~E KO TUN GBA IN ~E GBA IN ~.E KO TUN OIKANI MOLE
ASE KO P'E LESE
TA_Nl MoiE iN is E A
BARANU) BARANLO
Rcza-se.jcdos prostrados no c~lio; snbsti tuindo no espaeo entre pan!ntesis, os Domes dos instrumentos e elementos utilisados na inida:c;:.ao; como pqJf eK~mpk~: obe, icodid6, <lIgbe., aluko, adbsu, e;tc· ...
(ARID MO B.ER~ OMO 1RE (ABE) MO BJ;;R~ OMO U{E
A YEYE MAMA JA JA V A MA \<U OMQ- IRE (ABIDMO BgRg OMO IRE
131 AKIK:61iO LQR,g E TmSE E T[NSE
sr AKIKO £0 LQRE
Neste caso e uma fc~l~vldnde de. casa, que varia de acordo com carla Ax.e~ oM havendo nceessi dade de reelusao. Com todos ,(}S animals arriadcs no chao., csnta-seasa ,OS'61~yiil. abri I] dose a folha a partir daterceira cantiga:
3J
, "
34
TETE KO MA TE 6 T A NIiS,6 ONILt TETE KG MA TE 6 irA NI SO ON[LE
~ -... _,~
ERON KO MARA 0
Seguindoenti!io ate os agradecimentos e as rezas, a fun d~ 'Tile a partir dal sej.a dada a continuidade do ritual. de eneerrameuto do sacrifleio,
35
36
D[CAS .Fll'O'fERAPICAS
A.LGOJ)OEIRO
E uma ph:mta <ISSaz conhecida, e mnito cultivada entre n6s., sendo di:s:pe:nsavd sua descri'9Iio- A planta toda tem muitas aplfci1i9-0es na medicina domestica As folhasempregam-se, pOT infesao, prnJ"8( OS seguintescases: catarro, Desinteria, diarreia, enterite. 0 sumo das das folhas cura feridas, A:s folhas, machucadas, pastas sobre queimaduras proporcionam aJ.iv.io unediaro, As sementes prcparadas por jmL~sao .&00 ut"eis ns at'll,enOrl'l§:ia, e dismenorreia. A casc;a d a raiz fresca, por cleco~aD, ellil.prega~:se nas afeo;;5es dasvias urinarias e te11l. proprisdades diureticas, Por seu poder e contractilidade das ]iomSIi1U1SCuhlIe.5 lisas, produz con:fra96es uterinas, Temigualmente :a"ao hemostiltka, pelo que se eilTipreg.a nasmetrorragias
AROE.IH:.A.
Trunb6m. chamada de; Aroeira-mansa, aroeira- vermelha, araguaraiba"oo.meiba. E uma m.'vo re pequena de ramos folhoscs, .POSSIl] frutos globulcsos. a.venndhados epequenes, Esta erva e boa pm<l combater as fehrc.s" '0 reamatismo e a .sifiI.i:s.,. 'Os hemeepatas aconselharn esta planta ]lOS cases de anmia musenlar, di.ste:nsao de tenddes, artrite,fr.a_queza nos argtIos dlgesti.vo,s e tumores, El'11Jp.mga~se e.tnp:i1iicam,e~lteeJllil fOln~,ta90es para combster afecyOes reumaticas e tumores Hnf~:EICJos, As folhas sao dotadas de propriedades halsami cas.
AILRKBEN'fA CAVAW I
, Chw;:n:md.a de difemmles nomes· em d.if:em:·entes regi Q, es do B:I11Sil T em co.tuodesc:d~ao hastese folhas espinhosas, num fornJ.ato de estrela Seus fhuos em formato est'eor:loQ cQntem lliiI.1J<J. massa branca semi-esponjosa, muito doce. 0 frutn e US<I.do ])ara fazcr destlip1l!l'"eoer manchas na pelee contra urticeria
AZEHIN1:1A
E reconhecida pelas flores aJy,ermdl:lI.adas. A. erva e excel eJi:l!t.e para saladas ensopados, E sucos, E eficaz na cura de ictedcin entre outras afec~Cies do t1gado.
B.:E;U)It.O I:G.A
E cernuda, rasteira e ramosa, de foJhas agrupadas na e:Xb:emlidade desramos, Suas flores SaO miudaa qi:!e podemapreseatar-se sofitarias ou agrupadas, e he.nn.a:frodil:.'1ls Dtt. em, terrenos eultivados. A beldrcega e bern pa-reciaa. com, a flor chamada onze-horas, com a Principal dtfereur.;,£l de que <I flor da beldroega 6u:niud~JlhaJ, i.11 sjguificMi~e. 3.-0 PrlSSO que a (!]1Z!ehorns e relativamente grande> de varias cores, e al.ga semelhante a.o craVQj' PQrfunln~~Q(r. E boa para saladas e cnscpados. Urn. :r.cl1;JieWO eficaz DI.'l!S afecyaes dq fi:!;ad!o, bexiga. eri1Ths" 0 cozimeato deste vege,ml 6 diuretico e aumenta a SeCT~aQ do h~c.ite,. Da urn bom resultado contra
.' esoorbuto, 0 suco eerainflsmaeees dos 011105. As se'rnentes combat-em os venues intestinal s, OS
I!
