Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
EL SALTERIO
EN EL RITO HISPANO-MOZÁRABE
Adviento - Navidad
Domingo Lectura previa Psallendum
Cuaresma
Día Lectura(s) previa(s) Psallendum
In I Dominico Quadragesimae Re 19, 3-14 Año I: Sal 78,
8-9a
Año II: Sal 77,
19b-20a. 23-24a
Missa ieiunii de II feria incho. Pr 2, 1-9 | Gn 3, 1-19 Sal 101, 14s
Feria III in prima hebdomada Pr 6, 1-8 | Gn 12, 1-20 Sal 132, 1s
Feria IV in prima hebdomada Threni
Feria V in prima hebdomada Pr 20, 5-13 | Gn 7, 1-24 Sal 7, 7b-8a. 10a
Feria VI in prima hebdomada Threni
Sabbatum in prima hebdomada Si 29, 19-30 | Sal 33, 23. 20
Gn 33, 1-20
In II Dominico Quadragesimae Pr 14, 33-15, 8 | Sal 26, 9b-10. 7
Gn 41, 1-45a
Feria II in secunda hebdomada Pr 16, 16-32 | Sal 37, 16-17a.
Gn 42, 3-25 18
Feria III in secunda hebdomada Pr 18, 1-10 | Gn 47, 1-15 Sal 119, 1s
Feria IV in secunda hebdomada Threni
Feria V in secunda hebdomada Pr 28, 6-13 | Ex 5, 1-23 Sal 120, 1s
Feria VI in secunda hebdomada Threni
Sabbatum in secunda hebdom. Pr 28, 14-28 | Sal 139, 5b. 9b
Ex 14, 1-14
In III Dominico Quadragesimae Pr 20, 17-28 | Sal 35, 8a. 11s
Nm 22, 2-23, 10
Feria II in tertia hebdomada Pr 29, 1-14 | Sal 101, 14s
Nm 14, 1-24
Feria III in tertia hebdomada Pr 29, 19-27 Sal 132, 1s
Jos 8, 30-9, 2
Feria IV in tertia hebdomada Threni
Feria V in tertia hebdomada Pr 22, 17-29 | Sal 7, 7b-8a. 10a
Jc 2, 6-23
Feria VI in tertia hebdomada Threni
Sabbatum in tertia hebdomada Pr 25, 2-12 | Sal 33, 23. 20
Jc 21, 1-25
In IV Dominico Quadragesimae Si 14, 11-22 | Sal 70, 5. 19b-
Sam 1, 1-20 20a. 21b. 10b-
12a. 3c-5a
Feria II in quarta hebdomada Si 4, 1-11 | Sam 3, 1-19 Sal 37, 16-17a.
18
246 Adolfo Ivorra
Semana Mayor
Día Lectura(s) previa(s) Psallendum
In Dominico in ramis Si 3, 2-17 | Dt 11, 18-32 Sal 33, 12. 2-4. 6. 23. 9
palmarum
Feria II in hebdomada Si 3, 18-24 | Re 2, 1-14 Sal 139, 9b. 2s
maiore
Feria III in hebdomada Si 18, 1-12 | Re 4, 8-37 Sal 108, 24-26. 22. 31
maiore
Feria IV in hebdomada Threni
maiore
Feria V in Cena Domini Año I: Sb 1, 13-2, 1. 6. 12-23; Año I: Sal 22, 1-6
3, 9s. 12; 4, 6. 10. 14s | Jr 11, Año II: Sal 108, 1-8. 17.
