Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
futuiama
evolucia
pirveli qarTuli gamocema
futuiama
ISBN 978-9941-9117-2-9
evoluciuri biologia
1
c
ocxal organizmebze dakvirvebisas
biologebs mravali SekiTxva ebadebaT.
ratom aqvT farSevangebs aseTi
eqstravagantuli Seferilobis bumbuli?
ratom asnebovnebs zogierTi paraziti
mxolod erT maspinZel saxeobas da ratom
aavadeben sxvebi mraval saxeobas? ratom aqvT
veSapebs filtvebi da ratom ar moepoveba
gvelebs kidurebi? ratom aqvs WianWvelas
erT-erT saxeobas mxolod erTi wyvili
qromosoma, maSin rodesac zogierTi peplis
qromosomebis raodenoba 200-ze metia? ratom
aqvT salamandras adamianze 10-jer meti dnm
da ratom aRemateba SroSanis dnm-s raodenoba
salamandris dnm-is raodenobas orjer?
ra ganapirobebs organizmebis gasaocar
mravalferovnebas?
Carlz darvins mecnierebis istoriaSi
erT-erTi yvelaze gasaocari mosazreba
ekuTvnis, romelis arsi Semdegia: `dedamiwaze
odesme gavrcelebuli yvela cocxali
arseba saerTo sawyisi formisgan warmoiSva~.
am Teoriis mixedviT, nebismieri saxeobis
niSan-Tviseba, iqneba es farSevangis
bumbulis Seferiloba, genebis raodenoba da
Tanamimdevroba qromosomebSi, fermentTa
katalizuri unari, ujredebis da organoebis
struqtura, fiziologiuri amtanoba da
kvebis racioni, sicocxlis xangrZlivoba farSevangi Pavo Cristatus.
Tu qcevis Taviseburebebi, evoluciuri ganviTarebis farSevangis mkveTri
Sedegia. evoluciuri biologia, molekuluri biologiidan Seferilobis kudis
moyolebuli, ekologiiT damTavrebuli, yvela biologiur bumbulebi, romelic frenis
sakiTxs ganixilavs. evolucia biologiis gamaerTianebeli unars aqveiTebs, erT-erTi im
biologiuri sakiTxTagania,
Teoriaa. gamoCenili genetikosi feodosia dobJanski
romelic evoluciuri
aRniSnavda: `biologiaSi evoluciuri ganviTarebis TeoriiT ixsneba.
TvalTaxedvis gareSe araferi azri ar aqvs~.
Tavi 1
ra aris evolucia?
sityva `evolucia~ momdinareobs laTinuri sityvidan `evolutio~-dan, rac
gaSlas, gavrcelebas anu dafaruli SesaZleblobebis gamJRavnebas, gamoCenas
niSnavs. dResdReobiT evolucia ubralod cvlilebis sinonimia. mecnierebi am
sityvas calkeuli sagnebis, magaliTad varskvlavebis cvlilebis aRwerisTvis
iyeneben. biologiuri (anu organuli) evolucia aris organizmTa jgufebSi
TaobaTa ganmavlobaSi momxdari niSan-TvisebaTa xangrZlivi, TandaTanobiTi
cvlileba. organizmis individualuri ganviTareba anu ontogenezi ar SeiZeba
miviCnioT evoluciad, radgan calkeuli organizmi ar evoluirebs. evolucia
mxolod organizmTa jgufebSi mimdinareobs, romelTac Cven populaciebs vu-
wodebT. populaciebi SeiZleba daiyos da saerTo winapari populaciisgan ram-
denime axali populacia Camoyalibdes. Tu ramdenime populaciaSi gansxvavebu-
li cvlilebebi xdeba, populaciebi calkevdebian.
populaciebSi momxdari evoluciurad mniSvnelovani cvlilebebi Taobebs
genetikuri struqturis meSveobiT gadaecema. biologiuri evolucia SeiZle-
ba iyos umniSvnelo an arsebiTi. evolucia erTdroulad moicavs, rogorc sx-
vadasxva genTa sixSireSi momxdar umniSvnelo cvlilebebs, ise did gardaqm-
nebs, ramac sawyisi formebis ganviTareba dinozavrebis, futkrebis, muxebis Tu
adamianis warmoSobiT daasrula.
bunebrivi gadarCevis gziT momxdari evoluciis saukeTeso magaliTia am-
Jamindeli krizisi antibiotikebisadmi rezistentulobaSi. XX saukunis 40-ian
wlebamde, saavadmyofoSi moxvedril pacientTa umetesoba daavadebuli iyo
ara kiboTi an gul-sisxlZarRvTa daavadebiT, aramed infeqciuri daavadebebiT:
tuberkuloziT, pnevmoniiT, tifiT, sifilisiTa da misT. maT gadarCenis mcire
Sansi gaaCndaT (sur. 1.1). ganviTarebul qveynebSi infeqciuri daavadebebiT mil-
ionobiT adamiani adreul asakSi iRupeboda. ganviTarebad qveynebSi mcxovreb
adamianebs ara mxolod zemoT CamoTvlili daavadebebi, aramed malaria da qol-
erac emarTebodaT.
XX s. 60-ian wlebSi medicines sferoSi mdgomareoba mkveTrad Seicvala.
antibiotikebis aRmoCenam da maTi xelovnuri sinTezis sferoSi miRweulma
warmatebebma infeqciur daavadebebis umetesoba daamarcxa, yovel SemTxvevaSi
ganviTarebul qveynebSi mainc. dResdReobiT, adamianTa umetesoba tuberku-
lozis Sesaxeb mxolod rigi operebidan an romanebidan igebs. 70-iani wlebis
seqsualurma revoluciam naTeli gaxada, rom sqesobrivi gziT gadamdebi daa-
vadebebi, magaliTad gonorea da sifilisi, mxolod droebiTi usiamovnebaa, ro-
melic peniciliniT ikurneba. 1969 wels amerikis janmrTelobis dacvis saxelm-
darvinamde
biologiuri evoluciis darviniseuli Teoria dasavlur azrovnebaSi erT-erTi
yvelaze revoluciuria da am TvalsazrisiT mas mxolod fizikis niutoniseuli
Teoria Tu Seedreba. darvinma samyaros, didwilad, platonis da aristoteles
mosazrebebze dafuZnebuli aRqma mkveTrad Secvala. platonis filosofiis
safuZveli eidos anu `formis, ideis~ cnebaa. idea transcendentaluri idealia,
xolo misi materialuri gansaxiereba mxolod arasrulyofili imitaciaa. mag-
aliTad, Cvens mier daxazuli an agebuli samkuTxedebi namdvili, tolgverda
samkuTxedis `arsis~ arasrulyofili formaa. cxens (da nebismier sxva saxeobas)
ucvleli, mudmivi arsi gaaCnia, Tumca yoveli individualuri cxeni arasru-
lyofilia. amgvar esencialistur filosofiaSi cvlileba SemTxveviTi arasru-
lyofilebaa.
platonis esencialisturi filosofia dasavlur filosofiaSi aristo-
teles ZalisxmeviT damkvidrda, vinc ucvleli arsis platoniseuli cneba ga-
navrco da daaskvna, rom saxeobebs ucvleli Tvisebebi aqvT. mogvianebiT qris-
tianebma bibliuri dabadebis istoria sityva-sityviT gaiges da daaskvnes, rom
yoveli saxeoba RmerTma Seqmna da maTi forma ar icvleba (am rwmenas `gasaocari
qmnileba~ ewodeba). qristianuli xedva platonis da aristoteles filosofias
aviTarebs da amtkicebs, rom vinaidan arseboba sikeTea da RmerTis mowyaleba
usazRvroa, man yvela qmnilebas, risi Seqmnac ganizraxa, sicocxle da gansx-
evoluciuri biologia
Tanamedrove si-
cocxlis jaWvi
dro
sur. 1.3. a) organuli samyaros ganviTarebis la-
markiseuli Teoria. saxeobebi droTa ganmavloba-
(b) darvinis Teora awmyomde armisuli ganStoebebis Si warmoiSvnen spontanuri Casaxvis (TviTCasax-
gadaSenebuli saxeobebi
awmyo vis) gziT. TiToeuli saxeoba organizaciis Tan-
daTanobiTi garTulebiT (gradaciiT) safexure-
brivad viTardeba. saboloo jamSi Scala naturae anu
“arsebaTa kibe” iqmneba, romelic iwyeba sicocx-
lis axlad warmoSobili, umartivesi formebidan
da mTavrdeba SedarebiT Zveli da ufro rTuli
dro
Carlz darvini
Carlz robert darvini (1809 wlis 12 Tebervali - 1882 wlis 19 aprili) ing-
liseli eqimis Svili iyo. darvini medicinas mcire xniT edinburgSi eufleboda,
xolo Semdeg ki swavla kembrijis universitetis RvTismetyvelebis fakulte-
tze ganagrZo. darvins axalgazrdobaSi bibliuri istoriebis swamda, Tumca
Semdeg bunebismetyvelebam gaitaca da fakultetze moRvawe mecnierebis damx-
mare gaxda. darvinis cxovreba 1831 wels sruliad Seicvala, rodesac axalgaz-
rda mecniers inglisis samxedro xomald `biglze~ naturalistad muSaoba Ses-
Tavazes. gemi samxreT amerikis auzis rukebis asagebad gaigzavna.
`biglis~ mogzaurobam 1831 wlis 27 dekembridan 1836 wlis 2 oqtombramde
gagrZelda. xomaldi ramdenime wlis ganmavlobaSi samxreT amerikis sanapiros
gaswvriv dacuravda, xolo darvini braziliis wvimiani tyeebis da amerikuli
pampasebis bunebriv istorias akvirdeboda. xomaldma mogzauroba galapagosis
kunZulebze daasrula (mdebareobs ekvatorze ekvadoris sanapirodan 900 km-is
moSorebiT). mogzaurobis ganmavlobaSi darvini gamocdili naturalisti gax-
da, Seagrova sakvlevi nimuSebi, awarmoa uricxvi geologiuri da biologiuri
dakvirveba da amave dros marjnis kunZulebis warmoSobis axali (da marTebuli)
Teoria Camoayaliba. darvinis inglisSi dabrunebis Semdeg orniTologma jon
guldma SeniSna, darvinis mier galapagosis arqipelagze mopovebuli mTiulebis
nimuSebi kunZulebis mixedviT imdenad gansxvavebulia, rom sxvadasxva saxeoba-
sac ki SegviZlia mivakuTvnoT. mogvianebiT darvinma gaixsena, rom sxvadasxva
kunZulebidan aRebuli kuTa nimuSebic gansxvavebuli iyo. am faqtebma da aseve
samxreT amerikaSi binadari ZuZumwovrebis cocxal da ganamarxebul saxeobaTa
naSTebs Soris msgavsebam darvini daarwmuna, rom sxvadasxva saxeobebi saerTo
winaprebisgan iReben saTaves.
darvinis finansuri mdgomareoba sakmaod stabiluri gaxldaT, amitom mec-
alfred rusel valasi
nierma darCenili cxovreba biologiur muSaobas miuZRvna (Tumca mogzaurobis
evoluciuri biologia
dro
variaciuli evolucia
Taoba 1 Taoba 2 Taoba 3
gamravlebis (d) (d)
dabadeba (d) (g.a) (g.a)
asaki (g.a)
dro
sur. 1.4. diagramaze gamosaxulia evoluciuri cvlilebis trasformaciul da variaciul Teoriebs
Soris kontrasti sami Taobis mixedviT. TiToeul TaobaSi individi warmodgenilia sicocxlis sawyis
da bolo etapze. marcxena grafaSi moyvanili individebi wina Taobis marjvena grafaSi moyvanili indi-
videbis Svilebi arian. trasformaciuli evoluciis Tanaxmad, organizmebi individuri ganviTarebis
ganmavlobaSi icvlebian da cvlilebebi momdevno Taobebs gadaecema. variaciuli evoluciis Tanaxmad,
istoriis dasawyisidan memkvidreobiT gansxvavebuli formebi ar gardaiqmneba, magram maTi gadarCenis
da gamravlebis tempi sxvadasxvaa rac Taobidan Taobaze maTi xvedriTi wilis cvlilebas iwvevs.
evoluciuri biologia
.
evoluciuri Teoriebi darvinis Semdeg
wignma `saxeobaTa warmoSoba~ didi polemika gamoiwvia, magram me-19 saukunis
70-ian wlebSi mecnierTa umetesobam ubralod aRiara istoriuli realoba,
rom saerTo winapridan saxeobaTa warmoSobis evoluciis Teoria sworia. me-18
saukunis miwuruls da me-19 saukunis dasawyisSi paleontologiis, SedarebiTi
morfologiis da embriologiis `oqros xana~ dadga. namarxebis kvlebis Sedegad
mecnierebma evoluciasa da organizmTa naTesauri kavSirebis Sesaxeb didi in-
formacia miiRes. miuxedavad amisa, evoluciis mizezis darviniseul Teoriaze
anu bunebriv gadarCevaze SeTanxmeba ar Sedga. “saxeobaTa warmoSobis” gamo-
qveynebidan daaxloebiT 60 wlis Semdeg bunebriv gadarCevas yvela uaryofda,
garda ramdenime erTguli darvinistisa, da mis nacvlad mravali gansxvavebuli
Teoria Camoyalibda. amgvar Teoriebs Sorisaa neolamarkizmi, orTogenetikuri
da mutacionisturi Teoriebi (bauleri, 1989).
neolamarkizmi ramdenime Teorias moicavs, romelic eyrdnoba organizmis-
sicocxlis ganmavlobaSi warmoqmnili modifikaciebis memkvidrulobis Zvel
ideas. amgvari modifikaciebi SesaZloa ganpirobebuli yofiliyo organizmis
ganviTarebis procesSi garemos uSualo zemoqmedebiT (magaliTad mcenareebi,
romelTac uviTardebaT ufro sqeli foTlebi cxel, mSral garemoSi arseobis
gamo). august vaismanma cnobil eqsperimentSi Tagvebis ramdenime Taobas kude-
bi moaWra da daamtkica, rom es aranair gavlenas ar axdens momdevno Taobis
individebis kudis sigrZeze. mogvianebiT Catarebulma eqstensiurma kvlevebma
garemo pirobebiT gamowveuli cvlilebebis memkvidreoba ar daadastura.
