Está en la página 1de 16

Bismillahirrahmanirrahim…. - Proc.

palatinus maxillaris
- Lamina horizontalis os. palatini
Anatomi Blok 1.3  Palatum molle:
- Aponeurosis palatinus
(tendo m. tensor velli palatini)
UPPER GIT - M. levator velli palatini
- M. palatoglossus
 Rima oris dibatasi oleh labium superior & - M. palatopharyngeus
labium inferior - M. uvula
 Angulus oris  Plica palatina transversa
 Commisura labiorum  Raphe palati pada sutura palatina mediana
 Sulcus nasolabialis  Papilla incisiva, canalis incisivus
 Sulcus mentolabialis  Foramen palatina major
 Philtrum  Foramen palatina minor
 Vermilion border  Dasar cavum oris proprium (diafragma oris),
 M. orbicularis oris dari bawah ke atas:
 Otot yang mengangkat labium superior: - M. digastricus venter anterior
- M. levator labii superioris - M. mylohyoideus
- M. levator anguli oris - M. geniohyoideus
 Otot yang menurunkan labium inferior:  M. digastricus venter anterior et posterior,
- M. depressor labii inferioris ansa tendinis
- M. depressor anguli oris  Isthmus faucium (batas cavum oris –
 Otot mastikasi: oropharynx):
1. M. pterygoideus lateralis - Palatum molle
2. M. pterygoideus medialis - Arcus palatoglossus
3. M. masseter - Dorsum linguae
4. M. temporalis  Vaskularisasi:
 Inervasi otot mastikasi: N. mandibularis - A. lingualis
(N V/3) - A. palatina major
 Elevasi: 2, 3, 4 - A. palatina minor
Depresi:  Inervasi:
1, M. suprahyoideus, M. infrahyoideus - N. lingualis (cab. N V/3)
Protrusi: 1, 2, 3 - N. glossopharyngeus (N IX)
Retrusi: 3, 4 - N. hypoglossus (N XII)
- Nn. palatini
CAVUM ORIS  Inervasi motoris:
Dibagi menjadi: - M. digastricus venter anterior
1. Vestibulum oris  N. mylohyoideus (cab. N V/3)
Batas anterior: labium - M. mylohyoideus  N. mylohyoideus
Batas posterior: arcus dentalis - M. geniohyoideus  N XII
- Frenulum labiorum superior - M. tensor velli palatini  N V/3
- Frenulum labiorum inferior - M. uvulae  N X
2. Cavum oris proprium
Batas anterior & lateral: proc. alveolaris & LINGUA
arcus dentalis  Otot intrinsik:
Batas posterior: isthmus faucium 1. M. longitudinalis superior
Batas superior: palatum durum & palatum 2. M. longitudinalis inferior
molle 3. M. transversus linguae
Batas inferior: diafragma oris 4. M. verticalis linguae
Keduanya berhubungan di belakang dens molar
ke-3. Lidah bila otot berkontraksi:
 Palatum durum: 1 & 2  retraksi (pendek) & lebar
1  mengangkat apex linguae Lnn. juguloomohyoideus
2  menurunkan apex linguae - 1/3 posterior:
3 & 4  panjang Lnn. cervicalis profundi superioris/
3  sempit & tebal Lnn. jugulodigastricus
4  lebar & tipis
 Otot ekstrinsik: PHARYNX
1. M. genioglossus, inervasi kontralateral  Skeletopi: basis cranii – cartilago cricoidea
2. M. hyoglossus (VC6)
3. M. styloglossus  Dibagi menjadi 3 bagian: nasopharynx,
4. M. chondroglossus oropharynx, laryngopharynx
5. M. palatoglossus  Isthmus pharyngis  batas nasopharynx –
 Inervasi motoris: oropharynx
Semua otot lidah diinervasi oleh N.  Isthmus faucium  batas cavum oris
hypoglossus (N XII), kecuali M. palatoglossus proprium – oropharynx, dibentuk oleh:
oleh N. vagus - palatum molle
- arcus palatoglossus
 Apex linguae, dorsum linguae, radix linguae - dorsum linguae
 Arcus palatoglossus membagi lidah menjadi  Lamina muscularis:
pars oralis (dalam cavum oris propium) dan - Lamina externa (circularis): berorigo di
pars pharyngis (dalam oropharynx) raphe pharyngis
 Sulcus mediana lingua, sulcus terminalis 1. M. constrictor pharyngis superior
 Foramen caecum, sisa ductus thyroglossus 2. M. constrictor pharyngis medius,
 Septum linguae setinggi os. hyoideus
 Frenulum linguae 3. M. constrictor pharyngis inferior,
 Plica fimbriata setinggi cartilago thyroidea
 V. profunda linguae: di antara plica fimbriata (m. thyropharyngeus) dan cartilago
dan frenulum linguae cricoidea (M. cricopharyngeus)
 Plica sublingualis - Lamina interna (longitudinalis)
 Caruncula sublingualis 1. M. stylopharyngeus
 Papilla vallata  depan sulcus terminalis 2. M. palatopharyngeus
Papilla foliata  di lateral linguae posterior 3. M. salphingopharyngeus
Papilla filiformis - M. tensor velli palatini
Papilla fungiformis - M. levator velli palatini
 Inervasi motoris:
 Sulcus terminalis: membagi dorsum linguae Semua oleh N. vagus (N X), kecuali:
menjadi 2/3 anterior dan 1/3 posterior M. stylopharyngeus: N. glossopharyngeus
 Inervasi sensoris: M. tensor velli palatini: N. mandibularis
- 2/3 anterior  Vaskularisasi:
GSA: N. lingualis (cab. N V/3) - A. palatina ascendens
SVA: N. chorda tymphani (cab. N VII) - A. pharyngea ascendens
- 1/3 posterior + papilla vallata - Rr. pharyngei A. thyroidea inferior
GSA & SVA: N. glossopharyngeus (N IX)  Cincin Walldeyer:
- Epiglottis 1 tonsilla pharyngea
GSA & SVA: N. vagus (N X) 2 tonsilla tuba
*GSA = general somatic afferent (misal suhu 2 tonsilla palatina
& sentuhan) 1 tonsilla lingualis
*SVA = special visceral afferent (pengecap)  Lymphonodi:
 Limfonodi: - pharynx dan pars cervicalis esophagei 
- Ujung linguae: Lnn. submentalis Lnn. cervicalis profundi/Lnn.
- 2/3 lateral anterior: Lnn. submandibularis retropharyngei dan Lnn. trachealis
- 2/3 medial anterior: - tonsilla  Lnn. jugulodigastricus
Lnn. cervicalis profundi inferioris/
Oropharynx  Cardia
 Arcus palatoglossus (disebabkan oleh M.  Fundus gastricus
palatoglossus)  Fornix gastricus
 Arcus palatopharyngeus (disebabkan oleh M.  Corpus gastricus
palatopharyngeus)  Pars pylorica:
 Fossa tonsillaris: di antara kedua arcus, antrum pyloricum
terdapat tonsilla palatina canalis pyloricus
 Tonsilla lingualis (dorsum linguae 1/3 pylorus (VL1), tedapat M. sphincter pylori
posterior)  Paries anterior et posterior
 Plica glossoepiglottica mediana  Curvatura major et minor
 Plica glossoepiglottica lateral  Incisura cardialis
 Vallecula glossoepiglottica (di antara ke2  Incisura angularis
plica)  reseptor muntah (N. vagus)  Canalis gastricus terbentuk secara reflektoris
pada waktu minum saat gaster kosong
Laryngopharynx  Tunica serosa = peritoneum visceral
 Recessus piriformis  dilewati oleh  Tunica muscularis ada 3 lapis (luar ke dalam):
makanan - Stratum longitudinale
 Plica nervi laryngei  disebabkan oleh N. - Stratum circulare
laryngeus superior ramus internus - Fibrae obliquae
 Junctio pharyngoesophageal  Tunica mucosa  plica gastrica/rugae
 M. cricopharyngeus, salah satu penyusun M. gastric, plica longitudinalis (di sepanjang
constrictor pharyngeus inferior dan sebagai curvatura minor)
sphincter esophageal superior
DUODENUM
ESOPHAGUS  Bagian duodenum:
 ± 25 cm, skeletopi: VC6 – VT11 1. Pars superior (bulbus/ampulla duodeni)
 Dibagi menjadi:  VL1
Pars cervicalis: VC6 – VT1 2. Pars descendens  VL1 – VL3 kanan
Pars thoracalis: VT1 – VT10 3. Pars horizontalis  VL3 kanan
Pars abdominalis: VT10 – VT11 4. Pars ascendens  VL3 kanan – VL2 kiri
 Sphincter esophageal superior  Lengkungan:
 Sphincter esophageal inferior 1. Flexura duodeni superior  L1 kanan
 1/3 superior : otot skelet 2. Flexura duodeni inferior L3 kanan
1/3 media : mix 3. Flexura duodenojejunalis  L2 kiri
1/3 inferior : otot polos difiksasi oleh Lig. suspensorium duodeni
 Penyempitan (Treitz) yang menghubungkan ke
- Angustia superior diafragma crus dextra
karena M. cricopharyngeus, peralihan  Intraperitoneal: pars superior et ascendens
laryngopharynx menjadi esophagus (VC6)  Retroperitoneal: pars descendens et
- Angustia media horizontalis
saat disilangi arcus aorta (VT3) &  Plica circularis
bronchus principalis sinistra
- Angustia inferior
hiatus esophagus (VT10)  Pada pars descendens:
 Masuk abdomen lewat hiatus esophagus - Papilla duodeni minor: muara ductus
setinggi VT10 bersama N. vagus dexter et pancreaticus accesorius (Santorini)
sinister - Papilla duodeni major: muara ampulla
Vater/hepatopancreatica
GASTER (VENTRICULUS)  Ampulla Vater: persatuan ductus
 Junctio gastroesophageal (VT11) pancreaticus (Wirsungi) dan ductus
 Ostium cardiacum choledocus
 M. sphincter Oddi, terdiri atas - Appendix
1. M. sphincter ductus choledocus - Colon ascendens, bagian inferior
2. M. sphincter ductus pancreaticus 4. Kuadran sinistroinferior
3. M. sphincter ampulla Vater - Colon descendens, bagian inferior
 Plica longitudinalis duodeni - Colon sigmoid

