Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Tng xun lu
Mt s vn sinh sn b sa
v phng php phng tr
Bav, 2005
M u:
Chn nui b sa Vit nam trong nhng nm gn y ang dn dn tr thnh
mt ngnh sn xut chnh nhiu vng nng thn, gp phn chuyn i c cu sn
xut nng nghip theo hng pht trin bn vng. c th chn nui b sa c hiu
qu, bn cnh cc vn v con ging v dinh dng thc n, vn chm sc th y
rt cn c coi trng, trong vic qun l v iu tr cc bnh sinh sn phi c
quan tm thc hin thng xuyn.
Trn th gii, t l b sa loi thi do nguyn nhn lin quan ti bnh sinh sn
chim 13-14% tng n hng nm. Ti Vit nam, cc vn v bnh sinh sn ngy
cng xut hin nhiu cng s pht trin ca n b sa. Chng gy ra nhiu thit hi
cho ngi chn nui, t vic gim kh nng sinh sn dn n gim kh nng sn xut
sa cho ti vic loi thi khi n. Chi ph iu tr bnh sinh sn n b sa ti Vit
nam ln ti hng t ng mt nm trong vng bn nm qua. Ti khu vc Trung tm
Nghin cu B v ng c Ba v, ni c tng n b sinh sn trn 800 con vi t l
b mc bnh v sinh sn nm 2004 l 16,28%, chi ph iu tr mt ca chm sinh ca
b sa thnh cng ln ti xp x 450.000 ng.
Cc vn lin quan ti kh nng sinh sn n b ci cn can thip v khc
phc bao gm: hin tng chm sinh, ri lon c nng sinh sn v vim nhim ng
sinh dc.
chng i. Hin tng chm sinh
I. khi nim chm sinh:
Trong chn nui ni chung v chn nui b ni ring th sinh sn gi mt vai
tr v cng quan trng tng nng sut vt nui.
B ci trn 20 thng tui cha ng dc hoc b sinh sn sau khi 5 thng tr
ln khng ng dc li, hoc c ng dc nhng phi nhiu ln khng c cha th
u gi l chm sinh sn.
Hin tng chm sinh sn gy thit hi rt ln v kinh t cho ngi chn nui.
II. Nguyn nhn gy chm sinh b:
2.1. Ri lon di truyn:
Do ri lon di truyn v ri lon gen dn n cu trc sai lch ca nhim sc th
a n v sinh hon ton biu hin nh sau:
- Khuyt tt v hnh thi v s pht trin khng y cc phn ca b phn sinh
dc.
- Cht phi giai on sm, xy thai, thai cht lu cc giai on pht trin khc
nhau trong thi k mang thai.
Nguyn nhn di truyn bao gm cc trng hp sau:
2.1.1. Freematin:
Trong trng hp sinh i c gii tnh khc nhau con ci c mc v sinh >
90%. Khuyt tt mng thai l nguyn nhn ca bit ho gii tnh (c th do khng
nguyn H-Y). Xc nh bng cch o su m o: b ci bnh thng l 12 15
cm, b ci Freematin ch 5 7cm.
2.1.2. Thiu nng v ngng pht trin c quan sinh sn:
PG
2mg ODB
t CIDR
S 1:
1 3 5 7 9 10 Ngy
S 2:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
- Kim tra m h v mp m o
- Kim tra hnh dng, nim dch, nim mc m c th bit c trng thi sinh
l hay bnh l.
gia sc ci t m h khng b s bng gia sc ci gi (ch b ci lai sind,
Zbu thng c m h s hn cc ging b khc). Hai mp m h cn i l tt, b
lch, c so chng t o b thng tn (do kh, b rch.v.v.) v b h, nh vy d
gy ra m o nhim kh v t cung nhim kh. con ci m h c mt t lng hoc
khng c lng l biu hin bnh thng, nu c nhiu lng pht trin cng vi m h
l ra ngoi (to v di) d quan st l biu hin gia sc c th b lng tnh.
