A DAN Z'YE CEMAL SÜR E Y A O Q O

H AZIRLAYAN

N ursel Duruel

K İTA P T A SA RIM I

Yetkin B aşarır

D Ü ZELTİ

Fahri G üllüoğlu

KİTA P -LIK D ER G İSİN İN H ED İYESİD İR

© Yapi K re d İ K ü lt ü r

S a n a t Y a y i n c i l i k T İ c a r e t v e S a n a y İ A. Ş.

İstiklal C addesi N o. 285 Beyoğlu 3 4 4 3 3 İstanbul

T elefo n : (o 2 12 ) 2 5 2 4 7 00 (pbx) F aks: (o 2 12 ) 29 3 07

http://w w w .yapikrediyayinlari.com

http://w w w .shop.superonIine.com /yky

h ttp://w w w .telew eb.com .tr

e-posta: ykkultuniDykykultur.com .tr

B A SK I v e C İLT

Prom at
Sunuş

Türk ed eb iyatı kılavuz k itap lar a ç ısın d a n o ld u k ç a yo k su l

sayılır. P e k ç o k y a z a r v e ş a ir im i z için b ö y l e s i k i t a p la r ı n e k s i k ­

liği h e p h i s s e d i l m i ş a n c a k b u i ş e e m e k v e z a m a n a y ı r a c a k , g ö ­

nül v e r e c e k in san sayısı y o k d e n e c e k k a d a r az o lm u ş t u r.

kitap-lık d e r g i s i o l a r a k o k u r l a r ı m ı z a y e n i d ö n e m d e k i t a p

hediye etm e y e karar verdiğim izd e, söz kon usu b o şlu ğ u tam

o la r a k d o l d u r m a s a bile, bu b o ş l u ğ a işaret e d e n k ita p la r h a ­

zırlatm ayı d ü ş ü n d ü k ve T ürk e d e b iy a tın ın ö n d e g e le n isim leri

ü z e r i n e b ir dizi k i t a p ı s m a r l a d ı k .

2003 yılı içinde kitap-lık dergisiyle birlikte on adet

“ A ’ d a n Z ’y e ” k i t a b ı h e d i y e e d e c e ğ i z . B i r t ü r o k u m a k ı l a v u z u

n i t e l i ğ i n d e k i “ A ’ d a n Z ’y e ” k i t a p l a r ı , y a z a r l a r ı n y a p ı t ı v e y a ş a ­

m ı / kişiliği v e s a n a t ı a r a s ı n d a k i ilişkiyi o r t a y a k o y a n , d e y i m

y e rin d ey se o yazarın koordinatlarını veren m a d d e le rd e n o lu ­

şuyor. Kitapları, u laşab ild iğim iz ö lç ü d e g ö rsel m a lz e m e y le d e

z e n g in le ş tir m e y e çalıştık.

“ A ’ d a n Z ’y e ” d i z i m i z i n ilk i s m i C e m a l S ü r e y a . . . B u k i t a ­

bı, 9 O c a k 1 9 9 0 y ı l ı n d a y i t ir d iğ i m iz ş a irin ö l ü m ü n ü n 1 3 . y ı l d ö ­

n ü m ü n d e , bir s a y g ı ifad esi o la r a k s u n u y o r u z .

kitap-lık
A d res

Şu eski adresini bir değiştir artık

On yıldır bilgeliğini tüketti.
H a y a t ı b o y u n c a a d e t a b i r t a k ı n t ı , b ir s o r u n o l d u a d r e s C e m a l
S ü r e y a iç in . H e m d ü z a n l a m ı y l a , h e m i ç e r d i ğ i y a n a n l a m l a r l a . O t u r ­
d u ğ u evle rin b azıları ayn ı z a m a n d a a d r e s iy d i; a d r e s le r in in ç o ğ u ev
d e ğ i l . S ü r g ü n l ü k , y a t ı lı o k u l l a r , m e s l e ğ i d o l a y ı s ı y l a s ü r d ü r d ü ğ ü g ö ­
ç e b e h a y a t , d e ğ i ş e n e ş l e r , e v l i l i k l e r v e h a y a t ı n p r a t i k y a n ı y l a ilgili
a c e m iliğ i s ü rek li b ir d ü z e n k u r m a s ın a o l a n a k v e r m e d i. S o n şiir ki­
t a b ı Güz Biticji’ n d e d e ğ i ş t i r d i ğ i e v l e r i n b i l a n ç o s u n u ç ı k a r ı r :
Hiç bir semtte berberin olmadı,
1954.-1980 yılları arasında,
26 yılda 28 ev değiştirdin;
Leke kuşağı nasıl tanımaz seni!
B u rad ak i h e s a p M ü lk iye’d en m ezu n o lu şu n d a n e m e k liy e a y ­
r ı l ı ş ı n a k a d a r g e ç e n s ü r e y i k a p s ı y o r . Altı y a ş m a k a d a r E r z i n c a n ’ d a ,
d a h a s o n r a B ile c ik ’te a ile s iy le b irlik te o t u r d u ğ u e v le r d e h e s a b a ka-
t ı l ı r v e b u n a e m e k l i l i ğ i n i n ilk y ı l l a r ı n d a d e ğ i ş t i r d i ğ i e v l e r d e e k l e n i r ­
s e sayı kırka y a k la şır. A d re s s ö z c ü ğ ü kim i kez s e v g iliy e d o ğ r u d a n
h ita p , kim i kez s it e m , kim i k ez d e ö z le m v e tu tk u if a d e s id ir o n d a .
1 9 5 4 ’t e ilk g ö r e v i n i i s t e m e k ü z e r e M a l i y e B a k a n l ı ğ ı ’ n a b a ş v u r d u ­
ğ u n d a işle m le ri y a p a n m e m u r la a r a la r ın d a ilgin ç b ir k o n u ş m a g e ­
ç e r . B i r yıl ö n c e n i k a h l a n d ı ğ ı , a m a h e n ü z e v l e n m e d i ğ i e ş i S e n i h a ,
S ö ğ ü t ’ t e o t u r d u ğ u için E s k i ş e h i r ’ i t e r c i h e t t i ğ i n i b i l d i r m i ş t i r . M e ­
m u r , E s k i ş e h i r a d r e s i n i i s t e y i n c e , “ y o k , ” d i y e c e v a p v e r ir . “ O h a l d e
n iye E s k iş e h ir ’ i is tiy o r s u n u z ? ” C e v a b ı d u r u m u n u n ö z e tid ir: “ B ir a d ­
resim o lsu n d iy e .”
Z o r u n lu lu ğ u n ya n ı sıra b elk i biraz d a h ın zırlık tan çe şitli d ö ­
n e m le r in d e a d r e s o la r a k PTT’ d e n k ira la d ığ ı p o s t a ku tuların ı k u lla n ­
d ı. B a z ı l a r ı n ı d a e b e d i a d r e s i ila n e t t i . D e r g i v e g a z e t e y a z ı h a n e l e r i ,
e d e b iy a t ç ıla r ın d e v a m e ttiğ i lo k a lle r , m e y h a n e le r , y e r in e g ö r e asıl,
y e rin e g ö r e e k a d re s i o ld u .
A d r e s s o r u n u kılıktan k ılığ a b ü r ü n e r e k , a n la m d e ğ i ş t i r e r e k
ö ld ü ğ ü g ü n e k a d a r p eşin i b ır a k m a d ı. Ö lü m ü n d e n s o n r a ad ı C e m a l
S ü r e y a S o k a ğ ı o l a r a k d e ğ i ş t i r i l e n C i h a n s e r a s k e r i S o k a k ’ t a k i s o n evi
e n u z u n o t u r d u ğ u , e n r a h a t e t t i ğ i e v l e r d e n b ir iy d i ; a m a s o n g ü n l e ­
rin d e a d r e s in i g izlice d e ğ iş t ir m e t e la ş ın a d ü ş m ü ş t ü . H em d e en
d ü ş k ü n o l d u ğ u i n s a n d a n , o ğ l u M e m o ’ d a n k a ç m a k iç in . Ş i ir s ö z k o ­
n u s u o l d u ğ u n d a i s e Ö z d e m i r İ n c e ’ n in d e y i ş i y l e h iç y a n l ı ş a d r e s
gö sterm ed i.

Ankara

İlk k e z 1 9 5 0 ’ d e ü n i v e r s i t e y e k a y ı t y a p t ı r m a k için a d ı m a t t ı ­
ğ ı n d a A n k a r a h e n ü z 3 0 0 b in n ü f u s l u b i r k e n t t i . B i r i l k l e r k e n t i o n u n
iç in : İlk ş ii r , ilk y a z ı l a r , ilk e d e b i y a t ç e v r e s i , ilk Papirüs...
A yn ı z a m a n d a b i r a r a k e n t , b ir g e ç i ş y e r i . 1 9 5 4 ’ t e M ü l k i y e ’yi
b i t i r d i k t e n s o n r a E s k i ş e h i r V e r g i D a i r e s i ’ n e a t a n d ı v e a y r ıld ı A n k a ­
ra ’d a n ; a m a d a im a geri d ö n m e k ü z e re ... M e m u riy e t h ayatı b o y u n ­
c a çeşitli a ra lık la rla A n k a r a ’ d a g ö r e v y a p tı.
Aynı zamanda bir ana-kentti Ankara, üvey de olsa:
Ankara Ankara.
Ey iyi kalpli üvey ana!
İstanbul’a ilişkin dizelerinde genellikle lirik öğeler ağır bas­
tı, Ankara’ya ilişkin olanlarda ise humor.
Ankara Ankara
Bir kent değil burası, bir acenta dizisi,
Bir işhaııı, bir umumi mümesillik belki,
Büyük mağazalar, bahçeliğe özenen süpermarketler
Tutulmamak üzere verilmiş bir söz gibi.
Sahi kaçıncı sanat oluyordu şu mimari?
Birer önyargı gibi uzuyor çağdaş caminin minareleri.
Opera: içine dikiş gereçleri doldurulmuş ağırlıksız bir ke­
man kutusu,
Osmanlı Bankası davul-,
Ve Emlak Kredi’yle başlayan camdan metalden bir melodika
ordusu:
Dol(An)kara bakır dol!
 Büyük Millet Meclisi’ni hiç gözden kaçırmamakta
O nereye giderse peşini bırakmayan Ankara Oteli:
İş Bankası kendine özgü bir humour’la süzüyor
Şimdi biraz daha aşağıda kalmış Anıt-Kabir’i.
işe bak, dün humour sözcüğü için Fransevi’y i açtıydım,
“Şetaret” diyordu yanlış okumadımsa Şemsettin Sami:
Ey şetaret bankası, artık gelmiş sayılırsın Çankaya’y a!
Ben öyle her şeye dikkat eden bir adam değilim,
Ama biliyorum, D ÇM için Marmara Oteli’ne gideceğim
Yakamda gizlilik rozeti, eh çobanıllık da caba;
Vergi iadesi için de Stad Oteli var,
Paraşüt Kulesini yukardan görmüş olursun ayrıca.
Sağaltıcı bir yanı da vardı Ankara’nın:
— Şair arkadaş,
Bir derdin mi var,
Bir şeyler çıkarmak nıı istiyorsun derdinden
Ankara’ya gelmelisin.
İş oralı olmaya, sürekli bir hayat kurmaya gelince gözden çı­
kardığı yer oldu Ankara. Emekliye ayrılınca İstanbul’a yerleşti.

Ann e

Annem çok küçükken öldü

Beni öp, sonra doğur beni
Cemal Süreya’nın annesi Gülbeyaz, Erzincan’ın Karatuş kö­
yünden, kara kaşlı, kara gözlü bir Zaza kızı. Öylesine beyaz tenli ki,
nüfusta Güllü olarak kayıtlı olduğu halde yakın çevresindeki adı,
Beyaz. Annesini çok küçükken kaybetmiş, babası Çanakkale’de şe­
hit düşmüş; onu ve erkek kardeşini amcası büyütmüş.
Cemal Süreya kendi deyişiyle bir aşk çocuğu. Erzincan’da
nakliyecilik yapan babası Hüseyin Seber (Süslü Hüseyin), Kara-
tuş’tan gelip geçerken karşılaşıp âşık olduğu Gülbeyaz’ı, ağabeyi
Memo’nun yardımıyla kaçırmış; öylece evlenmişler. İlk çocuk,
i 9 3 1 ’d e d o ğ a n C e m a le ttin . O n d a n s o n r a P e rih a n , A yten ve K e m a l
d o ğ m u ş l a r . K e m a l b i r y a ş ı n d a y k e n ö lm ü ş . G ü l b e y a z d a h e n ü z yirm i
ü ç y a ş ın d a y k e n B ile c ik ’ e s ü r g ü n e d ilişle rin in altın cı a y ın d a d ü ş ü k
y a p m ış ve k a n a m a d a n k a y b e tm iş h ayatım .
Küçük kalbimdeki kuş ölmüştü.
C e m a l S ü re y a , s a n a t d u y a rlığ ın ı a n n e s i n d e n ve iç in d e y e t iş ­
t i ğ i A le v i k ü l t ü r ü n d e n a l d ı ğ ı m s ı k ç a y i n e l e m i ş , y a z m ı ş t ı r . A n n e s i y l e
il gili a n ı l a r ı ç o k a z , a m a e t k i l e r i ç o k d e r i n . “ H a y a t ı m ı s a r s a n , ş ii r i­
m i k u ra n o n a n d a n b iri” d e d i ğ i şu s a h n e y i , k e n d i s in d e şiir d u y g u ­
s u n u n ilk u y a n ı ş ı o l a r a k a n ı m s a r : O e ş i k t e o t u r u y o r , a n n e s i e l i n d e
b ir ç a y b a r d a ğ ı sü t, ö n ü n d e ç ö m e lm i ş iç irm ey e ç a lışıy o r. Z ayıf, h a s ­
talık lı, sık sık h a v a le g e ç ir e n b ir ç o c u k . Ü stelik in atçı, iç m iy o r sü tü .
G ü l b e y a z , s o n ç a r e o l a r a k Kerem H eA slı’ yı e z b e r d e n o k u m a y a b a ş l ı ­
y o r , m a n z u m m e n s u r b ü t ü n ö y k ü . . . "Ateş Kerem, tutu ş Kerem, y a n Ke­
rem...” C e m a l e t t i n s o n u n a k a d a r d i n l i y o r ; y i n e i ç m e y i n c e d a y a k y i ­
yor an n esin d en .
B ir çocuktun sen
B ir çocuktun sen, bir bardak duruyordu eşikte;
Dolu bir bardak duruyordu eşikte.
O zamanlar daha sen neydin ki, annen Alucra’nın gizli su
kürelerinden geçirdi seni; at arabalarıyla ve büyük bir kalabalıkla
gidilen baş döndürücü mavi su kürelerinden. Neden sonra aldın o
bardağı; o yüzyıl beklemiş sütü; çırpınarak tülbentten süzülmeye
çalışan o koyu, o beyaz, o rahatsız sübyeyi içtin elinden; onun sü­
reğen elinden.
A n n e s i n i n ö l ü m ü n d e n a ltı yıl s o n r a iki d e ü v e y a n n e s i o l u r . İl­
ki, E s m a a d ı n d a t e m i z l i k h a s t a s ı , s o n d e r e c e h u y s u z b i r k a d ı n . C e ­
m a l S ü r e y a o n d a n k a ç m a k iç in g i z l i c e p a r a s ı z y a t ı lı s ı n a v ı n a g i r e r .
İlk g e c e ö b ü r ç o c u k l a r a ğ l a r k e n o s e v i n ç t e n u y u y a m a z . E s m a ’ d a n ,
o n d a d a k a r d e ş l e r i n d e d e a c ı iz l e r k a lı r .
Saçından tutup kızkardeşimi
Kuyuya sarkıtan kadın
İk in ci ü v e y a n n e R e f i k a H a n ı m i s e E s m a ’ nın a ç t ı ğ ı y a r a l a r ı
s a r m a y a ç a lış a n , ş e fk a t d o lu b ir in sa n .
Ba b a

Sen ki gözlerinle görmüştün S j ’de

Babanın parçalanmış beynini
Kağıt bir paketle koydular mezara
Istesen belki elleyebilirdin de
Ama ağlamak haramdı sana
O günler istesen de istemesen de
Boğazında buruldu kaldı Türkçe
Mevsimlerin tülüne sarılı halde
Yıllarca dinlendirdin acını
Utandın ondan korktun bir bakıma
Sakladın geleninden gideninden
B a b a s ı H ü s e y in S e b e r , 1 9 0 5 E rzin c an d o ğ u m l u . O g ü n ü n k o ­
ş u l l a r ı n a g ö r e v a r lı k lı s a y ı l a b i l e c e k b ir a i l e n i n d ö r t ç o c u ğ u n d a n
ü ç ü n c ü s ü . A n n e sin in adı H atice, b a b a s ın ın k i K a m e r. K a rd e şle ri:
Fatm a, M em o, H aşan .
H ü seyin S e b e r b ab asın ın ö lü m ü n d e n sonra ağabeyi M e-
m o ’y l a b i r l i k t e n a k l i y e c i l i k l e u ğ r a ş t ı . İ s t a n b u l ’ a g i d e g e l e k e n t g ö r ­
g ü s ü k a z a n d ı ğ ı , g i y i m i n e d i k k a t e t t i ğ i için E r z i n c a n ’ d a S ü s l ü H ü s e ­
yin l a k a b ı y l a a n ı l ı y o r d u . 1 9 3 8 ’ d e s ü r g ü n e d i l d i k l e r i B i l e c i k ’t e N a -
fıa ’ d a k a m y o n şo fö r lü ğ ü y a p tı. 1 9 5 7 ’ d e trafik k a z a s ın d a ö ld ü , B ile ­
c i k ’ t e ş o s e ( t o p r a k y o l ) k e n a r ı n d a k i m e z a r l ı ğ a , ilk k a r ı s ı G ü l b e -
y a z ’ ın y a n m a g ö m ü l d ü .
H ü s e y i n S e b e r ’ in ç o c u k l a r ı y l a il iş k is i - i ç i n d e n ç ı k t ı ğ ı t ö r e g e ­
r e ğ i - m e s a f e l i y d i . A y r ı c a işi n e d e n i y l e s ı k s ı k u z a k k a l ı y o r d u o n l a r ­
d a n . C e m a l S ü re y a , b a b a s ın ın ken d isin i k u c a ğ ın a a lıp se v d iğ in i h a ­
tırlam ıy o r.
Kamyonların uzun yol kokusu, bir mutluluk, bir sevinç ha­
tırlatır bana, kamyon dönmüştür sonunda: Benzin, makine, yağ ve
lastik kokusu birbirine geçmiş, solunur bir kıvama gelmiş, baba ko­
kusuyla birleşmiştir. Zaferdir, uzun yol kokusu. Hiç değilse, atlat­
ma, erteleme, gün alma.
Kamyon, biraz eski olacak.
Bilirdim, ertesi gün, iyi bir gün değil, sürekli azarlanaca-
ğırn: Şu üstüne başına bak! Daha dün yaptırdık şu ayakkabıları!
Niçin gitmedin llhanıi Bey’e?
Ama uzun yol kokusu da bilirdi kendisinin uzun yol kokusu
olduğunu. Ben uyurken, gece yatağıma eğilir, yanağımdan, daha
çok da kaşlarımın ve gözlerimin birbirine en yakın olduğu yerden
hafifçe öperdi. Belli belirsiz ayrınısardım, yarın iyi bir gün olacak.
C e m a l S ü r e y a , “ Y u n u s ki S ü t d i ş l e r i y l e T ü r k ç e n i n ” ş i i r i n d e k i
d i z e l e r d ı ş ı n d a , b a b a s ı n a il iş k in iki ş i i r d a h a y a z d i : “ S iz in H iç B a b a ­
nız Ö l d ü m ü ? ” v e “ C a m d a n . ”
İlk ş i i r d e b a b a s ı h a y a t t a y d ı , a r a l a r ı n d a b ir k ı r g ı n l ı k o l m u ş t u ;
ik in c i ş i i r d e i s e ö l ü m ü n ü n ü s t ü n d e n e p e y c e b i r z a m a n g e ç m i ş t i .

