1

UNIVERSIDAD NACIONAL DE CÓRDOBA

FACULTAD DE FILOSOFÍA Y HUMANIDADES
ESCUELA DE LETRAS

Lengua y Cultura Latinas III – 2018

Prof. Dra. Eleonora Tola

SHACKLETON BAILEY, D. R. (ed.) (1988) M. Annaei Lucani de Bello Ciuili, Stuttgart, Teubner.

B.C. 3, 399-455

Lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo

obscurum cingens conexis aera ramis 400

et gelidas alte summotis solibus umbras.

hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes

 2

Siluani Nymphaeque tenent, sed barbara ritu

sacra deum; structae diris altaribus arae

omnisque humanis lustrata cruoribus arbor. 405

siqua fidem meruit superos mirata uetustas,

illis et uolucres metuunt insistere ramis

 3

et lustris recubare ferae; nec uentus in illas

incubuit siluas excussaque nubibus atris

fulgura: non ulli frondem praebentibus aurae 410

arboribus suus horror inest. tum plurima nigris

fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum

 4

arte carent caesisque extant informia truncis.

ipse situs putrique facit iam robore pallor

attonitos; non uulgatis sacrata figuris 415

numina sic timeant: tantum terroribus addit,

 5

quos metuunt, non nosse, deos. iam fama ferebat

saepe cauas motu terrae mugire cauernas,

et procumbentis iterum consurgere taxos,

et non ardentis fulgere incendia siluae, 420

 6

roboraque amplexos circum fluxisse dracones.

non illum cultu populi propiore frequentant

sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est

aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos

 7

accessus dominumque timet deprendere luci. 425

Hanc iubet immisso siluam procumbere ferro;

nam uicina operi belloque intacta priore

inter nudatos stabat densissima montis.

sed fortes tremuere manus, motique uerenda

 8

maiestate loci, si robora sacra ferirent, 430

in sua credebant redituras membra securis.

inplicitas magno Caesar torpore cohortes

ut uidit, primus raptam librare bipennem

ausus et aeriam ferro proscindere quercum

 9

effatur merso uiolata in robora telo: 435

“iam ne quis uestrum dubitet subuertere siluam

credite me fecisse nefas”. tum paruit omnis

imperiis non sublato secura pauore

turba, sed expensa superorum et Caesaris ira.

 10

procumbunt orni, nodosa impellitur ilex, 440

siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus

et non plebeios luctus testata cupressus

tum primum posuere comas et fronde carentes

admisere diem, propulsaque robore denso

 11

sustinuit se silua cadens. gemuere uidentes 445

Gallorum populi, muris sed clausa iuuentus

exultat; quis enim laesos impune putaret

esse deos? seruat multos fortuna nocentes

et tantum miseris irasci numina possunt.

 12

utque satis caesi nemoris, quaesita per agros 450

plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro

agricolae raptis annum fleuere iuuencis.

Dux tamen impatiens haesuri ad moenia Martis

uersus ad Hispanas acies extremaque mundi

 13

iussit bella geri. […] 455

B.C. 3, 563-582

tum quaecumque ratis temptauit robora Bruti

ictu uicta suo percussae capta cohaesit;

ast alias manicaeque ligant teretesque catenae, 565

 14

seque tenent remis: tecto stetit aequore bellum.

Iam non excussis torquentur tela lacertis

nec longinqua cadunt iaculato uulnera ferro,

miscenturque manus. nauali plurima bello

ensis agit. stat quisque suae de robore puppis 570

 15

pronus in aduersos ictus, nullique perempti

in ratibus cecidere suis. cruor altus in unda

spumat, et obducti concreto sanguine fluctus.

et, quas immissi traxerunt uincula ferri,

has prohibent iungi conferta cadauera puppis. 575

 16

semianimes alii uastum subiere profundum

hauseruntque suo permixtum sanguine pontum;

hi luctantem animam lenta cum morte trahentes

fractarum subita ratium periere ruina.

irrita tela suas peragunt in gurgite caedes, 580

 17

et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum

exceptum mediis inuenit uulnus in undis.

B.C. 5 499-503

dum se desse deis ac non sibi numina credit,

sponte per incautas audet temptare tenebras 500

 18

quod iussi timuere fretum, temeraria prono

expertus cessisse deo, fluctusque uerendos

classibus exigua sperat superare carina.

538-559

sic fatur, quamquam plebeio tectus amictu,

 19

indocilis priuata loqui. tum pauper Amyclas

‘multa quidem prohibent nocturno credere ponto. 540

nam sol non rutilas deduxit in aequora nubes

concordesque tulit radios: Noton altera Phoebi,

altera pars Borean diducta luce uocabat.

orbe quoque exhaustus medio languensque recessit

 20

spectantis oculos infirmo lumine passus. 545

lunaque non gracili surrexit lucida cornu

aut orbis medii puros exesa recessus,

nec duxit recto tenuata cacumina cornu,

uentorumque notam rubuit; tum lurida pallens

 21

ora tulit uultu sub nubem tristis ituro. 550

sed mihi nec motus nemorum nec litoris ictus

nec placet incuruus qui prouolat aequore delphin,

aut siccum quod mergus amat, quodque ausa uolare

 22

ardea sublimis pinnae confisa natanti,

quodque caput spargens undis, uelut occupet imbrem, 555

instabili gressu metitur litora cornix.

sed, si magnarum poscunt discrimina rerum,

 23

haud dubitem praebere manus: uel litora tangam

iussa, uel hoc potius pelagus flatusque negabunt.’