10 Tavi 1
evoluciuri sinTezi
zemoT moyvanili antidarvinisturi mosazrebebis usafuZvloba me-20 sauku-
nis 30-40-ian wlebSi evoluciis sinTezur anu Tanamedrove sinTezurma Teo-
riam daamtkica. evoluciuiis sinTezuri Teoriis Semoqmedebi gaxldnen gene-
tikosebi, sistematikosebi da paleontologebi, vinc darvinis Teoria geneti-
kis faqtebTan SesabamisobaSi moiyvanes (meiri da provaini, 1980; smokovitisi,
1996). ingliselma ronald a. fiSerma da jon s. holdeinma, aseve amerikelma si-
ual raitma, populaciis genetikis maTematikuri Teoria SeimuSaves da daamt-
kices, rom mutacia da bunebrivi gadarCeva erToblivad adaptaciur evolu-
cias iwvevs. mutacia bunebrivi gadarCevis alternativa ar aris da ufro sawyi-
si masalaa. genetikis da bunebrivi populaciebis cvlilebis kvlevas safuZveli
sergei Cetverikovma daudo, xolo Semdeg dawyebuli saqme feodosia dobJans-
J. b. s. haldani kim gaagrZela. dobJanskim saxelganTqmul wignSi `genetika da saxeobaTa warmo-
Soba~ (1937) populaciis genetikosebis mosazrebebi biologebs gaacno da evo-
luciis genetikuri safuZvliT daintereseba gazarda.
sinTezis sxva RirsSesaniSnavi nimuSebia zoolog ernst maieris `saxeoba-
Ta sistematika da warmoSoba~ (1942), bernhard renSis `evolucia saxeobeaTa
doneze maRla~ (1959), botanikos g. lediard simpsonis `cvlebadoba da evolu-
cia mcenareebSi~ (1950), paleontolog jorj geilord simpsonis `evoluciis
tempi da reJimi~ (1944) da `evoluciis ZiriTadi Tvisebebi~ (1953). CamoTvlili
avtorebi amtkiceben, rom mutacia, rekombinacia da saxeobebSi mimdinare sxva
procesebi (rasac dobJanski mikroevolucias uwodebs) ganapirobeben axal
saxeobaTa warmoSobas da maT xangrZliv evoluciur gardaqmnas (makroevolu-
cias).
siuel raiTi
evoluciuri biologia 11
filosofiuri sakiTxebi
evoluciis filosofiuri da socialuri Sedegebis Sesaxeb aTasobiT furceli
daiwera. darvins miaCnda, rom saxeobebis nebismieri Tviseba xangrZlivi drois
ganmavlobaSi SeiZleba Seicvalos da Tan _radikalurad. aqedan gamomdinare,
mecnieri platonis da aristoteles esencializms upirispirdeba da cvlilebas
samyaroSi kuTvnil adgils miuCens. darvini samyaros statikur aRqmasac ewi-
naaRmdegeba anu ar fiqrobs, rom samyaro Semoqmedis idealuri qmnilebaa da ar
icvleba. swored darvini ganavrcobs cvlilebis princips cocxal arsebebze da
maT Soris adamianebze.
SemTxveviTi, umizno cvlilebis darviniseuli Teoria da brma bunebrivi ga-
darCevis cneba TiTqmis yvelaze mTavar SekiTxvas, romelic `ratom~-iT iwyeba,
axal, revoluciur pasuxs scems. darvinamde filosofosebi da Cveulebrivi
adamianebi `ratom~ SekiTxvaze pasuxis gacemisas mizans iSveliebdnen. vinaidan
mxolod ganWvretis unaris mqone gonebas SeiZleba hqondes mizani, iseT SekiTx-
vebze, rogoricaa `ratom aqvT mcenareebs yvavilebi~, `ratom arsebobs vaSlis
xeebi~, `ratom xdeba miwisZvrebi da epidemiebi~, arsebobs erTi pasuxi - RmerTs
maTi Seqmnisas garkveuli, SesaZlo mizani hqonda. aseTi ganmarteba darvinis
bunebrivi gadarCevis Teoriam usargeblo gaxada. organizmTa adaptacia, rac
didi xnis ganmavlobaSi iTvleboda samyaros gonivruli proeqtis mtkiceb-
ulebad, sruliad meqanikuri mizezebiT SeiZleba aixsnas. evoluciuri biolo-
gisTvis magnolias mxolod funqcia gaaCnia da ara daniSnuleba. magnolia ar
Seqmnila am saxeobis gavrcelebisTvis da arc misi mSvenierebiT tkbobisTvis.
magnoliis arsebobis erTaderTi mizezi is aris, rom naTeli feris yvavilebis
mqone magnolia ukeTesad mravldeba, vidre SedarebiT muqi feris yvavilis
mqone magnolia. amgvari materialisturi ganmartebis samwuxaro Sedegi is aris,
rom Tu adamianis moqmedebas ar CavTvliT, bunebriv samyaroSi raime proeqtis,
mizanis an daniSnulebis povna SeuZlebelia.
xazgasmiT unda iTqvas, rom mecnierebis nebismieri dargi darvinis mier bi-
ologiisTvis SemuSavebul azrovnebis wess iziarebs. astronomebi kometebis
an zeaxali varskvlavebis daniSnulebas ar eZieben da arc qimikosebi imtvreven
Tavs wyalbaduri kavSirebis arsebobis mizanze. daniSnulebis cnebas mecnierul
ganmartebaSi adgili ar aqvs.
reziume
1. evoluciuri moZRvreba yvela biologiuri disciplinis ganmazogadebeli Teori-
aa. misi mizani sicocxlis istoriis aRmoCena da organizmTa niSnebisa da mraval-
ferovnebis mizezebis dadgenaa.
2. darvinma evoluciuri Teoria Camoayaliba wignSi `saxeobaTa warmoSoba~ (1859) da
ori ZiriTadi hipoTezisgan Sedgeba: 1) yoveli organizmi saerTo winapari formebi-
sgan cvlilebis gziT warmoiSva. 2) evoluciis mTavari mamoZravebeli faqtori aris
bunebrivi garCeva.
3. darvinis hipoTeza yvela organizmis saerTo winaprisagan warmoSobis Sesaxeb imdenad
damajerebeli argumentebiTaa gamyarebuli, rom is biologiaSi faqtadaa miCneuli.
darvinis Teoria evoluciis ZiriTad faqtorad bunebrivi gadarCevis gamocxadebis
Sesaxeb sayovelTao mxardaWera ar moupovebia, vidre XX saukunis 30-40-ian wlebSi
`evoluciiis sinTezuri Teoriis~ Camoyalibebamde.
4. evoluciuri Teoria ganviTarda evoluciis sinTezuri Teoriis mier iseTi kanonzo-
mierebebis SeswavliT, romlebic xsnian evoluciur process. aseT kanonzomierebebs
ganekuTvneba: a) fenotipuri Tvisebebis genetikuri cvlileba SemTxveviTi mutaciis
16 Tavi 1
terminebi da cnebebi
adaptacia hi poTeza
kreacionistuli moZraoba SeZenil niSan-TvisebaTa memkvidreoba
warmoSoba cvlilebasTan erTad makroevolucia
esencializmi mikroevolucia
evolucia (biologiuri evolucia, bunebrivi gadarCeva
organuli evolucia) populacia
evoluciuri sinTezi (=Tanamedrove Teoria
sinTezuri Teoria) uniformizmi
damatebiTi literatura
wignis TiToeuli Tavis boloSi moyvanili Sromebi samecniero literatu-
ris mravalmxrivi da mniSvnelovani nimuSia. teqstSi miTiTebuli Sromebi
aseve mniSvnelovan funqcias asrulebs.
d
aaxloebiT 2000
milioni wlis win,
Cvens nawlavebSi
mcxovrebi Escherichia Coli-isgan
arc ise gansxvavebuli baqteria
sxva baqteriismagvari organiz-
mis ujredSi Casaxlda. simbiozi
warmatebuli gamodga, radgan
TiToeuli baqteria meores
bioqimiur samsaxurs uwevda.
maspinZel baqteriaSi birTvi,
qromosomebi da mitozuri Ti-
Tistara Camoyalibda, xolo
stumari baqteria mitoqondri-
ad gardaiqmna. uZvelesma eukariotma sxvadasxvagvari erTu- rogor xdeba organizmebis
jrediani STamomavloba warmoqmna. zogierTi STamomavali klasifikacia? suraTze ga-
SemdgomSi mravalujredianad Camoyalibda. mitozis Sede- mosaxul cxovels kidurebi
gad warmoqmnili ujredebi erTad darCa da genebis eqspre- ar aqvs, Tumca gveli ar aris
siis regulirebis meqanizmebi Camoyalibda, ris Sedegadac da raoden gasakviric ar unda
ujredTa jgufebma sxvadasxva qsovilebi da organoebi Seqm- iyos, ufexo xvliki - amerikuli
gvelxokeraa (Ophisaurus ventralis).
na. erT-erTi amgvari genealogiuri toti mwvane mcenareebs es xvliki boxmeWisebrTa ojaxSi
ekuTvnis, xolo sxvebi sokoebis da cxovelebis Camoyalibe- gaerTianebuli 80 saxeobidan
bas asaxavs. (ojaxi Anguidae) erT-erTia. am
daaxloebiT 600-1000 milioni wlis win, cxovelTa erT-erT- ojaxis formebssxeulis gaswvr-
ma winaparma saxeobam dasabami misca ori saxeobis warmoSobas, iv gamavali CaRrmaveba moepove-
romlebic Tavis mxriv ori sruliad gansxvavebuli saxeobis ba. gvelebs sruliad gansxvave-
buli qercli, qala da Sinagani
winaprebad iqcnen. erT-erTi winapridan zRvis varskvlavebi, agebuleba aqvT (jon kankalosis
zRvis zRarbebi da sxva kaneklianebi Camoyalibda, xolo meore fotosuraTi/AGE Fotostock).
winapridan qordianebi, maT Soris zogierTma xerxemlian cxove-
lebs daudo saTave. uZelesi xerxemlianebisgan warmoSobil
saxeobaTa umetesoba Tevzebia, Tumca isini tetrapodebis (oTx-
20 Tavi 2
bi
xm
el
ate
i
eT
eb
erebi
agel
is
nt
mc
sa
ofl
en
eq
i
minif
neb
ar
mw pl
wiT
van
ee
ea i
amia
om
din
eb
bi
rad
lg
el
fora
ebi
ik
a et
om
wamw
c
ap
ia
mi at
iol
mwv
ane oo di
lg
gla al feofitebi
ga
ari
far uko
a
Te fit qri
cr uri zo
ebi
uf alg fit
ujre exe a ebi
dovan bia
i lor ni a opaliniebi
wovan meb
i obi ebi
qoanoflagelate evglena
bi
cxovelebi tripanosomebi
mikospor idi ebi l
ei
parabazalidebi Sm bi
eb
i an ie
o diplomonad ie t er
su s ok ebi bi
b aq
de l ni
su fo o va i
lf eb
ur l
ob i rd ri
piro
ok
ok us g og q te
bakl us
i i a ra ba ria)
um/T ne to qond
ermo va ro (mito
teu
pro mw ε-p
si α-proteobaqteriebi
Termofilumi
ebi
arq oqet
eog spir
hal lo
of bus qlamidiebi
ile ebi
bi veru
ql komi
go or kro
bieb
) gi ob i
i
ma
kus
umi r i a
spiril az aq do (m
meTano ti
Ter
l v w
op a v
oko
no ni an
er ba ba e
qt
mot
i
(f qt
eb
erm
ma er er
miko
bi
rm
ie
az bi ie
ogeb
rie
ci bi
i /T
Te
pl an )
plo
mo
no
ob
te
(pl ro
r
kus
aq
Te
i
Ta
ql
te
baq
as pla
azm
me
ri
oko
ti
ano
eb
aseb
i
de tis
pir
meT
bi
i
s
CaT
arqeebi (Archaea)
vl
Ffesvi
iT
)
Bbaqteriebi (Bacteria)
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 21
klasifikacia
filogenetikuri analizi anu saxeobaTa naTesauri kavSirebis kvleva istori-
ulad mWidrod aris dakavSirebuli organizmTa klasifikaciasa da nomenkla-
turasTan (rasac taqsonomia ewodeba). orive sfero sistematikis Semadgenelia
nawilia.
me-18 saukunis dasawyisSi evropel naturalistebs swamdaT, rom saxeobebi
RmerTma raRac mowesrigebul sqemaze dayrdnobiT Seqmna da am Sexedulebas
pirvel TavSi ukve gavecaniT. aqedan gamomdinare, `Semoqmedis gegmis~ gasagebad
morwmuneobaa saWiro da Semoqmedis naRvawis aRweris saSualebiT `bunebriv~,
namdvil klasifikacias mivagnebT. klasifikaciis sqema, romelic me-18 saukune-
Sic gamoiyeneboda da dResac ar daukargavs aqtualoba, Sved botanikos karl
lines (1707-1778) ekuTvnis. linem binaruli nomenklatura daamkvidra. binaruli
nomenklatura ornawilian dasaxelebaTa sistemaa, sadac gvaris saxelwodeba da
saxeobis konkretuli saxeli Sedis (magaliTad, Homo sapiens). man SemoiRo saxe-
obebis ierarqiuli klasifikacia, sadac jgufebi ufro mozrdil jgufebSi Se-
dis (magaliTad, gvarebi gaerTiandeba ojaxSi, ojaxebi – rigSi..) (A yuTi). kla-
sifikaciis doneebi, magaliTad samefo, tipi, klasi, rigi, ojaxi, gvari da saxe-
oba taqsonomiuri kategoriebia, xolo organizmTa konkretuli jgufi raime
kategoriuli rangisaa da mas taqsoni ewodeba. maSasadame, makaka-rezusi (Macaca
mulatta) gvar makakaSi (Macaca), Cercopithedicae-s ojaxSi da rigSi - primatisnairni
(Primates) Sedis. Macaca, Cercopithedicae da Primates aris primatebis taqsonomi-
uri kategoria. igi gvaris, ojaxis da rigis damaxasiaTebeli taqsonebia. garda
CamoTvlilisa, sistematikaSi Sualeduri taqsonomiuri kategoriac gamoiyene-
ba, rogoricaa zeojaxi da qvesaxeoba. line saxeobebs SedarebiT maRali donis
taqsonebSi aerTianebs da iseT niSnebs iyenebs, romlebic misi rwmeniT RmerTis
sqemaSi naTesaurobaze miuTiTeben. magaliTad, linesTvis primatisnairnTa rigi
`oTxi zeda, wina da paraleluri kbiliT da ori kertiT~ xasiaTdeba. miuxedavad
amisa, evoluciuri TvalTaxedvis gareSe ZuZumwovrebis klasificireba kbile-
bze da ara magaliTad Seferilobaze an zomaze dayrdnobiT obieqtur safuZv-
els moklebulia.
