312-Goralilar-Daghlilar (Ebubekir Sofuoghlu) PDF

AR DALARININ TEPESNDEK KAYA
ULUSLARARASI KALKINMA VE
BRL DERNE (UKD)
KLTR YAYINLARI z 3
www.ukid.org.tr

GORA ABDES
Editr: Ydr. Do. Dr. Ebubekir Sofuolu
ISBN: 000000000
Tasarm/Uygulama: Fatih Seluk
Yapm: Grafistabl
grafistanbul@gmail.com 0 212 511 75 00
Bask: Fsf Print Hause / Avclar stanbul
GORA ABDES
Editr: Dr. Ebubekir SOFUOLU
NDEKLER
TAKDM, 5
NSZ, 7
Gorallarn Adetleri zerine: lk Tespitler,
Toplumsal ve Kolektif Hafza Olarak rf ve Adet Taramas,
Yemek ve sofra kltr,
Doumla ilgili adetler,
Evlilik ve Dn Adetleri,
lmle ilgili adetler,
Dier Adetler,
Genel Deerlendirme,
Gora Dilindeki Trke Kelimeler,
Gora Dili Ve Trke,
Gora Dilindeki Trk Dili Kkenli Kelimeler,
Fiil ekilleri,
Akrabalk Adlar,
Ev Kltryle lgili Kelimeler,
Yemek Kltryle lgili Kelimeler,
Dini Kelimeler,
Kalp Szler,
Hayvan Adlar,
Meslek Adlar,
Sonu ve Deerlendirme,
Makalede Kullanlan Trkede Olmayan Harfler,
Trk Dilinin Balkan Dillerine Etkisi,
Gora-Restelica Abidesi: ar Dalarnn Tepesindeki Kaya
Osmanl ncesi Balkanlar'da Trk zlerine Dair Toponimiler
Hun ve Avar Trklerine Dair zler,
Peenek ve Kuman Trklerine Dair zler,
Makedonya Yer simlerinde Osmanl ncesi ve Osmanl Hkimiyeti
Srasnda Trk Yerleimine Dair zler,
[skp (Skopje) - Kalkandelen (Tetovo) - Krova (Kicevo)],
Osmanl Hkimiyeti ncesinde Balkanlarda,
Trkler ve Yer simlerindeki Yansmalar,
Osmanl Hkimiyeti Srasnda Yer simlerinin Karakteri,
Yerleim Merkezleri,
TAKDM
Doru acaba nedir. Bir konunun doruluu veya yanll nasl ortaya kar.
Ya da bir konu hakknda bir kanaate varlrken acaba hangi aamalardan geilir
ve ne gibi sreler tketilir. Veya te yandan hakknda bir karara varlm her-
hangi bir konu hakknda verilmi bir karar, nihai karar mdr. Bu karardan sonra
bu konu kesinlikle bir karara balanarak kapanm m olur. Yani bir daha bu
konu hakknda aratrma yaplamaz anlam m tar verilen bu karar.
Yukardaki sorulan tamamna hayr cevab verilecektir doal olarak. Elbette ki
bir konu hakknda alnm bir karar nihai karar deildir. Elbette bu konularda
yine de aratrmalar incelemeler yaplmaldr. Ve yine karar verilirken de bilimsel
metotlarla bir sonuca varlmaldr. O halde bir konu hakknda bilimsel metotlar-
la yaplm bir almayla karara varlacaksa ve yaplm bir alma yine bilimsel
metotlarla yaplan almalara gre yeni versiyonlar kazabilecekse bu durumda
Gora ve Gorallar konusu mercek altna yatrlmas gereken bir konu olarak orta-
da durmaktadr.
Bu noktada Gora'llarn Srp, Makedon, Bulgar, yani Slav orjininden gelme-
si konusudaki karar, bilimsel aratrmalar sonucu varlm bir karar mdr ?
Gorallarn menei konusunda hangi aratrmalar yaplm da onlarn Slavl
konusunda bir hkme varlmtr. Gorallarn Slavl sonucuyla neticelenen
hangi bilimsel aratrma hangi metotlarla bu karara varmtr veya Gorallarn
Slavl sonucuna varan bu karar kesin midir? Bu konuda bir daha bir aratrma
yapmaya gerek duymayacak kadar kat'i midir? ite bu sorular cevaplanmas
gereken sorulardr.
Bu zamana kadar Gorallarn Slav kkenden geldiine hkmeden, Gorallar
Slav kkene adeta hapseden almalarn yeniden gzden geirilmesine ciddi
ihtiya duyulmaktadr. Adeta grev kabul grm ve sadece Gorallarn da
byk bir ounluunca da kabul edilmeyen, Gorallarn Slav olmalar iddialar,
duygusal n yargl bak alardan ziyade, yeniden bilimsel llere gre gzden
geirilmelidir.
Gorallarn byk bir ksm aksini sylerken, onlara buna ramen Slavlk
addetmek en basit ifadeyle onlar zmektedir. Yine bilimsel llere, gre onlar
ele almak, bu llerin gsterdii doru karara varmak, kendilerinin byk
ounlukla Slav olmadklarn ifade eden Gorallara duyulan bir saygnn iare-
tidir.
Bu amalarla yine bilimsel ller erevesinde Gorallarn menei konusun-
da bu almann hazrlanp, yaynlanmasna karar verilmitir. Srbistan Bilimleri
ve Sanat Akademisi'nin Gorallar hakknda 2002 ylnda yaynlanm olduu
kitaptaki grler de bu eserin yaynlamasn tevik edici olmutur. Srbistan
Bilimleri ve Sanat Akademisi'nin yaynlam olduu kitaptaki tezlere gre,
Sakarya niversitesi retim yelerinin yapm olduu bilimsel gezi-aratrma
sonularndaki tezlerin daha gl oluu, bu eserin yaynlanmasn bir kat daha
zorunlu klmtr. Bu amalarla bu eserin Gorallarn ve Torbeler gibi meneileri
konusunda soru iaretleri olan dier milletlerin kkenlerinin daha net ortaya
karlabilmeleri ve bu konuda bu eserin bir ilk olmas temennisi ile almann
ilim alemine faydal olmasn mit ediyoruz.
NSZ
Balkanlarda geni corafyaya yaylm olan ve younlukla Kosova-Gora bl-

gesinde yaayan Gorallarn menei tartmal bir konu olma zelliini devam
ettirmektedir. Bu erevede Gorallarn Trk olmad doru mudur veya
Gorallarn, iddia edildii gibi Osmanllarca zorla Mslmanlatrlm Srplar
olduu mu dorudur. Ya da Gorallar zamanla Mslmanlatrlm Makedonlar
mdr veya bunlar yine zorla Mslmanlatrlm Bulgarlar mdr? Ve yine son
zamanlardaki eilime gre bunlar Ruslar mdr? Bunlarn hangisi dorudur.
Yukarda saylan iddialara gre Gorallar ya Srp, ya Bulgar, ya Makedon
veya Rus'turlar. O halde buradan hareketle Gorallarn Srpl, Makedonluu,
Bulgarl her otorite tarafndan kabul edilmi bir kanaat deildir. nk yukar-
da saylan milletler Gorallar kendilerinden sayacak iddialarla ortaya kmaya
cesaret ettiklerine gre, dier iddialar kabul etmedikleri anlalmaktadr. Buna
gre her iddia sahibi dier iddiay doru kabul etmemektedir.
Bu durumda bir Trk aratrmac olarak hangi teze inanmak gerekecektir.
Gorallarn Srp olduuna m, Bulgar olduuna m ya da Makedon olduuna m
inanlmaldr. Ya da bunlarn tamamnn tersine, bu tezlere ilaveten, stelik
Trke de konumayan Gorallarn, Trk olduklarn ileri srmek ne derece kabul
grecektir. Yukardaki btn tezler bir dierine gre doru kabul edilmezken,
ayn dili bile konumayan millet olarak, Trk aidiyeti Gorallar zerinde ne
derece yakk alacaktr.
Bu tartmalar iinde Gorallar hakkndaki en doru kanaati phesiz objek-
tif, nyargsz bir ekilde srdrlm ve bu ekilde sonulandrlm bilimsel
aratrmalar verecektir. Tamamen bilimsel kayglarla tamamlanm almalar,
Gorallarn menei hakknda en doru kanaati ortaya koyacaktr. Bu noktada,
herhangi bir konu hakknda bilimsel metotlarla ulalm sonular en doru
karar verir derken, her konu zerinde bilimsel aratrma yaplmas gereine de
ayrca hatrlatlmaktadr.
Yani Gorallar hakknda da bilimsel kayglarla yaplm aratrmalara itibar
edilecei de ortada iken, yukarda saylan iddialarn tamamnn yine bilimsel
metotlar sonucu ortaya atlp atlmadnn da kontrol edilmesi bilimsel bir zorun-
luluktur. Gorallarn Srpl, Bulgarl, Makedonluu tezlerinin tamam bilimsel
aratrmalar sonucu mu ortaya kmtr ya da bunlar birer siyasi beklentiler
sonucu ortaya km iddialar mdr? te bunlarn da deerlendirilmesi bilimsel
bir zorunluluktur. Hibir millet sadece ayn dili konuuyor diye o dili konuan
herhangi bir milletten ad edilmemelidir. Bu kadar kolay ve basit iddia, ncelikli
olarak bunu ortaya atlanlarca dikkatle deerlendirilmeli, ondan sonra aklan-
maldr. Bu, bilimsellik bir yana siyasi hatta komik kalan iddia konumuna bile
debilecektir.
Yani her millet iin olabilecei gibi, Gorallara bir aidiyet ad edilirken, bu iddi-
alarn kesinlikle bilimsel bulgularla desteklenmesi gerekmektedir. Buraya kadar
yaplan aklamalar, Gorallarn Trklklerinin dnda Srplklar, Bulgarlklar,
Makedonluklarna olan inanlarn yaygnlamalarndan kaynaklanmaktadr.
Maalesef blgede yaygn saylabilecek bir kanaat olarak, Gorallarn dnda
Kosova'da bulunan deiik guruplarca, Gorallarn Srpl, Bulgarl,
Makedonluu'na inanlmaktadr.
te buras, burada sorgulanmaktadr ve bu kanaat ne kadar bilimseldir. Bir
de bu kanaatler karsnda, Gorallarn ne kadarnn kendilerini ne olarak hisset-
tikleri ayrca deerlendirilmesi gereken bir konudur. Btn bu noktalara gerekli
dikkat gerekten gsterilmektedir midir? Acaba btn bu iddialara karn, en az
%50 orannda kendilerini Trk hisseden Gorallarn, Trklkleri dnda Srpl,
Bulgarl, Makedonluu neden genel kabul grmektedir. Gorallarn, Srpl,
Bulgarl, Makedonluu tezleri incelenmi, derinliine gzden geirilmi ve
ondan sonra m bu kanaatlere ulalmtr.
Nasl, bilimsel destekten yoksun iddialarda bulunulmas yanl ise, yaygn
kanaatlerin zerine gidilmemesi, en azndan onlarn tamamen bilimsel kurallara
gre ele alnmamas o derece yanl ve bilimsellikten uzaktr. Yaygn kanaatler-
den ekinip, aksi istikamette onlarn zerine gitmek, onlar bilimsel verilere gre
ele almak bir servene kalkmak deil, adeta bir mecburiyet hatta bir hizmettir.
Burada nemli olan bilinen kanaatlerin zerine giderken kullanlan sluptur.
Bilimsel slubun dna klmad takdirde, bu sre yaygn bilinen kanaatin
yanllnn ortaya konulmas anlamnda, Gorallara bir hizmet olurken ayn
zamanda bilime de bir katk olacaktr. Bu duygularla 2005-2006 eitim sezonun-
da grevlendirildiim Kosova -Pritine niversitesinde alrken karlam
olduum Gorallar hakknda, zamanla onlar dinledikten sonra bir aratrma yap-
maya karar verdim. Orada kaldm sre iinde tamamen bilimsel sluplar n-
da ve bilim disiplini iinde her alanda veriler toplamaya baladm. Bu srete
belli bir sre sonra verilerin de altnda Gorallarn Srp, Bulgar ya da
Makedon olmadklar kanaati ne kmaya balad. Bu slup iinde devam eden
almalar karma Gorallarn Trk olduu hakkndaki dnceleri daha fazla
ne karmaya balad. Ulatmz verilere gre Gorallarn Trkl, bizim
kanaatlerimize gre kesinlik kazanmaya kadar geldiyse de ahsen bu konudaki
kanaatlerimin kesinlemesi sonucunu erteleyerek, Goraya bilimsel bir tertip etm-
eye karar verdim. Bu amalarla, Gora'da ulatm verileri ve kanaatleri, yanla-
bileceim kaygsyla bilim insanlarnn dikkatlerine sundum.
Bu niyetlerle Sakarya niversitesi ve Uluslar aras Kalknma ve birlii
Dernei'nin destekleriyle, Gora Blgesine 24 Kasm-01 Aralk 2006 tarihleri
arasnda, Sakarya niversitesi retim yesi Etnik Sosyoloji uzman Prof. Dr,
H.Musa Tadelen, Sakarya niversitesi retim yesi Sanat Tarihi uzman Yard.
Do. Dr. Tlin oruhlu, Sakarya niversitesi retim Yakn a Tarihi uzman
Yard. Do. Dr. Ebubekir Sofuolu, Sakarya niversitesi retim yesi-Sosyolog
Yard. Do. Dr. smail Hira, Sakarya niversitesi retim yesi-Sosyolog Yard.
Do. Dr. M. Kemal an'dan mteekkil 5 kiilik bir heyetle, bir haftalk bilimsel
bir gezi yapld.
Bu meyanda Gora'llar, her alanda mercek altna alnd. Goraya bilimsel
geziyi yapm olan ilim heyeti, mezarlklarda, dalarda, kylerde, evlerde, halk
arasnda gnlerce alarak mezarlarndan mimariye, hal kilim motiflerinden-
kyafetlerine, kullandklar ev eyalarndan - btn aletlere, mziinden - doum,
lm, evlenme trenlerine, mziinden rf adetlerine, diline kadar Gorallarn
her eyini, mercek altna ald.
Gora'ya yaplan geziden sonra, blgede bulunan bulgular, Trkiye'ye
dnldnde de konularnda uzman bilim insanlarna sunuldu. Ve btn bu
bulgular bilimsel slup ierisinde ele alnd ve bir kanaat belirlenmeye alld.
Sonu olarak bu eser ortaya kt. Tamamen bilimsel disiplin iinde ele alnan bu
eseri ele aldnzda artk siz de bir kanaate ulaacaksnz.
Bu almann verdii ilhamla, bu tr arkeolojik, etnolojik, antropolojik al-
malarn yaplmas zorunluluu kendini daha fazla hissettirmeye balamtr. Yine
tamamen bilimsel ller ierisinde sadece Gorann deil, Balkanlarn da bu tr
almalarla gndeme alnmas gerei ortaya kmaktadr.
Dr. Ebubekir Sofuolu

GORALILARIN ADETLER
ZERNE: LK TESPTLER
Prof. Dr. H. Musa TADELEN*
Yrd. Do. Dr. M. Kemal AN
Yrd. Do. Dr. smail HRA*
12 GORALILARIN ADETLER ZERNE: LK TESPTLER
GORALILAR, Kosova zerk blgesi iinde varlk srdren bir topluluktur.

Yugos-lavya devletinin dalmasndan sonra dikkatleri eken bir topluluk haline
gelmi-lerdir. Herhangi bir etnik ve dini kimliin ne kmad sosyalist bir rejim
olan Yugoslavya iinde Gorallar kendi farkllklarn tartmaya amak imknn
bulamamlardr. Ancak Yugoslavyann tm sosyalist bloun zlmesine para-
lel bir zaman diliminde ortadan kalkarak etnik kkenlere gre paralanmasndan
sonra onlar da kendi kimliklerinin kken aray ierisine girmilerdir.
Sahip olduklar nfus saysna bakldnda, Gorallarn nemsiz bir etnik
topluluk olduu dnlebilir. Ancak son derece karmak Balkan corafyasn-
da hibir etnik topluluu nemsiz grmemiz mmkn deildir. Yzyllardr sren
Bat dnya egemenliinin dnya zerinde kurmu olduu kresel ilikilerin
temeline bakldnda bu durum ok daha iyi anlalacaktr. Burada hi dur-
madan tm corafyay en cra Kutup noktalarna kadar gezen ve her eyi kod-
layan bir aba iinde olan Batl antropologlar anmsatmakla yetinelim1.
Kimlik ve aidiyet bir toplumu var eden onu dier topluluklardan ayran en
nemli varolu imkandr. Hibir toplum kendi farklln ve etnik kimliinin
ayrmna varamadan varln muhafaza edemez. Bugn iin Gorallar ve ayn dil
ve kltr paylaan Torbe ve Pomaklar olmak zere ayr topluluk halinde
olan bu etnik yapnn nfusunun da azmsanmayacak miktarda olduu aikardr.
Gora kylerinin ounluu Kosovada olmakla birlikte Arnavutluk ve Makedon-
yaya dalm bir halde yaayan Gorallar da bulunmaktadr. Ancak nfuslarnn
bu kadar az bir yekun tutmasna ramen byk, kk tm glerin bu topluluk-
la ilikileri ve onlarn etnik kimlikleri zerindeki almalar son derece dikkate
deerdir. Burada Avrupa genelinde ve Balkanlarda yer alan baz lkelerin ve
bilim evrelerinin Gora ve Gorallara duyduklar zel ilgi dikkat ekici ve bizim
amzdan da tevik edicidir.
Toplumlar ok kolay deimezler. Toplum ve topluluklarn d grnlerinde
bir takm deimeler yaanm olsa da onlarn gzeneklerine inildiinde, toplum-
sal genetiine bakldnda bir ok eyin ok eski zamanlardan beri yaamaya
devam ettiine tank oluruz. Buna toplumsal hafza diyebiliriz.
Gorada yrtm olduumuz ksa almalar neticesinde szl tarih al-
malarnda bulunarak bir trl iinden klamayan ve kimsenin dorudan hkm
veremedii bu etnik topluluk zerindeki sis perdesini bir nebze olsun aralamaya
altk. Ancak konunun btn boyutlar ile ortaya konulduunu da ifade etmiy-
oruz. Bu yzden almamz ilk tespitler bal altnda ele almay uygun grdk.
Yaplan almalar temelde iki ksma ayrlmaktadr. Bir yanda maddi kltr
unsurlar olan ve bugn bile arazide ulama imkan olan mezar, tarihi eser ve
kalntlarn incelenmesini ieren bir boyut tarken te yandan insan unsurunu
GORA ABDES 13
eksen alan rf adet ve geleneklere ilikin yaplan almalar da dier boyutu olu-
turmutur. Yrtm olduumuz alma ile Gorada yaayan rf adet ve gelenek-
leri yaptmz derinlemesine mlakatlar sonucunda kken akrabalklarnn
olduunu belirttikleri Orta Asya bozkr corafyasnn topluluklaryla gelenek,
grenek ve tresi ile ne tr benzerlikler tadklarn tespit etmek ve bu bilgiler
nda Gora ve Gorallarla ilgili geerli bilgilere ulamaya aba gsterdik.
Toplumsal ve Kolektif Hafza Olarak rf ve Adet Taramas

almamz Kasm 2006 tarihinde Kosova Prizren Draga Beldesine Bal
Gora kylerine yaptmz ziyaret ile balatld. alma esnasna ziyaret etmi
olduumuz bir ok kyde tm topluluk kesimleri ile grme imkan bulduk. Bu
anlamda kadn, erkek, yal gen dengesini gzeterek onlara bata kendilerini
nasl tanmladklarndan balayarak, kltrel deerlerinden rf adetlerine varan
bir izgide bir ok sorular ynettik. Ancak konu ile daha derinlemesine bilgi
sahibi olmak iin Goral aydnlarn da grlerine mracaat ettik. Bu anlamda
ilk etepta Abdullah Rahte, Abdullah Tatlc, Yahya Maznikar, Musa Djinjo (Din),
sa Mutas, Emrullah Redzeplari, Ramadan Redzeplari, Bayram Hoca, Enes
Ensar, Esat Bekirovski gibi Gorann nde gelen aydnlarnn grlerini de
alarak, Gora rf ve adetleri konusunda tespitlerde bulunulmutur. Bu ilk izlenim-
ler bizde zellikle Trkiyede ve Orta Asyada Kazak ve Krgz adetleriyle
Gorallarnkiler arasnda nemli benzerlik ve paralellikler olduunu saptama
imkann vermitir.
rf adet taramas iin yaptmz mlakatlar sonucunda adet ve gelenekler
bakmndan zellikle Trkiye Trkleri ve Orta Asyada Kazak ve Krgz topluluk-
larnn adetleriyle nemli benzerlik ve paralellikler tespit edilmitir.
Gorallarn adetleri be ana balk altnda ele alnacaktr.
Yemek ve sofra kltr

Gorada bir tarm kltr gemiinin olmad, kken itibariyle hayvancln
daha baskn olduu bir yaama tarzna sahip olduklar grlmtr. Baskn yaa-
ma tarzlar dikkate alndnda, Orta Asya Bozkr corafyasndan Balkanlara
gm, gemiinde gerlik olan bir topluluk olduklar, mutfak kltrlerinde
de kendini gsterir. Benzeri durum bugn Orta Asyann gebe halklar olan
Kazak ve Krgzlarda da sz konusu olup yemek kltrleri byk lde hayvani
gda arlkl beslenmeye dayanr2.
Gorallarn yemek kltrnde yemekleri hayvani gdalar daha ar basar.
zellikle et, st, peynir, tereya temelli beslenme, Trkiyede ekimik olarak bili-
nen zel yaptklar peynir Gorallarn en bilinen yemekleridir.
Gorallarda baba evin by olarak sofraya oturmadan ya da yemee ba-
lamadan evin dier yeleri sofraya oturmaz ve yemee balamaz.. Benzer dav-
ran biiminin Kazak, Krgz ve Anadolu Trklerinde grmemiz mmkndr3.
Doumla ilgili adetler

