FUERO JUZGO

EN LATIN Y CASTELLANO.

COTEJADO

CON LOS MAS ANTIGUOS Y PRECIOSOS CDICES

POR

MADRID

. POR IBARRA, IMPRESOR DE CMARA DE S^jj^

185.
 _. (

.:
 PRLOGO.

E, pensamiento de hacer la edicin, que ahora publica la real Academia

Espaola , del cdigo de la legislacin hispano-gtica , conocido con el
nombre de Fuero Juzgo , tuvo su primer origen en el ao de 1784. Con
sider entonces con mucha razn la Academia que la publicacin de los
escritos primitivos de nuestra lengua era el medio mas propsito para
ilustrar sus orgenes y poner de manifiesto los pasos por donde se fue for
mando desde sus principios ; y recorriendo las producciones de esta clase
que nos presenta nuestra historia literaria, no podia menos de fixar su
atencin en la antigua traduccin castellana, mandada hacer por el rey
San Fernando , del cdigo legal que gobernaba desde el tiempo de los
wisigodos : monumento de los mas calificados de nuestro idioma, con ei
qual pocos pueden competir en la antigedad , y ninguno en la importan
cia del asunto , y uno de los ensayos que mas contribuyeron foliar el
nuevo romance castellano y darle aquel grado de pulidez y hermosura
con que poco se mostr en las Partidas y en otros escritos coetneos.
Esta fue la ocasin que excit en la Academia la idea de publicar eT
Fuero Juzgo. Mas sin perjuicio de semejante consideracin, que siempre
debia ocupar el primer lugar en la conducta de un cuerpo destinado exclu
sivamente por su instituto cultivar ilustrar el lenguage, no podia ol
vidar la Academia la falta que se experimentaba de una edicin digna de
Cdigo tan antiguo y respetable. A pesar de ser ei Fuero Juzgo castellano
obra emprendida y executada por disposicin de uno de los prncipes mas
ilustres y gloriosos que han regido la Monarqua j pesar de ser el nico
Cdigo que di leyes nuestros antepasados por espacio de algunos siglos,
y de no estar derogado hasta ahora ; pesar de lo que su lectura contri
buye la explicacin de nuestras antigedades, usos y costumbres; solo
exista una edicin harto defectuosa hecha en Madrid por Alonso de Vi
lladiego el ao de 1600 , que se reimprimi despus en el de 1792.
Y as pareci la Academia que al mismo tiempo que daba nueva
luz al estudio de nuestro lenguage con la publicacin del Fuero Juzgo
castellano , hacia tambin un servicio notable la nacin, ofrecindole uno
de los documentos de mayor gravedad influencia para la ilustracin de
su jurisprudencia historia.
Hijo fue de este mismo deseo de la utilidad comn el proyecto de
incluir en la edicin presente el Forum Judicum , Cdigo latino de las
leyes wisigodas , de que es traduccin el Fuero Juzgo castellano. Como no
es posible entender bien el texto de una versin ni fixar su leccin verda
dera , sin consultar cada paso el original , la Academia, que ha dis
frutado para este fin varios cdices antiguos y autorizados del Forum
Judicum que se conservan todava , ha tenido frecuentes ocasiones de ad
vertir los graves defectos de que adolecen sus ediciones precedentes. Y aqu
no puede menos la Academia de notar la incuria de nuestros mayores y
la fatalidad que en muchas materias ha perseguido nuestra literatura.
Cinco ediciones se han hecho del Fuero Juzgo latino, y las cinco se han
hecho fuera de Espaa. Pedro Piteo fue el primero que lo public en Paris
el ao de 1 579 , y despus le imitaron Escoto y Lindembrogio en Ale
mania , y Canciani y Giorgioqui en Italia pero pesar del mrito y di
ligencia de aquellos sabios extrangeros , todos ellos incurrieron en los
defectos imperfecciones que son indispensables en obras de este gnero,
quando se executan fuera del pais en que nicamente abundan los cdices
antiguos , sin los quales de poco sirve el ingenio y. doctrina de los editores.
La Academia , que ha disfrutado copiosamente de estas ventajas y auxilios,
se ha aprovechado de ellos para mejorar las ediciones anteriores en obse
quio de la nacin y de los doctos.
Para que la presente sea mas til los estudiosos de nuestro Derecho,
publica tambin la Academia el discurso preliminar sobre el Fuero Juzgo,
en que uno de sus individuos mas antiguos y benemritos, uno de los mi
nistros pw as- lionran la magistratura espaola con sus luces y sus vir
tudes , trata de la primitiva legislacin de los wisigodos , de sus diferen
tes colecciones legales , U Ins 3ntnre de ellas, de la poca en que se for
m el Fuero Juzgo , de su traduccin al castellano, y del uso , autoridad
y observancia de sus leyes , ilustrando todos estos puntos con exquisita eru
dicin y crtica, y refutando con singular felicidad los muchos errores y
preocupaciones vulgares que introduxo en estas materias la inadvertencia
ignorancia de varios escritores. ,
Mas pesar del celo con que la Academia ha tratado de satisfacer de
esta suerte los deseos de los aficionados nuestras antigedades legales,
no ha debido perder de vista que el objeto primario, el asunto esencial
de sus tareas en la actual edicin es ilustrar los orgenes y progresos del
romance castellano. La Academia insiste en esto , porque prevee que ha
br algunos sugetos de paladar excesivamente delicado, quienes fastidiar
la repeticin de observaciones sobre palabras mal formadas y todava
medio- brbaras ; que preocupados de la importancia del Fuero Juzgo
considerado como obra legal , y de las ideas relativas la legislacin y
la historia que excita su lectura, mirarn quiz con desden y aun tacharn
de mezquino el minucioso examen de las palabras y sus variantes en que
ha entrado la Academia ; sin advertir que en el plan de sta el asunto es
lo accesorio , y el lenguage lo principal.
Luego que la Academia concibi el designio de dar la luz pblica
el Fuero Juzgo, se dedic con particular empeo recoger los cdices
de mas autoridad, tanto latinos como castellanos, que existan en diferen
tes archivos y depsitos de Espaa , para poder con su auxilio asegurarse
de la verdadera leccin del original, y notar y comparar en la traduccin
los diferentes estados y gradaciones del lenguage, segn las diferentes
fechas de los cdices y las diversas provincias en que se escribieron.
A solicitud de la Academia se expidieron las reales rdenes de 8 de
febrero y 20 de setiembre de 1785 , para que se le franqueasen los cdices
del Fuero Juzgo latino y castellano que poseia la Biblioteca Real de
Madrid, la de San Lorenzo del Escorial , y varias universidades , colegios
mayores , conventos iglesias catedrales del reyno.
Esta ilustrada proteccin del Gobierno, como asimismo la generosidad
con que algunos particulares suministraron otros exemplares antiguos
manuscritos, produxo la copia de cdices que la Academia tuvo su dis
posicin para desempear y llevar al cabo la empresa.
El pblico es acreedor que se le d noticia de los que eligi y us
la Academia, porque solo de ellos pueden recibir autoridad las ediciones
de obras antiguas ; as como esta exposicin dar tambin la Academia
derecho para pedir y obtener la confianza de los lectores.
Para el original latino se consultaron el cdice Vigilano y el Emilia-
nense, aquel escrito el ao 976 de la Era cristiana por Vigila Vela, y
sus discpulos Sarracino y Garca , monges todos tres de Albelda en Rioja,
por lo que suele el cdice llamarse tambin Albeldense 5 y ste escrito el
ao de 994 por Velasco y su discpulo Sisebuto, y conservado en el mo
nasterio de San Millan de la Cogolla , por lo que se le d el nombre de
Emilianense. Ambos son muy conocidos en nuestra historia literaria por
la importancia de los tratados que contienen ademas del Fuero Juzgo , por
la gallarda d su escritura, y por la descripcin y uso que de ellos hicie
ron Ambrosio de Morales, Juan Vzquez del Marmol y otros sabios: per
tenecen la biblioteca del Escorial. Se cotejaron otros tres cdices de la
misma biblioteca, entre ellos el que llaman de Cardona, por haber sido re
galo de Don Juan Bautista Cardona, obispo de Vique, Felipe II. Un c
dice gtico en folio , con dibuxos iluminados , propio del cabildo de San
Isidro de la ciudad de Len , que ademas del Fuero Juzgo contiene otros
varios opsculos , y por el qual , por otro muy semejante puede creerse
que se hizo la versin castellana en el siglo XIII , atendida su mayor con
formidad con este cdice segn resulta de los cotejos hechos por la Aca
demia. Otro que es propio de la universidad de Alcal: otro gtico fran
queado por la santa iglesia de Toledo con varias notas arbigas en las mr
genes ; y finalmente otro del convento de San Juan de los Reyes de la
misma ciudad , escrito asimismo en caracteres gticos , que comprenda
ademas el fuero de Len y Palencia , y que desgraciadamente pereci en
el incendio de aquel convento ocurrido durante la ltima guerra.
' Para el Fuero Juzgo en Castellano se tuvieron presentes muchos c
dices manuscritos muy antiguos y apreciables. Entre ellos , uno del archi
vo de la ciudad de Murcia quien lo regal, segn parece, el rey Don Alon
so el Sabio. Extrjose de real orden en tiempo del Seor Don Fernau-
* 2
do VI , para que lo copiase el padre Andrs Marcos Burriel ; y habindose
extraviado despus de hacerse la copia , un particular lo present pasados
muchos aos al Seor conde de Floridablanca, la sazn primer secretario
de Estado , quien lo remiti la Academia para que lo disfrutase en la edi
cin que preparaba. Es un cdice de 130 hojas tiles en 4.0 , escrito en
vitela : tiene las rbricas epgrafes de color encarnado , y las iniciales
alternativamente rojas y azules, con dibuxos sin iluminar al principio de
los libros. En todos ellos.se ve un rey en conferencia con algunos obispos,
y conforme la opinin comn en el siglo XIII , expresada repetidas veces
en los cdices de aquel tiempo y de los inmediatos, de haberse ordenado
el Fuero Juzgo en el concilio IV de Toledo , deben representar al rey Si-
senando y los padres de aquel concilio. En las ltimas hojas, concluidos
ya los doce libros del cdigo , est la Ordenacin que fizo el rey Don Al
fonso con los homes buenos de Toledo en razn de los asentamientos s y las
preguntas que Don Remon del Poyo Joham de Meya Marn de Agreda^
mandaderos del conceyo de Murcia , frieron Don Diag Alfonso , alcalde
mayor por el rey en Sevilla , sobre algunas leyes del Fuero.
El tiempo y el descuido han ocasionado daos de consideracin en este
precioso manuscrito. Se echan menos dos hojas del prlogo ttulo prelimi
nar, que contenan la mayor parte de sus leyes. Le falta igualmente el folio
en que continuaba la ley 20 , tt. 1 del libro II : otro con el fin de la ley 17,
tt. 4, libro III: otro en que segua la ley 7, ltima del ttulo 5 del mis
mo: otro que empezaba en la ley 4, tt. 1 , libro VI: otros tres desde la
mitad de la ley 3, tt. 4 del mismo libro VI: otro donde daba principio
el libro VIH; y en fin, otro que comprenda desde la ley 4, tt. 1 del
libro X hasta la ley 1 1 del propio ttulo.
La sealada estimacin que no obstante sus defectos hizo de este cdice la
Academia desde los principios, y el lugar que le ha dado en la edicin presente
del Fuero Juzgo, la mueven publicar la muestra de l que se pone conti
nuacin de este prlogo, para que los inteligentes y curiosos puedan formar
juicio de su mrito y circunstancias. Y despus de haber tenido la satisfaccin
de disfrutarle en beneficio comn , tiene tambin la de haber proporcionado
la ciudad de Murcia la ocasin de recobrar esta prenda del afecto, con
que la honr su singular favorecedor el rey Don Alonso el Sabio.
Disfrut asimismo la Academia un cdice de la iglesia de Toledo, que
fue de la librera de su ilustre prelado el arzobispo Don Pedro Tenorio,
escrito en 112 hojas, letra del siglo XIII, papel fuerte y bruido , los
epgrafes de las leyes en bermelln , como se ponan por lo comn en los
manuscritos , las iniciales iluminadas , con varias pinturas -y adornos que
contribuyen a hacerlo sumamente recomendable.
Otro cdice de nuestro acadmico el Seor Don Pedro Rodrguez Cam-
pomanes, conde de Campomanes, en 4.0 vitela, de excelente conservacin,
y de mucha correccin y hermosura. El carcter es propio del siglo XIII.
Las letras iniciales de los libros estn adornadas con dibuxos de colores
en campo dorado. Tiene 134 hojas, y se presume que perteneci antigua
mente la librera del duque de Alcal Don Fernando fan de Ribera.
Otro en 4,0 mayor, vitela, que ofreci generosamente la Academia
el Seor Don Ignacio de Bexar, contador del priorato y encomiendas del
serensimo Seor infante Don Gabriel. La letra es del siglo XIII, con las
rbricas de las leyes encarnadas y las iniciales alternadas de azul y rojo
segn costumbre. Consta de 1 10 hojas tiles, muy bien conservadas; pero
le faltan las ltimas , que deban abrazar la mayor parte del libro XII.
Las dos primeras hojas contienen un almanaque desde el mes de mayo
hasta fin de diciembre, y al pie de la primera pgina se lee la nota siguien
te : Ex lib. Sanctii Hurtado de la Puente in conventu Hisp. VIH viri stilit.
iudic. Este magistrado fue colegial de San Bartolom de Salamanca, oidor
de Sevilla desde el ao de i 17 , y vivi hasta el de 1644.
Seis cdices del real monasterio de San Lorenzo del Escorial. El pri
mero en folio y pergamino, letra del siglo XIII, de muy buena conservacin,
rubricas iniciales de los colores acostumbrados. Al ndice precede un
catlogo de los reyes godos de Espaa hasta Don Rodrigo. Tiene 207 ho
jas tiles; y al fin esta escrito de letra moderna: Del obispo de Mondoedo.
El segundo en 4.0 vtela, letra del siglo XIV, buena conservacin , r
bricas iniciales en la forma ordinaria. Comprende 171 hojas tiles. En
la primera tiene la seal $ que el rey Don Felipe II solia poner sus li
bros. A lo ltimo hay una escritura carta del rey Don Alonso el XI , fe
cha en Madrid i8>de enero de la era 1378, ao 1340 , con ciertas de
claraciones sobre algunos puntos legales , dadas peticin de los alcaldes,
alguaciles y hombres buenos de Toledo.
El tercero tambin en 4.0 vitela. La letra parece del siglo XV. Consta
de 137 folios: tiene la marca de los libros de Felipe II, y las rbricas
iniciales como en los cdices anteriores. Al principio hay una nota que ex
presa el asunto del cdice , escrita de mano del clebre monge del Escorial
Fr. Jos de Sigenza ; y al fin se leen los siguientes versos leoninos , escri
tos como prosa con caracteres encarnados.

Laus bi sit Christe, completar judicum iste

Codex sanctorum retinens sibi jura priorum.
Hxc lex gothorum subtendentibus edita forum
Est hispaniorum populis sub jure piorum.

El quarto en folio menor, vitela, de buena conservacin, con epgrafes

iniciales como las de los otros cdices, y letra del siglo XIII. Consta de 177
hojas. Al fin est copiada la ordenacin del rey Don Alonso , de que se
habl en el cdice de Murcia , y que en ste contiene una tercera parte mas
con expresin de la fecha que fue en Toledo 1 5 de mayo de la era 1292,

ao de 1 2 54.
El quinto en folio y papel. Las hojas son 175, escritas con poco pri
mor y la primera maltratada: faltan algunas al fin. El carcter parece del
siglo XIV. Las leyes carecen de epgrafes y aun de las iniciales, que no lle
garon escribirse, excepcin de las 14 hojas primeras, donde las hay
de color negrp y forma grosera. Tiene este cdice la marca de los libros de
Felipe II.
Y el sexto en folio pergamino, bastante bien tratado, letra al parecer del
siglo XIII , inscripciones rbricas encarnadas , iniciales alternativamente
rojas y verdes. Al fin de las 62 hojas, escritas dos columnas de que
consta , hay quatro lneas borradas. En los rtulos de los diferentes libros
del cdigo se da este el nombre de Libro de Len.
Un cdice en 4.0 vitela del colegio mayor de San Bartolom de Sala
manca. Las rbricas son del color ordinario , las iniciales rojas y azules , y
la conservacin buena , excepcin de que le falta la primera hoja del
ndice, y de que tiene una otra manchada rota al principio. El total
de las del cdice es de 199, y la letra del siglo XIV. Al fin del libro dice
una nota de la misma letra: Finito libro sit laus et gloria Christo. Otra
nota de letra moderna expresa que el cdice era del licenciado Miranda
de Galarza.
Otro en 4.0 vitela , de la biblioteca de los Estudios Reales de esta corte,
bastante bien conservado , de letra al parecer del siglo XIV , con las r
bricas iniciales en la forma acostumbrada en aquel tiempo. Las hojas
tiles son 103. En una nota escrita con tinta encarnada se lee al fin lo
siguiente : Aqu si Jia el libro iulgo de Len , que foi composto en Toledo
de LXVl obispos ontorgado de todos los reis que depois foron.
Otros dos cdices antiguos de la librera del conde de Gondomar, que
se conservaba en Valladolid en la casa llamada del Sol , y perteneca
los seores Marqueses de Malpica.
Tres cdices, propios de la Biblioteca Real de esta corte. El primero
en 4.0 vitela , de letra antigua , el qual fue del ilustrsimo Seor Don Mi
guel de Nava, gobernador del supremo Consejo de Castilla.
El segundo en 4.0 pergamino, con epgrafes encarnados, y con ini
ciales que van alternando una roja y otra verde , y letra del siglo XIV.
Consta de 175 hojas tiles , y carece de las leyes sobre los judos , aa
didas al fin del libro XII.
El tercero en folio vitela , letra del siglo XIII , con 9 1 hojas escritas
dos columnas, y una nota ai principio que dice: Del Seor conde de
Miranda. Las rbricas iniciales son como de ordinario. El Fuero Juzgo
acaba en el folio 86 , y all hay escrita con bermelln esta nota : Aqu se
acaba el libro iulgo de Len que mand facer Don Sisenando , mu glorioso
rei que fue despania tefe. Siguen en el mismo folio vuelto los llamados
comunmente Fueros de Len , establecidos en el concilio de aquella ciudad
el ao de 1020, y empiezan as : Ena presencia del rei Don Alfonso de
sua muyer Dona ^Elvira ayuntamosnos en Len en la see de Santa Marta
todos los obispos abades arcebispos del rei despanya, et per el so enco
mendamiento estabelecemos estos degredos elos cuales sean firmemente guarda
dos. Sub Era M.L.Vlll. primero dia de agosto. A continuacin se ponen
los decretos del concilio de Coyanza del ao 1050 en el reynado de
Don Fernando I , segn una versin antigua que viene ser con corta
 diferencia la misma qu public en su coleccin el cardenal Agurre, solo
que aqu est incompleta porque faltan hojas.
Otros tres cdices de la Biblioteca Real consult la Academia , aunque
no crey necesario expresar sus variantes. Uno en folio y papel, carcter
del siglo XIV, que consta de 90 hojas escritas dos columnas, y tiene
la nota de haber sido del seor Conde de Miranda. Otro en 4.0 vitela, an
tiguo , pero con muchas faltas suplidas de buena letra moderna , semejante
la que se usaba por los aos de 1600. Y otro en folio y papel, que per
teneci en otro tiempo la librera de los seores Marqueses de Villena,
letra al parecer del siglo XIV , compuesto de 8 1 folios escritos dos
columnas , y estas encerradas en marcos de lneas dobles moradas.
Por ltimo, tambin se tuvo la vista la copia del cdice antes des
crito de Murcia , que baxo la inspeccin del padre Burriel sac en Toledo
Don Francisco Xavier de Santiago Palomares el ao de 1 7 5 5 , y se guar
da en la Biblioteca Real. Est en un tomo en folio marquilia de 730 p
ginas, y por ella se ve que ya careca en aquel tiempo el cdice original
de las once hojas que arriba se especificaron. El padre Burriel supli estas
faltas y corrigi el texto, valindose de tres cdices antiguos de la santa
iglesia de Toledo , uno de ellos el ya mencionado del arzobispo Don Pedro
Tenorio ; expres al mrgen las variantes , y aadi muchas notas y
observaciones. .. :
Con este aparato, que era el que en realidad corresponda al tamao
importancia de la empresa, la expectacin del pblico y al buen nom
bre de la Academia, emprendi esta la obra, que se execut con la len
titud inevitable en operaciones de cuerpos numerosos ; que se interrumpi
varias veces con motivo de las ediciones del Diccionario y otras ocupa
ciones urgentes y perentorias; que despus de impresa casi del todo ha
permanecido sepultada por espacio de algunos aos consecuencia de la
guerra interior de la pennsula; y que ahora, restablecida la paz y mejo
radas las circunstancias, sale finalmente la luz pblica.
La junta , quien se encarg en los principios que formase el plan de
la edicin , y que despus entendi por mucho tiempo en prepararla y
hacer los cotejos de los cdices , se compuso de los Seores Don Manuel
de Lardizabai , Don Antonio Tavira , Don Antonio Mateos Murillo,
Don Gaspar de Jovellanos y Don Jos Miguel de Flores. Posteriormente
les sucedieron en diferentes pocas otros acadmicos, que continuaron la
empresa baxo las propias reglas, .m ...
El mtodo que se sigui en los trabajos preparatorios de la edicin,
naca de la naturaleza misma del asunto.
Lo primero era rectificar y fixar el texto primitivo de las leyes lati
nas. Para esto sirvi el cotejo que se hizo con la mayor escrupulosidad de
los nueve cdices arriba mencionados, no solo entre s, sino tambin con
la edicin de Lindembrogio , adoptndose la leccin que segn reglas
de buen discurso se juzgaba mas autorizada y fidedigna. Y por dar,
ilustracin mayor la materia, y mostrar los motivos que se haban te
 nido para la preferencia, se notaron las variantes de los dems cdices de
que poda resultar sentido diverso. En ellas se designaron los diferentes
textos que se cotejaban por medio de las abreviaturas siguientes:

i
Vigil. El cdice Vigilano.
Emilian. El de San Millan.
Card. El de Cardona.
Esc. i . El Escurialense primero.
Esc. 2.0 El Escurialense segundo.
Legin. El de San Isidro de Len.
Complut. El de la universidad de Alcal.
Toled. got. El Toledano gtico.
S. J. R. El de San Juan de los Reyes.
Lind. La edicin de Lindeinbrogio.

El mtodo para la edicin del Fuero Juzgo castellano no poda ser el

mismo que se habia observado para la del original latino. Si en la tra
duccin se hubiera propuesto la Academia dar al pblico no un monu
mento de nuestro antiguo lenguage , sino nicamente el texto legal del
cdigo , entonces hubiera convenido elegir entre las diversas lecciones que
se tenan la vista, la que despus de maduro examen se hubiese calificado
de verdadera y genuina. De este trabajo hubiera resultado la mayor cor
reccin posible del texto , y por consiguiente la perfeccin de la edicin
del Fuero Juzgo considerado como parte de la legislacin espaola : pero
que efectos tan monstruosos no hubiera producido operacin semejante en
la misma obra Considerada como monumento del idioma? Que aspecto
hubiera ofrecido la confusa mezcla de lecciones tomadas de cdices escri
tos en distintos tiempos y provincias? Ni de que utilidad hubiera sido
este caos para representar al lector los grados y estados progresivos del
romance castellano, indicar la ortografa y pronunciacin de las diferentes
pocas, y explicar los pasos por donde se iba formando y perfeccionando
el lenguage ?
Esta consideracin era decisiva, y oblig desde luego sealar entre
los cdices castellanos uno que sirviese de texto para la edicin , dexn-
dose para expresar al pie de las pginas las variantes de los dems que
se consultaban.
Poco tuvo que deliberar en esta ocasin la Academia para dar la pre
ferencia al cdice de Murcia: el qual, tanto por haberse escrito poco
tiempo de hecha la traduccin, como por ser donacin del Rey Sab/o, reu
na mayores quilates de antigedad y de autoridad , y mereca sin duda
el primer lugar entre todos , sin perjuicio de las singulares calidades de
aprecio que concurren en muchos de ellos. En las faltas de los folios
perdidos que se expresaron en la descripcin de este respetable manuscri
to 4 y en el ttulo aadido, sobre los judos al fin del libro XII , que omiti
este cdice , como varios de los antiguos , se sigui unas veces el de Cam
pomanes , otras el del colegio de San Bartolom , otras el i , el 2 . de
Malpica , segn se advierte en los lugares respectivos , y* segn pareci
convenir mas para los fines que la Academia se proponia , atendida la an
tigedad, correccin , lenguage y dems circunstancias de los cdices.
Al pie del texto se han puesto las lecciones variantes de los cdices
que se han cotejado , y se denotan del modo que sigue :

M. Mure. Cdice de Murcia.

Toled. De la iglesia de Toledo.
Camp. Del conde de Campomanes.
Bex. De Don Ignacio de Bexar.
Esc. i. , 2.0 &c. Del Escorial primero, segundo &c. hasta el
sexto.
S. B. Del colegio mayor de San Bartolom.
E. R. De la biblioteca de los Estudios Reales.
Malp. i. y 2.0 Del marques de Malpica primero y segundo.
B.R. i. 2.0 y 3.0 De la Biblioteca Real primero, segundo y
tercero.

La prolijidad, con que ha procedido en este trabajo la Academia, ha

sido proporcionada al celo que la anima de promover la clase de conoci
mientos puestos su cuidado, y de ilustrar los orgenes del idioma vulgar
castellano. Ha seguido generalmente la letra del cdice elegido como
principal para la edicin , respetando y conservando tal vez alguna leccin
menos correcta, porque su propsito no era tanto dar el texto de la ley,
como el lenguage del cdice que la contiene. Y deseando poner la vista
de los lectores hasta las mas menudas variantes de los dems, ha notado
con escrupulosa puntualidad las que han resultado del cotejo de ellos entre
s y con el que sirve de principal. Algunas veces se ha hecho mrito de
lecciones evidentemente desfiguradas, pero que por esto mismo manifiestan
el estado coetneo de la cultura, y sobre todo del lenguage. Por igual ra
zn se han expresado diferentes abreviaturas y modos de escribirse las
palabras: diversidad que muestra las irregularidades de la pronunciacin
y de la ortografa entre nuestros mayores , y explica tal vez el origen de
varios usos actuales.
Si hay alguno quien parezca nimio inoportuno este trabajo, y que
ofendido de las lecciones groseras y desaliadas de los cdices quisiera que
se hubiesen despreciado y omitido en una edicin hecha para tiempos cul
tos como el nuestro, ciertamente que desatiende el principal objeto que se
ha propuesto la Academia en esta empresa $ y as como no pueden darse
conocer dignamente los anales de una nacin ilustre y poderosa sin des
cribir los principios humildes (que siempre lo han sido los de las naciones),
de donde con el transcurso del tiempo se elev su prosperidad y gran
deza ; as tambin para conocer la historia de la formacin y progresos
de una lengua, por culta y hermosa que sea , es forzoso contemplar la tos-
**
quedad y rudeza de su nacimiento infancia, y sacrificar al deseo de su
ilustracin el fastidio que acompaa necesariamente este linage de estu
dios ridos ingratos.
La presente edicin del Fuero Juzgo castellano ofrece gran parte de la
historia primitiva de nuestro idioma. Aqu se ver por numerosos exemplos,
que instruyen mil veces mas que los meros discursos y raciocinios, el modo
con que el latin ya corrompido y brbaro en que habia degenerado el que
hallaron los godos en la pennsula quando la invadieron en el siglo V , se
iba transformando rpidamente en otro idioma diferente principios del
XIII ; cmo se iban dexando las terminaciones antiguas y tomando las
nuevas ; cmo se mudaban unas letras en otras ; cmo se disminua ve
ces y veces se aumentaba la concurrencia de las consonantes ; cmo ti
tubeaba la escritura antes de que se fixaran las palabras ; cmo prevaleca
en algunas provincias el uso de ciertas letras idiotismos segn la diversa
pronunciacin de sus habitantes; cmo se introduca el artculo que no co
nocieron los latinos , como por el contrario desaparecan los easos de los
nombres , y la mayor parte de los participios que los latinos usaron; y
cmo se iba estableciendo y consagrando por el uso el modo de suplir la
falta de esta variedad y gala, que d tanta ventaja la lengua matriz sobre
las modernas que de ella nacieron. Los curiosos notarn las resultas pro
ducidas por el uso promiscuo de la B y de la V, de la U vocal y de la V
consonante, de la L y de la Ll , de la T y de la D , y por la frecuente
sustitucin de unas letras por otras del mismo rgano : vern en los nom
bres propios escritos casi siempre con variedad , y las veces de un modo
extravagante , la rusticidad de los tiempos , la ignorancia de los ama
nuenses , y los esfuerzos inquietos y vagos del idioma por fixarse y pro
ducir los nombres modernos ; y en el confuso laberinto de las irregulari
dades que por todas partes ofrece un lenguage naciente , hallarn alguna
vez el hilo con que la analoga sola guiar de unas novedades otras,
iba convirtiendo insensiblemente los casos particulares en preceptos y re
glas. Los aficionados otro gnero de literatura mas abstrusa y peregrina
podrn observar qunto influa en el idioma que se formaba en la Espaa
cristiana el de los moros que habitaban lo restante de la pennsula ; las
palabras, modismos y frmulas que le comunicaba; los nombres de me
didas, animales, monedas, artefactos, agricultura y ciencias con que lo
enriquecia. Los que quieran estudiar el mutuo influxo de la pronunciacin
en la escritura y de la escritura en la pronunciacin , hallarn tambin
materia copiossima para sus reflexiones. Acaso descubrirn en la rudeza
y en los errores mismos de los copiantes el principio de voces y modos de
pronunciar, que habindose despus extendido y hecho comunes , han le
gitimado para la ortografa los vicios de su nacimiento. Acaso las abre
viaturas de los cdices , unidas la ignorancia de los lectores , produxeron
palabras nuevas , cuyo origen apenas podra adivinarse sin la inspeccin
de los cdices antiguos donde se hallan. En especial la etimologa , nece
saria algunas veces para determinar la escritura , y til siempre para co-

\
nocer la verdadera significacin y fuerza de las palabras , recibir inmensa
luz de esta clase de investigaciones. Y as finalmente se ilustrarn por
todos medios los orgenes del noble y magestuoso lenguage de Castilla , y
se vern los pasos por donde se encamin desde sus principios al grado de
perfeccin y hermosura que alcanz en manos de Mendoza , Granada,
Rivadeneira , Cervantes, Saavedra , Solis , y otros clebres escritores de
los tiempos pasados y de los nuestros.
Con el fin de facilitar la inteligencia del cdigo original del Fuero
Juzgo y de su traduccin , ha aadido la Academia dos glosarios de pa
labras obscuras , uno latino y otro castellano , poniendo en ambos las cor
respondencias corrientes y usuales de las dos lenguas.
Para la comprobacin de las voces contenidas en el glosario latino,
no solo se tuvo presente el general de Ducange los escritores de la me
dia nfima latinidad , sino tambin se reconocieron los vocabularios de
Alonso de Palencia y Antonio de Lebrija , con otros muchos documentos
nacionales , y en especial los publicados en los apndices de la Espaa
Sagrada.
En el glosario castellano se ha procurado conciliar la brevedad y la
claridad, cindolo los trminos de lo preciso y conveniente. Por esta
razn , aunque se han expresado con proligidad las voces exticas , de rara
construccin y difcil inteligencia , solo se han puesto algunos exemplos
de varios arcaismos que se observan generalmente en la formacin de
los verbos y adverbios , y en otros casos en que seria fastidiosa intil
la repeticin despus de estar el lector advertido. Por lo dems , la Aca
demia deseosa de dar este glosario toda la perfeccin de que es capz,
y de afianzar mas y mas la exactitud de las correspondencias, ha consul
tado al formarle el de Gonzalo Argote de Molina al conde Lucanor , el
del Mro. Fr. Francisco Berganza sus Antigedades de Espaa , y el de
Don Tomas Antonio Snchez su coleccin de poesas castellanas ante
riores al siglo XV. Ha cotejado asimismo los artculos de su glosario con
el Tesoro de la lengua castellana de Don Sebastian de Covarrubias, con
la Historia de Ultramar, las Partidas, la Crnica y el libro de las Cruces
del rey Don Alonso el Sabio , el Ordenamiento de Alcal , los Morales
de San Gregorio y el Rimado de Palacio de Pedro Lpez de Ayala , el
libro de la Gaya Sciencia de Don Henrique de Aragn, marques de Vi-
llena , el Romancero y el Cancionero general , y las obras inditas del
infante Don Juan Manuel , de que existe un cdice preciossimo en la Real
Biblioteca de esta corte.
Tales son las razones que han movido la Academia emprender la
presente edicin del Fuero Juzgo, y tales las reglas que la han dirigido
para executarla. La ilustracin de nuestra lengua ha sido el blanco princi
pal de su trabajo. Los estudiosos de las antigedades legales tienen que
agradecer la ilustracin que recibe al paso este cdigo , que en el orden
del tiempo es el primero de los que componen el cuerpo de nuestra legis
lacin : los amantes de la historia hallarn ocasiones de conocer nuestros

antiguos usos y costumbres ; y todo el pblico la prueba del celo con que
la Academia trabaja en promover la ilustracin nacional, y en desempe
ar las tareas propias de su instituto.

Ahicjtni M Cdice murcianc

del Fuero haci?
 [I]

PRIMUS 1 TITULUS

DE ELECTIONE PRINCIPUM

ET DE COMMNIONE EORUM QUALITER JUSTE JDICENT

VEL DE ULTORE NEQUITER JUDICANTIM.

Ex concilio toktano quarto LXVI episcoporum edito in presenta Sisenandi

regs tertio ejusdem regni 2 anno. Era DCLXXI 3. .

I. Cm studio amoris Christi ac diligentia regendo vocati sunt, nam regnum regi-
religiosissimi Sisenandi regis Hispanix atque bus dictum est : et sicut reges regendo vo-
Galliae 4 sacerdotes apud Toletanam urbem in cati sunt , ita quoque regnum est regibus
nomine Domini in unum convenissemus , ut nuncupatum.
ejus imperiis atque jussis communis nobis Adhuc quid sit rex. Sicut enim sacerdos
agitaretur de quibusdam ecclcsise disciplinis sanctiicando 8 ita et rex moderamine pi
tractatus ; primm quidem nos gratias Salva- regendo vocatur. Non autem pi regit qui
tori nostro Deo omnipotenti egimus. Post non misericorditer corrigit } rect igitur fa-
hoec caetui nostro adesse dignatus * jam fac- ciendo regis nomen benign tenetur, peccan-
tus excellentissimus et gloriosissimus princeps do vero miseriter amititur ; unde et apud
qui cum magnificentissimis et nobilissimis veteres tale erat proverbium : Rex ejus eris si
viris ingressus est, primm coram mnibus recta facis, si autem non facis non eris. Re-
nobis Dei sacerdotibus humo prostratus cum giae igitur virtutes precipuas duae sunt , justi-
lacrymis et gemitibus pro se interveniendum tia et veritas 9 : plus aurem in regibus lauda-
Domino postulavit: deinde religiosa prose- tur pietas, namjustitia per se vera est.
cutione synodum exhortatus est, ut paterno-
rum decretorum memores ad coaservanda in TT _ .
nobis jura ecclesiastica studium praeberemus, U' Qualtter principes eligantur, et ut eorum
et illa corrigere quae dudum per negligentiam acquisita succedenti regno maneant
malignitatis in usum venerant contra eccle- adepta. Ex concilio toktano VIII.
siasticos mores et licentiam sibi * jam de
usurpatione principum fecerant. Tahbus igi- . JJecimae collocutionis assensu molestis acti-
tur 7 monitis nos omnes in Domino confiden- bus, quos sagax indagatio pietati obviare de-
tes et in ipso clementissimo gratias agentes texit et non bene regendi centiae , quam se
necessarium sane duximus , ut juxta ejus nos- mansuetudo impugnasse probavit , satis ut
trumque votum tractaremus qua Deo digna opinamur et lege pra;senti gloriosi principis
esse competunt sive in sacramentis divinis et decreto sanctas synodi hujus contradictum
quae diverso atque illicito modo in Hispania- esse conspeximus. Ita enim Sanctus Spiritus
rumecclesiis celebrantur, seu qua; in moribus per utrasque definitiones mortalium corda
prav usurp.^ta in adversitate vel deceptione perflavit,ut in tali flatu verborum in posterum
principum esse noscuntur. Terminum Deo omnem exureret male concupiscentium ra-
annuente posuimus et quoquo modo ab illi- biem animorum.
citis sese unusquisque abstineat seditionibus Factum namque est in definitionibus ipsis
et deceptionibus cum Dei timore et diligentia ut quia pietatis divina; incomprehensibilis et
frenum disciplina? poner curavimus. ignota natura sese conditioni mortalium in
Quid sit rex et unde dicatur. Reges enim unione persona; conjunxit in misterio rodemp-

i Integer hic titulus desumptus est ex cdice Com- 5 S. J. R. dignatus est.

