Tema 3: A prosa do primeiro terzo do século XX: as Irmandades e o Grupo Nós

(narrativa, ensaio e xornalismo)

No ano 1916 iníciase un novo movemento político cultural que recibe o nome de
Irmandades da Fala. Un dos seu obxectivos fundacionais era a preocupación das
institucións nacionalistas por crear canles de expresión para comezar o proceso de
modernización da narrativa galega. Son achegas das Irmandades no ámbito literario, a
renovación estética, formal e temática, a promoción do cultivo do galego a través de
concursos, revistas e xornais, a ampliación do número de lectores, o espallamento da
lingua a novos xéneros (teatral, novelístico e ensaístico), a tradución de obras europeas,
a creación de editoriais (Céltiga e Lar), a promoción do teatro galego ou do traballo de
coros populares.
Un dos xéneros nos que as Irmandades inician un proceso de modernización é o
narrativo, e sobre todo a narrativa breve. Para iso créanse coleccións de narrativa curta
como son Lar e Céltiga, entre outras. O proceso de modernización da narrativa lévano
adiante eliminando o ruralismo imperante na narrativa do século anterior e incorporando
no seu lugar o ambiente vilego e urbano. Ademais da produción narrativa de autores
como Castelao ( Retrincos, Un ollo de vidro…), Risco (Do caso que lle aconteceu ao
doutor Alveiros, O porco de pé, A Coutada…) ou a ampla produción de Otero Pedrayo
(Os camiños da vida, Pantelas, Entre a vendimia e a castiñeira…) podemos destacar
outros autores como Leandro Carré. Este é o último narrador da época das Irmandades e
é o autor de catro novelas breves que son: Naiciña, A propia visa, O home que deu a
vida a un morto e O xornal de Mavi.
No referente ao xornalismo e ao ensaio, destacamos fundamentalmente a Antón Villar
Ponte, xa que iniciou o ensaísmo político o que validaba ao galego como lingua
vehicular do pensamento intelectual. Foi seguido neste camiño por Lois Porteiro Garea,
propagandista do galeguismo, do que quedan sobre todo pezas orais. Tamén atopamos
dentro destes xéneros a prosa de Xosé Vicente Viqueira, que está recollida en artigos e
conferencias con exposicións doutrinais de carácter galeguista e republicano.

O Grupo Nós:
Este grupo intelectual de nados entre 1880 e 1890 distínguese un núcleo promotor
formado por Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco e Florentino López Cuevillas,
nos que se recoñecen unha mesma procedencia pequeno burguesa, unha rigorosa
formación intelectual e erudita, un inicial desvencellamento da cultura galega que axiña
abandonarían para centrar a súa atención en Galicia cunha clara vocación de ensino. O
relato desta aproximación témolo tanto na novela Arredor de si (1930) de Otero Pedrayo
como nos artigos ensaísticos “Nós, os inadaptados” de Vicente Risco e “Dos noso
tempos” de Florentino L. Cuevillas. Convertidos ao galeguismo desde o seu
cosmopolitismo elitista, rexeitan o capitalismo e defenden un galeguismo europeísta que
deberá asumir os valores tradicionais da cultura popular.
A actividade dos homes do Grupo Nós foi decisiva para a consolidación da prosa
literaria galega e da madureza definitiva do noso teatro. Na novela diversifican os temas
e introducen as técnicas narrativas dos autores máis destacados da narrativa europea. Na
prosa científica axeitan o idioma a este xénero e aplícano a todos os campos do saber.
Unha das achegas destacadas vai ser a edición da revista Nós, creada en 1920, que foi o
instrumento que supuxo o achegamento das novas correntes que se estaban a
desenvolver no panorama literario europeo e, á vez, serviu como plataforma de
presentación da produción que se estaba a realizar na época en Galicia.
 En estreita relación con este grupo aparece a figura de Alfonso Daniel Rodríguez
Castelao, que a partir dos anos 30, vaise separando xa que elabora a súa propia teoría
nacionalista, baseada no autogoberno e no progreso en todas as ordes (económica, social
e cultural) de Galicia. E a de Rafael Dieste.
O sistema ideolóxico deste grupo, o cal levarán a práctica na literatura terá como
obxectivo europeizar e universalizar a cultura galega tomando como base as propias
raíces, utilizarán a paisaxe e a Terra como algo especificamente galego, a relixión
católica considerarase como un elemento consubstancial ao ser galego; para eles, a
defensa da tradición suporá o rexeitamento da modernidade e da técnica; e fronte ao
modelo burgués, defenderán a sociedade tradicional, de imprenta fidalga e eclesiástica.

Ramón Otero Pedrayo naceu en Ourense en 1888. Licenciouse en Filosofía e Letras e

en Dereito. Exerceu como catedrático de Xeografía e Historia en Ourense. Participou na
revista Nós a través da cal, vai tratar de recuperar a cultura galega. Tamén estivo dentro
das Irmandades. Noa ano 1931 fundou, xunto con Vicente Risco, o Partido Nazonalista
Galego. Ao rematar a guerra perdeu a súa cátedra que vai recuperar un tempo despois.
Presidiu a editorial galaxia. Morre en 1976, en Ourense.
É un dos narradores máis prolíficos do tempo das Irmandades. A súa obra narrativa
podemos distinguir varios ciclos. Comezaremos pola novela autobiográfica, na que - a
través dos seus estados de ánimo – trata de mostrar un documento do redescubrimento
de Galicia e destacamos dúas obras: Arredor de si (1930) e Escrito na néboa (1927).
Logo a novela realista e de fantasía rural, nas que destacamos: Entre a vendima e a
castiñeira (1957) e Pantelas, home libre (1925). Atopamos tamén o ciclo da decadencia
da fidalguía, no cal destacamos a obra Os camiños da vida (1928). Por último, a novela
histórica e culturista, como por exemplo, A romería de Xelmírez (1934).
Tamén escribiu ensaio onde cómpre destacar as obras Síntese xeográfico de Galiza
(1926), Por os vieiros da saudade (1952) e O libro dos amigos (1952).