578-597

‘sperne minas’ inquit ‘pelagi uentoque furenti

trade sinum. Italiam si caelo auctore recusas

 24

me pete. sola tibi causa est haec iusta timoris, 580

uectorem non nosse tuum, quem numina numquam

destituunt, de quo male tunc Fortuna meretur

cum post uota uenit. medias perrumpe procellas

tutela secure mea. caeli iste fretique,

non puppis nostrae labor est: hanc Caesare pressam 585

 25

a fluctu defendet onus. nec longa furori

uentorum saeuo dabitur mora: proderit undis

ista ratis. ne flecte manum, fuge proxima uelis

litora; tum Calabro portu te crede potitum

cum iam non poterit puppi nostraeque saluti 590

altera terra dari. quid tanta strage paretur

 26

ignoras: quaerit pelagi caelique tumultu

quod praestet Fortuna mihi.’ non plura locuto

auulsit laceros percussa puppe rudentis

turbo rapax fragilemque super uolitantia malum 595

uela tulit; sonuit uictis compagibus alnus.

 27

Inde ruunt toto concita pericula mundo.

608-637

non Euri cessasse minas, non imbribus atrum

Aeolii iacuisse Notum sub carcere saxi

crediderim; cunctos solita de parte ruentis 610

 28

defendisse suas uiolento turbine terras,

sic pelagus mansisse loco. nam priua procellis

aequora rapta ferunt; Aegaeas transit in undas

Tyrrhenum, sonat Ionio uagus Hadria ponto.

a quotiens frustra pulsatos aequore montis 615

obruit ille dies! quam celsa cacumina pessum

 29

tellus uicta dedit! non ullo litore surgunt

tam ualidi fluctus, alioque ex orbe uoluti

a magno uenere mari, mundumque coercens

monstriferos agit unda sinus. sic rector Olympi 620

cuspide fraterna lassatum in saecula fulmen

adiuuit, regnoque accessit terra secundo,

 30

cum mare conuoluit gentes, cum litora Tethys

noluit ulla pati caelo contenta teneri.

tum quoque tanta maris moles creuisset in astra 625

ni superum rector pressisset nubibus undas.

non caeli nox illa fuit: latet obsitus aer

 31

infernae pallore domus nimbisque grauatus

deprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.

lux etiam metuenda perit, nec fulgura currunt 630

clara, sed obscurum nimbosus dissilit aer.

tum superum conuexa tremunt atque arduus axis

intonuit motaque poli compage laborant.

 32

extimuit natura chaos; rupisse uidentur

concordes elementa moras rursusque redire 635

nox manes mixtura deis. spes una salutis,

quod tanta mundi nondum periere ruina.

 33

653-684

(…) Credit iam digna pericula Caesar

fatis esse suis. ‘quantusne euertere’ dixit

‘me superis labor est, parua quem puppe sedentem 655

tam magno petiere mari! si gloria leti

est pelago donata mei bellisque negamur,

 34

intrepidus quamcumque datis mihi, numina, mortem

accipiam. licet ingentis abruperit actus

festinata dies fatis, sat magna peregi. 660

Arctoas domui gentes, inimica subegi

arma metu, uidit Magnum mihi Roma secundum,

iussa plebe tuli fasces per bella negatos;

 35

nulla meis aberit titulis Romana potestas,

nec sciet hoc quisquam nisi tu, quae sola meorum 665

conscia uotorum es, me, quamuis plenus honorum

et dictator eam Stygias et consul ad umbras,

priuatum, Fortuna, mori. mihi funere nullo

 36

est opus, o superi: lacerum retinete cadauer

fluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque, 670

dum metuar semper terraque expecter ab omni.’

haec fatum decumus, dictu mirabile, fluctus

inualida cum puppe leuat, nec rursus ab alto

 37

aggere deiecit pelagi sed pertulit unda

scruposisque angusta uacant ubi litora saxis 675

imposuit terrae. pariter tot regna, tot urbes

fortunamque suam tacta tellure recepit.

Sed non tam remeans Caesar iam luce propinqua

 38

quam tacita sua castra fuga comitesque fefellit.

circumfusa duci fleuit gemituque suorum 680

et non ingratis incessit turba querellis.

‘quo te, dure, tulit uirtus temeraria, Caesar,

aut quae nos uiles animas in fata relinquens

inuitis spargenda dabas tua membra procellis?