plutensi cum variantibus lectionibus ejus qui in conventu 6 S. J. R. sicuti.
S. Joannis Regibus asservabatur. 7 S. J. R. ejus monitis.
.a S. J. R. regni sui. ,. 1 8 S. J. R. sacrificando.
3 S. J. R. Sisenandus Rex. - 9 Ex. S. J. R. In Comp. pietas.
4 S. J. R. Galleci*.
tonis humanas , nos quoque membris capi-
tis hujus et perfidias malum ex concupiscen
te , quas radix est omnium malorum , et ex
avaritia quae invenitur servitus idolorum, pari
simul igneo mucrone totoque artificio radi-
citus evellamus ac desecemus. Abhinc ergo
et deinceps ita erunt in regni gloria praefi-
ciendi rectores , ut aut in urbe regia aut in
loco ubi princeps decesserit cum conventu
pontificum majorumque palatii vel populi
omnmodo eligantur assensu , non forinsecus,
aut conspiratione pravorum 1 aut rusticarum
plebium seditioso tumultu. Eruntque ipsi
principes catholicae fidei assertores eamque
et ab hac quae imminet judxorum perfidia et
cunctarum haeresum defendentes injuria:
erunt in actibus judicii mittissimi et vita mo-
desti ; erunt in provisionibus rerum tam parci
amplius quam extenti , ita ut nulla vi, aut
factione scripturarum 2 vel definitionum qua-
liumcunque contractu subditis vel exigant
aut exigenda intendant, quia non inter filios
suos erunt dividenda sed succedenti regno
erunt J concessa. Eruntque ipsi in conquisitis
oblationis gravissimae rebus non prospectan
tes proprii jura commodi, sed consulentes pa
trias atque genti. De rebus vero congregatis
ab eis illas tantm sibi vendicent unusquisque
partes, quas ditaverit auctoritas principalis;
rerum quaecumque inordinata reliquerint has-
reditabunt gloriosi successores. Propria vero
eorum, et ante regnum justissim conquisi-
ta * aut filii aut hasredes capiant jure proxi-
mitatis. De affinium vero successione vel
muere si forsitan inordinata ab eis fuerint
relicta, aut primo tantm filis aut hasredi-
bus sequenter proficiant vel propinquis : at
que ita in eorum cunctis actibus atque rebus
praefatae legis erit auctoritas praevalitur , ut pulatione mucrones quos de domibus modest
et perenniter maneat inconvulsa et ab mni
bus sine aliqua haesitatione adimplenda. Nu-
llus tamen pris apicem regni percipiat qum
se illam per omnia supleturum jurisjurandi
taxatione definiat , quod firmiter custodiat et
fideliter adimpleat: et ipsam pollicitationem
coram Dei sacerdotibus et palatino officio
promissam nullus audacter profanare praesu-
mat , illam Domini pavens sententiam : Non
perjurabis in nomine meo nec polines nomen
domini Dei tui : ego dominus. Et iterum : Non
assumes nomen domini Dei tui in vanum, nec
enim habebit dominus insontem illum qui as~
sumpserit nomen domini Dei sui frustra. Et
iterum : Makdictus omnis qui jurat in nomi
ne domini Dei sui mendaciter. Cui etiam legi
vel decreto episcopali non solum in futuro
sed etiam in praesenti deferentes sententiam
apponentes decernimus: utquicumque amodo
et deinceps detractor et non potius venexa-
i S. J. R. paucorum.
i S. J. R. scripturarum fraudulenta compositiono
vel.
tor ejusdem decreti atque legis esse voluerit,
sive religiosus Ule sit sive laicus, non solm
ecclesiastica excomunicatione verum etiam
et sui ordinis dignitate privetur.
III. Admonitio saccrdotum qualiter mode-
rati et mittes tnaneant rees erga sub-
jectos. Ex concilio toletano IV.
Postquam enim cuneta quae sunt ecclesias-
ticae dignitatis peregimus , ita quoque presen
ten! piisimum regem Sisenandum, cujus op-
tatu vel jussu haec instituta sancimus, futu-
rosque principes aetatum sequentium humili-
tate qua debemus deposcimus , atque per in-
divisam Trinitatem sanctam convenimus ut
moderad et mittes erga subjectos existentes
cum justitia et pietate populos Deo vobis
crditos regatis ,. bonamque vicissitudinem
qui vos constituit vel elegit largitori Christo
respondeatis , regnantes in humilitate cordis
cum studio bonae actionis. Nec quisquam ves-
trum solus in causis capitum aut rerum sen
tentiam ferat , sed in conventu Dei sacerdo-
tum quorum obsecratione misericordiam im-
pertiamini s , et cum consensu publico, cum
rectoribus terrae ex judicio manifest delin-
quentium culpa patescat, servata vobis ino-
fensis mansuetudine pietatis ut non severitate
magis in illis quam indulgentia miserationis
polleatis ; ut dum omnia , actore Deo , pi
vobis moderamine conservata et impieta
extiterint , et reges in populis et populi in re-
gibus et Deus in utrisque ketetur. Felicior
etenim jam tune illa contra hostes principis
congressio erit, quando domestica equitas an-
teibit, quia et sniores erunt in hostium po-
produxerint reges. Experimentum enim na-
turalis est rei, ut jutitia illa confodiat hos-
tem quae tutavit principem et externam perli-
minet litem unde suorum internam possederit
pacem. Sicut ergo modestia principum tem-
perantia est legum , ita quoque concordia
civium victoria est hostium. Ex mansuetu
dine etenim principum oboritur dispositio
legum, ex dispositione legum institutio mo-
rum, ex institutione morum concordia civium,
ex concordia civium triumphus hostium. Sic-
que bonus princeps interna regens et externa
conquirens, dum pacem suam possidet et
alienam litem absrumpit, celebratur quidem
et in civilibus rector, et in hostibus victor,
habiturus post labentia tmpora rquiem sem-
piternam, post luteum aurum celeste reg-
num, post diadema et purpuram glorix co-
ronam. Cui potius non deticiet esse rex quam
dum terrenum regnum relinquit , et coeleste
3 S. J. R. fatentur.
4 S. J. R. adquisita.
S. J. R. irupertiatt.
 [III]
conquirit , non erit amissise regni gloriam sed
auxisse. San tam de prassenti quam de futu-
ris regibus hanc sententiam cum Dei timore
promulgamus, ut si quis ex eis contra reveren-
tiam canonum vel legum venerit superba do-
minatione , et faustu regio in flagitiis et fa-
cinore pravitatis sive cupiditatis et avaritiae
stimulis crudeiissimam potestatem exercuerit
in populis , anathematis sententia Christo
domino condemnetur et habeat Deo sepa-
rationem atque judicium populi , quia pras-
sumpserit prava agere et in pernicieni reg-
num convertere.
IV. Decretum judien unhersalis editum
in nomine principis.
Qualiter pietate deditus sibi a Deo comis-
sum misericorditer regat popuium. Ex
concilio toktano VIH.
Soliditatem reddidisse fracturas atque fecisse
consurgere quod constiterat concidisse,et j.n-
crementum est usuatas mercedis er plenitudo
consummatas perfectionis.Ponderi etenini colli-
dentis ruinas si asqualium pessimorum curam
convenit obviare quanto gravioris erit cul
pas praslatos incurias discrimen incurrere si non
quo valent excomunicationis onere commis-
sos procurent populos sublevare? Properan-
dum est ergo inter ruinas collusionum ca
tervas eripere colsorum ut 1 ex die vel tem-
pore jugiter et ultra nec vigorem nocendi
habeat execranda pressura et omnis compres-
sus noverit sanctas sanctionis esse sacra sibi
collata remedia. Cum decursis ergo transac-
tis temporibus duras dominationis sese potes-
tas gravis attolleret et in subjectis populis
imperium domina ntis non fbrmaret jura re-
giminis, sed excidium ultionis, unum aspexi-
mus subditorum statum non ex ordine vege-
tari rectoris sed dejici ex gravedine potestatis.
Contraxerant enim leges elata fastigia in bi-
fonti discidio motionis , et aut in culpis lex
ardua sasviebat, aut in spoliis favorem lex vo
luntaria commodabat; inde masstos nimos
non spes fovebat ex muere sed tolerantia
vexabat in funere. Verum jam in reparatio-
nis horum oceursum non solum nos tantum
abire sola ratio cogit , verum etiam et ipsa
commonitio rerum impellit ut ex omnium
animorum nostrorum deliberatione concordis
illa emanet sententia dicti, quaset finem au-
sibus rite ponat illicitis et consultum sal-
vationis jure ferat in populis dignissim.
Quosdam namque conspeximus reges qui post-
quam fuerunt regni gloriam assequentes, ex-
tenuatis viribus populorum , rei proprias ex
ipsis conati sunt sibi congerere lucrum , et
i S. J. R. ut ex hoc ugltar et ulterius nsc.
a S. J. R. populos.
3 S. J R. . ex.
obliti quod regere populum 2 Deo sunt vo-
cati et defFensionem in vastationem commu-
tant qui vastationem deffensione pellere de-
buerant; illud denique gravius ipsi principes
innectentes , quod ea quas videntur post reg-
num acquirere non regni deputant honori
vel glorias , sed ita malunt in suo jure con-
fundi , ut veluti et 3 debito proprio decernant
hasc in liberorum posteritatem transmitti:
quam ob rem ita in proprietatis illa conantur
redigere sinu , quas pro solo constat illos im-
periali percepisse fastigio aut quo libitu in
juris proprii collocant antro, quod publicae
utilitatis adquisitum esse constat obtentu?
Nam numquid ad illos aut populorum adven-
tus aut rerum poterant concurrere census, nisi
extitisent glorias sublimati culminibus? aut de
qualibet illi potuerant rerum coacervatione
ditari nisi subjectis glorioso s pice potuis-
sent atolli? Omnia certe totius plebis membra
subjecta dum ad principale caput relevant
attentum debitas jussionis obtutum , ab illo
negotiorum prospectant remedium , cui mo
do gratum, modo debitum irrogant censum.
Regalis proinde ordo ex hoc cuneta sibi de-
beri convincit ex quo se regere cuneta cog-
noscit et inde conquisita non alteri quam sibi
defendit : unde non personas sed potentix sus
hoc deberi non ambigit. Reges enim jura fa-
ciunt, non persona , quia non constat sui me-
diocritate sed et sublimitatis honore; quas ergo
honori debentur honori deserviant , et quas
reges accumulant regno relinquant, et quas
eos gloria regni decorat ipsi quoque regni
gloriam non extenuent, sed exornent. Ha-
beant ergo deinceps per hanc nostram san-
ctionem jure conditi reges cum Dei timore in
regendo corda sollicita , in operando facta
moderata , in decernendo judicia justa , in
parcendo pectora prompta , in conquirendo
studia parca, in conservando vota sincera,
ut tanto gloriam regni cum felictate reten-
tent quant jura regiminis et mansuetudinis
conservaverunt et asquitate .direxerint , ut
dum princeps pastorum advenerit percipiant
inmarcesibilem glorias coronam , promissae
vero premium ditionis. Ne non prodisse pu-
tetur ex fomite rationis, revelare convenit
evidentissimam speciem operis , ut ex illo nos
assertores idneos habeat probitas veritatis
ex quo se per semetipsam reservaverit qua-
litas actionis. Ecce etenim ita ex gentis nos-
trx mediocribus majoribusque personis mul-
tos hactenus corruisse reperimus et deflemus,
ut eorum agnitis ruinis non aliud possimus
considerare quam divino judicio promissio-
nis , quorum quidem domorum spolia et pri-
vatorum 6 divitias simul ac prasdia ita cons
peximus prorsus exinanita, ut nec fisci usibus
4 S. J. R. potestatem.
5 S. J. R. glorias.
6 S. J. R. potenturum.
 [IV]
commoda nec palatinis officiis reperiantur in
remedium salutare collata : cujus rei ex utro
que concurrente defectu dum et adjudicatos
sententia judiciorum elisit et eoruni bonis ad
ipsorum vicem muniricatus nemo surrexit,
pene non res ista disciplinan! in ordine, sed
defectuni possuise pensatur in gente , illo ma-
jori salutis dispendio cumulato, qud tam haec
qux judicantis vigor judiciorum abstraxerat,
qum illa qux qualiscumque proventus or
dine proligationis concesserat , tota pietatis
principum aniplitudo in sinu suas receptionis
incluserat ; sicque solo principan' ventre su-
pleto cuneta totius gentis membra vacuata
languescerent ex defectu: unde evenit ut nec
subsidium mediocres nec dignitatem valeant
obtinere majores , quia dum solius potestatis
vigor mxima oceupavit, totius plebis status
nec minima jura defendit. Pro bis etenim illi-
citis praesuniptionibus corrigendis Domino
cum omni palatino officio simulque cum ma-
jorum minorumque conventu nos omnes tam
pontifices quam sacerdotes, qui domino Jesu
Christo constituti sumus populorum rectores
atque precones , et universi sacris ordinibus
famulantes , concordi fdefinitione , fidentes in
Domino, decernimus t optamus: ut omriis
conquissitionis proligatio >in omnium rerum
viventium ac non viventium, inmobilium et
moveri valentium corpore , vel specie , forma
vel genere, qux gloriosas memoria; Chindas-
vintbo rege die quo in regnum dignoscitur
conscendisse repertus quolibet modo extite-
rit augmentasse , omnia in serenissimi atque
clementissimi nomine domini nostri Jesu
Christi Recesvinthi principis perenni transeant
potestate et perpetuo deputentur jure , non
habenda quidem parentali successione 'sed
possidenda regali ver congressione , ita ut
juste sibi debita quisque rationabiliter 1 per-
cipiat , et de reliquis ad remedia subjectorum
quscumque elegerit principis voluntas exer-
ceat , illis tantumdem exemptis qux memo-
ratus divas memoriae Chindasvinthus princeps
ante regnum aut ex propriis aut ex justissim
conquisitis visus est habuisse: in quibus cunctis
filiis ejus una cum glorioso domino nostro
Recesvinth rege maneat et divisio libera et
possesio pace plenissima. Sed et illae res quas
prasdictus princeps de justis proventibus filiis
suis vel quibuslibet justissim visus est con-
tulisse vel reliquisse , omnes eorum jure ma-
neant inconvulsx , illa igitur negotii hujus
veritate servata , quia domino inspirante ve-
ritateque annuente grata voluntas gloriosi
domini nostri Recesvinthi regis dignissim ad-
bjesit, ut quxque abstracta unicuique indebit
divx metnoriae genitoris sui Chindasvinthi
omnia reddi decernit cuique justissima debita,
et nemo invasionis per hoc calumniam mo-
veat aut damna requirat propter quod glo
i S. J. R. inviolabiliter.
riosa: memorix genitorem ejus quxdam inde
bit abstulise constiterat. .,
V. Ne quis sibi prasumat adipiscere reg
num rege superstite. De reprobatione
personarum que prohibentur adipiscere
regnum. Ex concilio toletao V.
Inexpertis , et novis morbis novam decet in-
venire medelam; quapropter inconsideratx
quorumdam mentes , et minime semetipsos
capientes, quos nec origo ornat nec dignitatis
virtus decorat, passim putant licenterque ad
regix majestatis pervenire fastigia. Hujus rei
ca#sa nostram omnium cum invocatione divi
na et cum consensu regix potestatis vel totius
cnvenientia populi proferimus ultionis sen-
tentia&i: ut quisquis talia meditatus lierit,
quenrnec electio hominum provehit , nec go-
thicx gentis nobilitas ad hunc honoris apicem
trahit , sit consortio omnium catholicorum
privatus , et sententia legum abstractus , at-
qHj divino judicio anathemate condemnatus.
VI. De his qui sibi regnum blandiuntur
spe rege superstite. Ex concilio tole-
tano V.
Ergo quia et religioni inimicum , et cunctis
hominibus constat esse superstitiosum futura
illicit cogitare , et casus principum exquirere
ac sibi in posterum providere,' cum scriptum
sit : Non est vestrum nosse tmpora vel mo-
menta quee Pater posuit in sua potestate i hoc
decreto cum Dei adjuvamine censemus, ut
quisquis inventus fuerit talia perquisisse, et
vivente principe in alium attendisse pro futu
ra regni spe, aut alios in se propter id atra-
xisse , conventu omnium catholicorum ex-
comunicationis sententia repellatur.
VIL De his qui rege superstite , aut sibi
aut aliis adfuturum provident regnum,
et de personis quee prohibentur ad reg
num acceder. Ex concilio toletano VI.
Quamquam in concilio anteriori quod anno
primo gloriosissimi principis nostri habitum
est, de hujusmodi re fuerit promulgata senten
tia, tamen placet iterare quod convenit custo-
dire. Itaque regis jure ' constante nullus sibi
aliquo opere, vel deliberatione , seu cujus-
cumquae dignitatis laicus , seu gradus episco-
pats, presbiterii aut diaconii consecutus, ce-
terique clericats officio dediti regem provi-
deat contra viventis regis utilitatem et procul-
dubio voluntatem, nullo blandimento vel sua-
sione pro eadem spe aut alios in se trahat
a S. J. R. rita.

aut ipse in alium acquiescat. Iniquum enim
et valde execrabile christianis debet essefu-
turis temporibus, illicica prospicere et ignaros
vitae sua; futura disponere. Quod si quisquam
jam talia iniqua deliberatione cum quocum-
que est meditatus, hoc sibi noverit esse sacer-
dotali moderatione concessum ut venerabili-
ter possit hoc sine mora praesentis principis
auribus publicare: si autem obstinata delibe-
ratione sua machinamenta noluerit dicere,
pessimo plectatur in aeternum anathematis ju-
dicio. ^ priis regibus juratam fidem conservant? Quis
. . .
VIII. De personis qux prohibentur aajeg-
num acceder. V manu se ipsos interimunt , et dum in semetip-
_ ,
Ivege verodefuncto nullus tirnica praesump-
tione regnum assumat; nullus sub rJagionis
habitu detonsus aut turpiter decalvatus; nu-
llus originem servilem trahens , vel extrese
gentis homo nisi genere Gothus et moribus
dignis atque praeclarus cum convenientia om-
nium Dei sacerdotum et totius primatus ,ot-
horum et consensu omuium populorum ad,
apicem regni provehatur : ut dum unanimi-
tate et fidei conversatione permanserimus ,
tum pax et longanimitas bonorum judicio-
rum maneat Christo praesule sub nostrorum
potestate regum et in futuro consortium in-
venire possimus cum coetu omnium sancto-
rum : temerator autem hujus praeceptionis
nostras feriatur perpetuo anathemate.
t-v . . ... . ....
IX. Be commonttwne plebts ne m principes
populas delmquat , et de transgressione
jidei qu<t principibus a populo pro-
... mittttiir. Ex concilio toletano IV. ......
_ - F, .-, !......
Jrost institua quasdam ecclesiastici ordinis
vel decreta quae ad quoramdam pertinent dis-
ciplinam, postrema rtobis cunctis sacerdo-.
tibus Dei sententia est adhibenda et firmiter
in Domino conservanda pro robore omnium
nostrorum principum et stabilitate gentis got*
horum vel omnium terrae nostrae populorum
pontificale ultimum sub Deo jdice indisolu-
bile ferr decretum. Multarum quippe gen-
tium, ut fama est, tanta extat perfidia ^aimo
rum ut fidem sacramentorurh promissm
gibus suis servare contemnant et ore simulent
jramenti professionem , dum retineant mente
perfidiae impietatem; jurant enim regibus. suis
et fidem quam pollicentur praevaricant , nec
metuunt volumen istud 1 judicii Dei pro qa
indicitur maledictiocunctaque pcenarumcom-
minatio super eos qui jurant in nomine Dei
omnipotentis mendaciter dum scriptum sit:
Non assumes nomen domini Dei tui in va-
num , nec enim habebit insontem dominus
i S. J. R. illud.
fV]
eum qui assumpsrft nomen domini Detsul,
frustra: et iterurn: Non perjurabis in nomine'..
meo nec polines nomen domini Dei tui: ega
dominus: rursumque: makdictus. omnis qui
jurat in nomine Dei mendaciter, Qux igi-
tur spes talibus populis erit contra hostes la-
borantibus adversos i Quas fides eorum ultra
cum aliis gentibus in pace erit credenda? .
Quod foedus eorum poterit esse non violan-
dum? Quae in hostibus adversis sponsio eo-
rum permanebit jurata, quando nec ips pro-
enim adeo furiosus est , qui caput suum ma-
nu propria desecet ? Illud enim notum est
quia immemores sunt salutis suae qui propria
sos suosque reges proprias ulciscendo conver-
tunt vires, obliti sunt illud praceptum domi-
ni dicentis: Nolite tangere Christos meos: Et
David dicit: Qftis extendt manum suam in
Christum domini et innocens eritl Et rursurru
Quare non timuisti manus tuas mittere in
Christum domini ? lilis talibus malignis nec
vitare metus est perjurium, nec regibus suis
inferre mortis exitium. Quod si in bello data
fides pacti valet , quaato magis in suis prin-
cipibus et populis sine dubio servanda est?
Sacrilegium quipp est si violetur gentibus
regum suorum promissa fides, quia non so-
lum in eis fit pacti transgressio sed etiam in
Deum in cujus nomine pollicetur ipsa pro-
missio. Inde enim est quod multa regna ter-
rarum coelestis iracundia ita permutavit et
dextruxit, ut per impietatem fidei ipsorum et
morum alterum ab altero solveretur et ad
Mam fedigeremn Unde et nQS qui Chris.
t sang^ redempti sumus magis cavere opor-
tet casum hujusmodi gentium , ne similis pla-
gaferiamur praecepti, et pama, quod absit, pu-
niamur crudeli. . S enim Deus Anges in se
praevaricantibus non pepercit , qui per inobe-
dientiam caeleste habitaeulum perdiderunt, de
quo etiam per Isaiam idem Dominus dicit:
Inebriatus est gladius meusjn celo: quanto
magis nos nostrae salutis interitum timere de-
bemus ne per infidelitatem eodem saevienti
Deigladio pereamus? Quod si divinam ira-
cundiam vitare volumus et severitatem mise-
ricordiaj ejus ac clementiam provocare cupi-
mu, nos . ipsi servemus erga Deum timorem
atque religiouis cukum. Custodiamus igitur
erga principes nostros pollicitam fidem atque
spdnsjooem , quani eis. facimus in sanctaE Tri-
nitatis. iiomine, qux nos eruit * de diaboli
potestate et fecit AMos adoptionis esse. Ita
e&im promissm Custodiamus fidcm ut non
sit in nobis sicut in quibusdam gentibus infi-
delitatis subtilitas impia, non subdola mentis
perfidia, nec perjurii nefas, mente pervicatia.
nec conjurationum nefanda molimina , si
maneat in nobis fides certa , et chritas indis-
i , S. J. R,ufr,' . ( . .
 (V)
riipta, pro quo possims Slvtoris hostti re-
promissam prcipere gratiain , dicente Apos-
tsfo : D;iis chhritas est ,et qui manet inea in
Deo tntiet t Deus in eo: Et dominus in
evangelio dicit : In hoc cognoscent omines
qtrict mei estis discipuli si invicern vos dite-
xZritis. Nullus igitur apud nos sperba pra-
sumptione regnuin arripiat : nlls excitet su-
pervacuus mutuas seditiones gentium : nemo
mditetur interitus regum : sed defuncto in
pace principe primatus totius gentiscum sa-
cerdotibu's , qui ligandi solvendique accepe-
runt potstatem, quorumque benedictione vel
uhction confirmantur principes , simul om^
nes unnimes Deo annuente successorem regni
co^sio cbnimuni constituarit,ut dumunita-
trs concordia nobis retinetur, nullum patrias
gehtsque discdium per vrm atqe ambitm tiam veramque vestram definitionem , quam
oriatur. Quod si haec sancta admonitio inerites
vestras 1 non corrigit et ad saltm commu-
riem cor vestrum neququam perducit , audi-
t sententiam ferientis nostram gladii , quam
cum Dei juvamine secundum quod data st
nobis Deo pofestas, patulo ore , crdulo cor-
de , auribus vestris intonamus et profuturis
pavendam t observandarn conscriptam re-
linquirhus; Qicimque igitur nobis vel to-
tius Hispnias populis qualibet conjuratione
vel studio sacramentum fidei suae, quod pro
patria? gentisque gothorum statu vel conser-
vatine regiae salutis pllicitus est , superva-
cua mente temeraverit 1 , aut regem nece'
attentaverit , aut potestate regni exuerit, aut
prassumptione'tyranica regni fasigim usurpa-'
verit, sit ipse ille Deo prlmurn'reus'arque ab
ecclesia catholica qum'prjurii crimine pro-
fanaveritefficiatrextaesvet'abomnicGetu
GhristianOrum aUhS' tqae anathema in
conspectu Dei patris et angelorum jUs cum
Omnibus impietats sux-Sofs-, ' quia; portet reamur percipere, secundum illud Apostoli ob?
quod tina poena teneat obnoxios, quos similis
error invrierit implicatos. Quod iterum se-
cundo rplicarrius dicentes: Quicumque amo-
do ex nobis vel cunctis Hispa nis populis quo-
libet tractatu vel studio ^ sacramentum fidei
suae, secundum quod spr'a taxatum est, vio-
laverit vl usrpaverit , sit ille ab omni con-
sortio Christiahorum alienus atque ab ecclesia
catholica, qam perjrii crimine profhavit,:
efficiatur extranus, sitque anathema in cns-
pectu ^, . . et apostolorum
Christi ? .i ejus et. dam-
, X. n ' JJt K perhais
natus in futro ejus judicio habeatur cum
participibus suis , quia dignum est qui talibus
sociantr ipsi etiam damnationis eorum par-
ticipationi obnoxii teneantur. HoC etiam ter-
tio adclamamus dicentes : Quicumque amodo
* nobi vel cunctis Hispaniae populis quali-
bet meditatine vel studio sacramentum fidei,
quod pro patrix salute gentisque gothoruttsta-
' " *' ' '
1 S. J. R. nostra.
2 S. J. R. temeravefic aut potestate &c.
3 S. J. R. studio amoris sacramentum.
til vel columitate regiae potestatis pollicitus
est, violaVerit vel usurpavett , sit ipse ab
omni Christianorum conmmunione alienus
atque ab ecclesia catholica quam perjurio
profanavit eficiatur extranus: y et ad extre-
mufn sit anathema i conspectu Sancti Spiri-
tus^'t sanctorum omnium martyrum, ita ut
partem non habeat cum coetu justorum, sed
cum diabolo et angelis ejus xternis supliciis
condemnetur una cum eis qui ad ejus con
jurationem volare 5 nituntur, ut par perdi-
tionis poena constringat quos pernicie prava
societas copulat. Et ideo si placet vobis om-
nibus qui adestis haec tertia reiterata senten-
tia, vstrse vocis et fidei cordis eam unnimes
consensu frmate. Ab universo clero toto et
populo dictum est : Qui contra hanc senten-
pro animarum nostrarum instituistis salute,
aliud agere praesumpserit et intemeratam im-
plere neglexerit,sit anathemaMaran atha,hoc
est perdido inadventu domini nostri Jesu
Ghristi et cum Juda Scariotis partem habeat
supliciorum tam ipse quam et socii ejus. Qua-
propter nos ipsi Dei sacerdotes qui Domino
potstatem ligandi solvendique accepimus,
omnem ecclesiam Christi ac populum admo-
nemus pariter et convenimus per indivisam
sanctamque Trinitatem, ut hanc tremendam
et toties iteratam sententiam ita implere sa-
tagatis in hoc soeculo,ut nullum ex nobis prae-
sent atque astemo condemnet judicio sed
fidem in domino promissam gloriossimo do-
mino Sisenando regi nostro, vel succedentibus
regibus. mvtolabiter custodientes ac sincera
illis dvotione famlantes nohTsolum divina*
pietatis desiderabilem clementiam in .nobis
provocmus sed etiam gratam pro nostra
benignitate arttefati principis praesentiam me-
servantes praeceptum dicentis : Omnibus pb
testatibus sublimioribus subditi estote : Non
est enim potistas msi Deo, et qui resiHiP
potestati Dti ordinationi resistit ; nam prin-
cipes non sunt timare boni operis sed tnali
vis autem non tmete potstatem ? bonum
/ac, et habebis laudem ex ea: Dei autem mi-
nister est vindex in ira ei qui malum agit. m.-*
m ..v.-iv.!, . > ]
-%r i* tj- :
- . ciertas
. . stve, latcis
y> - . auir. su-
persttte prmctpc m alterius electwnern,
consentiunt. Bx concilio toktano VIL
pars capituU I* .;: <j. :
t\ < i ' " ,l
Jrlerosque etenim clericos tantas levitatis in-
terdum pravitas elevat ut pratermissa sui or-
dinis gravitate , ac polliciti sacramenti imme-
mores^ stante principe cui fidem servare pro-:.
'' \\ " . '\y\-L ... , .
4 S. J. R. ex.
j EiS. J. R. In Comp. violare.
'A
 (VII)
miserant , in alterius electionem temeraria
levitate consentiant. Abrogare decet hanc
omnino licentiam et nostro consortio pe-
nitus extirpan , ita ut si quicumque laicorum
quandoquidem intra fines patriae gothorum su-
perveniens regni apicem sumere fortasse ten-
taverit eique clericorum quilibet adjutorium
vel favorem praestiterit, atque huncqui super-
bire videtur eamdem regni ambitionem prae-
valente delicio pervenire contigerit , ex eo
quidem tempore vel die eundem episcopum
velcujusfibetordinisclericumexcomunicatum
manere perpetim oportebit , qud 1 tali se
scelere implicavit; tamen si improbitate prin-
cipis cui iniqu consensit , non pbtuerit ins-
tantia sacerdotum comunione suspendi , sal-
tem qui superstitem eum post ejusdem regis
obitum invenerit , superioris anathematis cor-
rectioni subjacat. Quicumque v^ro illi praetr
in ultimo vitas suae termino, si tamen hunc
legitim pcenitere probaverit,comunionis gra-
tim consenserit impendendam, particeps cri-
minis illius efectus anathema fiat in perpe-
tuum. Nova iterum ratio persuasit synodalis
ut super hanc constitutionem deberemus 1
aliud pro laicis decernere. Quicumque etiam
laicorum in praedictis capitulis hoc est adver-
state gentis vel regiae potestatis se conferre
voluerit vel talibus opem prsebendo noxius
fuerit ultr repertus, non solum, ut dictum
est, omnium rerum suarum proprietate pri-
vetur, sed etiam perpetua excomunicatione
damnetur : nunquam ili praeter in ultimo
die mortis suse communio tribuatur , excepto
si aliter comunionis ejus remedium adhibea-
tur , si legitim hunc pcenitere probaverint 3
vel impetratione sacerdotum apud principem
fuerit impetratum. Nam si, quod omnino teri
non oportet , in derogatione aut contumelia
principis adhuc reperiatur aliquis nequiter
loqui, aut in necem regis seu dejectionem
intendere vel consilium aliis praebere , nos
siquidem hujus operantem excomunicatione
dignum censemus, verumtamen ut sit illi quan-
doque licentia communicandi pietati prin-
cipis discernendum relinquimus, cujus procul
dubio pietatis * est et subjectorum culpas
misericordia; judicis sententia temperare.
Contestamur autem clementissimos prin-
cipes nostros et per inefabile divini nominis
sacramentum obtestantes unanimiter obsecra-
mus, ne quandoquidem absque justitia ubi ne-
cese fuerit imploratione sacerdotali excomu-
nicationis hujus sententiam perfidis clericis
vel laicis talia perpetrantibus vel consensum
praebentibus quacumque temeritate suspen-
dant. Nam magis eornm principum utilitati-
bus videtur ferr .consukum, si hujus consti-
i S. J. R. qui.
S. J. R. debeamui.
3 S. J. R. probabitur.
4 S. J. R. potestati.
tutionis nostrae forma ab ipsis principibus ser-
vetur et mnibus subjectis impleri cogatur.
Si quis vero haec institua execranda putaverit
et implere neglexerit , anathema rlat velut
pravaricator catholicae fidei , et semper apud
Deuni reus existat , quicumque regum dein-
ceps canonis hujus censuram in quocumque
crediderit vel promiserit violandam.
VT n .. . . . .
XA- Ue hts qut jurammtt sut profanata- .
s cxtittsse noscuntur. Egica rex. Ex
eoncilio toletano XVI. LX. episcopornm.
c
oicut ulcus quod graviter s serpit in corpore
non nisi gravioribus medicaminibus aut ferro
curatur aut ustione cohibetur, ita perfidorum
obstinatio , quae nullatenus inhibetur durio-
ribus sententiis, necesse est ut multiplicetur.
Nam quamquam dominica sanctio proteste-
tur: Non morietur pater pro filiis nec filii pro
parentibus, sed unusquisque pro peccato suo
morietur'. et iterum: filius non portabit ini-
quitatem patris , et pater non portabit iniqui-
tatem filii i tamen et quia jurisjurandi trans-
gressio valde inolevit, et machinandi contra
principes nostros consuetudo soeva concrevit,
qu aut nece diversa princeps interimatur,
aut regni dignitate privetur , quod neququam
prohiben potest nisi severiori censura; ideo
per hujus institutionis nostra decretum san-
cimus , ut quicumque deinceps cujuslibet sit
hononV vel ordinis persona in necem vel
dejectionem regiam quidpiam machinaverit
eumque qualibet nocibilitate impetendum ere-
diderit aut gentem ejus vel patriam quibus-
libet factionibus vel machinationibus distur-
bare contenderit , tam ipse quam omnis jus
posteritas ab omni palatini ordinis honore 6
privati fisci juribus sub perpetua servitute ma-
neant religati ; potestate autem i gloriosi prin-
cipis nostri vel succedentium regum servata,
ut si 8 aut qui jam pro sux infidelitatis perfi-
dia canonic ac legaliter dijudicati sunt , aut
eos qui deinceps fidei suae juramento exor-
bitaverint et adversm principem nostrum
vel ejus successorem aliquid nocibilitatis agere
,aut machinare studuerint , si eos ut diximus
pias indulgentias voto quandoque relevare vo-
luerit , licentia illius quaeque vera manebit,
quia res eorum justo ac legali ordine in ejus-
dem principis nostri dominio perveniunt ; ex
quibus etiam qusdam ejus principis nostri
collatione tam ecclesias Dei quam proles ejus-
dem principis nostri seu etiam alii plures ex
populo pro sui serviiti mrito accipere me-
ruerit ; proinde instituentes decernimus ut
nullo unquam tempore eorum filii qui jura-
5 s. J. R. grande.
6 S. J. R. dignitate.
7 S. J. R. tamen.
8 $. J. R. sicut.
menti si profanatores extitisse noscuntur seu
extiterint , vel subsequens eorum posteritas,
in nocibilitatem eorum intendere audeant
nec ipsa res eis auferre quoquo pacto stu-
deant. Ideo denique, ut praemisimus, severis-
simam hanc decreti nostri curavimus promul
gare sententiam , ut qui suum non formidat
cxitum, saltem filiorum cunctseque suse pos-
teritatis pertimescat interitum. Si quis sane
regum succedentium cunetas hujus constitu-
tionis nostrae definitiones custodire aut im-
plere distulerit, omnis linea generationis ejus
perpetim condemnata depereat, et insuper
ex divino judicio rebus mnibus et honore
praesenti in 1 saeculo careat , atque Christo ju-
dicante cum diabolo ejusque sociis ad inte
ritum gehennae perveniat; et ideo si placet
mnibus qui adestis haec nostra sententia,
vestrae vocis eam pari consensu frmate. Ab
universis Dei sacerdotibus palatiique senio-
ribus seu etiam clero et omni populo dictum
est : Quicumque profanator contra hanc ves-
tram definitionem et regiam electionem ve-
nire praesumpserit, sit anathema maran atha
hoc est , perditio in adventu Domini nostri
Jesu Christi et cum Juda Scariotis habeat
partem perenniter obnoxius ipse et socii
eorum.
XII. De custodia vita principum et de-
Jensione pracedentium regum adhibenda
a sequentibus sibi principibus. Ex con
cilio toletano VI.
Jam quidem in antecedenti universali syno-
do pro salute nostrorum principum constat
esse consultum , sed tamen libet iterare bene
sancita et digna auctoritate munire salubri-
ter ordinata : ideoque contestamur coram
Deo, et omni ordine angelorum coramque
prophetarum, atque apostolorum, vel om-
nium martyrum choro, coram omni ecclesia
catholica, et christianorum coetu, ut nemo
deinceps intendat in interitum regis , nemo
regni eum gubernaculis privet, nemo tyra-
nica praesumptione apicem regni sibi usurpet,
nemo quolibet machinamento in principis
adversitatem sibi conjuratorum manum ad-
.societ. Quod si in quodpiam horum quisquam
nostrorum temerario ausu praesumptor exti-
terit , anathemate divino percussus absque
ullo remedii loco habeatur condemnatus eter
no judicio. Is autem qui ejus sedem fuit prin
ceps assecutus , si vult se ipsum tanto ex
piare piaculo, quasi proprii patris ejus ulcis-
catur interitum , in cujus defensionis auxilio
universa regni gothorum sentiat fortitudo:
si autem desidi cura et minori zelo tam fu-
nestum noluerit vindicare scelus , sit ex nos-
I S. J. n hoc scenlo.
3 S. J. K. crvata.
tra omnium sententia oprobrium ceteris gen-
tibus.
XIII. De indulgentia principum nxiis
reservata. a Ex concilio toietano VI.
In his mnibus quae praemisimus potestatem
indulgentiae in culpis delinquentium principi
servamus juxta pietatis et bonitatis suae mo-
deramen ut ubi emendationem prospexerit
mentium , veniam tribuat culparum.
XIV. De custodia salutis regum et defen-
sione prolis prasentium principum et
succedentium. Ex concilio toietano V.
Summa autem nobis vigilantia et grandi re-
ligionis cura providendum est ut mala quae
asidu prohibita perpetrantur conspect 3 dis
ciplina ecclesiastic extirpentur. Non enim
incassum scriptum est : Pestilente flagello
stultus sapientior erit. Quam ob rem quoniam
preponderante onere delictorum experienti
pene semper ac saepe fieri addiscimus quod
magnopere vitare debemus, quodque etiam
custodituros nos cum divinis sacramentis
spondemus superba temeritate violamus , ideo
frequenter est compescendum quod crebr
invenitur transgressum. Sed ne succedentes
praecedentibus ac deinde sequentes invdant
anterioribus , ut cuneta quieta et paccata
permaneant , haec nostri concilii communiter
considerata defertur sententia, quatenus ser-
vata permaneant quaecumque universali et
magna synodo provisa atque conscripta circa
principum salutem et utitatem sunt, haec
quoque adjecta custodiantur , ita videlicet ut
omni benignitate omnique firmitate circa
omnem posteritatem principis nostri vel suc
cedentium regum teneatur dilectio, et prae-
beatur ratinabile defensionis adminiculum:
ut ne rebus eorum just provisis aut etiam
parentum digna provisione procuratis vel
juris proprietate possidendis quolibet injust
fraudentur : ne quoquam causae illicitae et
exquisitas laedendi eos assensus praebeantur;
ne quocumque modo in quibuslibet rebus
spreta dilectione molestentur, sed diligenter
cuneta quae de justo conquisitu vel donatu
habentur feliciter possideantur ; haec enim li-
centia eficit et principes subjectis nimium
esse suspectos et subjectos in bonis princi
pum cupidos. Quocirca ne haec promissa te-
nerentur, et ut cupiditas radix omnium ma-
lorum auferatur , contestamur omnes prae-
sentes et absentes, et etiam futuris tempori-
bus subsequentes coram Deo et angelis ejus,
quod si quisquam hujus nostrae constitutio-
3 S. J. R. circumscripta.
 [IX]
nis violator extiterit atque contemptor et qua-
. cumque argumentatione odise filios regum
molestare , aut in aliquo fuerit eos conatus
laedere , sit in christianorum anathema coetu,
atque superno condemnetur judicio ; sit ex-
probabilis mnibus catholicis et abominabilis
sanctis angelis in ministerio Dei constitutis,
sit in hoc seculo perditus et in fiituro dam-
natus qui tam rectae provisioni nostra no-
luerit prabere consensum.
XV. De incolumitate , et adhibenda di-
ectione
tao VLregia prolis. Ex concilio tole-
Sieut insolentia malorum regum odiosa sem-
per et execrabilis extitit in subjectis, ita quae-
que bonorum provida utilitas amabilis effi-
citur populis. Quocirca quis ferat aut quis
toleranter christianus videat regis sobles aut
posteritatem expolian rebus aut privan dig-
nitatibus? Quod ne fiat, generalis promittitur
de principis filiis sententia nostra, id est de
praesentis excellentissimi principis vel succe-
dentium regum posteritate dantur nobis
aperta decreta, ut ea, quae synodus praterito
anno constituit circa omnem posteritatem
ejus , universitas regni sui conservet : hoc est
ut praebeatur filiis ejus dilectio benigna et
firma, et tribuantur eis ubi loci oportunitas
fuerit defensionis adminicula justa ; ne de
rebus just proligatis, aut parentum digni-
tate procuratis , vel largitate principis adep-
tis, aut alicujus impensis atributis, aut etiam
proprietate debitis fraudentur qualibet insidia
calliditatis: nev quoquam laedendi eosprae-
beantur argumenta machinationis , quia dig-
num est ut cujus regimine habemus securi-
tatem , ejus posteritati decreto concilii imper
ta mus quietem atque honorem. Qui vero te-
merator hujus nostrae sententiae extiterit , se-
veriori ultioni subjaceat.
XVI. Item de munitione regia prolis. Er-
oigius Rex. Ex concilio toletano XIII.
Cognovit coets nostri reverentia aliquid
promulgare quod valeat et pietati regiae vicem
beneficentiae reddere et principali soboli ad
futurum prodesse. De hoc sane principe- nos-
tro id nos definisse convenit cujus proinde
paccato imperio regimur , affectu fovemur,
praemiis fruimur ; et ideo qui tot erga gentem
suam ejus beneficia prasentimus ut saltim
ejus filiis fortia tutionis adfutura adminicula
prorogemus. Contestamur ergo omnes prae-
sentes ac absentes , seu etiam futuris tempo-
ribus subsequentes sacerdotes vel principes
seu cujuscumque honoris aut ordinis homines
S. J. R. condemnatus.
coram Do et sanctis angelis ejus , ut nulli
in futuro posteritati ejus vel gloriae conjugis
suae atque his qui gloriae suae filiis vel filiabus
conjuncti esse noscuntur , seu etiam qui adhuc
conjuncti non sunt , sed protinus conjungen-
di sunt, injustas lasdendi occasiones exquirant:
nullus ocult vel public per quae abdicentur
malitiae suas contra eos vota extendat: nemo
eos gladio vel qualibet pernitiosa factione
interimat : nuus consilium injust vel opus
quibus dejiciantur vel nudentur exhibeat:
nullus his injust violenter tonsurae signacu-
lum imprimat : nullus vestem contra, ordinem
gloriosas conjugi ejus vel filiabus suis atque
nuribus mutare prassumat : nullus etiam extra
evidentis cuipae judicium aut exiliis eos rele-
gandos inducat aut eorum corporibus qua-
rumlibet detruncationum vel flagellorum in-
ferat detrimenta, qu cum praememoratis m
nibus omnis ejus in toto adfutura gloriosa
posteritas laesionis injustam non perferat no-
tam , nec rerum sentiat detrimenta. Siquis
autem hominum , tam regia potestas quam
etiam cujusbet sit ordinis aut honoris ,. huic
nostra sententias non adquiescens filios filiasve
de gloriae suae una cum serenissima conjuge
sua vel supradictis mnibus amodo vel quan-
doque sine justo parts suse negotio aut lae-
dendos impetierit aut dejiciendos elegerit , vel
ex propria deliberatione consenserit , qu aut
de rebus sibi debitis injust expoliad nudentur
aut dolo vel machinamento quolibet dejician
tur, sit anathemate ultus 1 et futuri examinis
judicio condemnatus*
XVII. Item de munitione conjugis atque
prolis regia. Ex concilio toletano XVII.
Cum enim religiosissimus et gloriosissimus
princeps noster zelo zelatus pro domino Deo
exercituum inimicos vera fidei sanctae , qui di
versa occasione maluerunt catholicae creduli-
tatis statum evertere, et jurisjurandi profa-
nationem visi sunt incurrisse, ita recto ju-
dicii tramite digna cernitur ultione percutere,
quatenus et injuriam crucis Christi vindica-
ret , et statum totius sanctae ecclesiae conser-
varet, atque genti c patriae suae defensionis
munimina necessaria provideretj ideo nos
pro tot tantisque beneficiis, quibus tam eccle
siae quam genti ac patriae suae propagare in-
tendit , cupientes in aliquo eidem principi
piam retributionem depender , per hujus de-
finitionis nostra; sanctiones depromimus et
per individuae Trinitatis inviolabile sacca-
mentum cunctos tam nunc in prasenti con
sistentes quam futuris temporibus cujuslibet
ordinis vel generis homines succedentes con-
venimus atque contestamur, ut si quandoque
contigerit , ut gloriosa nostraque regina diu-
tinis et felicioribus serenissimi nostri princi-
pis annis transactis religios existat in vidui-
tate superstes , atque ex eo habuerit dulcsi
mas proles , nulla mordacitate invidiae pulsi,
nullis odii stimulis aeti, nullo diablicas frau-
dis instinctu permoti contra eos quisquam
conetur assurgere. Nullus citra evidentium
culparum indicium per quascumque subtilis-
limas indagationes nocibilitatis dversus eos
perquirat occasiones. Nullis eorum vita cu-
juslibet instantia obteratur injustissimis tae-
diis, nullis maceretur inediis. Nullus quo-
que filiis ac filiabus eorum vel succeden-
tium regum contra eorurn voluntatem reli-
gionis habitum imponat , aut exilii ergastulis
mancipandos statuat, eque flagellorum ver-
beribus cruciet , per quod et dignitate pri-
ventur , et extra debitum justitiae ordinem
rerum suarum eis ambitio 1 aufertur: sed
quietis ac tranquilitatis ope fulciti tm quod
eis de parentali facltate debita successio
dederit , qum etim quod per auctoritatum
oracula idem clementissimus dominus noster
illis conferre maluerit, vel quae ab illis just
conquisita extiterint , imperturbato 1 jure
possideant et de rebus ipsis judicare quod
voluerint licentiam habeant. Necessarium
enim unicuique debet videri ut sacerdotali-
bus pramuniantur oraculis et eorum edictis
per omnia reddantur liberales , et si quando-
que extiterint destituti secundum canonici
vigorem edicti, sacerdotum manebunt defen-
sionibus contuendi. Siquis igitur hoc pietatis
edictum violandum dalegerit, infirmandum
crediderit , aut quoquo pacto temerare inten-
derit , sit perpetui anathematis ultione dam-
natus , et pagina coelesti abrasus j atque
cum diabolo ejusque sociis acriorjbus supli-
ciis alligatus.
XVIII. De remunerattone cbllata fideli
bus regum.
Primum fraudare fidelibus non solum inhu-
i S. J. R. kabtus.
manum sed etiam existit injustum: ideoque
cum fidei meritum tam in rebus divinis quam
in humanis non habeatur ingratum, dignum
videtur ut sacerdotalis sententia consulat fi
delibus regis. Proinde anno primo serenissimi
principis nostri decrevit concilium sanctum,
ut omnes qui fideli obsequio et sincero ser-
vitio voluntatibus vel jussis paruerint princi
pis , totaque intentione salutis ejus custodiam
vel vigilantiam habuerint regni successo-
ribus nec dignitate nec rebus pristinis
causa repellantur injusta : sed et mine ita pro
uniuscujusque utilitate principis moderentur
discretione, sicut eos prospexerit necessarios
esse patriae et sic illis impertiatur benignitas,
ut in ceteris maneat gratise potestas , quate-
nus ita omnia in rebus just conquisitis lu-
crentur , ut posteris relinquendi vel quibus
voluntas eorum decreverit conferendi spon-
taneo fruantur arbitrio. Ceterum si infidelis
quisquam in capite regio aut inutilis in rebus
commissis prassenti piissimo domino nostro
vel succedentium regum extiterit inclementise,
ejus manu et potestatis nutu constet hujus
moderatio. Netas enim est in dubium dedu-
cere ejus potestatem cui omnium gubernatio
superno constat delegata judicio: quod si prius
ejus indicium quispiam repertus fuerit ejus
vitae fuisse infidelis , quicquid largitate ipsius
in rebus habuerit conquisitis careat , in con-
fiscandum , et fidelibus largiendum. Hujus
quoque sententiae fortitudine vel valore de-
creti nostri seriem quam in serenissimi prin
cipis nostri edidimus nomine , nos omnes hanc
ex rectae fidei vel pietatis ac justitiae fonte ma-
nantem coram Deo et sanctis angelis ejus
ortodoxis mnibus et nunc et in futurum
impensissim conservare commendamus, ob
secrantes enixis ut hanc et reverenter cum
Dei timore adimpleant et ab emulis defen-
dant benign; contemnentibus eam divinae
severitatis ultio pavenda perveniat , obser-
vantibus autem misericordia profluens , pax
perpetua , et gloria sempiterna contingat.
Amen. r
$. J. R. inturlwto.
 ^ . . .- .' ; t r . 't. - . : .

