Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
PORTADILLA
Impresión
Acierto Comunicaciones
Abril de 2016
A todos los niños que se lavan las manos como mi amigo Timón.
Palenque
TO MÁ MONASITO KE ASÉ LABÁ MANO KÚMO KÚMBILESA TIMON.
Kamëntsá
Tšabe enatsëtsnaya Timoncá basetemëng chamotsacuantšabe
Arhuaco
YWO KUCHU JUNKUNU GUNU ARUSUYIN NUJUNKUNU TIMON NARI
Creole
To all di piknini dem dat wash dem hand like my frend Timon.
4
Timón es un niño TIMON A SENDÁ Timon corent TIMON
al que le encanta MONASITO KÉ enduayejuá GUMUSINU
jugar fútbol, es un NGUTÁLO JUGA jatravisian, cha BOLASIN
gran futbolista. FUBÓ. corent uaman UNZATUSUKWA
obiashjacha AGUZUNA NI,
jatravisiam endmën BORASIN
DUKAWI KUCHU
Timon da wan likki UNZATUSUYA
buay we like plie NI
football, ihn da uan
gud football plieya
5
Un día, pateó su NBEGÁ ELÉ Canÿeté jabuach che I´MUNU, JUMU
pelota tan pero tan APATÍA BOLÁ ELÉ pelotbé A´NISI KUCHU
fuerte que fue a dar DÚLO KÉ ANDÁ tontsoscunj y chë BOLA KUTU ASU
a la última rama del PÚRUTIMO ÁNDI corent bën betiyoy UNARI KUN
árbol más alto del RAMÁ RI PALO uontšefjushanguentš A´KONA AZACHU
jardín. NGÁDE RÍ JADÍ. netsomñ choc INUGEKU ASUSIN.
Timón se trepó al TIMON A TREPÁ tojotsatš. TIMON KUNSE
árbol para ir a ANDÍ PALO PÁ Asn Timon tonjašëng ICHONA UYIN
buscarla. BAÉ A BUKALÓ. jëtsenguanguam TAKUN
ZWENGWA
Uan die ihn kik ihm NARI.
baal, haad, so haad,
dat ih gaan up till
di laast limb fram di
hiest tree, weh wen
de ina di gardn.
6
7
En la primera rama ANDÍ PRIMOR RAMA ELÉ Bojatšen buacuashëntš shloftš
se encontró con KONDLÁ KÚ PAJARO GASPAR. Gaspar ca uabaina tbojinÿen.
el pájaro Gaspar. ¿ TIMON A PROUNDALÓ BÓ A Timon tbojatjá: ¿ndoñ
Timón le preguntó: MINÁ BOLA MÍ?. tcojinÿe atšbe pelotbé?.
“¿Has visto mi GASPAR A KUNBESA KE NO, A Gaspar ndoñca tbonjauyan
pelota?”. Gaspar le KUNBIDALÓ A JUGA asn tbonjacombidá chentš
dijo que no, pero ANDÍ TÍELA ELÉ. ANÉ tsotravisiañam. Tsecoñ nÿetsá
lo invitó a jugar en A JUGA PU CHOCHA RI chentš montsomñ.
su arenera. Jugaron TIEMBÓ. RIPUÉ RÍ JUGA, Chentš tonjisotravisiañ
durante largo rato. TIMON ANGALA tonjapochoca or tontsatoñ
Después de jugar, CADUME ELÉ.
Timón siguió su
camino.
8
KUTU KUNUN KUKWU KUNUGABA
ICHORERI SISIO GASPAR KACHONNA,
TIMONSERI AZASISA UYIN: “¿NUNZE BOLA
NUCHWA UYE?”. GASPARSERI CHU
NUNNA KEIEKI, UZU KIZUNEKU
UNZATUSUN ZWEYKWA KUYANA.
Ina di forst limb, ihn buck up wid uan bord weh niem
Gaspar. Timon aks Gaspar:Yuh sii mi baal?
Gaspar answa him seh, No, but ihn still invait ihm fi plie
inna uan sand spot weh di bird when gat.
Di two a dem plie fi a laang wail.
Afta dem don plie, Timon gaan bout ihn wie.