1859 wels `saxeobaTa warmoSobis~ gamoqveynebis Semdeg evoluciam didi mniSvn-
eloba SeiZina. rogorc pirvel TavSi gavecaniT, darvinma galapagosis arqipelag-
ze dakvirvebisas SeniSna, rom sxvadasxva kunZulebze msgavsi, magram erTmane-
Tisgan gansxvavebuli mTiulebi saxloben. man ivarauda, rom sxvadasxva saxeobis
mTiulebi erTi saerTo winaprisgan iReben saTaves, magram droTa ganmavlobaSi
gansxvavebas iZenen. am mosazrebidan gamomdinare, mTiulebis winapari kidev ufro
Soreuli winaprisgan gansxvavdeba da im Soreul winaprebs kidev gansxvavebuli STa-
22 Tavi 2
o
rganizmTa standartize- invelisTvis Vermivora (`Wiebis mWam- xdeba, maSin avtoris gvari fr-
buli dasaxelebebis gamoy- eli~) Chrysoptera (`oqrosfrTiani~)]. CxilebSi iwereba;
eneba mecnierTa urTier- taqsonomi xSirad sxva mecnieris l saxeobebi erTi gvaridan meoreSi
TobisTvis aucilebelia. saxelebis saxelsac iyenebs. magaliTad Rana gadaaqvT, radgan Zveli gvaris
standartizaciis uzrunvelsayo- warschewitschii “varSeviCis bayayi”, ma- wevrebTan maT axlo naTesauri
fad taqsonomiaSi proceduruli gram es ar aris aucilebeli. kavSiri ara aqvs;
wesebi Camoyalibda. terminologiis pirveli wesis l adre sxvadasxva saxeobebad miC-
saxeobaTa umetesobas saxelwo- Tanaxmad, cxovelebis an mcenaree- neuli formebi erTi saxeoba aR-
debas taqsonomebi aZleven, romle- bis or saxeobas erTi da igive saxel- moCndeba da sinonimebad iqceva;
bic organizmTa konkretuli jgu- wodeba ar SeiZleba hqondes (dasaS- l aRmoCenilia axali saxeobebi;
fis eqspertebi arian. axali saxe- vebia erTi da igive saxelwodebis maRali donis taqsonebis da-
oba SeiZleba iyos jer kidev aRmou- mcenaris da cxovelis gvarisTvis saTaurebis wesebi, saxeobebisa da
Ceneli (magaliTad, zRvis siRrmeSi gamoyeneba. magaliTad, Alsophila gvim gvarebisgan gansxvavebiT, zusti ar
mcxovrebi raime organizmi). garda ris da CrCilis gvaris saxelwo- aris. zoologiaSi (da sul ufro
amisa, saxelwodebis armqone mrava- debaa). meore wesi prioritetulo- xSirad botanikaSic) qveojaxebis,
li saxeoba samuzeumo koleqciebSi bisaa: taqsonis misaRebi saxelwo- ojaxebis da zogjer qveklasebis
inaxeba da aRweras moelis. ufro deba xelmisawvdomTagan uZvelesi saxelwodebebi tipiuri gvaridan
metic, erTi adre aRwerili saxe- unda iyos. Tu orma mecnierma erTi warmosdgeba. mcenareTa ojaxebis
oba yuradRebiT Seswavlis Semdeg da igive saxeobas ori sxvadasxva saxelwodebebis umetesoba - aceae
SeiZleba ori an meti Zalian msgavsi saxelwodeba mianiWa, maSin marTe- bolosarTiT mTavrdeba. zoologi-
saxeoba aRmoCndes. jgufis revi- buli saxelwodeba ufro adre dar- aSi qveojaxebis saxelwodebebs - inae
ziis anu mravalmxrivi analizis qmeulia, xolo axal saxelwode- bolosarTi asrulebs, xolo ojaxTa
Camtarebeli taqsonomi saxeobebs bas sinonimi ewodeba. aseve xSirad saxelwodebebSi igive miznisTvis -
saxels xSirad arqmevs. saxeobis xdeba, rodesac or an met saxeobas idae bolosarTi gamoiyeneba. aqedan
saxelwodeba legaluria, Tu is Ju- erTi da igive saxelwodeba aqvs. am gamomdinare, saxlis Tagvis gvari
rnalSi an sazogadoebisTvis xelmi- SemTxvevaSi saxeobis aRsaniSnavad Mus (laTinuri sityvidan `mus”,
sawvdom raime kerZo publikaciaSi avtoris mier gamoyenebuli saxel- `muris”, rac Tagvs niSnavs) Muridae
gamoqveynda. wodeba gamoiyeneba. gaugebrobis ojaxis da Murinae qveojaxis tipi-
saxeobis saxelwodeba gva- Tavidan asacileblad avtori saxe- uri gvaria. Rosaceae ojaxis tipiuri
ris dasaxelebisa da konkretuli obis erT warmomadgenels (tipiur gvari ki aris Rosa (vardi). ojaxze
epiTetisgan Sedgeba. orive sityva saxeobas anu holotips) arqmevs sax- maRla mdgomi kategoriebisTvis
laTinuri an laTinizebulia da els, xolo mis Semdgom moRvawe mec- daboloeba zog jgufSi standar-
daxrili SriftiT iwereba. entomo- nierTa amocanaa gansazRvron, Tu tizirebulia, Tumca ara yvela jgu-
logiaSi da ramdenime sxva dargSi msgavsi saxeobebidan romelma unda fisTvis. (mag. -formes, finvelebis
saxelwodebis avtoris saxelic ataros es saxelwodeba. holotips rigebisTvis rogoricaa Passeriformes
figurirebs. magaliTad, xorblis Cveulebriv Tan axlavs sxva saxeo- -beRurasnairebi, sadac Sedis Passer
fesvis xoWos saxelwodebaa Diabrotica bebic (paratipebi) da isini muzeum- - beRura. gvaris doneze maRla md-
virgifera lekonti. Si an herbariumSi inaxebian. gomi taqsonebi daxrili SriftiT
saxeobaTa saxelwodebebze gvaris reviziisas taqsonoms ar aRiniSneba da maTTvis laTinuri
uamravi wesi moqmedebs (magali- taqsonomiaSi cvlilebebi Seaqvs. didi asoebi gamoiyeneba. am saxelwo-
Tad, gvari da konkretuli epiTeti amgvari cvlilebis magaliTebia: debebisgan warmomdgari zmnizedebi
gramatikul sqesTan unda iyos Se- l Zveli avtorebis mier sxvadasxva da arsebiTi saxelebi didi asoebiT
sabamisobaSi. virTagvas saxelwo- gvarSi Seyvanili saxeobebi erT ar iwereba. maSasadame, murid-ebi an
debaa Rattus norvegicus da ara Rattus gvarSi erTiandeba, radgan maT mRrRneli murid-ebi didi asoebis
norvegica). sasurvelia saxelwodebas Soris axlo naTesauri kavSiria gareSe SegviZlia davweroT.
mniSvneloba hqondes, Tumca amis aRmoCenili. amgvari saxeobebi
aucilebloba ar arsebobs [magali- epiTetebs inarCuneben, xolo
Tad, oqrosfrTiani mgalobeli fr- Tu maTi sxva gvarebSi gadatana
droTa ganmavlobaSi gansxvavebas iZenen (divergencias ganicdian). TiToeuli sur. 2.2. hipoTeturi, filogene-
miRebuli saxeoba SemdgomSi kvlav iyofa da or STamomaval saxeobas gvaZlevs. tikuri kavSirebis darviniseuli
es procesi sicocxlis istoriis ganmavlobaSi mudmivad meordeba. aqedan gamom- sqema. sagvareulo Stoebi saT-
dinare, darvins `axlo monaTesave~ saxeobebis cneba Semoaqvs. amgvari saxeobebi aves saerTo winaprebisgan iRebs
safuZvels SedarebiT Tanamedrove saerTo winaprisgan iReben, xolo Soreuli da dRemde SemorCenil Tu ukve
naTesauri kavSiris mqone saxeobebs ufro Soreuli saerTo winapari yavT. saxe- gadaSenebul saxeobebs warmoqm-
obebis saerTo niSnebi, magaliTad xerxemali, rac yvela xerxemlians aqvs, Rmer- nis. drois Sualedebi aTasobiT
Tma yvela saxeobas cal-calke ki ar uboZa, aramed es Tviseba winapar saxeobebSi Taobas moicavs. darvini X da XIV
Camoyalibda. darvini gasaocari gabedulebiT amtkicebs, rom organizmTa yvela SualedebSi momxdari ganStoe-
saxeoba da maTi Seudarebeli mravalferovneba amgvari movlenebis ganmeorebis bis detalebis Sesaxeb arafers
Sedegad Camoyalibda da savaraudod yvela cocxal arsebobas erTi saerTo wi- gvamcnobs. SemorCenili saxe-
napari hyavs. obebi (XIV droSi) A, F da I wina-
darvinis TqmiT, Cvenamde moRweuli Tu gadaSenebuli yvela saxeoba `sicocx- prebs SegviZlia mivakuTvnoT.
les xes~ anu filogenetikur xes qmnis. xis erTmaneTTan axlos mdebare totebi yvela sawyisi sagvareulo Sto
saerTo winaprisgan arcTu Soreul warsulSi warmoSobil cocxal saxeobebs gadaSenebulia. horizontal-
aRniSnavs, xolo sxvadasxva ganStoebebidan gamosuli totebi ufro Zveli wi- uri RerZis naCvenebi manZili
naprisgan warmomadgar saxeobebze mianiSnebs (sur. 2.2). darvini xis metaforas gansxvavebis xarisxs asaxavs
poeturi eniT aRwers: (magaliTad, sxeulis formis gan-
`erTi da igive klasis cocxali arsebebis naTesauri kavSirebi uzarmazari sxvavebas). darvini acnobierebs,
xiT SegviZlia warmovadginoT. Cemi rwmeniT, amgvari Sedareba simarTlesTan rom evoluciis tempi icvleba
axlosaa. mwvane da ayvavebuli totebi cocxal saxeobebs warmoadgens, xolo da es faqti diagramaze naCvenebi
wina wlebSi gamosuli totebi SesaZloa gadaSenebul saxeobebad warmovidgi- sxvadasxva kuTxeebiT aisaxeba.
noT. zrdis yvela periodSi mzardi rtoebi gantotvas yvela mxareze cdilobs magaliTad, F winapris sagvareu-
da garSemo mdebare rtoebsa da totebs Trgunavs, iseve rogorc saxeobebi lo Sto arsebiTad ar Secvlila
da saxeobaTa jgufebi sicocxlisTvis brZolaSi sxva saxeobebs ebrZvian. xis (darvinis mixedviT, 1859).
totebi sul ufro mcire zomis totebad iyofa da yvela toti odesRac ay-
vavebuli rtoa. totebis ganStoebis Sedegad warsulSi Tu awmyoSi gamotani-
li kvirtebi erTmaneTze daqvemdebarebuli jgufebis cocxali da gadaSeneb-
uli saxeobebis klasifikacias asaxavs. rodesac xe patara buCqi iyo, mxolod
24 Tavi 2
ori-sami rto yvaoda. drois gasvlasTan erTad ramdenime Zveli rto gadarCa,
uzarmazar totebad iqca da Tavadac gamoiRo axali totebi. xangrZliv ge-
ologiur periodSi mcxovrebi saxeobebidan mxolod ramdenimem SeZlo gadar-
Cena da Secvlili STamomavlobis datoveba. zrdis dawyebis Semdeg uamravi
toti dalpa da xidan Camovarda. sxvadasxva zomis amgvari totebi swored im
qveklasebs, ojaxebs da gvarebs asaxavs, romelTac cocxali warmomadgenlebi
aRar yavT da mxolod namarxebidan arian cnobilni. Cven dResdReobiT mainc
vxvdebiT aqa-iq gabneul Zvel totebs, romelTac gadarCena SeZles. swored
amitom vawydebiT drodadro iseT cxovelebs, rogoricaa ixvniskarta an Lepi-
dosiren*. es cxovelebi sicocxlis or did ganStoebas erTmaneTTan akav-
Sireben da momakvdinebel konkurenciaSi maTi gamarjveba savaraudod dacul
adgilze cxovrebiT aris ganpirobebuli. kvirtebi axal kvirtebs aZlevs da-
sabams da Tu isini sicocxlisunarianebi arian, totebi gamoaqvT da garSemo
mdebare sust totebs faraven da klaven. sicocxlis didebuli xe mkvdari da
damtvreuli totebiT dedamiwis qerqs avsebs, xolo dedamiwis zedapirs axali
da mSvenieri ganStoebebiT faravs~.
