TU sAcH NGVdI Mi;, TOT

www.asach.com. vn
• Ngvoi me t6t hon la ngvoi thay t6t
(ai. xuat bani
• Trv<'lng thanh cung con
• NgVoi cha t6t heln la ngVoi thay t6t
• Cha me la giao vien am nhQ.c t6t nhat
• HQ.nh phUc lam b6
• s6 tay nuoi d<;ty con
• s6 tay phat tri�n cua tre
• Cho den mau giao thi da mu(>n
• Bach khoa toan thv nuoi dQ.y tre
 Quang Van
rat mong nhan dlJQC g6p y cua b�n dc;>c
Mc;ii y kien xin gtii ve Email: info@quangvanbooks.com

q
Quang Van
www.quangvanbooks.com

<:t:fQm w>
it:.::.:
iHt : -!·l-I.t�
Copyright© 2009 by -!·Ht�
All rights reserved.
Viet N amese Translation Copyright © 2013 by� 1i1 t .it 1{at� !il iS � ($}" � .ij
The work: Love and Freedom
The Author: Sun Rui Xue
Copyright© 2009 by Sun Rui Xue
All rights reserved.
Vietnamese Translation Copyright© 2013 by Quang Van Media and Books Jointstock Company

Ran quy�n: Han NgQc

Bien tiip: Nguy�n Ha
Sua ban in: Nguyen Linh

HQ'p dong xuat ban dUQ'c ky giua Cong ty Co phan Sach va Truyen thong Quang Van vai tac
gia Ton Thw Tuyet
Ban quyen ban tieng Vi¢t Yeu thU'cmg va flt do © Cong ty Co phan Sach va Truyen
thong Quang V a n 2013.
Ban quyen tac p ha m da dlJQ'c bao h(>. Mqi hlnh thuc xuat ban, sao ch 1,1p, phiin phoi duoi
�
d ng in an hoac van ban di¢n tli, d�c bi¢t la vi¢c phat tan tren m�ng Internet ma khong c6 Sl!
cho phep bang van ban cua Cong ty Co phan Sach va Truyen thong Quang Van la vi ph�m phap

lu a t va lam ton hai den quyen IQ'i cu a cong ty va tac gia. Khong ung h(>, khuyen kh kh nhClng

hanh vi vi ph�m ban quyen.

Chi mua ban ban in hQ'p phap.

Bie n m1,1c tren xuat ban pham cua Thllvi'n Qu6c gia Vi't Nam
TonTh1,1yTuyet

Yeu thuang vii ti!do t Ton Thl!Y Tuyet ; Nguyen Le Huang dich. - H. : Van hc;ic ; C6ng ty Sach vii Truyen
thong Quang van, 2013. - 383tr.; 21cm

ISBN 97860469041 75

1. Giao d1,1c gia dinh 2. Phuong phap giao d1,1c 3. Tre em

649-dc14

VHF0043p-CIP
 TON THl,JY TUYET

AS3ch
www.asach.com. vn

NGUYEN LE HUONG dich

NHA XUAT BAN v AN HOC

 LOI GIOI THI�U

Khi duqc Cong ty Co phan Sach va Truyen thong Quang

Van mm viet lOi gi6i thi�u cho ban dtch cua tac ph�m "Yeu
thuong va h,r do" cua tac gia Ton ThlJy Tuyet, chting toi kha
ba ngavi chua biet nhieu ve tac gia, do d6 can d9c quyen sach
384 trang nay ngay de tim hieu ro rn)i dung.

Toan b9 quytfo sach baa g6m 22 chuong; n(>i dung dva

tren nhfrng quan diem Va nguyen tii_c giao dlJC chinh CUa mi

bac si Maria Montessori, nguOi de xu6ng phuong phap giao

dl,l.C tre tho Montessori hi�n duqc ap dl,lng tren khiip the gi6i
va cung la nguOi da thanh l?p to chuc AMI (Association
Montessori Internationale) sau nay. M6i chuong sach trinh bay
m(>t khia qnh trong each tiep c?n v6i tre tho theo triet ly giao
dlJc Montessori v6i nhfrng lu?n diem va nhieu vi d1,1. minh hQa
day xac th\fC dugc rut ra ru chinh ban than tac gia trong qua
trinh tiep xtic v6i con cua minh va cac be xung quanh.

Tac gia ket hqp v6i vi�c trich dan cac phat bieu cua bac Si
Maria Montessori va m(>t so hQc gia tam ly hQc de chU:ng minh
cac quan sat cua minh va them nhieu ghi chti rat hfru ich.
TON TH{.N TUYET

Ban dich ltru loat, ngon tu de hieu khien doc gia de tiep
c�n v&i cac quan ni¢m giao dl,lc Montessori. Cuon sach ding
cho thay tac gia CO Cai nhin sau Sele ve giao dl,lC con nguOi Va
hieu r6 cac nguyen ly giao dl,lc tre tha cia bac si Montessori.
Do tac phftm minh h9a cac truang hqp xay ra trong dOi song
thvc tien ve vi¢c nuoi dc;ty tre 6 m()t nu6c c6 van h6a kha gan
gui v&i xa h()i Vi¢t Nam, nen nguOi d9c se de nh�n ra nhfrng
tinh huong ma chinh minh cung da rung trcii nghi¢m, qua d6
nh�n ra ding triet ly giao dl,lc Montessori mang tinh pho quat
va c6 the ap dl,lng cho chinh minh!
Chung ta c6 the cv the h6a phuang phap giao dvc
Montessori b�ng ba dinh cua m()t hinh tam giac v&i moi quan
h� tuang tac mang tinh m?t thiet, d6 la tre em, nguOi l6n va
moi truang.
Ngoai m6i truang v?t chat, "moi truang duqc chuftn bf'
don gia n, sc;tch se, c6 tr�t tv, duqc thiet ke v&i tinh thftm my
cao cung cac h9c cv mang tinh khoa hQc chinh xac, theo tieu
chuftn ma Maria Montessori da de ra, thi tre con ccin m()t moi
truang tinh than ccin thiet cho sv phat trien toan di�n de tr&
thanh con nguOi theo dting nghia. Trong moi truang tinh than
ay can c6 du hai yeu to yeu thuang va tl,l do.
Hai yeu to nay doi hoi Sl,l ton trc;mg & ca chu the I§n khach
the trong cac moi tuong quan gifra nguOi v6i nguOi (gifra tre
em va nguOi 16n, gifra tre em va tre em), gifra nguOi v6i m6i
truang xung quanh tre.

ii
 Loi GIOI THlf.U

N(>i dung quyen sach t�p trung vao giai doc;in phat trien
dau tien cua con nguOi, nhat la giai doc;i n ti:r 3 den 6 tu6i. Tre
em & giai do;;t.n nay c6 nhiing net d<)c thu: tre c6 b9 6c va tam
thuc tham hut, man cam v6i cac kich thich giac quan, luon
hanh d(>ng du6i S\f hu6ng dan cua nhiing thoi thuc rn)i t;;t.i
manh li�t. Day la giai do;;t.n tang tru&ng nhanh ve ca the ll:fC
va tri ll:fC. Tre cling co nhiing an tm;mg, kinh nghi�m va ngon
ngfr da hap thv b giai do;;t.n ti:r O den 3 tu6i, hu6ng t6i Sl:f d(>c
l�p ve v�n d(>ng, chuc nang de t\f dtnh hinh tri tu� va nhan
each cua ban than.

Cac khai ni�m tri:ru tm;mg ve h,t do va yeu thuong du<JC ly

giai m<)t each rat Cl,l the, d� hieu qua nhiing VI d1,1 sinh d<)ng
trong "Ngoi nha cua tre".

Tl:l do la nhfrng gi tre trai nghi�m trong sinh ho;;t.t hiing

ngay: Tre duQ'C tv ch9n Iva cong vi�c c6 mvc dich, y nghia cho
minh va hoan tat vi�c ay trong khoang thOi gian n6 can ma
khong bt ngum khac gian do;;t.n, duqc h,t do sinh ho;;t.t theo nhtp
di�u va toe d9 phat trien cua ban than. Tre tim duQ'C S\f th6a
man trong vi�c tre ch9n, chu khong phcii lam de vi.ra long
nguOi 16n. Tre duQ'C tv do giao tiep v6i cac tre khac trong sinh
ho;;t.t cua minh.

Nhung h,t do luon di doi v6i ky lu�t h,t giac va tinh than
trach nhi�m: Tre t\f d9n m6n h9c Cl,l da ch9n, tra n6 ve ch8 cu,
de m(>t b;;t.n khac dang kien nhan cho dq.i den phien dung.

iii
TON THt,JY TUYET

Yeu thuong khong phai lam tren dau rnoi ch6t hrm. Trong
phuong phap giao dl,lc nay, ngum l6n khong phai la ngum chi
huy ma la ke kien nhan quan sat, ton tr9ng nhip di�u va toe
d(> phat trien cua tre.
Con tre em thi sao? Tre em duqc thl!c hanh phong each
t.lng XU trang nha va 4ch thi¢p. Tre 16n c6 the chi dan them cho
tre nh6, tre nho quan sat va hQC them tu tre 16n. Trong cai xa
h(>i thu nho nay, cac em hQC hoi va giup do Ian nhau. Dieu nay
xay ra t\,f nhien, kh6ng do ngum 16n sai baa hay yeu cau. Trong
m6i truang ay, Sl:f c(>ng tac dUQ'C khuyen khich, phan thuang
va S\J q1nh tranh bi vcing bong, each hanh XU v6i b?O ll!C, lam
t6n thucmg ngum khac hay thi�t hc;ii den rn6i truc'mg la nhfrng
dieu khong duQ'C chap nh�n.
Tat ca nhfrng dieu nay deu nhan ID?nh den tclm quan tr9ng
CUa hai yeu to t\,f do Va yeu thuong trong linh VlJC giao dl,lC,
phat trien con ngum tu tam be.
Tre tha la cha m� cua loai ngum, la nhfrng m.lm non tucmg
lai cua dat nu6c, la nhtmg tang da goc lam nen cho m(>t xa h<)i
hai hoa, m<)t dat nu6c cuc'mg thtnh va m<)t the gi6i hoa binh
m ai sau. Dau tu kh6ng dung muc va bo qua giai OO?TI phat
trien nay cua tre la m<)t thieu x6t va sai l<lm ca ban chcic chcin
se dan den m(>t h� Ivy tram tr9ng kh6 thao go. Qua 10i tl!a
ng<'in g9n, cuon sach muon ham y nh<'in gUi t6i nguOi d9c la tre
tha phcii duQ'C phat trien toan di¢n trong bciu khong khi yeu
thuong va tl! do thi hy v<;mg ve m<)t xa h(>i hoa binh m6i c6 the
tr& thanh hi¢n thl:fC.

iiii
 LOI GIOI THIEU

Tv do khong hi¢n hfru nha xin cho; yeu thuong khong ton
t"1.i neu khong dugc ap u va vun trong. Ca hai cung dong hanh,
ca hai deu doi hoi SlJ tran trQng, nang niu, nuoi du6ng tinh te.
Ova tren quan ni¢rn va tinh th.in d6, chung t6i tran trong
gi6i thi¢u tac ph�rn "Yeu thuong va tv do" cua Ton Th\ly
Tuyet. Hy VQng qui d<)c gia se c6 dtp tirn h ieu them ve phuong
phap giao dl,l.C tre tha nay Va bu6c d.iu CO the t1ng dl).ng n6 vao
dm song thuang nh?t khi tiep c?n v6i con tre. D6 phai chang
Cling la each tot nhat ma ngu(Yi 16n chting ta CO the tich Cl,lC g6p
phS.n vao vi¢c t"1.0 dtJng nen m<)t xa h¢i hoa binh, binh dclng
va bac ai.
Nghiem Phuong Mai
©Nghiem Phuong Mai, 2013

11111
. ·� . .�
 ' > ) � )

LOI CAM ON CUA DOC GIA

Toi cam thay may min vi da dQc cuon sach nay vao Ilic
con toi du<;YC 1,5 tu6i. Toi thl!c Sf!dUQ'C tdy nao, cam thay minh
phai hQC l�i ra't nhieu dieu trong phuang phap giao dµc con.
Sau d6, toi da d�t them ra't nhieu cuon sach khac ve giao dµc,
vi giai do;;m tru6c 6 tu6i cua tre VO dmg quan tr<;>ng.
To Quan Khang

Tac gia cuon sach nay c6 the n6i la ngu&i Trung Qu6c
phat huy tot nh.ft phuang phap giao dµc Montessori, tac gia
hieu sa u sic nhiing tinh tliy trong ph uang phap giao dµc
Montessori, ket h<;rp v6i d�c sic Trung Quoc, giang d�y va
hQC t�p VO cimg thong suot, thu dUQ'C kha nhieu ]Qi ich. Ve
nhiing van de h�t nhan va then chot lien quan den giao dµc
tre nh6, tac gia da trinh bay du&i g6c d<) gicio dµc tir khi con
Ja tre nho den khi tru6ng thanh dUQ'C ket h<;rp Vf dµ fh f!C tien
cua ra't nhieu ngum 16n, d<;>c xong khien phµ h uynh c6 nhieu
cam nh�n va nh�n thric. De nghj cac b�c phµ huynh nen dQc
de ff! trang bf kien thric cho minh.
tangyu 73

5
 Toi vua dQc sach vua ti! trach minh, tt;1.i sao lCJ.i khong dQc
q uyen sach nay s6m hem m(J t chi.it. C u6n sach n6i ve q ua
trinh pha t trien c ua tre hr 0 den 6 tu6i, nay con trai da vao
tieu hQC t6i m6i bi_t dJu phuang phap giii.o dl,lC nay, khong
bie t con kip mra khong? Toi d�c bi�t gi6i thi�u v6i nhling
b�c cha m� c6 con tu 0 den 6 tu6i, hay d9c c u6n sci.ch nay
cang s6m cang tot.

Ivycdy

Thong q ua c u6n sach nay, toi da dQC dUQC tinh yeu thuang
khoa h9c, hoan thit:n va lj tinh c ua m(Jt nha gici.o dµc v6i con
tre, d9c duQ'C 51! quan tam den tl.rng giai doCJn tru6ng thanh,
tl.rng th&i kj nh.;iy cam czia con tre. Cu6n sach thl,l'C 51!Gti. gizip
toi tim duQC m¢t dap an khien tam h6n minh thl,l'c 51! thoai mai.
Day dung la c u6n 5ach hay khong chi phu h9JJ v6i nhiiTig
ngu&i lam cong tac gicio dµc ma n6 con la cuon 5ach VO cung
hifu ich d6i. v6i cac b�c phµ huynh.

M�t LQ'i Thanh Thanh

DAu tien la d6ng nghi�p gi6i thi�u v6i toi ch uong trinh
ph6ng van "Nhan v� t m6i trong tucfo" tren CCTV''> c6 Ton

(*) CCTV (China Central Televisio n) - Dai truyen hlnh trung uong
Trung Qu6c.

6
Th µy Tuyet lam khach m&i d�c bif t/ th� t la chan d(Jng/ tiep

theo la kh6ng ngirng tim kiem/ da u tien m ua "Yeu th uong

va t1,1 do", ''Nim bit th&i ky nh�y cam c ua tre", con c6
"Kham pha tre" (The Discovery of the Child)/ //Bi dn tre tha"
(The Secr e t of Childhood) czia tac gia Maria Mon tessori...
D9c xong t6i cam thay nh u ngu&i bit da u mic chzing roi lo.;'1.n
am anh c uang ch€, t6i da gi&i thi�u v&i t;ft ca b.;'1.n be va d6ng
nghi(!p c6 con cai, va sue anh h u6ng czia nhilng c uon sach
nay q ua th 1,IC kh6ng nho.

M� H<)i H<)i

Toi cho r�ng/ c uon sach nay la m(Jtccinh cua, m&canh cua/
phat hi�n con tre, phat hifn chinh minh .. .

M� Dong Dong

Sa u khi pha t hi�n c uon sach nay/ t6i th1,1c Sl,1 ham me)
n6 m(J t each c u6ng nhi(!t/ kh6ng bie t t6i da dQc di d9c l�i
bao nhie u Jan. Cuon sach da danh thzic tinh ye u trong t6i
khien ca con ngu&i t6i bong tr & nen dj u dang va bao d ung
v&i m9i thu x ung q uanh minh. Con trai t6i da 4 tu6i, cha u
dUQ'C }6n Jen trong ye u th uong Va tl,1 do/ VO cimg thong
minh; b&i v�y t6i m uon cam cm c u6n sach nay, cam 071 nha
gicio Ton Thµy Tuye't!

M� Ti�u L<)c

7
 Truac khi con ra d&i mc)t thang, toi va chong vo tinh xem
duc;rc mc)t lo<;J.t nhzmg ch uang trinh ve th&i ky nh<;J.y cam c ua
tre tren kenh tre em c ua CC TV. L uc d6, chung toi bang hoang
nh�n ra r�ng, "Hoa ra minh con c6 the hieu tre theo each
nay". Sa u d6, b6i. trong khi tim c uon "Nim bit th&i ky nh<;J.y
cam c ua tre", chung t6i VO tinh phat hi(!n c uon "Ye u thuang
va tz,r do". Th�t khong ng&, "Yeu thuang va tz,r do" cang khien
toi chan d(mg han niia. C uon sach nhu sQ'i day xich xau chuoi
}<;J.i nhiing cam giaC Vl,lfl V� t tr uac nay CUa t6i Ve the gi6i,
khien t6i hieu han ve bo m� t6i, m� chong toi, chong t6i, anh
trai toi, b<;J.n be c ua t6i va hieu ca ban than t6i nua. Nhzmg
dieu nay da gi up cho c uc)c song von da h<;J.nh phz.ic c ua t6i
cang them lap Janh.

Zisexinling

8
 Ml)C Ll)C

Lm cam an cua d9c gia ......................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... 5

Chuang 1: cA.c EM BE MANG THEO DIEU Gi

DEN THE GIOI NAY
,.,' ,., , '

........ . . . . . . .............. . . .. ........ . ........... 13

Chuang 2: BUOC DA.U NHAN BIET THE GIOI . ...... ....... . .... ..... 20

Chuang 3: sue SANG TAO TU DAU DEN? .................. ... . ......... 31

Chuong 4: TRE EM CAN PHAI Tl} cAM NHAN . . ...... . ...... ..... ... 36

Chuang 5: TAM LYVA TRI UJC KHONG GI6NG NHAU ... ..... 46

Chuang 6: TAI SAO TRE EM THICH

LAP DI LAP LAI M<)TVIEC? ... ... ....... ... . .. .. . ... ... ... ..... ... 55

Chuang 7: QUA TRINH PHAT TRIEN

' ' , ,)

TAM LY N<)I TAI 6 TRE .... .. ... . ........ .... ...... ....... ....... .. 66

Chuang 8: HUA.N LUYEN c.\M GlAC CON DUONG

,..• ,; ,
DUY NHAT DE PHAT TRIEN TRI Ll}C TRE EM
,) , '

. . .. 83

Ch uang 9: YEU THUONG LA DAT ME,

YEU THUONG LA ANH MAT TROI,
YEU THUONG LA TAT cA CUA TRE ....... .. ...... ... .. . 1 00

9
Chuang 1 0: TU YEU THUONG DEN D<)C Li\P ..... . .... .. . ..
. . . . 1 19
. . .. .

Chuong 11: "DAY" CON CUNG

-
CO' THE,} LA'
NO DlCH CON ......................................................... 1 28
' ,., " ,.> ;? )
Chuong 12: LAM THE NAO DE HIEU CON TRE? .................... 1 40

Chuong 1 3: Tl) DO VA KY LUAT ................................................ 152

Chuong 14: TU BO KINH NGHI�M GIAO Dl)C CO KY LAC HAU,

I I " ,.. Al ,.!
HUONG TOI TTNH YEU THAU HIEU .................... 164
, ,l ... , � , ,.

Chuong 1 5: PHAT TRIEN TAM LY VA TRI TUE,

NM1 YUNG TRI THUC . .. . ...... ........... . . . . ........ . . . ....... 1 76

Chuong 16: THl)C TIEN GIAO Dl)C CUA

"YEU THUONG VA Tl) DO" .. .... . ..... .... .... . .... .
.. .. . . ... 1 81

Chuong 17: vi YEU NEN Tl) NGunN THUAN THEO

' , , , ,.. , ,l ...
VI CO Y CHI NEN CO THE THUAN THEO . . . . 214
... ..

10
 ,, ,
Chuong 18: BA GIAIDOAN DE TRE
DATDUQCSl)THUAN THEO .
..... ... . . ......... . ..... .... . 227
,, ,,/ , 1 )

Chuong 19: PHAM CHAT UU TU CUA TRE DUQC

HINH THANH NHU THE NAO? . . .
.... .. . .... . . . . . .......... 248
\ � ' ,,
Chuang 20: LAM THE NAO DE
TAO MOT TRUONG TOT CHO CON TRE? ........... 262

Chuang 2 1: VAN DE TAM LYVASINH LY CUA "AN" .

.......... ... . 279

Chuang 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU? ... ...... ... .. ..... . . .... 285

PHV LVC ........................................................................................ 322

YEU TH UONG vA Tl)DO, QUY TAC vA BiNH DANG ............ 323

Tl) DO TRONG QUA TRINH TRUONG THANH

CUA CON TRE .... .............. . .......... ............................ . . .. ....... ..... . ..... 358

11
.·
 Chuong 1

, , � '
CAC EM BE MANG THEO DIEU GI
DEN THE GIOI NAY

,�-------------------------------------------- ---------------,,
C6 bao nhieu nguOi tin r�ng tre so sinh da c6 tinh than?
Tin r�ng ngay tu khi sinh ra ban than cac em da an chila m(>t
soc mc;inh tinh than to 16n va se tnrong thanh theo quy lu�t
tru6ng thanh n¢i tc;ii cua ban than cac em? Trong m(>t giai
cfoc;in 6 m(>t d9 tu6i nhat djnh, tre em chi thfch choi nu6c,
choi cat, neu nhu bi nguOi 16n ngan can, chung se phan doi
den CL.mg. Dieu nay rot CUQC c6 y nghia nhu the nao?
', _____________________________________________ ____ ___________ ,
 hung ta von khong tin va cling khong biet d.ng,
C ngay tu giay ph t hinh thanh trong b1,mg m�, ban
ti
than thai nhi da ton t?i m<)t sue m?nh tinh than, sue m<:m h
ay se chi dan be nen phat trien nh u the nao, nen sa m6 kham
pha the gi6i ben ngoai ra sao ... Montessori<'> g9i d6 la "Phoi
thai tinh than". Duang nhu dieu nay dang yeu cau chting ta
tin ding .in trong the xac tre sa sinh da c6 tinh than, tinh
than ay phat trien theo sa do da duqc V?Ch scln. Tre em
duang nhu rat yeu 6t, nhung ban than chting &n chua m('>t
sue m?nh va tiem nang tinh th an VO cung to Ian, du sue de
phat trien ma khong can ngum 16n phai them vao bat c u n('>i
dung m6i nao, ma chi can cung cap cho chting moi truang
v a dieu kien phat trien.
C6 kinh nghiem mum nam song cung con tre, chung toi
ngay cang kicn dtnh niem tin nay. Tiep nh�n quan ni�m nay

(*)Maria Montessori (31 /8/1870-6/5/1952) la m<)t bac si va cling

la m¢t nha giao d9c n6i tieng nguc'Yi Y. Ba noi tieng vm phucmg phap
giao d1,1c mang ten minh, dugc su d\mg ph6 bien tren toan the gim.
Montessori chia si,r phat tri tfn con ngu6i lam b6n giai oo<,ln; tu so sinh
den 6 tu6i; tu 6-12 tu6i; tu 12-18 tu6i va tir 18-24 tu6i. Moi giai oo<,ln c6
nhling d�c trung khong gi6ng nhau va tuong ting la cac phuong phap
tiep c�n giao d9c khac nhau cho tirng giai oo(,\n.

14
 CHUONG l: CAC EM BF. MANG THEO DIEU Gi Df.N THE GIOI NAY

cling c6 nghia la trong ban than chung ta dang xay ra m9t

cu<)c each m�ng tu tu&ng, b6i vi chting ta luon tin ding tre
em dl,l'a vao ngum 1611 de hinh thanh va phat trien tinh each;
tiep nh�n quan ni�m nay cung c6 nghia la chting ta khong
c6 cho de phat huy tinh t\,l' cao tl! d�i duqc sinh ra tu chinh
S\f tl! ti va cam giac bt kim nen cua minh. Thrn ky vt thanh
nien cua con ngurn kha dai, dai hon thrn ky tien tru&ng
thanh cua tat ca cac loai v�t khac. N6i ngcin thi c6 the la tu 0
den 6 tu6i, n6i dai khoang den 1 2 tu6i. 1 2 tu6i van chua the
rm kh6i m�, phap lu?t guy dinh tuoi tru&ng thanh th\fC S\f
cua m9t dua tre la 1 8 tuoi. Con trong thOi ky nay, cac em v<ln
dang & tr�ng thai yeu 6t can den S\f gitip do cua ngum Um
de tru&ng thanh. Gitip cac em tru&ng thanh khong c6 nghia
la ngum 1611 c6 quyen nhao n�n tinh th.in cua cac em. Neu
nhu the, trinh d¢ cua ca nhan lo�i se bt h� thap. Van de &
day la, chting ta da tl! gan cho minh vai tro "Thuqng de",
"Thuqng de" ctia con tre.

Thm ky nay tre cling khong d.n Sl:f "nhoi nhet" ctia nguOi
16n, ma can S\,l' chufin bi ve dieu ki�n de tv tiep thu. Tuan theo
quy lu?t phat trien nay, tre se duqc phat trien hoan thi�n.

0 nha tre cua Montessori, cac be nh6 nhat la 1,5 tuoi,

chung t6i da tien hanh khao sat tren cac be tu 1,5 tu6i den 6
tu6i, dua ra nhling do dung h9c t?p c6 trinh d¢ tri ll:fc vuqt qua
d9 tu6i ctia cac be, neu cac co kh6ng ep but)c, kh6ng gay ap
ll:fC, cac be se chi lam theo nhling gi ma ban than mach bao. Vi
dl,l nhu be thich choi nu&c va choi cat, neu dua be ra kh6i d6,

15
TON THIJY Tuvfr

thi cho du la nhfrng do chai va tro chai c6 hap dan den may
cling kh6ng thu hut be, be chi muon chai cat v6i khu6n m�t
v6 cimg ngay ng6, giang gi<ii the nao van v�y va v6i net m�t
ay thi ngurn l6n con biet n6i gi duqc nfra. Tre em biet mlnh
muon gi, neu ngurn l6n ngan can, chung Se khang ClJ den Cung.

Con t 6i cling da trai qua m(>t qua trinh nhu the. Khi
chau hem hai tu6i, bo chau mua hai b�p ng6 , n6i v&i chau:
"Con m(>t bci.p, m� con m(>t b�p". Chau di den r6i n6i: "Bo
bao cho con an ca ha i b�p ng6 nay". Toi h6i l� i, cho ng t6i
n6i: "Khong phcii, em mot bci.p, con m (>t b<'ip". Toi l�i n6i:
"Bo con n6i con m(>t b<'ip, m� m(>t blip, chu dau phcii con an
het". Y cua toi la con da n6i doi, nhung con toi nghe xong
khuon m�t van khong he thay doi, cu c�u van dt1ng yen &
d6 suy nghi m(>t phut, roi l�i cu the ma b6 di. "Sao l�i the
nhi?". Th�t khong hieu n6i. Nhung roi c6 m(>t ngay, cu c�u
b 6ng c6 cam giac v&i nhfrng vi�c minh da lam sai, khu6n
m�t VO cimg boi roi v a xau ho, khong cho ngurn khac nh<'ic
den. Dieu nay khong phai do ngurn l6n d<;iy db, ma la quy
lu�t phat trien n(>i t� i cua tre da den bu6c nay. Neu ngurn
16n khong de con tre phat trien theo dung quy lu�.t tl! nhien,
ma ra sue ap d�t, ep bu(>c chung se khien sa do phat trien
cua con minh bi roi lo<;in, danh mat luon ca ca h(>i thiet l�p
cam giac d�o due dich thtJC.

Quy lu�t phat trien th rnky d�U cua tre SCY sinh Cling
tucmg ttJ nhu rn(>t so loai dong v�t kha c. Vi d1,1 nhu loai
bu6rn, bu6rn rn� thu6ng hay de trt1ng tren choi cay, khi

16
 CHUONG 1: CAc EM HE MANG THEO OIF.U Gi DF.N THE GIOI NAY

bu6m non vua sinh ra phai duqc an lo�i la non nhat. V?y
bu6m non lam the nao de an duqc la non? Bu6m non nh�y
cam nhat v&i anh sang, vi the khi vira sinh ra n6 da bo ve
phfa sang nhat, phfa d6 cling chfnh la nhung la non nhat.
Nhung den khi bu6m non dan tru6ng thanh, c6 the an duqc
la gia hem thi cling la hie n6 kh6ng con nh?y cam v&i anh
sang. Qua trinh nay tuan theo quy lu?t phat trien n¢i t?i cua
ban than loai bu6m, khong chtu khong che b&i bat cu h.Jc tac
d¢ng ben ngoai nao.

Chung ta chua tirng lo ling dng m¢t aria tre khong th�
tru6ng thanh, nhung chting ta ICJ.i khong tin rAng c6 nhling hCJ.t
giong tinh than timg t6n tCJ.i trong nc)i tam tre, khong tin rii.ng
ban than tre ciing c6 mc)t q ua trinh tru6ng thanh tl! nhien, theo
dung tr�t fl!, va tre chi can chung ta chu .1n bj cho chung m¢t
moi tru&ng phat tri�n thich hQP. Trong tinh than cua con tre,
chung ta van dang dong vai tro - "Dang t.;w h6a ".

Chung ta hay xem xem con tre lam the nao de thiet l?p
quan h� hai hoa v&i moi tru6ng de h.,r phat trien. Vi dl,l nhu
ngon ngu, tre em cua bat cu quoc gia va dan t¢c nao deu c6 the
nghe thay va hQC dUQ'C ngon ngfr cua loai nguOi trong the gi&i
day �p am thanh nay. Trong ba nam dau d&i., tre c6 the n�m
dUQ'C nhfrng ngon ngfr CO ban CUa dan tc)c minh, hQC dUQ'C cac
chi tiet trong ngon ngu d6. Qua trinh phat trien nay tuy�t doi
khong ai ke ca nguOi c6 chuyen mon cao c6 the d?y cho tre.
Khong kh6 de chung ta nhc,1.n ra r�ng, tre em tru6c 6 tu6i thich
nhin nguOi 16n lam hem la nghe nguOi l6n n6i. Nang h.Jc ngon

17
TON THl,N TUYET

ngfr CUa tre em dUQ'C hinh thanh tir qua trinh tuong tac V6i moi
truang xung quanh. The nen cac nha tam ly h9c m6i n6i, nhfrng
thu ma tre hQC dUQC trong ba nam dau dOi, nguOi 16n can den
sau muoi nam n6 h,rc m6i c6 th� hoan thanh. T?i sao chting ta
khong suy nghi xem dieu nay la vi sao? Loai nguOi da phat hi�n
ra duQC bi m�t nay TRE EM Tl) PHAT TRIEN.
-

Toi c6 th� dua ra m<)t vi d1,1 nguQC l?i. M<)t v! giao su tam
ly hQc cua D?i hQc Havard sinh duQC m<)t nguOi con trai, ong
da chu�n ht m9i thu d� b6i du 5ng con minh thanh thien tai.
Khi dua tre 3, 4 tu6i da c6 th� n6i duqc den ha, b6n thu tieng;
6 tuoi thi vao trung hoc; 10 tuoi vao hoc 6 D?i hoc Havard; 16
tuoi lam nghien cilu sinh tien si t?i D?i hoc Havard. Tirng giay,
tl.rng phtit nha tam ly hoc d6 lien tl,ic bcit con trai minh "tiep
nh�n va tiep nh�n" them cac tri thuc m6i. 18 tu6i, c�u tr& thanh
nhan vien ban hang t?i m9t cua hang & London nu6c Anh.
Nhrmg c�u khong lam gi het, c�u tir choi m9i "ho?t dong mang
tinh tri thuc" va cam thay vui khi lam m<)t nhan vien ban hang.
"MQt bo kien thuc" khong he c6 tac d1,mg gi v6i c�u, tren tht.JC
te, "tri thuc" khien c�u VO cung dau kh6. Toi thay r�ng, neu
COn nguOi chi CO khoi OC ma khong CO CCY quan cam giac, roi
bien khoi OC tr& thanh cong Cl,l phl,IC Vl,l the gi6i nay, thi ni'Ji
dau kh6 cua chting ta se giam bat di rat nhieu. Nhung chting
ta v�n c6 cam giac, tam ly, tinh thcin va tam hon, chting ta phai
tim thay chinh minh thi m6i khong dau kho. St.J phat tri�n cua
con nguOi, tinh thcin cua con nguOi phai duQC phat tri�n tu cam
giac, d� cam giac luon la nguO:i b<,m duang cua chting ta.

18
 CHUONG 1 : CAc EM BE MANG THEO DIEU Gi OEN THE GIOI NAY

Tren thvc t€, q ua trinh tru&ng thanh cz.ia con ngu&i la m¢t
q ua trinh tru&ng thanh tam If chu khong phai qua trinh tru&ng
thanh tri Ive. 511 tru&ng thanh ve tri l11c phai d11a tren Sf! tru&ng
tha nh ve tam lf.
Neu chung ta hieu duqc quy lu?t khoa h9c trong st,r
tru&ng thanh cua con tre, de con tre phat trien tv nhien theo
quy lu?t n(>i tc;ii cua phoi thai tinh than, ch'1c ch�n con tre se
tr6 thanh nhan tai. Khi chung ta pha VO quy lu?t phat trien
hJ nhien cua con tre, thi ca qua trinh phat trien sau d6 se l�ch
l?c, bao gom ca tri lt,rc. Vi the ba Montessori da n6i ding:
"Chung ta phai tra thanh nguOi day ta chu khong phai chu
nhan cua tinh than con tre".

Nhung hi�n gia, khi chung ta phan d!nh r?ch roi cai toi
va tri thuc cua tre, thi cung c6 nghia la quy lu?t phat trien tv
nhien cua tre dang bt huy hoi;ii, chung ta se khong the tim
thay bi m?t n(>i t?i cua cac con. Suy nghi n6ng v(>i muon nhoi
nhet tri thuc cho tre da tt,r tr6i chan chung ta khien chung ta
c6 cai nhin phien di�n, con d ong rac rum cua nhti'ng thu
mang ten kien thuc da pha hO?i St,r phat trien CUa mc)t con
ngum v6i sue song va su e hut nhan each san c6 cua minh. Chi
khi thi:ra nh?n tre c6 phoi thai tinh thcln va tin tu&ng tre, bi
m ?t tru&ng thanh cua nhan lo?i m6i dan dan he ma.

19
 ChuO'llg 2

suoc oAu N�N BIET THE GIOI

- -------------- - - - - - - - ---------------- ----------------------,

,- '
"Cam giac la ng<;m nguon cua tri h,rc". Mot d\Ja tre, mQt
tay cam khan m�t. m(>t tay cam IUQ'C, chau g�m khan m�t
19i gt;im chiec luQ'C. Chung ta hieu la tre dang dung mi�ng
cam nh�m mem va cdng. Dang tiec la bo m� tre kh6ng hieu,
khong kip thOi n6i v6i chau hai tu "mem" va "cdng"; may
m�n la h9 khong giAng khan m�t va h..l'Q'C khoi tay chau be.
'------------------------------------------------------------'
 uan ni�m giao dl;IC thong thm'mg cho r�ng, an tuqng

Q (mot so ngum gQi la thong tin) tu hen ngoai tac

dong t&i tre, tre tiep nh�n an tuqng ho<)c thong tin d6, l<)p di
l<Jp l�i nhieu Un la c6 th� phat tri�n tri ltJc. Cung giong nhu
Vi�C hQC sinh ti�U hQC Ve nha chep l�i mot chu nam muai tan
ciing la mot each phat tric;n tri ltJC. Li�u CO phai la nhu v�y?
Montessori khong d6ng y v&i quan di�m nay. Ba n6i: "Nhiing
nha tam ly hQC Ctrng nhcic d6 V�n CO anh hu&ng rat ](yn den
ly lu?n va thtJC ti�n giao dl;IC. Anh hu&ng d6 la gi? HQ cho
ding, nhfrng an tuqng ma chung ta nh?n duc_yc tir the gi&i ben
ngoai duang nhu la go canh cua cua co quan cam giac cua
chung ta r6i ua vao".
Toi da g<)p rat nhieu phl:l huynh, trong so d6 c6 mot phl:l
huynh kha di�n hinh la hi�u tru6ng cua m()t truang m§m non.
Co c6 hai ngum con, trong d6 c6 mot chau sau khi sinh ra
k.hong lau, CO ay da dan chu IIcua Jen tren cua, dan chu If cai
II

binh" len tren binh . .. r6i be dua tre den do d9c cho n6 nghe,
lien tl;lc nhu v�y. Khi dua tre hem 4 tu6i, chau da c6 th� d9c
sach, biet lam phep cong trir. Co ay ttJ cho r.lng con trai minh
v6 cung thong minh vi con co ay biet rat nhieu thu, d;'.\c bi�t la
ve m<)t dQC chit Trong qua trinh duQ'C dao t�o theo phucmg
phap giao dl;IC Montessori, co ay khong dong y v&i mot so

21
TON Tm,N TUYF.T

quan diem cua phuong phap nay. Co ay cho ding khi lien h,J.C
dung nhfrng S\,f V�t ben ngoai kich thich dua tre, de nhfrng S\,f
v?t ay luu l?i an tuqng tren b(> nao chung, d6 chinh la tr?ng
thai tri h,rc.
Montessori cho dng, cam giac cua tre den tu ben trong.
Cung c6 nghia r�ng tre con kh6ng phai la m(>t cai binh rong,
chting kh6ng d.n ngum 16n nhoi nhet cho d�y cai binh d6.
(Chung ta cu tu6ng dng nhfrng thu nhet d�y binh chinh la tri
1\,fC cua tre).
Vt phv huynh nay n6i: "Phuong phap cua t6i cling c6 the
gitip con tre d?t duqc m(>t tr?ng thai tri ll,lc nhat d�nh". Toi n6i:
"C6 the, nhtmg c6 St! khac nhau ve ban chat". Vi con tre rat l?
lung, khi ngum 16n lien tvc kich thich chung ve phuong di¢n
nao d6, chting c6 the nhanh ch6ng nelm belt duc;rc nh'ling tri
thuc cua phuong di¢n ay, nhu v�y thi tr?ng thai nelm belt nhu
the nao? Tu�n thu hai c6 ay dua con minh den, toi 6 ben C?nh
quan sat. Toi n6i: "Tri ll,l'c cua chau phat trien ch�m mat roi".
Co ay hoi: "Ch�m the nao?". Toi n6i: "Tr<:1-ng thai tri lt!c cua
chau hi¢n gia chi tuong duong v6i tre 2 tuoi". Quan ni¢m ve
tri h,rc cua t6i khong giong v6i CO ay, CO ay quan ni¢m tri ll,l'C la
nhfrng dieu n�m b�t duqc tu the gi6i ben ngoai. Toi n6i: "Trc;mg
thai nay khong binh thuemg. Toi se dua co di xem nhfrng chau
5 tuoi 6 truemg nay". Tam ly, tri ll,l'C cua con co ay rat yeu, chi
nhu m()t dua tre so sinh. Trong chau khong tl! tin, khong kien
cuang, kh6ng quyet doan, hinh nhu bat CU St! vi¢c gi neu the

22
 CHUONG 2: BUOC DAU NHAN BIET THE GIOI

gi6i ben ngoai khong phan ling, chau se khong the xac dinh,
khong the hieu ro, khong the dao sau suy nghi. Chau khong
the tong hqp nhfrng thu da h9c de ting d\mg trong nhUn.g hoan
canh thvc te, hE; cat 161 la tri thuc, nhtmg nhfulg tri thuc d6 l;,=ti
khong lien quan gi den CUQC song.
Truang hqp nay da dua ra cho t6i m(>t gQi y, d6 la: Chung
ta vein lu6n lay vi�c n<im b<'it m(>t ky nang nao d6 lam tieu
chu�n phat trien tri Ive.
Tren thvc te ky nang khong quan tr9ng. Truoc 6 tu6i, cac
be khong dn ph<ii hQc bat cu ky nang nao, cai cac be can hQc
chinh la each de n<im vfulg cac ky nang.
Trang hai cuon sach cua minh, ba Montessori deu n6i: "Tat
ca tri h,rc cua tre em deu phat trien tu cam giac den khai ni�m".
Ba da dung m(>t cau cua Edouard Seguin<'>: "Dcin cl.it tre em tu
cam giac den khai ni�m". Montessori n6i: "Cam giac la ngon
nguon cua tri Ive".
Chung ta hay cung xem the nao la cam giac. Vi dl,l chung
ta ngoi nghe dien giang, an tuc;mg sau d�m nha't chinh la phan
n(>i dung ma cac b<;m c6 the hieu duQ'C. Su6t ca bu6i <lien giang,
bi;m chi c6 the linh h(>i duQ'C m(>t phan rn)i dung. Phan n(>i dung
ay chiic ch�n la phan ma b<;m c6 cam nh�'m sau s<ic nhat, lien

(*) Edouard Seguin (1812-1880) la m('>t bac si va nha giao dl,lc sinh
ra oClamecy, Nievre, Phap. Ong duc;rc ghi nh&bOi nhling dong gop cho
cac tre em suy giam nh�n thuc o Phap va Hoa Ky.

23
T6N THVY TUYET

quan m;1lt thiet t6i tqmg thai tam ly Va CclC St! Vi�C ma b�.m da
tl1ng trai qua.
Lien quan den cam giac cua tre em, toi xin dan ra mot vi
dl,J.. Luc con toi hem 1 tu6i, chau v�n chua bict n6i. Luc d6 toi
.

rat sot mot, nghi ht,mg hay la con minh ch�m phat trien? Sot
mot den n6i toi con dua con den b�nh vi�n de bac si kiem
tra lum. Nha toi c6 mot cai thu&c d�y h<;>c, toi lay cai thu&c,
chi vao den, n6i v&i con: "Day la den, den, den!". Chi xong,
tOi le.ii chi sang sach n6i : "Day la sach, sach, sach!". Ngay
ngay toi be con, chi cho con ccii nay ccii kia, chi tat ca nhfrng
d6 dc.ic trong nha, ngay nao cling the. Nhung con tOi van
ngay ra, khong c6 bat cu bieu cam nao. Toi nghi: "Sao the
nhi? Sao phuang phap nay khong he c6 cluit tac dt,mg nao?".
Thinh giac cua con toi rat tot, c6 nhfrng hie van n6i dugc: IIA,
a, a!". Dieu nay chtmg to c6 h<;>ng con toi hoan toan binh
thu<'mg, the la t0i lay mot cai khan Sl,lCh, keo lu(yi chau ra,
xem du&i lum c6 bt dinh lien hay khong? Khong c6, chung
t6 lum chau cling binh thu&ng.
Nhung con toi van khong n6i gi. Yao horn chau dugc 2 tu.6i
1 thang, chau ch;;i.y ra ngoai choi, ben ngoai c6 mot chiec xe tai
dang d6, chau muon treo len thung xe, toi dua chau len. Luc
d6 dung vao mua he, trOi chieu Ninh Hc.i xanh tham th�m lay
dong long nguOi. Tang khong cao vOi vQ'i, menh mong khong
thay du&ng chan trc'Yi.. Con toi vin vao thanh xe, ng�ng len nhin
bau trOi. Chau cu dti'ng nhin the rat lau, toi khong hieu tren
bau trOi dang c6 gi thu hut chau. Toi n6i: "Trc'Yi!". Con toi lien

24
 CHUONG 2: suoc oAu NHAN BIET THE G101

n6i: "Tm<·>". Tu d�u tien chau biet n6i lf:li la "trm". Cai mi�ng
be bong cua chau n6i lien m<)t mi;lch: "Tm, tm, tm". Luc d6 t6i
thvc Sl! bat nga. M<)t luc sau chau van kh6ng ngi.mg chi len
trm n6i: "Trm, trm, trm!". Tu luc do tr& di, h� g�p ai la chau lf:li
keo tay ngum d6 n6i: "Trm, trm!". Lien h,lc trong ba ngay. Sau
d6 toi chi xu6ng dat, gi�m chan n6i: "Dat, dat!". Con toi n6i:
"Dat!". Day la tir thu hai. Luc do tei nghi, nen n6i them cho
chau m<)t thu giua trm va dat. Toi n6i: "Cay, cay!". Chau khong
n6i, kien quyet khong n6i "Cay". Toi n6i: "Ngum, ngum".
Hinh nhu chau co cam giac v6i ngum, nen n6i: "Ngum, ngum".
Chau da n�m du<;rc ba khai ni�m dau tien: trm, dat, ngum.
Tru&c d6, tren tht.rc te tOi da lien h,lC chi cho chau ''den" va
"sach". Luc nh6, con trai toi thich nhat mot vi�c d6 la den cf:lnh
gia sach, r6i loi tirng quyen sach vut xuong dat. Khi nao du6i
dat day sach thi choi them m<)t Ilic r6i te mot bai, te xong thi
di cho khac choi. Ngay nao cung nhu v�y, den noi dong sach
nha toi l<)n x(>n het len, danh phcii dong them cai cua tu ma
kh6a l;;ti. Trong qua trinh nay, chau da tiep c�n sach, so m6
sach, nhung khi toi chi cho chau va n6i "sach", chau l<;li kh6ng
n6i. Dieu nay cang chti'ng t6 d.ng chau khong quan sat sach,
khong cam nh�n duqc sach. Nhung khi chau quan sat trm,
chau cam thay xtic dong, c6 cam giac v6i trm, dung vao Ilic d6
thi toi d;;ty cho chau tu nay.

(*) Nguyen vAn tac gia n6i Ia Thien (Tian/trm), em be phat am

ng1;mg thanh Dien (Dian/Dinh), d�ch gia djch thanh "Trm" va "Tm" d�
chuy�n tai each phat am ngc;mg cua chau be.

25
TON TH{)Y TUYET

Tungu mfm bcit cam giac, cung co cam giac, die n giai cam
giac, to d�m cam giac, .khien nhirng cam giac ma ho, stip tan
bien tra thanh nhii'ng d6i. tuc;mg ro rang q.1 th� Montessori n6i,
d6 chinh la tri Ive. Tri Ive chinh la tu cam giac phat tri�n thanh
.khai ni¢m.
Tri h,rc la m()t qua trinh, m9i cam giac gia tang trong qua
trinh nay deu gcin lien v6i kinh nghi¢m va the nghi�m, tu khi
sinh ra tre em da c6 duqc nang Ive nay. Nang Ive nay a moi
nguCri deu khong giong nhau, qua trinh nay & moi nguCri cling
kh6ng giong n hau .

II
Gia chting ta da hieu duqc ban chat cua each d�y" theo
quan ni¢m thong thuang: Hu6ng cho tre t�p trung chti y ve
mot thu, va "dc;iy" tre thu d6. Nhung sue chti y khong phai la
cam giac, cang khong phai la cam giac sau scic. Bc;in biet cam
giac cua tre phai can den bao nhieu thCYi gian khong? Hon nfra,
bc;in bao tre chti y vao m()t d6a hoa, nhung c6 the tre l?i t�p
trung sv chti y vao m()t vet lorn dom tren hoa. Toi darn n6i
each IId?y" nay e f�ng se lam roi con tre, bc;in khong biet dilng
tu ngfr de khai ni¢m h6a cai gi; doi v&i con tre tu ngfr cua b?n
deu khong biet bieu d�t cho cai gi. Khi nhfrng dua tre d6 den
tuoi di h9c, dau 6c khong m �ch l�c, nang Ive tu duy yeu. L6n
len d<iu 6c cling la ma, hon nfra quan h¢ gifra nguCYi v6i nguCYi
- nhu giao SU noi tieng cua D?i h9c Bcic Kinh - Kirn Khcic Mc)c
da n6i: "Khong c6 ai hieu ai ".

Nhfrng dieu toi vira n6i deu la nhfrng lCYi tu chinh mi¢ng
toi, toan bo deu la khai ni�m; khong c6 cau nao khong phai la

26
 CHUONG 2: BUCK oAu NHAN mfr THE GIOI

khai ni�m. Tat ca ngon ngu cua toi deu la do cac khai ni�m cau
thanh. Nhung, neu toi n6i y nguyen nhu vc;i.y v6i tre, chung
khong the hieu. Con tre dva vao nhfrng gi de hieu duqc? Con
tre dva vao cam giac. Cam giac bao g6m nhfrng gi? Thi giac,
vt giac, khuu giac, xuc giac, thinh giac. Tre em nhc;i.n biet sv
v?t, hi�n tuQ'I1g b�ng chinh nhfrng cam giac d6, r6i hinh thanh
khai ni�rn , sau d6 l;;ti tien hanh lien ket giua khai ni�m va khai
ni�rn. Thvc ra kh6ng kh6 de phat hi�n ra rdng, duang nhu
tru&c 6 tuoi con tre chi lam m6i m<)t vi�c nay.
Tat ca tre em vua sinh ra deu dung mi�ng de nh<)n thuc
the gi6i, sau d6 dung tay so. D6 la "mi�ng thong tay sang".
Hi�n tuQ'I1g nay chli'ng t6 tre kh6ng bi d<)ng tiep nhc;i,n thong
tin ngum khac truyen d;;tt cho chung ma hoan toan chu d<)ng
va tich eve. Ban than tre em c6 ph6i thai tinh thcin. Phoi thai
tinh than c6 m<)t nang h,rc d�c bi�t gitip tre nhc;i,n thuc the gi6i,
nang Ive d �c bi�t ay g<;>i la "thm ky nh�y cam". Tr�ng thai song
cua tre la do nhfrng thm ky nh�y cam noi tiep nhau t�o thanh.
Vi dl,l Cl,l the la thm ky nh�y cam cua tre SO'Sinh n�m & vom
mi�ng, vom mi�ng cua chung la nh�y cam nhat. Du0ng nhu
tat ca tinh Ive cua tre deu tc;i.p trung vao vi�c an. Tren thvc te,
tre em du&i 1 tu6i hoan toan dung mi�ng de cam nh?n the gi&i.
Du la v?t gi tre ciing cam nh?n b�ng mi�ng.

Rat nhieu ngum cha dng hanh d<)ng dua cac thu vao
mi�ng cua tre ch�ng mang m<)t y nghia gi, ho�c la bieu hi�n
cua vi�c kh6ng biet d6i no. Tre vua sinh ra, neu VO tinh d ua
tay vao mi�ng, Ian thu hai tre ciing se lam nhu v?y, Ian thu ba,

27
TON TmJY TUYET

.
lan thu tu... Bc;i.n se phat hi�n ra r�ng d(>ng tac dua tay vao
mi�ng cua tre vua nhanh vua chucin xac. Bc;i.n rung da thay tu
the n�m ngu cua rat nhieu tre deu giong nhau - hai ban tay
n�m rat ch?t. Ltic d6 tre v�n chua c6 kinh nghi¢m. Kinh

nghi�m chua mach bao tre tay c6 th� cho vao mi�ng, tre chua

biet khong che doi tay cua minh. Nhtmg m(>t khi tre da cho tay

vao mi�ng, sau lan th� nghi�m dau tien, tre se lien tiep cho tay

vao mi�ng cac lan tiep theo. Nhting d¢ng tac lien h,1c d6 se sinh

ra m¢t cam giac, cam giac nay l?p di l?p lc;i.i se sinh ra kinh
nghi¢m, kinh nghi�m nay sinh ra tri h,rc. Jean Piaget<» gQi d6

la II manh nha cua tri h,rc" •

Tren th\,l'C te, tru6c 1 tuoi, v6i tre, bat cu vi¢c gi tren the gi6i
nay c6 th� cam duge va cho duge vao mi¢ng, tre se cho vao

mi�ng. Vi dv m¢t ngum bc;i.n cua t6i, con cua co ay cam m()t
chiec khan m�t cho vao mi�ng, trong khi tay kia lc;ii cam m¢t
chiec luge, m¢t v?t rat ct.lng. Chau lien tl,lc dung mi�ng g�m

khan, roi lc;ii g?m luge. Cu the l�p di l?p lc:i.i, lan lu<;Yt. Co bc;i.n

toi cam thay rat ngc;ic nhien nen h6i toi. Tren th\,l'C te chung ta

biet tre da c6 cam giac v6i "mem" va "ct.lng", tre dung mi�ng

d� cam nh?n. Nhung dang tiec la cha m� chau lc;i.i khong biet,

(*)Jean Piaget (1896 - 1 980) la mot nha tam ly hc;>c va triet hc;>c nguOi
ThtJy Si. Ong noi tieng ve nhfrng nghien CUu nh�n thuc lu�n ve tre em.
Ly thuyet ve phat triEfn nMn thuc va goc nhin nh�n thuc lu�n rua Piaget
duQ'C gQi chung la "Nh�n thuc lu�n di truyen" (genetic epistemology).

28
 CHUONG 2: BUCJC oAu NHAN BIET THE GIOI

kh6ng kip th6i dua ra hai tu "mern" va "c11ng" phoi hQP v6i
nhfrng cam giac vua du<)'C thiet l�p, may la hQ chua gi�ng khan
va lu<)'C khoi tay chau be.
Toi cam thay dieu dang tiec trong ca q ua trinh pha t tri�n
cua tre em chinh la &day. M(J t m� t, chr.ing ta da pha ho<J.i cam
giac cua tre dung vao lr.ic chz.ing dang cam nh�n; m,J t khac, khi
con tre da cam nh�n dm;rc, chting ta kh6ng kip thOi dua ra
nhiing tir ngii ph6i h<;rp v&i cam giac cz.ia chr.ing. Tam q uan
tr9ng cua vi�c phoi h<;rp chinh la (ycho nay.

Truac d6 khong lau t6i da d9c cuon "Thien tai va Sl,l' giao
d l,lC tu s6m<'>" cua tac g ia Kimura K yuichi (1883-1997) nha giao
d1,1c, tam ly h 9 c ngu6i Nh�t. Cu6n sach viet l�i cau chuyen xay
ra vao the ky tru&c o m(>t vung que nu6c Due, ong b6 Karl
Witte<..> da dung tu tu6ng g iao dl,l.C cua minh nhu the nao de
d�y con trai. Tac gia trinh bay ro mot quan niem: "Thien tai la
ht1ng thu bat t�n va niem say me VO ba ben". H11ng thu d6
khong phai do ngu6i l6n boi dc'ip nen, ma la do trm sinh ra da
c6. Chung ta c6 the nhin ra dieu nay & tat ca nhftng nha tre,
nhfrng truO:ng mau giao. Theo nh�n th uc cua toi, phuong phap
n ay c6 nhfrng diem tuong dong to l6n v6i phucmg phap
Montessori. Ong lay mc)t vi dl,l, khi dua tre n<'im My ng6n tay

(*) Sach do Nxb T6ng hQP thanh ph6 Ho Chi Minh xuat ban nam 2012.
(**)Karl Witte ( 1 800- 1 883) la nha nghien CUu v� Dante cua Due,
nguOi l�p ky h,IC tien si tre nhat the giOi a tu6i muOi hai, hi�n ky Ive nay
v�n chua bi pha vo.

29
TON THl.JY TUYET

b9n dua vao mi�ng, roi milt ng6n tay b9n, b9n nh& phai dung
gi9ng n6i hien hoa ro rang ma l?p di l?p l9i "ng6n tay".
Phuong phap giao dl,IC nay cling giong vm phuang phap giao
d'l,lc chung ta da n6i (y tren, khi d ua tre dua mot v?t vao mi�ng
d� cam nh?n mem va cilng, ngum 16n phai ktp thm dua ra
nhfrng khai ni�m cho tre. Sv hilng thu vm ng6n tay chinh la
d�c trung cua thien tai, hi�u va nu6i du6ng d?c trung nay den
!Uc tre tru6ng thanh, tre se c6 th� tr6 thanh thien tai.

Dang tiec la phan l6n chung ta khong biet dieu nay, cho
nen khong th� doi XU vm tre nhu v?y. Nguqc l9i, dieu chung
ta thuang lam la:

Khi tre khong c6 cam gicic, chling ta khong ngimg ep bu¢c

tre, dt;ly cha tre thzi n ay thzi kia, c6 ngu&i con n6i qua nhieu.
Khi tre dang c6 cam giac nao d6, chung ta kh6ng nhilng kh6ng
nh�n ra ca h¢i, ma l(J.i quay rJy tre, pha ho(J.i cam gicic cua tre.
Nhu th€, SI! quan sat va cam giac n<)i t(J.i Clla tre se di1n dJn ma t
'

St;lCh trong qua trinh ep bu(Jc a6.

30
 Chuong 3

I I ' A ,/

sue SANG TAO TU DAU DEN?

,-----------------------------------------------------------,
\

Gi6i tam ly hc;>c c6 m9t nh�n dinh chung: Ca tinh dong :

I

nghia v6i soc sang tc,m. Qua trlnh boi du6ng con nguOi phai :
I
la qua trlnh boi du6ng ca tinh. NhLmg chung ta da lu6n hieu :
I

sai khal ni�m ca tfnh, cho r�ng nhfmg nguOi nghjch ngc;>m, :I
qu�y pha, suy nghi lung tung m6i la c6 ca tinh. Thl,lc ra,
ngoo c6 ca tfnh lu6n c6 cam nh�n d9c dao ve the gi6i, c6
tn;mg thai tu duy d9c dao. Bf m�t nilm a ch6, tren thl,l'C te
m6i sinh m�nh duqc sinh ra da la mot ca the d¢c dao, chi la
trong qua trlnh truemg thanh, trong qua trlnh chiu giao d1,1c,
nhOng thu trrn sinh d6 da dan dan mat si;ich.
\

'---- - - ---------- ----------------------- - - - - - - - ---------- --- -

 6 m(>t ngay toi n6i v6i con minh: "St,r cao quy cua
C CUOC song nJ.m a cho sinh menh CUa con kh6ng giong
v6i sinh menh cua bat cu ai khac, cam nh?n cua con v6i v;;i.n
v?t trong the gi6i cting khong giong bat cu ai". Neu tat ca m<;>i
ngum chung ta deu giong nhau, nhu t6i tilng n6i, chung ta bo
tinh trung va trt.Ing vao mot cai hop, roi l;;i.i che t;;i.o ra mot cai
may ap, d�t cai hop d6 vao, gifr nhit;>t d<) 6n d!nh, va r6i "bip
bip bip" ma cua, "chiu chiu chiu", lay tilng dua tre ra, moi
ngum chung ta be m<)t be ve nha nu6i thi sinh menh nay c6
con y nghia nfra khong? Ch<ing con y nghia gi het. Hoan toan
nguc;rc l;;i.i, cai gQi la tr;;i.ng thai tot cua mot nguOi nam & cho
cam nh?n cua ngum do doi v6i the gi6i hoan toan d(>c dao,
khong giong bat cu ai. Cung giong nhu toi vua n6i, bu&c thanh
cong dau tien cua phuong phap giao d1.,tc Montessori chinh la
khi ba dua ra m<)t do dung h9c t?p, chi c6 m(>t, hai chau trong
16p cam thay c6 hilng thu, chu khong phcii tat ca cac chau trong
16p deu ch;;i.y ao t6i. Duc;rc nhu v�y, bu&c giao d1.,tc dau tien cua
b;;i.n da thanh cong!
Phuong phap giao dt;1c hien nay cua chung ta l;;i.i boi du6ng
tre hu6ng t6i m<)t s& thich chung. Ve tranh ca l6p cung ve, h<;>c
toan ca l6p cung tinh. . . Con ngum c6 rat nhieu thu phai theo
m(>t chuan mt,rc chung, vi dt;1. kien thuc, d;;i.o due, dieu nay la

32
 CHUONG 3: sue SANG no TU DAU DEN?

c6 ly do. Nhung nhfrng thu giong nhau d6 khong duqc d<;ty

cilng mot thOi gian, con neu bci.t buoc phcii d<;ty ci:tng m<)t thOi
gian, thi cling phai & tieu hQc va nhfrng b�c sau. Ltic nay, phoi
thai tinh than cua tre da c6 nhfrng thay d6i, tre da c6 the hu6ng
cam giac den nhfrng diem chti y ma nguOi 16n dan dcit, nang
h,rc d6 se ngay cang mc;i.nh me. Nhung nhling khac bi¢t cua hQC
sinh a cap tieu hQC van rat l6n, can phcii hieu r6 tl.rng tre, de CO
nhfrng doi xu khac bi¢t v6i tl.rng h9c sinh trong cung m¢t
phuong phap d;,ty.

H� khong can trQng la phuong phap giao dl,1.C cua chting

ta se mai man ca tinh cua tre. Tren thvc te, gi6i tam ly h9c c6
chung m¢t nh�n dinh, nh�n dinh d6 la: Ca tinh d6ng nghia v6i
Sl:f sang t;,to. Vi v�y qua trinh b6i duang con nguOi phcii la qua
trinh b6i duang ca tinh. Nhung chting ta 19-i hieu sai ca tinh,
cho r�ng nhfrng nguOi qu�y pha, nghtch ngqrn, suy nghi lung
tung m6i la c6 ca tinh. Thl:fc te khong phcli nhu v�y, nhfrng
nguOi. c6 tu duy doc dao, c6 trc;i.ng thai sinh t6n khac v6i da so
m6i la nguOi c6 ca tinh.

Nhung t<;li sao chting ta l<;li dang t(}.o ra bao nhieu ngum
giong nhau nhu the? Chting ta khong c6 tu tu&ng rieng ma
Ch<;ly theo dam dong, theo trao luu, nhu the m 6i CO OU<JC cam
giac an tam. D6 la vi chting ta khong doc l�p v� tinh than. Hay
nhin ra xung quanh, chting ta c6 duqc may ngum doc l�p?
ThOi ky nhc;i.y cam trong qua trinh tru6ng thanh cua m6i con
nguOi deu khong CO duqc S\,l quan tam va dtnh hu6ng can CO,
th�m chi chting ta con khong he ton tr9ng quy lu�t "tv phat

33
T6N THlJY TUYET

trien", rning h,rc tu duy d(>c dao sau th<im cua chting ta da bien
mat. Montessori n6i, chting ta da t?O ra m(>t so luc;mg l6n
nhfrng nguOi binh thu0ng. Con nhfrng nguOi c6 tu duy d�c bi�t
thi duqc coi nhu nhfrng nguOi c6 sue sang t;;i.o. Gia dv nhu tu
h6m nay chting ta c6 the t6n trong tre, de cho tre tru&ng thanh
theo dung SCY do phat trien tl;l' nhien cua con nguOi, CO the moi
tre deu giau sue sang b;w. Neu nhu v�y thi the gi6'i. na y se thay
doi rat nhieu.
Tat ca chung ta deu biet Albert Einstein va deu c6ng nh�n
tri Ive phi thu0ng cua 6ng. B(l nao cua 6ng hi�n van dang duqc
cac nha khoa h9c gifr l;;i.i de nghien cuu. NguOi ta van dang
nghien CUu xem ket cau b(> nao cua 6ng CO gi khac SO v6'i. nguOi
binh thuang. Nhung cho t6'i. bay gia, nguOi ta van chua phat
hi�n duqc dieu gi khac nhau ve ban chat giua b(> nao cua ong
va nhfrng nguOi khac.
Sl;l' khac bi�t thl;l'C S\f n�m & dau? N6 ndm & thOi thCY au.
Ong khong giong v6i nhfrng dua tre khac, thay co giao deu noi
6ng m�c chtmg tv ky, khong c6 gi noi b?t. Nhung suy nghI cua
nhfrng ngum d6 la sai lam vi ho khong hieu giao dvc. Ngum
)am giao dl,lC ma khong hieu giao dl,lC, quan ly giao dl,lC cang
khong hieu va khong muon hieu giao dvc, d6 la can b�nh
chung cua xa h(>i loai nguOi.
Chung ta cang ngay cang cam nh?n dUQ'C S\f vI d?i cua
Albert Einstein, nhfrng c6ng hien cua ong mang y nghia vuQ't
thOi d;;i.i. Sv vI d?i cua ong gan nhu la khong the tu&ng tuc;mg,
gan nhu la khong the vuQ't qua. Ngum ta n6i ong xilng duqc
ba Ian nh?n giai Nobel, nhung con ngum a thm d?i d6 van

34
 CHUONG 3: sue SANG TAO TU DAU DEN?

chua the hieu het duqc nhilng sang tc:io cua 6ng, phai mat bao
nhieu nam sau n ua loai nguOi rn6i c6 the hieu het nhilng sang
tc:io nay. Tren thl;lC te, Sl;f khac bi¢t cua 6ng nilm 6 cam giac
khac bi¢t cua rieng 6ng, c6ng hien cua 6ng chinh la de xuat
nhilng khai ni¢m rn6i rn(>t each day sang tc:io, bc'it nguon tU ca
s6 cam giac. Um thu nhat, ong cho dng nang luqng anh sang
trong hi¢u ilng quang di¢n la tl1ng phan; Ian thu hai, 6ng cho
rilng c6 the do duqc toe d(> anh sang; lan thu ba, 6ng cho rilng
chat luqng dcin den den trc,mg luqng va chat luqng anh hu6ng
den gia toe la nhu nhau. Tir d6 dua r a thuyet luqng tu, thuyet
tuang doi h�p va thuyet tuang doi r(>ng.

Day chinh la nang ll!C cam giac dc)c biet doi v6i Sl! v�t va
nang ll!c tc:io ra khai ni¢m, day chinh la sue sang tc:io. Nang ll!c
nay den ru ben trong, do ban than tre em tl;f hinh thanh va phat
trien trong thm ky nien thieu.

The nen mvc dich cua giao dvc la de phat trien tiem ll;fC
rn)i tc:ii cua con nguOi. Montessori n6i: "C6 the chting ta se d�t
cau hoi, hilng thu d()c dao c6 the khien tre em ll;la chc;m m(>t an
tuqng nao d6 trong VO so an tuqng chung da g�p la gi? Rat r6
rang, khong dm;c t6n tc:ii nhfrng kich thich tu ben ngoai " . Ba
con b6 sung them: "Neu bc:in Cl!C ky vira y v6i m(>t b('> quan ao
m6i, bc:in se bc'it dau chti y den nhilng nguOi mc)c kieu quan ao
nay". C6 tinh trc,mg nay kh6ng? Neu bc:in m6i mua m('>t b('>
quan ao, bc:in cam thay b('> quan ao nay Cl;fC ky vira y, khi di tren
ph6 bc:in c6 the d� d ang nh�n ra kieu quan ao nay, cho du trong
m('>t nghin ngum bc:in ding c6 the phat hi¢n ra.

35
 Chuong 4

) � ) ) A

TRE EM CAN PHAI TlJ CAM N�N

,, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - , ,

Xe lua di tren du6ng ray, do la quy lu{lt cua nguOi 16n.

Khi tre em I�y d6 choi xe Iua de choi tro khac, bo se n6i:
"Khong dung, xe hia phai di tren du6ng ray". B�n c6 hieu
dll'Q'C con tre dang nghi gl khong? D6 c6 the la nhling suy
nghi kh6ng lien quan gl den xe ltra, cOng c6 the tre dang on
t�p ho�c phat trien nhOng dieu cua ngay horn qua.
\
'- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ----------�
 on �re b.1t dau nhu mot to giay tr.1ng va tv minh phat
C trien, d6 la "ly tinh ell.a tre em" (chfr dung ell.a
M ontesso ri). "Ly tinh " d6 chi tr�t h,r, trinh tv noi t;;ii tv phat
du6i sv chi dan cua phoi thai tinh than. Thm ky nh;;iy ca m
chinh la xoay chuyen quanh no. Ca qua trinh phat trien cua
tre duqc can cu tren sv v�n hanh cua ban than.
Rat nhi�u cha m� n6i: "Toi phai d;;iy con minh . . . ", nhu the
ca qua trinh phat trien tri Ive ell.a con tre deu dva vao nguOi
l6n. Neu khong c6 vai tro cua nguOi loo, con tre se tr& thanh
dan don, da so ngum loo deu co suy nghi nay. Montessori noi,
ngum 16n chung ta thich lam nhat m<)t vi�c, d6 la dong vai tro
thuc.mg de ctia con tre, d�c bi�t la nhfrng khi con tre lam sai
mot vi�c gi, nguOi l6n ngay l�.p ttic muon nh.1c nh& tre, ngay
l�p tuc muon sua sai cho tre, n6i v&i tre nen lam the nao. Tren
thl!c te, tre em ti! phat trien dva tren ly tinh noi tc:ii ctia minh,
qua trinh ly tinh nay la ti! nh ien va day tinh sang t;;i.o. Montes­
sori n6i: "Ly tinh cung cap nang luc;mg va dong ll!C dau tien.
Cac loc;ti an tuc;mg duqc chlnh ly siip xep de phvc Vl,l ch o ly tinh.
Con tre se tiep thu nhfrng an tuqng dau tien de trq giup ly
tinh". Qua trinh ly tinh nay la m(>t kieu v�n dong tv phat. M�c
du kieu phat trien tinh than nay cua tre can den sv giup da cua
nguOi l6n chung ta, vi d\l nhu m(>t em be SO' sinh, neu khong

37
TON Tm;v Tuvfr

CO Sl,f giup aa cua nguOi 16n, be Se kh6ng the song n6i, nhung
dieu d 6 khon g c6 nghia ding chung ta se tr& thanh "dang cll'u
the" cua be. Cho du la chung ta giup be, nhung SI! phat trien
tinh than cua be d t,ra vao ban than be, chung ta chi giup be hlnh
thanh khai niem, lien ket khai ni�m, phan biet khcii nit';'m, phat
trien tu duy.

Toi xin dua ra mot vi dl,l. B&i vi khai ni�m dau tien ma con
t6i nh?n thuc duQ'C la "trOi" nen nhfrng vi sao tren trOi cfmg la
mot trong nhling Sl,f v?t ma chau nh?n thuc s6m nhat tiep theo
s au. "Trm ", " sa o " thuoc trong cung m¢t phc;i m vi. Luc d6 t6i
da tien hanh nghien cuu may nam phucmg phap giao dl,lc
Montessori, gia n ghi lc;ii m6i thay rat nhieu suy nghi cua t6i luc
d6 van theo quan niem truyen thong. The nen, khi t6i c6 nhoi
nhet cho chau nhfrng cai g<;>i la tri thuc, ciing van tien hanh
theo phucmg thuc truyen thong. C6 mot ngay, tren ti vi xuat
hien canh bien th�t d�p, t6i n6i v6i con trai: "Tan Tan, con nhin
xem, day la con sao bien!". Trf;lng thai cua con trai t6i Ilic d6
th?t gi6ng v6i may tinh b1 "da'', chau n6i: "Sao . . . a . . ", trQ'll.
.

mc"it ha mi�ng chi len trOi, ng?c nhien v6 cung. Chau chua
tuan g tuQ'll. g ra con v?t du6i bien d6 l?i lien quan gi den ng6i
sao tren trOi. Dieu nay la the nao? Ly tinh cua ban than chau
da biet phan bi�t va suy lu?n, nen chau d�c bi�t nh<;ty cam v6i
nhfrng tu dong am nhung chi nhling sv v�t khac nhau. Luc d6
t6i da hieu ra ding, tam tri Chau van chua Of;lt dUQ'C den nang
Ive phan bi�t hai tu dong am khac nghia "sao". C on phucmg
phap nhoi nhet cua t6i da khien chau cam thay SQ' hai.
 CHUONG 4: TRE EM cAN PHAI TV cAM NHA.N

Montessori titng dua ra m(>t vi dl,t. M(>t em be 4 tuan tuoi

va tinh tr?ng cua em la, khi em m&i sinh, IDE;! em be em, sau
d6 bac tr6ng tre be em, nhung tu dau den cu6i chi c6 m¢t
nguOi a ben c?nh em. Dong thOi, chti em va bo em cung chi
xuat hi�n rieng le ben qmh em. Kinh nghi�m ay n6i v&i. em
ding, trong nha chi c6 m(>t nguOi phv mi va rn(>t ngum d an
6ng. DQt nhien c6 rn(>t horn, chti va bo cua em cimg xuat
hi�n. Em be nhin, ben nay la chti, ben kia la b6, hai ngum
dim ong nhin tucmg tv nhau khien em Ian Ion va sq hai.
Montessori da d?y chting ta lam the nao giai quyet van de
nay. Khi con tre g�p phai van de nay, hay de chti dtrng ben
trai, b6 dt!ng ben phai. Em be se lien h,lC nhin het ben nay
nhin sang ben kia, cuoi cling em se phat hi¢n ra rn(>t bi m�t:
Tren thvc te la hai nguOi khac nhau. Con tre tiep thu m9i thu
theo mot trinh tv da duqc dtnh hinh, chting khong muon pha
vfJ trinh tv n(>i t?i cua ban than. Trinh tv n(>i t?i nay cung
chinh la "ly tinh tre em" ma Montessori tilng n6i. Khi tinh
huong thvc te va trinh tv nh�n thuc cua tre kh6ng an kh6p
nhau, tre se rat lo Hing.
"Thl,lc the h6a" cting la mot khai ni�m cua phucmg phap
giao d1,1.c Montessori. The nao la "th1,rc the h6a"? Chung ta
deu biet, phoi thai tinh than cua ban than tre chi dAn tre phat
trien. Phoi thai tinh than phai bien thanh m(>t phan mau thtt
kh6ng the tach rm cua tre, dieu nay can den m<)t qua trinh,
qua trinh nay chinh la "th1,rc th� h6a". Montessori dua ra m(>t
vi d1,1. thOi do: "Kinh Thanh" d a tr6 thanh m(>t phan mau thit,

39
TON Tl-HJY TUYET

m(>t phan eu(>e song eua nhfrng con chien ngoan d�o, d6
chinh la "thve the h6a". M(>t vi dl,1 khac la viec ghi chep khi
nghe giang, nhfrng net chu vo thuc cung la "thl,fc the h6a".
C6 nhfrng h.ic chting ta i:nM t�p trung suy nghi m¢t van de
roi bong phat hien ra minh da di mc)t quang du6ng rat dai,
di nhanh hay di ch�m, quang du6ng ay minh da g�p ai, chao
hoi h9 ra sao, chting ta deu khong nh6. Luc d6, nhung lOi
chting ta n6i, each chting ta di du6ng, cung chinh la nhung
thu da duqc "thl,l'c the h6a" ton t�i trong con nguOi chting ta.
Con tre phai lam the nao m6i co the "thl,l'C the h6a"? Chi
c6 m¢t each, d6 la khong ngtrng hoc;i.t d(mg, thong qua nhfrng
ho;;it d(>ng de "thl,l'c the h6a" phoi thai tinh than. Vi dl,1 tru&c
melt tre c6 mot chiec binh, sl,1' xtic d(>ng trong ban than tre rnach
bao tre: "Di lay cai binh d6!". The la tre ch�p chfrng bu6c t6i
lay cai binh, SCY m6 eai binh. Chinh qua trinh l;'.lp di l;'.ip l�i
nhfrng ho�t demg d6 da khien phoi thai tinh than cua ban than
tre "thl,l'e the h6a" hanh d<)ng vira roi. "Thl,l'C the h6a" la m<)t
qua trinh nhu the, m¢t qua trinh thl!c hien nhfrng xuc d¢ng
tinh than eua ban than tre. Montessori n6i, con tre tien hanh
mot qua trinh tl,1' t6 chuc cua rieng minh, bien nhfrng thu d6
thanh tri nh6.
Toi xin dua ra mot vi dµ khae. M¢t dua tre cam m¢t chiec
g6i, tren g6i c6 hinh hoa, dtra tre nglri bong hoa, thorn bong hoa
d6. Bae trong tre eho rang chau be dang de y cai goi, nen lc;i.i
mang thu khac den cho chau thom. The la bac mang den m(>t
lo�t nhfrng thu khac den. Bae trong tre khong hieu duQL tam ly

40
 CHUONG 4: TRE EM cAN PHAI TV cAM NHAN

tre em, tre em muon thorn cai gi la do S\f XUC dong ly tinh cua
ban than cac em chi phoi chu khong do ngo<;'li canh tac dong.
The nen, khi ngum l6n mang den bao nhieu thu bao em "nglri
cai nay", "thorn cai kia", suy nghi cua cac em da bt xao tron.

Toi nghi dau chi minh bac trong tre vira ke tren nhu v � y,
ma ngay ca toi cling the. Moi khi con trai t6i lam mot vi�c gi
d ay, thay con co gdng nhieu tan ma khong duqc, toi thu0ng se
lay cho con thu gi day . "Thu cai nay di, con trai!". May ma con
trai t6i n6i : "ME;? dimg n6i nfra! M� yen l�ng mot chtit dUQ'C
kh6ng? ". M6i buoi sang, t6i muon n6i v6i con trai bao nhie u
la vi�c, thi chong t6i 11,li n6i: "Em yen l�ng chtit di! Cu de con
h,r suy nghi!". Roi con t6i nghe duqc cau n6i ay, he toi len tieng
vao buoi sang, n6 l':li n6i: "Yen l<)ng! M� yen l�ng!". Lau dan
t6i cung tro thanh nguOi yen l�ng. Mot buoi s6m, t6i m�c ao
cho con, luc bao con dt.lng d �y, toi phat hien ve t�p trung,
cham chu tren m�t con. Toi nghi, cu c�u dang nhin gi v�y? Toi
nhin theo anh m�t ctia con, nhin thay anh ming ban mai dang
rQi qua cua so kinh vao chiec ao ngti ma u hong, scic hong anh
len du6i anh niing m�t trOi, d�p n;mg ra. Thay con t�p trung,
toi khong dam len ti eng, toi nghi, minh khong the pha va qua
trinh h,r nhieil n(>i ti;li ctia con. Mot luc sau, con khong nhin nua.
Toi h6i: "C6 phcii con nhin th ay anh m'ing m<)t trOi chieu tren
chiec ao ngti cua m� rat d�p khong?". Con trai toi g�t dciu.
Nhung ai ma biet duqc, trong luc d6 da xay ra chuy�n gi? Cam
giac day chat tho ctia con duqc sinh ra the nao va luu gifr ra
sao? Neu trong qua trinh do toi cu n6i mai nhiing dieu giao ly,

41
TON THl)Y TUYET

thi li�u qua trinh d6 c6 con ton t;;ti du<;>c hay khong? Hien nhien
la ngum 16n chting ta da qua thich n6i nhieu!
Montessori tirng dua ra m(>t vi d1,1.. M(>t dua tre chai do
chai xe lua, chau khong cho xe lua di tren duoog ray. Xe lua
di tren dm'mg ray, day la quy tcic cua nguOi l6n, nen khi chau
be dung do chai nay de chai nhiing tro khac, bo chau se n6i:
"Con trai, lam the sai roi, xe lua phai di tren duoog ray, phai
the". Con kh6ng muon the, nhung bo belt con phai lam theo y
minh, lien h,1c can thi�p vao tro chai cua con.
Dieu nay eve ky trung hQP v6i bo cua chau Te Te & nha
tre ch ting t6i. Bo cua Te Te rat yeu con, nhung tr;;tng thai cua
chau khong tot. C6 nhiing ltic c�u be cam chiec khan m�t
muon vii t len gia phoi, khong vcit duqc thi cu dilng & d6, chau
c6 the cu cam khan m�t ma dilng d6 nua tieng dong ho. Sau
nay con toi den nha chau chai, con toi cu choi cai gi, chau l;;ti
gi�ng lay n6i: "Khong duqc lam the, phai the nay!". Con toi
l;;ii de do chai d6 xuong, chai thu khac. Vira cam len chai, Te
Te l;;ii gi�ng lay: "Khong phai! Phcii choi the nay nay�'. Den
bon gic'Y chieu, toi phat hi�n ra con trai minh da b! de nen t&i
muc khong the chtu dlJilg, muqn mQt cai co kh6c oa len HQ .

n6i con toi tranh d6 choi v6i Te Te, toi n6i: "Khong phai, Te
Te da ap d�t Tan Tan qua nhieu, Tan Tan chai do choi theo
each cua minh, Te Te l;;ii gi�ng lay, 'Phai choi the nay nay"'.
Cach lam cua Te Te thuan ttiy la each lam cua bo chau. Te Te
rat thong minh, Sl,l thong minh CUa chau dUQ'C the hi�n ra a
dau? Chau nhanh nh�n, rat rat nhanh nh�n. Nhanh nh�n den

42
 CHUONG 4: TRE EM cAN PHAI TI) cAM NH,\N

muc nao? Nhu con ho cau, nhu con nai nho, rat nhieu nguOi.
thich. Nhung t6i cho rilng, nang h,rc tl! to chuc cua chau da
mat s�ch, chau kh6ng c6 tinh sang t�o. Vi tre em phai duqc
t\t minh tim toi, co g<ing, thanh c6ng, trong qua trinh tl! phat
tricfo cua minh, de cac kinh nghi�m tham dan vao mau thtt,
d� cac khai ni�m d6 duqc "th\fC the h6a". Kinh nghi�m nay
bat dAu tu nhling tim toi cua chinh ban than cac em, thong
qua nhling qua trinh h,r mo mang khai pha ma hinh thanh.
Thai. kj tre thala th&i kj khai sang kinh nghi�m cam giac,
th&i kj cam giac kinh nghi�m sang ti;10, th&i kj nhi;1y cam cua
tri thlic cam gicic. Luc nay, neu ru t ra du<;rc nhiing ket qua tu
chinh kinh nghicm ban than, n6 se tr& thanh mot phan cu¢c
song cua bi;1n, la cua ban than bf:ln. Con nhiing thli ngu&i khac
d<;ly bi;1n, d6 la kinh nghi�m cam gicic cua ngu&i khac, kinh
nghi�m cam giac la khong the thay the! Ngu&i ta khong the
d<;ly nhau Ve f tu6ng sang ti;lOf
Montessori n6i: "Vi�c tre em can ph<ii luu giu nhfrng an
tm;mg ro rang ma chting c6 duqc la tuy¢t doi can thiet, b6i vi
chi khi nhling an tuqng do ro rang va duqc phan bi�t ro, tre
m6i CO the hinh thanh tri llJC cua ban than minh".
Truang D�i h<;>c Havard c6 m¢t th\fc nghi�m mang tinh
kinh dien. Th\fc nghi�m d6 chi ra r�ng, nhfrng nh�n thuc cua
tre v6i sv v�t hi�n tuqng lu6n la nhu the nay, khi b�n dua cho
tre m¢t kien thuc hoan toan m6i, tre kh6ng tiep nh�n; neu b�n
dua cho tre m¢t thu tre da rung nh�n biet, chi c6 m¢t chut m)i
dung m6i, tre cung kh6ng tiep nh�n. Nhung, neu trong d6 c6

43
TON Tm,JY TUYET

m(>t phan l&n n(>i dung tre da timg nh?n biet, da timg na.m
vUn.g, chi c6 m(>t phan nh6 n(>i dung tre chua n�m vfrng het,
hie nay, tre tiep nh?n nhanh nhat. B&i vi tre thich lien h� m(>t
sv v?t nay v6i m(>t sv v?t khac.
Chung ta deu da xem b(> phim ho?t hinh Disney kinh dien
"Cay dan than ky". Cay dan piano d6 c6 the tv danh dan, nen
c?u be trong phim da th6a thu?n v6i cay dan. The la nhUn.g
luc cay dan tv danh, m9i ngum l?i tu6ng la c�u be dang choi
dan nen lien h,lC mm c?u den tham gia nhfrng buoi d;;t h(>i, lien
h,1c khen ngQ'i c?u. C?u be sinh ra kieu ng<;lo. Thong qua cau
chuy�n nay tre em hieu r6 khai ni�m cua tu kieu ngi;to. I<hi bi;tn
c6 duQ'C chut thanh tich, b;;i.n se kieu ng;;i.o. I<hai ni�m nay la
nghia xau. Nhung c6 nhfrng hie, vi con tre lam rat tot, m� chau
se n6i: "ME;? cam thay kieu hanh vi con!". The la, tre em l;;i.i hieu
dUQ'C ham nghia thu hai CUa tu "kieu", nhung tru6c het tre Se
neu ra cau h6i: "M� oi, c?u be trong 'Cay dan than ky' kieu
ng<;io, hie nay m� l<;ii n6i tu kieu hanh, t<;ii sao l;;i.i c6 h�n hai tu
'kieu' the?". Chau be da b�t dAu phan bi�t duqc nhfrng ru dong
am. Cung m(>t tu "kieu", nhung ghep v6i hai tu khac nhau,
mieu ta cam giac trong nhfrng hoan canh va sv vi�c khac nhau.
Cam giac nay tuong doi phuc tc;1p, do kh6 cua n6 phu hqp v6i.
nang Ive tiep nh?n va hUI1g thu cua tre<'>.

(*) Nguyen van dung m(>t tu "kieu ng<;io", nhung do scic thai bi�u
d<;it va hoan canh ap dl,Ulg trong tieng Vi�t co d�c thu khac bi�t so v6i
tieng Trung, nen dtch gia h!a chc,m dtch thanh hai tu "kieu ng�o" va
"kieu hanh (BTV).

44
 CHUONG 4: TRE EM cAN PHAl TI) Ct\M NHA,N

Tri h,tc cung th� hien 6 nang h,tc phan biet S\f v�t hien
tm;mg. Khi phan biet nhirng S\f vi¢c hi¢n tuQ'Ilg nay, con tre se
nc'.im dUQ'C nhfrng S\f vi¢c chung, nc'.im bclt duqc ban chat cua
khai ni¢m, nhu the, Montessori n6i: "Tre m6i c6 th� hinh thanh
tri ll,l'C CUa minh".

45
 Chuang 5

TAM LY VA TRI Ll)'C

KHONG GIONG NHAU
, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ,
I '

M¢t dua tre 4 tu6i, bo m� ly hon, nguOi 16n thu6ng hay '
treu: "G9i b6 di, b6 mua do chm cho!". Luc dau, chau be
se tr6n sau h.mg m�. cam thay xau h6 va phan n¢. Sau dan
thl quen, cho du nguOi 16n c6 d1,1 do the nao, chau cOng
khong chfu n6i gi. Chung ta khong the biet nhling dieu nay
se lw le;d dau an gl trong tre, nhung khai ni�m lien quan
den "bo" nay, chac chan chau se c6 nhling ly giai khong
gi6ng v6i mQi ngtrOi.
', _____ _ _____________ _ _ _ _ _ ________________ ______ _ _ _ _ _ ________ ,,
 i�n tm;mg tuy ti�n danh mcing tre rat ph6 bien, den
Hn6i, vi�c nguOi l&n nc)ng lOi v6i tre nhieu khi da tr6
thanh m(>t th6i quen. St! phat trien tam ly va tri h,rc ell.a nhling
dua tre b! mfug, bi danh se co nhling khac bi�t ro rang so v6i
nhling dua tre binh thuang. Diem dau tien chinh la khai ni�m
kh6ng ro rang, dau 6c ma ho, g?p kh6 khan trong nh�n biet
thl.JC ti;ii khach quan, qua nh?y cam V6i nhfrng Sl.J v?t ben ngoai,
anh hu6ng den Sl,f phat trien tam ly Va tri 11.JC n(>i ti;ii CUa tre.
Nhfrng dua tre bt danh mcing n�ng ne, tri nh& kem, kh6 khan
khi nh?n biet thvc ti;li khach quan, diem xuat phat nhin nh?n
the gi6i cua cac em dl.Ja tren nhu du va thu h?n. Nhfrng dua
tre bt danh mcing chua den muc n�g ne nhtmg it nhieu bi kich
d¢ng cling thuang xuyen ma ho. a nhfrng gia dinh va l6p hc;>c
kieu "chuyen che", tre em ciing it nhieu xay ra hi¢n tuc;mg tren.
Tren thl.JC te, d6 Ia cac em da g�p phai nhfrng van de ve tu duy.

Danh ming tre se tijlO cho tre ap hrc va SI! SQ' hai. Ap l11c
nay se kfch d¢ng cam giac CUa tre V6i SI! V�t hi�n tuc;mg, kfch
thich tre nh�n thzic m(>t phA.n s11 v� t hi�n tuc;mg ma coi nh�
tong the. Khi nh6m tre nay hinh thanh m¢t khaini�m nao d6,
doi m.eft tre khong nhin nh�n SI! V�t hi�n tuc;mg khach quan ma
Ia s11 v�t hi�n tuc;mg sau khi bi kich thich, the gim khong con
Ia the gim von c6, ma la m¢t thegim dum cai nhin chu quan

47
TON Tm;v TUYET

cua tre. Ap /r,rc khien tre bi sai /�ch trong qua trinh nim bit Sf!
v�t, kh6ng th� hi�u sau ban cha} van de. Kho khan se giang
xu6ng dau tre.
Nhfrng dua tre song trong yeu thuong va khoan dung,
trong qua trinh tl! to Chuc cua minh bm Vi nang l l!C phan bi�t
CUa tre khong bi ton thucmg nen CO th� mlm vfrng S\f v?t mot
each r6 rang, chudn xac va c6 the xac djnh ro rang.

Mot ngum h?n ell.a t6i, thm tha au ell.a chong co ay khong
dugc nhu nhfrng nguOi khac, sau khi l?p gia dinh tinh tinh kha
that th uang, doi xu v6i con hie tot hie khong. Nam con 4 tu6i,
c6 ay ly hon. May ngum 16n g?p dua tre, hay treu no: "G9i b6
di, bo mua do chai cho!". Luc d au dua be se nap sau lung m�,
cam thay xau h6 va ph�n n<). La u dan thanh quen, cho du
ngum 16n c6 d1,1 do the nao, dua tre cung khong m6 10i. Chung
ta khong the biet nhfrng dieu nay dem den cho tre cam giac
nhu the nao, phai den khi dua tre tru6ng thanh, tro thanh b6
dua tre khac, chung ta mm c6 the nh?n ra nhfrng anh hu6ng
da tac dong len tam hon tre. Va chac chan rang, d6i vrn khai
ni�m "bo", chau chac chan se c6 nhfrng ly gicii khong giong
m9i ngum.
Dieu nay l?i hoan toan nguqc l<:ti trong qua trinh hinh
thanh khai ni�m "ho" cua con t6i.

Mot Ian, anh h?n den nha t6i chai, vira g?p con t6i da n6i:
"G<;>i b6 di, ho mua do chai cho!". Con toi g<;>i luon: Bo!" Luc
" .

d6 con t6i ch ua d ay 3 tuoi. Lan sau gi�p l?i nguOi b?n nay, con
 CHUONG 5: TAM LY VA TRi LVC KHONG GIONG NHAU

toi l9i g<;>i "Bo! ". B9n toi n6i: "Con cht thong minh th�t day!
Vila g�p da biet g<;>i bo r6i, muon mua d6 choi dung khong?".
Toi n6i: "Khong phcl.i, c�u da lam lcin lon khai niern bo cua con
trai toi r6i". Day la mot tan. Mot tan khac, m(>t ngum bi;m khac
den truang, anh ay la thanh vien cua b an quan ly nha truang,
buoi toi hop xong & li,1i truang luon. Sang s6m horn sau, con
toi den truang, vira nhin thay anh ay da ch9y l9i. Anh ay om
con toi vao long, thorn n6, roi lay rau cha vao ngum n6. Con
toi n6i.rn9t each trtnh trong khac thuang: "Bo!". B9n toi kinh
ng9c n6i: "Khong duqc g<;>i linh tinh, chu chu khong phai bo".
Con toi ng9c nhien h6i: "The t9i sao chu cling de rau?". Sau
nay ch6ng toi n6i d.ng, anh ay cling hay cha rau vao ngum
con. C6 the viec nay da g<;Yi cho chau m(>t do9n ky uc, ai rnua
cho con do choi, lay rau cha vao ngum con thi ngum d6 la bo.
Qua trinh nay la m(>t qua trinh phan biet. Khi tre con bcit dau
biet phan biet, chung se phan biet duqc mot so chi tiet, ncirn
bcit rn<)t so diem chinh va lo9i b6 rn<)t so chi tiet khac. Viec nay
nghe qua thi c6 ve th�t ngo ngh�ch, nhung chlfilg to qua trinh
khong ngirng suy nghi cua con tre.
Duong nhien nhfrng gi toi vira n6i tren day la nhilng vi dl,1
het sue ro rang. Trong qua trinh v�n hanh be) nao sau nay, tre
se phcii doi rn�t v6i nhfrng van de ngay cang phuc t9p, nang
h,rc phan bi¢t se ngay cang m9nh me. Luc nay, nang h,rc phan
biet cua m(>t ngum cao hay thap se duqc the hien ro rang. M¢t
horn, vi ly do gi d6 ma con trai t6i het sue bvc b¢i, chau kh6c
am len roi ch9y 19i da bo. Luc d6 chau m6i 2,5 tuck Bo chau

49
T6N THt)Y TUYET

n6i v6i chau: "Con c6 phai con lira dau ma da bo?". Con toi
bong nhien khong kh6c nfra, ng.1n nga dilng d6 nua phut, sau
d6 th�t tha h6i: "Bo oi, con ca dau c6 chan ha bo!". Bo bao:
"Con lua, chu khong phcli con ca<">". Cu c?u cu dt.lng d6 suy
nghi mai. Toi khong hieu, m<)t dua tre dang bl!c b<)i nhu v?y,
vi m<)t suy nghi nao d6 ma c6 the quen het bl!c b<)i de tu duy.
Toi thm'mg n6i v6i moi nguOi, be) 6c cu c?u nay la "286" chu
khong ph<ii "586", ho�t d<)ng rat ch�m. Nhung roi, toi phat
hien ra rat nhieu chau trong nha tre deu la "286". Tu duy cua
cac chau yen tinh ma ch?m rai, giong nhu m<)t con song tinh
than ch�m ch�p chay ben du6i bien ca cu<)c song, ma chung
toi hay dung tl.r "nga ngac" de vi von cac chau. Ca tr�ng thai
tu duy va tr�ng th.ii nh;)n thuc cua cac chau deu dang suy
nghI. Khi b�n n6i dieu gi v6i tre, tre cling deu suy nghi. Tu
duy v6i tre em la m<)t viec vui, la m<)t ho�t dong hoan tofm m6i
me. Khi suy nghi, bieu hien cua tre th?t ro rang va tre can m<)t
quang thOi gian tuang doi dai. Nhung nh6m tre hay b! danh
m�ng thuc'mg khong hay suy nghi. Cac chau phan t.lng rat
nhanh, duc'mg nhu thong tin chua kip qua b(> 6c.