3.2. Kim tra m o
Ngi ta thng dng m vt m m o kim tra, tu theo loi gia sc m
dng m vt c kch thc thch hp. Trc khi s dng m vt phi v trng v du
nhn (Vaseline hoc thicle parapine). Khi m m o phi nh nhng, trnh xy st gy
tn thng. Ngi ta thng dng n soi nhn r theo trnh t t ngoi vo trong, t
trn xung di, t phi sang tri, cui cng l c t cung. Ch quan st kim tra v
mc pht trin, mu sc, xung huyt, don n. tru b c th thy c phn
hoa n ca c t cung (cn gi l phn m o ca c t cung). Qua hnh thi,
mu sc, trng thi b mt, xung t huyt, cht dch l hoa n bit c gia
sc ng c, c cha hay b bnh. b qua hnh thi hoa n m bit c trng thi
bnh l ca t cung nh t cung tch m, thai cht lu thi k u.v.v. s thy m r ra
l hoa n, khi c cha l c t cung c nim dch c qunh mu vng sm bt li.
3.3. Kim tra qua trc trng
gia sc ln (tru, b, nga) ngi ta cho tay vo trc trng kim tra b
my sinh dc ci, chng nm ngay di trc trng. Kim tra qua trc trng l s
khm trc tip ton b cc b phn sinh dc ci v v tr, kch thc, trng thi, s
bin i sinh l v bnh l.v.v. chn on c cha, cc biu hin triu chng ng
c, cc trng thi bnh khng cha .v.v.
Khm trc trng, i hi phi c nhng kin thc v gii phu, t chc sinh l
bnh l.v.v., c nhiu kinh nghim, tay ngh thnh tho mi chn on chnh xc
bnh. Trc khi tin hnh kim tra phi chun b y nh: gia sc kim tra phi
c c nh an ton, sch s, ngi khm phi i gng tay (bng cao su l tt nht
hoc bng nilon mng mm). Mng ci phi ct ngn, gng tay phi c bi t
hoc lm trn trc khi cho tay vo trc trng.
Khi a tay vo trc trng cn ch :
- Nu thy trong trc trng c khng kh hoc co bp qu nhiu th gi tay, tm
ngng thao tc v ch n khi ht co bp mi tip tc. Trong mt s trng hp
trc trng co bp qu nhiu, gia sc rn mnh kh thao tc s khm th hoon sang
ngy khc. kim tra chnh xc nn nh nhng ly ht phn ra ngoi.
- Nim mc trc trng rt nhy cm, d b xy st chy mu, thm ch c th b
thng. V vy khi thao tc khng c th bo nh nm bp.v.v., thao tc nh
nhng gia sc s t co tht, s khm s c cm gic chnh xc. Nu gp trng hp
chy mu trc trng (tuy thao tc ng) do to bn gy ra, nht l i vi gia sc
nui ng c thiu nc ung, n thc n kh th phi thao tc tht nh nhng,
khi b hoc ngng kim tra chuyn sang ngy khc.
- Trnh t s khm t m o, c t cung, thn hai sng, hai bung trng.
+ C t cung l mt b phn d nhn bit trong xoang chu v cng l im
xut pht s khm cc b phn cn li. S khm c t cung c th xc nh c
v tr, kch thc, hnh dng, rn mm, s tng sinh ca cc nc.v.v. phn bit
c bnh hay khng.
+ Thn sng t cung khi c cha, ng dc, vim nhim.v.v. u c nhng
bin i v v tr kch thc, mc rn, mm, dy mng, linh ng, co gion.v.v. S
khm s c cm gic chnh xc chn on. im xc nh s khm, phn bit
hai sng l chc ba, cng cn ch ronh gia ca t cung.
S khm ng dn trng thng kh thc hin, v qu nh, qu mm, khi s
khm c cm gic nhn bit th ng dn trng o b vim tc.v.v.
Bung trng c hnh bu dc l hnh thi chung, nhng bin i theo ging,
tui, chu k sinh l.v.v. m c v tr, hnh thi, rn mm, trng thi b mt (cc
nang trng v th vng).v.v. khng ch gia cc c th m ngay c trn mt c th
cc thi k sinh l khc nhau. V tr bung trng ph thuc vo v tr t cng, dy
chng rng t cung, dy chng bung trng.v.v.
