Letterenhuis

Georges Eekhoud
(1854-1927)
Literatuur
& engagement
Littérature
et engagement
Literature
and commitment1
 De tentoonstelling ‘Georges Eekhoud (1854-1927) - Literatuur &
engagement’ is een organisatie van Fonds Suzan Daniel vzw, Letterenhuis
& Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ter gelegenheid van de World
Outgames Antwerpen 2013.
Met medewerking van en dank aan Mirande Lucien, Wannes Dupont, Régis Schlagdenhauffen, John
Waumans, Patrick Cardon, Ralf Dose, Manfred Herzer, de bruikleengevers, de vertalers en alle medewerkers
van Fonds Suzan Daniel en van Letterenhuis, Erfgoedbibliotheek en hun overkoepelende diensten.

Concept
Fonds Suzan Daniel vzw

Globaal
Communicatieverantwoordelijke: Freya van Wijnsberghe
Persverantwoordelijke: Miranda de Boel
Vormgeving tentoonstellingen: Hendrik de Leeuw
Bruikleentransport: transportteam Musea en Erfgoed Antwerpen

Letterenhuis
Verzamelen materiaal: Martine Huylebroeck & Jan van Heurck
Beeldbehandeling: Bert Weis
Decorbouw: Stad Antwerpen, Bijzondere Opdrachten Feestelijkheden
Behoud en beheer: Kristien de Waal
Belichting: Louis Prenen
Zaalinrichting: Paruyr Minasyan
Coördinatie: Diane ’s Heeren
Eindverantwoordelijke: Leen van Dijck

Bruikleengevers
Letterenhuis, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Archives et Musée de la Littérature, Koninklijke
Bibliotheek, Algemeen Rijksarchief, Valérie Doumenc, Mirande Lucien, Zentralbibliothek Solothurn,
Universitätsbibliothek der Humboldt-Universität zu Berlin, Scheppersinstituut Mechelen.

Omslagillustratie: Portret van Georges Eekhoud door Henri Houben. (Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik
Conscience. Foto: Bart Huysmans en Michel Wuyts)

Uitgave: Fonds Suzan Daniel vzw, p/a H. Frère-Orbanlaan 510, 9000 Gent, 09-223.58.79
www.fondssuzandaniel.be

Tekst: Bart Hellinck

Vertalingen: Marc Van Overmeiren, Yvo Peeters, Bruno Thybaut, Gilbert Van Vlaenderen en Mon Philips.

Wettelijk Depot: D/2013/8298/1

2
literatuur & engagement 04
littérature et engagement 09
literature and commitment 14

bijlagen/annexes/appendix 19

3
 1 - “Terwijl zijn grote, lieve kijkers me intens aankeken,
kneep hij een hele tijd zachtjes in mijn wang.”
(Herinneringen van Georges Eekhoud aan het Instituut Breidenstein.)

Georges Eekhoud is geboren op 27 mei 1854, in de schaduw van de

Antwerpse kathedraal. Moeder Guillemina Œdenkoven, koopvrouw met
Duits-Nederlandse ouders, is van wat betere komaf. Vader Ferdinand is een
eenvoudige kantoorbediende.
Na hun overlijden, respectievelijk in 1860 en 1865, krijgt de 11-jarige wees zijn
oom Henri Œdenkoven, industrieel en liberaal burgemeester van Borgerhout,
als voogd toegewezen. Deze haalt hem van het Mechelse pensionaat Sint-
Vincentius a Paulo – waar ‘verdacht gedrag’ wordt toegeschreven aan de
jonge Georges – en stuurt hem, zoals zijn kozijns voor hem, naar het Instituut
Breidenstein in Granges (Zwitserland), een pensionaat voor de kinderen van de
Europese bourgeoisie. Georges houdt er goede herinneringen aan over, niet
in het minst aan die keer dat hij tien dagen het bed moest houden en verzorgd
werd door onder meer zijn knappe Italiaanse kamergenoot…
Een nieuwe wending volgt in 1871, wanneer zijn voogd overlijdt en hij
onderdak vindt bij zijn 82-jarige grootmoeder. Na een mislukt avontuur op
de Koninklijke Militaire School belandt hij uiteindelijk in de journalistieke en
literaire wereld.

2 - “Ziehier een das die bij je past. Rood, zoals je opvattingen en

je droombeeld.”
(Brief van Sander Pierron aan Georges Eekhoud, 6 februari 1927.)

Eekhoud, een man van driften en passies, verdedigt steeds de artistieke

vrijheid en de vrijheid van denken en handelen. Dromend van een superieure
mensheid, van een nieuwe, rechtvaardige maatschappij, gekenmerkt door
geluk en schoonheid, vindt hij snel aansluiting bij de prille socialistische
beweging, en dan vooral bij de anarchistische stroming ervan. Vandaar ook
zijn medewerking aan bvb. de Université nouvelle in Brussel en aan het blad
‘Le Coq rouge’, dat zich kant tegen dogma’s en regels.
Uitsluiting en onrechtvaardigheid wekken zijn verontwaardiging op. Eekhoud,
die zijn Vlaamse afkomst niet verloochent, ondersteunt als gevolg hiervan de
eisen van de Vlaamse Beweging, al is hij terzelfder tijd gehecht aan het unitaire
België. Meermaals verwoordt hij zijn verknochtheid aan de volkstaal, ook als
literaire taal.