Neu chtu kh6 quan sat, bc,m se phat hi�n ra trong CUQC song
c6 rat nhieu tre, nguOi Ian vira n6i tre da phan t.lng l�i ngay?
T�i sao v?y? Ngoai trach m<'ing, con vi nguOi Ian khong ngUn.g
ap diltt tre trong CUQC song nen hinh thanh phan Xc;t CO dieu ki�n

(*) Con llra trong tieng Trung phcit am la "hi", con ca la "yu" . B6i
v�y (y day be nghe kh(mg ro nen da nham hai tu nay v6i nhau.

so
 CHUONG 5: TAM LY VA TRi LUC KHONG GI6NG NHAU

"huyt sao, ch6 se ch;;iy l;;ii". Rat nhieu tre deu nhu v�y. Tren
thvc te, tre tiep nh�n bat cu thong tin nao deu thong qua b(>
nao. Tuy r�ng sv v�n hanh b(> nao cua tre tucmg d6i ch�m
ch;;tp, nhung chi c�n de tre suy nghi, cho tre ca h(>i, qua trinh
ay se d�n dAn nhanh hon.
Qua trinh nh�n thuc tien hanh thong qua b(> nao m6i c6
the thu duc;x: doi tuc;mg, d6 g9i la tri Ive. C6 nhiing dua tre thu&
nho duc;yc khen la rat thong minh, b(> nao phan ung nhanh,
nhung khi 16n len, ket qua hQc t�p va sue sang t;;to khong tot.
Nguyen nhan la vi nhiing tri thuc hoi be cua chau la do ngum
l6n d;;iy, ho�c la do ngum l6n kich thich b9 nao chau ma thanh.
Dua cqt tre cling la mot th6i quen cia rat nhi�u ngum l6n
v6i tre con. C6 m¢t Mn, toi dua con den ca quan, mang theo m('>t
rui do lin. D6ng nghiep cia toi n6i: "Tan Tan, cho di cai hii nay
duc;x: khong?". Con toi bao: "Khong duc;x:", r6i giau hii ra sau
ltmg. D6ng nghiep d6 l;;ii n6i: "Chau khong cho di a? Khong cho
di lay nhe!". Sau d6 co y lam d(>ng tac muon cu6p di.
Con toi kh6c oa len. Dong nghiep d6 n6i: "Con n6i la
phucmg phap Montessori gi chu? Chi nhin cu c�u xem, tre con
& truang chting ta c6 dua the nao cling dau c6 kh6c". Toi n6i:
"Khong phai, con toi chua bi treu dua bao gia, nen tu&ng la co
se lay th�t. Hon m'.ia, con toi khong biet hanh vi da man nay
cua co bcit dAu tu dau? Khong cho thi di lay! Tu duy cua chau
da g�p sv co. Sao c6 the nhu v�y? Von di m(>t c(>ng m(>t bfug
hai, co l;;ii bcit n6 bAng ba, dieu nay khong phu hqp v6i kinh
nghiem tru&ng thanh cia chau". Co ay n6i: "Cai gi chu! Dua

51
TON Tm,JY TUYET

tre nao & cho chting ta ciing deu nhu the ma". Toi n6i: "Nhfrng
dua tre & cho chung ta da quen v6i vi�c dua cc;Yt, con toi chua
bt ai dua. Chau da quen v6i vi�c 1011 len nhu v�y, chau khong
muon co dua". Nhtmg toi biet r�ng rat nhieu ngum 16n hay
dua cgt tre em nhu v�y, lien h,1c dua cqt, ket qua la lam lo�n
tam tri tre. Tre em khong c6 CCY h(>i tl,l' to chuc cua rieng minh,
khong CO CCY h(>i t�p hqp nhfrng thu chung nhin thay Ve b(> nh&
co dtnh cua minh.
Ket qua ro rang cua vi�c treu dua con tre chinh la sv cqt
nha. Da phan ngum ta khong biet nguyen nhan vi�c "cc;Yt nha"
cua thanh thieu nien hi�n nay. Dieu nay da phan biit nguon tir
sv "treu dua" thm tho au, b&i vi "treu dua" la m(>t hanh vi
khong dung mvc, ciing Ian r(>ng trong xa h('>i nhu hi�n tm;mg
danh m<'ing con tre, nhung v6i m('>t ph�m vi r(mg hon.
Tinh ngau nhien trong qua trinh tru6ng thanh cua con tre
tuong doi 1011. Vi dv nhu thu b�c trong gia dinh khong giong
nhau, tr�ng thai tam ly cua tre ciing khong giong nhau. Toi
tirng duqc xem m(>t b(> phim cu ve tieu SU cua ngum sang l�p
d�i h('>i the d9c the thao Olympic, an tu<;mg VO citng sau d�m.
B&i vi ltic d6 c�u toi vira c6 chau thu hai, toi thuang sang nha
c�u chai. MQi ngum vua be em be m6i sinh vira n6i v6i chau
16n: "Song Bach, m� chau sinh em be, khong can chau nua
roi!". Ban dau, Song Bach kh6c hu Im, sau quen dan cung
ch<ing thay c6 van de gi.
Ngum 1011 chung ta khong hieu dieu nay c6 y nghia the
nao doi v6i tre con. Do la treu dua, m(>t sv treu dua qua d¢c ac

52
 CHUONG 5: TAM LY VA TRI L'l,JC KHONG GIONG NHAU

va nhan tam, SlJ tre u dua nay qua tan nhan, nhung nguOi 16n
khong cam nh?n duqc. Toi vua xem xong bo phim, cam thay
rat xuc dong. Em trai nhan v?t chinh trong phim vua ra dOi,
ca gia dinh deu dang b?n ron cham s6c em be m6i sinh. Luc
d6, nhan v?t chinh cua chung ta khoang 7, 8 tu 6i, c�u be di tu
tren gac xuong, dli'ng a cau thang, nhin bo, m� va ca nguOi bao
mau dang b?n r(m cham soc em be. M� em quay l?i, nhin thay
con trai 16n dang dli'ng tren cau thang nhin he;>, VQi Ch?y t6i keo
em ngoi xu6ng b�c cau thang, n6i v6i em: "M� muon n6i v6i
con dng, m� rat ye u con. Nhung ma em be cua con qua nho,
neu m� kh6ng cho em bu sfra, kh6ng cham s6c em, em se
kh6ng song duqc. The nen, m� can phai t�p trung sue h,rc d�
cham s6c em, con con, con da c6 th� tv cham s6c ban than
minh. Nhung dieu nay khong c6 nghia la m� kh6ng yeu con.
M� v6 cung yeu con". The la c�u be da c6 th� cam thay tho3i
mai v6i van de nay.
Tren thvc te, c?u be d a d�t ra cau hoi chua? Chua tirng.
Chi l a m� c?u nhin thay duqc tinh canh nay, cam giac duqc
van de nay va kip thOi gi3i toa khuc m�c cua con. C6 duqc
m(>t nguOi m� nhu the, m6i c6 dugc nhfrng thanh h,ru sa u nay
cua nguOi con.
Cu(>c song chinh la nhu v�y. Neu b?n cam nh�n duqc suy
nghi cua con, n6i v6i con, nhling khuc m�c se kh6ng con ton
t?i. Nhung neu kh6ng n6i, c6 th� ca CUQC dOi tiep theo c?u be
se cam thay bo m� khong con yeu minh mia. Dam b?n hc;>c cua
t6i ding thu6ng than th& b6 m� he;> "con yeu con ghet". Cam
giac kh6ng cong b�ng nay lu6n xay ra giua cac anh chi em. Toi

53
T6N Tm,JY Tl.NET

nh6 h oi len cap hai, toi van luon cho rc\ng m� yeu anh trai hon
nen thuang cai nhau v6i m�. Anh trai khong an rau h�, m6i
bua cam, m� thuang lay tru6c cho anh mot phan khong c6 rau
h�, dc)t rieng mot ch6. Moi Ian toi cai l?i m�, m� deu n6i: "M�
yeu anh trai con hon, vi anh con dau c6 the nay!". Toi cang cho
dng, m� yeu anh hon.
Freud<•) da ttrng ghi chep l?i mot ca phan tkh tam ly trong
mot cuon sach cua minh: Trong qua trinh tu van tam ly cho mot
co giao tren du6i 30 tuoi, ong da nh�c c6 nh6 l?i tu6i au tho cua
minh. Co n6i trong mot I.in den studio chvp anh cimg b6 m�
va em trai, 6 d6 c6 mot qua tao gia, m� c6 da dua qua tao d6
cho em trai chu kh6ng dua cho co. Co cu nh6 mai vi�c d6. Ong
vua nghe da hieu ngay. M�c du chi la m(>t qua tao gia, nhung
vi m� chi dua cho em trai ma kh6ng dua cho co, nen co cam
thay khong thoai mai. Co cam thay doi XU nhu the la kh6ng
cong b!lng. Carn giac va nhling S\f vi�c keo theo lien tl,lc xay ra,
dan den nhling noi kho va tro ng?i tam Iy tr6 thanh tiem thuc.
Nhung ma, c6 may ngum may m�n g�p duQ'C Freud?
Nhling S\f vi¢c tuong hJ trong CUQC song cua chting ta
nhieu khong dem xue, gay ra nhling anh hu6ng to l6n trong
qua trinh tru6ng thanh, den noi bien con ngum ta tru6ng thanh
thanh nhling con ngum hoan toan khac h�n.

(*) Sigmund Freud (ten day du la Sigmund Schlomo Freud; 1856- 1939)
la mot bac Si ve thful kinh va tam ly nguOi Ao. 6ng dll'QC rong lli$1 la nguOi
d�t nen mong Va phat trien linh VlJC nghien cUu phan tam hQC.

54
 Chuang 6

) ,

TAI SAO TRE EM THICH

LAP DI L!P LAI MOT VI�C?

, - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ,
\
Chung ta biet la tre em thfch l�p di l�p lc;li m(>t vi�c. Nghe
di nghe l;;ii mot cau chuy�n . dam bCra nua thang cung khong
chan. Con tre tiep thu dugc tu cau chuy�n dau tien la sv
logic, sau d6 la canh tl.IQ'llg va cuoi cung la khai ni�m chu�n
xac. Phai tuy�t doi ky cang khi Iva chc;m sach cho con, de
con tiep thu duqc nhCrng dieu tot nhat.
\
' - - - - - - - - - - -------- ------- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ---- - - - - - - -- - -'
 l! phat trien dau tien cua cam giac, tu duy, tri 11,lc, tu
S tu6ng & tre em can kha nhieu thOi gian, lc)p di lc)p l;;ti
nhieu Ian. Montessori n6i: "L?p di l?p l;;ti vi¢c luy�n t�p se
hoan thi¢n qua trinh cam giac tam ly cua tre em", "Lc)p di lc)p
l�i vi¢c luy¢n t?p la bai t?p the dl,IC tri 11,lC cua tre em " . Ba con
n6i: "Ciao vien hu6ng d�n can d�n d�t con tre di tu cam giac
den khai ni¢m, tu cl,! th� den trl.ru tu<;mg, den vi¢c lien h¢ gifra
cac khai ni¢m". Nhfrng ngum da c6 con, hoc)c nhfrng nguOi
tl.rng tiep xuc v6i tre em deu biet ding, tre em thich l?p di lc)p
l;;ti m()t vi¢c. M()t vi dl,l dien hinh nhat chinh la khi dQc truy¢n
cho cac con, nguOi 16n thuang chi doc m¢t Ian r6i thoi, vi¢c dQc
di doc l�i khien nguOi l6n cam thay nham chan. Nhung tre em
khong nhu v�y, tre em ngay horn nay nghe cau chuy¢n, ngay
mai cfing nghe, ngay kia cling nghe, dam bfra nua thang van
muon nghe cau chuy¢n ay, khong muon thay d6i. Tre em tiep
thu duqc tu cau chuy¢n dau tien la sv logic, sau d6 la canh
tuc;mg va cuoi cl.tng la khcii ni¢m chu�n xac. The nen, ph<ii tuy¢t
doi ky cang khi h,ra chon sach cho con, tot nhat la nen d9c tru&c
m(>t Ian, b6i vi c6 rat nhieu sach sai ve logic. Neu b1,m khong
du tl! tin, thi nen ch9n nhfrng tac gia n6i tieng, dtch gia n6i
tieng, h9a si minh h9a n6i tieng cua nhfrng nha xuat ban tot,
nhu the cling c6 the yen tam hon nhieu.

56
 CHUONG 6: TAl SAO TRE EM THICH LAP f)J LAP LAI MQT Vl�C?

Ren luyen cam giac cua con tre cling thuang la nhu v�y.
Neu horn nay con sa vao cai binh, con se lien h,lc man me cai
bi.nh d6, roi b;,m n6i v6i con: "Day la cai binh". D6 chinh la dua
khai niem ket hop v6i cam giac a b(> nao cua con tre. Khi b�n
cam cai binh dua cho con, de con SCY vao cai binh, con se cam
nh�n du<;YC m(>t khai ni¢m Cl,l the.
Nhung, neu chti.ng ta in hinh cai binh tren giay, r6i mang
cha tre con xem, thi d6 la m<)t thu mia cl,l the mia triru tuQ'Ilg,
th�m chi la hoan toan triru tm;m.g. Neu hie d6 b?n n6i v6i con
tu "cai binh", thi d6 la m(>t khai ni¢m triru tuQ'Ilg. Nh�n thuc
cua tre em doi v6i the gi6i ph<ii bcit nguon tu cam giac; sau khi
con tre lien tl,lC SCJ m6, cam nh�n, cac em se tien hanh t6 chuc,
phan lo?i, quy n;;i.p nhfulg thu minh vua cam nh�n, tu d6 sinh
ra khai ni�m. Phai nelm belt duc;rc qua trinh va ca h(>i d6. Giao
d1,1c tre em phai belt dau tir hien thl,fC, belt dau tir Cl,l the, belt
dau tir Sl,f thl,fC, bAt dclu tir CUQC song, het SUC tranh tu6ng
tu<lfl.g, day chinh la nguyen tck quan tn;mg cua phuang phap
Montessori. Nguyen tcic d6 khien cha hien thl,fc tran day y
nghia, hoan thien qua trinh hinh thanh khai niem, tir d6 ma
khai ni¢m du<;YC lien he ch�t che v6i hi¢n thl,fc, nguyen tcic do
khien tte em phat trien nang ll,fC dieu khien hi¢n thl,fC, chu
khong phai la "du ngo;;i.n trong the gi6i tuCm.g tuQ'Ilg".
M(>t khi nc'im vfulg du<;YC khai niem nao d6, con tre se sir
d1,1ng r<)ng rai khai ni¢m nay va lien he tat ca cac khai niem v6i
nhau. Vi dl,l horn nay tre du<;YC trai nghi¢m "cai binh", l(:li du<;YC
trai nghi�m "trc'm". C6 duc;rc hai khai ni¢m nay, tre se tl! lien

57
TON TmJY TUYET

h� v6i nhau, S\f lien h� ay khong dn ai chi clan. Bo m� cua cac

con deu biet r,ji_ng, hlc dau cac con chi biet n6i ''bo m�", roi mot
horn cac con b6ng n6i duQ'C ca cau dai. D6 la vi cac con da ncim
ch�c duc;rc rat nhieu khai ni�m, r6i lien ket cac khai ni�m ay
v6i nhau, tv to chuc lc;i.i ma khong can dva vao nguOi 16n.

Mot trong nhfrng nhi�m vv cua giao Vien la dan d<'it cac
con di tu cam giac den bieu dc;i.t khai ni�m. C6 nhfrng hie khi
toi n6i "De tre tl! do", rat nhieu ngum n6i r�ng: "Theo nhu cht
n6i, thi tre em n6ng thon phai phat trien rat tot, vi khong c6 ai
quan ly, tu sang den toi choi a san VUCm ru(mg dong!". Van de
a day n�m a vi�c h9c each bieu d c;i. t tir ngu va qua trinh hinh
thanh cac khai ni�m chinh xac. Toi xin dua ra m(>t vi dl,l, truemg
chung toi c6 nh�n mot chau, chau song a nong them den nam
4 tuoi. Chau thay con ho thi n6i "o o", thay con ga thi bao "cue
cu cu " . Rat nhieu khai ni�m khac deu ma ho nhu v�y. Chau
biet con bo, nhung khong biet con v�t ay g9i la ho, chau g9i ho
la con "6 o". Luc d6 toi cam thay rat ngc;i. c nhien, toi n6i v6i cac
co: "Chau be a nong thon, dang le phai biet nhfrng khai ni�m
nay". Thvc te khong phai v�y, b&i vi chau a nong thon duqc
tiep xuc v6i nhfrng con v�t nay, cling c6 cam giac, nhung
khong c6 ai dua cho chau nhfrng khai ni�m tu ngu bieu dc;i.t
chinh xac, tinh than cua chau chua rung duQ'C nang cao va phat
trien. Vi the tam ly, tri Ive cua chau chua duQ'C phat trien tot.

Trong qua trinh dc;i.y h9c con can phiii lam mot vi�c, cling
chinh la dieu Montessori tirng n6i: "Phcii dtmg m(>t phucmg
phap de each ly sue chu y n(>i b(> cua tre, g�n ch�t sue chu y d6

58
 CHUONG 6: T,A.I SAO TRE EM HllCH i,AP DI LAP I.AI MQT VIEC?

vao rn<)t phan tri giac". Vi d1=1 nhu co giao cam m<)t bong hoa,
hoc)c m<)t be) quan ao, n6i v6i cac em "Day la mau hong", nhu
v�y la co giao d6 chua lam duqc vi�c "dung m<)t phuong phap
de each ly Sl! chu y n<)i b<) cua tre, g<fo ch�t vao m<)t Sl! V�t nao
d6". B6i vi trong m<)t luc co da dua ra v6i cac em qua nhieu
thu: quan ao, mau s<'ic, ngu<'Yi m;)c quan ao . . .

Neu b(;ln dung bang mau de giai thich mau s<'ic v6i cac con
thi khac hcin, d6 la m<)t v�t th�t da dugc each ly. Khi con tre
nhin va o bang mau, th� giac cua con c6 the lo(;li tru nhfrng
"song nhi�u, kich thich, d\1 d6" ben ngoai mau s<'ic, de chi cam
nh�n rieng m<)t mau d6 va hinh thanh khai ni¢m. B(;ln hoi:
"Day la mau gi? Mau tim". Neu b<;ln dung bang mau de n6i
v6i cac con tu mau tim, c6 the cac con se l<;li n6i v6i b<;ln rcing:
II
A o cua co cling mau tim, bong hoa bim birn tren hang rao
cling mau tim, giao C\1 kia cua chung con mau tim . . . ". Qua
trinh nay ro rang la m<)t qua trinh rn C\1 the den triru tuQ'llg, tu
d�c thu den ph6 bien. Con tre von da nhin thay va cam nh�n
duc;yc mau tim 0 CUQC song a xung quanh cac em, nhung chua
dugc khai ni�m h6a, nay khai ni�m nay da duqc xay dt,mg, cac
con c6 the sir d1,mg tu mau tirn nay v6i nhfmg do v�t khac. Con
neu b(;ln lay hoa lam giao Cl,l de d<;ly cac con mau hong, cac con
se cho r�ng hoa la mau hong, mau h6ng la hoa.

Montessori dua ra mot so yeu cau doi v6i cac co giao, yeu
cau dau tien ba dua ra la: Khi d(;ly h9c, cac co phai dung nhfmg
tu don gian, chi khai gQ'i Sl! lien tuang gifra ten gQi cua nhfmg
sv v�t ho;)c khai ni¢m triru tuQilg ma n6 d<;li di¢n. Toi xin dua

59
T6N THl.,N TUYET

ra mo t vi dl,l, vi dl,l n6i tam giac, ph uon g phap giao dl,lc

Montessori yeu cau chi d(;ly SlJ lien h¢ khai ni¢m giua ten gQi
va v�t the ma ten g9i d6 d<;li di¢n. Cung c6 nghia la khi t6i dua
ra hinh tam giac, toi se n6i luon v6i tre "day Ia hinh tam giac , "

ma khong n6i gi them.

Dieu quan tr9ng dong thm la muon tre nam vling khai
ni¢m mot each chuan xac, nhanh ch6ng va tri¢t de, b<;in can
phcii chuan ht hai, ba do v�t trim tm;mg h6a de tre doi chieu.
Vi dl,l bang mau, b<;in nen chi ra mau sac can khai ni�m gifra
hai , ba bang mau khac nhau. Hay nhu hinh tam giac, b<;m nen
cho so sanh nhling hinh khac nhau, nhu hinh tron, hinh vuong
roi ch i ra hinh tam giac. Neu khong, tre se t<;im thm ghi nh6 tu
ngfr vao tri nh6, de dqi ca h(>i trim tuqng h6a. Qua trinh d6 c6
the rat dai.
Tre c6 the xa y d\mg ho9.t d¢ng y thuc thong qua ten gQi. Vi
dl,l nh�n thuc cua con tre d6i v6i khoi du c6 the b�t dau tir qua
bong da, cling c6 the den tu khoi du (mot log.i giao C\l), cling c6
the den tu ong trang tron. Khi nguOi l6n n6i den khoi cau ho�c
tron, con tre tim trong tri nh6 cua minh de lien h¢ ten va v�t the.
06 la each n6i theo y nghia ph6 quat. Trang d1:1y hQC Cl,l the,
chting ta su dl,lng do dung d<;iy hQc, dung tam do<;in thuc<•) d;;i.y
tre m(>t khai ni¢rn chuan XclC ma Cl,l the nao d6, khi tre khong

(*) Tam do�m thuc la cong thuc bien cht?ng phO quat cua mQi St! ton
t<.ti, v�n d(mg va phat trien. Tam do<.tn thuc c6 ba thanh phan chinh:
Chinh de, hie lu�n de chu yeu; Phan de, phu djnh cua chinh de theo

60
 CHUONG 6: TAI SAO TRF EM THiCH LAP DI l..AP LAI MOT VI�C?

the chi cha chung ta v?t the nay, chung ta c6 the phat hi¢n ra
con tre v�n chua hinh thanh nang h,rc lien h¢ ten gQi va v�t the.
Chung ta hay hQC each cha dgi tr;;mg thai tam tri nay ctia tre.

Montesseri n6i: "Neu con tre khong g�p sai s6t gi, giao vien
c6 the khai ggi nhfrng ho<:tt dong lien quan den khai ni¢m v�t
the". Tu "sai s6t" a day la chi vi¢c cac con c6 niim duQ'C chuiln
xac, ro rang khai ni�m mm hay kh6ng. Cach day khong lau, toi
c6 n6i v&i con trai minh: "Ca cu(>c dai con, con se theo duoi
dieu gi?". Con toi n6i: "Chai!". Toi n6i: "M� dang n6i t6i nhfrng
ly tu&ng cao ca". Con t6i hoi: "Mt;! n6i cai gi?". Toi n6i: "Chan,
thi�n, my ch�ng h<�m!". Con toi n6i: "Chan la cai gi ;;i?". Toi nghl:
"Minh kh6ng the n6i chan la chan ly auQ'C, con kh6ng hieu".
The la t6i n6i: "Chan c6 nghia la chan thvd". Con toi cum n6i:
"Sao m� khong n6i chan c6 nghia la chan ly nua!". "Chan thvc",
"chan lf' chinh la sv phat trien nhfrng khai ni¢m gan nhau.
Cung c6 nghia r�ng, khi tre hoan toan n<im vfrng mot khai
ni¢m, b<;ln m6i c6 the them vao cho tre mot n(>i dung khac.
Khi chung ta n6i v&i con tre ve chuoi thuc an«>, chung ta
n6i den dong v�t an co, dong v?t an thtt, xac dong v?t chet di,

nghia phU djnh bi(m chting; H9JJ de, t6ng h9JJ chinh de va phan de, la
Sl,1 thong nhat mau thufo giua chinh de va phan de, la Sl;l phu djnh CUa
phu dinh nguyen de.
(*) Chu6i thuc an (quan h¢ thuc an) la m(>t day gom nhieu loai sinh
v�t c6 quan h¢ dinh duang v6i nhau, loai dting tru6c la thuc an cua loai
dt'mg sau.

61
TON THlJY TUYET

sau khi th6i rfra c6 the lam cho dat dai mau ma, khien cho cay
c6i cang them tot tuoi. The thi, nhfrng tre n<'im vfrng khai ni¢m
c6 the n6i ngay: "Day la m<)t qua trinh tuan hoan . . . ". Tre em
1611 c6 the n6i duqc tu tuan hoan. Ngay ca m(>t em be hem cung
c6 the dung tay ra hi¢u, muon bieu d?t m(>t dieu gi d6, ve m(>t
vong tron roi l?i quay ve diem ban dau. Luc nay, chung ta chi
n6i "tuan }10an", de tu Vt,rng nay ket hgp V6i khai ni¢m trong
dau tre la du.

Montessori n6i: "Van de ph6 c�p h6a nhfrng khai ni¢m ma

tre da h<;>c duqc, ciing c6 nghia la dua nhfrng khai ni¢m nay
ting dt,mg vao m6i truong tre dang 6, t6i khong chu truong
d?y nhfrng bai kieu nay trong m(>t khoang thOi gian nhat djnh,
th�m chi la trong may thang". Neu tre mang nhfrng khai ni�m
da ni\m duqc ph o c�p h6a trong qua trinh kham pha tl! phat 6
moi truang, thi day la m(>t qua trinh chuyen d6 i ca che n(>i t�i,
cling l a ffil)C dich cua Vi�C ndm vfrng khai ni¢m 6 tre. Qua trinh
nay can thOi gian, c6 tre se lam duqc ngay, c6 nhfrng tre l�i can
m(>t khoang thOi gian dai. Day la van de tri h oa n cua nh�n
thuc, kh6ng chi tre em, ngay ca nguOi l6n ciing c6. Khi b�n n6i
v6i con tre ve nhfrng n(li d u ng nay, c6 the h an g nam sa u con
van chua dung den khai ni�m nay. Nhtmg cung c6 the vao m(lt
ngay nao d6, khi con tre gZ\p ph<ii nhfrng h oan ccinh tuong h,r,
c6 the con se b�t ra va hieu duQ'C toan b¢ y nghia cua tu d6. C6
nhfrng tre dung ngay, c6 nhfrng tre phai rat lau rat lau sau m6i
dung den; co nhfrng hie b?n tu&ng la con chua ni\m vfrng, ky
thvc la con da tiep thu, chi la chua su dt,mg ma thoi.

62
 CHUONG 6: TAI SAO TRE EM THJCH l).P DI l}.P LAl MOT Vlf:C?

Khi con trai t6i 4 tu6i, toi va con cung su dl,mg bang mau.
Ve ca ban con toi da nh�n biet duqc cac mau, nhung chau
khong n6i, nhu la kh6ng he c6 khai ni¢m gi. Khong lau sau, con
t6i b6ng n6i ding: "Mli! ai, mfi! xem nay, day la mau hong nhc;it.
Mau nay d�m hem mc)t chut, la mau hong d�m". Tu sang den
toi cu lien h,lC may cau d6, t6i cling kh6ng de y. Con n6i mai
t6i m6i nh�n ra, con minh da n.im vfrng duqc logic cua bang
rnau (nh6m thu nhat cua bang mau la ba mau ca ban, nh6m
thu hai la ba mau s.ic chinh va cac mau pha tr¢n cap m¢t, nh6m
thu ba la ba mau s�c chinh, ba mau trung gian cap hai va ba
mau trung gian cap ba, tu d�m den nhc;it, c6 bay mang mau
d�m nh;;tt khac nhau), va c6 the thoai mai v�n d1,mg vao cuc)c
song. Cung c6 nghia la, chau da pho c�p h6a khai ni�m.
Lien quan den giao Cl,l Montessori, chung t6i con c6 mot
cau chuy�n nh6 khac. Phan 16n cac bang mau cua chung toi
deu b�ng g6, 6 giua la bang mau, hai ben la mau tr�ng. Toi biet
c6 mc)t so bang mau lam tu nhva, cam giac cua nhva va go rat
khac nhau, nhva rat nh�, so vao la biet ngay. Neu tren duOn.g
chung ta nhin thay m(>t mieng go rat dt;>p, to khoang b�ng mot
vien ng6i vu6ng, ch�c ch.in b�n se nh�t lay. Con neu la mc)t
mieng nhva, c6 the bc;in se bo qua. Dieu nay la vi sao thi chung
ta kh6ng the ly giai ro rang. Chung ta la n guOi Ian, chung ta
da kh6ng the noi r6 rang nhfrng cam giac S<Y khai Cua minh.
Nhung t6i cho r.ing, tv nhien th�t ky di�u, ban chat cua sv
song rat c6 the tuong thong v6i nhfrng thu t\T nhien. Con tre
thich choi nhttng do v�t lam tu go va dung nhu v�y, nhu chinh
TON TmJY Tuvfr

ch ling ta da cam nh�n, bang mau lam tU nht,ra se khien tre cam
thay nhu m9t tro choi, ch.ic ch.in la c6 kha ming nay. C6 nhfrng
bang tinh lam tu go rat to, phai kha vat va m6i om n6i. Co
nhfrng h.ic tre be khong n6i, phai ti vao bt.mg ma tha di. Neu
lam nh6 di, ho�c lam being nhtJa, cam giac d6 cling hoan toan
bien mat.
Thay giao Luu chuyen lam giao Cl,l cam m(>t mieng go, day
b eing m(>t cuon sach, to khoang ban tay ngum 1611 . Con trai t6i
nhin thay lien xin luon. Ket qua la, tuan d6 mieng go nay duqc
ua thich vo cling. Dam tre truang chting toi binh thuoog khong
tranh gianh do cua b"m, nhung mieng g6 nay la ngo?i 1¢. Chi
can Tan Tan khong ccin th�n de & dau d6, qu ay l?i thi mieng
g6 da b! m(>t b?n khac mang di mat roi. Neu b<;1.n nay la la,
mieng g6 d6 l?i se bt mot b�m khac mia rnang di. Bu6i toi, Tan
Tan ngoi 6 bl,lc cua, kh6c am I, n6i: "Go cua con bt Ky Ky mang
ve nha r6i". Toi n6i: "Go nao? De m� tim cho con mieng go
khac". "Khong, mieng go day ca, mieng go day ca!". Sa u d6
toi hoi thay giao Luu, thay n6i: "La m(>t mieng go & trong
xu6ng, em cam thay mieng go sa vao rat thich, nen cho Tan
Tan". Toi n6i v6i con: "Con dl1ng lo l�ng, ngay mai m� se tim
mieng go cho con".
Ngay horn sau, mieng go d6 l<;1.i xuat hi¢n 6 truoog, chau
nay truyen tay chau kia. Toi hoi: "Mieng go nay c 6 bi m�t gi
the nhi?" . Ca nha thay giao Luu deu lam nghe rnc)c, thay n6i:
"Lo?i go nay hay l.im, cam len tay cam giac rat tuy¢t". Dung
the, c.1m mieng go tren tay v�n con luu giu duqc cam giac cua
 Oil.JONG 6: TAI SAO TRF. EM THICH LAP DI L A.I' LAI MOT VIEC?

sv song, tat ca giao vien chung toi aeu c6 the cam nh�n duqc
dieu nay, nhu thay giao Luu n6i "rat thich sa''. Dieu nay khien
toi nh& lt;ti m(>t cuon tieu thuyet cua Nh�t Ban, m(>t dua tre c6
cai ho 16, luc nao n6 cling mang theo, len 16p cling man me, di
ngu cling man me, lam gi cling khong rm, sau cung ngum khac
da d�p VO cai ho lo cua n6. Oieu nay r6 rang da pha ho(;li nang
h.rc cam giac doi v6i. cai ho 16 cua dua tre nay.
Thm gian nay mieng g6 d6 cling tr& thanh "rnieng vang
mum" cua lO tre con, chung truyen tay nhau rat lau, con toi
cling da bao Ian phai roi nuoc mi\t vi n6. M(>t thang sau, micng
g6 d6 bien mat mot each than bi.

65
 Chuang 7

' ' I �
QUA TRINH PHAT TRIEN
A I A ;;> )

TAM LY NOI TAI O TRE

,, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - , ,

: St! phat trien tam ly tl! phat 6 tre la lien t1,1c khong
I
I
I ngtrng, "lien quan trvc tiep den tiem ll!C tam ly cua ban than
I
I
I
I tre ma khong lien quan trl!C tiep den cong Vi�C cua giao
I

vien". Ep tre ve tranh, lien t1,1c d9y tre ve tranh, c6 the dan
den vi�c ca dOi dua tre ay khong the ve tranh m¢t each thvc
Sl!. Khong chi lam mai m9t ht.Ing thu tl! nhien, ma each d9y ,
I
I
nay khong khac gl tr6i them gong xieng vao tam tri tre. I
I
'------ - - - - - - - - - - - ------- - - - - - - - -- ---------------------------�
 on tessori n6i: "Tre em ph6 c�p h6a nhfrng khai
M ni�m da h9c". Da y la m<)t qua trinh tri h,rc, la m<)t
lo�i sang t<;t o 6 tam sau n<)i tam cua moi ngum . Vi dl,1 horn nay
t6i h 9c "mau tim ", d ay la m<)t kha i ni�m Cl,1 th�. Nhung d �t
"mau tim" vao trong cu(>c song, qu a trinh ay c6 the pha i can
den may thang, th�m chi ca nam m6i c6 the h oan thanh.
Toi phat hi�n con trai toi thuang xuyen nhu v� y, vi dl,1 n6i
"hieu", cau d a u tien cua qu yen sach "Hoang tu be" n 6i the
nay: "Toi muon lam m(>t h9a Si, nhung ngu&i l6n khong hieu
t6i, toi danh phai lam m(>t phi hanh gia, t6i lai may bay". Khi
doc cho con, toi kh6ng d�c bi�t nhan m<;tnh dieu gi. Sau d6 c6
m(>t horn con trai toi bong n6i v6i t6i: "M� kh6ng hieu con!".
Luc d6 chau m6i 3 tu6i .

Con c6 rn<)t rnn t6i d9c sach cho con nghe, n6i ve vi�c
khung long da bi di�t vong the nao. "Mua he n6ng m,rc, cay
c6i kh6 heo, rn�.t dat ciin kh6 . . . ", sau d6 m<)t nam, m(>t horn
con trai t6i h6i t6i : "M� ai, t<;ti sao mua dong kh6ng c6 rn a u
xanh?". Toi n6i: "Con thay day mua dong qua l<;tnh, co xac XO',
cay tn,ii la". Con trai toi n6i: " M� nen n6i the nay - co cay kh6

(") "Hoang tu be": Tac pht:\m noi tieng cua nha van Antoine d e
Saint-Exu pery, xuat ban nam 1 943.
ToN THVY TUYFT

heo". St,r vi¢c mot nam tru&c, den luc nay con toi van con ghi
nh6, toi nghi d6 chinh la qua trinh khai ni�m phat trien den
pho c�p h6a. Kho heo la do ncing n6ng, nhung ma gia l�nh
ding c6 th� khien cay coi kho heo. Tam tri con da phat tri�n
den bu&c c6 th� thoai mai lien tu6ng va SU dl,mg khai ni¢m roi.
Nang ll;l'C bieu d�t bilng lOi la bieu hi¢n cua trinh do phat
trien tam ly va tri ll:fc. Chtlng h;;m nhu be Dan Dan & trucmg
chung toi. Chung t6i dua chau di ch9n quan ao, ch9n OUQ'C mot
bo kc ngang, mot b('> cham do Cocacola, l�i ch9n mot b('> kc 6.
Ngum l &n ai ding bao b9 ke 6 d�p nhat. Luc chting toi thu
quan ao cho Dan Dan, chau khong he to y phan d6i, khong he
noi "chau khong m�c". Chau rat vui ve cm b<) quan ao dang
m<:tc. M� chau bao: "Chung ta thu b¢ ke 6 nay tru&c nhe". Luc
nay, chau bong kh6c am len, kien quyet kh6ng m�c quan ao,
cho du nguOi l<m c6 giang giai the nao, chau vua kh6c vua
gi<)m chan khong chiu m?c. Sau d6 co giao Vien n6i: "Cu de
the di, cu d� con be ra ngoai chai m(>t lat, gia la mua he ccmg
khong SQ' lc:mh". The la d�t con be len xich du, cu 6 tran the ma
chai mot hie . Toi om dong qu a n ao ra thuang luqng vm con
be: "Dan Dan, con la con gai, a tran the nay xau l�rn, dn.ing ta
m�c quan ao vao nhe?". Chau cum n6i: "Vang 9 " . Toi hoi:
" M�c b<) nao?". Chau n6i: "Be) charn do". The la t6i m�c cho
con be b9 qu a n ao cham do. Ngum IC:m bong hieu ra nguyen
nhan, m� chau n6i: "Dan Dan, con muon mc)c bo quan ao cham
do nay thi phM n6i vrn mt;, ai l9i khoc am I ma kh6ng chiu noi
gi nhu the?".

68
 CHUONG 7: QUA TRiNH PHAT TRJF,N TAM LY N()J TAI CJ TRE

Luc d6 D an Dan m&i 2 t uo i 10 thang . Chau bt a p Ive? Hay

la tam tri chau chua phat trien den bu6c nay, khong biet r�ng
c6 the dung lOi n6i d e gicii quyet v an de? Sv v i �c nay da nhcic
nho t6i, bc'Yi vi con t rai t6i cling thuc'mg xuyen nhu v�y, g�p
phai ch uy�n gi cling kh6c ma khong n6i gi. Ch6ng t6i n6i:
"Con phcii n6i ra, n6i ra chung ta m6i c6 the gici.i quyet, t<;li sao
lc:ii khong n6i ra ma cu kh6c the?". Sau nay t6i phat hien ra tam
tri cua con tre v�n chua d<;it den bu6c c6 the dung "lOi n6i" de
giai qu yet van de, chung kh6ng the n6i ra nen phai du n g each
kh6c de giai quyet. Kh6c la de bieu d<;it tinh cam, cling la m(>t
kieu bieu hien cua tam tri kh6ng th6a man cua con tre.

Tren thvc te, khi lam vi�c gi, ch ung ta thuc'mg ep cac con.
NguOi l6n de nen con t re m(>t each v6 thuc. Chung ta hun g
hon tu yen bo "B O ke 6 nay d �p, b(> ke 6 nay d�p . ", dieu nay
. .

da gay cho Dan Dan m(>t ap Ive rat l6n, khien chau khong the
n6i ra, chau cam th ay chau kh6ng the thay dot CTUQ'C dieu na y .

Van de n ay cling giong nhu qua trinh phat trien tfr Cl.,l the
den khai ni�m, co lien qu an d en Sl! phat trien tam tri. Khi O(;lt
den m(>t dc:ing tam tri nao d6 tre m6i c6 the n6i ra, khi chua
d? t den dc:ing tam tri d6, tre khong biet nen lam the nao. Luc
nay, neu nguOi km chung ta gay ap l�rc cho cac con, c6 the
cac con se g�p phai m(>t loc:it cac van de ve t a m ly, tron g khi
chung ta kh6ng he biet goc re cua v an de d a d uc;rc nu6i tron g
nhu the nao.
511 phat trien tam tri can th&i gian, SI! phat trMn tam ly fl!
phcit cua tre em gi6ng nhu Montesseri tirng n6i, "lien tµc
T6N Tm;v TUYET

khong ngimg". Cung c6 nghia la tre dang "lien t1Jc khong

ngimg" tiep thu ta't ca mQi thri xung quanh "co lien quan tr11c
tiep den tiem ll!C tam lj czia ban than tre ma khong Jien quan
tn1c tiep den vi�c d1;1.y cua giao vien ".
Vi d\l nhu vi�c ve tranh. Nang h.,rc nay rat quan tn;mg. Ve
tranh can phai nelm belt duqc doi tm;mg, ve tranh cling la khuc
ma dau cua chfr Viet. Sau chfr viet, ve tranh la each de the hi�n
tu tu6ng va canh ng(>. Con toi den nam 5 tu6i m6i bu6c vao
thOi ky nhc;iy cam cua vi�c ve tranh, con tru6c d6 thi deu la:
"M�, ve cho con cai quc;it di�n ! ", "M�, ve cho con cai nay . . . ".
Luc d6 t6i nghi, con nha ngurn ta deu biet ve het roi, sao con
minh lc;ii khong biet ve. Bong den m(>t horn, con toi belt dau
ngoi ve ca m(>t ngay, m(>t luc da c6 the ve duqc mum may hue
tranh. Hon nfra, chau con nhin chiec o to la c6 the ve duqc chiec
6 to, nang h,rc d6 den th�t bat nga. Toi c6 m(>t earn giac: "Tre
con qua th�t rat tuy�t vrn". Tru6c do, toi nao toi cung ve cho
con, ve hang nam trOi, con van khong biet cam but ve la gi. a
day, CO m(>t kieu phat trien tarn ly gQi la "lien h,IC khong
ngirng". Chi t6i m(>t horn, ket qua bong hien hi�n ra, con da
biet ve. Bc;in n6i xern, Sl,l phat trien tam tri nay, cam giac nay
c6 lien quan gi den cong vi¢c rnang tinh ke hoc;ich cua giao
vien? Khong he lien quan. Neu chting ta co ep cac con ve tranh
khi cac con chua phat trien den thrn ky nh<;ty cam nay, c6 the
t<;to ra rn(>t hi)u qua VO cung dang SQ', h�u qua nay se giet chet
kha nang h(>i hoa barn sinh cua tre. Truong chung toi rung hay
c6 cac be ru truang khac chuyen den. Toi cam thay ca drn nay

70
 CHUONG 7: QUA TRiNH PHAT TRIEN TAM LY NQI TAJ 6 TRE

cac be khong the ve tranh dUQ'C n ua Nhfrng buc tranh cua cac
.

be mai mai chi la m�t trm, co, cay, nha va hai em be dang nhay
day. Den noi, co giao cua cac be phai n6i : "Chan chet di duQ'C,
den nua nam roi van ve mai nhfrng thu nay". C6 con ve man
dem, xong xuoi m6i phat hi�n ra minh con ve ca m� t trm, danh
p ha i VO bo di, ve 11;1i buc khac. T1;1i sao v�y? Vi�c ve tranh cua
cac be da ht trinh tl,f h6a, cong thuc h6a, phan tam tri cua sue
sang t1;10 da ht b6 bu<)c b6i tu d u y va cong thuc d1;1y cua cac
giao vien.
Thai d<) doi XU cua chting ta v6i cac con phiii het sue dn
th<:tn va khoa h9c. Neu b1;1n khong ccln th<:tn va khoa hQc, c6 the
b�n se pha hong ca cu<)c dm cua con. T1;1i sao l1;1i n6i nhfrng giao
vien mam non chinh la kien true SU tam hon cua nhan 101;1i. M<)t
ngum bc;ln cua toi n6i ding: "Toi phat hi¢n ra m¢t bi m� t, nghe
nu6i d�y tre dling hang thu ba trong nhfrng nghe kiem tien
nhat tren the gi6i". Chun g ta biet 6 nhfrng nu6c phat trien,
nghe bac sI nha khoa va nghe l u � t SU kiem tien rat kha. Tren
thl,fc te, o nhfrng nu6c nay, dta vj cua nghe giao vien mam non
kha cao. C6 nguOi hoc xong tien si thi di trong tre. N gum ta
ch9n nhfrng nguOi uu hi nhat de dao t1;10 16p mam non, b6i vi
giai do�n tu O den 6 tuoi quyet d tnh ca cu<)c dm con ngum.
Montessori con coi tn,mg giao vien mam non hon ca nha khoa
h9c va nha tien tri. Neu nhu chting ta coi tr9ng giao d1,1c mam
non hon, c6 the hy v9ng cua chting ta scip thanh hi�n thl,fc.
Con n gum rat 11;1 ky. Vi d1,1 mot ngum xau, de ngum nay di
dC;ly dC;li hoc, c6 tM cac sinh vien se hQc theo, din g c6 the khong

71
TON THUY TurtT

h9c theo, nhtmg phan nhieu la sinh vien kh6ng hQc theo.
Nhrmg neu d� nguOi nay den dc;iy cac be mam non, cac be se
hQC theo rat nhanh. B&i. vi gi a o vien chinh la m6i truemg ctia
cac be. Con nh6, m ot Ian t6i den mot truemg mam non, cac be
chc;iy ua ra, nhung giao vien nhin thay, ngan lc;ii: "Ve cha!". Cac
be lc;ii quay ve cho. Toi nghi, mot nguOi tho lo den nhuemg ay
ma lam giao vien mam non thi th�t la dang sq. Tam tri cua cac
be mang tinh tiep thu! Giao Vien mam non phai la nhfrng
nguOi uu tti nhat. Giao V ien mam non kh6ng phai la giao vien
theo nghia thong thuemg, ma con phai la m ot nha tam ly h9c
chan-thi�n-my. Dc;iy con ve tranh thi ph<ii la mot h9a si chan­
thi�n-my; dc;iy con d anh dc'm Cling phai la mot nha am nh?C
chan-thi�n-my. Nhrmg hi�n thl,lc l;;ii hoan toan nguqc lc;ii, nhu
Hegel timg n6i "the gi6i dt1ng b�ng dau", chting ta khong he
thay d6i c1,1c di�n "the gi6i dUllg bAng dau".
C6 mot lan mot nguOi b;;in den nha toi, mang theo co con
gai nh6. Chung t6i dan con di c6ng vien chai.. Yao c6ng vien
mot luc, co be n6i : "Ba ngum xep thanh ha ng! " Chung toi
.

dt1ng th anh hang. Co be n6i: "Khong duqc n6i chuy�n, ai n6i

chuy¢n t6i cho ra ngoai, n h ot 6 nha v� sinh". "Bu6c deu!".
"Khong duqc quay dau l;;ii! Quay dau l?i se . . . ". Co be h6n h&
s<'ip xep chung toi, lien t1,1c n�t n(>. Nh6 nhu v�y, sao l?i thich
the nay? M� co be n6i, t;;ii co giao chau cling the, nen chau bc'i.t
chu6c y h¢t.
Tre con 6 truemg chung t6i biet n6i: "MOi m� xin loi con".
"M� ph3i n6i la 'mOi"'. "M� lam con gi�n roi". "ME,!, m� khong

72
 CHUONG 7: QUA TRiNH PHAT TRIEN TAM LY N<)I TAI 0 TRE

nen lam nhu v�y''. D6 la vi giao vien 6 truang cung nh� nhang
n6i v6i cac be nhu v�y, lau d<in cac be da tiep thu va lam theo.
Tre con nhin be ngoai c6 ve nga nghech, nhung thvc ra ch ting
dang chu y ti.mg lOi n6i hanh d(mg cua b;;m, each suy nghi cua
b<;tn, each b<;tn danh dim, bu6c chan cua b<;tn, than thai cua b�n,
tat ca nhfrng chi tiet cua b<;ln! M6i cu d(mg cua kh6e moi, moi
cu d(mg cua ng6n tay. Quan trQng hon la, tr(;lng thai y thuc va
trinh h,r cua giao Yien cung duqc cac em tiep thu m(>t each VO
thuc. Thu giao vien can chuan bi khong phai la dl,mg Cl,l d�y
hQc, kh6ng phai la moi truang l6p hQC, ma la tinh than cua
chinh CaC CO, d6 m6i la S\l' chuan bi dung d<in nhat.
Montesseri n6i, "Mt,1c dich giao d\lC cua tuoi au tho la
giup cho tri Ive, tinh than va the tr�ng cua tre duqc phat trien
h,r nhien, chu khong phai la b6i du0ng tre thanh nhfrng hQC
gia tam thuang". "Sau khi cung cap moi truang thich hqp cho
vi�c thuc day cam giac cua tre, chting ta phai cha dqi de cho
nang h,rc quan sat phat trien tv nhien va d(;lt t&i trinh d(> tv
giac, d6 chinh la ngh¢ thu�t cua nhfrng ngum lam giao d\lc".
Toi xin dua ra m(>t vi dl,l de lam ro y tren. Chung t6i dua
cac be ra ngoai ve phac h9a. Cac be deu mang theo gia ve, bang
mau va btit. Chung toi bao cac be ve cay 6 tru6c mi.it. Toi phat
hi¢n ra m<)t be ve the nay: Dung btit mau do ve than cay, dung
but mau vang ve la cay. Khi nhin thay giao vien nen lam the
nao? M¢t giao vien Montessori uu tu se khong hoi gi va m�c
k¢ be. Montessori n6i, ltic nay con tre van chua tr6 thanh ngum
quan sat CUQC song. B<;ln kh6ng can phai sua h(> tre. C6 thcf c6

73
TON THl)Y TUYET

nhimg giao vien se n6i vOi tre: "Con nhin xem cay mau gi? Con
nhin xem c6 phai con da ve sai roi khong?". Neu con tre van
khong hieu, giao vien 1<;1.i n6i: "Con nhin l�i xem di". C6 nhimg
giao Vien CO the con tich Cl;l'C han, con cam h�n mc)t ca i la lam
mau cho tre: "Con nhin xem, cai la nay so vOi . . . ".

MQt thOi gian sau, chtlng ta phat hi�n ra em be nay da

khong con ve than cay rnau do, ma ve than cay rnau nau,
nhung van ve la cay mau vang. L;;i.i khoang nua narn sau, be
da ve chinh xac mau cua than cay va la cay. Qua trinh nay
khong ctin den giao vien chi clan. Neu tre chua the ni'im vfrng,
d6 la Vi Sl! phat trien tarn tri CUa tre Va thOi ky nh<;1.y cam chua
den, tre Van chua tra thanh nguOi quan sat CUQC song.
Trong phuang phap giao dl,lc Montessori, trong qua trinh
thao tac d6 dung d;;i.y h9c, khi giao vien cam thay tre khong
ht.lng thtl, vi dl,l n6i: "Co oi, con muon uong nu&c". Ho�c la c6
m(>t bieu hi(!n khong thi�n chi nao khac, m(>t ngurn giao vien
Montessori se mim cum xoa dau tre, cho tre ra ngoai. Tre lam
the c6 phai la ph�m loi? Khong phai, cho du la con tre c6 d6ng
y lam theo hay khong, tat ca la ho;;i.t d(>ng mang tinh h,t phat
cua tre. Ciao vien khong QUQ'C am thi, dan dtit tre. Montessori
n6i, d<;1.y h9c phai nghiem kh�c tuan theo nguyen t�c giam
thieu Sl;l can dl;l' cua nguOi d<;1.y h9c<».

(*) De phcit tricn nang Ive tu duy, ren luy(!n ky nang lam vi�c va
quan Iy c<mg vi(!c cua tre, Montessori danh cho tre nhlmg khoang thm
gian ID<Y OC th vc hi�n cac "dt,r an" cua minh. Ova tren quan sat, ba dua

ra ket Iu�n r�ng, tre em the hi�n sv t<)p trung cao d�) khi ctuc:rc tv do

74
 CHUONG 7: QUA TRiNH PHAT TRIEN TAM LY NC)! TAI 6 TRE

Toi biet, b6 m� va giao vien d�c bi�t thich can dlJ vao ho(:lt
d(>ng cua tre. Toi da tirng rat tich ClJC lam Vi�.Y· Khi con toi 4
tu6i rum, van chua biet dem tu 0 den 10, cu m6i bu6i chi�u,
cu den truang la toi l(:li d\l d6 con. Toi n6i: "Tan Tan, m� nghe
n6i cac co khen con lcim". Con trai toi h6i: "Khen cai gi co C:l ?".
"M� nghe n6i horn nay con den 16p da biet thao tac v6i cac d6
dung d<:ly toan<'> r6i". Con toi nghi m(>t luc r6i n6i: "Khong
phai, horn nay con l<ip xe va xay nha ma". Hi�n nhien la ki�u
am tht nay da khong dC;lt duqc ket qua. Chieu nay khong hi�u
nghi�m thi toi d6i chieu khac. May horn sau t6i l(:li n6i: "Tan

kham pha V<) s6 nhfrng di�u thu vj xung quanh. Do d6 cac giao vien
Montessori cho phep tre h,r ch9n cong viec ma chung se lam, ti.r quyet
dinh each lam va thm gian hoan tat. Nhu v�y, hqc sinh thi duqc h,r do
tim hieu va trai nghiem trong khi giao vien co thOi gian de quan sat va
giup do tre khi c�n. Giao vien khong yeu du tre bO d6 cong viec cua
chung, tru khi thi.rc si.r c�n thiet.
(*) Montessori phat trien b(> d6 dung d�y hqc de phat trien nam linh
Vl,lC: giac quan, ky nang CUQc song, ngon ngu, toan, dta ly va van hoa.
B(> d6 dung d�y hQc nay bao gom 134 tro choi khac nhau danh cho tre.
Cac tro choi nay duqc thiet ke de tre ti! choi va ti! kiem chi.lng ket qua
cong vi�c cua minh (vi dv b(> xep hinh ban d6 the gi6i, neu cac manh
ghep se chua kh6p l�i duqc v6i nhau, tre h! biet la minh chua xep dting).
Giao vien duqc dao t�o de hieu ro y nghia cua moi tro choi, quy trinh
va each giai thich cho tre. Trong gio hqc, tre tl! ll!a ch9n tro choi cho
minh - moi tr(> nh�m phat trien m(>t hay m(>t vai trong SO nam linh Vt!C
tren. Neu tre g�p kho khan, giao vien se dua ra chi dcin hqp ly cho tre.
a day, tac gia muon huOn.g con thao tac cac d6 dling d�y toan.

75
TON TH1,JY TUYET

Tan, nghe co giao n6i la con khong thong minh b�ng cac b?n
khac, con ch<ing biet thao tac v6i cac d6 dilng d?y toan gi ca.
M� khong tin dau, m� cam thay con la dua tre thong minh
nhat the gi6i nay, chung ta ra thao tac d6 dung d?y toan di".
Phuong phap nay thinh thoang cling phat huy tac d\,mg, con
toi ding c6 tham gia m('>t Ian, r6i may thang sau khong d(mg
den nua. Den hie toi l?i dv do n6, n6 da n6i: "M�, sao m� cu
ep con thao tac nhfrng d6 dung dc:ty toan the?". Toi n6i: "M�
khong biet". Sau d6, giao vien cua con toi n6i: "S& di con chi
khong thich choi v6i nhfrng d6 dung dc:ty toan la vi chi da t?o
cho chau m('>t loc:tt nhfrng tr& ngc:ti tam ly. Chj cu n6i mai cau:
'Con di thao tac nhfrng d6 dung d�y toan di . . . "'. H�u qua la
con toi chan ngiit may con so. May ma con toi da kha d('>c l�p
ve y chi va tu tu&ng, gan nhu khong bj anh hu&ng cua nguOi
khac. Bon nam h9c :µlam non, chau danh toan be) thOi gian &
"vuem bach thao" phia sau truemg. Chau da chai tr9n v�n den
6 tucii rum.
N6i den cac ho�t dong d?y hoc, nhan ti�n toi xin n6i them
ve van de "tra ve vj tri". Giao d\lC Montessori yeu cau tre dua
d6 d<;lC tra Ve Vj tri, thong qua hanh vi nay hinh thanh cam giac
tr�t tv cua tre, lam ca so chuiln bi cho vi�c h9c toan sau nay.
Nhung Tan Tan tr6 ve nha thi kh6ng thl,l'C Sl,l' thvc hi�n ho�t
dong "tr6 ve vj tri" nay, kh6ng yeu thich cong vi�c nay. Rat
nhieu nhfrng b�c lam cha lam m� cling g�p phai van de tuong
tv. Con tre ra kh6i nha, di den dau cling tra d6 v�t ve vj tri cu,
duy nhat 6 nha l a kh6ng hoan toan tuan theo quy t<ic nay. M6i
 CHUONG 7: QUA TRINH PHAT TRIEN TAM LY NOi TA.I 0 TRE

lc\n den nha toi, co giao Luu l;;i.i nghiem khc'ic n6i: "Tan Tan, tra
d6 d;;i.c ve vt tri cu! Neu con khong tra d6 d;;i.c Ve vt tri cu, co se
vili cai xe & ngoai VUCm kia cua con di day!". Con toi thay tinh
the c6 ve th�t, bc1t dc\u dua cac d6 v�t tra v� vt tri cu, nhrmg
khong thl,lC Sl,l tl,1' nguy�n. Toi x6t con, cung cam thay khong
thocli mai, n6i: "Dang a nha, chau n6 cung c6 the khong cc\n
qua cilng nhc'ic". Co giao Luu n6i: "Chi khong Montessori gi
ca". Toi n6i chinh co ay m6i kh6ng hieu Montessori. Ch�ng le
l;;i.i cu6ng ep con xay dl,lTig cam giac tr�t tl,1'? Toi cam thay co
ay th�t qua nghiem khc'ic v6i con trai minh. Lam nhu the se l;;i.i
nay sinh ra nhfrng van de m6i khac.
Toi vAn suy nghi ve van de nay trong mot thOi gian dai,
Cai kieu "thu dc;m rat CO tr�t h,r" nay rot CUQC CO lien quan the
nao den vi�c h<;>c toan? Trong tam ly h<;>c c6 m(>t each n6i, riing
nhfrng dua tre song trong moi truang cua nhfrng gia dinh l('m
xon, khong c6 tr�t tl,l, thuemg c6 ket qua h9c toan khong tot.
Nhung cling c6 tinh huong la, c6 mot so gia dinh thm)c thanh
phan tri thuc, gia dinh kha Ion x('m, nhung chau h9c toan van
rat tot. Toi h6i co giao Luu: "C6 nhfrng nha hk nao cting ngan
nc'ip sc;ich se, nhung tu duy cua con tre lc;ii ma h6; c6 nhftng nha
do d<;lc l('m x()n, nhrmg dc\u 6c con tre l<;1i ro rang ranh m;;i.ch.
Nguyen nhan la do dau?". Sau d6 toi cung tim duqc cau tra
lOi, con tre c6 tr�t tl,1' cua rieng minh. v c;in v�t con c6 ket cau,
huong h6 la dc\u 6c con tre!
Cht.ing ta nen chu�n bt m(>t moi tru<'>ng ngan ni:ip, nhfrng
hanh vi dung ml,lc, ngon ngu chuAn ml,lc, suy nghi dling dc'in

77
TON THt,JY TUYET

de nuoi du6ng tr�t ti! m)i t?i cua con tre. Mot chan ly gan v6i
phep tiic c6 the se duqc tre b�t ra vao bat cu hie nao. Nhung
cot loi khong n�m 6 cho con tre n6i duqc dieu gi khien ngum
}6n ngi;l.C nhien ma n;jm 0 SV tr()' gitip tre, de tre dUQ'C song
trong mot moi truang c6 tr�t tv, tu d6 xay dvng mot h¢ thong
c6 trinh tv tu trong ban than, b(> nao cua tre. D6 chinh la mot
moi truang c6 tr�t tq mot each tucmg doi. Neu song trong m(>t
moi truang tr�t tv tuy¢t doi, nhung moi truang ngon ngfr va
moi truang hanh vi cua tre l<;li khong chucln mvc, ciing deu
khien con tre ht roi loi;ln.
M()t moi truang c6 tr�t tv duqc xay dvng khien cu6ng tu
sv ep buc)c va quyen uy ciing la b i�u hi¢n cua sv b<;l.O Ive va
mat tr�t tv cua chinh ngum 16n. Chung ta phai dung tinh yeu
thucmg, ti:rng bu6c gitip tre hinh thanh mc)t moi truemg c6 tr�t
tv. Cung v6i sv 16n len cua tre, chting ta se citng tre cham soc
cho moi truang ay, sau d6 gitip tre, de tre tv cham soc moi
truang song cua minh. D6 chinh la m()t phan trong phucmg
phap d?y tre.
Neu cht.ing ta c6 the cho tre m()t m6i truang thoai mai hem,
de tre CO the tv to chuc phan CUa minh, con tre Se hQC dUQ'C
each quy n;,lp, con tre se nghiem khiic phan bi¢t va sap xep theo
ti:rng lo?i tat ca nhling thu ma be) nao da tiep nh�n. Dieu nay
can c6 thm gian de con tre bien n6 thanh tri Ive. Sau khi nc'im
ro van de, tri Ive se the hi¢n chu yeu thanh quy n�p va <lien
djch. Trong CUQC song, "<lien dich" cfing gQi la logic. Toi phat
hi¢n logic cua Tan Tan rat m;,lnh. Mot horn t6i h6i chau: "Tan
 CHUONG 7: QUA TRINH PHAT TRIEN TAM LY N(>I TA.I 6 TRE

Tan, con ngum can nhat dieu gi de phat trien?". Chau n6i:
"Yeu!". Toi l(,li hoi: "Hinh thuc bieu hi¢n Cl;l the nhat cua yeu
trong CUQC song la gi?". Chau n6i: "Hieu!". Tren tht,tc te chau
tra lm khong hay, nhung chau da biet suy lu�n va suy lu�n
m¢t each logic. Vi the toi n6i v6i co giao Luu: "Co dirng co ep
con toi dua d6 v�t tro ve vi tri! Co khien toi rat kh6 XU. Khi co
n6i dua do v�t tr& ve vi tri, cac co tren m�t con toi bbng ding
len, con toi con quan sat ca siic m�t cua co. Toi khong muon
con trai toi phai quan sat siic m�t cua ai de song. Toi khong
muon con toi phai sq bat cu ai".
Sau d6 toi quan sat ti mi, trong rat nhieu vi¢c, Tan Tan rat
logic, siip xep rat ro rang. Khi con toi 5 tu6i, mbi lan toi h6i
con: "Tan Tan, 1 c(mg 1 b�ng may? Con n6i cho m� nghe xem
nao". Chau n6i: "11 !". Sau d6 toi nghi: Dung, 1 va 1 d�t C(,lnh
nhau dl.ing la 1 1 con gi! Toi l<:!i hoi: "The 1 c(mg v6i O thi bkmg
may?" Chau n6i: "10!". Cu nhu la dau 6c nhanh nh<:ly liim. Sau
.

d6 toi nghi: Cu c�u nay th�t la khong the d<:!y noi, thoi b6 di
v�y, khong d<:!y mia. Nhung, m¢t thm gian sau, toi lc;ii phat
hi¢n tinh huong m6i. Nha toi c6 m¢t cai d6ng h6, tren m�t
dong h6 c6 1, 2, 3 . . . 1 2. Con toi thuang n�m tren sofa nhin
chiec d6ng h6. C6 mot horn chau n6i v6i toi: "M� oi, con da
phat hi¢n ra m¢t b i m�t!". Toi h6i: "Phat hi¢n ra bi m�t gi?".
Con n6i: "M� nhin xem, sau 1 1, 12 ch�c chiin la 13, 14, 15, 16,
17, 1 8, 19, dung khong?". Toi n6i: "Dung!". Tht,tc te la, tren
chiec dong ho d6, sau 10 chi c6 1 1 , 12, nhung con t6i tt,t suy
lu�n ra 13, 14 . , ma d�ng sau m oi so "l" tat phcii la tU 1 den 9,
. .

79
TON TmJY TUYET

dieu nay la h,r chau suy lu�n ra. Day la m(>t kieu phep c(>ng, la
each tinh gia theo 24 tieng. Day chinh la each nh6 cua IIg6c bat
ky" trong tam giac. Luc d6 toi vo cling ng;;ic nhien, b&i vi toi
luon cam thay con trai minh th�t la ngu mu(>i, rat kh6 khai
thong. Nay con c6 the suy lu�n den ca van de nay, l;;ii m(>t l�.n
nfra chUn.g minh cho th6i ky nh;;iy cam ma Montessori da n6i.
Toi nghi den co be Van Tan o tru6ng chung toi. 5 tuoi be
vao tru6ng, luc d6 be v�n khong biet gi ve toan. Khi be 6 tu oi,
bong m(>t horn be ng?c nhien keu len: "9 c(>ng 4 la 13; 8 c(>ng 5
cling la 13; 7 c(>ng 6 cling la 13 . . . deu la 13, cac c�u nhin nay!".
Luc d6, be dang thao tac v6i do dung d;;iy h9c la thap so. Be l;;ii
n6i tiep "9 c(mg 3 biing 12" "8 c(>ng 4 biing 12" . . . Trang moi
tru6ng Montessori, c6 dua tre 4 tuoi da den th6i ky nh�y cam
toan hQC, CO dua tre den 5 tuoi rum m6i den th6i ky nh;;ty cam
nay, nhung dieu d6 khong c6 nghia la dua tre 4 tuoi thong
minh hon dua tre 5 tuoi rum. B&i vi khi dua tre nay 4 tuoi, chau
6 vao m(>t th6i ky nh?y cam khac.

Dieu nay ciing c6 nghia riing, moi giai do?n cu(>c song c6
m(>t th6i ky nh?y cam khac nhau. Tre khong phat trien ve m�t
nay thi se phat trien ve mc)t khac.
Trang mcit m()t so b�c lam cha lam m�, thanh tich ngfr van,
toan hQc la tieu chugn danh gia m(>t dua tre c6 thong minh hay
khong. Nhung dUn.g tren g6c d(> sinh ton o the gi6i nay, m¢t
con ngu6i dn nhieu dieu hon the. M(>t con ngu6i c6 ly tinh,
c6 the gi6i tinh cam, dieu nay bao gom ca pham chat, nhan
each, d<;l.O due Va thgrn my . , nhfrng dieu nay con quan tr9ng
. .

Bo
 CHUONG 7: QUA TRiNH PHAT TRIEN TAM LY N<)I TAI 6 TRE

hem nhieu so v6i vi� tinh toan va nh?n biet m�t chu! Rat nhieu
nguOi xem xong "Titanic" deu rat xuc dong, d�c bi¢t la co gai
dUn.g & dau tau, giang rong hai canh tay, n6i: "Em cam thay
nhu dang bay". Day la m¢t cam giac, d6ng thOi cling la th�m
my. Nhung cling c6 rtguOi se n6i: "Dieu d6 th?t ch<i.ng c6 y
nghia gi". C6 nguOi khi xem nhfrng tac ph�m thu phap se n6i:
"Cung chi la khiic may cai chu len da ma thoi". Dieu nay
chUn.g t6 dieu gi? Chtrng t6 r�ng nguOi d6 khong c6 cam giac.
Ngh¢ thu?� ciing la m<)t kieu tri h,rc. N6 giup chung ta c6
nhiing cam nh?n phong phu ve m<)t the gi6i khac, d6 chinh la
cuoc song, la anh sang cua sinh m¢nh. Cho du la am nh;;ic hay
la my thw)t. . . thi ban chat cua ngh¢ thu?t la de lam d�p hem
CUQC song cua Chung ta, giup chti.ng ta cam nh?n CUOC song Va
ban chat cua n6. Toi nghi, cho du b;;in khong hieu ve my thu?t,
khong hieu ve am nh;;ic, nhung neu b;;in c6 the cam nh?n duqc
ve d�p cua n6, thi am nh;;ic va my thuc).t da & ben c;;inh b?n.

Tri lvc ngh¢ thu?t cua mot nguOi phai duqc xay dvn.g tu
nhiing nam dau dOi. Nha tre cua chung t6i c6 mot be 3 tu6i,
tiet hoc am nh?c chau da nghe muOi ltin ban "Thu gm Elise",
nghe het mum ltin, da het tiet hoc, chau kh6c khong chtu rOi
kh6i l6p ma v�n muon nghe tiep. Co giao danh phai kiem cho
chau m9t cai dai nh6, de chau deo tai nghe nghe. Nghe mai
nghe mai, nghe den luc an com, nghe den luc cai deli bi hong.
Chau m6i 3 tuoi, sao c6 the nghe lau nhu vf).y? B;;in n6i chau
khong hieu dUQ'C ban nh�c nay? Toi thi cam thay r�ng, cam
nh?n Cua chau kh6ng he kem gi SO V6i nhfrng nha am nh9.C ki�t

81
T6N Tm,JY Tmfr

xuat. Ch<ing le nhimg dieu nay l9i khong quan tr9ng ma chi
c6 phep c(mg trir va nh�n mijt chu mm la quan tr9ng thoi sao?
Con ngum phcii duqc phat tri�n toan di�n. Sl:l khac bi�t
gifra ngum v6i ngum n�rn & cam giac ve the gi6i. Cam giac cua
bc;in cang tinh te, cang phong phu, tr<;mg thai CUQC song CUa b�
cang tot. Cam giac cua b9n cang tho nip, cang dan gian, tr9ng
thai cu¢c song cua bi,m se cang kem.

82
 Chuang 8

K A ) ,

HUAN LlJYeN CAM GIAC

,? ' A!

CON DUONG DUY NHAT DE

, ,e , '
PHAT TRIEN TRI LlJC TRE EM

�---- ---------------- --------------- -------------------------

, '

C6 nhOng dua tre con chua biet di, khi bu6c Jen cau
thang nguOi 16n bi:it dau dem " 1 , 2, 3". M¢t dua tre chua
blet di lieu c6 hleu n61 khai niem trlrl..l tuQng nay kh6ng?
Nhung, neu dung vao thOi ky nhe;iy cam toan hQC cl.ta cac
be, nguOi 16n de cho be d\JQ'C tiep xuc v6i nhOng do dung
de;iy h9c lien quan, trai qua nhieu Ian l�p di I�p le;ii, be bong
nhien phat hien ra nhfrng do dung de;ty hQC nay la m(>t day
thu tl,r. Qua trlnh nh�m thuc sv v�t cOng giong nhu qua trlnh
an com, sau khi tieu h6a se tr& thanh m(>t phan trong cu(>c
song, c6 the thoai mai v�n dl,mg vao cu(>c song hien thvc.
D6 chfnh la trf h.,rc .
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - '
 ren d ay Chung ta da n6i den van d e giao dl,l.C
T Montessori, bay gia chting ta se ban ti ep , vi rat nhieu
b�c phl,l huynh quan tam d en van de nay. Tren thvc te, rat
nhieu b�c cha m� quan tam den van d e phat tri�n tri Ive hem
ca qua trinh p h a t trien nhan each cua tre. Con ngum say me
tri Ive nhu mc)t thu ton giao. Montessori dtnh nghia tri Ive
nhu the nao? The nao m6i la pha t trien tri Ive a tre em? Nhcic
den hai tu "tri Ive" I rat nhieu b�c phl,l huynh c6 mc)t co so Iy
lu�n nhat dtnh (trinh de) Iy Iu�n tuong doi) deu nghi den "tu
duy", nghi den "tri thuc", hc;>c t�p tri thuc, ncim vftng va sang
t�o tri thuc. C6 nhftng b�c cha m� con nghi sau scic hem, nghi
den quan h� gifra tri thuc cam giac va tri thuc ly tinh c6 cau
t�o ra sao de phong bi va sua chfra nhfrng sai s6t va nha.m
l�n cua hai yeu to nay . . .

Chung ta da tl:rng n6i, tre em l uon 6 trong tinh tr�ng "suy

nghi". Cac em nhin c6 ve khong "nhanh tri", nhrmg chung v�n
dang "kh&i dc)ng b<) may tu duy cua minh". Tu duy cua tre em
can thm gian, brn vi nhftng dua tre binh thuang thuang tdm
l�ng va yen lanh, c6 hie con hai "ngo ngAn", d6 la vi chting
d ang a trong tr�ng thai "tdm tu". 6 trong moi tru6ng cua tinh
yeu thuemg va tv do, ho�t dc)ng tu duy cua tre va ca c nang Ive
khac duqc pha t trien.
 CHUONG 8: HUAN LUYEN cAM GIAC. ••

Qua trinh tu duy la qua trinh t6 chuc doi v&i doi tm,mg tu
duy, t6 chuc nay va ket qua cua n6 cau thanh nen "tri thuc".
V{J.y thi doi tuc;mg tu duy tu dau tm? Tu nhfrng ghi nh6 ve hi�n
th\fc. Doi tu<;Yilg trong tri nh6 ti:r dau t&i? V&i tre n6 den tu tri
thuc cam giac.

Chung ta rat quen thu(>c m�nh de "Tat ca tri thuc bcit

nguon ti:r kinh nghi�m ca m giac", nhtmg v{J.n d1,mg n6 vao hi�n
th\lc cu(>c s6ng l<;li la m(>t vi�c hoan toan khac. C6 th� khien
kinh nghi�m cam giac "bay b6ng" thanh khai ni�m, tr& thanh
ca s& cua ly tinh, dieu nay rat kh6. L<;l.i c6 th� khien cho kinh
nghi�rn cam giac va ly tinh phat huy het vai tro cua minh ma
khong khien chung ta ng9 nh{J.n, dieu d6 cang kh6. Montessori
cung v&i nhfrng nguOi 6 nhfrng noi khac nhau dang dua tu
tuoog CUa ba vao CUQC song hi�n th\lC r<)ng rai, dt\u tien la Ung
dl,ll1g n6 vao cong trinh giao d1,1.c, chu khong phai chi bien n6
tr& thanh m(>t bao boi trong kho tu tu6ng, ho�c chi bien n6 tr&
thanh ky XclO sang t<;l.O cua nhU:ng nha tu tuoog.

Montessori n6i: "D�n dcit con tre ru cam giac den khai
ni�m, tu Cl,l th� den triru tu<;Yilg, den vi�c lien h� giua cac khai
ni�m". Ba gQi qua trinh nay la giao d1,1.c tri l\lC. Qua trinh nay -
qua trinh luy�n t�p cam giac, hoan toan la m(>t ki�u giao d1,1.c
cua rieng minh. N6 bu<)c phcli khong ngirng tien harm trong cac
ho<;l,t dong cua tinh l\f phat.

Day chinh la S\l huan luy�n cac ca quan cam giac trong
phuang phap giao dvc Montessori, phuang phap giao dvc tri

85
T6N Tm;Y TUYET

thuc cam giac m(>t each c6 ke ho�ch. Hom nay toi xin n6i den
van de ren luy�n cam giac cua tre em.
Trang phuong phap giao d"1c Montessori, thm ky tru6c 6
tu6i, chting ta t�p trung ren luy�n cam giac cua be. T�i sao
ren luy�n cam giac l�i dong mot vai tro to 16n den nhu v�y?
Tuy rclng tre em c6 nang h.rc phat trien tinh thcin tiem tang,
CO nhu cclu CUQC song h,r phat, nhung Chung van hoan toan
khong hieu gi ve the gi6i nay. Tiem nang tam tri to l6n nay
can phcii dl!a vao nhfrng S\f V�t hen ngoai de phat trien, cling
chinh }a can tim kiem nhfrng S\f v�t tu the gi6i hen ngoai de
ghep doi. Cach tot nhat de khai pha tiem nang cua nhan lo�i
la kh6ng ngl:rng tien hanh ren luy�n cam giac 6 thCYi ky au
tho, khi s6 lc1n l�p di l�p l�i d�t den mot so luQ'Ilg nao d6, tre
se sinh ra khai ni�m. Khi tre duqc ghep d6i chinh xac, tre se
tl! d(mg tien hanh l�p di l�p l�i vi¢c luy�n t�p cua minh.
Truoc 6 tu6i, tre em thong qua kieu l�p di l�p l�i nay de xay
dl!Dg toan b(> khai ni�m sinh ton.
Truoc mit, chr.ing ta da lam quen v6i diem nay, ren luy�n
cam giac th&i ky dau a tre em la con duimg duy nha't d� phat
trien trf ]l:fC cua tre em. Vi th€, truoc 6 tuoi tuy�t doi khong
duQ'C d{ly hQc theo ki�u truyen mi�ng. Huan luy�n cam giac,
ca ban nha't la thj giac, thfnh giac, vj giac, khliu giac, xr.ic giac.
Cac nha tre Montessori chucfn bi m(>t sfiluqn.g Jan cac d6 dung
d{ly hQC Ve phuong di�n nay.
The nao g9i la tu cam giac ren luy¢n phat trien thanh khai
ni¢m? Chting ta biet c6 nhfrng tre c6 nh�n thuc rat nh<;ty cam

86
 CHUONG 8: HUAN LlJYtN cAM GIAC. ••

vrn mau scic. Mau scic la mc)t phuong di�n cua tht giac, ngoai
ra con hai phuong di�n khac nfra, mc)t la de) sang, tre em may
thang tu6i da c6 th� nh�n biet ve de) sang; hai la cam giac l�p
the. Khi d;;ty ve mau scic cho cac em, Montessori c6 mc)t do
dung d;;ty h9c goi la bang mau. Hc)p dau lien cua bang mau
la ba mau ca ban (d6, vang, xanh da trOi), rn6i rnau c6 hai
phan, tat ca la sau phan. H9p thu hai la mum rnc)t mau: ba
rnau C(J ban (do, Vang, xanh da trOi), ha rnau trung gian cap
hai (xanh la cay, cam, tim), va ba mau trung gian cap ba (hong,
nau, xam) va hai mau den trcing. M6i mau c6 hai phan, tat ca
la hai muai hai phan. H9p thu ba la ba mau ca ban, ha mau
trung gian cap hai va ba rnau trung gian cap ba duqc chia theo
scic thai mau, tir d�rn den nh;;tt, m6i mau c6 bay phan, tat ca
la sau rnuai ba phan<'>. Thong qua vi�c so sanh, sfip xep theo
thu t\,? de con tre w nh�n biet. T;;ti sao phuang phap giao dl,lc
Montessori l;;ti dung bang mau de tre nh�n biet mau sfic? Dieu
nay lien quan den van de "chi ra va g<;>i ten" trong nh�n thuc.
Dung bang rnau de so sanh va giai thich, tre em nh�n biet
"bang rnau", sau d6 b;;tn n6i den mau d6 hoc)c rnau xanh, tre

(") 0 day nguyen van la "H(>p thu ba la scic thcii ma u cua ca hai hc)p
dau tien", nhtmg tren thvc te khong phai v{J.y, h(>p thu hai da bao gom
ba mau cua hQp thu nhat, trong khi h(>p thu ba chi co chin mau. Tham
khao them t<,li:
http: I I www .infomontessori.com I sensorial I visual-sense-color­
tablets.htm
http: / /www.nienhuis.com/ en / third-box-of-color-tablets-1-2.html
TON TH{)Y TUYET

em se c6 the "trim tuc.mg h6a rnau sci.c". V�y thi, tre se c6 the
nh�n thuc duQ'C nhfrng thu c6 lien quan den rnau s�c trong
CUQC song, qua trinh nay Se rat nhanh va chucin xac, tre Se phat
hi¢n ra hoa mau do, cai ch9p den cung la mau do, m�t trOi
cung la mau do, roi tiep tl,lC phat trien theo quy lu�t nay. Sau
khi tre da nh�n biet rnau do, tre se nh�n biet them cac mau
khac, qua trinh nh�n thuc ay c6 the la ca thang, cung c6 the
t&i mia narn.

C6 the chc;m ra cam giac de xay d1!11g khai ni�m va the hi¢n
duQ'C earn giac la hai vi¢c khac nhau. Chung toi tirng dua ra vi
dl,l: M<)t em be ve tranh, em ve la cay mau do, than cay mau
xanh, c6 giao muon sua sai cho em, Montessori ngan c6 l<:1i.
Luc nay, canh tuc.mg trong m�t con tre van la doi tuc;mg chua
duQ'C ly tinh chinh sua, nhin theo g6c do cua nguOi l6n la, "tre
van chua tr6 thanh nguOi quan sat canh v�t xung quanh". Tre
da nhom biet rnau s�c, nhung chua tr& thanh nguOi quan sat
mau sclc cua canh V�t xung quanh, chua t�p trung Sl! chu y vao
mau s�c. Mot thOi gian sau, c6 giao thay tre da b�t dclu thay
d6i, tre ve than cay thanh mau nau, ve la cay thanh mau xanh,
hoa thanh rnau do. Montesseri n6i: "Luc nay, dua tre ay da tr6
thanh ngucJi quan Sat CUQC song".

Tre em sinh ra da la m<)t nha ngh¢ thu�t, day la di�u ma

nhfrng ngum l6n binh thu0ng cht.ing ta khong the hieu duQ'C.
Tam tri cua nha ngh¢ thu�t kh6ng giong v&i tam tri cua nhfrng
ngum l6n binh thuang, di�u nay the hi¢n & vi¢c bieu d"1t b�ng
rnau siic. Van Gogh da bay to tarn Sl.J cua minh b�ng mau s�c,

88
 CHUONG 8: HU..\N LmtN CAM GIAC •.•

Paul Cezanne<'> say me dien ta ket cau sv v�t qua mau scic,
Monet<..> thu dung nhfrng mau sclc ky l;;i de ve tranh, ong cho
ding, chi c6 doi m�t dan thuan cua tre em m6i la chan thvc va
khong phien dien. Lien quan den viec ren luyen cam giac l�p
the, Montessori c6 m¢t d6 dilng d;;i.y hc;>c cam quan gc;>i la nh6m
hinh hc;>c ba chieu . Nh6m hinh hc;>c ba chieu nay gan nhu la bao
g6m toan b9 nhfrng hinh dang l�p the c6 trong the gi6i hien
thvc. Doi v6i d;;i.ng hinh chop n6n, chung toi de cho cac be tiep
xuc, sau d6 n6i v6i be day la hinh chop n6n. Luc nay, c6 the
cac be se n6i v6i chung ta day la cai kern 6c que, vi cay kem 6c
que ding c6 hinh dang nay. Phat trien duqc den bu6c nay,
Montessori gc;>i d6 la "tri Ive manh nha". Nh�n thuc m(>t sv v�t
cung giong nhu an com, sau khi tieu h6a se tr& thanh m9t phan
cua CCY the chung ta, CO the thocii mai V�n dt,mg trong CUQC song
hang ngay. D6 chinh la tri h.Jc.

Tren thvc te, trong phuang phap giao dl,lc cua Montessori,
thao tac v6i ca c dl,lng Cl,l d;;ty hQC yeu cau CO giao thl,lC hien
bu6c dau tien, sau d6 de tre tv minh thvc hien cac bu6c tiep
theo. Trong qua trinh tich luy clan dan d6, m6i ngay tre deu
phat hien ra nhfrng di�u m6i me, vi the viec ren luyen cam giac
rat quan trc;>ng trong phuang phap Montessori.

(*) Paul Cezanne (1839-1906) la mQt h9a si ngum Phelp thu(>c truOn.g
phai h�u an tm;m.g, la nguOi dUQ'C COi la cay du noi giua truong phai an
tugng the ky 19 va truOn.g phai l;\\.p th� the ky 20.
(**) Claude Monet (1840-1926) h9a si n6i tieng ngum Phap, m(>t
trong nhfrng nguOi sang l�p ra truOn.g phai an tugng.
T6N THVV TUYET

Vi dl,l nhu nhfrng con so, c6 nhfrng dua tre con chua biet
chfr, khi bu&c: len cau thang, nguc'Yi 16n hay dem " l , 2, 3 . ".. .

Dieu nay kh6ng phu hgp v6i phuong phap Montessori.

Montessori cho ding phan 16n tre tru&c 4 tu6i deu chua phat
tri�n den thc'Yi ky nhc;iy cam toan h9c, vi toan hoc la m(>t khai
ni¢m trUu tm;m.g, n6 kh6ng don thuan chi nhfrng b�c cau thang
hay nhfrng que diem, ma th� hi¢n a m9i phuong di¢n, m9i mtit
xich trong CUQC song, d6 la m(>t khcii ni¢m VUa tuong doi trUu
tuqng l?i tuang doi ph6 bien. V�y lam the nao d� tre em nh�n
thuc duqc dieu nay? Cac tai li¢u cha thay, tat ca tre em duqc
dao t?o theo phuong phap Montessori tren toan the gi6i deu
c6 thanh tich h9c toan "tuy¢t doi uu tti.". Chu y! H9 dung tu
"tuy�t doi" hoan toan h,r tin. H9 cho r�ng ren luy�n toan h9c
phai OUQ'C bcit dau tU ren luyen cam giac va cac v�t li�u cam
quan. Trong phuang phap ren luy�n Montessori c6 rat nhieu
do dung d<:ty h9c cam quan c6 lien quan den toan hQC: 6 ccim
hinh trl,l tron, thap hong, cau thang nau, d6 la qua trinh c6 thu
h,r, cling la m(>t qua trinh logic. Vi dl,l m6i lo?i do dung d?y
h9c deu do mum "nguyen to" tc;io thanh, xep hang theo thu tl,t
16n be, khien tre cam thay Sl,t dong nhat tu nhfrng dieu "khac
bi�t". Tre em se lc')p di l;)p l<:ti ho?t d¢ng v6i nhfrng do dung
nay. Montessori n6i, l?p di l?p l?i la bai t�p th� dl,l.C cua tri h,rc.
Chi sau qua trinh l?p di l<)p l<;li, tre em m6i c6 th� phat hi¢n
quy lu�t hen trong. Chi tl,t ban than tre m6i c6 th� phat hien ra
quy lu�t nay chu khong do giao vien nao chi dc1n. Sau nhieu
Ian thao tac, cac em da phat hi�n ra: "Do dung hoc t�p nay c6

90
 CHUONG 8: HUAN LffitN cAM GIAC •••

mc)t thu tt,r''. Thu tt,r ay la nhfrng thu Mn lugt trong m9t tong
th� thong nhat. Phat tri�n den bu&c thu hai, d� con tre nh<'im
m<'it lr;ii, co giao lay di mc)t thu trong tong th� ay, sau d6 lr;ii cho
tre tra ve v! tri cu. Luc nay con tre b<'it dau phan doan b�ng th!
giac chinh xac cua minh: a gifra da b! thieu. 51,f ren luy�n nay
phan bi�t r6 rang Sl,l khac nhau Ve khong gian, phai mat vai
thang ho�c vai nam, khi con tre da nh�n biet khai ni�m toan,
tre se hi�u ro, toan h9c khong chi dung den a bat cu dau trong
CUQC song, ma ban than no da la Sl,l ton t�i CUa trl,fC giac.
C6 rat nhieu nguiri d;;iy con "l, 2, 3 . . . d� dem b�c d u
thang", "1 " la ccti g�y, "2" la con vjt. . . , ta't ca nhimg dieu nay
deu khien cha dau 6c con tre bi l.In l(m. 56 "2" va con vjt ngom
hinh dang c6 chi.it it gi6ng nhau, con l;;ii khong c6 ba't cri Sf!
lien quan nao khac. "1 "khongphai la cay g�y, '2" khong phai
la con vjt. Khi d�y ve s6, ngay tir khi bit dau, phuang phap
Montessori ket hQ'P gi61. thi�u v61. tre ba khai ni�m chu s6, each
d9c va s6 luc;mg. Sau khi tre thao tac v&i nhiing do dung d;;iy
h9c cam quan, tre da c6 duQC m¢t ca sa tuang d6i cho vi�c hqc
s6. Cam giac s6 d6i. v&i tre th�t dan gian va hoan toan ti.! nhien.
Tu ca sa cua vi�c ren luy�n cam quan, tuang lai khi tre tiep xzic
v&i s6 se la "vira tiep xuc da phat hi�n ra ", v6 cung nhanh.
a day chung toi chi lay rieng vi dv v6i vi�c h9c toan.
Nhung ngoai toan h9c ra, chung ta biet r�ng, m¢t bac si tai ba,
m¢t d<iu hep limg danh, mc)t nhr;ic si, ho�c nhfrng con ngum
uu tu trong bat cu linh V\IC gi, thi cam giac deu vo cimg quan
tr9ng. Vi dv m(>t nha am nhr;ic uu tu, neu thinh giac ell.a h9

91
TON THvY TUYET

khong tot, toi tin rfutg hQ khong the tr& thanh mot nh�c si tai
danh. Khi chung t6i tien hanh boi du5ng phuong phap giao
d\lC Montessori, c6 mot tiet hQC ve nghe h()p am thanh. Mot
Ian, mot 16p c6 khoang ba muoi. giao vien, chi c6 m(>t c6 giao
nghe ra hop nay nhieu hon hop kia m()t cai dinh. Giao vien
hu6ng dAn h6i: "Co lam ve am nhq.c, dung kh6ng?". Co ay tra
lOi: "Vang". Chi c6 nhUn.g nguc'Yi lam ve am nhq.c m&i c6 thinh
giac nhc;i.y cam den v�y. Mot vi d\l khac la chting ta nghe hop
xu6ng, dan hop xu6ng ay c6 the c6 bon be am thanh. Nhung,
nhling ngum binh thuemg chi c6 the nghe thay hai be am
thanh, hai be con li;ii gan nhu la khong c6 khai ni�m gi. Chling
ta khong the cam nh� duqc cai d�p cua nhUn.g am thanh nay.
B&i vi chting ta phai ren luy�n cam giac nay tru6c luc 6 tu6i,
sau 5,6 tuoi, kha nang ay se hoan toan bien mat (d\fa theo each
n6i cua Montessori).
Cam giac la kh&i nguon cua tam tri va ly tinh, nhung cam
giac cung la ket qu a cua tam tri va ly tinh. Ml,l.C dich cua S\f
phat trien tam tri la de cam giac cang r6 rang cang phong phu.
Rat it nguc'Yi nghien ctiu ve van de nay. Ch ung ta biet r�ng,
trong nhiing quyet sach quan tr9ng nhat, ly tinh c6 the lira gi;it
chung ta, va cam giac cang duqc tin nhi�m. Toi c6 quen v&i
chu t!ch hoi dong quan tr! cua mot c6ng ty bat dong san, ong
n6i v&i t6i r�ng, tat ca nhling quyet sach 16n ma thanh c6ng
cua ong deu d\fa vao cam giac.
The m&i n6i r�ng qua trinh ren luy�n cam giac tru6c 6 tuoi
phai t&i noi. t&i chon. Tren thvc te chting ta d�y lui ve phia

92
 CHUONG 8: HUAN Ll]ytN cAM GIAC •..

tru6c, khocing tru6c 4 tu6i, b6i vi sau 4 tu6i, cac th<Ji ky nh;;iy
cam khac cua con tre se phat tri�n theo m(>t phuong hu6ng,
neu den hie nay m6i ren luyen cam giac, thi da la qua mu(>n.
Tru6c 4 tu6i, chung ta phai chu�n bi cho tre m(>t lor;i.t cac v�t
lieu nhu ong khtiu giac d� nglri mi.ti, ong vj giac d� nem vt d�
giup tre phan bi�t nhfmg thu c6 mi.ti vt khac nhau. Con tre se
dugc thu rieng biet tt:rng thu, sau d6 phan lor;i.i nhfmg mi.ti vt
giong nhau. Khi dung ong thinh giac, thinh giac cua nhieu tre
rat nhr;i.y cam. Cho tre quay m�t di, sau d6 giao vien danh m(>t
not nhr;i.c, tre khong c<1.n nhln, chi nghe cling biet dugc giao vien
da danh am nao. Co giao dr;i.y nh;;ic mm den, VO citng ng;;ic
nhien, co n6i: "Tre Montessori th�t la xuat s<ic. Tre 5 tu6i,
khong can nhin, khong can so, chi can nghe ma phan doan ra
tat ca cac am tiet".
D6 chi la m(>t phan cua qua trinh dc;iy h9c. Trong qua trinh
ren luyen cam giac, tat ca cac loc;ii hinh ren luyen phcii dugc
lam den nai den chon. Vi dl,l nhu khi tre so giay nham, c6 du
cac lor;i.i d(> nham khac nhau. Con tre biet lor;i.i nao tron tru, loc;ii
nao mtn, lo;;ii nao rap. Sau khi tre dugc tiep xuc v6i giay nham,
c6 th� den hang thang, tre v�n khong g�p dugc khai niem nay
trong cu(>c song. Nhrmg, bong m(>t horn, tre so vao m(>t buc
tu6ng dang xay d& va biet dng: "Day la tho rap".
Toi xin dua ra m(>t vi dl,l khac. C6 m(>t horn, m(>t dua tre
ng6i trong l6p so vao lor;i.i giay nham mjn nhat, co giao h6i:
"Con thay c6 min khong?". Chau n6i: "Khong Q.!". Chau d�t
tay len ban tay kia cua minh, co giao l;;ii h6i: "Con c6 thay

93
TON THvY TUYET

mtn khong?". Chau l;;ii n6i: "Khong ;;i ! " . Chau di tim nhfrng
thu mtn hon. Anh mAt cua chau dirng 6 mong m(>t em be hon
2 tuoi dang mc)c quan 16t. Chau di t6i, dung doi ban tay cua
i
minh rat ccn th�n so vao mong em be kia, sau d6 rat kien
dtnh va thoai mai n6i: "Day mm la min ;;i". Em be d6 da khai
ni�m duqc cam giac "mtn". Sau qua trinh nay, tri h,rc cua em
cling da duqc phat trien.
Toi xin dua them vi d1,1 khac ve vt giac va khl1u giac. Nha
an cua truang thuang dong cua xao nau thuc an. Khl1u giac
cua cac em rat nh;;iy cam nen IIdanh hai" ra ngay: "Dang xao
thtt bo vOi d�u ph1,1". Chi can sua hoi qua lua, dam tre da hit
ha nhu bay cti.n con, n6i: "Sua khe r6i". Con c6 m(>t Ian, m(>t
phan thuc an cua cac em hai bt khe nen dam tre kh6ng cltju
an. Bua trua cua cac em g6m c6 ba phan thuc an va m(lt phan
canh, ca dam tre chi an hai phan thuc an kia. Ban dau toi kh6ng
biet, h6i: "T;;ii sao?". Toi bao cac co nern thu, nhrmg cac co cling
khong phat hi�n ra dieu gi, con dam tre thi n6i thuc an bi khe.
Toi phat hi�n ra, phuong phap giao dvc nay giup cho cam giac
cua tre doi v6i the gi6i nay th�t nh;;iy cam, th�t ro rang, d�t nen
m6ng vfrng ch<ic cho sv phat trien sau nay cua cac em. Khi
dam tre cua chting toi qua tuoi thu 6, nen m6ng nay da kha on
djnh r6i.
Nhiing vi d1,1. nay chi la nhiing vi d1,1. don gian thoang qua.
Nhfrng cam giac cap cao hon cua cac be, vi d1,1 cam giac doi vOi
tr;;ing thai tam ly, cam giac doi v6i tam hon, cam giac doi v6i
tinh than, cam giac doi vOi ngh� thu�t deu duqc phat trien

94
 CHUONG 8: HUAN Lm1:N cAM GlAC. . .

trong qua trinh ren luy�n cam giac sau nay. Day la chu de cao
hon cua giao dvc tre em.
Tren phuong di�n ren luy�n cam giac CO' ban, vi con tre
dugc s6ng trong moi tru(mg tt,r do, hi�U qua hQC t�p cua cac
be vuQt xa hon nhieu so v6i cac be bi go ep. BO:i vi cac be dugc
phat trien theo thCYi ky nh�y cam cua minh, trong khi each
giao dvc thong thuc'mg thuc'mg dua nhfrng cai gQi la kien
thuc, Vi dl,l nhu toan hQC vao nhfrng th(Yi diem chua phai la
thCYi ky nh�y cam cua cac be, nhu the khong nhtmg khong c6
hi�u qua, ma hi�u qua nhieu khi con hoan toan nguqc l9i.
Nha tre cua chting toi c6 m(>t chau hon 2 tu6i, ro rang la thCYi
ky nhc;i.y cam van chua den v6i chau. M(>t horn, c6 co giao den
ki�m tra, nhin thay chau be nay kha cao, tu6ng la chau da
den tu6i, nen mu6n dan dcit chau thao tac v6i h()p que tinh.
Co mang hop que tinh den va n6i: "Co va con cimg thao tac
nhe?". Dua tre n6i: "Vang 9". Co giao hoi: "Day la may?" .
Chau be n6i: " 1 " . C o giao nghe v�y, n6i: "Dung r6i". R6i c o
n6i tiep: "Con hay b6 1 vao h(>p m(>t que di". Chau b e lam
dung. Co giao lr;i.i d.m s6 2, n6i: "Day la cai gi?". Dua tre n6i:
"Con vW' . Co giao gi�.t minh, v(>i b6 hop giao C\1, n6i: "Chung
ta chai cai khac di". Sau d6 co h6i tham, m6i biet chau be m6i
hon 2 tu6i, chua den 3 tu6i.
Toi biet la c6 rat nhieu buc tranh d�y tre con hQC phat am.
Bue tranh dc;i.y chfr "a" c6 hinh mot Vi bac si kiem tra khoang
mi�ng cho mot chau be, chfr II 011 la buc tranh con ga tr6ng
dang ng6ng co dai. Trong qua trinh tien hanh thvc nghi�m

95
TON THvY TUYET

v6i cac be, chung t6i phat hi¢n ra dng, cac be n�m ro buc
tranh hon la chu. B�n h6i: "Day la cai gi?". Cac chau n6i:
"Con ga trong". Chi vao chfr "u", di kem la buc tranh m(>t
ngu6i lai chiec xe lu, con tre n6i "lai", nghI m()t luc roi n6i
"xe", sau cling m6i n6i "lu".
Truang chung toi da che het nhfrng buc tranh phia tren l�i,
de cac be chi nhc}n biet nhfrng chfr cai hen du6i. Montessori da
n6i m(>t cau "Khi con tre thao tac m<)t lo?i do dilng d?y h9c
:

nao d6, ho�c la trong qua trinh ren luy�n cam giac den khai
ni¢m, phcii duQ'C each ly v�t kich thich".
"Cach ly" nghia la gi? Vi dl;l nhu khi chling ta d9c cho con
nghe chu "a", tot nhat la b�n de truoc mc)t con chu "a", khong
duqc de them bat cu thu gi ma b?n cho la co lien quan den chu
"a", nhu the, la chung ta da each ly QUQ'C chfr "a". Luc nay,
tru&c m�t c n chi c6 m<)t chfr "a", con tre c6 the phan bi�t, con
o

biet "a" la m(lt chfr cai chu kh6ng phcii cai ta gi�y c6 chu
OUQ'C
"a". Con khi b?n de chfr "o" d�t qmh con ga tr6ng, d�u 6c tre
se bi h6n loc;m.
M9t diem quan trong khac cua vi¢c ren luy�n cam giac la,
khi d?y h9c phcii d�t nhfrng n9i dung c6 tinh doi lc}p nhau o
ben q1nh nhau de cam nhc}n. dt,J. nhu do, xanh, dai, ng�n,
Vi

to, nh6 ... b6i vi the gi6i v�t chat ton t;,ti theo phuong thuc nay.
Nhfrng khai ni�m duQ'C sinh ra trong sv so sanh, doi chieu se
cang chu�n xac, r6 rang va toan di¢n.
96
 \ CHUONG 8: HUAN LlJYtN cAM GlAC

Cai g9i la ren luy¢n cam giac dan den khai ni�m, n¢i ham
.•.

cua khai ni�m nay chinh la: Phai tµ: minh ren luy�n cam giac
cho minh, b&i. vi cam giac phai do tµ: minh thlnghicm, tµ: m.i'nh
trai qua, al sau cung nit ra ket qua - khai ni�m, vi thecon gQi
la qua trinh tµ: giao d°l}C CUa chfnh minh.
Toi c6 m(>t nguOi b?n, co ay tlrn.g n6i the nay: "B?n giang
giai cho m(>t dua tre tu6i nghe the nao la tinh yeu, thi cho du
3
b�n giang c6 hay den muc chet di song l?i, kinh thien d(>ng dta
den muc nao, li�u c6 the khien con hieu duqc the nao la tinh
yeu khong? Khong the. Chi den khi con th\,lC S\f yeu, con m6i
hieu duqc tinh yeu la the nao. Toi con nh6 hoi h9c d?i h9c c6
d9c "Romeo va Juliet", khi Juliet m& cua s6, Romeo n6i: "Cua
so sang blrn.g len vi d6 la phia dong, Juliet chinh la mc)t trc'Yi!".
Khi d9c den d6, toi cam thay sao c6 the tan ducmg m(>t nguOi
den muc d6? rang la tan ducmg den muc vo ly! Sau nay,
Ro
khi toi th\,lC yeu, m6i thay Romeo phai yeu Juliet den rnuc
Sl,l
nao m6i c6 the n6i du c nhfrng lOi nhu the! Toi phai cam nh�n
g
duqc, m6i c6 th� di den bieu d�t khai ni�m. a day la ang tha
triet ly lo?i suy<'>. Cam giac d6 la cua toi, khong ai c6 the nh6i
nhet, ciing giong nhu vi�c h9c di xe d�.p, h9c bai, khong ai c6
the lam h(> b?n".
Ren luy�n cam giac bcit bu(>c phai la qua trinh tl,l giao dvc.
Toi horn qua, co giao Dem truO:ng chting toi c6 n6i m(>t cau
6

(*) Triet ly lo�i suy, hay suy lu�n loc;ti suy xuat phat tu st,r gi6ng
nhau c6 tht,rc cua hai d6i tuc;mg d6 d� dua ra ket lu�n.

