((Portada)

Portada)
Tzijob’elil
Tzijob’elil KK’aslemal
’aslemal
Ruka’n
R uka’n nnim
im wwuj
uj
K’iche’
K ’iche’

C
Cholaj
holaj jjalajoj
alajoj kkayb’al
ayb’al bb’antajik
’antajik
M
Majb’al
ajb’al ttijonik
ijonik kkopan
opan ppaa uurox
rox qq’at
’at rrech
ech nnab’e
ab’e
eeta’manik
ta’manik
 K’amal taq b’e

Oscar Hugo López Rivas María Dominga Pu Tax

Ministro de Educación Director Departamental de Educación de Totonicapán

Héctor Alejandro Canto Mejía Carlos Enrique López de León

Viceministro Técnico de Educación Director Departamental de Educación de Quetzaltenango

María Eugenia Barrios Robles de Mejía Oscar Humberto Fuentes y Fuentes

Viceministra Administrativa de Educación Director Departamental de Educación de San Marcos

Daniel Domingo López Aníbal Arizmendy Martínez

Viceministro de Educación Bilingüe e Intercultural Director Departamental de Educación de Huehuetenango

José Inocente Moreno Cámbara Hember Roberto Herrera Girón

:MGIQMRMWXVSHI(MWIyS]:IVM½GEGMzRHIPE'EPMHEH)HYGEXMZE Director Departamental de Educación de Quiché

Samuel Neftalí Puac Méndez

(MVIGXSV+IRIVEPHI'YVVuGYPS

Ana María Hernández Ayala

(MVIGXSVE+IRIVEPHI+IWXMzRHI'EPMHEH)HYGEXMZE

Carlos Jacinto Coz

Director General de Educación Bilingüe Intercultural

Nima’ silonelab’: Raquel Montenegro xuquje Justo Magzul

Solinelab’: Rafael Efraín Puac Baquiax, Puac, Alicia Elizabeth Chuc Xum, Carlos Eliseo García Talé, Catarina Chay Ordónez, Gladys
Aidee García Yac, Higinio Us López, José Arnulfo Vásquez Ajpop, Ramón Israel Vásquez Sic xuquje Salomé González y González.

Ajtz’ib’anelab’: Alfredo Pedro Ixcatcoy Chaj, Benita Florinda Tzul Tzul, Carlos Eliseo García Talé, Carlos Enrique Pú Ixcoteyac, Do-
lores Magdala Chacaj Chigüil, Dominga Tercero Acabal, Evelyn Adelina Marlene Mejia León de Pú, Floriana Yax, Francisco Lorenzo
Chán Ralac, Gladys Aidee García Yac, José Xiloj Itzep, Juana Paxtor, Marita Juliana Sontay Vicente, Marta María Batz Socop, Miguel
Everson Hernández Álvarez, Miguel Jeremías González García xuquje Olga Martina Juárez García.

Unok’oxik ri junam uwakiq’ij ali xuquje’ ala: Cristina Molina Hernández

Utz’etik ri achib’al: Antonio Arreaga
Runuk’ela’: Omar Hurtado Alvarez
Ajb’anal wachib’anel: Herber Crispín
Ajb’anela’ nuk’oxik: Carlos Amilcar Náz Náz, Enrique Miguel Angel Pérez Damián, Fermina Chávez Reynoso, Floridalma Yax Tacam,
Heleodoro Matías Ajtún Mejía, Lilian Maribel Calderón, María Ixquíc Navarro Saquic xuquje Mélida Liliana Colomo García.

'SRIPEZEPPMRK‚uWXMGSHIPE'SQYRMHEHQE]E/´MGLI´TIRHMIRXI

© Agencia de los Estados Unidos de América para el Desarrollo Internacional (USAID, por sus siglas en inglés) y Ministerio de
Educación de Guatemala.

Este libro ha sido elaborado gracias al apoyo del Pueblo de los Estados Unidos de América a través de la Agencia de los Estados Unidos
HI%QqVMGETEVEIP(IWEVVSPPS-RXIVREGMSREP)PGSRXIRMHSHIIWXIHSGYQIRXSRSVI¾INEPSWTYRXSWHIZMWXEHI97%-(RMHIP+SFMIVRS
de los Estados Unidos de América.

ISBN: 978-9929-743-49-6

Ministerio de Educación de Guatemala )WXEERXSPSKuEIWXjHMWTSRMFPIIREGGIWSEFMIVXSFENSPEPMGIRGMEAtribución

6ª calle 1-87, zona 10, 4.0 Internacional (CC BY 4.0); es decir, se permite distribuir, mezclar, ajustar
Teléfono: (502) 24119595 ]GSRWXVYMVETEVXMVHIIWXEERXSPSKuEGSR½RIWGSQIVGMEPIW]RSGSQIVGMEPIW
www.mineduc.gob.gt WMIQTVIUYIWIVIGSRS^GEPEEYXSVuELXXTWGVIEXMZIGSQQSRWSVKPMGIRWIW

Guatemala, 2019
Nota
La utilización de un lenguaje que no discrimine ni contenga sesgo de género es parte de las preocupaciones del proyecto USAID Leer
y Aprender. En este documento se ha optado por usar el masculino genérico clásico, entendiendo que este incluye siempre a hombres
y mujeres, niños y niñas.
 Ucholajil we wuj
Jupaj kapaj tzij .................................................................... 
Rawasil jastaq ..................................................................... 
¡Le qati’t ik’! ........................................................................ 
Etz’ab’al ............................................................................... 
Papalo’t ............................................................................... 
Ri e patzkarib’ ......................................................................
Unawal ja’ ............................................................................


Ke’awun le tz’i’ .................................................................... 

Junam kib’antakij ri ak’alab’ ............................................. 

Koq’ ri che’ .......................................................................... 

Kichomanik ri awajib’ ......................................................... 

Ri ja’ rech Chikob’ix ............................................................ 

Ri nitz’ kyeq k’axol ............................................................... 

Ralanxax ri a Lu’ .................................................................. 

Le ixkanul .............................................................................. 

Rawasil muxu’x ....................................................................

Ri a Si’s ..................................................................................

Le pixab’ re tat No’l ............................................................ 

Utikik ri ixim .......................................................................... 

Tob’anem ............................................................................ 
Kkunan ri kikotemal .............................................................  

Awex ..................................................................................... 