4
 Nederlands
Als pacifist betekent Wereldoorlog I voor hem een zware klap. Zijn
verontwaardiging over de Duitse inval, gevolgd door de lafheid en wreedheid,
het verraad en egoïsme die hij tijdens de bezetting constateert, doen zijn
mensbeeld geen goed. Eekhoud, kleinzoon van een Duitser en met heel wat
vrienden in dat land, is niet in staat een Duitser per definitie als zijn vijand te
beschouwen. In 1920 publiceert hij alvast ‘Des Hommes’, een hommage aan
enkele Duitse soldaten, geëxecuteerd door hun eigen landgenoten omdat ze
niet als beul wilden fungeren.
Eekhouds weerbarstige visie en moedige engagementen derangeren, zowel
aan de linker- als aan de rechterzijde. De rebel en eeuwige lastpost moet
dan ook meermaals een zware prijs betalen voor zijn onafhankelijke geest.
Financiële problemen dwingen hem tot het schrijven, onder pseudoniem,
van een aantal volksromans. Vrienden zien zich zelfs verplicht om hem af en
toe wat geld toe te stoppen. De toestand verslechtert nog na Wereldoorlog
I, wanneer hem kwalijk wordt genomen dat hij in 1917 een interview
heeft toegestaan aan een onder Duitse censuur verschijnende krant. De
‘vaderlandszotternij’ leidt onder meer tot zijn ontslag aan de Normaalschool.

3 - “Als ik ooit mijn memoires schrijf, zal ik het niet over mezelf
hebben, maar over jou.”
(Brief van Sander Pierron aan Georges Eekhoud, 25 januari 1921.)

Na het overlijden van zijn grootmoeder in 1879 neemt haar kokkin Cornelie
Van Camp de zeven jaar jongere Eekhoud onder haar hoede. Wanneer ze in
1887 trouwen, wonen ze al enkele jaren in Schaarbeek, op een steenworp van
de grens met Brussel dat omstreeks de eeuwwisseling door Eugène Wilhelm
wordt omschreven als de Europese stad met wellicht het grootste aantal
homogelegenheden…
In 1892 volgt de ontmoeting met Sander Pierron, een twintigjarige arbeider-
drukker uit Sint-Jans-Molenbeek, actief in de socialistische beweging en met
een grote interesse in kunst. Eekhoud ontfermt zich over hem, moedigt hem
aan, fungeert als zijn leermeester. Daaruit ontwikkelt zich een verhouding
die een unieke plaats inneemt in het leven van beide mannen, zoals blijkt
uit de meer dan 250 (liefdes)brieven die Pierron in 1939 aan de Antwerpse
Stadsbibliotheek schenkt, onder voorwaarde dat ze pas na het overlijden van
hemzelf en zijn echtgenote publiek mogen worden gemaakt.
Ook Eekhouds dagboeken zijn een belangrijke bron, alhoewel hele stukken
– onder andere over ‘Escal-Vigor’ – eruit zijn gescheurd en iemand achteraf

5
 geprobeerd heeft bepaalde passages te normaliseren, bvb. door ‘his’ te
vervangen door ‘her’. Hoe dan ook bevatten die geschriften nog heel
wat herinneringen aan ontmoetingen tijdens zijn vele wandeltochten en
loftuitingen aan de billen van de sexy straatjongens in ribfluwelen broeken…
In 1907 figureert Eekhouds naam in een lijst van homoseksuele schrijvers,
opgenomen in het boek ‘Das Sexualleben unserer Zeit’. Om een reactie
gevraagd, ziet hij zich verplicht te ontkennen: het proces van 1900, zijn
penibele financiële situatie, de verantwoordelijkheid die hij draagt voor zijn
echtgenote… laten hem geen andere keuze.
Een volgende zware klap volgt in 1920, met het overlijden van Cornelie. Hij
zou haar dood nooit echt te boven komen.

4 - “Dit boek zal heel wat homogenische geliefden bemoedigen

en verheffen, hen verzoenen met zichzelf, hen oproepen tot
hartstochtelijke moed, zelfrespect en heldhaftigheid.”
(Brief van Georges Eekhoud aan Sander Pierron, 28 april 1899.)

