Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Curso 2012-2013
Tema 9: Teoría laringal
TEORÍA LARINGAL
Antecedentes
BENVENISTE 1935
ǝ1 e > e eǝ1 > ē
ǝ2 e > a eǝ1 > ā
ǝ3 e > o eǝ1 > ō
ADRADOS 1961
Hw, Hy
Alternacias ō/ āw: lat. octō/ octāuus // ey/ē: gr. φιλέω (*phileyō) ἐφίλησα.
1
Efectos de las laringales
1. Sobre las V.
H+e
Ej.
*H3erbh- > hit. ḫarpzi, gr. ὀρφανός, lat. orbus, gót. arbi, esl. rabъ.
*Hu-: *H2ugh- [grado cero]/ H2eugh- [grado pleno e] ‘cuello’ > hit. ḫuek-
[*H1wegh-]/ ḫuk- ‘degollar’, en grado cero: ai. usṇíhā [*ugh-snighā], en grado
pleno: gr. αὐχήν.
e + H:
Ej.
*dheH1 > gr. τίθημι, lat. fēci
*dhuHmo- > hit. tuḫḫima- ‘jadeo’
*gwiyoH3to- > gr. βίοτος.
2. Sobre las C.
a) Secuencia Csorda + H > i.-i. sordas aspiradas.
Ej. *rotH2o- > ai. rátha- ‘carro’, cf. lat. rota
También de la secuencia *Ht por metátesis > th (2ªsg. de perfecto)
b) Oclusiva sonora + H > i.-i. se aspira.
Ej. *megH- > ai. mahā-, cf. gr. μέγας (donde *H > α).
Posiblemente también en hit. mekki-
c) *d + H > i.-i. dh
Ej. *sed-H1-es > ai. sádhiṣ-, cf. lat. sedēs (de *sed-eH1)
Posiblemente también en hit. *t, *d no se altera ante -i en grupos: *tHi,
*dHi.
Ej. *dheH1- > hit. tittiya-, cf. lat. fēmina
d) H puede endurecerse y convertirse en oclusiva velar.
Ej. perfectos griegos y aoristos de verbos atemáticos reduplicados en –k-, del
tipo ἔθηκα (*e-dheH1- H2o). Esta evolución es prevenida cuando H radical
no va precedida de V ni seguida de H2, ej. ἔθεμεν.
En lat.:*H +s < endurece. Ej. audax (*eH2s), perfecto fixi, fluxi, frente al
presente fiuo, fluo (con Hw).
2
Casos esporádicos de k- inicial procedente de laringal por sandhi. Ej. esl.
kostь, lat. costa, cf. hit. ḫaštai, gr. ὀστέον.
e) Geminación de líquida, nasal, silbante o semivocal contigua a H en algunas
lenguas. Ej. *polHw1-eHy2- > πολλή, frente a *polHw1s > πολύς.
3. V originadas a partir de H.
a) Raíces en grado cero, que desarrollan V de apoyo.
b) Algunos autores consideran una H en los casos de prótesis ante consonante
distinta de r- inicial de raíz.
3
Tratamientos de laringales.
1.POSICIÓN INICIAL:
1.1.H+V (e/o)
1.1.1. H+e:
H1e > hit. e- otras lenguas ides: e-
H2e > hit. (ḫ)a a-
H3e > hit. (ḫ)a o-
Ej.
*H1es- ‘ser’: hit. eszi, gr. ἐστί (pero en grado cero en pl. ἐσμέν).
*H2ent- ‘delante de’: hit. ḫanti, ai. ánti, lat. ante, gr. ἀντί.
*H3erbh- ‘privado de, huérfano’: hit. ḫarpzi, gr. ὀρφανός, lat. orbus, gót, arbi, esl. rabъ.
1.1.2. H+o:
H1o > hit. e- [a- consilabación H-V] otras lenguas: e- [o- con silabación H-V]
H2o > hit. (ḫ)a- [igual con silabación H-V] a- [o- con silabación H-V]
H3o > hit. (ḫ)a- [igual con silabación H-V] o- [igual con silabación H-V]
Ej.
*H1od- > hit. arkiya-, gr. ὀδύνη, Hom. ἔδομαι.
*H2olbho- > hit. alpa-, gr. ἀλφός.
*H3ost- > hit. (ḫ)aštai, gr. ὀστέον.
1.2.H+sonante vocálica
1.2.1. H+ i,u.
Ej. *H2ino- > véd. iná-, pero *oH2ino- > gr. αἰνός.
Ej. *H2ud- ‘sonar, voz’ > gr. ὑδέω / *H2eud- < αὐδή.
1.2.2. H+ṛ,ḷ,ṇ,ṃ.
Ley de Rix: e-H1, a-H2,o-H3. Ej. *H1ṛsk- > ἔρχομαι.
1.3.H+sonante consonántica
ἐλ-ήλυ-θε (< *H2l-) ὄλ-ωλ-ε (< +H3l-).
1.4.H+C
1.4.1. H recibe vocal de apoyo. Ej.
Pl. de presente de *oH1s- > hit. aššanzi (3ªpl.) [timbre /a/ esperable]
gr. ἐσμέν [timbre influido por el grado pleno]
1.4.2. H no recibe vocal de apoyo y cae sin dejar huella.
Ej.
Pl. de presente de *H1s- > ai. smás
4
2.POSICIÓN INTERIOR:
2.1.V+H+V
2.1.1.H no gemina. Ej. ναῦς, πλεῖστος (<*pleH1-isto).
Adrados- Bernabé: Ej. Grado pleno e: *ple-Hw3o- > πλέ(F)ομεν
Grado pleno o: *plo-Hw3o- > πλό(F)ος
2.1.2.H gemina: Ej. hit. dobletes: arta(ḫ)ḫi-.
Adrados- Bernabé: Ej. Grado pleno e: *pleH-Hw3o- > πλώ(F)ω
2.2.C+H+V
Ej. *gen-H1-os > ai. jánas, gr. γένος [no hay rastro de H]
Adrados- Bernabé: Ej. hit. parḫ- // paraḫḫai.
*gwonoHy2o- > gr. γύναιος
*mnHy2-e- > gr.*μανyεται > μαίνεται
2.3.V+H+C
Ej.
*dheH1-> hit. te-, esl. děti, ai. dádhāti, gr. τίθημι.
*peH2s- > hit. paḫḫašmi, lat. pāsco, esl. pasti.
*peH3- > ai. pāti, gr. πώνω, lat. pōto.
2.4.C+H+C
Ej.
*dhoH1- > ai. dhitá-, lat. facio, gr. τίθεμεν, pero θαμά (con vocalismo /a/).
*stoH2- > ai. sthitá-, lat. status, gr. στατός.
*doH3- > ai- ditá-, lat. datus, gr. δοτός // *-dH3to- > ai. deva-ttá-.
Adrados- Bernabé: Ej.*poH wo3r- > *puHur- > gr. πῦρ
*poH yo3dh- > *piHidh- > gr.*πῖθι
*stoHwo2- > *stau- > gr. σταυρός
2.5.C+S+H+C
- i,u + H.
Ej. opt. pl. en –iH1- en lat. *siH1mo- > sīmus (cf. sg. en grado pleno *sieH1- > siēs)
alternancias: *suH-nu- > ai. sūnu- // *su-Hnu- > gót. sunus.
-ṛ,ḷ,ṇ,ṃ + H.
Ej. θνητός/ θάνατος (< *dhnH2-).
3.POSICIÓN FINAL:
Ej. gr. πότνια (< *-iyoH2)
*medhH2 > ai. –mahi, av. –maidi, gr.-μεθα.
5