Gorallar, bebek doduunda eer akam doduysa, doumunun ilan sabah
vaktine braklr. Bebek doduunda onu tuzlu suyla ykarlar. Ayn adet Anadolu
Trklerinde yaygn bir ekilde uygulanmaktadr4.
Bebein doumu mnasebetiyle, eer ailenin hali vakti yerindeyse, kk
ba hayvan kesilebilir. Bu adetin benzerine Kazaklarda da yaygn bir ekilde rast-
lanr. Bebek doduu gn o ailede dn balar, erefine byk ba hayvan
kesilir. Akamst eve kyn gen kzlar ve delikanllar toplanp bebek bekilii
yaparlar5.
Gorallarda erkek ocuk daha fazla tercih sebebidir. Bu eilim, Anadolu ve
Orta Asya Trk topluluklarnda da grlr. Neslin devam ve Ocan tttrlme-
si dncesi n plandadr6. Ancak, erkek ocuun daha ok tercih edilmesi,
sadece Anadolu ve Orta Asyaya has bir olgu deildir. Dnyann baka yer-
lerinde de yaygn olduunu ifade edebiliriz.
Gorallar bebein doumunun 40.gnnde yemek daveti verir, mevlit oku-
turlar. Ayrca, hediyeler ve bahiler datrlar. Kazaklar ise, ise erkek ocuun
3739. gnnde kz ocuun ise 4244. gnnde krkn yapar ve yemek daveti
verir, bunun iin bir kkba hayvan keserler7. Gorallar, bebee krkndan sonra
nazar demesin diye boncuk ya da altn nazarlk takarken, ayn ekilde Anadoluda
bebee ve ocuklara nazarlk takma son derece yaygn bir gelenektir8.
Gorallarda evin en yal kadn bebei beie yatrr. Kazaklarda ise, bebek
krkndan ktktan sonra onun dedesi ile ninesi veya ana babas tm komu ve
kyleri toplar ve beie yatrma treni yaparlar. Beik zerine yedi trl temiz ve
deerli eya konulur. Bebei beie yal ve tecrbeli kadnlar yatrr9.
Gorallarda lohusa kadnlar bir kemerle bellerini balarlar. Lohusalk 42 gn
srer, lohusa kadnn hastalanmasn diye zerine derler. Benzeri adete Trkiye
ve Orta Asya Trklerinde rastlamak mmkndr. Bu anlamda Anadoluda
lohusann krk gn mezar aktr ifadesi Anadolu Trklnde konunun benz-
erliini vurgulamaktadr.
ocuun ilk konumas da nemli bir sevin kaynadr. Gorallar ocuk ilk
GORA ABDES 15
defa konumaya baladnda hediyeler verirler. Kazaklarda ise, bu durum

nemli bir sevin kayna olup daha geni ereveli ritellerle kutlanr. ocuk
konumaya yeni balad zaman abuk konusun arzusuyla konuma treni
yaplr. Koyunlar kesilir, ocua koyun dili yedirilir. Sonra ocuk kurutulmu
koyun barsayla balanr ve ondan konuacana dair yemin istenir ve o da
defa konuacam diye sz verir10. Burada nemli bir ayrntya dikkati ek-
mek gerekirse, Kazaklar ocua koyun dilini ocuk akc konusun diye
yedirirken, Gorallar koyun dilini kekeme olan ocuklara akc konusun diye
emdirirler.
Gorallarda iki ablas len erkek ocuun kulana lmesin diye kpe taklr.
ok eskiden bebein azna ihtiyar kadnlar tkrk srerlerdi.
Gorallarda bebein kesilen sa ve trnaklar saklanr. Ayrca her kim olursa
olsun btn kesilen trnaklar topraa gmlr. Benzeri ekilde Kazaklarda
bebein sa ve trna ksaltldktan sonra sa beze sarlr ve muskaya konularak
sa omzuna taklr. Trna ise topraa gmlr. Genelde ocuun sann
topraa atlmad, kimsenin gemedii ssz yerlere gmld grlr11.
Gorallar bebein san tra ederler, ancak banda bir perem brakrlar.
Bebek kz ise, peremine boncuk taklr. Kazaklar, erkek ocuk olduunda,
eskiden nazar demesin diye onun salarn kesip kafasnn tam ortasnda bir
tutam sa brakyorlard. Bu sa zamanla uzadnda eitli boncuklarla ve deer-
li talarla sslenerek rlyordu. Bu perem gibi sa kuyruuna aydar denilmek-
teydi12. Bata perem brakma, sadece Goral ve Kazaklara zg bir olay
deildir. Orta Asyada yaygn olan bu detin bir uzants olarak Orta Anadoluda
baz Yrk topluluklarnda erkekler, balarnda sadece perem ile dolarlar13.
Gbee iki dm atlr. Gorallarda ocua isim vermede evin en by
olan dede nceliklidir. Anadoluda da ayn ekilde ocua ismi evin by
verir14. Kazaklar da ise, gebe hayatnn gerei olarak daha i ie toplu yaama
tarz nedeniyle, ocua isim vermede ncelik o beldenin byne ya da komu
ilenin byne aittir15.
Snnet adeti, slamlama sreciyle birlikte, Trklerin ve dier bir ok
Mslman topluluun kltrne giren bir unsurdur. Gorallarda snnet ya 5-7
ya arasdr. en ge 7 yanda ocuun snnet ettirildii grlmektedir. Okula
gitmeden snnet ettirmek tercih edilir. Genelde snnet Haziran Eyll aras yaplr.
Erkek ocuun snnet derisi saklanr. Kazaklarda snnet iin en uygun ya
olarak 5, 7 veya 9 yalar belirlenmitir. Kazaklar ocuklarn genellikle yaz son-
lar veya sonbahar balarnda snnet etmektedirler16.
Her bir Goral yedi gbek atasnn adlarn bilmek durumundadr. Ayn ek-
ilde Kazaklarda ve dier Orta Asyal topluluklarda ayn durum geerlidir. ocuk
7-9 yalarna geldiinde ona baba tarafndan balayp tm akrabalar, anne
tarafndan akrabalar, dedeleri, tm eceresi retilir. ocua yedi ceddini ret-
mek her babann balca grevidir17. Dikkat ekici olan Goral ailelerin yedi
kuak ncesine kadar atalarnn isimlerini bilmekle beraber, Arslan, Demir, Turan
gibi Trke isimlerin varlna rastlanmasdr. Bu isimlerin varl slam ncesi
dnemden bakiye kaldklar dncesini artrmaktadr.
Evlilik ve Dn Adetleri
Gorallarda aile birlii erkek egemen bir yapya sahiptir. Byk geni aile
yaygndr. Bu ynyle bata Kazak aile yaps olmak zere Orta Asya Trklerinin
aile yaplaryla rtmektedir. Anadoluda da geleneksel aile yapsnda babaya
sayg ve baba otoritesi son derece gldr. Bu durumu, yaplan birok aratr-
mada olduu gibi, Nermin Erdentuun Hal Ky aratrmasnda da grmek
mmkndr18. Kazaklarda ise ataerkil zellikleri ar basan bir aile yaps sz
konusudur. Ailenin yk kadnlarn srtndadr; aile iinde babann yani erkein
sz geerlidir. Baba yoksa erkek kardelerin by onun yerini alr, erkek
ocuklar kkse veya yoksa urugdan baka erkekler aileyi himaye ederler ve
aile zerinde sz sahibi konumuna geerler19. Kazaklarda kadnn szn dinle-
mek iyi karlanmayp Dnyadaki en ar gnahlardan biri olarak grlr20.
Benzer ataerkil zellikler Krgz, Altay, zbek, Trkmen topluluklarnda da mev-
cuttur. Ancak, bu topluluklardaki ataerkillii Mehmet Erz ve baz sosyal bilimci-
lerimiz, eski Roma ve Yunan aile yaplarna gre, kendine zg zayf bir ataerkil-
lik olarak yorumlamaktadr21.
Gorallarda kz karma eklindeki evliliklerin eskiden daha yaygn olduu
belirtilmitir. Kz karma Altay ve Yakut Trklerinde son zamanlara kadar evlil-
iin meruiyeti iin gerekli bir riteldi22. Orta Asya ve Anadoludaki Trk toplu-
luklarnda rastlanan kz karma olay, evlilik kastyla gerekletiinde
hogryle karlanan bir adettir. Erdentu kz karma eklinde evlenmenin
Trkiyede yaygn bir evlenme ekli olduunu ifade etmektedir23. Keza
Kazaklarda da, yasaklanmasna ramen, gnmzde ok sk vuku bulan bir
evlilik eklidir24.
Gora dnleriyle Orta Asya ve Anadoludaki dn ritelleri arasnda baz
ayrntlar dnda pek bir farkllk yoktur. Gorada dnlerde ift davul alnr,
zenginlik arttka davul ve zurna says 4e kar. ift davul alma geleneine
Anadolunun baz yrelerinde de rastlanr25.
Gora dnleriyle Anadolu ve Orta Asya dnleri arasndaki baz benzerlik-
GORA ABDES 17
lere rnek vermek gerekirse, damadn zifaf odasna girerken yumruklanma ya

da dvlme adeti ki buna Anadolunun bir ok yerinde rastlanr26. Gelinin ba-
na sa sama adeti (sa pirin, eker ve buday olabilir.) bu gelenek
Anadolu ve Orta Asya Trk topluluklarnda yaygn olan bir adettir. Krgzlarda
saya ala denilmektedir27. Erdentuun da belirttii zere sa (fndk, para,
buda, zm, gibi ) adeti Anadolu dnlerinde grlr28. Osman Yorulmazn
tespitlerine gre sa geleneinin Kazaklarda bir farkl uygulamas daha vardr ki,
damat kayn enesini ziyarete gittiinde adra girerken kayn enesi zerine kays,
ceviz vs. kuruyemi saar ki, bu dete au (sama) denilmektedir29.
Evlenen kz ata binip atla kocasnn evine yakn akrabalarnn takibinde gider.
Gelin ve damat taraflar eitli vesilerle birbirleriyle hediyeleirler. Yakn akra-
balarda bu hediyelemeden faydalanr. Ancak, hediye vermede arlk damat
tarafndadr. Bu hediyeleme deti sadece Gorallarda deil, Anadolu ve Orta
Asya Trk topluluklarnda mevcuttur.
Bir dier nemli benzerlik ise, Gorallarda balk (kaln) parasnn varldr,
eskiden daha yaygn olan bu adet bugn giderek ortadan kalkmaya yz tutmu-
tur. Balk ya da kaln btn Trk topluluklarnda yaygn bir uygulamayd.
Evlenmede son derece nemli bir gelenektir. Balk parasnn en yaygn olduu
corafya Orta Asyadr. Bu gelenek birok toplulua Bozkr halklarndan
gemitir. Kazaklarda evlilik kalmal (balk) zerine kuruludur. Evlenecek
erkekler zengin olsun fakir olsun mutlak surette az veya ok kalmal vermek
zorundadrlar. Bu anlamda kalmal evliliin meruiyet kayna gibidir. Kalmal
miktar hakknda anlama salanmadan taraflar arasnda evlilik balamnda bir
ilikiden sz edilemez30. N. Erdentuun da belirttii gibi, balk paras
Anadolunun byk bir blmnde yaygn bir adet olarak hkmn srdr-
mken31. Anadoludaki Yrk/Trkmen topluluklarnda da eski ve kkl bir
gelenek olarak varl gzlemlenmitir32.
Ayrca balk parasndan kanmak isteyen fakir aileler karlkl dnrleme
yoluna gidebiliyorlard. Gorada rastlanan bu adete ayn zamanda Kazaklarda
da rastlanlmakta33.N. Erdentuun tespitleriyle Trkiyede de baz aileler
tarafndan karlkl mbadele eklinde uyguland grlmektedir34.
Gorallarda gemite leviratus tarz evliliin uyguland belirtilmitir. Bu tarz
evlilikte len erkek kardein eiyle byk aabey ya da kk erkek karde
evlenebilmektedir. Ayn ekilde bu evlilik ekli hem Anadoluda35 hem de Orta
Asyada rastlanan bir evlilik trdr. Kazaklarda gen ve gzel kadnlarn
kocalar ldnde, kadn, dul kalsa da anne babasnn evine dnmyor, len
adamn kk veya byk kardei veya yakn erkek akrabasna e oluyordu36.
Gorallarda evliliin yedi gbek teden akrabalk mesafesi olan aileler arasn-
da gerekletirilmesi bir tre gerei iken, bugn baz Gorallarn ifadesiyle kz

bulma sknts nedeniyle, bu kuraln 3 gbee kadar dt belirtilmitir. Bu
evlilik biimi (dtan evlilik-egzogami), Ouz Trklerinin dnda Kazaklar,
Krgzlar, Bakurtlar, Altayllar, Yakutlar, Uygurlar ve dier Trk topluluklarnda
caridir. Ouz Trklerinde ise, yani zbekler ve Trkmenlerde (iten evlilik-
endogami) yakn akrabalar arasnda evlilik caiz grlr37. Bu nedenle
Anadoluda akraba evlilii hogryle karlanan bir olgudur. Ancak, Trkiye,
zbekistan ve Trkmenistan dndaki Trk topluluklarnda hogryle bakl-
maz. rnein Kazaklar yedi kuak gemeden akraba arasndaki evlilikleri helal
grmezler38. Tezcann kaydettiklerine gre, Trkiyede akraba evlilikleri daha
ziyade Dou ve Gney Dou Anadoluda yaygnken, baz yrelerde yedi gbek
teden evlenme geleneine de tesadf edilir. . Yasa bir gmen ky olan
Ankara Tapnar kynde benzeri bir gelenein varlna dikkat ekmitir39.
Trkmenistan ve zbekistanda ise, yakn akraba evlilii Anadoludaki kadar
yaygn bir olgu deildir. Trkmenler, yakn akrabalar ile kz alp verdiklerinde
erkek taraf kza baba tarafndan ve kz taraf erkek tarafna anne tarafndan akra-
ba olduu takdirde nikh yerinde grlrken, kz kardein olu day kzyla evle-
nilmesine caiz gzyle baklmamaktadr. Bu nedenle, yakn akraba evliliinde
almamas gereken belirli snrlar vardr. Trkmenlerde day yedi atann yeri-
ni tutar anlay hakimdir40.
Mehmet Erzn grne gre, Anadoluya yerleen Trk topluluklar kendi-
lerini yabanc unsurlardan koruyabilmek iin iten evlilie/akraba evliliine iten
evlilie ynelmilerdir41. Keza ayn gelenek Nermin Erdentuun Elaza bal
Hal Kynde gerekletirdii aratrmada ncelikli ve yaygn bir ekilde tespit
edilirken42, Antalya Yrklerinde de yaygn olmasa da srdrlmektedir43.
Erdentu ayrca leviratus tr evlenmeye Anadolunun birok yerinde rast-
lanldn belirtmektedir44. Her ne kadar M. Erz iten evlenmeyi ya da akraba
evliliini yabanc unsurlarla karmamak endiesine balamsa da slamlama
sonras Arap unsurlarla daha youn ilikiye giren Trk topluluklarnn bu
gelenei onlardan aldklar da belirtilebilir. lgin olan, Balkanlardaki Trkler
Anadolu kkenli olmakla birlikte, akraba evliliinin tasvip edilmemesidir.
lmle ilgili adetler

Gorallarda bir lm vuku bulduunda, l evinde ocak yanmaz. Yemei
komular getirir.Yedinci gnde helva datlr. Ayrca l evinin kapsnn nne
sandalye konulur ve zerine havlu atlr. lnn yedisine kadar okunur. 40, 52.
sene-i devriyesinde yemek verilir.
GORA ABDES 19
lnn ardndan Yasin ve Mevlt okutma adeti Gorada halen devam

etmektedir. 40. gecede camide yaplan duann ardndan eker datma adeti ile
Anadoludaki uygulama ok benzerdir. Bu bakmdan lmle ilgili adetlerde de
Anadolu ve Orta Asya Trk topluluklaryla nemli benzerliklerin varlna ahit
olunmaktadr. Ayn ekilde Elaza bal Hal kynde l kan evde 1 hafta
yemek pimez, akraba ve komular gnderir45. Kazaklarda ise lnn can iin
yedi gn rek datlr, Helva dklr, ve l kan eve ertesi gn ekmek ve
yemek gnderilir. Ayrca, lmden , yedi, krk, yz gn ve bir yl sonra zel
yemek verilir46.
Gorallarda l kadnsa kadn erkekse erkek cenazeyi bekler. Ayn dete
Erdentuun Hal Ky aratrmasnda da rastlamaktayz47.
lnn zerine bak ya da makas konur. Bu adet, Anadoluda ve baz Orta
Asya topluluklarnda da grlr. Gorallarda grlen dier lmle ilgili adetler
olarak lnn zerinden hayvann gemesi engellenmesi ve lmnden bir yl
sonra lnn elbise ve eyasnn datlmasdr.
Ayrca, trbeye ve aaca elbisesinde bir iplik balama adeti var. Kimisi ceke-
tini, hastaln aaca brakp kendini iyiletirmesi iin aaca asar. Yaz ortasnda
Austosta trbeler ziyaret edilir. Arife ve bayramlarda mezar ziyareti vardr.
Mezar ziyaretlerine sadece erkekler gider. Bu adetlerinde Anadolu ve Orta Asya
Trk topluluklarnda ayn ve benzerlerine rastlanlr.
Gorada dikkat ekici etnolojik aratrma bakmndan nem tayan dier bir
gelenek ise, mezar talarna ailevi ya da slale tamgalarnn ilenmesidir. Ayn
detin benzerini Kazaklarda bulabilmekteyiz. len kiinin akrabalar, onun
mezarlarn yapar ve belgi koyarlar. Belginin zerine len kiinin ismi, ya,
kabilesi ve tayfas, yazlr, varsa kabile belgisi konulur48.
Dier Adetler
Gorallardaki tespit edebildiimiz dier adetler aadaki ekilde saylabiliriz.
Bu adetlerin aynsna ya da benzerine Orta Asya ve Anadolu Trk topluluklarn-
da rastlamak mmkndr.
Gorallarda misafir bo gnderilmez, azk ya da elbise verilir. Kazaklarda ise,
gelenek gerei misafir, ev sahibinin at, silah ve kpeinden baka her eyini
isteyebilir. Ev sahibi ise misafirin istediini verip onu uurlar49.
Misafir geldiinde gelin sofraya oturmaz. Evin erkei ve yal annesi oturur.
Misafir eie basarsa hakaret saylr.
Anadolunun bata Erzurum olmak zere belli yrelerinde ve Orta Asya
topluluklarnda grlen cirit oyununa Gorallarda da rastlanr.

Gorallar da geceleri bor para alnp verilmez. Para alverii sabah yaplr.
Geceleri trnak kesilmez. at altnda ve eikte oturulmaz. Cinler ve perilerin
kuytu yerlerde barndna inanlr.
Gorada Sultan Nevruz Mart Aynda kutlanr. Nevruz Bayram Bozkr halklar-
na zgdr. Her ne kadar baz sosyal bilimciler Nevruzu Kuzey Avrupa
yarmkresinin geneline ait bir bayram olarak grseler de, bu kutlamann sosy-
olojik adan aklamas yaama tarz ile mevsumsel dngsellik arasnda iliki
kurularak yaplabilir. Bozkr corafyasnda bayram ve enlikler, belli bir mevsim-
sel dngye atfen kutlanrlar. Bu mevsimsel dngnn o topluluun yaama tarz
iin bir anlam ifade etmesi gerekir. Mart Aynn sonlar baharn uyand hayvan-
larn otlaklara kmaya balayaca bir mevsimsel dngy ifade eder. Bu
mnasebetle, bozkr corafyasnda yaayan gebe topluluklar iin toplumsal bir
anlam olan Nevruzun kutlama geleneinin Trk ve Mool topluluklarndan
dier topluluklara gemesi kuvvetle muhtemeldir.
Keza, Curcevden (hdrellez) Gorada ok ihtiaml kutlanr. nk Mays ba
daha yksek yerlere yaylaklardan yaylalara srlerle hareket etme zamandr.
Bu mevsimsel dng de trenle kutlanr. Ayn ekilde bu enliin kayna ger
yaama tarzdr.
Gorallar, su verirken bir elini gsne koyarlar. Abdest aldktan sonra
lavabodan ktktan sonra elde pekirle beklenir. Bu adetlere Anadolu ve Orta
Asya topluluklarnda da rastlamaktayz.
Kadn arya gitmez, yllk erzak ardan alnr, Kadn erkei grnce srtn
dner ve yzn kapatr. Bu adette slamlama sonras medrese etkisi ok ak
bir ekilde belirgindir. Gorallar ak bir ekilde grlen medrese etkisi nedeniyle,
yzyllar ncesine dayanan slam ncesi birok adet ve gelenei, bidat olduu
gerekesiyle terk etmi olabilirler.
Gorallar Ay tutulduunda Kuran okurlar. Ay tutulmas esnasnda, silh atmak,
teneke almak, grlt karmak ve slmiyet ile birlikte ise dualar etmek, Trk
dnyasnn bir ok yerinde bilinegelmektedir.
Gorallar ile Kazak halknn ortak baz inanlarna aadaki rnekler, Gora
halk ile Orta Asya halklar arasndaki kltrel akrabaln nemli delillerini tek-
il eder50. Bu inanlarn, birouna dier Trk topluluklarnda da rastlanr.
) Sofraya ve yemee baslmas iyi saylmaz.
) Kap eiine oturulmaz ve baslmaz.
) Akam saatlerinde ve geceleri ev sprlmez ve trnak kesilmez.
GORA ABDES 21
) Bykler konuurken szleri bitene kadar dinlenir.

) Yldzlar parmakla saylmaz saylrsa elde siil kaca inanc vardr.
) Gkyznde hibir ey parmakla gsterilmez.
) Bak hediye verilmez, bakla ocuklarn oynamasna iyi gzle baklmaz.
) Ekmek yere atlmaz, ekmee baslmaz.
) Geceleri slk almaya iyi gzle baklmaz.
) Boynuna herhangi bir eyi asmaya iyi gzle baklmaz.
) Yerli yersiz glmek iyi karlanmaz.
) Geceleri aynaya bakmak iyi grlmez.
) Akam hava karardnda kesinlikle para alverii olmaz. Para verilmez.
) Ekmei tek elle blmek iyi karlanmaz.
) Yenilen yemek ktlenmez.
) Ku ve karnca yuvalarn bozmak iyi karlanmaz.
) Yaa kk olanlar bykler sorduunda konuurlar.
) Yemei nce erkekler, sonra kadnlar, sonra ocuklar yer.
) Bakasnn yatana oturmak iyi karlanmaz.
) Sol el ile yemek yeme iyi karlanmaz.
) Pantolon ve oraplar yatan bana konulmaz. Gorallarda yatlan odada
dahi orap tutulmaz.
Genel Deerlendirme
Yukarda belirtilen, yemek ve sofra kltr, doum, dn, lm ve dier
adetlerle halk inanlar bakmndan Gorallarla hem Anadolu hem de Orta Asya
Trk topluluklaryla karlatrldnda byk benzerlikler ve aynlklar hemen
gze arpar. Burada belki de en temel farkllk, Anadoluda endogamik/iten
evlie hogr ile baklrken, Orta Asya ve Balkanlarda egzogamik/dtan evlil-
iin tercih edilmesidir.
Atarekil evlilik geleneinde, dtan evlilik, kz karma, balk/kaln ve levirat
tr evlilik yer alr. Trkne, nandan aktardna gre, Trklerde dtan evlilik
iki boyun birbirinden kz alp vermesi eklinde gerekleir. Hibir kabile kendi
dahilinden evlenmez. Bugn de bu gelenein kalntlarnn devam ettii gzlem-
lenmektedir51. gele gre, Levirat tr evlilikte ise, kendisi iin balk/kaln de-
nen gelinin, erkek ailesinin mal haline gelmesi sz konusudur. len kardein
karsna denen kaln da btn ailenin miras pay olduundan dul kalan yenge,
bekar erkek kardele evlendirilmektedir52.

Trknenin kaydettii ve Ziya Gkalpin de ecere-i Trkden aktardyla,
Uygurlarn ifti, oban ve avc olarak gruba ayrld, sr sahiplerinin kaln-
balk karl avc topluluun kzlarn alp kendi obalarna gtrdklerini ifade
etmekte, bu olguyu baln kayna olarak gstermektedir53. Robert Briffault,
anayerli evlilikleri bir hizmet evlilii olarak ortaya ktn, ancak, bu hizmetin
karl olarak balk parasnn devreye girdiini, anayerli evliliklerde koca eini
evinde ziyaret ederken, baln kocann karsn evinden ayrarak kendi evine
gtrmesinin bir bedeli olarak ortaya ktn ne srmektedir54. Hint-Avrupa
topluluklarnda, balk paras yerine drahoma vardr, drahoma, kz tarafnn
erkek tarafna denen evlilik bedelinin addr. Dolaysyla, Avrupa ktasna zel-
likle Balkanlara balk/kaln paras Bozkr corafyasndan yani Orta Asyadan
gen halklar tarafndan getirilmitir. Bu adet, baz Hint Avrupa kkenli halklar-
da grlyorsa, bunun nedeni, zaman ierisinde bozkrl gebe halklarla girdik-
leri etkileim olmaldr. nk balk/kaln gelenei, genelde ne bir Hint-Avrupa
zelde ise ne de bir Slav geleneidir.
Slavlar kken itibariyle tarmla uraan topluluklardr. M.S. 5. yzyldan 13.
Yzyla kadar Orta Asya corafyasndan Balkanlara ynlar halinde gler
gereklemi, Bozkr kkenli byk bir nfus birikimi sz konusu olmutur. zel-
likle, gebe kkenli Avar ve Bul-ogur (Bulgar) Trkleri, verimli bir tarm
corafyas zelliine sahip Balkanlarda Slavlarn tarm tecrbesinden istifade
edebilmek iin, onlar tarm alanlarnda istihdam etmiler, ancak, zamanla onlar-
la kararak Slav dillini benimseyip Hristiyanlamlar, sonuta asimile
olmulardr55. Bugn 8 yzyl iine alan bir zaman srecinde Orta Asyadan
Balkanlara gen hibir Trk dilli topluluk kalmamtr. Bunun istisnas
Macarlardr. Macar Kimliinin ve dilinin korunmasnda Osmanl ynetim ve
desteinin byk nemine nl Macar tarihi S. Takats dikkati ekmektedir56.
Hayvanclkla uraan topluluklarn kkeni Bozkr corafyas yani Orta Asyadr.
Etnik yaplarla yaama tarz arasnda gz ard edilemeyecek bir iliki sz
konusudur. rnein Gney Balkanlarda Slav topluluklarnda ortaya kan
Zadruga tipi aile, bu topluluklarn tarm temelli yaama tarzlarndan kaynaklanr.
Zamanla Slav dilli hale gelen bir ok Balkan topluluu, Slav unsurlarla etkileim
sonucu bu hale gelmiler, evrede yer alan etnik unsurlarla yzyllar boyu sren
youn etkileim, kendi dillerini devam ettirmelerini salayacak ortam ortadan
kaldrm olmaldr.
Gora dili zerine ciddi hibir aratrma yaplmamtr. lk bakta, Gorane,
bir Slav dili olmaktan ziyade, gerek kelimeler gerekse dil yaps asndan Slav
dilleriyle Trkenin bir karm olan karma bir dil zellii gstermektedir.
GORA ABDES 23
Gorallarn bulunduu corafya dikkate alndnda, yaama tarz ve kltrel

deerler itibariyle Slav unsurlarla balar bulunmamaktadr. Ancak yaadklar
corafyada Slav topluluklarla Slav dilli bir evrede youn etkileimde bulun-
malar, dillerinin karma bir dile dnt intiban vermektedir.
Gorallar, ayn zamanda Torbe ve Pomak adlaryla anlan Balkanlarn dier
topluluklaryla ortak dil ve kltre sahiptirler, Srp bilim evrelerinin Goral
kavramn kabul etmedikleri onlara Pomak adn verdikleri sylenmektedir.
Ancak, ayn etnik topluluun ayr ad olamaz, dolaysyla Goral, Torbe ve
Pomak adlar, onlara evrelerinde yer alan muhtemelen Slav topluluklar tarafn-
dan verildii ve gerek etnik adlar olan Orta Asyadan bu corafyaya tadklar
boy adlarnn unutulduu kanaatindeyiz. Buna ramen, mezar talarndaki belgi
ve tamgalar, birer maddi delil olarak kkenlerinin hangi Trk boylarna ait
olduunu bizlere sylemektedir.
Gorallar zerlerinde yrtlen tm farkl etnik kategorilendirme abalarna
ramen byk bir ounlukla kendilerini Trk olarak tanmlamaktadrlar. Bu son
derece nemli bir aidiyet ilikisidir. Nitekim bugn iin Trkeyi ana dil olarak
uzun yzyllardan beri konumam ve Slavik dillerin tesiri ile ok uzun yzyllar
nce dillerini kaybetmi olmalarna ramen ounluk itibariyle kendilerini Trk
kimliine ait hissettikleri tarafmzdan tespit edilmitir. Gora daha nce yaplan
almalara gre Balkanlarda ok uzun bir zaman diliminden beri var olan bir
blgedir. Bu blgede yaayan insanlarn bizce en nemli zellii kendilerini
evrelerinde yer alan dier etnik topluluklarn hibirine dahil etmemeleridir.
Kendi etnik aidiyetlerini ortaya koyarken sahip olduklar dini inan da kimlikleri-
ni belirlemede tek bana yeterli olmamaktadr. Nitekim bu blgede yaayan
Bonak ve Arnavutlarla ayn dine (slama) mensup olsalar da onlarla bir etnik
aidiyet ba kurmamaktadrlar.
Gora blgesi zerinde yrtm olduumuz saha almas ve konunun
teorik zeminde tartlmasndan sonra ulam olduumuz ilk bulgular bu ekilde
deerlendirip bu deneyimden edindiimiz bilgilerin ileriki almalarmz iin
nemli bir kalk noktas salayaca kanaatindeyiz.
* Sakarya niversitesi, Sosyoloji Blm retim yesi