In 1902 spreekt Eekhoud in ‘La revue blanche’ de wens uit dat het lichaam en
de fysieke schoonheid opnieuw vereerd zouden worden zoals bij de Grieken
en tijdens de Renaissance. Meteen noemt hij zich een (voorwaardelijk)
voorstander van vrijheid op liefdesvlak. Puriteinen kunnen sowieso niet op zijn
begrip rekenen. En omgekeerd.
De verhalenbundels ‘Le Cycle patibulaire’ (1892) en ‘Mes communions’ (1895)
bevatten immers novellen met een duidelijk homoseksueel aspect. Op basis
hiervan zal de Procureur des Konings van Brugge in 1900 de schrijver dan
ook een ‘recidivist van onzedelijkheid’ noemen. Voor de eeuwwisseling
verzorgt Eekhoud nog een vertaling van ‘Edward II’ van Christopher Marlowe,
een tijdgenoot van Shakespeare, waarbij in vergelijking met het origineel de
amoureuze gevoelens tussen de koning en Gaveston opvallend sterker tot
uitdrukking komen. Kort daarop schrijft hij over Hiëronymus Duquesnoy,
beeldhouwer en ‘uranist’ uit de 17de eeuw. En een tiental jaar later is hij
blijkbaar de eerste die de moderne fascinatie van homo’s met de figuur van
Sint-Sebastiaan verwoordt.
In het ‘Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen’ wordt Eekhoud dan
ook omschreven als een pionier inzake de artistieke weergave van
homoseksualiteit, op die manier een weg effenend voor een poëtische
opvatting over de uranistische liefde. Op dat moment is ‘Escal-Vigor’ –
voordien gedeeltelijk gepubliceerd onder de titel ‘Le comte de la digue’ – reeds

6
 Nederlands
verschenen. Het boek is een van de eerste romans waarin een liefdesrelatie
tussen twee mannen zo openlijk en – ondanks het noodlottige einde – zo
positief wordt beschreven, waarin een gelukkig homoseksueel personage
ten tonele wordt gevoerd, gezond van lichaam en geest, en in vrede met
zijn seksualiteit. Het hoofdpersonage eist daarbij het recht op om te leven
conform zijn natuur, zijn geaardheid. Zonder schuld, zonder schaamte.
Integendeel: “Ooit verkondig ik mijn bestaansrecht ten aanzien van de hele
wereld…”

5 - “Heb a.u.b. mededogen met hem, en verdedig hem…”

(Brief van Eugène Demolder aan Edmond Picard, [1899].)

Een strijdlustige Eekhoud ziet ‘Escal-Vigor’ als een pedagogische tekst. De

reactie blijft niet uit. Eind 19de eeuw moeten schrijvers en uitgevers zich
immers nog regelmatig voor de rechtbank verantwoorden. De moedige
uitgever Henry Kistemaeckers spant de kroon: hij moet 18 maal voor het
Hof van Assisen verschijnen, en 5 maal voor een correctionele rechtbank.
In 1900 is het de beurt aan Eekhoud en (opnieuw) Camille Lemonnier. Een
jaar eerder zijn ‘Escal-Vigor’ en ‘Un homme en amour’ in beslag genomen bij
een boekhandel in de kustplaats Heist, samen met boeken van twee Franse
auteurs, die echter verder niet worden verontrust.
Eind oktober 1900 start het geruchtmakende assisenproces te Brugge.
De verdediging van Eekhoud wordt aangevoerd door de bekende (en
beruchte) advocaat Edmond Picard, ook literator, kunstmecenas en de eerste
socialistische senator. Een petitie levert de steunbetuigingen op van onder
meer Emile Zola, André Gide, Anatole France, Pierre Louÿs, Rachilde, Stuart
Merrill, Léon Blum, Emile Claus, Oscar Maus… Ook Maurice Maeterlinck en
Emile Verhaeren scharen zich aan de kant van hun collega. De Procureur des
Konings daarentegen laat onder meer de Luikse professor psychiatrie Xavier
Francotte opdraven, voor een uiteenzetting over de tegennatuurlijke passies
van de uranisten.
Na drie dagen proces en een half uur beraadslagingen door de jury volgt
uiteindelijk de vrijspraak. Eekhoud zelf zal trouwens later zijn moeilijkheden
na Wereldoorlog I zien als de revanche van sommigen voor de voor hen
ongelukkige uitslag van het proces.

7
 6 - “Eekhoud is niet meer. Kom snel.”
(Telegram van Henri Kerels aan Sander Pierron, 29 mei 1927.)

Verzwakt en ontredderd door de aanvallen die hij na 1918 moet ondergaan en

door het overlijden van zijn echtgenote beleeft Eekhoud heel moeilijke laatste
jaren. Een klein groepje bewonderaars, waaronder enkele oud-leerlingen
en een jonge René Magritte, die een portret van hem maakt, ijvert voor zijn
eerherstel. Zijn benoeming door Koning Albert I, midden 1920, tot lid van
de pas opgerichte Académie royale de langue et de littérature françaises
kan als dusdanig doorgaan. Begin 1927 volgt nog de onderscheiding van
Commandeur in de Kroonorde.
Nauwelijks vier maanden later, op 29 mei 1927, sterft Eekhoud na een
hartaanval. De daaropvolgende begrafenis wordt geleid door een neef van
zijn echtgenote en door Sander Pierron. Op 20 juni volgt, op initiatief van het
studentengenootschap La Lanterne sourde en als hommage aan de schrijver,
in het nachtasiel van het Leger des Heils in de volkse Marollenwijk van Brussel
een feestelijk avondmaal voor een 150-tal armen, studenten en kunstenaars.
Met centraal een grote foto van de overledene, zijn borstbeeld en een
spandoek met een citaat van hem: “Misschien komt eens de dag dat ik de
armen en de paria’s zal waardig zijn”.

