Os soos na gaiola

gaiola
O s soos na
Ttulo: anuel Mara
M
Autor: a qun Marn
: X
Ilustrador
ria l: Xerais
Edito
c ci n : Merln
Cole
: 96
N pxinas 4-8302-567
-1
8
ISBN: diante
D e 9 anos en
Idade:

XERAIS

1
 o autor
Manuel Mara
Manuel Mara Fernndez Teijeiro
nace en Outeiro de Rei en 1929.
Ten compaxinados os labores de pro-
curador nos tribunais en Monforte,
onde viviu case toda a sa vida, cos de
editor e libreiro, tempo que partici-
paba activamente na vida poltica
dende posicionamentos nacionalistas.
Poeta, narrador, dramaturgo, colabo-
rador de prensa, conferenciante e
ensasta; a sa obra moi prolfica
e premiada.
Ten tamn incursins na literatura
infantil, entre as que destacamos este
poemario, que representa xa un clsi-
co e que foi publicado por primeira
vez no ano 1968. Outras obras dedi-
cadas a este pblico son: Barriga
Verde unha das primeiras obras de
teatro infantil publicadas en Galicia e Aventuras e desventuras dunha espia de toxo
chamada Berenguela tamn de carcter teatral, e as narrativas Cando o mar foi polo
ro, Unha sombra vai polo camio, Como desapareceu a Atlntida e apareceron os lagar-
tos

2
 resumo argumental
Contn medio cento de poemas que percorren o mundo infantil galego e rural, con
estructuras sinxelas e rtmicas.
A obra est dividida en seccins, que se recollen baixo epgrafes. A primeira delas
chmase Galicia e s contn dous poemas que levan por nome Galicia, igual
que o epgrafe, e A Muieira; o primeiro dos poemas case unha declaracin de
principios sobre o noso pas. A segunda seccin, chamada O mundo, ten sete poe-
mas de temtica natural protagonizados polo sol, a la, o arco da vella, o mar, o ro,
o vento A esta seccin sucdea a que leva por nome As cousas na que, en once
poemas, se fala de xoguetes e ferramentas. A seccin Homes, nenos e nenas ten
nove poemas que recollen esa temtica. Animais, con once poemas, vai percorren-
do a nosa fauna. Para finalizar, a seccin chamada Paxaros contn nove poemas.
Como xa indicamos anteriormente, estamos ante un clsico da literatura infantil
galega. O autor, na Carta s nenos e nenas, explica: son versos que este humilde
autor botou de menos cando era neno. Por esta razn, a sa finalidade cubrir ese
oco que exista na literatura infantil galega.

ilustracin
Xaqun Marn
Xaqun Marn Formoso nace en
Ferrol nos anos corenta. Participa en
numerosas publicacins, tanto de
humor como de informacin xeral, xa
a nivel galego xa estatal. creador e
director do Museo do Humor de Fene
dende 1984. Tamn funda e dirixe o
Boletn de Humor Sapoconcho.
En 1975 publica 2 Viaxes, un cmic
vangardista realizado co pintor
Raimundo Patio. Na actualidade
contina a participar na revista
infantil de banda deseada Golfio,
co seu personaxe, Tonecho.
Conta cos premios Paleta Agromn, Galicia de Xornalismo e o 1 Premio da Bienal
de Gavobro. Ademais de ilustrar numerosos libros co seu persoal estilo, autor de
Dragn Rock, Gaspario, Ratas, Alcacn para gaitas, Dos ps testa, Xunta e revolta, R.
Patio, o home que falaba arameo

3
 temtica
Lingua e sociedade. A defensa do propio
O poeta tenta que a rapazada senta o pas e se recoeza partcipe dese
camio comn, que comezou hai moito tempo e continuar despois de
ns. Busca a identificacin dos lectores con ese mundo galego que se
nomea no noso idioma.

Literatura necesaria
O autor declara que est escribindo os versos que el necesitou e non tivo
cando era rapaz. Son os poemas que falan do pas e das cousas que o
definen, da infancia do poeta e aquilo que lle chamou a atencin, da
paisaxe

O universo rural. O agro e a sa cultura

O mundo infantil
Cntrase nos animais, nos elementos naturais en todo aquilo que
forma parte da sensibilidade infantil.