9 REGIO ABDOMEN
 Regio dibatasi oleh 2 bidang sagittal dan 2
bidang transversal
ABDOMINAL WALL  2 bidang sagittal: bidang midclavicular,
dari midpoint clavicula hingga midinguinal
ABDOMEN point (SIAS – margo superior simfisis pubis)
 Batas superior cavitas abdominopelvis:  2 bidang transversal
diafragma thorax yang berada di thoracic Versi 1
cage hingga SIC 4 - bidang subcostal, melalui margo inferior
 Batas inferior cavitas abdominopelvis: kartilago costa 10
diafragma pelvis - bidang transtubercularis, melalui
 Cavitas abdomen dan cavitas pelvis dibatasi tuberculum iliacum dan corpus VL5
oleh apertura pelvis superior Versi 2
- bidang transpylorica, pertengahan antara
4 KUADRAN ABDOMEN margo superior manubrium sterni dan
 Kuadran dibatasi oleh bidang mediana dan simfisis pubis (biasanya setinggi VL1)
bidang transumbilicalis - bidang interspinosa, melalui SIAS
 Kuadran abdomen:  Regio abdomen:
1. Kuadran dextrosuperior 1. Epigastrium
- Pylorus gaster 2. Umbilicalis
- Duodenum pars superior, pars 3. Hipogastrium/pubis
descendens, dan pars horizontal 4. Hipochondrium dextra
- Colon ascendens, bagian superior 5. Hipochondrium sinistra
- Flexura coli dextra 6. Lumbalis/flank/regio lateral dextra
- Colon transversum, ½ dextra 7. Lumbalis/flank/regio lateral dinistra
- Lobus hepatis dextra 8. Inguinalis dextra
- Vesica fellea 9. Inguinalis sinistra
- Caput pancreas
- Glandula suprarenalis dextra DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL
- Ren dexter  Musculoaponeurosis
2. Kuadran sinistrosuperior  Batas superior: kartilago costa 7-10 dan proc.
- Esophagus pars abdominalis xiphoideus
- Gaster  Batas inferior :
- Jejunum - Lig. inguinal
- Ileum proksimal - Margo superior anterolateral pelvic girdle
- Colon transversum, ½ sinistra (simfisis pubis, crista pubica, dan crista
- Flexura coli sinistra iliaca)
- Colon descendens, bagian superior
- Lobus hepatis sinistra LAPISAN DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL
- Lien 1. Cutan
- Corpus & cauda pancreatic 2. Jaringan Subcutan
- Glandula suprarenalis sinistra a. Fascia Camper: lapisan lemak superficial
- Ren sinistra b. Fascia Scarpa: lapisan membranosa
3. Kuadran dextroinferior profunda
- Sebagian besar ileum *Fascia Colles/fascia perinei superficialis:
- Caecum fascia Scarpa yang berlanjut ke perineum
*Fascia Dartos: fascia Scarpa yang - Vagina musculi recti abdominis lamina
berlanjut ke penis dan scrotum anterior:
3. Fascia investing superficialis aponeurosis M. OEA, aponeurosis M.
4. M. obliquus externus abdominis OIA, dan aponeurosis M. TA
5. Fascia investing intermedia  Linea alba, persilangan aponeurosis M. OEA
6. M. obliquus internus abdominis dan M. OIA di linea mediana anterior
7. Fascia investing profunda  Annulus umbilicalis, defek pada linea alba
8. M. transversus abdominis  Linea semilunaris, batas lateral M. rectus
9. Fascia transversalis/endoabdominalis abdominis
10. Extraperitoneal fat  Fascia thoracolumbal: origo dari M. OIA dan
11. Peritoneum parietal M. TA