15-12, 9; 17, 1; 12, 10-12 21. 25. 30s
Año II: Za 2, 17-3, 5; 11,
7-14; 13, 7-9
Feria VI in Parasceve Año I: [Pr 3, 24-26] Is 52, Año I: [Miq 6, 1-8]20 Sal
13-53, 12 21, 2s. 7-23
Año II: [Mi 6, 1-8] Is 52, Año II: Sal 21, 2s. 7s. 13-
13-53, 12 19; 68, 22; 21, 20-23
Pascua
Día Lectura previa Psallendum
In Hilaria Paschae Año I: Ap 1, 1-8 Año I: Sal 117, 16. 24
Año II: Ap 1, 9-18 Año II: Sal 138, 19. 1s
In II feria Paschae Ap 2, 1-7 Sal 146, 1. 5
In III feria Paschae Ap 2, 8-11 Sal 3, 6s
In IV feria Paschae Ap 2, 12-17 Sal 113, 1. 11
In V feria Paschae Ap 2, 18-29 Sal 28, 3. 11
In VI feria Paschae Ap 3, 1-6 Sal 113, 20s
Sabbato Paschae Ap 3, 14-22 Sal 103, 24
ante octavas
In Octava Paschae Año I: Ap 5, 1-13 Año I: Sal 8, 2s
Año II: Ap 7, 2-12 Año II: Sal 71, 18s; 105,
48
In tertio Dominico Año I: Ap 3, 7-13 Año I: Sal 46, 7s
Paschae Año II: Ap 21, 9-23 Año II: Sal 3, 6s
In quarto Dominico Año I: Ap 14, 1-7 Año I: Sal 65, 1. 2. 8
Paschae Año II: Ap 10, 1-11 Año II: Sal 97, 2s
In quinto Dominico Año I: Ap 19, 11-16 Año I: Sal 46, 7s
Paschae Año II: Ap 19, 5-10 Año II: Sal 138, 18. 1s
In sexto Dominico Año I: Ap 22, 1-5 Año I: Sal 65, 1. 2. 8
Paschae Año II: Ap 8, 2-5; 20, 11; Año II: Sal 28, 11. 4-5a
12, 1-9; 21, 1s. 11a. 13; 22,
3b. 4a
In Ascensione Domini Año I: Ap 4, 1-11 Año I: Ef 4, 8; Sal 67,
Año II: Re 2, 1-15 19. 25
Año II: Sal 67, 19. 33s
In septimo Dominico Año I: Ap 7, 9-12 Año I: Sal 54, 6s
Paschae Año II: Ap 4, 2-4. 10s Año II: Sal 46, 2. 6
In feria quae praecedit Is 1, 16-20 Sal 78, 8s
Penteco.
Sabbato ante Pentecosten Año I: Nm 11, 16s. 24-29 Año I: Sal 78, 9; 73, 2.
Año II: Is 61, 1-5 19
Año II: Sal 103, 4. 30s
In Die Sancto Pentecosten Año I: Ap 22. 6-17 Año I: Sal 103, 30s
Año II: Joel 2, 21-3, 2 Año II: Sal 50, 14. 12
250 Adolfo Ivorra
23 «La tercera parte de la gran sección unitaria, la más concisa (22, 1-5),
evoca el paraíso renovado. Se pasa del registro simbólico de la ciudad
a otro, cuyo referente es la naturaleza. La alegoría llega a su cima. Es la
exhortación a los hombres a sumergirse en la dicha de soñar la promesa
de Dios: el paraíso intacto, un ámbito de perfección, ajeno a toda caída»:
F. Contreras, La nueva Jerusalén. Esperanza de la Iglesia, Salamanca, 1998,
167.
24 En el MHM, el texto sacado del salmo 65 no está entre comillas.
252 Adolfo Ivorra
Ap 4, 4-6 Ef 4, 8-12
Y alrededor del trono vi Por esto dice: “Subiendo a lo alto
veinticuatro tronos, y sentados en llevó cautiva a la cautividad y
los tronos veinticuatro ancianos concedió dones a los hombres”.
vestidos con túnicas blancas, y ¿Qué significa subió sino que
sobre sus cabezas, coronas de primero descendió a las regiones
oro. Del trono salen relámpagos, inferiores de la tierra? El que
voces y truenos. Siete lámparas de bajó es el mismo que subió sobre
fuego arden ante el trono: son los los cielos, para llevarlo todo a
siete espíritus de Dios. Delante la plenitud. El constituyó a
del trono, una especie de mar algunos como apóstoles, a otros
transparente como el cristal. En profetas, a otros evangelistas, a
medio del trono y alrededor de otros pastores y doctores, para
él hay cuatro seres vivos llenos que trabajen en perfeccionar a
de ojos delante y detrás los santos cumpliendo con su
ministerio, para la edificación del
cuerpo de Cristo
De Cotidiano
Domingo Lectura previa Psallendum
In I Dominico Is 6, 1-13 Sal 7, 12. 18
In II Dominico Is 5, 8-16 Sal 9, 2s
In III Dominico Is 5, 18-27 Sal 9, 10s
In IV Dominico Is 40, 27-31 Sal 98, 4s
In V Dominico Is 48, 12-15 Sal 12, 6
In VI Dominico Is 48, 16-21 Sal 16, 5s
In VII Dominico Is 51, 1-3 Sal 18, 13s
In VIII Dominico Is 49, 1-6 Sal 19, 5. 7. 3