DISCURSO :

-*Sbre Za legislacin de los wisigodos y formacin del Libro

Fuero de los jueces, y su versin castellana ' 'ti

INTRODUCCION. . J:"f'*

Entre todas las brbaras y belicosas naciones septentrionales , que sobre las ruinas
del vasto y poderoso imperio romano levantaron sus monarquas , la que mas se
apart de las primitivas costumbres de sus mayores, aunque retuvo muchas , y por,
consiguiente di mas regularidad su legislacin, fue la de los godos, que con el
nombre de wisigodos , godos occidentales distincin de los ostrogodos , godos
orientales , tixaron su residencia y , dominacin en Espaa.
Emulos de los romanos en esto como en otras muchas cosas los wisigodos di
vidieron su cdigo legal imitacin de Justiniano en doce libros, y stos en sus
ttulos y leyes correspondientes ; y no contentos con haber tomado el orden y m
todo de los romanos adoptaron tambin muchas leyes de ellos en su legislacin,
aunque despus consolidada con el tiempo y con la entera expulsin del dominio
romano de la monarqua goda prohibieron en ella absolutamente el uso y autoridad
de las leyes romanas, como se dir en su lugar.
Una de las pruebas , entre otras muchas que pudieran darse , de la adopcin de
las leyes romanas en la legislacin wisigoda es el ttulo i del libro 4 que trata de
los grados del parentesco, tomado todo l, por mejor decir copiado todo la
letra del tt. n, lib. 4 de las Sentencias recibidas del jurisconsulto Paulo, con sola
la diferencia de hallarse mezcladas en el contexto de las leyes las interpretaciones
llamadas de Aniano $ esto sin duda, porque se tomaron dichas leyes, como se dir
inmediatamente , del Cdigo Alariciano, lo que es lo mismo, del Breviario forma
do de orden de Alarico por Goy arico conde palatino, refrendado por Aniano , y
promulgado por aquel prncipe en favor de los romanos provinciales sujetos su
dominacin, que miraban como un yugo insoportable la sujecin las leyes wisigo-
das , y tuvo con ellos la poltica condescendencia de darles una legislacin para su
gobierno particular, mas anloga y acomodada su genio y costumbres; habindose
formado dicho Breviario de los Cdices gregoriano, hermogeniano y teodosiano,
de las Sentencias recibidas de Paulo, Instituciones de Cayo y de las Novelas, lo
qual se aadieron las interpretaciones de Aniano, atribuidas l, hechas de orden
de Alarico para aclarar lo que hubiese obscuro en las leyes romanas , y hacerlas mas
tiles sus subditos, como lo dice el mismo Alarico en su Conmonitorio mandato
puesto la frente del Cdigo para darle la sancin real y legal (2).
De este Breviario llamado vulgarmente de Aniano, aunque no hizo mas que re
frendarle (3), se tomaron las citadas leyes de los grados del parentesco, y no de

(1) Este discurso es obra de nnestro acadmico de nmero el lustrsimo seor Don Manuel de Lardizabal
y Uribe , del Consejo y Cmara de S. M.
(2) Utilitates populi nostri propitia Divinitate tractantes, hocquoqne, quod in legibus videbatur iniqnnm,
meliori deliberatione corrigimus , ut omnis legum romanarum , et antiqui uris obscuritas , adhibitis sacerdo-
til/us ac nobilibus viris, in hicem intelligentiae melioris deducta resplendeat , et nihil habeatur ambiguum,
unde se diutuma, aut diversa jurgantium impugnet objectio. Quibus mnibus enuclcatis, atque in unum librnra
prudentium electione collectis, haec qnae excerpta sunt , vel clariori interpretatione composita venerabilium
episcoporum vel electorum provincialium nostrorum roboravit adsensus. Apud Barn. Annal. ann. fo.
(3) Anianus V. S. hunc codicem legum jujris secundum authenticum subscriptum, et in thesauris editum,
snbscripsi , et edidi sub die iu nonas februarii anno xxu regnante domino nostro Alarico Rege ex praeceptione
a2
 .IV , , , * >;. ' >' : .
san Isidoro arzobispo de Sevilla, como equivocadamente se figur Alonso Villadiego,
el qual en su comentario la primera de estas leyes dice: que cree con evidencia que
fueron hechas por san Isidoro en tiempo de Sisebuto, fundado, por mejor decir
engaado por el monge Graciano, que insert dichas leyes en su Decreto, y con
su acostumbrada falta de crtica las aplic san Isidoro, siendo notoriamente del
jurisconsulto Paulo cOn las interpretaciones de Aniano; y as es que Con mejor cr
tica fueron excluidas de las obras del Santo en la edicin regia, hecha en Madrid por
Grial de orden de Felipe II, por no encontrarse en los cdices mas antiguos, aunque
se hallan en algunos posteriores, como lo advierte el editor.
De este mismo Breviario se tom tambin todo lo dems que los reyes godos
sucesores tuvieron por conveniente adoptar de las leyes romanas en su legislacin,
de la qual por consiguiente puede con verdad decirse que es un cdigo gtico-romano
por la mezcla que en l hay de costumbres y leyes de entrambas naciones.
: "Don Joaqun Marin en su Historia de la milicia espaola (tom. I, pg. 226)
dice que aunque en el Fuero Juzgo hay muchas leyes concordantes con el derecho
comn, y especialmente con el cdigo, no se pudieron tomar ni del cdigo teodo-
siano ni del de Justiniano, porque uno y otro se publicaron despus de la venida
de los godos: por lo qual cree que estas costumbres las aprendieron estando con los
romanos, as como recibieron de ellos otros usos. Pero la razn es muy dbil y no
prueba nada, porque la coleccin del Fuero Juzgo no se hizo inmediatamente la
venida de los godos, sino mucho despus y muy posteriormente no solo la pu
blicacin de los dos citados cdigos, sino tambin la del cdigo alariciano, de don
de se tomaron las leyes , como se ha dicho, y lo prueban sin rplica las ya citadas
de los grados de parentesco. .. *
~i Quatro clases gneros de leyes se encuentran en la legislacin wisigoda. Unas
que hacian los prncipes por su propia autoridad y potestad , como lo manifiestan
sus respectivos nombres puestos en ellas ; pero intervenan tambin para su forma
cin, lo menos con su consejo, los proceres y principales seores de la corte, de
lo que ha quedado un claro testimonio en la ley 14, tit. 2, b. 12 , en la qual Sse-
buto, autor de ella, dice que ha de valer para siempre esta ley que l ha hecho con
todo el oficio palatino. Este oficio palatino puede, segn esto, considerarse como un
consejo ntimo y privado que tenian los soberanos cerca de su persona , i fin de
aconsejarse y tomar las luces necesarias para el mayor acierto en asuntos de mucha
gravedad y consecuencia, qual es y ha sido siempre la formacin de las leyes.
Otras se hacan en los concilios nacionales por la nacin representada en ellos
por los dos brazos eclesistico y regular unidos al prncipe como cabeza suprema del
estado, el qual convocaba los concilios, propona en lo que se llama tomo regio los
asuntos que se haban de tratar y determinar en ellos , y al fin confirmaba y daba
la sancin real y legal las determinaciones conciliares , como todo aparece muy
claro por las mismas actas de los concilios , de las quales consta igualmente que el
pueblo prestaba su consentimiento en la formacin de estas leyes, como es de ver
en el canon 75 del concilio IV toledano, en el qual despus de haber determinado
lo conducente la seguridad de la persona de los prncipes y del estado, dice(i):
Por todo el clero y el pueblo se dixo: El que contrwinier esta definicin sea anate
matizado, &c. ; y en el canon 10 del concilio XVI (2): Por todos los sacerdotes de
Dios, seores del palacio y todo el pueblo se dixo i &c.
Aun mas expresiva y terminante es todava una ley , que por no tenerla el
cdice que ha servido de texto la Academia , la ha puesto por nota con el nm. 5

domlni nostri glorosssmi regs Alarle! , ordinante viro magnifico et illustri Goiarico comit. Ap. Jacob.
Gotofred. in prolegom. cod. Theodos. cap. 5 , num. 8.
(1) Et ideo, si placet mnibus qui adestis haec terti reitefata sententia, vestrae vocis eam consensu fr
mate. Ab universo clero vel populo dictum est: Qui contra hanc vestram detinitionem praesumserit, anathema
sit. Concil. Tolet. iv , can. 75 , num. 82.
(2) Ab universis Dei sacerdotibus , palatii senioribus, clero vel omni populo dictum est: Qui contra hanc
vestram denitionem venire praesumserit , sit anathema, &c. Concil. Tolet. xvi, cao. 10, num. 40.
 la pg. 5 de su edicin latina, habindola tomado del cdice Emiliannse y del de
Cardona , en el qual y en Lindembrogio es la ley 5 , tr. 1 , lib. 2 , y en la versin
castellana dice: "Aadimos con estas otras leyes, que nos ficiemos con los obispos
de Dios e con todos los mayores de nuestra corte, e con otorgamiento del pueblo."
Hay otras leyes , y en bastante nmero, sin data ni nombre de autor ni otra
seal alguna por donde pueda venirse en conocimiento, ni aun por su contexto, de
quin son y de qundo se hicieron. Estas se puede creer que se tomaron de las anriguas
y primitivas colecciones, de las quales pasaron las posteriores sin nombre de autor,
porque en aquellas no le tenan, porque no se crey necesario conservarle si le
tenian , estando bastantemente autorizadas ya por el solo hecho de hallarse incor
poradas en una coleccin aprobada. Hay bastante fundamento para creerlo as en la
misma ley 5 que acaba de citarse, en la qual tratando Recesvinto de las leyes de su
compilacin y quales deben observarse, cuenta entre ellas las que vienen de la an
tigedad: quas aut ex antiquitate iuste novimus , aut tenetnus , que en la versin caste
llana dice: "E aquellas leyes mandamos que valan, las quales entendemos que fueron
> fechas antiguamienrre por derecho", en lo que parece hacer alusin las primitivas
colecciones; lo menos es una conjetura bastante fundada, y tiene mucha probabi
lidad , as como no tiene ninguna la de Villadiego , que atribuye determinadamente
todas las leyes sin autor Sisenando san Isidoro con razones harto dbiles, que se
examinarn en el captulo II de este discurso. Es verdad tambin que entre estas leyes
sin autor hay algunas de las que por su contexto se puede inferir con alguna proba
bilidad , lo menos el tiempo en que se hicieron , como se dir en ocasin oportuna.
Otras leyes hay finalmente que tienen al principio una nota que dice: antigua, y
en algunas se aade: noviter emendata. Comunmente se cree que estas son tomadas
de la legislacin de los romanos, y pudieran alegarse como prueba de ello las ya ci
tadas leyes del tt. 1 , lib. 4 que tienen la nota de antiguas, y fueron no solo tomadas,
sino copiadas literalmente de las leyes romanas , como se ha dicho. Esta opinin viene
muy de antiguo, pues en algunos cdices castellanos se encuentra al principio de ellos
una especie de discurso que la Academia- ha puesto en la edicin castellana despus
de las leyes del prlogo pg. 15. En este discurso, despus de una breve cronologa
de los reyes godos, trata el autor de la divisin del Fuero en libros, ttulos y leyes, y
entre otras cosas dice: wEt quando fallares scripto , ley antigua, sepas que es de los
libros de los romanos, que fue puesto en honor de csares fieles.... Et quando falla
res scripto, correpta, sepas que hay en ella algo del' juicio de los romanos."
Esto se confirma por una ley suelta que sigue continuacin del discurso con una
inscripcin que dice: El rey don Flavhis Horius (que es Ervigio) , y comienza dicien
do: "Nos pusiemos seal sobre cada un iuycio (ley) que aviemos emendado de los
iuycios antiguos, los quales fueran de los romanos." Sigue refiriendo que en las le
yes de los romanos hay dudas y obscuridad , y que l habia escogido para poner en
este libro las que parescien et eran manifiestas', y luego dice: De s sealar sobre ellas
(las leyes) con su seal, et decir : ley antigua : de s sealar las que emendades , et en las
que acresciemos , et decir : antigua emendada , et as partiemos lo oscuro et arrancamos
lo dubdoso.
De aqu resulta al mismo tiempo que en la coleccin de Ervigio, de que se ha
blar en su lugar , se insertaron varias leyes de lbs romanos, y en ella se pusieron las
notas: antigua , y nuevamente emendada, que hasta hoy se han conservado en muchas
de ellas. Pudiera ser tambin otra confirmacin de lo dicho la ley 24, tt. 1, lib. 2,
en la qual en donde el texto latino dice: m lege priori, los cdices castellanos Toleda*
noy Escurialense i. dicen: en la ley antigua romana.
Las dos ltimas clases de leyes, esto es, las que no tienen nombre de autor y las
que tienen la nota de antiguas , pueden y deben referirse las de la primera clase
de las que fueron hechas por los prncipes , pues aun quando las que tienen la nota
de antiguas se hayan tomado dla legislacin romana, en tanto tienen autoridad
y fuerza de ley, en quanto fueron adoptadas por los prncipes godos en su legisla
cin , y se incluyeron en el cdigo nacional. De suerte que la fuente y origen todo
 VI
de la legislacin wisigoda viene reducirse en suma los prncipes y concilios na
cionales toledanos.
Don Juan Francisco Masdeu en su erudita Historia crtica de Espaa (tom. n,
pg. 14) dice, que las rdenes y decretos de los reyes godos no tenian fuerza sino
durante su vida, y solo recibian perpetuidad y vigor de ley quando lograban la apro
bacin de los estados eclesistico y secular con la firma de los obispos y grandes del
rey no; y que por eso todos los prncipes desde Recaredo hasta Egica procuraron que
se confirmasen sus decretos en los concilios de Toledo. No dice en qu se funda esta
asercin, y si fuese cierta, seria necesario decir que la mayor parte de las leyes wisi-
godas, que han llegado nosotros, no fueron verdaderas leyes, porque no fueron
confirmadas por los concilios de Toledo, como de ellas mismas y de los concilios apa
rece. Ademas de que la expresada asercin es abiertamente contraria la de Sisebuto
en la ley 14 arriba citada, en la qual dice que quiere que valga perpetuamente: hac
in perpetuum volitara lege sancimus.
Del mismo modo y aun con mas energa se explica Chindasvindo en la ley 17,
tt. 5, lib. 6, diciendo: hoc omne per aevum promulgamus edictum; y en otras diver
sas leyes se encuentran iguales semejantes expresiones, todas las quales serian ente
ramente vanas y aun ridiculas, si la observancia y fuerza de las leyes que las con
tienen hubiese de acabar con la vida del que las hizo.
Tampoco estaba persuadido Recesvinto que debia espirar con su vida la ob
servancia de sus leyes , pues ademas de usar en una de ellas la expresin aeterna- lege
jubemus , creia que podia obligar con ellas sus mismos sucesores en la corona, como
lo prueba la ley 5, tt. 1, lib. 2, en la qual dispone que todo lo que el prncipe ad
quiriese despus de haber subido al trono, no pueda pasar sus herederos, sino los
sucesores en la corona para invertirlo en beneficio del estado y no de su familia, po
nindoles tambin por condicin necesaria para subir al trono el haber de jurar antes
la observancia de su ley.
Ni hay que decir que esta se hizo en el concilio VIII de Toledo, y por con
siguiente que de l recibi la perpetuidad y fuerza de ley , porque la determinacin
del concilio se limita precisamente disponer en particular que los bienes que Chin
dasvindo adquiri despus de haber subido al trono pasasen Recesvinto, no como
hijo y heredero suyo , sino como sucesor en el rey no; y aun esto dice expresamente
que lo hace en nombre del prncipe. Pero la extensin de la ley todos los sucesores
de la corona , y la obligacin de jurar su observancia antes de subir al trono , es solo
de Recesvinto sin intervencin ninguna del concilio, como de l mismo aparece.
Egica, imbuido en esta parte en las mismas mximas de su predecesor, estaba
tan distante de creer que sus decretos necesitaban de la confirmacin del concilio
para adquirir la perpetuidad y tener fuerza de ley , que por el contrario estaba per
suadido que l la daba con sus leyes las determinaciones del concilio. Esto se ve
muy claro en el concilio XVII de Toledo convocado por el mismo Egica, el qual,
habindose descubierto que los judos de Africa tenian inteligencias secretas con Jos
de Espaa , y tramaban una conjuracin contra los cristianos , encarga al concilio en
su tomo regio, que se tomen todas las providencias correspondientes sobre el asunto,
y se determine lo que se debe hacer con sus personas y bienes ; y luego aade, que
l promulgar una ley para dar la estabilidad y perpetuidad conveniente lo que en
el concilio se determinare (1).
De todo lo dicho resulta que tanto las leyes como los mismos concilios prueban
claramente que las leyes que hacan los prncipes godos tenian fuerza de tales, y to
da la estabilidad correspondiente por s mismas sin necesidad de buscarla en la con
firmacin de los concilios, antes bien ellos daban estos la sancin real y legal.
Para proceder con el debido orden y claridad en el presente discurso, se tratar

(1) Sic quoque ut quid de I lis cunctisque rebus ipsorum agere conveniat, cannica vestr cactus sententa.
patente stylo constituat: quod nostrae legis censura perpetim stabile muere decernat. Concil. Tolet. xvn,
tom. reg. num. 6,
 vir
en l baxo de diversos captulos : Del primer legislador de los godos: de las antiguas
y primitivas colecciones de las leyes wisigodas: de las leyes hechas por los prncipes
solos: de las formadas por la nacin en los concilios nacionales: de las posteriores co
lecciones y sus autores hasta la que ha llegado nosotros con el ttulo de Lber Ju-
drcurt Forum Judicum: de la versin de ste al castellano con el nombre de Fuero
Juzgo : del Uso, autoridad y observancia que han tenido las leyes wisigodas, no solo
dentro de Espaa y en tiempo de la dominacin goda, sino tambin fuera de Espaa
y despus de la ruina de la monarqua por la irrupcin de los sarracenos: en tiempo
de la dominado de estos, y despus de su expulsin y restauracin de la monarqua
espaola por el invicto y generoso prncipe don Pelayo y dems soberanos suceso
res suyos. ''">' -

CAPITULO I.

Del primer legislador de los godos.

Casi todos nuestros escritores que han tratado de la historia y legislacin de los
godos dicen resueltamente y sin dudas, que Eurico fue su primer legislador; pero
sin mas fundamento para ello que un pasage de san Isidoro arzobispo de Sevilla mal
entendido, lo menos no entendido con la misma exactitud y propiedad con que
el santo se explic.
Hablando de Eurico en su Historia de los godos, dice que en tiempo de este rey
empezarn los godos tener leyes escritas (i) , que equivale decir que este rey fue
el primero entre los godos que puso por escrito las leyes , lo que est muy distante de
significar que hubiese sido el primer legislador de los godos; menos que se quiera
decir que la escritura es tan esencial las leyes que sin ella no las puede haber, lo que
sobre ser falso probaria ademas que las naciones brbaras septentrionales no tuvieron
ni pudieron tener leyes hasta que abrazaron la religin cristiana, porque hasta en
tonces por lo general no adoptaron la escritura; y hablando determinadamente de
los godos, es cosa sabida que juntamente con. la fe cristiana recibieron el uso de la
escritura de su obispo Ulfilas, inventor de la letra gtica, que por el nombre del au
tor se llam ulfilana.
Mas para convencerse de la falsedad de semejante asercin basta ver en Tcito (2)
que los germanos tenan sus juntas y comicios en que se trataba lo conducente la
paz y la guerra : nombraban personas con el nombre de prncipes para administrar
justicia: arreglaban los derechos de las sucesiones, ej estado de los siervos, de los
libertos: imponan penas los delitos. < Y quien podr persuadirse que podan hacer
todo esto sin el establecimiento de leyes verdaderas, aunque no fuesen escritas?
Es verdad que continuacin de lo que queda dicho de san Isidoro , aade el
mismo santo, que antes de Eurico los godos solo se gobernaban por usos y costum
bres, lo que sin duda ha dado motivo mas principalmente la equivocacin, creyen
do que las palabras mribus et consuetudine de que usa el santo se contraponen
todo gnero "de leyes , rio contraponindose verdaderamente sino solas las escritas
y la compilacin de ellas , de que solo se trata all , y lo que es cierto que no habia
entonces entre los godos , ademas de que la palabra unos significa tambin ley no
escrita, y este significado le d el mismo san Isidoro en dos lugares de sus etimologas (3).
Qu las naciones brbaras se gobernasen por leyes no escritas antes de haber he
cho sus compilaciones se ve claro en Warnefrido , el qual dice que Rotari rey de los
longobardos fue el primero que mand poner por escrito las leyes que solo conser-

(1) Sub hocRege Gothi legum statuta in scriptis habere coepernnt, nam antea tantum moribus, et con-
tnetudine tenebantur. S. Isidor. Histor. Gothor. in
(2) De morib. Germn, cap. 1 1 , 12 , 18 ,' Jo.
(3) Mos vero est vetustate probata consuetudo, sive lex non scripta. Lib. 3, cap. io,ylib. 5, cap. 3.
 VIII
vaban de memoria y por el uso (i). Y el mismo Rotari en el eplogo de sa compila
cin , la qual d el nombre de edicto , dice expresamente que mand escribirlas
leyes no escrifas de sus mayores (a).
No hay razn ninguna para creer que los godos antes de Eurico no tuviesen leyes
de esta dase , y lo contrario se deduce no obsuramente del mismo san Isidoro , que
hablando de la reforma que Leovigildo hizo en las leyes, dice que aadi muchas que
Eurico habia dexado de poner (3). Para decir con propiedad que Eurico omiti y
dex de poner muchas leyes, que esto es lo que en rigor significa la voz praeiermissas
de que usa el santo, era preciso que estuviesen hechas estas leyes antes de Eurico, y
con efecto de Ermanarico rey de los godos anterior la introduccin entre ellos del
uso de la escritura dice Jornandes (4) que sujet muchas y muy belicosas naciones,
y las oblig que obedecieran sus leyes; y Franquenau , mas bien don Juan Lucas
Cortes , citando Goldasto, dice que Atalfo mand sus subditos, que juntamente
con sus leyes propias obedecieran las romanas : prueba una y otra de que entre los
godos hubo leyes antes que el uso dla escritura, y de que Eurico no fue su primer
legislador.
El padre Berganza (5), dando las referidas palabras de san Isidoro su propio y
verdadero sentido, dixo con mas exactitud: "Eurico fue el primer rey de los godos
que mand recopilar las leyes de sus antecesores y las suyas propias que habia
mandado promulgar, y dispuso que fuesen puestas por escrito." Con la misma
propiedad dixo tambin de Eurico el cronicn de Crdena : ste puso primero leyes
por escripto.
Si san Isidoro hubiera creido que Eurico habia sido el primer legislador de los
godos , seguramente no habria dexado de decirlo en obsequio de su nacin , quando
en el libro 5 de sus etimologas trat de los primeros legisladores de los hebreos,
frriegos , egipcios y romanos; y el no haber puesto entre ellos Eurico como el primer
egislador de su nacin, es una prueba muy eficaz, aunque negativa, deque no le
tuvo por tal.

CAPITULO II.

De las antiguas y primitivas compilaciones de las leyes vuisigodas

y sus autores.

Si Eurico, como acaba de probarse, no fue, hablando con propiedad, el primer

legislador de los godos, ni puede saberse quien fuese, porque no ha quedado docu
mento alguno autntico que lo compruebe, fue ciertamente el primero que orden
sus leyes, mandndolas poner por escrito, y fue por consiguiente el primer compila
dor de las leyes wisigodas , aunque el cardenal Baronio quiso quitarle esta gloria,
dndosela su hermano y predecesor Teodorico sin otra prueba ni fundamento que
una carta de Sidonio Apolinar (6), en que censurando Seronato prefecto de Jas
Galias por el desprecio que hacia de las leyes romanas, dando la preferencia sobre
ellas las de los godos, llama estas teodoricianas, lo que bast Baronio para im-

(1) Rotari rex langobardorum leges, qua sola memoria et osu retinebant, scriptorum serie composuit,
codicemque ipsum edictum appellari praecepit. Warnefr. De gest. Langobard. lib. 4, cap. 44.
(2) Leges patrum nostrorum quae scriptae non erant condidimus, et pro communi omnium gents nostrac
militare.... in hoc membranum scribere iussimus. Ap. Murator. italic. scrip. tom. 1 , pag. 2.
(3) In legibus quoque ea quae ab Eurico incondite constituta videbantur correxit , plurimas leges praeter-
missas adjicicns , plurasque superfinas auferens. HIst. Gothor. in Leovigildo.
(4) Ermanaricus nobilisimus Amalorum in regno successit , qui multas , et belicosissimas Arctoas gentes
perdnmuit , suisque parere legibus fecit. Quem mrito nonnulli Alexandro Magno comparavere maiores.
De Getar. *ive Gothor. orig. et reb. gest. cap. 43.
(f) A.ntied. de Esp. tom. 1 , pag. 4.
(6) Exultans Gothis, insultans Romanis leges theoJosianas calcans , theodoricianasque praeponens,
veteres culpas nova tributa pesquirit, Sidon. lib. 2 , epist. 1.
 IX
pugnar expresamente san Isidoro, y asegurar contra su autoridad que Teodorico
y no Eurico fue el primero que puso por escrito las leyes de los godos (i).
No tuvo presente Baronio que Eurico se llam tambin Teodorico, y que ste
es uno de los diversos nombres que le dan los escritores incluso el mismo Sidonio,
que en diversos lugares le llama indistintamente ya Eurico ya Teodorico, y as por
leyes teodoricianas no entiendo otras que las de Eurico. Es por tanto muy frgil el
fundamento de Baronio para destruir la asercin tan expresa y terminante de un au
tor de tanta gravedad y peso en este asunto como san Isidoro.
Tampoco habl Sidonio de Teodorico rey de Italia, como crey Cujacio escri
biendo Franconeto presidente del parlamento de Paris, y para hacer patente su
equivocacin basta decir que Sidonio , como refiere san Gregorio Turonense (lib. 2,
cap. 23), muri mucho antes que este Teodorico, y por consiguiente no pudo ha
blar de l. *
No es mas fundada que las dos anteriores opiniones la del padre Juan de Ma
riana, que hablando en su Historia de Espaa (lib. 5, cap. 6) de Alarico dice: "Fue
el primero de los reyes godos que estableci y promulg leyes por escrito, recopil
en suma y public el cdigo de Teodosio 3 de febrero del mismo ao que fue
muerto, porque antes de l en paz y en guerra acostumbraban gobernarse los
godos fuer de otras naciones brbaras por las costumbres y usanzas de sus mayo
res y antepasados."
Es verdad que Alarico promulg el cdigo de Teodosio recopilado, que en suma
es el Breviario de Aniano de que se ha hecho mencin arriba; pero, como se ha
dicho all mismo, las leyes de este Breviario eran todas romanas, promulgadas para
el gobierno particular de los romanos, que repugnaban sujetarse las leyes godas pu
blicadas antes por Eurico , y as se di tambin este Breviario el nombre de ley
romana. No es por tanto cierto que Alarico fuese el primero de los reyes godos que
estableci y promulg leyes por escrito , hablando de las de los godos , que es de lo
que se trata. Y aunque don Diego de Saavedra en su Corona gtica dice que algu
nos autores atribuyen Alarico la gloria de haber sido el primer legislador de los
godos, solo cita Mariana, y no d razn ninguna en que pueda fundarse la opi
nin contraria la respetable autoridad de san Isidoro.
Mas sin embargo de ella Fernandez de Mesa en su Arte histrica y legal (lib. r,
cap. 4, par. 3) se propuso sostener la opinin de Mariana diciendo, que aunque es
cierto que Eurico habia hecho leyes primero; pero que estas no obligaron los espa
oles hasta muchos aos despus, y que el Breviario de Alarico se promulg no solo
para los romanos sujetos la dominacin goda, sino general indistintamente para
toda la nacin. Lo primero se contenta con afirmarlo, sin dar mas prueba de ello
que su dicho: ni le habria sido fcil hallar prueba alguna razonable. Para lo segundo
se apoya en la autoridad de Jacobo Gotofredo, el qual puntualmente dice lo contra
rio, asegurando que las provincias y ciudades que entraban en la dominacin de las
naciones extraas , esto es wisigodos* y dems septentrionales, se gobernaban por dos
derechos distintos, el de los vencedores y el de los vencidos, que por humanidad y
bondad les permitan los vencedores; y dice tambin expresamente que el Breviario
de Aniano le public Alarico para los subditos romanos, como se puede ver en los
captulos 5 y 7 de sus prolegmenos al cdigo teodosiano , que son los mismos que
cita Mesa en apoyo de su opinin.
Despus de Eurico y Alarico no hay memoria de que hubiesen hecho ni publicado
leyes algunas los reyes sucesores hasta Leovigildo, que segn san Isidoro, como se ha
insinuado antes , corrigi y reform las leyes que Eurico habia publicado , aadiendo
muchas que aquel habia omitido, y quitando otras que le parecieron superfluas; y el
cronicn de Crdena dice: "Era de dc e x aos regn Leogovallo (Leovigildo) xvm.

(8) Sed ex illo observa non Enricnm prim, ut Isidorus habet, iura Gothis dar coepisse, sed Theodo-
ricum eius praedecessorem, quas Sidonius theodoricianas leges apellat. Non ergo sub Eurico Gothi legum
institua , ut ait, scriptis habere coeperunt, sed sub Theodorico ejus praedecesore. Annal. ann. 468.
Gan mucha tierra, e venci muchas batallas, e mejor el libro de las leyes." De
suerte que Leovigildo fue el segundo compilador de las leyes wisigodas , y fue el pri
mero de los reyes godos que se sent en solio y us de insignias reales, porque antes
de l , dice el mismo santo, los reyes godos no se diferenciaban del pueblo en el trage
ni en el asiento en los concursos (i), cuya novedad atribuye sin razn Ambrosio de
Morales soberbia y altivez de Leovigildo, no siendo sino una justa distincin y pre-
rogativa del soberano respeto de sus vasallos correspondiente la suprema autoridad
y mando que tiene sobre ellos. Y por que no se dir mas bien que esta novedad fue
una mxima poltica de Leovigildo dirigida conciliar por medio de la magnificencia
y aparato exterior la debida veneracin y respeto la dignidad real y los que estaban
revestidos de ella, lo que no eran naturalmente muy propensos los godos, como
consta de la historia, de los concilios toledanos y de su misma legislacin?
Tambin fue Leovigildo el primero y acaso el nico rey godo de quien consta
haber hecho donacin real de un pueblo principal con seoro y vasallos , y manos
muertas, como lo asegura Paulo Dicono Emeritense en su Opsculo de la vida y
milagros de los padres de Mrida , refiriendo la del abad Nuncto , quien hizo el rey
la donacin (2).
Inocencio Cironio (3) dice que Recaredo revoc las leyes de Leovigildo, que por
la mayor prte eran impas, y que por esta razn no las insertaron en sus colecciones
los reyes posteriores , sin dar otra razn ni prueba de ello que decir, que as se infiere
del cnon XVI del concilio toledano tercero (pues aunque l dice sexto, es conocida
equivocacin en la cita yerro de imprenta), pero no es fcil comprender cmo
pueda inferirse tal cosa del citado cnon.
Lo que en l se condena y anatematiza es un libelo detestable (que as le llama el
concilio) publicado en el ao doce del rey nado de Leovigildo, dirigido atraer los
romanos la herega arriana. Este libelo no es otra cosa que un concilio, por mejor
decir, concilibulo de obispos arranos que en el mismo ao doce de Leovigildo, como
refiere el abad Bielarense despus obispo de Gerona, se congreg en Toledo con el
depravado fin de hacer prevaricar los catlicos, y arrastrarlos la secta arriana por
medio de nuevas explicaciones ambiguas y capciosas que se hicieron en dicho conci
libulo, lo que nada tiene que ver con las leyes de Leovigildo; y para convencerse
de que no se hace alusin otra cosa que dicho concilibulo en el citado cnon XVI,
basta cotejarle en las notas puestas al pie, con lo que en el cap. 40 de su cronicn
dice el mismo abad de Valclara (4) , autor grave contemporneo de Leovigildo , tes
tigo ocular de muchas de las cosas que refiere, como lo dice l mismo al principio de
su cronicn, y quien desterr tambin Leovigildo por no haberle podido atraer
su secta; que regularmente asistira tambin al concilio, como lo cree Ambrosio de
Morales fundado en la slida razn de que siendo persona notable en letras , y que
habia padecido tanto por la fe catlica, era muy importante su presencia en el con
cilio , en el qual Recaredo abjur con toda su nacin la herega arriana , hizo pro
fesin de la fe catlica.

(1) ^rarium quoque ac fiscum primus iste auxit, primusque etiam nter saos regal veste opertus in solio
resedit. Nam ante eum et habtus , et consessus communis ut populo ta et regibus. Hist. Gothor. in Leovig.
Chron. Albeld. num. 32.
(2) Esp. sagr. tom. 13 , pag. 244 y 344, num. 8.
(3) Erat Leovigildus religioni catholicae valde infensus Atianas partes sequutus, ideirco eus leges ut pla-
rimum impiae Reccaredo piissimo principe revocatae fuerunt, ut conjicere licet ex canone xvi concilij tole-
tani vi, quas ob eandem causam alij reges gothorum Chindas vindus, Recesvindus, et Flav. Egica codici suo
legum wisgothorum , quem postea recensuerunt, inserere noluerunt. Observat. jur. can. lib. f , cap. 2.
(4) Quicumque bellum detestabilem duodcimo anno Leovigildi regs nobis editum , in quo continetur
romanorum ad haeresm Arianam traductio , et in quo gloria Patri per Filium in Spirtu Sancto mal nobis
institua continetur, hunc libellum, si quis pro vero habuerit , anathema sit in aeternum. Concil. Tolet. ni,
can. xvi. = Anno iv Tiberij, qui est Leonegildi duodecimus annus Leonegildus rex in urbem toletanain
synodum episcoporum sectae arianae congregat , et antiquam haeresm novcllo errore emendat dicens: De ro
mana religione ad nostram catholicam tidein venientes non deber baptizan, sed tantummodo per manus itn-
positionem , et comunionis perceptione ablui, et gloriam Patri per Filium in Spirtu Sancto dar. Per hanc ergo
seductionem plurimi nostrorum cupiditate'potius impulsi in arianum dogma declinant. Chron. fiiclar. cap. 40.
 # - I

. ' ' ' xi

Otro argumento contra la asercin de Cironio es , que haciendo san Isidoro, quan-
do trata de Recaredo , una puntual enumeracin de las cosas buenas que este prncipe
hizo , contraponindolas las malas de su padre Leovigildo , no solo no hace men
cin de la revocacin de sus leyes , como era regular y aun preciso que la hiciera si
hubiera habido tal revocacin , asi como dixo que los bienes de las iglesias y particu
lares que Leovigildo confisc injustamente, Recaredo hizo restituir sus dueos, sino
que tratando de Leovigildo , despus de haber reprendido severamente todos sus ma
los hechos, habla al fin del asunto de las leyes, no solo sin reprensin ni censura alguna,
sino con elogio ; y as dice Ambrosio de Morales : " Con todos los vituperios ya di
seos todava le d san Isidoro Leovigildo la loa de que enmend mucho bien las
leyes de los godos , que desde Eurico estaban ya desordenadas." No hay pues mo
tivo ni razn alguna para manchar las leyes de Leovigildo con un borrn tan feo
como el que por una arbitraria infundada conjetura les ha querido echar Cironio.
Ni las leyes de Eurico ni las de Leovigildo han llegado nosotros conforme las
ordenaron y dispusieron en sus primitivas compilaciones, pues aunque, como se dixo
"en la introduccin de este discurso, regularmente pasaran, lo menos algunas, las
colecciones posteriores, no han llegado la que actualmente tenemos, de modo que
pueda saberse con certeza que son de estos dos prncipes, pues aunque Villadiego les
atribuye todas las leyes que tienen la nota de antiguas, y pone en ellas sus nombres,
as como atribuye tambin Sisenando y san Isidoro todas las que carecen de autor,
poniendo tambin sus nombres en ellas, esto no tiene mas fundamento que una con
jetura suya muy arbitraria, reducida decir, que siendo cierto que en la coleccin
hay muchas leyes que hicieron estos tres prncipes y san Isidoro, y no habiendo nin
guna con sus nombres, se entiende que siendo Eurico y Leovigildo anteriores Sise
nando y san Isidoro, las leyes antiguas son de los dos primeros , y las que carecen
de autor de los segiindos.
Esto es dar por supuesto lo mismo que se niega, i lo menos de que se duda.
Pero aun quando fuera cierta la suposicin, como Villadiego en algunas de las leyes
que tienen la nota de antiguas pone juntos los nombres de Eurico y Leovigildo, di
ciendo que es del uno del otro, en otras el de Eurico Leovigildo separadamente,
sin dar razn para aplicarla al uno mas que al otro, y lo mismo respectivamente hace
en las que atribuye Sisenando y san Isidoro , no es fcil ni aun posible saber
quien de ellos corresponde determinadamente cada ley, que para el caso es lo mismo
que no saber nada. Ademas de que en la introduccin de este discurso se ha hecho
ver con documentos harto mas seguros y fundados que las conjeturas de Villadiego,
que las leyes que tienen la nota de antiguas , se tomaron de la legislacin romana; y
en quanto las que supone y asegura que fueron hechas por san Isidoro, se hablar
de ello al fin del captulo 3?
Pero lo que destruye enteramente la conjetura de Villadiego es que, como se ve
por las variantes de la Academia , muchas leyes que en unos cdices tienen la nota
de antiguas, en otros no tienen nota ni autor, y al contrario muchas que eg unos
estn sin autor ni notaren otros tienen la de antigua. El cdice Toledano gtico, por
exemplo , el Emilianense, el de Cardona, el de san Juan de los Reyes y el Complu
tense no ponen autor ni nota muchas leyes que en los otros cdices tienen la nota
de antigua. Por que regla sabremos, pues, si estas leyes son de Eurico y Leovigildo,
porque en unos cdices tienen la nota de antiguas, si son de Sisenando y san Isido
ro, porque en otros no tienen nota ni autor, supuesto que no hay justo motivo ni
razn para dar unos cdices mas crdito que otros , mientras no se pruebe el
error en algunos?
El cdice Legionense en muchas leyes que tienen el nombre de Recesvinto aade
la nota de antigua, y as se ve en algunas leyes en la misma edicin de Villadiego.
Por donde sabremos si son de este rey como lo d entender su nombre, si son
de Eurico y Leovigildo , como lo indica la nota de antigua segn la conjetura de
Villadiego, pues de los tres un tiempo no pueden ser? Lo cierto es que en tanta
variedad como en esta parte hay en los cdices sin arbitrio ni regla para poderla
 XII
fixar, la conjetura de Villadiego solo puede servir para adivinar mucho, y quedarse
al cabo sin saber nada.

CAPITULO III.
.

De las leyes hechas por la sola autoridad y potestad de los prncipes.