OTOT DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL PERMUKAAN INTERNA DINDING ABDOMEN


Tiga pipih: ANTEROLATERAL
1. M. obliquus externus abdominis  Pelipatan peritoneum parietal
2. M. obliquus internus abdominis - Plica umbilicalis mediana:
3. M. transversus abdominis menutupi Lig. umbilicalis mediana
Dua vertical: obliterasi urachus
4. M. rectus abdominis, terdapat intersectio - Plica umbilicalis medialis:
tendinea menutupi Lig. umbilicalis medialis
5. M. pyramidalis obliterasi A. umbilicalis
- Plica umbilicalis lateralis:
Otot abdomen yang berkontraksi saat bahu disebabkan oleh A./V. epigastrica inferior
kanan menghadap kiri:  Fossa peritoneal
1. M. obliquus externus abdominis dextra - Fossa supravesicae
2. M. obliquus internus abdominis sinistra - Fossa inguinalis medialis
= trigonum Hesselbach, dibatasi oleh:
Fungsi otot:  Lig. inguinalis di inferior
1. Membentuk support yang kuat dan  Batas lateral M. rectus abdominis
expandable (linea semilunaris) di medial
2. Menyangga & melindungi viscera abdomen  A. epigastrica inferior di lateral
3. Menekan viscera abdomen, meningkatkan - Fossa inguinalis lateralis
tekanan intra-abdomen  Lig. falciformis
4. Menggerakan batang tubuh &
mempertahankan postur REGIO INGUINAL
 Lig. inguinal: aponeurosis M. OEA yang
 Vagina musculi recti abdominis, lamina mengalami penebalan di bagian inferior,
anterior et posterior: aponeurosis 3 otot sepanjang SIAS – tuberculum pubicum
(M. OEA, M. OIA, dan M. TA) yang  Pada spatium subinguinal terdapat:
menyelubungi M. rectus abdominis 1. Lacuna musculorum, dilalui M. iliopsoas
 Linea arcuata membatasi 2/3 superior dan & N. femoralis
1/3 inferior lamina posterior rectus sheath 2. Lacuna vasorum, dilalui A./V. femoralis
 2/3 superior Lacuna musculorum dan lacuna vasorum
- Vagina musculi recti abdominis lamina dibatasi oleh arcus iliopectineus
anterior: 3. Annulus femoralis
aponeurosis M. OEA,  Lig. lacunar (Gimbernat), batas medial
lamina anterior aponeurosis M. OIA spatium subinguinal
- Vagina musculi recti abdominis lamina  Lig. pectineum (Cooper), sepanjang pecten
posterior: pubis
lamina posterior aponeurosis M. OIA,  Traktus iliopubicus, penebalan margo inferior
aponeurosis M. TA fascia transversalis
 1/3 inferior  Canalis inguinalis, dilewati oleh:
♂ funiculus spermaticus + N. ilioinguinalis  Lnn. axillaris
♀ lig. teres uteri/lig. rotundum + N. Sebagian kecil menuju:
ilioinguinalis  Lnn. parasternales
 Annulus inguinalis superficialis (externus)  Lnn. difragmatica anterior
 Annulus inguinalis profundus (internus), - Inferior bidang transumbilicalis
lateral A. epigastrica inferior  Lnn. inguinales superficiales
 Conjoint tendon/falx inguinal: persatuan  Pembuluh limfa profunda
bagian bawah aponeurosis M. OIA dan  Lnn. iliaci eksterni
aponeurosis M. TA  Lnn. iliaci interni
 Lnn. lumbales
VASKULARISASI DINDING ABDOMEN
 A. musculophrenica  A. thoracica interna PERITONEUM
 A. epigastrica superior  A. thoracica  Peritoneum: membran serosa, mesothelium
interna  Peritoneum parietal: melekat pada
 A. intercostalis posterior 10-11  aorta permukaan interna dinding abdominopelvis
 A. subcostalis  aorta - Vaskularisasi, inervasi, & drainase sama
 A. epigastrica inferior  A. iliaca externa seperti dinding yang dilapisi
 A. epigastrica superficialis  A. femoralis - Sensitif tehadap tekanan, nyeri, panas &
 A. circumflexa iliaca profunda  A. iliaca dingin, laserasi
eksterna  Peritoneum visceral: melapisi organ viscera
 A. circumflexa iliaca superficial  A. - Vaskularisasi, inervasi, & drainase sama
femoralis seperti viscera yang dilapisi
*A. epigastrica superior et inferior - Tidak sensitif tehadap sentuhan, panas &
beranastomosis di regio umbilicalis dingin, laserasi; terstimulasi oleh
 V. epigastrica superficialis beranastomosis stretching & iritasi kimiawi
dengan Vv. paraumbilicales  anastomosis  Organ intraperitoneal
portocaval Dilapisi oleh peritoneum visceral,
Vv. Paraumbilicales (berjalan paralel dengan terinvaginasi dalam saccus tertutup.
lig. teres hepatis)  V. porta hepatis 1. Duodenum pars superior dan ascendens
2. Jejunum
INERVASI DINDING ABDOMEN 3. Ileum
1. N. thoracoabdominalis (T7-11): otot 4. Caecum, satu-satunya organ yang tidak
abdomen anterolateral bermesenterium
2. Rami cutaneus lateralis N. spinalis T7-9 atau 5. Appendix
T10 6. Colon transversum
3. N. subcostalis (T 12): otot abdomen 7. Colon sigmoid
anterolateral 8. Hepar
4. N. iliohipogastricus 9. Lien
5. N. ilioinguinalis 10. Cauda pancreas
 Planus neurovascular terletak antara M. OIA  Organ retroperitoneal
dan M. TA Di luar cavitas abdomen, sebagian
