Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Aplicación Del Método de Elementos Finitos en El Estudio de Caso de Estimación de Precipitación Areal Cuebca Cachi
Aplicación Del Método de Elementos Finitos en El Estudio de Caso de Estimación de Precipitación Areal Cuebca Cachi
Vol. 30, No. 1, Mar.-Apr. 2016, p. 290-299 ﺟﻠﺪ ،30ﺷﻤﺎره ،1ﻓﺮوردﯾﻦ – اردﯾﺒﻬﺸﺖ ،1395ص290- 299 .
*2
ﻣﺠﺘﺒﯽ اﯾﺮاﻧﯽ -1ﻓﺮﻫﺎدﺧﺎم ﭼﯿﻦ ﻣﻘﺪم
ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ1393/06/03 :
ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش1393/10/08 :
ﭼﮑﯿﺪه
ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪاي )روزاﻧﻪ ،ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و (...ﻧﯿﺎز اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺮوژهﻫﺎي آب و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ .روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در اﯾـﻦ ﺧﺼـﻮص وﺟـﻮد دارد
ﮐﻪ اﺟﺰاء ﻣﺤﺪود ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ اﺳﺖ .اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪاي در ﻣﻘﯿﺎس روزاﻧﻪ ،ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ دﺷـﺖ ﻣﺸـﻬﺪ ﺑـﺎ ﯾـﮏ
دوره آﻣﺎري 16ﺳﺎﻟﻪ ) (1376- 1391ﺑﺮاي 42اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎران ﺳﻨﺠﯽ ﺑـﺎ روش ﮔﻠـﺮﮐﯿﻦ )ﯾﮑـﯽ از روشﻫـﺎي اﺟـﺰاء ﻣﺤـﺪود( ﺻـﻮرت ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ .ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ
روشﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮم دﯾﮕﺮ ﻧﻈﯿﺮ روش ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﯾﺎﺿﯽ ،ﺗﯿﺴﻦ ،ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ و IDWﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﺪ .ﺗﺤﻠﯿﻞ روشﻫﺎي ﺗﯿﺴﻦ،ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ و IDWدر ﻣﺤـﯿﻂ ﻧـﺮم
اﻓﺰاري ArcGIS10و روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ MATLABاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ .روش ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ،روش ﻣﻨﺤﻨـﯽ ﻫﻤﺒـﺎران ﻗﺮارﮔﺮﻓـﺖ .ﻧﺘـﺎﯾﺞ
ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ روش اﺟﺰاء ﻣﺤﺪود )ﺑﺮ اﺳﺎس (RMSEﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روش ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﯾﺎﺿﯽ از دﻗﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روش ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ و IDWﺗﻘﺮﯾﺒﺎً
داراي دﻗﺖ ﯾﮑﺴﺎن و در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ روش ﺗﯿﺴﻦ داراي ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ ﺧﻄﺎ ﺑﻮد.
دارد. 21
ﻣﻘﺪﻣﻪ
روشﻫﺎي ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﺑﻪ ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﻘﺴـﯿﻢ
ﻣــﯽﺷــﻮد .اﯾــﻦ روﺷــﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از :روﺷــﻬﺎي ﺗﺮﺳــﯿﻤﯽ ،ﺗﻮﭘــﻮﮔﺮاﻓﯽ، اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻫﺎي ﻫﯿﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑـﺮاي
روشﻫﺎي ﻋﺪدي و(15).... ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻫﺴﺘﻨﺪ .اﯾﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑـﺮاي
ﻫﺪف اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮآورد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرش روزاﻧﻪ ،ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ و ﺳـﺎﻻﻧﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ رﻓﺘﺎر ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎري ﮐﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ،
در دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود )روش ﻋـﺪدي( و ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ آن ﺑـﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﯾﮏ ﺣﻮﺿﻪ ،ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ،
ﭼﻨﺪ روش ﻣﺮﺳﻮم دﯾﮕﺮ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ ، IDW٣ ،ﺗﯿﺴـﻦ و ﻣﯿـﺎﻧﮕﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ رﮐﻦ اوﻟﯿﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎيﻫﺎي ﻫﯿﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ اﺳـﺖ و
ﺣﺴﺎﺑﯽ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺣﯿﻪاي و ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ
روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﺑﻊ دروﻧﯿﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﺼـﺎص وزن ﻣﺤﻞ و ...ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻮي در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺑﺎرش ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔـﺬارد .ﺗﺨﻤـﯿﻦ
ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ را ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﻋﺪدي ﮔﺎوس ﻣﺮﺑﻌﯽ اﻣﮑـﺎن اراﺋـﻪاي ﺳﻄﺢ ﺑﺎرش ﯾﮑﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب و
دﻗﯿﻖ از ﺷﮑﻞ و ﻋﻮارض را ﻣﯽدﻫﺪ ). (9 ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن اﺳﺖ.