Ukojik we tzijob’elil k’aslemal ............................................. 
 Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'
Jupaj kapaj tzij

Alaj ali, ala:

Chik’ama’ we jun no’j wuj tz’ib’atal ruk’ ronojel qanima’ chech alaq.
E k’i taq ri ajtijab’ xetob’an che utz’ib’axik, usolixik, are xa katob’an chech
ri aweta’manik. Rajawaxik kisik’ij, kichomaj, kich’ob’o jas ri kub’ij, jewa’
kab’an ronojel q’ij pa tijob’al xuquje’ pa iwachoch.

Chi upam wa’ we jun no’j wuj ri’, kiriq taq k’i tzijonem, k’ulmatajem pa taq
jalajoj tinimit. Wene’ k’o taq no’jib’al junam ruk’ ri ik’ulmataj pa ri ikomon.

Ruk’ taq we tz’ib’anem ri’, kanimar ri ichomab’al, ino’jib’al; xa jeri’ kixkowinik

chwe’q, kab’ij, kito’ iwib’ chech taq ri irajawaxik pa ri ik’aslemal.

Kuya’ kita’ inojib’al chi kech ri iwachi’l pa ri tijob’al xuquje’ chi kech taq ri
tat nan, iwachalal on che ri ajtij. Are xa’ nim ri kiweta’maj.

Are ri Ajaw katewechi’n ri ik’aslemal kuk’ taq ri iwachi’l.


 Rawasil jastaq
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

K’ulmatajem tzij

P
a ri qakomon eta’matalik chi
awas che jun ali we kub’an
we jastaq ri’.
Awas are taq jun ali kuxalq’atij rij
saqm’ol.
Ri rawasil are ri sib'alaj poq'irisanem
alaj ak' are taq alaxik.
Awas we kaporox rij saqmo’l, rumal
che ilom chi ri ak’ kasik’ojtachik.


Xuquje’ awas we kuxalq’atij meseb’al, are

Tzijob’elil k’aslemal
sib'alaj keujosq'ij ri ak'alab' xuquje ri uja.
We krajilaj uware ri uxyab’ are’ rajwaxik
kujosq'ij ri uch'akul ronojel q'ij.
Awas we are kekoj taj atz'yaq keq rij

k'iche'
chikech taq ne', kikiriq b'oq'och.
We kujt’uyi’k pa utem jun nim winaq,
aninaq kape saq pa qajolom.
K’i b’a wa’ le rajawaxik kqeta’amaj rech
maj k’ax kqariq pa qak’aslemal.
Floriana Yax
San Francisco El Alto, Totonicapán


Tzijob’elil k’aslemal

¡Le qati’t ik’!

k'iche'

Ub’antajik tzij

A
re ktunan le qatit ik’, le qatat qanan kkib’ij: ¡Kkam le qati’t ik’!,
¡Kkam le qati’t ik’! ¡Kkam le qati’t ik’! Are je wa’ kkiraqaqej
kichi’ ri qati’t qamam, are taq kkam le qati’t ik’. Kujtaq che
usalab’isaxik, uq’osixik jalajoj taq ch’ich’, rech uk’asuxik ri qati’t ik’.

¿Jas che je wa’ kqab’ano? Rech man kkam ta ri qati’t ik’.

Kqachomaj ¿Jas kk’ulmatajik we kkam ri qati’t ik’?

Nim k’axk’olil kk’ulmatajik. Kekam ri ne’ab’ ri k’ate keb’ oxib’ kik’il

xuquje’ le keb’ oxib’ kijunab’.


 Tzijob’elil k’aslemal
Rumal b’a wa’ are taq kqilo chi kkam le qati’t ik’,
rajawaxik kqab’ij: ¡Man kkam ta la qati’t ik’! man
kkam ta la qati’t ik’. Xuquje’ usalab’isaxik on uq’osixik
jalajoj taq uwach ch’ich’.

k'iche'
Carlos Eliseo García Talé
Totonicapán, Totonicapán


Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Etz’ab’al Ub’antajik tzij

P
a jun naj alaj tinamit k’o jun alaj ak’al, man k’o
ta jun kch’ab’enik. Man, k’o ta jun rachi’l.
Xa ne’ man utz ta krilo, kb’ison ri uk’u’x.

K’ate xuchomaj chi utz chech ri are’ kb’an jun utzalaj

retz’ab’a’l.
K’ate’ k’u ri’ kuya pa qajik, chi kech ri taq ak’alab’.
Ronojel wa’ we xuchomaj xub’ano’. Xuloq’ ri jun alaj ukej
b’anom chech che’. Xb’e pa taq k’iche’laj, xutzukuj ri alaj
taq nitz’ si’. Xunututej, xuxim chorachaq ri kej, xub’inisaj
pa taq ri b’e jawi’ kel wi.
Konojel ri alaj taq ak’alab’ xb’e kik’u’x ruk’ ri retz’ab’a’l ri
alaj ak’al.
Ronojel q’ij kkisik’ij chech retz’ab’exik ri kej reqam ri usi’.

Dolores Magdala Chacaj Chigüil

Totonicapán, Totonicapán




Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Papalo’t
Ub’antajik tzij

U
walsanem papalo’t, kuna’taj chi kopan kiq’ij ri kaminaqib’.
Kk’ulmataj pa ri nab’e q’ij rech julajuj ik’, ronojel junab’.

E k’i ak’alab’ kkib’an ri kipapalo’t, jalajoj taq uwach kb’anik. Kb’an

ruk’ pim wuj, ruk’ nay xuquje’ ruk’ ch’uch’uj wuj. Kkikoj b’olob’a’q
alaj taq che’, rech uche’al ri papalo’t. Kkixim ruk’ b’atz’ on k’ulam.


 Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Le uraq’anisaxik papalo’t are kuk’exwachij

ri qk’aslemal. We kqaj, k’a chikaj kujopan
wi pa ri qak’aslemal. Are jela’ ub’atz’il
kqaya chech ri qk’aslemal. We kqaj man
kwachin ta uwach ri qk’aslemal, nim ta
ub’atz’il kqaya’o.
Carlos Eliseo García Talé
Totonicapán, Totonicapán

 Ri e patzkarib’
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

R
i e patzkarib’ are jupuq winaq:
achi’ab’, alab’om, ak’alab’,
kexojowik. Kkikoj kik’oj, q’el taq
atz’yaq xuquje utz’umal chij cho taq kij.
Kkipach’uj jun nimalaj asyar ruk’ k’am, te
k’u ri’ kkipoq’isaj cho ri ulew.