97
TON THUY TUYET

the nay: "Trcii qua thm gian hai narn, cuoi dmg em cung tin
ding tre em tl,l' giao dvc rninh". T<;li sao phai trai qua rn(>t thm
gian h9c t�p va lam vi�c lau nhu v�y m&i c6 the thira nh�n con
tre tl,l' giao dl,l.c rninh? vi quan ni�rn truyen thong va
B6i
phuong phap truyen thong qua ngoan co, nhung du la lau dm
va ngoan co den dau, thi d6 cung la m(>t con duOn.g sai. Sinh
m�nh cua con tre tuy�t doi khong he don gian, S\,( V�n hanh
n(>i t<;li trong cu(>c song cua cac em la VO cung tri tu� va than
bi, khong ai co the df:ly duqc cac em. Tat nhien, phan dong
chung ta khong CO thOi gian de nghien CUu sau hon Ve tre em,
chung ta da nghI nhieu hon la lam, da qua la la doi v&i nhfrng
thanh vien quan tr9ng nhat.
Dieu nay cung lien quan den vi�c "thich lam thm;mg de"
cua chung ta. Ngum l6n chting ta thich n6i nhat nhfrng cau:
"Con c6 ngay horn nay, con thi duqc vao d<;li h9c la cong lao
cua m� con, la do bo rn� con tich due ma c6!". Ngum l6n se
khong cong nh�n d6 la do to chat tl.! than cua con tre. Co
nhfrng ltic, tu duy cua ngum 16n la C\,(C ky nguyen thuy. Tren
thl,l'C te, rat nhieu nguOi 16n chting ta c6 nhfrng suy nghi nhu
the nay. Ho�c la, khi con tre co thanh tl,l'U, cha m� cac em se
n6i: "Carn on co da ton bao nhieu cong sue, con nha chting toi
m&i co nhiing thanh xuat siic nhu ngay horn nay". Giao
tt,ru
vien nghe nhfrng Im ay ma mat rm)t mat gan: Day, dua tre c6
bao nhieu thanh tl,l'U nhu the la do cong sue cua toi co gcing
bao nhieu lau nay ma co duqc. Thl,l'c te khong phai v�y. Giao
Vien giup da tre, nhung qua trinh tam ly dich thl,l'C cua tre la
98
 CHUONG 8: HUAN Ll.JYtN cAM GIAC.••

do tre h,r hoan thanh, Va Sl,l ghip d<) quan tr9ng nhat CUa nguai
Ian chinh la khong lam phien tre, biet yeu thuong tre vao
nhfrng thai khAc quan trong nhat, khai gQ'i cho tre, d� tre tim
duqc cam giac nc)i t;;i.i cua minh, ghip tre de tre tt,r hinh thanh
nhfrng khai ni�m ro rang va chu�n xac.

99
 Chuong 9

YEU THUONG LA DAT M�,

YEU THUONG LA ANH MAT TROI,
" ' ,,/ fl fl ii

YEU THUONG LA TAT CA CUA TRE

�
, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ,
I
'
Rat nhieu em be & nhOng nha c6 nguOi trong tre, khi b6
m� & nha chi theo bo m�. bo m� di v�ng chi theo nguOi
trong. Dieu nay khien nhOng nguOi lam b6 lam m� c6 m¢t
ng¢ nh�m: NguOi trong tre rat quy con mlnh, vl thay con
khong chiu theo ai khac. Nguyen nhan chinh xac & day la:
Khi b6 m� & nha, nguOi tr6ng tre doi Xlr v6i con rat tot, cho
con muon gl lam nay; khi bo m� khong c6 nha, nguOi tr6ng
tre tht.rOng Ia m�ng va n.;it n¢ dva tre. Dua tre bi xoay chuy�n
trong hai moi tru6ng yeu va khong yeu nen khong c6 cam
giac an toan. M¢t d(ra tre duqc yeu thuong, tinh d¢c l�p rat
cao, tu duy r¢ng ma, tv tin, tri nh6 tot, khong cam thay bat
I

an khi & moi tru6ng lc;i. D6 la vi tre dU'Q'C & trong moi tru6ng :
I

yeu thuong 6n dinh. :

I
'
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -�
 ru6ng hQc Montessori c6 mot khc1u hi�u: "Yeu va h,r
Tdo, d�p va ly tu6ng". Chung toi rut ra duqc kh.1u hi�u
nay sau hem mum nam thl,lc thi phucmg phap giao d\lc
Montessori. Tcii sao yeu thuong l<:li dilng vi tri diiu tien?
6

Casacua CUQC song, nh�n thlic va hanh vi cua cac con a6i
v&i tuong lai gan nhu aeu quy ve giao d1,1.c th&i ky aau. Trong
a6, tinh yeu thuang trong th&i ky giao d1,1.c nay chfnh la CO' Sa
quan trc;mg nha't d�phat tri�n ta't ca cac phuong di�n cua con,
tir nhan each, tam tri, <190 due Bili vi toi cho rJ.ng, yeu thuong
. . .

chfnh ]a nen m6ng cho SI! tru6ng thanh CUa t,ft ca cac phuong
di�n acac con. Day cling la nh�n c1jnh chung cua ra't nhieu nha
tam ly h9c, nhu cay cAn c6 c1fi.'t, yeu thuong chinh la aa't m9
nuoi duang cac con tru6ng thanh.
Rat nhieu b�c cha mE;> c6 th� c6 suy nghi the nay: Cha mE;>
nao ma ch�ng yeu con. Nhung doi v6i mot nguOi ma ban than
hQ khong CO yeu Vcl khong CO nang yeu thi the nao?
tinh 11,lC Se
Toi cho r�ng day la van de trong qua trinh tru6ng thanh aia
nguOi l6n. Cac nha tam ly hQC cho r�ng, neu tam ly cua cha m�
da tru6ng thanh, h<;> c6 th� tl,l nhien th� hi�n "tinh yeu" doi v6i
con. Nguqc l<:li, neu do tu6i tam ly cua nhUn.g nguc'Yi lam cha
lam m� chua tru6ng thanh, rat c6 th� nhUn.g dieu hQ lam deu
xuat phat tu ban than hQ, hQ cang yeu ban than minh. Khi XU
ly nhfrng Vi�C co lien quan den cac con, rat CO th� hQ cang
Sl,l

101
TON Tm,JY TurtT

nghi cho minh phan nhieu chu khong xuat phat tu g6c do cua
cac con. Gi�n d6i v6i tre, doi dau v6i tre, co gianh phan thAng
v6i tre. Nhfrng ngum nay khong the tr6 thanh m('>t ngum
tru6ng thanh de doi XU v6i tre m<)t each khoan dung, bao dung
va hieu ro con tre.
Tinh yeu con cua m<)t kieu cha m� khac l<:ii dt;ra tren tam
tu cua hQ, vui thi yeu con het mt;rc, khong vui thi ra sue n<:it no
quat mclng con. Nhu v�y, con tre phai danh CUQC song quy gia
cua minh vao vi�c quan sat scic m�t, ban dau la sq hai va mo
ho, sau d6 la suy doan va d6i ph6. Tht;rc thi phuong phap giao
dt,1c Montossori mum nam, van de khong 6 ch6 tht;rc thi
phuong phap giao dt,lC nay nhu the nao, ma chting toi phc\i tieU
ton phan 16n cong sue vao vi�c dieu tiet cam giac bat an va lo
Hfog ve tinh than va tinh cam do nhfrng bat an vi thieu vcing
tinh yeu thuong khien cac em c6 cam gi�c kh6ng an toan.
Nha tam ly hc;x: Erich Fromn<» rung n6i mot cau nhu the nay:
"Tinh yeu " cung gi6ng nhu nh ilng mon ngh� thu�t .khac,
cAn phai h<;>c m6i n.im b.it dm;rc. Cung gi6ng nhu h<;>c nganh
y, bc;m khong the vz.la sinh ra da c6 the Ia mot bac sf, ma phai
h<;>c de tra thanh mot bac sf. Ong cha r�ng: M6i ngu&i lam cha
Jam m� cung phai h<;>c va c6 ging m&i hieu dm;rc tinh yeu
danh cha con.

(") Erich Seligmann Fromm (1900 - 1980) la nha tam ly h<;>c xa hc)i,
nha phan tam h<;>c, nha xa hc)i h<;>c, triet gia nhan van va nha xa Mi h<;>c
dan chu nguCri Due.

102
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT MJ;:, .•.

The nao m6i la "tinh yeu" ma bo ml;! tht,tc st,t danh cho con?
minh. Vi
Chti.ng ta biet la rat nhieu loai dong v�t ciing yeu con
dv nhu ga ml;! yeu ga con, ho m� yeu ho con. Chti.ng ta xem
phim cung thu0ng thay canh h6 ffil;! chcri dua v6i h6 con, d6
cung la mot ki�u yeu con. Rat nhieu ngum lam cha lam m�,
sau khi sinh con ra, yeu con vo cung. Nhung, sau khi con c6
duQ'C nang lt,tc suy nghi doc l�p, khong phcli ai cung giu duQ'C
a
tinh yeu danh cho con minh. Nha t m ly hoc ngum Ao, Alfred
Adler<» (1870-1937) n6i: "Ban chat tht,tc st,t cua tinh ml;! yeu con
nil.m a Vi�C quan tam den Sl,t truemg thanh CUa con, dieu nay
cfulg c6 nghia la quan tam den khoang each cua m� va con".
Ket qua quan sat cac be ti;li tru0ng chling toi cho thay: Con tre
trong nhiing gia dinh tht,tc St,t biet each yeu con phat trit!n xuat

(*) Alfred Adler: Bae si va nha tam ly hc;>c ngurn. Ao, duoc biet t6i
nhi�u nhat v6i tu each nguOi sang l�p ra Tam ly hQc ca nhan (lndiviual
psychology). Duoc tin nhi¢m ngang v6i Carl Jung va Sigmund Freud
nhu mot trong nhling nha sang l�p c6 anh hu6ng nhat t6i tam ly h9c hi¢n
d9i. Trang so nhting dong g6p chu yeu cua Adler phai k� t6i ky v9ng
barn Sinh (birth order) trong S\f hinh thanh nhan each, S\f anh hu6ng cUa
vi¢c bo be ho�c nuong chi�u trong S\f phat tri�n rua tre em, khai ni¢m
mot d(ing ll,lC V� "ban nga hoan hao'' (self perfecting) trong S\f t6n t<:ii CUa
con ngurn, va y tuang r�g nguOi ta c�n nghien ruu va doi xu v6i b¢nh
nhan nhu la "con nguOi toan th�" (a whole person). Mot nguyen ly quan
trong khac trong ly thuyet cua Adler d6 la nhting ma tu6ng cua co'i-i
nguOi trong tu6i tha c6 tM hu6ng dftn cha S\l nh� thuc va cac ll,la chc;>n
theo SUOt CUQC drn he;>, Va kha nfag Cung lam Vi�C V6i nguOi khac Vi mot
lQ'i ich c9ng d6ng la tieu chuan chinh yeu v� sue khoe tam tMn.

103
TON THVY TUYET

s�c & h<iu het cac phucmg di¢n. Vi dl,l nhu con cai khong quan
ho m�, tinh doc l?p cao, tu duy rong m&, h,r tin, tri nh& tot,
nang Ive giiii quyet van de tot, con tre vui ve ho�t bat.
Rat nhieu nhfrng nguOi lam cha lam m� c6 mot ngo nhc'.ln
the nay: M� cang yeu con, con cang quan m�. Toi thi l�i c6 each
nghI khac: Bo m� cang yeu con, con cang khong quan bo m�.
B&i vi rat nhieu kinh nghi¢m mach bao tre rcing, ho m� rat yeu
chung. Kinh nghi�m nay ding dong thOi n6i v6i con rclng, b6
m� chi t?m thOi di v<ing. Nhfrng hanh vi yeu thuang hen bi cua
bo m� khien con tre tl,l nhc).n ra rclng, cho du bo m� c6 & dau,
tinh yeu ay cung la bat bien va khong thay doi. Vi the khi &
trong nhfrng moi truemg l?, con tre de c6 duqc cam giac an
toan, nhanh ch6ng thich ling v6i hoan canh va de dang nit ra
nhfrng kinh nghi�m cho ban than minh. Khong ai c6 th� d?y
tre nhfrng dieu nay. Nguyen nhan la vi con tre da xay dl,lng
duqc cho minh m()t cam giac an toan, c6 duqc ca s& nay, tre
cling de dang c6 duqc cam giac an toan khi 6 qmh nhling
nguOi khac. Con tre trong nhfrng gia dinh chua thl!c Sl! biet
each yeu con, thi hay xay ra tinh tr�ng: M� vua di khoi, tre da
kh6c oa len, th?m chi tre c6 the mang 115\! thieu thon tinh cam
nay" ra de gay sue ep 6 bat cu dau, cung chinh la mot each tim
kiem sv yeu thucmg & kh�p m9i nai, lay long nguOi khac, ho�c
la hoan toan khep kin ban than minh, cv tuy�t m9i tinh yeu.
Dien hinh nhat la nhfrng dua tre & v6i nguOi trong tre,
bieu hi¢n cua cac be la, khi bo m� tr& ve tre chi theo bo m�, bo
m� di v�ng chi theo nguOi trong tre ma khong theo ai, va d�c

104
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT ME, .. .

bi�t la rat quan nguOi trong. Dieu nay khien nhfrng b�c ph\l
huynh d6 nay sinh ngo nh�: "Nguai trong tre rat quy con
minh". Dua tre nay rm khoi nguai trong tre thi g�p ai cung SQ'
hai Nguyen nhan chinh la: Khi bo m� nha, nguai trong tre
6
doi XU v&i tre rat tot, cho tre muon gi lam nay; khi bo m�
.

khong c6 nha, nguai trong tre thuang la mcing va n;;it n('> dua
tre. Bt:m khong the tu&ng tm;mg n6i mot dua tre duqc yeu
thuong thi sao l�i sq hai cai the gi&i ma d6 c6 bo m� va bac
6
trong minh? Ro rang la dua tre nay bi xoay chuyen giua yeu
va khong yeu, b&i vi kinh nghi¢m cua con cho con biet r�ng
nhfrng nguai qu n thu(>c v&i con la toan, con lc;ti la nguy ca
khclp mQi noi.
e an

C6 mot dua tre, n6i the nay khi chai. v6i nhfrng bc;tn khac:
"M� mua socola cho t6, nhung khong cho cac c�u dau". Dieu
nay ro rang la vi tre chua xay d\lflg duQ'C cho minh cam giac
an toan, ma chuyen giao cam giac nay sang phia bo m�. Nhfrng
dua tre nay it vui ve, tu duy bi b6 bu(>c. Nhfrng dua tre nh�n
duqc tinh yeu dung dcin cua bo m� minh se tv xay d\lflg duQ'C
cho minh cam giac an toan, b&i Vi tre CO dUQ'C dciy du tinh yeu,
tre CO duqc cam giac an toan, tre CO the t�p trung S\f chu y vao
qua trinh tv phat trien cua rieng minh.
V�y lam the nao m6i c6 the khien con tre nh�n dUQ'C tinh
yeu trong qua trinh tru6ng thanh cua minh? Hay cho con ca
h¢i tru6ng thanh, de con cam nh�n duqc tinh yeu cua b;;in,
luon tc;io dieu ki�n va gitip do cho sv phat trien cua con va m9i
chi tiet trong CUQC song cua con. Dieu nay phai dUQ'C xay dt,mg
10 5
T6N Tm.TY TUYET

tren Ca SO CUa vi¢c b�m hieu S\f phat trien trong CUQC song cua
con tre. D6 chinh la tinh yeu. Rat nhi�u cha m� khong biet gi
ve qua trinh tru6ng thanh cua con minh, nen hQ b�t dau tu
nhfrng kinh nghi¢m tru6ng thanh cua ban than minh va tu
chinh l<;Yi kh cua ban than minh. Vi dl;l nhu chting ta khong he
biet vi¢c kh6c 6 tre em c6 gi tuy¢t v6i, trong khi th�m chi
chting toi da nh�n ra r�ng, kh6c c6 l<;Yi ca cho qua trinh tieu
h6a. Tren thvc te, phan 16n nhfrng hanh d¢ng tv phat cua tre
con da b! ngu6i 16n ngan can, lau clan, chting ta phat hi¢n ra
rat nhieu tre em da bj cha m� tu6c b6 quyen l<;Yi tru6ng thanh,
ca h<)i phat trien tam tri ngay cang it oi. Ngu6i Trung Quoc c6
m¢t cau n6i: "Con m¢t la nhfrng ong vua con". Toi d�c bi�t
khong tan d6ng y kien tren. Toi cho r�ng Trung Qu6c khong
c6 ong vua con. ft nhat la c6 mc)t diem, vua thl ph<.ii duqc cvc
ky ton trc;mg, trong khi con cai cua chung ta chua he duqc ton
trQng, ngu6i l6n da lay di rat nhieu quyen l<;Yi cua con tre. C6
nhfrng dua tre trong truang mam non cua chting toi, khi cac
be vao 16p m6i thay duqc nhfrng hi�n tuQ'Ilg vo cling ky qu�c:
Khong biet an cam, khong biet di v¢ sinh, khong biet lam bat
cu vi�c gi, vi¢c gi cling ph<ii dva vao ngu6i 16n. Trong khi tu6i
cac be la lua tu6i thich nhat la duc;yc tv minh lam moi vi�c.
Danh mat di ca h<)i phat trien ho9t d<)ng cua doi tay la lam anh
hu6ng den mQi phuong di¢n trong qua trinh tru6ng thanh Ve
tam tri cua tre. NhUn.g b�c lam cha lam m� d6 se n6i r�ng: "D6
la vi chting toi qua yeu con, nen lam mQi vi�c cho con". Chung
ta da qua yeu ban than minh, hay la qua yeu con chting ta? 56

106
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT MI;:, •••

di nguOi l(m lam het mQi viec cho tre con nhu the la VI sq chting
gay phien phuc cho chinh minh.
Qua trinh tu 0 den 6 tu6i cua tre la ca m¢t qua trinh ho(;lt
d(mg khong ngirng, d�c bi�t la giai do;;i.n tru6c 4 tu6i. Tat ca
cac ho(;lt d¢ng nhu sa m6, nam belt, v�t . . . deu la do yeu du
cua Sl,l' phat trien trong CUQC song CUa cac be, la nhu CaU pqat
tri�n tren m9i phuong di¢n cua be, chu khong phtii khi nao be
b�t dau hQC toan, bcit dau hQC chfr m6i la bcit dau phat trien
tam tri. Nhfrng ho;;i.t d¢ng nhin be ngoai c6 ve ch�ng mang
chtit y nghia nao d6, l;;i.i la toan b¢ n<)i dung phat trien t6ng
h<n> ve ca the xac lfu1 tinh than cua tre. Neu con tre khong duqc
phat tri�n day du, cilng c6 nghia la chting ta khong cho tre Sl!
thong minh, ho<;l.t bat va niem vui. Ch�ng c6 em be m(>t tu6i
ru6i nao l(;li khong muon t1,l' an cam, nhung be c6 the t1,l' lam
duqc kh6ng? Ngum 16n se cam thay th?t bira b()n, b§n thiu ,
phien phuc, va cho du dua tre c6 dau tranh, be ciing khong the
gianh n6i quyen lQi nay. Tre con bi tu6c di CO' h()i tl,l' phat trien,
thay vao d6 la y chi, chu truong va hanh vi cua ngum khac.
Nhu v?y, sue cht.i y cua tre bi phan tan, di ch¢ch khoi chinh
ban than cac em, di ch¢ch khoi quy d;;i.o phat trien trong cu()c
song cua chinh em. Cac em bcit dau chti y den each nhin, than
thai, ve m?t. . . cua ngum khac, danh mat ca tinh, danh mat sue
sang tt;l.O.
V?y cha m� nen yeu con the nao? Gan nha toi c6 m()t be
gai 3 tuoi rat sq g<)i dau, c6 hie chau lam sai vi�c gi, chi can bao
g<)i dau cho chau, la chau da sq qua ma b6 ch;;i.y, vira ch;;i.y vira
TON THvY TUYET

n6i: "Lan sau con khong lam the nfra d a u ?"· Mot buoi sang
s6m, toi di ngang qua cong nha chau, chau dang chai tr6 g(>i
dau v6i m<)t chau trai 4 tuoi, trong ch�u c6 it nu6c, c6 the la
nu6c vua nia rn�t xong nen hai ban. Chau n6i: "G9i dau nao,
g(>i dau . . . ". Vua n 6i vua lay tay cho nu6c len dau. Chau trai
ci1ng vui ve gitip chau do them nu6c len dau, tieng cuOi vang
kh�p ca con ng6 nh6. Toi nghi, day chinh la m(>t CO' h(>i tot de
CO be hoc each g(>i dau Va gC;J.t b6 SV SQ' hai Von CO CUa minh.
Nhrmg m� co be vua nhin thay tinh canh tren, xong den 16n
tieng m�ng c�u be: "Sao chau hu the!". C�u be b6 ch?y mat, co
be thay the thi oa kh6c. Co be con chua buoc ra khoi niem vui
cua viec g(>i dau thi d a bt 161. trach rn�ng cua m� nem xu6ng
vvc thci.m cua sv SQ' hai Chau run ray nhin rn�, khong biet nen
.

lam the nao. Sau do m� chau giang giai v6i chau bao nhieu la
d;;to ly, n6i : "M� yeu con nhu the, con muon gi m� cling dap
ting, con c6 muon ngoi sa o tren tr6i m� cling hai xuong cho con,
nhung con kh6ng d uQ'C lam the". Ngoi sao tren tr6i xa vO:i qua,
chau chi muon rnoi vi¢c chai g9i dau ma thoi. Toi nghi, chau
be nghe ma khong hieu nhfrng 16i cua m�, chau chi biet m6i
m<)t v i�c, d6 la sv gi� du cua nguOi m�. Th�t kh6 cM xac dtnh
r�ng m()t nguO:i me gi�n lC;J.i dang the hi�n tinh yeu cua minh.
Tinh cam luon luon la diem mau ch6t de do lu6ng tinh
yeu. Den khi con tre biit dau d(>c l�p, rat nhieu b�c phl:l huynh
da de tinh cam cu a ho gay sue ep v6i con tre. Vi dl:l nhu cha
m� hy vong con minh sau nay do d;;ti hoc, nghien ct.lu sinh ...

Y nghi d6 la hoan toan dung d�n, nhung y nghr d6 phai duQ'C

108
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT ME, . . .

xay d1,ffig tu b?c trung h<;>c, tieu h<;>c tren CO' SO cu a giao dl,lC
mam non. Giao dvc mcim non la quan tr9ng nhat. Hay cho
con duqc belt dciu tu nhfrng vi�c g(>i dau, rua bat, so m6 khcip
nai. C6 duqc m(>t mo dau t6t trong giai doc;m nh?n biet the
gi6i, con tre se tv phat trien duqc den nhfrng tnmg thai nh?n
thuc cao han.
Tam ly h<;>c c6 m(>t vi dv: M(>t ngu6i m� c6 ngu6i em trai
nat ruqu, ngu6i m� nay vo cling sq dua con trai cua minh sau
nay cling gi6ng nhu c?u n6. Vi the, ngu6i m� nay thuO:ng n6i
v6i con minh d.ng: "Con khong duqc giong c?u, con khong
duqc theo c?u h9c u6ng ruqu". Ngu6i m� nay nhcic nh& con
minh m<;>i hie m9i noi khien chinh c?u con trai ciing cam thay
uc che. Roi m(>t horn c?u con trai ciing uong ruqu, c?u nghi:
"Minh u6ng ruqu the nay chcic m� minh se het n6i minh".
Trong thvc te cu¢c s6ng, Sl,T lo Icing qua da cua b6 m� den CUQC
s6ng cua con (ma thvc te la nhfrng lo Icing cua chinh ban than
ngu6i 16n), khong nhfrng se tro nen VO ich v6i con tre, ma con
c6 h;;ii d6i v6i sv tru&ng thanh cua tre. Con tre can duqc cham
SOC Va thau hieu, ciing chinh la vi�C quan tam den S\f truang
thanh cua tre. Day cling chinh la mau ch6t cua van d� yeu con
nhu the nao.
M¢t ngu6i My la Harrow va cac dong nghi�p cua minh
da c6 m¢t thl;tc nghi�m kinh dien: Nuoi khi con trong m(>t cai
long c6 hai con "khi m�". M(>t "m�" duqc lam b�ng kim 101;1i,
khi con c6 the uong duqc sua tu mim vu cao su go len tren
ngvc khi m�. M(>t "m�" khac duqc b9c tu nhfrng cu(>n vai

10 9
TON THl.N TUYET

nhung mem muqt, nhung khong c6 gi cho khi con an. Khi
con om lay khi m� lam bJ.ng vcii, roi m6i sang an sfra tren
nguc:Ji khi m� lam bJ.ng kim lo<;li. Khi nhfrng nguc:Ji trong
phong thvc nghi�m tha them vao trong long m(>t con khi con
da biet di chuyen do d<;lC, con khi nay cting khong do dl! ma
om lay con khi m� lam tu vai. Thvc nghi�m nay da chi ro
rang, khi con kh6ng quan tam den vi�c an, ma quan tam den
cam giac an toan ve tinh than. Tinh than vui ve chiem vi tri
so m('>t, chu khong phcii nhu du an. Trong qua trinh tru&ng
thanh sau nay, khi tha khi con ve dan, n6 khong chtu hoa
nh�p v6i nhfrng con khi khac, nao cling thui thui m('>t
h.lc
minh. Con khi d6 sau nay da chet. Nhrmg khi con trong
nhfrng thvc nghi�m sau nay, cho du la 16n len, c6 con cua
minh, nhung n6 ciing thuemg xuyen b<;lc dai con minh.
Quan sat xung quanh chting ta, rat nhieu hanh vi cua loai
ngum cung khong hon loai khi la bao nhieu. l� tre em ht chet
Ti
trong cac co nhi vi¢n la rat cao, trong d6 m('>t phan nguyen
nhan chinh la vi cac be duqc hu6ng qua it sv yeu thuang. C6
nhi vi�n & nhfrng nu&c phat trien, nhu ce:\u v�t chat cua tre duqc
dap ting day du, nhtmg m(>t so chau 2 tu6i m6i biet ngoi, tu6i
4
m6i biet di, nguyen nhan chu yeu la vi cac be khong duqc song
trong moi truang yeu thuang cua gia dinh.
M<)t nguc:Ji lam cha IDE;' nang Ive yeu con cua hQ
hi,
dau hen duqc the hi¢n &vi�c hieu con. Toi c6 m('>t ngum b<;ln,
uu

la bien t�p CUa m(>t tc)a bao, phl,l trach n(>i dung chuyen ffil,lC
CUQC song gia dinh. Anh ay n6i r�ng, rat nhi�U nhting C�p VQ'
110
 CHUONG 9: YEU THUONG IA DAT ME, . •.

ch&ng g�p tn,lC tr�c trong van de tinh cam ho�c la gia dinh
dUI1g tru&c nguy CCY tan VO, hQ c6 each XU ly rat ky C\}C, hQ
hoi cha rn�, hoi b;;in be ma khong chju d<;>c sach. (Dieu nay la
vi th6i quen xem sach tir nho khong phcii la do h,r nguyen ma
la do ep bm)c, nen sau khi tru6ng thanh da danh mat th6i
quen nay. T;;ii sao chting ta l;;ii phcii d9c nhling lo;;ii sach ma
chting ta khong muon xern?) Tru&c khi rn(>t dua tre ra dm,
nhling ngum lam cha rn� thong minh se tirn d<;>c nhling tai
lieu tham khao de tirn hieu qua trinh phat trien cua con, tir
d6 chu�n bj nhfrng kien thuc va ky nang trong vi�c nuoi
du6ng va giao d\}c con. Quan ni(!m dm cha ong cua chting
ta da qua cu ky, chting ta khong the biet dc'ri con chting ta se
song trong m(>t xa h(>i nhu the nao, con chung ta phcii lam
the nao de thich ling Va Chien th�ng tat ca mQi thu trong CUQC
song, chu khong phai la de con l&n len r&i boi roi va lung
tting v6i thvc te. Neu chting ta khong the thay d6i qua trinh
tru6flg thanh CUa chinh ban than minh, thi chting ta hay hQC
de biet dugc each yeu con. Rat nhieu chuyen gia da hien
dang ca cu<)c dm minh cho sv nghi�p nghien cuu tre em,
dong thc'ri tim ra phuang phap lam the nao de qua trinh
tru6ng thanh cua cac em ngay cang hoan thien. HQ viet sach
de n6i v6i chting ta ve dc)c diem va quy lu?t tru6ng thanh
cua tre em, the nao la nhling tre em c6 tarn tri tru6ng thanh
khoe m;;inh. Nhfrng lo;;ii sach nhu the nay rat nhieu, neu chju
d<;>c, se rat c6 ich cho nhling ngum lam cha m�. B;;in se cimg
tru6ng thanh v&i con, d6 th?t la m<)t vi(!c eve ky tuy�t vc'ri.

111
T6N THVY TmiT

The nen, t�p trung th&i gian va tam sue cho cac con la mot
vi�C lam rat vui, ket qua Cl,(C ky b6 ich.
Truang Montessori chting toi c6 mot con ch6 nh6, de tre
em duQ'C choi v6i cac con v�t nh6. C6 ba tn;mg thai doi dai cua
cac be v6i con v�t nh6 nay dUQ'C ghi l;;i.i: Mot la rat thich chti
ch6 nh6 nay, vua den da om lay ho?c la dua gi5n v6i ch6; thu
hai la vua nhin thay con ch6 tU xa da kh6c; thu ba la b;;i.c dai
ch6. Chung ta se cimg phan tich ba tinh huong nay. Theo toi
m ?t doi l?p cua yeu ch6 chinh la SQ' ch6, Vi the hai tinh huong
d.lu la hoan toan binh thuang. V�y t;;i.i sao c6 nhfrng tre l;;i.i b;;i.c
dai ch6? Ban than cac be ding khong biet la minh dang b;;i.c dai
ch6. Toi c6 nha cac co giao lam thong ke, de xem nhfrng chau
nao hay b;;i.c dai ch6. Sau qua trinh dieu tra da phat hi�n ra, tat
ca nhfrng tre nay deu la nhfrng tre khong & tr;;i.ng thai binh
thu6ng. Binh thuOn.g cac be rat nhat gan, hay quan sat siic m?t
cua giao vien, lam vi�c thieu tt,r tin, nhung khi cac be danh con
ch6 thi vo cling m;;i.nh d;;i.n, tt,r tin va bfug nhieu each. D6 deu
la nhfrng dua tre c6 van de ve tam ly, n6i sau hon mc)t chut la
nhfrng dua tre c6 van de ve phuong di�n "tinh yeu thuong".
Khi chting toi nhin thay nhfrng tre yeu ch6, om ch6, n6i chuy�n
v6i ch6, choi v6i ch6 nhu b;;i.n cua minh, d6 la m<)t canh tuQ'Ilg
cam dong khi con ngum giao hoa v6i thien nhien. Nhung khi
b;;i.n nhin thay canh tuqng dua tre b(,lc dai con ch6 nh6, b;;i.n se
cam thay dau thuong va nu6i tiec biet chilng nao.
Yeu con quan tr9ng nhu the d6! Khi m()t ngum 16n yeu
mot ngum 16n khac, ngum 16n kia se hieu ra.ng minh dang

112
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT Ml;., ..•

dugc yeu. Nhung khi cha m� yeu con, con tre se h9c dugc each
yeu tat ca. Yeu thuong chinh la lo?i luong thl,fC hao h?ng nhat
cho u a trinh tru6ng thanh cua tre. C6
q kha nang yeu la
OUQ'C
c6 dugc pha'.m chat tot d�p nhat. yeu la thOi ca quan tr9ng
Tinh
nhat nang cao sinh m�nh .

Cac nha tarn ly h9c n6i: "Khoi 6c la b¢ may cua tinh yeu".
Chung ta biet r�ng du cac co c6 yeu cac be den muc nao cling
khong th� thay the tinh yeu cua cha m�, b6i vi "tinh
OUQ'C
yeu" khong th� thay the bc'.lng bat cu kinh nghi�m nao khac,
chi rieng bo m� cac em m6i c6 th� lam tot duqc. Giao vien
trong truemg chung toi, tu tu the, thai d('>, gi9ng n6i, ngfr di�u
den ca each dung tu deu theo quy chu�n, vi d1=1 khi tre an
xong cam thi rc'ri kh6i nha an, co cling khong du<;rc n6i: "MO:i
con ra ngoai", ma phai n6i la "MO:i con ve l6p". Ngan ngfr
cua cac co cling phai duqc trinh tv h6a, c6 nhu v�y con tre
m6i du<;rc doi xu th�t binh dcing. Nhung du chting toi c6 lam
the nao, cling chi bo m� cua tre m6i dem den duqc cho tre
cam giac an toan. Rat nhi e be, khi muon co giao om minh
deu n6i: "Co ai con b� dau b1=1ng" . Co cum n6i: "C6 phai con
u

mu6n co om con khong?". C6 nhfrng tre pha phach, nem goi

xuong dat, nem sach xuong dat. Co giao khong biet lam the
na o, mot co khac thi n6i: "Co thorn con m('>t cai". Co giao om
ch�t be lc;ti, thorn be m(>t cai, the la be cum vang len roi ntlm
ra giuemg. Ltic sau chau be l?i nem do d?c xu6ng dat, l?i
muon co giao thorn minh Trong truemg cua chting t6i ding
.

CO may chau nhu v�y, chti y moi ngay cua cac chau deu
S\f

11 3
TON THUY TUYET

t�p trung vao viec tim kiern tinh yeu va pha phach gi�n du.
Nhling dua tre nhu v?y, thu6ng la do a nha cac chau thieu
vcing tinh yeu. Ro rang la nhiing dua tre ay chua duqc th6a
man ve tinh yeu. Chung ta da biet, m()t khi dua tre duqc th6a
man ve tinh yeu, trong tr�ng thai thoai mai va h,r do, tre se
the hi�n ban tinh cua minh. To chat tarn ly, to chat nhan each,
to chat d�o due va to chat tri h,rc cua tre se th6a sue phat trien.
Thvc ra, ngum 16n cling giong nhu v?y. Neu moi tru6ng xa
hc)i cua mc)t ngum day "r tinh yeu thucmg, cam giac an toan,
cong b�ng, khoan dung thi ngum d6 cling tr& nen tot d�p,
phat trien rat nhanh, c6 sue sang t�o, yeu CUQC song. Neu con
tre khong nh�n duQ'C day du tinh yeu, chau se the hi�n ra la
rnc)t dua tre khong tv tin, khong hoa d6ng v6i cac b�n nh6
khac, chau phai nghi each de gianh duqc tinh cam yeu thucmg
ell.a ngum khac, ho�c la nghi m9i each de pha phach, moi m6c
tam tu ell.a bo m� de tim kiem chtit it tinh yeu. Toi da g�p
m(>t be gai 3 tu6i, co be dang choi thi bi dut tay, chay mc)t it
mau. Toi n6i v6i co be: "Chau di tim m� bang tay cho, neu
khong se nhiem trung day". Co be cum n6i: "Khong sao
dau". Hom d6 la m(>t bu6i chieu mua dong, co be dang choi
dat a ngoai, toi khuyen co be phai ve nha bang tay l�i, roi hay
ra choi tiep. Co be do dt,r mc)t lat, n6i: "Vang!", roi vui ve quay
tr& ve nha, nhung vira vao cua da kh6c oa len, n6i qua ve vet
thuong cua minh. M� an ui co be . .Khi co be vein ngan ngan
nu&c m�t ch�y ra cua, thay toi vc1n dang dt.Ing d6, co be gia
ng6n tay cum n6i: "Anh hung!".

114
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT ME, . . .

M(Jt dzia tre dang a tu 6i 1671 Jen ma l;;ii dil.ng th u QO;;ln dd

co duQ'C tinh yeu nhu the thi th� t la dang buon.
Trii!.ng thai cua rat nhieu dua tre la: Tre biet nen kh6c hie
nao de duqc m� yeu. Chung ta cU.ng biet la khi m(>t ngum yeu
dua tre, dua tre m6i yeu ngum do. Dua tre nhin vao hanh vi
cua ngum loo, chu khong nghe nhfrng Im thuyet giao, d6 cU.ng
la d�c diem "tam tri mang tinh tiep thu" cua Montessori.
Trung Quoc co m(>t cau h,ic ngu: "Tha cho con tre m(>t tam
long, con hon cho con m(>t khuon mc)t tot". Toi l;;t.i muon nhcic
nh& cac b�c cha m� r�ng: Cho du b;;t.n khong cho con m(>t tam
long thi cling phai cho con m(>t khuon mc)t tot de con tru&ng
thanh. Dieu nay khien toi nghi den m()t cau tha cua Pushkin:
.
"Oi lua doi toi nao kh6. Toi van dang muon tv doi minh"<·>.
B&i vi m()t "khuon mc}t tot" cua bo m� co the mang den cho
cac con m()t nen tang an toan, ma ket qua cua n6 la cilng v6i
Sl,l 16n len ve lua tu6i, cac con de dang thu Iliil-P cac gia tri quan
tuong d6ng v6i bo m� va ca m()t so hanh vi khac. Vi the, m(>t
"khuon m?t tot" phai duqc duy tri 6n dinh. Vi d\l nhu m('>t giao
vien & truoog chung toi bi dau chan, m(>t chau nho dang thao
tac d6 dung d;;t.y hc;>c nhin thay v(>i om lay h9p d6 dilng ch;;t.y
ra ngoai. Co m('>t co giao nhin thay chau, hoi: "Sao con l;;t.i mang
h¢p d6 dung ra ngoai the nay? De co dan con ve 16p" r6i dan
I

chau ve 16p. Chau be ve 16p nhin thay co giao bi dau chan thi
nu6c melt lii!.i hai hang. Co giao n6i: "T�i sao con l�i mang h()p

(*) Trich bai tha "LOi h,r thu" Pushkin, T<,i Phuong djch.

115
T6N THVY TUYET

do dung ra ngoai?". Chau be n6i: "Chan co bi dau, con di tim

bac si". Co giao VO cung cam d(mg, quy xu6ng n6i: "Co xin 16i,
t�i co khong biet". Co giao cu tu6ng m9i vi�c den day la ket
thuc, dua tre cling vao 16p. Nhung den gia an trua, chau be
dang an com thi l�i ch�y ra ngoai, vi nhin thay bong bac si
thoang qua ngoai cua so. Chau be ch?y ra ngoai n6i: "Bae si oi,
co giao chau b! dau chan". Bae si bao: "Duc;rc r6i, d� bac qua
xem". Nghe xong, c�u be th& phao nh� nhom, ch?y tr& ve ch6
an com. Co giao n6i: "Con tre hoan toan binh tinh, nhung toi
khong con giu duqc binh tinh, toi biet r�ng tinh yeu toi vful
danh cho cac con da duqc hoi dap". Con tre h9c duqc each yeu
thuong, giup con tre c6 GUQ'C pham chat nay chinh la sv hoi
dap tot nhat d6i v6i cac co va xa h(>i.
B�c cha m� h9c duqc each yeu con nhu the nao? Ck b�n
nen tim GQC nhfrng lo?i sach kinh dien, tim hieu quy lu�t
truc'mg thanh ctia tre va qua trinh hinh thanh tinh thcin cua
con, hieu ro thvc te tru6ng thanh cua nhan lo?,i la qua trinh
tru6ng thanh ve tinh thcln. C6 nhu v�y m6i c6 the hieu dUQ'C
con minh, hieu duc;rc t;;i.i sao con l�i n�m d6 v�t, roi c�m gi
cung cho vao mi�ng; t;;i.i sao tre con thich nghjch nu&c, an b6c
com. Montessori c6 m(>t cau: "C6 hai kieu trimg ph;;i.t d6i v6i
con nguOi, d6 la cu6p do?,t cua con nguOi hai thu, m(>t la sue
m�nh n(>i tam va hai la sv ton nghiem cua nhan each". Chung
ta t?,m thOi d�t "sue m?,nh n(>i tam" sang m(>t ben, b&i vi van
de d6 qua phuc t;;i.p. Toi chi xin de c�p den sv ton nghiem cua
nhan each, toi nghi khi vi�c trach m�ng con tre, ho�c la con

116
 CHUONG 9: YEU THUONG LA DAT ME, . . .

tre phcii tham do scic m�t nguCri 16n da tr& thanh chuy�n com
bua hang ngay. Nhfrng nguCri lam cha m� cho r�ng, con tre
khong c6 cai gQi la ton nghiem, va qua th�t la tre da bi lay mat
S\f ton nghiem cua minh. Lau dan, cha m� mc'ing con, danh
con cung la chuy�n binh thuang. C6 nguCri da vi nhfrng
nguyen nhan CUa tu6i au tho ma phcii dung SUC 11,lC ca CUQC
dCri d� bao V� S\f t1,l ton CUa minh Va giay gil,l.a trong mau
thuan, m(>t m�t ra SUC duy tri S\f t\f ton, m�t khac khong muon
lam t6n thuong den nguOi khac. Vi the, toi muon n6i v6i mot
so nguOi lam cha mfi! r�ng, neu con b�m khong c6 tinh t1,l ton,
tot nhat b�n nen h6i ban than minh da lam gi d� anh hu6ng
den con?

Cu¢c song vJn Juan tan kh6c nhu v?.y, c6 cho thi mm c6
nh?.n. Bi,1.n se n6i: "Cha m� nao ma chcing yeu con? Toi cho n6
an, m�c, toi nu6i n6, trong long toi Jue nao chiing nghi den n6".
Nhung ngay nao bi,1.n ciing ming mo, oan trach, d;,iy do con,
bay muoi phan tram ng6n ngu cua b;,in la nhiing cau phu djnh.
Bi,1.n trach ming con tru&c m�t nguOi. khac, th�m chi con danh
con & ch6n dong ngu&i. Nha c6 khach, b(,1.n n6i Juan v6i khach
ve khuyet diem cua con, b(,1.n da Juan dzing & g6c d¢ cua m(>t
ngu&i Jan ma hieu lam con . . . T<ft ca nhiing dieu d6 deu khong
phai la tinh yeu.
Yeu la gi? "Yeu la nhan rn;1i, yeu la nhan h�u, yeu la khong
do ky, khong khoe khoang, khong sq hai, khong lam nhfrng
vi�c VO ly, khong muu cau lqi ich cho rieng ban than minh,

117
fON THC.N TUYET

kh6ng n6ng gi�n . . chi thich tim chan ly. Bao dung, tin tu6ng,
.

hy v<;mg, nhan n?i, yeu la cha d<;>i khong bao gia ngai nghi".
Toi thuang nghI, neu mot ngum tru6ng thanh c6 the doi
dai va hieu con bAng tinh yeu cua minh, con tre nhat dinh se
vui ve, tt,r tin, dung cam va tran dciy tinh yeu. Dieu quan tn;mg
hon ca la con tre c6 the dl,la tren tinh yeu cua minh de sang t;;to
mQt the gi6i va cu¢c song m6i. Chung ta rung ma u6c m¢t CUQC
song hoan my, ngum v6i ngum binh ding, ngum v6i ngum
hieu nhau, kh6ng con gian va rac, ngum l6n va tre em vui dua
tren tham CO ngoai cua nha, cac Cl,l gia d<;>c sach du6i bong mat
cua nhiing tan cay, nhiing triet gia dang dam dc;to tren ghe sofa
ben cua so, ben nhmg bvi hoa thieu nfr dang cam t�p tha ngoi
tren ghe go, dam tre con no dua tren quang truang, trong quan
tra gcin day nhiing thi nhan dang ngoi n6i chuy�n . . . Tat ca
nhmg dieu d6 khong he xa vm. Neu b?n yeu con, hay cho con
duqc vui ve. B;;tn cho con m¢t m6i truang tot d�p, con tre se
dem den cho bc;tn m(>t tuong lai xan l?n. Chung ta gm gcim hy
VQng nay vao cac con la hoan toan dling dcin, b&i vi "Tre em la
cha cua ngum 16n, tre em la cha cua nhan lo;;ti, tre em la cha
cua van minh".

118
 Chuong 1 0

TU YEU THUONG DEN DQC L!P

; - - - ------ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -,
'
NguOi 16n kh6ng d(>c l�p va cung khong du sue de ganh I

vac gimh n�ng cua CUQC song, neu khong da khong CO qua
nhieu nguOi tu bo Iy tu6ng cua minh a tuoi ba muoi nhu
v�y! Con tre khong d(>c l�p se d� dang tra thanh no djch
cua ngrn;ii canh. Ca ngay tre danh de quan sat sc\c m�t
nguOi khac, c&n th�n de d�t, go mlnh trong thOi gian dai,
con tre dan dan danh mat ban sc\c tra thanh m()t chu de
con lc;ic duang.
' ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - �/
 am rn� rat vat va. B�n bu(k phai danh het tinh yeu cho
Lcon, khong duqc yeu ban than rninh, vi nha c6 tinh
yeu, con tre rn6i c6 the 16n len, rn6i c6 the d('>c l�p, song rn('>t
cu<)c dCri tran d<ly h•�mh phuc. Yeu thuong chinh la tien de ell.a
d<)c l�p, d<)c l�p la ket qua cua tinh yeu doi v6i con tre.
T?i sao phan dong nhfrng ba chung ta chua lam duqc
rn�
diem nay? B6i vi chung ta cO.ng chua tru&ng thanh, chung ta
cung c6 rn('>t nhu cau yeu va cung dang tren con duang di
den d('>c l�p. Vi dl,l chting ta luon mong nhfrng due ong chong
tr& ve nha va charn soc chung ta, d�c bi¢t la nhfrng hie lam
xong cong vi¢c da VO cling rn¢t rnoi, tr& ve nha v6i rn('>t ntii
vi¢c nha, con tre thi dang "lam lo�n", cl,lc rue dang len, khong
biet xa di dau, the la het len v6i con: "Sao con lc;ii the nay... ".
Chung ta tuc gi�n VO cung. T?i sao con cai khong the luc;mg
thu cho chung ta? Tc;ii sao cac ong chong l?i khong an ui vo
ve chung ta?
B6i vi ban than chung ta cung khong d('>c l�p. Cung c6 the
phan dCri tru&c khi co con cua chung ta ding khong phat trien
binh thuang. Khong d('>c l�p khien chung ta khong c6 tarn sue
de ganh vac ganh n�ng cu('>c dCri, n6i gi den chuy�n l?c quan
doi dai v6i cu('>c dCri nay, d6 la ly do t?i sao phan 16n chung ta
lC:li tu b6 hy v9ng va ly tu&ng cua rninh & tu6i ba muai. S\l phat
120
 CHUONG l 0: TU YEU THUONG DEN DQC l)..P

trien Ve tinh th.in cua Chung ta Va CUQC Song cua chung ta, Sl,l
phat trien tam ly cua chung ta v6n di phcii la mot, khong duQ'C
tach rm. Kh6ng Tu n6i: "Tam th?p nhi l?p". Chu "l?p" 6 day
la chi tinh thcin, chfr "l?p" 6 day la chi S\1' doc l?p Ve tam ly Va
Sl:I nghi¢p. Mot ngum ba muoi tuoi, neu da duqc phat trien day
du thi c6 the IIdoc l?p" va khong can dva dam vao bat CU ai.
Day la mot qua trinh phat trien binh thuc'mg nhat, hoan thien
nhat. Doc l?p la Sl,l phan bi¢t mang tinh thvc chat nhat gifra
ngum 16n va con .tre.
Tmh yeu khien con ngum d(Jc l�p, d(Jc l�p thuc ddy SI!phat

trien CUa tinh than tinh yeu Ja Ca Sa CUa Sl.J phat trien trf ]I.JC.
C6 tinh yeu, m6i c6 SI! d(Jc l�p.
Yeu la the nao? Dau tien, yeu la m(>t tr?ng thai tam ly. Toi
vein con nguyen S\1' xuc dong v6i Sl,1' vi�c be gai "g9i dau". Bo
chau la m(>t quan nhan, mot giao vien, m(>t ngum rat tot. Bo
chau thuc'mg ngoi 6 vuc'm nhin con choi, nhung tam tr?ng de
t?n dau dau, luon luon la nhu the. NguOi bo nay khong cham
SOC duqc Sl,1' truang thanh trong n(>i tam Cua con, con Cua anh
ay cling khong nh?n dUQ'C tinh yeu, chi thinh thoang m6i dUQ'C
bo yeu m(>t xiu : "L?i day, bo yeu con m(>t ti nao". Roi anh om
lay con xoay m<)t vong. Toi thi cam thay hinh nhu anh ay
ching phai la bo, ma chi la anh trai cua con be.
Chung ta cringhi khi chung ta c6 con, ch ting ta se yeu con
chung ta hy v9ng dOi con se hon dOi bo m�, nlnmg chzing ta
khong lam duqc. B&i vi tu6i .fu tha cua chung ta ciing khong

121
T6N Tmµ TuYET

du<;>c phat triln tot, nhfrng thli khong tot d6 da an sau vao tiem
thlic va ch zing ta 1;;1.i doi xu v6i con cai y h�t nhu v�y.
Diem dAu tien cua viec yeu con la kh6ng duQ'c lo la con.
Yeu khong phai la thinh thoang quan tam, thinh thoang tarn
huyet trao dang, cang kh6ng phai thinh thoang me gi�n, diing
don roi de gicii t6a. Cho du b;;m c6 n6i ri\ng bc;i.n lam the la vi
yeu con, vi sq con thua kem bc;i.n be. Toi da n6i v6i rat nhieu
nguOi dng: "Tat ca nhling nguOi danh con, m�ng con, chi cAn
h6i bo m� cua hQ, ch�c ch�n bo m� hQ da tirng danh m�ng hQ.
Khong con nghi nga gi nfra, den luQ't h9 lc;i.i dung each danh
m�ng v6i chinh con cai minh, noi tiep nhau tu dm nay sang
dm khac".
Chung ta nhin sang nhling khuon m�t a xung quanh la
biet ta. Nhling con ngum duc;>c song trong tinh yeu thi kh6ng
nhfrng lam viec theo quy lu�t ma con binh tinh, de) luQ'Ilg v6i
ngum khac, muon gitip d& m9i ngurn. Ngum Ian tre con deu
nhu v�y. Con nhfrng ke "tre con l&n tu6i" chuyen gay phien
phuc, thi khong phcii la ngum 16n binh thu0ng va cCing chua
ti.mg la nhfrng dua tre binh thu0ng.
M� cua b�n hQC cua toi cung dang m�c chting "tre con".
Lo la m<)t chtit ma khong d� y den bac, bac se gi�n, gi�n xong
thi deli khien bi;lll phai lien h;lC deJ danh, an ui, CO khi phai den
may ngay m6i binh thu0ng. Tinh tr�g cua bac ay la tinh tr�ng
cua m<)t dua tre, bac giay vo chinh minh chclng qua cung chi
(a muon dling each nay de CO duc;>c tinh yeu Va Sl,f chu "j CUa
b�n ma th6i.

122
 CHUONG 1 0: TU YEU THUONG D�N DOC W

C6 rat nhieu m� cua cac chau trong truemg t6i tl:mg n6i v6i
t6i rfuig: ''Cht oi, chong em hay danh con lcim, c6 nhfrng hie em
n6i, con cau ca em". Toi n6i: "Vi em khong lay chong ma la lay
mot dua tre, the nen em ph<ii cham soc tot cho ca hai dua tre.
Neu khong lam duqc nhu v?y, thi gia dinh em se khong duqc
em am . . . Neu em con yeu chong em, neu em con chua muon
ly hon, thi each duy nhat la em phcli doi xu v6i chong em nhu
doi XU v6i con em, d� chong em dan dan tr& ve dilng v! tri etia
minh". Nhfrng nguOi m� nay thuemg th& dai mot tieng: "Em
met moi qua roi! Khi nao thi m6i den hie ay chu?".
Hien nay ngurn ta hay n6i den boi du6ng than dong. Theo
t6i, chung ta rat kh6 tim thay nhting em be binh thuemg.
Nhting nguOi lam cha m� dang gili gcim nhfrng ly tu0ng chua
thanh hien tht,rc cua ban than len con cai minh, ep con cai
tru0ng thanh t90 ra nhfrng l6p tre gia tru&c tu6i.
Khi mot con nguOi thvc Sl.J tru0ng thanh, nguOi d6 se
thu�n theo ngurn minh yeu. The nao la thu?n theo? St,r thang
hoa CUa y chi trong tinh cam, trong CUQC song chinh la thu?n
theo. Chong cua Tuyet Nhi b9n toi la m¢t nguOi c6 tam ly phat
tri�n tot, anh ay thu�n theo Tuyet Nhi. Tuyet Nhi hay n6i
n6ng, hay rn1ng Itju: "Anh mua vcli cho em . . . Anh lu()c ga cho
em . . . Anh lam cai nay cho em, lam ccii kia cho em . . . ". Chong
co ay deu vui ve lam het. Tu6i tho cua Tuyet Nhi khong h<;lnh
t
phuc, sau khi ke hon v�n tiep h,lc muOi nam "tu6i tho vang ",
co ay muon lam gi chong co ay rung d6ng y, du Tuyet Nhi n6i
r�ng : "Em muon dao ba tac dat"I chong co ay ciing n6i: "Em

123
T6N THvY Tl.NPT

cu dao di, anh lay cuoc cho". Mum nam ay la mum nam Tuyet
Nhi tr6 lc;ti la chinh minh. Sau d6, tc;ti sao Tuyet Nhi lc;ii tran day
nhi¢t tinh va nhi¢t huyet doi v6i each giao dl,lC nay? B&i vi
duqc song trong tinh yeu thuong va si, ti, do, Tuyet Nhi da tr6
thanh mot ngum binh thu6ng. Khi Tuyet Nhi phat trien nhu
m¢t n gurn binh thuang, khi nhfrng van de ve tam ly cu a Tuyet
Nhi da duqc giai quyet, co ay m6i phat hi¢n ra kiep ngum c6
nhieu dau kh6, b&i vi chcing phai ai ciing duqc tot so nhu co
ay, tim duqc m(>t ngum thl!C sv yeu thucmg minh. Trang CUQC
song hi(m thi,c, ai c6 th� chtu dl!Og n6i m(>t ngurn tru6ng thanh
song CUQC song cua m(>t dua tre trong mum nam trm . . . Tinh
yeu nhu mot canh cua r¢ng l6n m6 thcing den thien duemg,
khien cho CUQC song Cua CO ay duqc thay d6i, khien CO ay lc;ti
duqc la chinh minh, duqc d(>c l�p tv tin d6i di�n v6i cu¢c s6ng.
Co �y thuang n6i v6i toi rc\ng: "Hon nhan la gi? Tv do, vui ve,
hc;inh phuc Va CUQC Song duang nhu lq.i b�t dau".
Duong nhien la toi n6i da don gian hon nhieu, hon nhan
h;;i.nh phuc VO cimg phong phu, nhung du phong phu den dau
cung quy ve m¢t moi, d6 la danh t�ng tinh yeu den ngum
minh yeu.
Yeu, dAu tien la m(>t cam gicic, m(>t kieu tinh cam tinh t€,
hu6ng ve trai tim va thu(>c ve trai tim. 6 d6 c6 cam gicic an
toan, cam giac tl! do, cam gitic thoai mai, cam giac h;mh phuc,
m(>t cam gicic hoan chinh, nhu dm;rc gicii criu. Yeu, cung la cho
di h�nh phuc, b6i vi b�n da duqc cam nh�n mm yeu, cam nh�n
du(YC cam giac duqc yeu. Cho di cling la n(>i ham cua d(>c l�p.

124
 CHUONG l 0: nJ YEU THUONG DEN DOC UP

Kinh nghiem cua Tuyet Nhi cho toi m<)t niem tin, r�g bat
ru con nguOi nao ding c6 the thay d6i, chi c� bc:in tim duqc
m<)t nguOi yeu minh. M<)t con nguOi duqc vui ve thi se the nao?
M()t dua tre vui ve se khong pha phach, m(lt nguOi tru&ng
thanh vui ve se khong pha hoc:ii. Neu tat ca chling ta cung vui
ve thi se khong c6 ai pha hoc:ii moi truang, pha ho�i cua cai,
phat d¢ng chien tranh. Se chi con nhfrng harm d<)ng mang tinh
xay dt,mg fren the gi6i nay.
Sl! phat trien cua nhan loc:ii chi dl!a tren m()t nguyen t<'ic,
nhat tren the gi6i nay
d6 la tinh yeu. Chan ly 16n nhat, cao quy
chinh la tinh yeu. T¢i ac 16n nhat tren the gi6i nay chinh la
khong CO tinh yeu Va khong dUQ'C phat trien binh thuang.
Duang Ha, m� cua m¢t c�u be, sau khi nghe n6i chuy�n
ve phuang phap giao dvc Montessori da thay d6i 180° trong
each d�y con. Hom d6, c�u be de d�t n6i: "M� oi, con
muon ... ". Duang Ha n6i: "Con muon di choi ha, IDE;! biet roi,·
horn nay con muon di choi den hie nao thi di". Dua tre n6i:
"The buoi toi con ve mu¢n m()t hie duqc khong C;l ?". "Duqc
chu, con khong ve cung khong sao?". Ltic d6 dua be 12 tuoi,
c�u be n6i: "C6 the nhu the c:i? ". C�u be rat vui mimg. Bu6i
toi c�u be ngoi du&i nha, den t�n mum hai gia m&i len. Thay
v�y, Duang Ha da n6i r�ng: "Toi da biet Ian d�u tien con trai
toi cam thay vui mimg la nhu the nao?" . Tat nhien la co ay
cung c6 chtit n6i qua len, m¢t dua tre thi phtii tr& ve nha. Sau
d6, d)u be cung thay d6i rat nhieu. Cu nghi den tru&c d6,
Duang Ha ll;li kh6c: "Toi da bl;lc dai con toi muOi hai nam ... " .

125
TON THUY TUYFT

Toi an ui co ay ding: "Co gi6i l�m, co da thay doi hoan toan,

van con kip m a . Con trai co se dan dan tr& ve quy d�o phat
trien binh thuemg tv nhien cua chau".
Quy d�o phat trien nay can c6 mot dieu ki¢n: Dua tre ay
phai c6 tv do cua ban than, d6 la sv tv do ve tam h6n. Vi dv
nguy�n VQng hie d6 CUa chau la nghich nUOC, d6 la nhu cau
phat trien 6 thm diem d6 cua chau, nhung trong suy nghi cua
chau la bac trong tre khong cho nghich nu6c. Montessori da
ke m<)t cau chuy�n: M<)t dua tre den nha ba ngo<;i.i choi, co be
muon m& voi nu6c 6 san c6, muon nghich nu6c, nhtmg l� i
sq, l�i do dv. Ba ngo�i n6i: "Chau cu m6 voi nu6c di". Nhung
dua tre n6i: "Khong, chau khong m6 voi nu6c dau, bOi vi bac
trong tre bao khong duqc nghich nu6c". Ba ngo<;ti n6i: "Bae
trong tre khong c6 6 day, ba cho chau chcri". Co be n6i:
"Khong, the khong duqc". Cung co nghia la & sv vi¢c nay, co
be da tr& thanh no 1¢ cua bac trong tre, nhan each cua co da
dang bi nguc'Yi khac clan dan thay the.
Sau nay co be se the nao? Neu co be cu bi de nen the
nay - ti,r minh de nen minh, thi sv phat tri�n nhan each va
sv phat trien nang li,rc cua be se g�p phcii m<)t tr& ng<;ti l6n.
Sl! de nen ay chcic chcin la nhung hanh vi lien h,lC chu khong
he nga u nhien.
Rat nhieu nhfrng nguc'Yi lam cha m� n6i r�ng: "Toi da de
nen con toi qua Iau roi, v�y phai lam the nao?". Cac b;;m dtrng
lo, bOi vi ca tr<;tng thai cua con nguc'Yi chia thanh hai m�t tich
C\!C v a tieu C\!C, chi can m�t tich C\!C chiem the chu d<;to, S\! phat

126
 CHUONG 1 0: TU YEU THUONG DEN DOC L'.\P

trien cua tre se khong g?p p hcli van d� gi to tat. Nhung, khi
m�t tieu Cl,lC chiem the chu d<;l.O, nhan each CUa tre Se d.ln dan
b! thay d6i, tre se khong duQ'C phat trien theo tr'itng thai v6n
co cua minh, con tre khong d<}c l�p va cang khong tru&ng
thanh d(>c l�p. Cfulg gi6ng nhu Montesseri da n6i: "Ai khong
the d(>c l�p, nguOi d6 khong c6 tl! do". Luc nay, tl,l do da tr6
thanh m(>t ph<lm chat dang quy.

12 7
 Chuong 1 1

- ' ,.? '

"DAY" CON CUNG CO THE LA
NO D!CH CON

, � - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - -- - - -- - -----------,
\

C6 giao my thu�t phat hi�n thay tre ve ca tren trrn, lien

n6i v6i tre: "Ve tranh dau tien phai ve dU'Ong chan trrn". Trang
m(>t tieng dong ho, COn trai t6i Ve khoang muc); may buc
tranh, blrc: nao cung c6 m9t du0ng ke ngang. Mot d\la tre
sao c6 the hi€u duqc the nao la dU'Ong chan trrn? NguOi 16n
mang kinh nghi�m cl.ta minh ra de ep con tre, dung mQi each
de to r6 thai d9, nhung cha du nhfmg dieu chung ta n6i deu
dung, thi se the nao? NguOi 16n chung ta kh6ng the thay tre
trong kinh nghi�m nh�n biet the gi6i cua tre.
' - --- - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - -- - - -- ----- - - - - ---- - - - - - ----'
 hi tam ly va y chi cua con tre c6 du dieu ki¢n d� phat
Ktri�n, tre Se CO mong muon theo du6i S\t d<)c l�p.
Nhung, cac b�c cha m� thuOn.g lam the nao? Vi dv m<)t dua tre
hon 1 tuoi muon t\t cam thia de an cam, du xtic duqc cam hay
khong chau van muon t\t minh lam, ket qua la th uc an vmmg
vai day ban. Day chinh la hie tre dang h Qc each d<)c l�p, hQc
each an com d¢c l�p, nhung phan dong cac b�c cha m� l9i lam
dieu nguqc l9i xtic cho con an! Rat don gian, xtic cho con an,
-

an xong, ban ghe va quan ao van s9ch nguyen. Nhung hanh vi

nay cua chung ta da tu6c do9t di quyen d<)c l�p cua cac be.
Toi nh6 l9i l�n g?p mQt be gai tren xe buyt. Be gai hon 2
tu6i, be muon an khoai lang, m� mua cho be mot cu khoai
lang nu6ng. Len xe buyt, m� b6c khoai cho be, be v<)i va la
Ien: "De con b6c, de con b6c . ". M� co be n6i: "Con b6c bi'.ln
. .

Him, an se dau bvng day". Be gai khi'.ln thiet: "Con muon b6c,
m� cho con b6c di! ". M� be nghiem kh�c n6i : "Kh ong duqc".
Khuon mc)t co be day v e cau xin, dau kho, b6i roi, cu6i cung
cu khoai cling b6c xong, m� co be n6i: "Xong roi, con an di,
c6 v(>i may cling phai an u6ng cho s9ch se". Be gai n6i: "Con
kh6ng an nua". M� be n6i: "Sao ha?! Mat tien mua, mat bao
nhieu cong sue nhu the, khong an ha? Dting la chi gioi hanh
h9 ngum khac . " .
. .

129
T6N Tm,JY Tl.NET

Be gai m uon b6c v6 khoai lang tuc la can qua trinh b6c v6
khoai, can kinh nghi¢m va cam giac cua viec b6c v6 khoai. Day
la nhu du cua ban than be, la nhu cau de phat trien tam tri cua
be. Kinh nghiem a.y c6 tac dtµlg gi? Khong ai biet duQ'C. D6 c6
the chinh la mot melt xich de tr6 thanh nha khoa hQC Vi d;;ti,
nha chinh tri ho�c mot nhan v�t quan tr9ng nao khac. NguOi
l6n lc;ti khong the hieu duqc dieu nay.
Nhrmg nguOi 16n van can c6 tinh yeu! The nao la tinh yeu,
tinh yeu la S\f khoan dung 16n lao va ly giai sau scic. C6 tinh
yeu, thi du la chua hieu Ve giao dl,l.C ding vcln CO the cho con
nhfrng quyen lq.i CCY ban de phat trien, CO the cho tre t\,f do, de
tre di ti:r t\f do den d oc l�p.
Rat nhieu dua tre bi bo m� tu&c mat CCY hoi tt,r di giay. B&i
vi khi tre con tt,r di giay, qua trinh bu<)c d ay giay rat lau, bi;in
phcli ng6i & d6 de cha d<;Yi. Buoi sang khi di lam ai cung voi,
vi the chung ta phcii di giay, cai cuc ao cho con, nhu the do
mat thm gian. Lau dan, tre da bi tu&c mat kha nang di giay.
6 truang chung toi cung c6 tinh tn;mg nay, khi rat nh i eu
Chau da di Xong giay Va Ch<;ly nhay 0 ngoai, nhieu chau van
d ang kh6c. T<;li sao v�y? Chau dang cha co giao den buoc
day giay cho minh .

51! tu&c d oi;it 6 tren day tuong doi d� hieu. Tren thl.,?C te van
con mot kieu tu&c doi;it khac, d6 la tuoc doi;it di CCY h(>i doc l�p
ve tu tu&ng cua con. Sl! tu&c do<;lt ay khien con tre bi mat tl!
do ve tu tu&ng. Mat fl! do tat se rCYi vao tinh trc;tng bi no dich.

1 30
 CHUONG 1 1 : "DAY" CON CONG CO THE LA NO DlCH CON

51! tru6ng thanh cua con tre, cho du la Sf! tru6ng thanh Ve
tu duy hay ca the deu la qua trinh hu6ng t6i SI! d<)c l�p m<)t

each khong ngimg nghi. De duqc d<)c l�p, con tre siln sang m�w
hitefm, tim toi, den nam 30 tu6i con ngum se c6 duQC SI! d<)c l�p
hoan toan va c6ng hien cho ngu&i. khac, cho xa h(Ji lift ca nhiing
gi minh da tich liiy duqc. Trong qua trinh nay, neu bi ngan can,
con ngu&i. se khong c6 du<;rc SI! ti! do, cling la khong the d¢c
l?p. Khong the d(Jc l�p, ciing chinh la khong c6 kha nang sinh
ton, kha nang phat trien va kha nang h<;>c t�p.
Montessori dua ra m(>t vi dl,l, c6 m()t chiec xe ngl,ta, tren
d6 c6 ho, m�, con trai. Xe ngl,ta di tren con du<'>ng nho thi c6
m(>t toan cu6p xong ra ch�n du<'>ng. B<;>n cu6p het len: "Muon
mat tien hay mat mc;ing!". Chung ta hay xem xem each ilng XU
cua ba con ngum: Ong b o la m(>t xc;i thu c6 kinh nghi�m, mang
theo ca m(>t kh&u sung 11,lC, nen nhanh ch6ng gia sung nhclm
thiing vao ten cu6p can du<'>ng ma bop co; c?u con trai c6 m(>t
doi chan nhanh nh�n, c?u be keu len m(>t tieng r6i bo ch;;i.y; con
ngum m� khong c6 sling, cung khong c6 nang Ive tv bao v�
minh, doi chan cua nguCri m� chua bao gio phai ch;;i.y di dau,
dang bi tr6i ch�t trong chiec vay. Dieu quan trong hon ca la
ngum m� chua bao gia d(>c l?p ve tinh th.in, nen SQ' qua ma run
My b&y r6i nga xuong dat bat tinh nhan sv.
Chung ta kh6ng n6i den nhfrng dieu phi logic trong cau
chuy�n nay, chi tinh den ba ki�u phan ring khac nhau. Ba ki�u
phan ring nay c6 quan h� m?t thiet v6i tr;;i.ng thai doc l?p va tv
do cua moi ngum. M(>t con nguCri khong d(>c l?p Ve phuong
TON THl.,JY Tuvfr

di¢n nao thi mat hJ do ve phuang di¢n ay. 6 nhfrng thOi khilc
quan tr9ng nhat, m6i nguOi deu dt!a vao muc do doc l;)p cua
ban than minh de giai quyet van de. Chung ta da d9c rat nhieu
cau chuy�n, khi mot ten t9i ph�m doi m?t v&i m9t nguOi, hiln
se nhanh ch6ng tim duqc diem thieu sot, yeu 6t va thieu d9c
l�p trong tam ly cua ngum nay, t�o ra m9t kh6ng khi doi nguqc
v&i sv yeu 6t de uy hiep nguOi d6. C6 nguOi g?p cu6p thi run
My b�y; c6 nguOi thi co sue dau tranh; c6 ngum biet kha nang
cua minh khong the ch6ng da n oi thi dung tri tu¢ cua minh de
ch ien th�ng d6i phuang . . .

Montessori n 6i : "Sv nguy hiem cua no d!ch va dva dcim

khong chi khien con ngu6i ta phi hoai CUQC song CUa minh, ma
con d§.n den sv yeu duoi va bat Ive. Hon nfra trong qua trinh
phat trien ca tinh cua ngu6i binh thu6ng, ding the hi¢n ro rang
sv thoai h6a va h,it doc khien ngu6i ta nuoi tiec. Toi muon n6i
den nhfrng hanh vi hung hang n�t no ha y d(>c doan b<,lO nguqc.
Nhfrng vi dv nay khong he hiem g?p trong CUQC song cua
chung ta".

Montessori con dua ra mot vi dv ve m(>t ngu6i binh

thu6ng, n6i ve mQt ngu6i c6ng nhan lam vi�c trong nha may,
{y CO' quan anh ta la mot nguOi rat c6 nang Ive, khong nhfrng
lam tot c6n g vi�c cua minh ma con dua ra rat nhieu sang kien,
kien nght hop ly h6a san xuat . Luc n ay, anh ta la mQt ngu6i
hoan toan binh thu6ng. Nhung khi tr& ve nha, anh ta gac chan
len ban, n(;lt no V<:J minh: "Mang nu6c ra d ay !" . Luc nay, anh
ta tr6 nen doc doan b?o nguqc, b&i v i dang c6 m(>t ngu6i "no

13 2
 CHUONG 1 1 : "DAY" CON CUNG CO THE LA NO D)CH CON

b(>c" ra sue ph1=1c dtch anh ta. C6 nhfrng nguOi chi dn c6 ca hoi
lam "chu nhan" thi ngay l?p tuc se ra sue doc doan b?o nguqc
v6i "no boc" cua minh, day hoan toan khong phcii mot tr?ng
thai binh thu6ng.
Moi nguOi deu can cu vao doi tuc;mg de the hi¢n ban than
minh. Luc a nha anh ta khong chtu lam gi, khong muon lam
gi va khong lam bat cu vi¢c gi. Nhung & ca quan anh ta khong
nhu v?y. Anh ta la mot ngum hai m<\1.t. Khi {y tru6c mi\it cap tren
anh ta bi uc che, hie g�p vq m6i duqc thocii mai nen lo ban chat
cua rninh. Va vq anh phcii bat dac di nh�n lay tat ca. D6 la b6i
vi tu6i au tha cua anh ta tru6ng thanh khong d(>c l?p cling
khong tv do! v () anh ta c6 the chap nh�n nhfrng dieu nay ding
b6i vi co ay khong d(>c l?p, khong tv do.
M6i nguOi deu dva vao muc de) doc l?p cua ban than rninh
de SU d1=1ng sv tv do, ma tat ca nhfrng dieu d6 deu can cu trel}
mot dieu ki�n. Dieu ki�n nay la gi? D6 la 6 tu6i au tha, bo m�
phai cho con duqc tinh yeu va tv do m<)t each lien t1,lc, khong
dut do?n. Montessori n6i: "Chilng ta phai boi du6ng con cai
chung ta thanh nhfrng nguOi nwnh me, cilng chinh la ngum
doc l?p va tv do nhu da n6i 6 tren". Sv tv do ay khong n6i ve
dieu ki�n, ma n6i ve phclm chat. C6 duqc phclm chat nay,
chung ta m6i c6 the ton t?i nhu m<)t con ngum, m6i khong
danh mat quyen l<;Yi lam nguOi trong y chi va tu tu6ng cua
minh, m6i khong bt no dtch.
Trong nhieu tru6ng h<;Yp, no dtch cting la mot t?p tinh. Vi
d1=1 nhu vi�c d?y ve tranh: C6 rat nhieu giao vien my thu�t cua

1 33
TON THvY TUYET

cac em khong biet d?y ve va ding khong hieu ve vi¢c d?y, nen
da xay ra rat nhieu van de trong vi¢c d?y cac em. HQ toan d?y
cac em ve hoa, Ve CQ. Khi hQ IIep " cac em Ve nhu v�y, trong d6
da c6 sv "no dich". Khi m¢t nguc'Yi muon nguc'Yi khac no djch
minh, hQ se khong n6i ro rang ra. HQ se khong n6i: "Con la no
I� cua co; co la chu nhan cua con".

Trang cau chuy�n "Hoang tu be", Hoang tU be den mQt

hanh tinh khac, g<)p mot ke IIcuong hu vinh", nguc'Yi nay n6i
v6i Hoang tu be: H ay ngu6'11 g m(> ta m(>t Ia.n di, chau hay
"

nguemg m(> ta mot !An, chi mot !An th6i". Hoang tu be khong
the hieu n6i nguc'Yi nay sao l?i v�y, lien bay sang m(>t hanh tinh
khac. Nhung hanh tinh ay l?i c6 m(>t ten b?O chua, h�n b�t
Hoang tu be lam cai nay, b�t Hoang tu be lam cai kia! Hoang
tU be khong hieu sao nguc'Yi nay l?i v�y, l?i tiep h,1c bay di. L?i
den mot hanh tinh khac, & hanh tinh do c6 mot nguc'Yi rat tham
lam, h�n khong ngtrng tinh toan xem hanh tinh nao la cua
minh, b�n den noi khong c6 thc'Yi gian ngang len n6i chuy�n
v6i Hoang tu be. Cuon truy¢n nay da viet ve rat nhieu trr;mg
thai cua nguOi 16n va viet VO c img chan th1,rc.
Rat c6 the nhfrng nguOi 1 6n nay dang & cc;mh tre, nhi�t
tinh II d?y" tre. Chung ta muon d?y tre, chung ta mang ehu
kien cua minh ra de "ap d�t" tre phai the nay the kia. Chung
ta d on g vien tre, dung mQi each de am chi, trlrl1g ph?t tre
ding chinh la dang no dtch tre. Khong tinh den m�t tieu eve,
chi tinh den m�t tieh eve thi tinh hu6ng se the nao? Ire em
dang & vao thOi ky kinh nghi¢m trvc tiep, cac con phcii tv tich

134
 CHUONG 1 1 : "ow" CON CONG c6 THE LA NO D!CH CON

luy kinh nghi¢m cho minh. Neu tre c6 d uqc nhfrng kinh
nghi¢m tu chinh qua trinh song cua minh, thi tre m6i la chu
nhan cua chinh minh. Nhung tren thvc te, nguOi. 16n tv cho
r�ng kinh nghi¢m cua minh tot va ep con tre tiep nh?n. Da
phcln tre sau khi bi ep uon g nhu v?y, thi ve m�t nay tre da bi
nguOi. 16n no dtch, tre kh6ng the thoat ra kh6i khuon mau cua
n guOi 16n, day chinh la cai goi la "b6 h�p ho<;t t d('mg<»".
Nhieu hie chung ta cung khong phat hi¢n ra minh dang
"no dtch". Dieu nay dUQ'C the hi¢n trong chinh harm vi "d<;ty"
ma chung ta van coi trong tu truoc den gia. Toi xin d ua ra m('>t
vi d\J.. Cach day khong lau, giao vien my thu�t cua tru6ng
chung toi d<;ty tre ve tranh, trong qua trinh d<;ty, co phat hi¢n
ra c6 tre khong ve ca du6i nu6c, ma ve ca tren trOi.. Co giao
cam thay tro lam khong dung, nen n6i v6i tre ding: "Chung ta
ve tranh, d<lu tien la phai ve duang chan trOi.". Luc d6 cung
dung vao thOi. ky nh<;ty cam h('>i hoa cua con toi, kh i thOi. ky
nh<;ty cam hQi h9a den, tre se ve ca ngay. Con muon ve, t6i baa:
"M� cha con giay va but, con cu ve di!". Trong m('>t tieng d6ng
h6, con t6i ve may ch\lc bile tranh, Lin nao ve xong con cung
dua toi xem, t6i phat hi¢n ra buc nao cung c6 m('>t duang ke
ngang, ben du6i duang ke ngang c6 m9t vcli thu khac. Toi h6i:
"Day la cai gi?". Con t6i n6i: "D<lu m6". "Tc:ti sao day lc:ti la d<lu

(*) 86 h�p ho.;it dong la c1,1m tu duQ'c dich thoat nghia tu cau tha nh
ngu "H9a dia vi lao", c6 nghia la ve cai nha tu tren m�t dat. Y chi ph.;im
vi ho.;i t dong bi b6 h�p, khong duQ'C vuQ't ra ngoai khuon phep.

13 5
TON THW TUYET

mo?". "B6i vi day la duemg chan trOi". Toi biet con rninh chua
the hieu duqc khai ni�rn duang chan trOi, trong dau con chua
hinh thanh khai ni�rn nay. Nhung con toi ve mum may buc
tranh deu c6 duemg chan trOi. Con toi cho ding duang chan
trOi chinh la phia du6i rn�t dat, ben du6i d6 chinh la dau rn6.
Toi h6i: "T;;ti sao con l;;ti ve the nay?". Con toi n6i: "La the nay
nay, dau tien phai ve duemg chan trOi". Toi cam thay l;;t, lien
h6i co giao: "Thiing be nha ch! l;;t th�t day, dau tien n6 ve
duemg chan trOi". Co giao n6i: "La em d;;ty cac con the, em cam
thay cac con nen . . . ". Toi n6i: "Em d;;ty sai roi, duemg chan trOi
cua em da b6 buoc kha nang sang t;;to cua b9n tre".
Trong thOi gian may thang d6, con toi ve tranh dau tien la
ve du6ng chan trOi, phcii lam the nao? Toi nghi khong th� tiep
h,lC, toi phcii XOa bo y nghi nay, XOa bo tiern thuc nay CUa con.
MQt horn, toi d§.n con den truang D;;ti h9c Ninh H;;t, ngoai cong
la mot bai co dai. Toi n6i: "Con oi, bay giCY chting ta se dting
k
day xern c6 du6ng chan trOi hon g nhe?". Con toi nhin th�t
ky, n6i: "Khong c6, chi c6 bai c6 va toa nha". Toi n6i: "Dting
r6i, the Ian sau ve con se ve ccii gi?". Con n6i: "M� oi, con hieu
r6i, c6 phcii rn� muon con ve hai du6ng chan trrn khong?". Thai
hong roi, toi con lam hong chau hon. Sau horn d6, toi khong
dam n6i gi them. Mot buoi sang s6m cua may horn sau nua,
toi va con len n6c nha ng<irn m�t trrn rn9c, toi n6i: "Con c6 nhin
thay & chan trOi c6 mot d uang giao nhau giua trOi va dat
khong?" Con t6i n6i: "Con c6 nhin thay!". Toi xtic d¢ng n6i:
"Du6ng chan trrn!".
 CHUONG 1 1 : "o,w" CON CUNG co THE LA NO DlCH CON

C6 trm m6i b iet chting ta dang co d<;ly con nhfrng gi?

Chung toi da c6 gcing h,ra ch<;m giao vien cua minh, hQ deu la
nhfrng ngum xuat scic. Trong tl.rng phut tl.rng giay quan trc;mg
Cua tu6i tho con tre, chting ta d a lang phi b ao nhieu pha n CUQC
song quy gia cua chting? Vi the, toi da n6i v6i cac co giao r�ng,
cac co dl:rng d<;1.y tre gi ca, hay cu de tre tv ve tranh, cu de cho
sue sang t<;1.o va tu duy cua tre duqc phat tri�n, dqi den ltic sa u
6 tu6 i, khi cac khai ni¢m co ban cua tre da duqc hinh thanh,
Ilic d6, hay d<;1.y tre cac ky nang.
An Ky la con m<)t co giao trong truang chung tOi, 3 tu6i
rum chau vao truang. Tru6c d6, chau chua tl.rng duqc tiep
xti.c v6i phuong phap giao dl,lc Montessori, nen chau d uqc
bt'it da u thao tac v6i cac d1,mg C\1 d<;ty hQC tu nam 2 tu6i rum.
M� chau rat n6ng v<)i, hoi An Ky: II An Ky, horn nay con d a
thao tac nhfrng do dung nao roi?". Chau n6i: "Hom nay con
da . ", n6i ra den mum m ay m vc, ffiE;? v ira nghe da biet ngay
. .

la con minh khong t?p trung, nen n6i: "An Ky, con khong
duqc lam the, con nen thao tac v6i mot ho�c hai 10<;1.i thoi, con
nh6 chua ?". An Ky n6i: "Con nh6 roi <;1.". Sang ngay horn sa u,
an com xong, khi co giao dua cac con trong 16p vao phong
hQc, An Ky da vui ve ch<;1.y ra n6i: "M� oi, horn nay con da
thao tac m<)t dvng Cl,l r oi " N6i xong thi di! ME;? chau n6i: "Trm
.

oi, minh dau c6 n6i the nay". Nhung, chinh xac la horn d6,
An Ky d a chi thao tac mot d\l.Ilg Cl,l.
Sl,l vi¢c nay cling chi ro ding, c6 nhfrng hie Sl,l fl d<;1.y" cua
chti.ng ta da "no d!ch" tre, khien tre mat di sue sang tc:io, chti.ng

137
TON THUY TUYET

ta cling khong biet d.ng Sl! "d?y" cua minh da d�n con di den
dau. Chung ta khong biet ding trong mot lo?t nhling Im roi
r.:im cua chting ta c6 ba o nhieu khai ni�m, con tre da n.:im duqc
khai ni�rn nao va chua n.:im duqc khai ni�m nao. Cho du tirng
cau tirng ch fr cua chU.ng ta deu la chan ly, cling khong the d<:ty
duqc con.

Nhfrng gi chung ta da n6i, da phAn con deu khong hieu.

B&i vi c6 rat nhieu ltic, con tre khong hieu noi chung ta dang
nghi gi? Vi d9 nhu lien quan den cai chet, chting ta -hay lay
phucmg phap do S\J' phat trien di;l.O due cua Lawrence
Kohlberg('J de xem tr?ng thai nh?n thuc cua tre em. Noi dung
cua phucmg phap do nay nhu sa u : T<:ti mo t thanh ph6 nh6 &
chau Au, co mot ngum ph9 nu dang c?n ke cai chet vi m�c
chilng ung thu. Trang thanh pho c6 mot duqc si phat minh
ra lo<:ti thuoc m6i c 6 the cuu song ngum ph\l nu nay. Nhung
duqc si nay la m('>t nguCYi lam kinh doanh, ong ta muon thu
tien thuoc gap mum lan tien von b6 ra. Heinz, chong cua
nguCYi phv nfr co g.:ing di vay mm;m, nhung chi duqc nua so
tien, nen muon xin v! duqc si kia giam gia, nhung nguCYi nay
khong dong y. Heinz vi muon cuu vq nen nay ra y dtnh dot
nh?p vao nha nguCYi nay de an tr(>m thuoc. Heinz c6 nen lam
nhu v?y? T;;ti sao l?i nen va t?i sao khong?

(*) Lawrence Kohlberg (1927-1987) la mi)t nha tam ly hQc ngum My

noi tieng v6i Iy thuyet ve sau giai OOC;ln clla S\f phat tri�n Oi;IO due.
 CHUONG 1 1 : "DAY" CON CONG CO THI� LA NO D!CH CON

Con trai toi duqc tham dv tht,rc nghi{!m nay, hie d6 chau 4
tu6i. Chau n6i: "Lam the la ph�m phap, ong ay khong duqc
an tn)m". Toi n6i: "Nhung vq ong ay scip chet roi!". "Chet thi
danh chiu v�y". "The sao duqc? Chcing le nguO:i. lam chong l�i
khong buon sao?" . "Khong dau �, linh hem cua nguO:i. chong
c6 the bay vao k.hong gian de gi�p nguO:i. vq!". Con toi da c6
khai ni{!m linh hon tu khi nao v�y? T�i sao chau l;;i.i hieu van
de theo each nay? Toi khong tra Im duqc cau h6i nay. Toi cam
giac r�ng c6 rat nhieu vi�c ma ngum 16n chling ta khong the
hieu duqc ro rang. Tre con tiep nh�n duqc rat nhieu khai ni�m,
b;;i.n se khong the biet sau khi xem m(>t b9 phim hay m(>t cuon
truy�n nao d6, tre da tiep nh�n duqc nhiing gi. Chclng h;;i.n nhu
sau khi xem xong b<) phim "Sieu nhan", con toi thuang n6i:
"M� ai, melt cua sieu nhan kinh Cl,l'C, x�t m(>t cai tia X ph6ng
ra". Sau nay, con t6i b! nga gay tay, ph<ii chvp X quang. Chau
v6 cilng kieu hanh n6i: "M� bi, con c6 hai tam phim X quang
nay". M6i khi nha c6 khach, cu c�u l�i h6n h6 lay ra cho khach
xem, n6i r�ng day lai. phim X quang. Cung c6 the, con toi cho
r�ng minh da c6 duqc m(>t thu giong sieu nhan. Moi ngay, con
tre tiep thu bao nhieu thu va b;;i.n khong biet r�ng, khi nao thi
tre hinh thanh nen khai ni�m nay.

139
 Chuang 1 2

' ,/ ' � ,,( ,

LAM THE NAO DE HIEU CON TRE?

,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ---------------- --------,
\
Lam xet nghi�m chUc: nang gan cho tre, neu co SUc bat
ep tre lay mau de xet nghi�m. doi v6i dua tre van chua hieu
gl ve the gi6i nay dieu nay dang SQ' biet bao! Chung ta nen
cho tre d\lng a ben c;;mh quan sat, de tre dan dan hieu va
thfch \Ing v6i m6i tnrong nay. De lam duqc dieu nay, chung
ta can c6 sv nhan n;;ii va thOi gian, trong khi chung ta l;;ii
thich nhGng dua tre luon biet nghe IOi, lam theo m9i sv sap
d�t cua nguOi 16n nhu mot con roi go, vi nhu v�y nguOi 16n
se mat ft thOi gian va cong soc hon. :
I
\
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -/
 anh trQn tinh yeu cho con, d� con du<;>c song trong
D m(>t m6i truang tran day tinh yeu, dieu nay c6 anh
hu6ng rat 16n den ca CUQC dai CUa con. Nhung, n6i thi de, lam
duqc thi rat kh6. Day la quan di�m chung cua di;li da so loai
ngum. 51,l viec lu6n nhu the nay, nhting nguyen tik, nhting thu
trim tuqng thi de dang; con nhting viec trong cu<)c song,
nhting Sl,l viec C1,l th� hie lam thuang rat kh6 khan. Th� chi
c6 th� n6i r�ng, chUn.g ta da danh qua it thai gian cho cac con.
Cang la nhU:ng gia dinh a cac thanh pho 16n, c
on tre cang c6 it
CO' h¢i g§.n gt1i v6i cha m�. B6i vi cha m� rat b�, lu6n cam thay
thieu thm gian, bao nhieu viec dang xep hang cha. Cha m�
kh6ng c6 thai gian dQC sach, giao luu, kh6ng CO thai gian lam
vi�c ctmg con, khong c6 thai gi an cling con thu6ng thuc thu
con muon thu6ng thuc, khong c6 thm gian Hing n ghe noi long
va cam nh�n cua con. Mot phan thai gian it 6i khi a ben con,
cha m� l?i d� tam tri a t�n dau dau, kh6ng t�p trung toan b<)
tam sue d� tim hi�u con minh.

Hi�u dugc con khong phai m<)t vi�c de dang. Tru6c het,
phai hi�u duqc tr?ng thai tam ly cua con, dl}c bi�t la hi�u
dugc tr?ng thai phat tri�n cua con. Ga m� la m<)t d<)ng v�t rat
yeu 6t, nhung dting tru6c ke thu du 16n mi;lnh den dau, ga
m� v§.n c6 th� dung d oi canh cua minh d� bao ve ga con; h6

14 1
TON THUY TUYET

la m(>t loai v�t dung manh, nhung khi vui dua v6i con thi vdn
vo cimg kien nhan. Long yeu con loai nao ciing c6 va ciing
co th� lam duqc, th�m chi nhfr.ng ngurn lam cha lam m� con
c6 th� lam rat tot. Nhung, khi con tre da c6 y thuc ve Sl,f d(>c
l�p, can cha m� hi�u ve tr'ilng thai tru6ng thanh cua minh,
cha m� l<ili khong th� lam tot Sl,f "yeu thuong" CUa minh.
Chung ta thuc'mg g�p tinh tr'ilng, khi dua con ba.t d§.u c6 Sl!
d(>c l�p thi cha m� se than ding: "Dua tre nay qua bu6ng!",
"Sao con l<ili khong nghe lc'ri nhu v�y". Thl,lc te la con cai
chung ta dang tru6ng thanh! Con cai tru6ng thanh theo y chi
cua ban than chting, trong khi y chi cua con tre va y chi cua
cha m� l<ili ba.t d§.u xay ra mau thuan. Chung ta phcii h9c each
tim hi�u nhu cau tru6ng thanh cua tre.

Theo phuong phap Montessori, truc'mg chung toi quy

dtnh, tre khong duqc can thi�p tho b<;lo t6i ngurn khac, khong
duqc danh m<'ing nguc'ri, phcii dua do dung d'ily h9c tr& ve noi
quy dtnh, khong duqc lam phien ngum khac. Ngoai nhting
quy dtnh nay, tre duqc tl! do hoan toan. May ngay tru&c, bac
sI cua vi�n bao v� sue khoe den ki�m tra sue khoe cho cac be 6
tru6ng Montessori chting toi. B9n tre deu rat ti! do. Chung toi
cha tre duqc d(>c l�p d� dua ra h.,ra ch<;m. Ltic d6, tat ca b9n tre
deu vay quanh, chung so ao bac sI (chting toi c6 m(>t tiet h9c
la SO m6 d� phan bi�t Sl,f tho m!n cua cac chat li�U vcii), roi SO
vao cac d1,mg Cl,l y te. B9n tre khong pha ho<ili, chi man me m9i
thu rat nh� nhang. Bm vi chting chua bao gio duc_yc nhin thay
nhfr.ng thu nay va nhfr.ng vi�c nhu the nay. D�c bi�t la khau

14 2
 CHUONG 1 2: LAM THE NAO DE HIEu CON TRE?

lam xet nghi�m ClJC ky thu htit bQn tre, trong d 6 CO m()t be rat
bi1n, bi lay mau di lam xet nghi�m Sau d6 chau da dt1ng 6 day
.

dung m()t tieng. Toi xem dong ho, dti.ng mot tieng chau cu gia
tay dt1ng yen 6 d6, trong khi chau m6i hon 2 tu6i m()t chtit.

Bae si n6i v6i t6i: "Truang cht nhon nhao qua, sao 19.i de
b9n tre the nay?". y cua 6ng ay la, truang chung toi cung nen
giong v6i nhfrng truang mim non khac, lii tre a do (m�t mii.i
nghiem tr9ng) xep m<)t hang dai, rung chau m<)t vao phong
xet nghi�m, kiem tra xong thi quay ve 16p. B9n tre phcii yen
tinh, nghe 101. Con dam tre cua chting tOi dang Ch9.y khcip h<)i
truang, co gi<i o chc;i.y theo phia sau, co chau thi dang kh6c vi
vua bi lay mau xong, nhfrng be con lc;i.i thi dang dt1ng xung
quanh xem. T6i rat kinh ng9.C vi SlJ th ieu kien nh�n cua vt bac
Si nay, t6i n6i: IIAnh la bac si, cang phai hieu tam ly cua tre
con Trong qua trinh nay, chting ta phcii cho cac chau m(>t thO:i
.

gian tuong doi da i, de cac chau thich nghi v6i c6ng vi�c cua
cac anh, de cac chau tv do quan sat va giao luu v6i cac anh,
Va d in d!n h6a gicii duc;yc n6i SQ' hai trong qua trinh quan sat
va tim hieu ay".

Tre em quan sat duc;rc dieu gi se h9c theo dieu ay, toi cho
r�ng day la m()t co h()i C\fC tot de cac be h9c t�p. M� m(>t chau
cua truang chting toi da n6i r�ng, tru6c do ch! da cho con di
h9c m()t truang khac, em be d6 khi ve den nha da xep mot
loc;i.t nhfrng em btip be cua minh a tren giuang, tu be d en l6n,
roi n6i: "Khong duQ'C n6i chuy�n, ngu di! Khong ngu thi co
phcii trong cac con a?". M� c o be vua nghe da hieu ra n gay,

143
TON THl,JY Tuvfr

con be dang l�p tat ca nhfrng hanh dong va 101 n6i cua co
l?i
giao minh.
Tre em la tam guang cua ngum 16n. Cung c6 ngum n6i
nguqc ngum l6n la tam gucmg cua tre em. T6i thay y nghia
l?i,
cua hai cau nay la khac nhau. gum 16n lam the nao, tre con
N
se lam theo the ay.
Tre em bj ma't di CO'h(>i pha t trien Sl.J ti.! do cua ban than va
ciing t�p theo ngu&i. l(rn th6i quen h�n cheSl.J (1.J do cua ngu&i.
khac. Day la nguyen nhan can ban nh.ft ly gitii cho vi�c ngu&i.
16n hay kh6ng che va ap bric ngu&i. khac. C� zing ta chua tirng
CO CO' h(>i (f! do phat trien ti�m nang CUa minh V6i m(Jt quan
ni�m tham can c6 de': Tl! do la c6 h{J.i.
Th6i quen cila chung ta khong cho phep chap nh�n S\f t\f
do cua con tre, nhat la nhfrng khi con tre qua on a". Nhung, II

neu bc;in thl,lC S\f yeu con, bc;tn se phat hi¢n ra rAng, khi con
dang quan sat "vi�C lam Xet nghi�m", con S\f rat dang yeu,
thl,lC
va khong he 6n a. nhiing be khong chiu lam xet nghi¢m,
Co
be se dting & th�t xa, quyet choi. Chling toi muon lam
kien tir
c6ng tac tu tu6ng v6i tre, d� tre h �u ro "vi¢c lam xet nghi¢m"
i
Ia nhu the nao. Qua trinh nay la v6 cung ch�m ch nao
c;tp, khi
c6 duqc cam giac an toan, tre mm chtu tham gia, neu khong,
vi�c nay se gay cho tre m()t S\f kich d()ng. D�c bi¢t, khi xet
nghi�m chuc nang gan, phai lay mau 6 c6, trong tre con hie
chua hi�u gi, ngum 16'.n da tre xuong ban, qua trinh ay dau
an
c6 khac gi vi�c giet mot con v�t. Doi mot dua tre con chua
v&i
hi�U gi the gi6i nay,
Ve dieu do th�t dang SQ' biet bao! Vi the,
144
\ CHUONG 12: LAM THE NAO DE HIEu CON TRE?

bc;t.n nhat dinh phcl.i kien nh�n giang gicii cho tre hi�u, d� tre
quan sat, thich tffig, ngoai ra khong con each nao khac.
Dang tiec la rat nhieu ngum 16n khong c6 duqc sv kien
nh�n nay. Chting toi ngay c�ng phat hi�n ra, khong chi c6 bac
Si, ma ca CO giao Va nhfrng b�c phl,1. huynh deu khong chap
nh�n cho tre do, d� tre duqc tv do dieu chinh thm gian va
h;r
khong gian cua minh, d� tre duqc t\,l do, vui ve lam nhfrng vi�c
minh muon lam. Ngum l&n phien phuc, dan gian la vi m(>t
SQ'
dua tre biet nghe lm nhu m(>t con roi go sedan gian han, ngum
l6n muon lam gi cling nhanh ch6ng han. Trong khi v6i m(>t
dua tre duqc do, chung ta se phcii ton rat nhieu thm gian,
tv
cong vi�c va sue l\,lC han. Ph§.n dong ngum l&n thu6ng khong
muon ton thm gian v6i con tre vi kiem tien quan trc.mg han,
xem ti vi quan tr9ng han, tan phet quan trQng han, ngu quan
trc;mg hem. . . Day chinh la van den ve quan ni�m gia trt.
Trang cu¢c d&i. m(jt con ngu&i., chzing ta b6 ra th&i. gian
Sau nam V6i CaC con Va cizng V6i Sl}' phat trien CUa cac con ma
phat trien ban than minh, d6 la dieu gia trj nhat. Toi da biet
c6 rat nhieu ngu&i m� da h6i hfm vi chua Jam duqc dieu nay!
Trang qua trinh t�p trung cha cac con, chzing ta se duqc
tru&ng thanh tilng ph zit tilng giay, ca con chzing ta cllng the
Chi c6 b6 ra tam huyet, tich cop tilng giay tilng phzit tru&ng
thanh cua con tre m6i c6 the n uoi du6ng nen m¢t dlia tre
thanh cong va h�nh phuc.
Sai lam cia ngum l6n luon ph6 bien den kinh ngc;t.c. Hom
nay, toi l�i g�p mc)t cau chuy�n "xua nhu trai dat". O loi re vao
145
TON THl)Y TUYET (
c6ng vien, mot ngum m� cua m(>t dua tre hon 2 tu6i dang mua
banh cho con. Dua tre cclm lay cai banh dUt khoat kh6ng bu6ng
tay, ca ngum m� ding v�y: "Con khong an het duqc nhieu the
nay dau, an kh6ng het phi Him". Nhung dua tre van kh6ng
chiu buong cai banh, n 6i : "Con anduqc ma, an duqc ma".
Ngum m� khong dong y. dti'.ng do hai m� con gichig
Toi nhln
co nhau, thay chc'ing c6 each giai quyet nao, nen len xe di tiep.
T<:li sao van 6 nhfing
c chuy¢n "xua nhu dat" the nay?
trai
Ngum m� cho r�ng dua tre th�t tham lam, khong th het cae an
cai banh to ma cu doi cho b�g duqc. 0 truang Montessori,
chting toi da hi�n ra tinh huong nay v6i rat nhi u em: Con
phat �
tre luon thich cai hoan chinh, khong thich nua cai. Chting t6i
tilng ma Ca m('>t CUQC hQp de c ca giao Vien thao lu�n van de
nay, khi cac dua ra tinh huong 6 16p minh, chting toi phat
co
hi¢n ra con c6 m()t quan ni�m th�m my "kien quyet theo
tre
du6i st.r hoan my". Yeu c!u th�m my c a tre vuQt xa nguOi 16n,
u
vi u khong ao gic'Y
dl,l nh tre b chiu di v¢ sinh 6 toa let c6 dinh
nuoc, hay c�n nuoc tieu mau vang.
Khi nguOi 16n khong the hieu n6i m(>t each nghI nao d6
cua con tre, con con tre dang gao kh6c doi lam theo y minh,
chAng le chting ta l<:li khong th e hoi duqc mot cau t<;li sao?
Chclng le d6 la vi con tre qua tham lam? Khong, chting ta
khong the mang loi suy nghI da v�n dvc dOi ma d�t len
Sl,l ap
con tre. Khi b<;ln khong biet nen lam the nao, chc'ing le cho con
tre tt.r do l(;li khong phai la m<)t each hay? Nhat la khi tre con
nh6, cling chinh la hie tre dang hinh thanh va xay dt,rng th�m
\

\ CHUONG 1 2: LAM THE NAO DE HIEu CON TRE?

my quan cua minh, ca cha m� va thay co can phai cung cil'p

Cho tre dieu ki�n Va CO' h(>i de tre hinh thanh th�m my quan
cua rieng minh.