ﯾﮏ روش ﺑﺮاي ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿـﻪ اي ،ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧـﻮآوري در ﺗﺤﻠﯿـﻞ روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرش وﺟـﻮد دارد ﮐـﻪ ﺑـﺎ
اﺟﺰاي ﻣﺤﺪود ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﺗﭽﯿﻨﺴﻮن ) (9اراﺋﻪ ﺷﺪ .اﯾﻦ روش ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ دادهﻫﺎي آﻣﺎرﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺣﻮﺿـﻪ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و
دﻧﺪﯾﻦ ﻧﯿﻮزﯾﻠﻨﺪ ﺑﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ 11اﯾﺴـﺘﮕﺎه داﺋﻤـﯽ و 29اﯾﺴـﺘﮕﺎه رواﺑﻂ رﯾﺎﺿﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷـﻮد .ﺑـﺎرش ﻧﺎﺣﯿـﻪاي ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺎﻫﯿـﺖ
ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ .ﻫﺮ ﺑﺎران ﺳﻨﺞ ﺑﻪ دو وزن ،ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرش و دﯾﮕﺮي ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎرش ،اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي در ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﻫﯿﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ
ﺑﻪ ﮔﺮادﯾﺎن ﺑﺎرش واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ .راﺑﻄﻪ ﺑﺎرش -ارﺗﻔﺎع ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ
ﺑﺎدﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﻨﻮﭘﺘﯿﮏ ﺑﺮاي ﯾـﮏ ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﮐﻮﭼـﮏ در ﻧﻈـﺮ -1ﮔﺮوه ﻋﻤﺮان ،واﺣﺪ ﻣﺸﻬﺪ ،داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺸﻬﺪ
-2ﮔﺮوه ﻋﻤﺮان ،واﺣﺪﻣﺸﻬﺪ ،داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺸﻬﺪ
3- Inverse Distance Weighting (Email: f.khamchin@gmail.com )* -ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل:
291 ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎرﺑﺮد اﺟﺰا ﻣﺤﺪود در ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪ اي...
ﻣﻌﺮﻓﯽ دو ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ .ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐـﻪ وزن ﺑـﺎرش -ارﺗﻔـﺎع ﺧﻄـﺎي ﻧﺎﺷـﯽ از
اﺳﺖ ،ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از: ارﺗﻔﺎع ﺷﺒﮑﻪ را ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﺪ ). (9
-1اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﺑﻊ دروﻧﯿﺎب ﮐﻪ ﺷـﮑﻞ اﻟﻤـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺮﺑـﻊ ﮐﺎﻣـﻞ )(Pullen,1960.Unwin,1969.Chidly and Keys,1970
ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ) 3و .(16 روش روﻧﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي آن را ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﺑﻪ ﮐﺎر
-2ﻋﻤﻖ ﺑﺎرش را ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﮔﺎوس ﻣﺮﺑﻌﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺑﺮدﻧﺪ .ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺳﺎزي در ﺑﻌﻀﯽ ﺷﮑﻞ ﻫﺎ ،ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ از ﺑـﺎرش ﻧﺎﺣﯿـﻪاي
ﻋﺪدي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ).(Kopal, 1961 اﺳﺖ .ﺑﺮﺧﯽ ازﻣﻘﺎﻻت ،ﻋﺎﻣﻞ ارﺗﻔﺎع را ﻧﯿﺰ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺑـﺎرش در ﻧﻈـﺮ
ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﻣﺎ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮض ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻ ارﯾﺒـﯽ در
ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺣﺠﻢ ﺑﺎرش در ﻫﺮ اﻟﻤﺎن ﮔﺮادﯾﺎن ﺑﺎرش – ارﺗﻔﺎع وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ) ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ داراي ارﯾﺐ ﺑﺎﺷﺪ،
اﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﭼﻬﺎر ﺿﻠﻌﯽ اﺳﺖ .ﭼﻬـﺎر ﺿـﻠﻌﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ارﯾﺒﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(.
ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎران ﺳﻨﺞﻫﺎ در ﮔﺮه اﻟﻤﺎن ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد .ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت از اﯾـــﻦ رو ) (Nkemdirim,1968ﻓﺮآﯾﻨـــﺪي ﺑـــﺮاي ﻃﺮاﺣـــﯽ
دﮔﺮ ﮔﺮه ﻫﺎي اﻟﻤﺎن ﭼﻬﺎرﺿﻠﻌﯽ ،ﻫﻤﺎن اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑـﺎران ﺳـﻨﺠﯽ ﯾـﺎ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻧﺎارﯾﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﮐﻪ اﯾﻦ روش ﺑـﺮاي ﺣـﺬف ﮐـﺮدن ﻧـﺎ
ﺳﯿﻨﻮﭘﺘﯿﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ .ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري ﮔﺮهﻫـﺎ ﺑﺮاﺳـﺎس ﯾـﮏ ﻗﺎﻋـﺪه ﺧـﺎص ارﯾﺒﯽ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎ ﺑﻮد .ﯾﮏ روش ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺎﺗﭽﯿﻨﺴﻮن در ﺳﺎل 1969
1
اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺎدﺳﺎﻋﺘﮕﺮد ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اراﺋﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ارﯾﺒﯽ روش ﺗﯿﺴـﻦ را ﺑـﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي
ﻋﻮارض در ﻫـﺮ ﺑـﺎران ﺳـﻨﺞ ،ﻣﯿـﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪه آن ﻧﺎﺣﯿـﻪ و ﺗﻨﻈـﯿﻢ
دادهﻫــﺎي ﺑــﺎرش )ﻣﻄــﺎﺑﻖ ﺑــﺎ ﯾــﮏ رﮔﺮﺳــﯿﻮن ﺧﻄــﯽ ﺑــﯿﻦ ﺑــﺎرش و
ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻋﺎرﺿﻪ( ﺣﺬف ﮐﻨﺪ .اﯾﻦ روش در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻃﺎﻗـﺖ ﻓﺮﺳـﺎ
ﺑﻮد.
ﻣﻮاد و روشﻫﺎ
ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و دادهﻫﺎ
ﺷﮑﻞ -1ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ ﯾﮑﯽ از 13زﯾﺮ ﺣﻮﺿﻪ ﻗﺮه ﻗﻮم )ﮐﺸـﻒ
Figure 1- Global Coordinate System رود( اﺳﺖ .ﻣﺴﺎﺣﺖ اﯾﻦ ﺣﻮﺿﻪ 9909/4ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻮده ،ﮐﻪ 3351
ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑـﻊ آن را دﺷـﺖ و 6558ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑـﻊ آن را ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎن
ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎرش ) (qدر ﻧﻘﻄﻪ ) ،(x,yﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ اﺳـﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ .اﻗﻠﯿﻢ اﯾﻦ دﺷﺖ ﻧﯿﻤﻪ ﺳـﺮد ،ﺳـﺮد ﺧﺸـﮏ و ﻣﺮﻃـﻮب
و دارﯾﻢ: اﺳﺖ .دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ 58درﺟﻪ و 29دﻗﯿﻘـﻪ
q = r+α z )(1 ﺗﺎ 59درﺟﻪ و 56دﻗﯿﻘﻪ ﺷـﺮﻗﯽ و ﻋـﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ 35درﺟـﻪ و 58
:rﺑﺎرش اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪه در ﻧﻘﻄﻪ )(x,y دﻗﯿﻘﻪ ﺗﺎ 37درﺟﻪ و 3دﻗﯿﻘﻪ ﺷـﻤﺎﻟﯽ واﻗـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ) .(15در اﯾـﻦ
= + γ) :α؛ و γﺑــﻪ ﺷــﺮاﯾﻂ ﺳــﯿﻨﻮﭘﺘﯿﮏ و ﮔﺮادﯾــﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 42اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﯿﻨﻮﭘﺘﯿﮏ و ﺑﺎران ﺳﻨﺠﯽ )ﮐﻪ اﻃﻼﻋﺎت آن از آب
ﺑﺎرش واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ(. ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ
:zارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ازدﯾﺎد دادهﻫﺎ از آوردن آن ﺧﻮدداري ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ( ﺑﺎ ﻃﻮل دوره آﻣﺎري
ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎرش در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ) (x,yو در ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﻄـﺎﺑﻖ 16ﺳﺎل ) (1997-2012و 13اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻓﺮﺿﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻣﻌﺎدﻟﻪ ) (2ﺑﺎﺷﺪ.