Despus de las compilaciones de Eurico y Leovigildo , que fueronjas primitivas,

no consta que se hubiese hecho otra hasta la de Chindasvindo, de que se hablar
en su correspondiente lugar, pues aunque Ambrosio de Morales, hablando de la
coleccin de Egica, dice que este prncipe mand que para hacerla no se tuviesen
presentes las recopilaciones, viejas de Eurico, Leovigildo y Recaredo, en lo que supone
que Recaredo hizo alguna recopilacin, lo cierto es que no ha quedado documento
alguno que la compruebe, y aun el mismo Morales quando en su crnica habl lar
gamente y de intento del mismo Recaredo, nada dice de tal recopilacin, como
pareca regular , as como habl de las dems que hicieron otros prncipes.
Es verdad que Don Lucas de Tuy dice que Recaredo en el ao sexto de su rey-
nado mand abreviar y reducir compendio las leyes godas (i), y acaso en esto se
fund Morales, aunque no le cita. Pero contra este dicho del Tudense sin apoyo de
autoridad ni documento que le compruebe hace muy grande fuerza el silencio de los
dems historiadores, y particularmente el de san Isidoro, que hablando de Recaredo,
seguramente no habra dexado de decir una cosa que cedia en elogio suyo, pues no
teniendo tantos motivos ni razones respecto de Eurico y Leovigildo como tenia res
pecto de Recaredo , tuvo cuidado de decir de Eurico que hizo poner por escrito las
leyes, y de Leovigildo que las enmend.
En el cdice Emilianense y tambin en Piteo y Lindembrogio se atribuye la ley a
del tt. 5, lib. 3 Recaredo: en el Legionense la 5 del tt. 5 , lib. 6; y en el de san Juan
de los Reyes la 2, tt. 1 , lib. 12. Sin embargo no puede asegurarse que sean de este
prncipe , porque en todos los dems cdices se atribuyen , una Chindasvindo y las
otras Recesvinto.
Si Liuva II , sucesor inmediato de Recaredo , y Wicterico de Liuva hicieron
algunas leyes, no han llegado nosotros, ni ha quedado memoria ninguna de ello.
Don Alonso de Cartagena y otros escritores despus de l dicen, que Gundemaro,
sucesor de Wicterico, fue el primero que estableci la inmunidad de los templos en
Espaa, y Francisco Tarafa, tomndolo de Don Rodrigo Snchez de ArValo obispo
de Palencia, dice (2) que este prncipe hizo muchas leyes favor de las iglesias, y
principalmente la de que no fuesen extrados por fuerza los que se refugiasen ellas;
pero ni uno ni otro dicen quales sean estas leyes , ni en donde existan, y lo cierto es
que una sola ley que no habla de inmunidad, y es la 19, tt. 2, lib. 4, se halla en
Piteo y Lindembrogio atribuida Gundemaro, y por esto acaso dixo Morales que el
mas antiguo rey de quien hay leyes en el Fuero Juzgo es Gundemaro; pero en todos
los cdices as latinos como castellanos que ha tenido presentes la Academia , no se
encuentra una sola ley sobre asunto ninguno con el nombre de Gundemaro.
Sbese de cierto que Ervigio hizo una ley sobre la inmunidad local en el con
cilio XII de Toledo, de que se hablar en su lugar. Otras ocho sobre el mismo asunto
hay en el Fuero, de las quales una es de Chindasvindo, otras tres tienen la nota de
antiguas, y las quatro restantes, que forman el ttulo 3 del lib. 9 con el epgrafe: De
his qui ad ecclesiam confugiunt, y en el castellano: De los queftien d la eglesia, no tie
nen autor ninguno, pues aunque Villadiego les aplica el nombre de Sisenando, esto
es en fuerza de su arbitraria conjetura, cuyo ningn fundamento y subsistencia se ha

!i) Anno regai sui sexto gothicas Ieges compendise fect abrevian. Chronic. mund. anno 680.
2) Plurimas statuit leges in favorem ecclesiarum, praecipue quod nullus nvitus a sacris templis extra-
hatur. De Regib. Hispan, anno 593.
 XIII
hecho ver antes , y segn la qual pudieran aplicarse igualmente que a Sisenando ,
Eurico y Leovigildo , porque en algunos cdices tienen la nota de antiguas.
Sotelo asegura que estas quatro leyes son de Gundemaro , y dice que no tiene
duda en ello.' Podr ser as , pero las pruebas que da no pasan de meras conjeturas,
y por otra parte hay buenas razones que persuaden lo contrario.
El concilio VI de Toledo convocado por Chintila reserva en el canon XII el
perdn de los que se refugian la iglesia la piedad y clemencia del prncipe por la
intercesin de los sacerdotes y reverencia al lugar sagrado, con tal que esto sea com
patible con la justicia (i). Esto junto con que en ninguno de los concilios anteriores
se habla nada de la inmunidad local de las iglesias, aunque en el IV se trata ya de
la personal de los clrigos , prueba ciertamente que quando se celebr el concilio VI
no habia ley ninguna que concediese la inmunidad local, porque haberla no habra
sido necesario recurrir la intercesin de los sacerdotes, estando concedida y asegu
rada la inmunidad por la ley , y as es que despus que se establecieron las leyes de la
inmunidad local, no usaron ya mas los obispos de la intercesin, mirndola con razn
como una cosa no solo suprflua, sino enteramente intil para el fin.
Dbese pues, segn esto, poner el establecimiento por ley de la inmunidad local
despus del concilio VI; y habiendo sido Gundemaro cerca de treinta aos anterior
l, es evidente que no pudo ser el primero que establecila inmunidad de los tem
plos en Espaa, como dicen los citados escritores. Los mas antiguos, incluso san Isi
doro , nada han dicho de este establecimiento de Gundemaro , y pareca regular que
si hubieran tenido noticia de l, hubieran hecho mencin de una cosa que cedia en
obsequio de la iglesia y elogio del prncipe. Don Alonso de Cartagena y Don Ro
drigo Snchez , contemporneo suyo, son acaso los primeros que han hablado de ello,
y despus los siguieron los dems ; pero lo dicho parece que destruye enteramente
esta opinin igualmente que la de Sotelo.
El establecimiento por ley de la inmunidad de los templos en Espaa debe po
nerse, segn lo expuesto, en el tiempo que media entre los dos concilios toledanos VI
y XII, o lo que es lo mismo, entre Chintila y Ervigio. Este prncipe, como queda
-insinuado , extendi en el conciJio XII la inmunidad hasta treinta pasos al rededor
de la iglesia, lo que supone necesariamente que antes estaba ya establecida, pues de
lo contrario no hubiera tenido que extender, y con efecto las quatro leyes ya citadas
la conceden fixndola hasta el prtico de la iglesia, y esto es sobre lo que recay. la
extensin de Ervigio.
La ltima de estas quatro leyes que trata de los deudores y de los reos, que no
mereciendo pena capital su delito se refugian la iglesia, concluye remitindose por
lo que toca al asilo de los homicidas, hechiceros y envenenadores sus ttulos respec
tivos ; y efectivamente en el ttulo 5 del libro 6 hay dos leyes, de las quales una trata
de los homicidas y hechiceros , y la otra de los parricidas que se refugian la iglesia.
La primera, segn su inscripcin, es de Chindasvindo, y la segunda tiene la nota
de antigua.
Chindasvindo concede el asilo los homicidas y- hechiceros , sin decir nada de
los dems delitos, ni habla tampoco de la extensin local: las quatro leyes que no
tienen autor le amplan generalmente todo gnero de personas y delitos , ponindole
por trmino el prtico de la iglesia, y Ervigio le extiende hasta treinta pasos al re
dedor de ella.
En vista de este orden progresivo que se observa en el establecimiento de estas
leyes, segn su literal contexro, puede decirse con bastante fundamento que Chin
dasvindo* si es suya la ley como debe creerse por la inscripcin, mientras no se prue
be lo contrario, fue el primero que estableci la inmunidad de los templos en Espaa,
concedindola los homicidas y hechiceros, y las quatro leyes que la ampliaron ge
neralmente y no tienen autor pueden ser del mismo Chindasvindo de sus sucesores

(1) Qud s! pse mali prus reminiscens ad ecclesiam fecerit confugium, ntercesslone sacerdotum, et reve
renda loci, regia in eo pietas reservetur comitante justitia. Concil. Tolet. vi, can. xn.
 XIV
hasta Ervigio, que le dio la ltima extensin local. A lo menos hay mas fundamento
y probabilidad para creerlo as en medio de la obscuridad que causa la falta de autor
de las quatro leyes , que para atribuirlas Gundemaro Sisenando como quie
ren Villadiego y Sotelo sin fundamento ninguno slido.-
Lo nico que puede mirarse como ley hecha por Gundemaro es el decreto expe
dido por este prncipe en el concilio que convoc en Toledo con motivo de la dispu
ta suscitada acerca del primado y jurisdiccin de aquella iglesia, no sobre todas las
de Espaa como equivocadamente han credo algunos , sino sobre las de la pro
vincia cartaginense, cuyos obispos no queran reconocer por su metropolitano al de
Toledo, que es lo que nicamente se trat en el concilio, como aparece del mismo
decreto que la letra puso Ambrosio de Morales en su crnica (lib. 12, cap. 12),
y el cardenal Aguirre en su Coleccin de Concilios (tom. II, pg. 435).
Sisebuto, sucesor de Gundemaro , hizo, segn nuestros historiadores, diversas
leyes contra los judos. De esta clase son todas las de los ttulos 2? y 3? del libro 12,
de las quales unas son de Recesvinto y otras de Ervigio, como lo manifiestan sus
respectivas inscripciones, y ademas consta de los concilios VIII y XII de Toledo que
estos prncipes hicieron varias leyes contra los judos, como se ver en sus lugares
correspondientes.
Las dems leyes de dichos ttulos no tienen autor ninguno, y stas pueden ser
muy bien de Sisebuto. Ambrosio de Morales (lib. 12, cap. 13) le aplica determina
damente dos del ttulo 2? que son la 13 y 14, las quales efectivamente en las colec
ciones de Piteo, Lindembrogio y Canciani y en algunos cdices manuscritos tienen
el nombre de Sisebuto, y de la una no puede dudarse, porque la siguiente se remite
ella diciendo expresamente que es de Sisebuto. Morales aade que ademas de las
dos dichas hay otras del mismo prncipe en el propio ttulo, lo que tambin es mas
que probable, pues se sabe por san Isidoro el empeo que tom en extirpar la secta
de los judos hasta obligarlos bautizarse por fuerza baxo de graves penas con un
celo bueno ala Verdad j pero indiscreto y no segn ciencia, como dice el mismo
san Isidoro (1).
Don Diego Saavedra cita como hecha por Sisebuto la ley 3 del tt. 3. En Piteo
y Lindembrogio esta ley no tiene autor ninguno. En todos los cdices que ha tenido
presentes la Academia, menos el Legionense, tiene el nombre de Ervigio, y en el
Legionense el de Recesvinto. Pero la misma ley presenta una prueba convincente de
que pesar de dichas inscripciones su verdadero autor fue Sisebuto.
Se sabe ciertamente que este prncipe oblig bautizarse baxo de graves penas
los judos. Entre todas las leyes establecidas contra ellos ninguna hay. que les imponga
pena por este motivo, sino esta de que se trata, que los condena cien azotes, des
tierro, confiscacin de bienes, y que se les desuelle la frente la mollera, que esto
es loque significa, segn Morales y Villadiego, la voz decalvare tan frecuente en
las leyes godas, y no cortar el cabello rapar la cabeza, como han credo algunos,
y as su correspondencia en la versin castellana es: desfollarle muy laydamientre la
frtente: pena gravsima, tanto por el dolor como por la vergenza y perpetua infa
mia que causaba, por lo que regularmente las leyes la explican con la expresin
turpiter deformiter decalvare.
Es verdad que en la ley 3, tt. 3, lib. 12 y otras del mismo ttulo en donde el
latin dice decalvatus , en el castellano se lee fganle esquilar la cabeza laydamientre,
y en unos sumarios que en el cdice Escurialense III se ponen al principio de estas
leyes se dice sea tresquilado en cruz. Pudiera acaso decirse que habia dos gneros de
decalvacion, una mas dura que otra segn la mayor menor gravedad del delito;
y podr servir de apoyo esta conjetura el que en las leyes unas veces se dice solo de
calvatus , y otras turpiter decalvatus , y deformiter decalvatus.
Sabindose pues ciertamente por la historia que Sisebuto impuso penas los judos

(1) Qui infrio regni judaeos ad fidem christianam permovens aemulationem quidem habuit, sed non se-
cundum scientiam. Potestate enim compulit quos provocare ratione dei oportuit. Hist. Gotrior. in Siseb.
 xv
que no se bautizasen, y no constando por otra parte que Recesvlnto ni Ervigio
hubiesen hecho lo mismo, parece no puede dudarse que una sola ley que se encuen
tra que impone pena por este motivo, debe ser de Sisebuto y no de Recesvinto ni
de Ervigio, cuyos nombres se pusieron ciertamente en la ley por error descuido
de los copiantes, lo que pudo dar motivo el que as Recesvinto como Ervigio hi
cieron muchas leyes contra los judos , como se ve por los mismos ttulos citados se
gundo y tercero.
Prubase tambin por esta misma ley tercera no ser cierto que Sisebuto obligase
los judos bautizarse con pena de muerte, como dice Ambrosio de Morales, Vi
lladiego, Ferreras y otros, pues en ella se sealan individualmente las penas sin hacer
mencin ninguna de la capital, de la que tampoco habla san Isidoro , en cuya auto
ridad se funda Morales, pues solo dice que los compeli por la fuerza del poder, ni
el concilio toledano IV que prohibi hacer fuerza los judos para que se bautizaran,
teniendo presente el hecho de Sisebuto, dice que los hubiese obligado con pena de
muerte.
Paulo Emilio (i), historiador de los franceses, refiere que habindose refugiado
Francia algunos miles de judos arrojados de Espaa por Sisebuto, Dagoberto miran
do como una cosa torpe el parecer menos religioso que los wisigodos, prefix cierto
trmino para que dentro de l todos profesasen la religin catlica, declarando por
enemigos los que no lo hiciesen, y condenndolos muerte. Sotelo cree que esta
relacin de Paulo Emilio di motivo la equivocacin de los escritores, y las razones
que alega dan bastante probabilidad su juicio.
De Recaredo II que reyn inmediatamente despus de su padre Sisebuto , y de
Suintila sucesor de Recaredo nada consta que hubiesen hecho en la legislacin, ni
promulgado ley alguna. Recaredo no tuvo tiempo para ello por la cortsima duracin
de su reynado , que segn san Isidoro fue de pocos dias, lo que el cronicn llamado
de Wulsa y el del Pacense (2) reducen tres meses.
Tampoco tuvo mucho lugar Suintila para pensar en hacer leyes, embarazado
desde luego que subi al trono con la guerra de los vascones que se le rebelaron, y
concluida esta con la de los romanos, los quales tuvo la gloria de arrojar entera
mente de Espaa quedando seor absoluto de toda ella, lo que no fue dado nin
guno de los prncipes anteriores, aunque lo intentaron, como dice san Isidoro.
Despus , habindose atrado por sus desordenes y tiranas tod el odio de la na
cin, Sisenando, hombre ilustre y poderoso entre los godos, aprovechndose de esta
ocasin, auxiliado de Dagoberto rey de Borgoa , se apoder del trono arrojando de
l Suintila, como dicen algunos historiadores, aunque lo mas cierto parece ser que
Suintila, temiendo por sus excesos que los suyos le quitaran el rey no, le abdic de su
voluntad, despojndose de las insignias reales, pues as lo dice expresamente el con
cilio IV (3) de Toledo , cuyo testimonio es de tanto peso y autoridad. Como quiera
que esto sea, lo cierto es que de un modo de otro el sucesor de Suintila fue
Sisenando.
Tulga , que aunque muy joven, hizo desearen el poco tiempo que reyn, que
hubiera sido muy largo su reynado, public segn refieren algunos historiadores va
rias leyes , por las quales confirm todo lo que se habia determinado en los concilios
celebrados hasta su tiempo. Pero de estas leyes no ha llegado nosotros sino la noti
cia por la memoria que de ellas han hecho los escritores , y sta no tiene el mas slido

(1) Is enim (Sisebutus) hebreos regni su Christom agnoscere coegit ; eorum tamen aliquot millia in Galliam
effugerunt , junctique veteribus suae sententiae incolis ingenti numero conspiciebantur. Turpe videbatur Franco
a wisigothis ejectos religionis nostrae hostes indmitos finibus suis receptos diutius retiere , c wisigotis re-
ligioni ceder. Dogabertus igitur diem praestituit intra quam quisqu mortalium religionem nostram non pro-
fiterentur , hostes judicarentur , comprehensique capite luerent. Paul. Einil. in Dogabert. littcra B.
(2) Reccaredo denique huic Sisebuto succedente in solio, dum per tres menses solummodo regnat, hujus
vitae brevitas nihil dignum praenotat. Chron. Era 650, num. 7.
(3) De Suintilcne vero qui scelera propria metuens, se ipsum regno privavit , et potestatis fascibus exuit,
id cum consultu decrevimus &c. Concil. tolet. iv, can. 75 , num. 85.
 XVI
fundamento, pues trae su origen de la continuacin de la crnica de san Isidoro
falsa indignamente atribuida san Ildefonso.
Wamba, al qual despus de haberle obligado con violencia aceptar la corona
que constantemente rehusaba, le despojaron de ella con fraude, aunque se vi igual
mente que Suintila muy empeado desde luego en guerras para subyugar al tirano
Paulo, sujetar los navarros, que tambin se le rebelaron, y oponerse la incursin
que con una poderosa armada hicieron los alrabes desde Africa en las costas de Es
paa , no le- impidi nada de esto el hacer varias leyes acerca del gobierno poltico
y disciplina militar.
Derog una ley antigua por la qual el que cometa un homicidio era entregado
con todos sus bienes en poder de los parientes herederos del muerto , y mand que
si el homicida tenia hijos fuese entregada su persona, pero los bienes quedasen para
los hijos si estos no haban tenido parte en el homicidio. Acerca de los bienes cas
trenses y los ganados por el hijo con su trabajo, dispuso que si vivia con el padre, la
tercera parte fuera para el padre y las dos para el hijo.
Mand que los obispos no se apropiasen s ni la iglesia principal los bienes
de sus dems iglesias, ni con ttulo de prescripcin por larga que fuese: que restitu
yesen los que hubiesen retenido, satisfaciendo ademas los perjuicios de sus propios
bienes, y si no los tuviesen que incurrieran en la excomunin impuesta en el canon V
del concilio XI de Toledo convocado por el mismo Wamba. Se da facultad qual-
quiera para delatar estas usurpaciones , y los patronos de las iglesias para deman
dar y pedir la restitucin de los bienes usurpados. Se condena los jueces que no hi
cieren cumplir la ley y no dieren cuenta al rey, en dar la iglesia igual cantidad que
la retenida por el obispo.
Dispuso que los libertos de las iglesias, siempre que quedasen obligados prestar
algn servicio la iglesia, no pudiesen casarse con muger libre: si se casaren seles
impone la pena de azotes, y se manda al juez que los separe, y si no quisieren sepa
rarse que los hijos sean esclavos del rey.
Para el restablecimiento de la milicia, entre otras cosas, dispuso que en caso de
guerra y para contener las entradas y rebatos de los enemigos, acudiesen todos indis
tintamente sin distincin de clases ni estados, exceptuando solamente los viejos,
los de corta edad y los enfermos , baxo la pena los obispos y sacerdotes de des
tierro , si no tienen bienes para resarcir los daos causados por la guerra, y los de-
mas de perdimiento de las dignidades y honores que tuvieren, y dlos bienes aplica
dos resarcir los daos causados por la guerra incurrir en la ltima esclavitud , y
que el rey pueda hacer de sus personas lo que quisiere, y ademas se les manda llevar
consigo la guerra la dcima parte de sus esclavos armados con las diversas armas
que expresa la ley.
La historia de la rebelin de Paulo contra Wamba escrita por san Julin Metro
politano de Toledo, y publicada por la primera vez por Don Lucas de Tuy en su
cronicn dice , que \Vamba en su consagracin confirm las leyes de sus anteceso
res (i). Pero esta es una de las muchas interpolaciones que el Tudense , segn su cos
tumbre, hizo en el texto de san Julin, el qual solo dice que Wamba ofreci guardar
mutuamente fe los pueblos, sin hablar una palabra de confirmacin de leyes de los
antecesores, como se puede ver en la misma historia publicada por el P. M. Florez,
copiada de cdices puros y legtimos en su Espaa sagrada (2).
El obispo de Salamanca Sebastian dice en su crnica que Ervigio suprimi las
leyes de Wamba, y public otras en su nombre (3). Don Lucas de Tuy, que regu-

(1) Regio jara culto conspicuus ante altare divinnm consistens ex more catholicarn fidem professus cun
sacramento jurisjurandi fidem populis rcddidit, et mores bonos praedeassorum Regum , atque legesfirmavit.
Deinde curvatis genibus &c. Cron. mund. en la Hispan, illustr. tom. 4. pag. 58.
(2) Regio jam cultu conspicuus ante altare divinum consistens ex more fidem populis reddidit. Dcindc
curvatis genibus &c. Tom. 6 Apend. ult. pag. ^36.
(3) Post Wambanem Ervigius regnum obtinuit legesgjie a Wambane institutas corrupit , et alias ex
nomine suo edidit. Sebastian. Chron. num. 4.
 XVII
larmente tomara de l la noticia, aunque no le cita, la da ya con bastante altera
cin , pues dice que Ervigio suprimi algunas leyes que habian publicado sus ante
cesores , corrigi otras, y las que habia hecho san Isidoro las public en nombre suyo,
llamndolas antiguas para que no se creyera que el fuero judicial se trataba en
nombre de la iglesia (i).
No consta de otra parte que san Isidoro hubiese hecho leyes algunas, pues aunque
lo dice tambin Vaseo y otros despus de l, es con relacin al mismo Don Lucas
deTuy , y este no dice de quien lo tom, ni alega documento alguno para probarlo.
Entre las leyes del Fuero solo se encuentra una, de la qual pueda decirse, no que
fuese hecha como ley por san Isidoro, sino que se tom de sus obras, y se incorpor
entre las leyes por el colector de ellas, con lo qual pas ser ley la que antes no lo
era. Tal es la 5, tt. 2, lib. 1, que no es otra cosa que el cap. 20 del lib. 5 de las Eti
mologas del santo, trasladado literalmente las leyes sin quitar ni aadir una pala
bra, y tampoco tiene el nombre de Ervigio ni la nota de antigua que el Tudense
dice mand poner Ervigio las leyes de san Isidoro.
El padre Mariana habl de la supresin de las leyes de "Wamba ya de distinto
modo que Sebastian y que Don Lucas de Tuy, diciendo que ademas de haber tem
plado Ervigio la ley que trataba de las levas de soldados, quit algunas otras del
mismo Wamba, que por lo estragado de los tiempos y de las costumbres parecian
algo rigurosas, y tampoco dice de donde lo tom.
De esta suerte suelen alterarse muchas veces de uno en otro en la historia los he
chos, y llegan desfigurarse de modo que pasan por ciertos y autnticos, siendo ver
daderamente inciertos fabulosos. En el que actualmente tratamos lo nico que
hay de cierto es que Ervigio dispuso en el concilio XII de Toledo que se modificara
y corrigiera la ley sobre los llamamientos la guerra publicada por Wamba, por
creerla perjudicial en algunos puntos, y que efectivamente se corrigi y moder en
el mismo concilio, porque as consta expresamente de sus actas, como se ver en
el . 6 del cap. 4 de este discurso. Todo lo dems puede decirse que son glosas y aa
diduras de los escritores, mientras no se pruebe mas autnticamente; y parece re
gular que si Ervigio hubiera querido suprimir corregir todas algunas otras leyes
de Wamba ademas de la de los llamamientos, lo habra hecho al propio tiempo y del
mismo modo que lo hizo con ella , bien que hay tambin una prueba positiva
contra dicha supresin, y es que Egica mand que para formar su coleccin se to
mara d las leyes de Wamba, lo que supone necesariamente que no estaban suprimi
das, porque estarlo hubiera dicho que las restableca para que se insertaran en su
coleccin, como lo dixo expresamente con el mismo fin de una ley suprimida por el
mismo Ervigio, como se ver en el . ltimo del cap. 4.
Ambrosio de Morales supone de paso y por incidencia, hablando de la coleccin
de leyes de Egica, que tambin hizo la suya Wamba; pero no da prueba ninguna,
y quando habl de intento y la larga de este prncipe, nada dixo de esto, ni hay
tampoco noticia de ello en los dems escritores.

CAPITULO IV.

Del concilio III de Toledo.

Habindose dividido la nacin goda por la guerra civil suscitada en Istria entre
Atanarico y Fridigerno, despus de haberse derramado mucha sangre de una y otra
parte por sostener cada uno su partido y afianzar su dominacin , triunf al cabo

(1) Dictus Ervigius.... leges, quae a praedecessoribus suis editae fuerant, ex parte corrupit , et ex parte
correxit, et ab Isidoro hispalensi episcopo Hispaniarum primate traditas ex nomine suo annotare praccepir,
vel anticuas vocavit, na nomine ecclesiae forum judiciale agi videretur. Luc. Tuden. chron. era 714.
C
de Fridigerno Atanarico, auxiliado por las armas del emperador Valente, al qual en,
reconocimiento de su proteccin le envi Atanarico despus de la victoria una solem
ne embaxada con ricos presentes, pidindole al mismo tiempo que le enviara algunos
doctores que instruyeran en la religin cristiana sus subditos, y habindole enviado
este fin Valente varios sacerdotes de la secta arriana que l mismo profesaba, infi
cionaron con sus perversas, doctrinas los godos, de suerte que, como dice san Isi
doro, se mantuvieron tenaces en su error por mas de doscientos aos, hasta que por
muerte de Leovigildo, acrrimo protector del arrianismo, subi al trono su hijo el
piadoso y catlico Recaredo, que ilustrado por la gracia de Jesucristo instruido por
el docto y celossimo prelado san Leandro, no solo abandon la secta arriana, sino
que con su autoridad y persuasin logr que toda la nacin goda y mucha parte de
los Suevos la abjurasen tambin y profesasen solemnemente la verdadera religin , i
cuyo fin congreg en el ao quarto de su reynado el concilio III de Toledo clebre
por esta tan solemne abjuracin de la herega y pblica profesin de la religin

catlica.
Este concilio, aunque tercero en el orden, segn el modo regular de contar los
concilios de Toledo , fue el primero en que concurriendo la nacin representada por
los dos brazos eclesistico y secular, unidos al prncipe como cabeza suprema del es
tado, se empezaron tratar indistintamente de comn acuerdo y con igual autori
dad los asuntos eclesisticos y seculares , y despus de lo conducente consolidar y
solemnizar la referida abjuracin del error y profesin de la fe catlica , se estable
cieron juntamente con varios cnones sobre costumbres y asuntos eclesisticos diver
sas leyes civiles y polticas.
Se mand que los libertos hechos por los obispos, usando del permiso que dan
los cnones, fuesen libres, y as ellos como sus descendientes quedasen baxo el patro
cinio de la iglesia , y lo mismo los libertos que hiciesen los particulares y los enco
mendasen las iglesias. Que aun los esclavos donados por el rey la iglesia pagasen
su tributo por cabezas, segn la inteligencia que Don Juan Francisco Masdeu da al
cnon VIII de este concilio mas probable sin duda que la que le dan el cardenal
Aguirre y el P. M. Florez. Que las viudas y doncellas que quisiesen guardar casti
dad no las pudiesen obligar casarse. Que los judos no pudiesen casarse con muge-
res cristianas, ni tenerlas por concubinas, y si acaso de esta unin resultasen hijos,
estos fuesen bautizados. Que no pudiesen comprar esclavos cristianos para servirse de
ellos, lo que se remite y confirma Sisebuto en la ley 13 , tt. 2 , lib. 12 del Fuero
Juzgo, y lo mismo se repiti en el cnon VII del concilio X de Toledo. Que no pu
diesen obtener empleos pblicos en perjuicio de los cristianos. Que si algn siervo fis
cal edificase alguna iglesia y la dotase, el obispo suplicara al rey que lo confirmara con
su autoridad real. Que los jueces seculares y eclesisticos derribasen los dolos en sus
provincias y castigasen la idolatra, lo que prueba que por aquel tiempo no estaba des-
arraygado aun de todo punto el gentilismo en Espaa. Que los jueces averiguasen con
mucha diligencia los infanticidios cometidos por los mismos padres, que entonces eran
muy frecuentes, y los castigasen con todo rigor, el qual decreto no se observ, no
fue bastante para contener tan atroz delito, pues aun se cometa con igual frecuencia
por todas las provincias del imperio muchos aos despus en tiempo de Chindasvindo,
como l mismo lo asegura en la ley 7, tt. 3, lib. 6, en la qual manda los jueces que
impongan la pena capital los delincuentes, y si les dexasen la vida, les saquen los
ojos, lo que prueba que antes no se castigaba este delito con pena capital, porque
no la impona la ley, porque los jueces por negligencia por otro motivo dexaban

de imponerla.
Canciani cree que los godos estaban persuadidos que tenian el derecho de vida
y de muerte sobre sus hijos , lo menos en los recien nacidos antes de nacer, estando
todava en el vientre de la madre, y lo atribuye un resto de las primitivas costum
bres de las naciones brbaras , alegando en prueba de ello una ley de los frisones, se
gn la qual la madre poda matar impunemente su hijo recien nacido. Pero lo cierto
es que las leyes wisigodas no solo 110 daban los padres el derecho de vida y de
 XIX
muerte sobre sus hijos, pero ni aun los seores sobre sus esclavos, aunque cometie
ran algn delito, el que debia ser castigado por el juez, y castigaban tambin i la ma
dre que estando embarazada hacia algo para abortar, lejos de darle derecho sobre la
vida de lo que traia en el vientre, como se puede ver en todo el ttulo 3 del libro 6.
Se manda que los concilios provinciales, que debian celebrarse todos los aos,
asistiesen los jueces del territorio, y los que tenan su cargo la hacienda del rey , para
que si se averiguase que abusando de sus oficios opriman los pueblos, los obispos los
amonestaran y corrigieran , y no alcanzando esto diesen cuenta al rey. Finalmente se
manda que los siervos de las iglesias y de los obispos no se les obligue hacer acar
reos y otros trabajos pblicos, para que se ocupen libremente en el servicio de las
iglesias y de los obispos.
Todo esto con las dems disposiciones conciliares se halla autorizado y confirmado
al Hn del concilio con una pragmtica sancin de Recaredo, cuyo exemplo en esta
parte siguieron constantemente los dems prncipes en los concilios posteriores, igual
mente que el de convocarlos, y as dice el concilio X de Toledo en la prefacin, que
la costumbre de convocar los reyes los concilios era conforme la santa tradicin de
nuestros padres.
$.11.

Del concilio TV de Toledo. No seform en l la coleccin de leyes del Fuero de los Jueces
6 Fiiero Juzgo.

En el ao de 633, tercero del reynado de Sisenando, convoc este prncipe en

Toledo un concilio nacional, que entre los toledanos se cuenta por el quarto. En l
igualmente que en el anterior , ademas de varios importantes cnones sobre materias
eclesisticas, se establecieron diversas leyes sobre asuntos civiles y polticos.
Se manda que los jueces y personas poderosas, que oprimieren los pobres, los
obispos los amonesten y reprendan, y si con esto no se enmendaren, lo hagan pre
sente al rey para imponerles el castigo correspondiente su insolencia y tirana. En
este concilio se eximio por la primera vez los clrigos de las contribuciones y tra
bajos pblicos que antes estaban sujetos como los dems vasallos, para que pudie
sen dedicarse enteramente y con libertad al culto divino y no se retragesen del servi
cio de sus oficjos y ministerios eclesisticos.
Se prohibe obligar los judos bautizarse , pero los que habindose bautizado
abandonaren la religin cristiana, se les obliga observarla, y si volviendo sus ritos
supersticiosos circuncidaren sus esclavos hijos, los primeros se declaran libres y los
segundos se separan de sus padres, y por punto general se manda que los hijos de
los judos sean separados de sus padres y se pongan en monasterios con personas
cristianas y temerosas de Dios para que los eduquen.
A los judos convertidos se prohibe la comunicacin con los que permanecen en
su secta: los casados con mugeres cristianas se manda que el obispo les intime que
se conviertan s quieren vivir con sus mugeres, y no queriendo sean separados, y los
hijos sigan la religin y condicin de la madre, y respectivamente lo mismo si la mu-
ger fuese juda y el marido cristiano. Si despus de convertidos prevaricasen , son
inhabilitados para poder ser testigos, porque no pueden ser fieles los hombres, dice
el concilio , los que no lo han sido Dios. En las leyes 9 y 1 o, tt. 2 , lib. 1 2 , que el
cdice de san Juan de los Reyes atribuye Recaredo, se prohibe que los judos bau
tizados no bautizados puedan ser testigos en ningn gnero de causa contra los
cristianos, pero ellos entre s pueden serlo unos contra otros ante jueces cristianos.
Se renueva la prohibicin del concilio III para que los judos puedan obtener em
pleos pblicos, porque con esta ocasin injuriaban los cristianos , y se encarga los
jueces de las provincias que lo hagan observar sin permitir fraude ninguno. Se prohibe
que puedan tener esclavos cristianos, comprarlos ni adquirirlos por qualquier otro t
tulo, porque no es justo, dice el concilio , que los miembros de Jesucristo sirvan I9S
ministros del Anticristo, y los que tuviesen despus de esta providencia, se les, d
 XX
la libertad por el prncipe. Se declara el modo de dar la libertad los esclavos de las
iglesias, los derechos de ellas sobre los libertos, y las obligaciones de estos para
con ellas.
Despus de todo esto se concluye el concilio , estableciendo el modo y forma con
que deban elegirse los reyes: se les advierte la justicia, amor y templanza con que
deben gobernar los pueblos : se toman providencias para asegurarles el trono y la vida
contra las asechanzas y atentados de los que faltando al juramento de fidelidad susci
taban tumultos y sediciones populares y peligrosas la patria y la vida de los prn
cipes, y se fulmina y repite por tres veces la sentencia contra semejantes pertur
badores.
Ademas de todo lo dicho se atribuye tambin comunmente Sisenando, y se
cree hecha de orden suya en este concilio la coleccin de leyes que ha llegado noso
tros con el ttulo de Fuero de los Jueces Fuero Juzgo. Mas sin embargo de que son
muchos los que lo dicen , ninguno ha dado una sola prueba que lo convenza.
Todo, lo menos el principal fundamento de esta opinin comn, si bien se
examina, se ver que est reducido la inscripcin que se halla al principio de los
cdices castellanos que dice: "Esti libro f fecho de LXVI obispos enno quarto con
tedlo de Toledo ante la presencia del rey Sisenando enno tercero anno que regn.
>Era de DC et LXXXI anno."
El ver asegurado un hecho con tanta firmeza en una inscripcin de igual antige
dad que los cdices cuya frente se halla, como lo prueba su lenguage igual al de
los mismos cdices, deslumhr de tal suerte los escritores, que no les dex arbitrio
para hacer las obvias reflexiones que estn manifestando desde luego la falsedad del
contenido de la inscripcin.
Esta , ademas de contener un error notorio , nada menos que en la fecha del con
cilio, poniendo era 68 1 en lugar de 671, y tambin en el nmero de los obispos, que
fueron 62 y no 66, no se encuentra en los cdices latinos, como tampoco se encuentra
el prlogo que continuacin de ella traen todos los cdices castellanos , y cuyas le
yes , excepcin de dos, de diez y ocho de que se compone, todas se tomaron de con
cilios toledanos posteriores al quarto, prueba evidente de que el prlogo no se hizo
ni pudo hacerse en este concilio, lo qual junto con el error en la fecha y nmero de
obispos asistentes al concilio , bastaba para haber entrado lo menos en sospecha y
examinado la cosa con mas atencin y cuidado.
Pero el mismo concilio IV decide mi juicio la cuestin sin que quede duda nin
guna. En todo l no hay una sola palabra no solo que pruebe, pero ni aun que haga
la mas remota alusin haberse formado en l la coleccin de que se trata. < Y como
ser creble que no se hubiese hecho mencin ninguna , ni hubiese quedado memoria
ni vestigio alguno, si se hubiera tratado en el concilio de un asunto de tanta impor
tancia y que tanto interesaba toda la nacin como era la formacin del cdigo le
gislativo por el qual debia gobernarse? Aun se har esto mas increble si se tiene pre
sente la prctica constantemente observada en los concilios toledanos de que el prn
cipe que le congregaba propona en el Tomo Regio lo que debia tratarse en el con
cilio , y as se ve hecha la propuesta sobre el mismo asunto de coleccin de leyes en
los concilios VIII, XII y XVI, de que se hablar en sus lugares correspondientes, y
esto hace tambin mas inverismil que Sisenando, si hubiera pensado que se formase
en el concilio la coleccin, hubiera dexado de proponerla como una de las cosas mas
importantes que habia que tratar en l.
El padre Andrs Burriel, aunque en su erudita carta Don Juan de Amaya pa
rece inclinarse la opinin comn , en la misma atribuye el error de creer formada la
coleccin en el concilio que san Isidoro, que presidi el concilio IV, acaso public
en l su coleccin de cnones que habia hecho por el modelo de la de Dionisio Exi
guo, aunque mas extensa y mejor distribuida, "de donde pudo nacer la noticia, dice
Burriel, de haberse formado y publicado en dicho concilio el Fuero Juzgo, equivo
cando las cosas." Pero tampoco hay indicio ni seal ninguna en el concilio de que
en l se hubiese publicado la coleccin de cnones de san Isidoro.
 XXX
Con mas probabilidad y verisimilitud dice Ambrosio de Morales (Cron. lib. 12,
cap. 20): "Di causa este error, lo que se puede creer que la primera ley en este
libro es el principio deste quarto concilio toledano , donde se dice como el rey Si-
cenando con sus perlados y seores se junt en Toledo para proveer en el buen go-
bierno, y lo que all adelante prosigue de la eleccin del rey. Quien no ley no
advirti mas que esto, pens que la junta habia sido para recopilar este libro, y as
>le di el nombre." Pero sea la causa del error la que dice Morales Burriel, qual-
quiera otra , siempre es un error y por consiguiente falsa la opinin comn que no
tiene otro fundamento.
El cardenal Aguirre en su Coleccin de concilios (1) dice que algunos son de dic
tamen que en el concilio IV se aprob la coleccin del Fuero Juzgo, y otros (que no
dice quienes son) quieren que esto se hubiese hecho en el rey nado de Chintila; pero
que l tiene por mas creible que esta coleccin se empez mucho antes , y aumenta
da con el tiempo se le dio alguna mas autoridad en el concilio IV, y despus se au
ment con nuevas leyes en el reynado de Chintila.
Por lo que toca la aprobacin hecha en el concilio IV se ha visto ya que no
tiene fundamento alguno esta opinin, y por lo respectivo Chintila ni de la histo
ria ni de las actas de los concilios V y VI de Toledo convocados por este prncipe
consta que hubiese tenido parte alguna en la formacin del Fuero Juzgo.
Tarafa en su Historia de los Reyes de Espaa, tratando del reynado de Suintila
refiere que por aquellos tiempos fue hecho obispo de Barcelona Severo, hombre in
signe en santidad, y de tan consumada experiencia en los negocios que mereci ser
uno de los setenta obispos que hicieron las leyes godas en Espaa, y despus fue mar
tirizado el ao de 638 por los godos brbaros que habitaban en Catalua.
Los continuadores de Bolando al dia 3 de marzo, y otros escritores ponen el
hecho de la formacin de las leyes godas en el tiempo de Eurico, que dicen fue el
que junt los setenta obispos para hacerlas. Pero todo esto no tiene mas apoyo que
un pergamino que se hall en el sepulcro de san Severo obispo y mrtir de Barcelona
al tiempo de trasladar sus reliquias aquella catedral desde la iglesia de san Cucufate
de orden del rey de Aragn Don Martin el ao de 1405.
Habiendo probado suficientemente el maestro Florez en su Espaa Sagrada
la falsedad del contenido de dicho pergamino en quanto la formacin de las
leyes, se puede asegurar sin recelo alguno, que el congreso de los setenta obispos le
gisladores y autores de las leyes godas en Espaa nunca ha tenido existencia en otra
parte que en la imaginacin del que escribi el pergamino seis siete siglos posterio
res al tiempo que se refiere, y de los que engaados por l le siguieron despus,
sin que en la antigedad se encuentre vestigio alguno ni aun verisimilitud de un he
cho tan memorable y tan digno de que los escritores coetneos hubieran hecho par
ticular mencin de l.

s- ni.

De los concilios V y VI de Toledo.

Chintila, sucesor de Sisenando por eleccin, luego que subi al trono convoc
en el ao primero de su reynado el concilio V de Toledo. Todo lo que en l se de
termin fueron asuntos polticos , excepcin del cnon primero, por el qual se esta
blecieron para siempre en todo el rey no tres dias de letanas anuales en el mes de
diciembre, lo que expresamente confirm el prncipe con un decreto al fin del con
cilio, mandando que en dichos tres dias cesase todo gnero de trabajo y el Curso de
los negocios forenses.
Todo el contexto del concilio est manifestando claramente que Chintila no se
propuso otro objeto en congregarle que el de afianzar su reyno y tambin la seguri-

(1) Tom. 3, not. al Concil. IV, num. 157.