DPNOTLAR
1- Edward Said, Said, Kltr ve Emperyalizm, (ev. Nemciye Alpay) Hil Yaynlar, stanbul,
1998, s. 334.
2- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, Kazak Kltr, Katev (Uluslar aras Eitim ve
Kltr Vakf, Al-Farabi Kitabevi, Almat, 2000, ss.33-37
3- Nermin Erdentu, Hal Ky'nn Etnolojik Tetkiki, A, DTCF Yayn, 2. bask, Ankara,
1968, s. 76
4- Ayn eser s. 88
5- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, Kazak Kltr, Katev (Uluslar aras Eitim ve
Kltr Vakf, Al-Farabi Kitabevi, Almat, 2000s. 88
6- Ayn eser, s. 87
7- Ayn eser, s. 90
8- Nermin Erdentu, a.g.e., s. 89
9- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, a.g.e., ss.90-91.
10- Ayn eser, s. 95
11- Ayn eser, s.90
12- Ayn eser, s. 98
13- Mehmet Erz Yrkler, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf yayn, stanbul, 1991, s. 61
15- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, a.g.e., s. 88
16- Ayn eser.,s. 95
17- Ayn eser, s. 96
18- Hermin Erdentu, a.g.e., s. 76
19- Osman Yorulmaz. Kltr Tarihi Asnda Kazak Trklerinde Evlilik detleri, s. 1
21- Mehmet Erz, Trk Ailesi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara, 1977, ss.6-12
22- Ayn eser, s.34
23- Nermin Erdentu Sosyal Adet ve Gelenekler, Kltr Bakanl yayn, Ankara, 1977, s. 65
24- Osman Yorulmaz,a.g.m., s. 17
25- Erman Altun, Adana Ky Seyirlik Oyunlarndan rnekler,
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/3.php
26- Nermin Erdentu Sosyal Adet ve Gelenekler, s. 80
27- Zekeriya Karadavut, Mustafa Aksoy, Krgz Gelenekleri ve Abramzon, Trk Yurdu,
Kasm 2001, Cilt:21, Say:171, s. 62
29- Osman Yorulmaz, a.g.m., s. 9
31- Nermin Erdentu Sosyal Adetler, s.71
32- M. Cihangir Doan, M. Sait Doan, Yrklerin Sosyalve Kltrel Hayat (Antalya
rnei) Kzlelma Yaynclk, stanbul, 2005, s. 33
33- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, a.g.e, s. 259
GORA ABDES 25

35- Ayn eser, s. 64
36- Jannat Erqalieva, Nurhat akuzadaul, a.g.e, s. 261
37- Mehmet Erz, Trk Ailesi, s.36
39- Mahmut Tezcan, Trk Aile Antropolojisi, mge Kitabevi, Ankara,,2000, s. 30
40- Aa Niyazi Begolu, Trkmen Boylarnn Tarih ve Etnorafyas, stek Vakf yaynlar,
stahnbul, 2000, s. 768
41- Mehmet Erz, Yrkler, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf, stanbul, 1991, s. 53
43- M. Cihangir Doan, M. Sait Doan, Yrklerin Sosyal ve Kltrel Hayat (Antalya
rnei) Kzlelma Yaynclk, stanbul, 2005, s. 28
44- Nermin Erdentu, Sosyal Adet ve Gelenekler, s. 64
49- Ayn eser, s. 56
50- Ayn eser, ss. 266-267
51- Mualla Trkne, Eski Trk Toplumunun Cinsiyet Kltr, Ark Yaynevi, Ankara, 1995,s. 175.
52- Bahaeddin gel, Trk Kltrnn Gelime alar, 2. bask, Kmen yaynlar, Ankara,
1979, ss.176-177
53- Mualla Trkne, a.g.e., s. 130
54- Robert Briffault, Analar, (ev. emsa Yein), Payel Yaynevi, stahnbul, 1990, ss.
264,272
55- Muzaffer Turay, Trkler, Ruslar ve Bulgarlar, H, Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt:5, Say:
2 Aralk, 1988, s. 195
56- S. Takats, Macaristan Trk Aleminden izgiler,(ev. Sadrettin Karatay) Milli Eitim
Yaynlar, stanbul, 1970, ss. 375-424
GORA DLNDEK
TRKE KELMELER*
Dr. Seluk KIRBA *
Dr. Ebubekir SOFUOLU *
28 GORA DLNDEK TRKE KELMELER
KARADENZ ve Adriyatik arasnda yer alan Balkan yarmadas, en eski

devirlerden itibaren farkl milletlerin g hareketlerine ahitlik etmitir. Bu toprak-
lara gelen milletler, yzyllar boyunca srecek olan farkllamann ve aynlamann
da ncleridirler. Hem etnik bakmdan bir araya geliler ve ayrllar hem de dil
ve kltr bakmlarndan grlen karmalar, Balkan milletlerini birbirlerinden
ayrlmayacak bir tarihin iine itmilerdir. Balkan milletleri bu tarih beraberlik
iinde eski dil ve kltr kalntlarn da bugne dek muhafaza etmilerdir.
Balkan yarmadasna gelen en eski topluluklardan biri de phesiz Trklerdir.
nce Hunlar, ardndan Ogurlar, Avarlar, Peenekler, Uzlar ve Kuman-Kpaklarla
Balkanlarda hkm sren Trkler, Osmanllarla da bu blgedeki hkimiyetlerini
perinlemilerdir. Bylece miladn ilk yllarndan itibaren aralksz olarak Trk
topluluklarn Balkanlarda gryoruz. Bu da Trk dilinin Balkanlarda en eski
alardan beri yaadn gsteriyor. Yani Osmanllara gelinceye dek Trk dilin-
in varl bu blgede devam etmitir. Osmanllarla birlikte de st katman etkisi-
superstratum sz konusu olmu ve binlerce kelime Trk dilinden Balkan diller-
ine gemitir.
Trk diliyle Balkan dillerinin ilk temaslar ile ilgili baz bilgiler bize bu ilginin
ne kadar erken dnemlerde baladn sylyor. Eski Slvcada baz Trke sz-
lerin muhafaza edildiini gryoruz. Eski Slvca bku Trke boa, Eski
Slvca koza Trke kee, kei.1 1884 ylnda yaymlad Die trkischen
Elemente in den sdost-und osteuropaischen Sprachen adl eserinde Miklosich,
Bulgarca, Srpa, Lehe, Ukraynaca, Rusa, Yunanca, Arnavuta ve
Romenceye gemi Trke kelimeleri konu edinir. Bilim adam, Trk dilinden
gemi kelimelerin kronolojisini kurarak gei devrini tespit etmeye almtr.
Miklosichin inceledii kelimeler en eski dnemlerden itibaren Trk dilinin Slv
dilleriyle ilikisini gstermesi bakmndan fevkalde bilgileri ortaya karmak-
tadr.2 Trk dilinden Srp-Hrvat diline geen kelimeleri bir szlkte toplayan A.
kaljid, Trk szlerinin Balkanlarda ve zellikle Slv dillerinde yerlemesinin
Osmanl Trklerinin bu yerlere gelmesine bal olmasna ramen reddedilmeyen
bir gerein daha olduunu belirtir. Bu gerek de Osmanllardan nce Trk dilin-
in etkisinin bu dillerde grlddr. Avarlarn Panoniya adl geni ovaya
gelmesinden ve bunlarn Balkan topluluklar ile ilikiye girmesinden itibaren Trk
dilinin Balkan dillerinde iz braktn belirten kaljid, Jrexek adl yazarn storija
Srba, 1952, s.4 adl eserinden u bilgiyi bize aktarr: Katun kelimesi Srpada
kaduna eklinde kullanlmaktadr ve Turska Jena yani Trk kadn veya asil
kadn anlamndadr. Bu kelime de Avarlar dneminde bu dile girmi olmaldr.3
Btn bu bilgiler bize, Trk topluluklarnn Balkanlarda yaayan topluluklar-
la sk bir temas ierisinde olduunu gstermektedir. Yukarda da ifade edildii
GORA ABDES 29
gibi yzyllar, hem etnik bakmdan hem de dil ve kltr bakmlarndan Balkan
topluluklarnn tarihlerini birbirlerinden ayrlmaz hle getirmitir. Trk etnik zm-
relerinin etkisi4 Balkanlarda yaayan kltrleri de Trk kltrnn bir uzants
hline getirmitir.
Bu tarih derinlik ierisindeki topluluklardan biri olan Gorallar da bu btn-
lk ierisinde deerlendirmek uygun olacaktr.
GORALILAR
Gorallar, Makedonya, Kosova, Arnavutluk devletlerinin snrlarn kesitii
yerler olan ve younlukla Kosovann Gneyinde kalan blgede yaayan halktr.
ou Kosovada olmak zere Makedonyada, Srbistanda, Bulgaristanda,
Arnavutlukda, Yunanistanda da Gorallar vardr. Makedonya, Arnavutluk,
Kosovann kesime noktas olan blgede yaayan Gorallar, coraf olarak ok
nemli bir blgeye sahiptirler. Gorallar, Gora blgesinin Kosova tarafnda kalan
ksmda 15.000 kadar Goral olduunu sylemektedirler. Buna ilve olarak
Gorallar, Prizren bata olmak zere Kosovann dier blgelerinde Gorallarn
olduunu, bu blgelerdeki Gorallarn da yaklak 5000 olduunu beyan etmek-
tedirler. Arnavutluk tarafnda kalan Gora blgesinde de nfuslarnn 15.000
olduunu ileri sren Gorallar, Makedonya tarafnda kalan Gora blgesinde
20.000 kiiden fazla bir nfusa sahip olduklarn ifade etmektedirler. Gorallar,
Makedonyadaki nfuslarna yine Makedonyada var olan, Gorallar gibi kendi-
lerini Trk olarak ifade eden Torbeleri de ilve etmektedirler. Makedonyadaki
Torbelerin kendilerinin ynettii iki belediyeleri vardr ve bu belediyelerde
Torbeler, Trk bayraklar dalgalandrmaktadrlar.
Bundan baka Gorallar, bata Voyvodina, Belgrat olmak zere Srbistannn
birok blgesinde olmak zere 20.000 ve bata Selanik olmak zere
Yunanistanda da saysn tam ifade edemedikleri Gorallarn olduunu beyan
etmektedirler. Dier taraftan Trkiyeye g etmi Gorallarn da olduu bilin-
mektedir.
Gorallarn kimler olduuna ya da rk veya etnik kkenlerine dair birok tart-
malar yrtlmekte ve eitli tezler ortaya atlmaktadr. Bilim adamlar, tarihil-
er, sosyolog ve dilcilerin Gorallarn kimler olduuna dair bugne kadar yaptk-
lar aratrmalarn ou objektiflikten uzak, yzeysel ya da siyas yn-
lendirmelerin etkisi altndadr. Ancak bilim adamlarnn hemfikir olduklar
gr, Osmanl ordularnn Balkan topraklarna kt zaman Gorallar,
Torbeleri ve Pomaklar isim olarak o ekliyle bulduudur. Bata slm dinine
mensup olmalar gibi kltr ve yaam tarzlarnda ortak zellikler tayan bu halk-
larn Goral, Torbe veya Pomak isimlendirilmesinden yola karak, gnmzde

Bulgar, Yunan, Arnavut, Srp tarihiler, bu halklar eitli ekillerde kendi rklar
ya da halklar olarak gstermeye almaktadrlar. Onlarn slmlatrlm Bulgar,
Makedon, Srp, Rus ya da Yunanllar olduklar tez ve iddialar hl gncelliini
korumaktadr.
Draga Belediyesinden 15 kilometre uzaklkta bulunan Brod, Gora ky-
lerinden biridir. Buras, Osmanl dneminin blgedeki nemli ticaret merkez-
lerinden saylr. Makedonya-Kosova snr yan banda bulunan bu ky halknn
ou, Osmanl askerinin blgeden ayrlmas zerine Trkiyeye g etti. Bu g,
1999 Kosova Savana kadar aralksz srd. 1999 yl Kosova sava sonrasn-
da blgede son bir g dalgas daha yaand. Gorallar, savan ardndan bask,
yamalama ve saldrlarn kurban oldu. skpteki yaknlarnn yannda yanna
giden 450 Brodlu aile, ayrca tip, Bitola, Prilep, Veles ve Koani gibi ehirlere
de yerleti.
Gora zerine eitli aratrmalar yaplp ve eitli tezlerin ileri srldn dile
getiren Brodun DAG Kltr ve Aratrma Merkezi Bakan Yahya Maznikar,
yaplan bu aratrmalar hakknda unlar anlatyor: 1876 ylnda Osmanlnn
ayrl ardndan Rus Bilim adam Yastrebovun yapm olduu aratrmalar
sonucunda Gora blgesinde yaayan halkn Rus asll olduklarn ileri
srlmtr. Yastrebovun ardndan bu blgede aratrma yapan Bulgaristanl
aratrmac ikov, Bulgari Muhamedani isimli eserinde Gorallar Bulgar asll
Mslmanlar olduu tezini ortaya atar. Daha sonra Makedonyal Todor Petrova
ve Niyazi Limanovsko, Gorada yapt aratrmalarda burada yaayan halkn
Mslman dinini benimsemi Makedonlar olduunu ileri srer. Gorallarla ilgili
ortaya atlan deiik tezlerden kimileri ise bura halknn Arumuni (Romanyal),
Bogumiller ya da deiik soylardan geldiini ortaya atmtr. Gorallarn kimler
olduuna dair ortada duran soru iareti bura halk iin hassas konulardan biri
olmutur. Bizce Gorallarn kimler olduuna dair gerekler Osmanl arivlerinde
yatmaktadr.
1876 yllar arasndaki dnemde ve Osmanl belgelerindeki kaytlara gre bu
blgede yaayan Gorallar, kendilerini Trk olarak bildirmilerdir diyen
Maznikar, Osmanl ynetiminin ayrl ardndan Srp-Hrvat-Sloven Krallnda
ve Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti kaytlarnda Gorallarn kendileri-
ni Trk olarak bildirdiini ifade ediyor. Birok doum kayt belgesi de bu halkn
kendilerini Trk olarak bildirdiklerini kantlamakta. kinci dnya sava sonras
bask ve asimilasyon giriimleri sonucu Gora blgesinden Trkiyeye glerin
yine ivme kazandn kaydeden Maznikar, 1971de Goradan 5000 kiilik bir
gurubun daha Trkiyeye yerletiini anlatyor ve szlerine yle devam ediyor:
GORA ABDES 31
Osmanl arivlerinde Gora blgesinde yaayan halkn Trk olduu ve

Osmanldan nce buraya yerleen Trk kavimlerinden olduklar vurgulanmak-
tadr. Osmanlnn ayrl ardndan bura halkna ynelik Pan- Slavclk ve asimi-
lasyon hareketleri balatlm, direnenler ya ldrlm, ya da ge zorlan-
mlardr. Bu asimilasyon, gnmzde de ak olmasa bile dolayl bir ekilde
srmektedir.5
Gorallar, kendilerini Trk olarak tantmaktadrlar. Buna karlk dier milletler
ise Gorallarn bu tanmlamalarnn tersine onlar deiik ekillerde tanmlamak-
tadrlar. Gorallarla yakndan ilgilenen Bulgarlar, onlara Bulgar demektedirler.
Ayrca blgeye Bulgar bilim adamlarn gnderip Goral aydnlarla grtrerek,
bilimsel alardan da Gorallarn Bulgar olduklarna ikna etmeye almalar
devam etmektedir. Bulgarlardan baka Makedonlar da Gorallarn aslnda
Makedon olduklarn sylemektedirler. Srplar, Gorallarn Srp olduklarn syle-
mekte ve bunu da bilimsel olarak ispat etmeye almaktadrlar. Gorallarn Srp
olduu tezi, Srplara yaknl ile bilinen Franszlarca da savunulmakta hatta
blgede grevli Franszlarca Srplara bu konuda destek salanmaktadr.
Gorallar zerine olan bu kadar uluslararas ilgiye ve yukarda saylan birok
milletin Gorallar kendilerinden gstermeye almasna ramen, Gorallar
kendilerini Trk saymaktadrlar. Gorallar, Osmanlnn yapm olduu, Yemen
dhil btn savalara katlmlar, 1878 Osmanl-Rus Savanda Gora taburu diye
adlandrlan bir tabur meydana getirmilerdir. Hatta Osmanlnn Balkanlardan
1912 ylnda ekilmesinden yl sonra gruplar hlinde anakkale Savana
katlan birok Goral gen, anakkale Savanda ehit olmutur.
GORA DL VE TRKE
Diller arasndaki etkileimler yalnz toplumsal veya siyas ilikilerle gerek-
lemez. ki dilin deiik sebeplerle ve deiik artlar altnda karlamalar, bir
arada yaamalar ya da kullanlr olmalar, bunlar arasnda geime ve etk-
ilemelere, bu dillerden birinde grlen ses, ekil ve sz dizimiyle ilgili eilimlerin
dierine yansmasna, aktarlmasna yol aar.6 Ayrca diller arasndaki bu iliki-
lerin zlmesi bir dilin tarihini aydnlatabilir. Bu bakmdan deerlendirildiinde
bu ynde yaplan dil almalarnn bir dil arkeolojisi alann ortaya kardn
dnebiliriz.
Gora dili, sz varlndaki Trke kelimelerle bu bakmdan deer-
lendirildiinde ilgi ekici bir tablo ortaya koyar. Bu Trke kelimeleri iki grup
hlinde deerlendirmek mmkndr. Birinci gruba dhil edeceimiz kelimeler,
Trk dili kkenli olanlardr ve sayca bir hayli fazla olduklar grlr. Trk diliyle
ilikisi olan dier Balkan dillerindeki kelimelerle mukayese edildiinde bu durum

daha net olarak anlalr. Madd ve manev kltrle ilgili birok anlam alannda-
ki Trk dili kkenli kelimeler, Gora dilinde kullanlmaktadr. kinci gruba dhil
edebileceimiz kelimeler, Trk dili kkenli olmayan, Trk dili araclyla Gora
diline gemi kelimelerdir. Arap, Fars, Grek ve Ltin kkenli bu kelimeler, Trk
dilinin fonetiiyle Gora diline girmilerdir. Her iki gruba dhil ettiimiz kelimeler,
Gora dilinin sz varlnda nemli bir yer igl etmektedirler. Bu kelimelerin tes-
biti hem Gora dili bakmndan hem de Trk dili bakmndan nem arzeder.
Gora dilinde kullanlan Trk dili kkenli kelimeler bugn hem Trkiye
Trkesinde hem de Trk dilinin dier lehelerinde kullanlrlar. Bu kelimeler,
yukarda sylediimiz gibi farkl anlam alanlarna aittirler. ncelikle Gora dilinde
kullanlan Trk dili kkenli kelimeler hakknda bilgi vermek amacyla bu
kelimelerin Trkiye Trkesinde ve dier Trk lehelerindeki ekillerini incele-
mek doru olacaktr. Gora dilinde varolan Trk dili kkenli kelimelerin ortaya
karlmas bakmndan bu ekiller nem arzederler. ncelememizin ilk
blmnde Gora dilinde kullanlan Trk dili kkenli kelimelerin nce Gora dilin-
deki ekli ardndan da Trkiye Trkesindeki ve dier Trk lehelerinde olan
ekilleri yer almaktadr.
Gora dilindeki Trk dili kkenli kelimeler bal altnda ortaya koyduumuz
bu kelimelerin ardndan Gora dilinde kullanlan Trk dili kkenli ve Trk dilin-
den bu dile gemi Trke kelimelerin anlam alanlarna gre gruplandrmas yer
alr. Bu gruplandrma, bize, Gora dilinde birok anlam alannda Trke
kelimelerin yaygn olarak kullanldn gstermesi bakmndan nemli ipular
verecektir. phesiz bu makalede kullandmz kelimeler elimizde Gora dilinin
bir szl olmadan tespit ettiimiz kelimelerdir. Bu dilin bir szl yaym-
land takdirde Gora dilinin btn szvarl ortaya kacak ve bizim bu alma-
da gstermeye altmz Trk dilinden Gora diline gemi kelimelerin varl
daha net bir biimde ortaya konacaktr.
Dier taraftan anlam alannda yaptmz bu gruplandrmadan baka Gora
dilinde kullanlan baz Trke fiil kelimelerinin Gora dili kurallarna gre ekil-
lendirildiini grdk ve bunlardan tespit edebildiimiz baz rnekleri de verdik.
Gora dilinde Trk dilinden gemi kelimelerde kullanlan baz ekler bulun-
maktadr. Bu ekler, dier Balkan dillerine de ayn ekilde Trk dili araclyla
gemi ve sadece Trkeden geen kelimelerde deil bu dillerin kendi
kelimelerinde kullanlr olmulardr.7 Mesel Trke +lik (+lk, +luk) eki
Bonakada Slv kelimelerine de getirilmitir: lopovluk (hrszlk), bezobrazluk
(yzszlk). Gora dilinde kullanlan Trk dilinden gemi eklerden unlar gry-
oruz: +li(ja), +luk (+lik), +ci (cija): rahatljija (rahat), joldzije (yolcu), jorgandzi-
ja (yorganc), hamallik (hamallk), agalik (aalk),
GORA ABDES 33
GORA DLNDEK TRK DL KKENL KELMELER

Axik TT. Ak, Az. ag, Bk. ask, Kzk. ak, Krg. Ak, zb. Ak, Tat. Ak,
Trk. Ak, Uyg. Ouk.
Ada TT. Ada, Az. ada, Bk. aza, Kzk. atta, Krg. ada, zb. ada, Tat.
ada, Trk. atda, Uyg. atda.
Altin TT. altn, Az. altun, Bk. altn, Kzk. altn, Krg. altn, zb. altin, Tat. altn,
Trk. altn, Uyg. altun.
Aga TT. aa, Az. aa, Kzk. iye, ege, Krg. , zb. aa, Uyg. aka.
Arka TT. arka, Az. arha, Bk. arka, Kzk. arka, Krg. arka, zb. arka, Tat. arka,
Trk. arka, Uyg. arka.
Arabe TT. araba, Az. araba, Bk. arba, Kzk. arba, Krg. araba, zb. arava,
Tat. arba, Trk. araba, Uyg. harvu.
Arkada TT. arkada, Tat. arkada.
Aslan TT. aslan/arslan, Az. aslan, Bk. arslan, Kzk. arstan, Krg. arstan, zb.
rslan, Tat. arslan, Trk. arslan, Uyg. arslan.
At TT. at, Az. at, Bk. at, Kzk. at, Krg. at, zb. at, Tat. at, Trk. at, Uyg. at.
Avdzija TT. Avc<av+c.
Azgn TT. Azgn<az-gn
Bajrak TT. bayrak, Az. bayrag, Bk. bayrak, Kzk. bayrak, Krg. bayrak, zb.
bayrak, Tat. bayrak, Trk. baydak, Uyg. bayrak.
Baldiza TT. baldz, Az. baldz, Bk. baldz Kzk. baldz, Krg. baldz, zb.
baldiz, Tat. baldz.
Ba TT. ba, Az. ba, Bk. ba, Kzk. bas, Krg. ba, zb. ba, Tat. ba, Trk. ba,
Uyg. ba.
Baka TT. baka, Az. baga, Bk. baka, Kzk. baska, Krg. baka, zb. baka,
Tat. baka, Trk. baa, Uyg. baka.
Bogaz TT. boaz, Az. boaz, Bk. boaz, Tat. buaz, Trk. boaz, Uyg. boaz.
Bubrek TT. bbrek, Az. byrek, Bk. byr, Kzk. byrek, Krg. byrk, zb.
byrek, Tat. byir, Trk. bvrek, Uyg. brek.
Beg TT. bey, Az. by, Bk. bay, Tat. bay, Trk. Ak, Uyg. bk.
Boj TT. boy, Az. boy, Bk. buy, Kzk. boy, Krg. boy, zb. boy, Tat. buy, Trk.
boy, Uyg. boy.
Bo TT. bo, Az. bo, Bk. bu, Kzk. bos, Krg. bo, zb. bo, Tat. bu, Trk.
bo, Uyg. bo.