 Ramus cutaneus abdominal anterior N. permukaan dilapisi oleh peritoneum parietal.
thoracoabdominalis a. Sekunder:
- T7-T9 kulit superior umbilicus 1. Duodenum pars descendens dan
- T10  kulit sekitar umbilicus horizontal
- T11 + ramus cutaneus N. subcostalis, N. 2. Colon ascendens
iliohipogastricus, & N. ilioinguinalis  3. Colon descendens
kulit inferior umbilicus 4. Rectum
5. Pancreas, selain cauda
ALIRAN LIMFATIK DINDING ABDOMEN b. Primer:
 Pembuluh limfa superficial 1. Ren
- Superior bidang transumbilicalis 2. Ureter
3. Vasa (aorta abdominalis, vena cava - Lig. falciformis dinding abdomen
inferior, dll.) anterior
4. dll. - Lig. hepatogastrica, pars membranosa
 Cavitas peritoneum, cairan peritoneal omentum minus
- Lig. hepatoduodenale, berisi trias porta:
MESENTERIUM V. porta hepatis, A. hepatica propria, &
 Mesenterium, duplicatura peritoneum ductus hepaticus communis
penggantung intestinum tenue  Penghubung gaster
 Radix mesenterii - Lig. gastrophrenica  permukaan
Skeletopi: L2 kiri – fossa iliaca dextra inferior diafragma
 Mesocolon transversum - Lig. gastrosplenica  lien
 Radix mesocolon transversum - Lig. gastrocolica, omentum majus
Skeletopi: L2 kanan – L1 kiri
 Mesoappendix CAVITAS PERITONEI
 Mesocolon sigmoideum  Cavitas peritonei major
 Radix mesocolon sigmoideum Dibagi oleh mesocolon transversum menjadi:
Skeletopi: fossa iliaca sinistra – S2 1. Kompartemen supracolica, berisi gaster,
hepar, dan lien
OMENTUM 2. Kompartemen infracolica, berada di
 Perpanjangan/pelipatan duplikatura balakang omentum majus dan berisi
peritoneum yang melalui gaster & bagian intestinum tenue, colon ascendens dan
proksimal duodenum colon descendens; dibagi oleh
 Omentum majus mesenterium menjadi:
Lipatan peritoneum yang menggantung - spatium infracolica dextra
dari curvatura major gaster & bagian - spatium infracolica sinistra
proksimal duodenum; setelah turun Paracolic gutter: alur antara bagian lateral
kemudian melipat ke atas & melekat pada colon ascendens atau descendens dengan
colon transversum. dinding abdomen posterolateral yang
Berasal dari mesogastrium dorsal yang menghubungkan kompartemen supracolica
terdiri atas: dengan infracolica.
- Lig. gastrophrenica  Cavitas peritonei minor (bursa omentalis),
- Lig. gastrolienale (gastrosplenica) batas-batasnya:
- Lig. gastrocolica - Kranial: lobus caudatus hepatis
 Omentum minus - Ventral: omentum minus, gaster
Menghubungkan curvatura minor gaster - Kaudal: mesocolon transversum, colon
& bagian proksimal duodenum dengan transversum
hepar. - Dorsal: peritoneum parietal yang
Berasal dari mesogastrium ventral yang menutupi caput dan corpus pancreatic
terdiri atas: - Kiri: omentum majus, cauda pancreatis,
- Lig. hepatogastrica lien
- Lig. hepatoduodenale  Pada bursa omentalis, terdapat
 Mesogastrium ventral, mesogastrium dorsal, recessus superior et inferior
mesenterium, mesocolon transversum,  Foramen epiploicum (Winslowi) 
mesoappendix, mesocolon sigmoideum: penghubung dua cavitas di atas, batas-
secara embriologis berasal dari mesoderm, batasnya:
tersusun atas 2 lembar peritoneum, - Kranial: proc. caudatus
yang lewat di antaranya  vasa darah, vasa - Ventral: Lig. hepatoduodenal
lymphatica, nervus, & lemak - Kaudal: pars superior duodeni
- Dorsal: peritoneum parietal yang
LIGAMENTUM PERITONEAL menutupi V. cava inferior
 Penghubung hepar  ♀ Excavatio rectovesicalis
 ♂ Excavatio rectouterina/cavum Douglas,
Excavatio rectovesicalis  Junctio ileocaecal: batas ileum – caecum
 Ostium abdominal tubae uterinae  Recessus ileocaecal superior
 Secara embriologis cavitas peritonei berasal  Recessus ileocaecal inferior
dari coelom  Ostium ileocaecal
 Valvula ileocaecal: labium superius et
inferius, frenulum
 In living person:
LOWER GIT Ostium ileocaecal  ostium ilealis
Valvula ileocaecal  papilla ilealis
 Ostium appendix vermiformis
JEJUNUM & ILEUM  Taenia coli: taenia libera, mesocolica,
 Panjang total 6-7 m omentalis  ketiganya ke arah oral bersatu
 Organ intraperitonal di pangkal appendix.
 Penggantung: mesenterium
 Radix mesenterii APPENDIX VERMIFORMIS
Skeletopi: L2 kiri – fossa iliaca dextra  Organ intraperitonal
 Radix mesenterii melintasi:  Penggantung: mesoappendix
- Pars ascendens duodenum  Proyeksi pangkal appendix: titik McBurney
- Pars inferior duodenum (1/3 lateral garis Monroe, yaitu garis yang
- Aorta abdominalis menghubungkan SIAS kanan dan umbilicus)
- V. cava inferior  Titik Lanz: pada 1/3 dextra garis khayal
- Ureter dexter penghubung SIAS dextra et sinistra
- M. psoas major dextra  Posisi appendix antara lain:
- A/V. gonadalis dextra - Retrocaecal: di belakang caecum, paling