 XXIX
dad de su familia, teniendo sin duda presente el rigor con que fue tratado Suintila y
su familia , privndoles de sus bienes y de la comunin y trato con todos los dems
en el concilio IV anterior.
En este V se manda primeramente observar lo determinado en el anterior acerca
del respeto y seguridad debida los prncipes: se ampara toda la posteridad de
Chintila , para que no se le perjudique ni en sus personas ni en sus bienes: se imponen
penas los que no siendo elegidos por todos , no siendo de la nobleza goda , aspi
rasen la corona; los que solicitasen, viviendo el rey, votos para ser elegidos despus
de su muerte ; y tambin los que le maldixesen. Se manda que los sucesores en
el rey no conserven las mercedes hechas por sus antecesores los vasallos por servi
cios fieles.
Se determin que en todos los concilios que en adelante se celebrasen se publicara
el decreto del concilio universal sobre la defensa y conservacin de los prncipes , que
es el canon 75 del concilio IV, de que se ha hablado antes. Finalmente se reserva al
prncipe la facultad de tratar con indulgencia los culpados, quando lo tuviere por
conveniente. De suerte que todo este concilio V debe reputarse como una parte muy
noble de la legislacin goda, y sus cnones como otras tantas leyes ; y es un grand
simo absurdo decir, como dice Sotelo (lib. 2, c. 15), que como las determinaciones
de este concilio son puramente profanas, Chintila "quiso paliar con la autoridad del
>concilio sus leyes, fin de que el respeto de la religin y el nombre venerable de tan
wsanto congreso constringiera los godos la observancia de las que en aquella junta
wse constituan."
Para decir esto era necesario ignorar haberse olvidado enteramente de que los
concilios toledanos en tiempo de la dominacin de los godos eran por su constitucin
unas cortes generales del rey no, en las que estaba representada la nacin por los dos
brazos eclesistico y secular unidos la cabeza suprema del estado, y as se trataban
y determinaban indistintamente y con igual autoridad los asuntos eclesisticos y se
culares.
Ambrosio de Morales nada sospechoso en esta materia dice: wComo los concilios
de entonces, como vemos y se ha notado, eran juntamente cortes del rey no, todo
>se trataba all junto , lo eclesistico y seglar, y los presentes deban consultar y de
cretar en todo, y si habia en esto diferencia no la entendemos de lo que est escrito."
Lejos pues de tener que paliar el prncipe sus leyes , como dice Sotelo , para dar
les fuerza con la autoridad del concilio, se la daba el prncipe al concilio, y confirma
ba sus determinaciones expresamente al fin con una pragmtica sancin, as como al
principio le convocaba y proponia en el Tomo Regio los puntos que se haban de
tratar en l , como se ha dicho antes y consta todo de las actas de los mismos conci
lios, los quales por este motivo son una fuente muy principal de la legislacin wisi-
goda , de la qual no se puede hablar con acierto sin tener siempre presentes los con
cilios toledanos nacionales.
Ambrosio de Morales dice que este concilio V fue provincial; pero se enga en
esto, como lo prueban manifiestamente sus mismas subscripciones, por las quales se
ve que ademas del metropolitano de Toledo asistieron obispos de otras provincias:
san Braulio de Zaragoza, Hoya de Barcelona, Elpidio de Carcasona, Viarico de Lis
boa, y el concilio VI siguiente le tuvo por nacional , pues en dos partes que le cita le
llama universal, por cuyas razones el Cardenal de Loaisa cree tambin que fue na
cional. Ni era tampoco verismil que habindose propuesto Chintila afirmar su rey-
no por medio del concilio, le hubiese congregado provincial, estando en su arbitrio
que fuese nacional.
Volvi Chintila convocar en el ao segundo de su rey nado otro concilio, que
entre los toledanos es el VI. Ademas del establecimiento de diversos cnones eclesis
ticos, se trat tambin acerca del gobierno poltico. Se determina que en adelante el
que hubiere de obtener el reyno , antes de subir al trono jure que no favorecer los
judos, ni consentir en su reyno ninguno que no fuese catlico, y se confirma todo
lo resuelto en el concilio IV acerca de los judos,
 XXIII
Se renueva la prohibicin de solicitar votos viviendo el rey para ser elegido des
pus de su muerte. Se inhabilita para aspirar al trono al que se le hubiese cortado el
pelo y vestido el hbito monstico: al que hubiere sufrido la pena de la decalvacion:
al que traxere su origen de esclavos : al que no fuere godo de nacin y al que no es
tuviese adornado de buenas costumbres. Se renueva el decreto de amparo dado en el
concilio anterior favor de la persona y bienes de la familia de Chintila para despus
de su muerte.
Se manda que los libertos de las iglesias, quando muera el obispo, presenten al
sucesor sus cartas de libertad, para que conste de su estado y del obsequio que deben
prestar las iglesias , y si dentro de un ao no lo hicieren , sean reducidos perpetua
esclavitud: que los descendientes de los libertos sean educados por las iglesias, cuyo
fin sirvan los obispos sin perjuicio de su ingenuidad y libertad, y si sus padres no
los quisieren entregar y les buscaren otros patronos, sean reducidos la esclavitud.
Se prohibe condenar ninguno en juicio, sin que se presente legtimo acusador,
y si se hallare que este es indigno, no se juzgue por su acusacin, excepto en delitos
de lesa magestad. Se manda que los seores y magnates de la casa real sean respeta
dos y reverenciados, y que ellos traten bien y con humanidad los inferiores, y les
den buen exemplo. Se renueva lo dispuesto en el concilio anterior sobre que los suce
sores en el reyno conserven las mercedes hechas por sus antecesores los vasallos por
servicios fieles , aadiendo aqu la excepcin de la ingratitud infidelidad , por la qual
el que incurriere en ellas es privado de las mercedes recibidas. Asimismo se manda
que sean firmes y estables las donaciones hechas las iglesias, y estas sean conserva
das siempre en la posesin de los bienes adquiridos en virtud de las tales donaciones.
Los que por infidencia por haber hecho algn mal se refugiaren los enemigos,
buscando su amparo con perjuicio de la patria de los particulares, se manda que, si
fueren habidos, excomulgndolos y encerrndolos, estn sujetos por largo tiempo las
leyes de la penitencia. Finalmente, el perdn de los que se refugian la iglesia se re
serva la piedad y clemencia del prncipe por la intercesin de los sacerdotes y reve
rencia del lugar , siendo el indulto compatible con la justicia.

. IV.

Del concilio VII de Toledo y de la. primera coleccin de las leyes visigodas despus de las
primitivas de Eurico y Leovigildo.

Chndasvindo, que ocup el trono despus de la muerte de Tulga, convoc en el

ao quinto de su reynado el concilio VII de Toledo. En l se volvi tratar mas ex
tensamente de los que se refugiaban los enemigos, y se agravaron las penas; pero.no
habiendo sido sin duda bastantes las impuestas por los dos concilios para contener
los trnsfugas y evitar los males que causaban la patria y los particulares, se au
mentaron despus hasta la capital y confiscacin de bienes , como se ve por la ley 6,
tt. i, lih. 2, que es de Recesvinto, aunque algunos cdices la atribuyen al mismo
Chndasvindo.
Se tomaron en este concilio providencias para remediar los perjuicios y grav
menes que causaban los obispos en Galicia con indebidas contribuciones las iglesias,
y con gastos excesivos los pueblos en las visitas, cuyo fin se mand que no pudie
sen tomar sino dos sueldos al ao de cada iglesia. Se puso tasa los gastos de las vi
sitas, mandando que no pudiesen detenerse mas de un dia en cada iglesia, y no pu
diesen llevar mas de cinco caballos, como se lee en algn cdice, y no mas de cin
cuenta, como dicen otros, lo que es absolutamente inverismil y enteramente contra
rio las intenciones y fines del concilio, porque de este modo, lejos de contener, fo
mentara el fausto de los obispos, y aumentara el mal, autorizndole en vez de corre
girle, que fue el objeto del concilio.
Al fin de l se dispuso que por reverencia -la persona del rey y honor de la casa
real los obispos mas vecinos Toledo viniesen residir all cada uno un mes en el

1
ao , segn el turno que les sealase el obispo de Toledo, excepto el tiempo de la co
secha y vendimias.
Dueo absoluto de toda Espaa Chndasvindo, porque Suintila, como se ha di
cho antes, acab de abolir en toda ella la dominacin de los romanos, afianzada ya
por consiguiente y consolidada la monarqua goda, trat este prncipe de fixar y dar
tambin estabilidad y consistencia su legislacin , cuyo fin , no contento con reco
ger y dar la conveniente forma y mtodo las leyes propias, aunque permiti el es
tudio dlas romanas para la instruccin privada, aboli enteramente el uso y auto
ridad de ellas en los tribunales en toda la extensin de la monarqua, igualmente que
el de qualesquiera otras leyes extraas, dexando solo con vigor y fuerza para el go
bierno y decisin de las causas las leyes contenidas en el cdigo nacional formado por
l, como se ve por la ley 8, tt. i , lib. 2 , la qual juntamente con otras muchas suyas
se han conservado en la coleccin que ha llegado nosotros, aunque no es la de
Chndasvindo, de que se trata, como se har ver en su lugar. Pero que se hubiese
hecho esta, ademas de constar de la misma ley 8, lo prueba tambin claramente la
4 , tt. 3 , lib. 2 , en la qual se remite Chndasvindo por lo tocante a' la pena impuesta
los que ponan qestion de tormento aun inocente, la ley 2 , tt. 1, lib. 6, que
es tambin del mismo Chndasvindo, y en la qual se trata fectivamente de dicha
pena; y haciendo la cita con la distincin de libro, ttulo y ley, es claro que se remi
te no una ley suelta , sino una coleccin de leyes ya formada. Fernandez de Mesa
(lib. 1 , c. 5.) dice que en el cdigo castellano no hay ninguna ley con la inscripcin
de Chndasvindo ; pero basta abrir el libro para convencerse de la falsedad de esta
asercin.
V.

Del concilio VIII de Toledo y coleccin hecha por Recesvinto.

Despus de haber rey nado algunos aos Chndasvindo, nombr por sucesor suyo
en la corona para despus de su muerte, y por compaero en el gobierno del rey no
aun durante su vida , i su hijo Recesvinto ; no solicitndolo el mismo Chndasvindo
astata y maosamente para perpetuar en su familia la corona , como falsamente han
querido imputarle algunos escritores , sino condescendiendo con la solicitud de los va
sallos manifestada nombre de ellos por san Braulio obispo de Zaragoza, y conven
cido de las razones que el santo le expuso en la carta que este fin le escribi, dirigi
das precaver con tiempo y evitar las turbaciones y alborotos que en las anteriores
elecciones habian perturbado el reyno , suscitadas por hombres inquietos y ambicio
sos, que sin tener las calidades necesarias solicitaban apoderarse del trono: motivo
porque en los concilios V y VI, como se ha dicho antes, se prohibi solicitar votos
viviendo el rey para ser elegidos despus de su muerte , y se declararon las calidades
que deban concurrir en los que hubiesen de aspirar la corona.
Reynando ya solo Recesvinto despus de muerto su padre, convoc en el ao
quinto de su reynado un concilio nacional que fue el VIII de Toledo. En l se pro
puso, entre otras cosas, corregir y aadir la coleccin de las leyes, cuyo fin presta
su consentimiento para que corrijan (1) en ellas lo que necesitare de correccin, qui
ten lo superfluo y aadan lo necesario. Propone tambin que se aclare lo que en los
cnones antiguos hubiese obscuro y dudoso. Exhorta los condes y seores de pala
cio, quienes por su empleo y dignidad dice que les toca asistir al concilio, que
procedan de uniformidad y buen acuerdo con los padres, y promete aprobar y rati
ficar todo lo que el concilio determinare.

(t) Decernimus.... ut quaecumque negotia de quorumlibet quaerela vestris anditbus extiterint parefacta,
eurh justitiae vigore misericorditer, et cum temperamento miserationis justissimae cum riostra conniventia
terminetis; n legum sententiis quae aut depravata consistunt, aut ex superfluo vel ndebito conjecta videntur,
nostrae serenitatis accomodante consensu , haec sola quae ad sinceram justitiam , et negotiorum sufHcientiam
conveniunt ordinetis; canonum obscura quaedam , ct ia dubiura versa in meridiem lucidae intelligentiao
reducatis. Concil. VIII Tolet-. Tom. Reg. num. 9.
 XXV
A consecuencia de esto ademas de los cnones correspondientes materias ecle
sisticas, en el dcimo se dispone que, muerto el rey, los obispos con los principales
ministros de palacio se junten en la ciudad regia (que es Toledo), en el lugar en
donde hubiese muerto , y elijan otro en su lugar , y se expresan al mismo tiempo las
qualidades de que debe estar adornado el rey y lo que debe hacer para reynar bien. .
En la sesin segunda se form un decreto sobre las exacciones y tributos del reyno
que se invertan mas en beneficio de los descendientes de los reyes que del reyno; y
despus de referir los abusos que en esto habia y los males que de ellos se seguan al
reyno y los particulares , para evitarlos ordenaron que todo lo que hubiese adquiri
do Chindasvindo desde el da que entr reynar, se reservase la disposicin de Re-
cesvinto su hijo, no como heredero suyo, sino como rey, para que lo empleara en be
neficio del reyno, pasando solo los herederos de Chindasvindo lo que posea justa
mente antes de reynar por herencia, por otro qualquier ttulo particular.
Esta providencia la confirm Recesvinto particularmente en el mismo concilio,
extendindola todos sus sucesores en la corona, y mandando para su mejor obserr
vancia y firmeza , que antes de subir al trono jurasen observarla. De este decreto se
form la ley 5 , tt. 1 , lib. 2 del Fuero Juzgo.
Propone tambin el rey en el Tomo Regio y exhorta con eficacia al concilio que
trate con toda diligencia sobre las cosas de los judos , porque los que haban queda
do convertidos en los anteriores reynados , recayendo con su acostumbrada obstina
cin en sus antiguos errores, habian prevaricado y vuelto judaizar. Y aunque sobre
esto no hay canon ninguno en el concilio , sin duda fueron efecto de las providencias
que en l se tomaron las leyes del mismo Recesvinto, que se hallan en el ttulo 2 del
libro 12 del Fuero Juzgo. .. i
La decima sexta contiene un memorial que los judos de Toledo presentaron al mismo
Recesvinto en 1 8 de diciembre del ao sexto de su reynado , en el qual confiesan llana
mente, que habiendo sido precisados en tiempo de Chintila hacerse cristianos , lo ha
bian executado simuladamente y con malicia, y as habian vuelto sus errores anti
guos; pero que ahora lo hacan de buena fe y con sinceridad. Expresan individual
mente todo lo que se obligan hacer y de lo que deban abstenerse, y entre otras co
sas prometen, que ni los hombres ni las mugeres casarn en adelante con personas de
su secta , sino con cristianos; y que si por no tener costumbre y por una repugnancia
natural no pudieren comer carne de puerco, no rehusaran comer lo que estuviese
compuesto con ella. Consienten en que, si faltaren lo contenido en el memorial,
sean castigados con pena de muerte, quemndolos apedrendolos, y si el prncipe
por clemencia quisiere perdonarles la vida, los haga esclavos de quien quisiere.
Esta propuesta de los judos de Toledo dice Vaseo (1) que la hicieron Sisenando
el ao sexto de su reynado los judos que Sisebuto hizo bautizar por fuerza. Pero la ley
citada decima sexta dice expresamente que la hicieron Recesvinto el ao sexto de su
reynado, y no los judos obligados - bautizarse por Sisebuto, sino los que Chintila oblig
observar la fe que profesaron para quedar en el reyno quando fueron expelidos por
este prncipe los que no la quisieron profesar , y as lo dicen los mismos judos en la
ley, la qual ciertamente debe darse mas crdito que al autor de la obra intitulada
Fortatium fidei , que es el nico que cita Vaseo en prueba de su dicho, sin embargo
de que all mismo advierte que en aquella obra estn errados los nombres de los reyes;
El arzobispo Don Rodrigo dice (2) que en este concilio VIII se insertaron dver-^
sas leyes que habia promulgado Recesvinto ; pero en las actas no se encuentran tales
leyes , y acaso lo equivoc con el concilio XII, en el qual se insertaron los sumarios
de unas leyes de Ervigio, como se ver en su lugar. .' .>

(1) Hoc atino, nempe sexto Sisenandi Regs , judaei toletai , qni Rege Sisebuto ad fidem compls fue-
rant, ultr cerimonias et rltus judaicos abjuraverunt , professi, si quem ad eos deicere deprehenderent , eutn
se Japidibus obruturos , aut si Rex vitatn illi conceder vellet, bona ejus cederent fisco, et perpetuam serviret
tervitutem. Ex Fortalitio fidei , ubi nomina Regum depravata leguntr. Vas. Chron. ann. 64.6.
(2) Et ponuntur in serie ejusdem concilii Uges quaedam praedicto Recensvindo Principe promulgabas.
De reb. Hisp. lib. 2 1 cap. 22.
 XXVI
Siguiendo Recesvinto el exemplo y mximas de su padre Chndasvindo , y mo
vido, no de la ambicin y odio los romanos, como dice Cironio, sino de una ilus
trada y sabia poltica para introducir la unin igualdad entre las dos naciones de
godos y romanos que componan la monarqua, comprendiendo baxo del nombre
de romanos los espaoles, como se debe entender que se comprenden en las leyes,
volvi prohibir el uso de las leyes romanas en toda la extensin de la monarqua;
y porque tal vez no habia tenido la ley de su padre toda la observancia, acaso por no
haberse impuesto en ella pena ninguna los contraventores, impuso l en la ley o, .
tt. 1 , lib. 2 la considerable pena de treinta libras de oro los que presentasen en jui
cio para la decisin de los negocios otro cdigo de leyes que el formado por l, y
los jueces que lo permitiesen y no hiciesen rasgar el cdigo presentado. Pero exime de
esta pena los que alegaren las leyes anteriores, no para impugnar las suyas, sino
para comprobar las causas pasadas ya fenecidas, en lo que alude la ley 12 del mis
mo ttulo, que es tambin de Recesvinto, y en la qual dice, que habia enmendado
las leyes de sus antecesores, y manda que por ellas as enmendadas se decidan los
pleytos que entonces estaban empezados y no fenecidos, sin hacer novedad en los que
se haban terminado segn las leyes conforme estaban antes del primer ao de su rey-
nado, en lo que da esta ley al mismo tiempo un claro testimonio de haberse formado
la coleccin mandada hacer por Recesvinto; y aunque tampoco es la que actualmente
tenemos, como se har ver, se han conservado en ella mas leyes de Recesvinto que
de ningn otro prncipe.
Para acabar de afianzar la unin igualdad ya dichas, y quitar todo motivo de
divisin y discordia, el mismo Recesvinto con poltica igualmente acertada aboli una
ley antigua, por la qual se prohiban los matrimonios entre godos y romanos, y por
la ley 2, tt. 1 , lib. 3 , que tambin es suya, y no de Recaredo como equivocadamen
te crey Aldrete, mand que en adelante pudiesen casarse indistintamente el godo
con muger romana, y el romano con muger goda, formando por medio de esta sabia
y poltica ley una sola de dos distintas naciones, habiendo destruido con ella un muro
de separacin , que mientras subsistiese tendra perpetuamente divididos entre s los
vasallos de una misma monarqua con notable detrimento del estado y de los mismos
particulares.
En la correspondencia epistolar entre san Braulio y Recesvinto, publicada por
el M. Risco (1) , se trata de un cdice enviado por Recesvinto san Braulio para que
le corrigiera, el qual estaba tan mendoso y viciado, que disculpndose el santo por
haber tardado en la correccin , dice que mas corto y fcil le hubiera sido escribir de
nuevo todo el cdice que corregirle , porque eran tantos los descuidos de los copian
tes , que no habia clusula sentencia que no necesitase de enmienda , y muchas ve
ces desesper de poderle corregir. Pero al fin le envi enmendado y corriente Reces
vinto, el qual le di las gracias , elogiando y estimando su trabajo.
Ni de las cartas de Recesvinto ni de las de sah Braulio consta qu especie de c
dice era este, ni el asunto que contenia; pero como san Braulio despus de san Isidoro
estaba reputado en su tiempo por el mas sobresaliente no solo en las ciencias eclesis
ticas, sino Cambien en las profanas, aun en concepto del mismo san Isidoro, pues le
envi su grande obra de las etimologas sin darle la ltima mano por falta de salud,
para que la corrigiera y perfeccionara, y Recesvinto tenia de su virtud y literatura
todo el concepto que mereca, y por otra parte se sabe que hizo una coleccin de le
yes , no ha faltado quien movido de estas consideraciones se haya persuadido que
el cdice de que se habla en las expresadas cartas era la misma coleccin de leyes
de Recesvinto (2).
Pudieran servir de apoyo este modo de pensar dos expresiones de que usa san
Braulio en sus cartas, diciendo en la 38 que lo que el rey le habia mandado hacer

(1) Espaa Sag. tom. 30, Apend. 3.0

(2) Floranes Apuntam. para la histor. del Fuer. Juzgo. M .$.
 XXVII
ceda en utilidad de su reyno (i): expresin que se puede aplicar con mucha propie
dad y oportunidad una obra que contiene la legislacin del reyno, y en la carta 40
dice que el texto del cdice le dividi en ttulos segn le habia ordenado el rey , lo
quea tambin es muy oportuno, hablando de un cdigo legal, por la mayor facilidad
que esto proporciona para su mejor uso y manejo.
Pero contra esto ocurre una reflexin, y es que Recesvinto, como se ha visto, dis
puso formar su coleccin de leyes en el concilio VIII de Toledo, para cuyo tiempo
habia muerto ya san Braulio, y antes de morir habia enviado corregido el cdice
Recesvinto , y no es creible que este prncipe, que poco tiempo antes habia elogiado
y aprobado el grande trabajo que el santo habia hecho para enmendar el cdice, si
este contuviese la coleccin de leyes, hubiera pensado en formar otra, tenindola ya
hecha toda su satisfaccin y aprobada, por lo que parece mas cierto y seguro creer
que el citado cdice no contenia la coleccin de leyes, sino algn asunto sagrado, lo
qual era tambin muy propio del genio de Recesvinto aficionadsimo las cosas sa
gradas, y del qual dice el arzobispo Don Rodrigo que acostumbraba leer en la Sagra
da Escritura, y gustaba de oir disputas y cuestiones sobre ella para entenderla, y as
encarg tambin san Eugenio III de Toledo la correccin del poema de Draconcio
sobre la creacin.
El mismo Recesvinto parece indicar bastantemente, que el cdice que mand cor
regir era de la clase que se ha dicho, pues alentando san Braulio que concluyera
la obra pesar de las dificultades que la retardaban, le dice que Dios le iluminara in
teriormente para corregir los yerros introducidos por los escribientes en el cdice (2).

. VI.

De los concilios XII y XIII de Toledo , y de la coleccin hecha por Ervigio.

Como Wamba, segn se ha dicho, hubiese sido despojado fraudulentamente de

la corona , que por fuerza y con violencia le haban obligado aceptar, Ervigio, su
cesor suyo en el reyno , se mostr muy solcito y cuidadoso para apartar de si la sos
pecha de haber sido autor de tan grave atentado , lo menos de haber tenido parte
en l. A este fin luego que subi al trono convoc en el ao primero de su reynado
el concilio XII de Toledo, y present en l unos documentos de los quales resultaba
que presencia de los grandes y seores de la corte se habia abierto corona, y vestido
el hbito monstico Wamba: que ste habia renunciado el reyno en Ervigio, y que
habia dado una instruccin secreta al obispo de Toledo para que quanto antes le
ungiese.
Examinados estos documentos en el concilio , se declararon por legtimos , y su
consecuencia se absolvi los vasallos del juramento de fidelidad que haban prestado
Wamba, y se confirm el reyno en su sucesor Ervigio, el qual en este mismo con
cilio se propuso corregir las leyes imitacin de Recesvinto y formar otra coleccin
de ellas. A este fin encargo al concilio que lo que hubiese en las leyes absurdo con
trario la justicia , se corrigiese y pusiese en buen orden para su mejor inteligencia y
execucion (3), exhortando as los padres del concilio como los seores de la corte

(1) Per Jussionem autem Serenitatis vestrae commoda regn vestri votis mnibus optamus agnoscere.
S. Braul. Epist. 38.
(2) Erit igitur voto tuo Domino atributa tuarum virium fortitudo, et internorum luminum copiosa prae-
isio, dum putredines ac vitia scribarum intellectus tui constanter inchoaverit inciso resecare. Epist. 39.
(3) Nam et hoc gcneraliter obsecro , ut quidquid in nostrae gloriae legibus absurdum , quidquid justitia
vdetur essc contrarium , unanimitatis vestrae judicio corrigatur. De ceteris autem causis atque negotijs , quae
novella competunt institutione formari evidentium sententiarum titulis exaranda conscribite... Omnes tamen
in commune convenio , ct vos Patres Sanctissimos , et vos Ilustres Aulae Regiae viros quos interesse huic
sancto concilio delegit nostra sublimitas , per divini nominis attestationem.... quia sine personarum aliqua
acccptione vel favore... quaeque se vestris sensibus audienda ingessrint, sana verboruni examinatione disca
tite. Concil. Tolet. XII', Tom. Reg. nnm. 5,6, 7.
da
 XXVIII
que lo hiciesen sin acepcin de personas, y sin proponer otro objeto en ello que la
buena administracin de la justicia.
Don Martin Ximena en sus Anales de Jan (i) dice: "Ayud Sisebado en com-
paa de Teodiselo obispo de Baeza la recopilacin de las leyes de los godos, obra
digna de prelados doctos y santos, y muy til al gobierno eclesistico y civil." Y
mas adelante: "Ayud Teodiselo en compaa de Sisebado obispo de Martos la
recopilacin de las leyes de los godos."
Sotelo (lib. 2, c. 19) propone esto como una prueba de haberse formado efecti
vamente la coleccin de leyes de Ervigio ; pero se engaa , porque Ximena en las re
feridas palabras no pudo hacer alusin la coleccin de Ervigio, que se mand formar
en el concilio XII de Toledo, al qual, aunque asisti Sisebado, no asisti Teodiselo,
en cuya compaa dice Ximena que ayud formarla, porque no era obispo enton
ces, ni en algunos aos adelante, pues por primera vez subscribe como obispo de Bae
za en el concilio XVI de Toledo, al qual asisti tambin Sisebado obispo de Martos,
y habindose mandado formar en este concilio la coleccin de Egica, es claro que
esta y no la de Ervigio hizo alusin Ximena. Pero qualquiera de ellas que la haya
hecho, no es bastante para dar crdito una noticia tan circunstanciada y de anti
gedad tan remota como la que da Ximena, la sola asercin de un escritor, que sien
do tantos siglos posterior al hecho que refiere, no alega autor ni documento alguno
de aquellos tiempos de los inmediatos ellos para su comprobacin.
Otra prueba mas segura y cierta que la de Ximena tenemos, no solo de haberse
formado la coleccin mandada hacer por Ervigio, sino tambin de haber empezado
tener observancia desde los ltimos meses de su rey nado , porque l mismo lo dice
as en la ley 1 , tt. 1 , lib. 2.
Es verdad que en las colecciones de Piteo, Lindembrogio y Canciani, y tambin
en todos los cdices castellanos, excepto el de Toledo, se atribuye esta ley, no Er
vigio, sino Recesvinto; pero todos los cdices latinos que ha tenido presentes la
Academia la atribuyen uniformemente Ervigio, y lo que es mas, por el contexto
de la misma ley se prueba que l es su autor, y que no puede serlo Recesvinto.
"E por ende (dice la ley) estas leyes que nos emendamos, las que facemos nue-
vamientre, ordenamos ponemos en este libro cada una en sos ttulos, mandamos
que sean guardadas de las kalendas de noviembre deste segundo anno que nos reg
aamos, que valan por siempre, que las tengan todos los que son de nuestro
regno, as cuerno las oyeron, las otorgaron todos los obispos de Dios, los sabios
*>de nuestra corte los mayores"
Por esta ltima clusula, que se halla en todos los cdices que atribuyen la ley
Recesvinto, igualmente que en el texto de Piteo (2), Lindembrogio y Canciani , se ve
que el autor de la ley se refiere en ella leyes formadas en un concilio convocado por
l antes del segundo ao de su reynado , lo que de ningn modo puede aplicarse
Recesvinto, porque el primero de los quatro concilios que convoc, que fue el VIII
de Toledo, se celebr en el ao quinto de su "reynado. Tampoco puede aplicarse por
la misma razn Chindasvindo, como quiere Don Gregorio Mayans en su carta
Don Josef Berni, porque el nico concilio que convoc Chindasvindo que fue el VII
de Toledo, fue tambin en el ao quinto de su reynado. Por el contrario todo con
viene bien Ervigio, que en el ao primero de su reynado convoc el concilio XVI
de Toledo, y mand que en l se corrigiesen y enmendasen las leyes, como se ha vis
to , y viene bien que habindose empezado en el ao primero, se publicasen y pu
siesen en observancia hcia el fin del segundo, que es lo que dice la ley, la qual con
cluye tambin diciendo: "E las leyes que ficimos contra los judos, mandamos que
valan daqucl tiempo adelantre que fueron confirmadas por nos."

(1) Num. 7, ao 733 ; y num. 11 , ao 713.

(1) Ut sicnt sublimi in thrnno serenintis nostrae celsitudine residente, videntibus cunctis Sacerdotibus
T>ei , Stnioribttsque PaUtij atque Q-ardingis earum manifestatio claruit... Leges sane quas in judacorum
exces<,ibus nostra gloria promulga vit , ab eo tempore valituras esse decernimus ex quo his confirmationem
glorius&e serenitatis nostrae renovatione impressimus.
 XXIX
Esta es otra prueba de que Ervgio es autor de la ley, y no Chindasvndo ni
Recesvinto , porque el primero no hizo leyes ningunas contra los judos , y el segundo,
aunque hizo algunas, como se dixo en su lugar, no consta que las hubiese confirmado
de nuevo , como consta haberlo executado Ervigio con las que hizo tambin contra
los judos, como se ver en el nmero siguiente. Merecen por tanto mas crdito los
cdices que atribuyen la ley Ervigio, que los que hacen autor de ella Recesvinto.
Sin embargo de que en el concilio VIII se haban tomado varias providencias
sobre las cosas de los judos por Recesvinto, como se ha dicho, y pesar de la solem
ne protesta que ellos hicieron de la sinceridad de su nueva conversin, volvan siem
pre obstinadamente sus errores, por lo que Ervigio encarga con la mayor eficacia
al concilio, que procure extirpar la secta, y para ello examine con cuidado las leyes
que sobre el asunto habia l promulgado recientemente, y ponindolas en orden las
confirme de nuevo, lo que efectivamente execut el concilio, como expresamente lo
dice en el canon IX, en el qual pone los sumarios de las leyes con las mismas palabras
y el mismo orden que tienen en el libro 12 del Fuero Juzgo en el ttulo 3? compuesto
por la mayor parte de las leyes de Ervigio contra los judos. >
Otro especial encargo que este prncipe hizo al concilio fue la reforma y modifica
cin de la ley de los llamamientos la guerra, de que se ha hablado antes, publicada
por Wamba, y por cuyo extremado rigor dice Ervigio que casi la mitad del pueblo
habia incurrido en infamia.
El concilio modific la ley en quanto al perdimiento de las dignidades y hono
res, y tambin en quanto la inhabilitacin para poder ser testigos, que era otra
pena impuesta por la ley los que no acudiesen al llamamiento la guerra , estando
en ella la abandonaran.
Vaseo el ao 623 apoyado en el concilio XII de Toledo atribuye esta ley de los
llamamientos Sisebuto; pero se equivoc notoriamente, engaado sin duda por al
guna cita falsa , pues se conoce que quando escribi esto no tuvo presente el concilio
que cita, porque en l se dice expresamente, que el que hizo la ley citada fue Wam
ba, y con esto conviene tambin la inscripcin de la misma ley en todos los cdices
latinos y castellanos.
En el canon X de este concilio XII se extendi por concesin de Ervigio la ley -
de la inmunidad local de los templos que se ha insinuado en el cap. 3 , treinta pa
sos al rededor de la iglesia , pues solo se extenda hasta el prtico de ella por las leyes
anteriores que hablan de la inmunidad.
El monge Graciano insert este canon en su Decreto (1); pero constante siempre
en su sistema de extender mas all de los justos lmites la potestad y jurisdiccin ecle
sistica y estrechar la real, suprimi, segn su costumbre, la primera clusula del canon
que dice (2): "en favor de los que por algn miedo terror se refugian la iglesia,.
acn consentimiento y por mandado de nuestro gloriossimo seor y rey Ervigio defini
>el santo concilio''1'; y comenz su cnon por las palabras: defini el santo concilio, para
hacer creer que el concilio estableca la inmunidad por su autoridad propia, y no por
la del prncipe, como lo manifiestan muy claramente las citadas palabras que este
fin suprimi de intento. Por la misma razn, aunque se propuso tomar de los conci
lios toledanos en esta materia de asilos, no insert el cnon 12 del concilio VI de que
se ha hablado antes, porque ste, ni aun truncado, podia servir su intento, y as
tom el partido de omitirle enteramente.
Esta ley no se halla en los cdices latinos ni en la versin castellana de Villadiego;
pero la Academia la ha insertado en la suya por nota la pgina 117, habindola
tomado del cdice Escurialense 1? En ella se dice que fue hecha en el concilio X de
Toledo de 35 obispos por Ervigio en el primer ao de su rey nado era 7 18 , en lo que

(r) Dffinivit sanctnm concilium, ut nullus audeat confugientes ad ccclesiara , vel residentes inde abs
trajere. Caus. 17, quaest. 4 , cap. 35.
(2) Pro hs qui quolibet metu vei terrore ecclesam appetunt, consentiente pariter et jubente gloriosissimo
Domino nostro Ervigio Rege, hoc sanctum concilium diffinivit, ut nullus audeat confugientes ad ecelesiam
vel residentes inde abstrahere &c. Concil. Tolet. XV , can. 10.
hay tres errores notorios, porque efectivamente se hizo en el primer ao del reynado
de Ervigio, como consta del concilio XII de Toledo, y por consiguiente no pudo
haberse hecho en el X, que fue convocado por Recesvinto antes que Ervigio entrara
i reynar, ni la hizo en la era 718, sino en la 719 , que coincide con el ao primero
del reynado de Ervigio, y al concilio X asistieron solo 20 obispos y no 35 , que son
puntualmente los que concurrieron l XII, como consta de las actas de entrambos.
Pero estos errores deben atribuirse descuido impericia del que escribi el cdice,
pues en todo lo dems est la ley enteramente conforme con el canon 10 del conci
lio XII de donde se tom.
Volvi Ervigio en el ao quarto de su reynado convocar otro concilio en To
ledo, que fue el XIII. En l ademas de los cnones sobre materias eclesisticas se es
tablecieron leyes sobre diversos asuntos polticos. Se moderaron los tributos reales per
donando todo lo que se estaba debiendo atrasado hasta el ao primero del reynado
de Ervigio, quien despus lo confirm particularmente por un decreto al fin del con
cilio. Se concedi perdn general todos los rebeldes la patria, que haban sido
condenados por Wamba , por la rebelin de Paulo , y se les mand restituir la liber
tad, honores, empleos y bienes.
Se mand que los sacerdotes y los que tuviesen empleos palatinos no pudieran
ser presos , ni atormentados, ni desposedos de sus bienes, honores y empleos sin pre
via audiencia pblica y una completa prueba del delito, dexando al prncipe la po
testad de corregir domsticamente los que sirviendo su persona, y no cometiendo
infidelidad, fuesen negligentes en el exercicio de sus empleos, mudndolos de uno
otro, quitndolos, sin que de este castigo se les siguiese infamia ni perjuicio
en sus bienes.
Esto mismo se manda en una ley formada del canon 2 del concilio XIII de To
ledo, que la Academia ha puesto por nota en la pgina 100 de su edicin castellana,
habindola tomado del cdice Escurialense primero, y no la hay en los cdices latinos.
De resultas d la referida disposicin del concilio algunos formaban ligas y con
juraciones secretas , prestndose mutuamente juramento de no revelar nada de lo que
se tratase, para imposibilitar por este medio la prueba del delito y poderle cometer
impunemente. Habindose descubierto este fraude por la declaracin de unos que
tramaban una conjuracin contra la vida de Egica, prohibi este prncipe con graves
penas semejantes juramentos por una ley que la Academia ha puesto por nota en la
pg. 7, col. 2 de la edicin latina, habindola tomado de los cdices Toledano g
tico Legionense y de Cardona, y en la edicin castellana es la ley 18, tt. 5, Iib. 2.
Para impedir las alianzas de los nobles con familias baxas, que se hacan con
frecuencia por la codicia del dinero y la ambicin de obtener empleos en la corte , se
prohibi que en adelante los esclavos y libertos pudiesen tener oficios palatinos , ex
ceptuando de la prohibicin los siervos y libertos fiscales del rey.
Eran tan escrupulosos los godos en conservar la nobleza, que por la ley 17,
tt. 7 del lib. 5 se prohibi que el liberto y toda su descendencia pudiese casar con
ninguno de la descendencia del que fue su seor, por remoto que fuese el grado en
que se hallasen , baxo la pena de ser reducido la esclavitud el que se casase. Con
el mismo objeto de conservar pura la nobleza se prohibi en el cnon 13 del con
cilio IX de Toledo, remitindose las leyes, que los libertos y libertas de las igle
sias y sus descendientes pudiesen casarse con personas libres.
Dise tambin en este concilio decreto de amparo favor de la persona y bienes
de la reyna Liubigotona y sus hijos para despus de la muerte de Ervigio , y se pro
hibi que las reynas viudas pudiesen volverse casar con ninguna persona sin excep
tuar los mismos reyes sucesores, cuya prohibicin se confirm en el concilio III de
Zaragoza convocado por Egica en el quarto ao de su reynado, aadiendo ella,
que muerto el rey la reyna, dexando inmediatamente el hbito seglar, vistiese por
toda su vida el religioso en un monasterio de vrgenes, fin, dice el concilio (1), de

(1) Quam etiam et confestim in caenobio virginum roancipaudara esse censemus, et ut ab omni turbina
 XXXI
qtie no se haga a tanta potestad ninguna ofensa ni ultrage en pblico, ni aparezca
subdita del pueblo la que antes fue reconocida por su seora.
Ervigio confirm el concilio XIII, de que se ha hablado, con una ley , en que
insertando la letra todos sus cnones, manda se observen baxo de varias penas.
Esta ley, que no se halla en el cdice de que ha usado la Academia para texto lati
no , la ha puesto por nota en la pg. 140 , columna 2 , habindola tomado de los c
dices Legionense y de Cardona; pero en estos est errada la inscripcin de la ley,
porque la atribuyen Recesvinto , siendo evidentemente de Ervigio , como aparece
de las mismas actas del concilio, y para que no pueda quedar duda ninguna, basta
saber que el concilio que se confirma en la ley es el XIII de Toledo, que se celebr
en el ao quarto del reynado de Ervigio , es decir algunos aos despus de la muerte
de Recesvinto. En el mismo error incurrieron Piteo, Lindembrogio y Canciani, que
ponen la ley por 3, tt. 1 , lib. 12, y la atribuyen tambin Recesvinto.

S. VIL

De los concilios XVI y XVII de Toledo , y de la. ltima coleccin de leyes visigodas
y su autor.