C e m a l e t t İn S e b e r

N ü fu s c ü z d a n ın d a C e m a le ttİn S e b e r y a z a n C e m a l S ü r e y a , bu
a d ı y a z a r o l a r a k k u l l a n m a d ı , r e s m i k i m l i ğ i y l e s ın ırlı t u t t u . E c e A y ­
h a n ’ la 1 9 8 7 ’ d e Şehir d e r g i s i n d e y a p t ı k l a r ı “ Kıy ı B u c a k ” b a ş l ı k l ı k o ­
n u ş m a l a r d a B e y o ğ l u 3 7 . İ l k o k u l u ’ n u n ik in c i s ı n ı f ı n d a y k e n a d ı n d a n ,
s o y a d ın d a n , o k u lu n d a n , m a h a lle sin in a d ın d a n , s o k a ğ ın ın a d ın d a n
u ta n d ığ ın ı sö ylü yo r.
Düşün: adını Cemalettİn, soyadını Seber (ki anlamı yok, her­
kes yanlış anlıyor); Pürtelaş Mahallesi nde oturuyoruz, sokağımı­
zın adı da Tavukuçnıaz... Okulum da ahşap bir yapı; A, B, C diye
şubeleri olmayan çok küçük bir okul, Pürtelaş in anlamını da bil­
miyorum. Yıllar sonra anladım gerçeği: O adlar (benim kendi adım
dışında) ne güzel adlarmış.
A d ın ı d e ğ i ş t i r m e y e o r t a b i r d e n ik iye g e ç t i ğ i yıl k a r a r v e r ir . O
y a z b a b a s ı n ı n t a n ı d ı ğ ı b ir m ü h e n d i s i n ö n e r i s i y l e , B i l e c i k ’t e y o l y a p ı ­
m ı n a g i d e n k a r a y o l l a r ı e k i b i n e ç a d ı r b e k ç i s i o l a r a k katılır. İ ş ç il e r s a ­
b ah ın a ltısın d a k a m y o n la r a b in ip g id e rle r , a k ş a m g e ç vak it d ö n e r le r.
C e m a le ttİn üç a y b o y u n c a d a ğ b a ş ın d a b ü tü n g ü n le rin i yaln ız geçirir.
İç i n d e y ı la n k o r k u s u , k e n d i k e n d i n e y ü k s e k s e s l e k o n u ş u r ; d u r m a d a n
h a y a l k u r a r . En d e ğ i ş m e z h a y a li d e y a z a r o l m a k . A m a ö n c e y a z a r a y a ­
k ış ır b ir a d b u l m a l ı . . . Y a k u p K a d r i K a r a o s m a n o ğ l u , Falih Rıfkı A t a y g i ­
bi ünlü y azar l ar ı nki ne b e nz e m e l i adı, onl arınki gibi üç i s i md en o l u ş ­
malı. D a ha önceleri s er üve n kitaplarının rüzgârıyl a u y du r d u ğ u K a p ­
ta n, Deniz Aslanı gibi adları bir k e n a ra bırakıp C e m a l e t t i n ’ i kısaltır,
y a n m a s evdi ği bir s ö z c ü ğ ü , S ür e y y a ’yı e kl e r ve C e m a l Sür e y y a Se-
b e r ’ d e kar ar kılar. Z a m a n içinde S e b e r ’ d en d e v a z ge ç e r , C e m a l S ü ­
reyya ol ar a k i mz a la r şiirlerini. Değişikl ik b u r a d a d a n o kt al a n m a z;
1 9 5 6 ’ d a y a y ı m l a n a n “ E l m a ” şiirinin s on di z e s i nd e adının bir harfini
attığını duyurur. N e d e n i n i s or a n l a r a , o t a r i hl er de b e l l eğ i n e ç o k g ü ­
vendi ği ni , t el ef on numa ra l ar ı nı bile e z b e r i n d e t u t t u ğ u nu , bir tel efon
n u m a ra s ı y ü z ü n d e n a r k a d a ş ı y l a b a h s e t u t u ş t u ğ u n u ve kaybettiğini
söyler. K a y b e d e r s e a d ı n d a n bir h a r f a t a c a ğ ı n a söz ve r mi ş , iki t a n e o l ­
d u ğ u için d e ’y ’ lerin birini f e d a e t meyi uygun g ö r m ü ş tü r . Y a k ı n ç ev r e ­
s i ne g ö r e asıl ne d e n “ Ü v e r c i n k a ” başlıklı şiirinin esin k ay nağ ı ol an
sevgilisidir. Şiirin y a y ı m l a n m a s ı n d a n kısa b i r s ü r e ö n c e ayrılmışlardır.
C e m a l S ü r e y a özellikl e g e n ç l i k y ı l l a r ı nd a b a ş k a t a k m a a d l a r
d a kul landı :
Pazar Postası ve Vatan g a z e t e s i n d e k i y a z ı l a r ı n d a O s m a n M a z ­
l u m, Ali Fakir, Dr. S u a t H ü s e y i n ; Paripiis d e r g i s i n d e k i şiir ç e v i r i l er i n­
d e H a ş a n Bas ri ; Ka z ya n’ d a ki şiir ve d e s e n l e r i n d e C e m a s e f ; Mülkiye
d e r g i s i n d e k i k a r i k at ü r ve d e s e n l e r i n d e C h a r l e s S u a r e s ; Feyzi Halı-
cı’nın Konya’da çıkardığı Çacjrı gazetesinde Suna Gün; Sivas’ta çı­
kan Su dergisinde Ali Hakir, Hüseyin Karayazı, Adil Fırat... Ve diğer­
leri, Genco Gümrah, Ahmet Gürsu, Birsen Sağanak....
“Takma adlarla yazdığım yazılarda hiçbir zaman başkası
değilim.
Ya da başka şey söylemiyorum. Çok yazmanın getirdiği bir
biçim olmuştur bana takma ad. ”

CİNS ŞAİR

Tanrı
binbirinci gece şiiri yarattı
binikinci gece Cemal’i.

Bin üçüncü gece şiir okudu Tanrı

başa döndü sonra,
kadını yeniden yarattı.

Cemal:
Atlas okyanusunda Fırat’ın salı
Zap suyunda Alp çiçeği.
Ü lkü Ta m er

Günde yirmi dört saat şiir yaşarını. Her şeye şair olarak ba­
karını. Yazmaktan daha büyük bir yer tutar bu benim hayatımda.
“Şair kimdir?”sorusuna şu yanıtı veriyordu Cemal Süreya:
Şair şiir yazan kimse değil, onun ötesinde bir varlıktır. Bir
tavırdır ve şiirinin de üstünde bir yerdedir. Rimbaud’nun dediği gi­
bi başkalarıdır da o. Hem en çok kendisi, hem başkaları. Bunun
için her şiirde, en bireysel şiirde bile, şiir düşüncesi ve toplum dü­
şüncesi yan yana, kimi zaman da iç içe bulunur.
İlk yazılarından beri şiirde kişiliğin önemine dikkat çekmiş
biri olarak kendisi için, “büyük şair” değil, “cins şair” tanımını uy­
gun görüyordu:
 Sözgelimi Baudelaire benim için cins şairdir, Victor Hugo
ise büyük şairdir. Büyük şair, galiba kitlelerin duygularını veya on­
ların isteklerini yansıtmış, büyük temalara yönelmiş kişidir. Cins
şairler ise hayatı, dünyayı daha çok kendi imbiklerinden geçirmiş­
lerdir. Abdülhak Hamit büyük şairdir, Yahya Kemal hem cins hem
büyük şair. Nâzım Hikmet te öyle, hem cins hem de büyük şair.
Ş i ir t a n ı m l a r ı y a p a r k e n , “Şiir kurulu düzene karşıdır,” d i y o r ­
d u . B ir karşı çıkma
sanatı...
Dilde yangınlar çıkarma sanatı...
Hayatın alev hali...
Hayatın köpüğü...
H e m Batı e d e b iy a t ın ın h e m k e n d i e d e b iy a t ım ız ın k a y n a k l a ­
rıy la b e s l e n m i ş t i . K e n d i ş ii r i n in D o ğ u ’y l a B a t ı ’ n ın b i l e ş k e s i d e ğ i l ,
ç elişk isi o ld u ğ u g ö r ü ş ü n d e y d i. Y a ra ttığ ı h e r im g e n in h e m ç a ğ d a ş
d u y a r l ı ğ ı k a v r a m a s ı n ı h e m d e ş ii r i m i z i n e n e s k i ö r n e k l e r i y l e ç a ğ r ı ­
şım b a ğ ı k u rm a sın ı istiyo rd u .
“Güneşten yırtılan caz, kavaldan akan gökyüzü. ”
B ö y l e t a n ı m l ı y o r d u ş ii r i n i.

ÇEVİRİ

Aşkımız şimdi görklü bir hayatın

Yabancaya berbat bir çevirisi
Sen metinde üç beş satır atladın
Ben geçmiş zamanda dondurdum bütünfiilleri
F r a n s ı z k la s i k le r i b a ş t a o l m a k ü z e r e e lli y e y a k ı n k i t a p ç e v ir d i
C e m a l S ü r e y a . Ş iir ç e v ir i le r i n i n ö n e m l i b ir b ö l ü m ü ö l ü m ü n d e n s o n r a
ş a i r E r a y C a n b e r k t a r a f ı n d a n d e r l e n i p Yürek ki P aram p a rça a d ı y l a ki­
t a p h a l i n e g e t i r i l d i . ( 4 4 ş a i r d e n 7 7 ş ii r ç e v ir i s i v a r d ı r b u k i t a p t a )
F r a n s ı z c a y a m e r a k ı o r t a o k u l d a b a ş l a m ı ş t ı . B u dili k e n d i k e n ­
d i n e ö ğ r e n d i ; 1 9 6 1 ’ d e g ö r e v n e d e n i y l e g i t t i ğ i P a r i s ’t e d a h a d a g e l i ş ­
t ir d i . F r a n s ı z c a s ı d ü z e y i n d e o l m a m a k l a b i r l i k t e İ n g i l i z c e d e b i l i y o r ­
du. Bazı Batı dillerine de okuyunca anlayacak kadar aşinayım.
Yabancı dil bilgimin çok kuvvetli olduğunu sanmıyorum. Ama dil­
ler arası ilişkiyi uğraşa uğraşa yakaladım. Çeviri yapmak dil bil­
mekten ayrı bir şey.

C e m a l S ü r e y a ’y a g ö r e ç e v i r i , “ iki k ü l t ü r ü n , iki y a p ı n ı n iki y a ­

r a tıc ı k e n d i n d e n l i ğ i n b i r b i r i n e b i t i ş m e s i , ç ı n l a m a s ı d ı r . ” Ç e v i r m e n
i s e “ b ir k i t a b ı k e n d i s i için o l d u ğ u n d a n ç o k , b a ş k a l a r ı için o k u y a n
kişidir. U lu sları b ir b irin e a ç ık la y a n , ö m r ü n ü o n la r ın k ü ltü r b alların ı
b irb irin e ile t m e k le g e ç i r e n b ir a d a m . U lu s la r a r a s ı z e n g in lik le rin t a ­
ş ı y ı c ı l ı ğ ı n ı ü s t l e n m i ş b ir k i m s e . Ç e v i r m e n i n b ir iş le v i d e b ir ü l k e d e
tü rlü n e d e n l e r le y a s a k l a n m ı ş d ü ş ü n c e le r i n b a ş k a b ir ü lk e y e a k a r a k
y a ş a m a o la n a ğ ı b u lm asın ı s a ğ la m a s ıd ır .”

Ç e v ir m e n ş a ir s e v e şiir ç e v ir iy o r s a d u r u m u n e d ir, p e k i?

ıŞiir çeviren iki türlü şair var: Birincisi çevirdiği şiirden ken­
di şiirine şiir değerleri katıyor, öbürü, kendi kullanılabilir söz de­
ğerlerini çevirdiği şiirde harcıyor. Benim başıma hep bu İkincisi
geldi.
Çeviri şiir şairden çok şey götürür. Ya da bende götürmüş­
tür. Yabancı dildeki şiirler kişiyi elbet besler. Ama okur olarak, şi-
irsever olarak... Çağrışımlar da getirir. Ama şiir çevirmeni olmak
başka. Anlatımını, malzemeni bir de oraya gömersin. O şiir senin-
kiyle karşılaştırılır. Verdiğin şeye aldığın gibi bakarlar. O duru­
mun aşılması çok zor. Aşınca da kazançlı çıkabilirsin. Kısacası,
çeviri şiirin çevirenin değil de, başkalarının üretimine katkısı söz
konusu...

İşin m a l i y a n m a g e l i n c e . . .
H a y a tın ın h e r d ö n e m i n d e ç ev iriyle u ğ r a ş t ı, a m a y a ln ız c a ç e ­
v i r i y le y a ş a m a y a ç a l ı ş t ı ğ ı d ö n e m l e r d e ü c r e t l e r i n y e t e r s i z l i ğ i n e d e ­
n i y le s ı k ı n t ı y a d ü ş t ü . P a p irü s ’ ü ç ı k a r m a k iç in m e m u r i y e t t e n a y r ı l ı r ­
12 Eylül’de aç kal­
ken ç e v irm e n liğ in i g ü v e n c e o la r a k g ö r m ü ş t ü .
dım. Dergi para getirmez. Fransızca’dan çeviri yapıyordum. Para
gelmemeye başlayınca memuriyete geri döndüm.
 'O-^İJİO efe [v-Tt-^tUı) 7 1S *
en •MUvi. S Jt Fm/~^ 041^ 4,.^ •i ■loto - t ;-
<5“ “ —ı-'*' sy 0 1 1 cc»
M*. U ■
1 13 y o
â ~
-f- i i . i+^u. F- e * ^ •i i f a o f v ¿- /
P<Uh d-Coâ^oy \j~U+.+ ¿t**r 4/0j
&■*■/■'f //>h"Ud/J C l >*i 7
Zut. Upi-k+:t /V. T#,/* Û/t 1
Î 'o o o
J. oo o
+- V^.-L f'UHÎ F*~ r~ ) &^J>4 - 'L/Vİ*J*4 3 L CeO floottU**)
J l S~-+4- bj^-İ^K. tA 1 13fo
Otvt Poyn^ ^vtciv 7 ?r*
Lc**ls S-*c 3 I 2 «*c>
VmO«UL' i * 13 o o o
^VT,‘í^ i ?co o
A'U&»“ V--CofUcu D ^ •tr T ^ i £,¿,00
Dr^, D^^u. /)» Iio*ş*j- S S o ^ l*^ •i ¿ .0 0 0
f l j L ¡‘^•L.yy^, Hp4 De- 7 3 oo

C t~ -l 7 ¿ 4 *»
S* rz+-u. i İts***
ht-CÎsUV>l**r- i £V-x«*-t-7 '^ .- 7 j/-»»
B -y v :U U D rU . \/^'«^*A. 1 ¿0 0 0
~Tlr^-t—yL/Cr—r\ 'Ii*\,t*i £ - BtyHı^Cc i/ 7 2.000
B^X Tû-^vd—, F. 7 iZ S ö
^ w t * ı ı^-t CI-*' ^ f .|7/1 i 1 1 SO0
»»»t*. &0 OO
£ 7

lO lL T o
¿cU+SUo St4f*H .L ff-
f £ 4 >»
f*-^î*.T^UA J< -c 1 » .r * *
"H
Poy^ ZT-iT“
¿CC<-~ *. rff r ■/ j ı
S k
5- 3-v* Cftrk^«»,
a *? 0 *>
3 - *.
^
f«iL» Ît^tA ^ d^<k<«

K E N D İ E LY A ZIS IYLA Ç E V İR İ LİST E Sİ (20 0 0 »E D O Ğ R U A R Ş İV İ’ N D E N )

Da r p h a n e

7 Ş u b a t 1 9 7 5 ’te D a rp h a n e ve D a m g a M a tb a a s ı M ü d ü rü o ld u .
B ir yıl s e k i z a y s o n r a d a g ö r e v i n d e n a y r ı l d ı . A ltın t o z u b u l a ş m ı ş o l a ­
b ili r d i y e p a ç a l a r ı m iy ic e s i l k e l e y i p ö y l e çık tı D a r p h a n e ’ d e n . M a l i y e
B a k a m Y ı l m a z E r g e n e k o n ’ la t a k ı ş m ı ş t ı . B i r s ü r e s o n r a y e n i d e n A n ­
k a r a ’y a , T e tk ik K u ru lu ü y e liğ in e d ö n d ü .
D a r p h a n e ’ d e k i tu t u m u s a ğ l a m b ir b ü ro k ra tın o l a ğ a n y a d a
o lm a s ı g e r e k e n ic ra a tıy d ı; ayrılırk en B a k a n ’ a s ö y le d ik le ri ise C e m a l
S ü r e y a c a b ir j e s t . . .
E p e y c e y a n k ı u y a n d ıra n bu o layın a rk a p lan ı ö z e t o la r a k ş ö y ­
le : G ö r e v e b a ş l a d ı k t a n k ı s a b i r s ü r e s o n r a E s k i B a ş b a k a n S u a t H a y ­
rı' Ü r g ü p l ü ’ n ü n k a r d e ş i M ü n i r H a y r i Ü r g ü p l ü e l i n d e b i r k i l o l u k k ü l ­
ç e a ltın la g elir. Bunu b astırm an ın sik k e a ltın a d ö n ü ş tü rm e n in
m ü m k ü n olu p o la m a y a c a ğ ın ı sorar. Sü re g e le n u y g u la m a y a g ö re
s a r r a f o lm a y a n b ir v a t a n d a ş ın altın b a s t ır m a s ı m ü m k ü n d e ğ ild ir .
Ü r g ü p l ü e l i n d e k i k ü l ç e y i b a s t ı r a b i l m e k için b ir s a r r a f a v e r e c e k , s a r ­
r a f D a r p h a n e ’y e g e t i r e c e k v e b u h i z m e t i n k a r ş ı l ı ğ ı n d a k o m i s y o n
a l a c a k t ı r . A m a y a l n ı z c a İ s t a n b u l ’ d a iş y e r i o l a n , S a r r a f l a r D e r n e ğ i ’ n e
ka y ıt lı 2 3 kişi y a r a r l a n m a k t a d ı r b u i ş t e n . A n a d o l u ’ d a k i l e r i n b ö y l e
b ir h a k k ı y o k t u r . C e m a l S ü r e y a s a r r a f l a r a t e k e l d u r u m u k a z a n d ı r a n
bu u y g u la m a n ın y a s a l d a y a n a k la r ın ı a raştırır, a m a n e b ir tü z ü k b u ­
la b ili r , n e y ö n e t m e l i k , n e d e g e n e l g e . O y s a u y g u l a m a d a k i s a k a t l ı k
e n e s k i i k t i d a r l a r d ö n e m i n d e n b e r i s ü r e g e l m i ş t i r . İşin ü z e r i n e b i r a z
d a h a g id in c e T ü r k iy e ’ d e altın p iy a s a s ın d a k i ç a r p ık lığ ın ş a şırtıc ı b o ­
y u t l a r a u l a ş t ı ğ ı m g ö r ü r . T ü r k i y e ’ d e a lt ı n ü r e t i m i y o k d e n e c e k k a d a r
a z d ı r ; d ı ş ü l k e l e r d e n b u r a y a a k a n a lt ı n is e y ı l d a 7 0 t o n . D a r p h a -
n e ’ n in a l t ı n b a s m a g ü c ü i s e 1 5 t o n d u r . Y a n i p i y a s a d a d ö n e n a lt ı n ın
ç o k b ü y ü k b ir k ı s m ı k a ç a k . B a s k ı i ş l e m i g ö r e n 1 5 t o n a l t ı n ü z e r i n ­
d e n d e k ü ç ü k b ir s a r r a f g r u b u h a k s ı z k a z a n ç s a ğ l ı y o r . D a r p h a n e o n ­
la rın b a s k ı a t ö l y e s i d u r u m u n a d ü ş m ü ş .
M aliy e B a k a n lı ğ ı’ n a b ir yazı y a z ıp v e rg i k a ç a k ç ılığ ın a d a yol
a ç a n b u d u r u m u n ö n l e n m e s i n i i s t e r ; ç ö z ü m için ö n e r i l e r d e b u l u ­
n u r . U z u n s ü r e y a n ı t g e l m e y i n c e ik in c i k e z y a z m a k z o r u n d a k a lır.
Bu a r a d a s a r r a fla r t a r a fın d a n çeşitli y o lla rla t e h d it e d ilm e k te d ir . Bu
D A R P H A N E ’ D EK İ G Ö REVİ S IR A S IN D A , G R E V D E K İ İŞ Ç İL E R L E

kez y a n ı t y e r i n e Ma l i ye B a k a n ı Y ıl ma z E r g e n e k o n ’ un k e nd i s i gel ir:

B aka n , D a rp h a n e y e gazap içinde g ird i. B o yu n a b a ğ ırıyo r­
du: “K a p a lı y e rle ri görm ek istiyorum ! K a p a lı y e r le ri gösterin ba-
n a lt”
M a liye B a k a n ı için kapalı y e r m i o lu r! H e r y e r gösterildi.
E m ekçiler işi şakaya vurarak, en küçük çekm eceleri bile d ışa rı çek­
m işlerdi. H e r y e r i dolaştı. B u kez de “A r ş iv i görm ek istiyorum ! R e ­
şat altın la rın k a lıp la rı nerde diye kükredi. A r ş iv Sultanah m et’te,
D am ga M atba ası bölüm ündedir. K ır k y ıld a b ir açılır. A rşiv , em re­
dersiniz. A n cak a rşiv m üşterek m uhafaza altında. A n a h tarla rd an
birinin bulunduğu g ö re vli şim d i izinde. A m a h a ber salıp evinden
getirtebiliriz. B a k a n arşiv denetlem e işin i ertesi güne bıraktı. D ik ­
kat ettim bana d e ğ il de yardım cım S a it B e y ’e bağırıyordu. G ö rev­
den alınacağım ı bu tavırdan da çıkarm ıştım . B ird e n iyice ra h a tla ­
dım.
E rte s i gün A rş iv de gezildi. B u kez yü zü gü lüyordu Yılm az
E rgen ekon ’un. Ş a k a b ile yaptı. G örevden alınacağım ı sezince ra ­
hatlam ıştım y a , B a k a n tam arabaya binerken p arm a ğım ı k a ld ıra ­
rak herkesin duyabileceği b ir sesle şöyle dedim : “B ey efen d i b ir ka-
palı yer daha vardı, ama onu size gösteremeyiz...” Ergeııekon şa­
şırdı, bir an ne yapması gerektiğine karar veremedi. Hemen ekle­
dim: “O da bizinı gönlümüz... ” Bir an baktı ve arabaya süzüldü,
iki gün sonra Bakanlıktan bir yazı geldi. Şöyle başlıyordu:
“Darphaneyigezdim, pis buldum. ’’Aynen böyle.
Sekiz on maddelik bu yazıya verdiğim yanıtın ilk maddesini
bugünmüş gibi anımsıyorum:
“Evet o gün Darphane gerçekten pisti, ama tarihinde ilk kez
olarak ve bir iki saat... ”