In IX Dominico Is 46, 10-13 Sal 27, 4
In X Dominico Jr 7, 1-7 Sal 25, 6-8
In XI Dominico Jr 31, 31-34 Sal 26, 9s
In XII Dominico Jr 8, 4-6. 11; 9, 2-5. 9s. Sal 27, 9
23s
In XIII Dominico Jr 3, 14-21 Sal 29, 24
In XIV Dominico Jr 3, 22-24 Sal 29, 12s
In XV Dominico Jr 5, 20-6, 1 Sal 38, 8. 13
In XVI Dominico Jr 14, 18-21 Sal 45, 2s
In XVII Dominico Jr 18, 1-12 Sal 46, 7-8
In XVIII Dominico Jr 22, 13-19 Sal 54, 7. 6
In XIX Dominico Jr 23, 2-8 Sal 54, 23; 36, 5
In XX Dominico Jr 30, 3. 7-17 Sal 59, 13s
2. El canto de LAUDES
El rito hispano-mozárabe presenta un elemento original
relacionado con el evangelio: en vez de un canto precedente que
responda en cierto modo a la lectura anterior o que preludie el
evangelio mismo, el canto de Laudes representa un canto habitual-
mente aleluyático27 que responde a la lectura evangélica y, si es el
caso, también a la homilía. Muchos Laudes se limitan a ser un canto
de alabanza por la acción salvífica que se llevó/lleva a cabo. Pero
algunos interpretan el texto evangélico, resaltando algún aspecto
fundamental.
Adviento-Navidad
Domingo Evangelio Laudes
In primo Dominico de Año I: Lc 3, 1-18 Año I: Sal 19, 3
Adventu Año II: Mt 3, 1-11 Año II: Sal 46, 2
In secundo Dominico de Año I: Mt 11, 2-15 Año I: Sal 84, 7
Adventu Año II: Mt 11, 2-15 Año II: Sal 32, 3
In tertio Dominico de Año I: Mt 21, 1-17 Año I: Sal 32, 3
Adventu Año II: Mt 21, 1-9 Año II: Sal 99, 1
In quarto Dominico de Adventu Mc 12, 38-13, 33 Sal 79, 2
In quinto Dominico de Año I: Lc 17, 20-24 Año I: Sal 79, 15
Adventu Año II: Mc 1, 1-8 Año II: Sal 101, 16
27 Los Prenotandos (n. 38) nada nos dicen de su función teológica: «La Liturgia
de la Palabra se concluye con el canto aleluyático llamado Laudes. Se in-
terpreta después del Evangelio, y no antes; después de la homilía, si ésta
tiene lugar. En las misas cuaresmales, los Laudes no llevan aleluya».
256 Adolfo Ivorra
Cuaresma
Día Evangelio Laudes
In I Dominico Mt 4, 1-11 Año I: Sal 77, 1
Quadragesimae Año II: Sal 18, 11; 118, 103
Missa ieiunii de II Jn 1, 1-14 Sal 21, 24. 27
feria
incho.
Feria III in prima Jn 1, 15-28 Sal 52, 4. 5-6
hebdomada
El salterio en el rito hispano-mozárabe 257
Semana Mayor
Pascua
Día Evangelio Laudes
In Hilaria Paschae Año I: Jn 20, 1-18 Año I: Sal 110, 9
Año II: Lc 24, 1-12 Año II: Mt 28, 6s
In II feria Paschae Mc 16, 9-20 Lc 24, 13-35
In III feria Paschae Lc 24, 13-35 Sal 99, 2
In IV feria Paschae Lc 24, 36-46 Sal 76, 14s
In V feria Paschae Lc 24, 46-53 Sal 103, 10
In VI feria Paschae Jn 21, 1-14 Sal 105, 4
Sabbato Paschae ante Jn 21, 15-19a Sof 3, 8
octavas
In Octava Paschae Año I: Jn 20, 19-31 Año I: Lc 24, 36
Año II: Jn 20, 19-31 Año II: Lc 24, 36
I n t e r t i o D o m i n i c o Año I: Jn 5, 1-18 Año I: Sal 99, 2
Paschae Año II: Mt 14, 22-32; 8, Año II: Sof 3, 8
26
I n q u a r t o D o m i n i c o Año I: Jn 4, 45-54 Año I: Sal 76, 14s
Paschae Año II: Jn 13, 33-14, 13 Año II: Gal 3, 13; Ap 1, 5;
1Pe 2, 24
In quinto Dominico Año I: Lc 8, 41-9, 2 Año I: Sal 105, 4
Paschae Año II: Jn 15, 1-15 Año II: Sal 32, 3
In sexto Dominico Año I: Mc 2, 13-22 Año I: Sal 134, 3
Paschae Año II: Jn 16, 19-33 Año II: Sal 109, 4
In Ascensione Domini Año I: Jn 16, 5-22 Año I: Sal 46, 6
Año II: Lc 24, 36-53 Año II: Sal 117, 16
In septimo Dominico Año I: Mc 9, 14-29 Año I: Sal 17, 17; Ef 1, 20
Paschae Año II: Mc 16, 15-20 Año II: Sal 88, 14
In feria quae praecedit Mt 15, 32-38 Sal 105, 4
Pentecosten
Sabbato a n t e Año I: Jn 3, 1-15 Año I: Sal 148, 1
Pentecosten Año II: Jn 14, 23-31 Año II: Sal 50, 14
I n D i e S a n c t o P e n - Año I: Jn 14, 15-27 Año I: Sal 50, 14
tecosten Año II: Jn 15, 26s; 16, Año II: Sal 103, 30
12-15; 17, 1-3. 11. 21s.