Sucedi Ervigio en la corona Flavio Egica su yerno , y sobrino de Wamba,

si ya no era su hijo, como algunos han credo. Descubrise una conjuracin contra
la persona y familia del rey tramada por el ambicioso obispo de Toledo Sisberto,
muy desemejante en santidad y doctrina al santo obispo Julin su inmediato prede
cesor, habindose causado tambin tumultos y sediciones por haber atraido Sisberto
algunos descontentos su partido.
Para reprimir y castigar semejantes excesos convoc Egica un concilio nacional,
que entre los toledanos es el XVI. Odo en l y convencido Sisberto , que tambin
confes su delito, ademas de haber sido excomulgado y privado perpetuamente.de
la comunin, sino en la hora de la muerte, menos que el prncipe quisiera que se
le absolviese antes, fue privado de su silla'y dignidad, y condenado perpetuo des
tierro y confiscacin de bienes conforme lo dispuesto en los cnones antiguos, como
dice el concilio, haciendo alusin los establecidos sobre el mismo asunto en los
concilios IV, V, VI y X toledanos, los quales se repiten y renuevan en este XVI.
Descubrise tambin despus en tiempo del mismo Egica y sptimo ao de su
reynado, que los judos de Espaa tenian inteligencias secretas con los de Africa y
otras partes, dirigidas formar una conspiracin contra los cristianos, y determina
damente contra el rey, con el objeto de levantarse con el reyno. Para ocurrir con
tiempo tan grave mal convoc Egica otro concilio, que fue el XVII de Toledo , y
habindose probado la conjuracin, fueron sentenciados los judos ser dispersados
por todas las provincias de Espaa, declarndolos esclavos todos ellos juntamente
con sus hijos y mugeres , y que los hijos en cumpliendo siete aos fuesen separados
de sus padres y entregados personas cristianas y de buena vida para educarlos y
doctrinarlos.
A pesar de las providencias tomadas en el concilio III de Toledo contra la ido
latra, se ve que aun quedaban restos de ella en tiempo de Egica , pues dispuso en el
concilio XVI que se tratase de poner fin tan grave mal, en cuya consecuencia se
volvi mandar en el cnon 2 los obispos y los jueces que velasen sobre ello,
hiciesen quanto estuviese de su parte para su total exterminio, imponiendo graves
penas los que se lo impidieran en defensa de la idolatra; y ademas se mand que
las cosas ofrecidas los dolos se aplicasen presencia de los que las ofrecieron al
servicio de las iglesias circunvecinas.

mondi remota , neququam cuilibet locus atribuatur, per quod aut contumelia tantae potestati in publico in-
geratur, aut subdita plcbi esse patescat quorum ante dudum agnoscitur Domina fuisse. Concil. Caesaraugust. III.
can. 4 , num. 9.
 XXXII
Se exime de tributos y cargas personales, y se permite la concurrencia al mercado
pblico y el comercio con los cristianos los judos que de buena fe se convirtiesen,
quedando sujetos pagar por ellos dichas cargas y tributos , y la prohibicin del
comercio con los cristianos los dems judos que se mantuviesen obstinados en su
secta, para lo qual se confirma una ley hecha anteriormente por el mismo Egica, y
es, segn su contexto , la 18, tt. 2, lib. 12.
Piteo , Lindembrogio y Canciani no traen esta ley , y solo se halla en el cdice
Complutense y en el de san Juan de los Reyes, de donde la tom la Academia.
Tampoco la traen Villadiego ni los cdices castellanos, excepto el Escurialense 3?,
de donde se tom para ponerla en la versin castellana , en la qual no est tan com
pleta como en el texto latino , pero convienen en la sustancia.
Propsose tambin Egica en el mismo concilio XVI formar otra coleccin de le
yes wisigodas , cuyo fin encarg al concilio que todo lo que en los cnones de los
concilios pasados y en las leyes estuviese obscuro perplexo , pareciese injusto
superfluo , tomando su parecer y consentimiento , se reduxese claridad y rect ificase,
dexando claras y sin ocasin de dudas solas aquellas leyes que pareciesen razonables
y bastantes para la conservacin de la justicia y pronta decisin de los pleytos y
castigos, tomando estas leyes que as habian de quedar de las que habia desde el
tiempo de Chindasvindo hasta el de Wamba (1).
Por una ley del mismo Egica, que es la 6, tt. 5, lib. 3 se puede venir en cono
cimiento fcilmente de que esta coleccin se form despus de concluido el concilio,
en el qual regularmente se daria el encargo con la instruccin correspondiente para
formarla , y presentarla despus de formada al rey para su aprobacin y consenti
miento conforme la prevencin que sobre esto hizo expresamente al concilio.
Encarg este en su Tomo Regio que tomara las providencias correspondientes
para contener los progresos que iba haciendo el infame y abominable vicio de Ja so
doma, cuya consecuencia se form el cnon 3?, en el qual se determin, que ade
mas del castigo impuesto por la ley que hablaba de este delito, incurriera en adelan
te el que le cometiera en la pena de cien azotes , y despus de desollarle la frente
fuese condenado perpetuo destierro. La ley que se remite el concilio es la 5 ,
tt. 5 del lib. 3 hecha por Chindasvindo, en la qual se impone los sodomitas
la pena de que sean castrados y despus entregados al obispo, para que encerrn
dolos separadamente en estrechas prisiones, hagan penitencia de su pecado.
Egica en la ley 6 antes citada manda que ademas de la pena de la castracin
impuesta por Chindasvindo los sodomitas, sufran estos la sentencia del decreto sa
cerdotal promulgado el ao tercero de su reynado (2), en lo que sin gnero ninguno
de duda hace notoria alusin al citado cnon 3? , pues aunque le pone en el ao ter
cero de su reynado , este es un yerro conocido de los copiantes, que pas tambin
los cdices castellanos , porque de las actas del mismo concilio XVI consta que se
celebr, no en el ao tercero, sino en el sexto del reynado de Egica.
El que escribi el cdice castellano de Murcia, conociendo el error , para salvarle
puso : el tercero anno que regn el nuestro Sennor Don Sisnando ; pero esto fue enmen
dar un yerro con otro, porque en tiempo de Sisenando no se celebr mas concilio
que el IV Toledano, y aunque realmente fue en el ao tercero de su reynado , no se
habla en l una sola palabra del delito de sodoma ni de su pena, y por consiguiente
no pudo remitirse Ja ley este concilio.
Infirese pues de Jo expuesto que esta coleccin, como queda dicho, se form des-

(1) Cuneta vero quae in canonibus vel legnm edictis depravata consistunt, aut ex superfino vel indebito
conjecta fore patescunt, accomodante serenitats nostrae consenso, n meridiem lucidae veritatis reducite, illis
proculdubio legum sententiis reservatis, quae ex tempore divae memoriae praedecesoris nostri Domini Cin-
dasvinti Regs usque in tempus Domini Wambanis principis ex ratione depromtae ad sinceram justitiam , vel
negotiorum sufficientiara pertinere noscuntur. Concil. Tolet. XVI Tom. Reg. num. n.
(a) Non solum castrationem vrium perferat, sed insuper illam in se jacturam excipiat ultionis, quam pro
his causis nuper, in anno videlicet tertio regni nostri, sacerdotalis decreti promulgata sententia evidenti pers-
criptkmc depromit.
 XXXIII
pues de concluido el concilio XVI, puesto que en ella se encuentra incorporada ana
ley que se remite un decreto del mismo concilio y le confirma, qual es la 6 ya" ci
tada de Egica. Contra esto se podra oponer que esta ley segn los cdices castella
nos no es de Egica , sino de Recesvinto, que fue anterior al concilio XVI. Pero este
es otro error de los cdices castellanos aun mas notorio que el primero, y para pro
barlo con evidencia basta decir, que en ninguno de los concilios celebrados en tiempo
de los reyes godos se, trat de imponer pena al crimen de sodoma, sino en el XVI
Toledano , y habindose celebrado ste despus de muerto Recesvinto , es evidente
que no pudo ser este prncipe autor de una ley que hace alusin una cosa que pas
despus de su muerte. Por otra parte todo persuade creer, sin que contra ello se
pueda oponer ninguna cosa razonable, que- su verdadero autor es Egica, quien la
atribuyen todos los cdices latinos, incluso el antiqusimo Toledano gtico, excepto
el de Lindembrogio que no le da autor ninguno, y el Legionense que la atribuye
Recesvinto , de donde pudo pasar el error los cdices castellanos , los quales con
igual equivocacin atribuyen la citada ley 5 Egica, siendo de Chindasvindo, como
consta de todos los cdices latinos. ::
Si es cierta la fecha que los castellanos dan la ley 21, tt. 1 , lib. 9 , la coleccin
se hizo, no solo despus de concluido el concilio, sino en los ltimos tiempos de
Egica, pues suena hecha por este prncipe en Crdoba el ao 16 de su reynado. He
dicho si es cierta la fecha , porque hay muy fundadas sospechas de que no lo sea , y
de que se hubiese introducido por mano estraa despus de hecha la ley.
Fernandez de Mesa cree que el Fuero Juzgo castellano conforme le tenemos se
traduxo de la coleccin hecha por Egica. Su principal prueba se reduce decir , que
siendo la ley de Egica , se halla en el cdice castellano , sin embargo de no haberla en
el latino. Pero en esto se enga mucho , pues aunque es cierto que no la traen Piteo,
Lindembrogio ni GeOrgisquio en sus colecciones que son las que l cita , fue porque
no tuvieron presente el cdice Toledano gtico, el Legionense, el Complutense y el
de san Juan de los Reyes , en todos los quales se halla , y de donde la tmo la Aca
demia para ponerla en su edicin, advirtiendo que la ltima clusula de la fecha se
fom del cdice Legionense, que es- decir, que en los otros tres no la hay, y cabe
mny bien que fuese un yerro introducido en el cdice Legionense, y que de all pa
sase los castellanos, as como se introduxo en el mismo cdice, segn queda pro
bado, el error de hacer Recesvinto autor de una ley hecha despus de su muerte.
' Da mucha fuerza esta sospecha el que Egica, segn los historiadores, no reyn
diez y seis aos, pues aunque varan en esto, ninguno le da diez y seis aos de rey-
nado; el que mas le d quince y alguno trece, y aunque para salvar este reparo dice
Mesa que mas crdito se debe dar la ley que los historiadores, esto seria bueno,
si no hubiera , como hay , justos y muy fundados motivos para dudar quando menos
de la legitimidad de la fecha, y creer que haya sidp introducida posteriormente
en la ley. 1 :
Ademas es cierto que Egica mand formar la coleccin en el concilio XVI de
Toledo que se celebf en el ao sexto de su reynado, y aunque era preciso que pa--
sara algn tiempo para formarla, no es verismil que se prolongase tanto como diez
aos, particularmente si se atiende al encarecimiento y eficacia con que encarg su
formacin al concilio.' * >--^:rt : '

Villadiego (1) dice que la coleccin se hizo, segn se cree, en el concilio XVII,
y cita en apoyo de su opinin Ambrosio de Morales, quien hace decir que se
form en el concilio XVII , acaso en el XVI precedente. Pero se enga Villadie
go en uno y otro, porque Morales, como se ver luego, sin dudar nada ni hacer
mencin ninguna del concilio XVII , dice con toda seguridad en el mismo lugar que
le cita Villadiego, que la coleccin se hizo en el concilio XVI.
' Ni es fcil atinar en que pudo haber fundado su opinin Villadiego , porque en
el concilio XVII no se dice nada de donde pueda inferirse, y mucho menos probarse

(1) CLron. Gothor. pag. 44,

 XXXIV
que en l se hubiese formado la coleccin ; y lo que es mas, ni pudo tampoco for
marse , porque en ella se encuentran algunas leyes , aunque mny pocas de Witiza
en compaa de su padre Egica, lo que prueba con evidencia que la coleccin se for
m despus de haberle tomado por compaero en el gobierno del reyno, y esto, se
gn los historiadores, se verific en el ao dcimo de su reynado, que es decir tres
despus de haberse celebrado el concilio.
El hallarse en la coleccin algunas leyes de Witiza en compaa de Egica , y
ninguna de Witiza solo, induce creer con sobrado fundamento , que la coleccin
se hizo en el intermedio que hay desde la asociacin de Witiza la corona por Egi
ca hasta la muerte de ste, y no despus de ella , puesto que no se hallan leyes del
tiempo en que ya reynsolo Witiza, aunque regularmente haria algunas, pues reyn
quince aos clementsimamente, y fue muy floreciente su reynado con mucho gozo
y alegra de toda Espaa, como lo asegura en su cronicn (i) Isidoro obispo de la
antigua iglesia Pacense, que unos reducen hoy Badajoz, y otros con mas probabi
lidad Beja en Portugal , autor grave , muy fidedigno y que por el tiempo en que
escribi, que puede llamarse testigo ocular pues vivia quando sucedi la irrupcin de
los moros, merece ciertamente en esta parte mucho mas crdito que todos los escri
tores modernos, que con tan diversos y tan abominables colores nos han pintado el
reynado de Witiza; y por lo dicho se ve que Sotelo levant al Pacense un falso
testimonio, quando hablando del rey Don Rodrigo dice (lib. 2, cap. 22) Isidoro Pa
cense , autor que vivia entonces , y otros aseguran que fue tan perverso como Witiza'.
expresiones que no se encuentran en todo el cronicn del Pacense, el qual, hablando
de Don Rodrigo, solo dice que habiendo entrado tumultuosamente en el reyno le
conserv un ao , y que, desbaratado el exrcito que habia juntado contra los moros,
pereci en la batalla, y perdi el reyno juntamente con la patria (2).
Tampoco se encuentran en la coleccin leyes del inmediato sucesor de Witiza
Don Rodrigo, pues aunque Ambrosio de Morales dice que hay cinco seis leyes de
este prncipe, la sola inspeccin de los cdices as impresos como manuscritos hace
ver el engao que en esto padeci , pues ni en los cdices latinos ni en los castellanos
se encuentra ley alguna de Don Rodrigo , lo menos no las hay en ninguno de los
muchos y diversos cdices que ha tenido presentes la Academia para hacer su edi
cin , si se excepta solamente el cdice castellano Escurialense tercero , el qual atri
buye Don Rodrigo la ley 12 , tt. 2 , lib. 7. Pero siendo solo entre los castellanos,
y no teniendo apoyo en ninguno de los latinos, tampoco puede drsele al dicho
de Morales. > ,
Dxose en el . 2 de este captulo quarto , que la mayor parte de nuestros escritores
han credo que la coleccin del Fuero Juzgo tal qual ha llegado nosotros , es la que
dicen que se form en el concilio IV de Toledo por orden de Sisenando, y se hizo ver
al mismo tiempo la falsedad de esta opinin aunque comn. . . :
Los que se han apartado de ella creen con harto mas fundamento, que es la mis
ma de que vamos hablando, y cuya formacin se encarg por Egica al concilio XVI
de Toledo. Ambrosio de Morales estaba tan persuadido de ello que dice (Cron. lib. 12,
c. 61) : Yo creo cierto y que en este concilio se recopil el libro del Fuero Juzgo como agora
lo tenemos, , ,- <
De las colecciones que consta haberse hecho por diversos prncipes, no se puede
dudar , segn lo dicho hasta aqu , que la ltima de todas ellas fue la de Egica, y esto

(1) " Egica in consorcio reghi Witizanem filium sibi haeredein faciens Gothorm regnum retemptat. Hic
opatris succedens in solio, quamquani petulanter, clementissimus tamen quindecim per anuos extat in
nregno. Propia morte, decesso jam patre, fiarentissime suprafatos per anrios regnum retemptat, atque
omnis Hispania gaudio nimio frea alacriter laetatur." Isidor. Pacens. Era 736 et 739, num. 29 et 30.
En la Ep. Sagr. tom. 8, Apen. 2, pag. 296 y 197. .
(2) Ulit sceptra regni quintum per annum retnente , Rudericus tumultuse, regnum hortante Senatn in-
vadit. Regnat anno uno, nam adgrcgata copia exercitus adversus Arabes.... transductis promontoriis sese cum
eis confligendo recepit , eoque praelio, fugato omni Gothorm exercit, qui cum eo*aemulanter fraudulenter-
que ob ambitionem regni advenerat, cecidit. Sicque regnum simul cum patria male cum aemulorum inter-
netione amisit, peragente Ulit anno VI. En la Esp. Sagr. tom. 8, apend. 2 , pg. 298.
 xxxr
solo bastaba para creer con mucho fundamento y probabilidad , que es la misma que
ahora tenemos, porque no parece virisimil que habindose perdido (como es necesa
rio suponerlo) la coleccin que estaba en actual observancia al tiempo de la ruina de
la monarqua, se hubieran conservado las anteriores que estaban refundidas en la l
tima y por consiguiente inutilizadas y sin uso, como sucede con toda coleccin le
gal, que quando se hace de nuevo se refunden en ella las anteriores , quedando stas
sin fuerza ni observancia.
Pero lo que por estas razones aparece probable se creer enteramente cierto con
solo reflexionar que en la actual coleccin se encuentran leyes de Egica , lo que de
ningn modo podia ser, si fuera alguna de las anteriores l, porque quando estas
se hicieron respectivamente , no podian insertarse en ellas estas leyes , que ni existan
ni podian existir entonces. Es verdad que pudieron haberse insertado posteriormente
despus de haberse formado la coleccin sin necesidad de hacer otra nueva, lo que
no carece de exemplares j pero como no se puede dudar que Egica hizo una coleccin
nueva, y despus de ella no se hizo otra ninguna, tampoco puede tener lugar la re
flexin, que en otras circunstancias sera muy justa y de mucha fuerza, y en estas no
tiene ninguna.
Sotelo dice (Iib. 2 , c. 14) que la actual coleccin no es la de Egica, sino una
mezcla de ella y las otras anteriores l, inclusas las de Eurico y Leovigildo, hecha
despus de la prdida de Espaa por la irrupcin, de los moros , y poco consiguiente
consigo mismo dice mas adelante (lib. 2, c. 19), que la coleccin publicada por Lin-
dembrogio es la de Ervigio, con lo que destruye lo aflterior , y la verdad es que uno
y otro es falso.
En quanto lo primero, omitiendo varias reflexiones que pudieran hacerse con
tra la opinin de Sotelo , bastar para impugnarla de suerte que nada pueda replicar
se contra ello , oponerle un argumento tomado de l mismo.
Dice que habiendo consultado sobre la antigedad del cdice Toledano gtico
al padre maestro fray Martin de Sarmiento , conjetur ste que tendra mil y cincuen
ta aos, cuyo dictmen dice Sotelo que adopta, as por la autoridad del que le dio,
como por habrselo persuadido tambin el examen y reconocimiento que por s
mismo hizo del cdice.
. Si es cierta esta antigedad, debe serlo igualmente que el cdice se escribi antes
de la invasin de los moros, y esto solo basta para convencer con evidencia de fal
sa la opinin. Es verdad que Sotelo por no haber entendido bien la explicacin del
padre Sarmiento, puso en boca de este sabio benedictino lo que ni dixo ni pudo decir*
como l mismo se explica hablando expresamente de ello en sus Memorias para Ja
poesa castellana nm. 303 , en donde la antigedad que d al citado cdice es de
setecientos aos bien cumplidos, y esto asegura all mismo que fue lo que respondi
la pregunta de Sotelo sobre la antigedad del cdice, aunque no le cita por su nom-
fore , sino baxo el ttulo de un curioso.
Hay muy grande diferencia de setecientos aos, aunque sean bien cumplidos,
mil y quinientos, y aunque esto muda enteramente el estado de la cuestin , conser
va sin embargo el propuesto argumento toda su fuerza contra Sotelo , respecto de que
l estaba muy persuadido que el cdice tenia verdaderamente toda la antigedad
que crey haberle dado Sarmiento, y en que dice se confirm por la ocular inspeccin
del cdice.
Para la otra opinin de que la coleccin de Lindembrogio es la de Ervigio, no
da Sotelo mas prueba que una nota que se halla al fin del tomo, en la qual se dice,
que aquellas leyes se leyeron todos los judos en la iglesia de santa Mara de To
ledo el ano primero del reynado de Ervigio. Prescindiendo de que en la mayor par
te de los cdices no se halla esta nota, su contexto no se refiere todas las leyes
del cdice, como era preciso para que la prueba de Sotelo tuviera alguna fuerza. Se
refiere solamente las leyes del ltimo ttulo del cdice que tratan de lo que debian
hacer, y de lo que debian abstenerse los judos, de la profesin de fe y juramento
que debian prestar, hechas la mayor parte de ellas por Ervigio, y son las mismas
 XXXVI
que este prncipe, como se ha dicho antes, encarg con mucha eficacia al concilio To
ledano XII que examinndolas con cuidado y ordenndolas las confirmara de nue
vo , lo que execut el concilio haciendo una muy puntual enumeracin de ellas en
el canon 9.
Basta leer con alguna reflexin la ley ltima del ttulo para conocer, que solo las
contenidas en l son las que se manda los obispos que hagan leer los judos , para
que no pudiesen alegar ignorancia, ni se excusasen de las penas impuestas en ellas en
caso de contravencin. Ni venia tampoco al caso para nada tomarse el intil trabajo
de leer todo el cdice los judos.
Si en la coleccin de Lindembrogio no hubiera leyes de Egica , podra acaso te
ner algn fundamento y apoyo la opinin de Sotelo; pero habindolas, como real
mente las hay, es claro que es la de Egica, y que no puede ser la de Ervigio, porque
no pudieron insertarse en ella unas leyes que no existan quando se form.
Todo lo dicho lo confirma de un modo, que no puede quedar duda ninguna so
bre ello, un breve exordio que el mismo Egica puso la ley 13, tt. 5, lib. 6, que
por no tenerle en el cdice que ha servido de texto la Academia, le ha puesto por
nota con el nmero 4 al pie de la misma ley, tomado de los cdices Toledano g
tico, Legionense, san Juan de los Reyes y Cardona, en los quales est incorporado
el exrdio en el principio de la ley, y del mismo modo est tambin en las coleccio
nes de Piteo, Lindembrogio y Canciani, y en todos los cdices castellanos , excepto
el de Malpica 2?
De este exrdio aparece muy claramente que la citada ley 13 fue incorporada en
alguna coleccin anterior Egica , y que despus se suprimi en otra tambin anterior
l, pues dice en el citado exordio, que siendo justa la ley, y habindose suprimido
injustamente , l la restablece con las mismas sentencias y palabras , colocndola en el
mismo lugar que antes tuvo. Esta ley restablecida es de Recesvinto, por lo que no
pudo insertarse en coleccin anterior l, y debi haberse hecho esto en la que l
mismo form, porque entre ella y la de Egica no hay mas que la de Ervigio, en la
qual por la misma razn debi suprimirse. No habiendo despus de la coleccin de
Ervigio otra que la de Egica, que fue la ltima de todas, y hallndose la ley resta
blecida y el exrdio que la restablece en la coleccin que ha llegado nosotros con
el ttulo de Fuero de los Jueces, Fuero Juzgo, queda demostrado por el mismo
hecho que esta coleccin debe ser precisamente la de Egica y no puede ser la de Er
vigio ni otra alguna anterior , que es lo que convenia aclarar y probar en este discurso.

CAPITULO V.
- *
Del Fuero Juzgo, versin castellana de la coleccin original de las leyes
vjisigodas con el ttulo de Liber Judicum Forum Judicuin.

Sera abusar de la paciencia de los lectores y perder el tiempo intilmente gas

tarle en refutar la opinin de Jos de Mello, portugus, que en su Historia del Dere
cho Civil de Portugal dice , que el Fuero Jzgo se compuso originalmente en lengua
gtico-espaola, y despus le traduxo la latina Pedro Piteo: opinin tan extraor
dinaria y singular, que en s misma trae su mas completa refutacin para qualquiera
que tenga alguna inteligencia en la materia.
Tampoco es justo detenerse en examinar las opiniones notoriamente infundadas
de Don Josef Pellicer (1) y de Alonso de Villadiego (2), el primero de los quales se
empe en persuadir que la lengua en que est escrito el Fuero Juzgo es la primitiva
de Espaa y una de las setenta y dos que nacieron en medio de la confusin de la

(1) Primitiv. poblac. da Esp. fol. 96. nm. 7. (2) Advertencias, pg. 7.
 xxxvir
torre de Babel , y el segundo crey y quiso hacer creer i los dems que la versin
castellana es coetnea del original, infiriendo de aqu con tanto error como extrava
gancia, que el romance de las leyes del Fuero Juzgo no es tan grosero como el de las Par
tidas y Fuero Real de Castilla , aunque fueron hechas mas de seiscientos aos antes.
Aldrete en su erudita obra del Origen de la lengua castellana (lib. 2, cap. 2 y 5)
combati slidamente esta tan remota como imaginaria antigedad del romance del
Fuero Juzgo, y prob con la misma solidez que la versin castellana no se hizo
hasta despus de la entrada de los moros en Espaa, lo que hubiera dado por su
puesto, ahorrndose el trabajo de probarlo, si hubiera tenido noticia, como se tiene
hoy, del Fuero particular que en 4 de abril del ao de 1241 di el santo Rey
Don Fernando la ciudad de Crdoba despus de haberla conquistado de los mo
ros , en el qual dice que le da por Fuero el libro de los Jueces cdigo latino wsi-
godo, cuyo fin manda que se traduzca en lengua vulgar, y que le tenga perpetua
mente por fuero con el nombre de Fuero de Crdoba (1).
En vista de esto pasa hoy constantemente entre los eruditos por cosa cierta y
averiguada, que la primera versin castellana de las leyes wisigodas, que se conoce
con el nombre de Fuero Juzgo, se hizo en virtud de lo dispuesto en el citado Fuero
por el santo Rey Don Fernando, y esto convence de falsa la opinin de Don Loren
zo Padilla, que anticip mas de quatrocientos aos dicha versin, atribuyndola al
rey Don Alonso II llamado el Casto.
No puede fixarse con igual certeza el tiempo preciso en que se hizo la versin,
y es enteramente arbitrario , y carece de todo fundamento el que se hubiese hecho
en tiempo de los jueces de Castilla Lain Calvo y uo Rasuxa, como pretende So-
telo (lib. 2 , c. 6, nm. 6.), aadiendo que dichos jueces usaban de este libro para
juzgar, y por eso el concilio de Coyanza le llam Libro de los Jueces. Lo menos que
puede decirse de todo esto es , que tiene la misma incertidumbre que la existencia de
los jueces de Castilla.
Don Francisco de Marina (2) sospecha no sin algn fundamento, que la versin
no se hizo hasta el reynado de Don Alonso el Sabio; pero parece mucho mas proba
ble que se hubiese hecho en el de su padre, porque habindolo dispuesto este prn
cipe en beneficio de la ciudad de Crdoba por la predileccin y particular afecto
que le tenia, y porque la lengua latina estaba ya por entonces demasiado distante
del romance vulgar, que era la lengua del pueblo, parece consiguiente todo esto,
y la grande exactitud y diligencia que se observa en todas las cosas" del santo Rey,
que hubiese hecho poner desde luego en execucion su mandato, no siendo creble
que le faltasen medios y disposicin para ello, y habiendo sobrevivido bastante
tiempo para que se pudiese haber executado durante su vida, y as esta es la opinin
comn entre los autores mas modernos.
El padre Andrs Burriel, laboriossimo investigador de nuestras, antigedades, y
determinadamente de las pertenecientes la legislacin tanto civil como eclesistica,
da por asentado (3) que hay dos versiones distintas, una hecha en tiempo del santo
Rey Don Fernando en virtud de su mandato, y otra por su hijo el rey Don Alonso.
Esta dice que se contiene en un cdice de la santa iglesia de Toledo, escrito en el
siglo XIII y sealado con el nmero 4 , que es puntualmente uno de los que ha teni-

(1) "Concedo taque vobis ut omnia judicia vestra secundum Librum Judicnm sint ndicata coratn de-
ccm ex noblissimis illorum, et sapientissimis qui fuerint inter vos , qui sedeant semper cum Alcaldibus civi-
tatis ad examinando judicia populorum , ut procedant omnes in testimoniis in omni trra dominiornm mco-
wrum.... Item statuo et mando quod Liber Judicum, quod ego misi Cordubam, translatetur in vulgarem , et
>vocetur Forum de Corduba cum mnibus supradictis , et quod per scula cuneta sit pro foro, et nullus sit
>ausus istud forum ajiter apellare nisi forum de Corduba , et jubeo et mando quod omhis morator et populator
in heredamentis quae ego dedero in termino de Corduba Archiepiscopis et Episcopis et Ordinibus et riquis
> hominibus et militibus et clericis, quod veniet ad judicium et ad forum de Corduba." Copia del fuero sa
cada por el P. Andrs Burriel de otra remitida de Crdoba Don Juan Lucas Corts fines del siglo i8,
y hoy se halla en la real Biblioteca de S. M. '
(2) Eusay. histor. crit. sobre el orig. y progres, de las leng. pg. 29.
(3) Informe de la ciud. de Toledo sobr. pes. y med. pg. 233 y nt. 97. ; \
 XXXVIII
do presentes la Academia para su edicin , y dice tambin que en ella puli y corri-
gi Don Alonso la versin de su padre.
Es cierto que este cdice toledano, con el qual se conforman por lo general el
Escurialense i? y el de Malpica 2? , tiene muchsimas vanantes respecto de los de-
mas, y no solo de voces sueltas, sino tambin de clusulas enteras, ya aadiendo, ya
corrigiendo , ya alterando el contexto de la ley , que con estas adiciones y correccio
nes por lo comn queda mas conforme con el original, como se puede ver por el
cotejo de las mismas variantes. Mas sin embargo de todo esto todava se resiente la
versin de la infelicidad de los tiempos en que se hizo , y se encuentran en ella tra
ducciones infieles dimanadas de no haberse entendido bien el original por el traduc
tor. Ya lo observ antes de ahora Aldrete en la ley 25, tt. 1, lib. 2 , y otro tanto
puede observarse en otras varias, de que no hizo mencin, y se hallan en el mismo
caso. Pero no debe contarse en este nmero la ley 4, tt. 2, lib. 9, que manda azotar
al que estando alistado en la hueste la abandona no quiere ir ella, cuya ley es
notada por Don Juan Francisco Masdeu (1) de mala traduccin , porque en donde
el texto de Lindembrogio dice: in convente' merentium , la versin traduce: en el mer
cado ante todos, debiendo traducir, segn Masdeu, delante de la tropa. Esta no es
mala traduccin , sino efecto de la varia leccin de los cdices latinos. El que ha ser
vido de texto la Academia dice: tn conventu certantium: Piteo, Lindembrogio y
Canciani: tn conventu merentium , y todos los dems cdices: in conventu mercantiumy
cuya variante ya la notaron Piteo y Canciani, y su verdadera traduccin es: en el
mercado ante todos , como dicen los cdices castellanos.
Tampoco hay mala traduccin en la ley 14, tt. 1 , lib. 10, que trata de la medi
da de las tierras , y es notada igualmente por Masdeu (2) diciendo : el autor del Fuero
Juzgo con mucha confusin en lugar de cincuenta aripenes de tierra traduce : cincuenta
aos de arriendo. Pero esto solo se lee en la edicin de Villadiego, y todos los cdices
constantemente dicen: cincuenta arpendes arpiendes, asiquq este es uno de los mu
chos descuidos errores de que tanto abunda la edicin de Villadiego , y no igno
rancia del traductor.
Hay tambin otras traducciones en la versin , no conformes su original , no
ya por falta de inteligencia del traductor de la ley, sino por haberla querido acomo
dar sii siglo y los diversos usos y costumbres que se haban introducido en su
tiempo, las variaciones de la disciplina eclesistica, y las alteraciones que se haban
hecho en la prctica de los tribunales. Pudese poner por exemplo la ley 5 (en el
latino 6) tt. 1 , lib. 5, que extiende la prohibicin de enagenar los bienes de las igle
sias todo gnero de iglesias indistintamente, y en donde el original dice: tam in
monasteriis virorum qiiam etiam fceminarum , en la versin se lee : / assi por los mo-
nesterios de los monges de las monias , de losJrayres, haciendo ya distincin entre
frayles y monges por la voz frayres aadida al original: distincin enteramente des
conocida los godos , que no alcanzaron ni con muchos tiempos el establecimiento
de las rdenes regulares mendicantes , con las quales vino la voz frayk. Por la mis
ma razn quando en el original ocurre la voz Metropolitanus , el traductor le substi
tuye la de Arzobispo igualmente desconocida los godos , introducida por la va
riacin de la disciplina en tiempos muy posteriores ellos. Otros exemplos semejantes
pudieran alegarse , y todos prueban que se engaar el que quiera juzgar de la ver
dadera legislacin de los wisigodos , de sus usos y costumbres por las solas leyes cas
tellanas , quando, no estn enteramente conformes con sus originales.
Otras leyes se encuentran entre las castellanas que no se hallan en los cdices la
tinos, y por consiguiente se formaron insertaron al tiempo de hacerse la versin,
de escribirse los cdices en que se hallan. De esta clase son las que la Academia ha
puesto por notas en las pginas 35 , 44 y 100 de su edicin castellana tomadas de
algunos concilios, excepto una que no dice de donde se tom. Otras hay, que aunque
suenan hechas por los godos son posteriores ellos. Tales son todas las leyes de que

(1) Tora, ii , pg. 49. (2) Tom. 11 , pg. 61.

 XXXIX
se compone el ttulo de los denuestos y palabras injuriosas, que los cdices castellanos
que le traen, pues no se halla en todos , ponen por tercero del libro doce. Aunque
dos cdices latinos, que son el Legionense y el Escuralense 2? traen estas leyes, no
por eso se ha de creer que hayan sido hechas por los godos , porque ellas mismas
ofrecen una prueba convincente de que se hicieron despus de la invasin de los mo
ros, pues en la 6.a se declara por injuria, y se castiga como tal el llamar uno sarra
ceno, no sindolo, lo que de ningn modo puede convenir ni adaptarse al tiempo
de la dominacin de los godos , y por consiguiente su legislacin. En toda ella una
sola ley se encuentra que hable de injurias verbales, que es la 7, tt. 4, lib. 6, y esa
dudosa, porque trata de la contumelia, que puede hacerse tanto de obra como de
palabra, y todas las del citado ttulo, excepto dos, hablan de injurias verbales, lo
que da motivo creer que se hicieron para suplir aquella falta, porque tal vez se
creyeron necesarias, lo menos mas propsito para el tiempo, que las leyes con
tra los judos, de que se. compone el citado ttulo 3 del libro 12 en los cdices latinos
y en algunos castellanos en que le hay. Err por consiguiente Villadiego en atribuir
todas estas leyes del ttulo de los denuestos Sisenando sin mas fundamento que su
conjetura arbitraria', impugnada ya en el captulo 2 de este discurso, pues ni en los
dos cdices latinos, ni en los castellanos se les da autor ninguno, y esto junto con lo
dicho es otra prueba de que no fueron hechas por los godos.
En esta clase pone tambin Don Juan Francisco Masdeu la ley 5 , tt. 1 , lib. 3,
la qual dispone, que si se desposan dos , y antes de celebrarse el matrimonio muere"
el esposo habiendo besado la esposa , gana esta la mitad de todo lo que le don el
esposo; pero si muere sin haberla besado no gana nada y debe devolverlo los here
deros del esposo. Fndase Masdeu para excluir esta ley de la legislacin de los godos,
en que n se halla en todo el cdigo wisigodo, ni hay en l la menor insinuacin de tal
costumbre. Pero sin embargo de esto hay buenas razones que persuaden lo contrario.
Es verdad que la ley no se halla en ningn cdice latino; pero todos los castella
nos le dan por autor Recesvinto , y antes se debe creer que se tom de algn ori
ginal que no ha llegado nosotros, que el que habindose formado al tiempo de ha
cerse la versin, se le hubiese dado un autor supuesto, no descubrindose razn ni
motivo alguno razonable para esta suposicin y ^falsedad, pues en la misma versin
hay muchas leyes que carecen de autor , sin que por esto dexen de estar suficiente
mente autorizadas, y las ya citadas de los denuestos, que ciertamente fueron hechas
despus de los godos, se ha visto que no tienen autor, sino en la edicin de Villa
diego por una mera voluntariedad suya.
Tambin es cierto que en el cdigo wisigodo no hay la menor insinuacin de di
cha costumbre i pero la habia entre los espaoles desde antes que los godos, viniesen
Espaa, como lo prueba la ley 5, tt. 5, lib. 3 del cdigo Teodosiano que contiene
la letra la misma resolucin, y se hizo determinadamente para Espaa: pues Cons
tantino Magno, autor de ella, la dirige Tiberiano vicario de las Espaas residente
en Sevilla, y esta disposicin es una de las que pasaron al Breviario de Aniano, del
qual , como se ha probado en este discurso , tomaron los reyes godos lo que tuvieron
por conveniente adoptar de las leyes romanas en su legislacin: y que de este Bre
viario hubiese tomado Recesvinto su citada ley, lo prueba claramente su entera con
formidad con la interpretacin de Aniano, como se puede ver en el mismo cdigo
Teodosiano.
Ademas de las diferencias y variaciones que quedan ya notadas entre la versin
castellana y el original latino, hay tambin otras, ya ert el nmero de leyes, porque
en uno otro ttulo hay mas menos en el texto latino que en el castellano: ya en
su colocacin y correspondencia, que alguna vez no se observa, y la que es ley 5.* ,
por exemplo, en el latino est baxo de otro nmero en el castellano, y la que en
este se halla en un ttulo libro en el latino est baxo de otros distintos : ya final
mente en los autores de las leyes, que no siempre es el mismo en la latina que en la
castellana, y veces le tiene esta, y aquella carece de l, y al contrario, y lo mismo
sucede tambin con las notas : antigua y noviter emendata.
 Estas diferencias provienen de la discrepancia que hay entre los mismos cdices
latinos, dimanada de las alteraciones que sufrieron las leyes n las varias recopilacio
nes hechas por diversos prncipes, y tambin de la diversidad de los tiempos en que
se escribieron los cdices. Pero pesar de todo esto no es la discrepancia en unos ni
otros tanta como pondera Don Sebastian de Covarrubias el qual dice que ha
bindose recogido de orden de Felipe II todos los cdices manuscritos que habia en
las libreras de las catedrales, monasterios y particulares con el objeto de hacer una
impresin correcta , apenas concertaba uno con otro, que es lo mismo que decir, que
todos diferenciaban entre s substancialmente. Ambrosio de Morales (?) dice: w Yo
he visto entre otros un original harto antiguo, donde tras cada ley latina luego est
>Ia misma ley en castellano. Tinelo la santa iglesia de Toledo." No habra podido
guardarse de ningn modo esta puntual correspondencia de las leyes castellanas con
las latinas , que asegura haber visto Morales, si la discrepancia de los cdices fuese
tal qual la pinta Covarrubias , y las variantes mismas de tantos cdices diversos que
ha reunido la Academia en su edicin, y hacen ver lo que es cada cdice en s, prue
ban de hecho que no discrepan en cosas y partes tan sustanciales, que pueda verda
deramente decirse , que no concierta uno con otro. . s *
Por el cotejo de los cdices castellanos con los latinos puede creerse que la versin
se hizo por el Legionense, por otro muy semejante l, lo menos es entre todos
los latinos que ha tenido presentes la Academia con el que mas se conforma , y pue
de ser entre otras una prueba de esta mayor conformidad la ley que la Academia
pone por nota en la pgina 52 de la edicin latina, que trayndol solo entre los
cdices latinos el Legionense, se halla en la misma forma que en l en los castellanos
por 14 del tt. 4, lib. 2 ; y por otra parte se ve que la 5, tt. 1 , lib. 5, que solo la
hay en el Vigilano , no la traen los castellanos.
Ultimamente la ley 2 1 , tt. 1 , lib. 9 que en ninguno de los cdices latinos tiene
fecha, sino en el Legionense , tambin la tiene en los castellanos , y aunque estos se
alan el ao trece del rey nado de Egica y el Legionense el diez y seis, esto debe
atribuirse yerro del copiante, pues conviene en todo lo dems.

CAPITULO ULTIMO.

Del so, autoridad y observancia de las leyes wisigodas dentro y fuera

, . . de Espaa.