4
 actividades
Antes da lectura
Co libro na man, faremos unha serie de propostas nas que tentaremos que cada alumno
e cada alumna vaia opinando acerca do que espera del:
En base ttulo. Que pode significar Os soos na gaiola? Como imaxinamos iso?
Que farn os soos dentro dunha gaiola? Que historia poderiamos crear ns con ese ttu-
lo? Que poema? Podemos buscar ttulos que comparten o mesmo significado. Facede un
debuxo a modo de portada.
En base autor. posible que parte do alumnado xa o coeza por ler algo que escribira ante-
riormente; de ser as, opinar acerca de se lle gustou ou non, de cmo escribe e acerca de qu
En base ilustrador. Poden coecelo por outras ilustracins de libros, cmics, polas obras
que ten escritas, polas vietas dos xornais Poden opinar acerca do que lles gusta ou non del.
En base portada. Nela aparecen o ttulo, o nome do autor, o do ilustrador, as como a
ilustracin da capa, que lles resultar suxerinte, xa que lles dar p a que opinen acerca dela
e dos seus propios gustos, do que lles lembra e do que lles suxire
En base coleccin. A rapazada vai recoecendo as coleccins de libros de literatura
infantil e saben xa cales lles gustan mis e cales menos por como o deseo das mesmas,
polos ttulos s que tivo acceso O formato sitaos nun determinado campo, sobre o que
tamn poden opinar: dicir qu lles chama a atencin, qu non lles gusta
En base contracapa, na que, neste caso, se comenta que o libro un clsico e se explica
que recolle un feixe de poemas sinxelos que servirn para comezar a amar a poesa.
Deixaremos que o folleen, que vaian vendo as diferentes ilustracins e partes do libro e ir-
molas comentando entre todos e todas, dende a Carta s nenos e nenas ata o listado de
ttulos da coleccin. Todo servir para que falemos, intercambiemos opinins, lembremos
outros libros ou experiencias e vaiamos vendo cles son as nosas expectativas en relacin a el.
Podemos comezar pola lapela dianteira, que recolle unha biobibliografa do autor e do
ilustrador. Unha vez lidas, debemos comentalas: que o que nos chama a atencin dun e
doutro? Para sorprendelos, podemos mostrarlles todos os ttulos que leva publicados
Manuel Mara. Falaremos do nome co que se recoece que, normalmente, non acompa-
an os apelidos. Situaremos Outeiro de Rei na Terra Ch, e tamn Monforte, no mapa de
Galicia, por ser lugares vinculados a Manuel Mara; tamn podemos situar Fene, localida-
de onde reside Xaqun Marn. Tentaremos calcular a idade que hoxe teen cada un deles.
Na outra lapela encontrmonos cos libros de poesa publicados na coleccin Merln.
Preguntarmoslles se lles parecen moitos ou poucos e faremos que os comparen co listado de
ttulos que aparecen final do libro. Tentaremos analizar a razn disto. Comentaremos se lles
sona algn dos libros citados e tamn pensaremos cl ser o motivo de cada un dos ttulos.
Na Carta s nenos e nenas o autor explica os motivos polos que escribe estes poemas
e Por que lle d as gracias s destinatarios? Cal a frmula que utiliza para despedirse?

Durante a lectura
Existen unha serie de actividades que podemos ir realizando con cada poema:
A primeira ten que ver co tipo de lecturas posible. Lectura silenciosa e, logo, lectura en voz
alta. Lectura individual e/ou lectura entre varios (neste caso cada un ler un verso, dous ou unha
estrofa, da forma mis rpida posible para non perder o ritmo). Lectura dialogada, sempre que
sexa posible, de forma que cada lector asuma un papel determinado (narrador, protagonista).
Memorizar unha parte ou todo o poema, sempre que sexa do noso agrado.

