Profesor Xose Luis Barreiro Rivas - Artigo sobre a comarcalización en Galicia.

Traballo — A Era Fraga (5ª e 6ª lexislatura) – O plan de comarcalización,

crecemento e derrube.

Presentación

Vou falar dos antecedentes históricos e xurídicos do proceso de

comarcalización, asi como dalgunhas xeralidades.

 ANTECEDENTES HISTÓRICOS

Comezar falando de que idea de que a provincia é unha unidade administrativa

inaxeitada trasládase á época do movemento Provincionalista (1840/1846). Eles
estaban convencidos de que as artificiosas provincias deseñadas polo
racionalismo centralizador dos liberais era un mecanismo de desactivación
política de Galicia.

Propoñían a recuperación dunha organización administrativa más natural e

respectuosa cos vínculos históricos, étnicos e culturais que favorecesen á
cohesión dos cidadans, e o sentido político do pobo, partindo dos municipios
ou das agrupacions de municipios.

En 1889 publícase en Barcelona El Regionalismo de Alfredo Brañas, o cal

contén, ademais dunha análise da doctrina del self-government ////, un
auténtico programa de descentralización política e organizativa, que
contempla as provincias como divisions administrativas de un ente natural, -a
rexión- que as transforma nunha Administración Local de natureza moi distinta
á contemplada.

Xa na etapa nacionalista, o ‘Manifesto da Asamblea Nacionalista, Lugo – 1918

expresa a vontade de suprimir as Diputacions provinciais, propoñendo un
modelo organizativo territorial basado en municipios autónomos e no
recoñecemento da personalidade xurídica das parroquias. Así también, na II
Asamblea Nacionalista, Santiago 1919 también se fai un chamamento á
supresión destas Diputacions, propoñendo aa creación dunha Mancomunidade
de Concellos Galegos, como fórmula transitoria cara a autonomía integral de
Galicia.

Obra más destacada contra el sistema provincial > La mancomunidad gallega,

Peña Novo. > Expoñía un forte antiprovincialismo, e narraba os numerosos
perxuicios da artificiosa división realizada a principios do século XIX, asi como
a necesidade de autonomía dunha rexión atrasada y periférica como Galicia. O
movemento rexionalista asentaría as bases da formación do posterior
nacionalismo gallego.

Estatuto republicano de 1936 tivo que adaptarse ao réxime provincial

establecido na Constitución de 1931 (Arts. 8,10 y 22).
O vixente Estatuto de Galicia recolle, como observaremos no próximo apartado
con máis profundidade, competencias sobre ‘organización e réxime xurídico
das comarcas e parroquias rurais como entidades propias de Galicia’ (Arts.
27.2 y 40), no marco das competencias sobre organización territorial.

Según Meilán Gil, o recoñecido catedrático de Dereito Administrativo, os

aspectos políticos dos arts. 27.2 y 401 do Estatuto de Galicia, quedaban
reducidos a un brindis formal ao nacionalismo galego.

 ANTECEDENTES JURÍDICOS

O EA galego asume como criterio de organización territorial de Galicia ‘a

distribución da poboación galega e as súas formas tradicionais de convivencia
e asentamiento’’ (Art. 2,2).

En termos competencias, o Art. 27.2 determina como competencias exclusivas

da Comunidade a ‘Organización e réxime xurídico das comarcas e parroquias
rurais como entidades locais propias de Galicia’.

O Art. 40.1 do EA establece que, por unha lei de Galicia poderáse ‘Recoñecer a
comarca como entidade local con personalidade xurídica e demarcación
propia. A comarca non supoñerá, necesariamente, a supresión dos municipios
que a conforman’

O Art. 41 recoñece, pola súa parte, a posibilidade de delegar funcións

administrativas da Comunidade en ‘provincias, municipios e demais entidades
locais recoñecidas no Estatuto’, como a comarca.

 XERALIDADES

A comarcalización pareceu pensada polos redactores do EA de 1981 como un

mecanismo para favorcer unha reorganización administrativa do territorio
realizada en función de procesos espaciais que afectan a toda Europa
occidental: DESPOBOAMENTO, envellecemento, PROBLEMÁTICAS RURAIS,
novas políticas de gasto, (última) NOVOS SIST. DE COMUNICACIÓN E
TRANSPORTE…

Mediante a comarcalización buscouse unha Administración Local máis racional

e eficiente

Resulta paradoxal a satisfacción desta reivindicación tradicional dos

nacionalismos históricos / xusto no momento no que a sua racionalidade
comenza a ser más dubidosa.

Finalmente afirmar que a Xunta de Galicia optou por unha solución híbrida, sen
atreverse a romper coa tradición política e cultural da comarcalización
deseñada no Estatuto de Autonomía, pero sen alterar tampouco ningún dos
supostos irracionais que condicionan á Administración Local nin ás súas
relacións con outra instancias administrativas