 Bedanya, kalau jejunum itu: banyak (64 %)
1. 2/5 intestinum tenue - Preileal: di atas ileum
2. Dindingnya lebih tebal - Retroileal: di belakang ileum
3. Diameter lebih besar - Pelvis minor (intrapelvis): di bawah linea
4. Warnanya lebih merah karena lebih terminalis
banyak vaskularisasinya
5. Plicae sirkularis lebih banyak, tebal, dan COLON
tinggi  Colon terdiri atas pars ascendens,
6. Vasa recta lebih panjang transversum, descendens, dan sigmoideum
7. Arcade simpel  Flexura coli dextra/hepatica  L2 kanan
8. Plaque Peyeri lebih sedikit  Flexura coli sinistra/splenica  L1 kiri,
9. Lemak pada mesenterium lebih sedikit terhubung dengan diafragma melalui Lig.
 Vasa recta: terdapat di mesenterium, tegak phrenicocolica
 Arcade: terdapat di mesenterium, bentuk  Paracolic gutter dextra
melengkung  Paracolic gutter sinistra
 Intraperitoneal: caecum, colon transversum,
 Limfonodi dalam mesenterium: colon sigmoideum
- Lnn. juxtaintestinal, di dekat dinding usus  Retroperitoneal: colon ascendens, colon
- Lnn. mesenterica
descendens, rectum
- Lnn. centralis superior, di bagian
 Haustra, incisura, plica semilunaris
proksimal A. mesenterica superior
 Stratum longitudinalis  taenia coli:
 Diverticulum ilei (Meckel)  sisa ductus
- Taenia libera  di ventral pada colon
omphaloentericus, terletak di 1 meter dari
ascendens et descendens, di kaudal pada
akhir ileum
colon transversum
- Taenia mesocolica  di medial pada
CAECUM
colon ascendens et descendens, di dorsal
 Skeletopi: fossa iliaca dextra
pada colon transversum
 Organ intraperitonal, tanpa penggantung
- Taenia omentalis  di lateral pada colon  di posterior melekat pada coccyx melalui
ascendens et descendens, di ventral pada Lig. anococcygeal, di anterior melekat
colon transversum pada corpus perinei
 Ke arah oral ketiga taenia bersatu di pangkal  bagian atas bersatu dengan M.
appendix vermiformis, berakhir pada puborectalis
rectosigmoid junction
 Appendix epiploica REFLEKS DEFEKASI
 Reseptor: dinding rectum, terstimulasi oleh
RECTUM regangan
 Organ retroperitoneal & subperitoneal  Serabut afferent: visceral afferent fibers
 Junctio rectosigmoid: batas colon sigmoid –  Pusat (centrum): medulla spinalis segmen
rectum, anterior VS3 (tidak terdapat taenia S2-4
coli)  Serabut efferent: Nn. splanchnici pelvic (Nn.
 Flexura sacralis: arah ke belakang, mengikuti errigentes)
lengkung sacrum  Efektor:
 Flexura anorectal/perinealis: karena terdapat - Otot polos dinding rectum kontraksi 
M. puborectal mendorong feces
 Flexura lateralis (tampak depan) - M. sphincter ani internus relaksasi
 Sinister  plica recti transversa superior et  Kalo belum siap BAB maka akan berkontraksi
inferior secara volunter otot:
 Dexter  plica recti transversa media - M. sphincter ani externus
 Ampulla recti - M. levator ani (khususnya m.
puborectalis)  mempertajam sudut
CANALIS ANALIS flexura perinealis
 Junctio anorectal: batas rectum – anus
 Columna analis
 Sinus analis: ruangan di antara columna
analis
 Valvula analis GLANDULA
 Linea pectinata/dentata/mucocutan:
peralihan mukosa (endoderm) menjadi cutan GLANDULA SALIVALES MAJOR
(ectoderm/proctodeum) - Ukuran lebih besar
 White line of Hilton, junctio anocutan, - Punya ductus ekskretorius
intersphincteric line: - Sekret lebih banyak, berfluktuasi tergantung
batas akhir M. sphincter ani internus stimulus (misal makanan, dll)
 Pecten analis: di antara linea pectinata dan
white line of Hilton 1. Glandula parotidea
 M. levator ani, terdiri atas:  Sekresi bersifat serous
- M. puborectalis  Lokasi: fossa retromandibularis
- M. pubococcygeus  Ductus ekskretorius glandula parotidea:
- M. iliococcygeus ductus Stenson (berjalan di atas M.
 M. sphincter ani internus masseter lalu menembus M. buccinator)
Pada 2/3 superior canalis analis, berupa otot  Muara: vestibulum oris setinggi dens
polos, involunter, inervasi oleh: molar ke-2 superior
- Simpatis: N. rectalis superior & plexus  Akan ditembus oleh:
hipogastricus - A. carotis externa
- Parasimpatis: N. errigentes - V. retromandibularis
 M. sphincter ani externus - N VII
 Pada 2/3 inferior canalis analis, berupa  Vaskularisasi:
otot skelet, volunter, inervasi oleh a. A. temporalis superficialis
N. rectalis inferior (cabang N. pudendus) b. A. carotis externa
 membuka/menutup anus  Inervasi:
Sensorik  N. auriculotemporalis 7. Glandula molaris γ
Parasimpatis*  ganglion oticum (N IX) - Inervasi parasimpatis:
Simpatis*  ganglion cervical superius α Ganglion lingualis (N VII)
*parasimpatis: sekretorik β Ganglion sphenopalatinum (N VII)
*simpatis: antisekretorik γ Ganglion oticum (N IX)