 Tzijob’elil k’aslemal
K’o jun kik’amalb’e, are kuya kipixab’al xuquje’
kitaqkil. Kkimulij kib’, keb’e che uya’ik choqom kuya
sib’alaj poqon. Keb’e cho taq kchoch ri ajpatanib’.

k'iche'
Chi ri’ kb’an wi unimaq’ij kech taq komon. Are taq
xetotaj che ujachik ri uk’ya’, kexojow na jumul chik,
tek’u ri’ kkijach kib’.

Wa we e patzkarib’ ri’, xa kkiya jun kiko’temal chike

le winaqil.
Xuquje’ kkesaj uwach le e musib’ kuk’ taq awajib’:
k’oy, wakax, masa’t.
JJuana Paxtor
P t
San Francisco La Unión, Quetzaltenango

Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Unawal ja’
Ub’antajik tzij

X
uriq jun q’ij jun ixoq are taq kb’in chi uwach
ri juyub’. Xtuqa’r rumal ri b’inem pa ri juyub’
xuquje’ rumal ri q’ij sib’alaj kporonik. Are taq
xuna’ ri q’itajem xok chech utzukuxik ja’, xka’x je ri’, xuli’k,
xpaqi’k, xtzali’k. Man k’o ta ja’ xuriqo, xaq xuwi xuto ri
jalajoj ch’awem kech ri awajib’.

 Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'
Xt’uyi’ chuxe’ jun che’, k’ate kuta’ jun ch’awem
kub’ij: ixoq ¿jas katzukuj? Xuxi’j rib’ xa rumal man
k’o ta jun winaq chi uwach ri juyub’. ¡Man kxi’jta
awib’! chatqeb’ uloq xcha chech. K’a te’ xril jun
kumatz xik’ow chi uxukut ri ixoq. Xutarane’j k’a pa
jun k’wa’, nojimal xsach uwach pa taq ri q’ayes.

Ri nan joror uk’u’x, xa rumal xuriqa ri joron pa ri

k’wa’. Xuqumuj jub’iq’ rech, xel ri chaqij chi’ che,
k’a te ri’, xumaltyoxij che ri Ajaw.
Kkiko’tik tzalij pa rachoch, xuretamaj chi ri kumatz
are unawal ri loq’alaj ja’. Xuch’ob’o chi man utz ta
kekamisax ri awaj, are ktzaj ri ja’ pa ri k’iche’laj.
Evelyn Adelina Marlene Mejia León de Pú
Totonicapán, Totonicapán


 Ke’awun le tz’i’
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

P
a ri komon ub’i’ Saqk’ol, rech Chwisiwan
konojel le winaq k’o kitz’i’. Ri kipatan are
uchajixik ri ja, xuquje’ ri awajib’.

Xopan jun q’ij, xok ri aq’ab’, ri e tz’i’ kichaple’j awunik.

Chita’ ri tz’i’, xa k’o jachin kkamik, kecha ri nimaq
taq winaq. Jachin taq eyowab’, kecha’ chike taq le
ak’alab’, are’ le kanima’ kewakatik.

Xa keb’e pa ch’awinik ri qachalal,

xq’atanik pa nik’aj q’ij. Xuquje re
aq'ab' maj k'o taj jun kaminaq,
xaq xe sacho le e tz'i'.

E k’o tz’i’ jer ta ne’ kkich’ob’o

jampa’ rajawaxik ri kito’b’anik.
Jun mul, jun alaj ak’al, teq ne’
kajib’ ujunab’, tajin ketz’an cho
le rachoch. Man kuril taj chi
chuxukut xopan jun alaj kuk, kraj
kutij ukaxlanwa.



Le utz’i’ xuchaplej tyo’nik
xuquje’ xqet ruk’ le alaj kuk.
Le alaj kuk xuxi’j rib’, krikikik
xe’ek, xpaqi chirij jun che’.
Xuquje’ kkachilaj le kajaw
are taq keb’e pa juyub’ che
ub’anik kisi’.
Miguel Everson Hernández Álvarez
San Francisco El Alto, Totonicapán



Tzijob’elil k’aslemal

Junam kib’antakij
k'iche'

ri ak’alab’
Ub’antajik tzij



K
mik q’ij, man kk’ulmataj ta chik, ch’ob’otajik chi nim ub’antajik le

Tzijob’elil k’aslemal
taq alitomab’. Xuquje’ kmik ri e nan tat, are kekitaqb’i le ak’alab’,
pa taq tijob’al. Maj chi chak kketa’maj nab’e, jas ri najtir.
Ojer, are taq kiltaj uwach jun ak’al, je wa’ kb’anik chike. We alaj ali, aninaq
kya’ ri uq’ab’ ka’ pa uq’ab’. Ojer kanoq, we ala’ ri nuch’, aninaq kya’ ri raqan

k'iche'
asarun pu q’ab’, nab’e kanoq, are nim uq’ij ri ala. Ri k’in alaj ali, kb’ix che chi
are xaq ajkusi’n, ajch’ajomanel, ajb’anal wa. Xuquje’ le k’ulanem rajawaxik
che le ali.

Kmik le’, xa kujmatyoxinik che ri Ajaw, rumal chi man je’ ta

chik. We ala ri kk’iyik on ali, xaq junam kiq’ij cho le
ewachulew. Ri taq alitomab’, ri taq alab’om, junam
kib’antajik pa komon, xuquje’ pa taq tinamit.
Maltyox che ri Ajaw, xaq e junam jun ala
ruk’ jun ali, chikiwach le e qawinaqil.

Juana Paxtor
San Francisco La Unión, Quetzaltenango



 Koq’ ri che’
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

K'
o jun xk’ulmataj jun q’ij pa jun je’l alaj
k’iche’laj. Xkimulij kib’ k’i taq che’ rumal
tajin kk’is kiwach.
Nabe’ xch’aw le ri’j che’. Are kch’awik, no’jimal xpe
uwa’l ub’oq’och, krilo chi k’i taq che’ xeketajik. Xaqxu wi
ri kikuta’m kilitaj kiwach. Man kta’ ta kuyb’al mak chech
le qanan ulew rumal uketik jun uche’al.
Te k’u ri’ ch’aw jun k’ak’ che’ xub’ij: ¿jasche kb’ison la? Ujk’i na.
-Le ri’j che’ xub’ij: Uj kqaya’ k’aslemal, mu’j, ja’, kachoch awajib’,
kqach’ojch’ob’ej le kyaqiq’.
Xkawaj kib’ ri che’ chi uwach le qasanel,
xch’a’nir uwach ri juyub’.



