Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
O novo sistema político foi configurado por Cánovas que procedente da Unión Liberal, era
o xefe do partido afonsino. Opinaba que algo tiña que cambiar para que todo puidese
seguir igual. En primeiro lugar, ¿Que cambia?, a monarquía, antes Isabel II, agora o seu
fillo Afonso. ¿Que se restaura? A dinastía borbónica. En segundo lugar, tamén van
cambiar os partidos: en vez do Partido Moderado, crea un novo partido: o partido
Conservador, no que entraron a formar parte os antigos representantes do Partido
Moderado e da Unión Liberal; mentres que as forzas que proviñan do partido Progresista,
do Demócrata e do Republicanismo, se aceptaban os principios de Cánovas, poderían
constituír unha alternativa de poder que dera lugar a un BIPARTIDISMO ESTABLE.
En fin, era preciso rematar coa fórmula do “pronunciamento” como único instrumento de
cambio político; ou o que ven sendo o mesmo, co intervencionismo do exército na vida
política española posto que o golpe militar tíñase convertido nunha das formas
regularmente empregadas por moderados e progresistas para derrubar ao seu adversario
político e acceder ao poder. Debía acabar para sempre a era dos Narváez e dos
Espartero, O’Donnell, Prim e Serrano.
Era necesario logo, buscar mecanismos constitucionais que permitisen o acceso ao poder
das diferentes faccións do liberalismo e afastasen ao exército da súa intromisión na vida
política. A nova monarquía debería basearse na supremacía do PODER CIVIL sobre o
militar e, ao funcionar o bipartidismo político resultaría innecesario o recurso á forza por
parte dunha oposición impaciente. A cambio, concederíase unha certa autonomía ao
estamento militar e potenciábase a identificación do rei como símbolo e cabeza visible do
exército.
Vemos entón que o sistema político da Restauración pretendía superar algúns dos
problemas endémicos do liberalismo precedente: o carácter partidista e excluínte dos
moderados durante o reinado da raíña Isabel II, o intervencionismo dos militares na vida
política e a proliferación de enfrontamentos civís.
A coroación de Afonso XII deu ao traste coas pretensións carlistas á coroa de España; de
tal modo que nos primeiros meses de 1876 o exército poñía fin á terceira guerra carlista
que se estaba a librar desde 1872.
O final da guerra carlista (1876) permitiu o envío de novas tropas a Cuba, onde nun par
de anos se lle puxo fin ao conflito bélico como resultado tanto da actuación dos militares
como da negociación. No ano 1878 asinouse a Paz de Zanxón, que incluía unha ampla
amnistía, a abolición da escravitude[1] (aprobada definitivamente no ano 1886) e a
promesa de reformas políticas e administrativas polas que Cuba tería deputados nas
Cortes españolas. O atraso ou incumprimento destas reformas provocaría o inicio dun
novo conflito no ano 1879 e a posterior insurrección do ano 1895 (Guerra
independentista).
O control dos concellos polo Goberno. A lei municipal de 1877 eliminou a autonomía
dos concellos e a elección popular dos alcaldes. O novo sistema estableceu a
designación e nomeamento polo Goberno dos alcaldes da capital de provincia e principais
cidades, mentres os gobernadores civís, baixo as ordes do Ministerio de Gobernación,
encargábanse de controlar ao resto dos alcaldes.
A súa extracción social era homoxénea e nutríase basicamente das elites económicas e
das clases medias acomodadas, aínda que era máis grande o número de terratenentes
entre os conservadores e de profesionais entre os liberais.
Durante todo o período da Restauración o goberno estivo en mans dos dous partidos
dinásticos, que se foron alternando no poder. Entre 1876 e 1898 houbo nove eleccións,
cinco foro gañadas polos conservadores e catro polos liberais.