Georges Eekhoud, circa 1872.

(Collectie Letterenhuis)

(Collectie Letterenhuis)

8
 français
1 - “Il m’a doucement mais longuement pincé la joue en
plongeant ses grands yeux de velours dans les miens”
(Souvenirs de l’Institut Breidenstein.)

Georges Eekhoud est né le 27 mai 1854, à l’ombre de la cathédrale d’Anvers.

Sa mère, Guillemina Œdenkoven, née d’un couple mixte allemand-hollandais
plutôt aisé, tient un commerce de nouveautés et de lingerie. Son père
Ferdinand est commis aux écritures.
Après leur décès, respectivement en 1860 et 1865, l’oncle Henri Œdenkoven,
industriel et bourgmestre de Borgerhout, se voit confier la tutelle de l’orphelin
de 11 ans. Celui-ci le retire du pensionnat Saint-Vincent-de-Paul à Malines –
où le jeune Georges “a tenu toujours une conduite très suspecte” – et l’envoie,
comme ses cousins auparavant, à l’Institut Breidenstein à Granges (Suisse), un
pensionnat de la bourgeoisie européenne. Eekhoud en garde un bon souvenir,
plus particulièrement de ces dix jours qu’il doit rester au lit et est soigné entre
autres par un camarade de chambrée, un Italien fort mignon.
Sa vie prend une nouvelle tournure en 1871, lorsqu’il est hébergé chez
sa grand-mère de 82 ans, à la suite de la mort de son tuteur. Après une
mésaventure à l’Ecole Royale Militaire, il se retrouve finalement dans les
milieux journalistiques et littéraires.

2 - “Voilà une cravate qui t’ira bien. Rouge, elle est de la

couleur de tes idées et de ta vision”
(Lettre de Sander Pierron à Georges Eekhoud, 6 février 1927.)

Homme de colères et de passions, Eekhoud défend toujours la liberté de l’art,

de la pensée et de l’action. Aspirant à une humanité supérieure, une société
qui réalisera la justice, le bonheur et la beauté, il se rapproche bientôt du
mouvement socialiste naissant, en particulier de son courant anarchiste. D’où
sa collaboration notamment à l’Université nouvelle à Bruxelles et au ‘Coq
rouge’, qui se dresse contre les règles et les dogmes.
Il se rebiffe contre l’exclusion et l’injustice. De ce fait, Eekhoud qui ne nie pas
ses racines flamandes, soutient les revendications du Mouvement flamand,
tout en restant attaché à la Belgique unitaire. A plusieurs reprises il exprime
son attachement à la langue flamande, y compris comme idiome littéraire.
En tant que pacifiste, il ressent durement le déclenchement de la Première
Guerre mondiale. Indigné par l’invasion allemande, sa vision humaniste est
mise à rude épreuve par l’ignominie, la lâcheté et la férocité bestiale de la race

9
 humaine. Eekhoud, qui est le petit-fils d’un Allemand et a de nombreux amis
dans ce pays, est radicalement incapable de considérer qu’un Allemand est son
ennemi du seul fait qu’il est allemand. En 1920 déjà il publie ‘Des Hommes’,
un hommage à quelques soldats allemands, exécutés par leurs compatriotes,
parce qu’ils avaient refusé de tirer sur les Belges.
Sa vision récalcitrante et son engagement courageux dérangent, tant le camp
de gauche que celui de droite. L’insoumis et troublion incorrigible payera
cher, et de façon répétée, son indépendance d’esprit. Des soucis financiers
le poussent à écrire des romans populaires sous pseudonyme. Quelques
admirateurs sont même obligés de lui offrir anonymement chaque mois une
petite somme d’argent. La situation se dégrade dans l’après-guerre quand on
lui tient rigueur d’avoir accordé une interview à un quotidien qui avait accepté
de se plier à la censure allemande. Cette ‘patriotarderie’ conduira notamment
à son licenciement de l’Ecole normale.

3 - “Si un jour je me mettais à écrire mes mémoires, ce n’est pas

de moi que je parlerais, mais de toi.”
(Lettre de Sander Pierron à Georges Eekhoud, 25 janvier 1921.)