Chi ukab’ q’ij xopan le qasanel. K’ate xrilo, xuxij rib’, xuta’ chib’il rib’: ¿jas
xkib’an ri che’? Xt’uyi’k, xchoman chirij ri k’axk’olil kub’an chi kech ri che’.
K'ate ri’ xkik’ut kib’ le che’. Xkib’ij chech: Xqawaj qib’ rech kchomaj chi nim
qab’antajik.
Le qasanel xub’ij chikech: kixinchajij b’a’ xuquje’ kintik k’i
iwachi’l rech kixk’yarik. Ri achi xuchomaj chi man utz ta
we kuk’is uqasaxik le e che’.

Francisco Lorenzo Chán Ralac

San Andrés Xecul, Totonicapán



 Kichomanik ri
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

awajib’ Ub’antajik tzij

P
a ri k’iche’laj kajib’ awaj keki’kotik rumal chi are
kchoch. Ri awaj are jun ib’oy, jun utiw, jun kuk, xuquje’
jun kumatz.

Are k'o jun achi man kchoman taj, rumal kuk’et le e che’. Xkina’
k’u le awajib’ ri k’axk’olil xb’an chi kech. Xkimulij kib’ chech jun
chomanik pa uwi’ le k’axk’olil kub’an le achi.



Xuk’am kib’ kina'oj, je wa’ xkib’ij xuquje’ xkib’an chech.
-Ri utiw xub’ij chi kech: in ke’ntij ri awajib’ rech ri achi.
-Are k’u xub’ij ri kuk: in ke’ntij le utiko’n.
-Xub’ij le kumatz: in kinti’o, rumal man kinq’alajin ta pa ri
q’ayes.
-K’isb’al rech xub’ij ri ib’oy: in kinb’an jul chi uxe’ ri utiko’n.
Je wa’ xkib’an ri kajib’ awaj.
Ri achi xuna’o’ xuquje’ xrilo ri k’axk’olil xkib’an ri awajib’
chech.
Xuchomaj are’ chi man utz ta kub’an chech le k’iche’laj.
Rumal la’ xuta sachb’al mak chech le qanan uwachulew.
Jewa' xub’an ri achi, xuriq k’u ri utzilal pa ri uk’aslemal.

Benita Florinda Tzul Tzul

Totonicapán, Totonicapán



 Ri ja’ rech Chikob’ix
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

K’ulmatajem tzij

K
tzijox kan ojer chi k’o jun k’olb’al ub’i’ Chikob’ix rech Q’ante’l. Jela’
k’o ja’ sib’alaj k’atan, rumal la’ xb’an jalajoj taq atinib’al chila’.
Sib’alaj ojer kan la’, je’l le ja’ k’o chila’. Jalajoj taq winaq ke’opan
che atinem pa Chikob’ix.

K’o jun q’ij, xyak taq ja rech atinib’al. Ri

ajyakal ja xkiriq jun kumatz sib’alaj nim,
xkixi’j kib’ che. Xkichomaj chi wene’
kuti’o, xane’ maj xub’an chike, xaq
xq’atenik chikixukut.



Kkib’ij le tata’ib’ chi utz man xkikamisaj ta le kumatz.

Tzijob’elil k’aslemal
Rumal chi are unawal le ja’. Kmik, wene’ e k’o winaq
kikamisam awajib’ chi uxukut le k’atan ja’. Kmik no’jimal
tajin kk’is le ja’, xuquje’ le uk’atanal. Kmik, xa jub’iq’ chik
le uk’atanal le ja’.

k'iche'
Nataj b’a chaqe ri k’ib’im kan ri qatit qamam. Man
utz taj kekamisax le kumatz are xa uk'ux le k’atan
ja’. Le ajyakal ja, are man xkikamisaj taj le kumatz
xq’aten chikixukut. Wene’ jampa’
ktzalij uloq le uk’atanal le loq’alaj ja’.
Olga Martina Juárez García
Cantel, Quetzaltenango.



Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ri nitz’ kyeq k’axol Ub’antajik tzij

A
re kintzijoj chiwe ri k’ulmatajik pa ri qakomon Chwistansya je la’
Chuxanja.
Xkitzijoj ri qanan, qatat, ri ke’l chila’, e k’o are’ chuxe’ le juyub’.
Xkitzijoj are chi sib’alaj kok pa le juyub’ jun nitz’ achi.
Xuquje’ e kyeb’, oxib’ winaq kilom uwach le nitz’ achi.
Je’l ri jastaq re, sib’alaj kaxojowik, xaq kuk’ut rib’ kxojowik, man kach’awtaj.
Are kkib’ij chi le nitz’ achi, are’ rajaw ri juyub’.



Xuquje’ kb’ixik chi are taq kilitajik, k’o utzilal kuya kan chike ri kilowik.
Maj etzelal kub’ano. Xa kkikotik are taq krilo chi le e winaq
kemaltyoxinik pa le k’iche’laj.
Rumal wa’, rajawaxik ketijox ri ak’alab’ pwi’ taq we nawal ri’. Xa e
rajaw taq le juyub’, le siwan, le ulew, le nima’. Man b’a kqaxi’j ta kib’
we kqriqo pa jun q’ij pa taq juyub’.
Wa we nitz’ kyeq k’axol kesax uwach kumal le ajxojolob’ pa taq
nimaq’ij. Sib’alaj je’l kb’an che le ratz’yaq. Jun ak’al le kesan uwach
rumal le unimal. Rumal la’ xub’iyal le juyub’ chi Paxkwal.

Juana Paxtor
San Francisco La Unión, Quetzaltenango



Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ralanxax ri a Lu’
Ub’antajik
U b antajik tzij
tzij

P
a uwajxaq ujunab’ ri a Lu’, ri utat xub’an jun nim
alaj sipanik che. Xusipaj jun alaj uche’ alanxax,
xub’ij che: walk’wa’l, we jun sipanik nim ub’antajik.
Rajawaxik kawilij, rech je’l taq alanxax kuya’ chawe.