ETKİ

B ir s a n a t ç ın ın k im le r d e n e tk ile n d iğ in i, k im leri e tk ile d iğ in i

ad v e a la n b elirte re k s ır a la m a k g e r ç e ğ i b ü tü n ü y le k a r şıla m a z k u ş ­
ku su z; aynı z a m a n d a k açın ılm azd ır bu.
C e m a l S ü r e y a , ilk k i t a b ı ç ık t ığ ı s ı r a d a , k e n d i n d e e t k il e r in i e n
s e ç e b i l d i ğ i ş a i r l e r i n O k t a y R if a t v e M e lih C e v d e t A n d a y o l d u ğ u n u
sö ylü yo rd u : “Mısra kurmasını, dile yaslanmasını onlardan öğren-
dinı.” İlh a n B e r k ’ i, T u r g u t U y a r ’ ı, S e z a i K a r a k o ç ’ u , “ b ir a r a ” k a y d ı y l a
“en önemli şair saydığını halde Fazıl Hüs-
A tt ilâ İ l h a n ’ ı d a s a y ı y o r v e
nü’nün mısra/arıyla benimkilerin hiç ilişiği olmadı galiba, " d i y o r d u .
Ö z d e m ir İn ce, “ şiirsel a n t e n i v e ra d a rla rı m e ta fiz ik d ü z e y d e
d u y a r l ı y d ı , b i r ş i i r m e d y u m u y d u , ” d e d i ğ i C e m a l S ü r e y a ’ n ın k a y n a k ­
larım ş ö y le s ır a la r:
“ K a y n a k l a r ı n d a n biri F r a n s ı z ş ii r i y d i: G u i l l a u m e A p o l l i n a i r e ,
M a x j a c o p , Paul Elu ard v e J a c q u e s P revert.
D iv a n v e h a l k ş i i r l e r i ,
T a n z i m a t t a n s o n r a k i ş iir.
K u tsal k ita p la r b ilg isi.
M ito lo ji v e d e s t a n l a r
T a rih , c o ğ r a f y a , m a liy e , b ilim se l b ilgi.
B u n l a r ı n h e p s i n i n C e m a l S ü r e y a ’ n ın k e s k i n z e k a s ı , k ıy ış ız
i m g e l e m i , s ı n ı r s ı z dili a r a c ı l ı ğ ı y l a g ü l e n v e u ç a r ı b i r ş i i r e d ö n ü ş t ü ­
ğ ü n ü b iliyoru z.
 C e m a l S ü r e y a s o k a k l a r ı h e r g ü n y e n i d e n k e ş f e d i l e c e k b ir k o z ­
m o p o lit a n a k e n ttir , çeşitli d ille r k o n u ş u la n v e h e r y o lc u n u n ken d i
y o lu n u b u la c a ğ ı u ç s u z b u c a k s ız kırlardır.
Bu ö z e llik le riy le C e m a l S ü r e y a h e m b ir sü rek li ö n c ü , h e m d e
g e n ç b ir k la sik tir.”
C e m a l S ü r e y a ’ n ın b a ş k a ş a i r l e r ü z e r i n d e k i e t k i s i n d e n ç o k ç a
s ö z e d i l d i . E l e ş t i r m e n M e h m e t H . D o ğ a n d a y a z m ı ş t ı b u n u : “ K a ç k i­
ş i d e n d u y m u ş u m d u r ş u s ö z l e r i : ‘ C e m a l ’ in y e n i b i r ş ii r i n i o k u y u n c a ,
b e n im iç im d e n d e h e m e n b ir şiir y a z m a k g e l i y o r .’ Bu ç o k ilg in ç, g i ­
zi ç ö z ü l e m e y e c e k b i r ö z e l l i k . . . C e m a l S ü r e y a Üuercinka d ö n e m i n i
h e p b u h a v a d a g e ç i r d i . Y a z d ı ğ ı n d a n f a z l a s ı n ı y a z d ı r d ı . ‘ Y e n i b i r ş i-
ir ’ in t o p l u c a y a z ı l ı ş ş ö l e n i n d e c o ş k u y u a y a k t a t u t a n ö n c ü y d ü . ”
Bakın, bugün yaşa­
C e m a l S ü r e y a d a f a r k ı n d a y d ı e t k is in in .-
yan sanatçılar arasında gençleri etkileyen iki şair var. Biri ben, bi­
ri Ece Ayhan. Şiirime bakıyorum, bir de yazılan şiirlere bakıyo­
rum. Benim şiirimi sevmiş olduklarını anlıyorum. Bütün şairler
için söylemiyorum bunu. En çok diyorum. Belki bu yarın değişir.
On yıl önce Ahmed A rif in daha çok etkisi vardı. Nâzını etkisi var;
anıa eskisi kadar değil. Attilâ llhaıı etkisi...

EVLİLİK

iki şey: Aşk ve şiir

mutsuzlukla beslenir biri
biri ona dönüşür.
C e m a l S ü r e y a ’y a g ö r e , a ş k d a ş i i r g i b i y a s a d ı ş ı d ı r . Y a s a l l a ş ı n ­
c a b ite r. E v le n in c e t o p l u m d a k i o r t a l a m a e r k e ğ in tavrı e r k e ğ e , o r t a ­
la m a k a d ın ın tavrı k a d ın a g e ç e r . B ü tü n t o p lu m s a l, k u tsal k u r u m la r
gib i evliliğ in d e y a la n la rı ç o k tu r.
K e n d i e v l i l i k l e r i n e g e l i n c e . . . H a y a t t a y k e n , e v l i l i k l e r i y l e il gili
çeşitli sö y le n tile r d o la şırd ı o rta lık ta . D ü ğ m e s in i d ik e n b ü tü n k a d ın ­
larla e v le n d iğ i rivayet ed ilird i. K e n d isi d e rö p o r ta jla r ın d a b u k o n u ­
y a i l iş k in s o r u l a r a n e t y a n ı t l a r v e r m e k t e n k a ç ı n ı r , s ö y l e n t i l e r e s ö y ­
le n c e ta d ı k a ta rd ı. İşte ü ç ö r n e k :
 - “B i r kaç kez evlendim , am a herkes beni yetm iş kere ev­
lendim sanır. ”
— “H e r seferinde sonuna dek gitsin diye evlen ir insan...
Hem benim evliliklerim hep aşk e vliliğ i oldu. ”
— “B ir sürü üvey anneni oldıı, bu ara d a b ir siirii de üvey
karını oldu. H a yır, hepsi özdü. ”
A s l ı n d a b e ş kez e v l endi .
S e n i h a N em l i : Bi l eci k O r t a o k u l u ’ n d a n s ı n ı f a r k a d a ş ı . Kızıl
s a çl a rı için kırmızı m ü r e k k e p l i d o l m a k a l e m l e “ Kızıl M ı s r a l a r ” ı y a z ­
dığı kız. 1 9 5 3 ’te, C e m a l S ü r e y a M ü l k i y e ’ d e ü ç ü n c ü s ı n ı f ö ğ r e n c i s i y -
ken n i k â h l a nd ı l a r ; ertes i yıl okul bi t i nce e v l en di l e r . 3 A ğ u s t o s
1 9 5 5 ’te kızları Ay ç a d o ğ d u . E v l e n e b i l m e k için y e di yıl b e k l e m i ş l e r ­
di, b o ş a n m a d a va l ar ı d a ye di yıl s ü r d ü .
R. T o mr i s : (To mr i s U y a r ’ ın ilk y a z ı l a r ı n d a k u l la nd ı ğı imza. )
C e m a l S ü r e y a 1 9 6 4 ’te A n k a r a ’ d a n İ s t a n b u l ’ a a t a n d ı ğ ı n d a tanı şt ı l ar.
B e r a b e r l i kl er i s ı r a s ı n d a Ülkü T a m e r ’ in d e kat ı l ı mı yl a P a p irü s d e r g i ­
sinin hazırlık ç a l ı ş ma l a rı n ı y ü r ü t t ül er ; ilk s ayıları birlikte ç ı kar dı l a r.
Birlikte ç eviri l er y a pt ı l a r . 1 9 6 6 s o n u n d a d e r g i d e d e h a y a t t a d a yol
a y r ı m ı n a ge l di l er .
Z u h a l T e k k a n a t : T a n ı ş t ı kl a r ı n d a Yelken d e r g i s i n d e d üzel t -
m e n l i k y a p a n Z u h a l T e k k a n a t ’ la 1 9 6 7 ’ d e , K a d ı k ö y İ s k el e s i ’ nde ki
e ski nikah d a i r e s i n d e , iki t an ı k, bir k o n u k h u z u r u n d a e vl en d i . 2 3
K a s ı m 1 9 6 9 ’ d a oğ ul l ar ı M e m o d o ğ d u .
 G ü n g ö r D em ira y : G a z i E ğ itim E n stitü sü F ra n sız ca B ö lü m ü
h o caların d an G ü n g ö r D e m i r a y ’ la 1 9 7 3 ’ t e t a n ı ş t ı ; 1 9 7 5 ’ in Ş u b a t
a y ı n d a B a l ı k e s i r ’ d e e v l e n d i l e r . A y n ı y ı lın s o n u n d a a y r ı l d ı l a r . Y e n i y ı ­
la e s k i e ş i Z u h a l T e k k a n a t ’ la b i r l i k t e g i r d i . B u b e r a b e r l i k d e y a k l a ­
ş ık d ö r t yıl s ü r d ü .
B ir se n S a ğ n a k : C e m a l S ü r e y a 1 9 8 2 ’ d e e m e k liy e ayrıld ı; ö lü n ­
c e y e k a d a r “ b a y a n e n n i h a y e t ” d e d i ğ i B i r s e n S a ğ n a k ’ la y a ş a d ı .
Şu d izesi evlilik lerin in , a şk la r ın ın özeti sa yılab ilir:
Karnemde sevinç sıfır aşk iki.

Fo l k l o r

C e m a l S ü r e y a ’ nın g e n ç l i k y ı l l a r ı n d a y a y ı m l a d ı ğ ı y a z ı l a r iç i n d e
- k i b u y a z ı l a r İk in ci Y e n i ’ nin k u r a m s a l a l t y a p ı s ı n ı o l u ş t u r u r - e n ç o k
t a r t ı ş ı l a n l a r d a n b ir i, b e l k i d e b i r i n c i s i “ F o l k l o r Ş i i r e D ü ş m a n ” b a ş l ı k ­
lı y a z ı s ı y d ı . S o n r a k i y ı l l a r d a d a n e z a m a n ş i i r - f o l k l o r iliş k is i g ü n d e m e
g e l s e , ç a ğ d a ş s a n a tın fo lk lo r d a n n asıl, n e y ö n d e , h a n g i ö lç ü d e y a ­
r a r la n a b ile c e ğ i ta rtış ılsa C e m a l S ü r e y a ’ nın, y irm i b e ş y a ş ın d a y k e n ,
a d e rg isin d e ç ık an yazısı d a g ü n d e m e g e ld i y a d a a n ım s a n d ı.
C e m a l S ü r e y a b u y a z ıd a , fo lk lo r a fa z la c a y a s la n a n şairlerin
t u t u m u n u e le ştiriy o r v e sözlü e d e b iy a t g e le n e ğ in d e k i, h a lk d e y im ­
le rin d e k i, işle n e işle n e d e ğ iş m e z lik k a z a n m ış , d o n m u ş , a n o n im k a ­
l ı p l a r ı n , t e k y ö n l ü ç a ğ r ı ş ı m l a r ı n , ç a ğ d a ş ş ii r i n e n t e l e k t ü e l n i t e l i ğ i n i ,
şairin k işiliğ in i t a ş ı m a y a e lv erişli o lm a d ı ğ ın ı s ö y lü y o r d u .
P e k i , k e n d i ş i i r i n i n s ö z l ü e d e b i y a t g e l e n e ğ i y l e i l iş k is i n e y ö n ­
deyd i?
B a ş k a b ir ş a i r , E n i s B a t u r , U çurum da A ç a n ’ a b u r a d a n y a k l a ş ı ­
yo r ve ö n em li s a p ta m a la r yapıyor:
“ U çurum da Açan, t a b a ş t a n , ş i i r d a m a r l a r ı n ı n b ü y ü k b i r c e p h e ­
s in i o l u ş t u r a n s ö z l ü g e l e n e ğ e d a y a n m a i s t e ğ i n i n o l g u n ö r n e k l e r i n i
g e t i r i r . K a r a c a o ğ l a n ’ ın k ı s a v e s ü r a t l i d e y i ş i , C e m a l S ü r e y a ’ d a , b e l ­
ki b ir t e k o n d a , g e r ç e k b i r r ö n e s a n s y a ş a y a b i l m i ş t i r . ‘T ü r k ü ’ v e ‘T a ­
ş ı r a n D a m l a ’yı d ü ş ü n ü y o r u m b u n l a r ı s ö y l e r k e n . F o l k l a r t a r t ı ş m a s ı ­
nı d a u n u t m u y o r u m , t a m t e r s i n e b u t ü r ş i i r l e r i n i n t a v r ı m d a h a d a
n e tl e ş ti r d i ğ i n e v a r ı y o r u m . Eski b i ç i ml e r l e y e ni i ç e r i k l e r ç o k d e n e n ­
di bizi m şi i r i mi z de. A m a h a l k e d e b i y a t ı n ı n s a hi ci t e m p o s u y l a y a l ­
nızca C e m a l S ü r e y a m o d e r n bir şiir kur a b i l d i . Bu b u l u ş u n a s ı ğ ı n ­
m a d ı , b i ç i m l e r d e n v e k a l ı p l a r d a n ç o k s e s s e l ve ri tmik y a r a r l a n m a ­
l ara d a y a n a r a k b e s l e n m e d o z u n u art t ı r ma y ı b a ş a r d ı . ”

G ü n l e r

H ayat kısa
K u şla r uçuyor

A y la r birbirin in içinden y ü rü y eb ilir

G ünlerse bam başka. B i r günün öbürünün öniine
geçm esine izin yok.
C e m a l S ü r e y a g ü n l ü k y a z m a y a Gün’leri y a y ı m l a m a y a b a ş l a ­
m a d a n on yıl ö n c e k a r ar v e r mi ş t i . A n k a r a ’ d a “ Y a n a r c a ” d er gi s in i n
hazırlıklarını y a p a r k e n bir d o s t u n a g ö n d e r d i ğ i m e k t u p t a bu d ü ş ü n ­
c e s i n d e n d e s öz e d i y o r d u :
 Yanarca da ayrıca günlük biçiminde bir çalışmaya başlıyo­
rum. Daha bir başlık bulamadım. ‘Ankara Yazıları diyebilirim.
Deneme, eleştiri, biyografi karışımı bir şey olacak. Bu yazı türünü
yaşadığım sürece sürdürmek istiyorum. Her üç yılın verimini ayrı
bir kitapta toplayacağım. Sanıyorum düzyazıda bana uygun bir
türdür bu. Bakalım nasıl olacak.
A ntetli k â ğ ıtla rı b ile b a s ıld ığ ı h a ld e “ Y a n a r c a ” ç ı k a r ıla m a d ı.
D olayısıyla g ü n lü k d e ya z ılm a d ı.
E m e k liye ayrıld ıktan s o n r a y a z m a y a b a şla d ığ ı g ü n lü ğ ü n ü
1 E k i m 1 9 8 4 - 1 H a z i r a n 1 9 8 6 a r a s ı n d a , h a f t a d a b i r ç ı k a n M illiy e t S a ­
n at d e r g i s i n d e y a y ı m l a d ı . 5 4 4 - G ü n ’ d e n s o n r a ü ç a y l ı k b i r a r a v e r d i ;
1 Eylü l 1 9 8 6 ’ d a , s ö o . G ü n ’ d e n b a ş l a y a r a k H ürriyet Gösteri d e r g i s i n d e
sürdürdü. 9 93-G ü n, ya y ım la d ığ ı G ü n ’ lerin sonuncusu. M ayıs
1 9 8 9 ’ d a ya z ılm ış.
B i ç i m i n ö n e m i n i d a h a ilk y a z ı l a r ı n d a v u r g u l a y a n C e m a l S ü -
re y a , m iz a c ın a , k o ş u lla r ın a en u y g u n b içim leri b u lm a k t a k i u s t a lığ ı­
n ı, k e n d i d e y i ş i y l e ‘ b u l g u c u ’ l u ğ u n u , g ü n l ü ğ ü n d e d e g ö s t e r d i . B i l i ­
n e n g ü n l ü k v e y a g ü n c e l e r d e n farklı b ir y a p ı k u rd u . 1. G ü n ’ d e k i k ısa
a ç ı k l a m a s ı n d a , “Adını sonra koymalıyım. Neye dönüşecek belli de­
ğil. Biliyorum, sürekli yazmak bir serüven, yazmaksa bir tören.
Günce değil. Tarihler belirsiz. Yine de günce, çünkü her gün yaza­
cağını. 3 . gün ’den sonra 6. gün ’e geçmişsem demek aradaki iki gü­
nü yazmışını, ama yayımlamayı uygun görmemişim. Onlar yayım­
landığı gün ben hayatta olmamalıyım” d i y o r d u . . . A t l a d ı ğ ı g ü n l e r
ö lü m ü n d e n s o n r a b u lu n a m a d ı. Y a z ıp y a z m a d ığ ı d a b elli d e ğ il. B e l­
ki i s t e d i ğ i h a l d e y a z a m a m ı ş t i ; b e l k i G ü n ’ le rin t i r y a k i s i o l a n o k u r l a ­
rın d a e k b ir m e r a k u y a n d ır m a k istem işti.
C e m a l S ü r e y a ’ nın, d ü ş ü n c e a k ış ın a , ç a ğ r ış ım la r ın d a k i s ıç r a ­
m a la r a o k u rla rın ı d a o r ta k ettiğ i, iç in d e y ü z le r c e şair, y a z a r , k ita p
adı g e ç e n g ü n lü k -m e k tu p -d e n e m e -h a y a t ö y k ü sü -a n ı-p o le m ik k a ­
r ı ş ım ı G ü n l e r i n i n g e l e c e k t e k i o k u r l a r ı d a H u lk i A k t u n ç ’ u n d e d i ğ i
g i b i , “ g ü n ü n t a r i h i y l e ilg ili s a y ı s ı z g ö n d e r m e b u l a c a k l a r d ı r . D o ğ r u ­
d a n , d o lay lı sa yısız g ö n d e r m e .. .”
 w

Malum: Türkçede Ğ harfiyle başlayan sözcük yoktur.

Ğ’nin şiiri de yoktur, Cemal Süreya’nın,
“Ğ VİTAMİNİ”nden başka:
Bilginlerimiz sağolsunlar
B ir vitamin buldular
Çalışınca azıcık;

Yumuşak G vitamini:
Ulusalcılık!
Şiir söz konusu olduğunda ise gerçek bir vitamin adı verir: N
vitamini. Yani, Nâzım Hikmet.
Soylu bir şair Nâzım Hikmet bugüne kadar erimeden gelmiş
bir şair. Sağlığın güneş şarkısı diyorum ona. Dadal’ın aslan şarkı­
sı. Yüreğin ve cesaretin aslan şarkısı. Her genç şairin ondan öğre­
neceği var. R. Garaudy’nin hocası Picasso için kullandığı sözü, ben
de onun için söyleyeceğim: Türk şiirinin N vitamini.
Okudukça yüzümüze kan geliyor.

Ölümünden sonra ona da C vitamini dendi: “Cumhuriyet dö­

nemi şiirimizin en özel vitamini.” Toplu basımı yapılan kitaplarının
arka kapağında böyle yazıyor.