5
 actividades
Observar o poema para descubrir o tamao dos versos (podemos contar as slabas ou
non), o nmero de versos de cada estrofa, a rima
Entresacar a idea que subxace en cada poema, o que nos est dicindo o autor, a qu se refire
Anticipar o significado das palabras descoecidas por medio do contexto. Buscalas pos-
teriormente no dicionario para confirmar ese significado.
Tratar de descubrir os recursos que o poeta utilizou en cada poema: personificacins,
comparacins, imaxes, metforas, repeticin de sons, signos que axudan na expresin como
as exclamacins ou as preguntas, repeticins de palabras ou grupos de palabras
A partir deste poema, refaremos outro que levar o mesmo ttulo ou gardar a mesma estructu-
ra ou rima. Podemos continuar o poema orixinal engadndolle unha nova estrofa creada por ns.
No poema Galicia podemos sentir que estamos ante unha definicin do pas, que ns
podemos describir doutra maneira. Atoparemos a personificacin do pas cunha vellia
mirando o mar Noutras imaxes identifcaa coa terra, o mar, o vento, a xente, a fala, ns
Podemos continuar determinados versos ou estrofas engadindo mis datos informacin que
se nos d: Galicia o que vemos: / a terra, o mar, o vento. Despois de ler e escoitar estas
composicins (se temos a man o disco de Suso Vaamonde), ser o momento de facer a nosa
creacin. Se queremos ser moi sintticos podemos facer un acrstico coa palabra Galicia.
En A muieira podemos probar a ler o poema con msica de muieira de fondo.
Observaremos como cada estrofa comeza pondolle un adxectivo muieira (vella, leda,
forte), ou como na ltima estrofa se xuntan todos os tempos para demostrar que eterna
(denantes, agora, endexamais). Podemos xogar a cambiar os adxectivos (viva, forte, doce).
Para rematar, podemos escribirlle unha poesa a outro ritmo musical coecido.
En O sol asistimos a unha personificacin longo de todo o poema. Podemos conti-
nuar a composicin engadindo unha nova estrofa que cumpra as condicins das anteriores.
Podemos ir pondolle nome propio a todo aquilo que non o ten (como a Estrela sen
nome que o seguinte poema), igual que aqu se fai co sol (Lorenzo).
En A La temos unha nova personificacin. Neste caso toda unha seora. Podemos obser-
var como aparecen palabras que estn relacionadas con outras: la-lueira, ra-rueira.
A partir deste exemplo podemos buscar ou inventar outras derivadas, destas ou doutras palabras.
A historia de amor entre a la e o sol mis ben un feito de desamor, porque nunca ou
poucas veces se xuntan. Animarmolos a que contn a historia en forma de relato ou poema.
En O arco da vella podemos preguntarnos cles son os guerreiros dos que se fala, cles
son as palabras derivadas de cor que aparecen no poema e, por qu non, facer un poema
debuxado en forma de arco da vella.
O mar: podemos ler o poema entre varios, mentres os demais fan o rudo propio do
mar coma se se tratase dunha dramatizacin. Tamn podemos engadirlle estrofas, que pode-
ran levar por comezo Ti nunca vche-lo mar.
No poema O ro insstesenos no xeito no que este canta. Somos quen de representar o
canto do ro? E o do vento? Tamn en O carro se fala do seu cantar. Como ser neste
caso? Podes indagar cl o ro mis prximo ta casa, descubrir de nde ven, por nde
pasa e cara nde vai. Logo poders escribir a historia dese ro.
Fagamos un listado de cousas s que lles fariamos ns un poema.
No poema As camps xgase coa frmula din-dan. Podedes aproveitala para facer o
voso poema engadindo este e outros sons.
O meu barco pode lmbranos outros poemas como El caballo de cartn de Machado.
Poderemos ler esta composicin para que vaian acostumndose a relacionar poesas.