Vicente Martínez- Risco e Agüero naceu en Ourense en 1884. Licenciouse en Dereito

e Maxisterio e foi catedrático de Historia na Escola Normal de Ourense. No ano 1917
fundou a revista literaria e neosófica La Centuria e incorporouse ao grupo Irmandades
da Fala. Dentro deste grupo foi o director da revista Nós, etnógrafo, pensador político...
Unha vez rematada a guerra, vai apoiar ao réxime franquista con ensaios nos que vai a
refutar o marxismo e a defender o catolicismo integrista. Morre en Ourense en 1963.
A súa produción literarias iníciase coa publicación en 1919 de Do caso que lle
aconteceu ao doutor Alveiros, obra na que o autor nos leva ao mundo de ultratumba. En
1935 publica O lobo da xente e A trabe de ouro e a trabe de alquitrán, dúas obras
relacionadas moi directamente coas lendas tradicionais galegas do lobishome e dos
mouros, respectivamente. No ano 1927 aparecen algúns fragmentos na revista Nós de
Os europeos en Abrantes, unha crítica a sociedade ourensá do momento que pola
polémica creada nunca chegou a rematar. A súa obra narrativa máis sobranceira aparece
no ano 1928; trátase de O porco de pé, sátira do ascenso da burguesía foránea en Galicia
a través da figura de Don Celidonio.
A súa produción ensaística constitúena tres obras, Teoría do Nacionalismo Galego
(1920), Mitteleuropa (1934) e Leria (1961). O primeiro supón o manual de
desenvolvemento do nacionalismo na época das Irmandades da Fala e recolle todo o
pensamento filosófico do autor; o segundo nace da súa estadía en Alemaña. Nesta obra
xa se comeza a percibir o seu desencanto polo rumbo que toma o galeguismo. A última
obra é unha recollida de traballos escritos entre 1920 e 1955.
 Rafael Dieste naceu en Rianxo en 1899. É un dos escritores galegos da xeración do 27.
Estivo nas Misións Pedagóxicas durante a República Española, e foi o director e creador
do teatro de guiñol. Foi un dos fundadores da revista Hora de España. Participou no
Congreso Internacional de Escritores en Defensa da Cultura de Valencia. Exiliado,
debido á súa defensa da República, viviu en Arxentina onde foi o director literario de
varias editoriais e tamén residiu en Inglaterra e México. Regresou a España na década
de 1961.
A obra literaria de Dieste conta con un libro de narracións en galego titulado Dos
arquivos do trasno e en castelán, as Historias e invenciones de Félix Muriel. Cultivou
tamén o teatro e a lírica. Tamén escribiu ensaios tales como: Nuevo tratado del
paralelismo ou A vontade de estilo na fala popular.

Alfonso Daniel Rodríguez Castelao naceu en Rianxo en 1886. Aos nove anos
mudouse á Pampa arxentina e uns anos máis tarde regresa a Galicia para realizar os seus
estudos de Medicina na Universidade de Santiago. Participou como colaborador da
revista anticaciquil El Barbero Municipal, foi conferenciante, debuxante e militante do
agrarismo en Acción Galega. Tamén foi funcionario no Instituto Xeográfico e
Estatístico en Pontevedra. Implicouse no movemento nacionalista como representante
das Irmandades e foi conselleiro do Partido Galeguista. Elixírono deputado para as
Cortes constituíntes de 1931. A súa presenza foi importantísima na promoción do
Estatuto de Autonomía. Ao terminar a guerra tivo que exiliarse, e neste momento
comeza a defender intensamente a República fronte ao fascismo. Morre en Bos Aires
(Arxentina) en 1950.
A obra literaria de Castelao ábrese co volume Un ollo de vidro, historia dun esqueleto
que conta os acontecementos que se producen nun cemiterio e que serve de crítica a
aspectos da sociedade galega. A colección de relatos autobiográficos, Retrincos, consta
de cinco contos que recollen cinco momentos da vida do autor. Unha das súas obras
narrativas máis sobranceiras é Cousas. A cousa reflicte un equilibrio entre o debuxo e o
texto, e supón unha síntese da visión de Galicia do Castelao pintor e escritor. A súa
única novela é Os dous de sempre, a historia de Pedriño e Rañolas, as dúas caras do
espírito humano, a emprendedora, simbolizada polo eivado Rañolas, a conformista,
simbolizada por Pedro. Tamén escribe teatro (Os vellos non deben de namorarse).
O seu labor complétase cos ensaios. Sempre en Galiza é unha obra dobremente
importante, por ser unha crónica da época republicana e por recoller nas súas páxinas
todo o seu pensamento político e o futuro que el propoñía para a sociedade galega.
Completan os seus ensaios As cruces de pedra na Galiza e As cruces de pedra na
Bretaña, estudos comparativos deste tipo de construción nas dúas zonas.
Raquel Dopazo Cornes
Adrián Noya Torres
Andrea Núñez Mariño
2º B bacharelato
Bibliografía:
 Libro de lingua e literatura galega de segundo de Bacharelato. Editorial Xerais.
Edición do 2009.
 http://www.wikipedia.es
 Libro de lingua e literatura galega de 4º ESO. Editorial Xerais. Edición do 2009.
 Encarta do 2004