N6i each khac, tha rAng hay de tre "lang phi m(>t chut",
chu dimg pha hoc;i.i sv theo du6i sv hoan my cua tre. B&i vi hie
nay tre chua the hinh thanh nen quan fli�m "tiet ki�m"I nhtmg
lc;i.i la thm ca quyet dtnh de hinh thanh quan ni�m th�m my.
Tieng kh6c cua con tre luon luon c6 ly do. Theo cac nha tam ly
h9c, day la giai doc;tn tre hoan thi�n nhan each va b�t dau phat
trien tri hrc, cling Ia giai doc;tn nuoi duang tham my cua tre.
Quan ni�m thcim my t6t hay xau se quyet dµID vi�c tre c6 tranh
duqc cai xau va t(>i ac hay khong, hay n6i each khac, a m(>t
trinh d(> nao day, tham my cling la dc;io due.

Tat ca nhfrng Sl.J vi�c nay ve CO' ban deu la sv tv do trong

qua trinh phat trien cua tre. C6 nhfrng hie chung ta biet con
minh can phat trien cai gi, nhung d ieu d6 doi h6i m(lt qua
trinh nghien CUu khach quan can tr9ng. Dieu nay can den
m(lt nen tang tri thuc chuyen nghi�p, doi h6i m(>t tinh yeu
sau s�c danh cho con. Nhung, phan nhieu la chung ta da b6
be nhung dieu nay, cho du rat kh6 de hieu ro tre em. Toi xin
dua ra m(>t vi dl,l n u a . C6 m(>t thm gian cac be a nha tre
chung toi rat thich ng6i ben trong hoc cay, a d6 vua du ch6
cho m(>t be ng6i cu()n tron. Cac be ng6i trong d6, lung deo
m(>t con tho , ngoai cua hoc d�y bilng m(>t tam bia giay. Vi
khong gian ben trong qua ch�t nen cac be phai ng6i i m
khong d¢ng d�y, nhung cac b e c u ngoi nhu the hang nua

147
 I

T6N Tm,JY TUYET j

/

tieng dong ho, ben ngoai con c6 vai "bao v¢" dting gac, n6ng
long cha den luqt minh. B<;m thay vi¢c nay c6 lc;i. khong? Cac
be dang phat trien dieu gi? Chung ta khong biet, nhung cac
be lc;i.i ra'.t thich tro choi nay.

Chi can cho tre duqc tv do, c6 tv do tre se tv d(>ng thvc thi
nhfrng phucmg thuc phat trien "thm ky" ma nguai 16n khong
tai nao nghi ra va cling khong the hieu duqc. Montessori n6i,
khi m<)t nguCYi d i dc;i.o trong rimg cay, neu du tram tu sau l<'ing,
du lien tu6ng lang m�m, dung va o hie d6, tu xa v9ng l?i tieng
chuong ngan, thi cam giac ay con sau d�m hem, nhu m(>t bai
thav�y. Montessori n6i, diem ki¢t xuat cua m(>t nguai giao vien
M ontessori uu tti n�m a ch6, khi dua tre dang d?O b(> trong
rung sau, nguai giao vien c6 the la tieng chuong to d�m them
cam giac tot d�p cua tre.

Toi cling phat hi¢n ra thai ky nhc;i.y cam "theo du6i S\f hoan
my" cua chinh con trai minh. C6 mot Ian t6i cho chau mot cai
banh d�u ng9t, sau d6 t6 i n6i: "Con cho m� mot mieng duc;yc
khong?". Chau n6i: "Duc;yc "
? . Toi veo m('>t mieng banh, the la

con toi vut mieng banh, lan ra kh6c. Day la tam ly gi v�y? Luc
d6 t6i cam thay th�t lc;i., chau da dong y cho t6i an m(>t mieng
banh, t�i sao lc;i.i the nay? Toi n6i: "Con nin di, nin di m� doi
cha con cai khac". Toi d6i cho chau mot cai khac. Con toi v()i
dilng d�y, n6i: "M�, m� an di". Toi dn mot mieng vao g6c cai
u
banh cua chau. Chau c m n6i: "Lan nay m� dung roi". Roi
chau lay tay ra hi¢u 6 vien banh, y r�ng Ian nay la ccin m(>t cai,
 CHUONG 1 2: LAM THE NAO DE HIEU CON TRE?

chu khong phcii veo nhu Ian tru&c. Veo c6 nghia la pha ho�i
sl,l hoan chinh ct.ia t6ng th� cai banh, nhung c<in m(>t mieng thl
khong phai. Day chinh la tam tu ct.ia con tre.
M(>t dua tre c6 thcim my tinh cam tao nha, thi sau khi
tru6ng thanh Se .khong pham h,lC, tam thuang Va cang khong
dung tl,lc. Piaget<"> timg lam m(>t thi nghi�m, ong muon do tinh
tr;;mg tri 11,lc ct.ia con trai minh. 6ng d;)t hai cai d�m len hai cai
ghe, sau d6. giau m(>t v�t vao du6i d�m. Ong mm con vao va
n6i: "Con hay n6i cho bo nghe xem, bo giau m(>t v�t 6 du6i cai
d�m ghe nao?". Con ong di thcing den cai ghe khong c6 gi, l�t
tam d�m ghe len, n6i: "Khong c6 gi". Ong n6i: "The thi con l�i
ra ngoai m(>t chut nhe". Sau khi con ong ra ngoai, ong l�i giau
v�t d6 xuong Cai d�m ghe khac, r6i l� mm con vao. Con ong
di vao l�i di thing den cai ghe khong giau v�t gi, l�t d�m len,
n6i: "KhOng c6 gi". Piaget n6i: "Th�t la khong th� hi�u n6i, sao
l':li c6 th� the chu?". Montessori cum n6i: "Ong khong he hi�u
con tre, con ong dang muon bo c6 cam giac thanh cong". Con
tre dang choi m(>t tro choi v6i bo minh, la d� th6a man m(>t
nhu ciiu ct.ia bo. Tre cho r�ng, chi can minh khong phat hi�n
ra, bo minh s� tv cam thay 06 th�t thong minh. Tre khong biet
bo dang muon "do" tri Ive cua minh. Vi the Montessori n6i
ra.ng: "Ngum 16n chling ta khong c6 each nao hi�u noi tr�ng
thai tam ly thl;tc sv cua tre".

(*) Jean Piaget (1896-1980) la ml)t nha tam ly hQc va triet hQc ngum
Th\IY Si. Ong n6i ti&tg v6i nhiing nghien cli'u nh�n thuc lu�n v6i tre em.

149
T<'.>N THVY TUYET

The gi6i m)i tam cua con tre con bao la hon ca bau trOi! Chi
can chtlng ta chti tam de yeu con, con tre se tr& nen tot dE;!p.
Chi c6 yeu tre, chting ta m6i c6 the cho tre S\l h,r do. C6 du<JC
tinh yeu va t1! do, con tre se c6 day du dieu kien tru6ng thanh
ca ban. Khi tinh yeu Va S\l t1! do trcii dai khiip tu6i tha cua tre,
se c6 m(>t ngay, tre hinh thanh nen ph�m chat tot dE;!p nhat, cao
quy nhat va day du sue htit nhan each.

Bat cu m(>t giao vien va m(>t nguOi lam cha mE;! nao cfulg
phcii hieu du<JC con tre, day la dieu quan trc;mg nhat. Nhung
c6 nhling ltic, tinh yeu se la m(>t tinh yeu gia tc;io va con tre se
noi con thinh nO v6i thu tinh yeu khong xuat phat ti:r sau thAm
tam long. Toi phat hien ra rang, con tre nh?n biet nguOi 16n ma
khong can do lu6ng va phan doan bang ngon ngfr va bieu hien
cua h<;>. Tre con diing tam hon de cam nh�n bc;in. Toi nghi, rat
nhieu nhling nguOi lam cha IDE;! da the nghiem du<)'C dieu nay.
Ch�ng hc;in, nhieu nguOi 16n gia va hoi tre con: "Con bao nhieu
tu6i roi? Con ten la gi?". Tre con nhin qua se nh� ra ngay, biet
ngay nguOi nay chi hoi gia va, khong chiu tra 16i, quay di.
NguOi 16n lc;ii n6i: "Th�t mat ljch S\l qua!", ma khong biet, ai
m6i la nguOi mat Itch S\l. C6 m(>t Mn, m<)t nguOi l6n hoi m(>t
co be 5 tu6i cua chting toi: "Con bao nhieu tuoi roi?''. Dua be
nhin nguOi nay m¢t Ilic roi n6i: "2 tuoi". NguOi l&n nay VO
cung ng(;lc nhien, sau d6 c6 n6i v6i toi rcling: "Tri ll,lc cua chau
c6 van de a?". Khi toi g�p lc;ti dua be nay, nhiic den chuy�n nay,
be hoi toi li:l liing: "Sao nguOi 16n l<:li luon hoi ve van de dan

15 0
 CHUONG 1 2: LAM THE NAO DE H!Eu CON TRE?

d(m nay the?". Cung giong nhu la khi b9-n dang bt,rc b¢i, tre
con cang de lam on, b9-n cang bl,,lC b(>i, tre con cang kh6c. Cling
CO the Sl,l bt,rc b(>i Cua b;;m khong the hi�n tren khuon m�t hay
trong lOi n6i, nhtrng tre em c6 the cam nh�n duc;rc st,r bl,,lc b()i
trong long b9-n b�ng chinh tam hon minh. Con tre biet, d6
khong phai la tinh yeu.

Khong c6 tinh yeu, thi se the nao? Phien mu(m! H�.n! Ghet!
M�t m6i! Tat ca deu c6 the. C6 m¢t Ian, m()t pht,1 huynh n6i
v6i toi rAng, khi chi con chua thuyet giao xong, con ch! da n6i
v6i chi rAng: "M� het len, m� het len di, m� het cho dau 6c con
lo9-n het len di, m� c6 con muon cho con thi vao Havard nua
hay khong?". M¢t dua tre binh thuang, dang le chau phcii tram
tinh va binh than. Tre se dting ben C9-nh b9-n hoi lau va quan
sat b9-n. Rat nhieu nguOi sau khi den truang chti.ng toi tham
quan, deu phat hi�n ra tinh huong nay, h9 n6i rfug: "Li�u dam
tre a truang nay c6 ch�m phat trien khong ma cu dting d6 mia
tieng, th�m chi la hang tieng dong ho de nhin ch(. Toi n6i:
"Day m6i la nhling dua tre binh thuang, cac chau dang quan
sat". Tre can rat nhieu thOi gian de quan sat va suy nghi, tre
cang nh6, can cang nhieu thOi gian hon. Tre quan sat roi suy
nghi va hieu ro. Tre con se nhin thau bo;m. St,r quan sat lau dai
cling la mot Sl,l t�p trung. Montessori n6i: "Quan sat la ph.lm
chat cua mot nha khoa hQc". Mot con ngum neu khong c6
phc1m chat nay thi se khong th� thanh cong.

15 1
 Chuang 1 3

\ ) A

Tl} DO VA KY LU�T
,------------------------------------------------------ -----,
, '

Khi dll'Q'C tl! do, con tre se ll!a chc;m nhOng gi minh thich;
vi thfch, nen tre li;ip di li;ip l(;li, roi dan dan tr& thanh cham chu;
cham chu trong mot th6i gian dai, tre se cam nh�n va n6m
chc'ic quy lu�t cua Sl,l' V�t; nc'im ch�c quy lu�t cua Sl,l' V�t, tre
se tv nguy�n tuan theo quy lu�t d6 va c6 dll'Q'C nang Ive tv
dieu khien ban than. B<;ln thu nghi xem, c6 kY lu�t nao c6 the
.

VUQt qua dll'Q'C kY lu�t nay cua ban than tre kh6ng?
I
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --'
 ho con tl:l do het m\fc, t\f do phat tri�n het tiem h,rc
C cua ban than, t\f do de tho<ii mai nh�n biet. Dm;rc t\f
do, COn tre m6i CO the kham pha tuc'mg t� quy lu�t CUa S\f
vi�c, m6i c6 the nh�n biet, nh?n thuc. Li¢u day co ph<ii la t\f
do tuy�t doi? Hay con can them m(>t S\f rang bu(>c nao? Vi dl,l
nhu can them ky lu�t che:ing h9.n? Day la m(>t cau h6i ma tat
ca chung t6i deu dua ra khi theo du6i phuong phap giao dl,l.C
nay. "Ky lu?t" . trong phuong phap Montessori va "ky lu�t"
theo y nghia thong thuCm.g cua cht.ing ta khong giong nhau,
cling gi6ng nhu khai ni�m "tv do", "ky lu?t" mang m(>t ham
nghia sau va r(>ng hon nhieu.

y nghia thong thuCm.g cua IIgifr ky lu?t" CQ nghia la Vang

lc'Yi co giao, ng6i yen trong l6p. Nhung ky lu�t va vi¢c giu ky
lu�t trong phuong phap Montessori l;;ii hoan toan khac he:in.
Khi ban ve van de ky lu�.t, Montessori nhan m;;inh: "Ky lu�t
phai xay d\lfig tren CO' so f\f do". C6 the chung ta se khong
hieu, ti;ti sao ky lu�t 19.i co the xay d\lfig duc;rc tren ca so f\f do?
Montessori n6i, con ngum ph<ii lam chu ban than minh, day la
diem thu nhat. Khi b�n lam chu duc;rc ban than minh, khi b(;ln
t\f d()ng tuan theo m(>t quy chuan cu()c song nao do, b� se c6
duc;rc nang ll,fC t\f dieu khien ban than, nang l\fC do duc;rc gQi la
ky lu�t.

153
TON THUY TUYET

"Quy chucin cuoc song" la gi? Mot nguOi nhu the nao m6i
co the lam chu ban than minh? Nghe thi c6 chut kh6 hieu, nen
toi xiri phep duqc giai thich timg khai ni�m mot.

Con nguOi phcii lam the nao mm c6 the lam chu ban than
minh? Toi xin dan ra day mot vi d\l noi tieng ell.a tam ly h9c,
toi cam thay day chinh la vi d\l kinh dien v� vi�c lam chu ban
than minh. Co mot be gai 6 v6i ngum trong tre. Cac b<;m chu y,
be gai 6 v6i ngum trong tre la chu yeu. Khi 6 v6i nguUi trong
tre, neu be d!nh sa vao voi nu&c, nguOi trong tre se n6i: "Bo
tay ra ngay, u6t het que:\n ao bay gia". Le:\n nao cung l;)p di l�p
19i y nhu v�y. Chu y, tan nao co.ng l;)p di l�p l�i y nhu v�y.
Chile chc'in la vi co trong tre nay sq rach vi�c, vi qucin ao u6t
thi co ay se phai lam them bao nhieu vi�c nfra. Sau d6, be gai
den nha ba ngo9i choi, nha ba ngo�i c6 mot vuim hoa, gifra
vuim hoa c6 mot voi tu6i nu&c. Be gai rat muon so vao voi tu6i
nu&c d6, nhung l9i dirng l�i. Ba ngo�i bao: "Con cu dong vao!
T9i sao con l9i khong dam dong vao?". Be gai vo cung mau
thuan, nhtmg cuoi cung van n6i: "Con khong so dau, co trong
tre bao la khong duqc so vao".

Nhu v�y, be gai da bi rang buoc va cam doan, be khong

duc;rc phep dong vao do v�t nay. Be muon so vao v�t, d6 la do
noi tam h,r mach bao, nhung noi tam be khong the ra quyet
d!nh. Ba ngo�i cung khong the ra quyet d!nh nay. Ngum c6
the quyet dtnh hanh vi ell.a be chi c6 the la co trong tre.

Nhung ba ngo�i n6i: "Co ay khong c6 & day, ba ngo�i cho

con dong vao day". Be gai n6i: "Khong, con khong choi dau".

154
 CHUONG 1 3: TIJ DO VA KY LUAT

V;)y la ca khi kh6ng c6 m�t co trong tre, co ay v§.n dang dieu

khi�n co be. Co be nay khong hanh dong theo tieng long cua
minh, co be kh6ng lam chu duqc ban than minh. Khi mot
nguc'Yi khong th� l am chu ban than minh, se xay ra mau thuful
va dau tranh. Nguc'Yi. do se dau kho.

St! thl!C la, con tre rat thich tuan theo quy tcic. Con tre
thuang h,r d�t ra m()t so quy tcic trong cac tro choi, trong
khi choi dua vm nhfrng tre khac va rat tl! giac tuan thu
nhfrng quy tcic nay. Vi dv nhu quy tcic tro choi, quy tcic v¢
sinh, quy tcic giao thong ... Nhung nhfrng quy t<ic nay phcii
duqc phat tri�n hai hoa vm con tre, do con tre tv thiet l�p
trong CUQC song trong khi Choi dua VcJi nhfrng tre khac.
Nhfrng quy tcic nay kh6ng duc;rc xung d(>t v6i nhu cAu n(>i
t?i cua ban than tre. Nhfrng quy h'k do phai it ve so luqng,
ch�t che, khoa h<;>c va do tre tl! sang l�p. C6 nhu v�y, tre
m6i vui ve tuan thu, va VO cung dau kho khi nhfrng quy tcic
nay bi pha bo, b&i vi chung da tr& thanh m¢t phAn trong
CUQC song CUa tre.
T?i sao vi d1,1 nay l?i la m(>t vi d1=1 kinh di�n? B6i vi cha m�,
giao vien va nguc'Yi trong tre dong vai tro VO rung quan tr9ng
trong thrn ky au tho cua con tre. Truoc 8 tu6i, tre em vful silng
bai va tuy¢t doi yeu quy giao vien cua minh, nhtmg den trung
hqc co s&, tre belt dau yeu bi;ln minh, yeu cac than tm;mg, den
pho thong trung hqc, tre se yeu ho�c yeu thAID m(>t b?n h<;>c ho�c
mot nguc'Yi nao d6. Trong qua trinh tru&ng thanh cua tre, nguOi
l6n se dAn dan bi dciy ra khoi vj tri duqc "yeu va hqc theo".

1 55
TON THIJY TUYF.T

a tru<':mg chting toi c6 rat nhieu nhfrng tre l6n chuyen tu

nhfrng tru<':mg khac den. Tru6c d6, c6 the cac be da rat nghe lm
bo mE;!, rat nghe Im cac co. Tat ca ho;;it d(mg va sv vui choi trong
ngay cua cac be deu theo sv s<ip xep cua co giao. Co giao b ao
be lam gi, be lam nay. Nhung khi be den tru<':mg Montessori
e
cua chung toi, cac be b6ng duqc tv do, nen khong bi t lam gi
v6i sv tv do ay. Cac be thu<':mg khong d¢ng chan tay, cu cha
cac co phan cho minh nhi¢m V\,l h9c t�p . Neu cac co khong
phan c6ng vi¢c gi, ngay horn d6 cac be cfrng kh6ng lam gi ca.
Trong phucmg phap Montessori, dieu nay la kh6ng the tu6ng
tu911g, day khong p ha i la nhfrng dua tre ma la nhfrng nguOi
gia. Sv thvc la sue sang t;;io dang quy cua nhan lo;;ii chling ta
da d an dan b! mai m¢t s;;ich vi nhfrng d ieu cam ky. NhCmg dieu
cam ky VO hinh trung da khien b�m khong dam suy nghi,
khong dam vu<;>t qua ph;;im vi da duqc d?t ra.
Con cua m¢t b;;in hoc cua toi, mm 6 tuoi nhung da kha to
khoe. MQt Ian, chau phai tim m(>t qua bong ban 6 sau ti vi,
kh6ng ca'n th�n lam va ti vi. Luc do, ti vi van la cua hiem,
chua pho bien nhu bay gio. ME;!, em gai va nhung ngum than
thich cua b;;in toi deu n6i co ay: "M ot vi¢c 16n nhu v?y ma
khong danh con cai nao, khong hieu dtnh chieu con den mile
nao? " . Co ay n6i: "Khong, toi khong mc'ing mo con, toi chi
n6i: 'Khong sao dau, con khong ca'n th?n thoi"'. Co ay n6i,
hoi nho CO ay d(>ng VclO C a i may thu lien bi IDE;! m<'ing, khong
cho d(>ng vao. Lin nao cung v ? y khien co ay c6 nhfrng tr&
ng;;ii ve tam ly, den bay gio cO.ng khong dam d¢ng vao may

1 56
 CHUONG 1 3: TIJ DO VA KY LUAT

Cai nut ben tren may thu, vi d('mg vao la thay SQ'. Co ay biet
dng, trong rat nhieu vi¢c, co ay b! nhfrng tr& ngi;li ve tarn ly
ngan can. Vi the, co ay se khong gay ra nhfrng tr& ng<:li ve tarn
ly cho con minh.

Rat it nguOi h.! biet duqc minh da g?p phai nhfrng tr& ng<:li
tam ly, phan dong con li;li khong he biet ban than minh dang
g?p nhfrng tr& ng?i gi. Toi c6 m¢t nguOi b?n, sau khi tot nghi�p
di;li hQC lam ky thu�t Vien CY m(>t cong ty may tinh, nhtmg CU
cam den cai tua vit la tay li;li run len cam c�p. Th�t la khong
the tu&ng tuqng. Mc;>i ngum gitip c�u ay phan tich nhfrng vi�c
da xay ra thOi tha au, n6i den chuy�n bo c?u ay doi v6i c?u ay
nhu the nao. "NguOi con ngoan" nay lien tl,lc g?t dau, sau d6
C�U ay tra thanh m(>t nguOi {mg h(> tich Cl,lC cho phuong phap
giao d\lc Montessori.

Chilng ta lam the nao d� nuoi du0ng cho con tre th6i quen
giu ky lu?t trong m¢t moi truOn.g tv do, d� con tre c6 th� tiet
che hanh vi cua minh, lam chu ban than minh?

Montessori n6i, chting· ta phai tuy�t doi tranh ngan can

nhfrng hoC:lt dong tv phat cua tre. a day ro rang la ba dang n6i
den vi�c cho tre d:uqc tv do trong cac hanh vi. Tre c6 duqc tv
do se h,ra chc;>n nhfrng thu minh thich; va vi tre thich, nen tre
se l�p di l?p lC:li hanh dong d6; trong qua trinh l�p di l�p li;li ay,
tre se tr& nen cham chu, tr& nen co tr?t tv; khi tre c6 th� cham
chti trong m¢t thOi gian dai, tre se dan dan cam nh�n va n<'im
chcic quy lu�t cua S\J.' v�t Va thu�n theo quy lu�t d6, nhting ky
lu�t dau tien ding duqc hinh thanh.

157
 TON Trn,N TUYET

Vi the, chling ta c6 th� hieu dng, kf lu;;i t trong cuc)c song

ma Montessori n6i chinh Ia tr;;it t1,1. Kf lu;;it cua tri 11,1c la chi
SlJ cham chli, kf lu�t czia hanh vi la chi Slf thu;;in theo. Con
tre c6 th� tuan theo nhiing phep tic czia s1,1 v� t, ciing chinh la
thu;;in theo quy tic. Li�u c6 kf lu�t nao c6 th� vu<;>t qua nhzing
kf lu�t nay?
Chung toi phat hi¢n nhfrng be ttrng bi ep bu¢c va ap che,
sau vai thang bi ngqp trong h,r do, cac be da bcit d�u hoc duqc
each Mng nghe St! khoi gQ'i cua tam hon ma c6 nhfrng hanh
dong tl! phat, anh sang cua ky lu�t da le l6i xuat hi¢n. Cho den
horn nay, gan nhu tat ca cac be deu d<;lt duqc hi¢u qua nay la
nha c6 dUQ'C tl! do. Khi g�p phai m¢t van de, cac be thuang
phan doan, neu thay dung se thu�n theo. Rat nhieu dieu ky
di�u da xay ra & nha tre cua chting t6i, m<)c du quan ni�m cua
ffiQi ngum khi nhin nh�n nhfrng van de nay la khong giong
nhau. Nhung chting toi van kinh ng(;lc phat hi¢n ra dng, rat
nhieu hi¢n tugng, quan ni¢m von kh6ng phcii la san v�t cua
m(H dan t9c hay m<)t vung van h6a nao, ma la m()t hi�n tugng
cua cu<)c song duqc sinh ra trong m6i truang cua yeu thuong
va tl! do. Nang cao tr(;lng thai sinh m¢nh cua con ngurn da tr&
thanh mQt phuong hu6ng no h!C Cua Chung toi.
V�y, tl! do dugc thlJC thi nhu the nao trong qua trinh d<;ly
hoc theo phuong phap Montessori? Khi tre bu&c vao truOn.g,
.
tat nhien se xay ra m<)t so tinh tr(;lng hon lo(;ln ltic ban d�u. Cai
goi la tinh tr(;lng hon lo(;ln & day la nhfrng ki�u mat tr�t tl!, 6n
a, danh nhau . . . , nhfrng tre tlrl1g bi quan ch�t l(;li cang c6 nhfrng
 CHUONG 1 3 : Tl) DO VA KY LU}..T

hanh vi kich d¢ng hem. Trong truemg Montessori cua chung

t6i, chi c6 ba loc;ti hanh vi bt cam chi: M¢t la lam phien ngu6i
khac; hai la nhfrng hanh vi tho lo mat itch sv nhu pha ho�li,
danh ngu6i, m�ng ngu6i ho�k mQt so d('>ng tac khong van
minh nhu ngoay mui, m6c mui; ba la lay do cua ngu6i khac.
Ba loi;i.i hanh vi nay bt cam hoan toan, nhung sv cam chi ay
duqc xay dt,rng tren ca so nh�c nh& chu kh6ng phcii la trilng
phi;i.t. Vi dl;l trong phong h9c, m(>t be lien h,tc lam phien mot
be khac dang chuyen tam lam vi�c, ltic nay c6 giao phai the
hi�n sl:l' ht1ng thu rat 16n doi v6i dua tre nay, co n6i: "Chung ta
di lam vi�c khac di". L?p di l?p l�i nhu v<�y, con tre dcin dan
trcii nghi�m duc;rc: Khi minh lam v�y, co giao thuc'mg be minh
ra cho khac. Khai ni�m khong dugc lam phien ngu6i khac dan
dan duqc hinh thanh. Da so tre sau khi c6 dugc sv tv do, se
d�o chai kh�p IDQi nai trong vuc'm truc'mg. Trong qua trinh ay,
tre se dcin dan th� hi�n ra minh ht1ng thti v6i dieu gi, khi da
the hi�n sv ht1ng thu, tre se cham chu, se l?p di l?p li;i.i m¢t vi�c.
Tre cling phat hi�n ra nhUn.g van de kh6 hem phai tt,r minh giai
quyet. D6 dung di;i.y h9c Montessori deu c6 chuc nang chinh
sua, trg ghip tre. Sau khi giai quyet dugc van de, tre se c6 duqc
cam giac thanh c6ng, sau khi thanh cong, tre se c6 duqc hanh
vi "tv dieu khien ban than". Luc nay, ky lu�t dugc sinh ra
trong chinh qua trinh lam vi�c cua tre. Dung nhu Montessori
noi: " Anh sang aau tien cua ky lu�t den tu cong vi�c".
T�p trung la ho�t d(mg tu duy, t�p trung san sinh ra tri
tu�. Tri tu� can c6 S\l' dam bao duQ'C tv do ve th6i gian va khong

159
T6N THvY TUYET

gian, dn hem nfra du<;YC tt,r do hanh dong. Trong cong vi�c,
nguOi nao phat trien den muc Ct,rC d<:ti tri h,rc cua n(>i tc;ti ban
than, nguOi d6 cang gifr du<;YC binh tinh trong suy nghi, cang
giu ky lw)t. Khi du<;YC cung cap day du dieu ki¢n cho vi¢c phat
trien tri lt,rc, tat ca tre em deu d�c bi¢t n6i b�t ve tri tu�, binh
tinh va giu ky lm)t.

Tc;ii sao chung ta phai cung cap cho tre nhfrng dieu ki¢n
nay? B&i vi qua trinh tru&ng thanh cua tre khao khat nhfrng
dieu nay. Con tre khac v6i nguOi 1611, chling ta cho nguOi 1611
duqc tt,r do, nguOi 1611 se ngu d�y m(>t giac, ho�c la kh6ng lam
gi ca, ho�c la lam vi¢c gi minh muon lam, buong tha ban than
minh. Ngoai ra, c6 the nguOi 1611 khong con theo du6i nhfrng
hoc;it dong tri lt,rc, "luOi bieng" th?t la de chtu! Duang nhien,
day la nhfrng nguOi 1611 da bt bien dc;ing. Con tre em sau khi
sinh ra (van chua bt bien dc;ing), ban than tre c6 m(>t phep t.ic
tt,r nhien, phep Hie t\l' nhien ay khong ngl:rng phat trien tl:rng
giay tl:rng phut trong cu(>c song cua tre, khong bao gi& ngai
nghi. Vi the nhfrng dua tre lien tvc ho�t d¢ng la nhfrng dua tre
binh thuang nhat. Chung ta la nhfrng nguOi 16n bi 16n len trong
0 ep, trong ep bu()c, tu nho den 16n chua duqc lam m()t vi�c gi
theo y ban than (phan 16n trong chting ta da 16n len nhu v?y),
vi the, chung ta khong the dem quan diem cua minh de doi
dai v6i nhfrng dua tre binh thuang. Toi da n6i 6 tren, khi tre
m6i vao truang, hanh d()ng cua tre chua theo tr�t tt,r, chua theo
quy phc;im, v§.n dang trong tn,mg thai h6n loc;in, nhung de tre
dUQ'C tt,r do phat trien, tre Se XUat hi�n m<)t kieu XU hu6ng "ti,r

160
\ CHUONG 1 3: T\,J DO VA KY LUAT

h,ta chQn ban than". Khi XU hu6ng nay XUat hi�n, ho�t d(mg tri
h,rc cua tre em se bcit dciu phat trien theo mot quy dc;lo.
Dan Dan chinh la mot vi dtJ di�n hinh nhat. Be vao
truan g hie 1 tu6i 9 thang Vi m� be lam ba ca nen CUQC song
.

cua be & nha khong tuan theo m(>t tr�t h.! thong thuang, hay
n6i each khac, be c6 mQt tr�t tl,t rieng. Khi be m 6i vao truang
Montessori, den mum m()t gia, m9i ngum deu an com, be l�i
ra cua dting kh6c, doi ra ngoai. May horn dciu, ngay nao co
giao cling cho be ra ngoai di may vong, khi quay tr& ve, be
m6i yen tam. Toi nghi: "Dua tre nay th;iJ.t d�c bi¢t, cu den m<)t
khoang thOi gian, l?i kh6c doi ra ngoai?". Sau d6, mi;? b e n6i,
minh lam ba ca, nen cu den khoang mum m()t gia la gia nghi
nen dan be ra ngoai choi. Trong vong mQt thang, co giao lay
xe d�p dua Dan Dan di choi ngoai pho. M9t thang sau, be
khong con c6 nhu cau nay, chi choi quanh quanh truang . . .

Ba thang sau, be bcit dciu vao 16p hoc, tr�t tl,t da den v6i be
trong tt,r do.
M� be rat thich phuong phap giao dl;lC nay, nen phoi hqp
v6i chung t6i rat tot. Khi be hon 2 tuoi, be da hoan toan tr&
thanh m(>t em be Montessori dien hinh, ho�t bat vui ve, nhu
cht.ing toi thuCm.g n6i la "h! thay vui ve". Be hay hat m(>t
minh, khu6n m�.t luc nao Cung r�ng r6', rat CO nang ll,?C, lam
vi�c gi cling tv l�p. Nu6c trong phich rat n6n g, nhung be tl,t
biet each d� khong bt bong. Tr?ng thai tri lvc cua be cung rat
tot, "lam vi�c trong phong hoc rat lau v a VO cung chuyen
"

tam. Be n6i con chua soi, nhung neu ht ngum khac lam

161
 I
TON TI-IVY TUYET
/

phien, be da c6 the n6i r�ng: "Xin dirng lam phien". Hang

ngay, be tich Cl:fC theo du6i ho�t d(>ng tri h,rc, cam thcfy kieu
hanh khi "tv chinh pht,1.c chinh minh". Trong qua trinh nay,
tru&c het phai cam on mt;> be. C6 S\f phoi hc;>p cua mt;>, be m&i
c6 the phat trien tot tat ca cac phuong di�n trong m(>t thm
gian ng�n nhu v�y.
"Hang rao Montessori" (m(>t lo�i d6 dling d�y h9c the dl,lc)
cao l,8m, khi Dan Dan treo len, co giao muon giup be, be n6i:
"Mm co tranh ra, mm co tranh ra". Treo len r6i, be l�i bcit chuoc
nhU:ng tre 16n nhay tren xuong. Doi v&i kha nhieu cha mt;>,
ti:r
d(> Cao d6 la rat nguy hiem, nhung be kh6ng he SQ',be thoai
mai treo len, r6i thocii mai nhay xuong, l�i con h9c each l(>n
nhao ve phia truoc. NhU:ng d(>ng tac nay deu rat kh6 v&i be.
Ca tro xich du tren cao va du quay dtlng cling khong dang ke
gi v&i be! C6 m()t Ian be con dt1ng len ng6i xuong tren xich du
cao, khien nhU:ng ngum tham quan deu rat ng�c nhien h6i: "Co
be may tu6i r6i?". Toi n6i 2 tu6i, ai cling kinh ng�c. Day la m(>t
dua tre Ct;rC ky dung cam. Nhfrng thay d6i cua be deu bcit
ngu6n tu tv do.
Cac co cua truOn.g chung toi ai cling ngat ngay truoc thay
doi cua Dan Dan! Trong phmmg phap giao dl,lc Montessori,
chting toi khong d;;it phat trien tri lt;rc len hang dau ma coi
tr9ng nhat la phat trien nhan each. Nhan each duqc phat trien,
tri lt;rc cung phat trien theo, con ky lu�t chcing qua chi la vi�c
con tre vui ve tuan thu eac quy tck ma thoi. Tat ca nhfrng dieu
nay deu dl,ta vao nen tang h,r do.
\

CHUONG 1 3: TV DO VA KY LUAT

Toi xin dua ra m(>t vi d\l nua, truang chting toi c6 m(>t be
rat thich an v1,mg. An V\lfig cua ai? D6 cua nhfrng be khac
mang den truang. Co giao d� d6 rua cac b�n tren tli, be thuang
den d6 lay, co giao khong biet lam sao, hoi toi: "Chi oi, dua tre
nay thuang xuyen lay do cua nguOi khac, em khong biet phcii
lam the nao, kh6ng biet sau nay c6 thanh th6i hu khong?". Toi
n6i: "Khong dau, tre con an V\lng do, du6i con m<it cua nguOi
l6n, tre dang an tr<)m cua nguOi khac, nhung v6i tre day khong
phai la tr('>m, ma la tre cam thay tren d6 c6 do an ngon, t�i sao
l<;li khong cho tre an?". Toi hoi cac co, be an the c6 anh hu6ng
den nhfrng tre khac khong? Cac co n6i khong anh hu6ng, toi
bao, the thi chting ta thu m('>t each nay xem sao! Co giao n6i,
moi khi dt1ng tren ghe lay do an, neu bi c6 giao nhin thay, be
se rat boi roi, c6 ltic con n6i doi la lay cho ai d6. Toi n6i:
"Nhfrng di�u nay d�u kh6ng quan tr9ng, (y d('> tuoi nay cua tre,
an la quan trong nhat, tre cam thay do an d6 qua hap dAn nen
quen het IDQi di�u xung quanh, tre phcii di lay do an nay". Toi
n6i v6i co giao, Mn sau khi tre ll;li lay do an nhu the, co giao se
n6i: "Con c6 lay dugc khong, d� co gitip con nhe". Lc1n nao
rung the, lien t\lC ba thang trQi.

Trong qua trinh nay, co giao phcii dau tranh v6i quan ni�m
CU.a chinh minh. B&i vi co c6 m('>t noi lo l<'ing rat 16n, lo be bt hu.
Vi the, c6 phcii dau tranh v6i ban than, kiem che ban than. Sau
ba thang, dua tre nay khong lay do an cua nhfrng bc;m khac nfra,
be biet each t\l' khong che hanh vi cua minh.
 I

TON THUY TUYET

Day la ket qua cua Sl! tl! do va ton tr9ng. Giao dt,tc ma dl!a
tren Sl! trirng ph9t chi c6 th� khien con tre t9m thOi khong che
hanh vi cua minh vi SQ' ha i uy h,rc cua nguOi 16n. Nhung giao
dt,tc dl!a tren sv ton trc;mg, dt,ra tren thai d(> ton tr9ng truck sau
nhu m()t CUa CO giao doi v6i minh, lau dan Sl,l ton nghiem Va
tv tan se chien th1fog. Doi v6i con tre, tt,r do la tv do trong vui
ve, ky lu?t chinh la ky lu?t trong vui ve.
 Chuong 1 4

' � A

TU BO KINH NGHieM
GIAO Dl)C co KY LAC HAU,
I ,( ,< I \ A

HUONG TOI TINH YEU THAU HIEU

,- - - -- - - - - - - - - - -- - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -'
'
6ng ngo9i mua cho be m(>t chiec 6 to rat d�p. Be muon ]
I
I
da bung chiec o to ra de xem tqi sao 6 to c6 the di duQ'C. I
I
I
Nhung nguOi 1611 cam thay, neu d� b e da bung chiec 6 to thl I
I
t
th�t la phi cua, nen giau chiec 6 to t�n tren n6c tu q uan ao. I
I
I
I
May nam sau be da 16n hon, nguOi 16n m6i mang xe ra, I
I

nhung be khong thfch choi nO'a. NguOi 16n da tu6c do9t cua
be kh6ng phai la chiec xe, m a la CO' h(>i nh�n biet the gi6i.
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ��
 eu n6i la bo m� kh6ng danh du tinh yeu cho con, rat
N nhieu nguOi se phan doi va tv bi¢n h() cho minh:
"Lam gi c6 chuy¢n d6, t6i yeu con t6i lcim, t6i da vi con minh
ma hy sinh bao nhieu sue lvc, hy sinh bao nhieu thm gian, toi
lam tat ca mc;>i vi�c deu la vi con . . . ". Montessori n6i: "Tat ca
nhfrng ngum lam cha lam m� deu phan doi va tv bi¢n h() cho
rninh. Tc,i.i sao tat ca chting ta deu cho r�ng rninh rat yeu con,
trong khi con tre l?i phai 16n len trong m()t rn6i truang thieu
thon tinh yeu? T?i sao CUQC song cua con tre lc;ti khong duqc
phat tri�n binh thuang?". Ba n6i, lo?i doi l�p tuong h6 nay mot
ben la y thuc, m()t ben l a tiem thuc. "Chung ta deu cam thay
dau kho khi phc;trn nhfrng sai ldm c6 y thuc, nhung kh6ng he
biet den nhfrng sai la.m v6 thuc . . . " .

Nhfrng ngum lam cha lam m� deu n6i r�ng: "Toi rat yeu
con toi, toi da hy sinh rat nhieu". D6 la nhfrng vi¢c co y thuc.
0 truang Montessori cua chti.ng t6i phat hi¢n c6 nhilng be di
xuong du thang ma khong can nhin, cu di thJ.ng xuong. D6
}a nhfrng dua tre }6n len trong Sl:f Che cha qua muc Cua 6ng ba
cha mi;, ban than cac be kh6ng th� do lu6ng kha nang cua
chfnh minh. Cai g9i la tinh yeu 6 day da tu6c do?t cua be kha
nang phan bi¢t, kha nclng tv v¢ va kha nang tl! l�p. Tren thvc
te, sv cham s6c a day lc;ti la nguOi 16n tv cham s6c cho tam ly
va quan ni¢m cua minh.

166
 CHUONG 1 4 : TU BO KINH NGHIEM GIAO DlJC CO KY, LAC HAU

Trong cuoc song hang ngay, phm dong chung ta deu kien
cuang bao v� y chi va each nhin cua minh. Trong rat nhieu tinh
hu6ng, each lam cua nguOi 16n d 6i v6i con tre b! tiem thuc chi
phoi. Vi con tre yeu &t, kh6ng c6 nang h;rc h;r v�, nen nguOi 16n
tha h6 the hi�n ban tinh cua minh tru6c m?t tre, m<)t each
khong can che d�y hay xau ho. Khong biet each doi dai v6i
mot dua tre, tuy y, th�rn chi c6 hie con "lam phien " con tre.
Montessori n6i, S\f ti en bo va phat trien cua nhan 109-i n�rn
& ch6 lam the nao de bien tiem thuc thanh y thuc, trong d6 b a o
g6rn ca vi�c giao d\lC tre em. Canh giac v6i chinh tiem thuc cua
minh, nang cao tiem thuc, d6 m6i gQi la tinh yeu chan chinh.
0 truoog Montessori cua chung toi, neu con tre leo treo
l en hang rao "Montessori", bat ke tre bao nhieu tuoi, co giao
Cung khong dUQ'C dilng phia SaU da tre, ma phai dung each
tre gan lm, cho tre mot khong gian tv d o . Moi dua tre phai
tv do l uem g ph<;lm vi ho9-t dong dva tren kha nang cua ban
than, qua d6 ma sau nay c6 the kiem soat cac hanh d<)ng cua
minh, de ra quyet djnh chinh xac cho cac hanh dong tiep
the o . B&i vi ban tinh cua con nguOi luon c6 sdn sv xuc dong
sang t9-0 va tim toi.
Rat nhieu dua tre 16n len trong St;r " che cha" cua bo m�, se
tr& thanh the nay - kh6ng biet trOi ca o dat day, cu nhc'im mc'it
ma vuqt qua, den khi that b<:ti l�i oan trach bo m� khong the
t<;lO cho minh m(>t dieu ki�n ly tu6ng, Oan trach Sao kh6ng CO
ai den gitip rninh.
T6N THvY TUYET

Ngay tu khi sinh ra, con tre da co duqc kha nang h! ba o

u su dvng thuOn.g
v�, nhrmg nang h,Ic d6 phai d qc xuyen.
Chung toi xem trong tu li�u, tre bon thang da c6 kha nang nay.
Du6i
Trong thi nghi�m "Vach da tn,rc quan"<'> kinh dien: nen
lu6i 6
kinh thuy tinh d?t mot buc tranh vuong l�p the, khi be
bo qua buc tranh nay, be se Bue tranh
quan sat. nay dem den
nhfrng cam giac nong sau khac bi�t cho th! giac. Nhfrng cho
nong, be se de qua,
dang bo ra du6i
khi phat hi�n ben rat giong
m () ranh
t se
sau, be tru&c
dt1ng 19-i, khong tien ve phia va quan
sat net m?t cua m�. Neu khuon m?t m� lo se Icing, be khong
bo nfra, neu khu m?t m� on se d
vui ve, dong vien, be ung cam
bo ve phia truoc.

Rat nhieu cha m� y thuc duqc nhfrng sai lam cua minh thi
se dau kh6 nhan "Sao nh6: toi 19-i ph�m sai lam nay?". Chci.ng
o con m()t tr?n,
h9-n danh ch nhung phat hi�n ra da danh oan
con, n uOi lam cha m� se
thi g d6 or
bu6n ba n6i v6i e n �ng: "Bo,
m� khong dung". Nhung chung ta khong y thuc duqc nhfrng
tu trong
sai lam tiem thuc.

Dieu quan tr<;mg nhat cua vi�c yeu con n�m 6 cho, chling
ta khong the dem nhfrng kinh nghi�m hi�n c6 cua minh ra de
doi dai v6i con tre vi nhfrng kinh nghi�m ay da qua loi thOi.
Toi xin lay m()t vi dv, 6 truOn.g Montessori cua chung toi, c6
VUOn hoa, CO bai cat, CO h,r do hoc:tt
nen ph9-ID Vi dong CUa CaC

(*) Vach da tn,rc quan hay con gc:>i la Visual cliff do hai nha tam ly
hc;>c ngum My R.D. Walk va E.J.Gibson thiet ke ra.

168
 CHUONG 1 4: TU BO KINH NGHIEM GlAO D'l)C CO KY, LAC HAU

be tuong doi rong, tu phong hoc ra vuOn. hoa, tu tru6c phong

ra sau phong, tu xich du den nha dong v?t . . . Vi the, cac be ra't
de bt ban, tren nguOi dinh cat, dinh bun . . . 6 tr;;mg thai tl,l do,
cac be thich nhat la duQ'C ncim tren nen dat cua VUOn hoa. C6
nhfmg dua tre horn dau den truOn.g, v i con ba ng6', khong chtu
ho? t dong nen buoi chieu khi den d6n, m� be n6i c6 ve khong
vui : "Sao quan ao van con S?Ch nguyen the nay, chting to con
toi van chua duqc t\l do ho?t dong". M(>t m� khac l?i n6i: "Ck
co lam the nao ma con toi b�n thiu the nay?". Day ro rang la
hai each nhin v6i chung m(>t van de.

Con nua, & truOn.g Montessori, tre em c6 th� tl,l do ra vao

bat cu nai nao tre thich. Mot horn, c6 phl,l huynh den tru6ng
tham quan, anh ta dang can nhcic xem c6 nen gui con minh
vao day khong. Luc d6, ho phat hi¢n ra hai be dang d�y ccli
ghe xoay trong phong co hi�u tru&ng di khcip moi nai, het be
nay d�y l?i den be kia . . . Vt phl:l huynh cu dling d6 nhin h6i
lau, nhin xong thi n6i: "Toi se gm con vao day, b<;m tre c6 th�
d�y cai ghe kia, chling to tre rat duQ'C ton trong". Nhtmg c\lng
c6 phv huynh nhin thay canh nay thi n6i: "Th�t khong c6 quy
cu gi het, con dam d�y ghe cua co hi�u tru&ng di khcip nai
the kia ! " .

S a u d6, va'.n d e n a y duqc dem r a thao lu�n. T o i n6i:

"Montessori n6i, truOn.g mam non phai la ngoi nha cua tre.
Hi¢n nay chting ta c6 ng6i nha cua cong nhan, ngoi nha cua
vien chuc, ngoi nha cua tre em, nhung chting ta chua hi�u
duqc y nghia cua ngoi nha? Nha la gi?". Toi hoi n guqc l<;ti, gia
T6N THvY TUYET

dt,1. co c6 duqc mot ngoi nha to d�p nhu bi�t thl,f cua truOn.g
Montessori the nay, li�u co c6 cho con co duqc vao choi trong
phong khach nha minh khong? Ph1,1 huynh va cac co deu n6i :
"Duqc chu, con toi thi phai duqc chai a bat cu noi nao trong
nha toi chu". Toi n6i: "Neu cac vt da coi day la mot ngoi nha,
t<;i.i sao b9n tr e l?i khong duqc den bat cu noi nao chting
muon " . MQi ngum deu n6i: "O, h6a ra la v?y". Toi n6i:
"Chung ta cho phep tre den bat cu phong nao chting muon
trong ngoi nha, nhung khi can phong nay c6 khach ho;>jc dang
h9p, cac co c6 the n6i v6i con la cac co dang lam vi�c, ho;'jc
cac co dang h9p, mm con tranh di, cac con se hieu ". Neu
tru6ng mam non la ngoi nha CUa con tre, neu cac CO thl,lC Sl,l
yeu tre, cac co se phat hi�n ra, khi tre duqc tl! do ho?t d(mg,
tl,l do bay to tinh cam cu a minh, tre se coi ngoi truOn.g nay
nhu chinh ngoi nha cua tre. Ire se thocli mai, se vui ve, va
d.1u OC CUa tre hoan toan m?Ch l?C, tre Se phat trien tot hon.
Mot ngoi nha thi khong nen c6 qua nhieu quy tcic, m a chi can
vai quy tcic CCY ban la du roi. Hay de con tre duqc lam nhting
vi�c minh muon lam , tc:ii sao lc:ii khong chu? Toi biet r�ng, c6
rat nhieu nai khong cho phep tre chc:iy xuong bep lay d6 an
trong gio h9c, ho�c la khong cho tre duqc tt,I do choi khcip noi
trong truang.

Yeu con, hay de con duQ'C tv l?p; yeu con, hay de con c6
sv tv tan; yeu con, hay cho con day cip tinh than kham pha the
gi6i nay. Neu bc:in yeu con tre, hay de cho con tre duqc phat
trien the o yeu cau CUOC song cua chinh ban than chting.
 CHUONG 1 4: TO B6 KINH NGHIEM GIAO Dl)C CO KY, �C HAU

Toi c6 mot nguO:i b�n, hai vq chong deu la tien si, nhrmg
hQ chua tirng nghien CUu Ve gia o dl,lC tre em, phucmg phap
giao dvc doi v6i con cai chinh la kinh nghiem tru&ng thanh
CUa ban than hQ ho�c nhiing phucmg phap CO duqc qua CUQC
song hang ngay, rat hay quan con, hie nao cOng yeu cciu con
chinh te, hay n6i v6i con bfug gi9ng dieu ran d�y . Vi the, dua
tre nay kha nhat gan, chi m(>t viec nh6 cung tham do menh
lenh CUa m�. Khi nao cam thay CO the thoat khoi S\f quan giao
cua b o m�, be se VO rung on a, VO cling hieu d (>ng .

T(,'li sao th<'ri ky ti en tru&ng thanh cua con nguO:i l�i deli
nhu v�y? B&i vi tuoi au tha cua con ngum bao ham ca qua trinh
pha t trien tinh thcin. Trong truc'Yng chting t6i c6 m(>t em be, an
. gi cfrng VQi, rnn nao cling lay rat nhieu, nhung tren th\fC te be
khong th� an duqc nhi eu nhu v�y. Toi cam thay em be nay c6
chut van de. May la m� be rat phoi hqp v6i nha tru0ng, nen
toi da h6i ch� ay: "Chi mua do an ve roi lam the nao?". Chi ay
n6i: "Toi cat len ru, khi nao con muon an thi t6i lay cho cha u " .
Toi n6i: "Theo chj, dung chut qua v�t nay th6a man tam ly con
tre quan tr9ng, hay la tiet kiem tien khong cho con lang phi
quan trong hem?". Dung la chi ay rat thuO'llg con, chj ay n6i:
"Toi hi�u r6i, ch! hay chi each cho toi". Toi n6i: "Neu dieu kien
kinh te cua chj khong cho p hep, m(>t tucin ch! chi mua do an
v�t m¢t 1'1n thoi, nhrmg dtit khoat chj phcii d�t d6 an & nai con
chi c6 the t\f do thocii m ai lay duqc. Hay t�o cho con m(>t m6i
truang thocii mai, vui ve. Ch�ng c6 dua tre nao kh6ng Hing phi,
chi la tre chua hieu lang phi la the nao. Nhung it nhat cha u

171
T6N THVY TUYET

cung c6 duc;rc tam the thocii mai " . Neu an cling khong duqc
thoai mai, thi tam ly con tre th�t dau kh6.

Con tre dl!a vao vi�c an de nh�n thuc the gi6i. Tru6c 6
tu6i, an la con dmmg chinh de tre nh�n biet the gi6i . Rat
nhieu dua tre an khong phai th6a man cai mi�ng cua minh,
ma an de tho a man tam ly. Toi biet mot dua tre duqc ong
ngo?i mua cho mot chiec 0 to rat dE;!p, be d jnh da bung xe
xem t<;li sao xe l<;li di duqc. Tinh than tim toi h9c t�p nay th�t
dang quy biet bao! Nhung nhfulg ngum 16n trong nha cam
thay mot chiec xe d�p the nay ma de tre con thao tung ra thi
th�t phi, nen da cat len t�n n6c tu qu�n ao. Sau may nam, h9
cam thay dua tre da l6n, se khong thao xe ra mia, nen mang
ra cho be choi, nhung be khong choi nua. Khi dua tre muon
choi chiec xe nhat thi da bj tmk do;;it mat ca h9i nh�n b iet
chiec xe.

Yeu con cling phai hoc each, hoc each thay the tiem thuc
tich liiy trong CUQC song b �ng y thuc khoa hQC chinh xac. Sau
d6, bien nhfrng y thuc chinh xac d6 thanh tiem thuc. Mot
ngu6i 16n sinh ton t rong the gi6i pham h,lC nay thi quan ni�m
cling pham tvc. Dem quan ni�m d6 ra ma d<;ly d6 tre con thi
dua tre ay sao c6 the tr& nen vi d?i, ki�t xuat duqc? Trir phi
ngum d6 thay doi quan ni�m cua minh. Mot vt ph\l huynh
6
cua truCm.g chung t i da n6i the nay: " Toi hoan toan tiep
nh?.n, tan thanh tu tu&ng giao dvc nay, nhung cu den nhfulg
luc then chot l<;li quen mat, toi khong the dieu khien tinh khi
cua minh. Toi c6 the hieu, c6 the n6i ra, nhung khong lam

1 72
 CHUONG 14: TI) BO KINH NGHIEM GrAO DVC CO KY, LAC HAU

duqc, hinh nhu nhan each cua tOi da bi phan li�t mat r6i" .
Day l a m<)t van d e rat ph6 bien cua chting ta.

Nhfrng van de ve y thuc cua m(>t con nguOi c6 the t;;io ra

ca cu<)c dOi bat h;;inh. Vi dl,1 nhu thuang thi con trai quan m�,
con gai quan bo. Nhung den m<)t d(> tu6i nao do, con gai se c6
khoang each V6i bo Va bo nen the hi�n Sl.J nghiem kh�c CUa
minh. Day la mot quan ni�m. Nhung nhiing tu li�u ma chilng
toi co duqc chling t6 ding, trong qua trinh tru6ng thanh, neu
con gai khong co duqc sl! khc'ing dtnh va khen ngQ'i cua bo thi
sau khi tru6ng thanh, vi�c hon nhan cua con gai thuang khong
suon se, nguyen nhan la vi co ay vein van vucmg bong hinh cua
nguOi con trai nao d6, van vucmg chu khong phcii yeu. Khi
bong hinh do rOi b6 co ay, co ay se rat dau kho, tim mQi each
de G?t duqc Sl.J khfug dtfih cua nguOi nay. Neu co ay song v6i
nguOi dan ong nay, thi van de yeu va khong yeu se roi r�m
khong c6 h6i ket. Dieu co ay cfui khong phcii la tinh yeu, dieu
nay chua den muc thanh tinh yeu, chi la Sl.J khfug dtfih. Chilng
toi biet bo yeu con, kh�ng d!nh con, khen ng<;Yi con se co tac
dl,lflg VO cling quan tn;mg trong cu(>c dOi. cua con. Nhung, rat
nhieu nhiing nguOi lam cha m� kh6ng hieu, khong biet dieu
nay, hQ cho ding con gai da l6n, nen phai giu khoang each. Bo
la nguOi dan ong dau tien con gai tiep xtic trong cu<)c dOi., tat
ca hanh vi cua bo la nen tang tieu chucln de con gai h,ra ch9n
b?n dOi sau nay.

Sl! tru6ng thanh cua con nguOi dl.Ja tren dieu gi? Phap
lu�t? D?o due? Lucmg tam? Khong, deu kh6ng ph<li, Sl.J tru6ng

1 73
T6N Tm,JY TUYET

thanh cua con ngum dl,la tren tinh yeu xuat phat tv day long.
D6 la dieu dang tin c�y nhat. Toi tin r�ng, cha m� deu mong
muon cho con nhfrng dieu tot d�p nhat. Nhrmg sau khi con cai
tru6ng thanh, t�i sao l�i t6n t�i nhieu van de tam ly den v�y?
Khong nang cao tiem thuc, chung ta se vo tinh lam h<;ii chinh
con cai cua minh.

Cha mt: phai hQc each yeu con. Cha mt: phai lam duQC dieu
nay, phai dfu tranh v6i tiem th lie cua minh. Cho con m¢t tinh
yeu tr9n vt:n nhift, chinh la phat hi�n ra nh ll:ng di�u & ben
ngoai y thzic chu quan, "hi�u duQC qua tn'nh phat tri�n cu¢c
song cua con, va dem cho con nhll:ng thli cAn cho qua trinh
phat trien <16".
Tre len 7 tu6i, di hoc ti�u hoc. Len 16p lam vi�c rieng, hieu
d(mg, khong t�p trung, c6 gia dinh da cho tre uong thuoc.
Thl;lc ra, "khong t�p trung" bcit ngu6n khi tre tu O den 6 tu6i.
C6 vt cha m� lc;ti h6i, c6 nen dc;ty tre ti:r hie 7, 8 thang tu6i? Giao
d\lc con tre bcit dau ti:r thu& n�m trong b\lilg m�, nen dugc bcit
dau ngay tu nhfrng ngay dau tien m� mang thai.

M<)t horn, toi den choi nha m<)t ngum bc;in, con cua co ay
da 7 tu6i. Bc;tn toi n6i con minh qua hieu d<)ng, pha tung sofa
va d�m ghe bay ra khcip nha, r6i nhay nh6t tren sofa. Toi
muon quan sat trc;tng thai cua chau. M<)t 11.ic sau, toi cum h6i:
"C�u hay trach mcing con dung khong?" . Bc;tn toi n6i vi con
minh qua bu6ng binh, qua th�t da het each. Toi h6i, c6 phiii
co ay khong cho phep con dUQ'C choi v6i sofa va d�m ghe? Co
ay n6i lam the thi ca nha se roi tung het len. Toi n6i v6i co ay,

174
 CHUONG 1 4: TU BO KINH NGHIEM G!AO DVC CO KY, LAC HAU

tren tht,rc te, tre em chi choi vOi sofa va d�m ghe tu 1 den 2
tu6i, sau d6 con se het hting thu vOi vi�c nay. T<;ti sao v�y?
B6i vi sofa va d�m ghe la "nguyen v�t li�u" ly tu&ng de con
tre "xay nha".

Trl;lng thai cu('>c song cua cha m� cang tot, cang c6 the hieu
con. Khi tim hi�u mot nguOi, chling ta c6 the biet duqc tr�ng
thai cua nguOi d6 qua each ho doi XU v6i con. NguOi nao c6
dUQ'C nhan each thong nhat, thi tu tu6ng, ngon ngu Va hanh vi
cua ho cfmg hoan toan thong nhat.

175
 Chuang 1 5

' ,? A I \ I A

PHAT TRIEN TAM LY VA TRI TU�,

NMi VONG TRI THUC

, , - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
,

I
T rong sau nam dau dOi cua tre, thOi gian quy nhu vang.
T6i biet rat nhieu b�c cha m� trong thOi gian nay da b�t con
hQC thu()c may ch1,1c, th�m chi may tram bai tha co. NhOng
ngoo lam cha m� cu tu6ng day la phat trien trf h.Jc. Tha ca
giai bay noi long, canh ngQ . . . ' la nhOng thu thu¢c ve the gi6i
cua ngoo 16n, con tre kh6ng the hieu. Biel dUQ'C diem nay,
li�u c6 ai con ep tre con h9c thu(>c tha day?
\
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - �
 \

oi v6i con tre, vi¢c ncim bcit tri thuc khong he quan
D trc;mg, quan trc;mg la each ncim belt cac tri thuc. Thien
nhien ban t�ng cho chung ta ban nang de tru6ng thanh, khong
ai c6 the ngan can. Trong qua trinh tru6ng thanh ay, chung ta
c6 the tiep nh?n tri thuc 6 bat cu noi dau, bat cu hie nao. Gia
dl,l bi;m CO kinh nghi¢m Ve S\t tru6ng thanh, hay n6i each khac
khi b<;tn l�p di l�p l<;ti mot kinh nghiem roi tro thanh nang Ive,
b<,tn se phat hi¢n ra quy lu�t n(>i t<;ti cua nhfrng kien thuc nay
va nhanh ch6ng ncim b.it chung. Nhung, neu b<;ln bi d(>ng tiep
nh?n nhfrng tri thuc tu ben ngoai thi e la b<;tn cling chi dang
h9c thu¢c long m¢t each may m6c nhfrng tu ngfr chuyen dvng
va cac ky nang don gian ma khong he phat hi�n ra quy lu�t
n¢i ti;i.i va tu tu6ng cua nhfrng tri thuc n ay. B&i vi bi d¢ng c6
nghia la chtu ep bu¢c, chtu ep bu¢c c6 nghia la b1;m phcii tu bo
nhfrng vi¢c b<;tn dang muon lam de di lam nhfrng vi¢c khong
muon lam. L?i gia dv nhu thm gian cua con ngum chi c6 m(>t
tram phtit, b9n buoc phai dua ra Iva ch9n. B<:lil khong the dong
thm c6 duqc hai lan m<)t tra m phtit, dieu nay c6 the khong
quan tr9ng v6i ngum l6n, nhung sau nam dau cua tre em, thm
gian quy nhu vang.

Bc'it tre em thu(>c tha co la mot vi dv dien hinh nhat, rat

nhieu tre em CO the hQC thu<)c may Chl,l.C th?m chi den may

177
TON TI-HJY TUYET

tram bai tha c6, nhung sau khi tru6ng thanh thi quen S?ch.
Li�u dieu nay c6 the mo mang dieu gi cho tri h,rc ctia tre? Con
Cua m('>t giang Vien dc;ti hQC CO the hc;>c thUQC may tram bai
tha, co ay n6i v&i toi: " Ch�ng c6 ich lc;Yi gi ngoai kh a nang
ngon ngu cua con c6 nhinh han cac bc:in cung trang lua m()t
chut xiu, con ve cac m�t khac thi hoan toan VO ich . Thl,lC te la
cac m�t khac cua con toi deu rat t�". Co ay con n6i: "Toi
nghien CUu van h9c Han ngfr, ve m�t nay thi toi t'l,f thay minh
la m('>t ke that bi;ti". Nghe co ay n6i chuy�n, tf>i VO cung cam
than: T6n that nay con vuqt xa han ca nhfrng gi ma ngum 16n
tu6ng tuQTig. BOi vi b?n da chiem dl,lng quang thm gian vang
cho Sl,l phat trien tam tri va tru6ng thanh cua con tre. Toi chi
c6 the n6i m <? t each nh� nhang han: "Dting la chi da lam lo
S\f phat trien ctia con".

Trang th&i gian tir 0 den 6 tu6i, khong quan tr<;mg vi�c tre
hc;>c cai gi, ma quan trc;>ng a vi�c tre tv phat tri�n tam lf va tri
tu�, szic song, kha nang nh�n thzic, ky nang nh� thzic cua ban
than tre, day mm la di�u quan trc;mg nha't.
Tha ca la gi? La each dung nhung cau tu mang tinh
nhi;ic de di�n ta m('>t tinh canh, m()t y c a nh, m<)t loc;ii cam
xtic, trong d6 bao ham nhfrng triet ly sau s<ic. D6 la the gi&.i
ctia ngum 1 6n, la Sl,f kieu hanh cua ngum Ian. Biet duqc
diem nay, li�u CO con ai muon ep con minh hQC thu('>c tha?
Chung toi da phat hi�n ra, truang mam non 6 nhfrng nu&c
phat trien tr en the gi&i luon c6 m<?t so luQTig Ian cac d6 chai
va d6 d ung di;ty h9c de c o n tre duqc chim d<'im trong the
 CHUONG 1 5: PHAT TRIEN TAM LY VA TRI TUE, NAM VONG TRI THUC

gi6i cua rieng minh, phat tri�n t1,1 nhien theo quy lu�t
trmmg thanh cua ban than.

NguOi 16n thich dung quan diem cua minh de phong doan
con tre. Truang chung toi c6 mot c?u be trai, tet hai bim t6c.
Que c?u be 6 An Huy, 6 d6 c6 phong tl,lc tet t6c cho be trai d e
tru ta. Bo c?u lo ding con minh den truOn.g se bi cac bc:;tn che
cum, toi n6i khong c6 chuy¢n nay vi cac be 6 truOn.g chung toi
khong c6 th6i quen nay. Tren th1,1c te, trong long toi d in g
khong ch�c ch� Mm khi n6i dieu nay, b&i vi tru0ng h<;>p cua
be ciing hoi d�c bi¢t. Nhung c?u be da vao truOn.g mot nam,
khong c6 mot chau nao cam thay khac thuOn.g khi thay bc;in
minh c6 hai bim toe, ma van de lc;ii xuat hi¢n 6 chinh nhfrng
nguOi 16n den tham quan truang. Hi¢n tuc;mg nay khien chting
toi VO cling kinh ngc:;tc, tat ca m9i van de deu belt dau tir n guOi
16n, belt dau tu tu6ng tuQTig cua nguOi 16n.
Vi dl,l nhu mot em be hem 2 tu6i danh nguOi, bo m� se n6i:
"Khong duQ'C danh nguOi, khong duQ'C danh nguOi! Sao con lc;ii
lam the? ". Con tre c6 danh nguOi giong ngum 16n danh nguOi
khong? Th1,1c ra, rat nhieu nguOi lam cha m� deu phat hi¢n ra
ding, tre em hon 2 tu 6i thuOn.g lay tay d e gicii quyet van de.
Trong phan dong cac truOn.g h<;>p, tre em dung dong tac nay
de lo;;ii b6 nh1.1ng vi¢c tre khong muon ho�c nhiing vi¢c tre
khong the gicii quyet. May thang sau tre se thay doi. Nhung
khi tre gia tay ra, n guOi 16n 6 hen cc:;tnh lc:;ti cam thay qua kinh
ng(;lc ma n6i: "Khong duqc danh nguOi!". Tre se biet day la
danh n guOi . Hay roi! Tre cam thay hung p han, belt dau danh

179
 TON THvY TUYET

ngum th;ftt. Tre em khong he c6 y thuc ve cai ac, trir phi la

ngum 16n vo thuc nhan m?nh v6i chting.

L?i vi dl:l ve vi�c yeu du cac be tru&c 6 tu6i xay d1!Ilg khai
ni�m t;ftp the. Hieu va SU dl:lng duqc mc)t khai ni�m 16n nhu
the nay la mot vi�c VO cung kh6 khan v6i tre. it nhat thi
Montessori cho r�ng, tru&c 6 tu6i tre khong the thiet l?p khai
ni�m t?p the, trir khi tre kh6ng c6 vi�c gi de lam, tu sang den
t6i khong c6 co hQi ho�t dong, chi cham cham nghi each lam
the nao de vira long CO giao, de lay long nhfrng nguOi ben C(;lnh.
Nhu the, tre se xay dt,mg cai gQi la "y thuc t;ftp the" trong mot
tr?ng thai hoan toan khong binh thu6ng. Nhfrng dua tre c6
tr?ng thai binh thu6ng se khong bao gia suy nghi nhu v?y.
Montessori c6 mot cau: "Khong c6 dua tre sai lcim, chi c6 ngum
l6n sai lclm".

180
 ChuOTig 1 6

'A , )

TH{)'C TIEN GIAO DlJC CUA

"YEU TRUONG VA TlJ DO"

- - - - - - - -,
'- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - \
Mot nguOi bc;in n6i v6i con trai toi : "Khi nhay khoi phi :
I

thuyen VO tn,1, chau se rm vao VO tn,1!". Con trai toi nghi mot :
lat n6i: "Chung ta hi�n dang a trong VO tn,1 ma!". Khai ni¢m
cua nguOi 1611 da qua sai l�ch. Con tre dung doi mih cua
minh de nhin nh�n mot the girn khach quan, dieu nay khong
do ai d�y. ma den tu n(>i tam cua tre, den tl.r qua trinh tre
quan sat Va the nghi�m CUQC song.
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
 oi xin n6i den II cai d�p va moi tru6ng" tru&c. Doi v&i
T chung toi, dciu tien moi tru6ng la m()t lo<;li cam giac,
chting toi mong muon m(>t moi truemg don gian S<;lCh Se, sang
sua ro rang, hai hoa. Giao dl;lc Montessori c6 m()t quy d!n}l ve
mau sci.c cho vi�c bo tri moi tru6ng cua l6p hc;>c. Cac co c6 the
Iva chc;>n m()t trong ba mau trci.ng, hong, kem de lam mau ca
ban trong 16p hc;>c cua minh.

Kieu dang va kich c(J cua d6 dung gia dinh cfing phai phu
hqp v6i tre nh6, nen cung c6 quy dinh. Vi�c co giao can lam la
lam d�p moi tru<'mg 16p hc;>c tren ca s& nay. Toi se khong n6i
ve "cai d�p", vi moi ngu<'>i c6 m()t quan ni¢m tham my khac
nhau. Cung giong nhu vi¢c nha b<;ln phai khac nha toi, phong
each cua t6i khong giong v6i phong each cua nhiing ngu<'>i
khac. Vi the, m6i ngu<'>i se bo tri l6p hQC theo tham my ca nhan
cua minh. C6 co giao dem hoa & nha minh den, c6 co l�i mang
ttii, mang sach . . . , 16p nao cling rat d�p, rat trang nha. Nhung
phAf ghi nh& m()t diem, tham my cua tre em cao hon ngu<'>i 16n,
nen khong the chu quan ma cho r�ng nhiing buc tranh ho<;lt
hinh thieu tham my va gay cu<'>i se co ich cho b<;m tre, vi d6
hoan toan chi la cam giac va nh�n dinh cua ngu<'>i l&n. Khi cac
co giao treo trong 16p nhfrng buc danh h9a cua nhiing hc;>a si
noi tieng tren the gi6i, chung toi da phat hi¢n c6 m()t be dti'ng
 CHUONG 1 6: TH\,JC Tl�N GlAO Dt)C CUA "rtu THUONG VA TlJ oo"

d6 nhin cham chu, co giao d� y thay, be da dilng do muOi bon

phut. Vi the, khi bo tri phong h9c, phai lay trinh d() thclm my
cao nhat lam di�m xuat phat, chu khong ph<ii nhfrng cai gQi la
"tam h6n tre tha''.
Chung ta lt:li n6i tiep den vi�c giang bai nhu the nao?
Di�m dau tien c�n ghi nh6 chinh la lOi Dante (1265 - 1321,
nha tha, nha than hc;>c nguOi Y) da n6i: "M6i cau n6i deu phai
ch¥°1h xac". Chung ta khong nen hi�u cau nay thanh: "N6i
du�C lam dUQ'C1 phai lam cho bilng duqc" I ma phai hi�U la:
"Dilng n6i nhting lOi thira. Da n6i thi khong phai lOi thua, da
la lOi thua thi d\:rng n6i".
Ve d6 dung dc;iy hc;>c, giao dl,lc Montessori quy dtnh khong
ai c6 quy�n ep hoc sinh thao tac loc;ii d6 dung nao. Montessori
n6i, thong qua che d9 t\t do, con tre se b(>c 19 khuynh hu6ng
h,1 nhien cua minh 6 tru6ng h9c, chi c6 nhu v�y, tre m6i h,1 biet
minh dn thao tac cai gi, di lay d6 dung dc;iy hoc nao. Vi the 6
tru6ng Montessori, khong c6 tieng chuong vao 16p, khong c6
tiet hQC Cl,l th�, tre tl,l do vao lap hQC, t\l do ra kh6i lap. 0 giai
do1;1n nay, tre duqc t\t quyet dtnh. Vi the tru6ng mam non
kh6ng c6 quy dinh bai nay c6 giang hay khong, vi chung t6i
biet rilng, khi con tre m6i bu6c vao phong h9c, tre kh6ng th€!
c6 ky lu�t ngay. Tre phcii qua m()t qua trinh lau dai, m9t qua
trinh h6n loc;tn, m6i dan dan hinh thanh nen khuynh hu6ng tl,l
nhien cua minh, ltic d6 co giao mm biet duqc con tre thich gi.
a trc;ing thai ban dau nay, khong c6 ch6 danh cho nhfrng tiet
h9c t�p thE!, b6i vi khi co giang bai, c6 th€! tre kh6ng nghe, cung
TON THt;Y TUYET

c6 the tre se ra ngoai. Diem ht.Ing thu cua m6i dua tre bi phan
tan thanh nhieu diem, tre l<;li chua hinh thanh ky lu?t n¢i t<;li,
nen cac co khong the ngan tre ra ngoai, tru phi la cac co khien
cho tre sg hai.

The nen, 6 truang Montessori ve CO' ban khong c6 cac tiet

h9c t?p thl Con tre se ho?t d(>ng dva theo nguy�n VQng cua
chinh minh. Nhfrng be m6i vao truang danh phful 16n thOi gian
vao vi�c choi dua, ra ra vao vao, c6 hie t1,1 t?p lam 6n, c6 luc
dti'ng len tren ban, c6 hie l<;li chui xuong gam ban . . . Nhung hai
thang sau, khi tre da tim thay nhfrng vi¢c minh thich, c6 luc tre
choi di choi l?i mQt m6n do trong vuOn. truang, c6 hlc l?i vao
phong hoc lay m(>t d6 dung d<;ly hoc, r6i lien ll,lc thay d6i do
dling d?y h9c. Trong qua trinh nay, tre dcln clan hoc duqc each
quan sat, c6 duqc bu6c thanh cong dau tien, tre m6i c6 the bu6c
vao tr?ng thai lam vi�c, cuoi cling la c6 duqc ky lu?t.

0 truang Montessori duang nhu rat it bai hoc t?p the.

Chung toi gan nhu b6 qua kieu bai hQc t?p the vi n6 khong
quan tr9ng. V�y kieu bai t�p nay nen d?y vao thCYi gian nao?
Chinh la khi con tre d6ng thm d?t tr?ng thai tot va bu6c vao
thCYi ky nhc;i.y cam.

Montessori n6i, hinh thuc dan gian nhat cua giang bai la
ng<in gon, ro rang, khach quan. Day cling c6 nghia la dieu
chting ta vira n6i, "M6i cau n6i deu phai chinh xac".

"Ro rang" la m¢t yeu cau khong d� dang. Trong qua trinh
giao luu v6i chinh con trai minh, t6i phat hi�n ra, muon n6i
 CHUONG 1 6: THl)C TI�N GIAO Dl)C CUA "rtu THUONG vA Tl) oo"

mot vi�c r6 rang th�t khong d� dang gi, vi dv nhu tU "kieu".

"M� oi, sao cau nay cling la kieu, cau kia cling la kieu the �?",
con trai toi h6i. Den horn nay toi vein khong the ccit nghia ro
rang v&i con minh. B&i vi toi da n6i ca mot ta nhfrng Iy le, d6
cilng la m(>t ta nhfrng khai ni�m. Lay khai ni�m de gicli thich
khai ni�m thi th�t roi rcim v&i tre con. Trong qua trinh tiep xtic
v&i tre, t6i cam nh�n thay day cling la qua trinh de cac co t\,l
uon ncin minh. cac co t\,l ren luy�n va nang cao to chat cua
minh trong qua trinh doi tho�i va tiep xtic v&i con tre.

Trong CUQC song c6 biet bao nhieu van de chung ta

khong hieu, khong ro, dieu d6 bcit bu(k chting ta phai h<;>c
t�p. Vi dv n6i "vu trv". C6 m(>t horn, m(lt ngum b�n cua toi
n6i v&i con trai toi: "Khi nhay kh6i phi thuyen vu trv, chau
se roi vao vu trv". Con toi l�i n6i: "Khong phai, ch ting ta
dang & trong vu trv ma". Dung v�y, chting ta cling la m(lt
phan cua vu trl,l, t�i sao l�i roi vao vu trv? Ro rang la con toi
da xay d\lflg dung khai ni�m nay. Khai ni�m cua ngum 16n
da sai qua nhieu. Tre con quan sat, sau d6 ncim b<'it va xay -
d\lflg khai ni�m chinh xac.

C6 m(lt Ian, m� m(lt chau n6i v&i toi, cu chin gia toi la
cht bao con di ngu, nhung gia d6 con gai cht dang xem ho�t
hinh nen khong muon ngu. Cht lien tl,lC d\lng ben c�nh thtic
give, con gai cht cuong len n6i: "M� khong cho con t\l do a?".
M� n6i: "M� cho con tl,l do con gi! " . Con gai n6i: " Khong
phai, cu den chin gia, m� l�i nhot t\l do cua con trong cai
dong ho!".

185
TON THl)Y TUYET

Truoc 6 tuoi, con tre xay d\mg kh'c:ii ni�m d\l'a tren nhfrng
trcii nghi¢m CUa minh V6i CUQC song Va S\f V�t chu khong d\l'a
tren nhfrng dieu h9c duc;:rc tu nguOi khac.

C6 m('>t Ian, vi con trai lam sai nen chong toi da n6i n6ng,
con t6i kh6c mai. Toi om con len va n6i: "Bo yeu con, chi la bo
qua nghiem kh<'ic". Con toi khong kh6c nfra, suy nghI m¢t h.k,
roi n6i v6i t6i: "M� oi, phai n6i the nay, c6 hie bo yeu con, c6
hie l<ili kh6ng yeu". Toi cam thay th�t may m<'in, con toi c6 the
hieu ra hi¢n thvc khach quan, nen ch�c ch<'in. cung se hieu ra
chan ly. Dieu nay c6 duqc khong phai do ai di:ly tre, ma den tu
ban than tre, den tir S\f khai quat Cao de) Va S\f the nghi�m cua
tre doi V6i CUQC song.

M¢t giao vien Montessori uu hi truoc tien se khong giang

gicii gi, ma chi dam bao S\l tv do cho tre. Nh6 l<ili qua trinh
tru6ng thanh cua chung ta, bao nhieu quan ni¢m va khai ni¢m
khong den tu nhfrng trcii nghi¢m cua ban than ma den tu the
gi6i ben ngoai, den tir bo m�, co giao va m<)t dong nhfrng kien
thuc sach VO khong phu hqp V6i CUQC song th\l'C te. Khi chung
ta tru6ng thanh, phat hi�n the gi6i khong giong nhu nhfrng
dieu ma nguOi khac ho?c sach v& da n6i, hie d6 chting ta da
khong the xay d\lflg nhfrng thu cua chinh minh. C6 mc)t l<in,
bac bao v¢ l6n tu6i trong vuan sau cua chung toi trach m<'ing
mc)t be, be nhao vao long m� kh6c n6i: "Ong ay n6i doi, tf;'li sao
ong ay ll:li the, ong ay con la ong nua". M� n6i: "Ong ay gia
roi, con . . . ". Be van het len: "Khong phci.i! Ong ay chua he duqc
yeu ! ". Toi tin r�ng, ngay horn nay, 70% nguOi Ian chung ta

186
 CHUONG 16: THVC TIEN GIAO m;c CUA "rtu THUONG VA TV no"

kh6ng biet the nao la yeu, ho�ic khong hieu ro rang khai ni¢m
yeu la the nao.

Con tre thuemg hay h6i tc;ii sao, cai gi? Neu chung ta khong
th� cho tre mot cau tra lOi chinh xac, thi dieu dau tien yeu cau
cac co la, neu cac co khong hieu thi dtrng bia d�t lung tung.
Tru0ng chung toi c6 mot co ban dau ciing c6 t�t nay, co ay
khong biet giao dl,lC Montessori yeu cau minh lam the nao,
nhung c6 the tu6ng tuc;mg ba Montessori dang bao minh lam
the nay. "Co ai, tc;ii sao lc;ii the nay?". Co giao nghi mot hie, r6i
tv bja ra cau tra lOi. Toi h6i co: "Tc;ii sao co khong tra sach?".
Co giao n6i: "Em cam thay chiic la the".

Tru6c day toi cling da nghi dng, tu&ng tuc;mg mot chut
la c6 the tra lm cau h6i cua con trai ma khong can quan tam
xem dieu d6 c6 dling khong, b6i vi ngum 16n luon cam thay
dung hay khong tru6c mc)t con tre ciing khong he mat mc)t.
Neu chling ta n6i v6i con: "Co khong biet cai nay, chting ta
cling di tra sach nhe", nhu the ket qua c6 the hay hem nhieu.
Toi da dQC cau chuy¢n trong mot tc;ip chi ve mot du hQC sinh
Trung Qu6c di dc;iy gia SU a My, m(>t lcin bi hQC sinh h6i lien
h,lC ma cam thay roi tung, bi:m gia SU nay n6i: "Chau ma hoi
nfra thi meo biit day". M� chau dang nau cam nghe thay cau
n6i nay, chi nghiem khiic chi ra van de va dtrng ngay vi¢c nau
cam lc;i.i, mang cuon "Bach khoa toan thu" ra giang cho con
nghe "nhfrng dc)ng v�t hQ meo". Chi khong muon con minh
con nho ma da lc;ii xay dlµlg khai ni¢m "meo" mot each dang
sq nhu v�y.
T6N THvY TVYF.T

Chong t6i hay loi s6i xam ra de doa con. B;;m thu nghi xem
neu chung ta thuang xuyen nhcic den vi�c s6i xam se an thtt
con, bu6i toi nao truoc khi di ngu cling doa de con ngu s6m,
lien tl,lC nhu the thi hinh anh soi Xam trong dau OC Con tre Se
the nao? Trong m(>t Ian trcic nghi�m ve tri h!C c6 SU dt,mg hinh
anh cua s6i va de. Tuy�t d?i da so tre nhin thay deu n6i: "S6i
xam an thjt de". Con t6i ch� n g SQ' gi, chi SQ' moi s6i xam. Sau
d6, khi co giao giang den loai cao, con toi h6i: "Co oi, cao c6
den 16p chung ta duQ'c khong?". Co giao n6i: "Tat nhien �
'

khong, cao 0 trong rling sau, ho �c a trong VUOn bach thu, sao
c6 the den 16p hoc duQ'c?". Sau khi suy lu�n, con t6i cha r�ng
s6i cling khong the den duQ'c. Khi ve nha, chau n6i : "M� oi, bo
la ke lua dao, SOi 0 trong rling Sau, ho;}C a trong VUOn bach thu,
khong the ch?y den day duQ'C" .

M� toi khong muon chau ra muang nghtch nuoc, nen n6i

& d6 co "con ma nuoc". Con toi hoi: "M� oi, con ma nuoc la gi
??". Toi n6i: "Con ma nuoc la con quy nuoc day". Con toi nghe
xong thi cum hi. N6 khong SQ'. Nhung tir horn d6 tr& di, con
toi khong & m(>t minh v6i ba ngo?i nfra, n6 bao: "Ba ngo? i n6i
doi. Ba bao c6 con ma nuoc, nhung ky th1,rc la khong c6! The
ma ba bao la yeu con, con khong tin ba nua". Sau d6 toi cam
nh�n thay, neu chung ta khong xay dl,lllg cho con tre rn<)t khai
ni�m chinh XaC, dieu QO CO the anh hu6ng den Ca CUQC Q(ri
chung, b&i vi c6 the ca dc'ri nay b?n se SU d 1,mg m(>t khai ni�m
khong thay d6i duQ'c hinh thanh tu thm nien thieu. Day la
diem da u tien.

188
 CHUONG 1 6: THVC TIEN GIAO Dl,JC CUA "rtu THUONG vA TV no"

"Ro rang" chinh la kh6ng n6i 16i thua. Vi dl,l n6i ve hinh
vu6ng, giao vien khi giang bai thu6ng n6i v6i h9c sinh: ''Cac
con nhin xem!". ''Cac con nhin xem" chinh la 16i thua. "Cac
con nhin xem, day la hinh vu6ng, hlnh vu6ng c6 bon qmh
b�ng nhau . . . " li�u c6 phai la 16i thua kh6ng? Toan la nhfrng
16i thua. Giang de'n hinh tam giac, "Cac con nhin xem, trong
tay co dang cam cai gi nao? Day la hinh tam giac, hinh tam
giac c6 ba g6c, mot g6c, hai g6c, ba g6c". Toan la nhfrng 16i
thua. Phucmg phap dung dcin la, cam hinh tam giac len, n6i:
"Hinh tam giac". "Cai nao la hinh tam giac?". "Cai nay". "Day
la cai gi?". "Hinh tam giac!". Day chinh la each giang theo "tam
do�n thuc".

Toi da tien hanh phucmg phap giang "tam do�n thuc" vm

chinh con minh. C6 mot lan chling toi den vimg nong thon tirn
thq lam VUOn ngh� thu�t. Ngoai cong dang c6 m(>t con bo keu
"o o". Toi n6i v6i con: "Con nhin xem, day la con bo. Con bo
cho chung ta sfra uong hang ngay. Day la phan cua con bo".
Toi n6i v6i con bao nhieu la thu, luc d6 con toi hon 2 tuoi. N6i
xong, Chung t6i l�i ra Sau VUOn, a d6 CO mot Cai chu6ng lQ'fl.
Toi sir dt,mg phucmg phap tam doc;in thuc. Toi chi vao con lQ'fl
n6i: "LQ'fl, lQ'fl". Toi lc;ii h6i: "Day la con gi?". Chau n6i: "LQ'fl".
Den chieu, t6i nh& den thl,lC nghi¢m nay, lien be con den cho
con bo, h6i: "Day la con gi?". "Khong biet". Toi lc;ii be con ra
chu6ng lqn: "Day la con gi?". "Lqn". Th�t la hi¢u nghi¢m! Sau
d6 toi thu6ng be con ra ngoai, dung phuong phap "tam doc;in
thuc" de dc;iy con, chau nh6 rat tot. Neu khong dung pl}uong
TON THuY TUYET

phap nay thi chau quen nhieu hon, nh6 it hon. Day c6 th� la
m<)t trong nhiing nguyen nhan khien cho khai ni�m cua con
tre khong r6 rang.

"Ro rang" la m¢t each hay de dC;ly con tre. N6 b6c tach
tu ngu, chi th�ng vao doi tuqng. N6 loC;li b6 nhung "song
nhi�u" xung quanh doi tuqng chu y, tr\fc tiep chi ra tu ngu
chinh cua hoan canh tuc thm. Lam n6i b�t tu ngu chinh, b6
qua nhung thu v�t vanh chung quanh - phuang phap nay
VO cung doi ung v&i d�c diem "ngon ngu di�n bao" trong
thm ky d�u cua con tre.

M<)t giao vien Montessori uu tti se kh6ng c6 m()t Im thira

nao. Co giao dai dong loi thoi se khien con tre roi lo(;ln, b6i vi
co khong each ly con tre v6i khai ni�m can n�m b�t, co cOng
kh6ng the biet tre dang chti y vao cau n6i nao cua minh. Vi
dl.,l n6i ve mau scic, khi toi den m¢t truemg marn non a B.ic
Kinh, m¢t co giao dang giang: "Cac con nhin day, day la qua
bong bay mau d6 . . . cac con nhin xem lap chting ta c6 nhting
rnau gi?". Ltic thi lap hQC, ltic thi qucin ao, luc thi . . . , con tre
khong the hieu sao ma lC;li Him khai ni�m den the? Tat ca l()n
x(m het len.

"Ro rang" la phuong phap quan tr9ng nhat trong giao dl,lc
Montessori, phuong phap nay co g�ng each ly rn(>t khai ni�rn
v6i nhfrng S\f v�t khac. Cung giong nhu vi�c ta s�p dua khi an
cam, chting ta muon dung nhting doi dua de xay d\lflg khai
ni�m so c�p a tre, nhung con tre IC;li t�p trung toan b(> s\f chti y
cua minh de xem ai con thieu dua chu khong he t�p trung vao

1 90
 CHUONG 1 6: THl)C TIEN GIAO Dl)C CUA "rtu THUONG VA TV no"

ban than con so. Dieu nay da di ch¢ch kh6i ml,lc dich, cung
chinh la nhfrng "thu thira" trong ml,1.C dich giao dl,l.C Von di cua
chung ta.

Tri nh6 cua con tre rat l? lung, giong nhu nhfrng buc tranh
am tiet ma chung toi da n6i 6 tren. Chu II A" trong buc tranh
bac si cam ong nghe, m9t em be ha mi¢ng rat to: "A . . . ". Chu
"O" trong buc tranh con ga trong. Chu "E" trong buc tranh em
be. Khi chting toi chi vao chu "A", cac con n6i "Ong nghe!",
chi chu "O" h6i: "Day la chu gi?". "Con ga trong". Chi chu "E",
cac con n6i "Em be!".

Dung tranh trQ' giup tri nh6 la phucmg phap ghi nh6 c6
tinh phl,l trQ', c6 ich cho ngum gia, c6 ich cho nguOi c6 tri nh6
kem, ngum c6 b<) 6c da ch�u ton thuong ma khong h� c6 bat
cu ich 1¢ nao cho con tre. Khong nhimg la khong c6 ich, ma
con dem l?i h�u qua t¢ h?i, deu la nhfrng "thu thua". Vi the,
tru0ng chting tai da dan giay tr�ng che di toan b9 phan hinh
anh, roi mm h6i: "Day la chu gi?". Tre dap: II A". "Day la chu
gi?". Tre n6i: "O". "Day la chu gi?". Tre n6i: "E". Tre duQ'c
tn,rc tiep nhin thay ban than chu cai, tu d6 tr6 di, neu tre thay
chu tren ti vi, tren man anh r<)ng, cho du la chu gi, tre cling
se n6i: "Day la chu cai". Ro rang tre hieu OUQ'C chfr Cai la m(>t
ky hi�u trl.ru tuqng, tre da xa,y dlJilg duqc khai niem "chu cai"
cho minh.

Toi xin n6i them m9t m�u chuy�n vui v� phuong phap
ghi nh6 c6 tinh phl,l trQ'. Bue tranh d?y chu " Q " ve hai m� con
trau nghe dang di d?o ben m9t goc cay va dong rom, xa xa la

191
TON Tm,JY TUYET

nhfrng ngoi nha, mii non . . . , n6i chung la phong canh lang
que. Rat nhieu dua tre vua nhin thay da bao con trau. C6 th�
hk nay tre dang 6 thC:Yi ky nh9y cam, thich thti v6i nhfrng con
v�t, nen khong he d� y den nhfrng thu xung quanh. Nhfrng
dua tre 16n hon thi 19i n6i 11Nha" . . . Th�t la hay ho! Toi nghi,
kh6ng c6 ai giai quyet van de nay? Ch6 nao cung c6 lC:Yi thua,
v�t thua. A" phai chinh la /1A", "O" phcii chinh la 110", 11Q "
/1

11 ".
phai chinh la Q

Ciao Vien cua chting ta so9n giao an, Viet m1=1c tieu d9y hQC,
viet phuong phap d9y h<;>c, nhung d1;1y h<;>c thvc sv la the nao?
M<)t horn, t6i bao con thao tac II the so"I con thao tac mot luqt
v6i toe d(> nhanh nhat, r6i n6i v6i t6i: 11DuQ'C chua m�? Con cat
1
di nhe?". Y cua con la: M� da vua y roi chu! Toi ri6i: 1 M� d9y
hay la con tv h<;>c du<;YC dieu nay?". Con toi n6i: "Con w h9c
ngay kia". Con toi con chua biet ca horn qua, horn kia, ngay
kia, thi toi nen d<;l.y toan cho con nhu the nao?

Co lan trong phong h<;>c, m(>t be 2 tu6i di thcing t6i, khuon

m�t khong he bi�u lo cam xtic, d�t phtch m6ng xuong, ngoi ca
len tam tham lam vi¢c cua em be phia sau. Em be nay dang d6
day ban c<'im dinh ra dat, thay v�y thi lay ban chan nh6 xiu
d9p vao m6ng be dling tru6c. D9p m(Jt cai, em be chti.i ve phia
tru6c mot ti, r6i d9p lien may cai, nhung du c6 d<;l.p the nao,
em be van ngoi yen 0 d6 man me ma-y con SO CUa ffilnh, "8" I
"5" . . . lien h,1c nhu the. Sau d6 em be kia phat hi¢n c6 d1;1p cung
khong ich gi, danh m�c k¢. Em be 2 tu6i v<in hoan toan khong
biet gi, van 6 d6 ma man me the so . . . Day th�t la mot canh

1 92
 CHUONG 1 6: TIHJC TIEN GIAO m;c CUA "YE.u THUONG VA TV oo"

tm;mg me dcim long nguOi! Hoa ra, khi h9c t�p tre em c6 the
t�p trung den v�y. Th�t la d�p!

Khi thu d9n do dung di;ty h9c, toi d<}t theo thu tv: "10",
"9", "8" . . , em be thay v�y, li;ti xep nguqc li;ti. Xep "1" a dau
.

tien, roi "2" cho den het thi m6i vira y. Nhu v�y, "tr�t ti/' cua
em be nay da duqc thiet l�p.

Diem quan tr9ng thu ba trong vi¢c di;ty hc;>c la "khach

quan". Montessori n6i: "Trong hie giang bai, nguOi giao vien
khong duqc the hi¢n ca tinh cua minh ma phcii lam noi b�t
doi tugng khach quan ma h9c sinh dang chti y tm". Vi dv khi
cho tre nh�n biet mau sclc, chting ta chi hu6ng S\f chti y CUa
tre t�p trung vao mau scic, tranh vi¢c tre chu y t6i giao vien.
Bm vi tinh each va th6i quen cua m6i giao vien la khac nhau.
Toi phat hi¢n cac be a truang chting toi c6 cac hanh dong
tuang tv m('>t so hanh dong cua co giao. Sau d6, toi quan sat
ky han, do trong truang c6 c6 d� t6c dai, khi lam vi¢c, t6c co
thuang xoa xuong phia tru&c nen phai lay tay vu6t ra phia
sau. Lau dan, cac be cung h9c theo co y nhu v�y. Vi the toi
yeu cau cac co phcii btii t6c len, vi khi cac c6 dang lam vi¢c,
neu t6c tai loa xoa, se xao nhang S\f chti y cua cac be. Khi tinh
nang d(mg CUa CclC CO qua m(;lnh, CclC be khong di;tt duqc tr(;lng
thai khach quan. T�i sao giao dvc Montessori l�i yeu cau cac
c6 phai quy the nao, ngoi xep vong tron ra sao, yeu du tat ca
mc;>i d()ng tac deu phcii nhat quan. Dieu nay hoan toan la d�
quy ph�m mc;>i hanh vi CUa giao Vien.