Bujlje TT. byle, Az. bel, Trk. Beyle.
Demija TT. gemi, Az. gmi, Kzk. keme, Krg. keme, zb. kem, Trk. gmi,
Uyg. kem.
Duzelj TT. gzel, Az. gzl, Bk. gzl, Krg. gzl, zb. gzl, Tat. gzl, Trk.
gzel, Uyg. gzl.
delj TT. kel, Krg. kal, Trk. kel.
dizgija TT. izgi, Az. izgi, Bk. hzk, Kzk. szk, Krg. szk, zb. izk, Tat. szk,
Trk. zk, Uyg. szk.
xor TT. kr, Az. kor, Kzk. kr, Krg. kr, zb. kr, Trk. kr, Uyg. kr.
xuprija TT. kpr, Az. krp, Bk. kpir, Kzk. kpir, Krg. kpr, zb.
kprik, Tat. kpir, Trk. kpri.
Dajdzo TT. day, Az. day, Kzk. day, Krg. taa, zb. taa, Trk. day, Uyg.
taa.
Domuz TT. domuz, Az. donuz, Kzk. donz, Krg. donuz, zb. tonz, Tat.
dungz, Trk. donuz, Uyg. tonuz.
Dorija TT. doru, Bk. tur, Kzk. tor, Krg. toru, zb. toruk, Tat. tur, Trk. dor,
Uyg. toru.
Eksik TT. eksik, Az. skik, Krg. ksk, Trk. esik.
Ete (ite) TT. ite
Evet TT. evet.
k TT. k, Az. ig, Trk. k.
Jaka TT. yaka, Az. yaha, Bk. yaa, Kzk. jaa, Krg. caka, zb. yaka, Tat.
yaka, Trk. yaka, Uyg. yaka.
Janl TT. yanl, Az. yanl, Bk. yanl, Kzk. janls, Krg. canl, zb.
yngli, Tat. yal, Trk. yaln.
Jardm TT. yardm, Az. yardm, Bk. yarzam, Kzk. jrdem, Krg. cardam, zb.
yardm, Tat. yrdm, Trk. yurdam, Uyg. yardm.
Jan TT. yan, Az. yan, Bk. yan, Kzk. jan, Krg. can, zb. yan, Tat. yan, Trk.
yn, Uyg. yan.
Jatak TT. yatak, Az. yatag, Bk. yatak, Kzk. jatak, Tat. yatak, Uyg. yatak.
Jorgan TT. yorgan, Az. yoran, Bk. yuran, Krg. curkan, Tat. yuran, Trk.
yoran, Uyg. yotkan.
GORA ABDES 35
Javrije TT. yavru, Az. yavru.

Java TT. yava, Az. yava, Trk. yuva.
Jazk TT. yazk, Az. yazg, Kzk. jazk.
Jigit TT. yiit, Az. igid, Bk. yigit, Kzk. jigit, zb. yigit, Tat. yigit, Uyg. jigit.
Jok TT. yok, Az. yoh, Bk. yuk, Kzk. jok, Krg. cok, zb. yok, Tat. yuk, Trk.
yok, Uyg. yok.
Jolda TT. yolda, Az. yolda, Bk. yulda, Kzk. joldas, Krg. coldo, zb.
yolda, Tat. yulda, Trk. yolda, Uyg. yolda.
Joldzije TT. yolcu, Az. yolcu, Bk. yuls, Kzk. jolav, Krg. colou, zb. yoli,
Tat. yul, Trk. yola, Uyg. yoli.
Jufke TT. yufka, Az. yuha, zb. yupka, Uyg. yupka.
Kaplan TT. kaplan, Kzk. kablan, Trk. gaplan.
Karandza TT. karnca, Az. garka, Trk. garnca.
Karaba TT. kara+ba
Kadak TT. kaak, Az. gaag, Bk. kasak, zb. kaak, Tat. kaak, Trk. gaak,
Uyg. kaak.
Kapija TT. kap, Az. gap, Trk. gap.
Kamija TT. kam, Az. gam, Bk. kams, Kzk. kam, Krg. kam, zb.
kami, Tat. kam, Trk. gam, Uyg. kama.
Karija TT. kar, Az. gar, Kzk. kars, Krg. kar, zb. kar, Tat. kar, Trk.
gar, Uyg. kar.
Kaji TT. kay, Az. gay, Kzk. kays, zb. kayi, Tat. kay, Trk. gay, Uyg.
keyi.
Kskandzije TT. kskan, Az. gsganc, Kzk. kzan, Krg. kzanuk, zb.
ksanik, Uyg. kzanuk.
Kla TT. kla.
Kodzaman TT. kocaman, Az. gocaman.
Kokija TT. koku, Az. gohu.
Kolaj TT. kolay, Bk. kulay, Trk. golay, Uyg. kolay.
Komija TT. komu, Az.gonu, Bk. kri, Kzk. kons, Krg. Konu, zb.
Koni, Tat. kri, Trk. gon, Uyg. hona.
Kurum TT. kurun, Az. guruun, Kzk. korasn, Krg. koroun, zb.
korain, Trk. gurun, Uyg. kouun.

Kutija TT. kutu, Az. gutu, Kzk. kut, Krg. Kutu, zb. Kuti, Trk. gut, Uyg. kuta.
Odaja TT. oda, Az. otag, Trk. ota.
Ordija TT. ordu, Az. ordu, Bk. urda, zb. ordu, Tat. urda.
Orman TT. orman, Az. orman, Bk. urman, Kzk. orman, zb. orman, Tat.
urman, Uyg. orman.
Ortak TT. ortak, Az. ortag, Bk. urtak, Kzk. ortak, Krg. ortok, Tat. urtak, Uyg.
ortak.
Parmaklk TT. parmak+lk.
Paa TT. paa, Az. paa, Bk. paa, Kzk. paa, Krg. paa, zb. paa, Tat.
paa, Trk. paa, Uyg. paa.
Peki TT. pek+iyi.
Saglam TT. salam, Az. salam, zb. salam, Uyg. salam.
Sivrisinek TT. sivrisinek.
Sungija TT. sng, Az. sng, Krg. sng.
Surija TT. sr, Az. sr, zb. srv, Trk. sri.
Taban TT. taban, Az. daban, Bk. taban, Kzk. taban, Krg. taman, zb. tavan,
Tat. taban, Trk. daban, Uyg. tapan.
Torba TT. torba, Az. torba, Bk. torba, Kzk. dorba, Krg. torbo, zb. torv,
Tat. torba, Trk. torba, Uyg. torva.
Tek TT. tek, Az. tk, Trk. tk.
Toptan TT. toptan, Az. topdan.
Turli TT. trl, Bk. trl, Kzk. trli, Krg. trd, zb. trli, Tat. trli, Trk. drli,
Uyg. trlk.
Uxan-ku TT. uan+ku.
Ugur TT. uur, Az. uur.
Ujgun TT. uygun, Az. uyun, zb. uyun, Uyg. uyun.
Urnek TT. rnek, Bk. rnk, Kzk. rnek, Krg. rnk, zb. rnk, Tat. rnk,
Uyg. rnk.
Ust TT. st, Az. st, Bk. st, Kzk. st, Krg. st, zb. st, Tat. st, Trk. st,
Uyg. st.
fke TT. fke, Bk. pk, Tat. pk, Uyg. pk.
GORA ABDES 37
FL EKLLER
Baz Trke fiillerin Gora dilinde Gora dili gramer ekillerine gre tretildii
grlr:
Aldirisujene (aldrmak), Azdisujene (azdrmak), Bajramlatisujene
(bayramlamak), Begendisujene (beenmek), Begendisati (beenmek),
Bitirisanje (bitirmek), Davrandisa (davranmak, kar gelmek), Denetisati
(denemek), Denetisujene (denemek), Deetisujene (defetmek), Demlejsujene
(demlemek), Dertlesujene (dertlenmek), Kajbetisujene (kaybetmek),
Kiskandisujene (kskandrmak), Kurtaljisati (kurtarmak), Mahvetisujene
(Mahvetmek), Zaptisujene (zaptetmek).
AKRABALIK ADLARI
Bir dilin temel sz varl iinde saylan akrabalk adlarnn nemli bir
blmnn Gora dilinde Trkeden gemi olduu grlr. Bu akrabalk
adlarndan bazlarnn Trk dili kkenli olduklarn gryoruz. Trkiye Trkesi
dndaki Trk lehelerinde de bu akrabalk adlar kullanlmaktadr: baldiza
(baldz), badzanak (bacanak), amidza, adzo (amca), amidzaoglu (amca
olu), dajdzo (day), dajoglu (day olu), aga baba (dede), karda (karde),
akraba (akraba), akrabalik (akrabalk). Bu kelimelerin son ikisi hri dierleri
Trk dili kkenlidir.
EV KLTRYLE LGL KELMELER

Avljija (avlu), bardak (bardak), bakrax (bakra), dzezve (cezve), xanak
(anak), xardak (ardak), xaraf (araf), xekmedze (ekmece), xerxeve
(ereve), filjvan (fincan), ibrik (ibrik), kapija (kap), kaika (kak), kaji
(kay), kazan (kazan), xerpix (kerpi), xilim (kilim), komija (komu), min-
der (minder), muama (muamba), pekir (pekir), sandik (sandk), saksija
(saks), tapsija (tepsi), testija (testi), jatak (yatak), odaja (oda), musafir
(misafir), penver (pencere).
YEMEK KLTRYLE LGL KELMELER

Axija (a), ajran (ayran), burek (brek), vuvex (gve), xufte (kfte), gura-
bija (kurabiye), halva (helva), hoaf (hoaf), kadaif (kadayf), kajmak (kaymak),
lezetlija (lezzetli), limunada (limonata), sutlia (stla), exer (eker), exer-
pare (ekerpare), turija (turu), yemek (yemek), yogurt (yourt), pilaf (pilav).
DN KELMELER
Abdest, ahiret, ajet (ayet), besmele, dzenaza (cenaze), dzenet (cennet),
ezan, hair dova (hayr dua), daba (kbe), dafir (kfir), idindija (ikindi namaz),
iftar (iftar), jacija (yats namaz), kijamet (kyamet), kijametski dan
(kyamet gn), mejt (cenaze).
KALIP SZLER
Bir dilin sz varln oluturan unsurlardan biri olan kalp szler, dili konuan
toplumun kltrne k tutmakta, onun inanlarn, geleneklerini, toplum hayatn-
daki ayrntlar yanstmaktadr. Bu bakmdan kalp szler, bir dilin anlalabilmesi, o
dili konuan toplumun kltrnn ortaya konabilmesi iin en nemli dil
elerindendir. Gora dilinde de Trk dilinden gemi birok kalp szn olduu
grlr: aferim (aferin), afedersn (afedersin), Allahuuxur (Allaha kr),
akolsun (ak olsun), ba-stune (ba stne), bujrun (buyrun), hajrola (hay-
rola), ne mutlji (ne mutlu), ozbulduk (ho bulduk), ozgeldn (ho geldin),
ozgeldnz (ho geldiniz), sabahhajrola (sabahhajrolsun) (sabah hayrola, sabah
hayrolsun), sahatljer-olsun (shhatler olsun), seljam aljejkum (selam
aleykm), ugurola (uur ola).
Gora dilinde kullanlan u szler ilgi ekicidir: dur be arkada, dur
bakalm, jolunuz serbes olsun. Bunlardan baka Gora dilinde kullanlan u
szler vardr: jarm uljema dini bozar, jarm usta binai bozar (yarm ulema
dini bozar, yarm usta binay bozar), halal mal zulum olmaz (hell mal zulm
olmaz). u ifadeler Gora dilinde kullanlrlar: jalnvi ajit (yalanc ahit), kara
orman (byk orman), kara vuzelj (kara, esmer gzel), kara sevdah (kara
sevda), fani dunja (fni dnya). Baz ikilemeler Trk dilinden gemi olmas
bakmndan ilgi deerdir: param-parxe (parampara), jaka-paxa (yaka paa),
vumle-aljem (cmle lem).
HAYVAN ADLARI
Hayvan adlarndan bazlarnn Gora diline Trk dilinden gemi olduunu
gryoruz: aslan, bulbul (blbl), at, deva (deve), sivrisinek.
MESLEK ADLARI
Gora dilinde Trk dilinden gemi birok meslek adnnn kullanld grlr:
dzamdzilik (camclk), hamallik (hamallk), kalajdzija (kalayc), kasap
(kasap), kasaplik (kasaplk), kunduradzija (kundurac), kujundzija (kuyum-
cu), yorgandzija (yorganc).
GORA ABDES 39
SONU VE DEERLENDRME
Tarihin en eski dnemlerinden itibaren birok Trk topluluunun Balkan yar-
madasnda bulunduunu biliyoruz. Trk topluluklar, yzyllar boyunca bu
topraklarda devletler kurmular, hem siyas hem de kltrel bakmdan Balkan
topraklarnda derin izler brakmlardr. Balkanlara Hunlarla balayan Trk akn-
lar Ogurlar, Avarlar, Peenekler, Uzlar, Kuman-Kpaklar ve Osmanllarla devam
etmi ve Balkan tarihi kesintisiz olarak Trk tarihinin bir paras olmutur. Bu
sre zarfnda burada yaayan dier milletlerin olumasnda, yerlemesinde Trk
topluluklarnn byk paylar vardr. Balkan topraklarnda yaayan Trk toplu-
luklar blgenin etnik zmreleri zerinde byk tesir sahibidirler. Deiik zaman-
larda farkl Trk topluluklar, bu blgede hkmetmi, yerlemi, dalmtr. Tabi
bu Trk topluluklarnn blge zerindeki nemli etkilerinden biri dil alannda
gereklemitir. Bugn Balkan corafyasnda Trk dilinden etkilenmeyen bir dil
olmad gibi Trk dilinin izini tamayan bir blge de yoktur. Bu bakmdan
Balkanlarda yaayan topluluklar Trk dili ve tarihi asndan nem tar.
Hlihazrda Balkan milletleri ile ilgili yaplan her alma ayn zamanda Trk dili
ve tarihini ilgilendirmektedir.
Makedonya, Arnavutluk, Kosovann kesime noktas olan blgede yaayan
Gorallar, coraf olarak ok nemli bir blgeye sahiptirler. Kendilerini Trk
olarak tantan bu topluluk hakknda imdiye kadar Trkiyede nemli bir aratr-
ma yapldna ahit olmuyoruz. Dil, kltr ve tarih bakmndan bu topluluun
aratrlmas nmze bilimsel olarak nemli sonular karacaktr. Zira Balkan
topraklarnda aralksz sren Trk tarihi, aratrmaclara baz noktalarda cimri
davranmakta, baz tarih ipularn saklamaktadr. Bu yzden bu topraklarda
yaayan her topluluk iin yaplacak aratrmalar, bize dilimizin ve tarihimizin
derinliklerini gsterecektir. Gorallarn ifade ettii Trklk gerei de bize bu
konularda aratrmalarn yaplmasn elzem olduunu gstermektedir.
Gora dilinin bir szlnn yaymlanmas, bu dilin sz varl hakknda net
fikirler vereceinden, Goral aratrmaclardan byle bir almann yaplmasn
bekliyoruz. Zira Gora dili, sz varl asndan deerlendirildiinde karmza
ilgin sonular karr. Bu dilin, kelime servetinin nemli bir blmnn Trke
kelimelerden olutuu grlr. Bu kelimelerin iinde de Trk dili kkenli olan-
larn says Trk diliyle ilikisi olan dier Balkan dillerindeki kelimelerle mukayese
edildiinde ok fazladr. Bu durum, Gora dili ile Trk dili arasndaki ilginin
mahiyetini anlama bakmndan nemli ipular vermektedir. almamzda yap-
maya altmz Trk dili ile Gora dili arasndaki dil ilgisinin gsterilmesinin
amac, Gora dilinin yukarda bahsettiimiz szl yapld takdirde daha ayrn-
tl olarak ortaya konacaktr. Ayrca Trk dilinden Gora diline giren kelimelerin
daha byk bir listesini hazrlama imkn da bulunacaktr.
KAYNAKLAR
Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom Jeziku, Sarajevo, 1989.
Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk
Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972.
Doan Aksan, Trkenin Sz Varl, Ankara, 1996.
Hamdi Hasan, Bugnk Makedonca Szlkte Trke ve Trkelemi
Kelimeler, V. Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004,
Ankara, 2004, s.1355-1366.
Hasan Eren, II. Uluslar aras Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Kongresi,
TDAY-Belleten 1971, s. 263-266.
rfan Morina, Balkan Bilim evrelerinin Trke Kelimelere Kar Aldklar
Tavr, V. Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara,
2004, s.2129-2137.
smail Eren, Gney slav (Srp-Hrvat-Bulgar ve Makedon) Dillerinde
Kullanlan Trke Ekler, XII. Trk Dil Kurultaynda Okunan Bilimsel Bildiriler,
Ankara, 1968, s.239-246.
Karlatrmal Trk Leheleri Szl I, Ankara, 1991.
L.Rasonyi, Tarihte Trklk, Ankara, 1988.
-------, Tuna Kprleri, Ankara, 1974.
N. Poppe, Rusadaki Trke Kelimelerle lgili almalara Bir Bak (ev.
Gnay Karaaa), Trk Dnyas Aratrmalar, Haziran 1983, s.132-158.
Ramadan Redzeplari, Bif umren dur bif zif, Draga, 2006.
-------, xekmedxe, Prizren, 2005.
KISALTMALAR
Ar. Arapa Kzk. Kazaka Trk. Trkmence

Az. Azerce Krg. Krgzca TT. Trkiye Trkesi
bk.Baknz zb. zbeke Uyg. Uygurca
Bk. Bakurta s. Sayfa Yun. Yunanca
Far. Farsa T. Trke
Gor. Gora dili Tat. Tatarca
GORA ABDES 41
* Sakarya niversitesi, retim yesi

* Sakarya niversitesi, retim yesi
* Bu makalenin dil malzemesi konusunda nemli yardmlar salayan Emrullah Redzeplari'ye

teekkrlerimizi sunarz.
DPNOTLAR
1- Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve
Devletleri, Ankara, 1972, s. 10.
2- N. Poppe, Rusa'daki Trke Kelimelerle lgili almalara Bir Bak (ev. Gnay
Karaaa), Trk Dnyas Aratrmalar, Haziran 1983, s.132-158.
3- Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989, s.12.
4- Bu konuda nemli bilgileri u eserde bulabiliriz: L.Rasonyi, Tuna Kprleri, Ankara, 1984.
5- Taner Gltrk, G ve terk edilmilikle btnleenler:Gora ve Gorallar, Yeni Dnem,
Kosova iin bk. www.balgoc.com
6- Doan Aksan, Her Ynyle Dil-Ana izgileriyle Dilbilim. 3. cilt, Ankara, 1998, s.26.
7- smail Eren, Gney slav (Srp-Hrvat-Bulgar ve Makedon) Dillerinde Kullanlan Trke
Ekler, XII. Trk Dil Kurultaynda Okunan Bilimsel Bildiriler, Ankara, 1968, s.239-246.
MAKALEDE KULLANILAN TRKEDE OLMAYAN HARFLER
GORA DL TRKE K K
A A L LL
B B LJ L
C TS M M
d ( INCE) N N
x (KALIN) O O
D D P P
D C (INCE) R R
DZ C (KALIN) S S
E E
E F T T
G G U U
H H
I V V
Z Z
J Y Z ARNAVUTCADAKI X Z J
MAKALEDE GEEN GORA DLNDEK

TRKE KELMELER VE FADELER
Abdest Far. bdest Baba T. baba

Axik T. ak Badzanak T.bacanak
Ada T. ada Bajrak T.bayrak
Adzo bk. amca Bajramlatisujene
Afedersn Ar. Afv+ T.edersin T.bayram+la+Gor.tisujene
Aferim Far. fern Bakrax T.bakra
Aga T.aa Baldiza T.baldz
Ajet Ar.yet Bardak T.bardak
Ajran T. ayran Ba T. ba
Akraba Ar.akrib Baka T.baka
Akrabalik Ar.akrib+T.+lk Ba-stune T.ba+stne
Aldirisujene T.aldr-Gor.-sujene Beg T.be
Allahuuxur Ar.Allah+a+Ar.kr Begendisati T.been+Gor.disati
Altin T.altn Begendisujene T.been+Gor.disujene
Amidza T.amca Besmele Ar.besmele
Amidzaoglu T.amca+T.olu Bitirisanje T.bitir+Gor.isanje
Arabe T.araba Bogaz T.boaz
Arka T.arka Boj T.boy
Arkada T.arkada Bo T.bo
Axija T.a++Gor.ja Bubrek T.bbrek
Akolsun Ar.ak+T.olsun Bujlje T.byle
Aslan T.arslan/aslan Bujrun T.buyrun
At T. at Bulbul Far.bulbul
Avdzija T.av+c+Gor.+ja Burek T.brek
Avljija Yun.aule+Gor.+ja Faba Ar.Kbe
Azdisujene T.az-+Gor.-sujene Fafir Ar.kfir

Azgn T.azgn Fanak T.anak
GORA ABDES 43
Bardak Far.r+Ar.tk Dzamdzilik Far.cm+T.ci+lik

Baraf Far.der-i eb Dzenaza Ar.cenze
Bekmedxe T.ekmece Dzenet Ar.cennet
Felj T.kel Dzezve Ar.cezve
Berxeve Far.r+be Eksik T.eksik
Berpix T.kerpi Ete (ite) T.ite
Bilim Far.gilm Evet T.evet
Fizgija T.izgi+Gor.+ja Ezan Ar.ezn
Bor T.kr
Fani dunja Ar.fn+Ar.duny
Filjvan Ar.fincn
Bufte Far.kfte
Gurabija Ar.kurbiye
Buprija T.kpr+Gor.+ja
Hair dova Ar.hayr+Ar.dua
Dajdzo T.day+ca
Hajrola Ar.hayr+T.ola
Dajoglu T.day+olu
Halal mal zulum olmaz
Davrandisa T.davran+Gor.disa
Ar.hall+Ar.ml+Ar.zulum+
Deetisujene Ar.def+Gor.sujene
Demija T.gemi+Gor.+ja
T.olmaz
Halva Ar.helv
Demlejsujene T.demle-(j)Gor.sujene
Hamallik Ar.hamml+T.lk
Denetisati T.dene+Gor.tisati
Denetisujene T.dene+Gor.tisujene Hoaf Far.ho-b
Dertlesujene brik Ar.ibrk

Far.derd+T.le+Gor.sujene xindija T.ikindi+Gor.ja
Deva T.deve ftar Ar.iftr
Domuz T.domuz k T.k
Dorija T.doru+Gor.ja Jacija T.yats+Gor.ja
Dumle-aljem Ar.cmle+Ar.lem Jaka T.yaka
Dur bakalm T.dur+bakalm Jaka-paxa T.yaka+Far.pe
Dur be arkada T.dur+be+arkada Jalnvi ajit T.yalan+c+Ar.hid
Duvex T.gve Jan T.yan
Duzelj T.gzel Janl T.yanl
Jardm T.yardm Karaba T.kara+ba

Jarm uljema dini bozar, jarm Karandza T.karnca
usta binai bozar Karda T.karde
Jatak T.yatak Karija T.kar+Gor.ja
Java T.yava Kasap Ar.kassb
Javrije T.yavru+Gor.je Kasaplik Ar.kassb+T.lk
Jazk T.yazk Kaika T.kak
Jemek T.yemek
Kazan T.kazan
Jigit T.yiit
Kijamet Ar.kiymet
Jok T.yok
Kijametski dan
Jolda T.yol+da
Ar.kiymet+Gor.ski+Gor.dan
Joldzije T.yol+cu+Gor.je
Kiskandisujene T.kskan+Gor.disujene
Jolunuz serbes olsun
Kla T.kla
Jorgan T.yorgan
Kodzaman T.kocaman
Jogurt T.yourt
Kokija T.koku+Gor.ja
Jorgandzija T.yorgan+c+Gor.ja
Kolaj T.kolay
Jufke T.yufka
Komija T.komu+Gor.ja
Kaxak T.kaak
Kujundzija T.kuyum+c+Gor.ja
Kadaif Ar.katif
Kunduradzija
Kajbetisujene Yun.kothurne+T.ci+Gor.ja
Ar.gayb+T.et+Gor.isujene Kurum T.kurun
Kaji T.kay Kurtaljisati T.kurtar+Gor.isati
Kajmak T.kaymak Kutija T.kutu+Gor.ja
Kalajdzija T.kalay+c+Gor.ja Lezetlija Ar.lezzet
Kamija T.kam+Gor.ja Limunada t.limonada
Kapija T.kap+Gor.ja Mahvetisujene
Kaplan T.kaplan ar.mahv+T.et+Gor.isujene
Kara vuzelj T.kara+gzel Mejt Ar.meyyit
Kara orman T.kara+orman Musafir Ar.musfir
Kara sevdah T.kara+Ar.sevd Muama Ar.muamma
GORA ABDES 45
Ne mutlji T.ne+mutlu Tek T.tek

Odaja T.oda+Gor.ja Testija Far.dest+Gor.ja
Ordija T.ordu+Gor.ja Toptan T.toptan
Orman T.orman Torba T.torba
Ortak T.ortak Turli T.trl
Ozbulduk Far.ho+T.bulduk Turija Far.tur+Gor.ja
Ozgeldn Far.ho+T.geldin Uxan-ku T.uan+ku
Ozgeldnz Far.ho+T.geldiniz fke T.fke
Param-parxe T.parampara Ugur T.uur
Parmaklk T.parmak+lk Ugurola T.uur+ola
Paa T.paa Ujgun T.uygun
Peki T.pek+iyi Urnek T.rnek
Penver Far.pencere Ust T.st
Pekir Far.p+gr Zaptisujene Ar.zabt+Gor.isujene
Pilaf Far.pelv
Sabahhajrola (sabahhajrolsun)
Ar.sabh+Ar.hayr+T.ola
Saglam T.salam
Sahatljer-olsun Ar.sihhat+T.ler+olsun
Saksija T.saks+Gor.ja
Sandik Ar.sandk
exer Far.eker
exerpare Far.eker+pre
Seljam aljejkum Ar.selm aleykum
Sivrisinek T.sivri+sinek
Sungija T.sng+Gor.ja
Surija T.sr+Gor.ja
Sutlia T.st+l+a
Taban T.taban
Tapsija T.tepsi+Gor.ja
TRK DLNN
BALKAN DLLERNE ETKS
Dr. Seluk KIRBA