9
En la segunda rama PÚ SEGUNDA BEGÁ ELÉ Che bojatšen uanatsen
se encontró con el A KONDLA KÚ GATO buacuashiñ meset Misifú
gato Misifú. Timón MISIFU. tbonjinÿen. Timon tbojatjá:
le preguntó: “¿Has ¿ TIMON A PROUNDALÓ ¿nderad atšbe pelotbe tcojinÿ?.
visto mi pelota?”. BÓ A MINÁ BOLA MÍ?. Misifú ndoñca tbojauyan asn
Misifú le dijo que MISIFU A KUNBESA KE NO. tbonja combida letšiye y j
no, pero lo invito A KUNBIDALÓ A BEBE enajuentsamnac chauetsalcansam
a tomar leche con LECHE KÚ NGAETÁ.
galletas.
10
11
Antes de comer, se ANTE RÍ KÚME ANÉ A LABÁ MANO Tmontsucuantšabe
lavaron las manos PÁ KUILÁ I KUILÁ A jomantiñama, tšaba jisomñam
para cuidarse y KUMBILESA ELÉ. ANÉ A KUMÉ PÚ cha y nÿetscang. Tsecoñ
cuidar a sus amigos. CHOCHA RÍ TÍEMBO. RIPUÉ RÍ KÚME, montsosañ. Tojomantiñe or
Comieron durante TIMON ANGALA CADUME ELÉ. Timon beñach tontëtishach.
largo rato.
Después de comer, Bifuo dem staat iit, dem wash dem haan, fi tek kier
Timón siguió su a dem self and tek kier a dem frend. Dem iit fi a
camino. laang wail. Afta dem don iit, Timon
EYKI GU KINGWI, GUNU gaan bout
WINARUSA UNA DU ihn wie.
WINACHUN GWASI, AWIRI
AJUNKUNU WINCHUNGWASI.
ANUNZATUSUN NUNARIRI,
TIMONDI ZWEN NUNAY
UNZOYA UNA.
12
13
En la tercera PÚ TESE RAMA ELÉ Che unga natsan bacuash MAYKUNU KUKWU
rama se encontró KONDLA KU tojašëng or canÿe KUNUGEKURI LECHUZA
con la lechuza LECHUSA shloftsesh coscungosh MARGARITA ZAKINUGA
Margarita. Timón MARGARITA. Margarita ca uabainesh. CHWANA, TIMONSERI
le preguntó: “¿Has ¿TIMON A Timon tbojatjá: ¿nderad AZASISA UNA “¿NUNZE
visto mi pelota?”. PROUNDALÓ BÓ chë atšbe travisianbe BOLA NUCHWA UYE”?
Margarita le dijo A MINÁ BOLA MÍ? tojinÿe ca?. Margarita MARGARITASERI CHU
que no, pero lo MARGARITA A ndoñe ca tbojojua, asn NUNNA KEIEKI, ASUN
invitó a sentarse KUNBESA KE NO. tbojocombida Timonbioy UZOYA AWIRI INGU
a su lado y leerle ELÉ A KUNBIDALÓ A canÿe anteuan BIRIN ZANU YUN
un cuento porque SENDÁ ANDÍ KATAÓ chauaboliam, er Margarita KUYANA AMUCHI
estaba enferma. ELÉ I KANKANÍA šocá netsomiñe y chca AZUNAME.
Leyeron durante CHITÉ POKÉ ELÉ A tseco yejuan botsaboliañ YWIA KUCHU WINYA
largo rato. TANBÁ CHAKOSA. UNA.
14
15
16
17
En la cuarta rama ANDÍ KUATA BEGÁ Cant buacuash MAKEYWA KUKWU
se encontró con RAMA ELÉ KONDLÁ tonjashjangjasn canÿe KUNUGEKURI OSU
el oso Perezoso. KÚ PERIKO LIGERO. osoñemal tonjinÿen. YURU KAZHINNA,
Timón le ¿TIMON A Timon tbonjatjá: TIMONSERI
preguntó: “¿Has PROUNDALÓ BÓ ¿nderad tcojinÿe atšbe AZASISA UNA
visto mi pelota?”. A MINÁ BOLA MÍ? pelotbé?. Oso “¿NUNZE BOLA
Perezoso le dijo PERIKO LIGERO A ndoñca tbonjauyana y NUCHWA UYE”?
que no, pero lo KUNBESA KE NO. A asn quem bayá OSUSERI CHU
invitó a contar KUNBILALO A crocenan netsobomñe NUNNA KUYANA,
las monedas que KONDA MA MONERA y tbonjauyan EY UYEKI MONEDA
había sacado de KE ELÉ A SAKA RÍ juajuabuacham canÿe AZUNCHUNHUN
su marranito. PUEKO. ANÉ A cotšetemiñ netsobomñ. UZOYA UNA
Contaron KONDA PÚ CHOCHA Chca natjëmban chentš CHINUSE PARI
durante largo RÍ TIEMBO. mnetsoingacnañ ACHUNHANA SE.
rato. AZUNCHUNHEY
MUNA IZANINA.