1 93
T6N THl)Y TOOT

Ngay ca vi¢c di b(>, moi co c6 dang di khac nhau dang

,

di cu a m6i 16p ct1ng khac nhau, c6 co di buoc dai khien hoc

sinh di nhu ch;;ty theo s a u , c6 co di kha ch?m, nen cac be
trong 16p ct1ng di ch�m theo. Khi ra den ngoai, m6i 16p di
m9t kieu khac nhau.

Con tre dang phat trien. Khi con tre khong d;;tt duqc kha
nang cua ngum loo, chung se nhin b;;tn, mo ph6ng b;;tn va tiep
thu b1;m. Giang nhu vi�c lam banh sui cao cua ngu6i Trung
Quoc, c6 den 90% kieu da ng banh cua bc;in la giong v6i banh
m� lam. Rat nhieu th6i quen, phucmg thuc hanh vi cua chung
ta duqc hinh thanh tu ngay nho, se duqc SU d1,mg trong suot
cu(>c dm ma bc;in khong he c6 cam nh� tren tang di¢n y thuc.
Nhfrng th6i quen va phucmg phap nay c6 the den tu m6i
tru<'>ng cua tu6i au tho, ma ngay ca ban than chung ta cung
khong he biet.

Vi the toi yeu cau giao vien het sue khach quan. Khach
quan den muc nao? Vm b 6 hoan toan tat ca nhfrng th6i quen
khong van minh cua cac co! Dtrng c6 cho r�ng quan ni¢m ve
dc;io due, gia tr!, th&m my cua cac co deu chinh xac, va cang
d'lrng bao gi& c6 y do ap d�t len con tre. Ngay nhu vi�c di v¢
sinh, toi da den rat nhieu tru&ng m�m non hang dAu, tre phcii
di v� sinh a m(>t phong chung, nhieu luc con c6 ca co giao
dti'ng a d6. Dua tre nao cung c6 tinh xau h6 b&m sinh, con tre
khong thich c6 ngum dti'ng ben cc;inh hay bt ai nhin thay khi
dang lam nhfrng vi�c nay. Nhung khong c6 ai ton tn;mg dieu
nay, ngum loo kh6ng cam thay lam the se t;;to ra nhfrng h ?u

194
 CHUONG 1 6: THlJC TIEN GIAO DVC CUA "¥Eu THUONG vA Tl) oo"

qua gi. Hay nhin the gi6i cua nhfrng nguOi 16n ma xem, khi;1C
nh6 bua bai, 16n tieng xi mui gifra bao nhieu nguOi, dau c6
khac gi v6i vi¢c di v¢ sinh ngay tru6c dam dong? Chting ta
dang pha hoi;li cam giac xau ho cua ca m(>t 16p nguOi ke tiep.

Nghi cho ky, chting ta chi con each dn th�n kiem diem l<;1i
ban than, c6 g<ing kh<ic ph1:1c m9i thanh kien, nhuqc diem, va
t<ing y thuc thap, co g<ing het kha nang de n6i nhfrng lOi hay
nhat, lam nhfrng hanh d(>ng d�p nhat tru6c m�t tre, m6i c6 the
gQi la khach quan.

M(>t giao vien tot phai t6 chuc tot tr�t tt,r & l6p, tC;lo cho con
tre tr(;1ng thai khach quan de thoai mai lam vi¢c khong bt quay
nhi�u. Khi dC;ly h9c c6 the se xay ra nhfrng tinh huong nhu, con
tre khong c6 cam hti'ng thi phai lam the nao? Dirng 1(;1i. Tre c6
sai khong? Khong sai. Tuy¢t doi khong duQ'C n6i "Con ngu
(ngoc) him", cling khong duQ'C am th! tre. Vi con tre khong c6
hti'ng thu v6i viec nay, nen khong duQ'C khien trach tre.
Montessori yeu cau giao vien n"m vfrng hai diem: M(>t la,
trong nhfrng tru&ng hc;rp the nay thi tre khong can ph<ii tiep
h,lc; hai la, dtrng de tre cam thay minh da sai, ho<)c tre cam thay
kh6ng hieu van de nay. Chi c6 nhu v�y chting ta m6i c6 the
cha dQ'i thOi co, den khi con tre c6 hti'ng thti se tim hieu van de
nay. St,r tt,r tin cua con tre dUQ'C xay dt,rng tu viec nc'l.m chc'l.c kha
nang cua minh, chu kh6ng phcii tu vi¢c so do tri thong minh
cua minh v6i nguOi khac, b&i vi bi;ln mai mai khong the so tri
thong minh cua minh v6i bat cu ai. Tt,r nhien ban t<)ng cho m6i
nguOi chting ta m(>t d<)c tinh d(>c dao khac nhau, chting ta

1 95
T6N THlJY TUYET

khong d.n phai tµ ti khi thay ban than minh kem hem so v6i
nguOi khac ve m<)t dieu gi d6, chung ta phai phat tri�n ban
than minh, thi the gi6i nay m6i tr& nen phong phu va nhieu
mau s.:l.c. Hay de con tre dugc phat trien ban than minh trong
m<)t moi truang tr�t tt,r, d6 chinh la mot thai do khach quan v6
dmg tuy¢t vm .

Montessori tilng ke m<)t cau chuy¢n c6 ten "NguOi chu

tri¢u phu cua t6i" . NguOi chu ten la Fufu, khi h9c m§.m non,
trong mQt lan dang dinh an earn thi phat hi¢n ra mot b?n gai
dang rat d6i nen da an phan earn cua minh vao tay co be kia
va Ch?y di. Sau khi ch?y kh6i cha b?n gai vai bu6c thi dua hai
canh tay len che m.:l.t. Lan dau tien Fufu c6 cam giac xuc d(>ng,
mot St,r xuc dong lucmg thi¢n, Fufu khong biet phai <lien d�t
cam giac a'y the nao nen da ch(;ly di. Co be kia di den, keo tay
Fufu xuong, hon c�u mot cai, Fufu cling thu�n theo, hon va
om co be kia. Montessori n6i: "Luc nay 1§.n d.lu tien Fufu cam
nh;�n dugc St,r xuc dong lucmg thi¢n". Nhung dung vao luc d6,
co giao dang dting a dc'ing xa rit len nhl1ng tieng ch6i tai: "Hai
con dang lam gi the ha? Ve 16p h9c ngay". Montessori n6i:
"Cam giac xti.c dong Ian dau tien cua dua tre da bi gic;mg n6i
tho b<;lo kia bop nght;!t".

Montessori n6i, St,r gQ'i y, khai sang cua co giao tucmg

ducmg v6i dieu gi? Giong nhu mot nguOi dang di d(;lo bo trong
rilng sau, yen tinh, vui ve, tram tu, m�c cho the gi6i n(>i tam
cua minh ti:r tir he ma. Luc nay, tu xa v<'ing den tieng chuong
du ducmg nhip nhang, tieng chu6ng a'y thuc tinh b(;ln, khien
 CHUONG 1 6: THl}C TIEN GIAO m;c CUA "YEU THUONG vA Tl} no"

b<;tn cam nh�n r6 rang hon Sl,f tinh l�ng Va net d�p cua noi na y .
Sl! gQi y, khai sang cua nguOi 16n chinh la tieng chuong giup
cho nh\Ing cam giac mong lung cua con tre tra nen r6 re t.

Tuy rfug tre em c6 m9t tiem nang to 16n, nhung tre can m9t
qua trinh phat tri�n tir tir. Qua trinh ay can Sl,f gQ'i ma cUa nguOi
l6n. D6 diing d?y h<;>c chinh la cong C\l de nh\Ing nang ll,l'C tiem
tang CUa tre du<;>c thl,fC th� h6a, d6 dung d<;ty hQC la m6i truang
tl,f nhien cua tre. Neu cac co muc;m d6 dung d<;ty h<;>c cila tre, thi
nhat thiet phcli tra timg d6 dung ve dung vi tri. Neu d6 dung
d;;iy hQC khong Ve dling Vl tri, lieu CO giao CO du nang ll,l'C d e
sang t?o ra nhfrng d6 diing d;;iy h<;>c tot hon khong? Neu khong,
con tre se khong du<;>c su d \lng do dung d<;ty h<;>c dung mvc
dich, b6i vi tre khong c6 du<;>c thu minh can thi tre se "choi"
chu khong phcli la "lam viec" v6i d6 dung d;;iy h<;>c. Vi the, thao
tac do dung d;;iy h<;>c can phcii chuAn xac, nhu nhfrng linh kien
tieu chudn cua xe hoi, day la yeu cau doi v6i cac co, chu khong
phai yeu cau doi v6i tre. Do dung d<;ty h<;>c chinh la moi truang
khach quan phu hop v6i CO' cau truoog thanh n()i t;;ii cua tre.

Montessori n6i: "NguOi 16n chung ta tuang r�ng c6 the lay

lOi n6i tac d ¢ng len doi tai cua tre, c6 the dung hinh anh tac
d(>ng len thi giac cua tre, mang nhfrng cau chuyen ve hoang
tu cong chua de phat trien sue tuang tugng va sue sang t;;io cua
con tre, dieu nay la kh6ng the". V�y thi, nh\Ing ca u chuy�n c6
tich c6 the mang den cho tre nhfrng dieu gi? Neu con tre cam
nh?n the gi6i b�ng CO' quan cam giac chu khong tu S\f truyen
thv b�ng ng6n ngfr, thi chung t6i cho r�ng nhfrng cau chuy�n

1 97
T6N Tm,N TUYET

c6 tich chi CO m()t tac dt,mg, d6 la tang them luQ'llg tu Vl,ffig Va

phat trien kha nang logic cua con tre. Day cling la qua trinh
luy�n t�p ng6n ngfr, kh6ng lien quan gi d en qua trinh phat
trien sue sang t�o. Cac hanh vi cua giao vien luon duqc ti en
hanh d l,fa tren cam giac cua chinh minh.

Trang qua trinh d�y hQC va nhieu truang hc;rp khac, khi tre
chuyen tam, c6 the tre se khong lam dung thu tl,l' m(>t so chi
tiet va ky nang da GUQ'C ren luy�n trong cuoc song, luc nay,
chung ta khong the cilng nh<ic nhat nhat deu theo nhfrng quy
t<ic hang ngay. Binh thuang, neu tre quen d ua do dung d;;ty
h9c tr& ve vi tri, c6 the chung ta se h6i: "Con c6 quen vi�c gi
kh6ng?". Nguyen t<ic cua chung t6i la khong CTUQ'C m<ing m6,
ma chi nh<ic nh6. Neu b �m m<ing m6 tre, khi a tru&c m�t b;;tn,
tre se d em tra m c;>i v�t ve Vl tri cu, nhung khi b�n rOi di, thi mc;>i
thu v �n y nguyen. Neu nhu moi Ian b�m deu n6i v6i tre: "Con
c6 quen viec gi kho�g?", den khi con tre hinh thanh duQ'c th6i
quen, thi hanh vi cua tre se hoan toan nhat quan ma khong he
phl,1 thuoc vao viec b�n c6 m�t a d6 hay khong, c6 nhu the, tre
cling gifr duqc nhan each nhat quan cua minh. Qua trinh ren
luy�n trong CUQC song hang ngay, chu yeu la de CO giao " quan
sat mc;>i thu tr& ve vt tri", tuc la khong ngimg nh<ic nh& tre.
Nhung, mot nguOi giao vien Montessori uu hi phai hieu tre,
c6 the phan biet tr�ng thcli cua tre, biet duqc hk nao nen t�m
thOi b6 qua nhfrng nguyen tclc nay.

Toi xin dua ra m(>t vi d1,1, truang chung t6i co mot be,
m(>t horn, be b6 quen giay ngoai cua, co the vi khi 6 ngoai

1 98
 CHUONG 1 6: THl,JC TIEN GIAO DUC CUA "rtu THUONG VA Tl) oo"

cua, be nhin thay nhfrng be khac dang thao tac do dung d;;iy
hQC roi hoan toan Chim d.im trong vi¢c quan sat ay, b e CO
m(>t S\f hti'ng thti m uon ngay l?p rue duqc thao tac nhfrng do
dung d;;iy hQC kia. Be b6 giay roi vao 16p ngay, hao hting t?p
trung vao cong vi¢c cua minh. Co giao phat hi¢n giay dang
a ngoai cua, lien bu&c t&i n6i: "Con c6_ quen vi¢c gi khong?".
Em be ng§ng d�u len, cam thay rat 1�, vi be dang rat t�p
trung vao cong vi�c cua minh nen da quen mat chuy�n doi
giay, co giao l;;ii n6i: "Con nghi l�i cho ky xem, hie nay khi a
ngoai cua . . ". Luc nay, be m&i nhin ra ngoai cua s6, thay doi
.

giay thi dti'ng d�y di cat ve cho. Toi c6 n6i v&i co giao ay the
nay: "Neu co cu the nay thi 16p co se khong c6 duqc tr;;ing
thai t?p trung". Vi¢c "quan sat m9i thu tr& ve vt tri" trong
qua trinh ren luy¢n CUa CUQC song hang ngay khong phcii la
mvc dich ma chi la m(>t phuon g phap d;;iy h Qc, trong khi tat
ca cac phuong pha p CUa chting ta d eu Vi m(>t ffil,lC dich la boi
du6ng S\f t�p trung cua con tre. Chung ta khong nen vi m(>t
quy tc1c ma lam hong ml,lC dich thl;lC S\f cua ca qua trinh d;;iy
hQC, b&i VI t?p trung l a di�m mau chot d� hinh thanh nen tat
ca cac ph�m chat cua con tre.

Toi xin dua them m(>t vi dv nfra. Mot be gai dang lam cong
vi¢c ctta minh. Sv t?p trung cua be da len den dinh di�m, den
noi be con khong biet nu&c mui minh dang chay. Khi nu&c mui
chay xuong lam tr& ng;;ii cong vi¢c, be chi co hit m;;inh vao. Co
giao d� y thay, l�p rue dUn.g len lam dut do;;in con g vi�c cua
be, bao be di lau mui. Co be mi�n cuoog lay tay lau nu&c mui,

1 99
·"6N Tm,JY TUYET

co giao l;;i.i n6i: "Mm con di lay giay lau mui". Co be danh phcii
di lay giay. May ma, hie d6 c6 be da hinh thanh duqc ph�m
chat t�p trung, neu khong, rat c6 the chinh co giao da lam hong
kinh nghiem nay cua be.

Quy lu;).t va tinh logic n<)i t;;ti cua do dung d;;ty hQC duqc
pha t hi�n mot each ng§.u nhien va bat ngc'Y trong qua trinh thao
tac do dung suot mot thm gian dai. Khi niem vui ay duqc hinh
thanh, ngay mai con tre se tiep h,lC lam v�y. Nhtmg, neu chung
ta lam phien con tre vao chinh cai thm kh�c con tre cam nh�n
duqc niem vui, thi kinh nghi�m ay se bi pha VO va khong the
xuat hien. Chung ta da biet qua trinh hinh thanh kinh nghiem
la mot qua trinh VO cung gian nan, nhung l�i rat de bt pha VO.

Toi con cau chuyen khac ve m<)t em be chuyen tam thao

tac de c�m tn,1 tron da ca tieng dong ho, be dang s�p xep doi
ting timg doi m<)t, rat c6 the be da s�p sang giai do�n thu hai.
Day chinh la qua trinh phat trien tri it.JC. Nhung dung vao luc
do, co giao l�i be be len n6i: "Co dua con di tiem nhe!", roi be
be di Em be da lam viec ca tieng dong ho, chu�n bf c6 kinh
.

nghi�m thu hai thi b! co giao lam dut m;;i.ch cong vi�c. C6 the
phcii ca thang sau nfra, em m&i l;;i.i co duqc kinh nghi�m nay.
Chung ta thu nghi xem, neu trong m(>t tuan ma co den ba Ian
xay ra tinh tr;;i.ng tren thi chting t6 ding co giao nay da thmmg
xuyen lam v�y. H�u qua la hQC sinh cua l6p nay rat kh6 buc'Yc:
vao tr;;i.ng thai t�p trung tinh than.

Trang cac tinh huong thong thuOn.g, sau khi vao truang
khoang hai thang rum, tre se buc'Yc: vao tr�ng thai t�p trung.

200
 CHUONG 1 6: THl}C TIEN GIAO Dl)C CUA "YF.u THUONG vA Tl} no"

Chung toi khong tinh cac em be chuyen tu cac truang truyen

thong vao trong danh sach na y, vi ca c be da bi ep bu(>c qua
nhieu. Neu rn(>t 16p qua ba thang ma khong bu6c vao trt;ing
thai nay, thi giao Vien CUa l6p d6 Se phai kiern diem lt;ii minh,
xern xem co c6 ttrng lam p hien, tirng am thi, tirng ep bu(>c tre,
xern xem li�u c6 phai co chua cho tre duqc h,r do, hoc}c la, co
chua yeu tre hay khong.

M(>t vi dl,i'khac, trong thao tac 6 cc'im trl,1 tron, chtlng toi c6
may khai ni�rn sau: cao thap , to nh6, tho rntn. Khi tre tiep xtic
do dung dt;iy h9c nay, m(>t giao vien Montessori uu tti se n6i:
"MOi con dua cho co cai tho nhat!". Neu con tre chua hieu duqc
khai ni�m nay cua bt;in, tre se chua the thao tac v6i d& dung
d�y h9c nay. V&i rnoi ta n thao tac cua moi lot;ii do dung dt;iy
h9c chi duqc dua vao rn(>t khai ni�m, tuy�t doi khong duqc
dua vao tu hai khai ni¢m tr& len.

Khi dan l6p' moi tuan moi 16p chi nen them rn(>t den hai
hQC sinh. Vi¢c dau tien khi tre den tru6ng mam non l a de cho
tre lam quen v&i nha v¢ sinh, cac co se lam mau cho tre vi¢c
cm quan, v¢ sinh, sau d6 dan tre den phong ngu. Vi¢c thu hai
la dan tre di lam quen v6i quang canh cua toan tru6ng. Khi tre
quen v6i toan canh cua tru6ng, tre se c6 cam giac an toan.
Trong tuan dau tien tre se chua the lam vi¢c, ma thuang d�o
Choi trong Va ngoai tru6ng. V 6i nh\ing tre qua SQ' tru6ng rnam
non, c6 giao se dan tre di ra pho, di sieu thi, ra cong vien, dan
tre di quan sat kh�p cac nai. T�i sao l�i phai d�n tre ra ca ben
ngoai truang? B6i vi con tre c6 mot tiem thuc, c6 the tre se nghi

201
TON THUY Tuvfr

r�ng, bu6c vao truemg mam non la khong the ra ngoai? Tre
dang c6 cam giac SQ' hai nhfrng noi I� l�m

Sau khi c6 duoc cam giac an toan v6i truemg mam non, tre
se vao phong hQC. Cua l6p hQC lu6n lu6n ma de tre cam thay c6
the ra vao thoai mai. Sau khi vao 16p, buoc dau tien la nghe giao
vien d9c, sau d6 ng6i yen l�ng. Vi�c d9c lu6n b�t dau cho m(>t
ngay, ciing la mot trong nhfrng noi dung quan tr9ng nhat. Tiep
sau la ngoi yen l�ng. Chung ta da tirng dQC duoc rat nhieu r�ng,
ngoi yen l�ng m& mang tri tu� va nang h,rc cua con nguOi. Ng6i
yen l�ng xong, chung ta phai n6i v6i cac con, sau khi dilng xong,
mQi do d<;lC phai quay ve vj tri. Bai luy� t�p trong cuoc song
hang ngay la "tra ve vt tri". Bai hQC chu de "tra ve vj tri" nay
thu6ng duoc keo dai trong mot tuan. Tuan nay giao vien chu
yeu quan sat tre tv do ho(;lt dong. Tre muon lam gi cOng duoc,
chi can tre khong lam phien nguOi khac va tre kh6ng c6 hanh vi
mat ljch S\!. C6 luc, tre se di gi�ng do dung d<;ly h9c cua mot be
khac, h.ic nay c6 se cho tre khai ni�rn ai lay truoc thi thu¢c ve
nguOi d6, nhfrng nguOi con l<;li phai cha dQ'i. N6i v6i tre khai
ni�m "cha dqi", bc)i vi trong CUQC song ch�c ch�n xay ra van de
nay. Chung toi phat hi¢n ra rilng, h9c duoc each "cha dqi" se
mang den cho tre nhfrng lqi ich rat bat ngo, hQC du<;>c each "cha
dqi", tre c6 the giai quyet rat nhieu van de va tir d6 xay dl,ffig
nhfrng th6i quen d(;lo due tot d�p.

Vi dl,l may dua tre cung tranh nhau m<)t db dung d<;ly hQC
ho�c m(>t thu nao d6, hie nay co giao phai tim hieu "ai ca.m
tru6c tien". Ch�c ch�n, be nao cam lay truoc tien se n6i "Con

202
 CHUONG 1 6: THVC TIEN GIAO DVC CUA "¥Eu THUONG vA TV no"

ccim tru&c tien". Co gi ao se n6i v6i ca c tre con IC;J.i: "B;;in ay dm

tru&c nen se dung tru6c, mm ca c con cha dQ'i". Tir ngu cua co
gi ao cCmg phai quy phC;J.m, khong the horn nay n6i "cha dQ'i",
ngay mai l�i n6i thanh mot tir kha c. Viec ccin lam tiep theo cua
giao Vien la quan sat tre th�t ti mi. Tre muon lay do dung d<;ly
hQC nao cling duqc, nhtmg sau khi thao tac Xong ph<ii tra Ve v!
tri de ren luyen th6i quen nay. Cung c6 the hic m6i b<it dclu,
tre van chua tra do v�t ve v! tri, c6 the tre con quen mat minh
da lay d6 dung d<;ly hQc do tu ch6 nao. Luc nay, chung ta nen
luy�n t�p tro chai "tra v e vt tri", nhung khong d uqc ep buoc
tre, nen d� tre din dcin dieu chinh. Giao vien cling c6 the th ong
qua quy ti:'ic tro chai de tre ghi nh& vt tri, phuang hu&ng cua
d6 dung d c;iy h9c. Cung c6 the, c6 nhfrng tre khong hieu th e
nao la "tra ve V! tri", thi CO giao se ccim d6 dung dc;ty hQC cua
tre len, n6i: "Co dan con ra". Khi "tra ve v! tri", co giao phai
n6i ra tir nay, de tre ghep doi Im n6i va hanh dong, l�p di l�p
lC;J.i nhu the, con se hieu the nao la "tra ve v! tri".
Cung c6 tre sa u khi vao phong h9c thi nem het m9i do
dung d;;iy h9c xu6ng dat. Luc nay hai co giao tuyet d6i khong
duqc di ra ch 6 khac. Vi dl,l trong l6p c6 nam h9c sinh m&i,
trong d6 c6 hai be IIdqi nao thien cung" . Mot giao vien phai a
l<;i.i }6p quan sat ba hQC sinh con lc;ti, mot giaO Vien Se dan hai
be kia ra ngoai chai. Neu tinh trC;J.ng cua ca may em deu khong
tot, thi ca hai giao Vien se cling dan cac em ra nh�n biet th e
gi&i ben ngoa i . Sau khi d<;lo choi 6 b en ngoai, se c6 h9c sinh t\,l'
gi ac quay tro ve l6p. Sau khi vao l6p, cling se vein c6 be l;;i.i vut

203
T6N TH'l,JY Tl.NET

toan ho d6 d<;i.c xuong dat, hie nay co giao khong the bao be
tra ve vt tri, cung khong dugc n6i nhieu, chi n6i: "Chung ta
phcii tra ve vt tri", r6i gitip tre tra d6 v?t ve vt tri. Long nhan
n<;i.i va tinh yeu thuang la m()t trong nhfrng to chat dn c6 c1.ia
ngum giao vien Montessori. Cac co phcii tin la sau nhfrng hon
lo?n thu6 ban dau, anh sang cua tr?t tv se den trong yeu
thuang va tv do.

Con nfra, giao vien nhat thiet phai n6i v6i cha m� cac em
la t<;i.i sao phai lam nhu v�y, de ho cung phoi hop. B6i vi chi c6
mot each de tre yen tinh, d6 chinh la tv do. Tru6ng chting t6i
rung c6 mot tre, hieu dong y h¢t mot con khi, khong bao gia
chtu ng6i yen, ltic thi ngoi tren ban, tren tU, treo len hang rao.
Co giao cho be hoan toan tv do, mot, hai thang sau, bong c6
mot horn, be ng6i yen tinh ben du thang, tay de yen tren dui.
Chi khi doi tay cua mot dua tre yen tinh, tre m6i c6 the dan
clan tr6 nen yen tinh.

Sau khi tre luy¢n OUQ'C th6i quen nay, vi¢c ren luy¢n trong
cu(>c song hang ngay c6 the tien hanh sang mot n(>i dung khac.
Ren luy¢n phcii bcit dau tir chinh cu¢c song cua tre. Vi d1,1 nhu
vi�c dm coc uong nu6c, be bat an com, di v¢ sinh . . Qua trinh
.

ren luy�n nhfrng th6i quen trong cu(>c song nay la bai t?p chu
de duqc bcit dau vao m6i bu6i sang hang ngay. Bai hoc chu de
kh6ng dugc qua mum phut, co giao khong dUQ'C "di�n giang",
ma phcii tien hanh v6i v�t thl;lC va tinh huong thvc te. Sau bai
hoc chu de giao vien phcii quan sat xem hoc sinh ncim duoc bao
nhieu phan. M¢t tuan sau, neu tat ca cac em deu ncim vfrng noi

204
 CHUONG 1 6: TH1)C TIEN GIAO Dl)C CUA "rtu THUONG VA T1) no"

dung CUa bai hQC chu de, nhung Chua dUQ'C thl,l'C hien, thi tu§.n
sau nua chung ta vein tiep t\].c n¢i dung nay va chi them vao
mot noi dung m6i Chi khi nao noi dung nay dUQ'C thl,l'C hien,
m6i tiep t\].C n(>i dung ren luyen khac.

Qua trinh nay VO cung ch�m ch<;tp, nhung khong OUQ'C sot
ru¢t. Vi d\1 ren luyen "giay ph<ii bo vao thung giay", khong
OUQ'C chi n6i m6i mot cau nay v6i con tre, nhu the se khong
co tac dl,mg. Co giao nen dm m9t ta giay, lau nu6c mui, roi
mang ra thung giay, n6i v6i tre day la thung giay, r6i dung
mot d¢ng tac cm'mg dieu vut giay vao d6. Sau khi con tre
hieu duqc khai niem, giao vien phai quan sat hanh vi cua tre
de xem khai niem d6 da duqc thtJc the h6a hay chua? Khi con
tre vut giay bi:ra bai, giao vien n6i v6i tre: "Con quen mat viec
gi nhi?". Sau vai l�n lc)p l<;ti nhu v�y, tre se vinh vien xay dlJilg
OUQ'C tr�t h! nay.

Phai doi XU v6i do d<;tc cua nguai khac nhu the nao? Co
giao phai n6i v6i tre: "Khong duqc lay d6 cua nguai khac".
Chling ta ding phai ton tr9ng d6 d?c rieng cua tre, bao gom
ca viec chia se, hu6ng th\J.. Neu tre khong d6ng y dua do cua
minh cho ngu&i khac, thi khong ai c6 quyen am thi hoc)c ep
bu¢c tre dua d6 cua minh, cling khong duQ'C dung l&i khen va
sv tan tl,mg de kich dong tre dua do cua minh cho nguOi khac.
B&i vi hie nay chinh la th&i ky nh<;ty cam cua cam giac "tu hitu
tai san" a tre, ep con tre dua do d<;tc rieng cua minh cho nguOi
khac cling khong khac gi d?y tre ngang nhien lay do khong
phai cua minh.

205
T6N Tm;Y TUYET

Neu con tre gifr ch;)t d6 cua nguOi khac, co giao nen n6i
v6i tre "Khong duqc gifr d6 cua nguOi khac", neu con khong
nghe, co giao se lay l;;ti v�t d6 tra cho b;;tn kia. Khong can giang
giai d;;to ly, c6 the cho phep tre kh6c ho�c h.lc gi�n m()t hie.
Nhung sau vai rnn nhu v�y, con tre se h,r nit ra la khong duqc
lay do cua nguOi khac. NguOi 16n thuang dung ng6n ngfr de
d;;ty d6 tre con, nhung dieu d6 khong c6 tac d1,1ng. Nhung
trong qua trinh l�p di l�p m(>t hanh d()ng, tre se tt,r hinh thanh
kinh nghi�m cua ban than minh.

Neu da hoan thanh tat ca cac cong vi�c n6i tren, cac co se
xay dl!llg CCJ SO quan tn;mg nhat de tien them m()t bu6c quan
sat tr;;tng thai tam ly cua tre, tr�t tl,l cua tre da duqc hinh thanh
6 truang h9c.
Sau khi vao truang m()t thang, tre da co the bci t d au thao
tac do dung d<;1.y h9c, hie nay kh6ng can giup do tre, vi khi
chua t�p trung, tre va.n coi do dung d<;1.y hc;>c nhu m(>t tro choi.
Ciao Vien chua can uon ncin, ma tru&c het can nu6i duang cho
tre st,r t�p trung, khi tre d<;1.t den st,r t�p trung m6i bcit dau chinh
1<;1.i cac thao tac v6i do dung d<;iy h9c. Con tre thich lam vi�c
hem choi, choi khong c6 rn1,1c dich tri ll,lc, sau khi tro choi ket
thuc tre kh6ng c6 cam giac thanh h,ru, cam giac thanh tl,fll chi
den khi tre ket thuc c6ng vi�c cua minh.

Montessori da n6i, tat ca nhfrng be khi bu6c vao truang

m.1rn non deu c6 bu6c chuyen ve tam ly, vi the hai, ba thang
dau la thOi ky chinh sua, qua trinh nay kh6ng can phai tien
hanh nghiem khcic theo quy trinh. Con tre muon choi thi choi,

206
 CHUONG 1 6: THVC TI�.N GIAO DVC CUA "YE.u THUONG vA TV no"

muon lam vi�c thi lam vi�c. Vi d\1 c6 tre m6i den truOn.g khong
chtu vao phong h<;>c, m()t thang sau tre van dtlng & cua 16p
xem, vai ngay sau, tre da ng6i xuong ngoai cua 16p de xem, l<;ti
vai ngay sau nfra tre m6i c&i giay vao l6p. Khoang thm gian
nay, co giao kh6ng duqc ep bu(>c tre, kh6ng duqc lam tre sq,
nhu the tre m6i co the ti,r minh dc1n dan chu dc)ng.
Bai h<;>c chu de thuOn.g keo dai tu mum den mum lam
phtit. N¢i dung chinh cua bai h<;>c chu de la n6i cho tre nhfrng
quy tclc CUa CUQC song hang ngay, neu thm gian qua dai Se
sinh ra cam giac nham chan. Co nhfrng tre khong muon tham
gia gia h<;>c chu de thi khong nhat dtnh phai ep tre ng6i & d6,
tre c6 the di ra nhfrng ch6 khac, ding c6 the den phong h9c
lay do dung d<;ty h<;>c. Trang tro choi yen tinh, neu con tre
khong du yen tinh cii.ng khong sao, b&i vi tre dang dan dan
dc;it den Sl,l' yen tinh, neu thtic ep c6 nhfrng tre se gia VCY yen
tinh de tl,l' bao v� rninh. Doi v6i nhfrng tre khong chtu yen
tinh, chting ta phai tu tu, vi tre c6 m()t kieu y thuc "t�p the",
tre earn nh�n duqc nen khong che ban than. Khi tre t<;to ra am
thanh trong rn(>t m6i tru6ng yen l?ng, tre se earn thay minh
da pha vo kh6ng khi cua ncri nay. Khong ai muon pha vo
kh6ng khi tv nhien, ding giong nhu trong mQt bu6i le, khi
ngum dan chuong trinh dang n6i ve mot vi�c rat nghiem hie,
chcic ch.in bc;in se kh6ng the dua cqt ho?c pha tro v6i m9i
ngum. Nhin chung, chting ta tl,l' biet khong che ban than
rninh, con tre cung v�y, cii.ng se h;r dong khong che ban than
minh cho phu hqp hoan canh.

207
TON TmJY TuYET

Neu tre khon g the khong che ban than minh cung khong
sao, Montessori da n6i trong sach cua ba ding, khi c6 giao n6i
"Mm cac con yen tinh, bay gia chung ta chai tro yen tinh", c6
m(>t bc.m nh6 co y phat ra ti eng dong, ket qua la kh ien cho cac
b?n khac b?t kh6c. ThtJc ra, b?n nh6 nay chi dang lam m(>t thvc
nghi¢m ve II dung" v a "kh6ng dting" nen co y thu ma th6i. Luc
nay, CO gia o chi nen c um xoa cho qua Va tiep h,tC Cong vi¢c cua
minh. Khi con tre hieu duqc yen tinh va khong yen tinh, tre se
CO y t?O ra Sl.J khong yen finh, de cam giac ro hem tinh huong
nay. Cung giong nhu khi t6i n6i v6i con toi "Tay con bifn him,
dlrllg dong v a o ao m�", chau c a ng c o y sa, nhung sau m(>t, hai
l�n nhu v ?y, chau se khong lam the nfra, th?m chi con nhdc
nh6 m�.

Danh cho tre Sl.J khoan dung nhat dtnh phai khoan dung
den d(> cho phep tre co y pha ho?i chut xiu, de tre cam nh?n
dung va sai. Con tre khong giong nhu ngum 16n, n gum 16n
cam thay dung la d un g, sai la sai, nhung tre em c�n phai cam
nh?n. Day la m(>t kieu tam ly cua tre, nhfmg Ilic n ay chung ta
chi c�n cum xoa cho qua la du. H o�c c6 co giao l;;ii om be vao
long n6i: "Con biet nhu the dung hay sai ma". Ca con tre cung
cum, tre biet la co hieu minh.

Ngoi yen l�ng can mQt qua trinh lau dai, khon g duqc bdt
ep tre, vi khi bt bdt ep, trc se ghet ho?t d(>ng nay. Tre se nghi ve
vi�c ng6i yen l?ng hang ngay giong nhu m(>t cong vi�c kh6 sai.
Sau day la nhfrng vi�c ma giao vien can chu y khi dt?ng l6p:

208
 CHUONG 1 6: THl,JC TIEN GIAO m;c CUA "rtu THUONG VA T1,J oo"

1 Tru6c khi b�t dau, giao vien phcl.i quyet dinh minh se
-

lam viec tren ban hay tren tham. Vi dl,l "tro choi cua so O", c6
may tre cung tham dv. Dau tien, giao vien phai biet minh lam
viec a dau, tre se tl,t quyet dtnh c6ng viec cua minh, tre c6 the
lam & ch& tre muon, neu kh6ng thich hqp, tre se h,r dieu chinh.
2 Ng6i hen phai tre.
-

3 De con tre d� hieu, khi gQ'i y cha tre, dong tac cua giao
-

vien phai ch?m rai, ro rang. Trang qua trinh thao tac d6 dung
dc;iy hc,JC, tat ca cac dong tac deu phai ch?m.
4 Giao vien phai d�c biet nhan mC;lnh phuong phap khoi
-

gQ'i a nhfrn g di�m can tre t?p trung S\f chu y. C6 rat nhieu
phucmg phap khoi gQ'i. Ml,lc dich cua tat ca nhUn.g phuong
phap nay la hu6ng tre t?p trung Sl,I chu y tren cac d6 dung dc;i y
h9c trong m<)t thOi gian dai.
5 Ng6n ngu khoi gQ'i phai xac dang. Neu d¢ng tac kh6ng
-

du de nh�c nh& tre, bat <.He di phcii chen them ICY.i thl nhat thiet
phai ghi nh6 cau Montessori da n6i: "Chting ta nhat din}l phai
each ly Sl,I chu y cua tre vao m<)t cam giac". Chung ta phcii lam
dugc dieu nay trong truOn.g hqp dilng ng6n tir de nh�c nh6 tre.
6 LCY.i n6i phai don gian nga.n g9n, phat am binh thuOn.g.
-

Trang l6p h9c Montessori, nguOi ta khong nghe thay tieng cua
giao vien, cha du la tiet h9c bu6i chieu, cung rat it lOi cua giao
Vien. Montessori n6i: "Khong n6i mot cau thua"I b&i vi rat c6
the lOi n6i cua CO se lam dut do<;in Sl,I chu y cua cac tre, khien
tre lien tu6ng den nhieu thu.

209
TON Tm,JY TUYET

Trong qua trinh khoi gQ'i, tu dau den cuoi dong tac cua
7-
giao vien can chcic chcin. Dong tac chiin chtin de con tre c6 the
san sinh ra mot khai ni¢m r6 rang chinh xac ve Sl,l v�t. Chcic
chiin la vo cling quan trc.m g.
8 - Trong qua trinh khoi gQ'i phai chu y ve m�t cua tre. Mot
giao Vien xuat scic khi d en l6p, Cong vi¢c dau tien se la quan
sat hQc sinh nhu Montessori n6i: "G iong nhu mQt nha thi en
van hoc quan sat thien the".
9 - Trong qua trinh khoi gc;ri phai phan doan chinh xac ve
vi�c tre c6 dn ti ep xuc v6i d6 dung d<:ly hoc hay khong.
10 - Khi khoi gQ'i phai hu6ng tre chu y den cho kiem soat
sai s6t (moi d6 dung d <;ty hoc deu c6 chuc nang tl,l sua chfra).
1 1 - Sau khi khoi gQ'i hay n6i nhftng lOi khuyen khich. StJ
khuyen khich nay khong phai la lira g<;1.t tre, co giao chi n6i:
"Con c6 muon tl! lam khong?". Dua ra van d� de tang them
khat v9ng cua con tre v6i cong vi¢c.
12 - Sau khi khoi gQ'i t;;io cho con tre ca h()i thao tac, giao
vien dt!ng hen c;;inh quan sat.
13 - Giao vien da c6 the phan bi¢t tre dang choi va tre dang
lam vi¢c. Choi khong c6 y nghia gi, sau khi choi con tre khong
thu nh�n duc;rc dieu gi, va ban than con tre cling khong thich
chai. Tr<�mg thai cua m(>t dua tre tot hay xau la pht,t thu()c vao
ngum giao vien. Khi con tre khong c6 vi¢c gi lam, than thai ma
mang, nguOi giao vien phcii gQ'i y cho tre. Khi khong c6 long
tin V6i d6 dung d;;ty hQC, tre muon tu bo, Sl.J khai gQ'i Cua giao

210
 CHUONG 1 6: TH'!,JC TIEN GIAO DVC CUA "rtu THUONG vA Tl) no"

vien se giup ich cho tre. Neu giao vien tc;i.o ra mot khong khi
khong tot, con tre se d(; bi hon loc;i.n. Con tre rat thich phat hi�n
ra quy lu?t va logic noi tc;ii qua mot sv v?t, dieu d6 mang den
niem vui cho con tre. Neu giao vien khong dem den cho con
tre nhfrng tac dong tich eve, tat se la tac dong tieu eve. Trc;i.ng
thai dich thvc cua con tre nen la: Ngoi 6 d6 lam vi�c lau dai.
Trc;i.ng thai nay xuat hi�n hay kh6ng dugc quyet dinh b6.i. trinh
do cua giao vien .cao hay thap. Montessori n6i giao vien la
ngu6i khoi gQ'i, ngu6i quan sat, ngu6i bao v� moi truemg, chu
kh6ng d.n phai dc;i.y h9c sinh lam the nao.

14 - Trc;ing thai "du ngoc;i.n trong tri tu6ng tugng" cua con
tre se bien do dung dc;i.y h9c thanh tro choi. Neu con tre khong
the bu6c vao trc;i.ng thai t?p trung, thi cling khong duqc lam
phien tre, cu de tre choi.

15 Khi sua chfra 16i cua h9c sinh phcii het sue th?n tr9ng.
-

Phat hi�n ra h9c sinh dung hay sai chinh la m�t xich quan
tr9ng trong c6ng vi�c cua giao vien.

16 - Tc;i.o cho tre CCY hoi duqc l�p di lc)p lc;i.i mot ho�t d(mg
nao do, kh6ng dUQ'C ep tre.

17 - Khi con tre dua ra cau hoi, giao vien phcii co cau tra lm
thich dang, chuan xac. Neu giao vien kh6ng hieu van de ma
gicii thich lung tung, giao Vien Se pha hong kha nang tim hieu
van de nay cua con tre.

18 - Ket thuc cong vi�c nh<'ic nho tre each thu d9n, chinh
ly do dung dc;i.y h9c. Diem nay khong hoan toan phu hqp v6i

211
T6N THt;Y Tm'ET

tinh than cua phuong phap giao d1,1c Montessori. Khi giang
ve nhfrng giai do�m phat tri�n cua tre em, ba d?c bi�t nhan
mc;i.nh, khi muc t�p trung cua tre da dc;i.t den m(>t trc;i.ng thai
nao d6, sau khi thao tac do d ung d?y h9c tre khong can thu
d9n. Luc na y, tre can thm gian de chinh ly, t6 chuc va suy
nghi, Montessori g9i d6 la "giai doc;in nghi ngai day suy nghi".
Trong trc;i.ng thai lam vi�c nay, tre se c6 ba tinh huong: M(>t la
ngoi tren tham lam vi�c cua minh quan sat nh frn g tre khac
lam vi¢c, hai la quan sat ket qua lam vi�c cua minh, ba la keo
nguOi khac den qu an sat ket qua cong vi�c cua minh. Ba tinh
hu ong nay la m(>t phan rat q uan tn;mg can thiet cho St,r phat
trien tri Ive 6 tre, dieu nay cht?ng t6 r�ng : 6 tinh huong thu
nhat, con tre dang nghi en CUu II so sanh" ket qu a cua minh va
cua nguOi khac m(>t each tt,r nhien; (y tinh huong thu hai, tre
dang nh�n th uc ket qu a cua chinh ban than minh; {y tinh
hu on g thu ba, tre dang giao luu cling moi tru6ng va nhfrng
ngum khac.
Doi v&i tinh huong thu nhat, giao v i en ph cli hieu hie nay
tre tuy¢t doi khong ngoi khong, ma tre dang trong qua trinh
chinh sua tu d uy Luc nay, neu nh�c tre dc;m d �p do d ung dc;iy
.

h9c se lam anh hu&ng den tr?ng thai tu duy cua tre. Sau khi
tre chinh ly tu duy, tre quyet dtnh ket thuc cong vi�c nay, tre
se tt,r thu d9n do d(,lc.
N goa i tinh yeu thuong, giao vien Montessori con can c6
long nhcin n?i, cho phep tre duQ'C lam vi�c theo thrn gian, toe
d(> va tiet tau cua tre. Lam duQ'C nhu v�y la b c;i.n dang ghi nh�n

212
 CHUONG 1 6: THVC TI�N GIAO DVC CUA "rtu THUONG vA TV oo "

tre. Long nhan n<;li cua giao vien khong chi la yeu cciu cong vi�c
ma hon the, con la mot due tinh t6t d�p, VO cung quan tr9ng.
Dc:ty h9c b<lng phuong phap Montessori rat kh6, cho du
b:�m da hQC thUQC long tat ca nhfrng dieu tren, cho du b<;tn da
duQC dao tc:to chinh quy ba nam ciing khong tac d\mg gi. Dieu
can lam la thl.,l'c hi�n tu tuemg cua Montessori. Lam duQC d ieu
nay, b;;i.n da tre thanh m(H ngum lam cong tac tam ly tre em
ho�c m(>t chuyen gia ve tre em uu hi.

2 13
 Chuang 1 7

vi YEU NEN Tl)' NGffii:N THUAN THEO,

' , , I A I ,.? A

VI CO Y CHI NEN CO THE THUAN THEO

,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ,

' '
Tren 16p c6 nguOi den nghe giang, co mong tre the hi�n
tot m¢t chut, con tre c6 the cam nh�n dt.rc;>'C tam tu cua co.
De phoi hQP v6i co, bi;m La Tu tfnh toan va viet clap an trong
ca tieng dong ho. Co biet tre lam the hoan toc'm la vi co. Sl!
thu�n theo cua con tre gan nhu la v6 h<;m, tre c6 the xach do
cho co den te ca tay c6 the di theo co den phong ca chan,
,

con tre quyet clinh thu�n theo trong tinh yeu danh cho co,
chap hanh SI! thu�n theo b<'.ing y chi CUa minh.
'
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - �
 hi ban ve phclm gia cua con tre, chting ta phcii n6i den
Khai di�m, m(>t la thu�n theo, hai la y chi. Doi v6i
nguOi l6n, chung ta n6i den sv thu�n theo chan ly va ban chat
khach quan CUa S\)' v?t, la y chi chu quan kien tri va tim toi
chan ly. Duang nhien, nh�n thuc ve chan ly cua mc;>i nguoi
khac nhau rat nhieu. 0 day t6i chi xin ban 0 khia qmh tich C\)'C,
tren nghia kh�ng dtnh.
Rat nhieu ngu6i lam cha m� biet r�ng, tre trong truang
m�m non sq d6i giao vien, con tre sq, bo m� sq, hi�u tru6ng
cung sq. Sq cai gi? Sq con tre khong thich nghi? Giao vien chu
nhi�m 16p "Thien Thein" cua truang chting toi, co giao Tong
ma hc;>c sinh yeu quy d(>t ng(>t chuyen di Bcic Kinh, nhung tinh
hinh cua 16p van khong he bien d¢ng.
Tru6ng Montessori d6i giao vien dva tren tinh hinh phat
trien va hi�u qua c6ng vi�c cua giao vien, dva tren tinh hinh
phat trien cua con tre. M6i rnn dieu chuyen, con tre deu VO
cung binh tinh, mc;>i sinh ho<';1t van <lien ra binh thu6ng. Co giao
m6i den h6i: "Nam Nam, con lam de nay duQ'C khong?" . Nam
Nam n6i: "Con dang b�n, con dang lam vi�c, mong c6 dilng
lam phien con". Co giao m6i l;;ti h6i: "La Tu, dan khtic nay cho
co nghe duQ'C khong?". La Tu n6i: "Con khong dan, vi hi�n gio
con khong muon dan". Co tru6ng ban cam khai n6i: "Tre con

2 15
TON THVY Tl.NET

16p nay khong thua nh?n giao vien, chi thua nh?n chan l:f'. Vi
the truang chting toi khong sq thay giao vien.
Nhrmg khi phat hi¢n c6 giao c6 khach, con tre se cam nh�n
duqc c6 dang mong minh di lam vi�c. Tre se lam vi�c cham
chi, th?t long phoi h<;>p v6i co. B�n La Tu lam phep tinh, viet
dap an trong m<)t tieng dong ho. Co giao biet, tre khong th?t
S\1' tl:l' nguy¢n, tre lam v?y la vi co. Bong choc, trong long co
trao dang cam giac yeu thuong va cam kich doi v6i tre.
Sl,l thu?n theo cua con tre kh6ng nhfrng gcin nhu la VO h;;m,
ma con VO cimg cam d<)ng. Khi con tre xuat hi�n tinh tr�ng
thu?n theo, b�n muon tre lam gi cling duqc. Mang d6 d�c,
brmg bat dia, cham soc cac em nho . . . Tre se co gil:ng b�ng m9i
each d� hoan thanh nhfrng cong vi�c kh6 khan nhat, VO cung
vui ve khi lam tot cong vi¢c cua minh. Trang Sl,l thu?n theo
nay, sue m�nh y chi cua tre cling da xuat hi¢n.
Trong m<)t bu6i d�y toi, ch� Ly Th1,tc Ba (m� m<)t chau
trong truang Montessori Ninh H� cua chung toi) khong c6 ai
trong con nen phcli mang theo con len 16p. Ch! n6i v6i con:
"Dong ai, chung ta dang a trong l6p ctia m�, con khong duqc
lam on, ma phcli ngoi th�t yen l�ng. Con ve tranh nhe, con c6
lam duqc khong?". Con ch! g?t dftu. C?u be m6i chua d�y 3
tu6i c6 th� ng6i yen l�ng trong vong hai tieng dong ho. Day
chinh la dieu khien ch� Ba cam dong nhat.
6 day vua c6 Sl! thu�n theo manh li¢t l�i c6 ca y chi kien
cuang. C6 luc con tre con chua quyet d!nh duc;yc hanh vi theo

216
 CHUONG 1 7: vi YEU NEN TI,1 NGUYEN THU,4.N THEO

ly tri cua minh, tre chi quyet dinh thu?n theo vi tinh yeu, va
chap hanh SlJ thu?n theo nho ly tri. Con tre c6 the xach do cho
b<;ln den n6i te ca tay, di b¢ theo b;;i.n den sung ca chan. C6 dugc
y chi nay, thi du la vi�c gi tre ding c6 the vuqt qua.
Nen giao d1,1c cu luon hy vc;mg con tre tuy�t doi thu�n theo
ngu&i Jan, con dmg th u�n theo thi cang du<;YC khen ngoan,
khen hieu biet. SI! doi XU cu a ngu&i Jan v6i tre em gan nhu
chi la thuye t giao va neu guong, ch ung ta m uon dung each
nay de QI.Ia tre thu�n theo minh. Nhung tren thl_IC t€, dieu nay
khong the xay ra, bc5i vi cho du tre c6 thu�n theo, nhung d6
chi la thai d(> "bd.ng m�t kh6ng bAng Jang". Montessori n6i
v6i chz.ing ta rJng, a m(Jt mlic d(J nha't djnh, phuong phap giao
dµc truyen thong dang ep buc)c va cuemg bric con tre. La u
dan, den m<)t ngay nao c16, tre bong phat hi�n ra, tre bj bu¢c
phai ph1,1c rung nhiing ai d6 hay chinh co gicio cua minh, trong
long tre da sinh ra m(jt ap ]f!C VO cimg to Jan, ap ]f!C ay se bilng
phat khi khong c6 co giao ho�c khi khong c6 ai kim nen, tre
se pha phach. Day chinh la "c6 ap bric ta't c6 phan khang".
SlJ thl,lc la nhu v?y. V6i nhfmg tre chuyen tu truemg m�m
non truyen thong den truemg chting toi, ltic m6i den cac be vo
cling quy cu, luon khoanh tay th�ng lung khi ngoi trong 16p.
Nhung may horn sau, cac be phat hi�n ra noi nay rat tlJ do, cac
co Cl!C ky ton tn;mg cac con. Phat hi�n nay th?t tuy�t vcJi lam
sao! Chung ho het, lam "ngum may", "sieu nhan", tung do
choi va do dung d;;i.y h<;>c len tran nha! D�y gia do dling d;;i.y
hQC do XUOng dat, r6i nhay mua ngay 0 d6 . . . pha phach may

21 7
TON THIJY TUYET

ngay lien. Bi;ln thu nghi xem phai mat bao nhieu c6ng sue de
nhfrng d ua tre nay c6 the yen tinh, de chung c6 duqc tn;mg thai
thu�n theo xuat phat tt.,r day long. Chi c6 the dung long yeu
thuong! Dung St.,r tt.,r do! Dung n'l;l cum r�ng ra! Vi the moi khi
nghe n6i scip c6 tre ti:r truang khac chuyen v a o, cac co deu cam
thay rat dau dau.
Cho den t�n bay gia van co ngum hoi t6i, khi bu&c ra khoi
rnai truang Montessori, con tre lam the nao de thich t.IDg v6i
xa hc)i nay ? Ly do de hQ nghi nga la vi tre cua tru0ng chung
t6i qua tt.,r do, h9 cho r;\ng dam tre Montessori kh6ng biet gifr
ky lu�t. St.,r tht.,rc hoan toan nguqc li;li, tre duqc giao d1,1c theo
phuong phap Montessori rat biet tuan thu cac quy t�c va chu.1n
mt.,rc xa h¢i. Tre n 6i duqc lam d uqc, biet duqc y ch i cua minh
c6 the lam duQ'C nhfrng gi. Khi dam tre cua chting t6i den san
v�n d<)ng xem h¢i thao, chung kh6ng khac gi nhfrng chien si
b¢ dc)i, c6 the dt.lng yen l?ng 6 d6 hang tieng d6ng h6, khong
he chc;ty nhay lung tung, khien ai ciing pha i ngc;tc nhien. Tren
tht.,rc te, dam tre cua chung toi di t6i dau cung the, vi ky Iu�t
cua chung xuat phat tu ban than, chu kh6ng vi tieng la het va
St.,r ep bu(>c cua cac CO.
Nhfrng tre em duqc giao dl,l.c theo phuong phap Montessori
deu c6 kha nang kiem che ban than trong nhfrng tinh huong
thong thuang, tre biet nen lam gi & dau. Cac co giao thuang
xuyen clan tre ra san bay, ga tau hoa, thu vi�n . . . tre biet can
phai giu yen lc).ng & nhfrng ch6 nao. Trong tt.,r do, neu khong b!
ai lam phien, tre c6 the quan s a t, cam nhc)n m6i tru0ng xung
quanh va dieu tiet ban than cho phu hQP.

218
 CHUONG 1 7: Vi YEU NEN TV NGUYEN THUAN THEO

Nhting dua tre nhu the ton tai nhu m()t nguOi c6 tinh tha n
h,r do, trong bat cu hoan canh nao, c\lng c6 the cam nh?n duqc
nhting nguyen t�c minh can phai tuan theo va c 6 tu the thich
hqp v&i hoan canh. Nhting tre khong the cam nh?n d uqc m6i
tru&ng xung quanh la nhung tre da ch iu qua nhieu s ue e p .
Khi sue ep ay 16n d en muc du de kh i en tre dau kh6, thi kh6ng
nhting tre khong the cam nh?n d uqc hoan canh, ma t� h9i
hon, khi phat hien ra khong c6 ai b6 bu¢c minh, tre se belt d au

p ha phach.
Trong moi truemg t\,l' do, tre duqc ton tn;mg, duqc h,r quyet
d�nh m9i cu chi va hanh dong ctia minh, nen hi�n tuc.mg kh6ng
giu ky lu?t l?i tr& thanh hi�n tuqng ca bi�t.

C6 rat nhieu nguOi lam cha m� cho r�ng: C6 hai thu tre em
nh?n duqc tu nguOi }6n, mot la kien thuc, hai la di;lO due.
Chung t6i l9i c6 nh?n dinh hoan toan khac hin. Tl! nhien ban
t�ng cho ban than m6i nguOi mc)t lo(;li sue m<;lnh tinh than vi
d?i nhat, cao thuc;mg nhat; va Montessorri n6i r�ng, S\f hinh
thanh ph�m gia, nhan ea ch , tri l\fc ctia con tre hoan toan d\fa
vao chinh ban than tre, chu khong phai d\fa vao nhting ngurn
da tru6ng thanh. Thong qua cong viec ctia minh, tre m6i c6 the
xay d1,lng ban than, nhung sau 6 tuoi, nang l\fC ay Se hoan toan
bien mat. Sau 6 tu6i, con tre se dung CO' so ctia sau nam d au
dOi bM d au tiep thu kien thuc. N6i mot each khac, nen m6ng
Cua toa nha CUQC dOi duqc xay d \ffig trong sau nam dau dcJi,
va qua trinh ay la d1,la vao ban than tre, ma kh6ng dl,l'a vao
thay co hay cha m�.

21 9
T6N THl.N TUYET

a day toi muon n6i them m(>t chtit, sau mum may nam
lam cong tac giao dvc tht,rc tien, chung toi phat hi�n vein ccin
ban them v� quan diem nay cua Montessori. Kha nang hap thu
cua tre em sau 6 tu6i vein chua hoan toan mat di, a m(>t so tre,
kha nang nay c6 the keo dai den 8 tu6i, th�m chi la mu(>n hon.
Y chi theo nghia thong thuc'mg chung ta thuc'mg n6i la kha
nang kh�c phl,lc kh6 khan m(>t each c6 mvc dich. Vi dv chung
ta cho ding mot dua tre c6 the khc'ic phvc kh6 khan la m(>t dua
tre c6 y chi. Tren tht,rc te, tre em luon hilng thti v6i viec kh<ic
phl,lC kh6 khan, hoan thanh cong viec. Tre em khong SQ' kh6
khan, chi c6 nguOi I an chting ta SQ'. Montessori cho r�ng, tinh
than dau tranh den cling v6i menh l�nh nguOi 16n cua tre em
chinh la y chi. Khi tre g�p phai van de ve tam ly, tre se khong
the phan khang l�i nguOi l6n. Khi kha nang nay mat di, tre bc'it
dau khuat phl,lC nguOi 16n, quan sat s<ic m�t cua nguOi 16n. Khi
tre belt dau quan sat sclc m�t cua nguOi 16n cung chinh la luc y
chi cua tre da bi tu&c do�t hoan toan.
Nhilng than dong la nguOi nhu the nao? Tham tarn tre c6
sv thtic gil,1c, cung giong nhu chting toi da n6i 6 tren, m(>t khi
tre da hinh thanh ph&m chat cua ban than minh, phclrn chat d6
lien tvc n6i v6i tre ding II di lam vi�c nay"I neu khong dugc lam
thi cam thay rat dau kh6. Tru&c S\J.' thuc give cua sue m<;lnh nay,
con tre se hoan thanh rat tot cong vi¢c d6, va dugc g<;>i la than
dong, tre khong can dt,ra dcim vao sv ep bu(k va trc;r giup cua
bat cu ai.

220
 CHUONG 1 7: vi YEU NEN TIJ NGUYEN THU}.N THEO

Sue m;;mh y chi ciing duqc hinh thanh nhu v�y, con tre tl!
hinh thanh SUC ID9.nh y Chi CUa minh trong qua trinh phat tri�n
cua ban than. 0 van d e nay, Montessori da dua ra quan diem:
"Gi6ng nhu nhfrng gi ngurn ta timg n6i, chling ta ciing se cam
thay nhu du chi ph6i y chi ho�c pha VO y chi. Vi chung ta c am
thay dieu d6 la can thiet, nen chung ta se lay y chi cua minh
de ep con tre phl,lc tung " . Hi�n tuQ'Ilg nay xay ra rat ph6 bien,
chung ta lu6n cho dng khong duqc nuong chieu con tre,
nhfrng vi�c gi tre lam duqc thi de tre lam, vi�c gi khong lam
duqc thi khong duqc cho tre lam.

Chung ta c6 m<)t quan ni�m sai lcim, y chi la m<)t ru trung

tinh. Vi dv chling ta cho rAng, tuy ngubi xau la rat xau, nhung
nguOi d 6 CO SUC ID9.nh y chi, Vi khi lam Vi�C xau hQ CO the lam
den cling. Thl;?C te kh6ng ph<ii la nhu v�y, ph6i thai tinh th.in
cua con tre chi dful tre di lam m<)t vi�c deu la nhfrng hanh vi
mang tinh xay dl!f\g. Qua trinh phat trien phoi thai tinh th.in
ru 0 den 6 tu6i, qua trinh thl!C the h6a phoi thai tinh thdn ay
mang tinh xay dl!f\g. Neu nhfrng hanh vi mang tinh xay dl!Ilg
d6 deu duqc thoa man, gi6ng nhu Montessori da n6i, tat ca
hanh Vi CUa tre deu la "tinh ban thi�n", thi m\lC dich Ca CUQC
drn cua tre se la khong ngirng hoan thi�n ban than, bao gom
ca tinh yeu va ly tu6ng.

Khi mot nguffi c6 ly tu6ng, thi qua trinh thl;?C hi�n ly tu6ng

ay chinh la qua trinh the hi�n sue m(,lnh y chi. Truoc 30 tu6i la
qua trinh chm\n b! ban nga, sau 30 tu6i la qua trinh khong
ngirng hu6ng t&i S\t hoan thi�n, la mot qua trinh khong ngirng

221
TON THVY TUYET

hoan thi�n ban than, khong ng-Lrng got rua tam hon ngay tu
hie sinh ra den hie tu gia coi dc'ri. Gia dl,l tr<;1.ng thai binh thuang
cua mot con ngurn chinh la tr<;1.ng thai da n6i a tren, thi y chi
v6 cung quan tr9ng trong cuoc dOi con nguc'ri.

Tren thvc te, qua trinh phat trien tl,l' nhien, binh thuang cua
con nguc'ri chinh la qua trinh sue m<;tnh y chi hinh thanh. Con
tre dUQ'C lam dieu minh muon thi Se Chim d�m VclO Cong Vi¢c,
Sl,l' chim dclm ay tra thanh t�p trung Va hinh thanh Jr chi.

Rat nhieu ngurn khong thay duqc r�ng, truang mam non
truyen thong b�t tre ng6i yen mot ch6, co giao giang bai l�i c6
gi khong hQ'P ly. Quan ni¢m Ve giao dl,lC mam non tren the gi6i
da thay doi tu dau the ky tru&c, nguc'ri ta da khong con "d�y"
tre b�ng each truyen mi('!ng, ma con tre ti! xay dvng ban than
thong qua nhfrng ho<;tt dong hang ngay. T<;ti sao den t�n horn
nay chung ta van dang tiep h,tC dung quan ni('!m giao dl,lC Va
phucmg phap giao dl,lc da l<;tc h�u den ca the ky de IIgiao dt,lC11
con em chting ta. Chung ta van tiep tl,lC dung phucmg phap
giao dl,lC cua cha ong chung ta ma khong he hap thu them mot
quan ni¢m m6i nao. B<;tn co the den bat cu mot noi nao tren the
gi6i ma xem, ngay ca nhfrng nu6c chau Phi cling khong con
dung phuong phap truyen mi¢ng de giao dl,lC con tre. Dung
phuong phap nay, con tre khong dugc dung hanh vi de thvc
hi¢n phoi thai tinh than cua ban than nen danh phai ng6i yen
a do ma "nghe giang". Con tre qua yeu du6i, luc nao cling phai
"nguemg v9ng" nguc'ri l6n, nhu Montessori n6i la, chting ta

222
 CHUONG 1 7: vi YEU NEN TV NGUYfN THUAN THEO

khong che y chi cua con tre, c6 hie chung ta ling ho, c6 luc l?i
tuoc do?t y chi cua tre. D?y theo each truyen mi�ng chinh la
qua trinh tu&c do?t y chi cua con tre.
"Con tre phai dm;rc tl,l l�p trong cu¢c song de c6 Sl,l d¢c
l�p ve ca the; phai dUQ'C tl,l do Iva ch <;m de c6 duQ'C Sf! d¢c l�p
ve y ch i; phai dUQ'C tl,l do lam vi�c de c6 duQ'C Sf! d¢c l�p ve
tu tuc'mg".
Mot con nguc'.Yi duqc doc l?p ve ca ba phuong <lien nay thi
nhan each m6i hoan thi�n. Chung ta phai ton tn;mg tat ca cac
ho?t dong w phat cua con tre. Tre phcii su dt,mg y chi d� h,r h.,ra
ch<;m minh se lam gi. Qua trinh h.,ta chc.m ay chinh la qua trinh
khong ngtrng SU d1,mg y chi cua ban than tre, vi theb?n khong
OUQ'C phep d� cho y chi cua tre nhan roi, giong nhu b?n dang
cat nhfrng cuon sach khong d9c t&i tren gia sach nha minh.
Khong duqc su di,mg y chi, sue m1,mh y chi luon thay d6i, con
tr e cung mat luon ca kha nang lam vi�c.
Con tre phcii lien tt,ic h,ra ch<;m, khi b?n khong d6ng y tre
dam phan khang l?i, d6 chinh la each con tre hinh thanh sue
me;mh y chi cua rninh. Montessori n6i: "Sl! thl.,l'c la y chi khong
he de:\n t6i Sl,l hon lo?n va b?O hanh. H6n lo?n, b?O hanh chinh
la bi�u hi�n cua roi lo?n cam xuc va dau kho". Montessori cho
rang, neu tu 0 den 6 tu6i tre khong duqc phat trien tot, tre se
bt tr6i trong nhfrng st,r vi�c V\m vc;it va lqi ich v?t chat tlim
thuO'flg, ca CUOC dm khong the thoat ra khoi Cai Vong lucln
quan nay, giong nhu la bt nhot trong b6n buc tu0ng giam. Ben
ngoai buc tu0ng la ca the gi&i tuoi d�p va chan trm khoa h9c,

223
T6N THVY TUYET

nhung tre khong the thoat ra. Tat ca n6 h!c cua con nguOi nAm
6 ch6 vuqt qua nhU:ng ham muon cua ban than de d?t den mot
tr?ng thai tinh thc\n. Ngay horn nay chung ta da di ch�ch khoi
quy d;;to phat trien binh thuang cua loai nguOi, chung ta ciing
khong biet tr;;tng thai cua con nguOi la phai nhu the nao,
chting ta rat hiem khi duqc nhin thay mot nguOi binh thuang,
nen l?i coi nhfrng nguOi khong binh thuang thanh nhfrng
nguOi binh thuang. Neu con nguOi khong th� d9t t6i tr9ng thai
binh thuang, tat nhien quan h� giua nguOi v6i nguOi chinh la
quan h� dau tranh.

Montessori dua ra vi dl,l, m(>t vi phu nhan h6i dua tre: "Cac
con thich lam gi thi lam sao?". Cau h6i nay ciing c6 nghia !Ang,
tat ca hanh d¢ng cua cac con deu ruy ti�n. Be tra lOi: "Khong,
thua phu nhan, khong phai la chting con thich lam gi thi lam,
ma la chung con thich tat ca nhling vi�c chung con lam". Day
da tr6 thanh mot cong vi�c c6 y thuc, cung c6 nghia la m6i dua
tre thich cong vi�c cua chting, chu khong phai chung thich gi
lam nay. Montessori n6i, c6 nhfrng vi�c von da la khong can
n6i da hi€u, y chi va y thuc chinh la m(>t kha nang phat tri€n
dong thOi v6i S\t V�n d<)ng Va ho;;tt d(>ng Cua con tre.

Kha nang ay duqc phat trien the nao? Chung ta thu lam
m¢t phep so sanh don gian, nhu vi�c di b¢. Luc 1 tu6i, cac be
bcit dau t�p di, khi b;;i.n n6i v6i be la khong duc;rc di, be se khong
nghe theo lOi b;;i.n, ttrng phut tilng giay be muon tach kh6i b;;i.n
de di. V�y di de lam gi? B6i vi doi chan be lien tl,lc n6i v6i be
ding "muon di", nen be phcii thu�n theo doi chan minh. Be bcit
dau lien tl,lc luy¢n t�p cho den khi CCJ nang di Cua doi chan CO

224
 CHUONG 1 7: vi YEU NEN TV NGUYEN THUAN THEO

the thanh thvc, khi c6 the di vfrng thi be l?i th ay d6i: "M� be".
Con ngu6i la nhu v�y, khi c6 m<)t nguyen v<;mg, con ngu6i ta
se khong ngimg tht,rc hi�n nguyen v<;>ng d6. Den khi thvc hi¢n
duqc roi, nguy¢n VQng ay se b! dong dinh l�i. Con tre thong
qua ho�t d(mg c6 y thuc de luy¢n t�p doi chan cua minh, khi
tre c6 duqc kha nang ay, tre se tu b6 n6 de duqc b6 m� be.
Dieu cot loi cua van de la, SlJ phat trien cua y chi la m(>t
qua trinh lau dai, ch�m ch<;lp, phat trien theo m(>t chuoi cac
ho?t dong c6 lien quan den hoan canh, nen cling rat de bt can
tr6. Montessori nhc'.ic den, trong qua trinh hinh thanh y chi, tinh
than con ngum la m(>t toa nha tt,r xay d\.Jflg trong bi m�t ma
nguOi xay nen no khong ph<ii la cha m� hay thay co ma la ban
than con tre. Cho du la cha m � hay thay co, thi dieu l6n nhat
.
ma nhfrng ngu0i 16n c6 the lam la giup da tre l am viec, "giup
da" chinh la nhi�m vv va mvc dich cua ngu6i l6n chung ta.
Ch ung ta bJng long v&i vi(!c giao dµc theo tam guong. M(>t
nhan v� t trong cau ch uy(!n ke se tr& thanh dien hinh mJu m 11e
dang mo ph6ng cho tre, tr& thanh trc;mg tai danh giii s11 dung
sai cua tre, b6 qua sue tu&ng tuc;mg va y chi cua ban than con
tre. Day la each nhin sai l(!ch cua quan ni�m giiio dµc thong
thuang. 511 th vc la y chi chi c6 thephat trien dva tren sue m.;inh
tl! than eua m(>t ngu&i. Sue tu&ng tuc;mg, sue sang t.;io va sue
illi;mh f chi cua con tre dU<)'C xay dl.Jllg trong nhii'ng ho<;1t d(mg
tv phat cua tre, chu khong dl!a vao nh ii'ng bai thuyet giao
kh6ng bao gi& c6 hoi ket cua ngu&i 16n. Ch ting ta kh6ng du<)'C
phep de cho y chi va tu6ng tm;mg cua con tre nhan r6i. M(>t

22 5
TON THtJY Tuyfr

khi y chi bi nhan r6i, con ngu&i d6 se ma't Juon ca pha'm cha't
thanh cong.

Montessori n6i: "Trong phuong phap giao dl,lc truyen

thong, giao vien se suy lu�n theo mot phuong phap logic, anh
ta n6i r�ng: 'Muon d<:ly nguOi khac, toi phai th�t tot, th�t hoan
thi�n. Toi biet minh phai lam gi va khong nen lam gi . Vi the,
khi con tre mo p hon g toi, pht,1.c tung toi, tat ca se khien nguOi
khac vira Y'. Bi m�t CO' ban cua moi St! v�t n�m 6 St! phl,lC tung,
dieu nay khien cho cong vi�c cua giao vien tr6 nen d� dang,
th�m chi la khien nguOi ta tv hao. Anh ta con bi�n lu�n r�ng:
'Dilng tru6c toi la mot dua tre VO tri, khong binh thuang. Toi
phcii cai chinh l<;li, bien dua tre ay thanh mot nguOi uu tU nhu
toi'. Anh ta dang lam m()t vi�c trong 'Kinh thanh' da de c�p
t6i: 'Thuc;mg de t<;lo ra con nguOi theo hinh tuong cua minh'.
Anh ta dang dong vai tro cua Thuqng de". Montessori n6i:
"NguOi 16n khong y thuc duQ'C minh dang dong vai tro cua
Thuong d e, va cling quen luon ca cau chuy�n ma quy da bien
thanh ma quy nhu the nao trong 'Kinh thanh'. N6i each khac
la, anh ta cam thay tv hao ma muon thay the vai tro cua
Thuong de". Trong khi thvc te, nguOi giao vien dang pha hoc,li
SUC sang t<;lO va y chi cua con tre.

Ban than tinh than con tre dang tien hanh cong vi�c ton
quy hon nhieu so v6i nhfrng gi ma cac giao vien va cha m� con
c6 the tuong tuong. Tu 0 den 6 tuoi, tre dang lam m()t vi¢c, d6
la xay dvng tinh than cua ban than minh. Cha m� va thay co
cling chi c6 the lam mot vi¢c, d6 la ghip do tre.

226
 Chuong 1 8

,? �

BA GIAI DOAN DE TRE

DAT DUOC SlJ THUAN THEO

, - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - �
, '

Doi v6i tre em ma n6i, thu�n theo la vinh dv, la niem

vui. Cong giong nhu trong tinh yeu , khi dang trong giai
do�m tim hieu, neu duqc lam mot dieu gi cho nguOi mlnh
yeu thi th�t vinh dv biet chCmg nao! NguOi thu�n theo la
nguOi tl,I' the hi�n ban than. C6 luc tre thu�n theo, c6 luc
khong, d6 la be); vi tre chua c6 day du kha nang thu�n theo.
Mot khi tre c6 day du kha nang nay, tre se c6 the lam theo
nguQi l6n Va tl,l' kiem diem ban than minh trong CUQC song
thvc te. Sau cling, con tre se khao khat duc;rc thu�n theo,

\
vi tre dang thuan
. theo chan ly.
'- ----------- - - --- - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - -- - -- - - - - - - - - - - - - - - ----'
 ontessori ch� d.ng, trc:ing the.ii binh thuemg ctia con
MnguOi la pht,tc tung, la thu?n theo. Doi v&i con tre,
pht,tc rung c6 the tr& thanh niem vui, thanh Sl,l vinh dl,l. Doi v&i
nguOi 16n thi vi dt,t dien hinh nhat chinh la hie dang yeu, nhat
la khi tam khan che m�t ctia tinh yeu vAn chua duqc ven len,
neu duqc doi tm;mg ma minh dang nguang m(> nha m(>t Vi�C,
thl th�t la sung su6ng va vinh dl! den chimg nao!
Thu?n theo la m(>t cam giac the nay: Vinh quang va sung
su6ng. Y chi la ca s6 cua sv pht,tc tung, y chi c6 truoc, pht,tc
tung c6 sau. Dieu nay c6 y nghia the nao? Tren day toi da n6i,
khi dua tre 1 tuoi dang t?p di, li�u be c6 the pht,tc tung m�nh
l�nh cua bc:in khong? Ch<'ing h� bc:in ra lenh cho be t?p di ho�c
khong cho be t?p di. Cau tra lOi la khong. Khi chan be da phat
trien tuang doi hoan thi�n, c6 the di vfrng, be se biit d�u phvc
tung. Khi nguOi Ian n6i v&i tre, tre se suy nghi, minh c6 the
phvc tung kh6ng? Sv phvc tung nay c6 the khien bo m� minh
vui mtmg kh6ng? Con tre phvc tung theo kha nang cua ban
than minh.
6 truemg tieu h9c, rat nhieu tre em hieu d(>ng, thich n6i
chuy¢n. Ciao vien lien tl,lc nh�c nh& cac be "Tren l6p khong
duqc n6i chuy�n", v?y cac be c6 lam duqc dieu nay kh6ng?

228
 CHUONG 1 8: BA GIA! DOAN D� TRE DAT DUOC SV THUA.N THEO

Khong lam duQ'c thi co giao se ph�t: "Dt1ng len cho co! " . Mot
hie sau, tre van n6i chuy�n, vua dUn.g vua n6i. Tre khong the
ki�m che ban than, b6i vi chinh tre khong the thvc hi¢n theo
suy nghI ell.a minh. Suy nghI va hanh vi ell.a tre khong thong
nhat v&i nhau. N guyen nhan la trong qua trinh tru6ng thanh
cua minh, y chi cua tre da bt ton thuang ngh iem trc;mg, tre da
danh mat kha nang tv khong che ban than. Mot lc\n, chting toi
mang cu6n "M& m ang va phat trien EQ 6 tre em" ra cM trcic
nghi¢m v6i cac tre 7 tu6i ru6i. Chung toi h6i: "Con c6 the tuan
thu quy dtnh khong?". M¢t tre trc\m tu mot ltic r6i n6i : "Mot
nua c6 the tuan thu, mot nua khong!". Toi h6i: "T�i sao?". Be
d ap : " Vi dv ba i am nh�c qua kh6, con khong the tuan thu
dugc ! " . Toi chot tinh ng9, khi tre khong c6 du nang lt,rc de
th\IC hi�n nhilng quy tclc qu a kh6 SO v&i ban than, neu CO
cuang ep thi con t�o them cho tre mot tinh each khong thanh
th\IC . Nhling nam dc\u dm la giai do�n mau chot de hinh thanh
y chi, con tre h9c each tuan thu quy tcic theo kha nang cua
minh, thu�n theo quy }u�t cua S\l V�t, xay d\lllg SlJ thu�n theo
th\IC S'l:f, nhung khi do kh6 VUQ't qua kha nang CUa tre CO the
se gay ra mot h�u qua xau ma chting ta khong the tu6ng
tuQ'ng dUQ'C.

Thu�n theo m6i la tr�ng thai binh thu6ng c u a con tre.

Khi tre khong thu�n theo chinh la vi tre chua du kha nang
de thu�n theo, d 6 la vi sue m�nh y chi ell.a tre van chua
dugc hoan thi�n.

229
TON THtJY TUYET

Hieu d<)ng hoan toan la h¢ qua xuat hi¢n sau khi cac hoi;it
d<)ng h,r phat ell.a con tre bj ngan can, tre khong con m1,1c tieu
d� phat trien. Montessori n6i: "St! ph1,1c tung ma chting toi
n6i & day c6 y nghia sau sdc hon nhieu so v6i Sl! phl,lc tung
theo nghia thong thu0ng. St! ph1,1c tung a day chi St! thang
hoa ell.a y chi . Ph1,1c tung la St! thang hoa ell.a y chi ca nhan".
M<;>t Ian toi hoi chau minh ding: "Linh oi, chau thay nha hen
ai la ngucY.i nghe lcY.i nhat". Linh n6i: "Chau cam thay thay
giao Vuong la ngucY.i nghe lcY.i nhat". Dung la thay giao Vuong
VO cung "nghe lcY.i". B;;m nha thay giao Vuong cam cai gi, thay
giao Vuong se cam ngay, bi;in muon thay giao Vuong di xao
rau, thay giao Vuong cung xao ngay. Trong m�t nhfrng nguOi
khac, thay giao Vuong la m¢t ngum ch6ng tot, hien lanh,
"nghe lcY.i", nhan nhm;mg. Khi ngucY.i khac c6 quan diem khac
minh, thay van yen l?ng l�ng nghe. Nhfrng ngum binh
thuang khong the hieu noi Sl,l tot d�p, Sl,l binh tinh, Sl,l sau S�C
cua thay. Thay khong bao gia tham dv vao nhfrng vi�c pham
t1,1c 6 dm. Khi bi;in quan sat thay th�t ky, bi;ln se phat hi�n ra
d6 la Vi tri;lng thai CUQC song cua thay Cao hon h�n nguoo
khac, thay luon nhan nhuQ'I1g va charn s6c nguoo xung quanh
minh. Thay la mot nha khoa h<,>c, nhung thay khong chi la
m<;>t nha khoa h<,>c, thay giong m<)t b�c thanh hien chi n6i m¢t
cau vao nhtmg luc can thiet nhat, con binh thuang thi khong
bao gic'Y chiem d1,1ng khong gian va thcY.i gian cua ai. Thay la
ngucY.i c6 nhan each phat trien binh thu0ng nhat trong tat ca
nhfrng ngucY.i toi da g�p.

230
 CHUONG 1 8: BA GIA! OOAN OE TRE DAT DUC,"JC SV THUAN THEO

M(>t ngum thu?n theo, theo each n6i cua Maslow<'>, chinh
la ngum c6 nhu du the hi�n chinh minh. Ho the hi�n chinh
minh, quan sat Va giup do nguffi khac the hi�n chinh minh.
Nhung, neu khi m¢t dua tre dang phat trien m(>t thm ky
nh�.y cam nao c16 cua minh, vi dl,l nhu tre den thm ky nhc;iy
cam so m6, tre sa m6 kh�p moi ncri, b;;i.n lc;ii bc'it tre thu�n theo
minh, ngoi yen m(>t ch6 khong d(>ng d�y, tre se khong th�
thu?n theo bc;in. Montessori n6i v6i chling ta ding, neu linh h6n
loai ngum kh6ng c6 day du phcim chat nay, neu loai ngum
khong trai qua qua trinh sau s<'ic h6a d� c6 duqc kha nang ph\lc
tung, thi se kh6ng the c6 duqc cu('>c song xa h(>i. Dau tien con
tre phai duqc the hi�n minh, m6i c6 the vuc;>t qua chinh minh,
m6i c6 the hai hoa v6i xa h(>i.
Tru6c day ham nghia cua thu�n theo la, co giao va cha m�
bao con tre lam gi thi con tre lam cai d6. Day la Sl! thu�n theo
trong giao dl,lc truyen thong. Trong giao dl,lc Montessori,
thu?n theo chia lam ba giai do<:in.
Giai do<;m thu �t, c6 luc con tre thu?n theo, nhung kh6ng
nhat thiet luc nao ding v?y. Dieu nay c6 the t<:io cho b�n an

(*) Abraham (Harold) Maslow (1908-1970) la m¢t nha tam ly hc;ic

ngu<'Yi My goc Nga, 6ng dUQ'C biet Mn qua m6 hinh thap nhu cau noi
tieng. Thap nhu cau cua 6ng c6 nam tang, tang thu nha't la ca c nhu cau
ca ban; tang thu hai la nh u cau an toan; tc\ng thu ba la nhu cau OUQ'C
giao luu tinh cam Va duQ'C ttvc thu¢c; tang thu tu la nh u cau OUQ'C kinh
tn,mg, guy men va tang thu nam la nhu cau h,r th� hi¢n ban than.

23 1
TON THVY TUYET

tuQ'J1g "tuy ti�n". Rat nhieu tre cua chung toi khi ve nha da
khien cha rn� phai dau dciu: "Phuong phap giao d1,1.c nay
khong duqc roi, con rninh vira m6i h9c hai thang, ve nha da
tuy ti�n khong the chtu n6i".
Chung ta hay xem xern con tre "tuy ti�n" nhu the nao? Khi
con tre dang phat trien m¢t ca che hay quan ni�m nao d6, vi
d1,1. khi tre dang phat trien quan ni�m "hoan my", b<;l.n l<;l.i lam
hong cam giac nay cua tre, tre se "dau tranh den cung". Vi d1,1.
nhu con tre khong bao gio dong y b?n chia rn<)t cai banh ra
thanh hai phcin. The ma nguOi bo l<;l.i mua rn(>t cai banh, r6i chia
ra lam hai phan, phan to cho ho, phan nh6 cho con. The la dua
con d.m mia cai banh kh6c am len, vUt xuong dat. NguOi ho
vira boi roi vira rue gi�n. va roi nguOi bo hieu van de thanh:
Dua be nay qua tham an. Tren tht,rc te, dua tre nay dang xay
dl!llg quan ni�m "hoan my", ngum b6 da pha hong cam giac
nay & tre. Con tre vo cling dau kh6, de bao v� cho st,r theo du6i
cam giac hoan my CUa tre V6i St,r V�t, tre phcii "dau tranh den
cling" v6i ngum l6n. Phan dong ngum l&n chting ta g9i tinh
huong nay & tre la "tuy ti�n".
V�y khi nao thi con tre c6 the phl,lc tung b?n? Sau khi
phat trien hoan thi�n quan ni�m nay, khi tre c6 day du kha
nang, tre se phl,IC tung. Vi dl,1 khi tre da biet di nhung van
muon ngum 16n be, b?n hay n6i v6i con: "M� be con m(>t ltic,
con h,r di m(>t ltic, duqc khong?". Tre se suy nghi, sau d6 n6i:
"Vang". B&i vi khong phai la tre khong biet di b(>, tre chi
muon b<;l.n be tre di m()t ltic, roi tre l<;1i tt,r di b<). Tr?.ng thai nay

2 32
 CHUONG 18: BA GIAI DOAN DE TRE DAT DUOC Sl,J THUAN THEO

thu<)c ve tr;;mg thai rnia thu�n theo, rnia khong thu?n theo.
Day la tr•�mg thai thu nhat.
Tre em thu�n theo hay khong c6 lien quan den viec tre c6
du kha nang hay khong. Vi the khi phan doan tre c6 thu?n
theo hay khong, chting ta biit bu(>c phai lien he v6i kha nang
hi�n c6 cua con tre. Montessori cho r�ng, tu O den 3 tuoi, con
tre kh6ng the thu�n theo. Ltic nay, biit tre nghe lc'ri the nao? Vi
dv �tic nay tre muon nghtch nuoc, b?n n6i v6i tre: "Di nghtch
nu6c di". Ltic nay Sl! xtic d(>ng ban nang cua tre vua trung hqp
v6i menh lenh cua b;,m, tre thu?n theo bf,ln. Neu khong trling
hop, chiic chiin tre se khong thu?n theo b?n. Tre khong the hieu
nhfrng lOi b?n n6i, tru phi sv trt.rng ph?t thay cho 16i thuyet
giao khien tre cam thay SQ' hai, tre biit bu<)c phcii thu� theo.
Montessori n6i, nhat thiet phcii tim hieu xem con tre da den
giai do;;m phat trien nao. Ra lenh cho m¢t nguOi an cam b�ng
mlli la hoang duemg. Ra lenh cho m¢t nguOi khong biet chfr
viet chu cllng la hoang duang, vi kha nang cua hQ kh6ng the
lam dugc dieu d6. Truoc 3 tuoi, con tre kh6ng the thu?n theo,
tru phi m¢nh 1¢nh tre nh?n dugc trling hQp v6i Sl,l xtic d(>ng
cua ban than tre.
Trong nhfrng truang m�m non truyen thong, chting ta
thuemg nhin thay hien tuqng nhu the nay: Khi co mang m<)t
d6 dung d?y hoc ra giua l6p, tat ca h9c sinh se cling ua t6i, tat
ca cac hQC sinh deu muon c6 giao Cl,l nay! Montessori n6i,
nhfrng tre nay kh6ng hinh thanh ca tinh rieng, day la dieu
khong binh thuang. B6i vi, thong thuang khi mang m<)t do

233
 TON TH\JY TUYET

dung d;;ty h9c ra, se chi c6 mot, hai dua tre ra Jay, cung giong
nhu nhfrng ngum tru6ng thanh binh thuoog. Cac be a truang
ch ting t6i cung the, khi co giao mang ra mot do dung d�y h9c
m6i, ban d�u se kh6ng ai phat hi�n ra, roi ngau nhien, rn<)t be
phat hi�n thay, lien rnang ra thao tac. M¢t hie sau, 'm<)t dua
tre khac l�i phat hi�n ra b�n dang c6 rn<)t d6 dung rn6i. "Minh
chua thay cai nay bao gio! ". Sau do, dua tre nay se n6i: "L6p
minh c6 d6 dung m6i". Neu tre muon dung, tre se cha dc;Yi,
dc;Yi den khi nao b;;tn kia d?t tra m6n d6 dung d6 ve cho cu, tre
m6i ra lay.
Con trai t6i nhin thay m<)t b�n khac dang chCYi m<)t do
dung mm - bang so, t6i phat hi�n con trai t6i a hen cc;i.nh ng6i
dung ba muCYi phtit (toi da xem dong h6), dqi den khi b;;tn
kia khong Chai nfra d�t tra d6 dung dc;ty hQC Ve Cho, m6i VQi
vang ra lay ve chai. Con rat muon duqc thao tac d6 dung
d;;ty h9c nay, nhung tru&c het, chau phcii h,r kiem che ban
than minh. Do la quy tcic cua ban than chau. Dieu d6 chti'.ng
to n\ng, con tre c6 kha nang nay, tre c6 th� tuan thu, thu�n
theo quy t<ic nay.
Chung ta c6 th� phat hi�n ra m<)t tinh huong the nay, dua
tre 2 tuoi da bcit d�u biet n6i, ltic nay ngum 16n chting ta bcit
d�u c6 y do muon con tre ph1,1c rung minh. Chi la, ngum 16n
chua dimg b;;to Ive ho�c cac hanh vi chuyen quyen khac, ma
chu yeu la thuyet ph1,1c m<)t each lien tl,lc nhu: Cai nay khong
duqc, cai kia cung khong duqc. Ket qua la con tre cam thay roi
lo�n. M(>t v! ph1,1 huynh thay con dang nghtc� nu&c, thi n6i:

. . 234
 CHUONG 1 8: BA GW DOAN DE TRE DAT DUOC SU THUA,N THEO

"Con yeu, day la nu&c uong, con khong duqc choi, con phcii ra
lay nu&c a ngoai kia". Em be l<;i.i d6 nu&c uong vao c6c, m� l<;ti
n6i: "Con yeu, day khong phcli la coc uong nu&c, day chi la coc
do choi thoi". Nht1ng Im nay khien cho dau 6c con tre hoan
toan roi lo;;tn, bien thanh tr& ng;;ti ngan can Sl.J phat trien tam
tri cua con tre. Neu hie nay tre c6 the thu� theo ngurn 16n, d6
la vi y chi va ca tinh cua tre da bi mai mon.
Giai do;;tn tru&c 3 tu6i la giai do;;tn quan trc;mg de phat trien
ca tinh cia con tre. Montessori n6i, sau 3 tu6i, tru&c khi con tre
c6 the thu�n theo, chcic chcin tre dang phat trien ph�m chat nao
d6. Tre khong the ngay l�p me lam theo y chi cua nguOi khac,
cling khong the chi trong m()t dem da hieu duqc nht1ng dieu
ngum 16n yeu cau. Trong 3 nam nay, con tre ho<;i.t d<)ng de dan
d�n hinh thanh ph�m chat n(>i t<,ti cua minh. Chi sau khi ph�m
chat cua tre duqc xay dvng m()t each chcic chcin m6i CO the phl,1.C
Vl,l y chi. Chung ta biet r�ng, rat nhieu tre trong m()t so truang
hqp nao d6 da khong chtu tuan theo tr{H tv cong c<)ng. Tre con
treo len treo xuong ghe, phan vi 19 lAm, phan vi muon luy�n
t�p treo cao treo thap, phan vi con qua nh6 be nen muon dilng
tren d6 de quan sat. Ltic nay b;;tn khong duqc va cling khong
the yeu C�U tre kh6ng lam the. Nhung cung v6i S\f 16n len Cua
tre, S\f quan sat Se giup cho tre xay dvng duqc m{>t tr�t tl.J: CJ
nhfrng noi trang nghiem, thi mlnh khong duqc lam v�y. Neu
bc:m kh6ng mcing m6 ma chi nh<ic nh&, khoan dung tre, cho tre
thc'>i gian quan sat va tv dieu chinh, tre se phat hi�n duqc quy
t�c nay, va thu lam theo. Tuy r�ng se c6 ltic tre thanh cong, c6

235
TON TI-HJY TUYET

hie tre that b;;ii, nhung deu khong h� gi vi tre dang dan hieu
nhfrng khai ni¢m nay. Montessori gc;>i d6 la "h9c t�p va n<'im
b<'it". Khi th6i quen nay duqc cung co, n6 se c6 ich cho con tre,
ding c6 nghia la th6i quen nay se c6 ich cho y chi cua tre.
Vi the & truOn.g Montessori, chting toi khong miing ma chi
nhiic nh& tre. Nha do, con tre c6 the giu duqc chlm.g mvc trong
bat cu hoan canh nao. Con nh& m(>t Ian, con trai den ca quan
toi lam vi�c, hic d6 chau m&i hem 2 tuoi, van con rat be. M(>t
dong nghi�p mua cho chau chiec banh, bao chau ngoi & ghe
an. Chau an xong, muon tra ghe ve cho cu. Chau dling sau ghe,
chiec ghe qua to so v&i chau, chau chi cao b�ng m(>t nua cai
ghe. Con t6i lay tay d&y khong noi, thi dung vai d&y, co sue
d&y ghe ve cho. Luc d6 toi dtlng 6 ct'ra quan sat, xung quanh
khong c6 mot ai. Chau lam the vi chau thay r�ng minh nen
lam, chu kh6ng vi muon ai nhin thay. Ltic nay, chau da c6 day
du sue m�nh y chi, chau biet minh phai lam gi & bat cu hoan
canh nao.
Mot Ian khac, toi dua con di an & nha hang. Toi n6i, con
ngoi 6 day, m� di lay do an. Sau d6 chau khong nhin thay t6i,
lien dling luon len tren ghe g<;>i cim len: "M�, m�!". Toi voi quay
l;;ii n6i: "Dang & cho cong c(mg, con khong duqc lam on". Nghe
v�y, con t6i voi ngoi xuong ghe, khong g<;>i to nua. Luc nay
bieu hi�n cua chau la thu�n theo, chau da c6 duqc day du kha
nang tv kiem che ban than minh.
Hieu duqc dieu nay VO cimg quan tr<;>ng: 6 giai do;;in
nay, dau tien con tre phat trien kha nang cua minh de thu�n
 CHUONG 1 8: BA GIAI DOAN DE TRE DAT DUOC Sl) THU..A,,N THEO

theo. Trong mot 1§.n chap hanh m�nh l�nh, c6 the tre thanh
cong, nhung khong ch�c chc'in la tre se thanh cong a nhfrng
lan tiep theo. Con tre di!u nhu v?y. Vi dv con muon r6t nu&c
vao binh, ia.n thu nhat c6 the tre thanh cong, vua rot da vao
binh ngay. Nhung lan thu hai c6 the tre se khong thanh cong.
Luc nay, ngu6i 16n chung ta cu nen mf}c k� tre, de cho tre
luy�n t?p doi tay cua minh. Tat ca S\f thanh cong cua giai
do<;ln tru6c da bi chim khuat b&i Ian that b<;li lan nay, Ian that
bi;li nay thuc gi1,1.c tre lam l<;li, qua trinh lf}p di lf}p l<;li ay toi
luy�n kha nang cua tre. Giong nhu be L?p L?p a truemg
chung toi, be muon m6c day vao dinh, m6i Ian m6c khong
t6i noi di!u thuc gil,1.c be lam l<;li, den khi nao lam b�ng duqc.
Thong qua qua trinh l�p di l�p lC;li S\f luy�n t�p, con tre da
dong dinh duqc kha nang nay. Cu nhu the, tre se co dtnh va
n�m belt duqc tat ca. Nhung, chung ta thuemg thay nguOi Ian
n6i: "Con ngoc th�t day!". Ho�c la: "De day, bo (m�) lam cho
con!". Ngu6i l&n khong cho phep con tre phC;lm sai l<im.
khong cho con tre ca h(>i ph<;lm sai lam.
Sai lam khong c6 y nghia gi v6i con tre, con tre khong biet
the nao la sai lam, con chi cam thay, Ian nay chua lam duqc thi
lam them Ian nfra. Tre lien h,tc lam vi�c, lien h,tc l�p di l�p l<;li,
cuoi cling tre da lam duqc. Tre da c6 duqc cam giac thanh tl,lu.
Qua trinh nay da hinh thanh kha nang cua tre. Nhung nguOi
16n l<;li hay oan trach, neu con tre khong lam theo y minh, bo
m� se trach mc'ing con: "Ngoc th?t day, sao lC;li c6 dua tre ngoc
the khong biet, con nhin bo (m�) lam the nay nay . . . ".

237
TON THvY TlNET

Lau dan, nguOi 16n c6 mot tiem thuc: de cho con tre thay
ngu6i l6n th�t tuy�t v6i. Nha giao d1,1c vi d;;ti cua Thvy Si Johann
Heinrich Pestalozzi (1746-1827) ding cho riing khong the dung
tung cho th6i tity ti¢n, luc thu�n theo, luc khong cua con tre.
Montessori n6i, ngay ca Johann cling nghi v�y thi sai lclm cua
cac giao vien rung la chuy�n lau dan thanh quen.
Vi the, rao can 16n nhat cua truang Montessori chting toi
chinh la cac 6ng bo ba mE;>. Thuemg la khi con tre vao truemg
khoang tu hai den ba thang, mc;>i St! Cua tre b6ng hoan toan
thay d6i. Tre tra nen Ct,rC ky tuy tien, hoan toan khac v6i truoc
day. Vi dv nhu be Thanh, truoc day be la Cl;lC cung cua bo, bo
bao lam gi ciing lam. Khi vao truang mam non Montessori
khoang m(>t thang, be da b�t dau thao tac do dung d;;ty hQC,
duqc cac co khen la: "Em be nay c6 tn,mg thai tot". Nhung
sang thang thu hai, tinh hinh da khac, be ve nha da belt dau
biet "gay chuyen". Luc di xuong cau thang con yeu cau: "ME;'
be!". M� khong be: "Con 16n the nay roi, sao con belt mE;' be
nfra chu?". Be Thanh nghe the thi n�m lan ra kh6c! Bo be n6i:
"Phuang phap giao dvc Montessori da bien mot dua be
ngoan ngoan tr& nen tity ti¢n the nay!". Trong qua khu be
Thanh hie nao cling nghe 16i bo la bm vi be bi ran d;;ty phai
lam the nay the kia. Tr;;tng thai binh thuang cua be la: be
muon duqc nguOi khac be, cling giong nhu nhfrng nguOi
dang yeu muon duqc om nhau. Co nhfrng ltic t6i be be di
xuong cau thang, be cu6i khanh khach . . . roi giau khu6n m�t
be nh6 vao trong co t6i, cum mai khong thoi. Cam giac ay
 CHUONG 1 8 : BA GIA! DOAN DE TRE DAT DUQC Sl) THUAN THEO

th?t la ngay ngat. Khi con tre muon chting ta be, d6 hoan toan
la m(>t nhu cau tam ly, ket qua la nhu du tam ly manh li¢t
ay l?i bi nguOi Um cho la "tuy ti�n".

Toi con nh6 mot Mn khac, mot vi phv huynh mua k�o cho
con minh. Mua xong xe to?c giay b9c k�o ra, r6i dua vien k�o
cho con. Ngay l�p tuc, dua con vm vien k�o di, Ian ra kh6c.
M� be thay the n6i: "Chi xem, n6 c6 bu6ng khong? Lu tre cua
truemg nay dua nao cung v�y!". Toi n6i: "Tre con deu muon
h,r b6c k�o cho vao mi�ng. Chi da lam hong k�o cua con, nen
con m6i noi gi� nhu the".