Aunque la sangrienta irrupcin, que al principio del siglo octavo hicieron los
sarracenos en Espaa , parece que debiera haber borrado hasta los vestigios de la do
minacin de los godos, y particularmente de su legislacin; sin embargo pesar de
tan horrorosa y lamentable catstrofe , todava los vencedores permitieron los ven
cidos to solo el exercicio de la santa religin de sus padres, mas tambin la legisla
cin que hasta entonces habia estado en observancia , y los cristianos , as libres
como sujetos al yugo mahometano, continuaron gobernndose por las leyes de los
godos, de lo que ofrece una prueba en el reynado de Don Fruela I una escritura que
trae Pellicer (3) de la venta de unas tierras de los monges del monasterio de santo To-
ribio de Livana , hecha , como dice la misma escritura , segn lo dispuesto por la
ley gtica: secundum lex gtica continet , y Berganza dice que el gobernador moro
nombraba un conde cristiano, para que sentenciara las causas segn el Fuero Juzgo.
Don Alonso II llamado el Casto, de quien el cronicn Albeldense escrito en el siglo
nono dice, que estableci su palacio y corte por el estilo antiguo y etiqueta del de
los godos, renov tambin sus leyes , ida quales se observaron igualmente en los nue-

(1) Tesor. de la lcng. cast. en la voz Fuero Juzgo. (2) Coron. lib. 12 , cap. 2oA
(3) Anal. lib. 6, nm. 37 , pg. 275.
vos estados formados en Asturias, Len, Galicia, Castilla, Sobrarve , Navarra , Ara
gn y Catalua.
Zurita en los Indices latinos de los hechos de los reyes de Aragn dice que Carlos
el Calvo concedi los catalanes, as espaoles como godos, las franquezas y liber
tades que gozaban los franceses, y les permiti que se gobernaran por las leyes godas,
refiriendo el hecho al ao 844, que coincide con el primero del rey nado de Don Ra
miro I inmediato sucesor de Don Alonso el Casto , y no es cierto que despus se de
rogaron las leyes godas y se hicieron otras nuevas para el gobierno de los catalanes
en un concilio de Barcelona presidido por el cardenal Hugo Cndido legado del Papa
en Espaa, como dice Mariana y otros escritores as propios como estraos, porque
ni ha habido tal concilio , ni se derogaron las leyes godas. El hecho cierto es , que el
conde de Barcelona Don Rmon Berenguer y su muger Doa Almodis, de acuerdo
con los magnates y jueces de la provincia publicaron el ao de 1068 un nuevo c
digo de leyes con el nombre de Usticos Usages , no para derogar las leyes godas,
sino para suplir lo que les. faltaba con respecto los usos y costumbres posteriormen
te introducidas, y as es que despus de publicados los Usages, todava regan en sus
casos las leyes godas, como lo prueban con evidencia muchas escrituras del principa
do de Catalua de los siglos doce y trece hechas con arreglo lo dispuesto en las
leyes godas y que se refieren al Liber Judicum como un cdigo que estaba entonces
en actual observancia.
Un congreso compuesto solamente de seglares, y para asuntos puramente pol
ticos y civiles no es ni puede llamarse concilio, y tal fue el de Barcelona de que se
trata, al que se ha querido dar, sin saber porque, el nombre de concilio, como lo
prueba Balucio (1) con el encabezamiento de los mismos Usages, en que se expresan
los que concurrieron su establecimiento y todos son seglares, sin que entre ellos se
encuentre una sola persona eclesistica de ninguna clase y gerarqua, de donde con
cluye con razn, que el expresado congreso debe ser excluido del nmero de los
concilios.
Tampoco es cierto que el rey Don Sancho Garca de Aragn, exemplo de lo
que se hizo en Barcelona, derog tambin en su reyno las leyes godas, substituyn
doles las romanas como dicen Pedro Carbonel (2) y el padre Mariana (3), pues Ge
rnimo de Blancas prueba la observancia de las leyes godas en el reyno de Aragn
mas de cien aos despus en el de 1 198 con una carta de dote del mismo ao, en la
qual el esposo da en dote la esposa la dcima parte de todos sus bienes muebles y
raices presentes y futuros, dando por razn que las leyes godas no permiten se haga
matrimonio alguno sin dote: quia in gothicis kgibus continetur: non sine dote conju-
giitm Jiat: como con efecto as lo dispone la ley 1 , tt. 1 , lib. 3, arreglndose tambin
la carta en quanto la cantidad la ley 6 del mismo ttulo que prohibe se pueda dar
en dote mas de la dcima parte de los bienes del que la constituye.
El maestro Risco hace mencin en la Espaa Sagrada (4) de un instrumento que
se halla en el tumbo de la iglesia de Len , por el qual consta que en el ao 951 se
gundo del reynado de Don Ordoo III habindose suscitado litigio entre Velasco
Hanniz y Severo abad del monasterio de san Cosme sobre un testamento y manda
de bienes hecha su iglesia; Don Gonzalo obispo de Len juntamente con otros
jueces terminaron el pleyto por su sentencia arreglada la ley 20, tt. 2, lib. 4, y i
la 6, tt. 2 , lib. 5 del Fuero Juzgo.
De Don Bermudo II dice el cronicn Silense nm. 68 que confirm las leyes de
Wamba, esto es las godas, como lo entendi el arzobispo Don Rodrigo. Pero ni de
este ni del Silense consta que Bermudo hubiese mandado que los cnones de los pon
tfices romanos tuviesen vigor yfuerza, en los juicios y pleytos seglares, como asegura el
padre Mariana sin decir de donde lo tom.
Por lo perteneciente Castilla el padre Berganza en las escrituras que public en
:' .*-'- ' " ' r ". '"' '
(1) Marc. Hisp. lib. 4, ann. 1068. (3) Hist. Esp. lib. 9 , cap. 7.
(2) Chron. Dcspanya, fol. xxxm v. (4) Tom. 34, trat. 70, cap. 16, pag. 260.
/
 XIII
la seccin primera del apndice i las antigedades de Espaa trae varias qne co m-
prenden desde el ao de 899 hasta el de 1073, advirtiendo en cada una de ellas la
correspondencia que tienen con las leyes del Fuero Juzgo que tratan de los respecti
vos asuntos de dichas escrituras, y dos de ellas, que son la 73 y 77 contienen la ex
presin sicut lex canit Gothorum. Pero en Castilla la vieja con motivo del fuero que
el conde Don Sancho le di por los aos de mil, llamado comunmente Fuero viejo
de Castilla , y de otros diversos fueros municipales no fue tan general la observancia
del Fuero Juzgo, y as Don Pedro Lpez de Ayala en su crnica del Rey Don Pe
dro (ao 2, c. 19), hablando de la diferencia que habia en Toledo despus de con
quistada por Don Alonso VI entre los muzrabes y castellanos y sus respectivos al
caldes y leyes por donde juzgaban dice: E llamase en Toledo castellano todo aquel
que es de tierra del seoro del Rey de Castilla d no se juzga por el libro Juzgo, lo que
prueba un mismo tiempo que habia tierras lugares en el seoro del rey de Cas
tilla, en donde no se juzgaba por el Fuero Juzgo, y que habia tambin otros en que
se juzgaba por l.
Del concilio y cortes de Coyanza ( hoy Puebla de Don Juan) celebradas por
Don Fernando I el Magno el ao de 1050 consta expresamente que entonces estaban
en su fuerza y vigor las leyes del Fuero Juzgo (1), y por una carta de fuero dada el
ao de 1 101 por Don Alonso VI los muzrabes de Toledo despus de haber con
quistado esta ciudad de los moros, se manda que los pleytos que se suscitasen entre
ellos, se determinen por las leyes antiguas del libro de los Jueces (2), cuya carta fue
confirmada el ao de 1 155 por Don Alonso VII , dirigiendo su confirmacin, no
ya solos los. muzrabes, sino todo el concejo ciudad de Toledo (3). En una es
critura de compra y venta hecha el ao de 1 192 en el rey nado de Don Alonso VIII
se dice , que la compra se hizo secundum Jbrum de Talavera , et secundum librum
Judicum (4).
El santo Rey Don Fernando ademas de haber dado Crdoba para su gobierno
las leyes del Fuero Juzgo, como se ha dicho antes, confirm en 16 de enero de 1222
el fuero general de Toledo que en 16 de noviembre de 11 18 habia dado las tres
clases de muzrabes, castellanos y francos el rey Don Alonso VII, y en esta confir
macin autoriza el santo Rey las leyes wisigodas diciendo: "Todos sus juicios dellos
sean juzgados segn el Fuero Juzgo ante diez de sus mejores mas nobles mas
sabios dellos, que sean siempre con el alcalde de la cibdad, que todos anteanden
en testimonianzas en todo su regno (5)."
Habindose suscitado disputa en Talavera entre el alcalde de los muzrabes, que
como en Toledo juzgaba por las leyes wisigodas , y el de los castellanos que juzgaba
por el fuero de Castilla, sobre quien de los dos habia de conocer de las causas crimi
nales, Don Alonso el Sabio dirimi la competencia en 27 de abril de 1254 favor
del que juzgaba por el Fuero Juzgo , cuya providencia confirm su hijo Don San
cho en 8 de mayo de 1282; y despus el mismo en 6 de marzo de 1290, para cortar
de raiz estas disputas, mand que sin hacer mas diferencia entre muzrabes y caste
llanos , todos fuesen juzgados por las leyes wisigodas: Et que hayan todos el fuero del
libro Juzgo de Len, que se juzguen por l.
En las cortes que el mismo-rey Don Sancho celebr en Valladolid el ao de 1293,
publicadas por Don Ignacio Aso y Don Miguel de Manuel , se mand en la peticin

*
(1) Nono quoque titulo decrevmus , ut tricenium non includat ecclesiasticas veritates, sed unaquaeque
ecclesia (sicut caones praecipiunt , et sicut lex gothica mandat) omni tempore suas veritates recuperet, et
possideat. =: Duodcimo quoque titulo praecipimus, ut si quilibet homo pro qualicumque culpa ad ecclesiam
confugerit, non sit ausus eum aliquis inde violenter abstrahere... Sed sublato mortis periculo, et corporis
deturpatione , faciat qnod lex gothica jubet, Aguirre Collect. max. Concil. tom. 3 , pag. 211.
(2) Et si inter eos fuerit ortum aliquod negotium, secundum sentcntias in Libro Judicum antiquitus cons
tituas discutiatur. Informe de Toledo, pag. 284, not. 127.
h,) Faci hanc cartam firmitatis , et textum confirmarionis ioti concilio de Toleto, tatn militibus quam
peditibus , sicut in carta avi mei regis Adefonsi bonae memoriae resonat. Informe de Toledo, pag. 28;, not. 1 28.
(4) Informe de Toledo pag. 299, not. 140.
(5) Informe de Toledo pag. 293.
novena que los alcaldes de Len que juzgaban en la casa del Rey los pleytos y las al
zadas, juzgasen por el libro Juzgo de Len , no por otro ninguno. En el rey nado de
Donjun el II todava conservaban su uso y autoridad las leyes wisigodas en algu
nas partes del rey no de Len, aunque ya no era general en todo l, como lo asegura
Don Alonso de Cartagena y Santa Mara, el qual dice en el prlogo de su Doctrinal
de Caballeros: "Otros ovo que isiron leyes, ante que todos estos fu compuesto el
libro Juzgo.... las leyes dl non han actoridat de derecho general en todo el regno
de Len, mas usan dl en algunas partes del regno de Len."
. En los reynados siguientes al de Don Juan el II ya no se halla hecha mencin de
la observancia de las leyes del Fuero Juzgo, que desde los anteriores reynados haban
ido decayendo poco poco por la multiplicidad de fueros municipales y cartas pue
blas, que se haban ido concediendo en diversos tiempos y diversos lugares, y por
el ordenamiento de Alcal publicado en las cortes celebradas en la misma ciudad el
ao de 1348, en el qual Don Alonso XI, su autor, dio nueva forma la legislacin,
y public y autoriz al mismo tiempo las leyes de las siete Partidas despus de ha
berlas corregido, las quales hasta entonces haban estado sin observancia ni autoridad
legal, aunque algunos escritores han querido drsela antes de este tiempo contra el
expreso testimonio del mismo Don Alonso, que hablando de ellas en la ley 1 , tt. 28
de su citado ordenamiento, dice: Como qier que hasta aqu non se falla que sean pu
blicadas por mandado del rey., nin fueron vidas por leys. Pero ni entonces ni despus
han sido derogadas nunca las leyes del Fuero Juzgo, como equivocadamente crey
el padre Berganza (1), el qual dice: "Sabemos tambin que las leyes de los godos no
fueron abrogadas hasta que se promulgaron las Partidas del rey Don Alonso el Sabio."
La ley 'ya citada del Ordenamiento de Alcal en que se promulgaron las Partidas,
y se les di autoridad legal dice: "Mandamos que los dichos fueros sean guardados
en aquellas cosas que se usaron... los pleytos contiendas que se non pudieren li-
brar por las leys deste nuestro libro por los dichos fueros, mandamos que se libren
por las leys contenidas en los libros de las siete Partidas... Et tenemos por bien que
sean guardadas valederas de aqu adelante en los pleytos en los juicios en to-
das las otras cosas que se en ellas contienen en aquello que non fueren contrarias las
aleys deste nuestro libro los fueros sobredichos?
Por esta ley se ve claramente que en la promulgacin de las leyes de las Partidas
se di la preferencia sobre ellas en los juicios los fueros que entonces estaban en uso,
y siendo cierto que lo estaba por aquellos tiempos en diversas partes el Fuero Juzgo,
es visto que se le di la misma preferencia, ljos de haber sido derogadas sus leyes.
Esta del Ordenamiento fue confirmada por Don Fernando el Catlico y la reyna
Doa Juana en las leyes de Toro, habindola incorporado en la primera de ellas, y
despus se repiti esta confirmacin por Don Felipe II en la Nueva Recopilacin, en
donde se insert la letra por ley 3, tt. 1 , lib. 2 , y se mand observar, sin que con
tra ello pueda alegarse el no uso.
Consta pues que hasta este tiempo no fueron derogadas las leyes godas; y que
tampoco lo hayan sido despus, lo prueba una real cdula del seor Don Carlos III
de feliz memoria, dada en Madrid i 15 de julio de 1788 en virtud de representacin
hecha S. M. por los oidores de una de las salas civiles de la real cnancillera de
Granada, los quales en un pleyto que penda ante ellos entre un convento de Tri
nitarios calzados y los parientes de un religioso de l sobre la sucesin ab ntestato de
este, dudaron, si deberan arreglar su decisin una ley del Fuero Juzgo que alegaba
una de las partes , otra de las Partidas contraria ella. S. M. consulta del Con
sejo y conformndose con su dictamen, dixo en su real cdula: "Debis conformar
vuestra determinacin con el estatuto acordado por la provincia de Trinitarios cal-
zados de Andaluca... el qual es arreglado y conforme la ley 12, tt. 3, lib. 4 del
Fuero Juzgo , y las dems leyes del reyno mandadas guardar en las provisiones
del mi Consejo de los aos de 1771 y 1781.Y por quanto dicha ley del Fuer& Juz-

(1) Afltig. de Esp. tom. 1 , lib. 4, c. 9, nui. 46.

>go no se halla derogada por otra alguna... deberis igualmente arreglaros i ella en la
determinacin de este y semejantes negocios sin tanta adhesin como manifestis
>la de Partida fundada nicamente en las autnticas del derecho civil de los romanos
y en el comn cannico (i)."
Resulta de lo dicho que las leyes del Fuero Juzgo nunca han sido generalmente
derogadas , y que segn la letra y el espritu de esta real cdula y de la ley de la Re
copilacin ya citada , siempre que haya alguna ley de este fuero que decida algn
asunto, y no est expresamente derogada por otra, debe juzgarse por ella con prefe
rencia las de las Partidas, sin que contra ello se pueda alegar el no uso y falta de ob
servancia : todo lo qual y dems que se ha referido en el presente discurso , es con
siguiente decir, que las leyes wisigodas han tenido vigor y fuerza de tales, no solo
en tiempo de la dominacin de los godos sus autores , sino tambin despus de la
irrupcin dlos moros en Espaa, y de la restauracin de la monarqua espaola,
habindola conservado hasta el dia de hoy respectivamente en su tiempo y lugar,
segn el orden de preferencia establecido en la citada ley de la Nueva Recopilacin,
trasladada ltimamente la Novsima.
Tuvieron tambin uso y observancia fuera de Espaa en la Galia Narbonense
como parte que fue del imperio gtico-espaol , y aun despus de la destruccin de
este sigui todava gobernndose aquella provincia por las leyes wisigodas baxo de la
dominacin francesa, de lo qual es entre otras una prueba convincente la constitucin
del papa Juan VIII publicada por Canciani (2), hecha el ao de 878, reynando Lu-
dovico II y presencia suya en el concilio Tricasino de Troyes , en cuya constitu
cin dice el Papa , que por quanto en el libro de las leyes gticas no se impone pena
al sacrilegio, y por otra parte se prohibe en l los jueces el oir causas que no se com
prendan en sus leyes, de donde resultaba perjuicio en Francia y en Espaa los de
rechos de la iglesia} para poner el remedio conveniente, manda el Papa que en ade
lante se observe la ley de Carlos sobre la composicin del sacrilegio , que impone la
pena de treinta libras de plata, y para ello se inserte esta ley al fin del cdigo de las
leyes godas: y aunque no parece que se hubiese insertado, pues no se encuentra en
ninguno de los cdices latinos ni castellanos, sin duda porque no sera admitida dicha
constitucin en Espaa, es sin embargo una prueba clara de que el cdigo legal que
entonces regia en la Galia Narbonense era el de las leyes wisigodas , porque de lo
contrario habra sido intil y fuera de propsito mandar que se insertase en l la ley
con el fin de que se observara. Ultimamente, ademas de la observancia que en la Ga
lia Narbonense tuvo en general el cdigo wisigodo, la tuvieron tambin en particu
lar muchas de sus leyes en el resto de la dominacin francesa en virtud de la incor
poracin que de ellas se hizo en los capitulares de los reyes de Francia, como consta
de los mismos capitulares, y lo advirti Balucio en sus notas ellos en los lugares
correspondientes.

[1) En el Febrero reformado par. 1 , cap. 4, (. 1 , pag. ai J.

2) Berbar. leg. antig. tom. 4 , apend. x , pag. 202.
FORUM JUDICUM.
 INDICE

DE LOS LIBROS Y TTULOS QUE CONTIENE EL FUERO JUZGO.

PRIMER TTULO.

De la eleccin de los prncipes et del insinnamiento como deben

iudgar derecho et de la pena de aquellos que iudgan torto.

LIBRO I. II. De los herederos. 66

III. De los hurfanos, de los que
los defienden.
Del facedor de la ley et de las leyes. n
IV. De los ninnos echados.
V. De los bienes que pertenecen por
I. Ttulo. Del facedor de la ley. pg. i natura. 76
II. De las leyes. 4
LIBRO V.
LIBRO II.
De las avenencias de las compras.
De los juicios y causas.
I. Ttulo. De las cosas de sancta
I. Ttulo. De los jueces , y de lo que eglesia. pg. 78
iudgan. pg. 6 II. De las donaciones. 82
II. De los compezamientos de los III. De lo que dan los omnes los
pleytos. 23 que los ayudan. 84
III. De los mandadores y de las cosas \ ' IV. De las cambias de las vendi-
que mandan. 29 ciones. 85
IV. De las testimonias y de lo que V. De las cosas encomendadas y em
testimonian. 32 prestadas. 90
V. De los escriptos que deben valer VI. De los pennos de las debdas. 92
6 non , de las mandas de los VII. De las franquezas y de los fran
muertos. 38 queados. 94

LIBRO III. LIBRO VI. ,

De los casamientos de las nascencias. De los malfechos d las penas de

I. Ttulo. Del ordenamiento de las los tormentos. , . .

bodas. pg. 4$ I. Ttulo. De los que acusan los mal-
II. De las bodas que non son fechas fechores. pg. 99
lealmientre. 49 II. De los malfechares , de los que los
III. De las muyeres libres que lle conseyan, de los que dan yerbas. 104
van por fuerza. 52 III. De los que toyen las muyeres
IV. De los adulterios de los for que no hayan parto. 106
nicios. 55 IV. De las lagas de los omnes. 107
V. De los adulterios contra natura, V. De las muertes de los homines. ni
de los religiosos de los so
domitas. 60
LIBRO VII.
VI. De los departimientos de los ca
sados et de los desposados. 63 De los furtos de los engannos.

LIBRO IV. I. Ttulo. De los descubrimientos de

los furtos. pg. 119
Del linage natural. II. De los ladrones de los furtos. 120
III. De los que prenden los omnes por
I. Ttulo. De los grados del paren fuerza que los venden en otra
tesco, pg. 65 parte. 12$
IV. De la guarda y el juicio de hs~ '. ~ LIBRO X.
justiciados. ^ 126
V. De los que faisn los escriptos. 128 De las particiones de los tiempos
VI. De los que faisn los. metales. 131
de los annos de las lindes.

LIBRO VIII. I. Ttulo. De las particiones de las

tierras arrendadas. pg. 163
II. De las cosas que omne tiene cin
De las fuerzas de los damnos , cuenta aos treinta. 167
de los quebrantamientos. III. De los trminos de los fi'tos. 170
L.Ttulo. De los cometedores de
LIBRO XI.
los forzadores- pg. 132
II. De las quemas y de los quemadores. 136 De los fsicos de los mercadores de
III. De los damnos de los rboles
de los huertos de las mieses ultramar de los marineros.
de las otras cosas. 13? I. Ttulo. De los fsicos de los en
IV. Del damno que face el ganado fermos, pg. 171
de las otras animalias. 141 II. De los que quebrantan los monu
V. De los puercos que paseen de las mentos. 172
animalias que andan erradas. 148 III. De los mercadores que vienen de
VI. De las abeyas y del damno que ultra portos. 173
1 facen. 149
LIBRO XII.
LIBRO IX.
De devedar los tuertos derraigar
De los siervos foidos de los que las sectas sus dichos.
se tornan. I. Ttulo. Del atemplamiento de las
leyes de todos los hereges de to
I. Ttulo. De los fuidores de los dos los iuicios desfechos. pg. 174
ascondedores de los que mues II. De los hereges de los judios de
tran dan carrera para fuir. pg. 150 las sectas. 175
II. De las que no van en la hueste III. De los denuestos $ de las palabras
de los que fuyen de ella. 157 idiosas. 185;
III. De los que fuyen a la eglesia. 162 III. De las leyes nuevas de los judios. 186

NOTA. En el ttulo preliminar suelen citarse, al fin del texto, los concilios de donde
se tomaron algunas leyes. Estos pasages se han copiado con la puntualidad acostumbrada
en la presente edicin, segn y como se hallan en los cdices antiguos; pero se han puesto
en letra cursiva , para que as se distingan mejor del texto de la ley. Y se previene para
inteligencia de los lectores, que todas las citas estn dislocadas por ignorancia de los co
piantes, pues siempre pertenecen, no la ley en que van incorporadas, sino la que
sigue, como se puede comprobar fcilmente haciendo el cotejo de la traduccin con los
lugares correspondientes del original latino y con las actas de los mismos concilios.^

-.Vi , v ...