Ri a Lu' sib’alaj xumaltyoxij che ri utat, le nimalaj sipanik

xub’an che. Aninaqil xuk’am b’i ri rasarun xb’e pa ri taq’aj
k’o chirij ri rachoch. Xutika ri alanxax, ronojel taq aq’ab’il
kuja’j ri alanxax. Sib’alaj xuchajij, tek’u ri’ xrilo ri alanxax
nojimal xk’iyik xuquje’ xwachin uwach.
Xopan jun q’ij ri alanxax xumaj uk’otz’ijanik. Sib’alaj je’l kape
ri saq taq kotz’ij chirij ri uche’al ri alanxax. Xq’atan nik’aj taq
q’ij ri kotz’ij re ri alanxax xuya’ q’an taq uwach.
Ri a Lu’ xutzukuj ri nab’e taq alanxax. Xuya’ jun che ri
uwachulew, che umaltyoxinik che ri nab’e taq alanxax.
Ri nik’aj taq uwach chik, xumolo, tek’u ri’ xuk’amb’i pa
k’ayb’al che uk’ayixik.
Ruk’ ri pwaq xuch’ako, xuloq’ jastaq rajawaxik pa rachoch.
Ri unan utat, sib’alaj xekiko’t, rumal chi xub’an upatan ri
sipanik xb’an chech. José Xiloj Itzep
Momostenango, Totonicapán.





Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Le ixkanul
K’ulmatajem tzij



K'
o jun alaj ali ub’i Ly, xuril jun nim
ixkanul. Xuta’ che le utat Tya’n ¿jasche
e k’o ixkanul pa ri uwachulew?
Ri utat xuq’alajisaj chech, ri Ajaw kujuchab’ej ruk’
le xusipaj chaqe. Xuya’ kan ri cho, ri plo, ri ulew, ri
kaj, ronojel le kqilo. Le tat Tya’n are’ kraj kuch’ob’
le umi’al chi le ixkanul nim uwach. Xuquje’ nim
uchuq’ab’.
Rumal ri’ ri alaj ali Ly, xuta’ xuquje’ ¿jas k’o chupam
jun ixkanul? Ri utat xub’ij che: k’o ab’aj, k’o chaj,
k’o q’aq’ chupam. Nim raqan ri ixkanul, nim ri uchi’,
chila’ kresaj uloq ri chaj.
Are taq kresaj uloq le chaj, le q’aq’ xa k’o kub’ij
chaqe. Are kraj kel qak’ux che ronojel le k’o cho
le uwachulew. Rumal chi kmik q’ij le winaq, sib’alaj
kkitzaq mes xuquje’ ri che’.
Rumal la’, le ixkanul kuna’taj chaqe le uloq’ixik le
ulew. Ri ali Ly, xutyoxij che ri utat ri no’jib’al xuya’
che. Sib’alaj xkiko’tik are taq xuta’ le xutzijoj ri utat.
Xe’ pa tijob’al xutzijoj chikech le rachi’l.
Marta María Batz Socop
Totonicapán, Totonicapán



 Rawasil muxu’x
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

K'
ulmataj pa jun komon we jun tzijonem ri’.
Chwimiq’in ja’, xalax uwach jun ne’, ala. Le
yo’m, xuya jun chike ri utat, unan, le umuxu’x
le ne’. Xepe are’ xkisa’ cho le q’ij, tek’u ri’ xkik’olo.

Xk’iy ri ala’ ub’i’ a Xwan, k’ax kuriq che ub’anik ri chak.

Man kraj taj kachukun naj, xaq naqaj kk’oji’ wi.

Ri unan xaq kb’isonik, tek’u ri’ xuch’ob’o’

jas che’, k’ax kuriq ri ral ala. Xpe’ ri
uchomanik: xa man xqab’an ta ri rawasil,
ruk’ ri umuxu’x. Ri ak’al, man umak taj che
ri kub’ano pa uk’aslemal.

Rajawaxik, man kasach ta we jun no’jib’al

yata’l chaqe ojer. Knataj ub’ixik, we
no’jib’al, are taq kalax uwach jun winaq.
Le umuxux, kya’ kan pwi’ jun nim che’.

Are’ taq kalax jun ali kkiya’ ri umuxu’x pa

uk’ux ri xuk’ub’. Jawi k’o wi le chaj.
Wa we jun awasil kub’ij chaqe, we kb’ano,
nim ub’eyal che ri ali. Are taq kanimarik,
utz kel ri uk’aslemal, xuquje’ che ri upatan,
uchak.
Gladys Aidee García Yac
Cantel, Quetzaltanango.





 Ri a Si’s
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

K'
o jun ak’al ub’i’ a Si’s, eq’inomab’ ri unan utat, k’i retz’ab’al k’olik.
Konojel taq ri uk’ulja je’l kki’l ri retz’ab’al. Nab'e ri a Si’s, man kb’e ta
kuk’ le ak’alab’ are taq ksik’ixik. Are kkaj ke’etz’an chech ri retza’b’al.
Ri alaj taq ak’alab’ xkich’ob’o chi man kraj ta etz’anem kuk’. Rumal wa’, ri ak’alab’
xkichomaj chi man kkich’ab’ej ta chik. Jun xub’ij: qab’ana jun qetz’ab’a’l re wuj,
keqawok alaj taq qajukub’.
Are taq kpe ri jab’ keqaya pa ri ub’e ri ja’ xuquje’ keqatarane’j.
Are taq ri a Si’s xrilo chi xaq utukel ketz’anik, xchomanik. Xuch’ob’o chi man utz
ta b’a’ chi k’o ri nimal chech jun.

Xopan jun q’ij, xe’usik’ij konojel taq ri ak’alab’. Xub’ij chi kech:
chikuyu numak. Man, utz ta ba’ chi k’o ri nimal chech jun. Xa
b’a kinb’ij chi wech kamik utz iwulik pa we wachoch.
Kinqa’j ronojel ri wetz’ab’al chi wech. Ri nik’aj taq ak’alab’
xekiko’tik rumal chi xuk’ex ri uno’jib’al ri a Si’s. Xkiq’aluj kib’
tek’u ri’ xe maltyoxin che ri Ajaw.
Carlos Enrique Pú Ixcoteyac
Santa María Chiquimula, Totonicapán



Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Le pixab’ re tat No’l Ub’antajik tzij

P
a jun q’ij, oxib’ e nimanel taq ak’alab’, keki’kot
che anim tijonem. Ri kib’i’ are, ri nab’e ub’i’ To’l, ri
ukab’ ub’i’ Chuj, ri urox ub’i’ ali Cho'n. Utz kilik xa
rumal sib’alaj kkichaqij qib’, are chi keb’e naj. Ronojel q’ij
kkiloq’oj kib’, junam ketz’anik, ketzijonik, kekima’ kisi’ pa taq
le k’iche’laj.
K’o jun mul xkixi’j kib’ rumal xkil uwach jun alalj masat pa
jun siwan. Jun q’ij kanoq kib’an etz’anem chuwach le saq.
Are chi xopan le tat No’l pa kab’al, xusik’ij apan le ak’alab’.
Aninaqil xopanik xuquje’ xkiya kijolom che.
-Ri tat No’l xub’ij chike: ak’alab’
kinya kan jun pixab’ chiwe.
- ¿Jas k’u ri’? Xecha’ ri ak’alab’.
-Ri tat xub’ij: chib’ana jun
toq’ob’ chichajij le e tz’ikin
xuquje’ le awajib’.