Ha yd a r pa şa

1947'195° arasında Haydarpaşa Lisesi’nde parasız yatılı oku­

du. Şubesi, Edebiyat G.
O tarihlerde liseyi bitirmek için iki aşamalı sınavdan geçili­
yordu: Mezuniyet ve olgunlaşma sınavları. İkisinden de pekiyi aldı.
Çekingen bir öğrenciydi, yine de -ortaokulda olduğu gibi—
“dâhi”ler arasında sayılıyor, şair kabul ediliyordu. Ailesi o sıra İne­
göl’de olduğundan İstanbul’daki akrabalarına “evci” çıktığı bazı
H a y d a r p a ş a L İ s e s İ’ n İ n esk İ b İn a si

(Ü M İT Ü N K A N K O LE K SİYO N U )

ha f t a s o n l a n d ı ş ı n d a , b ü t ün z a m a n ı n ı b o m b o ş k al m ı ş o k u l d a y a l n ı z
g e ç i r i y o r d u . Yaz tatilleri d a hi l . . .
Lise ü ç e k a d a r e s k i e d e b i y a t a me r a k l ı y d ı . Aruz ve z ni y l e şiir
y a z ı y or du , ilk e d e b i y a t ö ğ r e t m e n i Ali S e d a t O k s a l ö ğ r e t m i ş t i a r u z u.
A ru z la ne y a p a rd ık ? U stalaştık artık, vezinle yürürdük. K ol-
kola girerd ik a rk a d a şla rla ; kolbaşı vezni değiştirirdi, yürürdük.
T u h a f b ir dans, b ir m ehter yürüyüşü çıkardı ortaya.
Yeni şiire s o n s ı nı f t a y k e n bir iki a r k a d a ş ı n ı n uyarı sı yl a y ö n e l ­
di. Asıl, A h m e t M u h i p D ı r a n a s ’ ın Ş a d ırva n d er gi s in i n ilk s a y ı s ı n d a
çı k an “ K a r ” şiirini o k u d u ğ u g ü n ! . . .
“K a r i o gün, ertesi giiıı, o ay, b elki bin kez okudum. Olduğu
g ib i içim e indirdim . A ru zla b ir-ik i m anzum esi olan ka ra rsız öğren­
ciyi y e n i b ir şiire O rhan V d i ve arka daşların ın h er şeyi alt üst et­
miş ürünlerinden çok “K a r ” g ib i birkaç p a rça sürüklem iştir.
“K a r ”, h er zam an, herkese söylediğim b ir şiird i. E z b erlesin ­
le r diye başkaların ın defterlerine de yazdım .
G ü n l ü ğ ü n d e , üçyılırıı g e ç i r d i ğ i o g ö r k e m l i y a p ı n ı n ç o k s e v d i ­
ği b i r y e r o l m a d ı ğ ı n ı s öyl üyor:
O rtaoku l ve fa k ü lte y ılla rım d a kendim e daha çok benziyo-
rum. Haydarpaşa Lisesi’nde sporcuydum, iyi öğrenciydim o kadar.
Bazı silinmez anılarım var. Var da beni ben eden bir dönem değil
orada geçirdiğim yıllar.

Humor

H u m o r v e e r o t i z m : C e m a l S ü r e y a ş iirin in a y r ı l m a z İkilisi. N e z a ­
m a n b irin d en sö z e d ilse ö b ü rü d e d e v r e y e g ire r m u tla k a .
Erotik bir şiirdir benimki.. Sanırım en büyük özelliği budur.
Dipte tarih içinde uygarlık ve varolma sorunu tartışılır. Mitler, gün­
lük hayatın olaylarına dağılarak somutlaşır.
Erotizm, soylu anlamıyla, dünyayı değiştirme çabasıdır, iste­
ğin güçlerini tenıel durumlarından adamakıllı saptırmış bir toplum
içinde yaşıyoruz. Bir utanç cinselliği her şeye hâkim. Ve utanç cinsel­
liğinin adı iffet.
Bu düşüncelere sonradan vardım. Humor ve erotizm, yapıtıma
ben hiçfarkına varmadan sinmiş iki nitelik. Hayatımın ve okudukla­
rımın yansımaları demek bunlar. Ama her zanıan bu nitelikleri tek tek
ya da bir arada lirik, hatta trajik bir plana götürme özlemi içinde ol­
muşumdur. Göriilebildi mi bilmiyorum.
Şunu da hemen ekleyeyim, erotizmi bir kültür olarak düşünmek
yanlış.
E l e ş t i r m e n M e h m e t H. D o ğ a n ’ a g ö r e , ‘ C e m a l S ü r e y a ş iiri’ d e ­
y i n c e h e m e n h e r k e s i n a k l ı n a g e l i v e r e n e r o t i z m a s a l b ir n it e lik d e ğ i l ­
d ir: “ D a h a ç o k z e k a v e d u y a r l ı k o d a k l a r ı n d a b u la b ili r i z o n u n şiirinin
ip u ç la r ın ı . H a t t a d e n i l e b i l i r ki e r o t i z m b ile b u z e k a v e d u y a r l ı k o d a k l a ­
r ı n d a n f ı ş k ır a n h u m o r v e i r o n i d e b i ç i m l e n i r . H u m o r v e ir oni b a ş k a ş i­
i r le r d e o l d u ğ u g i b i iş le v s e l b ir a m a c a d e ğ i l , a r t i s t ik b ir o y u n a , k ı s a c a ­
sı ş iire y ö n e l ik t i r . Ç ü n k ü h e r ş e y d e n ö n c e ş a i r d i r o . Y a z d ı k l a r ı n ı n şiir
o l m a s ı ilk a m a ç t ı r . ”
E n is B a t u r d a , “ N e t ü r b ir e r o t i z m a n l a y ı ş ı ? ” d i y e s o r u y o r v e
ero tizm in b ir k ita b ın d a n ö b ü r ü n e d e ğ iştiğ in i söylü yo r: “ Ç ü n k ü y a ş ta n
y a ş a d e ğ i ş i y o r . Üuercinko’d a d a h a ç o k hın zır, y a s a k l a r ı g ü l ü m s e y e r e k
d e l e n , h a ş a r ı b ir t e m a s ; Göçebe’ d e h a z z ın v e t e n s e l o l a n ı n y ü k s e k g e ­
rilimli n o k t a l a r ı n a g i d i ş ; Beni Öp Sonra Doijur Bern'de b i l g e , ‘Y ü r e ğ i n Y a ­
b a n A r g o s u ’y l a d a d e s t e k l i b ir d u r u ş ; Güz Bitigi’ n d e ik inci b ir g e n ç l i ğ i n
o r t a s ı n d a n b a k a n t o r t u l u g ö z . C e m a l S ü r e y a ’ nın e r o t i z m i t u h a f b ir
d e n g e d e h e d o n i z m ile y a n y a n a g i d e r : B a z e n şiirin s ı c a k l ı ğ ı y e n g i y l e
ç ı k m ı ş t ı r işin i ç i n d e n , b a z e n d e g ö v d e n i n s ı c a k l ı ğ ı . N e o l u r s a o l s u n ,
e n ü r y a n a n ı n d a b ile m a h ç u p b ir k işiliğ i t a ş ı r o n u n ş iiri.”

İKİNCİ YENİ

ikinci yeni bir güvercin curnatasıdır. Ben en alçaktan uçuyo­

rum. Avcılardan değil, arkadaşlarımdan korktuğum için.
C u m h u r i y e t d ö n e m i T ü r k ş i i r i n d e G a r i p ’t e n s o n r a k i d ö n ü ş ü ­
m ü g e r ç e k l e ş t i r e n İ k in c i Y e n i iç in ş i m d i y e d e k ç o k ş e y y a z ı l ı p s ö y ­
l e n d i . C e m a l S ü r e y a ’ n ı n , ö n c ü l e r i n d e n biri o l d u ğ u b u h a r e k e t i ç i n ­
d e k i y e r i d e ç o k k o n u ş u l d u . S o n r ö p o r t a j l a r ı n d a n b i r i n d e , E n v e r Er­
c a n ’ ın İk in ci Y e n i ’y e il iş k in s o r u l a r ı n ı y a n ı t l a r k e n işi ş a k a y a v u r u y o r
ve ö n c ü le ri-a rtç ıla r ı-y a n d a şla r ı-k a rş ıtla r ı-ş iir s e rü v e n im iz iç in d ek i
u z a k ya k ın b a ğ la n tıla rıy la h a re k e tin en g e n i ş tarifini y a p ıy o r d u .
ikinci Yeni benim... Tabii, Eceyi, Turgut’u, Sezai’yi, Edip’i,
Canı, Tevfik’i, Özdemir’i, Nihat’ı, Gülteıı’i, Hilmi’yi, Ergini, Me­
tin ’i, Dağlarca’yı, Ahmet’i, Ahmed A rifi, A rif Damar’ı, Oktay Ri-
fa t’ı, Melih Cevdet’i, Behçet Necatigil’i, Mehmet Kemal’i, Şeyh Ga-
lib’i, Nâzım’ı saymazsak... Yılmaz da var, Attilâ da, ismet Özel de,
Behramlar da, Beıfe!..

İ l k ŞİİR

C e m a l S ü r e y a ’ n ın ilk ş ii r i , 1 9 5 3 ’ t e , S i y a s a l B i l g i l e r F a k ü l t e -
s i ’ n in ü ç ü n c ü s ı n ı f ı n d a y k e n M ü lk iy e d e r g i s i n d e y a y ı m l a n d ı : “ Ş a r k ı -
sı-B e y a z ” .
Mülkiye, fakültemizde çıkmakla birlikte bir fakülte dergisi
değildi. Yine de, elbet, yazarlarının büyük bölüğü öğrenciydi. Ya da
İstanbul’dan, Ankara’dan yeni yetmeler. Arada bir ünlü yazarların
ürünleri de yayımlanıyordu. Sözgelimi Sait Faik’in “H işt!” adlı öy­
küsü Mülkiye’de çıkmıştır. Bahri Savcı da (o günlerde doçent) baş­
yazıları yazardı. Gülten Akının, Sezai Karakoç’un, Tevfik Ak-
dağ’ın, Seyfettin Başçıllar’ın, Muzaffer Buyrukçunun, Türkkaya
Ataöv’ün ürünlerine sık rastlaııırdı.
Ben? Benim ürünüm yoktu ki! Tanı iiç yıl gece gündüz çalış­
tığım halde, yayımlayabileceğim iki dörtlük bile kotaranıamıştım.
Dizelerin ardına takılır, onları bir türlü geliştirenıezdim. Geliştir­
diklerimi de beğenmez, yok ederdim henıen. Dergileri izliyor, o
günlerde Ankara’da yapılan şiir matinelerini hiç kaçırmıyordum.
Kimseyi beğenmiyordum; ama onlarınki gibisini de yazamıyor­
dum. Kısacası korkuyordum.
Herkes bende çok şiir olduğu sanısındaydı. Oysa ben umu­
dumu, bitirebileceğim tek ve ilk şiire bağlamıştım. Bir tane kotar-
sam, ardı gelir, diyordum. Sonunda dayanamadım, üstelemeler
karşısında, eksik bir çalışmamı bu kez çok hızlı bir elden geçirme
işleminden sonra Mülkiye’ye verdim: “Şarkısı-Beyaz. ”
Y a y ı m l a n ı n c a g ü n l e r c e u y u y a m a d ı ğ ı n ı s ö y l e d i ğ i b u ilk ş iirin i
kitap ların a a lm a m ıştı C e m a l S ü re ya. Ö lü m ü n d e n s o n ra yap ılan
t o p l u b a s ı m d a b e ğ e n m e d i ğ i b i r k a ç ş ii r i y le b i r l i k t e o d a y e r a l d ı .

İs t a n b u l
975. Gün
İstanbul’u nasıl da hor görmeye başlam ışız. İşte burdan kaçmak,
işte güneyde bir yerlere gitmek. Kendi payıma, yapabilir miyim bunu? İs­
tanbul’un bir parçası değil miyim artık? İstanbul’suzluk kadar büyük bir
tehlike olabilir m i? Şu anda, Kitaplar dergisinin ilk sayısında yayımlanan
ve, ne yazık ki, Sıcak Nal için ayırdığım halde, kitaba giremeyen “sem iolo-
jik ” İstanbul şiirimi buraya almaktan beni hiçbir şey alıkoyamaz.
Şubat 1989
 Uç

Cos ONPOL

ı s R M B ı> L

rr
tiU

Jest

Şiirim tutku ve jesttir. Bunu en iyi Sezai görmüştür. Daha

Pazar Postası yıllarında yazmıştır.
M ü l k i y e ’ d e n s ı n ı f a r k a d a ş ı S e z a i K a r a k o ç , “ C e m a l S ü r e y a ’ nın
Ç ı k ı ş ı ” b a ş l ı k l ı y a z ı s ı n d a C e m a l S ü r e y a ’ n ın ş i i r i n d e k i j e s t i p l a s t i k
s a n a t l a r l a , t i y a t r o v e b a l e y l e i l i ş k i l e n d i r e r e k ü ç p l a n d a e l e a lı r . İlk
p l a n d a , a m a c ı n ı n “ İ n s a n v ü c u d u n u n ş ii r i n i k u r a r k e n p l a s t i k b i r a l a ­
na ç ık m a k ” o ld u ğ u n u , ö n c e d u ru şla rı k u lla n d ığ ın ı sö yler. “ M o d e rn
r e s s a m l a r g i b i u z u v l a r ı iş l e r , d e ğ i ş t i r i r , k i ş i l e n d i r i r . B i r M o d i g l i a n i
b o y n u , b i r C h a g a l l h o r o z u , b i r ‘ i ş l e k a ğ ı z ’ , b ir P i c a s s o g ö z ü b e l i r i r
ş i i r l e r i n d e ” . İ k in ci p l a n d a , n ü ’ le r, p o r t r e l e r , g ü z e l l e m e l e r l e y e t i n ­
m e d i ğ i n i , d u r u ş l a r d a n ‘ h a r e k e t ’ e g e ç t i ğ i n i b e l ir t i r . “ B u ik in c i p l a n ­
d a ş ii r i n in r e a l i t e l e r i a r t m ı ş t ı r . U t a n ç , k o r k u , c e s a r e t , iy ilik, s a y g ı
g ib i in san i d a v r a n ış la r p o e tik p la n a g ir m iştir ” . Ü ç ü n c ü s ü ise t o p ­
lu m sa l p la n d ır.
“ J e s t ” , C e m a l S ü r e y a ’ n ın g ü n l ü ğ ü n d e d e ü z e r i n d e ı s r a r l a
d u r d u ğ u k a v r a m l a r d a n b ir i. Ö 7 3 . G ü n ’ d e “ Şiirle j e s t ara s ın d a k i ilişkiyi
ilk ben buldum g a lib a . R a s la n s a l bir k azıd a b uldu m ” , d i y o r . K a z ı n ı n b a ş ­
l a n g ı ç n o k t a s ı , d o s t u C a h i t K a y r a ’ n ın e v i n d e d u v a r d a a s ılı g ö r d ü ğ ü
a n t i k a b i r k ılıc ın ü s t ü n d e k i b e y i t t i r : “ Ey g ö n ü l b ir c a n iç in h e r c a n a
m i n n e t e y l e m e / iş r e t- i d ü n y a iç ü n s u l t a n a m i n n e t e y l e m e ” . B u r d a n
y o l a ç ı k a r a k h e m D o ğ u h e m B a tı e d e b i y a t l a r ı n d a ş a i r i n i k t i d a r l a
ilişk isin e b a k a r ve je s t s ö z c ü ğ ü n ü n e d e b iy a t g e le n e k le r iy le b a ğ l a n ­
tısın ı s a p t a m a y a çalışır.
Destanın daha çok erkeklere, masalın daha çok kadınlara
özgü olması erkeğin salt savaşçı oldıığıı günlerden kalmıştır belki
de. ilk sanatçı, ilkel sanatçı şairdir. (Ressamdı da; resini de erkeğe
özgü.) Şair, kahramanın, savaşçının kahramanlığını, savaşçılığını
gösteremiyordu, işi onu anlatmaktı. Kendisi de işinde uzmanlaştı.
Bir gücü ve işlevi oluştu. O güç ve işlev kendisini de çeşitli planlar­
da boy ölçüşmeye götürdü. Batı geleneğinde böyle bir doğrudan bağ
seziliyor değil. Ama o gelenekte de “jest” sözcüğü destan ve kahra­
manlık sözcüklerinin temel anlamlarına bağlanmış.
Nerden çıktı bu “’’jest sözcüğü?
Sanki jesti anlayabilirsem, bu konuda başka alanlara da
köprü atabilirim.
S o n ra k i g ü n le r d e çeşitli a ç ıla rd a n y a k l a ş a r a k d ö n e d ö n e k u r­
c a l a r ‘j e s t ’ i:
6 6 y.Gün:
Jest sözcüğü. Mertlik sözcüğü. Bunlar arasında
da bağlantı var. ikisinin de olumsuzu olamaz.
Cesareti “güçlükler karşısında zarafet” diye tanımlayanlar
olmuş. Bence bu sadece belli bir tür cesaretin tanımı olmalıdır.
Belki de mertliğin. Çünkü kör cesaret te var. Gözünü hiçbir budak­
tan sakınmayan... Acımasız olabilen.
6 6 8 .Gün: Sanırım jest’te düşmanı bile dost gibi selamlama
anlamı var. Beklenebilir selam; kimi zaman zorunlu selam; kimi
zaman da beklenmedik selam (asıl o!). Barış, esenleme, ölümlülü­
ğü bir an için göz ardı etme... Kahramanın barışçıl bakışı. Hector,
karısına öyle gülümseyerek baktıktan sonra Akhilleus’un karşısına
çıkmıştı. Savaşçının elinde tuttuğu çiçek, ikinci Dünya Savaşında,
iki tarafın askerlerinin, tabyalardan birbirlerine ateşkes saatlerin­
de karşılıklıfırlattıkları sigara paketleri, çikolatalar...
(...)Jesti yapan, güçlüğün (hatta ölümün) kıyısındadır. Bir
sevgi, aynı zamanda bir özsaygısı kalkışanıyla kendini dağıtarak
sergiler. Tanrının sonunda Cehennem’i bir şaka haline getirmesi
gibi bir şey...
Her içdökiisiijesttir. Her gerçek özeleştiri. Hatta her gerçek
eleştiri. An işidirjest; insan bir an tam açık olur...
669.Gün: Necati Cumalı’nın Türkçe’de, konuşma dilinin en
hazırlıksız yerlerini bir anda kalkındırmasını, onlardan parıltılar
yaratmasını da şiirseljest olarak görüyorum. Hazırlıksızdırjest.
671. Gün: Jest diyorum, daha çok erkeğe özgü, az rastlanır
bir davranış olarak savaşçılık niteliğini yitirmiş bulunuyor (...)
Kadın, yükselme gösterdiği şu çağda, erkeğin yaptığı hemen her işe
soyunuyor da şiirden neden giderek daha çok uzaklaşıyor? Üstelik,
şiir, kadınlık durumunun bugünkü konumuna daha çok karşılık
vermez mi? Şiirden erkek de uzaklaşıyor da onun için nıi oluyor bu?
Sanırım şiir için yazgı sorularından biri söz konusu.
Üstelik kadında dajest başladı.
Kadın içinjest geçişli de, şiir geçişsiz mi?
672. Gün: Toplumumuzu düşünüyorum. Yeraltı dünyasını,
bir de sanat dünyasını saymazsak, jeste pek rastlanmıyor. Osmaıı-
lıca’da, Öz Türkçe’de dejest sözcüğünün karşılığı yok. Yeraltı dün­
yasında jest şart. Çünkü savaşçı evre orda ilk kanıtlarıyla kendini
aynen sürdürmektedir. Kentlerimizde insanın yer kapmaca olayı
var. Kasabalarda herkes kendi adına ve başkalarının aleyhine din­
dardır. Sağduyu bodrumlarda boğulmuştur. Köydejest, geleneğin
bozuluşu ile karıştırılabilir.
Jest sağduyuya da soluk aldırır. Ama, ne yazık, onun kadar
evrensel değildir. Özlemini her zaman çekse de.

Ka h v e l e r

K a h v e l e r , l o k a l l e r , m e y h a n e l e r C e m a l S ü r e y a ’ n ın h a y a t ı n d a
h e r z a m a n aynı ağ ırlık ta y e r tu tm u y o r. M ü fettişlik y ılla rın d a k i g e z ­
gin lik , k a h v e le r d e y a z m a alışk a n lığ ı k a z a n d ırm ış o n a . Y e rle ş ik d ü ­
zen k u r d u ğ u d ö n e m l e r d e ise e v in d e ç a lış m a y ı y e ğ l e m i ş . K a d ı k ö y ’ d e
 l> ‘ v t vw ,t ,
(

> 1-1 }y' L^t*.

C ı

r.‘ , v / ^ u ^

/«=>* u/w;

v 3 ?/L e f
) \n ^ C * c e A « - 4’, , .