sur. 2.3. galapagosis arqi-
pelagis sxvadasxva kunZule- saerTo warmomavlobis darviniseuli hipoTeza da ierarqiuli klasifika-
bze mcxovreb gigantur kuTa cia realur istoriul process asaxavs, romlis Sedegad namdvili genealogi-
bakanis forma da kisrebis sig- uri kavSirebis mqone da met-naklebad monaTesave organizmebi warmoiSvnen. erT
rZe gansxvavebulia, Tumca isini ojaxSi Semaval sxvadasxva gvarebs ufro mcire raodenobiT saerTo Tvisebebi
erTi da igive saxeobas (Geochelone aqvs, vidre erT gvarSi gaerTianebul sxvadasxva saxeobebs, vinaidan gvarebs
elephantophus) miekuTvnebian. a) ufro Soreuli saerTo winapari hyavs. qveklasSi Semavali sxvadasxva saxeo-
unagiris formis bakanis mqone bebis saerTo winapari kidev ufro Soreulia da amitom saerTo niSnebis raode-
ku (G.e. hoodensis) espaniolas kun- nobac mcirea. aqedan gamomdinare, klasifikacia evoluciis realur istorias
Zulidan; b) gumbaTis formis garkveulwilad asaxavs.
bakanis mqone ku (G.e. vandenburghi)
izabelas kunZulidan (fransua
goies fotosuraTebi/Photo Re- filogenetikuri istoriis dadgena
searchers, Inc.)
msgavseba da saerTo winaprebi
a
Tu darvinis postulati droTa ganmavlobaSi saxeo-
baTa cvlilebis Sesaxeb marTebulia, maSin sxvadasxva
taqsonebis damfuZnebel gantotvaTa istoriis dad-
gena msgavseba _ gansxvavebis xarisxis gamoTvliT
SeiZleba. Cven Tavdapirvelad filogenetikuri is-
toriis dadgenis meTods umartivesi SemTxvevisTvis
ganvixilavT da Semdeg misgan miRebul Sedegebze ga-
davalT.
ganvixiloT organizmis maxasiaTeblebi anu niS-
nebi, romlebic sxvadasxva organizmebSi gansxvavebu-
lia. magaliTad, darvinis mier galapagosis kunZule-
bze aRmoCenil kuTa sxeulis zoma, kisris sigrZe da
bakanis forma gansxvavebulia (sur. 2.3). sxvadasxva
b organizmebis filogenetikuri analizisTvis gamosade-
gi fenotipuri maxasiaTeblebi moicavs rogorc garegan
da Sinagan morfologiur niSnebs, aseve qceviT, ujredis
struqturul, bioqimiur da qromosomaTa struqturis
gansxvavebas. amJamad evolucionistebi molekeluri bi-
ologiis Teoriasa da meTodebs floben da amitom xSir-
ad iyeneben dnm-is Tanamimdevrobebs, sadac mimdevro-
baSi garkveul adgilze mdebare nukleotidis (A, T, C an
G) identoba aseve SegviZlia niSnad miviCnioT. TiToeul
niSans gansxvavebuli forma SeiZleba hqondes, maga
liTad A nukleotidi C-s sapirispirod an grZeli kiseri
mokles sanacvlod.
*?????????????????????
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 25
(a)
niSnis mdgomareoba (0 = winapru-
li 1 = SeZenili) naCvenebia yove-
saxeoba 1 saxeoba 2 saxeoba 3 saxeoba 4 (jgufgare) li 10 a-j niSnisTvis
saerTo niSnebi
es wertili aCvenebs am
saerTo SeZenili
winapari 2 niSnis cvlilebas
niSnebi
......magram maT ar
gaaCniaT saerTo
SeZenili niSnebi
winapari1
(b)
saerTo niSnebi
sxva totebi
saerTo SeZenili
winapari 2
niSnebi
.....magram saxeoba
2-s da saxeoba 3-s
saerTo SeZenili
niSnebi umetesoba
aqvT, aqedan gamom-
dinare isini axlo
naTesavebi arian
winapari1
(g)
winapari 3
dro
yoveli g1 da h1
Tviseba orjer
warmoiqmna evolu- saerTo SeZenili
winapari 2 filogenetikuri xe SeiZleba
ciis msvlelobisas niSnebi
aigos fesvidan, an RerZidan,
romelic ganlagebuli iqneba
diagramis qveda nawilSi, gver-
diT nawilSi an wveroSi. Ees ar-
Cevani damokidebulia diagra-
mis agebis moxerxebulobaze,
am Tu im ganlagebis upirateso-
baze da sikmkveTreze.
winapari1
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 27
t sur. 2.4. filogenetikuri analizis meTodi monacemebis sami simravlisTvis. 1-4 saxe-
obebi yoveli xis TavSia naCvenebi, xolo xis boloze saerTo winaparia gamosaxuli.
aTi niSnis (a-j) forma (0 an 1) pirveli winaprisTvis da dRemde moRweuli saxeobebisT-
vis aris gamosaxuli. totebze gakeTebuli, dasaTaurebuli Strixebi niSnebis formis
evoluciur cvlilebebs gviCvenebs. TiToeuli xis marjvniv gamosaxuli zeda matrica
saxeobebis yoveli wyvilis niSnis saerTo formis raodenobas gviCvenebs, xolo qveda
matricaze naCvenebia niSnis saerTo SeZenili formebis raodenoba. a) evoluciis Se-
darebiT Tanabari tempis mqone da homoplaziisgan Tavisufali xe. b) evoluciis tempi
erT totze (mesame winapridan meore saxeobamde) ufro maRalia. g) sami niSani homo-
plaziuria. niSnis g1 da h1 formebi damoukideblad orjer ganviTarda, xolo j niSanma
evoluciuri Sebruneba ganicada da j1-dan memkvidreobiT j0 formas daubrunda. yvela
SemTxvevaSi vuSvebT, rom meoTxe saxeoba jgufis miRmaa anu sxva saxeobebTan ufro
Soreul naTesaur kavSirSia, vidre sxva saxeobebi erTmaneTTan.
frinvelebi
aqtinoterigianebi
ormagmsunTqavebi
yvavebi da a.S.
siraqlemebi
sakvanZo Tvisebebi:
sinapomorfebi
tetrapodebis
(a) hipoTeTuri filogenia (b) miRebuli filogenia 1. zurgis farfli
i i 2. mkerdis sartyeli
am am
t t
si i ni po si i ni po 3. kidurebis ConCxi
u a pi ik m u o u ik m u o pi
in eS vl ai ip in vl ai ip Sa 4. filtvebi
T v x m h T x m h ve
5. mkerdis da kisris
Zvlebi
sinapomorfebi
ZuZumwovrebis
6. erTi aortuli
rkali
7. ybis Zvali
8. rZe
9. oTxsakniani guli
sur. 2.6. veSapebis filogene- henigi aRniSnavda, rom taqsonebis msgavsebis mizezi SeiZleba iyos 1) niSnebis
tikuri kavSirebis ori SesaZlo erTxel SeZenili formebi, 2) niSnebis memkvidreobiTi formebi da 3) niSnebis
hipoTeza. a) hipoTeturi filo- homoplaziuri formebi. garda amisa, niSnebis mxolod erTxel SeZenili forme-
genezi uSvebs, rom veSapebsa da bi an mdomareobebi adasturebs monofileturi jgufis arsebobas, romelic
Tinusis magvar Tevzebs Soris filogenetikur xes qmnis. magaliTad, Cveni Rrma rwmeniT, tetrapodis kidure-
axlo naTesauri kavSiria. daS- bi, amnioni da bumbuli mxolod erTxel ganviTarda. aqedan gamomdinare, yvela
veba saerTo zurgis farfls tetrapodi erT monofiletur jgufs qmnis (sur. 2.5). tetrapodebSi amniote-
efuZneba. b) aRiarebul filo- bi monofiletur jgufs qmnian. amniotebs* Soris yvela bumbulis matarebeli
genezSi veSapebi sxva ZuZum- cxoveli (frivelebi) aseve erTi monofileturi jgufia. es ar niSnavs, rom yve-
wovrebTan yvelaze axlo naTe- la ubumbulo xerxemliani erT ganStoebas qmnis. bumbulis ararseboba winapru-
saur kavSirSi arian. Strixebi li Tvisebis formaa da ar amtkicebs, rom yvela ubumbulo cxoveli erTmaneTis
ramdenime niSnis cvlilebas ufro axlo naTesavia, vidre frinvelebis (Tevzebs, xvlikebs da bayayebs bum-
asaxavs yvela filogenezSi. buli ar aqvT, magram aseve bumbuli ar gaaCniaT yvela uxerxemlo cxovels).
2-5 Tvisebebi tetrapodebis
erTxel SeZenili sinapomor- maqsimaluri parsimoniiis meTodi
febia, xolo 6-9 niSnebi igivea
ZuZumwovrebisTvis. aRiare- henigis wesi, romlis Tanaxmad, monofiletur jgufebs Tvisebis erTxel SeZe-
buli filogenezi SedarebiT nili formebi gansazRvravs, or sirTules aCens: 1) rogor gavarkvioT niSnis
mcire raodenobis evoluciur romeli formaa SeZenili? 2) rogor gavigoT es forma erTxel SeZenilia Tu
cvlilebebs saWiroebs, vidre homoplaziuri? 2.4 suraTze gamosaxuli hipoTeturi filogenezisTvis Tavi-
a)-ze gamosaxuli filogenezi suflad SegviZlia vTqvaT, rom 0 forma memkvidreobiTia da g1 orjer ganvi-
da amitom ufro angariSiani Tarda. realur cxovrebaSi aseTi informacia ar gagvaCnia da amitom mas unda
hipoTezaa. mivakvlioT. mkiTxvelma SesaZloa ifiqros, rom winapris niSnebs namarxebis Ses-
wavliT gavarkvevT, magram rogorc momavalSi vixilavT, namarxebsa da cocxal
saxeobebs Soris kavSiris interpretacia isevea saWiro, rogorc es mxolod
cocxali arsebebisTvis xdeba. garda amisa, organizmTa umetesobas Zalian aras-
ruli namarxi masala gaaCnia. am sakiTxs me-4 TavSi kvlav davubrundebiT.
zemoT CamoTvlil problemebTan gamklavebis ramdenime meTodi arsebobs da
umetesoba parsimoniis anu maqsimaluri ekonomiurobis cnebazea dafuZnebu-
li. parsimoniis wesi TiTqmis me-14 saukunidan iRebs safuZvels da amtkicebs,
rom umartivesi ganmarteba, romelic Zalian mcire raodenobiT daSvebebs
saWiroebs, rTul hipoTezebze umjobesia, vinaidan amgvar hipoTezebs mtkice-
bulebebs moklebuli uamravi daSveba esaWiroeba. parsimoniaze dafuZnebuli
meTodi filogenetikuri analizis meTodebidan umartivesia da yvelaze xSirad
gamoiyeneba.
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 29
xe1 jgufgare xe 2 xe 3
e:A
saxeobebi
filogenetikuri analizis parsimoniis principi gvamcnobs, rom taqsonisT- sur. 2.7. filogenezis dadgena
vis da jgufisTvis warmodgenadi sxvadasxva filogenetikuri xeebidan realuri maqsimaluri angariSianobis
filogenezis dadgenisTvis saukeTesoa is xe, romelic umciresi raodenobis meTodiT. matrica dnm-s Tana-
evoluciuri cvlilebebis daSvebas moiTxovs. magaliTad, Cveni daSvebiT, veSa- mimdevrobis Svid adgilze (a-g)
pebi da Tinusis magvari Tevzebi monofiletur jgufs qmnian, vinaidan maT zur- niSanebis formebs (nukleotidur
gis farfli gaaCniaT, xolo ZuZumwovrad wodebuli yvela sxva cxoveli sxva safuZvlebs) gvatyobinebs. sa-
monofiletur jgufs qmnis (sur. 2.6a). amgvari filogenezi moiTxovs davuSvaT mive xeze pirveli, meore da
(mtkicebulebebis gareSe), rom veSapebis da sxva ZuZumwovrebis saerTo niSnebi mesame saxeobebis SesaZlo naTe-
(magaliTad, oTxparkuWiani guli, rZe, aortis erTi rkali), aseve veSapebis da sauri kavSirebia gamosaxuli.
xvlikebis magvari sxva tetrapodebis saerTo niSnebi (magaliTad, kidurebis aseve naCvenebia niSnis SeZenili
struqtura, filtvebi) orjer ganviTarda. Tu davuSvebT, rom veSapebi da sxva formebis cvlilebebis adgilebi.
ZuZumwovrebi saerTo winaprisgan warmosdgebian, maSin TiToeuli CamoTvlili xeebis sigrZeebis (L) Sedarebis
niSani mxolod erTxel Camoyalibda da orjer ganviTarebuli niSani mxolod Semdeg aRmoCndeba, rom pirveli
zurgis farflia (da sxva ramdenime niSanic, magaliTad sxeulis zoma) (sur. xe umoklesia (L = 8) anu niSnis
2.6 b). filogenezSi Cvens mier daSvebuli `damatebiTi~ evoluciuri cvlile- umciresi raodenobis cvlilebis
bebi homoplaziuria. aqedan gamomdinare, parsimoniis wesis Tanaxmad, saukeTe- daSvebas saWiroebs.
so filogenetikuri hipoTeza maqsimalurad mcire raodenobis homoplaziuri
cvlilebis daSvebas saWiroebs.
davuSvaT, pirvel, meore da mesame saxeobebs Soris naTesauri kavSirebi
unda ganvsazRvroT. Cven darwmunebulni varT, rom es saxeobebi monofile-
tur jgufs qmnian, romelic SedarebiT Soreuli naTesauri kavSiris mqone meo-
Txe da mexuTe taqsonebTan naTesaur kavSirSia. Soreuli naTesauri kavSiris
mqone taqsonebs garejgufuri anu jgufgare ewodeba, xolo saxeobaTa CvenT-
vis saintereso monofileturi simravle Sidajgufuria anu jgufSida (Cvens
magaliTSi pirveli, meore da mesame saxeobebi SeiZleba primatebi iyvnen, meo-
Txe saxeoba - mRrRnelebi, xolo mexuTe saxeoba - kengurus magvari CanTosnebi.
mRrRnelebs da CanTosnebs primatebTan ufro Soreuli naTesauri kavSiri aqvT,
xolo primatebs Soris naTesauri kavSiri ufro axloa). 2.7 suraTze naCvenebia
sam Sidajgufur saxeobas Soris naTesauri kavSirebis sami SesaZlo ganStoeba
(1-3 xeebi). yvelaze axlo naTesauri kavSiri pirvel da meore, pirvel da mesa-
me an meore da mesame saxeobebs aqvT. suraTze moyvanili monacemebis matrica
TiToeuli saxeobis dnm-is homologiuri mimdevrobis Svid adgilze aRebul
monakveTs gviCvenebs.