-Ri alaj To’l xuta che: ¿Jas che je ri’ kb’ij la?
-Ri tat xub’ij: Rumal are’ kewiqin ri taq’aj xuquje’ le e k’iche’laj. Sib’alaj je’l
ktataj le kib’ix taq tz’ikin are taq ksaqarik.
-Ri a Xwan xub’ij: che uloq, tzij ri’ xuquje’ sib’alaj je’l kilik are’. E tak’al pa
kiq’ab’ taq le che’.
-Ri ali Cho'n xubij: maltyox che ri pixab’la. Kuje pa kab’al, keqachajij ri awaj
kuk’ taq le e tz’ikin.
Dominga Tercero Acabal
Aldea Río Blanco. Sacapulas, Quiché



 Utikik ri ixim
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

K’ulmatajem tzij

O
jer chik ri utikik ri ixim pa qulewal. Nim kkil wi rumal chi
are’ kqatij ronojel q’ij che qawa.

Rumal la’ kch’ob’ qawach pa nik’aj taq tinamit chik, rumal

ujwinaq re ixim.
Chanim je’l utikik ri ixim pa we qatinimit chwimiq’in ja’. Are ri
chak kab’an che ri utikik.



 Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'
Kb’an jun tyoxinik che ri Ajaw, uk’ux kaj, uk’ux
ulew, pwi’ ri tiko’n. Pa ri ulew ja wi’ katik wi ri
ixim rech kwachin uwach. Je wa’ kb’an che le
utikik le ixim.
Utajixik ri ulew ruk’ asarun.
Uchai’k ri ija’. Are’ kacha’ik ri chomaq taq ja’l, ri
suk’um uq’etal.
Utikik ri ixim, kya kan wuqub’ ixim pa taq ri jul.

K’o ub’eyal wa’.

Jun ixim che ri meb’a knumik.
Jun ixim chike ri chikop kerapinik.
Jun ixim chike le nik’aj awaj chik.
Kajib’ ixim che ri ajchoq’e.

Ukab’ tikonik.
Kya’ uchuq’ab’ ruk’ kimes awajib’.
Ub’anik aq’er, kya’ ulew chirij ri raqan ri ab’ix.
Ub’anik ri kamul.
Ub’anik ri jach’, kch’ol ri jal, ksa’ik, xuquje’ kk’ol
ri ja’l pa k’uja.
Floriana Yax
San Francisco El alto, Totonicapán



 Tob’anem
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

K'
o jun ak’al are taq ke’ek pa juyub', kukaye’j uwach jun je’lalaj
juyub’. Utz karilo kuchajij le uwachulew. Man kraj taj kab’an
k’ax chike taq che’ xuquje' chike awajib’. Are taq kril jun che'
eq’ajnaq uq’ab’, ke’usuk’umaj kan kiwach.
Xuquje’ je kub’ano chike le taq chikop, ri k’ax kib’anom kuk’amb’i pa rachoch.
Ke'ukunaj, ke'uchajij, are taq e utz chik kutzoqopij b'ik. K'ax le ranima’ ri alaj
ak’al rumal le k’axk’olil kb’an pa le k’iche’laj. Kuchomaj chi le uwach ulew, je
taq chikop keb'isonik are taq kkiriq k’ax.



Pa jun q’ij, paq'ij chil chaqab’ xub’an jun q’eqal jab’. Le woja xutikij b'ik

Tzijob’elil k’aslemal
le rachoch le alaj ak’al. K’o ta jun winaq ktob'an che, rumal wa’ sib’alaj
xoq’ik. Konojel le taq chikop re juyub’ xkita' uloq le roq’ej le alaj ak’al.
Rumal wa’ xkiriq kib’ konojel le taq chikop, xkiraq kichi’ pa le jab’. Ktani
ta chik le jab’. Xkichomaj uto’ik ri alaj ak’al, xkik'amb'i pa jun pek, ja

k'iche'
wi’ k’o wi le kachoch. Chi ri’ k’o ak’aslemal quq’, xe cha chech.
Xwar le alaj ala, pa le uwaram xrachik’aj chi kekiko't le chikop ruk’
xuquje’ ruk’ jun alaj ali. Xuquje’ rumal ri utzil xkib’an che. Xkib’ij che chi
rumal je ub'anom kan are’ chike, kmik je kkib’an che. Are taq xk’astaj
le alaj ak’al, xrilo’ chi konojel le chikop e k’o ruk’ xuquje' ruk' le alaj ali.
Le alaj ak’al xkiko'tik rumal le utzilal xb'an che pa uk’aslemal. Rumal
wa’ ixkanaj kan pa le juyub’ k'uk le e chikop. Chila’ k’o wi kuk’ kmik.
Alfredo Pedro Ixcatcoy Chaj
Quetzaltenango, Quetzaltenango



 Kkunan ri kikotemal
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik tzij

R
umal le yab’ilal k’o chuwach ulew, k’i uwach kunab’al kriqataj che
kikunaxik.
Pa k’ayb’al kriqitaj ronojel uwach kunub’al che ukunaxik jalajoj taq
uwach yab’il.
¿Jas kunab’al kkoj la’ che le q’axowen rech b’aqilal?
Xinta jun q’ij, chi le tat Tri’x, kub’ij chi xaq kachkat kuna’o.