İ U ^ “ '’ T'
1 -'N /h.
‘“ ' , , ' v J t : c *;y *~ t,A v , <° f"* *
K ^ f<- C ^ « in .- Y ^

H a ta y Lo k a n t a s i D e f t e r l e r İ' n d e n , C e m a l S ü r e y a ' n in d e s e n l e d İğ İ b îr sa y f a

32 K İ T A P -L I K A DAN Z 'Y E
o t u r d u ğ u s o n o n yıl i ç i n d e e n s ı k u ğ r a d ı ğ ı y e r l e r K a d ı k ö y İ s k e l e ­
s i n d e k i M e r k e z K ı r a a t h a n e s i ( s o n r a k i a d ı , V a g o n ) , O l i m p i y a t , Fıç ı,
M o d a ’ d a K o ç o , M ü h ü r d a r ’ d a Kıyı B a l ı k , R e C a f e , C a ğ a l o ğ l u ’ n d a G a ­
z e t e c i l e r C e m i y e t i L o k a li, Y a z a r l a r S e n d i k a s ı L o k a li, Y e n i Ç ı n a r , B e -
y o ğ l u ’ n d a A ş m a l ı M e s c i t o l m u ş . B u n l a r a A n k a r a ’y a g i d i ş g e l i ş l e r i n ­
d e sık ç a u ğ ra d ığ ı esk i g ö z ağ rısı K ö rfe z L o k a n ta s ı’ m d a e k le m e k g e ­
re k . M ü d a v i m i o l d u ğ u y e r l e r i n b a ş ı n d a H a t a y m e y h a n e s i v e G a z e t e ­
c i l e r C e m i y e t i L o k a li g e l i y o r . H e r h a f t a C u m a g ü n l e r i H a t a y ’ d a , P a ­
zartesi g ü n le ri G a z e t e c ile r C e m iy e ti L o k ali’ n d e b u lu ş m u ş d o s tla rıy ­
la . A lı ş t ı ğ ı b i r y e r k a p a n d ı ğ ı n d a d a k e n d i n i k ö t ü h i s s e t m i ş .
Hatay öldü.
Dün önünden geçiyordum. Bomboştu. Oyulmuş bir gözü an­
dırıyordu. Duvarlarındaki kaplamalar bile sökülmüş, iki kişi, içe­
riyi dolaşılmaz kılan süprüntüleri bir köşeye yığmaya çalışıyor,
içim sızladı. Girip soramadım da. Yapamadım bunu.
Duvarlarına yazıların, sanatçıların fotoğrafları, dergi say­
faları asılan bir içkieviydi Hatay. Defteri olan tek meyhane, belki
de. Cevat Dereli, Burhan Uygur gelir, o deftere resim yaparlar-
dı.Yüzlerce şairin dizeleri, birbirleri için yazdıkları satırlar...
Bir kahveydi aynı zamanda: Çay içmek için de gidebilirdin.
Kıraathane: Birçok yazımı orda yazdım.
Posta kutusu: Mektuplar oraya gelirdi.
Emanetçi: Bavulunu on gün bırak.
işyeri: Çok kişinin adresi.
Son beş yıl içinde her Cuma gittim Hatay’a. Bazen de hafta­
da iki üç kez. Kendi ayinini kurmuş bir meyhane... Eski bakanla ye­
ni üniversite öğrencisi aynı masada otururdu. Sihirbazı bile vardı;
hani o parmağını koparan arkadaş... Tabelacı bayan, Lüleburgaz­
lı avukat Dük dö Cebeci, “Salının Cuması”...
Zaman zaman Edip Cansever, Bebek’ten çıkar gelirdi. Patri-
yot Pendik’ten; Mehmet Kemal Etiler den; Behzat Ay Mersin’in As-
lanköy ünden, ismet Kemal Kuradayı, Oğuz Arıkan, Aydın Cumalı.
Geçen hafta orda son buluşmamızmış. Cihat Burak, Ece Ay­
han, İsmail Uyaroğlu, Tevfik Akdağ, Zelda, Jacondo, A rif Damar,
Lütfü Ozkök...
Mehmet A li nasıl olsa başka bir yer açar. Ama benim için
dostlukların kaynaştığı bir dönemin adı olarak kalacak Hatay.
C u m a t o p l a n t ı l a r ı b ir s ü r e s o n r a H a t a y ’ ın B o s t a n c ı ’ d a k i y e n i
y e r in d e d e v a m e d e r, a m a e sk isi gib i k a tıla m a z C e m a l S ü re y a . K a d ı­
k ö y ’ d e k i b a ş k a b i r iç k ie v i d e ö y l e ç e k m e m i ş t i r o n u .
N e c a t i G ü n g ö r , C e m a l S ü r e y a ’ nın g i t t i ğ i m e y h a n e l e r i n m ü ş ­
terisin in arttığın ı sö y lü y o r: “ M a sa n ın e k s e n in d e d a im a o vard ır. S ö ­
zü s o h b e t i t a t l ı d ı r ; ş a k a s ı f a n t e z i l e r i h iç e k s i k o l m a z . H a r c a m a k i s ­
t e d i ğ i n i ö v e r e k d e h a r c a y a b i l i r . K iş i h a y a t ı n d a h iç a t a b i n m e m i ş s e ,
ü s ta d , o n u n süvariliğin i ö v eb ilir s ö z g e lim i. D ip lo m attır, a m a t e v a ­
zu d ip lo m a s i g e r e ğ i b ir t u tu m d e ğ ild ir o n d a ; g e r ç e k t e n a l ç a k g ö ­
n ü l l ü d ü r . B ir k o ş u l l a : H a k k ı n ı y e m e z l e r s e . ”
Bu to p lan tıların havasın ı a n la ta n la rd a n biri d e Ercüm ent
G ençer:
“ H a t a y l o k a n t a s ı t o p l a n t ı l a r ı g i d e r e k C e m a l ’ i g ö r m e k is t e y e n
d o s t l a r ı y ü z ü n d e n k a l a b a l ı k l a ş ı r , b ir b i r le r in i t a n ı m a y a n , a z t a n ı y a n ,
h a t t a s e v m e y e n l e r d e b ir m a s a ç e v r e s i n d e o t u r m a k d u r u m u n d a k a ­
lırla r d ı. B ö y l e y e r l e r d e h e r k e s o n u p a y l a ş ı y o r d u . Ç e k i m m e r k e z i y d i . ”

LİRİZM

Bilinir ne usta olduğum

içlenmek zenaatında,
Canımla besliyorum şu
hüznün kuşlarını.

Özgürlük ve kendine güven durumu beni hep lirizme, sıkıntı

ve bunalım ise hep hunıora atmış. Küfürden kaçma girişiminin ya­
rattığı bir şeydir belki de bende hunıor. B ir şeyi aşağılanmaktan
kurtarma, işi şakaya vurma.
C e m a l S ü r e y a ş ii r i n in a s a l ö ğ e l e r i o l a n h u m o r - l m z m - e r o -
t i z m , h e r o k u r a k e n d i a l ı m l a m a s ı n a b a ğ l ı o l a r a k f a r k lı b i r s ı r a l a ­
m a y l a u l a ş ı r k u ş k u s u z . D e n e m e c i , e l e ş t i r m e n F ü s u n A k a t lı b u s ı r a ­
l a m a y ı ş ö y l e y a p ı y o r : “ H ü z n ü n r e n k l e r i y l e p a s t e l l e ş m i ş b i r li r i z m ,
i ş l e k v e k e s k i n b ir z e k â n ı n ç a k ı m l a r ı y l a şiiri o y l u m l a n d ı r a n b i r dil v e
 fim S E v i u

, S * fr********* •

C- J ^ öX

d iy a le k tiğ in i ken d i iç in d e ta ş ıy a n - e n e ro tik k e n en ro m a n tik , en ro ­

m a n t i k k e n e n e r o t i k o l u v e r e n - b ir e r o t i z m .
Şim di b a k tığ ım d a d a, bu ö ğ e le rin s a rm a l ve d ö n ü ş ü m lü g e l­
g i t l e r i n d e b u l u y o r u m S ü r e y a ’ n ın ş i i r b i r e ş i m i n i . ( . . . ) E r o t i z m , y a l n ı z ­
lığ ın h ü z n ü n ü s e y r e l t i r S ü r e y a ’ n ın ş i i r i n d e . D e r in v e y e ğ i n d il d u y a r ­
lı ğ ı, e r o t i z m i n d o z u n u ş i i r s e l d ü z e y d e t u t a r . U s u n v e z e k â n ı n d i l e
d o l a n ı p ş i i r s e l o l a n ı z e d e l e m e s i n e e n g e l o l a n i s e li rik b i l i n ç t i r . B a ­
ka rsa n ız, erotik ö ğ e n in d e yeri h ü z ü n le r d e d ir .”

M ÜLKİYE

1 9 5 0 ’ d e li s e y i b i t i r i p ü n i v e r s i t e y e b a ş l a y a c a ğ ı s ı r a e t r a f ı n d a ­
k i l e r e s o r a r C e m a l S ü r e y a : “ N e r e y e g i d e y i m ? ” K i m i l e r i M ü l k i y e ’yi
ö n e r i r , k i m i l e r i S i y a s a l B i l g i l e r F a k ü l t e s i ’ ni. İ k i s i n i n a y n ı y e r o l d u ­
ğ u n u k a y ı t y a p t ı r m a y a g i d i n c e ö ğ r e n i r . ( M ü l k i y e ’ nin a d ı o yıl d e ğ i ş ­
t i r i l m i ş t i r ) O r t a o k u l d a , l i s e d e p a r a s ı z y a t ı lı ö ğ r e n c i d i r ; M ü l k i y e ’ d e
b u rslu olu r.
B a ş la n g ıç t a H ariciy e B ö lü m ü ’ nü iste d iğ i h a ld e , y a b a n c ı dili­
n in y e t e r s i z k a l a c a ğ ı m d ü ş ü n e r e k M a l i y e v e İ k t i s a t B ö l ü m ü ’ n ü t e r ­
c ih e d e r . İ d a r e ’yi a k l ı n d a n b i l e g e ç i r m e z .
Sanata başladık, şiir yazıyoruz, idareci olunca insan kasa­
balarda yiter gider diye düşünüyordum, iyi ki öyle düşünmüşüm.
 K işiliğin in v e s a n a tın ın o l u ş u m u n d a M ü lk iy e ’ d e k i ö ğ r e n c ilik
yılların ın b ü y ü k payı o ld u ğ u n u s ö y le r:
S .B .F .’rıin koridorları hayatımda sözcüğün tam anlamıyla
belirleyici rol oynamış. Sanat oluşumumda da, düşüncemde de or­
da geçirdiğim dört yıl bir doğrultu yaratmış. ()ysa“camia”nın için­
de biraz da yabancı gibi geçirmişimdir o yılları. Kiiçiik bir entelek­
tüel grup dışında, fakültede beni pek tanımazlardı. Sınıfta bile du­
ramam bele ilk yıllarda öyle saydırdı. Hiçbir hocamla, sınavlar dı­
şında yiiz yüze geldiğim, konuştuğum olmamıştır. Hiçbir etkinliğe,
hatta hemen hemen hiçbir eğlenceye katılmadım. Öğrenci derneği
genel kurullarında hiç konuşmadım. Hiç seçilmedim. Bu yüzden,
üçüncü sınıftafakülte öğrencilerinin geleneksel dergisi “Kazgan ”ın
hazırlanması işinin bana verilmesine şaşmıştım. O sırada ilk şiir­
lerim yayımlanmaya başlamıştı.
Yabancı, ama karşısındaki tabloyu içine sevgiyle indiren bir
yabancı. Seviyordum Mülkiye’yi.
İyi bir öğrenci miydim? Şöyle galiba: iyi notlar da alan kö­
tü bir öğrenci.
Çok çalışkan öğrenciler arasında orta karar kalmayı baş­
langıçta kendime yedirememiştinı. Daha ilk günden başlayarak ha­
yatlarını etüt salonlarında geçiren arkadaşlar vardı. Bu benim gö­
zümü korkutmuş olacak. Yarışı bıraktım. Giriş sınavlarındaki de­
rece sıram da pek iyi değildi zaten. Etüt salonlarına hemen hiç çık­
mamaya karar verdim. O dört yılı kantinde geçirenlere katıldım.
O küçücük (iyice küçük) grup içinde Ahmet Cemil’in acıları­
nı yaşar, bunlara hırs, çoğunca da soytarılık katardık. Her şeyjest­
ti aramızda.
Idiot (gece bekçisi) gelir ışıkları söndürürdü.
Şimdi çoğu bakan, vali, işadamı, profesör, büyük bürokrat
olmuş o çocuklar nasıl çocuklardı? B ir tayfiçinde şöyle belirsiz bir
cümlenin içinde onlar: Ortaokul duyarlığı içinde geleceğin erken
parodisi... iki sözcüğün altını çizdim. Bugün de mülkiyeliler yan
yana gelince ortaokul duyarlığı içinde olurlar ve her şeyi gülünçlü
yanlarıyla anımsarlar.
N e ? N İ ç İn ? N a s i l ?

N e y d i ş i i r C e m a l S ü r e y a iç i n ? N e d e n y a z d ı ? N a s ı l y a z d ı ?
U c u h e r z a m a n a ç ı k k a l a c a k s o r u l a r . . . H e r ş a i r iç in , h e r y a z a r
iç in b u b ö y l e . B a z ı l a r ı iç in d a h a d a b ö y l e . H a z ı r y a n ı t l a r ı y o k t u .
G e n ç liğ in d e ? B elk i. A m a y a z d ık ç a , y a ş a d ı k ç a y a z d ık ç a , h e le e llisin ­
d e n s o n r a , iy ic e d i p l e r d e n s ö k ü l ü p g e l d i y a n ı t l a r ı . Y e r a l t ı s u l a r ı n ­
d a n , y a r a t ı c ı g ü c ü n m a g m a s ı n d a n . . . H a y a t ı n ı n , ş ii r i n in t o p l a m ı n ­
d a n d a ...
Şiir ne benim için? Dramım, açmazım, kurtuluşum, batağım,
sevgilim, babam, gözaltım ve kendimi hiçlemeyi bilişim... Daha
önemlisi, yazgım olarak da görüyorum onu.(Laf düzgün çıkmadı
ama bunu aynen böyle yaz.) Neden yazgım? iyi bir öğrenim gördüm.
Bunun bir rastlantı olmadığı kanısındayım. Şiire dadanışım da öy­
le rastlantı değil. Tek dayanağım bu. Yalnız bu, bu ikisi, bende bir
güç (elverişlilik desek daha iyi) olduğu sanısı uyandırmıştır. Bazen
de öbür şairlere bakarım (hep bakarım ya), sanki bana ilişkin bir rol
de var diye düşünürüm. Bazı şeyleri yalnız ben anlatabiliyorum gibi
bir izlenim...
Borç öder gibi mi yazdım şiirlerimi? Biraz öyle.
Şunu da demek isterim: şiir benim hem mesleğim hem hayatı­
mın özü olmuş. Kendimi riske etmişim onda.
Çok içten, gerçek bir şey söyleyeyim mi? Kendi şiirlerime kar­
şı o kadar duyarlı değilim. Yaptıklarımın üzerinde hiçbir zaman ay­
rıntılı düşünmedim. Aslında şiirleri yazarken de öyleydim. Her sefe­
rinde ne yaptığımı bilmeden çalıştım. Çalışmak da denemez buna.
İnsanın kendini ordan oraya vurması gibi bir şey. Ayrıca şiirden hep
korktum. Şair miyim diye kendimden de her zaman kuşkulanmışım-
dır. Beceremediğim, bunun için de bir türlü sevemediğim bir işi ya­
pıyorum havası işte. Bu, ilk şiirimi yayımladığım zanıan da köyley­
di. Bugün de böyle. Hep zorlanarak yazdım; mecburdum sanki.
Elimde bulunan bir ilk imge ya da ilk dizenin şiddetli dürtüsünden
de hiçbir zaman kurtulamadım. Bu dürtünün benim için yalnız sa­
nat değil, hayat dürtüsü olduğunu da söyleyebilirim.
Metnin ağardığı, şiirin artık ortaya çıkar gibi olduğu an ve
onu izleyen kısa süre ise öyle büyük bir sevinç getirir ki, galiba, bu­
güne dek sadece o sevinci duymak için yazdım.
Niçin yazdığımı kolay kolay anlatamam. Kendim de pek anla­
mış değilim çünkü. Bir düşünce adanıı için düşüncelerini yazarak or­
taya koymak söz konusudur. Yazı onun için, düşüncenin doğrudan
kalıbı, üstüne tam oturmuş giysisidir. Ama özgül tanımıyla, yazmak
başka bir olay.
Pasternak ’a sormuşlardı: “Bizi doğruya götür!” Şöyle karşılık
vermişti: “Benim işim rüzgarın ağaç yapraklarında çıkardığı hışırtı­
dan öte bir şey değil. ” Yazmak da öyle bir şey olmasın?
Yazmak bana her zaman çok zor gelmiştir. Daha ilkokulda,
ortaokulda adını “üstad”dı. Şanslarım oldu, ama bugün, daha önce
belirttiğim gibi, elli yaşı çoktan dönmüş biri olarak neye yetenekli ol­
duğumu hala çözebilmiş değilim.
Yazacaksın diye dürtüldüm de sanki. Öyle dediler. Sanki dedi­
ler. Öyle de dediler, sanki de dediler.
Bunun dışında sanırım, kendim nasılsam, yazma deneyimim
de öyle olmuş. Kimi zaman, özellikle düzyazıda, düşüncemi ortaya
koyma, çevremdekileri değerlendirme, sözü alma tavrı öne geçmiş.
Okuduklarından o türlü de yararlanmadan edemeyen bir adam var
onlarda. Kimi zaman da düşüncesini yazdıklarıyla birlikte çaprazlı
pırtı halinde eynine giymiş bir adam.
Sanırım ikincisiyim ben.

OTOBİYOGRAFİ

M illiy e t S a n a t d e r g i s i , 1 9 8 8 ’ d e o n s a y ı d e v a m e d e n b i r e k v e r ­
m i ş t i : “ E d e b i y a t ı m ı z d a n O n İ n s a n B in Y a ş a m ” . C e m a l S ü r e y a b u r a ­
d a k i “ O n Ü ç, O n B e ş Y a ş ı n d a ” b a şlık lı şiirsel d ü z y a z ıla r ın d a Z e y n e p
O r a l ’ ın s e ç t i ğ i o n e d e b i y a t a d a m ı n ı n ç o c u k l u k v e e r g e n l i k g ü n l e r i ­
n e u z a n ı y o r , o n l a r a o r d a n b a k ı y o r d u . O n u n c u is i m k e n d i s i y d i :
 E D E B İ Y A T I M I Z D A N
ON İNSAN BİN YAŞAM
CEMAL
SUREYA

Tap: İ w Om • Pb^m: ( M Çfep: t a

On Üç, On Beş Yaşında

Annesinin numaralı gözlüğünü takmı$.
Cemal Mevlid okumuyor artık.
_ .. Parasız yatılı. Lacivert ceketinin fazla güneş
& U rQ ya gören yerleri kızıla çalmış. Ayaklarında her biri
üçer kilo çörçil postallar. Babası altlarına kaba­
ralar, demir nalçalar çaktırmış. Onlarla futbol oy­
nuyor, koşulara katılıyor.
"Anasının beş günlükken soğuk suya bastığı."