6
 actividades
No poema O ourizo podemos atopar, de novo, os xogos con palabras derivadas dou-
tras. Busqumolas! mesmo tempo, podemos diferenciar as partes do poema entre todos.
O chifre recolle unha idea moi interesante: a do neno que ordena o mundo sa manei-
ra. Cada un debe ir inventando os seus mandatos, para cambiar as estrofas terceira e cuarta.
En O foguete podemos observar as exclamacins e ir cambindoas nosa maneira.
s veces atoparmonos coa repeticin de determinadas letras. Un exemplo claro disto
reflctese no poema O bolo. Cal a letra que aparece unha e outra vez? Por que ser?
E no poema O Corvo? E en O carrizo?E no poema Caracol? Dars atopado unha
metfora nesta ltima poesa? Atopars algunha comparacin no poema A Pita Choca?
Labrego foi musicado polo grupo Fuxan os ventos. Podemos escoitalo! Neste caso, tamn
comprobaremos que se repite unha palabra ou palabras relacionadas entre si. Cales son?
O soador poeranos s para que deixemos voar a imaxinacin pensando no que quei-
ramos ser e facendo unha estrofa con cada desexo.
Outras veces poderemos facernos preguntas, como en O afiador. Cales son as sete notas
do chifre? O oficio de afiador era errante; os afiadores sempre estaban de paso nun lugar e tian
un aquel romntico. Preguntmoslle s maiores acerca doutros oficios que desapareceron.
O poema Xogos prstase a que o continuemos creando outras estrofas que comecen
como a primeira, segunda e terceira: Non quero xogar
O lume novo daranos p para que o continuemos con novas estrofas que han comezar
coa frmula: Que gusto, rapaces.
Pastor volve traernos a posibilidade de soar seguindo o esquema desas estrofas. Coma
no soos de san Ero, na ltima estrofa explcasenos o rpido que pasou o tempo. Podemos
buscar comparacins que aparecen dunha ou doutra forma no poema.
En A roda-roda podemos cambiar a cancin que aparece no texto por outras e seguir a
cantar e recitar unha e outra vez.
Os rudos dos animais. En O meu ao aparece me!, en A Pita Choca po, po,
po, En O grilo, cri crcr Que rudo pensas que fai a bolboreta? E o caracol?
E o lobo? O gato? O galo? A lebre? O burro? A vaca? O corvo?
En A boneca cntasenos como a nena fai o seu propio xoguete. Esta idea pode levarnos
a falar do que se pode construr. Buscade xoguetes que se fan doadamente, aproveitando
cousas que atopamos na natureza ou cousas de refugallo, e elabordeos. A nena xoga s casi-
as. Vs? Cando e como o facedes?
Podemos pensar se coecemos algunha outra poesa ou cancin sobre estes animais ou
outros. O poeta tenta describir a cada animal con aquelas caractersticas que o definen;
proba a facelo ti agora. Colcalle a cada un deles un adxectivo, todo o mis dous
Cando xogamos temos fantasas como a de ganarlle vento correndo nun burro que apa-
rece en O meu burrio. Que outras tes ti?
Seor Gato chamaranos a atencin pola rapidez que lle imprime texto o carcter curto
dos versos. Seremos quen de continuar ns avisando a ese gato antes de que fuxa o rato?
Busquemos as palabras que nos parecen mis expresivas no poema O Lobo? Expliquemos
a razn. Fagamos o mesmo en O Corvo.
Se o libro fala de gaiolas normal que se detea nos paxaros e nos vaia presentando cada un
deles coas sas caractersticas. Os paxaros e os seus nios unha temtica moi infantil e inte-
resante. Podemos facer un listado de paxaros coa descricin dos seus nios, os debuxos deles
Agora podemos completar os diferentes apartados do libro escribindo poemas doutros
paxaros, doutros animais, cousas, etc.

7
 actividades
Unha opcin mis a de elaborar os listados dos temas que trata o libro: paxaros, ani-
mais, xoguetes A ser posible, enunciaremos moitos mis dos que cita o autor.
Se pensaras en escribir un libro de poesa, sobre que temtica o faras? Que apartados
tera o libro? Que ttulos tera cada apartado?
O autor di que escribe este libro acordndose da sa infancia labrega. Que escribiras ti
da ta infancia?

Despois da lectura
Escoitaremos o disco de Suso Vaamonde no que musica moitas destas poesas.
Buscaremos outros libros infants deste autor. Cos de teatro, tentaremos facer teatro lido;
se nos gustan moito e temos tempo, podemos chegar a representalos.
Tamn podemos buscar bandas deseadas de Xaqun Marn como a serie de Gaspario
ou as que aparecen en Golfio, e lelas.
Realizaremos unha exposicin con tdolos libros de Manuel Mara e Xaqun Marn que
atopemos.
Cando nos acostumamos a ler poesa descubrimos que cada vez nos gusta mis. por iso
que podemos buscar outros libros de poesa infantil e continuar as lecturas.
Cada neno e cada nena elixir o poema que mis lle gusta e lerallo ou recitarallo s demais.
Se realmente nos gusta, memorizarmolo.
Realizaremos un marcador de lecturas relacionado co libro (podemos facelo co debuxo que
aparece na parte superior de cada pxina). Deixarmolo sinalando o poema que elixiramos.
Cada un e cada unha buscar a ilustracin que prefira e mostraralla s demais, explican-
do as razns desta preferencia.
Farmoslle un debuxo a aqueles poemas que non estean ilustrados.
Despois de ler o libro, que ttulo lle poeras ti a este poemario?
Escribe a ta opinin en relacin libro.

Pedidos a:
Comercial Grupo Anaya
Polgono de Bergondo
1 Travesa - Parcela B1
15.165 Bergondo (A Corua)
Telf.: 981 795 656 / Fax: 981 795 660

XERAIS
Doutor Maran, 12. 36211 Vigo
Apartado Postal 1446. 36200 Vigo
Telfonos (986) 21 48 88 - 21 48 80
Te l e f a x : ( 9 8 6 ) 2 0 1 3 6 6
Correo electrnico: xerais@xerais.es
http: //www.xerais.es/

EDICINS XERAIS DE GALICIA

Pilar Sampedro Martnez, 2003

Edicins Xerais de Galicia, S.A., 2003
Depsito legal: VG. 1181-2003
8