Après la mort de sa grand-mère en 1879, sa cuisinière Cornélie Van Camp

prend sous sa garde le jeune Georges. Quand ils se marient en 1887,
ils habitent depuis quelques années déjà à Schaerbeek, un faubourg de
Bruxelles, une ville qu’Eugène Wilhelm décrit au tournant du siècle comme
“probablement la ville européenne où les établissements homosexuels sont les
plus nombreux”.
C’est en 1892 que se situe la rencontre avec Sander Pierron, un ouvrier
lithographe de Molenbeek-Saint-Jean, militant socialiste mais attiré par l’art.
Eekhoud veille sur lui, l’encourage et exerce un rôle de mentor. Cette relation
a occupé une place unique dans la vie de l’un et l’autre des deux hommes,
comme il ressort de plusieurs centaines de lettres (d’amour). Pierron en fait
don en 1939 à la bibliothèque de la ville d’Anvers, à condition qu’elles ne
soient communiquées au public qu’après son décès et celui de sa femme.
Le journal d’Eekhoud est une source tout aussi importante, même si des
parties entières – notamment à propos de ‘Escal-Vigor’ – en ont été déchirées
et que quelqu’un a opéré une maladroite tentative de normalisation, de la
censure post mortem, par exemple en remplaçant ‘his’ par ‘her’. Quoi qu’il
en soit, ces écrits contiennent encore des tas de souvenirs des rencontres
faites au cours de ses nombreuses promenades et des envolées lyriques sur les

10
 français
fesses des beaux voyous en culotte de velours...
En 1907 son nom figure dans une liste d’écrivains homosexuels, reproduite
dans l’ouvrage ‘Das Sexualleben unserer Zeit’. Pressenti de réagir, Eekhoud
se voit contraint de nier: le procès de 1900, sa précarité financière, sa
responsabilité vis-à-vis de sa femme… ne lui laissent pas d’autre choix.
Un coup qui l’ébranle davantage sera la mort de sa femme Cornélie en 1920.
Jamais il ne sortira de son deuil.

4 - “Ce livre consolera et exaltera bien des amoureux

homogéniques et les réconciliera avec eux-mêmes, les
rappellera au courage, à la dignité et à l’héroïsme passionnels.”
(Lettre de Georges Eekhoud à Sander Pierron, 28 avril 1899.)

En 1902 Eekhoud écrit dans ‘La revue blanche’ qu’il souhaite qu’on rende
à la chair, à la beauté physique, le culte que lui rendaient les Grecs et les
Renaissants. Du coup il se présente comme un partisan (conditionnel) de
l’amour libre. Les puritains ne trouvent pas grâce à ses yeux. Et vice versa...
Les recueils de récits ‘Le Cycle patibulaire’ (1892) et ‘Mes communions’ (1895)
contiennent des nouvelles dont la coloration homosexuelle ne peut échapper
à un homme averti. De ce fait le Procureur du Roi à Bruges le qualifie en 1900
comme “un récidiviste de l’obscénité”. Encore avant le tournant du siècle
Eekhoud donne une traduction de ‘Edouard II’ de Christopher Marlowe, un
contemporain de Shakespeare, où il est piquant de remarquer qu’il a tendance
à amplifier l’émotion amoureuse des protagonistes. Peu de temps après
il s’étend sur Jérôme Duquesnoy, sculpteur et ‘uraniste’ du 17ème siècle. Et
une dizaine d’années plus tard il est apparemment le premier à énoncer la
fascination que la figure de Saint Sébastien exerce sur l’homosexuel moderne.
Dès lors Eekhoud est décrit dans le ‘Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen’
comme un pionnier de la représentation artistique de l’homosexualité, frayant
la voie d’une conception poétique de l’amour uraniste. A ce moment-là ‘Escal-
Vigor’ – publié précédemment sous le titre ‘Le comte de la digue’ – est déjà
paru. C’est un des premiers romans à mettre en scène aussi ouvertement et
de manière positive – malgré la fin tragique – une relation amoureuse entre
deux hommes. Il montre un personnage d’homosexuel heureux, sain de corps
et d’esprit, ayant librement choisi sa sexualité et revendiquant le droit de
vivre conformément aux exigences de sa nature. Sans délit ni honte. Bien au
contraire: “Un moment viendra où je proclamerai ma raison d’être à la face de
l’univers entier...”

11
 5 - “Ayez pitié de lui, je vous en supplie, défendez-le...”
(Lettre d’Eugène Demolder à Edmond Picard, [1899].)

Un Eekhoud combattif voit ‘Escal-Vigor’ comme un texte pédagogique.