O “turnismo” funcionou con regularidade ata o ano 1898, cando o impacto da crise
erosionou aos partidos políticos e sobre todo, aos dinásticos rompéndose o monopolio;
pero a quenda, aínda que desprestixiada e dividida polas discrepancias internas e sen a
forza dos anos anteriores, conseguiu sobrevivir ata o ano 1923.
O Partido Conservador mantívose no Goberno desde o ano 1875 ata o ano 1881, cando
os liberais accederon por primeira vez ao poder, o que significaba o inicio da quenda.
Aínda que o ideario reformista liberal non foi aplicado nos seus primeiros anos de
Goberno (entre 1881 e 1885), o programa de reformas de Sagasta tivo a súa
oportunidade no chamado “Goberno Longo”, que se estendeu entre os anos 1885 e 1890,
despois da morte de Afonso XII.
Os sectores republicanos tiveron que enfrontarse a unha forte represión por parte das
autoridades políticas e ás diverxencias no seu seo: o republicanismo unitario dividiuse en:
Partido Posibilista, fundado por Emilio Castelar; os núcleos máis radicais formaron o
Partido Republicano Progresista, encabezado por Ruiz Zorrilla, quen desde o exilio
protagonizou pronunciamentos nos anos 1883 e 1886, pero sen contar cun apoio popular
significativo. O resto do republicanismo unitario organizouse en torno ao Partido
Centralista, de Nicolás Salmerón. O republicanismo federalista, que era o máis numeroso,
seguiu baixo a influencia de Pi i Margall, o seu líder histórico (Partido Republicano
Federal).
Tratábase dun sistema electoral corrompido e manipulador, que non dubidaba en comprar
votos, falsificar actas e utilizar prácticas coercitivas sobre o electorado, valéndose da
influencia e do poder económico dos caciques[3]. Calquera método para conseguir o
resultado electoral desexado era válido: compra de influencias, concesión de favores,
resolución de problemas, manipulación do censo, “resurrección” de mortos, impedindo
votar aos vivos, falsificación de personalidades, ameazas, encarceramento dos
considerados “revoltosos”, falsificación masiva de votos ou pucheirazo (substitución
masiva dos votos emitidos no pucheiro ou urna electoral en beneficio do candidato oficial).
A guerra foi rápida e contundente polas grandes diferencias entre os dous exércitos: a
escuadra española, formada por antigos e vellos cruceiros, non podía competir fronte aos
ponderosos acoirazados norteamericanos, unha forza catro veces superior e moito máis
moderna. Os escenarios das batallas foron Santiago de cuba, Cavite e Manila, onde se
produciu en poucos días unha rápida e contundente derrota. Tras a destrución da Mariña
española e o desembarco das tropas norteamericana sen Cuba, Porto Rico e Filipinas, o
Goberno español, ante a superioridade militar dos EE.UU, solicitou o armisticio.
As negociacións de paz remataron coa sinatura do Tratado de París: España cedía Cuba,
Porto Rico, Filipinas e a illa de Guam aos EE.UU.; a cambio recibía unha compensación
económica de vinte millóns de dólares. O resto das posesións españolas no Pacífico (as
illas Marianas e as Carolinas) serían vendidas por España a Alemaña en 1899.
Desaparecía así o imperio colonial español en América e no Pacífico.
As clases populares respiraron tranquilas de non ter que enviar os seus fillos a morrer a
Cuba.
II.- GALICIA NA RESTAURACIÓN
“Lei de libertad de vientres”, eran libres os que nacían de nai esclava. Esta lei non
[1]
contentou aos abolicionistas.
[2]Proceso polo que o ministro de Gobernación coloca nas cuadrículas correspondentes a
cada distrito electoral os nomes dos candidatos (ministeriais e da oposición) que o
Goberno está disposto a tolerar. Este sistema implica complexas negociacións entre os
representantes do Goberno e as diferentes forzas políticas locais.
[3]Caciquismo: práctica política que controla as eleccións, á marxe das leis escritas, polo
predominio local dos caciques, dirixidos polo propio Goberno.