Ltic nay, con tre c6 thu?n theo b?n khong? Ch�c ch�n la
khong, vi thong qua d(>ng tac b6c k�o, con tre hoan thanh Sl.J
phat tri�n nang Ive va tri tu� ell.a minh. Thong qua vi�e "b6e",
tre nh�n duqc nhieu dieu khac. Cung giong nhu em be doi
mua khoai trong phan tru&c, be doi mua khoai vi muon b6c
khoai, nhung m� khong cho be b6e ma b6e h(> cho be m(>t each
dn th�n, sc;i.eh se. Ket qua la be rue dien len, ding khong them
an khoai nfra. M� khong the hi�u tuemg t�n nhfrng suy nghi
ell.a be. Chung ta biet r�ng, b9n tre hie gi�n, an V? deu c6
nguyen nhan, deu do nhu cau ho�c nguy�n v9ng phat trien
nao d6 khong duqc dap ting.

Trong tinh hu6ng nay, chti.ng ta thu tu6ng tuqng xem, neu
con tre c6 y chi kien cuemg, tre cu "lieu chet d� dau tranh", lam
am i len thi ket qua se the nao? M¢t cuoc "chien tranh" c6 the
se no ra. Rat c6 the, nguOi 16n se dung bc;i.o h,rc de "tran a p " Sl.J
"noi loc;i.n VO ly" cua tre.

239
TON THvY TUYET

Toi tin d.ng chi ccin tinh yeu thuang thi se khong c6 nhfmg
cau chuyen hoang duOn.g nhu tren. C6 duqc Sl! yeu thuong, se
khong CO each nhin Va each n6i "nghe qua CO ly ma S\f th1,fC la
VO If' doi vm S\f tuy tien a tre. Nhung doi vm phcin dong
nguOi l6n chling ta, rat kh6 de CO duc;YC m(>t tinh yeu th1,lC S\f.
Th1,fc ra c6 nhfmg b�c cha m� da cho con m(>t m6i truoog
thocii mai, cha m� khong mi'.ing mo con, nhung a ben qmh
thuyet giao cling khien con tre danh mat long tin. Montessori
n6i khong gi c6 h;,=i.i hon viec danh mat long tin 6 tre. Sv t\f tin
da bi mat di nhu the nao? Vi dl,l b;,=i.n dang lam viec va lam
khong tot, m(>t nguOi 16n khac n6i: "Lam sai roi, c�u xem phcii
lam the nay nay . . . ". Roi nguOi kia lam mau m(>t l�n. B;,=i.n cam
thay lo li'.ing, lau dcin chi ccin ben qmh c6 ngum dt.lng chi cho
n9, ch6 kia la b?n da danh mat S\f tv tin. Tre con cling nhu v�y,
Montessori n6i, khi tre con chua the thu�n theo y chi cua minh
thi khong the n6i den viec tre thu�n theo y chi cua nguOi khac.
Khi con tre c6 nhfrng hanh vi tv phat, li�u c6 phai tre dang
thu�n theo y chi cua ban than minh? Cau tra lm da ch�c ch�n.
Khi con tre xay d1:fng duqc kha nang nay, tre mm c6 the thu�n
theo y chi cua nguOi khac.
Vi the, giai do?n dciu tien cua thu�n theo la: Con tre c6 the
thu�n theo, nhung khong nhat thiet phai hie nao cling v�y. 6
giai do<;ln nay, thu�n theo va khong thu�n theo la dan xen.
Giai do� thu hai, con tre khong con cam thay tr& ng?i vi
khong khong che duc;rc ban than minh. Vi dl,l di chuyen khi be

240
 CHUONG 1 8: BA GIA! DOAN DE TRE DAT DUOC SV THUA,N THEO

nuoc, nuoc se sanh ra ngoai. Luc nay, m� n6i: "Con de y di chu,

dtrng de nuoc sanh ra ngoai". Lien t\J.C l<Jp l?i nhflng Call nay
li�u c6 khien con tre khong lam sanh nu6c ra ngoai mia khong?
Dieu nay la khong the, chcic chcin nu6c van sanh ra ngoai, vi
kha nang cua tre van chua th?t tot. 6 tru6ng chting t6i c6 be
Nghenh Nghenh, mi;' be n6i: "Th?t la, toi chan lcim ay, con gai
t6i be nuoc, chi can sanh ra ngoai m(>t ti la n6 kh6c am len, l?i
con d6 coc nuoc d6 di, lay m(>t coc khac. Chi den khi nao bung
coc nu6c den noi ma khong bt sanh ra ngoai m(>t giQt nao, n6
m6i vua y". Ro rang la hk nay tre dang ren luy¢n kha nang
thang b�ng ct.la minh, tre dang co gfug lam vi¢c m(lt each hoan
my nhat. Theo du6i S\f hoan my trong tU.ng cong vi¢c la ban
tinh tl,I nhien cua con nguOi, tat ca cac tre em binh thu<'>ng khac
ding deu lam nhu v?y: Cfo th?n, ch?m rai, run l<ly bely be m(>t
coc day nu&c tu nai nay sang nai khac. Con tre cfmg se v?n
chuyen nhfrng do d?C khac, cai h(>p, cai ch?u, cai COC . , . Khi tre
thl,lc hi¢n duqc thOi ky nh?y cam nay, phat hi¢n duqc quy lu?t
n(>i t?i ct.la sv v?t, den khi tru6ng thanh tre se hinh thanh duqc
gout thclm my cua nhling nha ngh¢ thu�t.

6 giai do?n hai, neu con tre da c6 duqc kha nang nay, tre
se khong g?p phcii tr6 ng?i trong c6ng vi�c. Vi dv nhu khi be
nu6c tre da c6 the kiem soat duqc doi tay va ca the minh de
nu&c trong coc khong sanh ra ngoai. Tre khong cam thay m(>t
tr6 ng?i nao. Khi kha nang nay da duqc hinh thanh, neu thay
co va bo m� nha tre giup do, tre se vui ve va hao ht.lng di lam.
Ltic nay tre c6 the thu?n theo va kiem nghi�m kha nang cua

241
T6N THUY TurtT

rninh trong CUQC song thl!C te. C6 nhu the, tre rn6i c6 the cung
co kha nang nay va bu&c m(>t bu&c deli v� phia con du0ng
thu�n theo. Cung giong nhu m(>t ngu&i c6 kha nang tieng Anh
rat tot, neu nha anh ay phien djch, d6 se la rn(>t viec VO cling
thocii mai v6i anh ay . Nhtmg v6i m()t ngum khong c6 kha nang
ngo�i ngfr, neu nha anh ay phien dich, anh ay se cam thay tr6
ng�i, b6i anh ay biet nang h,rc cua minh khong du. Toi nghi
den Lucy, co giao ngo�i ngfr cua truang chting toi, vi toi khong
biet luqng tu Vl!Ilg tieng Han cua co ay khoang bao nhieu, nen
khi n6i chuyen v6i co ay, toi da hoi: "Em & My bao lau r6i?",
co ay khong hieu, nhtmg khi toi hoi: "Em da & My bao nhieu
thc'Yi gi an r6i?", co ay m6i hieu. Toi hoi: "Truang h9c c6 tot
khong?" thi co ay hieu, nhtmg neu toi hoi: "Em thay truang
cltj va truang ell.a em c6 gi khac nhau khong?" thi co ay khong
hieu. Khong dqi toi kip n6i gi them, Lucy da ch�y mat.
Con c6 m(>t Ia.n, con trai toi muon an ngo, Lucy hoi: "Ngo
la cai gi?". Toi n6i: "Ngo la m(>t lo�i b�p cua thl!C v�t dai bay
nhieu, rung h<:lt timg h<:lt m()t". Ro rang co ay khong hieu kh<ii
ni�m "thl!C v�t'', co ay l<:li hoi: "Thvc v�t la gi?". Ket qua la, toi
khong the gicii thich ro rang cho co ay "ngo" la gi. Co ay di hoi
mQt nguc'Yi b<:lTI: "Ngo la gi?". B�n co ay n6i: "Ngo, gan giong
nhu qua ca, Ia m(>t thu an d uqc . Co ay hieu ra ngay, n6i: "A,
"

ta hieu r6i".

B;,m co ay da dung each so sanh de gitip co ay ncim b<it ru

ngfr nay. Tu cau chuy¢n nay, toi rung nghi den tinh hinh hQC
tu V\lllg, h9c ngon ngfr ell.a con tre. Rat nhi�u nguc'Yi Ian noi

24 2
 CHUONG 18: BA GIAI DOAN DE TRE DAT DUOC Sl) THU� THEO

chuyen nay chuyen kia v6i tre, n6i vi:ra nhieu vi:ra phuc t<;lp,
nhtmg tre cang nghe cang thay roi rcim. Hien nhien la con tre
ncim belt luQng ttJ VtJTig ca ban b�ng each v�n dt,mg vao nhfrng
SlJ v?t thtJC trong CUQC song hi�n thtJC, cho den khi luc;mg tu
VtJng cua tre d<;lt den m(>t muc nao do m6i CO the dung ti:r d e
giai thich tu, dung tranh ve, dung phep so sanh va nhfrng thu
khac de gicii thich ti:r, giong nhu trong tlr dien.
Qua trinh phat trien nh?n thuc cua con ngum cling rat l<;l
lung. C6 ngum h6i: "C6 phcii tru0ng cht khong thich co giao
nu6c ngoai nay khong?". Toi h6i: "Sao v�y?". Co ay n6i: "Dam
tre 3 tuoi thay co ay la da kh6c Am len". Toi n6i: "Khong phai
la khong thich, ma la cac con chua d?t den tr?ng thai tam ly
ay. Con tre d(>t nhien phat hien ra giua nhfrng khuon m�t da
vang mui t�t cti.a chung ta la khuon m�t khac l<:l cti.a co ay. Dieu
nay khong phu hqp v6i nhfrng tr�t ttJ va khai niem con da c6".
Vi the khi co ay tiep c�n tre, tre cam thay sq, va d\Ing quan sat
ru xa. Nhung, nhfrng tre 16n hem thi khong the, tr<;lng thcii tam
li cua tre da phat trien den muc c6 the tiep c� v6i co. Tre da
biet tren the gi6i nay c6 ngum da tre:ing, ngu6i da den ... Vi
the,
khi co giao nu6c ngoai xuat hi�n, cac con nhin co, rat thich co
va con goi co la "m�".
De giao Vien nu&c ngoai d<;ly lap cua tre 3 tu6i c6 ve nhu
khong d<;lt duqc ID1,1C dich hoc ngo<;li ngu. Luc nay, doi tuc;mg
nh�n thuc cua b9n tre la khuon m�t cua co giao. Ch�ng le
nhfrng dua tre nay chua CO SUC ID<;lnh y chi? Khong phai, ma la
kha nang cua tre chua d<;lt den muc c6 the kiem soat ban than

243
TON TH{JY TUYET

minh, tre van dang nh?n thuc the gi6i nay. Bong nhien tre phat
hien ra, the gi6i nay con ton t�i m()t kieu nguOi khac, c6 mcit
khac, mui khac v6i nhfrng nguOi xung quanh. a giai do�n hien
t�i, nh?n thuc nay vo cung quan tn;mg doi v6i con. Luc nay,
ep tre thu?n theo viec h9c tieng Anh la khong the, vi trong ca
tiet h9c, tre chi quan sat co giao de phat trien kha nang phan
biet trong tuang lai, tre khong the h9c them dieu gi ve tieng
Anh. Chi khi nao qua trinh nh?n thuc nay hoan thanh, tre m6i
c6 the h9c kien thuc.
Giai do� thu ba, con tre se c6 khat v9ng duqc thu?n theo.
Luc nay sv thu?n theo chi hu6ng ve nguOi ma tre cho la uu tu.
Ire phat hien ra c6 the nh?n duqc Sl,l dan d�t, sv giup do cua
con nguOi uu tu nay, roi tu d6 sinh ra sv nhiet tinh, de tr6
thanh khat v9ng thu�n theo. Khi con ngum d�t den m()t tr�ng
thcii nao d6, h9 c6 khat vc;mg thu?n theo. Con tre da y thuc
dm1c co giao c6 the lam duqc nhfrng viec ma minh khong lam
dugc, tre tv n6i v6i ban than: "Co giao thong minh Ia the, ch� c
co cling c6 the khien minh thong minh duqc nhu co". R6i m()t
ngay con tre nh?n thuc ra kha nang cua m()t ngum 16n vu<;Yt xa
tre, tre se tinh nguy¢n thu�n theo. D6 chinh la CUQC song.
Montessori n6i, Sl;l thu�n theo aem l;;ti lqi ich cho CUQC song xa
h()i cua loai ngurn. Neu khong c6 S\f thu�n theo, CUQC song xa
h9i se tr6 nen lon xt')n va khong c6 quy t<ic.
Montessori da dua ra mot vi d\l ve vi¢c luy¢n t�p ngoi
yen l?ng. Ba n6i: "Chi khi nao tat ca nhfrng ngurn c6 m�t deu
cam thay vui ve, m6i c6 the d<;i.t OUQ'C S\f yen tinh hoan toan,

244
 CHUONG 1 8: BA GIA! DOAN DE TRE DAT DUOC S{J THU,A..N THEO

vi cho du chi m()t ngum cling CO the lam hong Sl.J yen tinh
ay" . Rat nhieu ngum n6i c6 m ot diem ma tre trong truang
Montessori khong being duqc tre trong truang mam non
truyen thong, do la cam giac vinh dl! t�p the. Vi dl,l moi Ian
ch9y tiep sue, d am tre cua chung toi ch9y den nua d uang,
bong nhin thay chu canh sat dang dUI1g n6i chuy�n v6i ai d6,
rat c6 the tre se d1rng l':li, cam cay g�y tiep sue quan sat chu
canh sat n6i chuy�n, cho den khi chu ay n6i chuy�n xong va
di ra ch& khac, d ua tre d6 m6i ch':ly tiep, dua cay g�y tiep sue
cho b':ln khac. Luc nay, cac co ding cu6ng len: "Cht:ly nhanh
len, nhanh len!". Nhung dam tre d au c6 VQi, chung van d ung
yen 6 d6. Co gia o m6i den n6i tre khong c6 cam giac vinh dl!
t?p the. Montessori cho r�ng, d6 l a vi tre khong t�p trung sv
chu y cua minh vao vi�c thi ch9y. Cho du c hu canh sat d6
khong xuat hi�n, tre cling khong d':lt duqc den tr9ng thai d6.
Den khi con tre c6 the thu�n theo tr9ng thai nay, tre se phat
hi�n ra, neu c6 mot ngum pha hong tr':lng thai, se pha hong
luon ca khong khi, ca moi truc'mg chung.

Hom d6 toi vao 16p "Thien Than Nho", co gi a o dang chai

tro yen tinh v&i cac con, toi nh6 h.ic d 6 c6 be Ky dang cam de
dm trt,I tron, dua cho co, co giao n 6 i : "Duqc r6i, mm con trci
ve vi tri". Be Ky rat vui ve nh�n l ay, de c�m trl,l tron tuong
d oi rn\lng, be Ky l9i con nho, vi the khi be di\lt mot phan de
cdm trt,I tron len tren gia lam phat ra tieng d¢ng rat m':lnh. Be
luong cuong, dAu con l9i cua de dm trt,I tron cling phat ra
tieng d¢ng m?nh nhu the. Be Ky v<)i ng6i xuong. M¢t be khac

245
TON THvY TUYET

n6i: II Am qua". Sau d6, mot be khac ci\m cay g?y dai, cay g?y
qua deli nen khi di qua tu, g?y qu�t vao tu i\m mot tieng, tat
ca dam tre deu n,1t c6 l(;li, mot be con n6i: "Kh6 nghe qua".
Luc nay, phai chang dam tre cua chung toi da c6 cam giac
vinh dl.J t?p the? Cac be biet khi mot ngum phat ra tieng
d()ng, lam hong khong khi yen tinh cua l6p hQC. Day mm g9i
la cam giac vinh dl.J t?p the dich tht.rc.
Con tre da cam nh?n duqc ding, khong duqc lam hong
cam giac vinh dl,r t?p the, vi nhu v?y se danh mat my cam. Khi
con tre biet khong duqc lam hong cam giac nay, tre se c6 kha
nang t1J kiem che ban than, thi b(;ln con phai lo Icing dieu gi?
Khi chung t6i hQC trung hQC, phai xep hang di dau d6, chi can
co giao viing m�t m()t chut, ngoai may hang dau tien con ra
hang loi, phia sau da lo(;ln het len. Dam tre mam non cua chung
toi thi khong nhu the. Khi chling toi dan cac be di xem trien
lam khung long, hu6ng dan vien da n6i lien bon muoi phut.
Sau ctmg, co ay ding phcii ng<:lc nhien keu len: "Em da hu6ng
dan cho ngurn l6n, h9c sinh trung h9c, h9c sinh tieu hQc nhung
chua c6 doan nao lc:ii tr?t tl.J nhu nhling be mam non nay!". Luc
nay, tre da c6 duqc kha nang kiem soat & noi cong c()ng, tre da
d<;lt duqc trc:ing thai thu?n theo. Nhfrng tre 16n thu?n theo, keo
theo ca cac tre be hon cling thu?n theo.
Trong sau nam d§.u dm, tre khong ngimg phat trien tam
ly va tri ll.JC. Sau khi tre da xay dl.Jng duqc mot kha nang
tuong d oi, tre Se biit d§.u nc\ m b<'.it ban chat Va quy lu�t CUa St!
v?t, bc\t dau thu?n theo quy lu?t ay. Giai do(;ln thu ba cu a St,r
 CHUONG 1 8: BA GIAI DOAN DE TRE DAT DUQC SV THUAN THEO

thu?n theo da duqc hinh thanh: Thu?n theo chan ly D6 cling

.

la nhilng gi ma dam tre tru6ng chting toi da the hi�n: "Con

yeu co giao, con cang yeu chan ly! ". Ket qua cuoi cung, tre
khong ph<ii tuan theo ngum l6n, ma la tuan theo phep tik
phat trien CUa S\f V�t.
Montessori n6i, thu?n theo la giai do�n sau cung cua phat
trien y chi, trinh do thu?n theo cua con tre cao nhu v?y, cuoi
cling L;ii tr& thanh tam guong cua ngum 16n.

247
 Chuang 1 9

,.? A' I ) )

PHAM CHAT UU TU CUA TRE

DUOC HINH THANH NHU THE NAO?

', - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - -- - -- -- - - - - - - - - - - - -- - - - - - - -,

Rat nhieu nguOi 16n theo du6i chan-thi¢n-my, nhung :

'
I
thl,l'C Sl,I' d6 )a m(>t qua trlnh rat gian nan, vl phan )6n thOi
.

gian chung ta dang tl,I' giay gh,ia, ca dOi chung ta song

trong Sl,I' kh6 hi;mh. Nhun g , neu mot dua tre duqc hlnh
thanh ph�m each ki¢n toan tu Jue 0 den 6 tuoi, thl hu6ng
thi¢n Se tro thanh ffil,IC df ch tl,I' nhien CU a tre, Ca CUQC dOi
tre se khong ngt1ng hoan thi�n chf nh mlnh.
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - �
 6 gi quan trong hem pham gia cua m<)t con nguOi?
C Phcim gia cua mQt nguOi la chinh ban than cua con
nguOi d6. M(>t dan t(>c kh<ing dµili vt the cua minh tren the gi6i
b�.ng pham gia cua ca dan t(>c. M(>t con nguOi dUn.g vDng trong
xa h(>i bfuig pham gia cua chinh minh.
Pham gia cua m(>t con nguOi dUQ'C phat tri�n tu nhling
nam dau dOi. Phan doan nay c6 dung diin kh6ng? Li�u c6
phcii hJ ban than tre da xay dlJilg va phat tri�n pham gia cua
minh? Dung the. Day la mot phan doan hoan toan dung d<'in.
Montessori n6i: "Tre con la cha cua nguOi 16n".
Lieu & day c6 chtit khoa
trucmg? Montessori cho d.ng m(>t
chu6i nhDng hoc;i.t dong ch�m rai
va dai ky cua tre em tu 3 den 6 tu6i
da xay dl!llg phclm gia cua tre.
Montessori di:tng m(>t hinh
tron, chinh giua hinh tron la hinh
tron mau do, bi�u tht cho trung
Mau do tham
tam hoan thien. Xung quanh tam
mau do la m(>t khu mau xanh, dc;i.i <lien cho nhDng nguOi binh
thuOn.g c6 pharn gia hoan thien, kien cu<'>ng, can b�ng, c6 sue
hut. Khu rnau trc'ing bieu thi cho phan dong nhfrng nguOi van
chua dc;i.t duqc tr.;ing thai binh thu<'>ng & nhDng muc d(> khac

2 49
TON Tm,JY TUYET

nhau, hen ngoai cimg la mot vong tron m6ng mau do sam, bi�u
thj cho nhfrng nguOi nfun ngoai ph<;tm vi binh thu6ng, vi d1,1 nhu
nhfrng nguOi m�c cht.Ing thc1n kinh, nhfrng nguOi ph(;lm phap.
V�y thi S\f khac nhau can ban gifra phuong phap giao d1,1c
cu va m6i la n�m & cho nao? Montessori n6i, kha nang thich
t.Ing v6i the gi6i hen ngoai duQ'C hinh thanh trong sau nam dau
dm. Neu tre duQ'C phat trien dung theo S\f chi dan rn)i t;;ti cua
ban than, tre se de dang tr& thanh so ngum trong vong tron
mau xa nh ma khong cc1n ai chi dan Ke ca khi bi nguOi khac
.

danh d?p, ngan tr&, khong cho tre theo duoi S\f hoan my, tre
cung se theo d uoi S\f hoan my d en cling.
M(>t nguOi chan-thi¢n-my luon duQ'C nguOi khac yeu quy.
Jeanne d'Arc, Abraham Lincoln, Mahatma Gandhi<'> . . . va
nhfrng nhan v?t ki¢t xuat trong tat ca cac linh V\fC nhu khoa

(*) Jeanne d'Arc (1412-1431) la m(>t nu anh hung ngucJi Phap trong
cu(>c chien tranh tram nam giua Phap va Anh. Ngay 1 6 thang 5 nam
1 920, J eanne d 'Arc duqc Ciao hoang Benedictus XV chinh thuc phong
thanh, va la thanh quan thay Ciao h(>i nu6c Phap.

Abraham Lincoln (1 809-1 865) la NgucJi giai ph6ng vi d�i, la tong

thong thu mucJi sau cua Hoa Ky tu thang 3 nam 1861 cho Mn khi bt am
sat vao thcing 4 nam 1 865. Ong duqc xem la mot nhan v�t l�ch SU tieu
bieu hang dau cua Hi�p chung quoc Hoa Ky da giai ph6ng che do no l�
da den.

Mahatma G andh i (1 869-1948) la anh hUn g dan t(>c An Do, lanh d�o
cuoc khang chien ch6ng che do thvc d an cua De qu6c Anh va gianh doc
l�p cho An Do v6i sv ung ho nhi�t li�t cua ha n g tri�u n gucJi dan .

250
 CHUONG 1 9: PHAM CHAT uu TU CUA TRE

hQc, ngh¢ thu?t, chinh trt . . . nhfrng ngu6i c6ng nhan, giao vien,
chien si lID hi va ca nhfrng nhan v?t chinh tnJC khac . . . Tat ca
nhfrng ngum c6 hanh vi xay dt,mg xa hoi deu la chan-thi¢n-my.
Bao nhieu nguOi da phan dau hy sinh de theo duoi chan
Iy. Toi da doc cu6n tieu thuyet "NguOi" cua nu nha van nguOi
y Oriana Fallaci. Nhan v?t chinh Cua cuon tieu thuyet la mot
chinh trt gia noi tieng cua Hy L�p, ca cuoc d6i 6ng bi giay VO
den chet di song l;;i.i, bt luu day het nha tu nay sang nha tu
khac . . . nhtmg 6ng kh6ng bao gio chtu tfr bo Sl,l' theo duoi cua
minh. Cho du bao nhieu dau kh6 va giay vo cung khong the
lam mai mon y chi phan dau cua 6ng. Tong thong Nam Phi
Nelson Mandela cung v?y. Ong da cong hien ca cuoc dOi minh
cho ly tu6ng va tv do. 51,l' giam cam, hru day va ca cai chet cling
kh6ng the ngan 6ng hu6ng t6i sµ hoan thi¢n. Vi the Montessori
n6i nhfrng nguOi trong hinh tron tam mau do la nhfrng nguOi
c6 tinh each kien cuang. Nhfrng ngu6i con l;;i.i, bao gom ca
nhfrng nguOi trong vong tron trang, duQ'c cho la c6 pham gia
tuang doi yeu at.
Chung ta hay nhin hi¢n thvc xung quanh minh. Trong
cu(>c song cua chting ta, mot so nguOi c6 the keu gao vi nhfrng
vi�c chinh nghia. Vi nhu mot c6 b;;i.n cua t6i, c6 ay c6 the di
khap moi noi de bao dong ve cai cay sap do c6 the gay nguy
hiem cho nguOi qua duang. Co ay c6 the danh ca ngay de di
tu ca quan nay sang ca quan khac. Tren thvc te, vi�c nay
khong he lien quan den co ay, nhung c6 ay di de bao dong,
ch?y V?Y khap noi de giai quyet vi�c cai cay. Bm vi pham gia

25 1
TON THvY TuvET

cua co lien h,ic thuc gil,ic co phcii lam v�y. Nhung phan 16n
nhfrng ngum khac l<:ti tha o cho qua, v�y hQ dang lam gi? HQ
dang bt tr6i chan trong nhfrng vi�c vvn v�t, trong lQ'i ich v�t
chat thvc te. L<:ti vi dv nhu m(>t ngum dan ong g�p dau kho
trong hon nhan, anh ay rat buon rau vi vg minh. Tam tri anh
ay va.n chua thtJC Sl.J tru6ng thanh, nen khong CO kha nang yeu
con cua chinh minh. Anh ay yeu m<)t ngum khac. V�y phai
lam the nao? Anh ay tv giay VO, t\,J giay giva trong mau thua.n
cua CUQC dm minh. Neu anh ay khong di lam nhfrng vi�c t�
hon, do la Vi nhfrng quy chuan d<:tO due CUa CUQC dm da n6i
v&i anh ay r�ng, lam the se tr6 thanh ngum xau. Lam dieu xau,
anh ay se phcii s6ng trong ay nay va cam giac t(>i loi, s6ng
trong cam giac t\,J trach minh.
Toi nghI, khong ai c6 y lam nguOi xau. De dam bao minh
khong den noi tr6 thanh ngum xau, ngum ta phcii co het sue
de kim che ban than rninh. Montessori g<;>i nhfrng ngum nay
la nhfrng ke kh6 h<:tnh. Sl! tien len va thvt lui cua ca cu(>c dm
hQ lien tvc bt ngo<:ti ltJC tr6i bu(>c. Trong khi nhfrng ngum a
trong vong tr(m mau xanh thu(>c tr<:tng thai l1! do, hQ danh ca
cu(>c dm rninh de hu6ng ve chan-thi�n-my, khong ai, khong
thu gi c6 the tr6i bu(>c dugc hQ, ke ca nhfrng cai gQi la quy
chuan d<:to due cua cu(>c dm, b6i vi hQ da vugt qua nhfrng quy
chuan nay. Nhtrng ngum nay da hoan toan d<:tt den tr<:tng thai
t\,J do, ca cu(>c dm hQ khong ngtrng hoan thi�n chinh minh. Khi
m(>t ngum khong ngl:rng hoan thi�n ban than minh, thi nhfrng
cong vi�c hQ lam ciing dang hoan thi�n xa h(>i.

25 2
 CHUONG 1 9: PHAM CHAT uu TU CUA TRE

Nhung nhling nguOi trong vong tron trcing l?i khong nhu
v�y. Trong vong tron nay c6 hai lo?i ngu6i, lo9i nguOi thu nhat
do dan ch�m ch?p, ho danh tinh Ive ca CUQC dOi de tv giay
gil,ta. Day ciing chinh la nhfrng ngu6i tam thuang ma chung
ta da tilng n6i den. Lo?i ngu6i thu hai c6 khuynh hu6ng vuqt
ra ngoai vong tron nay. Nhfrng ngu6i nay hay bt dv d6, neu
khong n6 lvc, hQ se tr& thanh nhfrng ngu6i c6 pham chat thap
kem. Ho can nhting rao can d?O due de ep ban than minh tranh
kh6i cam d6. Trang CUQC song, t6i thu6ng xuyen g?p nhfrng
ngu6i nay. Vi d\l nhu vi�c an tr()m, v6i mQt so ngu6i, an tr(>rn
da tr& thanh th6i quen. Trong ban than nhfrng ngu6i nay din g
CO SUC mc;t.nh hu6ng thi�n, nhung SUC ID?nh ay qua yeu 6t, h9
bt thao rung b6i sv tuc gi�n, long bao thu va nhiing tr?ng thai
tam ly ma am khac. Montessori quy nhiing ngu6i nay thu(>c
vao phan hi ph?m t(>i va nhiing ngu6i mcic chtlng than kinh.
Montessori timg n6i mot cau: "Tinh tr?ng kh6ng c6 d?o due
kh6ng belt nguon tir ban than dc;i.o due ma bcit nguon tir y chi,
vi ngu6i ta khong kiem soat n6i ban than minh".
Tieu thuyet "Mu6i ngay" rua nha van Y Giovani Boccacino
n6i ve tinh huong cua con nguOi. sau mQt tr�n dtch h?ch. Luc
nay, phan dong kh6ng con chtu St;r tr6i bu(>c Ve dc;t.o due, vi
dling nao h9 rung scip chet. Binh thuang, nhiing con ngu6i nay
ht rang bu¢c b6i nhiing quy tcic cua xa h()i, phap lu�t, ton giao,
tin nguang nen khong lam dieu b�y. Va vi ngay nao ciing ph<ii
dau tranh v6i nhfrng rang bu¢c nen h9 rat m�t m6i, nang luQ'flg
CUQC song cua hQ da b! c;;m ki�t vi nhiing dieu nay. Tat ca h9
deu c6 m(>t d?c diem chung l6n nhat, d6 la tinh khuynh hu6ng.

253
TON THl,JY TUYET

Vi dl,l nhu Hitler, chi trong mot dem, ong ta hi�u tri�u
nhan dan d� di xam luqc nu6c khac, di giet nguOi. Nhfrng
nguOi nay khuynh hu6ng hu6ng thi�n hay hu6ng ac deu nhu
nhau, h9 la nhfrng nguOi tclm thuOn.g, h9 khong ngimg rang
huoc minh h�ng nhfmg quy uic d�o due, noi t�i cua hQ nhu
nhfrng hue tuemg h�ng co lau, khong c6 kha nang phan hi�t,
vi v�y nhfmg quan ni�m d�o due cua h9 ciing het sue mu ma,
each nhin sv v�t ciing mu ma. Trong tr�ng thai mu ma ay, he;>
sc'.in sang thu?n theo ke nao m ?nh hon minh, du chi la chut it.
Nhung nhfmg dua tre tu o den 6 tu6i duqc phat tri�n tam
ly tot, tuy�t d6i se khong ch?y theo dam dong. Toi con nh& da
d9c trong "Jean Christophe"(•> mot do?n nhu the nay: Nhfrng
nguOi vi d?i d�u & "hen nay cua hue tuc'Yng", neu b;;in ch9n hen
nay Cua buc tuang, b?n phai chiu dt,mg S\f 11CO d(>c Va hoang
vcing". Trong khi & hen kia th�t 6n ao va nao nhi�t, & ben nay
cling c6 the cam nh?n duqc. Duong nhien, "hoang v�ng" cling
la m(>t ve d�p, "hoang vcing" c6 th� doi tho�i v&i nhfrng tam
h6n vi d?i, cling c6 the dan dl.l dam dong.
M(>t giao vien Montessori gi6i se khong b�t ca dam tre con
phcii "yeu" co, khong th� rOi xa co. Tat ca nhfrng vi�c co lam la
de cho tre phat trien t\f nhien. Neu tre duqc phat trien t\f nhien,

(*) Tru6ng thien tifo thuyet "Jean Christophe" cua Romain Rolland
(1866-1 944) duQ'C lay cam hting t:U cu(>c dOi Beethoven. Day la tac ph�m
mang tinh h.,r truy�n, trinh bay mQi van d� lien quan den chinh trj, van
h9c va ngh¢ thu�t, tac pMm da mang l�i cho tac gia giai Nobel nam 1915.

254
 CHUONG 1 9: PHAM CHAT uu TD CUA TRE

moi phtit moi giay cua tre deu chim dclm trong Sl,l phat trien
nc)i tC;li CUa ban than, tre Se khong quan tam den nhiing Sl,l v;\it
khong lien quan ben ngoai. Nhiing ngum lam cha lam m� c6
trach nhi¢m cling phai nhu v;;iy, hQ khong nen lam cho tre cam
thay tren the gian nay chi CO m� la tot nhat, con l<;ti la nguy CCY
d�y ray bon be. Rat nhieu dua tre rm xa m� la cam thay the
gi6i nay th�t dang SQ'. M()t dua tre binh thuemg thi nen yeu m�,
quan quyt m�, khong muon xa m�, nhung tre vcin phai xa m�,
tre thuemg xuyen xa m�, khi tre rm xa m�, tre vcin c6 the phat
trien ban than minh.
Khi danh gia mQt dua tre phat trien binh thuemg, chung
toi da phat hi�n, duemg nhu dua tre nay dang "co d¢c". Tre
chim dc'im vao the gi6i cua rieng minh, khong dt,ra dam, khong
phan doc.in the gi6i ben ngoai. Rat nhieu nhiing ngum lam cha
m� n6i ding con hQ khong "hem nh�p" v6i the gi6i ben ngoai
nhu h9 tu&ng tuc;mg. Toi cam thay day la m()t trC;lng the.ii het
sue binh thuemg. M¢t dua tre ket bC;ln, chai v6i ngum khac, tre
ket bC;ln vui .ve, chai cling vui ve la tr<;tng thai het sue binh
thuemg. V �y ngum the nao thi khong binh thuemg? La ngum
ma n¢i tam h9 luon luu luyen va bi ph\l thu¢c! Nhiing dua tre
binh thuemg khong muon tiep xtic v6i bat cu ai, b6i vi c6 m()t
so ngum khong hieu tre. Cho du la ngum 16n, neu tam thai cua
ngum d6 la luon luon hu6ng thi¢n, luon luon hoan thi�n ban
than, hQ danh ca CUQC dm minh de theo du6i chan ly, phl,lC Vl,l
xa h(>i, thi h9 se khong con thm gian de quan tam den nhiing
Vi�C Vl,ln V�t trong CUQC song.

255
T6N THVY TUYET

A p h,rc cua moi truang cang Ian thi dieu ki�n sinh ton cang
kem, cang khien con ngum ta nghieng ve cai ac. B&i vi m<?t
dieu ki�n sinh ton thap kem khien con tre di ch�ch khoi quy
d<;lO phat trien, khi tre con chua ktp xay dl.Jl1g ml,l.C tieu CUa
cuoc dOi minh, thi da bi anh hu&ng ma tc;to thanh nhfrng phAm
gia phi nhan tinh.
Doi v6i rat nhieu nguOi 1611 ma n6i, trang bi chan-thi�n­
my cho ban than la mot kieu niem vui va Sl.,l an ui, nhrmg II qua
trinh trang bi'' nay l<:ti tr& thanh m()t qua trinh song gian nan,
mot ki�u kh6 hc;tnh. Kh6 hc;tnh khong th� c6 niem vui. Vi the,
hQ bclng long song dl.,la va song theo nhiing nguOi m(:lnh hon
minh, gitip ban than minh kiem che sv cam d6. Nhung neu tu
o den 6 tuoi chting ta da hinh thanh phAm chat cua minh,
chung ta se khong phai kh6 hc;tnh. Ph�m chat hu&ng thi�n da
tr& thanh dong 11.:fc tu ben trong. Khong duqc hu&ng thi�n,
chung ta se cam thay dau kho.
Montessori n6i, giao vien luon biit minh tr& thanh mot tam
guang, b&i vi hQ luon cam thay lo SQ', nen hQ phai tv n6i v6i
minh: "Minh phai tr& thanh m(>t tam guong tot, neu khong hQC
sinh ell.a minh se ra the nao?". Cau n6i nay ham y rclng, h9 c6
the tr& thanh ngum xau, vi the h9 rat lo h9c sinh cua minh tr&
thanh ngum xau. Chung ta cu nghi tre con cling nhu v�y, b&i
vi nguOi l&n khong tranh duqc cam d6, ngay nao ding phai tl.;l
dau tranh, vi the khi dc;ty h9c sinh, h9 cling dem tam the ay de
nhin nh�n con tre. Hay nhin ra cuoc s6ng a xung quanh, phan
dong nguOi l&n dang lo Icing: "Lam the nay con tre se hu mat".
 CHUONG 1 9: PHAM CHA.T uu TI.) CUA TRE

Nhtmg mot nguOi binh thu0ng, phat tri�n hoan thien se khong
nghi nhu v�y. Chung ta luon nhci.c nh6 ran de con tre, la b6i vi
chting ta khong tin ban than minh, chting ta luon lo sq.
Montessori n6i: "Bi ktch cua nhan lo(,li na.m 6 ch6 nhfmg
ngum trong vong tron trcing dang d<:ty d6 nhfmg tre trong vong
tron xanh". Khi nhfmg dua tre trong vong tron xanh dang phat
tri�n theo quy d;,:io hoan thien ban than minh, thi nhiing ngum
& vong tron trcing l;,:ii keo chting ra kh6i quy d<;lo ay. Trang suot
thm ky tru6ng thanh tre khong hi�u the nao la khong tot, tre
phat tri�n theo yeu cau cua ban than. Tr<;lng thai h,t nhien cua
tre da la theo du6i S\f hoan thien ma khong d.n bcft CU S\f CO
g�ng nao. Doi vOi tre, theo duoi S\f hoan thien khong phai la
m(>t S\f hy sinh, ma VOn di CUQC song cua tre phcii v�y.
Doi v6i nhling ngum theo du6i quyen-tien-scic-dvc, neu
ngan cam ham muon cua h9, hQ se VO cling dau kh6, b6i vi hQ
khong th� cu6ng l(,li S\f cam d6 cua quyen tien s�c dvc. Neu
b�t hQ ca cu(>c dOi kh6ng duqc nghi den dieu nay thi d6 la kh6
h;,:inh. Vi the h9 phcii nghiem chinh chap hanh quy dtnh va
phap lu�t do ngum khac t(,lo ra, ho�c nghiem chinh chap hanh
nhfrng tin ngu6ng ma lanh tv tinh than cua hQ da quy dinh d�
gitip h9 chong l<;ti cam d6. Trang khi d6, nhfmg ngum trong
vong tron xanh khong c.ln ai truyen ba giao dieu gi, b&i vi h9
nghiem chinh chap hanh m(>t each trung thvc nhfmg tin
nguang cua ban than h9. HQ khong can m()t lanh tv, cling
khong can nhUn.g giao quy t6n giao, ma chi can tuan thu
nhiing quy tci.c cua ban than minh. Van de cot loi 6 day la,

257
T6N THW TUYF.T

nhfrng quy tci.c ay dugc xay dl,ilg trong sau nam dau dOi. Vi
the nhfrng ngum nilim trong vong tr<'m trcing va nhfrng ngum
nilim gan vong tron do ngoai cimg do co nilim ma cung khong
the tu6ng tuQTig n6i nhfrng nguOi trong vong tron xanh luon
vui ve nhu the nao.
Tre em c6 tr<;tng thai cao hem nguOi 16n. Montessori cho
riling, m(>t ngum c6 canh gi6i tu tu6ng dc;it duqc trinh d(> cao
thi se c6 vai tro thuc dciy xa h(>i. D6 chinh la nhfrng nguOi du<;YC
chung ta g9i }a nguOi sang t?O the gi6i, hay n6i each khac hQ la
nhfrng nguOi vui ve, nhung nguOi tv hoan thi�n minh. Tuy
r�ng tren the gi6i nay, nhfrng ngum trong vong tron tning
chiem ph.in dong, nguOi trong vong tron xanh chi chiem so it,
nhung tinh than va thanh qua lao d(mg cua hQ c6 tac dt,mg
thuc dciy nhan lo<;ti tien b(>.
Nhin l?i Itch SU, chting ta c6 the thay riling & moi thcYi d<;li }ich
SU deu c6 nhfrng ngum phan dau vi ly tu6ng cua minh. Vi d\l
Abraham Lincoln x6a bo che d¢ n6 l� da den, Nelson Mandela
giai quyet van de ky tht chung t(>c. Nhfrng nguOi trong vong
tron mau xanh kh6ng can lang phi sue Ive cua minh de dau
tranh chong l;;ii S\f cam d6. V�y m1,1c dich cua ca nhan lo<;ti la gi?
Toi cha riling d6 la hoan thi�n chinh ban than minh.
Cho du b?n c6 rn¢t ty do-la My, c6 toan the gi6i nay,
nhrmg roi b;;i.n phat hi�n ra, minh van la minh, van dt.lng tren
ch6 cu, the nen nhfrng gi b<;in c6 deu tr& nen vo nghia. !\1hrmg
khi b;;i.n khong ngilng hoan thi¢n ban than minh, b;;i.n se phat
 CHUONG 1 9 : PHAM CHAT UU T(J CUA TRE

hi�n ra m(>t bi m�t, d6 la khi b;;m hoan thi¢n chinh minh, ding
c6 nghia la b<:m dang hoan thi¢n xa h(>i.

Trong cuon tieu thuyet "Xa Carrie<'> " c6 viet: Co nhfrng

nguOi sinh ra da c6 tien b<;1c va danh v<;>ng; c6 nhfrng nguOi trai
qua bao n6 Ive m&i c6 dugc tien b�c va danh v<;>ng; c6 nhfrng
nguOi Sinh ra tren ca tien b<;tC Va danh VQng, l �i CO nhfrng nguOi
co g�ng het ca cu<)c drn minh v§.n khong ch�m den dugc dieu
nay. Dieu nay giong y nhu nhfrng gi Montessori da n6i. D\lng
tru6c m(>t sv vi�c, rat nhieu ngum deu n6i r�ng: "Vi¢c nay la
khong the". T�i sao v�y? Nguyen nhan la nhfrng ngurn nay
luon phai tv dau tranh v&i ban than minh. Con nhfrng ngurn
lam dugc, vi hQ khong phai tv dau tranh v&i ban than, hQ t�p
trung toan b<) tinh Ive de lam viec, de kh<ic pht,lC kh6 khan, va
hQ da thanh cong.
Vi the nhfrng nguOi trong vong tron mau xanh va nhfrng
nguOi trong vong tron mau trfulg la hoan toan khac nhau. NguOi
trong vong tron mau xanh t?p trung toan b<) sue lt,tc vao viec
hoan thi�n chinh minh, trong khi nguOi trong vong tron mau
tr�g thi t?p trung toan b¢ sue lvc de dau tranh v6i ban than.
Montessori n6i, tom l�i nhin tu g6c d9 ph.lm gia, nhfrng
nguOi trong vong tron mau tdn g chiem phcln dong, tat ca b9n
h9 phai dung g�y de chong do CUQC dOi minh. Neu chung ta
v§.n giu nguyen phuong phap giao dvc nhu tru6c nay, trinh d(>
cua nhan lo�i se tiep ll,lc bi h� thap . Neu con tre ru 0 den 6 tu6i

(*) Ti�u thuyet c:Ua nha van My Theodore Dreiser, ra dm vao nam 1900.

25 9
TON THUY Tuvfr

rua ca m<)t dan t<)c khong duoc phat tri�n tot thi to chat cua dan
t<)c d6 se ngay cang di xuong. Nhirng nguOi trong vong tron
mau trcing dang d�y d6 nhfrng dua tre trong vong tron mau
xanh, c6 the h9 se n6i rfug: "Khong duqc tham quyen-tien-scic,
dieu d6 c6 the ddn den t<)i ac". Nhung tre con l?i n6i r�ng:
"Chting con khong tham quyen-tien-s�c, chting con thich chan­
thi�n-my". Hien nhien la, nhfrng ngu<'Yi giao Vien rua vong tron
mau trcing se h? thap trfilh d<) ctia cac em, khong d�n dcit cac
em di den sv hoan thi�n. Day chinh la di�m khac nhau giua
giao dl,l.C cu va giao dl,l.C m6i ma Montessori da n6i.

Ngay horn nay, chung toi dang theo du6i m<)t phuang
phap giao dl,l.C m6i. C6 the, c6 nguOi da y thuc duqc dieu nay,
mot ngum tAm thuang vi thm tho au cua anh ta khong nh�n
duqc m('>t St;r giao d\lC dung dcin. Tren tht;rc te, nang lt;rc thap
kem cua m('>t ngum hoan toan belt ngu6n tu vi�c b! nguOi 16n
khong che tU 0 den 6 tu6i.

Mon tessori n6i, neu chzing ta tien hanh phuongphap giao

dµc m6i, chung ta se Joq.i b6 du<;rc nhiing hq.n chema con ngu&i.
gay ra v6i con tre. Chzing ta se khong con chzi trqng den vi�c
Jam the' nao de lam vi�c l6n, h6 to khiu hi�u, ma ch zing ta se
bit d.1 u tir hi�n th 1Jc, tuc la de tre em hoan toan ti! do duQ'C
lctng nghe va lam theo SI! th uc giµc tir trai tim tre. Chi c.1n
ch zing ta lam du<;rc dieu nay, con tre cua ch zing ta se dw;rc phat
trien tot.

M<)t con ngum c6 th� d9c bao nhieu sach Itch su, triet h9c
ma v�n thieu nang Ive. Ve diem nay t6i cang tham thia han

260
 CHUONG 1 9: PHAM CHAT uu TU CUA TRE

ai het B;;m than cua toi va chong co ay song v6i nhau mum
.

may nam trm. May nam dau co ay d<;>c bao nhieu s;ich, v.in
phcit hien ra minh thieu nang Ive, khong biet lam viec. Nhung
trong qua trinh tru6ng thanh cua mum nam sau, vi duqc song
trong tinh yeu dich thl,l'C V a fl! do chua tl.rng CO, CO ay phat
hi�n ra minh da c6 du kha nang, sv nghiep ciing phat tri�n.
Nang ll,l'C cua mot ngum khong can cu tren ngum d6 da d<;>c
bao nhieu quy�n sach, ma can cu vao sv hoan thien nhan each
cua ngum d6, vi hQ khong con cam thay nhfrng tr& ng;;ii tam
ly can tr& rninh.

Nhiing ngu&i khong g;J.p tr& ng�i ban than hQ e6 m¢t sue
m;;mh. Sue m�nh ay dan dift hQ t�p trung toan b(> sue 11,re vao
m(>t vi�c. Va h9 toan tam toan y de lam tot vi�e d6.

Vi the rat nhieu ngum phat hi�n ra r�ng, c6 nhfrng ngum

chua tirng dugc h9c hanh l;;ii phat tri�n rat tot, c6 nhfrng
ngum h<;>c hanh nhieu, l;;ii song rat ho do. Dieu nay it nhat
cung chting minh mot dieu : B(;ln d9c nhieu sach, nhung c6
th� va.n thieu kha nang. Neu b;;in nhin moi nguOi, nhin the
gi&i bang mot tam thai tich Cl,fC, b(;ln se cam thay de chtu. Con
neu b;;in cam thay nai dau ciing day nguy hi�m rinh r?p, vi�c
gi ciing kh6 khan, c6 ngum ham h<;li hay can tr& thi b;;tn se
phan tam, chan nan, that VQng, khong th� t?p trung SUC ll,l'C
vao ml,lc tieu chinh. Nhfrng dieu vl,ln v�t se tr6i chan chung
ta VclO nhfrn g Sl,f Vi�C ti:1rn thuc)ng, xa rm ffil,lC tieu CUQC dOi
cua m6i con ngum.
 Churmg 20

' K ' �
LAM THE NAO DE TAO
A ' A' '

MOI TRUONG TOT CHO CON TRE?

, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - ---,

"M6i tru6ng phai c6 sue song, giao Vien phai lu6n tl! '
hoan thi�n minh . . . Neu giao vien kh6ng chiu thay d6i, thi
kh6ng th� tc,w cho tre mot m6i tru6ng c6 sue song". Cau
n6i nay cOng phu h<;>p v6i nhCmg nguOi lam cha m�. Neu
mot ngu6i l6n lu6n c(rng nhac, khep kfn thi m6i tnr6ng gia
dinh d6 cOng se thieu sue song, kiem che Sl! tru6ng thanh
cua con tre. N eu t r � ng thai cl.la ngu6i 16n la c6i mo,
chuy�n dong . . . thi hQ cC m g cam nh�n GUQ'C Sl,I' c&i ma va
truang thanh trong CUOC song CUa con tre, h6 trQ' con tre
tru6ng thanh .
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --'
 t,r nhien sang t;;lo ra m6i con nguOi, m6i sinh mt;Ulg deu
Tkhong giong nhau. M6i con nguOi deu c6 the xay
dt,rng h� thong sinh ton va phat trien tl;l phat cua minh. Day
chinh la ban nang tt,r nhien da ban t�ng cho chting ta, c6 nhu
v?y the gi6i nay m6i tr& nen nhi�u mau scic, sang t�o va tran
day sue song.
Mot nha tam ly h9c da n6i m(>t cau the nay, ca tinh va
sue sang ti;\O c6 lien h� v6i nhau. Tren thl,IC te, ca tinh nao
cung d�p.
Con tre can cu tren ca tinh cua minh de xay dl!llg tu duy
va phuemg thuc tinh cam cua rieng tre. Vi d1;1 ve m�t ngon ngli,
c6 nhting dua tre c6 thOi ky nh;;ly cam ngon ngu rat mu(m, hon
2 tu6i rn6i bcit d�u t�p n6i; c6 nhfrng dua tre m6i hem 1 tu6i da
n6i duqc ca cau. Chung toi phat hi�n thay nhfrng tre biet n6i
mu(>n rat phat trien ve kha nang tu duy logic; nhfrng tre biet
n6i s6m thi nhanh nh�n, kha nang phan ring, kha nang ring
bien tot. The nen, b�n khong the n6i tre biet n6i s6m hay biet
n6i ch�m thong minh hem.
Phuong phap giao dl,lc Montessori t�o dieu ki�n phat trien
cho rung tre, trong d6 tt,r do la dieu ki�n phat trien tot nhat. C6
tt,r do, con tre h9c duqc each luy�n t<)p l�p di le;i.p l�i m(>t sv v<)t
va tht,rc the h6a sv v?t d6. Dua tre nao cung theo du6i ho�t
T6N Tm;v TUYET

dong nay, va hot;1.t dong chuyen hoa tri thuc thanh nang h,rc
nay gQi la SUC sang tc;l.O. Khi IDOC 6 tuoi qua di, mot khi tam tri
mang tinh hap thu cling khong con, tre se b<it dau hap thu
nhfrng tri thuc duqc giang giai b�ng lCri tu ben ngoai. Sue sang
tt;l.O Va CCY che chuyen hoa tri thuc thanh nang hJC da duqc xay
dt,rng m(>t each kien co trong ban than tre, de tre SU dt,mg suot
ca CUQC dcYi. Vi the ffi\lC dich va phuang phap giao dl,l.C m6i
hoan toan khac h�n so v6i quan ni¢m giao d\lc trong qua khu.

Vi dl,l nhu ngon ngfr. Chung ta phat hi¢n rat nhieu tre c6
sue sang t<,l.O ve mc)t ngon ngu. Con tre thich tron & nhfrng nai
khong ngucYi, vi dl,l g6c nha, gam ban, vach tu, trong hoc cay
de n6i chuy¢n v6i nhau. 0 truCm.g mam non Montessori co
m(>t be khi theo m� den an earn & nha an, hie d6 la mua dong,
khi be ha mi¢ng, hai boc ra, be n6i: "M� <Yi nhin xem day la
cai gi?". M� be noi: "Hai nu6c". Be bao: "Khong ph3i, day la
long nhi�t tinh nhu l ua". Luc do tat ca m9i ngucYi d�u cum.
M� be hoi sao 19-i n6i nhu v�y, be tra lcYi: "Gia am nhl,\c may
horn nay chung con dang h9c bai hat 'Nu than vui ve', trong
do co m(>t cau la: 'Chung toi mang long nhi�t tinh nhu lua
den v6i cac b1,in'. M� thay chua, long nhi¢t tinh nhu lua, vi
the con phai th6i n6 ra".

Nhrmg, hay nhin nhfrng nguOi l6n chting ta ma xem! Co lan,

m(>t co giao truCm.g chting toi di ngang qua cong mot truang
mam non, thay co giao va h9c sinh dang chuyen bong. Co giao
nem bong cho h9c sinh, hQc sinh khong bi'.it duqc, co n6i: "Ngoc
th�t day, c6 the ma cling khong bcit duqc". Em be v¢i ch9-y di
 CHUONG 20: LAM THE NAO DE TAO MO! TRUONG TOT

nh�t bong. Nh�t duoc bong, be nem bong ch o c6, lc1n nay co
Cling khong belt duqc. Luc d6, co giao cua chling t6i nghi, bay
gio chcic hQC sinh da co the noi l a c6 ngoc th�t day . Nhtmg
khong, co giao kia n6i: "Ngoc th�t day, chuyen bong cling
khong biet chuyen". Nghe xong, co giao cua chling toi mcit chu
0 mom chu A, trove n6i v6i chting t6i: "Dting la muon n6i ngoa
lam cha ma n6i, gio thi muon n6i ngoa lam c6 ma n6i".

Day chinh la each n6i cua m(>t so nguOi 16n. Khi chung ta
d oi di�n v6i tre, kinh nghi�m tru6ng thanh va cac th6i quen
trong qua khu da b(>c 19 het. Chung ta thich thuyet giao, b6i vi
chung ta bi de nen qua lau, kh6ng co each nao de doi ph6 lc;ti
v6i nhfrng ngu6i 16n, nen danh doi ph6 v6i nhilng tre nh6 yeu
hon minh. Ngu6i 16n kh6ng y thuc duqc nhilng yeu kem cua
minh. NhUn.g tre tru6ng thanh trong m6i truang nay khong c6
sue sang tc;to, nhling gi tre h9c duqc chi la quan sat scic m�t cua
ngu6i khac, lam vi�c tuy theo tinh the de giam b6t dieu ki�n
sinh ton thap kern cua minh. Nhtmg nguOi 16n se n6i: "Dua tre
nay thong minh th�t d ay ! ". "M¢t dua tre thong minh nhu the
ma khong chtu kh6 h9c t�p".

V�y thong minh la gi?

Hay de chting toi dung ly lu �n cua Montessori xay dl,lll g
khai ni�m lien quan den sue tu&ng tuQ'l'lg va sue sang tc;to.
Montessori cho r�ng: Sue tu6ng tuc;mg va sue sang t�o la kha
nang tr6i phti cho con ngu6i, duqc phat trien sau khi nang Ive
tam ly va tri tu� duqc hinh thanh trong qua trinh tre tucmg tac
v6i m6i tru6ng. B6i vi tre phai t6 chuc l�i nhfrng tri thuc ma
TON TI-HJY TUYET

minh da cam nh?n duQ'C, nen m6i tru6ng nhat thiet phai chan
tht,rc. C6 nhu v?y, con tre m&i c6 the trl.ru tm;mg h6a nhfrng
pham chat rieng, chu yeu Cua St,r v?t,
•
tu do CO the lien ket thanh
Cong hinh tuc;mg cac St,r v?t Va luu gifr 6 mi'.}t ngoai Ct.mg cua y
thuc. Montessori nhan m;;inh ding, kha mi ng trU11 tuc;mg nay
doi h6i ba pham chat rieng: Thu nhat, can phai c6 sue chti y
dang kinh ng;;ic va kha nang t�p trung toan phan, day gan nhu
m<)t lo;;ti tr;;tng thai chi xuat hi¢n khi tram tu; thu hai, can CO St,r
tv chu tuong doi va nang lt,rc phan doan d¢c l?p; thu ba, can
phai CO long tin cho dQ'i de tiep nh?n chan ly Va St,r tht,rC bat CU
ltic nao.
C6 ngum h6i, phuong phap giao dvc Mon tessori chi ticn
hanh 6 cap mam non, v?y thi gia dinh va xa h¢i c6 the phoi
hqp dugc khong? Li�u giao dvc 6 gia dinh va giao dvc 6
tru6ng mam non c6 the thong nhat v&i nhau? Ngoai ra, sau
khi rm kh6i truemg mcim non, tre con phcii h9c tieu h9c, trung
hoc ca s6 . Luc nay, phuong phap giao d1,1c tre ctlng hoan toan
. .

khac bi�t, v?y lam the nao de phuong phap Montessori c6 the
vuc.m xa, t6a r(mg?
Day la cau h6i ma rat nhieu nguOi lam cha m� da dua ra,
b6i vi c6 nhfrng tre song cimg 6ng ba, ho(:lc ngum gitip vi�c
nen gia dinh kh6ng the phoi hqp v6'i nha tru6ng. Khi tre vao
truang Montessori, chting toi luon yeu cau gia dinh phoi hgp
v6i nha truemg, neu gia dinh khong phoi hgp, chting t6i kh6ng
nh?n tre. Chung t6i phat hi�n ra, St,r phoi hqp cua b6 m� va
nha truong khien con tre phat trien rat tot.

266
 CHUONG 20: LAM THE NAO DE TAO MOI TRU(JNG TOT

Tren th1,rc te nhfrng ngum gm con den truemg Montessori

deu la nhling ngum c6 quan ni¢m het sue tien b(>, c6 tam nhin
xa. Cho du lam phep so sanh thi muc h9c phi cua truong
Montessori cao hon m�t bJing chung, nhung rat nhieu ngum
lam cha m� van chap nhc\in. Van de la phuong phap giao dl,lC
mm va cu qua khac nh au khien cho nhfrng ngum thl!c thi cam
thay qua ap h,rc, ben qmh a6 la cam giac trach nhi ¢m va SU
m�nh cao ca . Thay doi quan ni¢m cua cha m�, de cha m� cung
tru&ng thanh v6i con cai, de tru6ng thanh tr& thanh trach
nhi�m c hung cua ca gia dinh va nha tru6ng, tru6ng thanh dem
l�i niem vui cho tat ca m9i ngum.

Truang Montessori yeu cau to ch<h cua giao vien rat cao,
moi 16p chi tl? hai muoi den hai muoi lam tre. Tre c6 day du
khong gian va thOi gian de tiep xuc v6i giao vien, duqc SU
d1,mg day du nhL.'Ti g giao Cl,l Va Cong Vi¢c ma giao Vien da
chu�n bi cho con. Sau khi tiep nh�n phuang phap giao dl,lc
Montessori, gia dinh da phat hi¢n ra nhfrng thay doi khong
the tu6ng tuqng cua con tre.

Ngoai ra, m¢t so cha m� khac thi lo Icing khi con vao h9c
16p m(>t se the nao? Theo hieu biet cua chung t6i, giao dl,lC
Montessori kh6ng nhfrng d�t nen m6ng co ban cho ti�u hoc,
ma con d�t nen m6ng cho ca cu(>c dOi con tre. Giao dl,lC
Montessori kh6ng chti trong den nhfrng kien thuc Cl,l the, nen
cho du tre len b<,k tieu h9c, cung van can chti tr9ng qua trinh
tri thuc chu yen h6a thanh nang llJC. Tren th1,1c te, rat nhieu cha
m� phat hi¢n ra r�ng, khi tre c6 duqc tu duy tinh sang c�o, ere
TON TmJY Tuvfr

n.:im vfrng cac quy lu;\it Va chuc1n ml,l'C CUa CUQC song, tre Se biet
minh nen lam gi, vao luc nao. Con tre n�m vfrng kh<ii ni�m
mot each chu�n xac, mot, hai nam sau , bc:tn phat hi�n ra ding,
kh6ng nhfrng trc c6 sue khoc tot, y chi hon ngum, thich lam
toan ma con c6 the thao lu�n v&i. bc;tn nhfrng van de kha c6
chieu sau. Bc:tn ng�c nhien hoi: "Con hQc khi nao?". Tre n6i con
kh6ng b iet "Ai
. d �y con?". Tre cling n6i con khong biet. Con
tre da tiep nh�n tri thuc mot each tv nhien, vui ve va tl! giac
V�n d vng to chat ay, kh a nang ay vao Ca CUOC dOi Cua minh.
Trong qua trinh d�y l19c, chung t6i ding phat hi�n, rat
nhieu hQC sinh khong h9c theo phmm.g phap CUa giao Vien, ttJ
cac em t6n g ket ra "phuong phap rieng" cua minh, day chinh
la dieu quan tr9ng nhat, Cung la dieu khien giao Vien Chung
t6i tam d�c nhat.

V�y khi na o thi con tre can den cai gQi la tri thuc?
Sau 6 tu 6i, "tam ly va tri h,rc mang tinh hap thu" cua con
tre ve co ban se mat di, tre b<'it dau tiep nh�n "tri thuc", cung
chinh la bc:it dau tiep nh�n nhfrng thu duqc truyen tlw b�ng
hinh thuc t ri thuc". Tru&c
" 6 tuoi, tre khong tiep nh�n nhfrng
tri thuc trim tuQ'Ilg, tre chi tl! ll!a ch9n ra mc)t so Sl! vi�c de
khong n gUn.g phat trien hem nang va sue sang t�o cua tre. Doi
v6i tre tru&c 6 tu6i, tri thuc va ky nang giong nhu do an trong
bile anh, la nhfrng d6 v�t mang tinh gian tiep.

Piaget (1896 - 1980) l a nha tam ly hQc noi tieng cua Th \ly
Si, cung la rn<)t nha tarn ly hoc giao dl;IC mam non hi¢n dc;ti, emg

268
 �. CHUONG 20: !AM THF. NAO DF. TAO MO! TRU(JNG TOT

n6i v6i m9i ngurn r.lng, tre em thong qua cac ho�t dong de xay
d\!Ilg ban than. Vi dl,l tre cam eek, tre lien h,IC c<lm len, d�t
xuong ... Trong qua trinh ay tre da hinh thanh kinh nghi¢m,
kinh nghi�m ay sinh ra tri h,rc, tri tu� cua con tre. Kinh nghi�m
d6 n6i v6i tre dng, Ian sau phai lam the nao cho tot hem.
Nhfrng lOi thuyet giao cua ngum 16n khong the giup gi cho tre
trong nhting vi�c nay, ngum 16n bao: "Con oi, con de cai bat
the nay se khong va". Khong tac dl,lng gi, l<ln sau tre v�n lam
va bat. Nhung khi tre con duqc su dt;mg ccii bat, duqc luy¢n
b�.p vi�c su dl,lng, qua trinh &y sinh ra kinh nghi¢m, kinh
nghi�m sinh ra tri tu�.

Giao dvc truyen thong dc;t y hQc theo phucmg phap "nhoi
nhet", khong ccln biet tre c6 hting thu hay khong ma cu d1;1. do
va khich l� de keu gQi long nhi�t tinh cua hoc sinh, co g�ng
nhoi nhet nhfrng thu g9i la "tri thuc" vao dau con tre. Trong
trc;tng thai giao dl,lC nay, SUC sang tc;to ctla con tre ht vui d?p,
mot khi con tre qua nguemg 6 t u6i thl kh6ng c6 each nao khai
pha tr6 lc;ii. Phuong phap giao dl)c m6i khong chi khien con tre
biet ten ma con biet ban chat, va quy lw�t nc)i tc;ii cua Sl:f v?t.
Biet Sl:f v?t d6 nhu the nao cflng chua ph ai ml,lC dich cuoi
cung, ma chi la m¢t ket qua. Bm vi tre cam thay hung thu nen
se l�p di l�p lc;ii nhieu Ian, vi l�p di l�p lc;ii ma t?p trung, tu t?p
trung ma sinh ra kha nang tl:l' khong che ban than, tre c6 the tl:l'
dieu khien ban than roi c6 y chi, c6 y chi nen c6 the dao sau
ban chat cua Sl:f vi�c. Vi the, biet Sl:f v�t m6i chi la mot cong Cl,l,
con tre mUQTI cong C\,l ay de phat trien ban than. Day von la
T6N Tl IVY TUYF.T

m<)t qua trinh tl! nhien. Trong qua rinh nay, tri thue, h9e ti\lp
t
chi la thub6 sung. Nhung giao dvc truyen thong lc;i.i lam nguoc
l?i, lc;ti COi tri thuc Va hQC ti\lp la ml,lC tieu CUOi Cung, Va the la
tai nc;i.n da xay ra v6i con tre. Chung r�ng, rat
ta biet t i nhieu a

rn;m deu bcit nguon tu day.

h
Cong vi¢c cua c ung ta chinh la cho tre m(>t moi truang
phat trien tot, day la m(>t cong vi¢c rat kh6 khan.
Xuat phat tu nguyen tcie, moi tru&ng ctta tre can Sl,1' tv do,
d�p, chan t h lJC, tl,1' nhicn, trong d6 dieu ki�n cot loi c inh la h
giao vien. Ciao vien la m6i tru&ng quan tr9ng nhat. V{J.y thi
m(>t giao vien nhu the nao m6i c6 the giup tre phat trien?
Montessori nhan mc;i.nh ding: "Moi truang phai c6 sue song,
giao v en p hai tv hoan thi¢n ban than minh
i gia vien . . . Neu o
khong chtu tha doi minh, thl khong the tc;i.o cho tre mot moi
y
truang e6 sue song". Di�m nay d�c bi�t quan tr9ng. Nha bc;i.n
t6i sc;i.ch se, g9n gang, ngan ncip, tr{J.t tl!, gian, sang
c6 don
sua . Tat ca nhfrng di�m nay deu phu hc_yp v&i tie
. . u chuAn
Montessori, nhung rnoi khi den nha h9 t6i c6 cam giac deu
kh6ng thoai mai. ay bao: "Vi con gai ta, c� nhat dtnh pha i
Co u
tirn cho to nguyen nhan". Sa u t6i bong nh�n ra, toi n i
do, 6 :

"Hinh nhu nha ci\lu thieu sue s ng ay bao: "The cluing

o ". Co
to khong phai la song sao?". Toi n6i: ''Cac ci\lu c6 tv minh
Sl,1'
t uang thanh khong?". ay tram tu, sau d6 nghi ngo
Co hoi:
to phai tv truemg thanh D6 c inh la
r

"Chung sao?". h dieu

Montessori da n6i, neu eu(>c song ct.la mot ngurn truc'mg thanh
kh ong th ay doi, thi ca tinh cua ngurn ci6 se rat cling nhcic. M<)t

270
 CHUONG 20: I.AM THE NAO DE TAO M<)I TRUCJNG TOT

ngum khong chiu thay doi thi se khong c6 qua trinh h,r tru6ng
thanh. Khi b?n thay d6i, b?n giong nhu m()t dong song khong
ngimg chay. B?n phai la mot dong song chay, neu khong b?n
se khong bao gia cam nh�n duQ'C con minh.

Giao vien chinh la dong song chay trong moi truemg nay.
Khi giao vien khong ngimg phat trien ban than minh, ca moi
truemg se tro nen c6 sue song Trong "Jean Christophe", Romain
.

Rolland c6 nh<'ic Uri m()t ngum hang x6m lam giao vien, ngum
d6 hie nao ctmg quay nhu con thoi, het ngay nay qua ngay khac,
nam nay qua nam khac, luon luon b�n r()n, khong bao gia thay
doi. Dieu nay khien ngum ta cam thay th�t bi ai. N6 dem den
cho ngum ta m¢t cam giac, duemg nhu lam giao vicn la phai nhu
the, nhung m¢t giao vien Montessori tuy¢t doi kh6ng duQ'C nhu
v�y. Tat ca giao vien & truang chting toi deu dang khong ngimg
phat trien. Tat ca mc:;>i n gum deu n6i ding, gia o vien cua chting
toi lu6n thay d6i, neu kh6ng thay doi, co kh6ng the mang l?i
cho tro m¢t m6i truang c6 sue song .

Toi biet, rat nhieu b?n hc:;>c xa nhau may chl,IC nam, g�p lc;i.i
nhau lu6n n6i: "C�u van the! " . Th�t kh6ng biet nen cam thay
vinh dt,r hay bi ai, vi tr?ng thai cua mot con ngum khong nen
la nhu v�y. Ca qu a trlnh tu ltic sinh ra cho den ltic mat d i la
mot qua trlnh khong ngimg hoan thi¢n, kh6ng ngirng tl,f
tru6ng thanh, cho du la da sau tuoi ba muai (b&i vi c6 rat
nhieu ngum sau ba muai tuoi se khong tiep tt:1c tru6ng thanh).
Khi br;i.n d em tinh yeu cua minh cho ngum khac, cho con cai,
cho bc;m dm, cho xa h¢i . . . ca CUQC d m b?n se thay d6i. Giong

271
TON TrnJY TUYET

nhu Russell<» da n6i, con ngum khi rn&i sinh ra giong nhu mot
giQt nu6c ngung h,1 trong khong trung, r6i tr& thanh gi9t rnua
hay bong hoa t u y et rai x u on g nui cao va dat rong; 1;;1. i giong
nhu nhfrng bong tu yet tren nui cao, tan ch ay hoa vao don g
suoi nh6 chay xuong; den thOi nien thieu, dong suoi ay ngay
m(>t 16n r(>ng, cu6n c u (>n chay xiet; den thm thanh nien h(>i h,1
tha nh d ong song gao thet chay ve xu6i; den thrn trung nien
tr& thanh d ong tru6ng giang hien hoa, song r(>ng nu&c nhieu;
den khi ve gia, dong chay ay tr& nen khoang d<;tt hien hoa, sau
cung do ra bien l6n. Tr<;tng thai phat trien cua mot con ngum
nen la nhu v?y. Khi con nguOi c6 duqc tr<;tng thai phat trien
nhu the nay, m6i truemg ma c on ngurn t<;to ra cung song d<)ng,
d�y sinh khi .

Trang mc)t moi tru&ng gia u sue song, con tre QU<)'C ti! do
phat h uy m9i ti�m nang c ua minh. Neu b�n t�o ra mc)t moi
truang khong c6 sue song, moi truang ay se kim ham con tre
pha t trien, b6i \Ti a trong moi tru&ng nay, chinh bi;in cung
khong the cam nh�n du<;rc SI! tru6ng thimh cua con tre. "Ciao
\Tien phai c6 th ai de) c6i mav6i cu<)c song". Neu giao Vien cung
trucmg th anh dmg con tre, co se c6 th ai de) cm ma v6i ban than,
v6i con tre va v6i ca tr�ng thai cuc)c song, co biet cha d<;ri con
tre. Con nei1 co dr.ing yen, co se khong the nh�n ra Sl! thay d6i
c ua con tre.

(" ) Bertrand Arthur William Russel l, Ba tu6c Russel l III (1872 -

1970): m()t triet gia, nha logic h9c, nha toan h9c nguOi Anh.

2 72
 CHUONG 20: I.AM THE NAO DE TAO MO! TRU(JNG TOT

Chi khi giao vien thay doi, giao vien m6i cam nh�n dUQ'C
sv thay doi cua tre. Tn,mg thai cuc)c song c6 sue lan truyen, sue
hut 16n l a o nhat. Moi khi di qua mc)t bong cay ram mat, khong
khi mat me ua den d6 cho chung ta mc)t cam giac th�t d�c bi�t.
Cam giac d6 la cam gia c ct'.ia sinh m�nh v6i sinh m�nh, mc)t sv
tuong dong, m()t sv hai hoa, m¢t sv truyen sue m?nh, cho di
sue m<;inh. Hay thu xem, nhfrng hie tinh than b?n khong vui
nhat, clwy vao rung sau, ho�c ch<;iy vao du6i tan cay, dilng 6
d6, b?n se cam thay tinh than cua minh on dinh hon h�n. B?n
nh�n dUQ'C dieu gi tu bong cay? 86 la nang l uQTig. Khi b?n cam
thay kho ki�t tam tu, kha nang nhat, hay ch?y vao r-Lrng sau,
b?n se c6 nhfrng linh cam m6i. Neu tr;;mg thai clla h(;ln rat m?nh
me, b<;in van l uon khong ng-Lrng phat trien, b;;in se cho con tre
mc)t moi truemg giau SUC song, con tre CO the cam nh�n dUQ'C
moi truemg khong ng-Lrng phat trien ay tu chinh ban than b?n.

Con tre cam nh�n nguon nang lm;mg tu dau? Nho c6 tinh
yeu cua chung ta, tre se c6 cam giac an toan de phat trien ban
than minh. Neu chung ta khong cho tre day du nang luQ'llg cua
tinh yeu, tre khong the phat trien tot.

Con tre la m¢t b¢ ph�n cua tv nhien, khong giong nhu

ngum 1611 chung ta da xa rm tv nhien, cang ngay cang each xa.
Vi d9 nhu con tre choi v6i ch6 mco, rat than thiet, rat gan gui.
Cac con v�t cung khong de phong, khong tra dua tre. Tru&c
day, nha toi c6 nuoi m¢t con meo, dau tien quan h� gifra meo
Va con toi rat tot. Khi con toi hon 1 tu6i, con hay dm duoi nhac
con meo lcn, ho�c cum ca lcn con meo. Doi v6i con toi, con meo

2 73
T6N THW TUYET

khong khac gi con ngl,l'a, con meo bt n 6 giay vo den n6i "tinh
than phan li�t". Meo cu th ay cu c?u o dau thi l?p rue tron ngay.
Con t6i di khoi, meo m6i bo ra, nc\m tren ban cua ch6ng toi,
nhin ch 6ng toi viet sach, hoc}c la h! choi m(>t hie. Khi can phong
hoan toan yen tinh, CO m(>t chu meo 0 do cang khien cho Sl,l
yen tinh them sa u s<'ic. Dieu l;;t la meo khong he tuc gi?n v6i
tre con, n6 khong he tra diia con trai toi, n6 chi tron ma khong
cao, khong b<'it. C6 nhfrng hie, chting toi con Joi ca meo va
ngum tu trong gam giuemg ra cung m(>t hie.

Montessori n6i: "Tre em la m(>t p h an cua tl,l' nhien". Hay

nh6 ky, tre em ton t;;ti nhu mot phan cua tl,l' nhien. Tre em phai
nh?n due.re m(>t phan uu tu nhat tu tinh than cua ngurn l6n.
Chi khi giao vien ciing tru6ng thanh, con tre cam nh?n duqc
dieu d6 tu ban than giao vien, d6 m6i la m6i truemg va tr�mg
thai tot nhat cho tre. Den tuoi 40, th?m chi la truoc d6, ngurn
16n da tu b6 ly tuang va hy v9ng cua minh, dieu d6 cung c6
n ghia la tu b6 sl,l' phat trien ban than. V;;tn v?t deu dang phat
trten, t;;ii sa o m<)t con ngurn ngi.rng phat trien l;;ii duqc coi la
b inh thuemg? Khong phat trien c6 nghia la sa slit ve tinh than,
c6 n ghia la khong con cam giac v6i the gi6i nay, c6 nghia la
chting ta khong con nhfrng niem vui dich thvc. Khong con
nhfrng dieu can ban ay, thi cu<)c song cua chting ta con c6
nghia ly gi v6i con tre?

Ch� d1a bi;m gai toi, khi ket hon khong duqc m� ch6ng mua
cho chan len. Nhfrng nam 50 ct1a the ky XX, Trung Qu6c van
rat ngheo, m(>t chiec chan toan len rat quy. Chiec chan len ay

274
 CHUONG 20: LAM THE NAO ofl. TAO MO! TRUONG TOT

cung nam thang cung bien thanh mot noi khuc mlic trong long
chi. Suot may Chl,lC nam nay chi ccln cai nhau v6i chong, cau
chuyE:n cai chan len l;;ii duqc nhc'ic t6i. Bay gia dieu ki¢n da tot
hem, thua sue mua mot cai chan len khac, nhung khong duqc,
phcii la cai chan len nam ay. Tr;;ing thai tam tri va CUQC song
ay, ro rang la cua mot dua tre 3 tuck Mot ngum phl,l mi nhu
the kh6ng bao gia c6 the tr& thanh mot ngum me tot, mot
ngum vq tot. Ngum phl,l nfr ay san sang tranh cai v6i con vi
mot vi�c nh6, duang nhien la ngum 16n se gianh phcin th�ng.
Phan l6n nhfrng nguOi lam cha me c6 khuynh hu6ng b;:;i.c dai
con cai deu la nhfrng nguOi da g?p bat h;;mh & tuoi au tha. HQ
khong the hieu t;;ii sao con tre l9i lam nhu v�y, hQ khong the
khoan dung con tre, va ho cang th i ch b�t ep con tre han. HQ
da mat di kha nang tim hieu, cho du la doi v6i con tre hay la
doi v6i ca the gi6i nay.
Vi the trong thvc tien giao dl,lC cua chung t6i c6 rn<)t kinh
nghi�m, neu cha me kh6ng tan dong quan ni�m giao dt,tc
Montessori, chling t6i se kh6ng nh�n con cai ho. Chung toi biet
r�ng, khi cha me khong tan dong quan ni�m giao dl,lc nay, h<;>
se chi trich truoc m?t con, con tre b1 cha me am th!, se khong
the chung song hai hoa v6i m6i truang. Vi dl,I truang chung
toi c6 mot tre, be duqc chuyen tu truang khac den. Sau khi me
be tim hieu ve phuang phap giao dl,lc nay thi dua be den day.
Nhtmg bo be va ong ba be deu phan doi. Vi be duqc chuyen
ru truang mam non truyen thong den nen be ra't thich Sl,l' tl,l' do
& nai day, ngay nao be cling choi rat vui ve, chai xong thi an,

275
T6N THvY TUYET

an xong thi choi, kh6ng he vao 16p h9c. Day la hien tuQTig binh
thu6ng cua nhung tre rn6i chuyen tu tru6ng truyen thong vao
truc'mg Montessori. Nhung khi be ve nha, de lay long ba, be
n6i c6 kh6ng cho be an, kh6ng cho be uong sua, khong cho be
ngu. M� be den hoi, thi co giao rat ng�c nhien, n6i: "Ngay nao
con an xong m(>t bat em cling lay them cho con bat thu hai, con
an rat tot ma". Toi da di h6i rieng co giao, c6 giao n6i be c6
th6i quen n6i d6i, sau d6 t6i phat hi�n ra vi ba cua be phan d6i
phuang phap giao dt,lC nay, nen be n6i v�y de lay long ba. M(>t
dua tre nhu v�y, be se biet dl,la theo thai d(> va yeu cau cua
nhfrng thanh vien trong gia dinh ma n6i doi de lay long m9i
ngum. Cu nhu v?y, thi cho du co giao c6 c6 g�ng den bao
nhieu thi be van phat trien rat ch?m, nhan each van phan li�t.
Sl! phat trien cua con tre chtu Sl,f anh huang 16n tu gia dinh. Vi
the, chung toi khong nh?n nhfrng tre nay. Sl! am th! cua nguOi
16n rat n�ng ne. Vi dt,1 nhu tv do, c6 nhfrng cha m� n6i truang
qua tl! do, nen rat nhieu tre em hoi: "M� oi, tl,l do la gi ha m�?".
Dieu nay khien con tre cam thay nghi nga.

M¢t con nguOi khong tru6ng thanh thi rat ngoan c6, c6 the
hQ khong chtu thay doi m(>t quan ni�m tu mum may narn
truoc. Con nho m(>t lan, t6i c6 n6i v6i m¢t b�n h9c cua minh
r�ng, nuoi con can phai hieu con, yeu con, tv tay charn s6c con.
Co ay nha nguOi tr6ng tre trong con, nen c6 ay n6i: "Thue
nguOi trong tre nhan him, nguOi ta vira nau com, vua tr6ng con
cho". Toi n6i v6i co ay: "Con la con cua c�u, c�u kh6ng the de
nguOi trong tre thay the vai tro dia ngum rn�, dieu d6 c6 nghia
 CHUONG 20: LAM THE NAO DE TAO MOI TRUONG T6T

la m� va con dang c6 mc)t khoang each rat nghiem tr9ng" . D c;to

ly nay VO cling dcm gian.
Tru6ng hoc phai chtu trach nhi�m doi v6i tien do cua con
tre, doi v6i to chat cua ca dan tc)c. Chung t6i phai c6 nhung
giao vien tot nhat, phai tc:io cho tre mc)t moi tru6ng nha n van
nhat, day dlng la nguyen t<>k c ao nhat. Tren thvc te, khi
cht.ing t oi cl19n giao Vien, Chung t6i luon mong muon ngum
n ay c6 duqc mc)t trc:in g thai tinh than tot nhat, giao vien ay
phai tv giac, khong ngtrng va m c:inh dc;tn pha t trien ban than
minh. Neu bc;tn pha t hi�n ra mc)t sv v�t d a giup d6' cho minh,
b(;ln phcii ngay l�p tuc n�m b�t SlJ V�t ay, b6i Vi n6 CO the thay
doi bc;tn. Lien h,ic n�m bM, lien ty.c n�m b�t, mum nam sau,
b(;ln se thay d 6i hoan toan, b ?n phat hi�n ra minh da vuqt xa
nhling ngum xung quanh minh. DuQ'C nhu v�y b(;ln se tro nen
uu hl, neu b;;m uu tt.i, se c6 mc)t ngay b1;m thanh c6ng. Bc:in hay
kien dtnh niem tin nay. Xa hc)i nay se dung nhling ngum uu
tt.i nhat. Xa hc)i khong dung bc;tn, ch�c ch�n la vi b1;m con c6
m(>t nhuqc diem chet ngum nao d6. Toi luon quan sat ky
nhling con nguOi va nhling sv vi�c 6 xung quanh minh, t6i
phat hi�n ra, nhilng ngum tai hoa r6 net ma v�n khong duqc
tn;mg d1,mg la vi ban than nguOi d6 con nhling nhuqc diem
chet ngm'Yi khac. Vi the khi b(;ln tin vao ban than minh, nang
cao ban than, b(;ln se tim duQ'c vt tri thich hqp v6i minh, b"m
se c6 the d�t minh vao vt tri ma b;;in cam thay thi ch.
Neu nguO:i 1611 c6 the khong ngimg thay doi ban than
minh, cht.ing ta se phat hi�n ra chung ta da tiep thu duQ'C bao

277
T6N Tm,JY TUYfi.T

nhieu phcim chat tru tu tu con tre Vi con tre cua chung ta chua
.

tirng "nhi�m SlJ dOi", khong nhfrng tre rnong cha duqc phat
trien, ma dong thOi tre ding phan anh nhfrng van de cua nguOi
l6n chling ta. Vi dl;l hai dua tre tranh nhau m<)t cai mu, danh
l<)n nhau. Mot lat sau dua be d6 l�ng le den phia sau dua kia,
co giao nhin thay thi ch<)t d.r;i: "Thoi chet, con dm cai gi ra danh
b?n the kia ?". Nhung khong phai! Be mang cai mu d6 ra, d(>i
cho c�u b;;m 6 phia tru6c, va con dt1ng d6 ngi'.im nghia m(>t hie,
r6i di! Nhtmg ngum lcm ch1ing ta l;;ii n gh i r�ng c�u be di bao
thu D6 la m<)t vi�c nh6, nhtmg chilng minh r�ng du it du
.

nhieu nguOi 16n chling ta da quan ni�m nhu v�y. Tren thvc te,
neu b<;in nhin ngum khac v6i m<) t tam thai tich Cl,TC, b,;;tn Se cam
thay the gi6i nay v�n tran dAy hy vc.mg.

The nen, co the llJ phat trien ban than Ia mot phAn quan
trc;mg nhat khi theo duoi phucmg phap giao dl,IC nay. Chi c�n
b.r;in khong ngirng phat trien ban than, b<:m se d.r;it duqc m(>t
trinh d(> nhat dfnh. Vi the, Montessori n6i: "Giao vien c6 the
tharn dl.,f VclO nhting thay doi lien t\JC trong CUQC song CUa con
tre hay khong, mau ch6t la a day".
 Chuang 2 1

,,/ � A � ' I ) ...,

VAN DE TAM LY VA SINH LY CUA "AN"

, - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - , ,
I

An l a m(>t linh V\,l'C quan trc;mg cua phat trien tam ly va trf '
Ive thrn kY dau cua tre. An c6 the phat trien nang Ive trf tu�.
xay dvng y chi va sv tv t6n. Vi dl,l khi chung ta dua tre di mua
do, neu bi;m giao cho con tre quyen "ll,l'a chc;m", tre se biet
lo�i bo bao nhieu nhCmg thvc pham hap dan ben ngoai de
h,.ra chQn thu tre can nhat, day la m(>t qua trinh xay dvng y
chi. Nhung, tren thl!C te rat nhieu cha m� da muon can thi$p
vao quyet dinh cua con tre. I
\
' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -'
 6 nhi eu ngum lam cha m� cho r�ng con minh th?t ich
C ky. Khi tre an cam cung ngum l6n, neu c6 do tre thich
an, cho du ngum khac ding thich, thl tre van khong them nghi
den ph�n ngum khac. Hi¢n tuc;mg nay chl1ng t6 dieu gl?

Lt.ic nay, con tre chua c6 y thuc "d1;10 due", nen cang kh6ng
biet the nao la "ich ky". Montessori cho r�ng quan ni¢m d?o
due dugc thanh l?p sau khi tre 12 tuoi. Do an rat quan trc;mg
v6i tre, la ca the gi6i cua tre, tre chi than nhien va thanh thvc
SU dt,mg ban nang tv nhien cua minh, giong nhu nhan v?t
trong "Tinh yeu CUQC song" cua Jack London<·>, sau khi trai qua
tr?n d6i thua song thieu chet thi tr& nen beo den kinh ngum,
khAp ngum giAt d�y banh mi kiem dugc tu khcip nai. Kinh
nghi¢m d6i an khien anh ta the hi¢n ro ban nang.

Nhung khi hon 2 tuoi, con tre da c6 y thuc ve "v?t nay",

"v?t kia", "cua con", "cua b?n", "cua mc;>i ngum". Cung c6 the
n6i m¢t each don gian la, tr e da c6 "quan ni¢m tu hfru" va
"quan ni�m cua chung". Tre biet cai gi la cua minh, cai gi la
cua ngum khac. Ltic nay, nen xay dvng cho tre quan ni¢m d?O
due la khong duqc d<)ng den do cua ngum khac, va do cua

(*) Jack London (1 876 - 191 6) nha van My n6i ti eng v&i tac pham
,

"Tieng gQi nai hoang da", "Got siit", "Tinh yeu cu<)c song", "Nanh tr�ng".

280
 CHUONG 2 1 : vAN DE TAM LY vA SINH LY CUA "AN"

minh thi c6 the thocli mai su d\mg va cho nguOi khac mm;m.
Khi tr?t h,t nay (c6 the chua hinh thanh quan niem) dUQ'C thanh
l?p, d ay se la mot chuAn ml,l:"C CO' ban trong CUQC song, va cung
la mam m 6ng cua d c;i. o due .
An la mot linh Vl,l:"C quan trong trong vi ec xay dl,l:"Tig tam
ly va tri ll,l:"C thOi ky d a u cua tre. An c6 the phat trien kha nang
tri tue, xay dl,l:"Tig y chi va Sl,t tl,l:" ton. Vi dv nhu chung ta da.n
con tre di mua d6,.neu bc;i.n giao cho tre quyen "ll,ta chon", tre
se biet loc;i. i b6 bao nhieu thl,l:"c phArn hap da.n ben ngoai de
chon thu tre dn thiet nhat, d ay chinh la qua trinh xay dl,tng
y chi. Nhung tren thl,l:"C te, rat nhieu nguOi lam cha m� muon
can thi�p vao quyet d tnh cua con tre. Con mu on mua thu nay
thi b6 m� lien n6i: "Con dling c6 l ay thu nay, an khong tot
dau, thu nay rn6i ngon". Dv do con tre mua thu ma minh cho
la tot. Ket qua la da mua, nhung tam tr�ng tre khong tot,
th�m chi la dau kh o . Thl,tc te la con tre luon danh gia cao
nhfrng thu ma chung ll,l:"a chc;m .
Tv Iva chon la tieu chi de con tre y thuc duqc Sl,l:" d(k l�p.
Khi xuat hien S\,l:" d<)c l�p nay, duqc nem trai va ting d1,mg, con
tre se cam thay VO cling vui mimg va hung phan. Qua trinh
rnua nay rat c6 ich cho con tre. Nhung con tre ciing se de dang
cam thay bi ngan tr& va kim nen, b6i vi & day lien quan den
"van de kinh te". Toi thu6ng n6i v6i cac b�c cha m� the nay:
"Bc;i.n chon di, bc;i.n dung s6 tien nay de cho con m<)t tam trc;i.ng
VO cimg vui ve giup con phat trien hay la SQ' lang phi so tien
nay, nen b a t con mua m<)t thu do ma bc;i.n cho la thvc d\mg v6i

281
TON Tm;v TUYET

con hem". Chun g ta phat hi�n ra la rat nhi eu nguc':Yi h,ta ch on

so ha i .

"An " c6 nghia Ia Sf! phat tri�n ve tam lj va tri ]f!C c16i v&i
tre, Ia each nhifi. n th uc SI! v� t qua du&ng mi¢ng, nghia la SI! t�r
t'6n, nghia fa sv 11,la ch9n1 nghia la sv hinh th anh j chi. Vi the
an Va chm Ja hai nhi(!m Vl,I chfnh CUa tre con.

Neu tre khon g CTUQ'C th6a man ve vi�c "an", chrlc ch � n si,r
ti,r tan cua tre se khong UU<;YC phat trien, kmg t'l;T ton cua tre
khong cao. Tre se thu6ng xuyen nhin do an cua nguOi khac, c6
nhun g h ie kh6ng vi th oa man ca i bl,mg cua minh, ma hoan
toan chi la th6a man cam gia c cua cai mi¢ng. Cung giong nhu
nhfmg dua tre m6i sinh cam nh�n the gi6i b�ng vom rni�ng,
cai gi con cun g cho len mi¢ng. Luc nay tre muon nh�n thuc
n hli'ng thu 6 ben ngoai, ma th on g qua duemg mi¢ng, an tro
thanh dieu ki�n de tre phat trien. The gi6i nay rat phong phu,
nguc':Yi l6n cung thich "nem tra i ", c6 nhli'ng hie chi an mot ti roi
th6i, c6 hie chi muon mua, mua v� ma khong lam gi . Lau dan,
tv nhien ngum l&n se hieu CTUQ'C nhung thu d6 la the nao.
Ngu0i. 16n con nhu v�y, h u 6ng ho la tre nh6. Ngan can tre nem
trai, cung gi ong nhu ngan tr6 cluing ta nhin thay the gi6i dang
gan trong gang tac. Hay co g<'l.ng th6a man m9i nhu cau cua
tre tu 0 d en 6 tu oi , tre se kh6n g vuqt qua nhli'ng dieu tre ccin.
Ghi nh6 la, co g�ng thoa man tre.
Cach tot nhat chinh la m o t tuan cho tre mua mQt thu. C6
dtnh th m gia.n, vi d9 ch u nh�t, v�y thi chu nh�t hang t u an
hay dua tre di sieu th�. C h ung t6i tung h�n ba, b6n gia dinh
 CHUONG 2 1 : VAN DE TAM LY VA SINH LY CUA "AN"

lam thl,l'C nghi�m, sau mot thOi gian dai, chting toi phat hi�n
nhfrng thu cac con mua cling khong qua ba muoi t� (m¢t tram
nghin ti�n Vi�t). Bc;in cho con tv do, cho con ch9n Iva, khong
can thi�p. Toi thuang xuyen lam thl,l'c nghi�m nay v6i con trai
minh, phat hi�n thay con chi dung khocing hai muoi t� la thoi.
Toi hoi con c6 can nfra khong, chau n6i: "Thoi 9 ! " va thoa
man ra ve. Moi tuan mot Ian, chau khong xin do cua ai, cling
khong them thu6ng do cua ai, VO cung tv tin. Nhin dang ve
con tre tran d ay tv tin Ilic xach do va mua do, th?t V O cung
ngay ngat .

Theo toi, dieu ki�n kinh te cling khong anh hu6ng den sv
phat trien cua con tre, tien nhieu tien it khong quan tr9ng, bc;tn
c6 the can cu vao dieu kien kinh te cua minh de quyet dtnh so
ti�n tre duqc tieu. Mau chot cua van de n�m & cho b<;tn c6 giao
cho con quyen h,l' do h,za ch 9n hay khong?

Tren ban an, each an cua tre con va ngubi 16n cling hoan
toan khac nhau. Ngubi 16n thich cac m6n tren ban an phcii da
dc;ing, de thu moi m6n mot ti. Tre con khong nhu v?y, c6 hie
tre chi an mot m6n roi thoi. Co hie con tre thich an thtt, an mai
khong thoi, roi mot ngay th�m chi la ha i ngay khong an gi ca.
NguOi l6n btit dau lo Mng, nghi du m9i each bcit tre an. Nhieu
khi tre cling an de an ui ngubi l6n, ket qua la tieu h6a khong
tot, bi sot, bi viem arnidan. Chung ta thu nghi ve con h6 m a
xem, sau khi an xong m<)t bua thtt, n6 phcii nghi may bua, chi
uong riu6c, bao gio d6i m6i an. Toi tin la dc;i day cua tre khong
the tot b�ng d<;t day cua h6, tc;ii sao khong de tre tieu h6a het
TON THlft TUY:FT

cho thtt da an? Toi de y thay con minh cung nhu v?y, c6 bua
an het ca dia thtt, c6 hie chi an m(>t bat com, c6 hie chi an rau.
Nhung neu xet tren ca tuan, luc;mg thuc an cu a chau tucmg doi
can biing. Chau kh6e mc;tnh, vui ve va it om.

Qua trinh quan sat lau dai khien toi nh?n ra rcling, ca the
con tre ttJ biet d.6i no va c6 the tl:l dieu tiet. Tre c6 the d.ieu
chinh ket cau cua thuc an qua cam giac cua CO' the minh. Vi the,
t6i thu6ng xuyen de cac loc;ti thuc an khac nhau tren ban cho
con ttJ ltJa chQn, th6i gian an va th uc an cua minh. Dtrng de
con tre phai n6i v6i nhau r�ng: "Chung minh kho th?t day,
vua phai an vua phai ngu".
 Chuong 22

,/ � ) ) \ A

VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

------------- ---------------------------------------- - - - - - - - ,
/ '
Trong m<)t so nha tre truyen thong, tre kh6ng dll'Q'C t\!
do hoc;it d(mg trong phan 16n th(>; gian ma phai ngoi rat quy
cu de nghe giao Vien giang bai. Nhuv�y, tre mat t\,f do, mat
di CO' h(>i tv phat trien ban than. Vf d1,1 m(>t d\Ja tre dang muon
di nghich m.r6c, nhung co giao lc;ii b�t tre ve tranh. Khi nguy�n
v9ng va hanh d(mg cua tre kh6ng thong nhat, tre kh6ng the
t�p trung ve tranh, v�y tre lam the nao? Tre b�t dau tu6ng
tuQ'll g , dung sv tu6ng tuQ'll g de bu d�p nhCmg hoi;it d(>ng
mlnh khong the thvc hi�n. Tre tu6ng tuc;mg mlnh di nghich
nu6c:, ho�c nghf ra m<)t cau chuy�n de an ui ban than. Lau
dan, tam sue va ho9t d<)ng cua tre bi tach rm nhau. "Con
ngurn bi phan li�t".
' , ____ ______________________ _ _ ______________________ ______ _ _ _ _ ,
 ontessori n6i: "Kinh nghi¢m cho thay, sv phat trien
Mbinh thu6ng cua con tre se lam bien mat nhfrng th6i
xau, khong chi don thuan la nhfrng gi van bi cho la khiern
khuyet ma con ca nhfrng phclm chat chung ta van lam tu6ng
la tot d�p " . "Nhfrng phclm chat van lam tu6ng la tot d�p" 6
day chi nhfrng "thay doi bat thu6ng" ma chung t6i muon n6i
den. Montessori n6i: "Trang nhfrng phclrn chat da bien mat d6,
kh6ng chi c6 sv lu(>rn thu()m, kh6ng p hvc tung, luc'Yi. bieng,
tham lam, tv cho minh la trung tarn, hay tranh cai va kh6ng
on dinh ma con c6 ca nhfrng cai gQi la 'tu6ng tm;mg mang tinh
sang t9.o', ke chuy�n tu6ng tm;mg, nh6 nhung nguc'Yi. khac, tro
choi, thu�n theo ... " .

Trang m�t rat nhi�u nguc'Yi., ke nhfrng cau chuy¢n trong tri
tu&ng tm;mg, vui ve, kh6c 16c, dau kho v6i cau chuy�n cua
rninh la nhfrng ho?t d¢ng giau tri tu6ng tuQTig va sue sang tc,to.
Montessori cho r�ng, day chinh la nhfrng thay doi bat thuc'mg
cua con tre. Montessori n6i: "Nhfrng con ngu6i cua horn nay
chua nh�n thuc dung d�n ban chat cua con tre".
Montessori chi ra tarn diem trang nhfrng thay d6i bat
thu6ng cua con tre. Ba n6i: "M(>t khi con tre xuat hi�n nhfrng
thay doi bat thuc'mg, tre se thay doi, c6 the khien tre toan tam
toan y v6i mot so ho?t d¢ng the lvc khi tiep xtic v6i nhfrng hi�n
tm;mg cua the gi6i ben ngoai".