Kub’ij are’ chi kuna’o, man k’ota usuk’il ri uchomanik. Jer ta ne’
xaq kuxi’j rib’, xata ne’ k’o umak kuk’ taq le winaq. K’o xub’ij ri
tat Tri’x che le rixoqil, le qnan Talo’r. Chi man kraj ta kril kiwach
le loq’laj taq awaj. Xuta le uk’ojol, ri a Wel, ri kk’ulmataj pa ri
uk’aslemal ri utat.
Xuchomaj ri a Wel chi utz we kutzijoj che jun tzijonik yakal tze’.
Xa je ri’ kq’aten le kachkatik che.
-Je wa’ xub’ij che: Tat, tat, ktala kintzijoj che la ri xinb’ano.
Xenb’ana’ jun eq’an uq’ayes le wakax pa le qulew k’o xe
le juyub’. Ne ktala xinwil kiwach k’ya taq awaj. K’o jun kuk
ketz’an chwi taq le che’ le e k’o chi’taq le ab’ix. Ne ktala xtzaq
loq, xqaj chuxukut jun tz’i’.
-Le kuk xub’ij che le tz’i’: Man kaxi’jta awib’. Maj k’ax kinb’an
chawe, xa xinjilijob’ uloq.
-Le tz’i’ xutzalij utzij je wa’ ri’: Maj kab’ij, man xinxi’jta wib’. We
k’o k’ax xariqo, ktinkunaj, xuquje’ ktinchajij.
-Maj k’ax xinriqo, maltyox, sib’alaj utz le awanima’, xcha le
kuk.
-Ktala, utz xinwil le kuk xuquje’ xinrayij utijik, kimb’an jun so’m
tij che. Xinchomaj: kinchapo, kinnimo pa le koxtar, tek’u ri’
kimk’anb’i pa wachoch. Xinkwin che, k’o chi pa le koxtar,
xinweqa'j, tek’u ri’ xinchaplej le b’inem. Man xinwil ta k’ut le
jun jul re b’a, xintzaq chupam. Xintzoqopij le koxtar, krikikik le
kuk xelb’ik, xpaqi pwi’ jun che’.
Are taq xuk’is le utzijonem, xtzenik le utat. Xuquje’ sachan
che le kachkatem chirij le rixoqil. Are k’u wa’ le kunab’al man
ktijtaj xuquje’ man kloq’ taj, maj jawi’ kkayix wi.

Miguel Jeremías González García

San Francisco La Unión, Quetzaltenango



 Awex
Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ub’antajik
j tzijj

O
jer xpe jun wi’jal pa kiwi’ ri qanan qatat, kecha ri qati’t
qamam. E k’i xekam rumal ri wi’jal, xekam jun tinamit
winaq.
Xkiwok k’u kib’, xkik’am k’u kib’ le e tinamit, man ksach ta qak’u’x
xecha’. ¿Jas kqab’ano, jas rajawaxik? ¿Jas kqaya chi kiwach le
e qatinamit? ¿Jachin xb’anowik, jachin xch’ujarisan chaqij, jachin
xto'w le numikal chaqij? xecha’.
Nab’e man k’o ta ixim raxwa’ch xuquje’ q’anwa'ch.
Jo’ cheqata chech ri rajaw jas ri rajawaxik kqab’ano, jas ri
qapatan. Xa je ri’, ri Ajaw kuya na chaqe le loq’alaj ixim.
Xopan k’u ri kich’ob’onik, jun chi kech xril jun q’eq awaj
utijom ixim. Nojinaq ri uchi’, xkik’ak’alej k’u chi chaq’ab’,
chi paq’ij jas ri’ chi awaj, xecha’.
Xepetik, xkil k’ut chi are jun yak. Xkichapo xkik’ot uchi’,
xkita’ chech ja wi’ chi’ kuk’ama’ wi ri ixim. Ri yak man
kub’ij taj, ja wi’ kuk’ama’ wi ri ixim ri kutijo. Ri yak man
kub’ij ta k’u pa utzil.
We man kub’ij ta k’o ik, k’o sib’, xecha’. K’ate’ k’u ri’ xub’ij
ja wi’ ku’k’ama’ wi ri ixim.
Nik’aj joj e q’u’winaq ri ixim pa ri juyub’, xcha’ ri yak.
Chak’utu ri b’e chi qawach, xecha chech. Ri yak xuk’am
kib’e ri winaq pa ri juyub’ xa chech utzukuxik ri ixim.
Sib’alaj e kosinaq chi ri qanan qatat chech utzukuxik ri
loq’alaj ixim. Xkil jupuq taq joj ke’ok b’i xuquje’ ke’l uloq
pa jun jul.
Xe’opan chi uchi’ ri jul. Are chi’ xkilo tz’apital ruk’ jun



 Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'
nimalaj ab’aj. Konojel xkib’an jun kitob’al.
Xemeji’ pa xukulem, xkisik’ij keb’ oxib’ unawal ri
juyub’.
Ri nab’e nawal xuquje’ le ukab’ man xekowin
taj chech utorik ri jul.
Are k’u ri urox xkowin chech ri uteq’b’axik. Xa
je ri’ le ixim xkanaj kan chi rij ri ab’aj.
Xk’atik, xsib’arik. Rumal la’ xq’eqar le ixim, xux
me’x uwach, le kyeq, are la’ le k’o kan pa le
aq’a’r. Rumal k’o qanan ixim kyeq upetik. Are
k’u le k’o apan jela’ man qas ta xk’atik, xaq
xq’anarik, xub’an q’an uwach. Are k’u le naj k’o
wi man xuriq taj le q’aq’, are la’ le saq uwach.
Are uxe’al wa’ ri kitzijom le saq kiwi’, le saq
kijolom chech le xb’antaj wi le qixim.

Marita Juliana Sontay Vicente

Momostenango, Totonicapán



 Tzijob’elil k’aslemal
Ukojik we tzijob’elil k’aslemal

Pa we wuj ri’ kariqitaj jalajoj taq ri sik'in

ju n ta q no’jib’al chech

k'iche'
tzib’anem kech ajtijab’. K’o jujun Ju
k’ulmatajem xuquje tzijob’elil. Le aninaqil wuj
ajtijoxelab’ le
• Ka kisik 'ij k’i taq mul ri
nab’e taq kutzijoj le kak’ulmataj
e wuj ri´.
jetaq wa’ pa we tinamit jawi ka- tz’ib’atal pa w
’inem wuj
• Ka ki to kib’ chech le sik
qaj q’ij. Le taq tzijob’elil are kub’ij ri sik’inem,
a s je ku b ’a n ri ajtij chech le
k’ulmatajem pa jalajoj komon, k’o •Q
ch aninaq ri
ku ko j ta q ri retal che, re ’
xuquje’ nik’aj chik k’amom pa noq
u je ri ch ’o b ’onem jas je kuya
kumal ri ajtz’ib’anelab’ ruk’ ri ajtzijo- sik’inem xuq
ub’ixik. j)
nelab’.
isij u w a c h le wuj (ak’alab’-ajti
Kariq’itaj pa we wuj ri, alaj, xuquje’ • Junam kak' ach le
laj ta q ri a k’a lab’ kakisik’ij uw
nim taq tz’ib’anem. Xajeri nojimal • Pa k’u
kachaple’j le sik’inem wuj. Kacha- wuj
pataj kuk' taq ri enuch’ taq ak’alab’
rech majb’al tijonik, kopan pa urox q’at rech le nab’e etamanik. Kuya’ ka tzalix
uwach, are’ k'o kasik’ij uwach le wuj xuquje kuya xaq pa tukelal man katch’aw
taj. No’jimal kk’am ri aninaqil xuquje’
uch’ob’ik ri kasik’ij uwach.