2. Glandula submandibularis HEPAR


 Letak: trigonum submandibular, fovea  Pada sisi kanan setinggi costa 7-11
submandibularis os mandibularis  Terbentang dari hipochondrium dextra,
 Ductus ekskretorius glandula epigastrium, hipochondrium sinistra
submandibularis: ductus Wharton,  Facies diafragmatica
panjang ± 5 cm, dimulai dari bagian  Facies visceralis
kelenjar yang terbentang di antara M.  Margo inferior
mylohyoid dan M. hyoglossus  Recessus subphrenicus dextra et sinistra
 N. lingualis melintas di bawah ductus dibatasi oleh Lig. falciformis, terletak di
Wharton dari lateral ke medial antara diafragma dengan facies
 Muara: caruncula sublingualis (papilla diafragmatica hepar anterosuperior
sublingualis)  Lig. falciformis: menghubungkan hepar ke
 Vaskularisasi: dinding abdomen anterior
A./V. submentalis  Spatium subhepatica, bagian kompartemen
 Inervasi: supracolica di bawah hepar
Sensorik  N. lingualis (cab. N V/3)  Recessus hepatorenal, di antara permukaan
Parasimpatis  ganglion visceral hepar dengan renal dan glandula
submandibularis (N VII) suprarenalis dextra
Simpatis  ganglion cervical superius
 Aliran limfa: Lnn. cervicalis profundi  Facies diafragmatica yang tidak tertutupi
oleh peritoneum visceral: area nuda,
3. Glandula sublingualis terdapat sulcus vena cava inferior
 Letak: fovea sublingualis os.  Lig. coronarium: pelipatan peritoneum yang
mandibularis, pada dasar oris di antara menempelkan ke diafragma
mandibula dan M. genioglossus - Lamina anterior
 Muara ductus ekskretorius glandula - Lamina posterior
sublingualis  plica sublingualis  Lig. triangulare dextra: pertemuan kedua
 Vaskularisasi: lamina Lig. coronarium di dextra
a. A./V. submentalis  Lig. triangulare sinistra: pertemuan kedua
b. A./V. sublingualis lamina Lig. coronarium di sinistra,
 Inervasi sama dg glandula terdapat appendix fibrosa hepatis
submandibularis  Facies visceralis yang tidak tertutupi oleh
GLANDULA SALIVALES MINOR peritoneum visceral:
- Ukuran lebih kecil 1. Fossa vesica fellea
- Terletak pada submukosa 2. Daerah porta hepatis
- Tidak punya saluran ekskresi, langsung Yang lewat porta hepatis: trias porta 
bermuara ke cavum oris A. hepatica propria, V. porta hepatis,
- Sekret lebih sedikit tapi konstan ductus hepaticus communis
- Terdiri atas:
1. Glandula palatina β  Fissura sagittalis dextra:
2. Glandula labialis superior β - Fossa vesica fellea
3. Glandula labialis inferior γ - Sulcus vena cava inferior
4. Glandula lingualis anterior α  Fissura sagittalis sinistra:
Muara: plica fimbriata - fissura ligamenti teretis, terdapat Lig.
5. Glandula lingualis posterior γ teres hepatis
6. Glandula buccalis γ
- fissura ligamenti venosi, terdapat Lig. 1. V. porta hepatis, 75-80% darah
venosum: obliterasi ductus venosus 2. A. hepatica, 20-25% darah
 Lig. teres hepatis:  Inervasi:
- Obliterasi V. umbilicalis Simpatis: plexus coeliacus
- Vena yang mengikutinya Vv. Parasimpatis: N. vagus
Paraumbilicalis, bermuara ke ramus Keduanya berada pada plexus hepaticus
sinistra V. porta  Aliran limfa:
1. Lnn. hepatici (sepanjang ductus dan
 Mempunyai 2 lobus anatomis: vasa
1. Lobus dextra (yang paling besar) hepatica pada omentum minus)
2. Lobus sinistra  Lnn. coeliaci  cisterna chyli
 Mempunyai 2 lobus accesorius: (pelebaran pada akhir inferior ductus
1. Lobus quadratus, anteroinferior thoracicus, setinggi VL2)
2. Lobus caudatus, posterosuperior 2. Lnn. phrenici  Lnn. mediastinalis
a. Proc. caudatus, di antara V. cava posterior
inferior dan porta hepatis,
menghubungkan lobus dextra dengan ANASTOMOSIS PORTOCAVAL
lobus caudatus (anastomosis antara sistem vena sistemik
b. Proc. papillaris dengan sistem vena porta)
 Pada lobus sinistra: 1. Pada submukosa esophagus inferior
1. Impressio esophagea Porta: V. gastrica sinistra
2. Impressio gastrica Cava : V. esophagealis
3. Tuber omentalis (dihubungkan dengan 2. Pada regio paraumbilicus
curvatura minor oleh omentum minus) Porta: V. paraumbilicalis
 Pada lobus dextra: Cava : V. epigastrica superficialis
1. Impressio duodenalis 3. Pada submukosa canalis analis
2. Impressio suprarenalis Porta: V. rectalis superior
3. Impressio renalis Cava : V. rectalis media et inferior
4. Impressio colica 4. Pada daerah posterior viscera
 Pembagian lobus dexter et sinister: retroperitoneal sekunder
1. Anatomis Porta: V. colica sinistra
Anterior: Lig. falciformis Cava : V. lumbalis ascendens
Posterior: fissura sagittalis sinistra
2. Fisiologis VESICA FELLEA
berdasarkan vaskularisasi A. hepatica  7-10 cm
propria dan V. portae hepatis  Fundus, corpus, collum
Anterior: Cantlie line, garis khayal yang  Proyeksi fundus  kartilago costa 9 dextra
ditarik dari V. cava inferior – fundus linea midclavicularis
vesica fellea  Ductus cysticus
Posterior: fissura sagittalis dextra  Ductus choledocus
 Segmen pada hepar:  Tunica mucosa ductus cysticus  plica
I : segmen posterior (caudatus) spiralis (Heister)
II : segmen lateral posterior sinistra  Fungsi: menyimpan & memekatkan empedu
III : segmen lateral anterior sinistra  M. sphincter Oddi:
IV : segmen medial sinistra - M. sphincter ductus choledocus
V : segmen medial anterior dextra - M. sphincter ductus pancreaticus
VI : segmen lateral anterior dextra - M. sphincter ampulla
VII: segmen lateral posterior dextra  Trigonum cystohepatica (Callot), dibatasi
VIII: segmen medial posterior dextra oleh: ductus hepaticus communis, ductus
 Capsula fibrosa hepar : capsula Glisson cysticus, dan facies visceralis hepar
 Vaskularisasi:
 Vaskularisasi: A. cystica (cab. A. hepatica dextra)
 Inervasi 2. A. pancreaticoduodenalis inferior
Simpatis: plexus coeliacus anterior et posterior (cab. A.
Parasimpatis: N. vagus yang bergabung di mesenterica superior
plexus coeliacus  A./V. lienalis  berjalan di sepanjang tepi
Somatik afferent: N. phrenicus dextra atas pancreas
 Parasimpatis  kontraksi vesica fellea &  Inervasi: plexus coeliacus & plexus
relaksasi sphincter pada ampulla Vater, mesentericus superior
umumnya distimulasi oleh hormon CCK  Parasimpatis  sekretomotor, dapat
 Aliran limfa: distimulasi oleh secretin & CCK
1. Lnn. hepatici  Aliran limfa
2. Lnn. cystic 1. Lnn. pancreaticolienalis
Keduanya bermuara ke Lnn. coeliacus 2. Lnn. pylorici