La réaction ne se fait pas attendre. A la fin du 19ème siècle écrivains et
éditeurs sont encore fréquemment convoqués au tribunal. L’éditeur Henry
Kistemaeckers, un des plus courageux, remporte la palme: il doit comparaître
18 fois devant la Cour d’Assises et 5 fois devant le tribunal correctionnel. En
1900 c’est au tour d’Eekhoud et (à nouveau) de Camille Lemonnier. Un an plus
tôt ‘Escal-Vigor’ est saisi chez un libraire de Heyst-sur-mer, en même temps
que ‘Un homme en amour’ (et des livres de deux romanciers français qui ne
furent pas inquiétés).
Le procès d’assises à Bruges commence fin octobre 1900. La défense
d’Eekhoud est assurée par Edmond Picard, avocat fameux, homme de
lettres, mécène et premier sénateur socialiste. Une pétition rassemble le
soutien entre autres d’Emile Zola, André Gide, Anatole France, Pierre Louÿs,
Rachilde, Stuart Merrill, Léon Blum, Emile Claus, Oscar Maus… De même
Maurice Maeterlinck et Emile Verhaeren prennent parti pour leur collègue. Le
Procureur du Roi de son côté fait appel au professeur liégeois de psychiatrie
Xavier Francotte, pour donner une conférence sur les passions contre nature
des ‘uranistes’.
Après trois jours de procès et une demi-heure de délibération par le jury est
prononcé l’acquittement. Le rapprochement fait par Eekhoud entre le procès
et les ennuis qu’il connaît en 1918 est dû à ce qu’il considère comme revanche
de ceux qui ont mal pris le résultat du procès.

6 - “Eekhoud n’est plus. Venez.”

(Télégramme d’Henri Kerels à Sander Pierron, 29 mai 1927.)

Désemparé par les attaques qu’il subit après 1918, usé par le chagrin et par
la mort de sa femme, Eekhoud vit des années éprouvantes. Un petit groupe
d’admirateurs, dont quelques anciens élèves et le jeune René Magritte qui fait
son portrait, œuvrent pour sa réhabilitation. Sa nomination par le Roi Albert
I, en 1920, comme membre de l’Académie royale de langue et de littérature
françaises est un pas dans ce sens. S’y ajoutera en 1927 la distinction de
Commandeur dans l’ordre de la Couronne.
A peine quatre mois plus tard, le 29 mai 1927, un Eekhoud aigri succombe
à une attaque cardiaque. Le deuil est conduit par le neveu de son épouse

12
 français
et par Sander Pierron. Le 20 juin suivant le cercle d’étudiants La Lanterne
sourde organise en hommage à l’écrivain un repas pour quelque 150 pauvres,
étudiants et artistes à l’Asile de nuit de l’Armée du Salut, dans le quartier
populaire des Marolles. Au centre une grande photo du défunt, son buste et
une banderole avec une citation à lui: “Un jour peut-être serai-je digne des
pauvres et des parias”.

Getekend portret van Georges Eekhoud. (Collectie

Letterenhuis)

Met echtgenote Cornelie Van Camp.

(Collectie Letterenhuis)

13
 1 - “For a long time he gently pinched my cheek, while his big,
velvety eyes were looking into mine.”
(Georges Eekhoud’s memories of the Breidenstein Institute.)

Georges Eekhoud was born on 27 May 1854 in the vicinity of the Antwerp
Cathedral. His mother Guillemina Œdenkoven is a vendor whose parents are
German and Dutch and belonging to the better classes. His father Ferdinand is
an ordinary clerk.
After both his parents died, in 1860 and 1865 respectively, uncle Henri
Œdenkoven, an industrial and the liberal mayor of Borgerhout, becomes the
guardian of the 11-year-old orphan. He removes the young Georges from
the boarding school Sint-Vincentius a Paulo in Mechelen, where he is linked
to ‘suspicious behaviour’, and sends him, as his nephews before him, to the
Breidenstein Institute in Granges (Switzerland), a boarding school for European
upper-class children. Eekhoud has fond memories of his time there and not at
least of the ten days when he had to stay in bed and was taken care of by his
good-looking Italian roommate…
His life changes course again in 1871 when his guardian dies and he moves
in with his 82-year-old grandmother. After an unsuccessful time in the Royal
Military School the world of journalism and literature becomes his.

2 - “Here is a tie that suits you. Red, as the colour of your beliefs
and your vision.”
(Letter from Sander Pierron to Georges Eekhoud, 6 February 1927.)

Eekhoud, a man of impulses and passions, always defends artistic freedom

as well as freedom of thought and action. He dreams of a superior manhood
and of a new and fair society characterized by happiness and beauty. As a
result he quickly connects to the young socialist movement and especially to
its anarchist side. This also explains why he cooperates with e.g. the Université
nouvelle in Brussels and with ‘Le Coq rouge’ a magazine opposing dogmas and
rules.
Exclusion and injustice arouse his outrage. Eekhoud, not renouncing his
Flemish origins, therefore supports the Flemish Movement’s demands while
at the same time remaining attached to the unitarian Belgium. He repeatedly
expresses his devotion to vernacular even to be used in literature.
Being a pacifist World War I means a serious blow for him. He is outraged by
the German invasion which is followed by cowardness and cruelty, betrayal

14
 English
and egoism which he all notices during the occupation. It severely influences
his view on mankind. Eekhoud is the grandson of a German and has a lot
of friends in the country. He is not able to consider a German as his enemy
by default. In 1920 he publishes ‘Des Hommes’, a tribute to several German
soldiers put to death by their own compatriots because they refused to act as
executioners.
Eekhoud’s stubborn vision and brave commitments cause discomfort both
on the left side and the right side. As a consequence the rebel and eternal
nuisance several times pays a heavy price for his independent mind. Financial
problems force him to write some popular novels under a pseudonym. Friends
even see it as their duty to occasionally give him some money. The situation
still worsens after World War I when he is blamed for having given an interview
in 1917 to a newspaper published under German censorship. This ‘patriotic
idiocy’ leads among other things to his dismissal from the Teachers’ College.