24-26
De Cotidiano
Domingo Evangelio Laudes
In I Dominico Mt 5, 17-26 Sal 7, 3
In II Dominico Mt 4, 18-23 Sal 18, 2
In III Dominico Mt 8, 1-13 Sal 19, 10
In IV Dominico Mt 8, 14-26 Sal 20, 2
In V Dominico Mt 24, 3-36 Sal 21, 23
In VI Dominico Mt 7, 12-21 Sal 23, 1
In VII Dominico Mc 1, 35-44 Sal 27, 9
In VIII Dominico Mc 5, 21-34 Sal 27, 9
In IX Dominico Mc 10, 17-31 Sal 27, 9; 32, 3
In X Dominico Mc 10, 46-52 Sal 32, 3
In XI Dominico Lc 4, 31-5, 7 Sal 39, 2s
In XII Dominico Lc 5, 12-26 Sal 56, 2
In XIII Dominico Lc 5, 27-6, 10 Sal 64, 2
In XIV Dominico Lc 6, 37-48 Sal 68, 31
In XV Dominico Lc 7, 1-16 Sal 68, 33
In XVI Dominico Lc 15, 11-32 Sal 73, 12
In XVII Dominico Lc 16, 1-10 Sal 76, 14s
In XVIII Dominico Lc 16, 19-17, 4 Sal 77, 1
In XIX Dominico Lc 18, 10-14 Sal 77, 2
In XX Dominico Lc 17, 11-19 Sal 79, 15
In XXI Dominico Lc 17, 20-37 Sal 88, 14
In XXII Dominico Lc 18, 1-8 Sal 94, 1
In XXIII Dominico Lc 18, 15-17 Sal 101, 2
In XXIV Dominico Lc 18, 18-30 Sal 101, 22
In XXV Dominico Lc 18, 31-34 Sal 112, 5s
In XXVI Dominico Lc 18, 35-43 Sal 113, 1
In XXVII Dominico Lc 19, 1-9 Sal 117, 25
In XXVIII Dominico Lc 19, 11-28 Sal 117, 16
In XXIX Dominico Lc 20, 9-18 Sal 134, 3
In XXX Dominico Lc 20, 19-26 Sal 144, 15
264 Adolfo Ivorra
Psalmus.
Eripe animam meam ab impio, frameam tuam Sal 16, 13
ab inimicis manus tuae. Sal 16, 14
Eripe me de manu inimicorum meorum et
a persequentibus me Sal 30, 16
Illustra faciem tuam super servum tuum, Sal 30, 17
salvum me fac in misericordia tua: Ibid.
Domine ne confundar, quoniam invocavi te Sal 30, 18
Eripe me de inimicis meis Deus meus: Sal 58, 2
et ab insurgentibus in me libera me. Ibid.
Eripe me de operantibus iniquitatem: Sal 58, 3
et de viris sanguinum salva me Ibid.
Eripe me de luto ut non infigar: Sal 68, 15
libera me ab his oderunt me, et de profundis aquarum Ibid.