Chn on bnh sinh sn bng s khm cc b phn sinh dc qua ng trc
trng c th phi thc hin lp li mt s ln cch nhau 7 10 ngy theo di nhng
bin i, thng thng mt s bnh cc b phn sinh dc khng hoc rt t bin i,
ngc li cng c nhng trng thi bnh li bin i c li, c th li do tc ng ca
thao tc s khm (tc ng massage) gy nn.
chng iv. nhng bnh sinh sn thng gp
trong chn nui b sa v cch can thip
I. B ci khi c cha b sy thai hoc cht phi:
gia sc ni chung, b ni ring, cht phi, sy thai nh hng ln n nng
sut sinh sn, lm gim hiu qu kinh t trong chn nui. b sau khi trng v tinh
trng thc hin qu trnh th tinh, hp t (cn gi l giai on sm ca phi) bt u
phn bo v c s kt hp vi thnh t cung nhng cha chc chn (0-12 ngy)
pht trin thnh phi (13-45 ngy) v thai (46-280 ngy): kt thc l qu trnh v
c th mi ra ngoi c th m v sng c lp.
S th thai thc cht l s tip nhn v nui dng t cung ca c th m
bng nhng phng thc thch hp nht nh, dch ng dn trng v t cung (sa t
cung) bng hp th thm thu, mu ca m qua h thng tun hon vo nhau thai
hp t pht trin thnh bo thai. Trong tt c cc qu trnh y c th c trng hp
cht phi giai on sm, hoc cht thai v t l ny l 30 50% tnh t khi rng trng
n khi ; 51,7% cht phi thai vo gia nhng ngy 16 34 sau khi giao phi.
Sc sng, s pht trin v tn ti trong c th m n khi ca hp t, phi v
thai ph thuc rt nhiu yu t v mc rt khc nhau trong tng giai on pht
trin. Nguyn nhn c bn l nguyn nhn di truyn ca phi sm, phi, thai nh ri
lon cu trc v s lng nhim sc th, c gen gy cht ri lon ni tit di truyn.v.v.
Bn cnh nguyn nhn di truyn k trn, khng th khng k n s ri lon trng
thi cn bng thn kinh hoocmon, lng sinh dc trong c th m dn n ri lon
s iu tit ng pha ca phi thai v t cung trong pht trin v nui dng, do gia
sc b nhim cc bnh nh sy thai truyn nhim, nhim trng v nhim c; do thc
n dinh dng, do ch khai thc s dng; do nh hng ca kh hu thi tit.v.v.
Nu cht sm phi t tiu hoc tng ra ngoi, sau khng lu b s ng dc li
theo ng chu k hoc mun hn nhng khng ng k. Nu phi cht mun hn, chu
k ng c s ko di thm ch mt chu k ng c v ph thuc thi gian thai tng ra
ngoi hay thai cht lu (cht lt, xc kh ho.v.v.) v s hi phc t cung bung trng.
Trong chn nui v th y, hn ch t l sy thai cht phi phi thc hin tt
vic hn ch cc yu t gy cht phi sy thai do di truyn, c bit gy nn cht phi
2 3 tun u sau th tinh. Bin php c kh nng thc hin l chn lc c ging
c t l th tinh, th thai cao v tuyt i khng khai thc tinh dch c ging c
nhng khuyt tt v nhim sc th v c gen cht gy ra cht phi vi t l cao, trong
lai to khng s dng c ging c vng ngc tm vc ln, c pht trin phi vi ci
t hoc ci sinh sn gim thp t l cht thai hoc kh. Trong nui dng chm
sc v s dng khai thc cn thc hin tt quy trnh i vi b ci giai on sinh
sn, nht l thi k cha 90 ngy u v thi k cha cui cn bo m ch s
dng khai thc thch hp, trnh tc ng c gii gy cht thai, pht hin kp thi
cch ly nhng b ci b bnh sy thai truyn nhim do cc loi vi khun k sinh
trng.v.v. iu tr hoc loi thi, trnh ly lan bnh.
II. B ci b thai cht lt v cch can thip:
Thai cht lt l mt qu trnh cht thai, lu li trong t cung v phn hu,
nhng khng c s tham gia ca cc vi khun gy thi ra v thng ng thi vi
vim ni mc, nim dch c m, cui cng khi dch m chy ra ht trong t cung ch
cn xng ca thai.
B ci b thai cht lt m c t cung thy dch m ln cc phn ca thai chy ra
m o, khi nm hoc rn i a ra nhiu ln vi phn. Nu bnh ko di v trm
trng t cung s b vim mon tnh, khi thai cht gi thng qu to xng khng b tiu
hu cng khng y ra ngoi c ht s lm tn thng thnh t cung gy chy
mu, sc kho gim st v c th cht, thai cht non thng (2-3 thng) dch v phn
thai cn li chy ht ra ngoi sc kho ca b gim st khng ng k nn chng hi
phc, ng c li v tip tc sinh sn. Tuy nhin b c sc kho tt, khng cao,
sau 2-3 thng s bo kho bnh thng, c t cung ng li, xng thai c nh trong
t cung v b s mt sinh vnh vin.