3 - “If I ever write my memoirs, I’ll speak about you

instead of me.”
(Letter from Sander Pierron to Georges Eekhoud, 25 January 1921.)

After his grandmother dies in 1879 her cook Cornelie Van Camp takes custody
over Eekhoud who is seven years younger. When they get married in 1887
they have been living in Schaarbeek, close to Brussels, for several years.
Around the turn of the century Eugène Wilhelm describes the Belgian capital
as the European city with probably the highest number of gay venues…
In 1892 Eekhoud meets Sander Pierron, a 20-year-old labourer/printer from
Sint-Jans-Molenbeek. Pierron is active in the socialist movement and has a
keen interest in art. Eekhoud takes care of him, encourages him and acts as
his mentor. A relationship develops, taking a unique place in both their lives.
This is revealed in several hundreds of (love) letters that Pierron donates to
the Antwerp city library in 1939 on the condition that they will only be made
public when he and his wife are dead.
Also Eekhoud’s diaries are an important source of information on their
relationship despite whole episodes, as on ‘Escal-Vigor’ for example, having
been torn out. Moreover someone has also tried to normalize certain
episodes by e.g. replacing ‘his’ by ‘her’. Nevertheless the texts still contain a
lot of memories both of encounters during his numerous walks and of sexy
street boys’ bottoms in corduroy trousers…
In 1907 Eekhoud’s name appears on a list of homosexual writers included in

15
 the book ‘Das Sexualleben unserer Zeit’. When asked for a reaction he cannot
but deny: the trial in 1900, his awkward financial situation, the responsibility
he has over his wife… They do not leave him another choice.
The next serious blow happens in 1920 when his wife Cornelie dies. He would
never really recover from it.

4 - “This book will comfort and lift up many homogenic lovers,

reconcile them with themselves, and incite them to passionate
valour, dignity and heroism.”
(Letter from Georges Eekhoud to Sander Pierron, 28 April 1899.)

In 1902 Eekhoud expresses the wish in ‘La revue blanche’ that body and
physical beauty are worshipped again as during Greek Times and the
Renaissance. He immediately identifies himself as a (conditional) supporter of
freedom in love. Puritans can anyhow not count on his understanding. And
the other way around…
For his story books ‘Le Cycle patibulaire’ (1892) and ‘Mes communions’ (1895)
include short stories with a clear homosexual aspect. This is the basis in 1900
for the Public Prosecutor in Bruges to call the writer a recidivist of immorality.
Before the turn of the century Eekhoud still translates Christopher Marlowe’s
‘Edward II’. Marlowe is a contempory of Shakespeare. In comparison to
the original Eekhoud notably draws attention much more to the amorous
feelings between the king and Gaveston. Shortly after that, he writes about
Hiëronymus Duquesnoy, a 17th century sculpter and ‘uranian’. About ten years
later he seems to be the first to voice the modern fascination by gays for Saint
Sebastian.
In the ‘Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen’ Eekhoud is as a consequence
described as a pioneer towards artistic representation of homosexuality and
thereby making way for a poetic view on the uranian love. At that moment
‘Escal-Vigor’, earlier (partially) entitled ‘Le comte de la digue’, is already
published. The book is one of the first novels in which a love relationship
between two men is described so openly and – despite the dramatic ending
– so positively. It is also one of the first times a happy homosexual character
is pictured who is sound in body and mind and who has peace with his
sexuality. The main character claims the right to live according to his nature,
his inclination. Without guilt, without shame. On the contrary: “One day I will
announce my right to live to the whole world…”

16
 English
5 - “Please have mercy on him and defend him…”
(Letter from Eugène Demolder to Edmond Picard, [1899].)

A militant Eekhoud looks upon ‘Escal-Vigor’ as an educational text which stirs

the emotions. At the end of the 19th century writers and publishers must
still regularly justify themselves in court. Henry Kistemaeckers is a brave
publisher whose actions take the cake: he appears in court 23 times. In 1900 it
is Eekhoud’s turn and (again) Camille Lemonnier’s. ‘Escal-Vigor’ and ‘Un home
en amour’ have been seized in a bookshop in Heist, a seaside resort, the year
before, along with books by two French authors. No further action is taken
against the two Frenchmen however.
End of October 1900 the trial in the Bruges Crown Court starts. Eekhoud is
defended by the well-known (and notorious) lawyer Edmond Picard who is
also a man of letters, an art Maecenas and the first socialist senator. A petition
results in support from Emile Zola, André Gide, Anatole France, Pierre Louÿs,
Rachilde, Stuart Merrill, Léon Blum, Emile Claus, Oscar Maus and others. Also
Maurice Maeterlinck and Emile Verhaeren choose their colleague’s side. The
Public Prosecutor on the other hand invites amongst others Xavier Francotte, a
psychiatry professor in Liège, to give a presentation on the uranian’s unnatural
passions.
The accused writer is acquitted after a three day trial and the jury’s
deliberations lasting half an hour. Eekhoud himself relates his difficulties after
World War I to revenge by some of those for whom the trial did not have the
outcome hoped for.