Amra DEDEC KIRBA
48 TRK DLNN BALKAN DLLERNE ETKS
Viel entlehnt, viel gelernt

ok kelime ald, ok ey rendi.
Trk diliyle Balkan dilleri arasndaki yaknlklarn kk Balkan yarmadasnn
uzak gemiine gider. Avrupa tarihinde nemli bir yeri olan bu corafyada yerleen
milletler, eski alardan beri dil ve kltr ilikisi iinde olmulardr. lk Trk aknlar
buraya Hunlarla balam, ardndan gelen Bulgarlar, Avarlar, Peenekler, Uzlar,
Kuman-Kpaklarla devam etmitir. Btn bunlardan sonra blgedeki Osmanl
hkimiyeti ile de Balkan milletlerinin diliyle Trk dili arasndaki ilikiler en st seviy-
eye kmtr. Trk topluluklarnn Balkan yarmadasna deiik dnemlerdeki bu
gelileri phesiz Balkan milletlerinin de tarihlerini byk lde ekillendirmitir.
Bylece Trk tarihi ile Balkan milletlerinin tarihi paralel olarak yaanm, siyas
etkinin yannda grlen kltrel etki de kesintisiz olarak srmtr.
imdiki hlde Trk dilinin Balkan dilleri ile ilikilerini anlayabilmek iin
Trklerin Balkanlara gelilerinin tarih altyapsn zmemiz gerekir.
Hunlar, 350 tarihinden sonra Alanlar yenip Hazar denizi evresini kendilerine
baladktan sonra gneye doru ilerleyerek bugnk Trkiye arazisini istil
etmilerdir. 378de Edirneye ulaan Hunlar, 380 yllarnda Tuna civarnda grlr-
ler. Roma imparatorluunun dou ve bat diye ikiye ayrlmasn kolaylatrrlar.
Hun imparatoru Attila 452de Roma duvarlar nndedir. 453te Attilann
lmnden sonra Hun devleti paralanmaya balar.1 Bu paralanma, kendi-
lerinden sonra Dou ve Orta Avrupaya gelecek Trk topluluklarna yollar ve
hatralar braklmasna mani olmaz. Hun ad uzun zaman Avrupal ve Bizansl
yazarlarn eserlerinde yaamaya devam eder.2
5. yzylda Tuna tesinde grlen Bat Ogurlarndan sonra Orta Avrupada
kudretli bir devlet kurarak eitli Germen ve zellikle Slv kabilelerini hkimiyetleri
altna alarak 250 sene kadar Avrupa siyeset ve kltrne yn veren Avarlar3
Balkanlarda gryoruz. Avarlar, VI. yzyldan itibaren Slvlarn Dou Avrupa ve
Balkanlara yerlemesini salamlardr. Avar hakanlnca ihtiya duyulan toprak
mahsllerini elde etmek iin Slvlara, tarm ileri, ayn zamanda snr bekilii yap-
trlm ve deiik Slv kabileleri, bugnk ekoslavakyaya, Elbe nehri boyuna,
Dalmaya kylarna, Balkanlara Avarlar tarafndan sevk edilmilerdir.4 Bylece
Avarlar, Balkanlarda Slvlarn yol aclar olmulardr. Slvlarn IV. Yzyla kadar
Gotlarn tesiri altnda olduunu, Hunlarn Got hkimiyetine son verince Slvlarn
Hunlara tbi olduklarn biliyoruz.5 Daha sonra da Slv tarihinin Orta Avrupa ve
Balkanlarda Avar tarihinin ayrlmaz bir paras olduu grlr. Bu devir,
Gneydou Avrupa kavimlerinin tarihi asndan ok nemlidir.
Elimizdeki bilgilere gre Hrvatlarn atalarnn kuzeyden Adriyatik denizine olan
glerinde aadaki reisleri bulunuyordu: Klk (Trke mehur), Mugel, Alpel
GORA ABDES 49
(Trke kahraman), Buga (Trke boa). Dalmaya ile ilgili belgelerde Trke ve
Moolca oku demek olan Mergen adnn da ska getii grlr. Bu ahs ad
XIII. yzyla kadar Hrvatlar tarafndan kullanlmtr.6 Yine Macar krallar adna
Hrvatistan idare eden vali anlamndaki bn unvan da Avarca bagan veya bayan
kelimesinden gelmektedir. Bayan zengin, kudretli kelimesi ile bir ve ayndr.
Bayan kelimesinin bzlmesi ile kelime bn eklini almtr. Altay kavimlerinde
daha ok kii ad olarak kullanlan bayan kelimesi BOGYAN eklinde Eski Rusaya
gemitir. Bu kelime daha sonra Macarcaya da gemitir.7
375ten sonra Hunlar, 558lerde Avarlarn hareketlerine benzer g hareketleri
860 yllarnda tekrarlanm, Peenekler bu tarihlerde dil nehrini geip batya doru
ilerlemilerdi. Bu hareketlenme Dou ve Orta Avrupa ile Balkanlarn siyas ve etnik
gelimelerine, bu blgedeki halklarn kaynamalarna yol aacaktr.8 Peeneklerin
Tuna-Don arasndaki yurtlarnda bulunan dier Balkan milletlerine olan tesirleri de
gn getike artacaktr. 1091 tarihine kadar devam eden bu Peenek gc Uzlarn
basksyla 1036dan itibaren Balkanlara inmiti. 1048den sonra birok Peenek
zmresinin Bizansn hizmetine girdii ve Anadoluya da gtrldkleri bilinmekte-
dir. Bu yzden bugn Anadoluda Peeneklerle ilgili yer adlar mevcuttur.9
XI. Yzylda Peenekler, bugnk Bulgaristan ve Makedonyada Bizans
imparatorlar tarafndan toplu olarak yerletirmilerdir. 29 Nisan 1091 tarihinde
Kumanlar tarafndan yenilgiye uratlan Peeneklerin baz kalntlar da Vardar
nehri boyunda, Bosnada ve dier yerlerde iskn edilmilerdir.10 Onlarn hatralar
ise bugn Balkanlarda Srbistandaki, Romanyadaki, Macaristandaki pekok yer
adnda grlmektedir.11
Kumanlar, Karadenizden kuzeye uzanan bozkrda Uz ve Dou Peenek kaln-
tlarn da kendi ilerinde eritmiler, 1080 sralarnda Aa Tuna ve Karpatlara
kadar ulamlardr. Kumanlar, Balkanlara gelmeleriyle burada kesin bir rol oyna-
maya balamlar ve gelecek yzyllarn tarih gelimelerini izmilerdir.12 XI. Yzyl
sonlarnda Karadenizin kuzeyindeki bozkrlar tamamyla Kpak-Kumanlarn eline
gemi bulunuyordu. Buralar Dou kaynaklarnda Det-i Kpak adyla anlmaya
balanm ve bu ad Mool istilsndan sonra genellemitir.13
Kumanlar, 1239-1240 yllarnda mstakil hayatlarnn sona ermesine kadar
geni bir sahada rol oynamlardr. Daha sonra birounun Balkanlarda faaliyette
bulunduklar ve oralarda yerletikleri de malmdur. Kumanlardan Balkanlara
birok yer, nehir, da, tepe, gl, ky, ehir ve kii ad kalmtr. XIV. Yzyl Macar
kaynaklarnda yaklak 160 Kuman ahs ad yerleme adlarndadr.
Macaristandaki Kuman meneli yer adlar arasnda Debretsen (Tepresin), Kartsag
(Karsak), Bagda, Bogaz bulunur. XV. ve XVI. Yzyl ariv belgelerinde zikrolunan
Romen devlet byklerinin adlar arasnda Akba, Aslan, Bars, Buga, Kara, Kazan,
Kuman, Temirta, Togrul, Tonguz vardr.14 Bugn Makedonyada bulunan

Kumanova ehir adn da bunlara eklemek gerekir.
Romen etnik zmresinin olumasnda da Kumanlarn rol son derece byk
olmutur. Zira nce Peenekler ardndan Kumanlarn 350 sene boyunca Romen
nfusuyla onlarn efendileri olarak birlikte yaadklar dnldnde bu duru-
mun hi de artc olmad grlr. Bu birliktelik pek ok kii ve yer adn byle-
likle hatra olarak brakmtr. Hatta daha sonralar Osmanllarn bu blgeye
gelmeleriyle birlikte onlardan yer ad hatralarnn fazla kalmayn da bununla
aklamak mmkndr. nk Osmanl Trklerinin kelime hazinesinin byk
ksm Kumancada da mevcuttu. Romen mill slalesinin kurucusu olan
Basarabann adnn da Trk dili kkenli olabileceini hatrlatmak gerekir.
XIV. yzyln sonlarnda ve XV. yzyln ilk yarsnda Trkler, Balkanlara gelince
yeni bir din, yeni sosyal dzen ve devlet idaresi, yeni kurumlar ve yeni bir dil getir-
milerdir. Trklerin Balkanlardaki bu egemenlik yllar, Balkan milletlerinin madd
ve manev hayatlarnda nemli izler brakmtr. Yeni kurumlar ve yeni kavramlar
yeni kelimeleri de beraberinde getirmi bylece en gl etki Balkan milletlerinin
dillerine olmutur.
Yeni idarenin banda bulunan Trk memurlarnn halkla temas, baz blgelerin
Trklerle iskn, slmiyetin kabulyle slm kltrnn yerlemesi, bununla birlik-
te din kelimelerin kullanlmaya balamas, Trklerin getirmi olduklar yeni zanaat-
lar, baz rencilerin stanbula eitim iin gitmeleri ve Trke eitim grmeleri;
kendi memleketlerine dnnce Trke kelimeleri kullanmalar ve yaymalar
Balkan dillerine binlerce kelimenin girmesine sebep olmutur. Bunlara ilve olarak
Osmanl ynetiminin buradaki milletlerin dillerini rahata kullanmalarna izin ver-
meleri ve asl bask yapmamalarnn Trke kelimelerin bu dillere girmesine sebep
olmu ve insanlarn bu kelimeleri kolaylkla benimsemesini salamtr.15
Bugn Srpa, Hrvata, Bonaka, Makedonca, Arnavuta, Romence,
Bulgarca ve Yunancada Trk dilinden bu dillere gemi kelimeleri gryoruz.
Dilbilim almalarnda superstratum olarak adlandrlan sttabaka etkisi Balkan
dillerinde gereklemi, madd kltr elerinden balayarak buradaki diller Trk
dilinden etkilenmitir.
Balkan dillerine Trk dilinden geen kelimelerden anladmz hem Trk dili
kkenli hem de Trk dili araclyla bu dillere geen Arapa, Farsa, Ltince,
Greke kkenli kelimelerdir. Bu kelimeler Trk dili vastasyla, Trk dilinin
fonetiiyle bu dillere gemitir. Tabi bu dnlemeleri deerlendirirken yalnz Trk
yaz dilini gz nnde tutmak hatal olacaktr. Zira bu kelimeleri izah ederken
Balkan yarmadasnda konuulan Trk azlarn da hesaba katmak gerekir. Dier
taraftan Balkan dillerinde kullanlan Trk dn kelimeleri arasnda ortak
GORA ABDES 51
kelimelerin olduu da ilgi ekici bir durum olarak kaydedilmelidir.

Balkan dillerine Tk dilinden geen kelimelerin incelenmesi konusu XIX.
Yzyldan itibaren aratrmaclar tarafndan ilgi grmtr. Genellikle her bir
Balkan dili iin ayr olarak yaplan bu almalar bugn byk mesafe katet-
milerdir. Srpa-Hrvataya geen Trk dili unsurlarna ilk ilgiyi Otto Blau uyandr-
mtr.16 F. Mikloix ise ilk defa bu konuyu bilimsel bir ekilde ele almtr. O, Srpa-
Hrvatadan baka dier Balkan ve Slv dillerine geen Trke unsurlar da
ilemitir.17
Srpa-Hrvrataya Trk dilinden geen kelimeleri ayrntl olarak inceleyip diller
aras dnlemeler konusunda dnyann en ilgi ekici eseri olarak kabul edilen
Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku adl szlk, Abdulah kaljide aittir.18 Bu eser-
den nce ve sonra da bu konuda pek ok alma yaplm, bu dile Trk dilinden
geen unsurlar deiik ynleriyle deerlendirilmilerdir.19
Trkenin Bulgarcaya etkisi hakknda da birok alma yaplmtr: Stefan
Mladenov (1880-1963), Bulgarcadaki eski ve yeni Trke alntlarla uramtr.
Verojatni i mnimi ostatci ot ezika na Arparu bulgari v novobulgarska rex. Godinik
na Sofijskija Universitet. storiko-filologixeski fakultet 17, 1921, 201-288; Prof.
B.Conev, Turski dumi v bulgarski ezik, Godinik na Sofijskija univerzitet, storisko-
filologixeski fakultet XXV, 4; Kiril Mirxev, Za sudbata na turcizmite v bulgarski ezik,
zvestija na ntituta za Bulgarski ezik, kn. II (1952), 117-127.
Trk dilinden Makedoncaya geen unsurlar hakknda Olivera Jaar
Nastevann almalarn ncelikle kaydetmek gerekir: Makedonskite kalki od
turskiot jazik, Makedonski Jazik 13-14, 1962-3, 109-172; Tursko-makedonski lek-
sixki vkrstuvanja i meanja. Godien zbornik na Filolokiot Fakultet na
Univerzitetot vo Skopje 15, 1963, 349-384. Romen dilindeki Trke unsurlar
hakknda L. aineanunun nemli eseri anlmaya deerdir: nfluenta orientala
asupra limbei si culturei romaneti I-II, Bucureti 1910. Arnavutlukta Ekrem
abej, Trkeden Arnavutaya geen alntlar zerinde durmu ancak bu konuda
toplu bir eser yaymlamamtr. Daha sonra bu konu zerinde Norbert Boretzkynin
bu konuyu ilediini gryoruz: Der trkische Einfluss auf das Albanische. Teil 1:
Phonologie und Morphologie der albanischen Turzismen. Wiesbaden, 1975.
C.Coukidis, Trkeden Geme Yunanca Kelimeler Szl adl eserinde hem
Trkeden Yunancaya hem de Yunancadan Trkeye gemi unsurlar ele alr:
Leksilogion Ellinikon Lekseon Paragomenon ek tis Tourkisis, Atina, 1960.
Trk dilinden Srpa, Hrvata ve Bonakaya pek ok unsur gemitir. Burada
ncelikle Srpa, Hrvata ve Bonakadan ne kastedildiini aklamak gerekir.
Zira iki dnya sava arasndaki dnemde Srpa-Hrvata veya Hrvata-Srpa,
Srplarn, Hrvatlarn, Bonaklarn ve Karadallarn ortak diliydi. Yugoslavyann
dalmas ve son savala (1992-1995) birlikte adn andmz blgelerde ayr

standart dil ortaya kyor: Bonaka, Srpa, Hrvata. Trk dilinden Bonaka,
Srpa ve Hrvataya geen kelimeler iin Turcizmi tabiri kullanlr. Bu tabir, Trk
dilinden gemi btn kelimeler iin yani hem Trke hem de Arapa, Farsa,
Ltin ve Grek kkenli kelimeler iin geni anlamda kullanlr Bundan hareketle de
son yllarda Turcizmi yerine Orientalizm kelimesinin de tercih edildii grlyor.20
Turcizmi konusunun en kapsaml olarak incelendii eser olarak bilinen Turcizmi
u srpskohrvatskom jeziku adl eserinde Abdulah kalji, bu dile Trk dili aracly-
la giren 8742 kelime ve kavram incelemitir.21 Askerlikten brokrasiye, sanattan
tbba, yemek kltrnden atla kadar tespit ettii 38 alandan derledii turcizmi
kelimeleri inceleyen kaljid, Trke unsurlarn anlalmadan Halk edebiyat rn-
lerini anlayabilmenin mmkn olmadn belirtiyor. nk halk edebiyatndaki
kelimeler toplayclar tarafndan orijinal ekilleriyle korunmulardr. Dier taraftan
Osmanllar Balkanlardaki dilleri serbest brakmlar ve bu konuda hibir bask yap-
mamlar, Turcizmi kelimeleri de plnl olarak ve baskya dayal olarak bu dillere
girmediinden tepki almamlardr. Sadeleme dnemlerinde de hogryle
karlanmlardr. Germen kelimelerine daha sert yaklalmtr. Bugn dilde
karlklar olduu hlde Turcizminin tercih edildiini gryoruz. Gazetelerdeki dor
sokak kr sokak yani kmaz sokak, ortakluk ortaklk, yavaluk yavalk, dikkat-
sizlik, kararszlk bunun rnekleridirler.22 Ayrca u kelimelerin daha ok Trkeleri
tercih edilir: alat (let)-oruve, barut-eksplosiv, xaraf (araf)-plahta, pekir (pekir)-
ruxnik, sanduk (sandk)-kovxeg, pamuk-vata.23
Baz Turcizmi kelimelerin Bonakada baka karlklar yoktur: Boja (boya,
renk), bubreg (bbrek), xekid (eki), limun (limon), majmun (maymun), eder
(eker).24 Ayn ekilde baz yemek isimlerinin de Trk kelimelerden baka karlk-
lar yoktur: Boza, salep, erbe (erbet, ada), burek (brek), bamja (bamya).
Ev kltryle ilgili de Trk dilinden Bonakaya gemi pek ok kelime vardr:
brik, cezva (cezve), tepsija (tepsi), minder, postedija (posteki), pendzer (pencere),
bakrax (bakra), beika (beik), xaraf (araf), xekid (eki), duek (dek), halija
(hal), havlija (avlija) (avlu), jastuk (yastk), jatak (yatak), jorgan (yorgan), kapija
(kap), kazan, kaika (kak), leven (leen), musafir (misafir), sofra (sofra), tendzera
(tencere), tepsija (tepsi), testija (testi) ve dierleri.
Pek ok din kelime de yine Trk dilinden Bonakaya gemitir: Pejgamber
(peygamber), abdest, serdzada (seccade), dzamija (cami), tespih, hutba (hutbe),
dova (dua), ikindija (ikindi namaz), jacija (yats namaz), mezar, nidah (din nikh).
Trk dilinden Bonakaya gemi kelimelerde kullanlan yapm eklerinin Slv
kkenli kelimelere de geldii ve yeni kelimeler tretildii grlr: Bezobrazluk
(yzszlk), lopovluk (hrszlk), bombonddija (ekerci), govorddija (konumac),
GORA ABDES 53
Mostarlija (Mostarl). Dier taraftan Trke kelimelerin Slv fiil ekilleriyle kul-
lanld grlr: Anlaisati (anlamak), begenisati (beenmek), bajramovati (bayram
yapmak), aikovati (k olmak).25
Trk dilinin Makedoncaya da etkisi byktr. Baz Trke unsurlar Srpa,
Hrvata ve Bonakaya Makedonca vastasyla girmitir. Yz sene nce
Trkenin burada resm dil olarak kullanlmas Makedoncaya pek ok Trke
unsurun girmesine sebep olmutur. Bugn Makedoncann hem konuma hem de
yaz dilinde kelime kadrosunun byk bir ksmn Trke kelimeler meydana
getirmektedir. Trkenin Makedonca zerindeki bu etkisini kinci Dnya
Savandan sonra Yugoslavya dhilinde kurulan Makedon devletinde
Makedoncann bamszlamasyla balayan dil tasfiyecilii de durduramamtr.26
Bugn Makedoncada Trke kelimelerin kullanlmasndan bilinli olarak kanl-
makta, Trke kelimelerin saysnn en aza indirilmesine allmaktadr. Btn bu
abalara ramen Makedoncadaki Trke kelimelerin says ok fazladr. Makedon
dilinin 1994 baskl yeni szlnde 3404 Trk dilinden gemi kelimenin varl
tespit edilmitir.27 Sfatlar, fiiller, zarflar, nlemler gibi trlere ait kelimeler
Makedoncada kullanlmaktadr: Bol (bol), eksik (eksik), karaman (kahraman),
kurnaz (kurnaz), uygun (uygun), sabayle (sabahleyin), kari (kar), i (hi),
badiyava (bedava, bouna), maksus (mahsus), aferim (aferin), yazak (yazk), sakan
(sakn), batisa (batmak), bitisuvanye (bitmek), kazandisuvanye (kazanmak). u
ikilemeler ilgi ekicidir: tek-tuk (tek tk), kari kariya (kar karya), at-pat
(zaman zaman, at pat).
Petko Saljakov adndaki bir Bulgar bilim adam 1880-1890 yllarnda iinde
10.000 Trke kelimenin bulunduu bir Bulgarca szlk hazrlad. Bulgarcada bu
derecede byk oranda Trke kelimenin bulunduunu aa karan Saljakovun
szl milliyeti gruplar tarafndan byk bir tepki ile karland.28 Ancak bu
szlkle de Bulgarca zerindeki Trk dili etkisi grld. Bulgar Kken Bilgisi
Szl29, Bulgarcaya Trk dilinden gemi pek ok kelime vermektedir: Bardak,
djuek (dek), iorgan (yorgan), musaka (musakka), atmaca (atmaca), armagan
(armaan), acemija (acemi), veresija (veresiye).30
Trk topluluklarnn Balkanlara gelmesiyle Romenlerin de tarihleri deimi ve
uzun sren Trk hkimiyetiyle birok Trke kelime, yer ve kii adlar Romenceye
girmitir. Trk dilinden Romenceye giren Trke unsurlar hakknda klsikleen
eserin sahibi uineanunun tespitleri bu durumu aka gstermektedir.31 Romen
kavminin Peenek ve Kumanlarla birlikte yaamasyla bu dnemden itibaren
Romenceye girmeye balayan Trke unsurlar Osmanlnn bu blgeye hkim
olmasyla bir kat daha artmtr. Bugn Romencede aschr (asker), bucn (bakkal),
eled (yelek), boi (boya), ba (ba, nce, ef) kelimeleri kullanlr. Ayrca
Romencedeki adm babadam deyiminin de Trke dem Babadan geldiini

biliyoruz. Bu deyim Romencede her zaman, dem Babadan beri anlamnda kul-
lanlmaktadr.32
Arnavut Aratrmac Tahir Dizdari halk azndaki Trke kelimeleri ve deyimleri
derlemi ve 4000 kelimeyi aan bu unsurlar dikkatle incelemitir.33 Bu da Trk
dilinin Arnavuta zerindeki etkisini gstermesi bakmndan dikkate deerdir.
Arnavutadaki Trke unsurlarla ilgili birka rnek: agallar (aalar), kapixhik
(kapck), jerli (yerli), izinli (izinli), bahevanxhi (bahivan), pashallk (paa), besh-
llk (maden be para).
SONU VE DEERLENDRME
Trk dilinin Balkan dilleri zerindeki etkisini anlayabilmek iin Trk topluluk-
larnn Balkanlardaki tarihini bilmemiz gerekir. Bu tarih, bize, Trklerin Balkanlarda
en eski alardan itibaren yaadklarn gsterir. Hunlarla balayan Trk aknlar
onlarn ardndan gelen birok Trk topluluuyla devam etmi, Osmanllarn bu
blgeye gelmeleriyle Balkanlardaki Trk izleri deta perinlenmitir. Bu izlerden en
kalc olan dilde olmu, Trk dilinden yzyllar boyunca Balkan dillerine geen
Trk unsurlar bu dillerde yerlemitir. lk Trk topluluklarnn dillerinden Balkan
milletlerinin dillerine geen kelimeler yerli ve yabanc bilim adamlarnn ilgisini ek-
mi ve bu sahada yaplan aratrmalar Trk dilinin Osmanldan nce de Balkan dil-
lerine etkisini gstermitir. Osmanllarn Balkanlara gelmeleriyle bu etki daha da
artm, Balkan corafyasnda Trk dilinin etkisinin grlmedii yer kalmamtr.
Binlerce kelime bu dillerde hl varln korumaktadr. Binlerce yer ad hl
Balkanlarda Trke olarak yaamaktadr. Madd ve manev kltrn her alannda-
ki kelimelerden, yer adlarnadan kii adlarna kadar Trk dilinin mal olan bu
kelimeler Balkan dillerinde kullanlmaktadr.
Balkanlara tarih boyunca pek ok millet g etmi ve buraya g eden millet-
lerin tarihi Trk tarihiyle daima beraber olmutur. Bu yzden de Balkan milletleri
hakknda yaplan almalar her Balkan milletini ayr ayr ilgilendirmektedir. Bu
balamda anlan saha ile ilgili yaplan almalar dikkatlice deerlendirmek, yeni
almalar Balkan milletlerinin yzyllarca paralel olarak devam eden tarih
altyapsn dnerek yapmak gerekir.
Trkler, Balkan corafyasnn en eski halklarndandr, bu topraklarn yerli
halkdr. Yaplan dil almalar bu durumu net olarak bize gstermektedir.
GORA ABDES 55
DPNOTLAR
1- L.Rasonyi, Tuna Kprleri, Ankara, 1974, s.1-3.
2- Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve
Devletleri, Ankara, 1972, s. 23.
3- brahim Kafesolu, Trk Mill Kltr, stanbul, 1988, s.151.
4- Age. s.156.
5- L.Rasonyi, Tarihte Trklk, Ankara, 1988, s.82.
6- L.Rasonyi, Tuna Kprleri, Ankara, 1974, s.11.
7- Talt Tekin, Tuna Bulgarlar ve Dilleri, Ankara, 1987, s. 47; L.Rasonyi, Tuna Kprleri,
Ankara, 1974, s.12.
8- Kurat, age. s.46.
9- Kurat, age, s.63.
11- L.Rasonyi, Tuna Kprleri, Ankara, 1974, s.59-67.
12- Age. s.88.
14- L. Rasonyi, Tarihte Trklk, Ankara, 1988, s.144, 151.
15- Abdulah kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989, s.12-14; H.Kalei,
Arnavut Dilinde Kullanlan Osmanlca-Trke Ekler, Bilimsel Bildiriler 1972, s.141.
16- Dr. Otto Blau, Bosnich-trkische Sprachdenkmler, Leipzig, 1868.
17- F. Mikloix, Die trkischen Elemente in den sdost-und osteuropaischen Sprachen,
1884, 1885, 1889, 1890.
18- Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989.
19- Bu konuda yaplan almalar burada yazlamayacak kadar oktur ve bu konu ayrca
almaya deerdir. Burada sadece bu konuda yaplm nemli almalardan birinin adn
yazmakla yetineceiz: Dr. Hanka Vajzovid, Orijentalizmi u Knjizevnom Djelu, Sarajevo,
1999.
20- Dr. Hanka Vajzovid, Orijentalizmi u Knjizevnom Djelu, Sarajevo, 1999, s.11.
21- Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989.
22- kaljid, age. s.12-14
23- Senahid Halilovid, Bosanski Jezik, Sarajevo, 1991, s.36.
24- Age. s.36.
25- kaljid, age. s.41-43.
26- Hamdi Hasan, Bugnk Makedonca Szlkte Trke ve Trkelemi Kelimeler, V.
Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara, 2004, s.1355-1366.
27- Age. s.1356.
28- rfan Morina, Balkan Bilim evrelerinin Trke Kelimelere Kar Aldklar Tavr, V.
Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara, 2004, s.2137.
29- Blgarski Etimologixen Rexnik, Sofia, 1962.
30- Doan Aksan, Trkenin Sz Varl, Ankara, 1996, s.138
31- L.uineanu, nfluenta orientala asupra limbei si culturei romaneti I-II, Bucureti 1910.
32- V.Buescu, Langue roumaine etymologies roumano turques: ORBS, XVI, 289-341 iin
bk. Aksan age. s.140.
33- rfan Morina, Balkan Bilim evrelerinin Trke Kelimelere Kar Aldklar Tavr, V.
Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara, 2004, s.2129.
KAYNAKLAR
Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989.

Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve
Devletleri, Ankara, 1972.
Doan Aksan, Trkenin Sz Varl, Ankara, 1996.
Gnay Karaaa, Trkenin Komularna Verdii Beslenme Kltryle lgili Kelimeler, Trk
Dili 564, Ankara, 1998, s.476-496.
-------, Trkenin Komu Dillere Verdii Giyim-Kuam le lgili Kelimeler, Trk Dnyas Dil ve
Edebiyat Dergisi 5, Ankara, 1998, s.361-388.
Gnday Kayaolu, Balkan Dillerine Trkeden Geen Bakrclk Terimleri ve Bakr Kap-
Kacak Adlar, III. Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri V, 1987, s.183-221.
Hanka Vajzovid, Orijentalizmi u Knjizevnom Djelu, Sarajevo, 1999.
Hamdi Hasan, Bugnk Makedonca Szlkte Trke ve Trkelemi Kelimeler, V. Uluslar
aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara, 2004, s.1355-1366.
Hasan Eren, II. Uluslar aras Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Kongresi, TDAY-Belleten
1971, s. 263-266.
H.Kalei, Arnavut Dilinde Kullanlan Osmanlca-Trke Ekler, Bilimsel Bildiriler 1972 s.141-
151.
rfan Morina, Balkan Bilim evrelerinin Trke Kelimelere Kar Aldklar Tavr, V. Uluslar
aras Trk Dili Kurultay Bildiriler I, 20-26 Eyll 2004, Ankara, 2004, s.2129-2137.
brahim Kafesolu, Trk Mill Kltr, stanbul, 1988.
M.Gubolu, Romence-Trke ki Dilli Tarih Belgeleri, Bilimsel Bildiriler 1972, s.237-255.
N. Poppe, Rusadaki Trke Kelimelerle lgili almalara Bir Bak (ev.Gnay Karaaa),
Trk Dnyas Aratrmalar 24, Haziran 1983, s.132-158.
L.Rasonyi, Tarihte Trklk, Ankara, 1988.
-------, Tuna Kprleri, Ankara, 1974.
Milan Adamovic, Tantma- Abdulah kaljid: Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo,
622 s, TDAY-Belleten 1969, s.289-292.
Senahid Halilovid, Bosanski Jezik, Sarajevo, 1991.
Sreyya Yusuf, Srp-Hrvat Dilinde Trkenin Etkisi ve Ivo Anrdiin Bir yksnde
Kullanlan Trke Szckler, TDAY-Belleten 1969, s.283-287.
Talt Tekin, Tuna Bulgarlar ve Dilleri, Ankara, 1987.
GORA-RESTELCA ABDES:
AR DALARININ
TEPESNDEK KAYA
Yrd. Do. Dr. Ebubekir Sofuolu
58 AR DALARINDAK GENETK FRELER
TARH, hakknda iddialar da bulunulaca zaman bu iddialar destekleyici

belgelerin sunulmasn gerekli klar. Belgeler, bu anlamda ortaya atlan iddialarn
doruluunu ispat etmeye alrlar. Bu iddialara muhatap olanlar da, iddialara
destek olarak sunulan belgeleri inceleyerek, onlar dier tarihi-ilmi, bilgi ve bul-
gularla mukayese ederek, bu iddialarn doruluu veya yanll konusunda bir
kanaate varmaya alrlar.
ddialara destek olarak sunulan belgelerin gll, objektiflii iddiayla olan
ilikisi, anlalabilirlii, iddialarn doruluu veya yanllnn test edilebilme
noktalarn olutururlar. Bu erevede sunulacak belgelerin objektif, anlalabilir,
yaln, iddiayla alkal, trihi ve ilmi deeri haiz olmalarnn zorunluluu aikrdr.
Bu anlamda Gora-Restelica kynde bulunan kaya bu anlamda deer-
lendirilmesi gereken, grece tarihi deeri haiz bir eserdir. Ona tarihi deeri
kazandran hususiyetler, zerinde bulunan damgalardr.
Gorallarn Trkl veya baka bir milliyete ait olduu tartmalarnda,
Gorallarn kltrel zelliklerinin yannda Gora-Restelica kynde bulunan bu
kaya dikkatle incelenmesi gereken bir baka nemli noktadr. Bu kaya, dikkatle
deerlendirildiinde, Gorallarn Trkl veya baka bir millete aidiyeti
konusunda nemli ipular verecektir.
imdiye kadar genel olarak iddia edildiinin aksine bu kaya, Gorallarn, Srp,
Makedon, Bulgar veya Slav rkndan olmalarnn aksine, onlarn Trk olduk-
larnn bir baka dayana olabilecektir. nk bu kaya zerinde olan yzden
fazla damga, inceleyenlere bu kanaatleri verebilecektir.
Bu erevede, burada sylenmesi gereken ilk nokta, bu kaya zerinde olan
damgalarn varl ve bu damgalarn orijinidir. Restelica kynde bulunan bu
kaya zerindeki bu damgalar, Trk damgalardr. Aksi dnldnde bu
damgalarn Trk damgalar olup olmadn, Trkiye de bu konuda baslm
Trk damgalar ile ilgili kitaplarda rahatlkla grmek mmkndr. Trkiye de
baslm Trk damgalaryla ilgili kitaplardaki damgalarla, Gora-Restelica kyn-
deki kayann zerindeki damgalar kontrol edildiinde, benzerlikler hemen gze
arpacaktr. Belki akllara, bu noktada kaya zerinde damgalarn veya Trkiye
de bulunan Trk damgalaryla ilgili kitaplarn orijinallii veya yapayl tartmas
gelebilir.
Bu noktada unlar sylemek mmkndr. Eer Trkiye de baslan Trk
damgalar kitaplarnn orijinallii veya yapayl tartlacaksa bu konudaki btn
kitaplarn tartlmaya almas gerekir ki bu ok da fazla mantkl grlmemekte-
dir. Yani zorlama bir dnceyle, Trkiye'de bulunan Trk damgalar kitaplarnn
iindeki damgalarn, bu kayann zerindeki damgalara baklarak basldn
dnmek mantkl bir deerlendirme olmayacaktr nk bu dnce, kitaplarn
GORA ABDES 59
bask tarihiyle, bu kitaplardaki damgalarn halen Anadolu da kullanldnn

bilindiiyle eliecektir. Ayrca, Trkiye deki damga kitaplarn yazanlarn bu
kayay grp, damga kitaplarn yazmas mmkn gzkmemektedir, nk bu
kaya, o kyde yaayan herkes tarafndan bilinmemektedir. Goral tarihi Yahya
Maznikar'n ifadesine gre bu kaya dnyada 4-5 kii tarafndan bilinmektedir. Bu
durumda, Trkiye'deki Trk damgalar kitaplarn yazanlar bu kaya zerindeki
damgalardan esinlenmi olsalard, bu kayann en azndan 50 yldan fazla bir
zamandr biliniyor olmas gerekirdi ki bu kaya, deil Trkiye'ye, Dnya'ya ilk
defa bu eser vastasyla ilan edilmektedir. Bundan daha nce de ahsm tarafn-
dan davet edilen TRT kurumu'un ekimleri sonucu, programn TRT 2'de yayn-
lanmasnn dnda, bu kaya hibir yerde yaynlanmamtr.
te yandan Restelica kyndeki yaklak 2000 metre ykseklikte bir dan
zerindeki kayann kolay gidilemeyecek bir yerde olmas onun orijinalliinin
baka bir iareti olarak deerlendirilmelidir. Trkiye'deki Trk damgalar kita-
plarnn orijinallii veya yapayl tartmasndan sonra, akla kayann orijinallii
tartmas geldiinde de bu nokta akldan karlmamaldr. Yani hangi planl
ahs, 2000 metre daa trmanp, bu kaya zerine 100'den fazla damgay kazy-
acaktr ve en nemlisi bunu gizleyecektir. Gizleyecektir nk zerinde bulunan
kaya, bulunduunda zeri mantarl haldeydi ve mantarlar ahsm ve Goral tar-
ihi Yahya Maznikar tarafndan temizlenmiti. Eer bu kaya planl kii ve kiilerce
oluturulmu olsayd, bunun daha hazrland zaman ilan edilmi olmas gerekir-
di. Ayrca kaya zerindeki damgalara bakldnda, bu damgalar oluturma
iinin ksa bir srede olamayaca anlalacaktr. Damgalarn okluu ve kayann
sertlii bu damgalarn kolaylkla yaplm olmadn gsterecektir. Bu da planl
bir ekilde, 2000 metre daa trmanp kayadaki damgalarn yapay bir ekilde
oluturulduu dncenin desteksiz olduunu ortaya koymaktr. nk da ok
diktir, klmas kolay deildir ve aa yuvarlanma tehlikesi daha ilk yz metre-
den itibaren hissedilmektedir.
te yandan bu kaya zerindeki yzden fazla damgay bir kiinin akllarnda
tutmas mmkn deildir. Vaktiyle burada yaylan hayvanlar otlarken, bu
srnn oban da, srsndeki hayvanlarn zerindeki damgalar kayaya
kazmtr. Bylelikle, kendisin de hangi ailelerin hayvanlar olduunu bu ekilde
kayt altna almtr. Kaya muhtemelen bu ekilde oluturulmutur. oban ya da
obanlar, kayay kendisine adeta not defteri olarak tutmutur. Srdeki hayvan-
larn damgalarna bakarak, bu damgalar da kayaya kazmtr. te bu damgalar
da Orta Asya'dan beri Trklerin kulland damgalarla rtmektedir. Bunu
gsterebilmek iinde sadece " Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar " adl
Tuncer Glensoy'un kitabndaki kayadaki damgalarla rten damgalardan
birka rnekte ayrca sunulmutur. Tek bir damga kitabnda bulunan damgalar-
la rtmeyi gsterebilmek iin, sadece Tuncer Glensoy'un kitab mukayese iin

kullanlmtr. Sadece bir damga kitabnda bulunan rtmeler de ayrca
dndrcdr. Bunlara ilaveten Krm'da da mezar talarnda bulunan
damgalarn, Restelica'daki bu kayada bulunan damgalarla rtmesi ne kadar
nemli bir tarihi olayla kar karya kalndnn baka bir iaretiydi.
Bunun dnda, karlatrlmas yaplmayan, kaya zerindeki dier 100'den fazla
damga, bu makalenin damga resimleri ile birlikte sunulmasyla artk, damga uzman-
larnca ele alnabilecektir. Bu amala bu kaya zerindeki hibir damgann, gzden
kamamas iin, ayn damga resimlerinin belki de birka kez fotoraf alnmtr.
Fotoraflar, ilgililerin, damga uzmanlarnn dikkatine sunulan damgalar,
Gorallarn Trk olmalarnn bir baka iareti olarak deerlendirilmektedir. Eer
Gorallar Trk deilse bu kaya zerindeki damgalar, nasl oluyor da Orhun dan
beri kullanlan Trk damgalaryla rtyordu. te yandan bu damgalar, kaya
zerinde bulunmakla kalmam, halen Gora'da yaayan ailelerce kullanld bile
tespit edilmitir. Yani Gorallar, bu damgalar sadece kayann zerine kazmakla
kalmamlardr. Bu damgalar Gora'da halen srlerin zerinde grmek
mmkndr. Hem srlerin zerinde hem de evlerinin kaplarnda bu damgalar
kullanan ve Orta Asya'dan beri Trklerin kulland damgalarla rten bu
damgalarn 100'den fazla benzerinin Gora'da bulunmas karsnda kaytsz kaln-
mas mmkn deildir. Bu kaya zerindeki damgalarn Srp, Makedon veya
Bulgar olduklar iddia edilen Gora'da bulunmas ve bu damgalarn Trk
damgalaryla uyumas tesadf olarak deerlendirilebilir mi acaba? Veya bu
durum nasl normal bir durum olarak deerlendirilebilir.
Btn bu bulgular nda, Gorallarn Trk olduklarn syleyebilmek, biraz
daha kolaylam, adeta kendini mecburiyet haline getirmitir. Bu kadar
damgann uyumasnn tesadf olarak deerlendirilmesi veya bu kayann hibir
deeri olmayan normal bir ta olarak alglanmas mmkn deildir ve bilimsel
llere de uygun deildir. Bu kaya, bu haliyle adeta Balkanlarn nfus ktk-
lerinden bir tanesidir ki Goral tarihi Yahya Maznikar, Restelica kynde bu kay-
alardan 20'ye kadar olduu sylenmektedir. Kendisi de bu kayalardan 6-7
tanesini bildiini ifade etmektedir. Karlarla kapl olduu iin dierlerini grn-
tleyemediimiz bu kaya iin, belki de byk bir iddia olacaktr, Ancak "Orhun
Abideleri'nin birer kk Balkan versiyonlardr." demek gerekmektedir. nk
bu kayalar laykyla deerlendirildiinde, ortaya daha birok yeni bilgiyi koya-
cak, bize belki de yeni yeni Trk topluluklarnn adreslerini gsterebilecektir.
Buna gre kayaya bakldnda aadaki rneklerde grld gibi artc
benzerliklerle karlalacaktr. Bu damgalarn bir makale halinde ve ekillerle
gsterilebilmesi iin yardmlarn esirgemeyen Elektronik mhendisi sevgili dos-
tum Orhan Nergiz beyefendiye ayrca yrekten teekkr ediyorum.
GORA ABDES 61
. RESM-1 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul 1989, s.57
GORA ABDES 63

GORA ABDES 65

GORA ABDES 67

GORA ABDES 69

GORA ABDES 71

GORA ABDES 73

GORA ABDES 75

GORA ABDES 77

GORA ABDES 79
.RESM-10 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

GORA ABDES 81
.RESM-11 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

GORA ABDES 83
.RESM-12 Halife YALAVSKAYA, Golos Krm Gazetesi, Tarihi belli deil, Krm - UKRAYNA
GORA ABDES 85
GORA ABDES 87
GORA ABDES 89
.RESM-15 Krm'da bir Mezar Ta

GORA ABDES 91
GORA ABDES 93
GORA ABDES 95
GORA ABDES 97
GORA ABDES 99
GORA ABDES 101
GORA ABDES 103
GORA ABDES 105
GORA ABDES 107
GORA ABDES 109
GORA ABDES 111
GORA ABDES 113
GORA ABDES 115
GORA ABDES 117
GORA ABDES 119
GORA ABDES 121
GORA ABDES 123
GORA ABDES 125
GORA ABDES 127
GORA ABDES 129
GORA ABDES 131
. RESM-1
OSMANLI NCES
BALKANLARDA TRK ZLERNE
DAR TOPONMLER
Galip A*
134 OSMANLI NCES BALKANLAR'DA TRK ZLER
TRKLER tarihin belirli dnemlerinde anayurtlar Orta Asyadan bilhassa

batya doru ok nemli g hareketlerinde bulunmulardr. Bu gler sadece
Trk tarihi iin deil dnya tarihi iin de mhim neticeler dourmutur. al-
mamz bugn zellikle Balkanlarn karmak etnik kimlii ierisinde Trk
imgesinin zannedildii gibi ilk kez Osmanl Trkleri ile deil bundan ok nce
Hun, Avar, Peenek ve Kuman Trk gleri vesilesi ile blgeye yerletiini
gstermeyi amalamaktadr. Bu manada almamz srasnda vereceimiz yer
isimlerinde bu yerleime dair izleri yanstmaya alacaz1. Zira bu yerleimin
izlerini ortaya koymak Balkanlarda eitli blgelerde hkim olup buralara ilk
gelen topluluk olduunu iddia eden Slav ve Arnavut topluluklarnn2 iddialarn
yantlamak asndan ok mhimdir.
Hun ve Avar Trklerine Dair zler

Makedonya blgesi tarih boyunca birok kavmin g sahas ierisinde yer
almtr. Bu kavimler arasnda Thraklar (Trak), lirler, Brigidler, Edonlar, Payonlar,
Pelagonyallar, Dorlar, Vandallar, Vikingler, Gotlar, Romallar, Slavlar ve
nihayetinde IV. yzyldan itibaren Karadenizin kuzeyinden Balkanlarn tmne
yaylarak gneye kadar inen Trkler bulunmaktadr. Bahsi geen Trk gruplarn
Hunlar, Avarlar, Bulgarlar3, Kumanlar (Kpak) ve Peenekler oluturmakta idi.
Bu gruplar iinden Atilla komutasnda, 447 tarihinde stanbul surlar nlerine
kadar gelen Hun Trkleri zellikle Bizans tarihinde de yer almtr4. Attila
beraberindeki Trklerle Bizansn Balkan topraklarna saldrm ve Makedonya
ve gneyde Mora yarmadasna ve stanbul nlerine kadar tm topraklar ele
geirmitir. Attila bu dnemde bugnk Balkanlarn birok nemli kentini
hkimiyeti altna almt. Bunlar arasnda Sirmium (Srem Mitrovias),
Singidinum (Belgrat), Naissus (Ni), Serdika (Sofya) ve Scupi (skp) de yer
almakta idi5. Attilann ilerleyii Romaya kadar devam etmi ancak elinde
buray alma gc olmasna ramen bir medeniyet merkezi olan Katolik baken-
tini sadece haraca balayarak kuzeye doru ekilmitir.
Attilann lm sonrasnda Hun Trklerinin bir ksm Asyaya dnmek
istemilerse de blgede bulunan Avarlarn hkimiyetine girerek Karadenizin
kuzeyinden Tuna boyuna kadar birok blgede yerleik bir hayat srdr-
mlerdir. Hatta bu sralarda meydana gelen kargaa ile Gney Dou Avrupaya
doru kayan Hrvatlarn atalarnn Klk (mehur), Ksendzi, Mugel, Alpel
(kahraman), Tugay, Buga gibi Avar Trkesine ait isimlerle anldklar
kaydedilmitir6. Zamanla bu Trk gruplar evlilikler ve glerle blgesel youn-
luk nispetlerini kaybederek daha czi birlikler haline gelmilerdir. Ancak bahis
geen Trklerin blgede braktklar derin izler bugn elimizdeki verilerle net bir
ekilde ortaya konulabilmektedir.
GORA ABDES 135
Attilann Bizans ile ilikileri sadece savalar zerine kurulu deildi. Bu

dnemde Bizans elisi olarak Attilann saraynda bulunan Rhetor Priskhos
sarayda kullanlan diller arasnda Trke ve Latincenin varlna dikkat etmitir.
zellikle Hun Trkesinde geen medos kelimesi ilgintir7. Zira bugn Slavca
olarak bilinen ve bal manasna gelen med kelimesi aslnda yine bal manasna
gelen ve asl medos olan Hun Trkesine ait kelimedir8.
Bu tarz Osmanl ncesi Trk izlerine dair rnekler rahatlkla oaltlabilir.
rnein bilhassa Makedonyada sklkla rastlanlan Vardar isminin meneinin
Trke olduu genel bir kabuldr. Buna gre Makedonyann Egeye dklen en
byk akarsuyunun, Velesin gneyinde ve Osyekin kuzeydousunda bulunan bir
kyn ve Karadada bir tepenin de ad olan bu Trke kelime Hun ya da Avar
Trkesinde kale, korunakl blge manasna gelen var kelimesi ile bugn de kul-
lanlan ve geni olmayan manasndaki dar kelimesinin bir araya gelmesi ile olu-
maktadr9 (Var + dar). Bu isim ve benzerlerine Osmanl tahrir kaytlarnda da rast-
lanlmaktadr. Var-din10, Var-dino11, Ako-vardar12 bunlardan sadece bir kadr.
Yukarda ifade ettiimiz gler neticesinde Karadenizi kuzeyinden Balkanlara
doru inen Avarlarn zaman ierisinde Slav topluluklar ile kurduklar akrabalk-
larla benliklerinden uzaklatklar bilinmektedir. Bu akrabalk Avar Trkleri iin
uzun vadede bir sknt douracaksa da dier taraftan Bizans iin Slav Avar itti-
fak manasna gelmekteydi. Avarlar bu manada Slavlarla girdikler etkileim
sayesinde onlarn ncs, eiticisi ve mttefiki oluyorlard13.
Macar krallar adna Hrvatistan blgesini idare eden yksek rtbe unvan
olan ban Avar Trkesinden olan baan kelimesinden gelmektedir14. Yine ban
topra, banlk veya ban blgesi manasna gelen Banat ad da Avarcadan
gelmektedir15. Bu isimden tremi olma ihtimali yksek olan birok yer ismine
bilhassa bugnk Makedonyann eitli blgelerinde rastlanmaktadr. rnein
Ban-i yada Ban-li16 1542 tarihli bir tahrir defterinde Kalkandelen (Tetovo)ne
bal bir karye (ky) ad ile karmza kmaktadr. Yine Manastra ait 1544 tar-
ihli bir defterde Ban-ua ismiyle kaytl ky de17 tezimize katk salar niteliktedir.
Bu benzemenin Avarcadan bir miras olma ihtimali yksektir.
Peenek ve Kuman Trklerine Dair zler

Peenek Trkleri VIII.-XI. yzyllar arasnda gerekleen gler vesilesi ile
Balkanlara gelmiler ve buralara yerlemilerdir. Ouz Trklerinin ok kolun-
dandr. VI. ve VII. Yzyllar arasnda Balka Gl civarnda hayatlarn devam
ettirirken Uygur Trklerinin basklar ile batya doru gmeye balamlardr.
889 ylnda dil rmann bat yakasna geerek bu blgeye yerleen Peenekler,
zamanla Karpat Dalarn aarak Macarlar Tuna boyuna doru srdler.