18
Afta ihn don riid fi
Margarita, weh when
sick, Timon wash ihn
19 19
hand dem fi tek kier a
ihnself and fi tek kier ah inh
friend dem.
Timon gaan bout ihn wie.
Después de RIPUÉ RÍ KONDA Lemp tmojabocacaor, MONEDA
contar las MA CHILIN, TIMON tmontsucuantšabe AZUNCHUNHA
monedas, se A LABÁ MANO PÁ tšaba jisomñam cha y UNAYWIRI, GUNU
lavaron las KUILÁ I KUILÁ A nÿetscang. WINARUSA UNA DU
manos para KUMBILESA ELÉ. Timon chabe benach WINACHUN GWASI,
cuidarse y TIMON ANGALA tontenashecuast AWIRI AJUNKUNU
cuidar a sus CADUME ELÉ. WINCHUNGWASI.
amigos. TIMONDI ZWEN
Timón siguió NUNAY UNZOYA
su camino. UNA.
20
21
En la quinta ANDÍ KINTA BEGÁ Shachn buacuash, ASEWA KUKWU
rama, Timón RAMA , TIMON A BAÉ Timon tojanashjang KUNUGEKU ICHORERI
llegó a la casa PÁ POSÁ RÍ MONO ontsënjayá MACU GABRIEL ZUN
del mico GABRIÉ. ¿TIMON A Gabrielbe yebnoc. URAKAKU ICHUNNA,
Gabriel. PROUNDALÓ BÓ A Timon tbonjatjá: TIMONSERI AZASISA
Timón le MINÁ BOLA MÍ? ¿nderad tcojinÿe atšbe UNA “¿NUNZE BOLA
pregunto: GABRIÉ A KUNBESA pelotbé?. NUCHWA UYE”?
“¿Has visto KE NO. A TIMON Gabriel ndoñca GABRIELSERI CHU
mi pelota?”. ANDALO NGANA tbonjauyan. Timon NUNNA KEIEKI, TIMON
Gabriel le RI PÁ BAÑO. uasbuachan bojtsibion. BANUSE ZOYA WKWEY
dijo que no. AZUNNA.
Timón sintió Pan di fif limb, Timon get da Monkey Gabriel huom. Timon
ganas de ir al aks him,Yuh sii mi baal? Gabriel answa him,
baño. se ihn neva siit ataal.
Timon wen fiil fi go
batchuum.
22
23
Después de RIPUÉ KE ELÉ A Uasbuachoy GABRIEL ZUN Afta ihn gaan
ir al baño BAÉ PÁ BAÑO Gabrielbe yebnoc URAKU BANUSE batchuum ina
en la casa ANDÍ POSÁ RÍ tonjá, Timon ZOYA UNAYWIRI, Gabriel huom,
de Gabri- GABRIÉ. TIMON tojisacuantšabe TIMON GUNU Timon wash ihn
el, Timón A LABÁ MANO tšaba jisomñam ARUSA UNA DU hand dem fi tek
se lavó las PÁ KUILÁ I cha y nÿetscang. WINACHUN kier a ihn self and
manos para KUILÁ A Timon chabe GWASI, AWIRI fi tek kier ah inh
cuidarse y KUMBILESA ELÉ. benach AJUNKUNU DU friend dem.
cuidar a sus TIMON tontenashecuast. CHUNGWASI. Timon gaan bout
amigos. ANGALA TIMONDI ZWEN ihn wie.
Timón siguió CADUME ELÉ. NUNAY UNZOYA
su camino. UNA.