Cveni mizania gavarkvioT, Tu romeli xis struqtura gulisxmobs niSnebis
evoluciuri cvlilebebis umcires raodenobas. am miznis misaRwevad TiToeul
xeze aRvniSnavT pozicias, romelzec TiToeuli niSani unda Secvliliyo, xolo
formis cvlilebebis raodenoba minimumamde dagvyavs. ganvixiloT pirveli xe
da Tavdapirvelad saxeobaTa Soris a niSnis cvlilebas davakvirdeT. pirvel,
meore da mesame saxeobebs saerTo A forma axasiaTebT, xolo meoTxe da mexuTe
saxeobebisTvis damaxasiaTebelia C forma. am faqtis umartivesi axsna is aris,
rom C Canacvlebuli iyo A-Ti Sidajgufis saerTo winaparSi. es cvlileba xes
30 Tavi 2
f
ilogenezis dadgenisTvis sebs, umoklesi xe (an masSi Semavali (Cveulebriv dnm-s Tanamimdevro-
uamravi meTodi arsebobs da konkretuli jgufebi) sandoa, Tu bebis) evoluciis models iyenebs.
maTi Zlieri Tu susti mxa- is sxva mokle xeebisgan SemTxveviT magaliTad, modelSi SeiZleba da-
reebis moyvana da gaanalizeba didi gansxvavdeba. mecnierebi amgvari vuSvaT, rom yvela nukleotiduri
xania grZeldeba (felzenSteini, statistikuri problemis gadaWras Canacvleba Tanabrad aris mosalod-
2004). zogierTi meTodi `algoriT- TviTCatvirTvis proceduras an- neli da Canacvlebis mudmivi tempis
mulia~ da monacemebze dayrdnobiT doben, romelic Tvisebebis (mag- gamoTvla monacemebze dayrdnobiT
erT xes iTvlis. algoriTmul meTo- aliTad, nukleotidis adgilis) SesaZlebelia (`erTparametriani mo
debs Soris yvelaze xSirad mezo- pirobiTad arCeul mraval nimuSs deli~). modelSi aseve SegviZlia da
blebTa SeerTebis meTodi gamoiy- ganmeorebadi filogenetikuri vuSvaT, rom Canacvleba sxvadasxva
eneba, romelic genetikur totebSi analizisTvis iyenebs. Cveni rwmena tempiT mimdinareobs (`kimuras or-
dnm-s Tanamimdevrobis evoluciis konkretuli dajgufebis sandoo- parametriani modeli~). rodesac
Tanabar tempebs ar uSvebs. praq- baSi ufro maRalia, rodesac am modeli da SesaZlo xe mocemuli
tikosi mecnierebis umetesoba mainc dajgufebas monacemebis sxvadasxva gvaqvs, maqsimaluri msgavsebis meTo-
`xis maZiebel~ meTodebs amjobinebs. simravleebis gamoyenebis Sedegad di monacemebis msgavsebas gamoTv-
amgvari meTodebi mcire raodenobis vpoulobT. sami an meti taqsonis lis. filogenezs saukeTesod asax-
taqsonebisTvisac ki didi raode- jgufi, romelTa naTesauri kav- avs xe, romelic msgavsebas maqsimal-
nobis SesaZlo xeebs adarebs. isini Sirebis garkveva rTulia, sami an urs xdis. beisis meTodi SedarebiT
`Ziebis~ kompiuterul rutinebs iy- meti totis kvanZiT - politomiiT Tanamedrovea da misi popularoba
eneben da monacemebTan Tavsebadi aRiniSneba. konsensusis xe naklebad izrdeba. rodesac modeli da mona-
umoklesi xis aRmoCenis albaToba sando da `gaurkvevel~ naTesaur ka- cemebi gvaqvs, es meTodi konkretul
zogierTi xis maZiebeli programa, vSirebs asaxavs. xeze dakvirvebis albaTobas maqsim-
rogoricaa maqsimaluri angari- sakmaod Zlieri da mzardi pop- alurs xdis. beisis meTodi, maqsim-
Sianobis principze dafuZnebuli ularobis xis maZiebeli meTodebia aluri msgavsebis meTodisgan gansx-
programebi, gamokvleul xeebs ina maqsimaluri msgavsebis da beisis vavebiT, xeTa simravlis albaTobebs
xavs da Sedegad umoklesi xis Se- meTodebi. isini sakmaod rTulebia gamoTvlis da amitom albaTobebis
dareba sxva mokle xeebTan SesaZle- da detalebSi CaRrmaveba did dros Sedareba SesaZlebelia (huelsenbe-
belia. am SemTxvevaSi gvaintere- waiRebs. orive meTodi monacemebis ki da sxvebi, 2001).
A-s da C formebis mqone saxeobebad yofs. Cveni azriT, cvlileba C-dan A-ze
moxda da ara piriqiT, vinaidan Tu A niSnis memkvidreobiTi formaa, maSin meo-
Txe da mexuTe saxeobebis evoluciaSi A-dan C-ze ori damoukidebeli cvlileba
unda momxdariyo. aseTi struqtura parsimoniuli ar iqmneba.
Tu yoveli TvisebisTvis igive proceduras CavatarebT, aRmoCndeba, rom
pirveli xe pirveli da meore saxeobebis winapris c da d niSnebis evoluciuri
cvlilebas gamosaxvas saWiroebs da es faqti saxeobebis jgufTa oreulobas
(yvelaze axlo naTesaobas) adasturebs (oreuli jgufi saerTo winaprisgan
aris warmoSobili, romelic sxva jgufebs ar hyavs). Tviseba e konvergentu-
lia da T-dan A-mde orjer ganviTarda. Tu es xe ganStoebis namdvil istorias
asaxavs, maSin is mxolod erTxel Secvlas da amave dros pirvel da mesame saxe-
obebis igive formis SenarCunebas ver moaxerxebs. f da g niSnebi autapomorfe-
bia da mxolod mesame da mexuTe saxeobebSi icvleba. am Tvisebebs yvela SesaZlo
filogenetikur xeze erTi da igive pozicia aqvs da ganStoebis mimdevrobaze
informacias ar moicavs.
igive procedura yvela SesaZlo filogenezisTvis sruldeba (realuri
filogenetikuri analizis es Zalian damRleli procedura kompiuteruli
programebiT sruldeba da saxeobebis Tu Tvisebebis did raodenobas moicavs).
meore xis topologiidan gamomdinare, e Tviseba homoplaziuria ar aris da
pirveli da mesame saxeobebis saerTo winaparSi T-dan A-mde ganviTarda. pirveli
da mesame saxeobebi xeze dobili taqsonebia. c da d Tvisebebi savaraudod kon-
vergentulad ganviTarda. mesame xe aseve gviCvenebs, rom c da d Tvisebebi kon-
vergentulad ganviTarda da e Tvisebam evoluciuri inversia T-dan A-mde da
Semdeg piruku T-mde ganicada.
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 31
(d) Simpanze
sur. 2.9. primatebs Soris yh-globinis fsevdogenze dafuZnebuli filogenetikuri kavSirebis mtkicebuleba.
a) Tanamimdevrobis monakveTebi eqvs primatSi. umdablesi maimuni Macaca da umaRlesi maimuni Ateles erTmaneTtan
ufro Soreuli naTesauri kavSiris mqone garejgufebia, vidre Hominoidea-sTan. Tanamimdevrobebi naCvenebis
garda identuria. 3913, 6375 da 8468 poziciebi danarCeni oTxi gvaris sinapomorfebis magaliTebiia, xolo 8320
pozicia Gorilla-s, Pan-is da Homo-s sinapomorfebia. Pan-is da Homo-s sinapomorfebi 5365, 6367 da 8224 poziciebze
azotovan fuZeTa wyvilebis Canacvlebas moicavs, xolo 3903-3906 da 8469-8474 poziciebze (wiTeli varskvlavebi)
delecia xdeba. aotapomorfebi (arasaerTo SeZenili formebi) gvaqvs poziciebze 3911 da 3931 (Macaca), 8230 (Pongo),
6374 (Gorilla), 5361 (Pan) da 6374 (Homo). b) yvelaze parsimoniuli filogenezi yh-globinis mimdevrobas efuZneba da
gare jgufad Ateles-s iyenebs. cvlilebebis minimaluri raodenoba TiToeul totzea aRniSnuli. Homo-Pan-Gorilla
jgufis damyofi xe 65 safexuriT grZelia, xolo Homo-s da Pan-is damyofi xe 8 safexuriT wagrZelebulia. sura-
Tze gamosaxulia adamianisa da maimunebis ramdenime klasifikaciidan erT-erTi (delsoni da sxvebi, 2000) (sura-
Tis a) nawili gudmenis da sxvebis mixedviT, 1989, suraTis b) nawili SoSanis da sxvebis mixedviT, 1996).
uyboebi miqsinebi
minogebi
zvigenebi
qimerebi
mraval-
sxivfarfliani Tevzebi
farflianebi
zuTxebi
javSnianebi
Zvlovani
mtevanfarflianebi
Tevzebi
celakantebi
ormag-
gnatostomebi (ybiani xerxemlianebi)
msunTqavebi
ufexo
xerxemlianebi
amfibiebi
amfibiebi
salamandrebi
bayayebi
erTgasavlianebi
ZuZumwovrebi
CanTosnebi
qoanatebi
placentarulebi
tetrapodebi
ku
amniotebi
gateriebi
lepidozavrebi
qerclianebi
xvlikebi
gvelebi
ku
arqozavrebi
niangebi
frinvelebi
sur. 2.10. xerxemlianebis ZiriTadi jgufebis naTesauri kavSiri morfologiuri niSnebisa (marcxniv)
da dnm-is analizis (marjvniv) safuZvelze. informaciis es ori wyaro filogenezis msgavs Sefasebas
gvaZlevs. molekuluri monacemebi morfologiuri monacemebisgan (nacrisferi totebi) gansxvavebiT
filogenezis poziciebSi mxolod erT gansazRvrul cvlilebas (kuTaTvis) da erT SesaZlo cvlilebas
(erTgasavlianebisa da CanTosnebis kavSirisTvis) moiTxovs. gaurkveveli naTesauri kavSirebi, romlebic
xeebs ganasxvaveben da dnm-is Tanamimdevrobis monacemebidan miRebuli alternatiuli SesaZlo naTe-
sauri kavSirebi daStrixuli xazebiT aris aRniSnuli (meieris da zardoias mixedviT, 2003)
34 Tavi 2
yovel kvanZSi
winapari kultura
winapari populacia daiyo or kulturad
molekuluri saaTi
Tu evolucia mxolod ganmasxvavebelia (anu homoplazia ar arsebobs) da yvela
genealogiuri toti erTi da igive mudmivi tempiT viTardeba, maSin or saxeo-
genebis xe
Cven aqamde saxeobebis filogenetikuri xis dadgenas vswavlobdiT. igive wesebis
gamoyenebiT genis dnm-is cvalebad Tanamimdevrobebs (haplotipebs) Soris is-
toriuli kavSirebis dadgenac SegviZlia. genebis filogenezs xSirad genebis
xe an genebis genealogia ewodeba da is erTi an meti saxeobidan aRebul, gansx-
vavebul haplotipebs moicavs.
dnm-is erTi Tanamimdevroba (haplotipi) mutaciis Sedegad sxva Tanamimdev-
robas warmoSobs. mutaciis umartivesi forma erT saitze fuZe nukleotidTa
wyvilis meoreTi Canacvlebaa. ganvixiloT haplotipebis hipoTeturi Tanamim-
devroba, romelic amgvarad Camoyalibda. Cvens hipoTezaSi Svidi haplotipia
da isini nukleotiduri wyvilis mutaciebis Sedegad yalibdebian:
maSasadame, mesame haplotipi meSvide poziciaze C-s T-iT (an piriqiT) Canacv-
lebis Sedegad meore haplotipisgan iqmneba. axali haplotipi (3) populaciis
gansxvavebuli individebis genis mravali aslidan erT-erTis Secvlis Sedegad
iqmneba, amitom winapari (meore haplotipi) garkveuli drois manZilze arsebo-
bas ganagrZobs.
davuSvaT, organizmTa sinjSi Svidive haplotipi gvxvdeba. maTi zustad gan-
lageba genebis ufesvo xeze SesaZlebelia, Tu miviCnevT, rom yvelaze naklebad
gansxvavebul mimdevrobebs winaparsa da memkvidres Soris yvelaze axlo naTe-
sauri kavSiri axasiaTebs anu yvelaze axlo kavSiris mqone haplotipebi muta-
ciebis umciresi SesaZlo raodenobiT aris dakavSirebuli. pirveli haplotipi
meore da meoTxe haplotipebs Soris ganlagdeba, radgan pirveli haplotipis
nebismier sxva haplotipTan dakavSirebisTvis mutaciebis meti raodenobaa
saWiro. am meTodiT yvelaze parsimoniul da ufesvo xes mivakvlevT, romelic
namdvil xes naklebad gavs:
7_6_5_4_1_2_3
38 Tavi 2
saitebi
haplotipi
saxeobebi: A B C A B C C
A B
C A C B
C A B
A B
sur. 2.18. genebis xe (wiTeli xazi) saxeobebis, (romlebisganac gamoyofilia genebi (gare yuTi)), filogenezs
SeiZleba an asaxavdes an ara. A, B da C saxeobebi ori mimdevruli ganStoebis Sedegad warmoiSvnen. a) namdvili
filogenezi, romelic sxva monacemebidan SegviZlia davadginoT. meore da mesame haplotipi monofiletur
jgufs qmnis da es movlena asaxulia ori saerTo fuZe wyvilis CanacvlebiT (sqeli StrixebiT), xolo genebis xis
mier SemoTavazebuli filogenezi saxeobaTa namdvil filogenezs Seesatyviseba. wvrili Strixebi sxva muta-
ciebs asaxavs, romlebic sam haplotips ganasxvaveben, b) pirveli da meore haplotipi monofiletur jgufs qm-
nis A da B saxeobebis axlo naTesaur kavSirze mcdarad miuTiTebs. Secdomis mizezi is aris, rom B da C saxeobebis
saerTo winapari polimorfuli iyo genebis (2 da 3) -is ori genealogiuri StosTvis. B da C axlo monaTesave
saxeobebSi fiqsirebuli genis genealogiuri Stoebi axlo monaTesave genealogiuri Stoebi ar aris. g) B da C
saxeobebis saerTo winapari genis meore da mesame genealogiuri Stoebis mixedviT kvlav polimorfulia, Tumca
genebi suraTis b) nawilis sapirispirod aris fiqsirebuli. genebis xe mcdarad miuTiTebs, rom yvelaze axlo
naTesauri kavSiri A da C saxeobebs aqvT (medisonis mixedviT, 1995).
mitoqondriuli haploti-
pebis genealogia (genebis xe).