Aslnda Peenek glerini Uz ve Kuman gleri ile birlikte incelemek aralarnda-
ki organik ba dolays doru bir yaklam olacaktr.
Peeneklerin bu dnemde Avrupann siyasi ehresinde oynadklar rol en
somut ekilde ifade eden kii phesiz ki Bizans hkmdar VII. Constantin
Porphyrogennetus olmutur: (Peenekler) Macarlarn yegane korktuklar bir
millet oldular18. Peenekler Balkanlara iyice yaklarken arkalarndan gelen
dier Trk gruplar Kumanlarn basksyla birden bire Bizans ile birlikte hareket
etmeye balamlar ancak bu duruma uzun sre devam etmemilerdir. Hatta
1050 tarihinde Edirneyi kuatacak kadar glendiler. Bu dnem ile alakal
olarak Georg Ostrogorsky, Bizans iin en ar sonularn ortaya kt dnem
demektedir19. Tarihler 1064 gsterdiinde Peenek Trkleri Mora yarmadas-
na kadar tm Bizans Balkan topraklarn ele geirmilerdir20. Peenekler uzunca
bir sre Gktrk alfabesini kullanmlardr21.
Peenekler 10261091 yllar arasnda Srbistandan geerek Bizans Devleti
tarafndan blgeye yerletirilmiler ve zaman ierisinde Ortodoksluu benimsey-
erek Srplamlardr. Rasonyi Yunan Makedonyasnda bulunan Megleno-
Vlaklar ve Sofya civarnda bulunan Sop Bulgar Trkleri Peenek kalntlardr22.
Ancak u bir gerektir ki bu sre zarfnda blgede ok nemli bir etki yaptlar.
Bugn Srbistanda bu topluluun ismi ile anlan kyler vardr (Peenetsi).
Bunlardan bir tanesi Kraguyevatsta dieri ise Kosovada bulunan Gillan yakn-
larndadr. Yine bugn kullanlmasa da Prizren ve Kalkandelen arasnda olup ar
Dandan geen yolun eski ad Peenek Yoludur23. Ayrca Srpada bulunan
Bozdovan (Bozdoan) ve Koliba (Kulbe) kelimeleri de yine Peenek
Trklerinden miras kalmtr24. Bu kelimelerin farkl benzemelerine bata tahrir
ve siciller olmak zere bir Osmanl ariv materyalinde rastlayabiliyoruz: Kolobo-
cite25, Kolobo-hsna26.
Orta Asyadan gelerek Karadenizin kuzeyine oradan da Balkanlara geen son
Trk boyu Kumanlardr27. Baz kaynaklar beyaz tenleri, ounlukla sarn ve ren-
kli gzleri ile Kumanlar Trklerin en ho grnml boyu olarak grr. XI. yzyl-
dan itibaren batya doru g eden Kumanlar Karadenizin kuzeyine geldiklerinde
burada, daha nce buraya gelmi olan Hun ve Peenek Trkleri ile ve sonrada
Rus topluluklar ile mcadeleye girmilerdir. Her ikisi ile de baarl ekilde
mcadele eden Kumanlar zamanla Tuna boyuna ve oradan da daha gneye
gemilerdir. 1078 de blgede hkim olan Peenek ve Kuman Trkleri Edirneyi
kuatacak kadar glenmi Bizansa kar bir federasyon kurmulard28. Ancak
ok gemeden Bizans harekete geecek ve Kumanlar kendi tarafna ekerek bu
federasyonu datacaktr (1091)29. Kumanlarn bundan sonraki mcadelesi daha
GORA ABDES 137
ok Macarlar ve Ruslar ile olacak ve nihayetinde blgede Cumania isimli bir

devlet kurulacaktr30. Bu dnemden itibaren Kuman tarihi Macar tarihi ile birlikte
anlrken, 1223te meydana gelen Mool istilas sonrasnda yerleik hayata
geerek Hristiyanlamlardr. Ancak buna ramen Kuman ismine blgede srek-
li olarak tesadf edilmi ve gnmze kadar da korunmutur. Kuman Trkleri
Peeneklerin aksine daha ok Uygur alfabesini kullanmlardr.
Balkanlarda Osmanl ncesi Trk izinin belki de en belirgini Kuman
Trklerine ait olanlardr. Zira Macarcada Kun31, Almancada Cuman,
Romenlerde Coman, Srp ve dier Slav dillerinde Kuman ve baz Avrupa dil-
lerinde de Koeman olarak Kuman ismine somut bir ekilde rastlayabiliyoruz.
Ayrca direkt olarak Kuman ad ile balayan ok sayda ehir ve ky ismi halen
mevcuttur. Bunlardan en mhimi phesiz ki bugnk Makedonyada skp
ehrinin kuzeybatsnda bulunan Kumanova32 ehridir33. Ancak bunlarn
haricinde Kalkandelene bal Kumanie34, skpe bal Kumanie35,
Manastra bal Kuman36 ky, Voyvodinann Banat blgesinde ve Kosovada
bulunan Kumani kyleri37 bu adla anlan kylerden birkadr. Buna ek olarak
kurgan manasna gelen Kolpa (Kulpa) kelimesin
Yine Makedonyada bulunan ve Osmanl idaresi ile Kprl adn alan Veles
bahsi geen Trk izine somut bir rnektir. Veles Kuman Trkesinde pamuklu
bez manasna gelmektedir ki38, bu kadar net bir elemeye sadece bir benzerlik
demek ilmi bir yaklam olmayacaktr.
Yukarda rneini verdiimiz merkezlerden baka bugn halen var olmaya
devam etmi ve Osmanl ncesi Trk yerleimine dair nemli fikirler veren bir
ok yerleim merkezi vardr:
Kumani39, Kumanievo40, Kumantepe41, Basarebya (Basarabya)42, Pecine
aga (Peenek Aa)43, Berende44, ekan45, Grodamantsi (Gradomanlar)46,
Kraguavay47.
Sonu
Balkanlar bugn gerek siyasi bir takm ideolojik hesaplar ve gerekse kark
etnik yaps dolaysyla akademik evrelerce farkl boyutlar ile deerlendirilmek-
te ancak net bir zmlemeye kavuamamaktadr. Bu karmak yapnn belki de
somut rneklerle desteklenerek ortaya konabilecek en nemli noktas gemie
dair balant ve zellikleridir. Bahsi geen noktadan bakldnda Trklerin
Avrupa sahnesine k dnemi ve blgede braktklarnn ortaya konmas nem-
li bir misyondur. Zira zellikle Balkan devletlerinin, Trklerin Osmanl dne-
minde Balkanlara kyla blgedeki Slav halk Mslmanlatrd ve bylece
gnmze kadar gelen izler braktklar tezine karlk; bugn artk tarihi bir
gerek olan ve Trklerin Osmanl Devletinden ok nce Karadenizin kuzeyin-
den gelerek blgeye yerletiklerini tezini ortaya koymak ve dorulamak iin ver-
iler elde etmek nemlidir48. almamz ortaya koyduu delillerle bu misyonu
yerine getirme adna fikir vermektedir. Blge ile alakal yaplacak toponomik
deerlendirmeleri derinletirmek bugn gzmzden kam olan birok yeni
veriyi ilim leminin tetkikine sunacaktr fikrindeyiz.
* SA, Sosyal Bilimler Enstits
DPNOTLAR
1- Aslnda yer ismi olarak Balkan ifadesi dahi da anlamna gelen ve Trklerin daha Orta
Asya'da bulunduklar srada kullandklar bir kelimedir. Bu ifade bugn halen hemen tm
Balkan corafyasnda kullanlagelen bir kavramdr. Bu deerlendirme aslnda daha almann
banda Osmanl ncesi Trk yerleimini gsteriri bir ispattr.
2- Tufan, Muzaffer, G Hareketleri ve Yugoslavya Trkleri, ERDEM, Atatrk Klt. Merkezi
Dergisi, V / 15, Eyll 1989, s. 926.
3- Burada belirtilmesi gereken noktalardan biri de phesiz ki Bulgar adnn Trke
meneli olmasdr. Kelime Trke "bulamak, bulgamak= karmak" yada dier bir gre gre
bittigur (Be Our)'dan gelmektedir. Sofya'da yaynlanan Bulgar Dilinin Etimolojisi Szl'de
Bulgar adnn Slav kkenli olmadn dorulamaktadr, bkz., Tufan, G Hareketleri, s. 930.
4- Hamzaolu, Yusuf, Balkan Trkl, I, Ankara 2000, s. 4.
5- Tufan, G Hareketleri, s. 929; Hamzaolu, Yusuf, Balkan Trkl, I, Ankara 2000, s. 11.
6- Rasonyi, Laszlo, Tuna Kprleri, ev. Hicran Akn, Trk Kltrn Aratrma Enstits,
Ankara 1984, s. 9-10.
7- Ahmetbeyolu, Ali, Grek Seyyah Priskos'a Gre (V. Asr) Avrupa Hunlar, TDAV Yay.,
stanbul 1995, s.38.
10- BOA, TD 232, s. 34, 397.
11- Turkski Documenti Za Historiata Na Makedonskiot Narod, II, skp, 1973, s. 240.
12- Kaytta burann dier adnn Mzrak olduu ifade edilmitir; BOA, TD 217, s. 80
13- Bu etki sadece Slav kaynaklarnda deil Rus yllklarnda da grlmektedir; bkz.,
Tufan, G Hareketleri, s. 929.
14- Rasonyi, Tuna Kprleri, s. 11-12.
16- BOA, TD 217, s. 6.
17- BOA, TD 232, s. 463
18- Runciman, hon S., "Orta alarn Balarnda Avrupa ve Trkler", BELLETEN, VIII-
25, Ankara 1943, s. 55
GORA ABDES 139
19- Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, TTK, Ankara 1995, s. 309.
20- Ostrogorsky, a.g.e., s. 317.
21- Hamzaolu, Yusuf, Balkan Trkl, I, Ankara 2000, s. 406-407.
22- Rasonyi, Tuna Kprleri, s. 65.
25- Manastr 2. eriye Sicili (1622-23), Hkm: 636, s. 55.
26- Manastr 2. eriye Sicili (1622-23), Hkm:1102, s. 133.
28- Rasonyi, Tuna Kprleri, s. 87, .Hamzaolu, Yusuf, Balkan Trkl, I, Ankara 2000,
s. 410.
29- Ostrogorsky, a.g.e., s. 333.
31- Bu kelimenin aslnda Trke olduunu ifade eden kaynaklar da mevcuttur; bkz.
Rasonyi, Tuna Kprleri, s. 83.
32- Bugn Kumanova ekline dnm olan bu isim 16. yzyl ortalarnda Kumanava
eklindedir; BOA, TD 217, s. 23.
33- Tufan, G Hareketleri, s. 931.
34- BOA, TD 217, s. 40.
35- BOA, TD 217, s. 5.
36- BOA, TD 232, s. 465.
39- Drama'ya bal eski bir Trk ky, bkz. Acarolu, Trker, Balkanlarda Trke Yer
Adlar Klavuzu, IQ Yay., stanbul 2006, s. 429.
40- Kostur'a bal eski bir Trk ky, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 429.
41- Serez'de bulunmaktadr, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 429.
42- Gneydou Avrupa'da Dnyester ve Prut arasnda ve Karadeniz kysnda uzanan
blge. Kurucusunun Kuman Trk' olduu bilinmektedir. Basar Trkede "yenmek" manas-
na gelen bas- kkne dayanrken aba yada apa Trke kii adlarnda ska rastlanr bir son
ektir (Aslan-apa gibi), ayn zamanda Basaraba ilk Romen hkmdar soyunun kurucusudur,
bkz., Acarolu, a.g.e., s. 66.
43- Kuzey Dobruca'da bulunmaktadr. Eski bir Peenek kydr. 1048-191 yllar arasn-
da Peenekler'e ev sahiplii yapmtr, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 90.
44- Eski Yugoslavya'da Tsaribrod'a bal ky. Sofya'da da bu isimde bir ky vardr. sim
Peeneklerin Berende / Berendi boyunu anmsatt iin Peenek kkenli olmas yksek bir
ihtimaldir, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 129.
45- Eski Yugoslavya'da Tsaribrod'a bal Trk ky. Rasonyi'ye gre ekan, Kumanca'da
bir traa kakan manasna gelen akan ile ayn kelimedir, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 134.
46- skp'e baldr. Bu ismin Peenek deilse de ya lk Bulgar, Peenek yada Uz kken-
li olduunu Srp dil bilimciler ne srmlerdir, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 147.
47- Bugnk Srbistan'da eski bir Trk kydr. Proto-Bulgarlar Trkesi'nden gelmekte-
dir. Kara-guy yada Kraguy da yine ayn manadadr, bkz., Acarolu, a.g.e., s. 167.
48- Kurat, A. Nimet, Peenekler mad., A/ 9, s. 542.
MAKEDONYA YER SMLERNDE
OSMANLI NCES VE OSMANLI
HKMYET SIRASINDA
TRK YERLEMNE DAR ZLER
[skp (Skopje) - Kalkandelen (Tetovo) - Krova (Kicevo)]
Galip A*
142 MAKEDONYA YER SMLERNDE TRK ZLER
ALIMAMIZ 16. yzyl ortalarnda gerekletirilmi bir tahrir1 kaydndan

yola karak olumutur. Bu tahrirde kaydedilen karye (ky), mezraa ve iftlik
isimlerinin farkl hususiyetlere sahip olduunu grlmesi toponimik bir deer-
lendirme ile kymetli karmlar yaplabilecei fikrinin uyanmasna sebep olmu-
tur. Bu manada bugnk Makedonyann nemli ehirlerinden skp,
Kalkandelen (Tetovo) ve Krova ya ait yerleim merkezlerinin isimlerini birlikte
bir deerlendirmeye tabi tuttuk. Ortaya kan tablo, bu yer isimlerinin, gemie
dnk olarak, zannedildii gibi sadece bir Slav mirasnn deil Osmanl ncesi ve
dnemine ait deiimleri de ihtiva ettiini gstermitir.
+++
Osmanl Hkimiyeti ncesinde Balkanlarda Trkler

ve Yer simlerindeki Yansmalar
Trklerin Asyann bozkrlarnda balayan ve gittike yaylan bir dzen
ierisinde batya doru gelerek Avrupa topraklarna kay, tarihi veriler gz
nne alndnda MS. IV. yzyla tarihlendirilir. Bu tarihlerde Attilann tesis
ettii Bat Hunlar (Avrupa Hunlar) MS. 454 ylnda dalnca Avrupann
dousunda bir iktidar boluu yaanm ve yeniden balayan g dalgas bu sra-
da Kafkas blgesinde yerlemi bulunan Avarlar gl bir konuma getirmitir.
Hatta bu g srasnda Avar hkimiyetine giren Trk topluluklarndan bir ksm
zamanla Bulgar adn alarak bugnk Bulgarlarn atalarn oluturmulardr.
Kafesolu bu grubun nceleri Ak-Ogur ya da Onogur adn tarken sonralar
Bulgar adn aldklarn ifade eder2. Rasonyi almasnda Bulgar kelimesinin
Trke bir kelime olan Bular olduunu syler ve manas karmak, kark olan
bu kelimenin, topluluun Hunlar ile olan kaynamalarna nispeten kullanldn
kaydeder3. Bu deerlendirme 19221939 yllar arasnda Bulgaristanda gerek-
leen arkeolojik kazlarla netlemi ve kabul edilmitir.
Karpat, Bulgarlarn blgeye yerlemesinden ok uzun zaman sonraya kadar
Trkeyi, zel isimlerini kullandklar gibi idarecilerine de han unvann verdik-
lerini ifade etmitir4. Ayrca 1186 ylnda yeniden tesis edilen van-Peter Asen
kardelerin Bulgar Devletinde idarecilerin ounlukla Kumanlardan olutuu da
yine bugn kabul grm bir grtr5.
Avarlar Karadenizin kuzeyine VI. yzyl sonlarnda gelmilerdir. zellikle 568
ylndan itibaren Avrupada nemli bir g olmulardr6. 626 stanbul kuatmalar
kudretlerinin ne derecelere ulatn gsterir nemli bir tarihi gerektir. Ancak bu
yzyl sonlarnda hkimiyetlerindeki Bulgarlarn glenmesi ile Avar kudreti
zayflam ve 726 ylnda yklmlardr. Bu ykl ncesinde Avarlarn blgede
braktklar izleri bugn artk yabanc aratrmaclar da kabul etmektedirler7
GORA ABDES 143
Bulgarlar ve Avarlar sonrasnda, Avrupann nce kuzey dousunda, sonra

da daha gneyinde Balkanlarda etkin rol oynayan Trk topluluklar Peenek, Uz
(Ouz)lardr. 870den itibaren Krmn da bir ksmn ele geirerek dil- Volga
blgesine hkim olan Peenekler yaklak 150 yl buralarda kalmlardr. Bu sre
ierisinde Slavlar ierisinde meydana getirdikleri kargaa ve iletiim kopukluu
zellikle Balkanlarda ok mhim neticeler dourmutur. Uzlar ve Kumanlar XI.
yzyldan itibaren Peenekleri takip ederek Karadenizin kuzeyinden Avrupa
gemiler ve Slavlarn iine dtkleri kargaa ortamndan faydalanarak iktidar
boluunu doldurmulardr.
Peki, btn bunlar oluyorken Makedonyada neler oluyordu? Makedonya
miladi yllarn balarnda Romaya yenilerek skender sonras aal iktidarn
kaybetmi ve imparatorluun hkimiyetine girmiti. Roma egemenliinden
sonra ise MS IX. yzyln ilk yarsnda Slav istilasna uram; sonrasnda bunu
Bulgar istilas takip etmitir. Bulgarlarn mene itibari ile Trk olmalarnn, dil-
lerinden alkanlklarna kadar birok hususiyetleri ile, Makedonyada bir Trk
tesiri yarattn sylemek yanl olmayacaktr. 1014de Bizans tarafndan yklan
Bulgar mparatorluu ile birlikte Makedonya da Bizans mparatorluu'nun ege-
menliine girmi, bu durum, Mslman Trkler (Osmanllar) Balkanlara gelinc-
eye kadar devam etmitir.
almamzda Osmanl ncesi / dneminde skp, Kalkandelen ve
Krovada meydana gelen Trklemenin izleri zerinde durmaya alacaz.
+++
skp; bugn sadece Makedonyann deil belki de Avrupann en eski yer-

leim merkezlerinden biridir. skpe dair nemli bir almaya imza atan Salih
Asm Bey, Dardanlar sonrasnda M 210 ylnda II. Filipin skp igal ederek
Prizren ve Pritineye kadar tm blgeyi ele geirdiini ifade eder. Roma kuman-
dan Metellusun ehri ve blgeyi fethi M 148 ylna rastlar. Romann buray fethi
sonrasnda kurulan ehre ilk zamanlarda Toresyum, sonra da Skupi ad verilmitir.
Blgeye bugnk skp ad Trklerin buralar fethi sonrasnda Arapada sularn
akmas manasna gelen skp kelimesine istinaden verilmitir8.
Krova; Uskana ad verilen antik bir kent zerine kurulmutur. ehir kay-
naklarda ilk olarak Bizans imparatoru II. Basil dneminde (11. yzyl) Kitsavis
adyla zikredilir. 12571259 tarihlerinde Srp Krall tarafndan igal edilmise de
ksa srede yeniden Bizans hkimiyetine girmitir. Srp kral Milutin 1282 ve
1297de Krovay yeniden fethetmi, bu tarihten sonra buras Osmanl
hkimiyetine kadar Srplarn elinde kalmtr. Srp hkimiyetinin son dneminde
bir sreliine Pirlepe merkezli Kraljevic Makro Prensliinin bir paras olmutur.
Bu dnemlede bir sre ehir Katin Grad ad ile anlr.
Osmanl kaynaklar Krovann 1385te Lala ahin Paa tarafndan

fethedildiini kaydeder. Srp kaynaklar ise fethin 1395te gerekletiini ifade
eder. Krovann fethinden sonra Osmanllar burada bulunan kalede bir askeri
garnizon kurmular ve bir grup Trk halkn kasabaya yerletirmilerdir. 1455
tarihli bir Tahrir Defterinde Krovada 30 Mslman hanenin (yani 30 aile), 145
te Hristiyan hanenin olduu kaydedilmitir. 1521de bu say artm ve kasaba-
da yaayan 178 ailenin 95i Mslman olarak kaydedilmitir. Kasabada Fatih
Sultan Mehmetin ina ettirdii cami bata olmak zere birok Osmanl dnemi
eseri halen mevcuttur.
Kalkandelen, Balkan yarmadasnn Gneybat ksmnda Makedonya
Devletinin snrlar iinde, 42. Enlem ve 21. Boylamn kesitii noktada bulun-
maktadr.
Tepeleri 2800 metreyi aan ar sra dalar e Suva Gora (Kuru Dalar) arasn-
daki 8-13 kilometre geniliinde ve 56 kilometre uzunluunda olan Polog vadisi
bulunmaktadr. Kalkandelen ehri bu yemyeil vadinin ortasnda ve ar
sradalarnn eteklerinde kurulmu bir ehirdir. Kenti, Kpk (Pena) Deresi ikiye
ayrmaktadr. Ayrca, ehrin 4 kilometre gneydousundan akan Vardar nehri
Kalkandelen ovasn sulamaktadr. Pena deresi Yukar Vardarn en byk
koludur ve ar dalarnn kuzeyinden iki ayr kaynaktan birleerek doar.
Daha evvelde ifade ettiimiz gibi almamzda k noktas olarak Osmanl
Devletinin 16. yzyl ortalarnda gerekletirdii bir tahrir almas sonucu elde
ettii kaytlar kullanacaz.
Kumanie9 ve Kumanya10 bahsi geen defterde skp ve Kalkandelende
kaydedilmi kylerdir (karye). Buradan net bir ekilde gzken ey Kumanlarn
buralara kadar gelerek yerleik bir dzen kurduklardr. Ayrca bu isimle
kaydedilmi farkl blgelerde bulunan kylerin bulunmas sadece bir blgede
deil birok blgede yaygn bir yerleime sahip olduklarn gstermektedir.
Rasonyi eserinde bud kelimesi zerinde zellikle durur. Kelimenin tek heceli
olmas dolaysyla Karluklar arasndan kan Bulak Trkleri ile irtibatl olduu
grn ortaya atar. Bulaklarn bulunduu blgenin Asya olmas ve buraya
onlardan nce Budizmin gelmi olmas kelimenin kkenine dair bir k noktas
olmutur. zellikle Uygurlara ait kalntlarda Budizme dair izlere rastlanmas
bud kelimesinin eski Trkedeki budann bir trevi olduu yksek bir ihtimaldir.
Yada bir baka ihtimalde budun put manasna da gelebileceidir. Rasonyi bu
kelimeye rnek olarak Macaristanda Budvar Dan ve Haromszek vilayetine
bal Bud kyn gsterir11. Krovada da Bud-an12 isimli bir ky defter kayt-
lar ierisinde gze arpmaktadr.
GORA ABDES 145
Rasonyinin zerinde durduu dier bir kelime de saydr13. Say Uygurca

delmek manasna gelen bir fiildir. Genel olarak yeni doan ocuklara dman-
larn alt etsin manasnda Saysun ismi verilirdi. Say fiilinin Ouzlar, Avarlar,
Peenekler yada Kpaklar vastasyla Balkanlara getirilmi olma ihtimali gz
nne alndnda Krovaya kaytl Dolye Say-i14, Say-i15, Say-u Dol16, Say-
usi17, skpe kaytl Say-lani18 ve Kalkandelene kaytl Gorna Say-i19
karyelerinin isimlerinin bu fiilden tretildii gibi bir ihtimal gz ard edilmemelidir.
almann son ksmnda bundan sonraki aratrmaclara ham ver sunmak ve
yeni bir alm salamak amac ile bahsi geen 3 kazaya ait bir ky isimleri listesi
verilmitir. Derinlemesine gerekleecek yeni almalar Osmanl ncesi Balkanlar-
da Trk izlerinin ortaya konmas noktas aydnlatc ve ufuk ac olacaktr.
Osmanl Hkimiyeti Srasnda Yer simlerinin Karakteri

ehir ve kr karakteristiinin yannda, Osmanl Devletinin idari taksimatnda,
baz idari merkezlere zellikle bulunduklar mevkiinin fiziki yapsna gre verilen
hususi grev ve unvanlar, bu merkezlerin bulunduu corafya ile alakal bir
takm yorumlar yapmamz kolaylatrmaktadr. Bu noktadan hareketle zellikle
skp ve dier nahiyelere tabi karyelerin (kylerin) isimlerine baktmzda;
zaman zaman derbent kavram ile karlamaktayz. Derbent kyleri ve dolays
ile derbentiler, iskan merkezleri dndaki krsal kesimde grev yapmakta idiler.
Grevleri ise Anadolu ve Rumelide birok mevkide mevcut olan dalk kesim-
leri ve geitleri muhafaza etmek idi. Defterimizde skpe tabi olan bu tip yer-
leimlere rnek tekil edebilecek 8 karye kaydedilmitir (Mali Duhani Derbend,
Brusnik Derbend, Livoli Debend, Kroya Derbend, Susili Derbend, Mihanik
Derbend, Berdili Derbend ve Sinuyie Derbend). Buradan skpn fiziki man-
ada dalk ve engebeli bir yap arz ettii syleyebiliriz.
skp ve neticesinde defterimize konu olan dier nahiyelerin genel manada
dalk ve engebeli bir arazi zerinde kurulduunu gsteren dier bir nemli
delilde karye isimlerinin sonlarna eklenen dol ekidir. Dol Slav dilerinde
aa, dan etei yda yakndaki bir nehrin akna gre gneyde manasnda
kullanlmaktadr. Aadaki tabloda da grlecei gibi Yelov dol, Ebulend dol,
Vuyasid dol, Grg dol, Velci dol ve Buku dol gibi karye isimlerinin bu tip yer-
leimlere iaret ettii ihtimal dahilindedir.
eitli vesileler ile buraya gelerek yerleen gerlerin yaam tarzlar da yer
isimlerine yansmtr. brahim Ovas ve Habil Obas, ger yaam tarznn izleri-
ni yanstmaktadr. Ova ve oba kullanmnn dnda Rahmanlu, Abdaladlu, Deli
Sefer, Akba ve Tolce shak gibi Trke isimlerden tretilmi karye isimleri de
yine bu etkinin izlerini yanstmaktadr.