r = N r + N r + N r + N r )(2 روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود
ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ Nﺗﺎ Nوزنﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮔﺮهﻫﺎي 1ﺗﺎ 4و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ﯾﮏ روش ﻋﺪدي ﺑـﺮاي ﺣـﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ
ﻧﻘﻄﻪ ) r ،(x,yﺗﺎ rدادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎرش ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺻﻮرت ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳــﯽ اﺳــﺖ .اﯾــﻦ روش ﺑــﻪ دوﻗﺴــﻤﺖ ﺗﻘﺴــﯿﻢ ﻣــﯽﺷــﻮد -1 .از
ﻣﻌﺎدﻟﻪ 2ﻣﻄﺎﺑﻖ راﺑﻄﻪ } r = [N]{rﻣﯽﺑﺎﺷﺪ : اﻟﻤﺎنﻫﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﺑـﺎرش اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد -2 .از
ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ )ﺷـﮑﻞ ،(2وزنﻫـﺎي Nﺑـﻪ اﻟﻤﺎن ﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺗﻘﺮﯾﺒـﯽ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﻧﺘﻘـﺎل ﮔﺮﻣـﺎ ،ﻣﮑﺎﻧﯿـﮏ
ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد: ﺳﯿﺎﻻت و ﺟﺎﻣﺪات ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود .اﯾﻦ روش ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ رﯾﺎﺿـﯽ را
)N = (1 − ξ)(1 − η )(3 ﺑﺎ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﻄﯽ و ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ ).(11
روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ،ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳﺎده و ارﯾﺐ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺎرﺿﻪ را ﺑـﺎ ﻣـﺪل
رﯾﺎﺿﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺬف و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
1- Anticlockwise
1395 اردﯾﺒﻬﺸﺖ- ﻓﺮوردﯾﻦ، 1 ﺷﻤﺎره، 30 ﺟﻠﺪ،ﻧﺸﺮﯾﻪ آب و ﺧﺎك 292
اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﯿﻨﻮﭘﺘﯿﮏ-1
293 ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎرﺑﺮد اﺟﺰا ﻣﺤﺪود در ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪ اي...
ﻧﯿﺴﺖ .در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﺑﻊ دروﻧﯿـﺎب ،ارﯾـﺐ ارﺗﻔـﺎﻋﯽ ﺷـﺒﮑﻪ را 1
)N = (1 + ξ)(1 − η
ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﺪ. 4
1
)N = (1 + ξ)(1 + η
ﺣﺠﻢ ﺑﺎرش روي ﻫﺮ اﻟﻤﺎن از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ) (6ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ: 4
? 1
v = ∫ q dA = ∬? qdxdy )(6 )N = (1 − ξ)(1 + η
4
در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ در اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ xوy 1
ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﺗﻮاﺑﻊ دروﻧﯿﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ.
وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﻪ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻣﺤﻠـﯽ ) ηو(ξ ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع ﻧﯿﺰ ﺗﻮاﺑﻊ دروﻧﯿﺎب ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﺎدﻻت 5اﺳﺖ )ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ
ﻣﯽﮔﺮدد ،دارﯾﻢ: ﻧﻘﺎط ﻣﯿﺎﻧﯽ 5ﺗﺎ 8و ﮔﺮه ﻣﺮﮐﺰ ) (9در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد(.