TiToeuli ganStoeba haploti-
pia, romelic erT an met saxeo-
baSi gvxvdeba. erTi da igive hap-
α evoluciuri xazi
lotipis mqone gansxvavebuli
saxeobebi sami asosgan Semdgari
akronimiT arian aRniSnulni.
Seferadebuli dasaTaurebis
mqone saxeobebi da β genealo-
giur StoebSi arsebuli haplo-
tipebisTvis polimorfulebia,
rac niSnavs, rom maTi saerTo
winaprebic polimorfulebia. zogi saxeoba (feradi oTxkuTxede-
bi) polimorfulia erTi da igive
bevr saxeobas erTi an meti saer- haplotipebis mixedviT, romlebic
To haplotipi aqvs anu isini arc albaT STamomavlobiT miiRes
saerTo polimorfuli winaprisgan. Es
Tu ise Soreul warsulSi war- haplotipebi ar acVeneben sakmarisi
sizustiT am saxeobebis filogenias.
moiSvnen. ra Tqma unda, genebis
xe saxeobebis warmoSobis anu
ganStoebis mimdevrobas ar β evoluciuri xazi
A. calliptera
jgufgare
C. mloto
Savkiduriani kata
katebis winaparze genis horizontaluri gadace-
sxva mtaceblebi
evr. gareuli kata
junglebis kata
miT aixsneba (lis da grauris mixedviT, 1991)
udabnos kata
afrikuli ga-
Sinauri kata
reuli kata
leopardi
mandrili
mangabei
gelada
babuini
anTYari
lomi
avaza
pata
reziume
1. filogenezi saerTo winaprisgan saxeobebis an sxva taqsonebis warmoSobis
istoriaa. filogenezi filogenetikuri xiT SeiZleba gamoisaxos, sadac
ganStoebis TiToeuli wertili winapari saxeobis or genealogiur totd
dayofas asaxavs. axlo naTesauri kavSirebis mqone saxeobebs SedarebiT Ta-
namedrove saerTo winapari hyavT. konkretuli saerTo winaprisgan warmo-
Sobili saxeobebis jgufs monofileturi jgufi ewodeba. filogenetikuri
xe monofileturi jgufebis simravles asaxavs. filogenetikuri xeebi taq-
sonebis niSan-Tvisebebidan dgindeba, evoluciur kavSirebs asaxavs da evo-
luciis mravali aspeqtis analizis safuZvels qmnis.
2. organizmTa msgavseba filogenetikuri kavSirebis saukeTeso sazomi ar
aris. ori saxeobis msgavsebis mizezi SeiZleba iyos niSnebis winapruli-
formebis SenarCuneba (maSin rodesac mesame saxeoba gansxvavebuli gaxda),
vinaidan maT damoukideblad ganaviTares msgavsi niSnebi (homoplazia), an
vinaidan aqvT saerTo niSnebi, romlebic gaCnda maT saerTo winaparSi. mx-
olod unikaluri saerTo SeZenili niSani warmoadgens filogenetikuri
natesauri kavSiris mtkicebulebas. ase rom monofileturi jgufisTvis
damaxasiaTebelia unikaluri SeZenili niSnebis formebi, romlebic saerToa
jgufis wevrebisTvis.
3. filogenetikuri kavSirebi genealogiuri totebis evoluciis gansxvavebu-
li tempis da homoplaziis Sedegad bundovani xdeba. aseT pirobebSi filo-
genezis gamoTvlis ramdenime meTodi gamoiyeneba. mecnierebi yvelaze xSir-
ad maqsimaluri parsimoniis meTods iyeneben. am meTodis Tanaxmad, filo-
genezi saukeTesod aisaxeba xeze, romelic saxeobaTa gansxvavebulobis axs-
niTvis evoluciuri cvlilebebis umciresi raodenobis daSvebas saWiroebs.
sxva meTodebi zogjer ufro saimedoa.
4. filogenetikuri xe evoluciur kavSirebs asaxavs da mecnierul hipoTezas
warmoadgens. hipoTezis siswore mtkicdeba, rodesac axali monacemebi, mag-
aliTad gansxvavebuli niSnebi, adasturebs mis siswores. taqsonebs Soris
filogenetikur kavSirebSi bevri ram kvlav gaurkvevelia, Tumca kargad
damtkicebuli filogenezebic arsebobs.
5. filogenetikuri analizisas morfologiuri da molekuluri monaceme-
bi gamoiyeneba. dnm-is evoluciis siCqare zogierT SemTxvevaSi Tanabaria
(`molekuluri saaTi~ iqmneba) da TanmimdevrobebisdaTiSva sxvadasxva Stoe-
bSi mimdinareobs mkveTrad mudmivi siCqariT. aseT pirobebSi msgavsebis
xarisxi filogenetikur kavSirs asaxavs. Tanmimdevrobis evoluciis abso-
luturi siCqaris dakalibreba SesaZlebelia, rodesac zogierTi genealo-
giuri Stos namarxebia SemorCenili. absoluturi siCqare, Tavis mxvriv,
zogierTi evoluciuri movlenis, magaliTad sxva taqsonebis warmoSobis
absoluturi drois gamoTvlisTvis SegviZlia gamoviyenoT.
6. evoluciuri procesebi zogjer filogenetikuri kavSirebis dadgenas ar-
Tulebs. magaliTad, niSnebis saerTo SeZenili formebi Semdgomi evolu-
ciis Sedegad qreba da am movlenis magaliTia dnm-is Tanmimdevrobis erTi
da igive adgilze nukleotiduri wyvilebis Canacvlebebi. Tu ramdenime ge-
sicocxlis xe: klasifikacia da filogenezi 45
nealogiuri Sto saerTo winaprisgan mokle droSi iRebs saTaves, maTi na-
Tesauri kavSiris dadgena rTuldeba, vinaidan ar aris sakmarisi dro, rom
daTiSvis warmatebul movlenebs Soris SeZenili niSnebi ganviTardnen. sx-
vadasxva saxeobebis genebis (dnm-is Tanmimdevrobebis) zustad gamoTvlili
filogenezi Tavad saxeobebis filogenezisgan SeiZleba gansxvavdebodes.
sirTuleebi damatebiTi monacemebis miRebisas, Cveulebriv, gadalaxvadia.
7. filogenezi mxolod ganStoebebis struqturis CvenebiT ar unda Semoifar-
glos, rodesac zogierTi saxeoba sxvadasxva winapari saxeobebis hibridiza-
ciis Sedegad iRebs saTaves an genealogiur totebs Soris zogierTi genis
horizontaluri (gverdiTi) gadacema xdeba. msgavsi movlenebis arsebobaze
sxvadasxva genebis mier sxvadasxva filogenezis Cveneba miuTiTebs.
terminebi da cnebebi
winapruli (`primitiuli~) Sidajgufi (jgufSida)
niSan-Tviseba molekuluri saaTi
autapomorfia monofileturi jgufi (monofilia)
niSnis forma (mdgomareoba) kvanZi
saerTo winapari
konvergentuli evolucia SeZenili (`ganviTarebuli~) niSani
(konvergencia) parsimonia (maqsimaluri parsimonia)
divergencia filogenetikuri xe
(divergenciuli evolucia)
evoluciuri inversia filogenezi
genebis xe (genebis genealogia) badisebri evolucia
haplotipi dobili (axlo naTesauri) jgufi
maRali donis taqsoni Canacvleba (nukleotiduri wyvilis
an aminomJavis)
homologia (homologiuri) sinapomorfia
homoplazia (homoplaziuri) taqsoni (taqsonebi)
genebis horizontaluri (gverdiTi) taqsonomiuri kategoria
gadatana
damatebiTi sakiTxavi
molekuluri monacemebis momxmarebeli filogenetikuri meTodebis Sesavali
kursi mocemulia b.g. holis wignSi `gamartivebuli filogenetikuri xeebi:
saxelmZRvanelo molekuluri biologebisTvis (meore gamocema, Sinauer As-
sociates, sanderlendi, masaCusetsi, 2004). wignSi Sesulia d. svofordis mier
Seqmnili da farTod gamoyenebadi xis agebis programaPAUP*. filogenetikuri
analizis dawvrilebiT ganxilvisTvis ixileT am dargis erT-erTi wamyvani
figura j. falzenSteini da misi wigni `filogenezis dadgena~ (Sinauer Associ-
ates, sanderlendi, masaCusetsi, 2004)
monacemebze dayrdnobiT filogenezis Sefasebis da taqsonebs Soris cvalebadi
Tvisebebis evoluciuri istoriis dadgenis kompiuteruli programebis pake-
tia v.p. medisonis da d.r. medisonis MacClade, version 3.0 (Sinauer Associates, sand-
erlendi, masaCusetsi, 1992). programebs Tan erTvis saxelmZRvanelo da masSi
ganxilulia filogenetikuri analizis wesebi, meTodebi da gamoyeneba.
baqteriebi
erTujrediani
eukariotebi
sokoebi
“Tevzebi”
amfibiebi
“reptili-
ebi”
univer- frinvelebi
saluri
saerTo
winapari
sxva ZuZum-
wovrebi
Homo sapiens
Simpanze
gorila
orangutangi
sxva primate-
bi
garsianebi
kaneklianebi
sxva cxovelebi
mcenareebi
arqeebi
aRmoaCines.
vinaidan organizmebi metad mravalferovanni arian, amitom fizikisgan gan-
sxvavebiT, biologiaSi Zalian mcire raodenobiT `universaluri~ kanoni gvaqvs
(mairi, 2004). miuxedavad amisa, gavrcelebul evoluciur cvlilebaTa formebis
ganzogadeba SesaZlebelia da mecnierebis erT-erTi umTavresi amocanac amgvari
zogad mtkicebulebaTa Camoyalibebaa. garda amisa, evoluciuri biologia upi-
ratesad cvlilebebis zogadi formaTa ganmartebas cdilobs. magaliTad, Cven
viciT, rom sxvadasxva organizmSi genomTa zoma anu dnm-s raodenoba gansxvave-
bulia. genomis zomis cvlilebis procesis axsna ufro saintereso gaxdeba, Tu
gavigebT, rom mraval monofiletur taqsonSi genomis zoma evoluciuri drois
ganmavlobaSi gaizarda.
filogenetikuri da SedarebiTi kvlevebi evoluciis TiTqmis yvela aspeqts
exeba da evoluciuri procesebis gagebaSi gvexmareba (futuima, 2004). wignis
am TavSi aRwerilia evoluciis yvelaze mniSvnelovani formebi, romlebic xan-
grZlivi sistematikuri da filogenetikuri analizis Sedegad gamoikveTnen.
aqcenti gadatanilia organizmis morfologiur da sxvagvar Taviseburebebze.
momdevno TavebSi ganvixilavT sxva sakiTxebs, rogoricaa genomebis da saxeoba-
Ta qcevis evolucia, arsebul filogenetikur mosazrebebs SevexebiT.