Trc khi can thip cn chn on v tin tng cn thn. Khi ko phn thai ra
cn ch ti nhng mu, khc xng ln trnh lm tn thng t cung. Tim
oxytoxin m c t cung, sau 5-6 gi cho ung hoc n Chlohydrat hay Suyat
quinin 1gr/ 100 kg th trng ko di tc ng ca oxytoxin hoc tim PGF2 vi
liu 25 mg/con sau 2-3 ngy lm t cung co bp, c t cung don n y ht cc phn
ca thai, dch thai ra ngoi hoc c th cho tay vo ly ht ra. Sau khi lm xong, t
cung khng cn g th tin hnh tht ra t cung cho sch vi dung dch lugol 1-20/00.
Sau 3-5 ngy li tht ra ln th hai hoc ln th ba. Nu b ci c triu chng nhim
trng ton thn th tim khng sinh 2-3 triu IU, nh Penicilin hoc Streptomycin v
cc thuc tr lc khc.
III. B ci b thai xc kh ho v cch can thip:
Xc kh ho l thai b cht lu, khng b phn hu, dch th b hp th v thai
b kh, thng c t cung ng v thai khng ra c.
B ci b thai xc kh ho c nhng triu chng nh: Khng ng dc, n
ngy d kin nhng khng , v c th vng tn lu. C trng hp, thai xc kh
di ngy th vng b thoi ho v bung trng hot ng li bnh thng, b ng dc
tr li, c t cung m, thai xc kh b co bp v y ra ngoi. B ci c thai xc kh
ho thi gian u c th b gy, lng x, v sau bo kho bnh thng.
S khm qua trc trng thy t cung rn, ni ln cc rn, s thy c gc cnh
khng chuyn ng. Kim tra m o bng m vt thy c t cung ng nh lc cha
bnh thng, do c t cung ng nn vi khun khng xm nhp c, thai khng b
thi ra. S ng mch gia t cung qua trc trng khng thy c nhp p c bit.
Thai xc kh ho c tui thai thp (3-5 thng) kt qu can thip thng t t
l thnh cng cao; c tui thai 8-9 thng, can thip rt phc tp v kt qu b hn ch,
v vy gia sc thng b loi thi.
* Bin php can thip:
- Tim PGF2 ph th vng 25 mg/ con kch tch co bp t cung v don
n c t cung gip gia sc t y thai ra ngoi sau khi tim 3 ngy hoc cho tay qua
m o ko thai ra.
- Dng dung dch NaCl 90/00 3 4 lt, 370C bm thng vo t cung kch thch co
bp y thai ra ngoi (dung dch c b sung glycerin hoc vaselin).
- Nu khng ph th vng (bng tay hoc PGF2), c th tim estrogen, 40-
80mg (hoc Estradiol), liu lng phi cn c thm d m t cung m tng dn
c th cho tay qua m o ko thai ra ngoi.
IV. Vim nhim ng sinh dc:
l hin tng vim m o, vim t cung tch m. C nhiu nguyn nhn gy
ra vim nhim . Cc nguyn nhn c bn bao gm:
- Thng tn ng sinh dc trong qu trnh .
- St, st nhau khng can thip kp thi.
- Chung tri mt v sinh
- Trong qu trnh phi ging nhn to, dn tinh vin lm thng tn ng sinh dc
ca b.
- Khi b c c bnh v ng sinh dc phi ging cho b ci lm b ci b ly
nhim.
- Kt qu l nhng b b vim nhim ng sinh dc thng phi ging khng c
kt qu. Khi b ng dc, m s chy ra ngoi cng vi dch t cung.
i vi nhng bnh ny, thng dng cc dung dch st trng lugol hoc iodine
kt hp vi oxytocin, khng sinh v PGF2 iu tr.
chng V. cch iu tr Mt s bnh sinh sn thng gp
trong chn nui b sa
T cung c cha 70 ngy T cung c cha 90 ngy T cung c cha 110 ngy