| |v = ∬ q )(7
=| | )(8
ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع ،ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن ﻣﯿﺰان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ
ﮔﺮادﯾﺎن ﺑﺎرش و ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﻬـﺖ ﺑـﺎد ﻏﺎﻟـﺐ ،ﻟﺤـﺎظ
2.00
1.80
1.60
1.40
1.20
RMSE
)روش ﻫﺎ(METHODS
7.00
6.00
5.00
4.00
RMSE
0.00
)روش ﻫﺎ(METHODS
14.00
12.00
10.00
ﺗﯿﺴﻦ)(Thiessen
6.00
ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ )(Kriging method
4.00 IDW
اﺟﺰا ﻣﺤﺪود)(FE
2.00
0.00
1997 1999 2001 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012
)MTHODSروش ﻫﺎ(
5.00
4.50
4.00
3.50
3.00
RMSE
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
ﺗﯿﺴﻦ)(Thiessen (Kriging IDW اﺟﺰا ﻣﺤﺪود)(FE )(Arithmetic mean
ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ )method ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﯾﺎﺿﯽ
)روش ھﺎ(METHODS
ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﯾﺎﺿﯽ ،ﭼﻨﺪﺿـﻠﻌﯽﻫـﺎي ﺗﯿﺴـﻦ ،ﮐﺮﯾﺠﯿﻨـﮓ IDW ،و اﺟـﺰا ﺷﮑﻞ 3ﺗـﺎ 5ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪه ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﻧﺘـﺎﯾﺞ RMSEروشﻫـﺎي
ﻧﺸﺮﯾﻪ آب و ﺧﺎك ،ﺟﻠﺪ ، 30ﺷﻤﺎره ، 1ﻓﺮوردﯾﻦ -اردﯾﺒﻬﺸﺖ 1395 296
ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ RMSEاﺳـﺖ .ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ روش اﺟـﺰاء ﻣﺤﺪود در روز ،ﻣﺎه و ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ
ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ اراﺋﻪ دﻫﺪ .ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻮرت ﺗﺼـﺎدﻓﯽ و ﺑﺮاﺳـﺎس در دﺳـﺘﺮس ﺑـﻮدن ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ اﻃﻼﻋـﺎت
روشﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ زﯾﺮ اﺳﺖ. اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ .در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي اﯾﻦﮐﻪ روشﻫـﺎي
-1روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ روش ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﯾﺎﺿﯽ ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮ ﯾﺎد ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﺎ روش اﺟﺰا ﻣﺤـﺪود ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﮔـﺮدد ،ﻣﯿـﺎﻧﮕﯿﻦ
و داراي ﺟﻮابﻫﺎي دﻗﯿﻖ ﺗﺮي ﺑﻮد )ﺷﮑﻞ .(6 RMSEﻫﺎي ﮐﻠﯿﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﻋـﻢ از روزاﻧـﻪ ،ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ و ﺳـﺎﻻﻧﻪ در ﻧﻈـﺮ
-2ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از روش اﺟﺰا ﻣﺤﺪود ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روشﻫـﺎي ﺗﯿﺴـﻦ، ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ .(6
ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ و IDWﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ روش ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ در ﺣـﺪ آنﻫـﺎ ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در روش ﮐﺮﯾﺠﯿﻨﮓ ﺑﺮاي ﻣﺪل
اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ. (6 وارﯾﻮﮔﺮام ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺪ 50ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑﺎﺷـﺪ
-3ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ روش ﻫﺎ ،اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻨﺪي اﺟﺰاء ﻣﺤﺪود )ﺷـﮑﻞ ) ، (14ﻟﺬا در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ 42ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ
(7ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﯿﻦ رواﻧﺎب ،ﺳﯿﻼب ،رﺳﻮﺑﺎت و دﻣـﺎ ﻧﯿـﺰ ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ ﺣﺎﺻـﻞ از روش ﮐﺮﯾﺠﯿﻨـﮓ
ﺑﻮده و ﻧﯿﺎز ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وزن اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ. ﺟﻮاﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ .
-4ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط دروﻧﯿﺎﺑﯽ اﻧﺘﺨـﺎﺑﯽ در روش اﺟـﺰا ﻣﺤـﺪود در ﯾـﮏ
ﺷﺒﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ .ﯾﻌﻨﯽ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻧﺎﻫﻤﻮار ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط درون ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﮐﻠﯽ
ﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ،ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐـﻪ در ﯾـﮏ ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﯾﮑﻨﻮاﺧـﺖ ﺗـﺮ و
ﻧﻮآوري و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرش ﺑﻪ روش اﺟﺰا ﻣﺤـﺪود
ﻫﻤﻮار اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻟﺤﺎظ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.
در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ اﺳﺖ .ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ ﺑـﺎ
ﻣﺴﺎﺣﺖ 9909ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و داراي 42اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎران ﺳﻨﺞ اﺳﺖ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ
1- Alizadeh A., 2012. Principles of applied hydrology,32th edition.
2- Azareh A., Salajegheh S. 2013. Estimation of seasonal precipitation using of geostatistics (Case study; Khorasan
Razavi).
3- Ergatoudis B.M., Irons and Zienkiewicz O.C., 1968.Curved, isoparametric,” QUADRILATERAL”element for finite
element method analysis. Civil Engineering Division.University of Wales, Swansen.
4- Esmaelzadeh A., Nasirzadeh T., Geostatistical analyst in ArcGIS, published by Mahvareh.
5- Ferreira A.J.M., Matlab codes for finite element analysis, Springer.