6 - “Eekhoud has passed away. Come quickly.”

(Telegram from Henri Kerels to Sander Pierron, 29 May 1927.)

Weakened and broken by both the attacks he has to endure after 1918 and
by his wife’s death, the last years of Eekhoud’s life are not easy. A small group
of admirers devote themselves to achieve his rehabilitation. It includes ex-
students and the young René Magritte who paints his portrait. When King
Albert I appoints him as a member of the newly founded Académie royale de
lange et de literature françaises in 1920, the rehabilitation seems achieved.
In the beginning of 1927 he is also awarded Commander in the Order of the
Crown.
Only four months later, on 29 May 1927, the bitter Eekhoud dies from a heart-
attack. His funeral is lead by his wife’s nephew and Sander Pierron. And on 20

17
 June the student association La Lanterne sourde organizes a festive dinner that
is attended by 150 poor people, students and artists. It is a tribute to the writer
and takes place in the Salvation Army’s night asylum in the colourful Marolles
neighbourhood in Brussels. Centrally there is a large picture of the deceased, his
bust and a banner quoting the writer: “Maybe once the day will come that I am
worthy of the poor and the outcasts”.

Sander Pierron. (Foto Victor Hennebert. Collectie Letterenhuis)

Met James Ensor in Oostende, circa 1924.

(Collectie Letterenhuis)

18
bibliografie / bibliographie / bibliography
Delvigne (Rob) en Ross (Leo).
‘Ik ben toch zoo innig blij dat u mijn vriend bent’: de brieven van Jacob Israël de
Haan aan Georges Eekhoud.
In: De Revisor (1982) 3, pp.61-71.

Detemmerman (Jacques).
Le procès d’Escal-Vigor.
In: Revue de l’Université de Bruxelles (1984) 4-5, pp.141-169.

Eekhoud (Georges).
Escal-Vigor. Paris, Séguier, 1996, 319 p.
(met een inleiding door Mirande Lucien)

Hafkamp (Hans) en van Lieshout (Maurice) (red.).

Pijlen van naamloze liefde – pioniers van de homo-emancipatie.
Amsterdam, SUA, 1988, 208 p.

Lucien (Mirande).
Eekhoud le rauque.
Villeneuve d’Ascq, Presses Universitaires du Septentrion, 1999, 317 p.

Lucien (Mirande) (red).

Mon bien aimé petit Sander. Lettres de Georges Eekhoud à Sander Pierron (1892-
1927).
Lille, Cahiers GKC, 1993, 305 p.

Lucien (Mirande) en Cardon (Patrick) (red.).

Georges Eekhoud, un illustre uraniste.
Montpellier, GayKitschCamp, 2012, 112p.

En de archieven en bibliotheek van Georges Eekhoud, bewaard in Antwerpen

(Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en Letterenhuis) en Brussel (Archives et
Musée de la Littérature).

19
 voorradig / disponible / available
GayKitschCamp (Cahiers QuestionDe- Presses Universitaires du Septentrion
Genre/GKC) http://www.septentrion.com/
http://catalogue.gaykitschcamp.com/
Lucien (Mirande). Eekhoud le
Lucien (Mirande) et Cardon rauque. (1999)
(Patrick) (réd.). Georges ISBN 978-2-859395-72-8
Eekhoud, un illustre uraniste.
(2012)
ISBN 978-2-908050-79-0
Séguier Editions
Lucien (Mirande) (réd). Mon http://www.editions-seguier.fr/
bien aimé petit Sander.
Lettres de Georges Eekhoud à Eekhoud (Georges). Escal-
Sander Pierron (1892-1927). Vigor. Présentation Mirande
(1993) ISBN 2-908050-24-2 Lucien. ISBN 2-840049-076-5

‘Escal-Vigor’. Scénario de
Hugo Claus d’après le roman
de Georges Eekhoud. Jacques Flament Editions
Préface et traduction Miran- www.jacquesflament-editions.com
de Lucien.
ISBN 2-908050-57-9 Eekhoud (Georges). Escal-
Vigor. Postface de Mirande
Marlowe (Christopher). Lucien.
Edouard II. Traduction et
présentation de Georges
Eekhoud. Préface de Mirande
Lucien, postface de Charles
Adam. ISBN 2-908050-28-5

20
 In 1902 en 1922(?). (Foto’s Victor Resseler(?) en Benjamin Couprie.
Collectie Letterenhuis)

Handschrift van ‘Le comte de la digue’ Cover van het speciaal nummer over Georges
(Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience) Eekhoud van ‘La société nouvelle’, december
1919. (Collectie Letterenhuis)

21