Hatıra defterinde kırmızı saçlı kızla olan ya­

kıştırma aşka uzak, yakın göndermeler. Her gün
bir şeyler yazıyor ve sıranın gözüne atıyor. Her
gün bütün sınıfın bir araya gelerek defteri
"gizilce" okuduğundan da haberli.
Dedikodu: O kızla cumartesi günleri Derebağ'
da buluşuyormuş. öğretmenler de aynı sanıda.
Bu yüzden kızın da rol aldığı Scapln’ln Dolapla­
rında oynatılmadı.
Anılardan düş devşiriyor. Anılara artı olaylar,
olmaması gereken yeni durumlar ekleyerek kimi
zaman düzeltiyor da onları. Her şey bir kez daha
yaşanacak sanki.
Hayır, Sansaryan Han'ın en küçük konuğu o
değildi; kızkardeşleri de vardı, biri dört, biri beş
yaşında.
Vagona girdiklerinde babası bir yandan dövü­
yor, bir yandan öpüyordu onu. Belirsizlikler mar­
şandizi.
MSQt mavfsl nenensinin açılmış bohçasını pen­
cereden sokağa fırlatan eksiltin çocuk. Serpinler.
başaklar umutçusu.
Keşke göçmen denseydi bize diye düşünen
sürgün çocuk.
Babası suskun, oturuyor. Amcası, içmiş, ak­
şam, şaraphaneden kente türkü söyleye söyleye
yürüyor.
Kitabı az. Aynı kitabı on kez, yüz kez okur.
Okuyarak yürür sokakta. Okumuyorsa, kendi ken­
dine konuşur yüksek sesle, ailesinin bütün üye­
leri gibi.
Evden kaçtı, Esma'dan.
Sınavlara girdi.
Kızkardeşleriyle sokakta rastlaşıyor; konuş­
muyorlar.
Bilecik'te birinin ağacından dut yemek hırsızlık
sayılmaz. Ayva koparmaksa ufak kabahat. Ama
o arkadaşlarıyla haşhaş tarlasına dalmış. Az öte­
de namlunun ucu. Koynundaki çizili kapsüllerin
hışırtısı kalp atışlarına karışıyor.
' 'Ne kadar şanslıyım diye düşünüyor, o anda
da, henüz bit şey olmadı."
 Beh çet N e c a t İg İ l Ş İİr Ö d ü lü t ö r e n İn d e ,

Ra u f M u t l u a y ve H u r İy e N e c a t İg İ l ’ d e n ö d ü l ü n ü a l i r k e n

ÖDÜL

C e m a l S ü r e y a, e d e b i y a t ı n , e d e b i y a t ç ı l a rı n y a nı sıra e d e b i y a ­
tın k ur u m l a r ı y l a , s o s y o l o j i si yl e d e i l g i l e n mi ş bir y az a r d ı . Yal nı z Gü-
nübirlik’teki d e n e m e l e r i n d e d e ğ i l , b a ş k a y a z ı l a r ı n d a , h a t t a s ö y l e ş i ­
l e r i nd e bu a l a n l a r a ilişkin s a p t a m a l a r ı n ı , g ö r ü ş l e r i n i d e f a l a r c a dile
ge t i rdi . ‘ Ö d ü l ’ d e b u n l a r d a n biri.
P e k ç o k e d e b i y a t ve s a n a t ö d ü l ü n d e s eçi ci kurul üyel iği y a p ­
mı ş , k en d i s i d e ö d ü l l e r a l mı şt ı . A m a s on y ı l l a r ı nd a h i ç bi r j ü r i d e b u ­
l u n m a m a y a , şiiriyle h i ç bi r ö d ü l e k a t ı l m a m a y a k ar a r ve r mi ş t i . N e ­
d e n ? Bir r ö p o r t a j ı n d a ö d ü l l e r üz e r i ne ne d ü ş ü n d ü ğ ü s o r u l u n c a şu
yanıtı v e r mi ş t i :
E skiden T ü rkiye’de ö d ü ller yoktu. Son y ılla rd a bunun tersi
b ir gelişm eye tanık olduk. Ö d ü ller h ızla çoğaldı. B u da birtakım
soru n lar getiriyor.
B i r ödülün d eğeri birkaç öğenin ya n y a n a g elişiy le oluşur-,
ödiiliin p a r a s a l değeri-, ödiilü veren kurumun y a da kişinin a ğ ırlığ ı;
ödülii daha önce de hep değerli kişilerin kazanm ış olması-, ödülü
kaybeden y a p ıtla rın da değerli oluşu ve jü r in in kim lerden oluştuğu.
işte bu öğelerin yan yana gelişi ödülü değerli kılmaya yeter. Bulun­
duğum birçokjüride şu gerçeği gördüm... Ödüllendirilen yapıt bel­
li bir düzeyin üzerinde oluyor elbet, ancak mutlaka katılan yapıtla­
rın en iyisi olmayabiliyor. Ödüle karşı değilim, günümüzdeki gidiş
ve gelişme şekline karşıyım.
Ö l ü m ü n d e n s o n r a 2 0 0 0 ’e Doğru d e r g i s i C e m a l S ü r e y a a d ı n a iki
ö d ü l d ü z e n l e d i . Biri, h e r yıl 9 O c a k ’t a v e r i l m e k ü z e r e k o n a n “ C e m a l
S ü r e y a Ş iir Ö d ü l l e r i ” ; İk in c isi, b e ş y ı l d a b ir v e r i l e c e k “ C e m a l S ü r e y a
A r a ş t ı r m a İ n c e l e m e Ö d ü l ü ” . K a t ı l ı m c ı l a r a r a s ı n d a g ü n ü m ü z ş iirin in
ö n d e g e l e n a d l a r ı n ı n d a y e r a l d ı ğ ı ş ii r ö d ü l l e r i ( k i t a p v e b a s ı l m a m ı ş
d o s y a d a l l a r ı n d a ) o n ü ç y ı ld ır a k s a m a d a n s ü r ü y o r . A r a ş t ı r m a i n c e l e ­
m e d a l ı n d a k i ö d ü l i s e n e y a z ı k ki h iç v e r i l e m e d i ! K a t ılı m o l m a d ı ğ ı için
d ü z en le y ic ile r bu ö d ü lü k a ld ırm a k z o r u n d a kald ılar.

ÖLÜM

Hayat büyük bir “Özel ve Cins isimler” sözlüğüdür. Ölüm

sadece “Cins isimler” sözlüğü. Ama daha büyük bir sözlük.
Ö l ü r k e n b i l e ş a k a y a p a b i l i r i m d i y e n C e m a l S ü r e y a ’ n ın ş i i r i n ­
d e ö l ü m d ü ş ü n c e s i s o n d ö n e m l e r i n e k a d a r ö n e ç ı k m a z . A r a d a b ir
g ö r ü n ü p k ayb o lu r.
Ölümü doğrusu hiç düşünmedim
Ama düşündüm uzak kardeşlerimi

B ir güvercin ben öldüğüm zaman

Nice hüzünlerden yaprak yaprak
Bir güvercin ben öldüğüm zaman
E l l i s i n e y a k l a ş ı r k e n , h ü z ü n l e r d e n s ı y r ı l m ı ş , ç ı p l a k , s a r s ı c ı b ir
g e r ç e ğ e d ö n ü ş ü r ö lü m .
Ölünı geliyor aklıma birden ölüm
Bir ağacın gövdesine sarılıyorum.
E m e k l i o l d u k t a n b ir iki yıl s o n r a h a f i f b ir k a l p krizi g e ç i r i r . Y a ­
ş a d ı ğ ı n ı n n e o l d u ğ u n u h e r ş e y o l u p b it t ik t e n s o n r a ö ğ r e n m i ş t i r . O
g ü n le r d e L o k m a n H ek im s ö y le n c e s in d e n y o la ç ık a ra k “ K e h a n e t ” i
y a z a r : K e n d is in e u zu n ö m ü r v a a t e d ile n L o k m a n H e k im k artalın ö m ­
rü 8 0 yıl d i y e y e d i k a r t a l ö m r ü y a ş a m a k i s t e d i ğ i n i s ö y l e m i ş t i r . C e m a l
S ü r e y a d a o r t a l a m a ö m r ü d o k u z yıl o l a n k ı r l a n g ı ç t a k a r a r k ıla r.
Lokman şair senin hayatın
Yedi kırlangıcın hayatı kadar
Altısını ardı ardına yaşadın
Bir kırlangıcın daha var
A rk a d a ş la rın ın , tan ıd ık ların ın p e ş p e ş e g e le n ö lü m h a b e r le ­
r i y le , h e l e E d i p C a n s e v e r ’ in , T u r g u t U y a r ’ ın ö l ü m ü y l e b ü y ü k b i r s a r ­
sın tı g e ç irir.
Yüzyıl sonra şu anda yaşayan hiçbir insan, hiçbir kuş, hiçbir
kedi, hiçbir yılan, hiçbir otomobil olmayacak dünyada.
Hiçbir tanıdığın, hiçbir tanımadığın olmadığı dünyayı yaşa­
nası olarak düşünemiyorum. Başkalarının dünyası. Ne yapayım
başkalarının dünyasını.
1 2 A r a l ı k ı g 8 g ’ d a Yeni Yaprakla “ G ö l l e r D e n i z l e r ” i y a y ı m l a r .
Ölüm mü,
bir gölün dibinde durgun uykudasın.

Denizler?
Tanrılar karıştırır durur denizleri.
Ö lü m b u rn u n u n d ib in e g e lm iş t ir artık. E vin d e b ü tü n d ü z en i
a l t ü s t o l m u ş t u r . E c e A y h a n ’ la y a p t ı k l a r ı “ Kıyı B u c a k ” k o n u ş m a l a ­
r ı n d a s ö y l e d i ğ i n i g e r ç e k l e ş t i r i r ; ü n l ü şiiri “ Ü s t ü K a l s ı n ” ı y a z ı p Yeni
Yaprak’a g ö n d e r i r .
Ölüyorum tanrını
Bu da oldu işte

Her ölüm erken ölümdür

Biliyorum tanrım.

Ama, ayrıca aldığın şu hayat

Fena değildir..

Üstü kalsın..
PAPİRÜS

Bir dergi gibidir benim hayatım. Bu yüzden ölmem, batarım.

D ergicilik , “ d e r g ile r e d e b iy a tın la b o ra t u v a r ıd ır,” d iyen C e ­
m a l S ü r e y a ’ nın ş a i r - y a z a r k i m l i ğ i n i n h e m e n y a m b a ş ı n d a d u r a n ,
o n u n l a iç iç e g e ç e n ik in c i b ir k i m l i ğ i y d i . G e n ç l i ğ i n d e n , h a t t a ç o c u k ­
lu ğ u n d a n b eri y a k a s ın ı b ır a k m a y a n b ir tu t k u ... Sık ın tısı, y ü k ü ö d ü ­
l ü n d e n f a z l a o l s a d a h iç e k s i l m e y e n b i r t u t k u . . .
K e n d i d e r g i s i P apirüs b i r y a n a , y ö n e t i m i n i ü s t l e n d i ğ i , ç ı k m a ­
s ın a ö n a y a k o ld u ğ u , yazı k u ru lla rın d a y e r a ld ığ ı, şiirleri-yazıları-çe-
v i r i le r i y le k a t k ı d a b u l u n d u ğ u d e r g i l e r u z u n b i r l i s t e o l u ş t u r u r . Ş a ­
ş ır tıc ı o l a n , l i s t e n i n u z u n l u ğ u n d a n ç o k , y e l p a z e n i n g e n i ş l i ğ i d i r . İl­
g i s i , d ö n e m i n i n ö n d e g e l e n e d e b i y a t d e r g i l e r i y l e s ın ırlı k a l m a z ; t a ş ­
ra d e r g i l e r i n e , m e s l e k d e r g i l e r i n e , o k u l d e r g i l e r i n e k a d a r u z a n ı r .
B ü tü n d e rg i g irişim le rin i d e s t e k le r ; h e r z a m a n y e n i b ir d e rg i p r o je ­
siyle d o la ş ır . Ö te y a n d a n k ırılg a n d ır, a lı n g a n d ı r , h e r d e r g i d e ra h a t
e d e m e z . U zun s ü r e y a z d ığ ı b ir d e r g i k a p a n d ığ ı n d a , o d a iç in e k a p a ­
n ır, b ir s ü r e h i ç b i r y e r e y a z m a z . D e r g i s i z s o l u k a l a m a d ı ğ ı iç in , h e r
z a m a n k e n d i n e a i t b ir d e r g i ö z l e m i i ç i n d e d i r . B e l k i , y i n e b u y ü z d e n ,
Ü l k ü T a m e r ’ in d e d i ğ i g i b i " P a p i r ü s o n u n h e r k e s t e n , h e r ş e y d e n s a ­
k ı n d ı ğ ı s e v g i l i s i ” o l m u ş t u r : P a p o ’s u .
C e m a l S ü r e y a P ap irü s’ ü a r a l ı k l ı o l a r a k ü ç k e z ç ı k a r d ı .
1 . D ö n e m : D e r g i y i a s k e r l i ğ i n i y a p a r k e n p l a n l a m ı ş t ı . İlk s a y ıy ı
A ğ u s t o s 1 9 6 0 ’t a y a y ım la d ı. B a ş t a m a li s o r u n la r o l m a k ü z e r e çeşitli
a k s a m a la r n e d e n iy le se k iz a y a ra ve rd i; 1 9 6 1 ’d e üç sayı d a h a ç ık a ­
r a b i l d i . A yn ı yılın s o n u n d a P a r i s ’ e g ö n d e r i l i n c e g i r i ş i m i y a r ı m k a l d ı .
Papirüs b u ilk d ö n e m d e d ö r t s a y f a l ı k t a b l o i d b i r d e r g i y d i . İ ç i n d e k i
ö n e m l i i m z a l a r a , y a z ı l a r a k a r ş ı n f a z l a e t k il i o l a m a d ı .
2. D ö n e m : H aziran ıg 6 6 - H a z ir a n 1 9 7 0 a r a s ı n d a 4 7 sayı ç ık a r ­
d ı ğ ı Papirü s, o y ı l l a r ı n e n ö n e m l i e d e b i y a t d e r g i l e r i n d e n b ir i o l d u .
B u k e z d a h a h a z ır lı k lı b a ş l a m ı ş t ı : D e r g i ç ı k a r a b i l m e k iç in m e m u r i ­
y e t t e n is t i f a e t m i ş ; P a r i s ’t e n g e t i r d i ğ i a r a b a y ı s a t ı p s e r m a y e y a p ­
m ı ş ; R. T o m r i s v e Ü lk ü T a m e r ’ le b i r l i k t e g i r i ş t i k l e r i sık ı b i r ö n h a z ı r ­
lık d ö n e m i n d e n s o n r a ilk s a y ıy ı y a y ı m l a m ı ş t ı .
D ö n e m i n b i r b a ş k a e t k i n d e r g i s i , M e m e t F u a t ’ ın ç ı k a r d ı ğ ı Ye­
 $
IM
5 GERÇEK»
1.6YUH ¡¡ 'IKLANMAÎ
WfcYllVl I?

ni Dergi çeviri a ğırlıklı ydı. Papirüs, kul varını ürün ağırlıklı bir t e l i f y a ­
zı lar d er g i s i o l a r a k bel irledi. İlk s a y f a l a r ı n d a C e m a l S ü r e y a ’ nın,
e d e b i y a t a , k ül t üre , t o p l u m s a l s o r u n l a r ı n a ilişkin ö z g ü n y a k l a ş ı m l a r
i ç e re n i mz a s ı z ba ş ya zı l ar ı y e r a l ı y o r d u . S on r a k i s a y f a l a r d a ise e d e ­
bi yat i n c e l e m e l e r i , d e n e m e l e r , şiirler, ö y kü l e r . . . B u g ü n e d e b i y a t ı ­
mızın ö n d e g e l e n ş a i r ve y a z a r l a r ı n d a n ç o ğ u Pap irüs’ ün yazı k a d r o ­
su i ç i nde ydi . H e r s a y ı d a bir ş ai r e v e y a y a z a r a ayrıl an f ot obi y o g r a f i l i
d o s y a l a r ı y l a ; ikinci Y e ni , N â zı m H i k m e t , Ç e k o s l o v a k y a ’ d a E n t e l e k ­
tüel Ha y a t , O r h a n Veli özel say ı l a rı y l a , “ S a v r a n ” ba ş l ı ğı a l t ı nd a v e r ­
diği e d e b i y a t , s a n a t ha b e r l e r i , ki tap t a n ı t m a yazıl arı, yerli ve y a b a n ­
cı d e r g i i n c e l e m e l e r i y l e e d e b i y a t o r t a m ı m diri t u ta n nitelikli b i r d e r -
gi ydi Papirüs. N e v a r ki, z a t e n hiç b i t m e y e n e k o n o m i k s o r u n l a r a 1 2
Mart koşul l arı d a e k l e n i n c e ö n ü t ı ka nd ı . C e m a l S ü r e y a d a y e n i d e n
m e m u r i y e t e d ö n m e k z o r u n d a kal dı.
3 . D ö n e m : 1 9 8 0 ’ d e Papirüs’ ü üç ayl ık bir d e r gi o l a r a k y e n i d e n
ç ı k ar m a y ı d e n e d i . H e r g i r i ş i m i n d e o l d u ğ u gi bi y i ne uzun uzun h e ­
s a p l a r y a p m ı ş , d os t l a r ı n a , t a n ı d ı k l a r ı n a m e k t u p l a r y a z ı p a b o n e
b u l ma l a r ı n ı i s t emi ş t i . A m a a n c a k iki sayı ç ı k a r a b i l d i : 1 9 8 0 B a h a r s a ­
yısı ile 1 9 8 1 M a r t ’ ı nd a ç ı k an Papirüs Seçkisi... Bu kez d e 1 2 Eylül k e s ­
mişti y o l u nu .
R e s im

Kılıç kalkan gürz ve at

Ta çocukluğumdan beri
Ne buldumsa okudum
Sonunda anladım ki
Bir kitapta resim şart.
C e m a l S ü r e y a şiir d ı ş ı n d a , s a n a t d a lla rı a r a s ı n d a e n ç o k re­
s im le ilgilen d i.
D o stla rın a , y a k ın la rın a im z a la d ığ ı kitap sa yfa la rın ın şiirler­
d e n a rta k a la n b o şlu k la rın ı, m e k tu p la rın ın sa tır araların ı d e s e n le r ­
le , ç i z g i l e r l e , p o r t r e k a r i k a t ü r l e r l e b e z e r d i . K i m i k e z k e n d i i m z a s ı y ­
la , ç o ğ u k e z d e , H a t a y d e f t e r l e r i n d e o l d u ğ u g i b i , t a k m a b ir a d l a ,
C h a r le s S u a re z im zasıyla.
O k u m a y ı, y a z m a y ı, m a te m a tiğ i ve resim y a p m a y ı ilko ku la
b a ş la m a d a n ö n c e b ü y ü k a m c a s ı M e m o ö ğ r e t m iş o n a . A m a , nasıl
resim !
“Kendisi kadın resmi yapardı, kıçları yukarda; hani derler
ya kıçından Kütahya görünüyor, öyle resimler. Kıçlar, memeler...
Sanatımı açıkladığı için söylüyorum. Amcam matematikte çok kuv­
vetliydi de resmi hiç bilmiyordu. ”
K e n d i k u ş a ğ ı i ç i n d e , r e s i m ü z e r i n e , ş i i r - r e s i m i l iş k is i ü z e r i n e
e n ç o k d ü ş ü n e n ş a i r l e r d e n b ir i o l d u . Ş i i r d e İk in ci Y e n i ’ n i n , r e s i m d e
s o y u tu n o r t a y a çıktığ ı y ılla r d a ş a ir r e s s a m a r k a d a ş lığ ı t a v s a m a y a
b a şla m ıştı o ysa.
“Birkaçımızda büyük resim tutkusu vardı. Boyuna albümler
karıştırırdık. Sözgelimi Edip Canseverle ben. Sezai Karakoç res­
me başka bir açıdan bakardı, ama bakardı. (Mülkiye Dergisi’nde
onun Mona Roza’larını ben desen/emiştim. Takma adım da Char­
les Suarez, yani C.S.) Ece’nin resme önem verdiğini biliyordum.
Metin Eloğlu zaten ressamdı. Karıştırırdık albümleri (ne albümler
ama): Chagall ne yapmış? Yüksel Aslan? Arkadaşmuzdı Yüksel
Aslan. Edgü de arkadaşımız... Edip’le resmin sorunları üzerine çok
konuştuk. Onun Kapalıçarşida, Sandal Bedesteni’ndeki dükkanı­
nın üst katındaki masanın bir bölümünde resim albümleri Himala-
yalar gibi yükselirdi.(...) Soyuta da vakit ayırmışızdır. Yine de
Edip’le figürsüze pek yanaşmadığımız kalmış aklımda (yanaşamı-
yorduk belki de). Öyle bir kültürümüz oluşmamıştı.
ıç S y ’de miydi? Michel Seuphor’un Soyut Resim Sözlüğiı nü
(Dictionnaire de la Peinture Abstraite) almıştım. Kitabın gerçekten
çok önemli (benim için bugün daha önemli) önsözünü, Edip’e çevi­
rerek okumuştum. Unutamam, o önsözü önemli bulmuştuk da, söz­
lükteki resim örneklerinin üzerinde fazlaca durmamıştık. Yine de
figürü tam anlamıyla yitirmemiş sanatçılar (Kandinsky vb.) ilgi­
mizi çekiyordu. B ir de her şeyin ötesinde, Klee. Çok başkaydı, ha­
yatımızda bizim Klee. Klee’y i anlayabiliyorduk.
Kısacası, bizinı kuşak, ayrık durumları saymazsak, plastik
sanatlarla anlaşamadı. Öykücülerimiz, romancılarımız da, resme
uzak durdular.
1 9 5 8 ’ d e Pazar Postası’na O s m a n M a z l u m a d ı y l a y a z d ı ğ ı
“ C h a g a l l ’ ın Ş i i r l e r i ” b a ş l ı k l ı y a z ı d a ş ii r i n in b e s l e n d i ğ i k a y n a k l a r
a r a s ın d a re sm in yerin i a ç ık ç a o rta y a k o yar:
Az bir şair değil o. “Yazmam Daha Aşk Şiiri” adlı şiirimi
onun etkisinde yazdım. Ressamlar kadar şairlerin de çok öğrenece­
ği var ondan. Ben kendi payıma, kimsede Chagall’daki kadar ada­
mı çarpan, bozan, alıp götüren şiirsel çağrışımlar görmedim. En
şiirli anlatımlarla olağanüstüyü, görünmeyeni, yoku somutlayıver-
mek, bir ona vergi, hakçası ressamlar içinde. Şiir, Chagall’da her
yerde şiir vardır. Sevişmek, Chagall’da her yerde sevişilir. Her res­
min bir köşesinde özel bir sevişme yeri vardır. Chagall i önceleri
deli sanırdım. (...) Ama sonraları yavaş yavaş anlar gibi oldum.
Sonraları bildim onun renkleri, eşyayı, durumları milyonlarca ya­
şayan biri olduğunu. Bütün iyi şairler gibi o da çocukluğunu kay­
betmemiş ya da yeniden elde etmenin büyüsünü biliyor (...) Cha­
gall’da çağrışımların aynı bir tabloda birdeııbireliği vardır. Ama
bu çağrışımlar tablodan tabloya birbirini hazırlar, geliştirir. Cha­
gall gibi perspektifini türlü nüanslar halinde, ama hiç tekrara düş­
meden verebilmiş sanatçı pek yoktur.
R e sim ve r e s s a m la r ü zerin e y a z a r k e n , e le ş tirm e n ta vrın d a n
ç o k , b ir ş a i r i n r e s m e b a k ı ş ı n ı s e r g i l e d i . E l b e t t e , p o r t r e y a z a r l ı ğ ı n d a ­
ki b e n z e r s i z u s t a l ı ğ ı n ı d a k u l l a n a r a k . İş t e iki ö r n e k :
 “Muzaffer Akyol, iyi bir ressam. Çıldırsa en iyi ressam ola­
cak. Birikmiş emeğin sapmaya gereksinimi var onda. ”
“Ne demişim Nevhiz’in resmi için:
Her an boğulabilir alarm çığlığı;
Güçsüz, ama dirençli doyum;
Rembrant saygısı, Chagall'a sunulmuş izin dilekçesi ve So-
utine’le körebe... ”