297 ...ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎرﺑﺮد اﺟﺰا ﻣﺤﺪود در ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎرش ﻧﺎﺣﯿﻪ اي
M. Irani1- F.Khamchinmoghadam2*
Received: 25-08-2014
Accepted: 29-12-2014
Introduction: The hydrological models are very important tools for planning and management of water
resources. These models can be used for identifying basin and nature problems and choosing various
managements. Precipitation is based on these models. Calculations of rainfall would be affected by displacement
and region factor such as topography, etc. Estimating areal rainfall is one of the basic needs in meteorological,
water resources and others studies. There are various methods for the estimation of rainfall, which can be
evaluated by using statistical data and mathematical terms. In hydrological analysis, areal rainfall is so important
because of displacement of precipitation. Estimating areal rainfall is divided to three methods: 1- graphical. 2-
topographical. 3-numerical.
This paper represented calculating mean precipitation (daily, monthly and annual) using Galerkin’s method
(numerical method) and it was compared with other methods such as kriging, IDW, Thiessen and arithmetic
mean. In this study, there were 42 actual gauges and thirteen dummies in Mashhad plain basin which is
calculated by Galerkin’s method. The method included the use of interpolation functions, allowing an accurate
representation of shape and relief of catchment with numerical integration performed by Gaussian quadrature
and represented the allocation of weights to stations.
Materials and Methods:The estimation of areal rainfall (daily, monthly,…) is the basic need for
meteorological project. In this field ,there are various methods that one of them is finite element method. Present
study aimed to estimate areal rainfall with a 16-year period (1997-2012) by using Galerkin method ( finite
element) in Mashhad plain basin for 42 station. Therefore, it was compared with other usual methods such as
arithmetic mean, Thiessen, Kriging and IDW. The analysis of Thiessen, Kriging and IDW were in ArcGIS10.0
software environment and finite element analysis did by using of Matlab7.08 software environment.
The finite element method is a numerical procedure for obtaining solutions to many of the problems
encountered in engineering analysis. First, it utilizes discrete elements to obtain the joint displacements and
forces member of a structural framework and estimate areal precipitation. Second, it uses the continuum
elements to obtain approximate solutions to heat transfer, fluid mechanics, and solid mechanics problems .
Galerkin’s method is used to develop the finite element equations for the field problems. It uses the same
functions for Ni(x) that was used in the approximating equations. This approach is the basis of finite element
method for problems involving first-derivative terms. This method yields the same result as the variational
method when applied to differential equations that are self-adjoints.
Galerkin’s method is almost simple and eliminates bias by representing the relief by suitable mathematical
model and incorporating this into the integration .
In this paper, two powerful techniques were introduced which was applied in Galerkin’s method:
(1) The use of interpolation functions to transform the shape of the element to a perfect square.
The use of Gaussian quadrature to calculate rainfall depth numerically .
In this study, Mashhad plain is divided to 40 elements which are quadrilateral. In each element, the rain
gauge was situated on the node of the stations. The coordinates are given according to UTM, where x and y are
the horizontal and z, the vertical (altitude) coordinate. It was necessary at the outset to number the corner nodes
in a set manner and for the purpose of this paper, an anticlockwise convention was adopted.
Results and Discussion: This paper represented the estimation of mean precipitation (daily, monthly and
annual) in Mashhad plain by Galerkin’s method which was compared with arithmetic mean, Thiessen, kriging
and IDW. The values of Galerkin’s method by Matlab7.08 software and Thiessen, kriging and IDW by
ArcGIS10.0 were calculated. The base of the comparison was isohyetal method, because it showed the relief and
took into account the effect of rain gauges, therefore it could represent rainfall data and region condition
completely. The most accurate method was isohyetal method in estimating mean precipitation.
Cross-validation was usually used to compare the accuracy of interpolation method. In this study, root mean
square error (RMSE) was used as validation criteria.
Meanwhile, in the present study, the effects of altitude were neglected for two reasons. First, partial
correlation coefficient of gradients was weak and second, the storms data were not accessible.
Conclusions: In this study, the estimation of areal rainfall by Galerkin’s method was an innovative step. The
case study was Mashhad basin (9909 km2) which included 42 rain gauges. Comparing other methods indicated
that:
1- Galerkin’s method was more efficient in comparison with arithmetic mean and it had more accurate results.
2- Result of Galerkin’s method was similar to Kriging, IDW and Thiessen method.
3- Unlike other methods, mesh of finite element could be used for calculating runoff, sediment and temperature
and it did not need station weights.
Even within one network the number of interpolation points can be varied, so that in a rugged region the
number can be increased with little increase in effort, while in a more uniform region fewer are necessary.