Está en la página 1de 4

LA TERCERA DECLINACIÓN

PASTORUM VITA
Vita hominum qui ovium greges custodiunt solitaria est. pastores enim saepe vivunt in altis montibus, ubi
etiam aestate pabula arida non sunt et aqua limpida scatet e rupibus. Nocte pastores cum ovibus in cavernir
aut in silvis quiescunt, dum fidi canes vigilant contra avidos lupos. Cum avidi lupio, fame coacti ad gregem
movent, tum canes magno clamore latrant, pastores e somno excitant et lupos arcent.

Como pueden observar, en la primera frase del fragmento hominum y ovium son dos genitivos plurales.
No son de la primera declinación, cuyo genitivo termina en -arum, ni de la segunda, que termina en -orum.
Son genitivos de la tercera declinación. ¿Cómo es que hay dos genitivos plurales en una sola declinación?

Porque la tercera declinación comprende dos grupos de nombres:


- los imparisílabos con genitivo plural en -um
- los parisílabos con genitivo plural en -ium

¿Cómo se distinguen estos dos grupos? Por el número de sílabas: los imparisílabos tienen una sílaba más
en el genitivo singular, respecto del nominativo.

N. Pas-tor G. Pas-to-ris
N. Bo-ni-tas G. Bo-ni-ta-tis

Los parisílabos tienen en cambio el mismo número de sílabas en el Nominativo y Genitivo singular:

N. O-vis G. O-vis
N. Nu-bes G. Nu-bis

Los imparisílabos y parisílabos de la tercera declinación tienen el nominativo y vocativo variable (honor,
regio, veritas, genus, nomen, consul, etc.), pero el genitivo singular siempre termina en -is (honoris,
regionis, veritatis, generis, nominis, consulis, etc.).
La tercera declinación comprende sustantivos masculinos, femeninos y neutros.

DECLINACIÓN DE LOS IMPARISÍLABOS

Consul, consulis (m.) = el cónsul

Sing. N. consul variable


V. consul variable
Ac. consulem -em
G. consulis -is
D. consuli -i
Abl. consule -e
Plur. N. consules -es
V. consules -es
Ac. consules -es
G. consulum -UM
D. consulibus -ibus
Abl. consulibus -ibus

Nótese que N. y V. Sing. son iguales; N. V. y Ac. plural son iguales; D. y Abl. plural son iguales. Hay que
tener presente la terminación -um del genitivo plural.

Como consul se declinan todos los masculinos (honor, honoris; homo, hominis) y todos los femeninos
(virtus, virtutis; regio, regionis) de este grupo. Los neutros se declinan en cambio como genus, generis,
cuyo modelo es el siguiente:
Sing. N. genus variable
V. genus variable
Ac. genus variable
G. generis -is
D. generi -i
Abl. genere -e
Plur. N. genera -a
V. genera -a
Ac. genera -a
G. generum -UM
D. generibus -ibus
Abl. generibus -ibus

Observemos que los tres casos iguales del singular: N., V., y Ac. Los tres casos iguales del plural: N., V.
y Ac. en -a. En los demás casos la declinación de los nombres neutros es igual a la de los nombres
masculinos y femeninos.

¿Cómo se declina un nombre imparisílabo de la tercera declinación?


- Se quita la -is del genitivo singular y se obtiene la raíz.
- Se agregan a la raíz las terminaciones de consul para los masculinos y femeninos o las terminaciones de
genus para los neutros.

palabra Raíz
dux, ducis, m. duc-
custos, custodis, m. custod-
vox, vocis, f. voc-
voluntas, voluntatis, f. voluntat-
corpus, corporis, n. corpor-
caput, capitis, n. capit-

EJERCICIO:
Teniendo en cuenta la distinción entre parisílabos e imparisílabos, completar:
vocablo raíz genitivo plural
pastor, pastoris
flos, floris
navis, navis
artifex, artificis
legio, legionis
vulpes, vulpis
dux, ducis
imber, imbris
lex, legis
sacerdos, sacerdotis
nubes, nubis
caput, capitis
SOBRE LOS IMPARISÍLABOS
1.- Venatores labores tolerant.- 2. Multi passeres inter arbores frondes canunt.- 3. In hortis et in pratis
magna est varietas colorum et odorum florum.- 4. Multi leones in Africa vivunt; pauci etiam in Arabia et
in India.- 5. Pluto deus erat Inferorum, Iuno erat uxor deorum regis.- 6. Libertas et veritas, non honores et
pecunia, verae divitiae sunt.- 7. Graecorum civitates clarae erant ob bonas leges.- 8. Pax donat hominibus
securitatem et beatitudinem.- 9. Pavones habent pulchras caudas splendidis coloribus ornatas.- 10. Historia
narrat mores antiquorum populorum.- 11. Strenui milites ducis imperio parent et patriae libertatem
defendunt.- 12. Iudices iusti custodes erunt legum et morum civitatis.