286
 CHUONG 22: VAN of. CUA CON TRE TU DAU?

Tat ca nhfmg nguyen nhan da.n den thay d6i bat thuemg
nay la vi tre khong duqc thvc hien nhfrng ho;;i.t dong binh
thuemg cua minh. Truck day toi da n6i "thvc the h6a" la ffil,l.C
dich phat trien cua m6i tre. Nhung khi phoi thai tinh than cua
con tre can phat trien v a chu�n bt phat trien, thi bt nguOi 16n
ngan can. Ra lenh cho con tre ngoi tru6c ban h<;>c, nghe co giao
giang bai, khong cho tre lam nhfrng viec tre muon lam, lau dan
se t� o thanh nhfmg thay d 6i bat thuang 6 tre.

Montessori n6i: "Tat ca nhfrng thay d6i bat thuemg 6 tre

deu c6 mot can nguyen - tre khong the thvc hien ke ho;;i.ch phat
trien cua ban than, thOi ky phat trien cua tre g�p phai m6i
truemg kh6ng thw).n lQ'i. Le ra nang luqng tiem tang cua ban
than tre phcii duqc thong qua qua trinh thvc the h6a de the hien
ra ngoai".

Montessori n6i: "Khai niem thvc the h6a c6 the coi nhu
mot chi da.n de gi<ii thich tinh chat rua vi�c thay d6i bat thuang
6 con tre: Nang Ive tam ly phai duQ'C thvc the h6a trong qua
trinh vi;ln d()ng . . . ". Ba da giai thich trong cuon "Bi �n tre tha"
(The Secret of Child hood) nhu the nay:

N(Ji tam con tre c6 m(Jt m;Jt ma tam ly, m;Jt ma tam ly ay
chinh la phoi thai tinh thjn ma chz.ing ta da n6i 6 tren. Chinh
con tre phai la ngu&i ly gicii m;Jt ma ay trong qua trinh phat
trien tir 0 den 6 tu6i cua tre, ngu&i ]{m khong c6 kha rn'ing va
khong thelygiai m;Jt ma nay. Khi con tre sip tiep qin m!Jc tieu
nay, m;Jt ma tam ly nc)i t�i c1.ia tre se n6i v6i tre: Hay di tiep
c;Jn fil!JC tieu nay, cogcfng het sue vi vi�c nay. Luc nay tre phai
TON TH{,N TUYET

buac di, nhung ngu&i Jan l<:Ji ngan tr&. C6 the tre se da'u tranh
de fhl!C hi�n ffi!JC lieu cua minh, nh1.111g kha nang cua tre yeu
6t, khi tre khong the lam duqr: vi�c minh muon lam, tre se nghI
tre se Jam nhllng vi�c minh can Jam trong tri tu&ng tw;mg, tam
sr.ic va hoC;J t d(mg cua tre da bi tach r&i.
Trong truang mam non truyen thong, con tre khong d uqc
tv do ho�t d()n g trong ph an 16n thrn gian cua minh, tre phai
ngoi rat quy cu d� nghe co giao giang bai. D6 hoan toan la m()t
tr<;lng thcii dilng yen, nhan each bi phan liet. Lau dan, con tre
se tr& thanh m()t ngurn c6 nhan each khong thong nhat. Nhung
l oai ngu6i rat ky l<;l, cho du trong m()t moi tru0ng nhu v�y, con
tre cung nghi each de bu d�p b�n g nhfrng phuong thuc khac.
Vi dl,1 m ot dua tre dan g muon di ngh_!ch nu6c, nhung co giao
b�t tre ve tranh, khi nguy�n vc;mg va hanh d()ng khong thong
nhat, tre khong th� t�p trung vao vi�c ve tranh. V�y tre phai
lam the nao ? Tre b�t dau tuqn g tuqng, dung S\f tu&ng tuqng
d� bu d�p nhfmg ho�t d()ng tre khong th� tht,rc hi�n, tu&ng
tm;mg tre dang di nghjch nu6c .
Hien tuqng nay khong the la t� m thCri. T�i sao? Vi dv khi
dua tre muon di lam m()t vi�c, b�n kh ong cho tre lam, tri�mg
thai cua tre la: Toi se khong lam gi ca ma chi ngoi day dau kh6.
Nhung S\f dau kh6 ay khong the keo dai mai, the la con tre se
chuyen hu6ng sv chu y, tre khong dau khci nua, vi tre p h at
hien ra dieu d6 la vo v9ng, tre b�t dau suy nghi l ung tung. Tu
tu6ng la tv do, khong ai c6 the cam can n6i tu tu6ng cua m¢t
con ngu6i. Montessori n6i, neu con tre khong d<;lt duqc sv

288
\ CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

"thong nhat", cho du nguOi 16n chiem gifr dta vt chi ph6i, hay
la tre thieu d('mg h,rc, thi hai nhan to cau thanh la nang lrn;mg
tam ly va v?n d<)ng se phat trien theo hai duemg rieng, "con
nguOi da b! phan li�t".
Kh oang 2 tu6i, con tre se lien h,lc di tim kiem nhfrng thti
d9ng, c6 am thanh de chai. NguOi l6n cho ding nhu v�y th�t
nguy hiem, h9 ngan can con tre ma khong ghip tre nh�n thtic
va h9c each lam the nao de tranh Sl,l nguy hiem. HQ lu6n dung
mot thti khac de danh li:lC hu6ng S\f chti y cua tre, ma khong
tim each di:ly tre SU d\mg nhfrng dong tac chinh xac de d6i di¢n
v6i nhfrng dieu tre cam thay hUn.g thu. M6i lc\n ho':lt dong, tre
deu bt nguOi l6n dung m¢t thti khac de danh lC:lC hu6ng. Hanh
dong ay cua nguOi l6n se chi cho m(>t ket qua, la dan dan che
d?y di ph6i thai tinh than n(>i t':li cua tre, tre khong con biet
ban than tre dang muon lam gi. Trong qua trinh ay, tre se nay
sinh m¢t nhuqc diem chet nguOi: Hieu d()ng, khong the ngoi
yen m¢t phtit nao! Ban than dang chi d�n tre di lam mot vi¢c,
nhung m¢t ngo�i ll,lc l�i lien h,1c d�n dl;l tre di lam m(>t vi�c
khac khong phu hQP v6i mong muon cua tre. Montessori n6i:
Hien tuQ'11g nay g9i la nang luQ'11g tam ly va v�n d(mg khong
the thong nhat.
Trong long tre biet ro minh nen di lam mot vic;'!c, nhung
vic;'!c tre bi buoc phai lam l':li hoan toan nguQ'c l':li. Hi�n tuc;mg
nay thuemg xuyen ton tC:li trong the gi6i nguOi l6n cua chung
ta. Vi d1.;1 nhu mot nguOi that nghi�p, vi�c dau tien ma nguOi
d6 can lam la gi? Lam m6i minh, ra ben ngoai tim kiem cong
 I
TON THVV Tuvfr /

vi�c m6i. Nhrmg tinh hinh l?i kh6ng nhu v?y, anh ta 6 nha
xem ti vi va oan than. Trong long anh ta muon tirn vi¢c,
nhung nhiing vi¢c anh ta dang lam hoan toan di nguqc l<;ti
rnong muon ay. L<;ti vi dt,i chung ta thay m(>t hoc sinh thi truqt
d?i hoc, nguy¢n vong hang ngay cua em la lam the nao de 6n
t?p, de thi d6 d<;ti hoc. Nhrmg em cu cam den quyen sach la
l;;ti nghI ngqi lung tung, nhiing suy nghI lung tung ay da ngan
tr& em. Em kh6ng the on t�p, tam va h,rc cua em da b! phan
tach. Montessori g<;>i sv phan tach ay la du ngo;;tn trong tri
tu6ng tuc;mg.

V�y t?i sao 6 con tre l<;ti xuat hi¢n hi�n tuc;mg nay?
Montessori n6i: "Nhin tu ban chat thi khong c6 thu gi c6 the
bi sang t<;to ho?c mat di, vi the nang luc;mg tam ly cua con tre
khong phat trien theo phuang thuc n6 nen c6, ma hu6ng phat
trien hoan toan sai tam". Hu6ng phat trien cua con tre la nhu
v�y, khong duqc phat trien theo con duemg dung dlin thi se
phat trien theo con duemg sai lam, chu khong the n�m & v!
tri trung gian. Tr;;tng thai cua con tre ciing nhu v?y, neu tre
khong duqc ho<;tt d(>ng de thl,Tc the h6a theo dting quy d<;to
cua minh (ph6i thai tinh than), thi tre se bi kim nen. Montes­
sori n6i: "Khi nhiing rn'ing luc;mg tam ly nay 16n den n6i danh
mat diem cuoi cimg, roi d�o Choi khong ml,lC dich, n6 se tr&
thanh thay d6i bat thuemg".

Con ngurn phai c6 m(>t mvc tieu cuoi ci:mg, ru dau den
cuoi phai phat trien theo mt,ic tieu d6, tre con cang nhu v?y.
Mvc tieu nay rat ro rang. Nhung IIll,lC tieu nay luon ho?t

290
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

dong. Neu b�m kh6ng cho tre phat tri�n, cling c6 nghia la bc;tn
da can tr& m\IC tieu cuoi cung cua tre. Ngum Um n6i v6i tre:
"Hom nay con dimg hong lam tro d6!". Con con tre lc;ti n6i
v6i bc;tn: "M� oi, con rat muon, m� hay de con lam di! ".
"Kh6ng duqc, m� cam con day, dimg bao gia n6i v6i m�
chuy�n nay nua". Mot khi con tre phat hi�n thay chung
khong the thl,fc hi�n vi�c nay, chung se du ngoc;tn trong tri
tu6ng tuQ'llg, tre 16n nho deu nhu v;\iy ca. Montessori n6i:
"Ban than tam hon ph<ii duqc dieu khilc tir nhiing ho�t dong
the ll,fC tl,f phat". Nhat dinh bc;tn ph<ii hieu ro cau n6i nay, tam
hon ph<ii duqc the hi�n b�ng nhiing hoc;tt d¢ng the ll,fc tl!
phat, chu khong ph<ii la nghe theo ngum l6n n6i nen lam nhu
the na o Vi d\l tre con du6i 3 tu6i, con ph<ii di khiip m<;>i cho,
.

so m6, th;\im chi la d �p pha d& dc;tc. Luc nay, ngum 16n ph<ii
thu�n theo tl! nhien, chi d.n khong nguy hiem thi hay cu de
tre sa m6. Chi co nhu v�y, con tre mm thl,fc Sl! phat trien, tien
den S\l thanh th\IC. Neu khong, tre se tron trong tri tu6ng
tuQ'llg de tl! thoa man tam ly cua minh. Toi thuang n6i, khi
mot ngum bi thuong, neu khong c6 ai an ui, ngum d6 se tl,l
an ui minh, lay tay cham len lu6i roi cham cham vao vet
thuong, sau d6 tl! n6i v6i minh: "May th;\it la dang thuong!",
"May th�t la dau d6n!" vi khong duqc ngum khac an ui. Con
tre cling nhu v�y, khi m\IC tieu CUOi cung cua tre bi pha hoc;ti,
tre se tron trong the gi6i hoang tu6ng.

Mot so nguOi l6n chung ta cling v;\iy, chung ta biet ro la

rninh khong the thi do dc;ti h<;>c, m�c du Sl,f thl,fC nay da rat chan

29 1
TON THl,JY Tl.NET

tht,rc, nhtmg chting ta van co tv n6i v6i minh: Neu minh d6 d;;ii
hc;>c thi se the nao? Nghi rat nhieu, rat nhieu vi¢c. Th�m chi,
con nguOi ta c6 the chim d<'im trong sv hoang tu6ng ay den
hang may thang trOi, de an ui ban than minh.
Sv tu6ng tm;mg ay doi v6i con tre VO cung dang Sc;>', doi v6i
nguOi 16n lc:ii cang dang sg hon. Rat nhieu nguOi l6n chting ta
bu6i sang khong emu d�y ma n�.m i tren giuang nghi ngQi lung
tung. Tren thvc te nhfrng suy nghi ay ch�ng h� c6 ich gi cha hQ.
C6 nhfrng nguOi bu6i toi di ngti rat s6rn, n.'.im len giuang la nghi
ngQi lung tung. Nguyen nhan la do dau? D6 la vi th6i tha au
cua he;>, nang lm;mg tam ly v a v�.n d('.>ng b� phan tach nhau, lau
d<in sv phan tach ay hinh thanh m('.>t th6i quen, den khi he;>
tru6ng thanh, tr& thanh nhfrng ngum chi biet nghi ma khong
biet lam. Ciing giong nhu Montessori da n6i, ngum d6 se la m('.>t
nguOi rat da cam, rat lang mc:in nhung khong he c6 y chi. C6
the ngum d6 se n6i: "Toi thich tac ph�m van hc;>c, toi muon lam
m('.>t nha van". Nhtmg he;> khong c6 y chi, vi muon lam m('.>t nha
van, khong nhfrng can nang khieu, ma con can sv n6 Ivc va qua
trlnh lao dong gian kh6. H9 khong chtu l ao dong gian kh6 va
n8 Ive, tuc la khong c6 y chi. Vi the ca CUQC dOi he;>, c6 the ltic
nay thi thich cai nay, ltic khac lc;ii thich cai kia nhung khong lam
nen tro trong gi. Trc:ing thai nay cung chinh do vi¢c du ngoc:in
trong tri tu6ng tugng cua thOi ky au tha tc:io thanh.
Montessori n6i: "Khi nhiJng tam hon phieu d<J.t khong tim
thay aoi tu911g cong VifC Cua minh, n6 Se bj hap d,fo b6i 11.h ung
hinh anh va kj hi?u ".

292
 CHUONG 22: VAi'J DE CUA CON TRE TU DAU?

Chting ta nen nhin l?i de kiem diem minh, fun kiem nhiing
sai him trong phuong phap giao d1,1c cua chting ta. Khi nhiing
tam hon phieu d�t cua con tre khong tim duc;rc doi tuqng cong
vi¢c cua minh, c6 the tre se tim den hinh anh va ky hi¢u.
Chung ta hay nghi ve SlJ nghi¢p giao dl,lc ma chting ta dang
theo du6i, kh6ng nhiing kh6ng cho con tre c6 ca h()i ho�t d()ng
ma con co y, n6 Ive mang hinh anh, ky hi¢u d�y cho con tre,
de con tre du ngo�n trong tri tu6ng tuqng. B6i vi khi phfm 16n
giao vien cua chung ta giang bai cho tre, kh6ng phcii la cho tre
tl,f do ho�t d()ng de phat trien tam ly va tri tu¢, �a la thong
qua nhiing l6i giang cua co giao de tre du ngo�n trong tri
tu6ng tuqng. Vi dl,l de t�p lam van cua m()t h9c sinh l6p ba la
trong cay, CO giao ke cho hQC sinh nghe m('>t cau chuy¢n Ve
trong cay de h9c sinh ta vi¢c tron g cay. Con tre chua bao gic'Y
trcii qua vi¢c trong cay, chi CO the dl,l'a vao S\f dan dl,l CU a giao
vien va tri tu6ng tuc;mg hu cau cua minh de lam bai t�p lam
van tren.
M¢t ngum c6 y chi tu thm tho au, sau nay se c6 the doi m.;it
v6i m9i kh6 khan. Neu khon g ngum d6 chi c6 the dting ben
va nghi. Thay ngum khac la m duqc, h9 se nghi the nay: C6 gi
la hay ho chu, toi cling lam duc;rc, chi la t6i khong lam ma thoi.
Vi d1,1 nhfrng ngum cung thm v6i Columbo, ho n6i r{tng : "Phat
hi�n ra chau 11,1c m6i a? Chting t6i cling c6 the lam duqc". Cling
giong nhu vi�c thao tac do dung d?y hQC, dting ngoai nhin cam
thay rat don gian, phcii b<'it tay vao lam m6i biet minh v1,1ng ve
the nao. Nhin va lam la hai vi¢c hoan toan kh ac nhau. Giao

293
TON THt)Y TUYET

dl,lc Montessori n6i v6i chung ta: Qua trinh phat tri�n tam ly
va tri tue cua tre la m()t qua trinh ho?t dong, con tre thong qua
nhling ho?t dong cua minh d� phat tri�n tam ly va tri tue cua
ban than. Neu tre khong lam duqc di�m nay, tam hon tre se
du ngo?n kh�p noi, vi tre khong tim duqc thu d� hoc, tre se
cam thay dau kh6. Trong dau kh6, cung giong nhu Montessori
ttrng n6i: "Ch!u dl!ll g sv giay VO l? C di¢u nay khien con tre
dling ng6i khong yen, tre dang tran d�y SlrC song Va khong th�
kim nen minh, nhung khong c6 mt,ic dich".
Vi the m6i xuat hi¢n tinh canh khi be Chau Chau vua vao
truemg chung toi: Khi be vua den, be dm len m()t do v�t, con
chua lam xong, be l;;ii vlrt n6 xuong va cclm thtr khac, chua lam
xong l;;ii vlrt xuong. Co giao n6i, khi be nhin thay mot ml,lC tieu,
be bu6c t6i ml,lc tieu d6, thi c6 bay, tam ml,lc tieu khac dang
hap da.n be. Nhling ml,lC tieu lien t\,lC nay sinh d6 khien tam ly
va tri tu¢ cua be bi roi lo;;in. MQt dua tre ht k�t trong nhUn.g
h6n lo<;in se dllng ng6i khong yen, tre se VO cung hieu dong va
lo l�ng. Chung ta biet r�ng n6i lo l�ng cua nguc'Yi 16n cling la
tir day ma ra. Khi m()t ngum kien d!nh bu6c v� phia ml,IC tieu
cua minh, nguc'Yi d6 se khong lo l�ng. Nguqc l?i, khi mot nguc'Yi
khong biet minh nen lam gi, ho se hoang lo?n, se lo Mng. V�y
thi tat ca nhUn.g di�u nay cua ngum 16n den tu dau? Den tir
thm tha au. Neu m()t ngum trong ca qua trinh au tha cua minh
duqc thl.,l'c th� h6a het moi ho?t dong, tr?ng thai nhan each ell.a
ngum d6 se duqc hinh thanh, ho se duqc dllng len nhu m()t
con ngum. Nhung rat nhieu ngum kh6ng nhu v�y, thm ky tho

2 94
 CHUONG 22: VAN OE CUA CON TRE TU DAU?

au cua hQ kh6ng hoan thanh duqc qua trinh thl!C the h6a, nen
chi c6 the chim trong tr;;i.ng thai du ngo;;i.n trong tri tu&ng
tuQ'llg, cha dqi ngum lcm sang t;;i.o ra minh.
Montessori n6i: "Cho du nguai l6n trirng ph;;i.t hay nhan
n;;i.i chtu dl,ffi g nhfrng hanh vi kh6ng quy ph;;i.m va thieu m\lc
tieu CUa nhfrng tre em bat thuang nay, tren thl!C te hQ da tan
thanh va c6 vu con tre hoang tu&ng va giai thich thanh
khuynh hu6ng tinh sang t<;l.O cua tam hon con tre". Ve diem
nay toi c6 m(>t cam nh�n rat sau s.ic. B(;ln toi c6 con 4 tu6i, co
ay thuemg khen con minh: "Con t& thong rninh Hirn!". Toi h6i:
"Thong minh nhu the nao, c�u n6i cho t& nghe xem". Co ay
n6i: "Con to rat sang t;;i.o. C�u xem, con trai t& thuang ng6i d6,
tu6ng tuQ'll g ra nhfrng cau chuy�n, vua nghi vua kh6c, c6 khi
nghi xong l;;i.i cum". Toi n6i vm co ay: "Con tre khong nen nhu
v?y, vi cau chuy�n ay khong c6 th;ftt, nen chau khong c�.n phai
kh6c". Nhung be van chim d<irn trong cau chuy�n d6, hie
kh6c, hie cum. MQt lat sau co ay n6i: "C;ftu xem, neu con t6
khong sang t;;i.o, thi t9-i sao l;;i.i nghi ra due.re .nhieu cau chuy�n
nhu the! ". Toi nghe va nghi, thoi hong r6i, dua tre nay da m.ic
ch1.lng hoang tu6ng, nhung ngum m� l<;li khong hieu. Neu b;;i.n
n6i vm co ay r�n g : "Con c;ftu mc'ic cht?ng hoang tu&ng r6i",
chc'ic ch.in co ay khong chap nh�n hi�n tht,rc nay. Co ay bao:
"T<;li sao c�u l(;li n6i nhu v;fty? Day la sang t;;i.o". Dieu dang sc.r
nhat la nht.lng ngum lam cha m� khong biet con rninh dang
g�p phai van de, ma l(;li coi van de ay la uu diem cti.a con.
Chung ta thuemg nhin thay rat nhieu tre dung do dung d�y

295
h9c de "lam banh ga-t6", "chai do hang". Ltic d6 rat nhieu
ngum hoi: "C6 nen de cac con lam nhu v;)y khong?". Ltic d6
toi da suy nghi hem ca thang trm, t6i cam thay day chinh la
du ngrn,m trong the gi6i tu6ng tuQTig. Bao nhieu tre con dang
"chai do hang", chting ngoi a do, dua lam b6, dua lam IDE;! . . .

Toi biet la nhfrng tre a tru<'>ng khac thu<'>ng xuyen c6 ho;;it

d('mg nay, gia va lam bac si, gia va rnua hang, gia VO lam gia
dinh, gia va lam . . . va gQi d6 la tiet h9c hling thti, tro chai
phan vai. M('>t !An toi den nha b;;in h9c chai, co y mang theo
m('>t so thu de lam tdc nghiem tam ly cho con nha b;;in. Be hem
2 tu6i, nang h,rc ng6n ngfr rat tot. Toi hoi chau: "Con n6i cho
di nghe, horn nay con da lam nhfrng vi¢c gi?". Be dilng 6 d6
suy nghI m Qt hie roi n6i: "Co, chim, m9c len, may bay tren
trm, chim bay di roi". La ngum l6n, b�m c6 the tu6ng tuQTig ra
co, chim ffiQC len khong? Co va may bay c6 lien h� gi v6i
nhau? ME;! be cum, n6i: "La the nay, horn nay ltic t& va con ra
ngoai vu<'>n dt co thi c6 m('>t chiec may bay bay ngang qua
trcn b§.u trm". Tr;�mg thai nay la binh thu<'>ng vi chau dang
mieu ta m<)t canh tuQTig. Chung ta l;;ii n6i ve m<)t be khac mm
vao tru<'>ng, be ngoi do dan nhin ra cua s6, co giao di ngang
qua hoi: "Con dang nhin gi the?". Dua tre d6 tra lm: "C6 m<)t
canh tay dang bay". Day ro rang la hoang tu6ng, la du ngo;;in
trong tri tu6ng tuQ'l'lg.
Du ngo;;in trong tri tu6ng tuQ'11g cling ffiUQ'11 den ca do chai,
va cac ho;;it dong chai do chai. Sau khi con tre cam thay tv do,
c6 nhfrng tre kh6ng thao tac do dung d;;iy h9c ma la chai do
 CHUONG 22: vAN DE CUA CON TRE TO DAU?

dung di:ly hoc, ciing chinh la nhfrng vi¢c kieu nhu "chai do
hang". 6 nam dau tien, hi¢n tm;mg nay tucmg d6i nghiem
trc,mg. Toi c6 chut lo l<'ing, sau d6 toi nay sinh ra hai each nghi.
M¢t la, con tre tiep h,1c tri;lng thai du ngoi;ln trong tri tu6ng
tuc;mg m(>t thc'Yi gian nfra; m(>t each nghi khac la, li¢u co phai vi
thc'Yi ky nhi;ly cam mo ph6ng cua tre chua dm;rc thoa man? Thc'Yi
ky nhi;ly cam m6 phong xay ra vao hie tre khoang 1 tu 6i rum.
Khi con tre 2 tu6i, tre thich nhat la mo ph6ng. Bi;ln di mua rau,
tre se xach theo cai Ian; b;,m lau mui, vti1: giay vao thimg giay,
tre cii.ng se lau, cung se vti1: giay vao thimg, den khi nao het
giay thi thoi. Bi;ln lam gi tre ciing se lam theo.
Luc d6 toi nghi, li¢u c6 phcii vi trong thc'Yi ky nhi:ly cam mo
ph6ng cua minh, tre vein chua cam thay th;)t thoai mai. 6
truang chting toi, l6p nao ciing co day du ca b(> noi, bat, muoi,
dia, do gia d\mg . . . Dau tien, bon tre tranh nhau su d1,mg,
nhung chai duqc hem m(>t thang thi b6. Tat ca tre deu v;)y,
nhung ba mun sau, tinh tri;lng nay da khong con nghiem trong,
trong do phan 16n tre da khong con coi do dung di;ly hoc la do
chai, cling khong con thay tre chai do hang, r6 rang nhfrng
dieu nay khong he lien quan gi den m6 ph6ng.
Tl! do, cho phep tre QU()'C Jam nhr1ng gi tre m uon la each
tot nhcft di trj li�u chling du ngo�n trong tri tu6ng tuQTlg.
Montessori cho dng tat ca moi thu deu phcii chan thvc.
Phuong phap giao d1,1c Montessori bao gom ca gia hoc ktch.
Rat nhieu nguc'Yi cho r�ng, gia hQC ktch cua truang Montessori
cling la dong vai, c�u dong vai m�, ta dong vai gi? Khong phcii,

297
TON Tm,JY TUYET

tat ca gia hoc ktch cua tre deu den nhfrng dta di�m c6 tht,rc. Vi
dl,l cua hang, b�nh vi�n, btru dien, ga xe lt?a . . . Neu tiet hoc ktch
horn nay tre la den b�nh vi�n, v?y thi co giao se dan tre di den
b�nh vien lay so, kham b�nh. Tat ca canh tuqng deu phai chan
tht,rc. Vi dl,l nhu 6ng nghe, tru6ng chung toi phai mua lo(,li 6ng
nghe th�t d� tre nghe.
Du&i g6c nhin cua ngum l6n, con tre la th�t, nhung
nhiing d6i tuc;mg ho�t dc)ng cua con tre c6 th� la gia, the la
ngum 16n duc;rc the gia VO, va tre con phcli tu6ng tuqng d6 la
th?t. Montessori n6i: "NgucJi 16n d<:ly tre con quan sat hQ lay
g6 lam ngt,ra, tuang thanh hay xe lua. Tri tu&ng tuqng cua
tre c6 th� gan cho ml>i lo(,li v�t th� m(>t y nghia tuqng trung,
nhtmg day chinh la m(>t canh tuqng duc;rc sinh ra tu tri tu&ng
tm;mg cua tam h6n con tre. M¢t tn,1.c xoay bien thanh con
ngt,ra, mot cai ghe bien thanh ngai vang, m(>t khoi da bien
thanh chiec may bay. Con tre c6 th� choi nhfrng do choi ma
chung c6, nhung nhiing do choi d6 mang l(,li ao giac ma
khong th� dem den cho cac con st,r tiep xuc v&i tht,rc t9i giau
tinh xay dt,rng". Khi con tre khong c6 du tinh yeu, nhung
nguy CCY se xuat hien, do chinh la qua trinh sinh ra St,r thay
d6i bat thuang & tre.
Montessori n6i: "Ngum 16n cho dng, doi v6i nhfrng ho9t
dong tuy y cua con tre, d6 choi la con du6ng duy nhat de phat
tiet tinh h,rc cua tre". Nhung phan l6n nhting ph\l huynh cua
tru6ng Montessori chung t6i deu n6i r�ng, mua d6 choi cho
tre, tre choi duc;rc may ngay la thoi, th�m chi c6 nhfrng thu chi
 CHUONG 22: VAN OE ClJA CON TRE TU DAU?

cam len la vut. Duong nhien, m(>t do chai c6 tu6i th9 den m<)t
gic'Y dong ho da la c6 y nghia roi.
Nhung con tre c6 m(>t niem yeu thich dai Iau v6i nhfrng
do di:tng dc;iy h<;>c Montessori. C6 nhfrng tre & trong truc'Yng ba
nam, ngay nao ciing lien h,lc thao tac nhfrng do dung dc;iy h9c
nay. B6i vi do dung dc;iy h9c Montessori c6 mvc dich giao dvc,
mvc dich ay khien tre lien h,lc phat hi�n ra nhfrng dieu m6i me
sau moi Ian thao tac. Tre khong ngi:rng thao tac, khong ngfrng
phat hi{!n cac bi m�t, nen day cling la m(>t cong cv gitip tre phat
trien tam ly va tri tu� ve lau dai. Vi dv nhu g�y dai, c6 tre thao
tac· g�y dai trong vong ba thang, c6 ltic tre xep dilng nhfrng
cay g�y, xep xong thi b<'it dau sc'Y, sa het cay nay den cay khac.
Co giao cling kh6ng hieu t?i sao tre lam v�y? Nhung con tre
la v�y. sa xong, tre lc;ii cam cay g�y ng<'in nhat, b<'it dau so sanh
tfrng cay m<)t, so sanh xong thi day m<)t cai, "am . . . ", nhfrng
cay g�y d6 rc;ip xu6ng nhu tro chai domino. Trong nay, ch<'ic
ch.in c6 nhfrng dieu con tre dang can, neu khong, sao tre c6
the thao tac rn¢t do dung d?y hoc trong ba thang trai? Cung
CO nghia la, b(> db dung dc;iy hQC nay CO the gitip cho tre th\!C
the h6a tinh th.in phoi thai, tre da d?t duqc m1,1c dich cua minh.
Nhieu do chai c6 tu6i thQ VO cung ngc'\n. T6i thuang nghi,
ca qua trinh thao tac do dung dc;iy h<;>c Montessori la c6 guy
lu�t. Con tre sinh ra da thich cac quy t<'ic, vui mfrng khi phat
hi�n ra nhfrng quy tiic, niem vui ay thuc day tre tien hanh
nhfrng hoc;it d(>ng tri 11.Ic tl! chu tv giac, cao hon. Thong qua sv
phat trien tam tri cua minh, con tre khong ngling thay d6i

2 99
T6N THt,JY Tuvfr

phuong phap thao tac do dung d<ity hoc, sau d6 can cu vao d<)
thanh thvc cua thao tac ma phat hien ra nhfrng bi m�t ben
trong. Nhung tat ca nhfrng dieu nay phcii dugc tien hanh trong
tr'itng thai h,r do, n,r nguy¢n, tre c6 th{f lam vi¢c, cling c6 th{f ra
ngoai choi. Neu khong lam dugc dieu nay, tre khong th{f phat
tri�n. Nhung ngum 16n l<iti hay suy doan tre. Montessori n6i:
"M�c du con tre nhanh ch6ng chan ngay d6 choi cua minh, va
lam hong chting, nhung niem tin nay cua ngum 16n khong bao
gic'Y thay d6i". Tat ca nhfrng ngum 16n v�n dang tiep tl,lc mua
d6 choi cho tre con, cho tre con choi, tu6ng r�ng do choi la thu
duy nhat tren the gi6i nay c6 th{f phat tri�n tri tu¢ cua tre.
Montessori n6i: "D6 choi la Sl;f tl;l' do duy nhat cua con tre tren
the gi6i, nhung trong khoang thm gian quy bau nay, con tre
cang nen xay dl.,.n1.g m<)t nen m6ng CO' ban d{f hoan thi¢n CUQC
song cit.a minh". Nen m6ng ay hoan thi¢n nha vao Sl! phat
tri{fn tam ly va tri tu¢ cua ban than con tre. D6 choi trong mcit
ngum 16n chi c6 tac dvng khi con tre khong coi d6 la d6 choi.
Nhung ngum 16n khong biet dieu nay. Vi the, t<:li rat nhieu
tru0ng h9c va trong m<it rat nhieu ngum lam cha lam m�, Sl!
"phan li¢t" cit.a tre l(:li dugc cho la SUC sang t(:lO Va SUC tu6ng
tuQ'llg . Khi chting ta nhin thay con tre choi d6 choi, nghe thay
con tre n,r t;;io m<)t cau chuy¢n, chung ta tu6ng r�ng tre c6 6c
tu6ng tuQ'llg.
Mot dua tre binh thu0ng se khong lam the. Tre vua dugc
sinh ra vai nam, tat ca sinh ll,l'C cua tre Va tat ca yeu cau CUa
ban than tre lien tvc n6i v6i tre r�ng: "Di nh�n biet the gi6i d{f

3 00
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

tv phat trien". Mai phut cua tre d.n ho?.t d<)ng va ho;;it d<)ng,
nhrmg dua tre l;;ii ng6i d6 de nghI ra nhfrng cau chuyen, day
c6 ve giong ho;;it dong cua mot nguCYi gia hem.
Mot horn c6 mot co giao n6i v6i toi: "L6p em m6i c6 m<)t
be chuyen den, em cam thay be ch�ng c6 ht?ng thu v6i bat cu
thu gi, be ng6i tren xe, ng6i rat nghiem chinh, khong muon gi
ca, cu ng6i bat dong nhu the". Toi n6i: "C6 the dua tre na y Um
len cling ong ba". Co ay n6i: "Dung the" . Mot dua tre thi
khong the ng6i yen mot cha, d6 la trC;lng thai cua ngum gia.
M<)t ben la m�t trm m6i m9c, mot ben la m�t trm s<ip khuat
nui, day la hai kieu nguCYi c6 cam nh?n hoan toan khac nhau
ve the gi6i, nhung l;;ii bt ep g<in ket v6i nhau. Mot ngum vira
b<it dau cuoc song cua minh, tran day hao hilng v6i the gi6i
nay, nguCYi kia thi da s<ip di den cuoi cuoc dm, dva vao h6i UC
de song qua ngay, nhrmg chung ta l;;ti ep hai nguCYi hQ 6 v6i
nhau. Ro rang khong the n6i la dC;ly cai gi, ma tam thai ay se
anh hu6ng den con tre, khien tre khong con cam hilng v6i the
gi6i. a tru6ng chling t6i cling c6 nhfrng tre nhu v�y, Jue m6i
den tre khong hU11g thu v6i vi�c gi, khong thich cai gi. BC;ln
muon bao tre lam gi tre cling khong tham gia, tre khong t?p
the dvc, khong thich di cong vien, cu ng6i 6 day nhin ong gia
phia doi dien, m<)t, hai gia kh6ng biet chan. Cac co dua v6i
nhau r�ng: "Khong hieu dieu gi c6 the khien mot dua tre hieu
dong l;;ti thanh ra the kia ?".
T;;ii sao l;;ti nhu v?y? Chung ta biet la, khi mot dua tre song
v6i ba, vi�c ba thich lam nhat chinh la "tv quyet d!nh". Khi

301
TON THuv Tuvfr

dua tre phat hien ben kia duang c6 rrH)t con sau nh6, tre hieu
ky bu6c ve phia con sau dang dong d�y. Ba lien khong do dv
ma keo tre di, b a SQ' phien phuc. Cach lam nay khien tinh than
tre phan liet, pha VO qua trinh th\,l'C the h6a cua con tre.
Nhtmg khi chting toi tc;w cho con tre mot moi tru6ng tot 6
truang h9c, khi con tre c6 the ngay l�p tile hoa minh vao moi
truang thi S\,l' kich d<'.)ng, hoang tu6ng Va hieu d<'.)ng cua tre se
khong con nua. Toi biet & Bc'ic Kinh c6 mot truang h9c chuyen
tr! lieu chting tang dong cho tre, truang h9c cho tre chai, sa
m6 mQt so do v�t, va con lam ra mot so thiet bi roi thu lien rat
dcit. Nhung chting ta biet r�ng, sv hieu dong 6 tre la h�u qua
cua mot thm gian dai. Vi the muon dieu tr! cung can phcli c6
mot thm gian dai, cho tre mQt moi truang tv do, de tre Icing
nghe tieng long cua minh, de tre lien h,lC duQ'C ho<;lt d<'.)ng. Vi
the mQt tiet h9c se ch�ng thay doi duQ'C dieu gi. Toi da n6i v6i
ngum bc;i.n gi&i thieu truemg h9c d6 la: "Truemg Montessori
khong c6 dua tre nao hieu d(mg. Muon cho tre phat trien binh
thuang thi hay thu dung phucmg phap giao dl,l.C nay".
Ch6 chting toi c6 mot be ten la Chau, ban dau be rat hieu
dong. Co giao vua quay di, be da vut toan bo c6c ctta 16p tu
tang hai xuong durn. D<'.)ng tac cua be C\,l'C nhanh, vua cm ao
khoac cua be de cat len mcic, co quay ra cm ao cho bc;i.n khac
thi be da kip cho ao vao ch�u. Be nhin thay co quay lc;i.i thi se
chc;i.y bien di, vi be biet ngum Ian se duoi theo be. O be da hinh
thanh mot tam thai, nhin thay ngum 16n thi chc;i.y cang nhanh
hem. Dong tac cua be rat nhanh, n�m cai nay bM cai kia khien

3 02
 CHUONG 22: VAN OE CUA CON TRE TU oAu?

co giao quay nhu con thoi. Toi n6i v6i m� cua be la: " Hai ben
chung ta cung phoi hqp, tu horn nay tr6 di, chau c6 lam gi
ciing khong dugc n6i, cho du la chau dang pha hoc;i i cling
khong dugc n6i, cu de chau h,r dieu chinh ban than minh". Ba
thang sau, be da thay doi. M¢t ho rn khi m� be cha don con,
thay con dang chai 6 bai cat, c6 ay da n6i v6i toi r�ng: "Em
rat cam on nha truang. Em qua man nguy¢n, m6i ba thang,
con em da c6 the chai trong bai cat den hai tieng d6ng h6". Vi
the toi da n6i v6i rat nhieu ngum la: "Truang Montessori
kh6ng c6 tre mi'ic chnng tang dong, kh6ng c6 dua tre nao hieu
d{mg. B<;m tre deu c6 the ng6i rat lau de nhin ng<im, thao tac
nhfrng thu minh thich".
Montessori n6i, khi m6i vao truang Montessori, du it du
nhieu tre deu c6 nhfrng tr6 ngc;ii ve tam ly, nhfrng tr6 ngc;ii ay
hinh thanh tu gia dinh. Vi the tren the gi6i, sau khi vao truang
Montessori, tre se c6 hai thang ru6i de h,r dieu chinh. Hai thang
ruai sau, neu tre chua yen tinh, chua c6 duqc trc;ing thai lam
vi�c t?p trung, thi co giao chinh la nguOi phcli h,r kiem diem
l?i: C6 the co chua cho tre du tinh yeu va tl;f do. Tiep h,1c cha
dc;ri, neu sau ba thang con tre v�n chua the bu6c vao tr?ng thai,
co giao phcli tv kiem tra l?i minh: Co c6 cho tre du tv do
khong? C6 chua lam tot & d iem nao? Hay la co chua danh cho
tre du tinh yeu? Tinh tr;;mg cua cha m� nhu the nao? Tv kiem
tra nhu the, co se tim ra nguyen nhan.
C6 nhfrng dua tre trong vong mot tuan da buoc vao trc;ing
thai, nhfrng tre ch?m hon chut thi m(>t thang. Trong nhfrng

303
TON THIJY TUYET

tn;mg thai binh thuemg, tu hai thang rum den ba thang la con
tre se buac vao tr?ng thai. Chi c6 nhfrng tre 5 tuoi tr& len, hoc)c
nhfrng tre da hoc trong truang truyen thong qua lau m6i can
den thOi gian tu nua nam den mot nam. Co giao ph<ii lien h,l.C
dieu chinh, vi tre da bt de nen qua lau, l?i c(mg them tam ly
va tri tue mang tinh hap thu cua tre da scip mat di, nen cac co
giao rat va't Va, cac CO rat SQ' khi 16p nh�n them nhfrng hoc sinh
kieu the nay.
Moi truang ma chung toi mang den cho tre c6 the ghip cho
nhfrng hanh Vi khong ffil,l.C dich, nhfrng hanh Vi hieu dong CUa
tre tr& nen c6 phucmg hu6ng. Montessori n6i: "Ban tay va khoi
OC con tre tr& thanh Cong Cl,l. cua tam h6n cho nhfrng khat vong
tim hieu va nh�n thuc chan tht,tc hi�n thqc xung quanh. Sq
nghien cti"u tri thuc da thay the cho st.,r hieu ky khong ml,lc
dich". Nhfrng thay doi tam ly bat thuang & tre 16n cang nghiem
tn;mg va phuc t?p hem, trong moi truang tt.,r do, nhfrng de nen
trong qua khu cling can den mot thOi gian dai de dan dan giai
t6a. B&i vi du ngo?n trong tri tu6ng tuQ'llg la mot kieu tron
tranh, tr6n trong nhfrng tro choi hoc)c tron trong the gi6i hoang
tu6ng de che gia'u tam Iy va tri lt.,rc da bj phan li�t. Trc,mg thai
du ngo?n trong tri tu6ng tuQ'llg cling la mot kieu tt.,r phong ve
VO thuc, mot kieu tv tron tranh kh6i nguy ca va hiem nguy, �n
minh sau l6p mc)t n?. NguOi l6n cling v�y, khi chung ta khong
c6 each nao de giai quyet m()t van de, chung ta se chim dcim
trong St.,r hoang tu6ng, de tt.,r an ui va Ian tranh minh. Neu mot
nguOi 16n tr& thanh nhu v�y, thi St.,r h,r mau thu.in CUa anh ta

30 4
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRt TU DAU?

l<:ii cang tnim tr9ng, nhting van de ve tam ly giong nhu mot
buc tuO:ng, anh ta khong the vuqt qua buc tuO:ng ay, nen cu a
trong d6 chai tro chai ma khong biet the gi6i ben ngoai nhu
the nao? The gi6i ben ngoai rat r¢mg l&n, anh ta muon ra,
nhung khong ra dugc, anh ta lien tvc b! hue dAu vao tuOn.g,
lien tt,IC tl,l' an ui trong Sl,l' tl,l' dau tranh. Bm vi con ngum th;%tt
kho s&, nhfrng hie khong dugc ai an ui, anh ta se t1,l' an ui minh.
C6 nhting hie chting ta t1,l' lua d6i ban than, vi dv nhu trong
tinh yeu, toi phat hi�n ra phan dong phai nfr c6 mot d�c diem:
Co ay da phat hi�n ra nguOi dan ong c6 van de, ma toan la
nhfrng van de quan tr9ng, nhung co ay van tl,l' n6i v6i minh
"khong phai the". Sau d6 co ay t1,l' tim mot ly do de "rii toi"
cho anh ta. De den sau khi ket hon m6i phat hi�n ra Sl,l' tu6ng
tuQ'll.g da tan bien, co ay dau kh6 VO cling, co ay se n6i r�ng:
"Anh la ke lua dao".
Cach day khong lau toi c6 dQc dugc m(>t bao cao nghien
CUu cua nguOi My, m(>t dua tre du la trai hay gai, thi trong m�t
tre, nguOi dan ong dciu tien chinh la bo minh, nguOi phv mi
dau tien chinh la mfi! minh. Neu be gai khong duqc bo minh
cong nh;%ln, sau khi tru6ng thanh se c6 m(>t d�c diem la, khi
con tim duqc nguOi dan ong cua minh, co ay se luu luyen
nguOi nay, neu nguOi nay rOi b6 co ay, co ay se VO cling dau
kho, co ay phai tim m9i each de c6 OUQ'C Sl,l' khclng dtnh cua
nguOi nay. Da c6 rat nhieu nguOi, khi doi phuang n6i la khong
yeu hQ, von di hQ c6 the ru bo va di tim m(>t tinh yeu va h;;inh
phtic m6i, nhung khong, co khong yeu toi, toi se giet co, toi se

3 05
T6N THl,JY TUYET

tim m9i each de co yeu toi. Tren thl,lC te anh ta c6 yeu co ay

khong? Anh ta khong yeu, ma chi qua luu luyen ma thoi. Anh
ta dang .tim kiem dieu gi? Anh ta dang tim kiem Sl,l kh�ng dinh
cua ill«;! minh, tim kiem S\f kh�ng d!nh cua bo minh. Bi ltjch cua
nhan lo(;li chinh la & day, nhfrng dieu do da dugc hinh thanh
tu thrn tha au cua nhfrng ngurn nay.
Chung ta biet, mot dua tre cho du bt me; danh den the nao
van se yeu me;, muon m«;! kh�ng dtnh minh. Neu con tre can
tinh yeu cua b(;ln, t<;ti sao b<;tn khong the cho con tinh yeu? Con
duqc thoa man, b<;ln cling thoa man, day chinh la m(>t vi¢c tot
trung ca hai mvc dich, nhtmg chung ta l(;li khong th�. Rat nhieu
dua tre n6i: "M� oi be con!". NguCYi m«;! n6i: "Khong be dugc,
con 16n r6i, con da d(lc l?p, con phcii h9c each tl,l di di". Dua be
ch<;ty theo n6i: "Mc; ai be con, m� ai con m¢t lcim, con dau
b1,mg". Dua con nghi ra m9i each de dugc m«;! be, nguOi m� thi
cho ding khong nen be con, ma phai d� con hoc each d<)c l�p.
Tu nhfrng dua tre, toi da phat hi�n ra ding, tre tren 5 tu6i
c6 mQt noi lo l�ng, noi lo Icing ay den tu chinh Sl,l' tru&ng thanh
cua tre. Tre 5 tu6i ru6i, tre cam nh�n dugc sau 6 tu6i tre se thay
doi, Sl.J thay doi ay khien tre SQ' hai, vi the tre l<;ti quay ra quan
me;. Giong nhu m(>t dua tre 12 tuoi, tre cam nh;\in dugc CUQC
song cua tre dang thay d6i, va SQ' hai S\f thay deli ay. Tren thl,lC
te, Sl,l thay d6i ay la Sl,l thay d6i hu6ng t6i d(>c l;\ip, tre ngay
cang each xa m«;!, each xa ben bc'Y an toan ct.la ban than tre, tre
phai tl;l' bai & the gi6i hen ngoai. y thuc tiem tang ay th;\it manh
li�t. BC;ln hay quan sat xem, tre 7, 8 tu6i quan m� nhat, hoi m(>t

3 06
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

ti la chl:'ly ra ben Cl:'lnh m�. Day gan nhu la sv luu luyen tru&c
hie chia xa, tU 3 den 6 tuoi, roi den 9 tuoi, tre phai lien h,lC VUO'l1
t6i SlJ d¢c l�p, nhung c6 chtit lo Icing va SQ' hai, tre can c6 m¢t
sue ml:'lnh d� buoc tiep, tre muon c6 tinh yeu cua m�.

Luc con toi 5 tuoi, ngay nao cling bcit m� be len be xu6ng
cau thang, len xe khong chtu ngoi sau m� ma om h �n lay m�,
hai tay om co m�. Toi be con xu6ng xe, rat nhieu ngum bao:
"Chieu con the, chieu lcim con sinh hu". Toi nghi, con thich
cam giac nao thi cho con cam giac ay, toi cam thay dieu nay
khong th� lam hu m¢t dua tre. Yeu thuong sao c6 th� lam hu
mot dua tre? Giup con tre tru6ng thanh, vi con thieu th6n sv
gitip do, b&i vi chting ta la tat ca nhfrng gi con tre c6. Neu
nguc'Yi lam m� ma khong th� bao v¢ qua trinh tru6ng thanh cua
con minh, bl:'ln thu suy nghi xem, the gian con c6 ai c6 th� lam
duQl: vi�c nay?

Chung ta hay cl.Ing de,>c m(>t cau chuy¢n tren "Reader's

Digest" (t�p chi chuyen ve gia dinh cua My): M(>t thq san
d an g san du6i m¢t dan hmm, du6i den m(>t ng<;m nui, ben
du6i la m(>t vach da, vach da nay each vach da doi di¢n m(>t
khoang kha xa. Khi ngum thq san du6i den day, dan hmm
bon g tr& nen yen l�ng, hinh nhu chung dang m& m(>t cu(>c
h9p. Sau khi cu<)c h9p ket thuc, m¢t con hmm gia nhay ve
phia vach da ben kia, khoanh khcic ay, m(>t con hmm gia
khac cling nhay theo. B&i vi khong con hmm nao c6 kha
nang nhay sang vach ben kia, chi khi con hmm dcl n g tru&c
dang c6 sue vuqt qua, con huau d cln g sau cling cat bu&c,

3 07
TON THt,JY TUYET

gi<im m6ng sau cua minh len than con hmru d�ng tru&c, m&i
c6 th� nhay duqc sang ba hen kia . Hai con huau gia dc1u hen
la hai con huau dang thu nghi�m, nhfrng con huau tiep theo
hc'it dc1u xep thanh hai hang, con huou dau tien nhay, roi cac
con khac nhay theo, m(>t con hmru gia m(>t con huau non,
cho den khi tat ca cac con huau non sa ng duqc ha ben kia,
nhfrng con huau con duqc cti'u, nhfrng con huau gia da hy
sinh. Con huau cuoi cung la con huau dau dan, n6 kien
quyet nhay qua ha hen kia, roi rai xuong Vl,fC. Toi nghi,
khong ai dQC xong cau chuy�n nay ma khong cam d(>ng, neu
cau chuy�n nay la thc}t, chcing le chung ta khong cam thay
xau h6 khi lam ngum sao?
Cho nen, trong cu6n sach "Ngh� thuc}t yeu" (The art of
loving), Erich Fomm da n6i ro v&i chling ta dng: Tmh yeu dich
thl,fc ma cha m� danh cho con chinh la quan tam den Sl,f tru6ng
thanh cua con. Day la dieu ma chi c6 h(;l.n m&i c6 the lam tot
nhat. B&i vi quan tam den Sl,f tru6ng thanh cua nguOi khac la
m(>t qua trinh vo cung phuc t<?p, vo cung gian nan. Neu m(>t
ngum m� quan tam den sv tru6ng thanh cua con rninh, dieu
d6 khong chi CO nghia la quan tam den niem hy VQng cua gia
dinh, ma con la quan tam den sv hung thtnh cua ca m(>t xa h(>i,
ca m(>t clan t(>c.
Chung ta da n6i ve du ngo<?n trong tri tu6ng tuqng, toi
c6 cam giac dng, chung ta deu la thanh vien trong t�p the
du ngoc.m ay. Sau day toi xin n6i den nhfrng phien phuc ma
tr;;mg thai du ngo<?n nay mang den cho nguOi l&n chung ta.

3 08
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

Montessori n6i, trong nha tru6ng truyen thong, nhfrng tre

giau tu6ng tuc;mg, cling chinh la nhfrng tre dang du ngo<;ln
trong the gi6i tu6ng tuc;mg deu dugc coi la nhfrng tre c6 tn,mg
the.ii tot, c6 6c tu6ng tuc;mg, nhung nhfrng tre d6 deu kh6ng
c6 ket qua hc;>c t�p tot, c\ing c6 nghia la tre kh6ng c6 m(>t
thanh tich ly tu6ng. Nhung nhfrng nguOi 16n kh6ng thay
duqc m(>t dieu, d6 la nhfrng tre c6 van de. Montessori n6i:
"NguOi ta vful cho ding tri tu� giau sue sang t�o khien ngum
ta kh6ng the t�p trung vao thl,lc te". Ph�n dong nguOi 16n cho
ding m(>t ngum hay tu6ng tuc;mg chinh la m(>t nguOi co "sue
sang t<;lo", vi qua giau sue tu6ng tuc;mg ma kh6ng the lam tot
nhfrng Vi�C hi�n thl,lC trong CUQC song.
Tmh hu6ng tri 11,lc c6 the phat trien binh thuang hay khong
c6 lien quan den van de dugc yeu thuong hay kh6ng. Tru0ng
chting t6i c6 mot be la Vien Vien, khi be 2 tuoi, m� be sinh
them m¢t em trai nen khong c6 thm gian cham s6c be, thuang
xuyen gm be sang nha nguOi khac. Sau d6, b6 m� gm be hc;>c
nQi trti trong truang chting t6i. Tam ly va tri tu� cua be chua
tllng binh thu6ng. Hom d6, t6i mua cho con minh m¢t d6i giay
m6i, con t6i rat vui, g�p ai cling noi: "M� mua giay m6i cho
con, m� mua giay m6i cho con". Vien Vien nhan l tic con t6i
khong de y, da giam len doi giay m6i m(>t cai. Con toi khoc �m
len, the la Vien Vien no m(>t n\J. cum sung su6ng. Buoi chieu,
khi t6i den don con, hoc)c chong toi den don con, Vien Vien
deu doi be ho�c la "Cho con di xe v6i", the la ch&ng tOi ding
cho be len xe di m¢t vong. Vi ltic d6 Vien Vien 6 n¢i tni, nen

3 09
TON THUY TUYET

chung toi kha quan tam den con be. Toi cling thu6ng n6i v6i
Chong minh be con be de bu ai\p Sl,l thieu thon tinh yeu CUa
n6. Ngay nao cling v;'.l.y, ket qua la con trai toi dau kh6 trong
mot thOi gian dai, den noi cac co con phai n6i v6i chong toi:
"Sao anh l"1i nhu v;'.l.y? Anh c6 biet anh lam the la kh6ng dting
khong? Tr"1ng thai tam ly cua con trai anh gio cling gan giong
nhu Vien Vien". Sau d6 toi phat hi¢n ra, khi chung toi khong
c6 a d6, Vien Vien da n6i v6i con trai t6i: "Ta se khong cho b6
c�u lam b6 cua c;'.l.u nua ma lam b6 cua t6, t6 khong cho b6 c�u
be c;'.l.u, ma be t6". Con t6i bi giay VO den noi kh6c elm len. Sau
d6 toi phai n6i v6i Vien Vien la: "Con khong duqc nhu v�y.
M� hi¢u tru6ng yeu con, b6 Tan Tari ding yeu con, nhung con
khong duqc lam the v6i Tan Tan".
Mai khi tru6ng c6 khach, Vien Vien l?i ra d6n n6i: "Chao
di, con dan di di tham quan nhe" . Sau d6, be se dan m9i nguOi
di: "Thua di, day la phong am nh?c cua chung con, day la dan
piano". "Thua di, day la phong ngh¢ thu�t . . . ". Tat ca mQi
nguOi deu cho r�ng be thong minh. Con nhfrng tre th�t S\f
thong minh thi khong he quan tam den vi¢c tru6ng c6 khach,
ma luon chuyen tam vao cong vi¢c cua minh. Con Vien Vien,
vi tam ly va ca tri tu¢ cua be deu phat trien kh6ng binh thu6ng,
nhrmg tat ca mQi nguOi l?i tuang r�ng be thong m inh . Tat ca
khach den truang, nhfrng nguOi chua hi�u ve phuong phap
giao dl,lc nay deu n6i con be th�t thong minh, vi be biet quan
sat siic m�t cua nguOi khac, chi m(>t thoang qua cling du de be
biet nguOi d6 c6 y gi. Be cung thich khi nguOi Ian t6 ra thich

3 10
 CHUONG 22: vAN DE CUA CON TRE TU DAU?

thu be. Sv chu y cua Vien Vien chi t�p trung vao hai diem: M('>t
la tim kiem tinh yeu a kh<ip m9i noi, hai la tim ca h<)i the hi¢n.
Vien Vien khong con chut sue lvc nao de t�p trung vao vi�c
phat trien tri Ive cua ban than!
D�c diem thu hai cua tr<;lng thai du ngo(;ln trong tri tu&ng
tuQ'llg la khien cho con ngum ta xa rm con duang va ml,lc tieu
phat trien cua ban than.
Toi nh& c6 m<)t 15.n, m<)t co giao tieng Anh den dl:ly 6
truang chung t6i. Co giao nay dang thu nghi�m m<)t phuang
phap d<;ly, phuong phap nay dang tien hanh 6 kh<ip ffiQi noi,
g9i la lam d<)ng tac, ciing giong nhu bieu di�n, h i e ng6i
xuong, luc l(;li dilll g len, vira lam d(>ng tac vira n6i tieng Anh.
Lein nay, co muon thu nghi�m a tru6ng chling toi. Toi n6i:
"Phuong phap nay khong phu hqp v6i hoc sinh tru6ng
chung toi". Co ay n6i: "Toi da thu nghi�m phuang phap nay
6 rat nhieu tru&ng mam non, tat ca tre deu rat thich, tc;i.i sao
l<;ti khong thich hqp?". T6i n6i: "Phuong phap giao dl,l.C cua
chung toi khong giong the" . Co ay n6i: "The thi cht cho
phep t6i thu nghi�m m(>t bu6i chieu, neu khong thanh cong
thi thoi". Dau tien, co gom b9n tre lc;i.i, dung len n6i the nao,
ng6i xuong n6i the nao, xua tay n6i the nao, l<lc dau n6i the
nao . . . , co giao vo cling hung phan. B<;ln doan xem, lu tre
truemg chung toi, neu khong ngo ngac quan sat thi bl,lm
mi¢ng cum, c6 tre con n6i: "Co giong con khi". Sau d6 co
giao d6 n6i: "Em that bc;ti roi, hQC sinh truang ch! khong chju
h9c theo em".

3 11
TON Trn,JY TUYET

Tro chai la tro chai, khi chting ta c6 y dinh 16ng ghep tri
thuc vao tro chai, lau dc1n se khien tre c6 nhting tr6 ng9i tam
ly khi phcii h9c thl,lc SlJ. Nhung tru6ng chting t6i chi c6 mot tre
h9c theo duqc, d6 chinh la Vien Vien. Be dilng d�y n6i "up",
ngoi xuong n6i IIdown" • , 'I be lam y h�t CO giao kia, tat ca
nhfrng tre con l9i deu b1,1.m mi�ng cum, n6i be giong con khi.
Ltic d6, t6i c6 mot cam nh�n sau sc'ic r�ng: Phuong phap nay
thl,lc SlJ phu hqp v&i nhting tre nhu Vien Vien. Hem nfra,
phucmg phap ay con phu hqp v6i da so tre 6 tru6ng mam non
truyen thong. C6 the thay ding, neu chting ta kh6ng hieu giao
d1,1.c, chting ta se day tre vao con duang sai.
Neu ban than giao vien ciing la m(>t ngum du ngo9n trong
tri tu6ng tuQTig, thi ban than ngum d6 cung khong c6 sue sang
tc;io, khi ngum d6 giang bai, se n6i v6i con tre " 1 " la cay g�y,
"2" la con vit, "3" la cai tai. . . Toi doan la ngum soc;in ra nhting
noi dung nay muon dung each ghi nh6 b�ng SlJ lien tu6ng de
gitip tre nh6 nhanh, nhtmg tri nh6 cua tre rat tot, khong phat
sinh bat cu tr6 ng�i nao, nen each lam nay se chi lam phan tan
Sl.J chti J CUa tre, lam hong tri nh6 cua tre.
Trc;ing thai tam ly tot m&i c6 the don nh�n thu thach, va de
d6n nh�n thu thach con can ca dung khi. Chung ta biet tri Ive
va dung khi deu v6 cung quan tr9ng v6i mot con ngum. Neu
mot con ngum mat di tri Ive hoc:jc dung khi, thi ca CUQC dm cua
h9 se that b9i. Ngay tu dau Montessori da n6i dng, thong
thu6ng, tri h,rc cua con tre la ngang nhau, khong c6 gi khac
bi�t. Nhung khi tr9ng thai tam ly cua tre g�p tr6 ng9i, thi sv

3 12
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

khac biet cua toan bo trc:i.ng thai la rat l6n. Montessori da so

sanh dieu nay tuong duong v6i mot nguOi bi gay xuong va
mQt nguOi khong bi gay xuong. Chung ta hay tu6ng tm;mg ma
xem, neu m¢t nguOi gay xuong ma kh6ng duc;yc bang b6 co
dtnh lc:i.i, thi ngucJ:i d6 khong the lam gi mia, Ca CUQC dcJ:i Se
thanh tan phe.
Tr?ng thai tam ly tot con c6 the chiu dvng nhfrng ap h,rc
va bat tr�c. Trong cong viec va trong CUQC song, ap Ive la viec
hoan toan binh thuc'mg. Qua trinh tv dieu tiet nen nhu the nay:
Ap Ive cang 16n, sue chiu dvng cua con ngum cang cao. Nhung
trong rat nhieu tinh huong, ffiQi viec hoan toan nguqc lc;ic, rat
nhieu nguOi khong chtu noi ap Ive. D6 la vi tuoi tho cua nhfrng
nguOi d6 khong duc;yc phat trien binh thu0ng, ho khong c6 sue
m�nh tam ly, khong c6 nang h,rc hJ kiem diem ban than.
Montessori n6i: "Mot tam hon bi thay doi bat thuc'mg thi khong
the chju nhfrng sue ep 16n". Trong xa h<)i nay, trong moi c6ng
Vi('c, trong CUQC song tuong lai, Chung ta khong the tranh khoi
ap h,rc, vi ap h,rc la mot tr;;mg thai hoan toan binh thuOn.g, cung
c6 nghia la con nguOi doi <lien v6i ap h,rc la m<)t hien tm.mg
binh thuOn.g . Moi con ngurn deu phai c6 kha nang chiu dvng
ap Ive, nhung khi m<)t ngurn g�p phcii tr& ng;;ii ve tam ly, sue
chiu dvng cua h9 se suy giam rat nhieu.
Nhfmg dua tre g�p tr& ng;;ii ve tam ly se khong phat hien
ra nhfrng phep tcic cua sv v�t va bi m�t cua CUQC song. Vi d\l
nhu toan h9c, v6n di toan h9c la mot qua trinh logic, chua
dvng bao nhieu bi m�t hen trong. Khi chung ta thao tac g�y

3 13
TON Tm;v TUYET

deli, chung ta se phat hi¢n ra cay g?y deli nhat d ai hon cay g?y
tiep theo dung biing mo t khming each nhat djnh, va tuong t\l
the. a day co logic va quy lu�t cua toan hQc, khi tre phat hi�n
ra bi m?t nay, tre se cam thay vui mimg. Sau d6, tre se t\l chu
t\l giac th\lC hi�n CclC ho;;tt dong tri ll:fC, VI d\l khi tre dem lien
h,1c tu o den 99, tre se phat hi�n tu o den 99 c6 10 den 19, 20
den 29, 30 den 39 . . , tat ca deu la 0 den 9, tat ca deu la mot quy
.

lu;\lt Nhung nhling dua tre da g�p trongi;li ve tam Jy, tre khong
.

phat hi¢n ra UUQ'C bi m�t nay, tre khong the tim hieu S\l th?t,
tre chi thich nghi v6i nhfrng gi co giao da di;ly, con ban than
tre thi khong phat hi¢n ra du<;YC dieu gi.
Mot n gum 16n nhu the na y se b ai tru the gi6i ben ngoai,
tri;lng thai tinh cam thu6ng thay cua nguO:i nay la min trach va
cho riing m9i vi¢c th?t bat cong, ph�m chat au tri duc;x: the hi�n
bOi tri h.rc chua phat trien. M<)t vt phl,l huynh ten la Du6ng Ha
ke v6i toi ding, khi ch! n6 i chuy�n v&i mot ngum bi;ln Jam cong
an ve truang Montessori, nguOi d6 da n6i: "Phi th\lC te, s6m
mu(m gi h9 cling se bi x6a s6!". N6i xong anh ta con b6 sung
them: "Theo toi, tru0ng nay chuyen d;;iy ra nhfrng ph an tu
phi<lm t<)i, ket qua cua t\l d o chinh la toi ph;;tm!". Chi Duang
Ha da n6i v6i anh ta la: "Khi tam ly m<)t nguCri bi de nen, bi
tran ap qua lau, h9 mm c6 the bung phat, c6 the ph1;1m toi. Con
mot nguOi tam ly thoai mai thi hQ phi:im t<)i de lam gi?". "Toi
khong can biet, nhung chiic chiin ch6 d6 se giao dvc ra mot
lo(;lt nhling tQi ph"1.m, r6i cung bi x6a s6 ma thoi". Du0ng Ha
n6i v6i toi: IIAnh ay khong hieu va cung khong cNu hi�u. Anh

3 14
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

ay bai xich truang nay. Day chinh la mot ngurn g�p tr& ng"1.i
tam ly nghiem tr9ng. Nhung anh ta cu tu&ng minh hi�u, cai
nay g9i la hi�u trong m(>t ph<;tm vi h(;ln h�p: Ki�u ngurn nay
chiem so dong. C6 nhfrng phl,l huynh con n6i la: "Khong danh
khong thanh tai". Con anh cong an kia thi n6i v6i Duang Ha
la: "Toi phai cam an m� da danh toi, danh den thua song thieu
chet. Ch! xem, toi duqc danh ma tru&ng thanh, nha an danh
ma duqc lam vi�c trong nganh cong an". Anh ta con n6i: "Giao
dl,lc ma khong trl:rng phc;i.t thi c6 ma lo;;tn a!".
Li�u c6 phai chung ta cung giong nhu the, khong i t th i
nhieu? Tu tu&ng cua chung ta kh6ng de dang tiep nh?n cai
m6i? Ky th1,rc the gi6i ben ngoai rat phong phu, nhung chung
ta 1<;1.i nhot minh trong the gi6i rieng. Doi v6i con tre, tu tu&ng
cua chung ta la gi? Cung c6 th� chung ta cho ding, bao nhieu
nhU:ng thu ma Montessori da n6i chinh la tu tu&ng. Nhung thm
ky tre em thi khong the, rat nhieu dieu d uqc th� hi�n trong
tl:rng vi�c nh6. Vi dl,l toi thuc'mg hay dan con trai di mua do, c6
hie khong du tien, t6i n6i: "M� chi c6 mum t�, khong du tien
d� mua tat ca nhfrng thu nay, nen con chi duqc chon hai thu".
Con t6i nhanh ch6ng dwn ra duqc hai thu, tra nhfrng thu con
l;;ti ve cho cu con minh thi vui ve ra ve. Nhung mot dua tre
khac thi kh6ng nhu v�y. Moi lan be thay Tan Tan nha toi duqc
mua gi thi lc;i.i doi: "M� ai, con cling can". M� be bao: "The thi
con di rnua di". Nhung mOi khi dl1ng truck tu hang c6 bao
nhieu thu, be l':li bi roi lo(;ln. Bt:ln h6i be: "Con c6 can thu nay
khong?". Be n6i: "Khong can ", nhung van dting mai 6 d6. Moi

315
TON Tm,JY TurtT

hln toi dan be di, toi da dUllg d6 hang tieng d6ng h6, sau d6
thi toi cilng sot rm)t ma phat cau: "Sao mai ma con khong chc;m
ra thu minh thich the. The con muon mua cai gi?". Nhung be
vein khong chc;m duqc, be vua dinh ccim thu nay len thi l(;li
buong ra: "Con khong lay cai nay nua, con muon d6i cai khac".
Be da khong the dieu khien duqc ban than minh.
Sl! vi�c nay khien toi suy nghi mai. Neu la mot lan, toi con
c6 the cam thay la m(>t vi�c ngau nhien, nhung hai Mn, ha lm...
toi phat hi�n ra lan nao be cilng v�y, hoang lo(;ln khong biet
phai lam gi, be da giong nhu Montessori tl1ng n6i, khong the
"dieu khien tu tu&ng cua ban than". Mot em be nhu the nay
chcic chcic khong tp.e phat trien tri ll!c mot each binh thuemg.
Chung ta biet rfug, con tre tuan theo Sl! chi dan cua ph6i
thai tinh than, thong qua Cac ho(;lt d(>ng cua minh thl!C the h6a
phoi thai tinh than, tu do d(;lt t6i sv phat trien binh thuang.
Neu tam ly va tri lvc cua tre vap phcii tr& ng�i, tre se b�t dau
du ngo(;ln trong tri tu&ng tuqng, tre khong the phat trien tri h,rc
cua minh, tre se di ch�ch khoi quy d1:1.0 phat trien binh thuemg.
M(>t lan con cua hang x6m nha toi bi dti't tay. Hom d6 la
mua dong, t6i di lam ve nhin thay, t6i n6i: "Le oi, chau bi dti't
tay r6i, bay gio dang la mua dong, de bi nhiem trimg Mm".
Luc d6 chau be 3 tu6i. Toi bao: "Chau phai vao nha nho m�
bang tay cho" . Co be n6i: "Khong sao dau, chau khong sao
dau". Kha nang ngon ngu cua co be nit tot. Toi n6i: "Khong
duqc dau, tay chau so vao dat cat the nay, rat de nhiem trimg,
chau phai ve nho m� bang l�i cho". Toi khuyen mai, co be n6i:
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TI) DAU?

"Vang ;;i., chau v6i bac cung di". Toi di theo sau co be, ket qua
la co be vira vao den cua thi kh6c oa len, vira kh6c vira keu:
"M� ai con bt dm tay". M� co be n6i: "Dua day m� xem nao".
R6i m� co be di tim m¢t mieng vai, quan tay co be mot vong,
khong dn sat trimg, cling khong buoc l;;i.i, n6i: "Con th�t la
anh hi:tng". N6i xong thi v¢i di lam vi¢c khac. Co be d6 v¢i gio
ng6n tay len n6i: IIAnh hung, minh la anh hilng! " fQi ch;;i.y mat.

Th�t la! Luc d6 toi cam thay con ngucYi th�t la cc1u tha, cu¢c
song la kh6 n;;i.n. Ai cilng nhin thay tam thai tru6c va sau cua
co be. T;;i.i sao co be khong muon di tim m� minh? T;;i.i sao co
be khong d.n ai ca? T;;i.i sao co be vao g9i mEi! l ;;i.i phcii kh6c oa
len? T;;i.i sao c6 be cling gQi minh la anh hung? Con duang
tru&ng thanh cua con ngum th�t la tan khoc. Ung ph6 v6i con
tre la hanh vi thuang thay cua ngum Ian, cho du trinh d¢ cua
h<;> thap hay cao.
·

M¢t ngum b;;i.n cua toi khi h<;>c len d;;i.i h<;>c, thanh tich h<;>c
t�p toan la 88 ho<)c 89 diem<">, nhung co ay khong hieu t;;i.i sao.
M¢t Ian co ay ng6i cimg m¢t b;;i.n h<;>c khac cua toi la Duong
Binh, co ay n6i: "Lan nao c�u thi ciing duqc tren 90 diem, con
to thi chua bao gia dUQ"C 90 diem ca . Ro rang la khi co giao
cham diem, co da guy dtnh m¢t so ngum duqc tren 90 diem
va m¢t so ngum phai du6i 90 diem" . Toi a cung co ay m¢t
nam, toi phat hi¢n thay co ay va Duong Binh hoan toan khac
nhau. D�c diem cua co ay la h<;>c cai gi cling chi h<;>c m ()t Ian,

(*) Trung Quoc tinh thang di�m 100.

3 17
T6N Tm,JY TUYET

nen chi ma ho, khong ro rang. Vi the, khi hoi den nhfrng chi
tiet nh6, co ay se khong hieu. Con Duong Binh thi khong nhu
v�y, Duong Binh c6 m()t cam giac scic sao, c6 the phan bi�t den
tl:rng chi tiet cua Sl! vi�c. Duong Blnh ncim bcit nhfrng van de
l6n m o t each gQn gang, chcic ch.in, va khi duqc h6i den nhfrng
chi tiet nho, ciing tra Im mot each ranh m(,lch. Ro rang la co ay
ncim belt tri thuc m()t each rat c6 h� thong.
Con ngurn b<,ln kia, co ay hQc dl!a vao tri nh&. Hay nhin
thanh tich ctta co ay, chua bao gia vuqt qua 90 diem. Hoi den
chi tiet thi co ay khong biet, vira nghe cau h6i co ay da thay sq,
ti,li sao minh khong nghi den van de nay nhl? Tren thl!C te, thl!C
chat CUa van de li,li phat sinh tlr qua trinh phat trien tri 11.!C CUa
nhfrng nam dau dCYi, day la van de ve tu duy. Tu tu duy chi
tiet den toan bQ Cl,lC di�n, roi li,li phai quay Ve tirng chi tiet; tlr
cam giac den khai ni�m, roi li,li phai quay ve cam giac. Nhung
rat nhieu ngum chung ta dirng 6 gifra chirng. Chting ta c6 the
tien hanh khao sat, nhfrng dua tre CO ket qua hQC t�p khong
tot da phan la nhfrng dua tre co cha m� d¢c doan, vi¢c gi cling
phai nghe theo bo m�. Con nhfrng tre c6 thanh tich tot hon, da
phan song trong mot gia dinh clan chu, tu duy cua chting cling
hoan chinh hon.
Tat ca nhfrng dieu nay deu bcit nguon tir tu6i au tho, ca
tri,lng thai cua con tre khong duqc phat trien tot. Con cua em
hQ toi hay bi bo mcing mo, moi Ian tre dQc "Bach khoa toan
thu", chau cling rnim bcit nhanh hon Tan Tan. Nhung d6 chi
la nhfrng kien thuc chung Tri thuc rai rac 6 khcip m9i nai,
.

3 18
 CHUONG 22: VAN D� CUA CON TRE TU DAU?

chau khong th� s� p xep , lien tu&ng va phan loi;l.i tri thuc.
Nguyen nhan cua tri;l.ng thcii tri Ive nay la vi tam hon chau da
l(,lc den m(>t the gi&i khac, cung c6 th� n6i la chau da du
ngoi;l.n den m(>t the gi&i tu&ng tm;mg, nen vi.ta gc'.lp kh6 khan
da mat long tin. Tr;;ing thai cua m(>t ngu6i binh thu6ng la hep
h,l.C tien len khi gc'.ip kh6 khan: "C6 kh6 khan roi, day la hie
th� hi{!n kha nang cua minh". Nhrmg cung nhi�u ngum li:li
buoc khi gc'.lp phai kh6 khan, h9 ctii dc1u dau kh6: "Biet lam
the nao bay gia?".
Con tre cling v�y, vi d\l nhu ngay qu6c te thieu nhi 1 thang
6, tru6ng m<im non t6 chuc trinh dien th6i trang. C6 nhfrng
chau nghe thay bi�u dien thm trang la vui ve len san khau,
nhung c6 nhUn.g chau binh thu6ng luy{!n t�p rat tot, nhung den
ltic len san khau thi bi "ngqp" tru&c khan gia. Di�u nay la bi�u
hi{!n cua m<)t d�c di�m di�n hinh nhat: Gc'.ip phai kh6 khan la
lui bu&c, sv tv tin bi dao d(>ng. T6i xin dua ra m(>t vi dl,l, tru6ng
chting toi c6 be Ctiu Ctiu, be va m� den nha di choi. Di cua be
c6 m(>t be gai ten la Hang Hang. Hang Hang 16n hon Ctiu Ctiu.
Truoc day, m� rua Hang Hang kieu Him, ltic nao cling cam thay
con rua minh xuat s�c hon. HQ song chung v6i nhau ba thang,
trong ba thang nay, Hang Hang hay bi�u <lien tiet mvc cho
ngum 16n xem nhu d9c tho, mtia hat . . . rat vui ve. Be Cfut Ctiu
vao h9c tru6ng chting t6i m(>t nam, hai dua tre li;l.i g<'.lp nhau.
C6 m(>t !An, hai be choi v&i nhau roi nay sinh mau thuan, Hang
Hang danh Ct'ru Ct'ru m{>t cai, Cliu_Cffil m�c k{!, Hang Hang 11:1i
danh cai nua. Luc nay, Cfut Ct'ru quay 11:1i danh cho Hang Hang

3 19
 TON TttuY TUYET

mot cai m;;mh hon. Hang Hang ngoi kh6c, CUu. CUu. khong di
tim m� minh ma di tim m� Hang Hang n6i: "Lan thu nhat
Hang Hang danh chau, chau khong phan li'ng. Lan thu hai
Hang Hang danh chau, chau mm danh tra". CUu. CUu. su dvng
tu "danh tra" vua c6 ly, vua co sue m�. CUu. CUu. da co du
diing khi de h! bao v¢ minh.
Mot nguc'Yi b?n cua toi c6 con khong duqc xinh, nguc'Yi 16n
thuang hay n6i: "Dua tre nay xau qua!". Be CUu. CUu. dilng d�y
n6i: "Co khong duqc n6i nguc'Yi khac nhu the!". Nguc'Yi 16n d6
n6i: "Co dau c6 n6i con". "Co khong duqc n6i ai ca". Nguc'Yi
b?n toi thay the rat kinh ng?c, b6i vi chua c6 ai n6i ro rang ve
vi�c nay nhu the. Toi cam thay day chinh la kha nang phan
bi¢t dUn.g sai, cling la bieu hi¢n ctia khai ni¢m ro rang va tran
d<\y dung khi. Neu tam hon cua mot dua tre duqc phat trien
binh thu6ng, tre se nhin nh�n duqc thl,IC chat cua van de. Khi
tre nhin dUQ'C thl,J'.C chat cua Van de, tre Se noi ra duqc each nhin
nh�n ctia minh, vi tre co du dung khi. Neu tre khong n6i, thi
d6 khong phai vi van de dun g khi ma d6 la sach luqc ctia tre.
D6 la nhfrn g dua tre phat trien binh thu0ng. Con v6i nhfrng
dua tre thieu dung khi, c6 the tre cling c6 suy nghi nhu v�y,
nhung tre khong n6i ra. Nhung ph<\n dong tre em khong c6
duQ'c suy nghi nay. Suy nghi la tri h,rc, dam lam la dung khi,
• each lam la sach lUQ'C.
C6 mot Ian, ca nha toi tranh lu�n v� m¢t vi�c. N6i qua n6i
l�i mai, con toi dli'ng d�y n6i: "Ca nha khong n6i nfra, m� c6
ly, nghe IDE; di! ". Von di SlJ vi¢c nay cung ch�ng c6 gi, nhung
I

3 20
 CHUONG 22: VAN DE CUA CON TRE TU DAU?

t6i cam giac duoc, ca qua trinh con nghe bao lOi phuc t;;tp nhu
the, nhung van gifr duqc chu kien cua minh. M(>t dua tre muon
an thtt de xien, be bao: "Bo ai, dung ra la chieu nay con da an
com roi, nhung con van d6i. Gio con dang thay d6i, khong ve
duqc dau". Bo be n6i : "The thi chUn.g ta ve nha an nhe". C�u
be ng6i sau kh6c am uc. Bo hoi: "Con kh6c cai gi?". Be bao:
"Con muon an thtt de xien". Sau d 6 b6 be hoi t6i: "Sao n6
khong n6i thang ra?". Toi n6i: "Vi c�u be sq anh!" Tren thvc
te, tre hoan toan c6 th� n6i thang v6i b;;tn, t;;ti sao l;;ti khong chu?
Nhung moi liin be lam v�y, moi Ian be n6i v�y, m6i lan be tuan
theo Sl,l phat tri�n CUa ban than be, the nao c0.ng xay ra van d�.
Nhung neu m6i lcin be da lay het dung khf ra ma van phai n6i
vong n6i VO, lau dan cO.ng xay ra van de. Nhrmg CUQC song thi
lau dai va tinh te, tam ly va th6i quen cua chung ta cO.ng phat
huy tac dl,mg Iau dai va tinh te nhu the.

3 21
 PH{} Ll}C

Moi dua tre sinh ra deu mang theo phoi thai tinh than.
Ph6i thai tinh than chua d'l!l1g toan b(l m�t ma tru6ng thanh
cua CUQC song. Phuong phap giao dvc mm cho r�ng, qua trinh
tru6ng thanh cua tre khong phai la mot qua trinh d?y do va
nhoi nhet, ma la trong qua trinh tim hi�u the gi&i, tre kh6ng
ngimg gicii ma CUQC song, sang t?O ban than.

T?O cho con m6i trubng "yeu thuong va tv do, quy tcic va
binh d �ng " d� con tre giai ma CUQC song theo nhfrng phep h'k
tv nhien cua qua trinh tru6ng thanh. Thai ky nay rat can sv
hoan thanh tot qua trinh phat tri�n cua moi thm ky nh?y cam,
va t�n dvng het nht1'ng pham chat d�c bi�t cua tre tir 0 den 6
tuoi, d6 la tam ly va tri tu� mang tinh hap thu.

Day la sv tru6ng thanh hoan chinh bao gom ca ca th�, cam

giac, tinh cam, nh�n thuc, tam ly, tinh than, tam hon cua ban
than tre, tir do hinh thanh va sang t;;io ra ban nga, tr6 thanh
m<)t con ngum hoan chinh. Dieu nay khac v6i giao d1,1c truyen
thong chi quan tam den tr?ng thai nh�n thuc cua con tre.

"Yeu thuong va tv do" la moi tru0ng cila giao d1,1c, hinh thanh
m¢t con nguOi hoan chinh la m1,1c dich cua giao dvc. Day thvc sv
la m<)t ky nguyen m6i cua cong tac giao d\lc!

3 22
 YEU THUONG VA TU DO,
.!, ' ' �
QUY TAC VA BINH DANG

Dung tinh yeu danh thlic tinh tich qrc trong qua trinh
tru&ng thanh cua con tre;
DUng khong gian hJ do de xac l�p nhi�t tinh sang t{lO va f
thlic ban nga cua con tre;
Dung vi� thl,lc the h6a nhring quy tic de hinh thanh tr�t
tl,l xa h(Ji va tri tu? cua ban than con tre;
Dung quan h� binh diing dJn dit xa h(Ji tuang lai phat
tritin hai hoa van minh.

Cho con tinh y@u nhu the nao?

Sinh m¢nh cua chti.ng ta la m<)t qua trinh VO cling ky di�u.
Tu hie duqc sinh ra, chting ta da nh�n thuc the gi6i bAng n(>i
tam sau thcim cua minh. Nhung rung giay rung phti.t chung ta
phcii lien ket v6i n<)i tam ay. St,r lien ket ay ben chcic bao nhieu,
chting ta se cam thay v(lng tin vao the gi6i nay bay nhieu.
Chung ta se tr& thanh m(>t con ngu6i khong bao gio cam thay
co d<)c. Khi con tre den v6i the gi6i nay, ca th� tre phcii rm kh6i
ngu6n nang luQ'Ilg to 16n da sinh ra tre, nhung tinh than tre lc;ii
dang ma ra, tre se khai gQi ban nang yeu thuang cua ngum
m�, day chinh la m<)t trinh tt,r ma tt,r nhien da scip xep. Cam

32 3
TON THVV TuYET

giac an toan ell.a con tre dva tren st,r g<'in ket v6i bo m�, do cung
chinh la dieu ma chung ta gQi la tinh yeu thuong. C6 tinh yeu,
tre m6i tiep h,lc song trong coi dOi nay. Tmh yeu thuong doi
v6i con tre sinh ra st,r g<'in ket gifra cha m� va con, xay dt,rng
cho tre cam giac an toan co ban.

Tinh yeu thuong kh6ng phcii la m(>t each nghi du<;>c sinh
ra trong dclu 6c chung ta. Vi dt,t tat ca cac b�c lam cha m� deu
nghi the nay: Khong c6 cha m� nao l�i kh6ng yeu con minh.
Toi yeu con toi Mm. Tat ca m9i vi�c lam cua chti.ng ta deu du<;>c
mip dum cai ten gQi "toi yeu con toi". Nhtmg, ket qua ma
chung ta nhin thay la, con tre van thieu tinh yeu.

V�y mau chot van de nam a dau?

Chung toi phat hi�n ra r�ng, van de n�m & ch6, khoang
each khac nhau giua nguOi 16n va tre em qua xa. Thu& ban
dclu, tre em ehinh la Sl! song, khi tre buoc ra tu S\f song, tre
mang theo sv song de den cu<)c dOi nay. Nhung nguOi 16n
ehung ta da qua xa rOi sv song. Cung giong nhu khi chung ta
ngoi qmh nhau trong m(>t cu(>e h(>i nghi, chung ta ngoi qmh
nhau nhung kh6ng the g�n ket sue song eua ban than minh
v6i sue song eua nguOi ben c�nh de tr& thanh m(>t dong chay.
Chung ta rnai mai se: toi la t6i va anh la anh. Neu t6i va anh
muon hieu nhau thi phai dung 10'.i. n6i de trao d6i. LOi n6i
chinh la phuong ti�n yeu 6t nhat, su dt,tng den ngon ngfr la
vi�c bat d<'ic di ell.a loai nguOi.

3 24
 Pm; LVC

Nhtmg tre em khong nhu v�y. Thu& ban dau, tre chua biet
n6i, sau d6 kha nang bieu d(:lt ngon ngfr cua tre van chua tot,
tre van chua the hinh thanh kha niing ngon ngfr du de bieu d(:lt
tu duy va logic. V�y, tre giao tiep v6i bo m� bfulg each nao?
Con ditng SlJ song, ditng tinh cam, cam giac va tam hon trong
CUQC song de gcin ket v6i nguOi 16n. M6i nguOi m� deu phai
kh&i d()ng hinh thai sue song cao cap nay, b6 lc;ii tu duy cua
nguOi 16n va each thuc giao tiep van hay dung cua ngu0i l6n.
Khi bc;in la m(>t nguOi m�, bc;in c6 the phat hi�n ra m(>t bi m�t:
Con cua bc;in khong can nghe thay bc;in n6i gi ma c6 the cam
nh�n duqc ham nghia thvc SlJ phia sau l&i n6i cua bc;in. Con
cang kh6c m� cang lo Hing, bc;in c6 gia VO binh tinh ding khong
tac dl,mg gi, bc;tn c6 n6i gi con cling khong ch!u nghe. Tre con
c6 mot kha nang cam nh�n chan tu6ng S\f vi�c m(>t each cao
d(>. Neu bc;tn n6i gi con cling ch!u nghe thi the gi6i nay se dan
gian biet chtmg nao.
Tat ca nhfrng ngum lam cha lam m� deu n6i v6i con
minh: "M� mong con tot han, m� mong con c6 thanh tich,
m� mong con c6 ph�m chat dc;io due tot". Nhtmg chung ta
van nhin thay nhling dua tre cua ngay horn nay khong lam
duqc dieu nay. Tc;ii sao v�y? B&i vi con tre biet ch.le, bc;in n6i
bao nhieu di�u, nhung cltmg sau d6 con bao nhieu dieu khac
the. Trc;ing thai cua con tre c6 the hieu duqc tn,rc tiep nhfrng
dieu d�ng sau d6. S\T me mu(>i va hon loc;in khien bc;in khong
hieu duqc con minh nhu the nao, cuoi cung cling khien con
bc;in hon loc;tn theo.

3 25
T6N THt,N TUYET

Ngay horn nay, c6 rat nhieu b�c cha m� n6i v&i toi, con toi
da 14, 15 tu6i r6i, toi ngay len m?ng, toi ngay chai game, c6
tien la l<\in mat tam, khong ch!u hQC hanh... Sau d6 hQ nha toi
gitip con cai h9. Toi n6i toi khong th� giup duqc con cai hQ, vi
chinh h9 da bien chung tro thanh nhu the. Neu h?n thvc sv
muon con minh thay d6i, b?n pha i thay d6i minh tru&c. Vi the
nguOi t6i dn phcii giup la h?n, neu b?n thay d6i duqc d?ng
thuc hi�n t?i cua minh, con h?n cung se thay d6i.
Tat ca nhfrng nguOi lam cha m� deu cho d.ng h9 dang yeu
thuong con minh. Con thi truqt, he;> se n6i: "Sao con duqc c6
60 di�m? Sao con l?i kem coi the kh6ng biet! N gay nao con
cting vui dau vao game the nay thi h9c hanh the nao? Th�t la
mat m�t qua di. . . II. B?n c6 bao gia ngoi xuong cling con va n6i:
"M� va con cling suy nghi xem van de la do dau?". La vi khai
ni�m khong ro rang? Suy nghi khong ID?Ch l?c? Vi do tu6i
nh�n thuc cua con tre chua den hie d� h9c nhling thu d6? La
vi thay co giao? Hay la con tre chua den Ilic c6 tu duy triru
tuc;mg? Hay la chua den do tu6i ve tam ly? ...
Nhung be;m khong muon biet gi het, bC;In chi biet mot di�m:
Con hC;In khong tot. Sau m(>t m& ngon tu, h?TI quay ra n6i v&i
nguOi khac d.ng: "Toi n6i n6 vi toi yeu n6, vi muon tot cho n6,
vi dua tre nay ma toi da b6p nat ca trai tim minh". DC;Io ly nay
c6 day du khong? Neu day du, chi'. la tren g6c d(> cua hC;In. Va
ket qua cua nhling lOi n6i nay la con b(;ln se khong nghe h?n,
con b?n se chi trich bC;In, oan trach hC;In. Tam ly cua con tre la:
"M� khong cho con chai dting khong? The thi con se chai cho

326
 PHt,J LUC

m� xem. M� muon con h9 c dung kh6ng? The thi con se kh6ng

hQC dau". Th?m chi tre ding khong biet ding tiem thuc cua tre
dang mau thuAn, nhung ket qu a dAn den la nhu v�y. Tuy�t d?i
da so nhfrng nguOi lam cha lam m� deu gay ra nhfrng van de
cua con tre bAng each nay.
Rat nhieu nguOi se n ghi t?i sao doi tho?i cua chting ta v6i
con tre l?i thanh ra the nay? D6 la vi ban than chting ta cling
16n len trong nhUn.g lOi chi trich. Tu nh6 chting ta da dau tranh
v6i quyen uy de 16n len, khi tru6ng thanh chung ta ciing h,r
nhien ap dt.tng theo c6ng thuc nay, va thanh ra khong biet n6i
chuy�n v&i con cai.
May horn tru6c, khi toi 6 B�c Kinh, c6 mQt ph1,1 huynh
den tim toi. Con cht ay chin tuoi, dang ngoi tren ghe, m� thi
n6i lien tt.tc, thao thao bat tuy�t, n6i chinh xac la "b9t tung
nghin d�m" chu khong phai la "tuon trao nghin d�m". Nao
la co giao da n6i v6i m� nhu the nao, van de nay cua con ra
sao, van de kia cua con ra sao . . . roi lien h,lC khien trach con.
NguOi m� nay c6 trinh d() giao d1,1c rat cao, kieu khien trach
con cua ch! the nay: "T?i sao con l?i n6i chuy�n trong 16p?",
"Con n6i cho m� nghe, t?i sao con l?i n6i chuy�n trong 16p?".
Con chua dQ'i con tra lOi, cht ay da n6i tiep. G§.n nhu "n6i"
la cot loi cua van de, cht ay dn phcii n6i lien t1,1c. . . va da lien
t1,1c hem hai gia dong ho. Toi nhin thay m�t con cht ay cu
chap hoai. Ch! ay h6i t6i: "T?i sao con t6i cu ch6p m�t nhu
the? T?i sao con toi cu nhtin vai nhu the?". Toi n6i d6 la vi
ap h,rc. Chi n6i bao nhieu nhu the, con ch! co the ngoi yen

32 7
TON Tm,JY TUYET

nghe khong phan doi da la tuy�t vOi Him r6i. Va duong nhien
la con chi chi c6 the ch6p mc:it ma thoi.
Toi h6i be: "M� n6i the con c6 cam thay ap hJc khong?".
Be g�t dau.

Toi n6i: "The t?i sao co giao hay phcii nh<'ic con, l?i con mOi.
ca m� con den, con gicli thich vi�c nay nhu the nao?".

Be n6i: "B6i vi con hay n6i chuy�n v6i b?n ben C?nh".

Toi h6i: "The t?i sao con hay n6i chuy�n v6i b?n ben c?nh?".

Be n6i: "C6 hai nguyen nhan, thu nhat, gia ra choi chung
con chua n6i het chuy�n nen va o l6p phai n6i not. Con khong
the dQ'i den gia ra choi tiep theo duQ'C. Thu hai, con cam thay
phan thu hai trong bai giang rua co toan nhilng thu linh tinh,
con khong muon nghe".
Toi h6i: "The con da n6i v6i m� chua?".

Be n6i: "Nhung ma m� khong cho con ca h(>i de n6i".

Toi lien h6i m� be: "Chi c6 biet t�i sao co giao l�i n6i con
chi va muon chi ve nha d�y bao con minh khong?".
Chi n 6i : "Vi n6 n6i chuy�n trong 16p".

Toi n6i: "Co giao din g khong muon biet nguyen nhan, co
giao cfulg giong nhu chi, muon n6i ra de gay ap Ive. Co giao
lien h,lc n6i v6i ch!, gay ap Ive v6i chj, ch! l?i lien t\J.c n6i v6i
con, dem toan b<) ap h!C ay do len dau con. Chi trut b6 toan b<)
ap Ive len con trai chi".

328
 Pm; U,JC

Toi n6i: "Chi hay thu phan tich xem, gic;mg di{!u va thai d<)
khi co giao n6i v6i chi, c6 phan nao la b�t nguon tu trt:mg thai
tinh cam cu a co ay, va phan n a o belt nguon tu tinh hinh thvc
te cua con ch!?".

Toi h6i be c6 each nao gicii quyet hai van de tren khong.
Be nghi roi n6i: "Lan sau con se tranh thu thOi gian n6i het
chuy�n v6i biiin, thOi gian nghi trua ciing dai, con se co n6i cho
het chuy{!n".

Toi n6i: "The van de thu hai, khi con cam thay co giao d iiiy
khong hay, con se lam gi?".

Be n 6i: "Con chcing c6 each gi ca".

Toi n 6i: "Con c6 the lam bai t�p ho�c d9c sach khong?".

Be n 6i: "Khong duQ'C, lam nhu the co giao 8e rue gi�n. Co

n6i, co khong dn biet cac con c6 nghe khong, nhung m<it cac
con phai nhin vao co, dieu nay the hi�n 81! ton tn;mg cua cac
con danh cho co".

Day la Sl! mieu ta cua con tre, chufu xac, r6 rang . . .

Co giao coi vi�c tre phcii doi theo minh l a 81! ton tr9ng. Co
giao c6 m9t ph�n "cai toi" yeu 6t 6 trong d6. Day chinh la hi�n
thvc, m(>t hi�n thvc tan khoc. Neu co giao chiu nghe h9c sinh
n6i, li�u cac co c6 the tv kiem diem liiii minh?

Toi n6i: "Khi m� con n6i xong, con lam the nao de giai t6a
tam ly cang thcing cua minh?".

3 29
TON THuY TUYET

Be n6i: "Con co hai each, m(>t la con lay cai dem ghe ra d?p
cho het rue; hai la hie nao m� con khong c6 & day, con se het
am len trong phong".
Toi VO dmg cam khai. MQt dua tre tri tue den nhuang ay,
m(>t dua tre binh tinh den nhuang ay, gan nhu khong n6i m(>t
cau thi:ra. Nhung chau khong the doi di�n v6i nhfrng ngum 16n
nay, va hQ cung khong buong tha cho chau, m� chau khong
tha cho chau, ngay nao cung phai d;;i.y do chau, co giao cung
khong tha cho chau, muon d;;i.y do chau. Tat ca nhfrng dieu day
cu the xay ra mot each khong he hay biet .
C6 tre da cong, lung tre da hai gu. Nhung tre van nhan nq.i
ng6i nghe, kien nhan ma binh tinh.
Day la mot ngum m� dien hinh cua tang l&p tri thuc.
Ngu<'Yi m� n6i tiep: "Con toi con c6 mot d;)c diem, d6 la thinh
thoang n6i leo co, nhfrng cho co n6i khong xac dang, n6 l;;ii
them vao m(>t cau khien cho ca l&p cum am".
Day la m(>t qua trinh dau tri dau dung, tu d6 c6 the thay,
tam thai CUa CO giao da phai chiu dtplg ap lqc Va St! phan n(>
den chl:rng nao. The gi6i nay da t6n tq.i nhu the day.
Ngum mf? n6i: "Cu rn6i khi tan h9c, co giao l;;i.i xong v ao
van phong, cam lay di�n tho;;ii gQi cho toi, giao huan m(>t tr?n,
toi ve nha cung l;;ii giao huan con rn(>t tr?n".

Ngum m� n6i v6i con: "Con nen biet la, horn qua m� vua
n6i chuyen v6i con ba tieng d6ng h6. Con nghi xem, m� yeu
va quan tam den con biet chl:rng nao".

33 0
 Pm; UJC

Ba tieng dong h6, tre van nghe m� n6i, th�t la m<)t khoang
th<'Yi gian dai den dang sq. Toi c6 cam giac ding, dua be nay
chinh la ngu<'Yi trt lieu tam ly cho m� n6, la ngu<'Yi de m� n6 tnit
bo rn9i ap h,rc. M� cu n6i, con cu nghe, va nghe . . .
Ngu<'Yi rn� d6 van dang n6i v&i toi ding, chi ay yeu con
rninh den chimg nao.
Rot CUQC the nao la tinh yeu?
Con tre se giup chting ta hieu du<;YC the nao la tinh yeu.
Con tre se gitip ch ting ta thay doi tr;:ing thai sinh ton ttr tru6c
den gia.
Hai horn tru&c, toi c6 h6i m¢t co giao: "Em den truang
du<;YC ba thang r6i, em da c6 nhling trcli nghiern gi?".
Co giao n6i: "Trcii nghiern di1u tien cua em la, con tre hieu
du<;YC tinh yeu, con em thi khong". Nghe co giao n6i, toi th1.Jc
S\f cam d(>ng, VI CO ay da n6i th\fC.