Kutb ‘al nata Rachi'l we wuj ri’ k’o jun chakub’al are’
jem, ch’ob
le tz’ib’atali ’onem rech
k kuya' utatab’exik ronojel le tzib’atal pa
• Ucholajij ro we tzijob’elil k'aslemal. Katob’an chech ri
nojel le k’ulm
• Kutarane atajem
j ri ch’ob’on chak jawi kataranex wi ri tajin katatab’exik
• Kunab’ej em wuj
ri kak’ulma le tz’ib’atalik pa we sik’in wuj ri’.
taj pa le
tz’ib’atal w Le tz’ib’atalik kuya’ kakoj pa le ja tijob’al
uj
• Kuq’at uw xuquje pa ja k’olib’al, xa jeri ri tat, nan
ach
ketob’an k’uk taq ri kalk’wal chech le
sik’inem wuj.



Tzijob’elil k’aslemal
k'iche'

Ucholb’alil ri sik’inem wuj

• Kacha’ jun chech taq le tz’ib’atal pa we wuj,j,
are’ jas kawaj kak’ut chikech ri tijoxelab’,
wene aninaqil, ch’ob’onem, ri uwokaj le
tzib’atalik.
• Kasik’ij uwach ri tz’ib’anem xacha'o’,
katz’ib’aj nik’aj k’otoj chi'aj kuya kab’an
chikech ri tijoxelab’. Chatanab’ej jawi
katarane’j ri sik’inem wuj, chatzukuj k’ak’ taj
k'ax tzij xuquje' nik'aj chik karaj ku k’utu

Majb’al sik’inem wuj

Nab’e taq chak chuwa le sk’inik
• Kub’ij jas ri nojib’aj karaj kuk’ut chikiwach
• We nab’e mul kuk’ut we tzijob’elil k’aslemal chike ri ajtijoxelab’ rajawaxik kakil
uwach ronojel we wuj ri’, le ajtij kub’an k’otoj chi’j rech ku rilo jastaq kub’ij le
wachib’al
• We kisik’im chi uwach le wuj, xaqxu’ chatzalij ub’ixik jas tajin kakilo’, tek’uri ri
ak’alab’ kuya’ kakib’ij, jas kakak’ulmatajik.

Chupam le sik’inik
• Ko katzalij uwach, k’atek’uri’ ri ak’alab’ kakicholkib’ che usik’ixik le wuj.
Chab’ana’ ri tak’aleb’al ri kaja utajik xa rumal ri ak’alab’ kakichomaj ri u k’uxal
ri tajin ka b’ano.

K’isb’alil re sik’inem
• Cha ya kichak ri e tijoxelab’, rech ku ya’ uchuq’ap’ ri sik’inem xab’ano, xuquje'
ri eta’manik tajin ka k’utu'.
• Chapaja’ ri eta’nem je uje’ xe opan wi ri ak’alab’
• Cha k’isa’ uwach ri chak ruk’ ri xe’tamajik, xaq jeri’ ka nab’e jisaq kanoq ri ka
k’utchik chech le jun q’ij chik.



 Tzijob’elil k’aslemal
Jupaj, kapaj tzij chikech le nan, tat

k'iche'
Konojel taq nan, tat yatal chikech kekito’
ri alk’walaxelab’ che reta’maxik, usik’ixik le
uwach wuj, rumal la rajawaxik kaya jub’iq’
q’ij chikech rech usik’ixik taq le wuj.
Are wa’ kaqariq jujun taq pixab’ rech uko-
jik wa we wuj tzijob’elil nataj chech la chi
rajawaxik usik’ixik ri wuj ruk’ ri ak’al are chi
jamal wach la, utz ne ri we are chi’ majoq
kewaroq.
1. Cha’ la jujun taq chike le sik’in uwach wuj are sik’ij la chi uwach le ak’al.
2. Sik’ij la tukel le wuj, we man etam la le sik’inik utz la’ we jun alk’walaxel le
reta’m le sik’inik uwach wuj are kab’anowik.
3. T’uyula la ruk’ le ak’al chila la, jas usik’ixik’ kub’ano.
4. Chila la junam ruk’ le ak’al le taq wachib’al, mayij la, jujun taq mul b’ana la
k’otow taq chi’aj chirij jacha’ ta ne: ¿jawi kak’ulmataj wa'?
5. Sik’ij la le ub’i le sik’inik xuquje kata la che jachike lo kak’ulmataj wa pa le
jun sik’inik, jas che la je ub’i’ le jun sik’inik.
6. Xopan le sik’inik: ko kasik’ij la uwach, chi uwach le ak’al, nojimal xuquje
utz usik’ixik kab’an la. Jalajoj uwach le sik’in wach kab’an la, we b’isob’al
choqa la, we kikotemal tzena la.
7. Are taq chi tajin kasik’ij la uwach le wuj, tak’ala la jujun taq mul, ta la che le
ak’al; jas kuchomaj che ri tajin kak’ulmatajik.
8. Are taq kak’is usik’ixik, tzijoj alaq ruk’ le ak’al jachike taq ri utz xta alaq pa le
sik’inem, xuquje’ ri man utz taj.

Kanataj wa’ che le alk’walaxel are taq kak’iyik ronojel le rutzilal sik’inik
uwach wuj xb’an la ruk’.



Cholaj jalajoj kayb’al b’antajik
Utzi'b'al xuquje' utz'itb'al wuj

Uta'ik wuj

Yakb'al uta'ik wuj

Ministerio de Educación
6ª calle 1-87 zona 10
01010, Guatemala, C.A.
PBX (502)24119595
www.mineduc.gob.gt

USAID Leer y Aprender

www.usaidlea.org