24
25
Al llegar a la KUANDO ELÉ A YEGA Chnënguan CHINWA KUKWU
sexta rama, ANDÍ SETÁ BEGÁ buacuash tojashjang KUNIGIN ICHORERI,
Timón por fin RAMA, TIMON A or aiñ chabe TIMONDI IWA NUNGWA
encontró su KONDLA BOLA ELÉ. pelotbé tëjtsonÿen. BOLA KACHONA UNA.
pelota. Muy JAROCHO ELÉ A BAJA Yejuan tojtastjang y ZEYZEY AZARI KUCHANA
feliz se bajó RÍ PALO I A SENDA nÿetscang UNA KUNSE PARI, EY UYERI
del árbol y KUNBILAO RÍ RAMA entsecombida KUKWU KUNUGAY ZUN
fue invitando, ANDÍ RAMA, A TO MA jatravisiam. GUNU AKUMANA,YOW
de rama en KUNBILESA ELÉ A Natjëmban KUCHU JUNKUNUSE
rama, a todos JUGA PATIRO NGAN- montsotravisiañ. BOLASIN UNZATUSUN GUNU
sus amigos a DE RÍ FUBÓ. ANÉ A Chor Timon ASA UNA. MUNÁ
jugar un gran JUGA PÚ CHOCHA RÍ tontenashecuast WINUNZATUSA UNA.
partido de TÍEMBO. UNZATUSUN NUNARIRI,
fútbol. RIPUÉ RI JUGA, TIMONDI ZWEN NUNAY
Jugaron TIMON ANGALA UNZOYA UNA.
durante largo CADUME ELÉ.
rato.
Después de
jugar, Timón
siguió su
camino.
(Todos juga
2626
ando futbol)
27 27
Ina di six limb, finally,
Timon fain ihn baal, ihn gedong
faan di tree, so happy, and ihn staat invait
limb by limb, all ihn frend dem, fi plie a big footbaal
guiem. Dem plie fi a lang wail.
Afta ihn done plie, Timon gaan bout ihn wie.
Al llegar a casa, KUANDO ELÉ A Jtashjanguam yebnoc, URAKUSE KINKUMEYRI,
después de jugar YEGA ANDÍ POSÁ, temp tojëbsenangmé UZU´SE GASPARSIN
en la arenera RIPUÉ RÍ JUGA Gasparbioc UNZATUSA UNAJWI, TU
con Gaspar, ANDÍ TÍELA KÚ tojatravisiá, letšiy GALLEGASIN MISIFÚSIN
tomar leche con GASPAR, BEBE Misifubioc WINGANAYWI, MARGRITA
galletas con LECHE KU NGAE- tojëbtsofše, AMUCHI AZUNASIN BIRIN
Misifú, leerle a TA KU MISIFU, Margaritabioc ZANU YA UNAYWI,
Margarita que KANKANIA KÚ anteguan GABRIEL ZUN URAKUN
estaba enferma, MARGARITA KÉ tbojuaboliyá er šocá BAÑUSE ZOYA UNAYWI
contar monedas TANBÁ CHAKOSA, netsomñe, crocenan AWIRI BOLASIN DUKAWI
con Perezoso, KONDA CHILIN tojabocacá UNZATUSA UNA NARI.
ir al baño en KÚ PERIKO LIGERO, perezosoftac, TIMON GUNU ARUSA UNA
casa de Gabriel I BAÉ PÁ BAÑO Gabrieloc uasbuacha DU ACHUNGWASI AWIRI
y jugar un gran ANDÍ POSÁ RÍ tbojanoshach y chor AJUNKUNU DU CHWI
partido, GABRIÉ I A JUGA jisetravisiam. Timon ZWENGWA NARI.
Timón se lavó PATIRO RÍ FUBO tontsenacuantšabé
las manos para GANDE. tšabe tšaba jisomñam
cuidarse y seguir TIMON A LABÁ cha y nÿetscang.
cuidando a sus MANO PÁ KUILÁ I
amigos. KUILÁ A KUMBILE-
SA ELÉ.
28
29
Wen ihn get huom; afta ihn done plie ina di san wid Gaspar, drink milk and biskit wid Misifu,
riid wid Margarita we ihn wen sick, count chienge mony wiid the liezy bear, gaan batchuum
inna Gabriel huom, an den plie a big football guiem. Timon, wash ihn han dem, fi tek kier a
ihn self and keepan de tek kier a ihn frien dem.
Abre la llave del Enjabona tus manos
agua y humedece frotándolas hasta
tus manos. hacer espuma.
INFOGRÁFICO DE CÓMO
30
31