Anadoludan Balkanlara geen gerlerin ilk yerletikleri yerlerin zamanla
daha karakteristik bir isimle yada hatrlanr bir olaya binaen verilmi bir adla anl-
mas da vaki olabiliyordu. Yokulu nam- dier Aakul, Ulular nam- dier
Aharlar, Halclar nam- dier Ulul, Aldun nam- dier Emir Hanl, Dspen
nam- dier Kusk ve Dumanluse ve Mslmanan nam- dier Bahadr Kul gibi
karye isimleri bu tip isim deitirmelere rnek tekil etmektedir.
Kalkandelende de skpte olduu gibi derbendlerin mevcut olmas ve
bunun yannda karyelerin aa ve yukar olarak belirtilmesinde kullanlan Dolna
(Aa) ve Gorna (Yukar) ifadelerinin bulunmas burann da yine krsal ve dalk
bir yap arz ettiini gstermektedir. rnein Dolna ve Gorna Nalhisye
Anadoluda da ska rastlanan Aa-Yukar kullanmna nemli bir rnek tekil
etmektedir.
Kalkandelen bahsinde ifade ettiimiz ve Anadolu Trklerinin ilk kez yerleim
gsterdii Dobrudol ve Salunik karyelerine burada rastlamaktayz. Bundan
baka Slav dillerinde ehir manasnda kullanlan grad kelimesi de yine
Gradsili ve Ragrad eklinde karye isimlerin de kullanlmtr. Baz karye isimleri
Krovann zellikle su kenarnda uzand fikrini uyandrmaktadr. Kenari,
Kenarye ve Suyolu gibi karye isimleri bu tezi dorular niteliktedir. Zira Polok
nehrini sa kollarndan Treska rmann hemen Krova yaknlarndan aktnn
bilinmesi de karye isimlerindeki bu etkileimi aklamaktadr.
Tarihi veriler Krova civarnn byk oranda maden yataklar ile evrili
olduundan bahseder. Yine karye isimleri bu zellii de gz nne sermi ve
Demirmaya, Demirce gibi isimler defterimizde kaydedilmitir.
Fakat Krovadaki karye isimleri ile alakal asl ilgin nokta udur. Krova
nahiyesinde kaydedilen iki karye olan Demirce ve Sarihan (Saruhan) birbirinden
bamsz iki karye gibi gzkse de Saruhanoullar tarihine ksaca bir dnersek
bu iki karyenin birbirleri ile nemli ilikileri olduu grlecektir. Bilindii zere
Saruhanoullar Manisa civarnda kurulmu ve hkm srmtr. Kurucusu
saylan Saruhan Bey baz ihtilaflara ramen Seluklu hkmdar Mesud II.nin
merasndan saylmaktadr. Saruhan Beyin ilk askeri faaliyeti Mesud II.nin ikin-
ci defa tahta kt ve yine Bizans imparatoru Andronikos II.nin Anadolu sefer-
ine kt tarihe rastlamaktadr. Bizansn Anadoluya 1302de gerekletirdii bu
sefer zerine Saruhan Beyde bir dizi faaliyette bulunmu ve 1313de Manisay
fethetmitir. Bu fethe katlan kardei ua Beye bu blgede yer alan Demirci
(Demirce) yresini tevcih etmitir. Saruhan Bey birliklerinin Umur Bey komu-
tasnda 1334de gerekleen Trakya kartmasna katldklar da gz nne
alndnda, defterimizde Krovaya dahil edilmi olan Sarihan ve Demirce
GORA ABDES 147
karyelerinin Saruhan Trkmenlerinin bu karmaya katlan blm tarafndan

yerleime tabi tutulan karyeler olduunu dnmek gz ard edilemeyecek bir
ihtimaldir. Ayn zamanda 1385 ylnda bir ksm Saruhan yrklerinin Serez
civarna srld de kaynaklarda kaydedilmi bir bilgidir.
Sonu olarak; Balkanlarda Osmanl hakimiyeti ncesi ve sonrasnda yer isim-
lerinde meydana gelen deiimler, blgede Hristiyan-slam gei srecinin en
somut rneklerini sunmaktadr. Dolaysyla Osmanl ariv vesikalarnda kaytl bu
tip isimlerinin dikkatlice okunarak derin bir deerlendirmeye tabi tutulmas
muhakkak ki bu deiimi ortaya koyma noktasnda fayda salayacaktr.
YERLEM MERKEZLER20
SKP KALKANDELEN KIROVA

Karye-i Varanlie Karye-i Gradsiye Karye-i Kre Hili
Karye-i Brusnik Derbend Karye-i Banli Karye-i Ymenlave
Karye-i Mrer Karye-i Mulubin Karye-i Bersin
Karye-i Baverde Karye-i Seli Karye-i Ebulend dol
Karye-i Droynak Karye-i Palusye Karye-i Yerasi
Karye-i Daluli Karye-i Kursiye Karye-i Lesfumie
Karye-i Kad Karye-i Emrursi Karye-i Dar Karsin
Karye-i Livoli Derbend Karye-i Rahal Karye-i Rahami
Karye-i Kroya Derbend Karye-i Yomirsen Karye-i Yolosa Derbend
Karye-i Susili Derbend Karye-i Nadvorse Karye-i Lolonami
Karye-i dris Karye-i Rahi Karye-i Lisie
Karye-i Lulubin Karye-i Bukovnik Karye-i Aranefva
Karye-i Kutliye Karye-i Huryami Karye-i Obr lisie
Karye-i Kavala Karye-i Gorna Trani Karye-i Gorna Sili
Karye-i Makusk Karye-i Sihami Karye-i Kosudralin
Karye-i Elvanye Karye-i Serhani Karye-i Besiva Dolki
Karye-i Eraklie Karye-i Yadvarsi Karye-i Kaledahi
Karye-i Deragus (Dragos) Karye-i Raksiye Karye-i Hamaliye
Karye-i Dobruye Karye-i Luryami Karye-i Dolye Sili
Karye-i Virkle Karye-i Seraki Karye-i Muraylumie
Karye-i Eslliyenak Karye-i Roami Karye-i Bodursa
Karye-i spile Karye-i Farniye Karye-i Tuhin
Karye-i Diyomirca Karye-i Liki Karye-i Alhue Derbend
Karye-i Lumrak Karye-i Susi Karye-i Nagite

GORA ABDES 149
Karye-i Bazurca Karye-i Lumisye Karye-iModra Salye
Karye-i Aklak Karye-i Radlusye Karye-i Kaladnik
Karye-i Solcuk (Sulcuk) Karye-i Salunik Karye-i Salunik
Karye-i Grce Sulu Pnar Karye-i Vamirayi Karye-i Salnami
Karye-i Grlik Karye-i Velsuviyami Karye-i Siyalisye
Karye-i Bukovnik Karye-i Veslunik Karye-i stale
Karye-i Oralu Karye-i Dobrigute Karye-i Bermanik
Karye-i Esnud Gale Karye-i Berdosnami Karye-i Letvulisye
Karye-i Zakupli Karye-i Demirsiye Karye-i Bersahudol
Karye-i Balabli Karye-i Raliva Karye-i Yokuli
Karye-i Lukuca Karye-i Dolna Nalhisye Karye-i slarinami
Karye-i Drahli Karye-i Ravne Karye-i Gradsili
Karye-i spangomi Karye-i Gorna Nalhisye Karye-i Dobrudol
Karye-i Raguni Karye-i Nova Silami Karye-i Gorna Ranine
Karye-i Gradsiye Karye-i Selokos Karye-i Evlashami
Karye-i Kavisye Karye-i Salu Karye-i Merudes
Karye-i Yukonik Karye-i Salunik Karye-i Yolusnik
Karye-i Mane Karye-i Lolon Karye-i Gorgori
Karye-i murali (Eymr Ali) Karye-i Ruhami Karye-i Krsefva
Karye-i Dikuk Karye-i Rahi Karye-i Ragrad
Karye-i Dobridol Karye-i Grade Karye-i Sosili
Karye-i Debuli Karye-i Nikiforavena Karye-i Yonoli
Karye-i Malumi Karye-i Noroy Karye-i Gradsili
Karye-i Kumanie Karye-i Nelayi Karye-i Gradsili
Karye-i Vakurkiye Karye-i Tarin Karye-i Manastre
Karye-i Zalubane Karye-i Kalisye Karye-i Halukre
Karye-i Zalfak Karye-i Behiva Karye-i Esvami Vomira

Karye-i Merude (Merud) Karye-i Raduye Karye-i Kula
Karye-i Kutlu (Krlu) Pazarlu Karye-i Sarlsl Karye-i Tefuli
Karye-i Greler-i Buzurk Karye-i Bulayli Karye-i Sali
Karye-i Abdaladlu Karye-i Gorna Kalisye Karye-i Krmanifu
Karye-i Yokulu nam-
dier Aakul Karye-i Nikeni Karye-i Garnamitabi
Karye-i Slu Karye-i Varlkye Karye-i Amir donye
Karye-i Ulular
nam- dier Aharlar Karye-i Gorna Lenie Karye-i Doli
Karye-i dip Kamalu Karye-i Yodmirki Karye-i Mirdeva
Karye-i Halclar
nam- dier Ulul Karye-i Ardonye Karye-i Krastai
Karye-i Greler-i Kk Karye-i Tuyin Karye-i Darastali
Karye-i Kar alilu Karye-i Konayi Karye-i Seritva
Karye-i Ormanlu Karye-i Kamanami Karye-i Dulahi
Karye-i Rahmanlu Karye-i Gostivar Karye-i Asitalin
Karye-i brahim Ovas Karye-i Ruhami Karye-i Navali dol
Karye-i Virsiye Karye-i Tefuvin Karye-i Nodali
Karye-i Bedrancl Karye-i Bahare-i Buzurk Karye-i Azalu mekan
Karye-i Bendromi Karye-i Belusnik Karye-i Lishami
Karye-i Lukovi Karye-i Surbami Karye-i Nosin
Karye-i Beyli Karye-i Nari Karye-i Nohi
Karye-i Urlai Karye-i Vomiri Karye-i Aslanifu
Karye-i Mihanik Derbend Karye-i Grgte Karye-i Sil dol
Karye-i Bukovnik Karye-i Berninue Karye-i Habani
Karye-i Kulhank Karye-i Rasuhani Karye-i Nikalite
Karye-i Habil ov(b)as Karye-i Aslaniyye Karye-i Mefali

GORA ABDES 151
Karye-i Piramusol Karye-i Mali Burhami Karye-i Mrse
Karye-i Bukudol Karye-i emisva Karye-i Tuhin
Karye-i Yamank Karye-i Asladinye Karye-i Velfumi
Karye-i Bardole Karye-i Barisye Karye-i Krdami
Karye-i Pulsiye Karye-i Dobrudol Karye-i Aslanye
Karye-i Krl viri Karye-i Merusye Karye-i Tuhin
Karye-i Beli Kruk Karye-i Krusva Karye-i Aslalisfu
Karye-i Avranc Karye-i Sorine Karye-i Kenari
Karye-i Berdili Derbend Karye-i Varikse Karye-i Alasi
Karye-i Lubanli Karye-i Yoluhami Karye-i Krua
Karye-i Veyu kurca Karye-i Dohi Karye-i Lukoli
Karye-i Rahobin (Dahobin) Karye-i svabuli Karye-i Haruva
Karye-i Grgdol Karye-i Sedadsi Karye-i Dolye Sayi
Karye-i Ushali Karye-i Yoluvik Karye-i Aruhan
Karye-i Klhani Karye-i Nayin dol Karye-i Karaluyi
Karye-i T(y)ekne Karye-i Hayla Karye-i Alyenumi
Karye-i Dolye Karye-i Lini Karye-i Nova nekin
Karye-i Vilise nam dier Noksal Karye-i Maruyi Karye-i Astudye
nam- dier Rahami
Karye-i Bosna Drahovi Karye-i Yarba Karye-i Danlarami
Karye-i Velci Dol Karye-i Mala Sedlare Karye-i Sayi
Karye-i Velci Dol Karye-i Rayi Karye-i Meragalva
Karye-i Lasfura Karye-i Kefva Karye-i Ebulkisye
Karye-i Esrl Yaka(Biga) Karye-i Gorna Lumini Karye-i Merakiva
Karye-i Tolce shak Karye-i Derminik Karye-i Varayumi
Karye-i Dspen nam- diger Kusk Karye-i Varvane Karye-i Arhamalkin
Karye-i Esmera komi (Koli) Karye-i Moralusye Karye-i Krayi

Karye-i Krasimirce Karye-i Gorna Yelov dol Karye-i Azaromi
Karye-i Aldun nam dier Emir Hanl Karye-i Esmur Desli Karye-i Krasnami
Karye-i Avranik Karye-i Dolno Lisice Karye-i Drasil
Karye-i Arahani Karye-i Gorm dol Karye-i Sarnlk
Karye-i Pire Karye-i Berav yami Karye-i Budan
Karye-i Kusfuk Karye-i Salarnomie Karye-i Yolonami
Karye-i Arda Bili Karye-i Gorna Yeva Karye-i Karine
Karye-i Kusfuk Karye-i Rakomie Karye-i Yolovi
Karye-i Grg Dol Karye-i Aarsan Obas Karye-i starue
Karye-i Kroye Dudye Karye-i Dolno Kaleshi Karye-i Sayu dol
Karye-i Susili Karye-i Garne Karye-i Merasin
Karye-i Harlk Karye-i Bondie Karye-i Ni
Karye-i Kunduk Karye-i Nova sinin Karye-i Mirmanfu
Karye-i Mirsvik Karye-i Radoyi Karye-i Aranmi
Karye-i Balnuvad Karye-i Orhu Karye-i Arlugame
Karye-i Susili Karye-i Endovrise Karye-i Naluye
Karye-i Saylani Karye-i Hayla Karye-i Nahisye
nam- dier Nova Selami
Karye-i Kunduk Karye-i Esnarusel Karye-i Nivakar
Karye-i Busli Karye-i Hamirami Karye-i Mirkefu
Karye-i Ogbali Karye-i Kehava Karye-i Omursiye
Karye-i Deli Sefer Karye-i Nova Sil Karye-i Rusnak
Karye-i Aftaluka Karye-i Yovakomie Karye-i Kular
Karye-i Dogl Karye-i Oru Karye-i Tusarami
Karye-i Laspiye Karye-i Lisna nefumie Karye-i Yukohami
Karye-i Elvanye Karye-i Dolno Lenie Karye-i Aslarami
Karye-i Noksal Karye-i Hseyinler Karye-i Kouncu

GORA ABDES 153
Karye-i Dobri Karye-i Beryosfe Karye-i Kusva
Karye-i Kusfuk Karye-i Maverva Derbend Karye-i Sarsiye
Karye-i Beruvi Karye-i Yokohami Karye-i Ranas
Karye-i Livosye Karye-i Kumanie Karye-i Osyalomi
Karye-i Akba Karye-i Menik Karye-i Kalami
Karye-i Seyemili Karye-i Lesfuniye Karye-i Kuri
Karye-i Ribali maa Balad Karye-i Dolne Nayi Karye-i Orasusye
Karye-i Krpe Sulnar Karye-i Salunik Karye-i Laralumi
Karye-i Grlik Karye-i Dolna yelovdol Karye-i Mamurlusye
Karye-i Kurunik Karye-i Nova Menin Karye-i Kavasu dol
Karye-i Ursali Karye-i irkoyami Karye-i Mirasi
Karye-i Esnud Han Karye-i Sali Karye-i Yalusniye
Karye-i Pusli Karye-i Heraslis Karye-i Daranva
maa mahalle-i Dolanc
Karye-i brani Karye-i Temzayolit Karye-i Aydursiye
maa mezraa-i Aslarumukye
Karye-i Suku (Siyuku) Karye-i Rahi Karye-i Korkiye
Karye-i Ardani Karye-i Dohi Kalne Karye-i Arhanigin
Karye-i Luyi Karye-i Tarnomie Karye-i Piri Mrsinik
Karye-i Vuyasid dol Karye-i branisye Karye-i Lukoni
Karye-i Guranik Karye-i branki Karye-i Lara
Karye-i Tenfomie Karye-i Mamusi Karye-i Romirinye
Karye-i Kara Nuhisye Karye-i Bili Karye-i Nekuye
Karye-i Kolsuse Karye-i Miruni Karye-i Dolye Asrugsiye
Karye-i Koluyluse Karye-i Tarba Karye-i Dolanc
Karye-i Ravit Karye-i Malasrlare Karye-i Navare
Karye-i Maverak Karye-i Nalhiye Karye-i Yarnaras Derbend

Karye-i Krdiye Karye-i Minlus Karye-i Asranefva
Karye-i Busuye Karye-i Dagradye Karye-i Arnumi
Karye-i Ardali Karye-i Malye Nerdarie Karye-i Sarihan
Karye-i Burkori Karye-i Novidli Karye-i Sayusi
Karye-i Asvirami Karye-i Yuhannik Karye-i Krovi
Karye-i Bikuse Karye-i Rasri Karye-i Malayumi
Karye-i Ebulend dol Karye-i Suyumiri Karye-i Orgorimie
Karye-i Dolye Krsefak Karye-i Nalusiye Karye-i Nayihar
Karye-i Mirsnik Karye-i Gorna Nayi Karye-i Susi
Karye-i Dumanluse ve Mslimanan
nam- dier Bahadr Kul Karye-i Vadise Karye-i Visye
Karye-i Nefaduye Karye-i Ramiryunami Karye-i Mirdayi
Karye-i Mali Duhani Derbend
maa Manakin Karye-i Raladyumi Karye-i Demirmaya
Karye-i Kali Karye-i Salunik Karye-i Demirce
Karye-i Talik nam- dier
Talumi Karye-i Lisie Karye-i Merdorami
Karye-i Asvik Karye-i Dagri Karsn Karye-i Nk
Karye-i Torilar Karye-i Aluki Karye-i Rasumindal
Karye-i Kiruk Karye-i Sadare-i Buzurk Karye-i Serse
Karye-i Naruk Karye-i Vuranfi Karye-i Mirkadma
Karye-i Linovi Karye-i Nefadi Karye-i Vaydarar
Karye-i Nalhesye Karye-i Dobrite Karye-i Yodumirse
Karye-i Lusiye Karye-i Seykasi Karye-i Lararomi
Karye-i Sinuyie derbend Karye-i Modri Karye-i Drayak
Karye-i Arvalisi Karye-i Arue Karye-i Konak
Karye-i Kiruk Mezraa-i Robay Karye-i Muali

GORA ABDES 155
Karye-i Buryarik Mezraa i Nadali Karye-i Suhami
Karye-i Dolye Klhani Karye-i Bermaa
Karye-i Bukosli Karye-i Kenarye
Karye-i Simihasye Karye-i Barudol
Karye-i Alarnc Karye-i Tarik
Karye-i Valarsefe Karye-i Dolye Sili
Karye-i Kumanava Karye-i Dobranomie
Karye-i Arda bili Karye-i Sadesi
Karye-i Orgorufi Karye-i Suyolu
Karye-i Nayhar Karye-i Tefuli
Karye-i Asumirami Karye-i Krova
Karye-i Lukovi Karye-i skalisye
Karye-i Yelovdol Karye-i Kaline
Karye-i Bahadr nam- dier Rumaniluki Karye-i Merkus
Karye-i Rasi Karye-i Salarmeratye
Karye-i Matafin Karye-i Mili
Karye-i Voli Karye-i Yali nam-
dier Savamrik
Karye-i Nosli Karye-i Kuyva
Karye-i Yosilin Karye-i Oralc
Karye-i Domiri Karye-i Anulin dol
Karye-i Lisie Karye-i Asyatalin
Karye-i Ruali Karye-i Yavli dol
Karye-i Ayvaniye Karye-i Kruk
Karye-i Mukava Karye-i Asulisye
Karye-i Nefarduye Karye-i Devami
Karye-i Turnareva Karye-i Rahami

Karye-i Manifa
Karye-i Dole
Karye-i Dolne Solye
Karye-i Kudarva
Karye-i Sukudlu
Karye-i Bersi nam- dier Beradesi
Karye-i Dalyosi
Karye-i Kumalva
Karye-i Malisa
Karye-i Nohi
Karye-i Ogyani
Karye-i Ravmani
Karye-i Salurdi
Karye-i Skudlu
Mezraa-i Miraslk
iftlikha-i Mslmanan- der
Krye-i Eymr Ali

GORA ABDES 157
DPNOTLAR
1- Babakanlk Osmanl Arivi, Tapu Tahrir Defteri, no: 217
2- Kafesolu, brahim, Bulgarlarn Kkeni, Trk Kltrn Aratrma Enstits, Ankara
1985, s. V
3- Rasonyi, Laszlo, Tuna Kprleri, ev. Hicran Akn, Trk Kltrn Aratrma Enstits,
Ankara 1984, s. 56.
4- Karpat, Kemal, Balkanlarda Osmanl Miras ve Ulusuluk, ev. Recep Boztemur, MGE,
Ankara, 2004, s. 20.
5- Karpat, Balkanlarda Osmanl Miras, s. 21.
6- Kurat, Akdes Nimet, Dou Avrupa Trk Kavim ve Devletleri, TRK DNYASI EL
KTABI, I, Trk Kltrn Aratrma Enstits, Ankara 1992, s. 178.
7- Salih Asm Bey, skp Tarihi ve Civar, Halil Kazm Matbaas, skp, 1932 s. 29.
8- Salih Asm Bey, skp Tarihi, s. 30.
9- TD, 217, 5; TD, 217, 40.
10- TD, 217, 23.
11- Rasonyi, Tuna Kprleri, s 4950.
12- TD, 217, 57.
13- Rasonyi, Tuna Kprleri, s 5556.
14- TD, 217, 55.
15- TD, 217, 57.
16- TD, 217, 58.
17- TD, 217, 29, 65.
18- TD, 217, 14.
19- TD, 217, 144, 146, 150 .
20- Kaytlar defterdeki sraya gre gsterilmitir.
GORA ABDES 159

312-Goralilar-Daghlilar (Ebubekir Sofuoghlu) PDF

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

312-Goralilar-Daghlilar (Ebubekir Sofuoghlu) PDF

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

AR DALARININ TEPESNDEK KAYA

AR DALARININ TEPESNDEK KAYA

Balkanlarda geni corafyaya yaylm olan ve younlukla Kosova-Gora bl-

Dr. Ebubekir Sofuolu

GORALILAR, Kosova zerk blgesi iinde varlk srdren bir topluluktur.

Toplumsal ve Kolektif Hafza Olarak rf ve Adet Taramas

Yemek ve sofra kltr

Doumla ilgili adetler

defa konumaya baladnda hediyeler verirler. Kazaklarda ise, bu durum

lere rnek vermek gerekirse, damadn zifaf odasna girerken yumruklanma ya

da gerekletirilmesi bir tre gerei iken, bugn baz Gorallarn ifadesiyle kz

lmle ilgili adetler

lnn ardndan Yasin ve Mevlt okutma adeti Gorada halen devam

topluluklarnda grlen cirit oyununa Gorallarda da rastlanr.

) Bykler konuurken szleri bitene kadar dinlenir.

bekar erkek kardele evlendirilmektedir52.

Gorallarn bulunduu corafya dikkate alndnda, yaama tarz ve kltrel

* Sakarya niversitesi, Sosyoloji Blm retim yesi

34- Nermin Erdentu Sosyal Adet ve Gelenekler, s. 70

KARADENZ ve Adriyatik arasnda yer alan Balkan yarmadas, en eski

larn Goral, Torbe veya Pomak isimlendirilmesinden yola karak, gnmzde

Osmanl arivlerinde Gora blgesinde yaayan halkn Trk olduu ve

ilikisi olan dier Balkan dillerindeki kelimelerle mukayese edildiinde bu durum

GORA DLNDEK TRK DL KKENL KELMELER

bo, Uyg. bo.

Javrije TT. yavru, Az. yavru.

korain, Trk. gurun, Uyg. kouun.

EV KLTRYLE LGL KELMELER

YEMEK KLTRYLE LGL KELMELER

Ar. Arapa Kzk. Kazaka Trk. Trkmence

* Sakarya niversitesi, retim yesi

* Bu makalenin dil malzemesi konusunda nemli yardmlar salayan Emrullah Redzeplari'ye

MAKALEDE KULLANILAN TRKEDE OLMAYAN HARFLER

MAKALEDE GEEN GORA DLNDEK

Abdest Far. bdest Baba T. baba

Akolsun Ar.ak+T.olsun Bujlje T.byle

Aslan T.arslan/aslan Bujrun T.buyrun

Avdzija T.av+c+Gor.+ja Burek T.brek

Avljija Yun.aule+Gor.+ja Faba Ar.Kbe

Azdisujene T.az-+Gor.-sujene Fafir Ar.kfir

Bardak Far.r+Ar.tk Dzamdzilik Far.cm+T.ci+lik

Berpix T.kerpi Ete (ite) T.ite

Bilim Far.gilm Evet T.evet

Fizgija T.izgi+Gor.+ja Ezan Ar.ezn

Dertlesujene brik Ar.ibrk

Jardm T.yardm Karaba T.kara+ba

Ne mutlji T.ne+mutlu Tek T.tek

Dr. Seluk KIRBA

Viel entlehnt, viel gelernt

Kuman, Temirta, Togrul, Tonguz vardr.14 Bugn Makedonyada bulunan

kelimelerin olduu da ilgi ekici bir durum olarak kaydedilmelidir.

dalmas ve son savala (1992-1995) birlikte adn andmz blgelerde ayr

Romencedeki adm babadam deyiminin de Trke dem Babadan geldiini

Abdulah kaljid, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989.

TARH, hakknda iddialar da bulunulaca zaman bu iddialar destekleyici

bask tarihiyle, bu kitaplardaki damgalarn halen Anadolu da kullanldnn

la rtmeyi gsterebilmek iin, sadece Tuncer Glensoy'un kitab mukayese iin

. RESM-1 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

. RESM-2 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

. RESM-3 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

. RESM-4 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

. RESM-5 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,

. RESM-6 Tuncer Glensoy, Orhun'dan Anadolu'ya Trk Damgalar,