PANKREAS LIEN
 Melintasi corpus vertebra L1-2  Organ limfoid terbesar
 Menghasilkan:  Skeletopi: posterior costa 9-11 sinistra
- Sekresi eksocrine (pancreatic juice dari  Organ intraperitoneal
sel acinar)  masuk duodenum melalui  Capsula lienalis (fibroelastik)
ductus pancreaticus major et accesorius  Hilus lienalis
- Sekresi endocrine (glucagon & insulin  Batas-batas lien
dari pancreatic islets of Langerhans)  1. Anterior: gaster
masuk aliran darah 2. Posterior: diafragma
 Caput, collum, corpus,cauda 3. Inferior: fleksura coli sinistra
 Caput pancreas berbentuk C, melekat pada 4. Medial: ren sinistra
aspek medial duodenum pars descendens  Facies diafragmatica
dan horizontal  Facies visceralis
 Proc. uncinatus, pada bagian medial & 1. Facies gastrica
inferior caput pancreas, di belakang A./V. 2. Facies renalis
mesenterica superior 3. Facies colica
 Incisura pancreatica  dilewati oleh A./V.  Margo superior (acutus/crenatus)
mesenterica superior  Margo inferior (obtusus)
 Collum pancreas (1,5-2 cm):  Ekstremitas anterior
bag. posterior merupakan tempat  Ekstremitas posterior
persatuan V. mesenterica superior + V.  Ligamentum
lienalis menjadi V. porta hepatis 1. Lig. lienorenalis (splenorenal)
 Corpus pancreas melintasi aorta dan VL2 2. Lig. gastrolienalis (gastrosplenica)
 Intraperitoneal: cauda  masuk hilus  Splenomegali  skala Schuffner I-VIII
lienalis, lainnya retroperitoneal IV : hingga umbilicus
 Ductus pancreaticus major: cauda  VIII: hingga SIAS
parenkim pancreas  caput, kemudian  Vaskularisasi: A./V. lienalis
menuju inferior bersatu dengan ductus  Segmen vaskular berasal dari 5 cabang A.
choledocus di ampula Vater yang bermuara lienalis: 2 cab. pada 84% lien & 3 cab.
pada papilla duodeni major sisanya
 Ductus pancreaticus major bermuara pada  Segmen avaskular
papilla duodeni minor  Inervasi:
 Vaskularisasi: Simpatis: plexus coeliaecus
Rr. pancreatici A. lienalis Parasimpatis: N. vagus yang bergabung di
Pada caput, terdapat arcade berasal dari: plexus coeliacus
1. A. pancreaticoduodenalis superior  Aliran limfa:
anterior et posterior (cab. A. Lnn. pancreaticolienalis  Lnn. coeliacus
gastroduodenalis)
LINGUA
 Vaskularisasi

VASKULARISASI & A. lingualis (cab. A. carotis eksterna):


- A. dorsalis lingua  radix linguae
INERVASI - A. profunda lingua  corpus
- A. sublingualis
V. profunda linguae: di antara plica fimbriata
LABIUM dan frenulum linguae
 Vaskularisasi  Inervasi sensorik
Labium superior: - 2/3 anterior
1. R. labialis superior A. facialis GSA: N. lingualis (cab. N V/3)
2. R. labialis superior A. infraorbitalis SVA: N. chorda tymphani (cab. N VII)
Labium inferior: - 1/3 posterior + papilla vallata
1. R. labialis inferior A. facialis GSA & SVA: N. glossopharyngeus (N IX)
2. R. labialis inferior A. mentalis *GSA = general somatic afferent (misal suhu
 Inervasi sensorik & sentuhan)
Labium superior: R. labialis superior N.  Inervasi motoris:
infraorbitalis (cab. N V/2) Semua otot intrinsik & ekstrinsik lidah: N XII,
Labium inferior: R. labialis inferior N. kecuali M. palatoglossus: N X
mentalis (cab. N V/3) Semua otot diafragma oris: N. mandibularis,
 Inervasi motorik kecuali M. geniohyoideus: N XII
N. facialis (N VII)  Limfonodi:
 Aliran limfa - Ujung linguae: Lnn. submentalis
1. Lnn. submandibularis: labium superior & - 2/3 lateral anterior: Lnn. submandibularis
bag. lateral labium inferior - 2/3 medial anterior:
2. Lnn. submentales: bag. medial labium Lnn. cervicalis profundi inferioris/
inferior Lnn. juguloomohyoideus
- 1/3 posterior:
PALATUM DURUM Lnn. cervicalis profundi superioris/
 Vaskularisasi Lnn. jugulodigastricus
A. palatina major  A. palatina descendens
 A. maxillaris PHARYNX
Vena: plexus venosus pterygoideus  Vaskularisasi
 Inervasi A. pharyngea ascendens
Bagian anterior: N. nasopalatinus  Vaskularisasi laryngopharynx:
Bagian posterior: N. palatinus major - A. thyroidea superior A. carotis
 A. palatina major et N. palatinus major eksterna
melalui foramen palatina major - A. thyroidea inferior  truncus
thyrocervicalis  A. subclavia dextra
PALATUM MOLLE  Inervasi sensorik
 Vaskularisasi Nasopharynx anterosuperior: N V/2
A. palatina minor  A. lingualis, melalui Oropharynx : N IX
foramen palatina minor Laryngopharynx : N IX
Vena: plexus venosus pterygoideus  Inervasi motorik
 Inervasi sensorik Semua otot lamina interna et externa: N X,
N. palatinus minor kecuali:
 A. palatina minor et N. palatinus minor M. stylopharyngeus: N IX
melalui foramen palatina minor M. tensor velli palatini: N V/3
 Inervasi motorik  Aliran limfa
Semua otot penyusun palatum molle: N X, Lnn. cervicalis profundi superioris
kecuali M. tensor velli palatini: N V/3
ESOPHAGUS
 Vaskularisasi Simpatis: Nn. splanchnici major
1. Pars cervicalis Parasimpatis:
Rr. esophageal A. thyroidea inferior - Truncus vagalis anterior (berasal dari N.
2. Pars thoracalis vagus sinistra)
Rr. esophageal aorta thoracalis - Truncus vagalis posterior (berasal dari N.
Rr. esophageal A. bronchialis vagus dextra)
3. Pars abdominalis  Aliran limfa
Rr. esophageal A. gastrica sinistra - Curvatura minor  Lnn. gastrici sinistri
Rr. esophageal A. phrenica inferior  Lnn. coeliaci
sinistra - Curvatura major (kranial)  Lnn.
 V. esophagealis ( V. azygos) dan V. gastrica pancreaticolienalis  Lnn. coeliaci
sinistra ( V. porta hepatis) membentuk - Curvatura major (kaudal)  Lnn.
anastomosis portocaval gastroepiploici dextri  Lnn. coeliaci
 Inervasi
1. Superior
Sensoris: N. laryngeus reccurens Klasifikasi organ:
Vasomotorik: truncus simpaticus I. Foregut: esophagus – duodenum proksimal
cervicalis papilla duodeni major; hepar, billiary
2. Inferior apparatus, pancreas
Simpatis: Ganglion cervicalis superior II. Midgut: duodenum distal papilla duodeni
Parasimpatis: N X major – 2/3 proksimal colon transversum
 Aliran limfa III. Hindgut: 1/3 distal colon transversum –
1. Pars cervicalis upper part anus (linea dentata)
Lnn. cervicalis profundi inferior
Lnn. paratrachealis ARTERIA
2. Pars thoracalis Aorta abdominalis, mempercabangkan:
Lnn. mediastinalis posterior 1. Truncus coeliacus (setinggi VT12)  foregut
3. Pars abdominalis 2. A. mesenterica superior (VL1)  midgut
Lnn. gastrica sinistra Lnn. coeliacus 3. A. mesenterica inferior (VL3)  hindgut