I J da K-s
saerTo winapari
sur. 3.2). monofileturi taqsoni, rogorc ukve aRvniSneT, erTi saerTo wina-
prisgan warmoSobili yvela organizmis simravlea. magaliTad, monofileturi
jgufebia frinvelebi (Aves), xoWoebi (Coleoptera) da yvavilovani mcenareebi (An-
giospermae). polifileturi taqsoni naTesauri kavSiris armqone genealogiur
Stoebs moicavs, romelTac sxva taqsonSi Sesul saxeobebTan ufro axlo naTe-
sauri kavSiri aqvT. Tanamedrove taqsonomebi polifiletur taqsonebs ara-
zust klasifikaciad Tvlian. magaliTad, Tevzebis da veSapebis Semcveli taq-
soni polifileturi iqneba, radgan veSapebis winapari (uZvelesi tetrapodi,
uZvelesi ZuZumwovari) Tevzebis winapari ar aris (ix. sur. 2.6). parafileturi
taqsoni igive monofileturia, oRond saerTo winapris zogierTi STamomavali
sxva taqsonSi Sedis. parafiletur taqsonSi sxva taqsonebSi Semavali saxeobebi
ar Sedis, riTac gansxvavebul adaptaciur Tvisebebs xazi esmeva. magaliTad,
Pongidae-s tradiciuli ojaxi aerTianebs organgutangs, gorilas da Simpanzes.
es ojaxi parafileturia, vinaidan adamianebi anu SimpanzeebTan yvelaze axlo
naTesauri kavSiris mqone arsebebi Pongidae-s ojaxSi ar Sedian da mecnierebi
maT Hominidae-s ojaxs miakuTvneben. Tu frinvelebi frenisTvis SeZenili adap-
taciuri TvisebebiT Aves klasSi Sedian, xolo dinozavrebi da niangebi klas
Reptilia-s miekuTvnebian, maSin `reptilia~ parafileturia. zogjer tradiciuli
jgufebis dasaxeleba jobia brWyalebSi CavsvaT, raTa ar dagvaviwydes, rom sax-
elwodeba Tanamedrove, formalur klasifikaciaSi ar gamoiyeneba.
sistematikosebi sul ufro metad iziareben uilian henigis klasifikaciur
filosofias, romlis Tanaxmad, yvela taqsoni monofileturi unda iyos da
aqedan gamomdinare, saerTo winaprisgan warmoSobas asaxavdes. henigis da misi
mimdevrebis azriT, parafileturi taqsonebi, rogoricaa `Pongidae” da `Reptilia”,
qreba. henigs sistematikosebze didi zegavlena aqvs, vinaidan evoluciuri is-
toriis ganStoebebis realuri struqturis aRmoCenis meTods gvTavazobs (ix.
sur. 2.4) da amave dros klasifikaciis kriteriumebis Sesaxeb sakuTari mosaz-
reba aqvs. henigis meTodi da mosazreba erToblivad kladistikis Semadgeneli
nawilia. kladistikuri meTodebiT agebul ganStoebebis diagramebs zogjer
kladogramebi ewodeba, xolo monofiletur jgufebs kladebs uwodeben.
filogenezis zustad gamoTvlis SemTxvevaSic ki klasifikaciis zogierTi
aspeqti rTulia. magaliTad, mecnierebi xSirad midian daskvnamde, rom saxe-
obebis gadaSenebulma jgufma (mas winapari jgufi SegviZlia vuwodoT, magali-
Tad, gavixsenoT ZuZumwovris magvari reptiliebi, Therapsida) adreul evolu-
ciur droSi gansxvavebuli SeZenili Tvisebebis mqone sxva jgufs (mas memkvidre
jgufi ewodeba, magaliTisTvis SegviZlia gavixsenoT Mammalia) daudo saTave.
winapari jgufis nebismieri saxelwodeba, romelic memkvidre jgufis saxelwo-
debas gamoricxavs, parafiletur taqsonze mianiSnebs da aqedan gamomdinare,
klasifikacia damakmayofilebeli ar aris. kidev erTi magaliTia dinozavrebis
rigi Therapoda. es rigi winapari jgufia, romlidanac memkvidre jgufi, kerZod
evoluciis formebi 51
s
istematikosebi organizmTa organizacia. saxeobebis klasifi- nomJavebisgan Sedgeba, Tumca `mar-
klasificirebisTvis maT taq- kaciis mcdelobebi linemdec ar- jvnivi~ (D) optikuri izomerebi is-
sonomiur niSnebs erTmaneTs sebobda, Tumca adreuli sistemebi eve imuSavebs, Tu cilebi mxolod
udareben.. SedarebiT adreul pe- ubralod ar muSaobda. magaliTad, `marjvnivi~ aminomJavebisgan iqneba
riodSi moRvawe sistematikosebma erTi mecnieri saxeobebis klasifi- agebuli. miuxedavad amisa, radgan
`saxeobaTa warmoSobis~ gamoqvey- kacias xuTnawilian kategoriebad yvela cocxali arsebis winaparma
nebamde didi raodenobiT informa- cdilobda, Tumca organizmebi xuT LL aminomJavebi SeiTvises, maTi STa-
cias mouyares Tavi. am monacemebma jgufSi ver moTavsdnen. samagierod momavlebic aseve arian. D aminom-
azri saerTo winaprisgan saxeobaTa lines mier aRwerili saxeobebi Javebis xelovnuri Semotana ise-
warmoSobis darviniseuli Teor- ierarqiul sistemaSi `bunebrivad~ Tive araproduqtiulia, rogorc
iis Camoyalibebis Semdeg SeiZina. ganawildnen. ganStoebebad dayo- magaliTad did britaneTSi manqanis
darvinma marjved gamoiyena es in- fis da divergenciis istoriuli marjvena mxareze tareba da aSS-Si
formacia. swored aseT monaceme- procesi ierarqiulad dalagebad marcxniv. universalur genetikur
bze dayrdnobiT amtkicebda, rom obieqtebs gvaZlevs, Tumca igive kods (ix. me-8 Tavi) saerTo wina-
evolucia marTlac mimdinareobda. ramdenime sxva procesis Sedegadac prisgan momdinareobis SemTxvevaSi
darvinis Semdeg SedarebiTi in- xdeba. am principis gamoyeneba Sei- aqvs azri.
formacia kvlav gaizarda da dRes- Zleba lingvistikaSi enebis mimarT. 3. embriologiuri msgavsebebi.
dReobiT monacemebs ara mxolod enebis ierarqiebad dalageba Sesa- homologiuri niSnebi ganviTarebis
morfologiis da embriologiis Zlebelia, xolo qimiuri element- ganmavlobaSi SeZenili Tvisebebia,
tradiciuli dargebidan moicavs, ebi da mineralebi amgvar klasifi- magram maTi saWiroeba aRar iarse-
aramed ujreduli biologiidan, kacias ar eqvemdebareba. bebs, Tu organizmis ganviTareba wi-
bioqimiidan da molekuluri bi- 2. homologia. funqciebis gan- napris ontogenezis modifikacia ar
ologiidan. sxvavebebis miuxedavad struqtu- aris. magaliTad, WianWvelaWamias em-
yvela miRebuli informacia ris msgavseba gamomdinareobs hipo- brionis ybebSi pirveladi kbilebis
darvinis hipoTezas Seesabameba, Tezidan, rom organizmTa niSnebi nergi ganviTarebas iwyebs da Semdeg
romlis Tanaxmad, cocxali orga- maTi winaprebis niSnebisgan gansx- qreba. xmeleTze mcxovrebi zogi-
nizmebi saerTo winaprisgan war- vavebulia. es hipoTeza gonivruli erTi bayayi da salamandra larvul
moiSvnen. uricxvi biologiuri kv- gegmis hipoTezas Znelad Seesab- stadias wyalSi gadis, da wylis
levis Semdeg zebunebrivi arsebis ameba. gegma ar saWiroebs erTi da cxovelisTvis tipiuri Tvisebebi
mier saxeobaTa Seqmnis hipoTeza ar igive Zvlovani elementebi Sediod- gaaCnia, magram metamorfozis Sem-
dasturdeba, Tu am arsebas raRac nen primatebis xelebis, Txunelas deg xmeleTze cxovrebisTvis mzad
ucnauri ganzraxva ar qonda, raTa wina kidurebis, frinvelebis, Ra- aris. ganviTarebis adreul etapze
organizmebi ise gamoiyurebodnen, murebis da pterozavrebis frTebis adamianis embrions, Tevzis embrio-
TiTqos isini ganviTarebis Sedegad an kidev veSapebis da pingvinebis nis salayuCe napralis magvari, la-
Camoyalibdnen. sistematikosebis farflebis arsebobas (ix. sur. 3.4). yuCis jibe etyoba.
mier Segrovebuli SedarebiTi mo- adre arsebuli struqturebis da 4. atavisturi niSnebi. orga-
nacemebidan evoluciis istoriuli ara gegmis cvlileba ganmartavs, nizmTa adaptaciis unari kreacion-
realurobis damadasturebeli ram- Tu ratom aris futkrebis da kra- istebisTvis Semoqmedis brZnuli
denime forma ikveTeba da am de- zanebis nestari kvercxsadebis sikeTis dasturia, Tumca igives
formebs azri mxolod evoluciis modifikacia da ratom aqvT ne- ver vityviT TiTqmis yvela saxe-
SemTxvevaSi aqvs. stari mxolod mdedrebs. yvela obaSi SemorCenil niSnebze, ro-
1. sicocxlis ierarqiuli cila `marcxniv~ mbrunavi (L) ami- melic am saxeobis Soreul winaprSi
rebuli promotori aqvs da is F simboloTi gamoisaxeba. F promotoris daaxloebiT 200 fuZe wyvilisgan Semdgari
Tanmimdevroba aslebSi gansxvavebulia
da misi inaqtivaciis mizezi savaraudod 6 milioni wlis ganmavlobaSi momxdari sxvadasxva mutaciebia.
edim da Tanavtorebma funqcionaluri winapruli promotoris `aRdgena~ scades, romlisganac inaqtivirebuli F
Tanamimdevrobebi Camoyalibda. maT 30 gansxvavebuli F Tanamimdevrobis filogenetikuri analizis da parsimo-
niis wesis gamoyenebiT winapari Tanamimdevrobis saukeTeso Sefaseba gaakeTes. Semdeg mecnierebma am Tanamimdev-
robis sinTezi moaxdines da `struqturul gens~ daukavSires, romlis cilis dadgena SesaZlebelia, Tu promo-
tori genis infirmaciis gadaweris saSualebas iZleva. amis Semdeg rekombinirebuli genebi Tagvis qsovilovani
kulturis ujredebSi Seiyvanes. eqsperimenti uaRresad warmatebuli gamodga - sinTezirebuli promotori mqone
genebis mier sinTezirebuli cilis raodenoba da bunebrivad aqtiuri A promotoris mqone sakontrolo genebis
mier sinTezirebuli cilis raodenobas gautolda. eqsperimentma daadastura hipoTeza, romlis Tanaxmad, inaq-
tivirebuli L1 aslebi funqcionaluri Tanamimdevrobidan ganviTarda. moyvanili magaliTi filogenetikuri ana-
lizis SesaZleblobas miuTiTebs, aRadginos warsuli.
54 Tavi 3
ixtiozavri (gadaSenda)
(damatebiTi segmentebi TiTebSi, delfini (farflis konvergencia
romlebic CarTulia farflSi ixtiozavris farflTan)
adaptacia frenasTan
frinvelebi
(TiTebi daikargnen da pterodaqtili
Ramura meoTxe TiTze damagrebulia
TiTebis Zvlebi (TiTebis grZel Zvlebze
Seerwymnen erTmaneTs) safreni apki
damagrebulia safreni apki)
adamiani
Txunela wina kiduris cera TiTi
TiTebis mkvrivi farTe dapirispirebulia sxva
Zvlebi da klanWebi TiTebTan,
adaptirebulia TxrasTan TiTebi moqmnilia
adaptirebulia sagnebis
cxeni daWerasTan
(oTxi TiTis reduqca moxda,
danarCeni Zvlebi Seerwymnen
erTmaneTs)
evoluciis formebi 55
feradi
garsi
guga
optikuri
linza gangliebi
mxedvelo
bis nervi
rqovana
mocimcime
kunTi
xrtili
evoluciis formebi 57
Paranebalia (kidurebi)
Mysidium (maqsilipedebi)
a g
ganviTareba morfologiuri
evoluciis zogi saerTo Tvisebis
safuZvelia
ramdenime aTwleulis win, klasifikacia da filo-
genetikuri kvlevebi upiratesad morfologiuri
niSnebs da embrionuli ganviTarebis periodSi maTi
cvlilebis analizs eyrdnoboda. sistematikoseb-
spilosebri biga
ma da SedarebiTma morfologebma evoluciis mravali
gavrcelebuli sqema aRweres. dRes mecnierebi aqtiurad
ikvleven amgvari evoluciuri cvlilebebis genetikur
tipiur ZuZumwovrebs magaliTad am spi- da evoluciur safuZvlebs (ix. me-20 Tavi). evoluciis
losebr bigas aqvT heterodontuli anu
gansxvavebuli kbilebi, romlebic iyofa
gavrcelebuli sqemebia individualizacia, hetero-
wina kbilebad, eSvebad, premolarebad da qronizmi, alometria, heterotopia da sirTulis cva-
molarebad
lebadoba (renSi, 1959; miuleri, 1990; rafi, 1996; vagne-
Prozeuglodon ri, 1996).
individualizacia. mravali organizmis sxeuli
Tanamedrove kbilebian veSapebSi, modulebisgan anu gansxvavebuli genetikuri specifi-
rogoricaa es delfini kbilebi kaciis mqone calkeuli erTeulebisgan, evoluciuri
isev gaxdnen homodonturebi da ar
gansxvavdebian erTmaneTisgan struqturisgan, maTi adgilmdebareobisgan da sxva mod-
ulebTan urTierTqmedebisgan Sedgeba (rafi, 1996). zo-
gierT moduls (magaliTad, mcenareebis foTlebs, Tev-
delfini zebis kbilebs) ganmasxvavebeli identoba ar gaaCnia da
eocenSi gavrcelebul am primitiuli erTi Tvisebis aspeqtad SegviZlia CavTvaloT. msgavs
veSaps kbilebis dferencacia aqvs re-
ducirebuli struqturebs seriulad homologiuri ewodeba, Tu isini
sxeulis RerZis gaswvriv arian ganlagebulni, xolo Tu
ganlageba sxvagvaria, maSin aseTi Tvisebebi homonimuria.
mniSvnelovani evoluciuri movlenaa aseTi erTeulebis
saSualebiT ganmasxvavebeli identobis SeZena, rasac
individualizacia ewodeba (vagneri, 1996; miuleri da
vagneri, 1996). individualizacia mozaikuri evoluci-
sur. 3.13. pedomorfozi salamandrebSi. is mniSvnelovani safuZvelia. magaliTad, reptiliebis
a-b) vefxvisebri ambistoma (Ambystoma umetesobis kbilebi erTgvarovania, magram maTi indi-
tigrinum), iseve rogorc salamandrebis vidualizacia xdeba (diferenciacia mWrel kbilebad,
umetesoba, metamorfozs a) wylis eSvebad, premolarebad da molarebad) ZuZumwovrebis
larvidan b) xmeleTis mozrdil ar- evoluciis msvlelobisas. mogvianebiT kbilebis ganmasx-
sebamde gadis. d) mozrdil meqsikur vavebeli identoba kbilebiani veSapebis evoluciis pe-
aqsolotls (Ambystoma mexicanum) la- riodSi ikargeba (sur. 3.12).
yuCebi da kudis farflebi aqvs da misi heteroqronizmi. heteroqronizmi (gouldi, 1977;
xmeleTze mcxovrebis naTesavis larvas
mogvagonebs. meqsikuri aqsolotli makkini da maknamara, 1991) ganviTarebis movlenebis daw-
sicocxlis ganmavlobaSi wyalSi cxov- yebis drois an siCqaris evoluciuri cvlilebebi. mra-
robs (a) tuon lindersis fotosuraTi;
b) Painet, Inc.-is fotosuraTi; g) henk (b)
(a) (g)
uoleis fotosuraTi)
evoluciis formebi 63
vali fenotipuri cvlileba swored drois cvlilebas (a) mfrinavi Tevzi (tipiuri ybebi)
efuZneba, Tumca sxva evoluciur meqanizmebsac Seu-
Zlia amgvari cvlilebis gamowveva (rafi, 1996).