LOS PARISÍLABOS
Ya hemos visto que se llaman parisílabos los sustantivos que tienen el mismo número de sílabas en el
nominativo y el genitivo singular. He aquí un modelo de la declinación de los parisílabos:

civis, civis m. = el ciudadano


Sing. N. civis variable
V. civis variable
Ac. civem -em
G. civis -is
D. civi -i
Abl. cive -e
Plur. N. cives -es
V. cives -es
Ac. cives -es
G. civium -IUM
D. civibus -ibus
Abl. civibus -ibus

Observemos que el genitivo plural de los parisílabos termina en -ium. Los demás casos son iguales a los
de los imparisílabos.

SOBRE LOS PARISÍLABOS:


1. Felium oculi in tenebris micant.- 2. Parvo numero navium Graeci magnam Persarum classem
profligaverunt.- 3. In collibus amoenis antiqui aedificaverunt splendidas villas.- 4. Multae aves ex Italia
autumno in calidas Africae terras migrant.- 5. Aquilarum nidi, in altis rupibus positi, nubibus propinqui
sunt.- 6. Toga erat vestis antiquorum civium Romanorum.- 7. Agricola sedulus non timet apium examina.-
8. Phaedri fabulae narrant luporum improbitatem, vulpium calliditatem, ovium patientiam.- 9. In Alpium
vallibus frigidi fluunt amnes, odorati crescunt flores.- 10. Valles et colles hostium clamoribus resonabant.

PARTICULARIDADES:
a. Entre los parisílabos algunos tienen el Genitivo plural con desinencia en -um. Aquí están los más
comunes:
Gen. plur.
pater, patris, m. = el padre patrum
mater, matris, f. = la madre matrum
frater, fratris, m. = el hermano fratrum
iuvenis, iuvenis, m. = el joven iuvenum
senex, senis, m. = el anciano senum
canis, canis, m. = el perro canum
vates, vatis, m. = el vate, el profeta vatum
accipiter, accipitris m.= el gavilán accipitrum

b. Tienen en cambio el genitivo plural en -ium los imparisílabos que tienen dos consonantes antes
de la desinencia en -is del genitivo singular:

urbs, urbis, f. = la ciudad urbium


ars, artis, f. = el arte artium
mons, montis, m. = el monte montium

y algunos monosílabos como:

faux, faucis, f. = la garganta faucium


fraus, fraudis, f. = el fraude fraudium
lis, litis, f. = el litigio litium
mus, muris, m. = el muro murium
nix, nivis, m. = la nieve nivium
mas, maris, m. = el macho marium

c. Algunos nombres, en cambio, terminan en el Acusativo singular en -im y en el ablativo singular


en -i. son por lo demás nombres de ciudades y de ríos en -is:

Neapolis, -is = Nápoles Ac. Neapolim Abl. Neapoli


Tiberis, -is = Tíber Ac. Tiberim Abl. Tiberi

y otros pocos como tussis (= tos), ravis (= ronquera), sitis (= sed), vis (= fuerza)

d. Otros finalmente presentan raíces diversas, como Iuppiter, Iovis, m. (= Júpiter), iter, itineris (=
camino, viaje), etc.

El sustantivo vis carece del genitivo y del dativo singular; para estos casos recurre al sustantivo robur,
roboris, n. (= robustez), para tener una declinación entera. Sing: vis, roboris, robori, vim, vis, vi; plural:
vires, virium, viribus, vires, vires, viribus.

PARTICULARIDADES DE LA TERCERA DECLINACIÓN:


1. Graeci coloni in Campaniae litore Neapolim condiderunt.- 2. Fures in tenebris noctium insidias parant.-
3. Nubes saepe occultant vertices montium.- 4. Horatius Cocles armatus in Tiberim desiluit.- 5. Hibernis
mensibus laboramus tussi et ravi.- 6. Vis vim generat.- 7. Moenia urbium sunt praesidium civium.- 8.
Artium amore animum excolite.- 9. In montium cacuminibus mirus est nivium candor.- 10. Avaritia est
fons fraudium et scelerum.

NEUTROS EN -AL, -E, -AR


Otro grupo de sustantivos de la tercera declinación es el de los sustantivos neutros que terminan en el
nominativo singular en:

- al animal, animalis
- ar calcar, calcãris
-e mare, maris

Todos estos nombres se declinan según el siguiente modelo: mare, maris n. = el mar

Sing. N. mare -e
V. mare -e
Ac. mare -e
G. maris -is
D. mari -i
Abl. mari -e
Plur. N. maria -IA
V. maria -IA
Ac. maria -IA
G. marium -IUM
D. maribus -ibus
Abl. maribus -ibus

También podría gustarte