GASTER Truncus coeliacus


 Vaskularisasi 1. A. hepatica communis
Arteriae a. 1) A. hepatica propria
- Curvatura minor  A. gastrica dextra et a) A. hepatica dextra  A. cystica
sinistra b) A. hepatica sinistra
- Curvatura major  A. gastroepiploica 2) A. gastrica dextra
dextra et sinistra b. 1) A. supraduodenalis
- Fundus & corpus bag. superior  2) A. gastroduodenalis
A. gastrica brevis et A. gastrica posterior a) A. gastroepiploica dextra
Venae b) A. pancreaticoduodenalis
- V. gastrica sinistra et V. gastrica dextra  superior
V. porta hepatis 2. A. lienalis
- V. gastrica posterior et V. gastroepiploica a. A. gastrica posterior
sinistra  V. lienalis b. A. gastroepiploica sinister
- V. gastroepiploica dextra  c. A. gastrica breves
V. mesenterica superior d. Rr. pancreatici
- V. mesenterica inferior bermuara ke V. e. Rr. lienalis
lienalis 3. A. gastrica sinistra
- V. lienalis + V. mesenterica superior =
V. portae hepatis  hepar  V. hepatica A. mesenterica superior
 V. cava inferior 1. A. pancreaticoduodenalis inferior
 Inervasi 2. Aa. jejunales
3. Aa. Ileales I T6-9
4. A. ileocolica  A. appendicularis II T10-12
5. A. colica dextra III L1-3
6. A. colica media B. Nucleus cornu dorsalis segmen
I T6-9
A. mesenterica inferior: II T10-12
1. A. colica sinistra III L1-3
2. A. sigmoidea C. Nucleus intermediolateralis
3. A. rectalis superior I T6-9
II T10-12
*A. iliaca interna: III L1-3
a. A. rectalis media D. Ganglion
b. A. pudenda interna  A. rectalis inferior I G. coeliacum
II G. mesentericum superius
III G. mesentericum inferius
INERVASI E. Nervus
I T6-9  Nn. splanchnici major
B C* II T10-12  Nn. splanchnici minor
afferent Medulla spinalis
III L1-3  Nn. splanchnici lumbalis
A
E* PARASIMPATIS
 Ganglion berada dekat dengan organ
 Craniosacral
D* Nervus cranialis I-XI
N VII  ganglion submandibularis
N IX  ganglion oticum
NX foregut & midgut
efferent
Organ I, II, III S2-4 hindgut

Efek:
*C: badan sel presinaps/badan sel serabut
1. Sekresi kelenjar
preganglionik
2. Vasodilatasi pembuluh darah
*D: badan sel postsinaps/badan sel serabut
3. Kontraksi otot-otot dinding vesica fellea,
postganglionik
gaster, dan usus
*E: serabut preganglionik
4. Relaksasi otot sphincter
SIMPATIS
A. Ganglion
 Menuju ganglion sebelum ke organ
I Ganglion jugulare/nodusum
 Thoracolumbal
II Ganglion jugulare/nodusum
T1-5 cor et pulmo
III Ganglion spinalis S2-4
T6-9 foregut
B. Nucleus
T9-10 midgut
I Nucleus tractus solitarii Nn. vagi
L1-3 hindgut
II Nucleus tractus solitarii Nn. vagi
III Nucleus cornu dorsalis segmen S2-4
Efek:
C. Nucleus
1. Penghambatan sekresi kelenjar
I Nucleus dorsalis vagi
2. Vasokonstriksi pembuluh darah
II Nucleus dorsalis vagi
3. Relaksasi otot-otot dinding vesica fellea,
III Nucleus intermedius S2-4
gaster, dan usus
D. Ganglion organ I-III
4. Kontraksi otot sphincter
 Plexus myentericus (Auerbach)
 Plexus submukosa (Meissner)
A. Ganglion spinalis
E. I N. vagus
II N. vagus
III Nn. splanchnici pelvic/errigentes

ALIRAN LIMFA
 Jejunum et ileum  Lnn. juxta-intestinal 
Lnn. mesenterici  Lnn. mesenterici
superior
 Caecum + appendix  Lnn. ileocolici  Lnn.
mesenterici superior
 Colon ascendens et transversum  Lnn.
epicolic et paracolic  Lnn. colica dextra et
media  Lnn. mesenterici superior
 Colon descendens et sigmoideum  Lnn.
epicolic et paracolic  Lnn. colica sinistra 
Lnn. mesenterici inferior
 Rectum:
- ½ superior: Lnn. pararectales  Lnn.
mesenterici inferior  Lnn. lumbales/
aortici
- ½ inferior: Lnn. sacrales, Lnn. iliaci interni
 Canalis analis:
- Superior linea pectinata: Lnn. iliaci interni
- Inferior linea pectinata: Lnn. inguinales
superficiales

We are extremely grateful to dr. Jun


who assisted us through his critical
analysis and review of an initial draft of
this manuscript….

-18.47 WIB,
02/01/10-

Referensi
- Rangkuman Anatomi dr. Jun
- Practical Guide Block 1.3
- Atlas Anatomi Manusia Sobotta
- Clinically Oriented Anatomy, Keith L. Moore

También podría gustarte