Toi h6i co ay: "Em lam the nao ma cam nh�n du<;YC dieu
nay?".
Co ay n6i: "C6 rn9t horn, rn<)t be ch;:iy tu phia sau den om
em, n6i v&i em r�ng: 'Con yeu co Hirn!'. Em quay !;:ii, quy
xuong nhin con, nhung giay phtit d6 em khon g biet n6i v&i
con the nao". Con tre the hien tinh yeu th�t t\l' nhien, nhtmg
co giao l<;ti kh ong biet the hien tinh yeu the nao, b&i vi co vira
vao truemg chua du<;YC bao lau. Vi the, co phai nghi mot I tic rat
l au rn6i co n6i du<;YC m<)t cau: "Co cung rat yeu con". Con bu6c
di, VO cung vui ve, VO cu.ng thocii mai.

33 1
ToN THVY TUYET

Co ay n6i, giay phut d6 c6 ay th\IC S\l xuc dong, co ay nghi

t1:1i sao minh khong the the hi¢n tinh yeu doi vm tre? Toi tin
r�ng co ay se tr& thanh m()t co giao tot, brn vi co ay c6 the cam
nh�n duqc nhfrng thay doi cua ban than minh.
Dieu toi muon n6i 6 day la t1:1i sao nhU:ng nguO:i lam cha
m� cam thay trach m�ng con minh d� dang bao nhieu thi l1:1i
cam thay n6i nhfrng lm yeu thuong con minh kh6 khan bay
nhieu? Dieu gi da ngan tr& chung ta lam v�y? D6 la vi qua
trinh tru&ng thanh da ngan can chung ta.
Nhan 101:1i khong the thieu tinh yeu. Cho du b1:1n c6 bao
nhieu thanh tich, b1:1n muon the hi�n gia tr! cua minh den muc
nao, nguy¢n V<;mg can ban nhat CUa loai nguO:i chinh la yeu Va
dUQ'C yeu, quan tam Va dUQ'C quan tam, Cong nh�n Va duqc
cong nh�n, cam giac duqc gia tr! cua ban than, duqc ton tr9ng
va cam giac an toan. Day chinh la nhfrng yeu cau can ban nhat
cua con ngum. Cho d u la m()t dtia tre con, m()t em be sa sinh,
m(>t nguO:i tru&ng thanh m1:1nh me, hay m()t nguO:i gia, cho du
la bc,m hay la ai di nua cling deu c6 nhfrng nhu cciu tam ly can
ban nay, va nhfrng nhu cau nay khong he lien quan den vi�c
b1:1n c6 bao nhieu thanh tich.
Trong qua trinh tru6ng thanh thu6 au tha cua minh, tre
em phai nh�n OUQ'C Sl,l' quan tam va tinh yeu thuong cua b6
m�, phai duqc bo m� coi tr9ng. Trong thO:i gian tu 0 den 12
tu6i, khi tre 6 tru6ng mcim non va tru6ng h9c, tre phcii nh?n
OUQ'C Sl,l' ton tr9ng CUa m9i nguO:i 51,l' yeu thuong, cam giac gia
.

tr! ay mm an sau barn r� vao· cu<)c song cua tre. Con tre xac

332
 PHl,J Ll,JC

dinh r�ng, tre c6 gia trt rat cao, tre la dang yeu, tre la quan
tr<;mg, tre se mang niem vui den cho rat nhieu nguOi. The gi6i
nay neu khong c6 tre se c6 rat nhieu nguOi phc.li dau kho. Tn,mg
thai ay duqc tre tv xay d\ffig vao thOi ky au tha cua ban than
tre chu khong he d\fa vao nhiing gia tri ben ngoai. Day cting
chinh la ly do tiili sao chting toi liiti n6i rc\ng, phuang phap giao
dl,l.C nay khac v&i phuang phap giao dl,lC trong qua khu a
nhfrng di�m sau day:
Co giao yeu tre vi tre la tre chli khong vi m¢t nguyen nhan
nao khac. Co khong vi tre ke chuy�n hay, khong vi tre thi du�
100 diem, khong vi hom nay tre da lam duQ'c nhz111g vi�c gi,
ma vi chinh ban than tre. Ban than tre da du nhz1ng lf do de
co yeu tre. Day chinh la tr�ng thai chi ton rua cu¢c song ma
chung ta da tirng n6i. Cu¢c song von cao quf. Vi CUQC _song
Von cao quj nen ta't ca mlng lm;mg CUQC song ma tre the hi�n
ra chinh la tinh yeu.
Vi the rat nhieu nguOi n6i: "Toi cho con toi tinh yeu!". Toi
da n6i v&i rat nhieu nguOi m� la, h9 phai n6i rc\ng: "Con t6i da
danh thuc tinh yeu sau th�m cua toi". Biitn hay nhin nhfrng em
be m6i chao dOi, cho du la & bat cu nai nao tren the gi&i nay,
em be sa sinh va the gi6i nay luon la m(>t th� thong nhat. va
tat ca nhfrng nguOi con lfili, cho du la m{>t nguOi xau, khi nhin
thay m(>t em be sa sinh, ciing se "el', "a" v6i be. Dieu d6 c6
phai vi tinh yeu? Khong phai, do la vi trfilng thai cua con tre se
khai gQ'i m()t thu ma tir lau anh ta da quen lang, da vm bo, da
khong con tin tu6ng, do chinh la tinh yeu.

333
TON Tm,JY TtJYET

Tre so sinh lien h,1c dan d<'it chung ta. Vi the tren qua d1a
cau nay, khi CclC em be SO' sinh chao dOi, CaC be ding mang theo
tinh yeu thuong VO t� va a:a.y du, dan d1,1 bi;tn tim li;ti tinh yeu
ma bi;ln da danh mat.

Yeu tre, tht! hi� trong nmg chi tiet clia cuOc s6ng

Yeu kh6ng bao gia la nhimg suy nghi trong dau 6c b(ln,
yeu cung kh6ng phai m uon yeu Ia c6 the yeu. Yeu the hi�n
trong timg anh mit, timg dong tac, than thai, suy nghi, y thtic,
the hi�n trong timg chi tiet cz.ia CUQC Song.

Dieu toi muon n6i la, yeu thuong la m¢t lo;;ii quan h�; bc;in
khong the cat giu tinh yeu trong tam hon minh; bi;tn cling
khong the nhin thay; nhung khi chting ta gan ket lc;ii, chung ta
Se nhin thay tinh yeu trong quan h¢ cua hai ben.

"Con lam sao the ha?". Day khong phai la tinh yeu. "Sao
con lc;ii lam hong cua m� roi?". Day cung khong phai la tinh
yeu. Neu con tre lam sai m<)t vi�c, b?n hay cam lay d6i ban tay
be nh6 cua con n6i: "M� yeu con, nhung vi¢c nay con khong
duqc lam the". D6 la tinh yeu. Neu b�m g�p nhieu ap h,rc, bi;tn
cam thay minh scip noi n6ng, bi;ln khong the tiep t1,1c kiem che
ban than, bi;tn hay n6i v6i con ding: "Hi�n gio m� khong duqc
thoai mai, m� muon & m(>t minh de giai toa tarn tri;lng cua
minh. Nhung tam tr?ng cua m� khong lien quan gi den con,
khong phai loi cua con. Day la ap ll:fC c6ng vi�c cua m�". D6
m(Yi la tinh yeu.

334
 PIH) U)C

The nen, tinh yeu phai duqc the hi�n trong ttrng chi tiet
cua CUQC song. Tinh yeu khong the �n giau m¢t each trim
tuc;mg trong b¢ nao cua chung ta . Bi;m n6i v6i con la: "Sao con
l�i mi\ic b¢ nay?". Con n6i: "Vi con thich". B�n n6i: "Bo nay xau
Icim, con khong duqc m�c, chi may dua luu manh m6i an m�c
the nay". Day khong phcli la tinh yeu, b�n dang yeu chinh ban
than minh. B�n kh6ng the dem con minh ra de phl,lc Vl,1 cho
llll,lC dkh cua minh. B�n thay chong chua ve, b�n n6i v6i con
minh: "Di ra gc;>i bo ve, nhanh len". Day khong p hai la tinh
yeu, ma la b�n dang lQ'i dl,lng con minh de phl,lc Vl,1 cho lQ'i ich
cua minh.
Nh ung chi tiet nh6 ay da t�o nen sinh m(!nh. Con b�n
se tru6ng thanh nh u the nao la tuy th u(k vao vi(!c b�n da
doi xu v6i con ra sao trong tung chi tiet cua cuc;)c song, chli
kh6ng lien quan den nh iing nguy(!n v9ng trong suy nghi
cua b;;i.n. Vi the ta't ca cac nguy(!n v9ng cua b�n c6 th l,lC hi�n
duc;rc hay khong la ph µ th u(>c vao qua trinh giao luu cua
b�m va con tre!
Chung ta phai hQC nh\ing each de the hi�n tinh yeu khac
nhau. Chung ta thay, tat ca nh\ing ngu&i yeu nhau deu niim
tay nhau, 6m nhau de the hi�n tinh yeu. Nhung chung ta
khong lam v�y vm tre. Chilng ta cung nen niim tay con tre,
dung dang dung de cung con, chu khong phai de con di theo
sau chung ta. Neu chting ta qua v(>i va, hay n6i vm con b9.n
r�ng, m� dang rat v(>i, nen khong the di ch�m rai v6i con, de .
m� be con nhe. D6 chinh la tinh yeu.

335
TON TH1.JY TUYET

Chung ta hay hQc each lam cho tinh yeu chuy�n d('mg
trong timg phut timg giay Cua CUQC s6ng chling ta.
Hoc each lam the nao de a ben con tre, cling chinh la chu
de h9c t�p cho tat ca nhfrng nguOi lam cha m�.
van h6a cua chung ta khong thien ve vi¢c the hi¢n tinh
yeu. M�c du la nhu v�y, nhung khi nguOi l6n yeu nhau, h9
v�n om hon nhau, danh thOi gian (y ben qmh nhau, quan
tam den Sl! tot xau cua nhau de the hi�n tinh yeu. Nhung
tinh yeu giua nguOi 1 6n v&i nhau l�i de bi ngan tr&, de bi
luang g�t. Con tre thi khong the, b�n khong can phai lo l<'ing
den tam thai cua tre, con tre thu<ln khiet, khong c6 tam thai.
B?n c6 the the hi�n tinh yeu doi v&i con th�t thocii mai, neu
b�n chua biet, b?n c6 the h9c ngay con b�n, h9c con each
lam the nao de the hi�n tinh yeu. Cam nh�n cam giac khi
con nhao vao long b?n, cam nh�n cai cam giac khi con d1,1i
dclU VclO c6 b�n, cam nh�n tinh yeu thucln khiet khong he Vl,l
lQ'i cua con.
Doi v&i con tre, tinh yeu khong ph1,1 thu<)c vao CCY the
chung ta, khong ph1,1 thu<)c vao ca the tre. Con tre cho r�ng,
yeu chinh la yeu, khi g�n ket tre se cam nh�n duqc tinh yeu.
C6 m¢t lan, bc,m tre thao lu�n the nao la tinh yeu, m¢t b�n
nh6 n6i: "Yeu cho roi cho v9t". Sau d6 nhieu cha m� rat buon
ba n6i: "Con nha ai ma n6i v�y?". Khi biet la con minh, nguOi
m� d6 buon ba n6i: "Ch�ng le nhfrng gi toi danh cha con l?i
chi'. the thoi sao?".
 PHV U)C

Lam cong tac giao dl,IC trong mot thO:i gian dai, chilng toi
cam nh�n sau s<ic rang nguO:i chau A chung ta khong thien ve
vi�c the hi�n tinh yeu. Chung ta cat giu tinh yeu trong long
khong cho ai nhin thay. Nhung ngay ham nay, b?n hay h9c
each the hi�n tinh yeu qua tUn.g d(mg tac, qua tUn.g cai om v6i
con tre, qua timg anh mc'it, timg cam giac. C6 nhu v�y, con bc;tn
m6i cam nh�.n dugc tinh yeu. Neu khong, con b?n se khong
cam nh?n dugc. Cung giong nhu vi�c bc;tn gm di mot hue thu,
con b?n khong nh�n dugc, the la tinh yeu ciing b�t vo am tin,
ciing c6 nghia la khong c6 tinh yeu.
Y�u con, d� con tro thanh chinh mlnh
Neu chling ta biet each yeu con, chung ta hay cho con tr&
thanh chinh minh. Rat nhieu nguO:i n6i, tre tr& thanh chinh
minh va kh6ng tr6 thanh chinh minh c6 khac nhau khong?
Khac bi�t ay n�m 6 dau? Cau tra lO:i la c6 mQt Sl.,1' khac bi�t rat
16n. Khi con tre dugc tr6 thanh chinh minh, tre se tr6 thanh
m(>t nguO:i c6 ban nga, sau do tre dugc the hi¢n ban than minh,
va cuoi cung tre c6 the vugt qua chinh minh. Khong phai cha
m� chung ta vAn luon theo du6i nhii'ng thanh cong thtJc te d6
sao? Khong c6 ban nga, se khong c6 kha rn'ing the hi�n ban
than minh, cung khong thanh cong.
Khi con tre dugc yeu thuong va t6n tr9ng, tre se dung
toan b9 tinh lt,l'.c cua minh de sang t�w va hinh thanh ban nga.
Day la ban nang va phep tcic cua sinh m�nh. Hi�n tugng sinh
m�nh d(Jc dao cua giai do?n nay hoan toan thuoc ve sinh
m�nh, v6i ban nga la trung tam. Toan b(J tinh lvc va SlJ chu

33 7
T6N THVY TUYET

y deu t?p trung vao Sl! sang t<;to ban nga. Day la sau nam ClJC
ky quan tr9ng dm ngum, tinh r(mg ra la mum hai nam. Bo
16' m um hai nam nay thi se VO cling gian nan khi muon xay
dt,mg ltJ.i ban than. Bo 16' mum hai nam nay, khi tre den ky
truc'mg thanh, tre vein thay minh la trung tam, d6 chinh la
chu6ng ng(;li va b¢nh ho(;ln.
Khi con tre xay dl!flg duqc ban than, tre se SU di,mg thOi
gian ctia giai do(;ln tiep theo, cung la thm ky thanh xuan den
nam 1 8 tu ck Tre se SU d1,mg ban nga va the gi6i thvc t<;ti ben
ngoai de xay nen mc)t cay du, g<'in ket tre va the gi6i ben
ngoai d6.
Khi tre xay xong cay cau noi v6i hi¢n thl,lc, tre da hoan
th a nh Itch trinh sang t�o ban nga, tre b�t dau the hi�n gia trt
ctia mc)t con ngum xa hc)i. Khi mc)t con ngum bu&c ra kh6i
ba n nga tv nhien, h9 c6 the the hi�n con ngum xa hc)i ctia
minh. Day la mot hanh trinh tv nhien trong qua trinh tru6ng
thanh ctia con nguOi, khong can b6i d uang, chi can kh6ng bt
ai pha ho<;ii.
Bay gia tinh hinh da thay d 6i. Tinh hu 6ng thvc ti�n la, khi
con tre hinh thanh cai t6i, cha m� kh6ng cho tre hinh thanh
ban nga, ma n6i v6i con dng, d i eu nay khong dung, dieu kia
khong tot. Tre khong the tr6 thanh chinh minh, tre phai thvc
hi�n theo nguy¢n v9ng ctia cha m�, giu p cha m� hinh thanh
nen "cha m�". Day mm la SU m�nh cua tre. Sau d6, khi tre den
1 8 tuoi, tre khong the bu&c ra kh6i ban than, tre va.n coi minh
la trung tam, va cha m� b<'it dau tuc gi?n. Cha m� kh6ng c6 gi

33 8
 Pm; U,JC

phcli h.lc gi�n, vi d6 la bao ilng nhan qua, chi la nguOi l6n qua
de quen, ho�c vi thOi gian dai qua ma quen. NguOi h.lc gi�n
phai la dua tre, tre da khong th� sang tl.\O ra dieu gi. Chung ta
c6 th� nhin thay nhi�u nguOi 16n lu6n suy nghi mc;>i van d� tu
g6c d9 cua minh, d6 la vi he;> khong th� bu6c ra kh6i ban than
h9, h9 vAn chua xay d\,ITlg duc;yc ban nga, h9 vAn khong bu6c
ra kh6i trl.lng thai cua dua tre 5, 6 tu6i. M¢t dua tre 5, 6 tu6i
sao c6 th� chiu trach nhiem ve ban than? Nhung cha m�, th�y
co va ca dat nu6c nay khong th� chiu trach nhiem h9 hQ khi
he;> da tru6ng thanh. Day la mot hien thl,lc tan khoc. Va he;> thi
om long thu h�n va n6i oan trach ma khong hay biet.
Mot nguOi Ian khong th� buoc ra khoi ban than se luon oan
trach va thu h�n. Oan trach la tre:mg thai CU.a con tre, thu h�
la ket qua hi�n thi ben ngoai cua noi lo l�ng khong th� sang
t;;i.o ban than. "Toi khong lam tot la trach nhiem cua lanh d;;t0",
"Toi khong hi;tnh phtic la vi anh doi v&i toi khong tot, anh la
nguOi khien ca dOi toi bat hf;lnh, neu toi tim mot nguOi khac,
toi Se hi,mh phuc"I "5ep nay chan l�m/ Vi ong ta ma toi m&i tr&
thanh the nay" ... Bi;ln se mai mai oan trach nguOi khac. Tren
thl,lc te, khi nao thi b;;tn biet oan trach nguOi khac? Truoc khi 6
tu6i b;;tn da biet oan trach nguOi khac roi. Khi nguyen vc;>ng
CU.a tre khong duc;>c dap ilng, tre se n6i the nay: "Con danh chet
m�!", "M� xau him! ", "Con danh chet m�". Sau nay l6n len
khong ai dam danh nfra, neu danh, nguOi khac se nghi b<;in c6
van de. Sau khi tru6ng thanh se d6i thanh the nay: "Tf:li m�
khong tot nen con m&i the nay. sa di con nhu the nay la vi m�".

339
ToN TmJY TUYET

Chung ta chi dang thay doi dc)ng tac cua mc)t dua tre 6 tuoi ma
thoi. 86 la vi mc)t ngum chua bu6c ra kh6i trung tam ban nga
cua minh, h9 khong the c6 nguy�n v<,mg the hi�n ban than.
Vi the, chung t6i m6i n6i, dieu ac nhat trong cuc)c da:i. nay
la kh6ng cho m<)t con ngum tru6ng thanh. Trong m<)t m6i
truc'mg khong c6 yeu thuong va tl.l' do, m<)t dua tre kh6 s& song
den nam 1 8 tuoi, b;;in nghI dng tre se b�t dau pht,tc vt,t ngum
khac sao? Khong bao gic'Y. Nguy�n v9ng dau tien cua tre se la:
"Ta phai the hi�n ban than ta the nao, ta phcii nhao n?n minh
dung nhu ta mong muon". Chung ta tl.l' g9i dieu d6 la ly
tu6ng. B;;m c6 biet dieu gi khien con b;;in song khong c6 ly
tu6ng khong? La b6i vi tam ly cua con b;;in chua tru6ng thanh
den moc 18 tuoi, c6 the con b;;in m6i chi tru6ng thanh den tuoi
thu 6 cu a cuc)c dm Con b;;in chi n6i v6i b;;in ding: "Con muon
.

choi, bo m� khong cho con choi, bo m� la bo m� toi". B;;in se

lien tvc ap d?t con, m�ng m6 con, chi trich con . . . A p Ive d6
rat 16n, nhung con b;;tn vftn CO the Chong l;;ti ap llJC cua b;;tn,
con b9.n can phai choi. B;;m c6 bao gia nghI den nguyen nhan
cua vi�c nay? Nguyen nhan chi c6 mc)t, con b9n vein dang
dirng l9i 6 de) tu6i len 4. M()t dua tre 4 tuoi, thi cho du b.�m c6
giet n6, n6 ding kh6ng the lam nhu b;;in hy v9ng. Tru khi b;;in
de cho tam hon CUa Con tiep h,IC truong thanh, d6 chinh la con
duc'mg d uy nhat.
Vi the, sang t;;io va hinh thanh ban nga rat quan tr9ng. Pha
VO 51! v�n hanh cua ban than con tre, de con tre phvc Vl,l cho
ngum l6n cling la me)t kieu ph;;im tc)i. BOi vi kieu giao d\lC nay

340
 Pm,J U,JC

se dcin t6i rat nhieu van de trong xa hoi. The nen chung ta phai
quan sat mot each ky lu6ng, li�u c6 phai chung ta dang biit con
tre truang thanh theo "nguy�n VQng" CUa minh?
Khi con tre tru6ng thanh den thOi ky thanh xuan, tre bcit
dau c6 nhfrng suy nghi v6i the gi6i ben ngoai, tre da hoan
thanh vi�c xay dl.,IDg ban than, biit dau thvc hi�n u6c ma; khi
30 tu6i, nguOi ta phcii hoan thanh tat ca ban nga cua minh, de
den nam 40 tu6i, hQ biit dau suy nghi lc;i.i. Mot nguOi 40 tu6i lc;i.i
suy nghi ve gia trt va y nghia cua CUQC song. Tc;i.i sao hQ lc;i.i suy
nghi ve nhfrng van de nay? Chi c6 mot nguyen nhan la, hQ da
hoan thanh ban than hQ, hQ da chUn.g minh hQ den the gi6i nay
de lam nhfrng vi�c gi. Khi b�m di het bu6c nay, 40 tu6i, mot lua
tuoi tuy�t VOi, bc;tn dang suy nghi Xern y nghia cua CUQC song
la gi? Song the nao de c6 gia trt han? Luc nay, vuQt qua ban
nga m6i tr& thanh kha nang.
Rat nhieu nha tam ly h9c va nha giao dvc h9c cho r�ng,
den nam 40 tuoi, con nguOi m6i hoan thanh sv tru6ng thanh
cua ban than. Mot vong tuan hoan den ban rnuai narn m6i
hoan thanh, y nghia thl,fC Sl,! CUa CUQC song lc;ti duqc belt dau.
NguOi nay dang tim kiem y nghia thvc Sl,f cua CUQC song (y
dau? y nghia cua cuoc song dang nclm & cho nao? Day la hanh
trinh tru6ng thanh cua ca nhan loc;i.i.
The nen dieu chung ta muon n6i, sinh m�nh c6 mot ban
tinh, d6 la suy nghi theo nguy�n v9ng cua minh de hanh
d¢ng, de tru6ng thanh. Con nguOi den the gi6i nay de h9c
t�p, de tien h6a, nhung tc;i.i sao hQ lc;i.i khong thich h9c? Tc;i.i sao

34 1
TON THt,JY TUYET

hQ khong can trucmg thanh? B&i vi khi ngum d6 con nh6,

trucmg thanh den m9t giai do�n nao d6 thi bi ngum l6n ngan
can, va nguOi d6 dirng ·�i.
Y�u con tre Ia quan tam dbl sq: truOn.g tMnh rua con t:re.

Chung ta n6i yeu la gi? Yeu don thuan la m(>t dieu kien va
moi truoog. Bao nhieu nam nay chung toi n6i ve phu(Yllg phap
giao dl,lC nay, chung toi deu n6i rat ro rang v6i cac b�c cha m�
ra.ng, chung toi khong n6i ve giao dl,lc, chting toi khong he n6i
ve nhfrng van de giao dl,lc. Toi chi n6i ve m<)t dieu kien sinh
t6n cua nhan lo�i chung ta. Chung ta ai ding biet, loai v�t cung
yeu con cua minh, chung ta biet tinh yeu cua cac loai v�t danh
cho con cua minh, a m<)t g6c di) nao d6 con vucyt qua ca loai
ngum chti.ng ta. Nhung Sl:f khac biet cua loai nguOi va loai v�t
n�m 6 dau? Na.m a cho tinh yeu cua loai nguOi quan tam den
Sl,l trucmg thanh Cua con, Sl,l trucmg thanh bat t�n chinh la d�c
tnmg cua loai ngum. Loai v�t khong co d�c trung nay.
B�n c6 quan tam den Sl,l trucmg thanh cua con minh
khong? The nao g<;>i la quan tam den Sl,l tru6ng thanh cua con
nguOi? Toi tirng xem m<)t bl) phim: M<)t em gai khoang 13, 14
tuoi, m<)t horn em dua b?n trai ve nha. Hai nguOi ngoi tren ghe
sofa n6i chuyen, n6i chuyen mai, b�m trai muon hon em. Em
gai khong dong y, hai nguOi giang co qua l?i. Trong Ilic gi�ng
co da lam do den va may thu tren ban. NguOi b?n trai d\lng
ph<'it d�y, chi vao em gai n6i: "M� may bi benh than kinh, may
cung bi than kinh. May la dua than kinh". (M� em gai c6 tien
SU benh than kinh, thu0ng xuyen phcii vao dieu trj & benh vien

342
 PHl,J Ll,JC

tam than, b�nh dut lc;i.i ve nha). Ngum bc;i.n trai m.ing xong thi
dily cua buoc di. Nghe nhfrng Im nay, em be gai ct1ng het sue
chtu d\filg, cung ch1;1y ra khoi nha.
Ngum m� tr& ve nha, nhin thay trong phong bua b(m, suy
nghI m{>t lat thi lai xe di tim con.
Em gai ng6i co ro a m()t noi, cam thay rat tuy¢t vc.mg. Buoi
t6i me tim thay em, hai ngum l�ng le len xe. Im l�ng mot lat, me
em vua lai xe vua hoi: "Con dua b1;1n ve nha a?".

Em gai khong n6i gi.

M� hoi: "B1;1n con n6i con phai khong?".
Em gai van khong n6i gi.
M� n6i: "B1;m n6i me con bt b¢nh, con ciing bt b¢nh, con
cling bi than kinh phai khong?".
Em gai kinh ng1;1c ngcing len n6i: "Sao me biet?"
Me n6i: "C6 nhfrng hie, chting ta g�p duqc m(>t ngum tot,
nhung cling c6 nhfrng ltic, ch ting ta g�p m()t ngum xau".
Chi cau n6i nay da giai quyet duqc nhfrng khtic miic trong
long co con gai. D6 chinh la gitip con tru&ng thanh. Ngum m�
nay biet r�ng, gitip con tru6ng thanh la dieu quan tn;mg nhat,
va chi ay biet each gitip con minh.
Con van de ctia chting ta 6 d a u? Chung ta thuc'mg xuyen
doi xu v6i con minh la: "Con dUn.g c6 lam phien me!", "Con
dUn.g co lam nhu v�y, tc;i.i sao con lam the?". Chung ta chua
rung chti trc;mg van de tru6ng thanh cua con.

343
T6N THvY Tmfr

M(>t nguOi mE;! biet con minh di g�p b�n gai siip di hoc xa,
mE;! n6i: "ME;! mong la con c6 the chinh te di g�p b�n minh".
NguOi con n6i: "Vang �". Sau d6 nguOi con tiim rua, an m�c
s�ch se.
NguOi m� n6i: "Con cam tien di, cung c6 the con se mm
b�n ay an com". Ngum con chu�n bt xong thi di. Sau khi con
ve, hai m� con n6i chuy�n rat h,r nhien. Con g�p b�n the nao?
Hai dua c6 an com khong? ... Con tra lOi rat vui ve, con se coi
day la mQt ho�t d(>ng xa giao het sue binh thuang. B6i vi cu(>c
dOi tmmg lai cua con, con phai giao tiep v6i nhieu ngum khac
nfra. Trong qua trinh ay con se XU Sl.J v6i nhfrng ngum khac
nhu the nao, dieu ay c6 lien quan den dtnh hu6ng tinh thcln
dau tien nay. Con yeu quy ngum khac la vi dtnh hu6ng tinh
thAn cua con, chu khong vi bat cu dieu gi khac. Trong qua trinh
nay, b�n da n6i v6i con minh nhu the nao, da giup da con
minh nhu the nao, dieu ay se d�t nen m6ng cho vi¢c sau nay
con b�n se doi di¢n v6i the gi6i nay ra sao. Chung toi n6i, day
chinh la gitip con tru6ng thanh, chu kh6ng phai chung ta cu
lu6n lu6n tham van con dng t?i sao con kh6ng lam vi¢c theo
nhfrng tieu chuan cua xa h(>i, t?i sao con kh6ng lam vi¢c theo
Sl.J ky vong cua IDE;!. Chung ta can phai n6i v6i con cua chung
ta rc\ng, con lam sai la hoan toan binh thuang. Tat ca nhfrng
nguOi b<'it dau lam c6ng vi¢c nay cung that b�i nhieu hon thanh
cong. Chung ta phai n6i v6i con cua chung ta rc\ng, day la mot
hi¢n tuc;mg hoan toan pho bien.

344
 PmJ UJC

Yeu thuong la dieu ki�n CCY ban nhat de chung ta sinh ton
va tru6ng thanh. Con ngu6i can tinh yeu cling giong nhu mot
chiec xe can xang de Chi:l.Y· B(,ln lam the nao de con b(,ln tru6ng
thanh? Tru&c het, b?n can phcii yeu con.
Day la dieu dau tien chting toi muon n6i. Tinh yeu cianh
thuc nhfrng cam th\]. cua ban than tre, tinh yeu gitip con chting
ta c6 S\f tl,f tOn, c6 citnh hu6ng, c6 nguy�n v9ng giin ket v6i
ngu6i khac, va �6 nhfrng suy nghi mang tinh xay dl,fTig.
T\l do chlnh la lam chu ban thAn.
51,f tru6ng thanh cua con ngu6i belt buoc can hai thu, mot
la tinh yeu, mot la h! do.
T\f do la lam chu ban than. Toi thucmg h6i ngm'Yi khac
r�ng, khi nao thi bc;m lam chu ban than? Rat nhieu ngu6i n6i
khi toi tot nghi�p d?i hoc, khi t6i ket hon, khi toi ve huu. C6
nhiing ngu6i ket hon chi vi muon mot Ian lam chu ban than,
ket qua la ket hon xong, ho van khong th� lam chu chinh
rninh. C6 ngu6i n6i v6i toi r�ng, t6i ky vong sau khi ve huu
se lam chu ban than. B?n tu6ng r�ng ca d6i lam no l�, den
hie d6 b?n se lam chu ban than hay sao? Dieu nay nghe c6
ve tan kh6c, nhung b(,ln khong lam chu ban than minh, thi
ngu6i khac se lam chu ban than b(,ln. Trong nha ltic nao
ch�ng c6 ngu6i.
C6 mot cau chuy�n ke ve mot anh dien vien a cioan xiec
thu, khi bieu dien hay phc\i tr6i minh l<,li de thl,fC hi�n CaC dong
tac kh6. Sau khi <lien xong, ci� b6t vi�c va tiet ki�m th6i gian,

3 45
TON THCJY TUYET

anh ta dut khoat khong c6i day ra ma cu de nguyen the ma

sinh ho�t va di ngu. M<)t horn, c6 con vcftt dtnh an thit anh ta,
nen m9i nguc'Yi phai c6i day tr6i ra. Nhung ma, khi tay chan
anh ta duqc tl! do, anh ta bong khong biet phai lam m9i thu
nhu the nao . . .
The nen, b�n kh6 ma tu6ng tuqng mot dua tre dugc h,r
do se uu tu the nao, b�n kh6 ma tu6ng tuqng m(>t dua tre
h,r do se biet quan ly ban than, giau tri tu¢, c6 nhfrng nh�n
thuc ro rang v6i the gi6i ra sao. Nhfrng di�u nay cO.ng chinh
la hai phan quan trQng nhat trong quan ni¢m gi a o d'l,J.C cua
chting toi.
Vi the chung toi n6i, tl,l' do la chi vi�c hanh vi, tam ly, y chi,
tinh cam cua con tre khong bi kim nen va chi phoi b6i ngo�i
11,l'C. Tv do th� hi�n 6 tinh d¢c l<Itp va tinh tv chu cua con tre
trong moi truang Va S1,l ton nghiem Cua nhan each Va C<Y the
tre. Do v�y tv do tr6 thanh tieu chi de mot con ngum duC)l: thvc
sv lam nguOi.
B�n lam thenao mm c6 the hinh thmm ban than? Ai ciing
biet cong thzic de hinh thanh ban than, d6 la qr nhien ban cho
ch zing ta m()t m�t ma cua ban than chzing ta, b� lam thenao
degiai duc;rc nhilng m�t ma d6, lam thenao de CUQc song Cua
b�m dtrc;rc la chinh b�n, each duy nha't la b�n phai c6 duc;>c qr
do. Khi bC}.n c6 duc;rc tl! do, b�n mm c6 the tr& thanh chinh
minh, neu khong b�n se la v�t thay thecho ngu&i. khac. B�n c6
these la m� bC}.n, bo bC}.n, thay giao ngu van cua b�m, thay giao
 Pm; LVC

d;;1.i hQC cua b;;1.n, sep cua b;;1.n, ta} ca nhiing ngu&i xung quanh
bi;m, nhzmg b;;1.n khong th� la minh.
"Ban than" la mot h� thong tt,r minh xay dl,lilg duy nhat de
gcin ket v6i the gi6i nay. "Ban than" nay biet each quan ly tinh
cam cua b�, quan ly CO' the cua b;,m, quan ly tri tu� cua bi;ln,
quan ly tam ly cua bt;in, quan ly tinh th�n clia bt;in. Khong c6
ban nga, thi b<;m chiing la gi ca. C6 mot cau la c6 xac khong c6
hon, song ct1ng nhu chet, bO:i vi n(>i tt;ti cua bt;in khong c6 bi;ln,
cling giong nhu m<)t gian phong, neu n(>i ti;li cua bi;ln khong c6
bt;in, c6 nghia la b�m dang de gian phong d6 trong r6ng sao?
Tht,rc te khong phci.i v�y. Neu bt;in khong & trong n¢i ti;li cua
bi;ln, thi se c6 nguOi khac 6 d6. Va nhfrng ngum khac d6 se lien
tl,lc cai nhau trong d�u 6c bi;ln. BO:i vi nguOi nay n6i the nay,
nguOi khac n6i the khac. va bi;ln se lam theo tin ngu6ng cua
nguOi gianh phAn thcing trong nhfrng cu<)c tranh gianh quyen
h,rc. D6 cung la ly do vi sao chung ta thuang thay rat nhieu
nguOi nhu the nay trong cu(>c song. Vi d1,1 khi bt;in n6i v6i mot
nguOi ve each giao d1,1c nay, co ay cam thay bi;ln n6i rat c6 ly:
"Qua dung, cht n6i qua dung, em se lam theo ch�, em se yeu
con em". M()t thm gian sau c6 nguOi n6i: "Khong c6 quy cu thi
khong the lam nen tro trong gi. Con nguOi phci.i duqc dt;iy,
khong di;ly, khong thanh tai". Co ay lt;ii n6i: "C6 ly, khong the
nuong chieu b9n tre va cho b9n chling qua tt,r do". M()t horn
sau nua lt;ii c6 nguOi n6i v6i co ay r�ng: "Chi biet khong, c6
nhfrng nguOi vi qua tt,r do ma lam b�y, roi phai va o tu day".
Co ay lt;ii nghi: "Cung c6 If'. Ca cu(>c dm nay cua h9 giong

34 7
TON THW TUYET

nhu nhfrng nhan v�t trong tieu thuyet cua Chekhov<·l, c6 trai
tim nhu h;;it d�u, het lan ve ben nay 19-i Ian sang ben kia. DOi
ngum sao ma buon den v�y.
T;;ii sao 11;1i nhu v�y? B&i vi co ay khong c6 ban nga. Ban
nga la h� thong lien ket trong va ngoai, co ay se biet tich hop
nhti'ng thu c6 ich, nhfrng chan ly trong CUQC dCYi co ay. Lam
the nao de tich hop? Dva vao nhfrng m�t ma CUQC song cua
ban than con tre, m9t sv chi dan cua ban than. Ban nga
giong nhu mot ccii tn,1.c chinh, chcic chcin nhu xuong song
cua m<)t con ngum, dUn.g thcing, de ngum ay duqc thvc sv
lam nguOi. Nhung dieu ay, neu khong c6 tv do thi khong
the nao lam duqc.
Quy Mc

Chung ta n6i den tinh yeu thuong va sv tv do, nhung

chung ta lay gi de dam bao con ngum nay duqc 16n len trong
tinh yeu thuong va sv tv do? Chung ta phai dva vao quy tcic
chu khong phru dva vao quyen uy Va St;r quan che.
Quy tcic de lam gi?
Chung ta biet cu<)c song c6 nhfrng phep tcic rieng ngay tu
khi m6i sinh ra. Nhtrng vi nen van h6a hi�n c6 cua chung ta,
Vi nen giao d\lC hi�n CO Cua chung ta Van thuang cho ding
nhan dtnh thcing thien, chung ta rat kh6 ncim belt duqc quy

(*) Anton Pavlovich Chekhov (1860-1904) la nha viet ktch nguc:'Yi

Nga n6i tieng va c6 anh hu6ng l6n tren the gi6i vOi th� loi,ti truy�n ng<'in.
 PHlJ U,JC

lu�t trong phep tdc tv nhien, vi the ma ph6ng dr;ti chuc nang
cua con ngum. Phong dr;ti chuc nang cua con ngum, chung ta
se bi vang ra khoi con duang chan ly cua phep tdc nhien tv
Khi chung ta bi vang kh6i con duang ay, chung ta se xay ra
.

m(>t van de, do la co ngum ncim belt va khong che tat ca m<;>i
tieu chu�n. Quan h� bat binh d�ng da xuat hi�n, quyen lvc
ding xuat hi�n ma khong phai la quy tcic. Giao dl,l.C khong
con de Cao to chat Cua con tre, giao dl,IC da tr& thanh m(>t d�c
quyen cua sang lQC va dao thai. To chat cua ca dat nu&c
S\f
da xuat hi�n van de nhu the.
V�y chung ta lam the nao de dam bao m(>t dua tre dUQ'C
tru6ng thanhtrong tv do va tinh yeu? Chinh la tat ca chung ta
deu phiii tuan theo quy tcic nay, b6i vi chi co quy tcic va tr�t tv
m6i CO the dam bao S\f binh d�ng cua con nguc'Yi.
Chung ta phcii dva vao quy tcic de dam bao m6i nguc'Yi
hor;tt d(>ng trong phr;tm vi quy tiic deu phcii tuan theo quy tiic,
day chinh la bu&c kh6i d�u cua binh d.ing. M6i ngum chung
ta deu hieu ro rang quy tcic la gi, khong c6 bat ky ai duqc d(>c
chiem quy ttic, ma quyen lvc va tieu chu�n phan doan na.m
trong tay tat ca nhting ngum trong phr;tm vi quy tcic ay, day
(y
cfing la mc)t kieu giam sat cong khai. Ch�ng hr;tn, chung ta
dang trong m(>t rr;tp hat, b6ng nhien tat ca nhting ph�n khac
(y
trong qua dta c�u nay bien ma't, chi con lr;ti m6i ccii q1.p hat
nay, chung ta phai s6ng cimg nhau, khong ai duQ'c ra kh6i
d6. Chung ta phai cimg hu6ng m(>t each Cong b�ng tat ca tai
nguyen cua rr;tp hat nay. Neu khong co quy tcic, thi nhfrng ke
349
TON THl,N TUYET

yeu hem se nhanh ch6ng tr6 thanh doi tm;mg cua bat binh
d�ng va b<;to Ive, con ngurn chting ta se quay sang tr<;tng thai
ca Ian nuot ca be, ke m?nh belt n?t ke yeu cua dong v�t. V?y
chung ta phai lam the nao de ngurn 1611, tre con, ngurn gia,
ke m?nh, ke yeu, dan ong, dan ba, ngurn c6 quyen Ive va
ngurn khong c6 quyen h,rc trong r?p hat nay duqc song trong
binh ddng? Chi'. c6 the dt,ra vao m(,'H thu, d6 la quy telc. Chung
ta ai c(i.ng biet, neu b?n lam v.;ty, b?n se vuqt ra ngoai ph?m
vi, b?n se vi ph?m quy tcic, va toi se ngan can b?n. Ai cung c6
quyen ngan can b?n. Nhung neu quyen h,rc n�m trong tay
mot nguOi nao d6, de nguOi d6 phan doan dung va sai, thu
nghi x em se cai r?p hat ay se tr& thanh the nao? Cung giong
nhu tieu thuyet "Ruoi trau"<'> da viet, c6 dau tranh la c6 tan
kh6c. D6 cung la d�c trung cua d(>ng v?t c6 vu : Ke ID?nh bat
rn;i.t ke yeu, ke kh6e 6 lc;i.i, ke yeu bi d ao thai.
Nhung ngay horn nay m9i thu da khac di, nhan loc;i.i
chung ta dang c6 m¢t tinh th.in tot d�p nhat, chung ta c6 the
xay dvng Sl.f binh a cing trong tr?ng thai quy telc, quan h� gifra
ngum v6i nguOi dva tren phucmg thuc yeu thuong va ket h,1,
cho phep ai ciing duqc song trong binh a cing. Dieu nay duqc
gQi la nhan quyen.
Chung ta muon xay dvng mot xa hoi ben ngoai va m<)t moi
tru6ng sinh ton nhu the, belt bu(>c ph<ii belt d au ru giao d l,J.c .

(*) "Ruoi trau" la cu6n ti�u thuyet c u a nha van Ethel Lilian
Voynich, xuat ban nam 1 897 tc;ii Hoa Ky va Anh.

35 0
 PH() LUC

Chung ta cho con tre duQ'C song trong yeu thuang va binh
d<ing, trong trr,mg thai h,r do thi sau nay con cai chung ta se doi
xu v6i m9i ngum xung quanh nhu v�y. Nguc'ri v6i nguOi song
v6i nhau se d� emu va vui ve han. B&i vi tai nguyen tren the
gi6i nay du cho cht.ing ta sinh t6n, chung ta khong the de m¢t
nguO:i. an m<)t bua vai ch\lc tri�u, khi nguO:i. khac dang chet d6i
ngoai kia. Nhan lo<;:ti chung ta c6 m<)t tiem nang tiem tang de
yeu thuang nguc'ri khac, chung ta ciing c6 m(>t nen tang biet
yeu thuang, ton tr9ng. Vi the chling ta phai tien h6a tu tr<;:tng
thai d(>ng v�t c6 vu sang tn;mg thai nguOi., ma chc}ng duemg
tien h6a la vm ho c6ng thuc dau tranh vi quyen Ive, vut ho
c6ng thuc ke m�nh belt n�t ke yeu, hu6ng t6i cong thuc cua
tinh yeu va sv g<in ket cua tinh yeu.
Chi den khi ay chung ta mm tr& nen vui ve, chling ta mm
c6 the x6a bo chien tranh ell.a nhan lo�i, rm xa t�t b�nh; gi<ii
quyet tr& ng�i cua chung ta; giai quyet n�n d6i; gi<ii quyet
van de thieu thon tai nguyen; gi<ii quyet 6 nhiem khong khi;
chung ta m6i. c6 the xay dvng duqc nhUn.g truemg h9c tot
han, m(>t moi truemg giao d1:1c tot d�p han; chung ta m6i. c6
the song trong m<)t tr�ng thai de ch�u, vui ve, hai hoa; chung
ta m6i c6 the xay dvng duQ'C m(>t gia dinh em am, cac thanh
vien luon ung h{> nhau; chung ta m6i. c6 the thvc hi�n duqc
nguy�n v9ng xa h{>i hai hoa. De thvc hi�n nguy�n v9ng ay
moi nguOi lam cha lam m� phai b<it dau tu vi�c yeu thuang
con cai minh, chi khi moi nguOi. cht.ing ta deu ph<ii b<'it tay vao
lam, yeu thuang con cai chung ta. Lam duQ'C dieu nay, chung

35 1
T6N Tm)Y TUYET

ta se thanh cong. Khong phi.ii la ca xa h()i nay se lam the nao,

ma la moi ngum lam cha lam m� chung ta phcii h9c dugc each
ng6i xuong n6i chuyen v6i con cai b;;in; moi ngay khi con b;;in
di h9c, the hien tinh yeu cua ho m� v6i con: "Bo m� yeu con";
moi bu6i chieu ve, cho con mot cai om, n6i v6i con rang: "M�
yeu con"; khi con b"n g�p phi en phuc, hC;Jn phai hoc each h6i
m(>t cau: "N6i cho m� biet tC;Ji sao", r6i Hing nghe con n6i. Chi
can lam dugc nhu v�y cung du de thay d6i the h{! ke tiep b?n.
Vi v�y giao d\lc la con duc'mg nhanh nhat de thay d6i trC;Jng
thai con v�t hu6ng t6i tr?ng thai con ngum, ma tat ca nhfrng
dieu nay dieu phcii dva vao yeu thuong, tv do, quy t�c va
binh d�ng.
Ck nha tam ly h9c da n6i, khong xay dl!Ilg quy tiic la d6ng
nghia v6i b;;io h,rc. Vi neu khong xay dl!Ilg quy tiic, thi quyen
h,rc se nam trong tay ngum 16n. B;;in se doi XU v6i con theo tinh
cam, suy nghi cua b;;in. Khi b;;in a ca quan, d6ng nghi¢p h6i:
"Con cht may tu6i roi?".
"Con chi 4 tuoi, the con em may tuoi roi?".
"Con em cung 4 tu6i, con em da thu(>c bang chu cai, biet
dcinh van roi day, con chj biet d9c chua?".
"Con chi van chua biet chu nao, truang mam non n6i la
con ch! van chua den thm ky nhC;J.y cam hc;>c t�p".
"Chi oi, chi da thua ngay a v;;ich xuat phat roi, chi khong
the de con minh cling thua & v;;ich xuat phat dugc. Con em con
doc dugc r6i day".

352
 PHV LVC

Hay r6i, bc;i.n vua ve den nha, nhin thay con dang xem ti
vi, biet ngay cha m� se n6i gi: "Con con xem ti vi ha, con nha
ngu6i ta da thu¢c bang chu cai, biet danh van, con d9c duqc
roi kia kia". B<;tn da mang tinh cam cua minh ra de doi dai v6i
con tre.
Nhung, neu b<;ln xay dvng duqc quy hie, quy t�c do la sau
den bay gia c6 the xem ti vi, v�y thi b�n phai tuan thu quy
t�c khi con dang xem ti vi, cho phep con lam v1�.y. B<;tn phai
dl,ta vao quy tAc de quan ly ban than minh, dva vao quy tile
de quan ly con cua b<;ln, dva vao quy t.ic de quan ly gia dinh
b<;tn. B<;tn phai c6 m<)t quy u&c v&i con cua minh, vg ch6ng
b<;ln ding phai c6 quy uoc v&i nhau. Khong ai dugc b uoc ra
kh6i quy uoc ay.
Quy u6c ay la gi? La phai tOn trc;mg ban than, ton trc;mg
ngum khac, tan trc;mg moi truang. C6 the b<;ln khong hieu the
nao la ton trc;mg, vi rat nhieu ngum 16n chung ta khong hieu
the nao la ton tr9ng. D6 la khi hanh vi cua con tre khong
phuang hc;i. i den SUC khoe, khong phuong h<;ti den CUQC song,
khong phuang h<;ii den d<;to due. Trong ph<;tm vi nay, con tre
c6 the SU d1,mg mQi quyen lgi cua minh. D�c bi�t la tre tru6c
6 tu6i, neu hanh vi cua tre gay t6n hc;i.i den ngu6i khac thi sao?
Chung ta khong chi trich tre, khong n6i: "Con l<;ti the r6i!" ma
be tre di cho khac. Moi Ian chung ta be tre di cho khac, ban
than tre se tv due rut, tre se nghi: "Moi Ian minh lam the, hinh
nhu khong dugc, m� deu be minh di ch6 khac". The la, l�n
sau tre se biet minh nen lam the nao.

353
TON THl,JY TUYET

Chung ta con biet quy t <'i c la n6i cho tre biet each lam
chinh xac.
C6 mot ngum m� n6i v&i toi r�ng: "Toi rat cam kich con
gai minh! " . T6i h6i ti;ii sao? C6 ay n6i: " Chcmg t6i tim thit bo
kho cho con be, con n6i: 'Bo ai con can gan bo, khong can
thtt bo'. Bo di lay cho con gai mot mieng th!t bo, con be
kh6ng n6i gi. Den horn sau, con be cam ra hai cai tui gi6ng
h{!t nhau n6i: 'Bo ai, con muon mm bo quan sat mot chut,
gan bo mau do, th!t bo mau cam, b6 phat hi¢n ra chua?'. B6
n6i: ' Bo phat hi{!n ra r6i, horn qua bo cam nham cho con,
dung kh6ng?'. Con n6i: 'Vang!'. N6i xong thi binh tinh di ra
ch6 khac".
Co ay l�i n6i tiep: "Toi rat cam kich con gai minh, con da
dung mot phuong phap het sue chinh xac d� n6i v6i chong toi,
con biet dung ca hoi tot nhat d� n6i v6i b6 minh. Con t6i thi
horn tru6c da lam am len, t6i n6i v&i b6 con be rclng: 'Nho anh
lay do ma cung lay nhclm, lay nham ma rung khong biet lay
nham!"', trong khi con be m6i 4 tu6i.
Truang chung toi xay d\mg bay quy t<'ic, chi can nghiem
chinh tuan thu bay quy tcic nay, con li;ii la tl! do. Nhung con tre
da hoc dugc each giup do bo ffif;? m()t each chinh xac nhat.
Bay quy tcic do la:
1. Khong dugc CO nhfrng hanh Vi tho 16, tho h,IC.
2. Khong dugc lay do cua nguOi khac, do d�c cua con thu9c
quyen quyet d!flh CU.a rieng con, con co quyen h.J chi phoi do

354
 PHU LUC

dc;i.c cua minh (nhfrng thu khong phcii cua con thi deu la cua
nguOi khac).

3. Do di;lc lay 6 dau phcii tra ve ch6 d6. (MOi tra ve vt tri).

4. Ai lay tru&c nguOi d6 duQ'c sir dt,mg, nguOi den sau nhat
thiet phai cha dQ'i. (Mc'Yi con cho d.Q'i).

5. Khong duQ'C lam phien nguc'Yi khac.

6. Lam sai phcii xin 16i va co quyen yeu cAu nguc'Yi khac xin
16i. Con tre c6 quyen bao v� quyen lQ'i cua minh, bat ru ai rung
khong c6 quyen lam ton thuong va xam phi;lm nguc'Yi khac.

7. H<;>c each n6i: "Khong!".

Xay dl!Ilg quy tcic c6 tinh linh hof;lt, va tien hanh trong timg
hoan canh rieng.

Quy tiic c6 the gilip con tre c6 duqc sue m(;lnh tam ly, gitip
tre c6 cam giac an toan, gitip tre chung s6ng v6i m6i tru0ng
va nhfrng nguOi khac mot each c6 tr�t tv.

Toi xin lay mot vi d\1, be trai n<;> song trong mot gia dinh
ma nguc'Yi ong rat c6 quyen uy, m� c�u be n6i v6i toi: "Bo em
rat gia tru6ng, gia d.inh em la gia dinh gia tru6ng, bo em khong
S<;Y ai het. Em da l6n len nhu the, hai m()t ti la bi miing. Mot
horn khi bo em m<ing em, con trai em da d\Ing d�y n6i: 'Ong
ai, ong khong duQ'c m<ing m� chau nhu the. Ong lam the la ton
thuong den m«;? chau, vi the ong phai xin l6i ID«;? chau'. Ket qua
la bo em phat cau: 'Cai gi? Chau muon 6ng xin 16i ID«;? chau
ha . . . '. Con em im lc'.lng d\Ing ben Ci;lnh, d<;Yi den khi 6ng noi

355
T6N Tm,JY TuvE.T

n6ng xong mm n6i: 'Mm ong xin loi m� chau'. Bo em l<;ii phat
khimg len, l<;ii n6i mc)t tr�n. Bo n6i xong, con em l<;ii n6i: 'Mm
6ng xin loi m� chau, ong phai xin loi m� chau'. Bo em th�t da
het each, danh phai xin loi. Tu d6 tro di, con em da tri duc;rc
chting hay m<ing cua 6ng. Bo em da bt choang vang b&i St!
cong b�ng, dung khi va long kien dinh cua chau minh. Bo em
khong sq ai, nhrmg da ph<ii sq chau. Duong nhien em biet r�ng,
bo em rat yeu chau". Dua tre ay mm 5 tuoi, cho du ong noi
n6ng den muc nao . . . Ong da het n6ng gi�n chua? Vang, mm
ong xin loi mc;? chau! Ong l<;ii tile gi?n, ong tile gi?n xong chua?
Chau v.in mm ong xin loi m� chau! Tom l<;ii, horn nay chau da
nhin thay hanh vi tho 16 cua 6ng, 6ng da sai, ong phai xfo l&i
m� chau.
M9i ngum d�u c6 the phat hi�n m(>t bi m?t trong tirng quy
hie, nhfrng quy tic khong he rang bu(>c con tre, ma dam bao
cho con tre nh� duqc tinh yeu thuong va St! h,r do, d<;it duc;rc
St! ton tr9ng trong moi truemg sinh ton cua minh. Chi c6 nhu
v?y, chting ta mm CO the dam bao cho Sl,l tru6ng thanh cua m6i
con tre. Chung ta khong the de cho SI,( tru6ng thanh cua con
tre mang tinh ngau nhien, ma ph<ii lam cho St! tru6ng thanh
ay mang tinh tat nhien. Tinh tat nhien nay duc;rc hinh thanh
nhu the nao? 01,la va o tr?t tv va quy t<ic de nc'im b<it, ca hi�u
tru6ng, co giao va con tre deu nhu v?y.
Day chinh la nguyen nhan t<;ii sao ca cau giao d1,1.c nay l<;ii
de cao tinh yeu thuong va tv do, quy ti'.ic va binh d�ng. Giao
d1,1.c la nhu v?y, quan ly cling nhat thiet tr6 thanh nhu v?y. Neu

356
 Pm; LVC

khong, b?n khong th� thl,JC hi�n phuong phap giao dl,l.C nay,
ma thay VaO d6 se tro nen cilng nhcic b6i SV dau tranh Vi quyen
uy va quyen Ive.
Nhfmg con nguOi dau tranh vi quyen Ive, khong c6 ai
khong bi uc che. Co giao bt uc che vi hi¢u tru6ng, h9c sinh bi
uc che b6i co giao. N6i don gian la, hi¢u tru6ng tnit gi?n len
co giao, v?y co giao tn.it gi?n len ch6 nao? C6 ai con yeu 6t
hon? Chinh la h9c sinh. Cung c6 nghia la ban than toi da gian
tiep tn.it gi?n len ai? Len chinh ban than cac h9c sinh cua t6i.
Toi gian tiep lam vi�c nay, b6i vi nguOi de bt cu6p do<;it nhat
chinh la con tre, con tre khong c6 kha nang tv v¢, vi the toi da
giong nhu m9t day d§.n di¢n, d§.n di¢n tu hi�u tru6ng sang cac
co, roi sang h9c sinh. Toi da lam ton thuong con tre, con tre la
nhfmg nguOi de bi t6n thuong nhat, trong khi rat kh6 khan d�
con tre th� hi�n ra va phan khang lc;li. 6 day lam gi c6 tinh yeu?
Lam gi c6 cam giac cua CUQC song.
Vi the, "Yeu thuong va h,r do, quy tcic va binh dclng la sqi
"

chi do xuyen SUOt qua Ca h¢ thong ly lu?n d<;iy hQC CUa truang
chting toi, h¢ thong phuong phap d?y h9c, h� thong dao tC;lo giao
vien va h� thong quan ly, xuyen suot qua tl1ng chi tiet. Nhu the
m6i c6 th� dam bao ph�m chat cua phuong phap giao dvc nay.
Day chinh la "Yeu thuong va tv do, quy tcic va binh d�ng . "

Toi hy VQng trong m6i nguOi chung ta deu san sang di tu

tr?ng thai ke mc;i.nh bcit n?t ke yeu d�c trung cu a loai d¢ng v?t
c6 vu sang tinh than va van minh cua nhan 109.i tien b(>. Day
chinh la yeu thuong va tv do, quy t�c va binh d � ng.

357
 TlJ DO TRONG QUA TRINH
) ' ) )
TRUONG THANH CUA CON TRE

Neu biiJ.n m uon tre duQ'C tr& thanh chinh minh, b?n phai
cho tre m(Jt thu, d6 la tl! do. Chi khi tre c6 tl! do, tre m6i c6 the
tr& thanh chinh minh, neu khong tre se bj tach r&i. khoi "ban
nga" cua minh. Day cling chinh la m(>t ca u ma tam lj h9c
thu&ng n6i: "Vi�c duy nha't biiJ.n c6 the lam trong ca cu¢c d&i.
cua b?n la tr& thanh chinh minh ". R;m phai tr& thanh chinh
ban than minh, va con du&ng duy nha't de biiJ.n tr& thanh ban
than minh, la biiJ.n phai duQ'C tl! do.

N6i den n, do, nMt thiet phcii g� kM vm me>t van d�, d6

le\ ph6i thai tinh !Mn.
T�i sao phcii n6i den ph6i thai tinh than? C6 th� n6i the
nay, n<)i dung chu yeu nhat cua phuang phap giao dt,tc nay la
ph6i thai tinh than, day chinh la khai ni�m quan trc;mg nhat.
Neu kh6ng th� hoan toan ly gicii va tiep nh<J.n khai ni�m nay,
thi se kh6ng c6 do�n m6 dau triet h<;>c cua phuang phap giao
dt,tc Montessori.
Y tu6ng cua phuang phap giao dl,lc cu cho r�ng con tre sinh
ra kh6ng he mang theo thu gi, tat ca nhling gi tre c6 deu la do
ngum 16n them vao cho tre. Sq them vao ay da xay ra van de.

358
 Pm; UJC

Vi dl,l b;;in la con toi, toi cho r�ng b;;in khong c6 bat cu thu
gi, tat ca nhfrng gi b;;in c6 deu la do toi cho b;;in. B;;in dt,ra vao
toi m6i c6 cai an cai uong, k� ca nhfrng thu trong dau 6c cua
b;;in cling la do toi ma co. Khi rn<)t nguOi hoan toan phl,l thu<)c
vao mot nguOi, thi quan he gifra hai nguOi se la quan he phl,l
thm)c va bj ph'=1 thuc)c, quan he cuang che va bi cuang che. Van
de nay cu tt,r nhien sinh ra, khong phcii vi b;;in muon the, ma la
tl,1' nhien da c6 san cong thuc nay.
Trong y tu6ng cua phuong phap giao dl,lC nay, va trong
ph;;im tru cua tat ca nhfrng nha tarn ly h9c hien d;;ii ma chung
ta t1lng biet deu n6i v6i chung ta rfug, tuy rfug khi tre ra dOi,
tre khong biet gi ve the gi6i nay, nhung tre v�n rnang theo rn¢t
thu, mot thu khong th� thieu trong cu()c dOi cua rn6i con
nguOi. D6 chinh la tiern h,rc cua St,l tru6ng thanh. Chi la m<;>i
nguOi g<;>i n6 theo nhfrng each khac nhau ma thoi. Montessori
g<;>i n6 la "phoi thai tinh than"; Freud g<;>i n6 la "nang luqng
cuc)c song"; giao dl,lC Waldorf(•) g<;>i d6 la "linh tinh"; trong
phan 16'11 ly lu�n tam ly h<;>c, ngurn ta g<;>i la "t6n t<,li", "ban th�";
trong mc)t so hQc thuyet nao d6, ngurn ta g<;>i n6 la "cao nga";
ding c6 ngurn g9i n6 la "sue song"; va ca rn<)t so nguOi khac
gc;>i n6 bang nhtrng cai ten khac. Nhung cho du n6 duqc g9i la
gi, chting ta deu biet vao thCYi khcic chting ta chao dCYi, ho�c la
vao thrn khcic chung ta hinh thanh trong bvng m�, tt,r nhien da
ban t<').ng cho ban than chtin g ta m<)t th u .

(") Giao d1,1c Waldorf la m(lt phuong thuc giao d1,1c dva vao ly
thuyet nu6i d;;iy tre cua triet gia ngum Ao Rudolf Steiner.

359
TON THVY TUYET

Chinh dieu nay se clan clc'it con tre. Theo phep tc'ic hJ nhien
trong S\f tru6ng thanh Cua CUQC song ma n6i, b;,m phai tuan
theo Sl,l clan dc'it CUa dieu nay d� kham pha the gi6i, gicii nhfrng
m�t ma tru6ng thanh ma n6 chua dvng ben trong. Chi d.n
tuan theo Sl,l da.n dc'it nay, bc,m Se CO th� xay dvng Va sang t;;io
ban nga cua minh, b;;in se dan dan c6 duqc cam giac l6n m;;inh,
vui ve va chan thl,lC.
B<;ln c6 phat hi�n ra r�ng, ban than chung ta c6 rat nhieu
suy nghi. Nhfrng suy nghi ay sinh ra nhfrng mau thua.n va dau
tranh trong ban than chung ta, nguyen nhan la vi sao? B&i vi
nhfrng suy nghi ay khong phcii la cua b;;in, ma la ngu6i khac
nhoi nhet vao dau 6c b<;ln trong qua trinh sau nay. Khi b<;ln
duQ'C lam theo nh frng gi ma ban tinh b?n mach bao, b?n se phat
hi¢n ra minh rat vui ve .

MQt dua tre hie m6i sinh ra, tre ton t<;li cimg phoi thai
tinh than cua minh. Khi con tre chao d6i, tre khong biet minh
phcli lam gi, v�y t;;ii sao tre c6 th� biet horn nay tre se ch9n
thu gi khien tre cam thay vui mtmg, khien tre cam thay phu
hqp. 6 day phoi thai tinh than dang phat huy tac d1,mg, phoi
thai tinh than mach bao tre dng, tre hay ch9n nhfrng vi¢c c6
l<;Yi cho ban than tre, va bai tru nhfrng thu khac. Khi ngu6i
l6n n6i v6i tre vo so nhfrng thu "khong dugc", trong v6 so
Ian "khong thti" ma ngu6i 16n cu6ng che tre, tre se bt tach
r6i kh6i phoi thai tinh than. Tre phcii nghe theo ngu6i 16n,
sv tach r6i ay cang hie cang xa, tre cang ngay cang xa r6i ban
nga cua minh.
 PHI) U)C

Vi the, neu b?n muon m(>t nguOi dUQ'C tr& thanh ban than
hQ, d� ph6i thai tinh than ct.la hQ ngay cang 16n ID?nh, Va thl,J'.C
th� h6a trong CUQC song CUa hQ, b?n phcii cho hQ m(>t thu, d6
chinh la h,r do. Chi khi c6 tv do, hQ m6i c6 th� tr& thanh chinh
minh, neu khong hQ se bt tach r6i khoi "ban nga" ct.la minh.
Day ding chinh la m(>t cau ma tam ly h9c thu6ng hay nhc'ic t6i:
"Vi�c duy nhat b?n c6 th� lam trong ca CUQC dOi ct.la b?n la tra
thanh chinh minh". B?n phcii tr& thanh ban than b?n, va con
du6ng duy nhat d� tr& thanh chinh b;;m, la b?n phai c6 h,r do .

The nao gQi la tv do?

Trich dcin m(>t khai ni�m ct.la cac nha tu tu6ng, tv do la m(>t
nguOi khong bt che ngt,r b&i ngu6i khac, ho<}c khong bi rai vao
tr?ng thai cu6ng che do nhfrng y chi dan phuang duQ'C gQi la
m(>t ngu6i tv do ho�c tr?ng thai nhan than tv do Tv do ma
.

chting toi muon n6i (y day chi de c�p den quan h� gifra nguOi
v6i ngu0i.
M(>t dua tre tru6ng thanh c6 can den S\f d?y d6 cua giao
vien hay khong? Hay la dn c6 m(>t th� che giao d\lc dli'ng ra
dam bao, giao vien phcii dam bao cho m6i tre duc;>c tt,r do phat
tri�n tiem nang cua minh. Con tre c6 th� tv xay dt,rng ban nga
ct.la minh. Chilng toi ky v9ng tat ca nhfrng nguOi 16n deu phat
hi�n ra bi m�t nay. Chilng ta rung phai phat hi�n ra rfulg, tru6ng
thanh la m(>t vi�c xay ra trong ban than moi sinh m�nh. Qua
trinh hQC t�p la m(>t qua trinh dt,ra VaO nhfrng linh V\fC ben trong
T6N THt,JY Tuyfr

sinh m�nh cua chting ta. Vi�c d;;ty cua giao Vien la mot moi
truang, nhung m6i truang ay khong d6ng vai tro mau chot.
Giao vien khong the xay dl!flg qua trinh tru6ng thanh cua con
tre, d�c bi�t la trong sau nam d�u. Giao vien t;;to cho tre m(>t moi
truang de tre h,r xay dl!flg ban than, ma dieu nay l;;ti VO cling
quan trc,mg. Day chinh la nguyen nhan t;;ti sao chting ta phai cho
con tre c6 n, do.

Bay gi<'Y chung ta se noi den nh�n thuc ve h,r do cua chinh
ba Montessori. Ba cho r�ng, h,r do bao ham hai noi dung: Noi
dung thu nhat la "ti! do ho;;tt dong", rn)i dung thu hai la "tl,l
do lam chu ban than minh".

Ngay tu khi tre chao dOi, tre phcii duqc nguOi khac cham
s6c, neu khong tre khong the song noi. Vi tre dn Sl,l cham soc
cua nguOi khac nen nay sinh quan h� gifra tre va nhfrng nguOi
d6. Kieu quan h� nay chi co hai tinh huong : M¢t la tl,? do binh
d �ng, hai la cu6ng che, khong the c6 tinh hu6ng thu ba.

Tl,? do bao ham ca Sl,l ton trc;mg sinh m�nh, ton tr9ng quy
tik tru6ng thanh cua sinh m�nh, ton tr9ng nguOi khac. Con
trong quan h� cu6ng che, g�n nhu tat ca quyen ll,?C deu ti�p
trung ve phe cuang che. Chting ta deu biet m¢t cau chuy�n
ng\l ngon: Mot con soi va mot con de uong nu&c ben bc'Y song,
s6i n6i v6i de: "Tao se an thit may". De h6i: "T;;ti sao?". S6i n6i:
"T;;ti vi may u ong nu&c lam b�n nguon nu&c cua tao". De n6i:
"Anh 6 thuqng nguon, em 6 h;;t nguon, sao em c6 the lam bcin
nu&c cua anh?". Nhung soi van an thtt de. S6i muon an thit de
c6 can den ly do khong? Khong dn! M('>t nguOi cu6ng che, m(>t
 Pm; 1.uc

ngum khong c6 nang h,rc h,r phan tinh, vo hinh trung se tr&
thanh con soi, th�m chi tir trong tiem thuc, bro vi hQ thu()c ve
tn;mg thai cua ke m�nh. Khi m(>t ngum m� muon danh con
minh se khong can den ly do, b6i vi tat ca chan ly duong nhien
dang n�m trong tay ngum m�: "M� danh con vi m� yeu con,
con da biet loi cua minh chua?". Nguyen nhan chi c6 m(>t, vi
m� la m� cua con! Dieu bat h�mh la, vi�c nay da hinh thanh
m(>t th6i quen.

D6i v6i con tre, tl! do chinh la khi tre duqc ho;;it d(>ng
theo nguy�n V<;mg CUa ban than, tre phai duqc hQC dl!a tren
cam giac.
Ngon ngu cua ngum l&n chung ta da triru tuqng h6a rat
nhieu khai ni�rn, vi dl,l khai ni�m "cua". T;;ii sao chung ta l;;ii
goi d6 la cai "cua"? T;;ii vi trong qua trinh tien h6a, chilng ta
dan dan phat hi�n ra, neu chting ta c6 the giao tiep tot v6i
nhau, chilng ta c6 the hieu duqc doi phuong dang n6i gi, nen
chting ta phiii triru tuqng h6a khai ni¢m ayI de ffiQi nguOi deu
duqc biet. Khi n6i den cua, mQi nguOi deu hieu ngay d6 la cai
gi, vo cling don gian.

Nhung khi con tre chao dm, tre khong he biet nhfrng thu
nay. Tre khong biet, nen tre phiii cam giac cua, SU dl,lilg cua,
b;;in khong cho tre ho;;it d(>ng c6 nghia la b�n khong cho tre
h9c t�p va suy nghi.
Trang tru0ng mam non, m(>t so tre m6i den kha hieu d(>ng
va l()n x(>n, ch�c ch�n vi a nha tre khong duqc fl! do ho;;it d(>ng.
TON THl)Y TUYET

Cho tre tl,l' do hoc;i.t dong, may thang sau tre se duqc th6a man,
sau khi thoa man tre se binh tinh, sau khi binh tinh tre se xuat
hi�n khuynh hu&ng va Sl.J dan dc\t cua ban than. Cung giong
nhu ban than bc;i.n sau khi duqc th6a man, bc;i.n se tha long hon.
Bc;i.n se nghI: "Minh can phcii lam gi cho CUQC song cua minh?".
Khi b�m khong the ttJ do leo lai y chi cua minh, bc;i.n se t?p trung
de lam the nao d(>t pha nhfrng hc;i.n che. Vi the, moi lo l�ng cua
tru6ng thanh kh6i nguon tu vi�c bi h?n che chu khong vi bat
cu dieu gi khac.
Hoc;i.t d(>ng vo cimg quan tr9ng v6i con tre. Khong cho
con tre hoc;i.t d(>ng cllng dong nghia v6i vi�c khong cho chung
suy nghI. 51,l' tru6ng thanh cua con tre dtJa tren nhfrng hoc;i.t
d(>ng. Khi duqc tl,l' do hoc;i.t dong, trc;i.ng thai tri ltJC cua tre se
phat tri�n rat cao, trc;i.ng thai tam ly cung rat tot, tinh cam
cling tru6ng thanh.
Tl! lam chu ban than, dieu nay khong giong nhu quan
ni�m muon lam gi thi lam trong qua khzi, ma la b!Jn lam theo
j chi CUa ban than, chap hanh kehO!JCh Cua ban than, Va khong
CO ai QU<)L pha hoq.i kehoq.ch CUa chfnh bq.n.
Chung ta khong thich de ngum khac lam chu ban than
minh. Ngum da den da phcii trai qua hang tram nam no 11,l'C
dau tranh de gianh duQ'C tt,r do, san sang hy sinh ca tinh mc;i.ng
cua minh. Ngay horn nay, chting ta cllng co g<ing de gianh lc;i.i
stJ tt,r do cho con tre. Chung ta phcii lam chu ban than minh,
b<it dau ngay tu luc m6i sinh ra.
 Pm; LUC

Tv do la chi hanh vi, tam ly, y chi, tinh cam, tinh than cua
con tre khong bi ngo"1i Ive chi phoi va tac dong. Lam the nao
d� dam bao tv do cua b"1n khong bi xam h"1i? Day chinh la van
de "quy tAc" ma chling ta da n6i & tren, dung mot che do de
dam bao Sl,l tl,l do chu khong phcii la d�t quyen lc;>i tl,l do vao
tay ngum l6n.
Chung toi c6 mot truang m�.m non a Bcic Kinh, a d6 c6 tre
Ai C�p, tre Due, tre Phap, tre Tht,ty Sr, tre Canada, tre My . . . Tieu
chudn ch9n truang mam non cua bo m� tre la gi? HQ se h6i b9-n
la: "O day c6 duqc tv do khong?". Chling toi n6i: "Tv do!". HQ
n6i: "Chung toi phcii quan sat, xem tre c6 thvc sv duqc tv do
hay khong". Sau khi quan sat hQ phat hi�n ra, chinh xac la con
tre duoc tv do. Tt,r do quan trQng v6i hQ nhu vf).y sao? Con tieu
chu�n danh gia cua da phfu1 nhfrng pht,t huynh cua chl.ing ta la:
Xem dieu ki¢n an 6 cua trubng c6 tot khong.
Toi con nh& vao mot bu6i s&m, hai ngum m� ngo;;i.i quoc
ng6i dl,la vao tuang n6i chuy�n: �'Van nai nay, van nhting
con ngum ay, nhung phuang phap giao dt,tc da hoan toan
thay d6i".
Khi tre nga, ngum m� se n6i: "Sao co khong trong chau cho
c�n th�n? Chau nga co ciing khong be chau len, day la trach
nhi¢m cua co ma". Con khi ngum m� Due nhin thay con minh
nga se ra hi¢u cho co dilng be chau len. Khi co be chau len r6i,
ngum m� con n6i mot each tiec nuoi: "Dlrn.g, co dilng be
chau!". Hai nen van h6a, hai kieu tam thai va hai quan ni�m
gia trt hoan toan khac nhau.
TON THvY TUYET

M<)t thOi d�i m6i dang den, m<)t thOi d<;ii m6i phat hi�n
nhfrng bi m�t cu a con tre, ngay tu hie nay, nhfrng thay d6i
dang <lien ra ngay xung quanh chung ta.
Chung ta phai gicii quyet nhfmg noi SQ' hai sau th<'im cua
con tre. Chung ta cho tre tinh yeu thuan g de tre cam thay an
toan, kh6ng con sq hai m6i truc'mg xung quanh. Chung ta
Cung phai gicii quyet d?c trung CUQC song lam nguOi, sang
t�o ra ban nga.
C6 tl! do va kh6ng c6 tv do hoan toan khac nhau. C6 ban
nga va kh6ng c6 ban nga con khac nhau nhieu hem.
M<)t horn, hai be trai dang bo du6i g�m ban cua c6 hi�u
truang thi mQt nguOi m� dan con gai den ghi ten. Be trai dang
bo du&i g�m ban bong bo ra n6i: "C�u di di, t6 khong thich
c�u". NguOi m� n6i : "T�i sao chau l<;ii n6i the v6i b�n gai nay?".
Be trai n6i: "Hai chung chau dang ngu du6i nay, b;;i.n ay d ung
chan da vao nen go du&i ba n, nen b9n chau kh6ng thich b;;i.n
ay". NguOi m� kinh ng�c n6i: "Chau con nh6 the nay ma c6
the n6i chuy¢n ro rang nhu the?". N 6i chuy�n ro rang nhu the
la vi con tre hieu ro hanh vi cu a minh, hieu ro tam ly cua minh.
Vi the trong tr1�mg thai tl! do thocii mai, tr�ng thai cua ca con
nguOi m6i tot dugc.

The' nao la quy�n uy?

Muqn each n6i cua Fromm, quyen uy chia thanh hai lo;;i.i:
M<)t la quyen uy ro rang, m(>t la quyen uy n�c danh. Quyen
 PHV Ll)C

uy ro rang tren phucmg di�n sinh ly, tnJc tiep va khong can
che giau. Quyen uy n�c danh tren phucmg di�n tam ly. Quyen
uy ro rang la chi nhUI1g nguOi ncim giu quyen uy, ho tn,rc tiep
truyen d?t nhfrng m�nh l�nh mang tinh xu ph?t len nhting
nguOi thuc)c dta vt ph\l thuc)c. Vi dl,l phai lam nhu the nao! B;;m
phcii lam the nao, neu khong se bi ph?t. Con quyen uy n�c
danh thi l?i <ln minh, nhfrng nguOi ncim gift quyen hJc nay se
gia VO nhu minh khong he c6 quyen hJC gi, khien be;m cam thay
hinh nhu minh dang duqc lam theo nguy�n v<;mg cua ca nhan,
nhung thvc te la hQ dang khong che tam ly cua b;;m.
Tuy quyen Ive n�c danh bi che giau, nhung l?i t6n t?i khiip
moi ncri. Vi d\l: "Co tin la em thich lam nhu v�y, d ung
khong?".
"Doi v6i nhfrng tr6 khong nghe Im, co khong bao gio xu
ph?t, nhung co se n6i v6i con la 'Con lam co xau ho qua!"'.
"Co biet la con rat nghe lOi ma, con ra ngoi len cai ghe
kia di " .
"Con c6 phM l a mot em be ngoan khong? L?i day, con c 6
muon c 6 cai nay khong? Con ng6i xuong di".
"Bong hoa to d�p nay de danh cho bc,m nao lam tot nhat,
dugc khong?".
Su d\lng cac each d§.n d\l, d\l do, khen thu6ng . . . de xoay
chuytfo tu duy cua nguOi khac thay d6i theo cong thuc cua
chung ta. Tiep sau d6 la dieu khi�n tam ly cua hQ, d6 cfing la
m¢t kieu quyen uy n�c danh.
TON Tm,JY TUYET

Tren thl,l'C te, each ma chling ta dieu khi�n ngum khac cling
khong n�m ngoai hai ki�u quyen uy tren. Chung ta c6 phat
hi¢n ra r�ng, bo m� chting ta cling c6 hai ki�u quyen uy nay?
Nghiem trc;mg thi danh con m<)t tr�n, chua nghiem trQng l<im
thi n6i nhfrng 101. uy hiep con cai. Ve CO' ban, chling ta da Ian
len nhu the, vi the chti.ng ta khong the tu6ng tm;mg.. con tre Ian
len trong tl! do se the nao. Chung ta dung mc)t be) 6c chua tUn.g
duQ'C h,r do de tu6ng tuQTig ve tl,I' do thi se kh6 khan VO cling.
Vi�c nay chcing khac gi biit chung ta tu6ng tuQTig ve mot ngum
a tren sao H6a, c6 tu6ng tuQTig the nao thi cling l?i quay ve
hinh dang cua nguOi tre:ii dat ma th6i.

Neu ngum lam cha m� tiep h,ic duy tri the:ii de) cu, khong
chtu tl,I' phan tinh ve quyen uy cua rninh doi v6i con tre, con
tre se khong c6 tl! do thl,l'c Sl,f. B&i vi b?n n<'im gifr tieu chufu
dling sai, con tre chi CO mot each la phl,l.C rung Va phl,l thu<)c
vao b?n, ma khong dUQ'C phl,l.C rung dong ll,l'C tru6ng thanh Va
m�t ma tinh th"n cua ban than tre.

Sl,I' ra dOi cua m<)t sinh m�nh m6i la niem vui cua CUQC
song, CUQC song ay la CUa b?n, b�m dUQ'C tr& thanh chinh minh
chu khong phe:li tr& thanh bat cu ai I an m?nh hem b?n. Neu
khong duQ'C nhu v�y, thi CUQC song ay tr& nen VO nghia. Day
chinh la vi�c tan nhcln nhat.

Tv do gi.Af ph6ng

Khai ni�m nay cling cua Montessori. Ba n6i: "Tl! do giai

ph6ng la chi nhfrng phan ling the hi�n ra khi Cl! tuy�t tr?ng
 PHV LVC

thai bi dieu khi�n b6i quyen uy, cilng c6 nghia la S\l' giai ph6ng
kh6i sv tr6i bu(>c ap buc ho�c S\l' phl,lc tUng quyen uy. Ket qua
cua n6 la S\l' VO tr�t tl,l', tho 16, xuc dong. D6 kh6ng phci.i la tv
do theo y nghia thvc sl,l'".
M<)t dua tre l6n len khong c6 tv do, bi ap hue, bi dieu
khien . . . bong duqc chuyen den moi truOn.g tv do, se tr& nen
l(m xon va khong c6 tr�t tv, tr& nen tho bc;io va v6 le . . . Tre duqc
gici.i ph6ng, chung ta khong the gQi trc;ing thai do la t\l' do,
chung ta gQi tr�ng thai d6 la giai ph6ng. Tre duqc gicii ph6ng,
kem theo d6 la m<)t lo�t cac hanh vi mang tinh pha hoc;ii. Neu
muon tre quay l<,'li quy d(,'lo cua phep tck tv nhien, nhat thiet
phai cho tre duqc "giai ph6ng" m()t, hai thang . . . va c6 the lau
hon. Den khi nao tre giai ph6ng het m9i ap Ive, d?t den mot
trinh do nao day, tre se quay ve quy dc;io.
Chung ta deu 16n len khong c6 tv do, nen chling ta lu6n
tuong tuqng tv do la khong c6 phep t.:ic. D6 chi la giai ph6ng,
ffil,l.C dich cua giai ph6ng la tv do. Gicii ph6ng kh6ng phai la
tr?ng thai binh thuang cua con ngu6i, cling kh6ng phai tr1;mg
thai tv do tht,rc sv. Ml,IC dich thvc sv cua tv do la de phat trien
ban nga va sang t�lO ban nga, chu khong phai la pha ho<;ti.
Bc;in c6 tu6ng tuqng dugc nhfrng dua tre dugc giai ph6ng
khong? Nhat la nhfrng tre 16n, chung pha ho?i, khong tin
tu6ng nguOi l6n, l<,'lnh nh?t, da dan, phong v�, thu dich. Nhung
sau hai thang, chung b.:it dau thay doi.
Be Khai Khai vao truOn.g luc 5 tuoi, hai thang sau, mot horn
be bo tren thanh Ian can tru<'Yng, chan da vao ch�u hoa phia
TON THl)Y TUYET

du6i. Co giao nhcic con: "Khong duqc nhu v?y!". Be va.n da.
Co giao n6i: "Cay cung giong con, cung c6 S\l song. MOi con
t6n tr<;mg S\f song nay " .
Be Khai Khai n6i: "Neu con vein da, co se lam gi con?".
Co giao n6i: "Co khong lam gi con ca, co v� ton trc;mg con.
Nhung co se be con di ch6 khac, ra khoi ch6 nay".
Be Khai Khai g?t dau, di ra cho khac.
Day la m(>t thay doi 16n trong S\l tru6ng thanh cua tre, bOi
vi kinh nghiem cua tre n6i v6i tre ding, nguOi l6n se m:ing m6
va trilng ph.;i.t tre, nen tre m6i h6i co giao: "Co se lam gi con?".
Ket qua co giao tra lOi la khong lam gi ca, tre da yen tam. Dieu
nay chi thay doi kinh nghiem v6n c6 cti.a tre, thay doi S\l pha
ho;;ti c4a tre. Tre vAn chua tr& nen mem m?i va nh?y cam hon,
nhung S\f thay doi trong yeu thuong Vcl h;r do da dang b�t dau.
C6 rat nhieu dua tre nhu v?y. C6 tre yeu, c6 tre m?nh. Hai
tuan dau, nhfrng tre yeu hon mat hut, nhfrng tre m?nh hon
ch?y nhay khiip nai trong truang. Tre con thay d6i rat nhanh.
Ba thang sau, khi tre dftn dan yen tinh, khuon m�t tre cling tr&
nen diu dang, bAt dau CO S\l g:in ket, CUQC song Cua tre ct1ng
tr6 nen tinh te va nh?y cam.
Neu con chting ta 16n len trong S\f kiem soat, nguOi lam
cha m� se phcii doi <lien v6i. nhfrng van de nay. Khi con tre
duqc gicii ph6ng, c6 the tre se tra l?i cha m� nhfrng ap buc tu
tru6c t6i nay. Cha m� phai c6 S\f chucln bi tam ly tu truac, b?n
phai trcii qua thOi ky nay tru6c khi tre duqc t\,l do th\,lC Sl,l', tru6c

370
 PHU LUC

khi tre tuan theo nhting quy tiic. Day la m¢t qua trinh tat yeu,
nhfr:ng giao vien chung toi lam duqc, thi nhting nguOi lam cha
m� cac b�n ciing nhat dinh se lam duqc.

Tt;r do thl,lC st;r

The nao la h;r do th1,rc sv?
Con tre sinh ra da c6 mot cong thuc phat trien tinh than
hoan hao, dieu d6 chua dvng trong nhting m�t ma cu¢c song
cua chung ta, va khong phcii ai ding giai duqc het nhfrng m�t
ma nay. C6 the giai ma duqc nhieu hay it la d11a vao tinh yeu
thuong va tv do. Yeu thuong va tv do khong phai la ffil,lC tieu
cuoi dmg cua chung ta, ma la dieu ki�n can de chung ta gicii
nhfrng m�t ma cua CUQC song. Dieu ki�n nay dam bao cho con
tre c6 the giai nhfrng m�t ma cua minh.
M6i con ngum deu la d()c nhat v6 nhj. S11 tv do thvc sv
la quyen tl,l do giai m�t ma CUQC song, t\,f kham pha ban than
minh. B�n kh6ng the biet duqc tu chat bAm sinh cua con
ngum cao den muc nao! B�n c6 bao gia thu nghi xem t�i sao
l�i c6 nhting ngum vi d�i, ki�t xuat den nhu v�y? Dieu nay
quyet djnh b6i nhfrng dieu ban than chti.ng ta da thvc hi�n a
tu6i au tho cua minh. D6 chinh la tu chat bAm sinh cua moi
con ngum.
The nao la tv do? Montessori n6i: "Tv do la m('>t dieu ki�n
de trq giup cho phuong phap giao d1,lc nay, giup cho nhfrng
kha nang tiem tang duqc phat trien". Dung m9t cau don gian

371
T6N THvY TUYET

hon de n6i, la chting ta giai ma phoi thai tinh than, day chinh
la toan b(> n(>i ham cua Sl;r fl! do.

Sq tru6ng thanh c:Ua con tre can c6 S\f t1;l do nhu th� nao?
Thu nhat, tre em duqc tl! do Iva ch<;m nhting thu thu hut
tre. Tre duqc tv do Iva ch9n nhfrng gi tre cam thay hting thti.
Thu hai, the hi¢n a SV fl! do Ve hanh d(>ng, tv do ra vao lap .
hQc. Lam the nao de biet duc;rc m(>t tru&ng hQc c6 tv do hay
kh6ng? Trang 16p hQc, tre duqc ho?t d(>ng theo nguy�n v9ng
cua minh, tre cling c6 the lam vi¢c 6 ben ngoai 16p hQc; tre da
pha VO each nghi: ru tru&c den nay cua chting ta cho dng, phai
6 trong 16p m&i g9i la h9c t?p, con ben ngoai 16p hQc thi khong
g<;>i la h9c t?.p. Montessori n6i: "C6 tran nha cling la 16p hQc,
kh6ng c6 tdn nha cung la lap hQc". Dieu nay hoan toan quyet
dinh bOi sv n�m b�t cua tre v6i ban than tre ma khong he lien
quan gi den giao vien. Vi the Montessori mm n6i: "Tinh Ive
sinh m�nh sau nam dau dOi cua tre la m()t qua trinh tv sang
t?O". Qua trinh tl,l' sang t?O, nen can CO fl! do.

Thu ba, tre em c6 quyen tv do khong bi can thi�p khi yen

tinh. Tre em c6 quyen tv do duqc 6 m(>t minh, tv do Iva ch9n
khong gian cua rninh. Trang nhfrng kinh nghi¢rn tru&c day,
chting ta cho r�ng, chting ta phai doi theo tre timg giay tirng
phtit, tre khong c6 kh6ng gian rieng cua minh, vi nhu v?.y la
nguy hiem. Nhrmg tren thvc te, chting t6i n6i ding, tre den m(>t
d(> tuoi nao d6, neu duqc (y m(>t minh, d6 se la m()t qua trinh

372
 PHlJ Ll)C

t i! sang t�o ell.a rieng tre, vi the khoang then gian tre duqc &
mot minh la khoang then gian d�c biet quan trQng nhat trong
CUOC song CUa tre.
Thu tu, tre em dUQ'C h,r phat hien van de, nghI ra each gicii
quyet va ke sach, duqc h,r do h,ra chon cau tra len.
Cau n6i nay ham nghia dieu gi? Theo kinh nghiem va cong
thuc dc;i.y hoc trong qua khu, co giao se n6i v6i hoc sinh ca qua
trinh, n6i v6i hQC sinh ca nhfrng dap an da c6. Day la mot qua
trinh nhoi nhet. Chung ta khong c6 duQ'C niem vui su6ng khi
phat hi¢n ra van de, khong CO dUQ'C S\f VUi thich khi tim kiem,
khong c6 duqc cam giac thanh t\lli khi tim ra cau tra 101. Tre
em phcii c6 nhfrng quyen d6. "Luc nay tre chua biet, nhung
s6m muon gi tre se biet". Tre di trai giay, nhung se c6 m<)t ngay
tre vui su6ng phat hi¢n ra rcing, bi m�t niim & ngay day. Khi
phat hien .ra, tre se c6 dUQ'C niem vui cua S\f tru6ng thanh. Neu
bc;i.n n6i v6i tre la: "Con di trai giay roi". B�n se mai mai di theo
tre d� n6i tre chua dling, tre ngoc nghech. Tre con ai ciing
ngoc, chi c6 nguOi l6n thong minh ma thoi.

Tra l�i cha con tre quyen lc;Yi va niem yeu thich duQ'C phat
hien. B&i vi ch.1c ch.in tre se phat hien ra ! S\l phat hien cua
tre la tat nhien chu khong phcli ngau nhien, day chi la mot
qua trinh. Vi the hay d� tre h,r phat hien, t\l nghI each va h,r
giai quyet.
Thu nam, tre em c6 quyen l\f do y chi cua minh de trao doi
va chia se nhfrng phat hien cua minh v6i nguOi khac.

373
TON Tm.JV TUYET

Sl! tv do cuoi cung, tv do cao nhat cua m6i con ngu6i chinh
la dieu nay. Chung ta c6 phat hi�n ra dng, du dau kho hay
h�nh phuc, chung ta deu c6 m(>t nguy�n v9ng, d6 la chia se
v6i ngum khac. Vi dl,l dien hinh nhat la nhfrng ngu6i yeu nhau,
neu thvc SlJ yeu, hQ se chia Se cling nguffi ay. Khi chung ta dau
kh6, chung ta cang muon chia Se, chia Se de VQ'i b6t n6i dau.
Chia Se LUng ngum kliac, Lhu khung phai de trut gi�n, de
oan than Chung ta pha i hQc each chia se, biet chia se se khong
.

trut gi�n va oan than.

May horn tru&c, m(>t dua tre mang theo s6c6la, nhung
khong cho nhfrng b�n khac an, chi de khoe la: "Bo t& mua cho
t& day". Ml,lc dich la gi? Ml,lc dich chinh la cau sau ma con
chua n6i ra: Cac c�u nhin xem, bo t& c6 yeu t& khong. Day la
each the hi�n tinh yeu.
DQ'i den luc chung ta tru6ng thanh, chung ta se khong chia
se mia, chung ta se phat hi�n ra minh ngay cang tro nen co d(>c,
ngay cang lanh d�m v6i nguOi khac, khoang each giua nguOi
v6i nguOi ciing ngay m(>t xa, va ngay cang khong the tin ai.
Nhung tren thvc te, moi nguOi chung t a deu dn phcii g�n ket,
c6 Sl! g�n ket chung ta m&i khong co d¢c. Chung ta va nhfrng
nguOi xung quanh ta hoa lam m<)t, day m6i la tr1�mg thai cao
nhat. Neu chung ta m&i chi hoa lam mot khi yeu, thi d6 chi la
each nguyen thuy. Nhung bilng each chia se, chung ta hoan
toan CO the CO duqc Sl! lien ket Ve tam ly va tam linh, d9.t duqc
sv hoa vao lam m(>t. C6 nhu v�y, qu an h� giua ngum v6i nguOi
m&i tr& nen de chiu vui ve.
,

374
 PH{) LC)C

Qua trinh giao dvc cling v�y, chung ta phcii cho tre th<'ri
gian, cho tre duc;rc chia se. The nen chung ta m6i hay nhin thay
con tre dim do an ngon, do choi ho�c nhfrng thu duqc bo m�
mua cho, lien h,tc ngcim nghia va khoe v6i m9i ngurn ...
Day la tr<;1.ng thai tt,z do ma truang m�m non t<;1.o ra cho tre.
M<)t 16p h9c ly tu6ng cho tre tt,z do v�n d<)ng. Moi dua tre duqc
hanh d<)ng m<)t each c6 hi�u qua, ly tinh, tt,z d<)ng tt,z phat, tre
kh6ng c6 nhfrng hanh vi tho b<;1.o, da man. Tre ho<;1.t dong d<)c
l�p, kh6ng t\l t<)p, m a thu6ng la chi c6 m¢t hai tre ngoi v6i
nhau. Canh tuc;mg cua ca tru6ng la nhu v�y. Day chinh la tl!
do ma chung toi da n6i 6 tren.
H ET

375
 DANH SACH MOT s6 TRU'ONG MAM NON AP DUNG
PHU'ONG PHAP GIAO D�C MONTESSORI O Vl�T NAM

Ha Noi:
1 . TRVONG MAM NON SUNRISEKIDZ
Dia chi : 16 Hang Than, Ba Dinh , Ha NQi, Vi�t Nam

Di�n tho;;ii: (84-4) 3927 3443

Website: http://www.sunrisekidz.edu.vn/

Email: kidzcare@sunrisekidz.edu.vn

2. SAKURA MONTESSORI KINDERGARTEN

Dia chi: Lo C6/D6 KDT moi Cau Giay, phucmg D!ch Vqng, qu�n Cau Giay, Ha N9i

Di�n tho;;ii: (84-4) 6684 8558

Hotline: 0975 985 235

Website: http://www.sakuramontessori.edu.vn

Email: contact@sakuramontessori.edu.vn

3. TR LfONG MAM NON KIC MONTESSORI Vl �T NAM

Dia chi: Ta ng 1 & 2, Dan nguyen I, CT4 - SU DI CO, Khu d6 thi Song Da, My Di nh, TU
Liem, Ha N9i

Di�n tho;;i i : (84-4) 3 7878 356 - 3 7878 355

Hotline: 090-342 1 -0 1 1 ; 091 -5402-903

Website: http://kicmontessori.edu. vn/

Email: info@kicmontessori.edu.vn
4. TRLfcJNG MAM NON THAN 80NG BRIGHT SCHOOL
Dia chi: L o N T l K h u £l o Th i Van Quan, Ha Do ng , Ha N () i

f) i � n tho;;i i : (04) 3 3 1 2 06 1 7 h o � c (04) 3354 0942

Website: http://brightschool.edu.vn/

Ema il: brightschool.edu.vn@gmail.com; vanphong@brightschool.edu.vn

Thanh pho Ho Chi Minh:

1. TR LfONG MAM NON QUOC TE WORLDKIDS
Dia chi: 1 0/3 Nguyen Thi Minh Khai, P. Dakao, Q. 1 , TP. H6 C hi Minh
Tel: (84-8)39 10 36 46

Hotline: 0909 1 64 1 60

Website: www.worldkids.edu.vn

Email: i nfo@worldkids.edu.vn

2. TRLfONG MAM NON Vl�T MY

D i a chi: 1 20-1 22 H o a Lan, Q . P h u Nhu�n. TP. Ho C h i Minh
Di�n tho;;ii: (84-8) 351 7 4089 I (84-8) 3 5 1 7 4090

D!a chi: 1 43 Nguyen Van Troi, Pl 1 , Q. Phu Nhu�n. TP. H6 Chi Minh

Di�n tho;;ii: (84-8) 3845 9 1 1 1

Website: http://vass.edu.vn/vi-vn/2249/Trang-chu

3. MONTESSORI INTERNATIONAL SCHOOL OF VIETNAM

Dia chi: 42/1 Ngo Quang H uy, ph uon g Thao Dien, Qu�n 2. TP. H6 Chi Minh

Di�n tho;;ii: +(84-8)3744 2639 / (84-8)35 1 9 4562

Website: httpJ/www.montessori.edu.vn

Email: montessorivn@gmail.com; info@m ontessori.edu.vn

 TON THvY TUYET

NGUYEN LE HlfONG djch

NHA XUAT BAN vAN HOC

IR NGUY£N TRUONG T('l - BA DiNH HA N()I
-

DT: 04.371 6 1 5 1 8 - 04.371 6 1 1 90. Fax: 04.38294781,

Email: tonghopvanhoc@vnn.vn
* Chi nhanh tai Tp. Ho Chi Minh
290/20 Nam Ky Khm Nghia - Qu{ln 3
DT: 08.38469858. Fax: 08.3848348 1
* Van phong W).i di\!n tai thanh pho Da Nfutg

580 duimg Nui Thanh - 1hitnh pho Da Nilng

DT: 05 1 1 .3797709

Chiu trach_nhi¢m xuat ban

NGUY�N ANH VO

Bien t�p: Thanh Diep

Thier ke hia: Hoang Tu
Trinh bay sach: Hoang Tu

In 2.000 cuon, kh6 14.5x20.5 cm,

t;i.i Cong ty TNHH in Thanh Binh
So dang ky KHXB: 1 6 1 -201 3/CXB/08-03NH
QDXB so: 693/QD-VH cap ngay 20/6/201 3
In xong va n(lp hru chii!u nam 2013

Lll:N Kl:'T XUAT BAN

CONG TY c6 PHAN SACH vA TRUYEN THONG QUANG VAN

Tr\I sb chinh t�I HA N�i:
230, t6 9, lluang K3, Cau Dien, w Liem, Ha N(>i
Tel: (84-4)37633303 • Fax: (84-4)37633303
Vin phong tl�I di�n t�i Tp. HcS Chi Minh:
6/9 dlllmg £>6 San. Ph uong 4, Quan Tan Binh, Tp. Ho Chi Minh
Tel: (84-8)3 948 3385 * Fax: (84-8)3 948 3385
Homepage: www.quangvanbooks.com
Email: info@quangvanbooks.com
Wordpress: quangvan.wordpress.com
Facebook: www.facebook.com/ QuangVan.Book
 Yeu thuang va ti/ do
I S B N : 978-604-69-04 1 7-5

111 1 11 I
8 936056 79061 4

G i a : 99.000d