SedarebiT globaluri heteroqronuri cvlilebe-
bi mraval niSnebze erTdroulad aisaxeba, amis magali-
Tia somaturi niSnebis (gonadebis da reproduqciuli
struqturebisgan gansxvavebuli niSnebi) ganviTarebis
drois Seusabamoba gonadebis momwifebis drosTan
(reproduqciis dawyebasTan). magaliTad, meqsikuri
sur. 3.14. Tevzebis axlo naTesauri kavSiris mqone ojaxebis (b) Hemiramphidae (naxevaryba Tevzi)
(qveda yba wagrZelebulia)
qveda da zeda ybebis sigrZis alometruli gansxvavebebi.
a) mfrinavi Tevzi, b) Hemirhamphidae
g) sargani. formis gansxvavebulobis
mizezi sxeulTan SedarebiT ybis zrdis
siCqaris cvlileba SeiZleba iyos
(jordanidan da evermanidan, 1973).
(g ) nemsa Tevzi (orive yba wagrZlebulia)
a b g d
ZiriTadi wrfe: Y
daxriloba =1
log x
sur. 3.16. heteroqroniis zogierTi qveda ybis zrdis tempis cvlileba sarganis da Hemirhamphidae-is formas ganapi-
formis grafikuli gamosaxuleba. robebs (sur. 3.14).
suraTze naCvenebia struqturebis alometriul zrdas Semdegi gantoleba aRwers:
an x da y ganzomilebebis alometru- y=bxa
li zrdis logariTmuli grafikebi. sadac y da x ori ganzomilebaa, magaliTad kbilis simaRle da sigane an Tavis
x RerZi sxeulis zomas aRniSnavs, da sxeulis zoma (kvlevebis umetesobaSi x sxeulis zomis ganzomilebaa, magali-
xolo y RerZi Tvisebaa, magaliTad Tad wonis, vinaidan bevri struqtura mTliani zomis mimarT araproporciulad
kiduris sigrZe. daStrixuli wrfis icvleba). a alometriuli koeficientia da zrdis fardobiT siCqareebs asaxavs.
simrudea 1 da is aTvlisTvis aris Tu a = 1, zrda izometrulia anu ori ganzomileba an struqtura erTi da igive
gamosaxuli. (a) lurji xazi winapris
ontogenezuri cvlilebaa asakidan
β asakamde. zrda dadebiTad alome-
trulia (daxriloba>1). (b) zrdis
ufro xangrZlivi periodi (zrda
β+∆β asakamde grZeldeba; mewamuli
isari) peramorfozs iwvevs da STa-
momavlobas gazrdili y struqtura
aqvs. (g) adreul asakSi (β-∆β) zrdis
Sewyveta pedomorfozis garkveul
formas iwvevs, romelsac progenezi
ewodeba. (d) y-is x-isadmi zrdis siC-
qaris Semcireba, zrdis xangrZli-
vobis cvlilebis gareSe, pedomor-
fozis kidev erT formas iwvevs,
romelsac neotenia ewodeba.
siCqariT izrdeba da forma ar icvleba. Tu y maCvenebeli x-ze swrafad izrdeba, sur. 3.18. progenetikuri juja
(a) pedamorfuli (Thorius ) b) arapedamorfuli lurjad
iseve rogorc adamianis kiduri sxeulis zomasTan an wonasTan moniSnuli
SedarebiT, maSin salamandra Thorius-is da monaTe-
Zvlebi Zlier re-
ducirebulia ped- save araprogenetikuri Pseudoeu
amorful saxeobebSi rycea-s Tavis qalebis Sedareba.
mozrdili Thorius-is Tavis qalas
ramdenime iuveniluri Tviseba
aqvs (hankenis mixedviT, 1984)
frontaluri frontaluri
parietaluri
parietaluri
(a) Eusthenopteron mtevanfarfliani Tevzi b) Milleretta (adreuli amnioti) (g) Canis (Tamanedrove ZuZumwovari)
sur. 3.20. evoluciis ganmavlobaSi daadastura. magaliTad, zRvis siRrmeSi mcxovrebi kalmarebis zogierT saxeo-
struqturebis Semcirebis da dakarg- bas sxeulze sinaTlis gamomasxivebeli baqteriebis maspinZeli organoebi aqvs.
vis magaliTi. Zvel droSi mcxovreb am orgenoebSi sinaTle gardatydeba mcire linzebis meSveobiT, romlebic igive
TevzebSi (rogoricaa devonur xanaSi
or cilas moicaven, romlebsac moicavs Cveulebri-
mcxovrebi Eusthenopteron) Tavis qalis
antedispar vi kalmaris Tvalis linza (rafi, 1996).
Zvlebis raodenoba ufro metia, vidre
saxeobebs Soris heterotipuli sxvaoba mcena-
adreul amniotebSi, romlebic maTgan
reebSi Zalian gavrcelebulia. magaliTad, mcena-
warmoiSvnen (rogoricaa permiuli
reebis umetesobis mTavari mafotosinTezirebeli
Milleretta). gviani periodis amniotebSi
organo foTolia, Tumca fotosinTezi kaqtusebsa
Sedian placentaruli ZuZumwovrebi,
da mSral garemoSi mcxovreb sxva bevr mcenareSi
maT Soris Sinauri ZaRli (Canis), rom-
ylortis zedapirul ujredebSi mimdinareobs. li-
lis Tavis qalaSi mcire raodenobiT dimidiata
anas bevr aramonaTesave saxeobas fesvi miwiszeda
elementia. gansakuTrebiT aRsaniS-
ylortis gaswvriv ezrdeba (sur. 3.19). zogierTi
navia qveda ybis Zvlebis raodenobis
lianisTvis es fesvi samagris rols asrulebs,
Semcireba (romeris mixedviT, 1966).
xolo sxvebSi is zevidan qveviT miwaSi izrdeba.
xerxemlianebis Zvlebi heterotipiis mraval
magaliTs gvaZlevs. magaliTad, bevri filogeneti-
dissimulata
kurad axali Zvali sesamoids qmnis - Zvlebs, rom-
lebic viTardebian myesebSi an sxva SemaerTebel
sur. 3.21. Zygothrica-s gansxvavebuli
qsovilebSi da zewolas uZleben, simtkices mate-
(disparuli) qvejgufis warmomad-
ben am organoebs. (miuleri, 1990). bevr dinozavrs
geneli mamri buzebis Tavebis winxedi.
myesebi gaZvalebuli hqonda kudis nawilSi, xolo
miaqcieT yuradReba saxeobebs Soris
gigantur pandas (Ailuropoda melano leuca) `didi TiTi~
da prodisparulSi, disparulSi da
saxeobis farglebSi cvlileba
eqsuberantulSi (Zalian gamoxatuli)
Tavis da Tvalebis formis gradacias.
gradaciebi filogenetikur seriebs
qmnian viwrodan frarTemde, razec prodispar
morfologiur Tvisebebze dayrdnobiT
Catarebuli filogenetikuri analizi
miuTiTebs (grimaldis mixedviT, 1987).
ata s s
r a c eramul ra enni spar er
an
pas a t e r o s i u i p d i r b
ted
i idi pha dis pict asc o a u
pr disp sx dispar
an dim s p
sxuberans
Certhidea mgalobeli
olivacea mTiula
Platispiza vegetarianeli
crassirostris mTiula
Pinaroloxias qoqosis
winapari inornata
mTiula kunZulis mTiula
Cactospiza mangrebis
heliobates mTiula
Cactospiza kodala
pallida mTiula
Camarhynchus
parvulus
Camarhynchus xis
pauper mTiula
Camarhynchus
psittacula
Geospiza
scandens
Geospiza kaqtusi
conirostris mTiula
Geospiza mag
nirostris
Geospiza fortis
Geospiza miwis
fuliginoza mTiula
Geospiza
difficillis sur. 3.22. galapagosis
da qoqosis kunZulebze
mcxovrebi darvinis
mTiulebis adaptaciuri
radiacia. saxeobaTa ni-
skartebi kvebis racion-
isTvis aris adaptire-
buli (Sluteris, 2000
da barnsis da sxvebis
mixedviT, 2000)
68 Tavi 3
irdeba da bevr kladSi yvavilis foTlebi da/an jamis foTlakebi saerTod aRar
gvxvdeba. tetrapodi xerxemlianebis TiTebis raodenobac mravalgzis aris
Semcirebuli (gaixseneT cxenis erTi TiTi), xolo gazrdili mxolod erTxelaa
(gadaSenebul ixtiozavrebSi). mtevanfarflian Tevzebs Tavis qalis meti Zvali
aqvT, vidre maT amniot STamomavlebs (sur. 3.20). bevri aseTi cvlileba funq-
cionalur unarebs amaRlebs.
200-ze meti saxeoba binadrobs, tanganikas tbebSi sul mcire 140 saxeoba gvx-
vdeba, malavis tbaSi 500-ze meti, SeiZleba aTasamde saxeobaa. TiToeul tbaSi sur. 3.23. sxvadasxva formis havaiuri
mcxovrebi saxeobebis Seferiloba, sxeulis forma, aseve kbilebis da ybebis vercxlis mcenareebi. (a) Argyroxi
formebi Zalian gansxvavebulia (sur. 3.24) da aseve mravalferovania maTi kvebis phium sandwicense rozetuli mcena-
racioni. sxvadasxva saxeobebi mwerebiT, detritiT, wyalqveSa kldeze mimagreb- rea, romelsac ylorti yvavilobis
uli wyalmcenareebiT, fitoplanqtoniT, zooplanqtoniT, moluskebiT, patara periodis garda sxva dros ar gaaCnia.
TevzebiT da mozrdili TevzebiT ikvebebian. zogierTi saxeoba sxva Tevzebis b) Wilkesia hobdyi ylortiani rozetuli
qercliT ikvebeba, xolo erT-erTs imdenad cudi xasiaTi aqvs, rom sxva Tevzebs mcenarea. g) Dubautia menziesii patara
Tvalebs kortnis. axlo naTesauri kavSiris mqone zogierTi saxeobis kbilebi buCqia (a) elizabet n. oriansis fo-
ufro gansxvavebulia, vidre Tevzebis ojaxebs Soris. TiToeul tbaSi mcxovre- tosuraTi; b) jerald d. karis foto-
bi saxeobebi monofiletur jgufs qmnian da maTi diversificireba swrafad suraTi; g) noubl proqteris foto-
xdeba. suraTi/Photo Researchers Inc.)
reziume
1. organizmTa yvelaze tradiciuli klasifikacia ganStoebebs (filogenezs)
da fenotipur mravalferovnebas asaxavs. Tanamedrove sistematikosebi
`kladistikur Sexedulebas~ iziareben, romlis Tanaxmad, klasifikaciam
filogenetikuri kavSirebi naTlad unda asaxos da yvela maRali donis taq-
soni monofileturi unda iyos.
2. filogenetikuri analizi sicocxlis ganStoebebis istorias aRwers da sxva
daniSnulebebic aqvs. mniSvnelovanian saintereso Tvisebebis evoluciis
istoriis dadgena, parsimoniuli (ekonomiuri) “kartirebiT” Tvisebis for-
mis cvlilebisfilogenesze, romelicTavis mxvriv dafuZnebulia sxva mo-
nacemebze. amgvari sistematikuri gamokvlevebi niSnebis evoluciis zogad
sqemebs da wesebs gvatyobinebs.
3. axali niSnebi yovelTvis adre arsebuli niSnebidan viTardeba.
4. evoluciaSi gavrcelebuli homoplazia xSirad gamowveulia sxvadasxva ge-
nealogiur StoebSi momxdari msgavsi adaptaciebiT. homoplazia moicavs
konvergentul evolucias, paralelur evolucias da evoluciur mobrune-
bas.
5. sxvadasxva niSnebi umetesad nawil-nawil da sxvadasxva tempiT viTardeba.
terminebi da cnebebi
adaptaciuri radiacia homologia (homologiuri Tvisebebi)
alometria homoplazia
anagenezi individualizacia
klada monofileturi
kladistika mozaikuri evolucia
kladogenezi neotenia
kladograma pedamorfozi
konservatiuli niSnebi paralelizmi (paraleluri evolucia)
konvergencia (konvergentuli parafileturi
evolucia)
wamyvani jgufi evoluciis struqtura
evoluciuri mobruneba peramorfozi
evoluciis mimarTuleba polifileturi
heteroqronia progenezi
heterotopia winapari jgufi
damatebiTi sakiTxavi
wignebis da sxva wyaroebis umetesoba mocemul paragrafSi ganxiluli mravali
sakiTxis mxolod nawils exeba. evoluciis struqturebis naTeli da istori-
ulad mniSvnelovani ganxilva mocemulia bernhard renSis wignSi `evolucia
saxeobebis doneze zemoT~ (Columbia University Press, niu iorki, 1959), Tumca
am naSromSi filogenetikuri CarCo gamoyenebuli ar aris.
morfologiuri evoluciis interpretaciis adreuli istoria moTxrobilisa
stiven jei guldis wignSi `ontogenezi da filogenezi~ (Harvard University
Press, kembriji, masaCusetsi, 1977). SedarebiT Tanamedrove SexedulebebisT-
vis ix. m.l. makkinis da k.j. maknamaras `heteroqronia: ontogenezis evolu-
cia~ (Plenum, niu iorki, 1991) da r.a. nafis `sicocxlis forma: genebi, ganvi-
Tareba da cxoveluri formis evolucia~ (University of Chicago Press, 1996). g.p.
evoluciis formebi 71