acciaccatura

• 17 ve 18. yüzyıl tuşlu çalgı çalımından gelen bir teknik.

ezilmiş, sıkıştırılmış bir nota. genel olarak çarpma notası
olarak biliniyor türkiye'de. grace note diyenler de var. her şeyin
olduğu gibi bu keratanın da bir tarihi var. esasen iki koldan
evriliyor. birincisi lute, klavier, harpsichord gibi akor
basabileceğimiz çok sesli enstrümanlar, ikincisi ise yatay hat
çalan keman, vokal gibi bıdıbıdılar. 



1750lerin başında carl philipp emanuel bach ve friedrich
wilhelm marpurg barok dönemde müzikal süsleme yöntemi
olarak bilinen acciaccatura için zusammenschlag kelimesini
öneriyorlar. bu kavramı şöyle tanımlıyorlar. arpej şeklinde
çalınan akorların herhangi bir notasından önce yarım ton ya da
bir ton aşağıdan çalınan ve anında susturulan akor dışı (akora
yabancı) ses. (bkz: non-harmonic tones)



mesela do minör akorunu ele alalım. parantez içinde
yazdıklarım acciaccatura olacak.



(b) c eb g c

illa ilk notası demediğine göre mi bemole de çarptırabiliriz.
buyrun.

c (d) eb g c

örnekler çoğaltılabilir.



melodik kullanımda ise yani hat çalan keman, vokal, flüt gibi
enstrümanlarda hazırlanmamış (bkz: unprepared), aynı anda
basılan dissonant sesin ardından daha aşağıda kalan sesin
susturulması olayını mordent olarak tanımlıyorlar. francesco
gasparini ve francesco geminiani eğer çarptırılan ses tam bir
ton aşağıdaysa acciaccatura terimini kullanmaya devam
ediyorlar fakat çarptırılan sesin ana akor tonundan yarım ton
aşağıda olması durumunda buna mordenteya da tasso
diyorlar. bu yazarlar çarptırılan bu seslerin susturulması
konusunda kesin bir şeyler söylememişler fakat geminiani
tasso'nun tuşlara çok hafifçe basılmasını ve sanki ateşe
dokunulmuş gibi bir anda parmağın çekilmesini gerektirdiğini
belirtmiş. 



doğaçlama yaparken italyanların acciaccatura, mordente ya da
tasso'yu notaya geçirmedikleri biliniyor. 



19. yüzyıla doğru acciaccatura, hızlıca çalınan grace note
anlamına gelmeye başladı. bu notalar genellikle ana notadan
bir ton (majör ikili) ya da yarım ton (minör ikili) yukarıda olan
seslerdi. 18. yüzyılda bu tür grace note'lar quantz ve carl
philipp emanuel bach tarafından 'hızlı appogiaturalar' olarak
tanımlanmıştı. bu grace note'lar da tuşlu çalgılardaki
acciaccatura'nın melodik olan (vokal, keman, flüt vs.)
benzeriydi. bu tür acciaccaturalar ana notadan önce küçük
16lık nota olarak yazılyordu. italyan kaynaklarında genellikle
bu gracelerin saplarını 90 derecelik açıyla kesen bir çizgi
konmaktaydı.



fransızcası pincé étouffé, almancası zusammenschlag,
ingilizcesi grace note, italyancası acciaccatura, türkçesi
çarpma notası. bizde udda ve tanburda bol bol bulunur. klasik
kemençede de yapılır harikadır.