SÜRGÜN

Ben bir yük vagonunda açtım gözlerimi

C e m a l S ü re y a , s o n yılların a k a d a r K ürt v e s ü rg ü n o ld u ğ u n ­
d an p ek söz e tm e d i. H atta, ö zen le kaçındı b u n d a n . Ç o c u k lu ğ u n d a
v e g e n ç l i ğ i n d e ise b ü y ü k b ir s ır o la r a k s a k lıy o r d u . A ilesi 1 9 3 8 “ D e r­
sim h a re k â tı” s ır a sın d a E rzin c an ’ d a n B ile c ik ’e s ü rg ü n e d ild iğ in d e
altı y a ş ı n ı t a m a m l a m a m ı ş t ı . K ız k a r d e ş l e r i n i n s ö y l e d i ğ i n e g ö r e ,
s ü r g ü n e d i l e n a s l ı n d a b ü y ü k a m c a M e m o ’y d u ; b a b a l a r ı H ü s e y i n
S e b e r a ğ a b e y i n i y a l n ı z b ı r a k m a m a k iç in k a t ı l m ı ş t ı o n a .
Emir geldiğinde üç gün içinde toplanıp değerli eşyalarının
yarısını sattılar, yarısını bahçedeki kör kuyuya gömüp babaannenin
kemerinde sakladığı birkaç altınla yola çıktılar.
C e m a l S ü r e y a e şi Z u h a l T e k k a n a t ’ a y a z d ığ ı m e k t u p la r d a n b i­
rind e a n la tır bu y o lc u lu ğ u :
Bizi bir kamyona doldurdular. Tüfekli iki erin nezaretinde.
Sonra o iki erle yük vagonuna doldurdular. Günlerce yolculuktan
sonra bir köye attılar. Tarih öncesi köpekler havlıyordu. Aklımdan
hiç çıkmaz o yolculuk, o havlamalar, polisler. Duyarlığım biraz da
o çocukluk izlenimleriyle besleniyor belki. Annem sürgünde öldü,
babam sürgünde öldü.
A k l ı n d a n h iç ç ı k m a y a n b i r b a ş k a ş e y d e B i l e c i k h a l k ı n ı n k e n ­
d ilerin i b a ğ ır la r ın a b a s m a s ı , g ö s t e r d ik le r i y a k ın lık ...
B ile c ik ’te k i z o r u n lu i k a m e t s ü r e s i yirm i yıldır; d a h a s o n r a ç ı­
k a n a f l a r l a b u s ü r e k ı s a l ı r . A y r ı c a ç o c u k l a r ı n il d ı ş ı n a ç ı k m a s ı y a s a k
d e ğ i l d i r . B a b a s ı , iyi e ğ i t i m a l s ı n d i y e İ s t a n b u l ’ a , a b l a s ı n ı n y a n m a
g ö n d e r i r C e m a l e t t i n ’ i. S i y a s a l o r t a m d a y u m u ş a m a o l u n c a k e n d i s i
d e İ s t a n b u l ’ a t a ş ı n ı r ; A r n a v u t k ö y ’ d e b ir iş b u l u p ç a l ı ş m a y a b a ş l a r .
A m a fazla s ü rm ez bu d u ru m :
Bir akşam eve polis geldi. Hepimizi alıp Emniyet Miidiirlü-
ğü’ne (Sansaryan Han) götürdüler. Bir gece orada kaldık. O sıra
küçük kızkardeşim daha beş yaşında. Büyükannem ise en az altmış
beş. Kafese konmuş, saçı sakalı uzun dev bir adanı anımsıyorum.
Tahta sıranın üzerinde uyumuştuk. Kadınlar kavga çıkarmışlardı.
Ertesi gün jandarma refakatinde sürgün yurdumuz olan Bilecik’e
posta edildik.
Ben kaç yaşındayım? Onbirin içinde.
(..) Şimdi çok sevdiğim sürgün sözcüğü beni allak bullak edi­
yordu. Birgün büyükanneme sormuştum:“Neyiz biz?” diye. Birşey
anlamadı. “Sürgün ne dernek?” diye yineledim. Sürgün “menfî” de­
mekmiş, “menfa”yagönderilenlere “menfi” denirmiş. Biran aklıma
Yavrutürk dergisindeki bir tefrika geldi: “B ir Göçmen Çocuğun
Anıları.” “Göçmen miyiz biz yoksa?”diye soruyu değiştirdim.
“Evet, işte buldun, “göçmeniz biz” dedi. Rahatlamıştı.
Ondan sonra kendimi bir süre göçmen olarak düşündüm.

Şa p k a m D o l u Ç İç e k l e

Şiir bizde olandır. Düzyazı bizde kalandır.

C e m a l S ü r e y a s a ğ l ı ğ ı n d a iki d e n e m e k i t a b ı y a y ı m l a m ı ş t ı : İlk
b a s k ı s ı 1 9 7 6 ’ d a A d a Y a y ı n l a r ı t a r a f ı n d a n y a p ı l a n Ş a p k a m Dolu Çiçek­
le ( 1 5 0 0 a d e t , 4 0 lira) ile 1 9 8 2 ’ d e A d a m Y a y ı n l a r ı ’ n d a n ç ı k a n G ü n ü ­
birlik. B u k i t a p l a r d a y e r a l m a y a n d e n e m e l e r i v e b a ş k a t ü r l e r d e k i
dü zyazıları ö lü m ü n d e n s o n r a k itap laştırıld ı.
Günübirlik, 1 9 7 5 - 1 9 7 6 ’ d a Politika g a z e t e s i n d e , a y n ı b a ş l ı k a l ­
tın d a y a y ım la d ığ ı y a zıların t o p la m ıd ır . G e n e llik le y a z a rın , e d e b iy a t ­
ç ı n ın s o r u n l a r ı n a e ğ i l e n y a z ı l a r d ı r b u n l a r . Ş a p k a m Dolu Çiçekle i s e
d a h a ç o k ç a ğ d a ş ı ş a ir le r, k e n d i n d e n ö n c e k ile r v e T ü rk şiir s e r ü v e n i
ü z e rin e y a z d ığ ı d e n e m e l e r t o p la m ı. K e n d i d e y işiy le , b ir e le ş tirm e n
tavrıy la d e ğ il, b ir s a n a tç ın ın b a ş k a b ir s a n a t ç ıy a b a k ışıy la y a k la ş ır
 Cemal Süreya

ŞAPKAM DOLU ÇİÇEKLE

e l e al dı ğı ş a i rl e re . Y a y ı m l a n d ı ğ ı s ı r a d a Şapkam Dolu Çiçekle üz e r i ne

f az l a b i r y a z ı ç ı k ma z . Ki mi l e r i n e g ö r e b u n u n n e d e n i , şiiri ç o k iyi bi ­
len us t a bir d e n e m e c i üz e r i ne y a z m a n ı n g ü ç l ü ğ ü d ü r . Fethi Na c i ,
Politika g a z e t e s i n d e k i k ö ş e y a z ı s ı n d a ş ö y l e der : “ . . . el eş t i ri l er i n de ş i ­
ire b a ş yeri v e r e n A t a ç bile ‘ s e v d i m ’ d e n , ‘ s e v m e d i m ’ d e n ö t e y e p e k
g i d e m e m i ş t i r . A m a b i r C e m a l S ü r e y a , ş i i r den s öz açtı mı A t a ç ’ ın g i r ­
mey i g ö z e a l a m a d ı ğ ı a l a n l a r a b a b a s ı n ı n evi gi bi g i r m i ş t i r . ”
C e m a l S ü r e y a s on yı l l a r ı nd ak i bir k o n u ş m a s ı n d a ş airl iğiyl e
d e n e m e c i l i ğ i a r a s ı n d a nasıl bir ilişki, nasıl bir e t k i l eş i m o l d u ğ u s o ­
r u l d u ğ u n d a şu yanıtı v e r mi ş t i :
D enem eci Süreya ş a ir S ü reya’nın sözcük tutkunluğuna, hatta
çılgınlığına şaşırıp kalıyor. Çiinkii şa ir hem az yazıyor, hem de o az
içinde çılgınca sürekli dolanıp duruyor. On y e d i dergi, birkaç evlilik,
b ir meslek, b ir banka batırdı... Ö biirii için şöyle diyor denemeci S ü ­
reya: Iiıı adam beni etkiledi elbet. A m a benim de onda çok emeğim
var. Şaşıyorum , en çok anı kitapları okuyor. Kötü şeyler okumayı da
seviyor. Yolculuk duygusu sıfır. Efendim , gençliğinde hep görev y o l­
culuğu yapm ış da ondanmış... İstan bul’u bile tam kullanm ıyor.
Otobüse binseler, denem eci olan Siireya hep ile ri bakar, öbii-
rii ise geçtiği du rakları, diiıı akşam ı vb. düşiiniir.
ŞEMSİYE
(99-YÜZ)

Gerçek portremiz, toplumdaki izdüşiimümüzdür.

C e m a l S ü r e y a , k u r u l u ş u n a d a k a t ı l d ı ğ ı h a f t a l ı k 2 0 0 0 ’e Doğru
d e r g i s i n d e , ilk s a y ı d a n b a ş l a y a r a k “ İ z d ü ş ü m l e r ” a d ı y l a 1 2 6 p o r t r e
ve 2 6 “ sö z s e n a r y o s u ” yazdı (4 O c a k 1 9 8 7 - 7 O c a k 19 9 0 ).
“İzdüşümlerde ” anti-görsel ya da salt yazınsal diyebileceğim
bir çalışma içindeyim. Daha doğrusu nicedir böyle bir çalışma için­
deyim de, sonradan ayrımına vardım.
Yineliyorum: Aynı konuda yazılmış bin kitabın anlatamadı­
ğı şeyi, tek bir görüntü ortaya serebilir. Ne kadar güzel! Ama tek
bir dizenin, tek bir cümlenin, bir şeyi on bin görüntüden daha iyi
belirtebileceği de bir gerçek. Ben işte bu ikinci yolun gönüllüsüyüm.
İlk ö r n e k l e r i n i P a p irü s ’ t e v e r d i ğ i p o r t r e y a z a r l ı ğ ı id d i a l ı o l d u ­
ğ u b i r a l a n d ı . 2 0 0 0 ’e D o ğru ’d a d a h a ç o k y a ş a y a n p o l i t i k a c ı l a r ı n , ç e ­
şitli d a l l a r d a n s a n a t ç ı l a r ı n , t o p l u m d a o s ı r a d a ö n e ç ı k m ı ş i s i m l e r i n
iz d ü ş ü m le rin i y a z d ı. B ir sö z s ih irb a z ı o la r a k y a z d ığ ı kişin in i m g e s i ­
ne d ö n ü ş t ü r d ü ğ ü ş e m siy e y i b in b ir b iç im d e k u llan d ı:
Necmettin Erbakan: Şemsiyesini yerine göre seccade ve hır­
ka olarak kullanıyor. Kimi zaman da Islamda Kadın adlı yapıtın­
daki düşüncelerini geçerli kılmak için havlu olarak tutsun diye eşi­
nefırlatıyor. Hem bakışfırlatıyor, henı şemsiye.
Mehmet A li Aybar: Şemsiyesi Nuh ’un gemisi gibi dopdolu.
Düzensiz sularda çalkanıp durur.
Server Tanilli: Şemsiyesi taç yaprak. Gülgillerden ve gevrek
dokulu. 2,4 saatte yenilenir.
Ilhan Selçuk: Gerçeğin sesi. Yarı otomatik şemsiyesi de, za­
ten, ger-çekk! diye açılır.
Ferruh Doğan: Şemsiyesi yüz tane. Yarısını dostlarına kul­
landırıyor. Ama her birinin tek tek yarısını. Yağmuryağarken şem­
siyesinin altında başka bir insan daha yoksa rahat yürüyemez.
Cihat Burak: Aşırı modern Osmanlı. Lenfatik ve az konuşan
Evliya Çelebi. Şemsiyesini koca bir saksıya dikmiş.
Zeki Müren: Şemsiyesi morunıuş.
 İbrahim Tatlıses: Küçük Emrah’ı saymazsak Arabeskçilerirı
en bilinçsizi, ama en sezgilisi. Hisse senetli lümpen. Şemsiyesini
müştemilat olarak kullanıyor. Urfa’ya şan olsun diye.
Nazlı İlıcak: Şemsiyesi tek dokunaçtı medüza biçiminde.
Doğan Hızlan: Çelebi sözcüğü bugün belki biraz da o yaşı­
yor diye ayakta duruyor.(..) Kibrit bile çakmak istemeyen iyi kalp­
li Neron. Şemsiyesini N il kıyısında harmaniye olarak kullanıyor.
Sezai Karakoç: Sıkışmış, sıkıştırılmış deha. Alçakgönülle
katı yüksek uçuyor. Şemsiyesi yok.
C e m a l S ü r e y a İ z d ü ş ü m l e r ’ in şiiri k a d a r ö n e m l i o l d u ğ u n u d ü ­
ş ü n ü y o r , k e n d i y a p t ı k l a r ı a r a s ı n d a ik in c i d o r u ğ a İ z d ü ş ü m l e r l e u l a ş ­
t ı ğ ı n ı s ö y l ü y o r d u . P o r t r e s a y ı s ı 9 9 ’ u b u l d u ğ u n d a y a z d ı k l a r ı n ı 9 9 Yüz
ad ıy la k ita p la ştırm a y ı istiyord u. D a h a fazlasın ı y a z d ı v e ö lü m ü n d e n
s o n r a K a y n a k Y a y ı n la r ı “ İ z d ü ş ü m l e r ” i o n u n k o y d u ğ u a d l a y a y ı m l a d ı .
B ü y ü k b ir o k u r k i t l e s i n i n h e r h a f t a il g iy l e i z l e d i ğ i p o r t r e l e r ,
D o ğ a n H ı z l a n ’ ın d a b e l i r t t i ğ i g i b i k a y n a k n i t e l i ğ i t a ş ı y o r : “ E ğ e r b u
k işile r ü z e r in e k o n u ş a c a k s a n ı z , y a z a c a k s a n ız y a d a b ir y a r g ıy a v a r ­
m a k n i y e t i n d e y s e n i z C e m a l S ü r e y a ’ n ın k a l e m l e ç e k t i ğ i f o t o ğ r a f l a r a
m u t la k a b a k m a lıs ın ız . E leştirin in hırçınlık g ö s t e r i le r i n e , in c e alayın
h a k a r e t e d ö n ü ş m e d iğ i z a r if y a zılar. T ü r k ç e ’ nin, z e k a n ın t a d ın a d o ­
yu lm a z C e m a l S ü re y a ’d a .”
Türkçe

Ne diyordu Ceyhun Atuf Kansu Cemal Süreya için yazdığı şi­

irde?
C e m a l Sü reya ve Y u n u s Em re
N e güzel ya ğ ıyo rla r T ürkçeye
C e m a l Sü reya ve Y u n u s Em re
N e güzel ya ğ ıy o rla r T ürkçeye

N e diyord u C e m a l S ü reya?
Türkçeden bir kıl kopar, içinde güneşler, dünyalar, ırmaklar
vardır. Ama Türkçeden koparacaksın.
Y a k e n d i dil s e r ü v e n i iç in n e d i y o r d u ?
Benim dil serüvenim şu: Küçük çocuk bakıcıya veriliyor-, da­
ha doğrusu, o çocuk kendini bakıcının elinde buluyor, seviyor bakı­
cısını; onu ana belliyor. Türkçeyle ilişkim böyle. Bir noktada gur­
betin aşka dönüşmesi. Bu dilyorganımdır beninı: Biraz haşhaş, bi­
raz balık kokar. Biraz da zeytin tadı taşır.
A n a b elled iği T ü rkçeye, T ürkçeyi T ü rk çe y a p a n la ra , ta o n ü -
ç ü n c ü y ü z y ı l d a n b u y a n a i ş l e y i p g e l i ş t i r e n l e r e a ş k ı n ı T ü r k ç e için y a ­
z ı l m ı ş e n g ü z e l , a y n ı z a m a n d a e n ‘ s i v i l ’ ş i i r l e r d e n biri o l a n “ Y u n u s
ki S ü t d i ş l e r i y l e T ü r k ç e n i n ” d e d i l e g e t i r d i . K e n d i g e r ç e ğ i n i , b u r u k ­
l u ğ u n u d a ş ii r i n i ç i n e k a t a r a k . . .

Ut a n g a ç

Bende utançla cüret arasında çok küçük bir mesafe vardır.

Çocukluğumla bugünkü ben arasında da çok kısa bir mesafe oldu­
ğu için belki de bu. Herşey o günlerden kalma ve çok taze.
C e m a l S ü r e y a ’ yı t a n ı m ı ş o l a n l a r o n u n k i ş i s e l ö z e l l i k l e r i n d e n
s ö z a ç ı l d ı m ı u t a n g a ç l ı ğ ı n ı a y r ı c a v u r g u l a m a g e r e ğ i d u y a r l a r . Ş i ir iy ­
le , y a z ı l a r ı y l a ç e l i ş i k g ö r ü n e n , e n d e n e y i m l i r ö p o r t a j c ı y ı b i l e z o r l a ­
y a n b ir y a n ı d ı r b u . B ir ö r n e ğ i n i o n u n l a 1 9 8 5 ’ t e M illiy e t S a n a t iç in k o -
Fo t o ğ r a f A r a G ü ler
n u ş a n Z e y n e p O r a l v e r i y o r : “ C e m a l S ü r e y a il e ‘ K o n u ş a - K o n u ş a ’y a
b a ş l a m a k g ü ç . N e r e d e n b a ş la m a lı? O n k ü s u r y ıld ır g irip çıktığ ı,
o t u r u p k o n u ş t u ğ u , ç a y iç t i ğ i , s o h b e t e t t i ğ i , y a z ı v e r d i ğ i , t a r t ı ş t ı ğ ı ş u
g a z e t e o d a s ı n d a y e r y ü z ü n ü n e n u t a n g a ç , e n iç in e k a p a lı in sa n ı g i ­
bi g ö r ü n e n b i r i n e , ‘Y o k s u l u z g e c e l e r i m i z ç o k k ı s a / D ö r t n a l a s e v i ş ­
m e k la z ım ’ d iy e n şiirle r in d e n n asıl sö z açılır? D ü z y a z ısıy la , şiir ü z e ­
rine, ş a ir le r ü z e rin e y a p tığ ı s a p t a m a la r la , d e n e m e le r iy le b a ş la y a ­
c a k o l s a m , a l a c a ğ ı m yan ıtı b iliy o ru m : ‘A m a bu k o n u d a ö y le ç o k
y a z d ı m ki ş i m d i t e k r a r ı o l u r . ’ ”
Son derece utangaç bir adamım. Yaşım SS. Mesela gidip bir
dükkanda bir şeyinfiyatını soramam. Başkalarına sordururum ço­
ğu zanıan. B ir şeyin yarım kilosunu alamam..
Yazarken öyle değil. Çünkü yazmak henı bir sıkıntı, hem de
bir kurtuluştur benim için. Yakın çevremde, belli bir yakınlık kur­
duğum insanlar arasında yazarkeııki gibi bir tavrım vardır.
K e n d is in d e n b ir şe y is t e n d iğ in d e “ h a y ır!” d i y e m e m e k u t a n ­
g a ç l ı ğ ı n ı n b a ş k a b ir y ü z ü . B a ğ l a n m a k t a n k a ç ı n d ı ğ ı h a l d e b a ğ l a y ı c ı
t e k l i f l e r i g e r i ç e v i r e m e z . A yn ı a n d a b i r k a ç işi b i r d e n ü s t l e n i r ; b u k e z
d e y e t iş t ir e m e y e c e ğ i k a y g ısıy la b u n a lır.
D a h a d a b u n a ltıcı o la n , t o p lu lu k ö n ü n d e k o n u ş m a k . P e k ço k
d e n e y im i o ld u ğ u h ald e y e n e m e m iş bu korku yu . K ad ık ö y G en çlik
K ita b e v i’ n d e d ü z e n le d iğ i e d e b iy a t to p la n tıla rın ın ilk in d e d e sö z
ed iy o r b u n d an :
Gün yaklaştıkça rüyalar görürüm; bir şey soracaklar, ağ­
zımdan tek sözcük çıkmıyor.
Şöyle bir şey başlar: Keşke yağmur yağsa., hatta bu insanlık
dışı şeylere gider, deprem olsa da tehir edilse... Oraya gidersin kor­
kunç!.. Korkunçluk nedir biliyor musunuz? Söze başlamadan önce­
ki on beş dakikadır.
G e n ç l iğ i n d e u t a n g a ç lığ ı y ü z ü n d e n az k o n u ş a n b iriyk en so n
yılların d a fazla k o n u ş m a k ta n u tan ç d u y d u ğ u n u sö ylü yo r:
Son zamanlarda bana bir gevezelik gelmiş. Son zamanlarda
diyorsam, bir kaç yıllık hikaye. Fazla konuşuyorum. Özellikle içki
içerken, kimseye ağız açtırdığını yok. Yalnız ben, sürekli ben konu­
şacağım. Başkalarında eleştirdiğim şey bende belirdi. Hem de en
kötü yanlarıyla. B ir iki kez uyarıldım da. Karşımdakini hiç dinle-
miyormuşum. Çok dokundu bana. Ben yalnız yamalı bohça yapıyo­
rum sanısındaydım. Farkındayım aslında. Hele hele yeni tanıdığım
kişilerin yanında cümleleri soluk alır gibi art ardafırlatırken daha
çok ayrımına varıyorum bunun. Tam o sırada, işte yine o durum
başladı diye bir alt konuşmayı da kendimle yapıyorum, önlüyor
muyum söz yayılımını? Ne gezer! Çarka girmişim bir kez. Yalnız
kendimle olan alt konuşmada bir erteleme duygusu beliriyor. Bir
daha yapmam. Yapmayacağım. Ama şu lafı bir bitireyim.
Yakınlarımın yanında ise, o utanç biçim değiştiriyor, yakın­
larıma yönelen bir çeşit öfkeye de dönüşüyor. Ya da bir kırgınlığa.
Suskun kişi bilinirdim eskiden. Bu korkunç gevezelik nere­
den geliyor? Çok mu şımardım? Yazmanın yerini mi tutuyor? Yaz­
mamanın bir belirtisi mi? Yaşın getirdiği bir şey mi? işsiz kalma
korkusundan mı kaynaklanıyor?
Son cümle, aykırı ve anlamsız gelse de, benim gerçeğim ola­
rak çok önemli.