tales e folhas mechucados, aplicados sobre queimaduras, aliviam a dor, Aplic.at,]JJS sobre as
feridas, faeili; am a cicatriza~ii.o
m.l.REUl:.O
Tm.nb6m ohamado de: lito, GuarEm, Cmnbo<ltitj Cedrorana, Cedro Blanco, Carrapeta, M ari nheiro, J atu:~ll ba Branco. E lima fu'vOlC de fol bas e fnnos comp ostas, :semje-.lha[l~'es .as do cafcciro. De pequenas noms brancas, com manehas amarelas, MaaCc]ra ¥cnnelha,rija, parecida com cedro mas remosa CaS'C:8! amarga, As eascas e raizes sao vomitivas, dr&iticas,.abo,nhIM e toxicas, Exteriormente nsa-se Q coz~~rn.ento da casca e das ralzes, em tnmn05,. conna os uimores aruiticos e contra con] un ~i v He.
.37
CAAPE"HA
Tambem chamada de dp6 de cobra, erva de r1Q5Sa .sen.hQra, parreira brsva cia branea, E uma planta trepadeira de folhas arredcndadas, Flores ern caches, it maneira de sino. recorrada na margem, N~:O se deve confundir a parl,pru:o:~m~ que tambem e ehamada de caapeba, Utilizada para dispepsi a e <Ifeo;;oes das vias udnfu~aseasma. Tambcm indieadacemo d:i Ul'e;llCO e diaforerico, CO',11\ aplic8.9oes mas febres iute;rmj,lentcs, Em alguns lugares, empregada contra picadas die cobra.
CAL,ENOULA
T am MIll chamada malmequer, 18 uma plants. omamental, de fbIbas evais; flores amarelas grandes, largas; l"WZ amarelc-claro, cillndrica, cabe1uda;, sementes em, forma de barquinho ligeiramente cnrvas. Empregada extremamente pam eieatrizar feridas e (deems. Socase as folhas e Bores ate so!': obteruma pasta, que se aplica ditetamente, ou entre dais pMOS,. sobre a ferida
CA.MBARA
Tambem chamada de Camarcl, camera de chumbo. Eumereusto muito comum, Caule ramificado desde aralz. Galhos crusades, fonnando "llo,ete .. Pequenosespinhos nos ramcs,
F o.U1JS ovai s, recortadas; asperas de cheiro sernelhante ao da erva cidreira .. Flores em capl tulos, amarelasa princlpio, vermelhas pesteriormeate, Frutn globose, semelhante a um chumbinho de espingnrda. Usadapara asma.tosse ,c3!t:a~;r1:l~,c{)qud.uche. Por in_mstw.
CANA DE .M:ACACO
Cana do, brejo, cana branca do brejo, cana do maLO. caatinga, E uma h~b!icea. De folhas espi[f:l~aclas,~rrvagillante-s. Flores de' cores diversas emespiga ticn:runat & fu]1UIS freseas $1: empregam 'BIn. founa de catsplasma para resolver nnncres, A il;lC~siQ dos cauh~s. nas .a:fec~oes dos ruts e cia bexiga, 00 :SUOO desta ziugiberacea e indicado Has dores nefreticas,. E~mpiricament:e empregada .HOl. insufuciencia cerdiaca adi a[ltada, na artllliosc~ero!se,e na .sJMJi s, 0 stleo das hastes velhas e das fbillas 6 um poderose diuretleo usado nas gonorreias,
CANA DO DREJO
Ccnhecida t~,)Jb6H'D. POl': eana roxa do brejo.cena roxa, cana de macaco, pacecaaringa,
~ jacuacanga, ubacai a penna. E uma herbacca de haste d;UI[f1., F elhasaltemas eblongas, invaginantes, vetde-escuro.eom baioJha pilosa e avermethada nas JUa['ge!fls. Flores amarelescom brncl.ea:s COr de jasmim, 00 rizoma 6 diaforetlco, t:8nicoe ei1fJe]il!lg.O'go. >0 Stl!OO das hastes fresees, diluideem iigu1Jl, e usado contra as geaorreias; e c:omoch:a: para combeter as dotes ~e.fretlca:s. 0' rizoma se lisa para os mesmos cases, A haste e (I rizoma secos, looluzid.QS a po. sao eHl(pre:ga:dos
I; em .c.ataplasmasadsU:ingetl.oos.~'aractlr.ilir hernias, etc, _A'S fOUla:;> untadas 'C'OlmL sebos •• sAo tapu,1runente usadas como> emolientes nas contusoes e iuchacos,