Eripe me quia tu scis improperium meum, Sal 68, 19s
et confusionem meam, et reverentiam meam. Sal 68, 20
Eripe me de inimicis meis Domine, ad te confugi: Sal 142, 9
doce me facere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu. Sal 142, 10
Eripe me et libera me de aquis multis; Sal 143, 7
de manu filiorum alienorum Ibid.
Quorum os locutum est vanitatem: Sal 143, 8
et dextera eorum dextera iniquitatis. Ibid.
Eripe me Domine ab homine malo: Sal 139, 2
a viro iniquo eripe me. Ibid.
Eripies me de contradictionibus populi: Sal 17, 44
constitues me in caput gentium. Ibid.
Eripiens inopem de manu fortiorum ejus: Sal 34, 10
266 Adolfo Ivorra
Psalmus David.
Usquequo exaltabitur inimicus meus super me? Sal 12, 3
respice, et exaudi me Domine Deus meus. Sal 12, 4
Usquequo Domine oblivisceris in finem? Sal 12, 1
usquequo avertis faciem tuam a me? Ibid.
Usquequo improperabit me inimicus: Sal 73, 10
irritat adversarius nomen tuum in finem? Ibid.
Usquequo Domine irasceris in finem: Sal 78, 5
accedendentur velut ignis zelus tuus? Ibid.
Usquequo Domine avertis in finem: Sal 88, 47
exardescet sicut ignis ira tua? Ibid.
Usquequo peccatores Domine, Sal 93, 3
usquequo peccatores gloriabuntur? Ibid.
Usquequo gravi corde? ut quid diligitis vanitatem, Sal 4, 3
et quaeritis mendacium? Ibid.
Usquequo iudicatis iniquitatem: Sal 81, 2
et facies peccatorum sumitis? Ibid.
Gloria, et honor.
Psalmus David
Redime me, et miserere mei: Sal 25, 11
pes meus stetit in via recta: Sal 25, 12
in Ecclesiis benedicam te Domine. Ibid.
Redimet Dominus animas servorum suorum: Sal 33, 23
et not derelinquet omnes qui sperant in eo. Ibid.
El salterio en el rito hispano-mozárabe 267
Psalmus
Numquid in aeternum projiciet Deus: Sal 76, 8
aut non apponet ut complacitior sit adhuc? Ibid.
Numquid in aeternum irasceris nobis? Sal 84, 6
aut extendes iram tuam a generatione in generationem? Ibid.
Numquid irascetur per singulos dies? Sal 7, 12
Numquid confitebitur tibi pulvis, Sal 29, 10
aut annuntiabit veritatem tuam? Ibid.
Numquid mortuis facies mirabilia: Sal 87, 11
aut medici suscitabunt et confitebuntur tibi? Ibid.
Numquid narrabit aliquis in sepulchro misericordiam tuam, Sal 87, 12
et veritatem tuam in perditione? Ibid.
Numquid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, Sal 87, 13
et iustitia tua in terra oblivionis? Ibid.
Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis, Sal 93, 20
qui fingis laborem in praecepto? Ibid.
Numquid in fluminibus iratus es Domine? Hb 3, 8
aut in fluminibus furor tuus? Ibid.
aut in mari indignatio tua? Ibid.
Numquid non Deus est pater tuus, Dt 32, 6
qui possedit, et fecit, et creavit te? Ibid.
Numquid Sion dicet: Homo, Sal 86, 5
et homo natus est in ea: Ibid.
et ipse fundavit eam Altissimus. Ibid.
Numquid obliviscetur misereri Deus? Sal 76, 10
aut continebit in ira sua misericordias suas? Ibid.
Gloria, et honor.
2. Títulos sálmicos
Analizar los títulos de los ciento cincuenta salmos es una labor
muy extensa que no podemos hacer aquí. Baste con presentar
algún ejemplo de cierto interés para vislumbrar la capacidad que
tienen de expresar el sentido de los salmos. Para el rito romano,
«cada salmo va precedido de un título que denota su sentido e
importancia para la vida del creyente. Estos títulos se proponen
en el libro de la Liturgia de las Horas tan sólo para utilidad de los
que recitan los salmos» (OGLH 111). Los títulos sálmicos hispano-
mozárabes pretenden más bien una contextualización histórica del
texto sálmico, aunque teniendo por autor del salterio a David. En
el salmo 50 vemos con claridad el distinto uso de los salmos:
Salmo 50
Título romano (Liturgia de las Título hispano
Horas)34
Miserere mei, Deus In finem Psalmus David cum veniret ad
eum Natan propheta, quando intravit
Bersabe, et dixit