ÜVERCİNKA

İlk ş i i r k i t a b ı Ü v e rd n k a , Ş u b a t 1 9 5 8 ’ d e H ü s a m e t t i n B o z o k ’ un
y ö n e t t i ğ i Y e d i t e p e y a y ı n l a r ı a r a s ı n d a ç ı k t ı. K a p a k t a s a r ı m ı n ı S a i t
M a d e n y a p m ı ş t ı . F iy a tı 1 0 0 k u r u ş , C e m a l S ü r e y a ’ n ın a l d ı ğ ı t e l i f ü c ­
r e t i , 1 5 0 lira .
Ü u e rd n k a b ü y ü k b ir il g i y l e k a r ş ı l a n d ı , a ltı a y s o n r a ik in c i b a s ­
kısı y a p ı l d ı . Y ı l ı n Y e d i t e p e Ş i ir A r m a ğ a m ’ m A r i f D a m a r ’ ın İstanbul Bu-

lu tu’y l a p a y l a ş t ı .
N e d e m e k t i Ü v e r d n k a ? K i t a b ı n a n e d e n b ö y l e b ir a d k o y m u ş ­
t u ? B u s o r u l a r ı n y a n ı t ı n ı m e r a k e d e n l e r d e n b ir i d e , k e n d i s i y l e H a l i s
A c a r ı t a k m a a d ı y l a r ö p o r t a j y a p a n e l e ş t i r m e n A s ı m B e z i r c i ’y d i . C e ­
m al S ü re y a , “ g ü v e rc in k a n a d ı” n d a n k ısa lta ra k e ld e e ttiği bu s ö z ­
c ü k l e il gili a ç ı k l a m a s ı n d a , h e m k i t a b a a d ı n ı v e r e n ş iirin e s i n k a y n a ­
ğı s e v g ilis in e - k i artık a y r ılm ış la r d ır - ü stü örtü lü b ir m e s a j g ö n d e ­
rir, h e m d e İk in c i Y e n i ’ n in g e t i r d i ğ i s ö z c ü k d ü z e n i n e d e ğ i n i r :
 Üvercinka anılması güvercinle karışık bir ad. Bir kadın adı.
Barışa, aşka, dayatmaya dönük bir kavram. Kitaba ad olarak seç­
meme gelince, bunun iki nedeni var. Birisi belli: Günümüz şiiri, bu
arada beııinı şiirim kelimeyi zorlayan bir şiir. O adla şiirimi özet­
lemiş ya da bir parça belirtmiş oluyorum. Şiirimden ufak, ama an­
lamlı bir kesit vermiş oluyorum galiba, işin ikinci nedeni son dere­
ce özel, salt günlük yaşama ilişkin bir şey.
Ü uercinka’ nın ş i i r i m i z e ö z v e b i ç i m a ç ı s ı n d a n g e t i r d i ğ i y e n i l i ­
ğ i is e t e k s ö z c ü k l e ö z e t l e r :
Şok. O kitaptaki çok şiirimde şok etkisi aradım. Sonra dile
büyük bir yaslanışım var. Humour var. Kusurlu şiirler, biliyo­
rum. Kusurlu olmalarını istedim.
A s ı m B e z i r c i, İkinci Y e n i ’ nin e n ş i d d e t l i k a r ş ı t l a r ı n d a n biri o l ­
d u ğ u h a l d e , r ö p o r t a j ı Pazar P ostası’ n d a y a y ı m l a r k e n ( 2 0 . 4 . 1 9 5 8 ) b a ş ı ­
n a ş ö y l e b ir n o t k o y m a k t a n a l a m a z k e n d i n i : “ B ir a r a M u z a f f e r E r d o s t ,
C e m a l S ü r e y a için ‘ g e n ç o z a n l a r ı m ı z ı n e n g ü ç l ü l e r i n d e n b ir i’ d i y e
y a z m ı ş t ı . O g ü n l e r d e p e k a ş ır ı b u l m u ş t u m b u y a r g ı y ı . G e l g e l e l i m
Ü v e r c i n k a ’yı o k u d u k t a n s o n r a b a ş k a t ü r lü d ü ş ü n ü r o l d u m . H e l e , C e -
m a l ’ in k e n d i s i y l e t a n ı ş ı n c a d a h a d a d e ğ i ş t i k a m l a r ı m . G e r ç i ş i m d i d e
ta k ıld ığ ım yan ları ç o k , a m a g e n e d e s ö y le m e liy im : E rd o st h ak lıym ış!
C e m a l , k u ş a ğ ı n ı n e n g ü ç l ü ş a i r l e r i n d e n biri, h a t t a e n g ü ç l ü s ü . ”
 CEMAL SÜREYA

ÜVERCİNKA
L
e,' K

o~-
« A P A Ğ IN I K E N D İS İN İN YA PTIĞ I “ Ü V E R C İN K A ” B A SK IS I

Ü v e rd n k a , o y ı l l a r d a d a , s o n r a s ı n d a d a ü z e r i n d e e n ç o k k o n u ­
ş u l a n k i t a p l a r d a n b ir i o l d u ; İk in c i Y e n i t a r t ı ş m a l a r ı n ı n o d a ğ ı n d a y e r
a ld ı:
M e l i h C e v d e t A n d a y : “ Şiiri b ü t ü n f a z l a l ı k l a r d a n k u r t a r m a k i s ­
tiy o r, u s u n ö z g ü r lü ğ ü n d e n n e g ü z e llik le r d o ğ a b il e c e ğ in i g ö s t e r i­
y o r.”
A h m e t O k t a y : “ A s ıl y e n i l i ğ i e ş y a y ı s o y u t l a ş t ı r ı ş ı n d a n v e d i l i n ­
d en g e liy o r.”
S ezai K a ra k o ç : “ S a n a tın a R ö n e s a n s re s s a m la rı g ib i in san la
b a şla m ıştır.”
M u z a ffe r E rd o st: “ İn san ü z e rin e d e ğ il şiir ü z e rin e d ü ş ü n m e y i
se ç m iştir.”
M u z a ffe r Ş e r if O n a ra n : “ A lışılm ış k e lim e le rin , a lışılm ış d u y ­
g u la r ın şairi d e ğ i l . ”
G ü l t e n A k ı n : “ İk in c i Y e n i o n u n l a d a b i r b a y r a k d i k m i ş o l d u . ”
O r h a n D u ru : “ B ir k u ş a k ş a irin i a rıy o r d u . G a li b a b u l d u .”
H ilm i Y a v u z , ö l ü m ü n d e n h e m e n s o n r a k a l e m e a l d ı ğ ı b ir y a ­
z ı d a C e m a l S ü r e y a ’ n ın d a h a ilk ş i i r l e r i n d e b ü t ü n b ir ş i i r p r o g r a m ı n ı
o r ta y a k o y d u ğ u n u sö yler.
E n i s B a t u r d a a y n ı k a n ı d a d ı r : “ H e r ‘ m a j ö r ’ ş a i r i n ilk k i t a b ı g i ­
bi b ü t ü n p r o g r a m ı t a ş ı r Ü v e r c i n k a . D izin iç in s o n u n a k a d a r b e k l e ­
m e y e g e r e k k a lm a m ıştır. N e d e m e y e g e lir bu? C e m a l S ü re y a d a h a
ilk k i t a b ı y l a b i r y o l a ç ı c ı o l m a u n v a n ı n a h a k k a z a n a n s e y r e k ş a i r l e r
a ra s ın a o tu ru r.”

Va s a t

Cem al S ü r e y a ’ n ın e d e b i y a t b e ğ e n i s i d e ‘ u ç ’ lara, ‘ a ş ı r ı ’y a
ayarlı. O r t a la m a y a , ‘v a s a t ’ a t a h a m m ü lü y o k .
Hiçbir şey “aşırı vasat” kadar tatsız olamaz. Halikarnas
Balıkçısı nın yazdıklarım, kendisi aşırı ilginç olduğu halde, her za-
nıarı tatsız buldum. İlhan Tarus’u, Ünıran Nazif’i, Muhtar Körük­
çü''yü sevemedim.
Alphonse Daudet’y i okuyamam.
Kötü şeyleri okuyamıyorum. Çok kötüyse iş değişir.
G ü n lü ğ ü n d e soru yor: N ed ir B eğ en i?
Güzel olanı şıp diye buluvermeyi sağlayan görgü bütünü. Ev­
renseldir beğeni. Bir sanat dalının yalnız bir kolundan tat alanlar,
öbürlerini hiçleyenler, belki o alanda uzmanlaşabilirler, ama beğe­
niye ulaşamazlar. A li Nihat Tarlan, tattığı şarabın yalnız eskiliği­
ni anlayan bir “çeşnici”dir. Buna karşılık, İsmail Habib Sevük’te,
her şeye karşın bir beğeni oluşmuştu.
Ahmet Haşim çok güzel şiirler yazdı; öyleyken, yazılarından
anlaşılıyor, tam bir beğeniye ulaşmış değil. Yahya Kemal’de ise be­
ğeni doruk noktasında. Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı tam anlayama­
dım. Yalnız kendi şiirinin beğenisi mi var onda? Şöyle diyebilirim:
Bencillik beğeniyi aşıyor.
Beğeni deyince günümüz sanatçı ve yazarları arasında he­
men aklıma gelen birkaç adı sıralayabilirim: Oktay Rıfat, Melih
Cevdet Anday, Vedat Güııyol, Oktay Akbal, Fethi Naci, Mehmet H.
Doğan, Memet Fuat, Muzaffer Erdost, İlhan Berk, Ahmed Arif,
A rif Damar, Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, Ferit Edgü,
Demir Özlü, Can Yücel, Doğan Hızlan, Tomris Uyar, Enis Ba-
tur.. liste uzayabilir.
 Ama bunların bir bölüğü açık konuşmaz.
Ş i i r t u t k u s u b e ğ e n i s i n i a ş a n l a r d a n o l d u ğ u için m i “ m a v i b o n ­
c u k d a ğ ıt ıy o r ’ ” d iye eleştirilird i C e m a l S ü re y a ?
Kötü bir romanı okuyamıyorum. On beş yirmi sayfa ilerle­
dikten sonra elimden atıyorum. Buna karşılık şiirin her türlüsü çe­
kici geliyor bana. Kötü şiirden de tuhaf bir tat alıyorum. Tuhaf bir
ilgiyle okuyorum. Deneme, hayat öyküsü, araştırma için de öyle.
(...) Kötü roman okuyamayışım aynı zamanda benim türe
karşı davranışımı mı ortaya koyuyor? Bunca roman okumuş oldu­
ğum halde bende belki de tam bir roman tutkusu oluşmamış. Ya da
yalnızca bir okur beğenisi edinebilmişim. Okur, kendi ölçüsüne gö­
re yalnız iyi şeylere yönelir.
Beğeninin biraz yükseldiği durumlarda tutku beğeniyi aşı­
yor. Kişiyi bir şeyin bayağısıyla da, kötüsüyle de ilgilenmeye götü­
rüyor. Elbet, benim kötü bir şiirden aldığım tat başka bir şey. Şiir
beğenim orda eğleniyor, dinleniyor belki-, belki de göneniyor, bö­
bürleniyor. Hamlet’in çadır tiyatrosunda oynanışından alınan tat.
Ve çadır tiyatrosunda oynanan bütün oyunlardan alınan tat.
Peki kötü bir romandan niçin böyle bir tat alınmasın? Dik­
kat edilirse, ben o tadı pratiğini yaptığım sanat türlerinden alıyo­
rum. Belki bir romancıda da kötü romanlara karşı aynı tavır söz
konusudur. Bir öykücüde de.
Yolcu; bana iyi romanlar ve her çeşidinden şiirler, hayat öy­
küleri, araştırmalar, denemeler getir.
Müziğin her çeşidini ve sinemanın iyisini getir.

Yo l c u l u k

Tanrım siz şu uzun Anadolu’yu çocukluk günlerinizde nıiya­

rattınız?
C e m a l S ü re ya “ k av im le r k a p ısı” d ed iğ i A n a d o lu ’d a yin e k e n ­
di d eyişiyle “ d iv a n e c e ” d o laştı.
Y o lcu lu ğ a , g e z m e y e m erakı o ld u ğ u n d a n d eğ il, “ y a ln ız lık
m e s l e ğ i” nin, m a liy e m ü fe ttişliğ in in g e r e ğ iy d i bu y o lc u lu k la r.
 G ü n g ö r D e m ir a y ’a y a z d ığ ı m e k t u p la r d a n b irin d e sa y ıy o r:
yolculuklarım da oldu
Un peu partout
Yine de inanma
Hepsi de görev yolculuğuydu-,
Kars, Ardahan, Van, Karaköse,
Sivas, Erzincan, Aydın, Manisa
Kırklareli, Edirne, Bilecik, Bursa,
işte haritada ne varsa
Bütün kentlerde ve kimi ilçelerde bulundum
İk in c i k i t a b ı G ö çe b e ’ d e n b a ş l a y a r a k ş i i r c o ğ r a f y a s ı n ı n g i d e r e k
g e n iş le m e s in d e y o lc u lu k ların ın d a payı old u k u şk u s u z .A n c a k , O r­
han K a h y a o ğ lu ’ nun d e d iğ i gib i “ C u m h u r iy e t d ö n e m in d e b elirlen ip
b ize s u n u la n b ir T ü rk iy e C o ğ r a f y a s ı d e ğ i ld ir b u . T ü m g e ç m i ş i n i , t a ­
ri h in i, s ı n ı f s a l ö l ç e k l e r i g ö z a r d ı e t m e d e n , O r t a d o ğ u ’y a k a d a r u z a ­
n an b ir k ü ltü r m o z a y ığ ıd ır e ş e l e d i ğ i . B ilin en tarih in h e p ‘ö te k i y ü ­
z ü ’ ilg ile n d irm iştir o n u . Bu z e n g in liğ in g e tird iğ i tarih , k ü ltü r ve
c o ğ r a fy a la r ş a ir k im liğ in d e b a m b a ş k a b ir k a y n a şım o la r a k v ü c u t
b u lu r.”
M e h m e t H. D o ğ a n , Göçebe v e Beni Öp D oğur B e n i’ d e C e m a l S ü -
r e y a ş i i r i n i n d a h a d e r i n b i r a n l a m k a z a n d ı ğ ı n ı s ö y l e r : “ İlk ş i i r l e r i n ­
d e k i e s p ri g ü c ü , şa şırtıcılık , in ce lik y it m e d e n y a ş a m ın , t o p lu m u n ,
ta rih in , t o p r a ğ ın d o ğ u r g a n a l a n l a r ı n a yayılır. B u n u n d o ğ a l s o n u c u
o l a r a k ö y k ü y e y ü z v e r m e y e n b i r ş i i r d i r o n u n ş iiri. Y i n e d e , s ö z s ü z b ir
m ü z ik g ib i sayısız ö yk ü a n la tır. O r t a d o ğ u ’ n u n , A n a d o lu ’ nu n tü m
t a r i h i n i b i l i m s e l k i t a p l a r ı k ı s k a n d ı r a c a k b ir t a r i h s e l d o ğ r u l u k t a ç i ­
z e r b ir ç ır p ıd a . S a v a ş la r ıy la , k ıtlık larıyla, y ık ım la r ıy la ; şa iri, s a v a ş ç ı ­
s ı, y a l v a c ı y l a ; p e t r o l ü , y a ğ m u r u , ö z s u y u , ş e r b e t i y l e d ö r t b i r y ö n e
u z a y ıp g id e n b ir to p r a ğ ın t a r i h i n i , ‘z ifa fta n ve y a s t a n ’ ç iz e r.”
Yürüdüm gittim eski kurganlar üzerinden kent kent
Kulağımda âmâ bir çömleğin kırılma sesi
12 N İSA N 1 9 82

Fo t o ğ r a f : C e n g İz C iv a
Zu lü m ler

Fırat suyu bütiin bir bölgeyi

Takma adlarla dolanmak
Zorundadır.
H er s a n a tçı o rtaya k o y d u ğ u y a p ıtla d e ğ e rlen d irilir k u ş k u ­
suz. Ö te y a n d a n d ö k ü p sa çtık la rı, o rta y a ç ık a rm a d ık la r ı, ç ık a r a ­
m a d ı k l a r ı d a o n u n b i r e r p a r ç a s ı s a y ı l m a z m ı ? En a z ı n d a n , h a n g i
d ö n e m in d e n e le rle ilg ile n d iğ in i, y ö n e lim in i, a la n g e n iş liğ in i, ıs­
rarın ı g ö s t e r m e z m i? B ö y le b a k ılı r s a , C e m a l S ü r e y a ’ n m y a z d ı ğ ı n ­
d a n ç o ğ u n u , ya rım k a lm ış ç a lış m a la r ın a y a d a b a ş la n g ıç la r a g ö m ­
d ü ğ ü s ö y le n e b ilir . “ B e n im şiirim t a m a m l a n m a m ı ş b ir şiird ir. S a ­
n ıyo ru m h iç b ir z a m a n t a m a m la n a m a y a c a k . Ç ü n k ü t a m a m la n a ­
m a z iç e rik te b ir ş iir ” s ö z ü b ir d e b u a ç ı d a n d ü ş ü n ü lm e li .
M e k tu p la rı, g ü n lü ğ ü , yazıld ık ları g ü n le r d e ü z e rin d e ç a lış ­
m a k t a o l d u ğ u ş ii r , a r a ş t ı r m a h a b e r l e r i y l e d o l u . K ıv ılc ım g i b i p a r l a ­
y ı p s ö n e n l e r b ir y a n a ; ı s r a r l a a lt ı n ı ç i z d i k l e r i , z a m a n i ç i n d e d ö n e
d ö n e y e n i d e n e l e a l d ı k l a r ı v a r b i r d e . “ K a l ı n k a lı n a k a c a k ” , d e d i ğ i
“ G ö ç ” , “ F ırat” , h a lk h ik â y e le rin in , c e n k k ita p la rın ın y e n id e n yazım ı
v b . . . “ Z u l ü m l e r ” d e b u n l a r d a n b ir i. ı g 8 4 ’ t e Ş a i r T u ğ r u l T a n y o l ’ la
yap tıkları k o n u ş m a d a , “ Z u lü m le r” i 19 8 5 b a şın d a y a y ım la y a c a ğ ın ı
s ö y l ü y o r : D ünyanın bir çok ülkesinde y a p ı la n zulümleri a n la t ıy o r u m bu­
rad a. B ü tü n ü y le a y n ı te m a y ı işleyen ilk ya p ıtım olu yor.
A slın d a bu k o n u şm a n ın yap ıld ığ ı tarih ten ço k ö n c e y e , P a ­
r i s ’ e , 1 9 6 0 ’ h y ı l l a r a k a d a r u z a n ı y o r “ Z u l ü m l e r ” b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a b ir ş i ­
ir k i t a b ı o l u ş t u r m a d ü ş ü n c e s i . 1 9 8 8 ’ d e A t i lla Ö z k ı r ı m l ı ’y l a k o n u ş ­
m a s ı n d a , s o n k i t a b ı Güz B it iy i’ i n d e n s ö z e d e r k e n b i r k e z d a h a g ü n ­
d e m e g e t i r i y o r “ Z u l ü m l e r ” i:
Güz Bitigi’nde başka yerlere gittim. Birçok bağımsız bi­
rimden oluşan tek yapı söz konusu onda. Her birimin bir yerde to­
hum kapsülü gibi patlayıverdiği bir ‘sıkı şiir’. Güz Bitiği bana bu
tür başka bütünler kurma yönünde cesaret verdi. Zulümler adlı
çalışmamı yeniden ele alabilirim artık.
 kitap-lık

K İ T A P - L I K D E R G İ S İ N İ N H E D İ Y E S İ D İ R