I
1

.111
 FORI IVDICVM
DE INSTRFMENTIS
I. TITVLVS DE LEGISLATORE r.
I. Quod sit artijicium condendarum legum.
II. Quomodo uti debeat artifex legum.
III. Quid requirendum est in artfice le-
gum.
IV. Qualis erit in vivendo artifex legum.
V. Qualis erit in consiliando artifex legum.
I. * Quod sit artijicium condendarum
..v- legum. ..
Salutare daturi in legum constitutione praeco-
nium , ad nova; operationis formam antiquorum
studiis novos artus aptamus , reserantes tam vir-
tutem formanda; legis , quam peritiam formantis
artificis. Cuius artis insigne ex hoc decentius pro-
babitur enitere , si non ex coniectura trahat for-
mam similitudinis, sed ex veritate formet speciem
sanctonis. eque syllogismorum acumine figuras
imprimat disputationis, sed puris honestisque pra;-
ceptis modeste statuat artculos legis. Etenim ut
ars operis huius se in hac dispensatione componat,
ordo magna; ratiocinationis exoptat. Namque
quum experimenta rerum manus tenet artificis.
ad dispoitionem forma; , frustra quasritur investir
gatio rationis. In improvisis certe acuta se expe-
tit ratio indagatione cognosci. In non ignotis au-
tem experimento faciendi se properat reserari. La-
tentis ergo rei quia 3 species ignoratur, non imrae
rito considerationis ordo requiritur; quum vero ex-
pertos usus in speculum visionis fides veritatjs ad-
ducit , non iam materia forma; ratiocinationem
dicti , sed operationem facti deposcit. Vnde nos
melius mores quam eloquia ordinantes , non per-
sonam oratoris inducimus , sed rectoris iura dis-
ponimus. . >
- >
II. Quomodo uti debeat artifex legum.
Formandarum artifex legum non disceptatione
debet uti , sed iure. Nec videri congruum sibi
contentione legem condidisse, sed ordine. Ab illq
enim negotia rerum non expetunt in theatrali fa-
vore clamorem , sed in exoptata salvaiione popu-
li legem 4.
1 Cari. DE LEGISLATORIBVS. En el ToleJ. gtico
falta este epgrafe.
2 En el cdice de San Juan de los Reyes precede esta
ley una rbrica que en los dems cdices es la ley J.y 11.
del ttulo siguiente.
3 Card. sL
/ A
LIBER I.
LEGALTBVSv
VI. Qualis erit in eloquendo artifex lcgum.
VII. Qualis erit in iudicando artifex legum.
VIII. Qualis in publicis, qualis in privatis erit
artifex legum.
IX. Quod dar debeat legibus disciplinan ar
tifex legum.
III. Quid requirendtim est in artfice
legum.
Tune primo requirendum est , ut id quod indi-
citur s, possibile credatur. Novissime ostenden-
dum si non pro familiari compendio , sed pro uti-
litate populi suadeatur , t appareat eum qui le-
gislator existit , millo privato commodo , sed om-
nium civium utilitati communimentum prassi-
diumque opportunse legis inducere.
IV. Qualis erit in vivendo artifex
legum. *' -1
....>
<rit consequenter idem lator iuris ac legis mor
res loquiis anteponens , t concio 6 illius plus
virtute personet 7, quam sermone. Sicque quod
dixerit amplius factis quam dictis exornet, prius-
que promenda compleat , quam implenda de-
promat. i.
V. Qualis srtt in consiliando artifex
xLrit in adinventione Deo sibique tantummodo
conscius , consilio probis et parvis 8 ^dmixtus,
assensu civibus populisque communis : ut alienp
provisor salutis commodius ex universali consensu
exerceat gubernaculum , quam ingerat ex singu-
lari potestate iudicium. , .
VI. Qualis erit irt elodendo artifex
legum.
JCirt concionans eloquio clarus , sententia non
dubius , evidentia plenus : ut quidquid ex lega-
li fonte prodierit , in rivulis audientium sine r-
4 Cari. S. J. R.y Lind. legem manifestad. '[
5 Toled. got. Emilian. Legin. Card. S. J. R. y Lind.
inducitur.
6 Legin, y S. J. R. conditio. Lind. constitutio.
7 Legin.y S. J. R. consonet. ,>'
8 Lind. paucis.
 a FORI
tardatione decurrat 1 , totumque qui audierit ita
cognoscat , ut nulla hunc dificultas dubium
reddat.
VII. Qualis erit in indicando artifex
legum.
Erit iudicans in indagando vivax , in przvenien-
do fixus , in decernendo non anxius , in per
cutiendo parcus , in parcendo assiduus , in inno
cente vindex , in noxio temperatus , in adve
na sollicitus , in indgena mansuetus. Personam
tanto nesciat accipere , quanto et contemnat
eligere.
VIII. Qualis inpublicis , qualis in pri-
vatis erit artifex legum.
Erit quxcumque sunt publica patrio recturus
amore , quarcumque privata herili dispensaturus
II. TITVLVS
I. Qm'dobservabitlegislatorin legibus suadendis.
II. Quid sit lex.
III. Quid agit lex.
I. Quid observabit legislator in legibus
suadendis.
Jtem in suadendis legibus erit plena causa dicen-
di , non ut partem orationis meditandi 7 videa-
tur gratia obtinere , sed desidertum perfectionis
obtinuisse laborem. In earum namque formationi-
bus non sophismata disputationis, sed virtutem iu-
ris mavult causa discriminis. Quaeritur enim illic
non quid contentio dicat , sed quid actio promat,
quia 8 et excessus morum non cogreendi sunt
cothurno loquutionum , sed temperamento vir-
tutum. o 'i .
II. Quid sit lex.
Lex est a:mula divinitatis , antistes religio-
nis , fons disciplinarum , artifex iuris 9 , bonos
mores inveniens atque componens , gubernaculum
civitatis, iustitia; nuncia **, magistra vita:, ani
ma totius corporis popularis.
1 Lmd. recurrat.
2 Lmd. ut timeatur.
3 Lmd. sciat.
4 Legin, y Lind. consecrando.
5 Toled.y Lind. debet.
6 Legin, ut cuicumque libet in constitutionem legis.
Lind. ut cuique libet in contentione et leges.
7 Legin, meditando videatur gratiam obtinere.
8 Legin, quia excessus.
IVDICVM
ex potestate; ut hunc universitas patrem, parvitas
habeat dominum. Sicque diligatur in toto, timea-
tur 1 in parvo , quatenus et nullus huic servir
paveat, et omnes amorem eius morte compensan-
dum exoptent
IX. Quod dar debeat legibus discipli-
nam artifex legum.
Tune deinde sciet 3 in hoc mxime stare gra-
vitatis publica: gloriam , si det ipsis legibus disci-
plnam. Nam quum salus tota plebium in conser
vando 4 iure consistat , leges ipsas corrigere de
beat s antequam mores : veniunt enim ut qui-
buslibet 6 in contentione leges pro arbitrio suo
ferunt , induunt sibi fictam de gravitate ac pudo-
re personam ; adeo ut sit illis lex publica , inho
nestas privata , sicque obtentu legum contraria
legibus adoperiunt, qui vigore legis obvia legi
bus evellere debuerunt.
DE LEGE.
IV. Qualis erit lex.
V. QuareJit lex.
VI. Quod triumphet de hostibus lex.
III. 11 Quid agit lex.
Lex regit 14 omnem civitatis ordinem ,
nem ,J hominis a:tatem , quas sic femink da-
tur ut maribus , iuventutem complectitur et se-
nectutem, tam prudentibus quam indoctis, tam
urbanis quam rusticis fertur. Qua: summum salu-
tis principum ac populorum culmen obtinet, et
cum manifest praclaroque pra:conio in modum
lucidissimi solis effulget.
IV. Qualis erit lex.
Lex erit manifesta , nec quemquam in captione
civium devocabit. Erit 14 secundum naturam, se-
cundum consuetudinem civitatis, loco temporique
conveniens, iusta et aequabilia pra:scribens , con-
gruens, honesta et digna, utilis, necessaria, in qua
pra:videndum est ex utilitate, qua: pratenditur, aa
plus commodi, an plus iniquitatis oriatur, ut di-
nosci possir , si plus veritati prospisciat publica:,
quam religioni 1 5 videatur obesse, an 16 et si hones-
tatem tueatur, et non cum salutis periculo arguat.
p Legin, y Lind. juris boni.
i o Lind. nunciatrix.
1 1 En el Toledano gtico falta esta ley III. y en su lu
gar se cofia parte de la VI. de este mismo ttulo.
1 2 Lind. agit.
13 Lmd. omnemque.
1 4 Lmd. Erit etiam.
15 Legin, regioni.
16 Lind. an si.
 LIB. I. TITVL.
V. Quare Jit Ux.
Fieri autem leges hsec ratio cogit, ut earum me-
tu humana coerceatur improbitas , sitque tuta in--
ter noxios innocentium vita, atque in ipsis impro-
bis formidato supplicio 1 frasnetur nocendi prs-
sumptio.
VI. Quod triumphet de hostibus ex.
His in domestica pace ita perfectis, totaque pri
mo a Principibus , secundo a civibus , exhinc a
populis , et a domo iurgiorum peste seclusa, eun-
dum est in adversis , et obviandum hostibus po-
tentialiter ac fidenter, tanto in externis spe fida
victoria:, quanto nihil erit quod ex internis ibrmi-
dari valeat, aut timeri. Pacis enim oleo, et legum
vino tota plebium massa in statu salutari concre
ta exseret % hostibus 3 : inde invictos, unde inla:-
sos artus producere videntur iustis adiuta legibus
tela. Eruntque viri melius squitate quam telo mu-
niti , ut contra hostem ante iustitiam dirigat Prin
ceps, quam vibret spicula miles: felicior iam tunc
LIBER
De negotiis
' .' a l TITVLVS DE IVDICIBVS ET IVDICATIS.
iD, tempore quo debeant leges emendata
, valere.
II. Quod tam regia potestas quam populorum
universitas legum reverentine sit subiecta.
m. Quod nulli leges nescire liceat.
IV. Quod antea ordiare oportebit * negotia
Principum , postea populorum.
V. De Principum cupiditate damnata , eorum-
que initiis 1 1 ordinandis , et qualiter conji-
ciendee sunt scriptur* in nomine Principum
fasta.
VI. De his qui contra Princtpem, velgentem, aut
patriam refugiunt, vel insolentes existunt.
Vn. De ** non criminando Principem, nec ma-
ledicendo illi.
i Legin, indicio,
a Legin, exercet.
3 Card. hostes.
4 Legin, y Lind. quam.
5 Toled. got. Legin, y S. J. R. sevcriores.
6 Legin, in zternum possideret.
7 Toled. got. Si crgo.
8 En el cdice Legionense se aade lo siguiente:
Sane tam de prxsentibus, quam de fturis Regibus hanc
sententiam cum Dei timore promulgamus , ut si quisque ex
eis contra reverentiam canonum ve legum superba domi-
nationc et fastu regio in flagitiis et facinore pravitatis sive
cupiditatis elatus , et avaritix stimulis incitatus crudelissi-
mam potestatem exercuerit in populos , anathematis scn-
tentia a Christo Domino condemnstur, et habeat a Deo
II. 3
illa Principis congressio erit , quum 4 domestica
arquitas anteibit ; quia et sasviores 5 erunt in hos-
tium populatione mucrones, quos de domibus mo
deste produxerint leges. Experimentum enim na-
turalis est rei, ut iustitia illa confodiat hostem,
qua; tutaverit civem , et externam inde perimat
litem , unde suorum internam 6 possederit pa-
cem. Sicut 7 ergo modestia Principum tempe-
rantia est legum , ita concordia civium victoria
est hostium. Ex mansuetudine etenim Principum
oboritur dispositio legum : ex dispositione legum
institutio morum: ex institutione morum concor
dia civium : ex concordia civium triumphs hos
tium. Sicque bonus Princeps interna regens , et
externa conquirens , dum suam pacem possidet,
et alienam litem abrumpit, celebratur et in civi
bus rector , et in hostibus victor , habiturus post
labentia tmpora rquiem sempiternam , post lu-
teum aurum casleste regnum , post diadema et
purpuram , gloria: coronam ; quin potius ne defi-
ciet esse Rex, quoniam dum regnum terrenum re-
linquit , et csleste conquirit , non erit amisisse
regni gloriam , sed auxisse 8.
II.
causarum.
VIII. De remotis alienarum gentium legibus.
IX. Ne excepto talem librum qualis hic qui nu-
per est editus , alterum quisque prasumat
habere.
X. De diebus festis et feriatis in quibus non
sunt negotia peragenda 13 .
XI. Vt nuila causa a iudicibus audiatur qua
legibus non tenetur *4.
XH. Vt terminat* causa nullatenus resolvan-
tur, reliqua vero ad libri huius seriem ter-
minentur , adiiciendi leges Principibus li
brtate manente.
XIII. Quod nulli liceat dirimere causas, nisi qui
bus aut Princeps , aut consensio voluntatis
potestatem dederit iudicandi.
separationem atque Iudicium , propter quod praesumpse-
rit prava agere , et in perniciem regnum convertere.
9 Legin, ordinari negotia. Lind. ordmari oportuit.
i o Toled. got. oportuit.
1 1 Lind. vitiis ordmandis.
1 2 Entre la ley VI. y VII. de este ttulo hay en el To
led. got. y en el Legin, una ley con esta rbrica: De his
qui novi PrincipisJidem servandam iurare distulermt: vel
de illis qui ex palatino officio ad eiusdem obedientiam vel
prasentiam venire neglexermt. Esta misma ley en el c
dice de Card. y en el impreso de Lind. es la ltima de
este ttulo. .
1 3 Toled. got. Legin, y Lind. exsequenJa.
14 Legin, y Card. confinetur. .
Aj
 FORI
4
XIV. QuaJes causas debeant audire tiufadi, et
qualibus personis causas audiendas iniun-
gant.
XV. Vt iudiocs tan criminales quam commu-
nes iudicent 1 causas. Pacts autem ad-
sertores, et sola regia potestas ordinet , et
tuntumdem * a Rege commissa negotia iu
dicent .
XVI. De damnis eorum qui non accepta potes-
tate prasumpserint iudicare.
XVII. De his qu't admoniti iudicis epstola, vel
sigillo ad iudicium venire contemnunt 4.
XVIII. Si iudex interpellantem audire contem-
nat , vel utrum fraudulenter, an ignoranter
iudicium * promat. ' .
XIX. Siiudex, aut per commodum, aut per igno-
rantiam iudicet causam.
XX. Si iudtx dolo vel calliditate aut mam, aut
ambas causantium partes dispendia faciat
sustinere.
XXI. Quid primo iudex servare 6 debet, ut tau-
sam bene cognoscat.
XXII. Si cuiuscumque honoris vel ordinis iudex
IN NOMINE DOMINI FLAVIVS
GLORIOSVS ERVIGIVS REX.
I. 10 De tempore quo debeant leges
emendata valere.
Pragmasuum emendatis legibus assignantes, llud
primum ordine " prafationis et loco praemitti-
mus 12 , quia sicut legum evidentia populorum
i Legin. Toled. got. y Lind. terminent.
% Legin, tamen a Rege conmina iudicent.
3 Toled. got. ordinent.
4 Legin, y Lind. contempserint.
5 Legin, iudicet causam.
6 Legin, observare. Toled. got. observare debeat.
7 Legin, y Lind. iudicatum.
i En ti c.iice Je Cardona, antes de la I. ley del lib. II. y despuet
de las rbricas est la nota siguiente di la misma letra que lo de-
mas del cdice , y que la de las leyes. '
Emendatis legibus geticis , scilicet quia postquam primum edi
ta: vel fiera- fuerunt , ipse leges obscura dictatione postea emen-
datte sunt propter aliqua inutilia et supervacua, que ibi erant,
ct propter obscuras loquutiones , pragma suum , vel causam
suam , scilicet ipsarum legum causam vel propter quam emn
date fuerunt. Dicunt emendatores istarum legum adsignare se
vel adscribere , videlicet prope vel iuxta inchoationem legum
poner , quia ad iuxta vel prope significat. t illud piagma,
vel causam de emendatione legum primum in ordine ct in loco
przfationis vel prologi przmittere vel poner excusantes se , ne
culparentur propter prxdictarum legum emendationem , et elo-
quil commutationem. Sed quomodo in ordine et loco prxfa-
tionis iam dicrum pragma vel causam emendationis legum prx-
mittant , hoc est , anteponunt, vel ante scribunt , cum ordo vel
locus przfationis vel prologi non sit in capite , vel ante in
choationem oarrationis quascumque voluminis vel libri. Hoc
autem pragma quod dicitur anteponi in ordine et loco prxfa-
tionis non in capite voluminis legis gothorum , sed in medio
duorum librorum eiusdem legis , vel post expletionem et finem
primi libri , atque ante initiUm secundi positum sit , qui uti-
que ordo vel locus przfationis non est , secundus emm dici
non potest nisi prsecesserir primus. Prxfatio vero dicitur ante
fado \el ante loquutio , eo quod ante inceptionem cuiuscum
que voluminis loquatur : ptx vel ante fatio, loquutio. Et quo
modo hic locu* przfationis esse potest , qui post finem libri
est ! Attainen considerandum est , simulque adtendenduin , quod
non aliis legibus nisi iam emendatis, videlicet secundo libro , et
aliis legibus sequentibus , que emndate sunt , dicunt ipsi emen
datores legum assumi pragma suum vel causam suam , scilicet
propter quam ipsx leges emndate sunt. i t illud pragma pri
mum przmittere in ordine et loco prologi , ideo non ponitur
amo inchoationem loquutienis voluminis legis gothorum vel in
IVDICVM
dicatur haberi suspectus, vel si iudex con
tra leges preesumat iudicium dore. '
XXII I. Iudex qualiterfaciat iudicium?-
XXIV. De commodis atque damnis iudicis vel
saionis.
XXV. Quod omnis, qui potestatem accipit iudi-
candi, iudicis nom;ne censeatur ex lege.
XXVI. Vt omne vinculum , quod post datum in-
iustum iudicium a causidicis fuerit exac-
tum , habeatur invalidum.
XXVII. Vt iniustum 8 iudicium et definitio in-
iusta regio mtu , vel iussu a iudicibus or-
dinata, non valeant.
XXVIII. De data episcopis potestate distrin-
gendi 9 tudices nequiter indicantes.
XXIX. Vt iudex , a quocumjue pulsatus , novt-
rit se petenti reddere rationem.
XXX. De damnis iudum aliena contingen-
tium. , . .
XXXI. De his qui regiam contempserint ius-
sionem.
XXXII. Quomodo iudex pro examine calda-
riae causas perquirat. r. .' ,
est excessibus utlfs, ita sanctionum obscurtas ttir-
bat ordines squitatis. Nam plerumque dum qua;-
dam bene ordinata nebuloso verborum tractu con-
sistunt , ipsa sibi repugnantiam nutriunt , dum
litigantium controversias lucide non excludunt;
sicque ubi deberunt finem ferr calumniis , ibi
novos contra se laqueos pariunt captionis. Hinc
ergo IJ diversitas causarum exoritur , hinc con
troversias litigantium generantur, :hinc etiam hai-
8 En el Toled. got. falta iniustum iudicium.
j) Legin, y Toled. got. admontndi.
i o Esta ley I. es VI. en ti cdice dt San Juan da
los Reyes. *
1 1 Lind. n ordine.
1 1 Legin, prscmittitut. < - :
13 Legin, etiam.
capite primi libri ipsius legis , sed ante inirium secundi , quia
a secundo libro emendado inchoata , et inde in" ante perducta.
eque enim aliunde prxfatio fieri debuit aut alicubi przponi nisi
exinde, et ibi aut ex his unde emendado legum. sumpta est.et
ubi aut ex quibus facta' est. Primum namque librum in nullo
apparet einendatum nec transmutatum , sedija manere sicut pri-
mitus dictatus et ordinatus fuit , veluti compositio , ornatus , et
capitula eiusdem libri demonstran!. Propterea non debuit il
lud pragma emendatarum legum loco et ordine przfationis prz>
missum primo libro prxtitulari ac przscrlbi , sed secundo ct
cunctis qui emendad sunt libris. Hec est igitur causa quare
leges pnmitus emndate fuerunt , queque etiam ipsis legibus
adsignara et adiuncta est , ordineque ac loc prologi premis-
sa , videlicet propter obscuritatem ac proftinditatem dictationrs
legum , et eloquii subtilitatem , que dum non' ihtelligebatur,
impediebat , conturbabatque recdtudines iustitiz et sensum ar-
tificum. Et quoniam aliquando seu aliqua que bene aut con-
sdttita in ipsis legibus per subtitates sermonm obscura pro-
longatione verborum composita erant ex ipsa sibi conrrarietate
ac contentionem nutiiebajit , dum aecusandum et se defenden-
tium impugnationes , atque obliqua manifest non determina-
bant vel exponebant , et sic ubi debebant terminare, finireque
querelas ac L'tes , ibi generabant contra se novella et recentia
conligationis vincula , vel ibi innovabant. Emndate sunt etiam
iam dicte leges gothorum, quia propter impossibilitatem et
obscuritatem intelligentie ex una parte surgebat sive nasce-
batur diversitas cusarum , ex altera generabantur opposidonei
et contendones querelantium. De alia parte vero oriebatur du-
bitatio iudicum non intelligentiurh quz legebart , et que in
legibus scripta erant obscura loquutione compositis , ita ut non
saperent habere terminum in terminandis , ac sedandis , vitan-,
disque iurgiis et calumniis , utique quia hec , que supradicta,
sunt , incerta comprobantur semper et dubia. Propter hoc pra
gma leges emndate sunt, pragma quippe dicitur causa, pra
ginata cause , unde <t pragmaticus dicitur causidicus sive cau-
sarius. .
 LIJB,
sita to 1 iudicum nasckur , ita ut in finiendis
vel compescendis calumniis habere terminum ne-
sciant , qua; utique nutantia semper adprobantur
et dubia. Et ideo quia perstringi tota qua: iq
controversiam veniunt brevi complicatione non
possunt ; saltim yel qua; in condone * pertrac-
tanda sese gloriosis nostra; celsitdinis sensibus
ingesserunt, ea inboc libro specialiter corrigi, et
elimata probitatis sententia decrevimus ordinari;
evidentiam 3 videlicet dubiis, prasstantiam noxiis,
clementiam mortiferis, adapertionem clausis , per-
fectionem coeptis mprimens institutis , jjuo nosrri
regni populos , quos una et evidens pax nostri 4
regiminis continet , ha:c deinceps institutio cor-
rectarum legum ordinandos adstringat atque re-
tentet. Et ideo harum legum correctio , vel no-
vellarum nostrarum sanctionum ordinata con-
structio , sicuti in hoc libro et ordinatis titulis
posita , et subsequenti est, serie adnotata, ita ab
anno secundo regni nostri a duodcimo kalen-
das s novembris in cunctis, personjs ac gentibus
nostra; amplitudinis imperio sbiugatis innexum
sibi a nostra gloria valorem obtineat, et incon-
vulso celebritatis orculo valitura consistat6. Le-
ges sane , quas in iudsorum excessibus nostra
gloria promulgavit, ab eo tempore valituras esse
decernimus , ex quo his confirmationem 7 glorio
sa serenitatis nostra; renotatione 8 impressimus 9.
II. 10 Flavius gloriosus Rechesvinctus
Rex. ;/
Quod tam regia potistas , auatn et po-
. ; ' jpuloxum unher sitas legum reveren-
\\ ...tia sit subi&cta. . ' . .
Omnipotens rerum Dominus et conditor unus
1 Desde las palabras hxsitatla Iudicum falta en el
Toled.got. una hoja, y con ella o restante de esta ley, la
II. y III. y el principio de la IV. hasta las palabras
ct intelligendi rigorem &c. ... i t'.
2 Lind. contentione.
3 Legin, y Lind. evidentia videlicet dubiis , prxstanti
noxiis , clemcntiora mortiferis. ' " 'i"
4 Legin, regni nostri. ' . .:
5 Lind. kalencjarum novembrium. .
O Card. y S. J, R. consistat. Vt sicut sublimi in throno
serenitatis nostrx 'celsitudine residente, videntibus' cunctis
sacerdotibus Del', senioribusque palatii atque gardingi9,
earum manifestado claruit , ta earumdem celebritas vel
levcrentia in cunctis regni .nostri provinciis debeat obser-
x'ari. Leges sane &c. Legin, consistat. Vt sicut in subiimi
throno serenitatis' tostrx celsitudine residente , audientibus
cun&tis Dei sacerdotibus, senioribus palatii atque gardingiis,
omnique populo, harum manifestado claruit, ta earumdem
celebritas vel reverentia , in cnctis regni nostri provinciis
hic legum liber debeat observan. Leges sane kc. > ., :
7 Legin, sanctione. : i .. /
8 Lind. renovatione. -.v . . .
- 9 En el cdice Emilianense continuacin de esta ley I.
fe halla sin nmero , sin autor ni nota una que dice asi:
Quoniam novitatem legum vetustas vitiorum exigit , et
innovare leges veternosas peccaminum antiquitas inipetia-
vit , ideo leges in hoc libro conscriptas ab anno secundo
divx memoria; domini et genitoris mei Chindasvintki re-
i Card. adiuyant. S.J. R. docente. .
Iil. TITVL. I. 5
providens commoda humana: saluti , discere ius-
titiam habitatores trra; , sacra: legis sacris de-
center imperavit oraculis. Et quia solius tam
immensa: divinitatis imperiis h*c cordibus im-
primuntur humanis , convenit omnium terreno-
rum quamvis excellentissimas potestates illi col
la submittere ments , cui etiam militix cales-
tis famulatur dignitas servitutis. Quapropter si
obediendum est Deo, diligenda est iustitia; qua;
si fuerit dilecta , erit instanter operandum in
illa, qua m quisque tune verius et ardentius di-
ligit , quum unius squitatis sententia cum prxi
mo semetipsum adstringit. Gratanter ergo ius-
sa eslestia amplectentes damus modestas si-
mul nobis et subditis leges , quibus ita et nos
tri culminis clementia 12 et succedentium regum
novitas adfutura, una cum regimonii 13 nostri ge-
nerali multitudine universa obedire decernitur,
ac parere iubetur , ut nullis factionibus a cus
todia legum ,4, qua; iniieitur subditis, sese alie-
nam reddat cuiuslibet persona vel potentia dig-
nitatis, quatenus subiectos ad reverentiam legis
impellat necessitas principis et voluntas ,s.
III. Flavius Recesvintus Rex.
Quod nulli leges nescire liceat.
Omris scientia sana ordinabiliter dicat 16 igno-
rantiam execrandam.Nam quum scriptum sit: no-
luit intelligere ut bene ageret ; certum est, quod
qui intelligere noluit, bene agere contemnit 17.
Nullus ergo ideirco sibi extimet inlicitum fa-
ciendi licere quodlibet, quia se novit legum de
creta , sanctionesque nescire : nam non insontem
faciet ignorando; causa , quem noxiorum damnis
implkaverit culpa.
gis in cunctis oersonis ac gentibus nostrx amplitudinis im
perio subiugatis omni robore valere decernimus , ac iugi
mansuras observantia consccramus , ita ut reiectis illis quas
non quitas iudicantis, sed libitus impresserat potestatis,
evacuatisque iudiciis , omnibusque scripturis earum ordina-
tione coniectis , ha; sola; valeant leges, quas aut ex antiqui-
tate iuste novimus , aut tenemus , aut dem genitor noster
pro sequitate iudiciorum , vel pro austeritate culparum vi
ras est non inmrito condidisse, prolatis seu connexis alus
legibus , quas nostri culminis fastigium iudiciali pracsidens
throno coram universis Dei sacerdotibus sanctis, cunctisque
orHciis palatinis, ducante 1 Domino atque avente, audien-
tium universali consensu edidit et formavit , ac sux glorix
titulis adnotavit, ita ut tam ha: qux iam prolatx consistunt,
quam illx quas adhuc exoriri novorum urgiorum eventus
impulerit , valido ac iustissimo vigore perdurent , et xter-
nx soliditatis iura retentent J.
Esta misma ley es V. en el cdice de Card. y IV.
en el de S. J. R. , y ambas tienen un mismo autor : Fla
vius gloriosus Recesvintus Rex.
10 En S. J. R. esta ley es la I.
1 1 Legin, adimplentes.
i 2 Legin, prxsentia.
13 S. J. R. y Lind. regiminis.
14 Legin, honesttis legumque.
1 5 Lind. principisque voluntas.
16 Legin, y Lind. vitat.
17 Legin, non contendit.
a Lind. retineant.
 6 FORI
IV. Flavius Rescevinctus Rex.
Quod antea ordinare oportuit 1 negotia
principum , postea populorum.
Bene Deus conditor rerum disponens humani
corporis formam , in sublime caput erexit , at-
que ex illo cunetas membrorum fibras exoriri
decrevit. Vnde hoc etiam a capiendis initiis ca
put vocitari 2 percensuit , formans in illo et ful-
gorem luminum , ex quo prospici J possent qua;-
cumque noxia concurrissent ; constituens in eo
"et intelligendi vigorem , per quem connexa et
subdita membra vel dispositio regeret , vel pro-
videntia ordinaret. Hiuc est et peritorum me-
dicorum precipua cura , ut ante capiti quam
membris incipiant adhibere 4 medelam. Qua;
ideo non immerito ordinabiliter exerceri cense-
tur , quum ab artificis peritia hasc dispensari pa-
tescunt ; quia si salutare caput exstiterit , ra-
tionem coigit qualiter curari s membra cabe
ra possint. Nam si arcem molestia oceupaverit
capitis , non poterit in artus dirivationes dar sa-
lutis , quas in se consumpserit ingis causa lan-
guoris. Ordinanda ergo sunt primum negotia
principum, tutanda salus , defendenda vita, sic-
que in statu et negotiis plebium ordinatio di-
rigenda , ut dum salus competens prospicitur re-
gum, fida valentius teneatur salvado populorum.
V. Flavius gloriosus Recesvinctus
Rex 6.
De principum cupiditate damnata , eo-
rumque initiis ordinandis, et quali
ter conjiciendtf sunt scripturte in no
mine principum fact<s 7.
Eminentix celsitudo terrenas tune salubrius su-
blimia pfobatur appetere , quum saluti proximo-
rum pia cernitur compassione prodesse : unde so-
let contingere ut plus commodi de aliena salute
conquirat, quam de propria utilitate quisque per-
cipiat. In multis enim , quia multorum salus ad-
tenditur, maioris lucri summa percipitur. In se
autem quia privati commodi fructus appetitur,
non satis est si unius beneficii prsmia conquiran-
tur. Hinc et illa regendarum tantumdem salus est
plebium , quas non suos fines privata volntate
concludif. , sed qua: universitatis limites commu-
ni prospeiitati lege defendit. Quapropter ne sa-
I Legin, oporteat.
i Lind. vocari. Legin, vocitari przeonsonuif.
3 Lind. perspici.
4 Legin, incipiat dispon! medela.
5 Lind. curare.... possit.
6 Toled. got. y Legin, sin autor.
7 En el Cdice ce S. J. R. te afiade . ex concilio tolt-
tano VIII.
8 Legin, turbac.
9 Emilian. S. J. R. Toled. got. Legin, y Lind. rei
propnx.
ro Lind. respirationis.
IVDICVM
lutaris ordo riiperialibus videatur verbis potius
obtineri quam factis, de sublimitatis obtentu re-
clinamus ad vota supplicum tranquilla visionis
aspectum. Vt inde salutaris compassio habeat
commodum , unde turma; 8 plebium adeptas fue-
rint supplicationis effectum. Quum igitur pra;-
cedentium serie temporum immoderatior aviditas
principum sese prona diffunderet in spoliis po
pulorum, et augeret reipublicas ' censum rum-
na flebilis subiectorum; tndem superna; respec-
tionis 10 aflatu nobis est divinitus inspiratum , ut
quia subiectisleges reverentis"dederamus, prin
cipum quoque excessibus retinaculum temperan
do; poneremus. Proinde sincera mansuetudinis nos-
tra; deliberatione, tam nobis quam cunctis glorix
nostra; successoribus adfuturis, Deo mediante, le-
gem ponimus , decretumque divalis observantiae
promulgamus , ut nullus Regum impulsionis su*
quibuscumque motibus , aut factionibus 12 scrip-
turas de quibuslibet rebus alteri debitis ita ex-
torqueat , vel extorquendas instituat, qualiter in-
iuste ac nolenter debitarum sibi quisque privari
possit dominio rerum. Quod si alicuius gratissima
volntate quippiam de rebus a quocumque per-
ceperit, vel pro evidenti prxstatione lucratus ali-
quid fuerit , in eadem scriptura patens voluntatis
ac prasstiti conditio annotetur, per quam aut im-
pressio principis , aut conferentis fraus evdentis-
sime detegatur. Et si patuerit a nolente fuisse
scripturam exactam , aut resipiscat improbitas
principis , et evacuet quod mle contraxit , aut
certe post mortem eius'ad eum , cui exacta est
scriptura , vel ad hasredes eius rei ipsa: sine cuncT
tatione debeant revocari13. Illa; autm res, qufc
seclusa omni compressionis argumentatione , di
recto modo transierint in. principis potestatem, in
eius perenniter iure perdurent. Et quidquid ex
rebus ipsis idem princeps ordinare voluerit, sat
potestatis arbitrio subiacebit. Verum ut omne hu-
ius negotium actionis roboret sinceritas veritads,
quum quarumcmque rerum scriptura; in Princi
pis nomine exstiterint facta; , mox testes qui in
eadem scriptura subscriptores 14 accesserint, ab his
quos elegerit princeps , diligentissime perquiran-
tur. Si non aliquod indicium aut de impressio-.
ne 15 principis, aut de fraude scripturam faciens
modo quocumque cognoverint : ac sic aut rite
facta series scriptura; permaneat , aut irrite con-
fecta vanescat l6. Similis quoque ordo de terris,
vineis atque familiis observetur, si sine scrip
tura; textu tantummodo corm testibus quslibet
facta fuerit definido. De rebus atem mnibus a
tempore Chintilani 18 regis hucusque a princi-
1 1 Emilian. refrenantise. Lind. legis reverentiara.
12 Card. aade: iustitiama suoloco secludat,aut in sta-
tum suum redir contemnat , aut.
1 3 Card. y S. J. R. aaden: simile prxceptum observa-
i censemus , quum iustitiam motibus aut actionibus prin
cipis claruerit a suo esse loco seclusam , aut suum rigorem
obtinere contemptam. .:. .
14 Legin, scriptores.
1 5 Toled. got. aut in depressione.
10 Legin, evanescat.
17 Card. seu de aliis quibuscumque rebus.
1 8 Emilian. Legin, y Card. Suintilaui,
 LIB. II.
pibus adquisitis , aut deinceps , si provenerit ad-
quirendis, quaicumque forsitan princeps inordi-
nata sive reliquit , seu reliquerit , quoniam pro
regni pice probantur adquisita fuisse , ad suc-
cessorem tantumdem regni decernimus pertine-
re: ita habita potestate, ut quidquid ex his ele-
gerit facer , liberum habeat vee. In illis au-
tem rebus qua: ipsi , aut de bonis parentura,
aut de quorumcumque provenerint successioni-
bus proximorum , ita eidem principi eiusque fi-
ls , aut si filii defuerint , hseredibus quoque le-
gitimis hareditatis iura patebunt, sicut etiam ca:-
teris lege vel successione patere noscuntur. Quod
si aliquid ex rebus de quorumcumque parentum,
aut proximorum non solum successione, sed etiam
qualibet conlatione, aut quocumque contractu ad
ius ipsius pervenisse patuerit, si contingat hasc in-
ordinata relinqui , non ad successorem regni , sed
ad filios vel hasredes eius qui conquisivit speciali-
ter omnis eadem conquisitio pertinebit. oNam et
de illis rebus , quas idem princeps ante regnum,
aut ex proprio , aut ex iustissimo 1 conquisitu
dinoscitur habuisse , inrevocabili ordine , aut fa-
ciendi exinde quod voluerit potestatem habebit,
aut certe filiis eius successio plena patebit. Quod
si filii defuerint, legitimis hsredibus ex his qua; in-
ordinata reliquerit, ha:reditatem adire licebit. Hu-
ms sane legis sententia in solis principum erit ne-
gotiis observanda , atque ita perpetim valitura,
i Legin, ex iustissima conquisitione.
a Emilian. Card. S. J. R. Toled. got. Legin, y Lind.
communcare pr*sumpserit.
3 Emilian. Legin, y Toled. got. sin autor. Card. Res.
S. J. R. Recs. Lind. Fls. Gis. Rcds. Rex.
4 Entre esta ley VI. y la VII. se hallan en el Toledano
gtico , y en el Legionense las dos leyes siguientes. Tam
bin las trae el cdice de Card. y la edicin de Lind. ; pero
la I. es en Card. la XXXII1. , y en Lind. la XXXI V.
de este ttulo , y la segunda es en ambos la XIX. del
tt. V. de este libro.
LEY VII.
Flav. Glors. Egica Rex. Nova.
De his qui novi principis Jidem servandam jurare dis-
tulerint , vel i his qui ex palatino qfficio ad eiusdem
obedientiam vel prtesentiam venire neglexerint.
Quum divina: voluntatis imperio principale caput regnand
sumat sceptrum, non levi quisque culpa constringitur, si in-
ipso suac electionis primordio aut iurare, ut moris est, pro
fde regia differat , aut si ex palatino officio fuerit, ad eius
dem novi principis visurus prassentiam venire desistat. Si
quis sane ingenuorum de sublimatione principali cognove-
rit, et dum discussor iuramenti in territorio illo accesse-
rit , ubi eum habitare constiterit 1 quzsita occasione trau-
dulenter distulerit, ne aut pro fide regia conservanda iura
menti se vinculo alliget , aut ille qui , sicut praemisimus,
ex ordine.palatino fuerit, minime Regs obtutibus se prx-
sentandum ingesserit , quidquid de eo vel de mnibus re
bus suis principalis auctoritas facer , vel iudicare volue
rit , sui sit incunctanter arbitrii. Quod si aut asgritudo
illi obstiterit , aut quaelibet publica: utilitatis actio eum re-
tinuerit , ut Regis se visibus 3 nullatenus repraesentet 4,
dum regias electionis sublimitas quibuslibet modis ad eius
i Card. vil de His.
3 Card. conrigerit.
3 Card. obtutibus.
4 Card. pratsentet.
i Card. tatetire.
6 Card. nimos.
J Card. inde quia quanto plebs. Lind. proinde qui quanto.
TITVL. I. ?
ut non -antea quispiam solium regale conscendat,
quam iuramenti foedere hanc legem se in mni
bus implere promittat. Quemcumque vero aut
per tumultuosas plebes , aut per absconsa digni-
tatis publica: machinamenta adeptum esse consti
terit regni fastigia , mox idem cum mnibus tam
nefarie sibi consentientibus , et anathema fiat , et
christianorum communionem amittat. Tam dirae
percussionis ultione conlisus , ut omnis divini or-
dinis cultor , qui illi communicaverit % simili cum
ipso damnatione dispereat, et poena tabescat. Nam
et si quis legis huius seriem ex officio palatino
malivole detrahendo lacerare voluerit , aut eva-
cuandam quandoque , vel silenter musitans , vel
aperte resultans proloqui detectus extiterit, cunc-
tis palatina: dignitatis et consortiis et officiis mox
nudatus , omnium rerum suarum dimidiam par-
tem amittat, et in deputato sibi loco redactus , a
totius palatii societate maneat seclusus. Religio-
sus etiam qui se in eadem culpa devolverit, si-
mili rerum proprietatis sua: dispendio subiacebit.
VI. Flavius 3 Chintasvintus Rex.
4 De his qui contra principen* vel gen~
tem aut patriam refugiunt , vel in
solentes existunt.
Quantis hactenus Gotorum patria concussa sit
cognitionem pervenerit, statim per suam iussionem id ipsum
clementiae suac auditibus intimare procuret , qualiter fidei
suac sinceritatem ostendens huius legis sententiam evadere
possit.
LEY VIII.
Flav. Glor. Egica Rex. Nova.
Vtnemo deinceps contraJidem regiam, velpropria cautarum
negotia in deceptione regia potestatis, vel cuiuslibet rei
alterius se iuramenti vinculo alligare prxsttmat.
Plerumque solet humani generis inmicus pravis corda
hominum suggestionibus nterire s , et fidelium animas 6
pestifero veneni pculo sauciare, id 7 est quod quantum
plus regia: celsitudinis culmen sincera debet reverenda ho*
norari 8, tanto amplius 9 in eius deceptionem retund , ut
ipsi tali edicto decernimus , ut nemo personarum videatur
mentes levium excitare. Quidam enim dum sententiam illam
canonis Toletani adtendunt , in qua decretum est , nemi-
nem licere citra manifestum et evidens culpa: indicium ab
honore sui ordinis, vel servitio domus regise deci, nec an
tea vinculorum nexibus inligari, aut quxstionibus subdi, ni-
si prius in publica fuerint examinatione deducti , subtili se
quondammodo iuramento in necem vel abiectionem regiam
perfidia: nituntur fraudibus inligare 1 , nec eam quat nefan-
dis moliuntur poenam quamdam consiliis ab alterutro testan-
tur quandoquidem propalan, quod et temporibus nostris de-
tectuin' facinus , manifestis .eorum conessionibus retinetur,
qui nostram gloriam conati sunt, aut gladip interimere, aut
mortifera veneni potione decipere. His igitur nefaria: argu-
mentationis consiliis legalibus congruit obviare censuris:
quo nec principalis honor qualibet possit pravitate devel-
h , et infidelium pectora condigna debeant ultione retun
d. Vndc ipsi tali 1 1 edicto decernimus, ut nemo deinceps
contra fidem regiam 1 2 se aut alios praesumat vinculis
8 Card. y Lind. honorare.
9 Lind. vel in eius deceptione vel aliarum personarum videtur
mentes plebium excitare. Quidani enim.
lo'Lind. alligare: ne ea quse fraudis moliuntur peragenda con
siliis, ab alterutro cernantur quandoquidem.
i r Lind. speciali.
12 Lind. vel propria causarum nogatia se cum alio pranumat.
 8 FORI
cladibus , quantisque iugiter quatiatur 1 ,stimulis
profugorum , ac nefanda superbia deditorum ex
eo pene cunctis cognitum est, quod et patrias
diminutionem ostendunt ? ,-et hac occasione po-
tius quara expngnandorum hostium externorum
arma sumere sa;pe compellimur. Vt ergo tam di
r temeritas tndem victa depereat, et huiusmo-
di transgressoribus manifesta scelera non relin-
quantnr ulterius impunita , hac 3 omne per atvum
lege valitura sancimus , ut quicumque ex tempo-
re reverendas memoria; Chintilani 4 principis
usque ad annum , Deo favente , regni nostri se-
cundum , vel amodo et ultra ad adversam gen-
tem , vel extraneam partem perrexit , sive perre-
xerit, aut etiam ire voluit, vel quandoque volue-
rit , ut sceleratissimo ausu contra gentem Goto-
rum , vel patriam ageret , aut fortasse conetur ali-
quatenus 5 agere, et captus, sive detectus extitit,
vel extiterit , sive ab anno regni nostri primo, vel
deinceps quispiam intra fines patria; Gotorum
quamcumque conturbationem , aut scandalum in
contrarietatem regni nostri vel gentis facer vo-
luerit , sive ex tempore nostri regiminis tale age-
re aliquid , vel disponere conatus est aut fuerit,
atque quod indignum dictu videtur , in necem
vel abiectionem nostram, sive subsequentium Re-
gum intendere , vel intendisse proditus videtur
esse vel fuerit : horum omnium scelerum , vel
unius ex his quisque reus inventus , inretracta-
bilem sententiam mortis excipiat , nec 6 ulla ei de
estero sit vivendi libertas indulta 7, quod si for
tasse pietatis intuitu a principe fuerit illi vita
concessa 8 , non aliter quam effbssis oculis relin-
quatur ad vitam 9, quatenus nec excidium videat
quo fuerat nequiter delectatus, et amarissimam
vitam ducere se perenniter doleat. Res tamen om-
nes huius 10 tam nefarii transgressoris 11 in Regis
ad integrum potestate persistan! et cui donata
ab eo fuerint ta perpetim secure possideat , ut
nullus unquam succedentium regum causam
suam et gentis vitiaturus has ullatenus 13 aufer-
re presumat. Verum quia multi plerumque re-^
periuntur qui dum his et talibus pravis medita-
nectere iuramenti aut In deceptonem potestatis regia: , vel
cuiuslibet lterius tam sceleratac fraudis se audeat actione
constringi. SI quis vero amodo aliter quam praemissum est
huiusmodi iuramento se alligare prxsumpserit , legis peri-
culis sanctionum , quae de perfidis noscitur liase contra Re-
gem agentibus promulgatx existere subiacebit.
i Toled. got. partiatur.
i Toled. got. Emil. S. J. R>y Lind. agnoscunt. Legin*
cognoscunt.
g Legin. Vigil. y Lind. hanc .... legem valituram.
4 Toled. got. CintiiAni.
5 Legin, aliquid.
6 Card. et si milla mortis ultione plectatur , et pieta
tis intuitu a principe lili fuerit vita concessa, aut effossio-
nem perferat oculorum , secundum quod in lege hac hu
cusque fuerat constitutum, aut decalvatus tamen centum fla-
gella suscipiat , et sub arctiori vel perpetuo erit religandus
exsilio poenx, et insuper nullo unquam tempore ad palati-
ni oftkii reversurus est dignitatem , sed servus pnneipis
fketus , et sub perpetua servitutis cathena in principis potes
tate redactus xterna tenebitur exsilii religationc obnoxis
quatenus , &c. Toledano gtico como Cardona , excepcin
de que falta lo siguiente: et pietatis intuitu a principe Ll
fuerit vita concessa. Desde obnoxius sigue res tamen.
IVDICVM
tionibus oceupantur, argumento quodam fallaci
in Ecclesiis , aut uxoribus , vel filiis atque amicis,
seu in aliis quibuscumque personis suas invenian-
tur 14 transduxisse vel transducere facultates,
etiam et ipsa qua; fraudulenter in dominio alieno
contulerant, iure precario, reposcentes sub callidt
tatis studio in suo denuo dominio possidenda reci-
piant , unde nihil de suis rebus visi sunt amisisse,
nisi solum concinnatione falsissima fictas quasi ve
rdicas videantur scripturas conficere 1 s : ideoque
hanc nequissimam argumentationem presents le
gis decreto amputare elegimus , ut calcatis , vel
evacuatis , seu rescisis scripturis hac fraude con-
fectis, quidquid 16 ex eo quisque tempore possi-
dere reperiatur quo fuerit in predictis crimini-
bus deprehensus, totum continuo Fisci viribus'7
ad integrum adplicetur. Vt conceder iam dictas
facultates sicut supradictum est cui Rex voluerit,
vel facer exinde quidquid elegerit in sua; potes
tatis consistat arbitrio, alia vero quaxumque 1 8 ab
hac fraude aliena inventa extiterint ordinata legi-
busque confecta, vigore legum maneant solidata.
lilis ab huius legis sententia personis evidenter ex-
ceptis, quibus a precedentibus Regibus culpa di-
noscitur fuisse concessa; nam si humanitatis aliquid
cuicumque prfido Rex largiri voluerit non de fa
cltate eius , sed unde placuerit principi tantum
ei solummodo concessurus est , quantum ha;redi-
tatis eiusdem culpati vicessimam portionem fuis
se constiterit.
VIL Flavius glorlosus Recesvintus
Rex 19.
De non criminando principe , nec male-
dicendo illi.
Sicut in persona principis mnibus prohibemus,
aut commovere nequitiam cogitationis , aut ma-
nus inicere ultionis , ita etiam nullum patimur in
eum , aut notam poner criminis , aut verba con-
gerere maledictionis. Sacre namque auctoritas
7 Lind. indulta libertas , et si nulla mortis ultione plec
tatur , et pietatis intuitu , &c.
8 Emilian. et iam nulla mortis ultione plectatur , non
aliter, &c. Lind. concessa , etbssionem perferat oculorum,
secundum quod in lege hac hucusque fuerat constitutum. Y
sigue como en el Emilianense.
9 Emilian. aut etiam aliud secundum quod in lege
hac hucusque fuerat constitutum , decalvatus tamen centuin
flagella suscipiat , &c. como en el de Card. hasta quatenus.
10 Legin, huius qui morre est pro tali scelere perimen-
dus , vel huius cui vita propter suam nequitiam infelics-
sime reservatur in Regis , &c.
1 1 Card. trangressoris vel eius qui morte. Ylo dems co
mo el Legin. , salvo que dice reservabitur.
1 2 Lind. consistant.
13 Legin, nullatenus.
14 Toled. got. y Lind. inveniuntur. ..
1 5 Card. conferre vel proferre.
16 Vigil. y Lind. quidquid eo.
17 Lind, iuribus.
1 8 Vigil. y Emilian. quxcumque voluerit.
19 Card. Noviter emendara. Toled. got. sin autor. Le
gin. Flavius Cindus. Rex. Nova.
 LIB. II.
scriptura; 1 , et non iubet accipi 1 opproprium 3
adversus proximum suum, et hunc, qui maledi-
xerit principem 4 populi sui , demonstrat existere
reum. Quapropter quicumque in principem aut
crimen iniecerit, aut maledictum intulerit , ita ut
hunc de vita sua non humiliter et silenter admo-
nere procuret, sed huic superbe et contumelio-
se insultare pertentet, sive etiam in detractionis
eius ignominia turpia et iniuriosa prarsumat , si
ex * nobilibus idoneisque personis fuerit, seu sit
religiosus, sive etiam laicus, mox detectus extite-
rit et inventus, dimidiam omnium rerum suarum
partem amittat , de qua idem princeps faciendi
quod sibi placuerit potestatem obtineat. Nam si
de vilioribus, humilioribusque personis fuerit, aut
certe quem nulla dignitas exornavit, quod de illo
vel de rebus eius princeps voluerit, iudicandi li-
centiam habebit6. Simili quoque pratcepto, de-
functo etiam principe , ausum opportune interdi-
cimus detrahendi. Incassum etenim is qui vivit,
detractionis in defunctum iacula mitr.it, quum iam
defunctus nec constitutionibus * imbui, nec in-
crepationibus possit argui. Sed quia pro certo
illius insania innotescit , qui frustra in non sen-
tientem detractionis verba transmittit; ideo idem
prasumptor L. verberibus vapulabit , et pra>
sumptionis suas opportuna silentia dabit, reserva-
ta cunctis hac plenius librtate ut , principe tam
superstite quam mortuo , liceat unicuique pro
negotiis ac rebus mnibus, et loqui quod ad cau-
sam pertinet , et contendere sicut decet , et iu-
dicium promereri quod debet : ita enim pone-
re * nitimur humana? reverentiam dignitati , ut
devotius servare probemur iustitiam Dei.
VIII. Flavius Chintasvintus 9 Rex.
De remotis alienarum gentium legibus.
Aliena; gentis legibus ad exercitium utilitatis
imbui et permittimus et optamus : ad negotiorum
vero discussionem, et resultamus et prohibemus.
Quamvis enim eloqus polleant, tamen difficulta-
tibus ha:rent: adeo quum sufficiat ad iustitiac ple-
nitudinem et perscriitatio rationum et competen-
tium ordo verborum, qua; codicis huius series ag-
noscitur constinere , nolumus sive romanis legi-
"btlsj seu alienisTinstitutionibus amodo amplius
-ctmvexari. . < *
..". ad causam dicendam venire cogatur, vel sub
1 Legin, scripturae non.
2 JJnd. accipere.
3 JJnd. opprobrium.
4 Toled.got. ptincipi.
s, Toled.got. ex hominibus nobilibus.
6 Desde Simili quoque hasta silentia dabit falta en el
Toledano gtico.
7 Lind. institutionibus.
8 Lind. proponere.
p Card. Emitan, y S. J. R. Recesvindus. Legin. An
tigua. Flavius Cindasvindus Rex. lole.got. sin autor
ni nota.
to Card. Noviter emendata. Toled.got. sin autor ni no-
TITVL. I. 9
IX. Flavius gloriosus Rechesvintus
Rex I0.
Ns excepo talem librum qualis hic fui
nuper est editus , alterum quisque
praesumat habere.
Nullus prorsus ex mnibus 11 regni nostri pra?-
ter hunc librum qui nuper est editus , atque se-
cundum seriem huius amodo translatum librum
alium 12 legum pro quocumque negotio iudici IJ
offerre pertentet I4. Quod si facer prassump-
serit's, XXX. libras auri fisco persolvat. Iu-
dex quoque si vetitum librum sibi postea obla-
tum disrumpere fortasse distulerit, piedicta; dam-
nationis dispendio subiacebit. Illos tamen a dam-
no huius legis immunes esse iubemus , qui pra;-
teritas et anteriores leges non ad confutationem
harum legum nostrarum, sed ad comprobationem
pra;teritarum causarum proferre in iudicio for
tasse voluerint.
X. Flavius gloriosus Chindasvintus
Rex
De diebusfestis etferiatis, in quibus non
sunt m'gotia exercenda 17.
dominico nemini liceat exsequutione con-
stringi,quia omnes causas religio debet excludere,
in quo nullus ad causam dicendam , nec 1 8 prop-
ter aliquod debitum fortasse solvendum % quem-
quam inquietare pra;sumat, Diebus etiam pascha-
libus nulla patimur quemlibet exsequutione te
en' : id est , per XV. dies , septem qui paschalem
solemnitatem prxcedunt , et septem alios qui se-
quuntur. Nativitatis quoque Dominica;, Circum-
cissionis , Epiphania; , Ascensionis et Pentecosts,
singuli dies simili reverentia venerentur. Necnon
et pro messivis feriis a quinto dcimo kalendas
agustas usque ad XV. kalendas septembris. In
Carthaginensi vero provincia propter locustarum
vastationem assiduam, a XV. kalendas i tilias us
que in 19 kalendas XV. agustas , messivas ferias
prajcipimus observandas , et propter vindemias
colligendas a XV. kalendas octobris usque ad
XV. kalendas novembris. Omnibus hac consti-
tutione concedimus , ut per ha;c tmpora nullus
ta. Legin. Antiqua. Flavius Cindasvindus Rex. Lind. Nov.
emdat. Fls. Rcds.
11 Toled.got. hominibus.
1 Card. y Lesrion. librum legum.
13 Card. in iudicio. (
14 Legin, prajsumat.
. 1 5 Legin, y Lind. si praesumpserit.
16 Card. S.J.R.y Lind. Recesvindus. Toled.got. y
Legin, sin autor ni nota.
17 Emitan. Card. Legin. S. J. R. y Toled.got. exse-
quenda.
j8 Legin, vel.
19 Card. Toled.got. y Legin, usque in kalendas augusti.
 io FORI
exsequutione aliqua deputetur ; nisi forte causa
de 1 qua compellitur, coepta iam apud iudicem
fuisse videatur. Nam procul dubio si inchoata
fuisse actio reperiatur ad peragendum negotium,
absque ulla feriatorum dierum obiectione co-
gendus est qui pulsatur. Ita ut si persona est,
cui facile credi possit , plcito districtus absce-
dat. Si certe sit de cuius rlde dubitetur , pro se
fideiussorem adhibeat , quatenus peractis tempo-
ribus supradictis ad finiendam cum petitore cau-
sam , ubi iudex elegerit , remota dilatione oc-
currat: praster qui tale crimen admiserint, quos
necesse sit sententia mortis puniri , qui etiam in
talibus omnino diebus et comprehendendi sunt,
et ardua in vinculis custodia retinendi, quous-
que peracto die dominico , vel feriis supradic
tis, debita eos subseqnatur ultio iudicantis. Mes-
sivis sane , vel vindemialibus feriis in crimino
sas et dignas morte personas legalis nullatenus
censura cessabit. Sed nec illum ista lex excu-
satum habebit , qui necdum ad iudicium ante
compulsus,.et * tamen sciens se esse quandoqui-
dem compellendum , reliquis se temporibus di-
latans ad hoc in pradictis feriis 11 , a quo pul-
sandus est , se indubitanter ostendit : quia putat
se ad causam diceniam nulla legis sanctione posse
teneri , quem tamen aut per placitum distringi
prajcipimus , quando cum petitore causam finir
sit prastitus. Aut si forte talis est , de quo sus-
pecta sit placiti fides , eque fideiussorem pro
se adhibere potuerit apud iudicem , sub custo
dia maneat , ut expleto tempore feriato 3, cau
sa , pro qua compellitur, finem accipiat. Si quis
autem, contra decretum legis huius agere pras-
sumpserit , et ad iudicem ex hoc querela per-
venerit , L. ictus flagellorum publice extensus
accipiat: ' iudicum iudiciali IJ potestate utuntur1*, vicies
XI. 4 Vt nulla causa a iudicihus audia-
tur, qu<e legibus non continetur..
N^ullus iudex causam audire praesumat , qua;
in legibus non continetur ; sed comes civitatis
vel iudex , aut per se , aut per exsequutorem
suum conspectui principis utrasque partes pra?-
sentare procuret , quo facilius , et res finem ac
cipiat , et potestatis regia; discretione tractetur,
qualiter * exortum negotium legibus inseratur.
i Legin, pro qua.
i Toled.got. y Legin, sed tamen.
3 Legin, feriatorum.
4 Card. y S. J. R. Flavius gloriosus Recesvindus Rex.
Legin. Antiqua noviter emendata.
5 Lind. quatenus.
6 Toled.gnt. sin autor ni nota. Legin. Flav. Recesvin-
dus Rex. Antiqua.
7 Legin, potestate.
8 Lind. terminan.
1
I i^DICVM
XII. Flavius Rechesvinctus Rex6.
Vt termnate causee nullatenus revol-
vantury retiquee vero ad libri hu
ius seriem terminentur; adiieiendi le-
ges principibus librtate 7 manente.
Quajcumque causarum negotia inchoata sunt,
nondum vero finita , secundum has leges deter
minan 8 sancimus. Illas autem causas qua; ante-
quam ista; leges a nostra gloria emendarentur, le-
galiter determinata: sunt, id est, secundum legum
modum qui ab anno primo regni nostri in pra;-
teritis observatus est , resuscitari nullatenus pati-
mur. Sane leges adiieiendi , si iusta novitas cau
sarum exegerit, principalis electio licentiam ha
bebit , qua; ad instar pizsentium legum vigorem
plenissimum obtinebunt.
XIII. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex 9.
Quod nulli liceat dirimere causas , nisi
quibus aut princeps , aut consemio
voluntatis , aut infbrmatio iudicis 10
potestatem dederit iudicandi.
Dirimere causas nulli licebit, nisi aut a princip-
bus potestate concessa, aut ex consensu partium
electo 11 iudice trium testium fuerit electionis pac-
tio signis , vel subscriptionibut roborata. Nam et
si ii qui potestatem iudicandi a Rege accipiunt,
seu etiam ii, qui per commissoria " comitum vel
suas aliis, quibus fas fuerit, scriptis peragendas in-
iunxerint, licitum erit illis per omm'a, similemqiie
et ipsi, qui informati a iudicibus fuerint IS in iu-
dicando, sicut et illi a quibus determinandi acce-
perunt vigorem, habebunt in discernendis, vel or-
dinandis qibusque negotiis potestatem.
XIV. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex "T.r
Quales causas debeant audire tiutnfa-
di I?, et qualibus personis causas ar
diendas iniungant.
Cum ca;teris negotiis criminalium etiam causa
rum tiuladis iudicandi concessa licentia sit, crirhi-
p Toled.got. sin autor ninota. Legin. Nova lex, sin autor.
I o Card. vel .... iudicum.
I I Legin, electio iudicis trium testium fuerit signis.
i 2 Lind. commissoriam.
13 Card. y Legin, iud ciara.
14 Legin, funguntur.
1 5 Legin, fuerit iudicandi.
16 Toled.got. y Legin, sin autor ni nota.
17 Legin, y Lind. tiufadi , y lo mismo el Emilianense
y el de Cardona constantemente.
 LIB. II.
nosos a legum sententia ipsi vindicare 1 non au-
deant , sed debitam in eis ut comperit censuram
exerceant *, qui tiumfadi tales eligant 3 , quibus
vicissitudines suas 4 audiendas iniungant , ut ipsis
absentibus illi causas temprate 5 discutiant, et
iuste decernant.
XV. Flavius gloriosus Recesvintus
: .,>,'" Rex6. ; gellorum accipiet , et hanc presumptionem tali
Vt iudices tam criminales, quam commu-
i n&s; terminent causas.'. . -\
Omnium negotiorum causas ita iudices ha-
beant deputatas , ut et criminalia et cartera' nfe-
gptia tefminandi sit ilhs concessa licentia. Pa-
cis vero adsertores non alias dirimant causas,
nisi quas illis regia deputaverit ordinandi po-
testas. Pacis autem adsertbr i est , qui sola fa-
cienda; pacis intentione regali sola destinatur
auctoritate.
XVI. Flavius Cntasvintus Rex 8.
De damnis eorum qui non accepta po-
testate presumpserint iudicare.
!Nullus in territorio non sibi commisso, vel ille
qui iudicandi potestatem nullam habet omnino
commissam , quemcumque praisumat per iussio-
nem aut saionem , vel distringere , vel in ali-
quo molestius convexare , nisi ex regia iussio-
ne vel partium electione , sive consensu , vel
commissoriis adinformationibus 10 comitum , sive
etiam iudicum , sicut in lege superiori tenetur,
iudex quisque fuerit institutus. Certe quia 11
prajdictus non institutus iudex pra:sumptiosus 12
inlicite ha;c qua; prohibentur prasumpserit agere,
confestim ut causa pervenerit ad provincia: ducem,
an per se velit, an per quem ipse prasceperit, tam
inlicitam prssumptionem coercer procuret : et
illi siquidem cui praesumptiosus 13 prassumptor
extitit , si solum contumeliam vel iniuriam fe-
cerit , libram auri coactus exsolvat. Si vero rem
aliquam temeranter abstulerit, vel auferre pra;-
ceperit , tantumdem cum eadem re quam tu-
lerit 14 , aliud tantum de suo coactus exsolvat
i Lind. Iudicare.
j Toled. got. debita .... censura coerceant. '
3 Toled. got. eligant , ut ipsis abSentibus.
4 Card. suas iniungant.
5 Legin, temperanter.
6 Toled. got. sin autor. Legin. Antiqua. sin autor. '1
7 Legin, y Lind. adsertores destinantur.
8 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Nviter emen-
data. Card. Nova emendata.
p Toled. got. molcstiis.
i o Toled. got. Card. y Lind. atque informafionibus. v '
.1 1 Toled. got cert si non.
1 2 Lind. praesumptuosu.
13 Lind. prjesurfiptuosus. , '
14 Lind. tulerat. ' . " mentum.
1 5 Toled. got. y Legin, restituat.
TITVL. L ii
Quod si quicumque iudex ' servar suum seu
alienum ad discutienda negotia elegerit depu-
tatum'6, pro his qua: idem servus contra ius-
titiam et leges adtentaverit *7 agere ad omnem
satisfactionem legis , iudex qui hunc ordinave-
rit , . se noverit retineri. Saio 1 8 vero , seu quis
qus fuerit , qui huic obsequens prarsumptori
alium consenserit comprehendere , distringere,
vel aliquid rerum auferre , centum ictus fla-
emendatione coerceat. .
'* , r< -i
XVII. Flavius Cntasvintus Rex 19 .
De his qui admoniti iudicis epstola
vel sigillo, ad iudicium venire con-
temnunt.
Iudex quum ab aliquo fuerit interpellatus , ad-
versarium querelantis admonitione unius episto-.
he vel sigilli ad iudicium venire compellat , sub
ea videlicet ratione , ut coram ingenuis personis
is qui a iudice missus exciterit, illi, qui ad cau-:
sam dicendam compellitur , offerat 40 epistolam
vel sigillum. Et si tali admonitione conventus,"
aut se dilataverit *l, aut ad iudicium venire con-
tempserit, pro dilatione sola quinqu auri soli
dos petitori, et pro contemptu 21 quinqu alios:
iudici coactus exsolvat. Qux)d si ntn habuerit
unde componat, L. flagellis contemptor idem
vel dilator 23 coram iudice verberetur , ita ut
non ei flagellorum ista correptio inducat notam
infamia;. Sin autem solummodo contemptor ex-
stiterit, et non habuerit unde compositionem 24
exsolvat, absque ulla testificandi iactura XXX.
flagella25 suscipiat. Is autem, qui pulsatur, si ad
accipiendam ultionem 26 iudicis sese dixerit nul-
latenus dilatasse vel contempsisse , et hoc nullo
potuerit teste convinci, et sacramentum reddi-
derit, quod per nullam occasionem vel contemp-'
tum hoc fecerit, a damnis vel flagellis superius
comprehensis habeatur indemnis. Quod si quili-
bet episcopus admonitionem iudicis fretus honore
sacerdotali contempserit , et pro sua persona ad-
sertorem dar distulerit , confestim a iudice ne-
gotii , seu a provincia sua; duce vel comit com-
pulsus L. solidorum damnum excipiat , ex qua
summa pecunia; XX. solidi iudici contempto 2 * ,
. . , '*
16 Emilian. Card. Toled. got. y Lind. deputandum.
1 7 Vigil. tentaverit.
18 En el Toledano gtico falta desde Saio hast*\
el fin.
10 Toled. got. sin autor ni nota.
40 Toled. got. efferat. '**
1 1 Card. aut se dilataverit , vel admonitionem epstolas,-
vel sigilli rccipere contempserit , pro dilatione , &c.
2 1 2 oled. got. pro contumeo..
j 3 Toled. got. Card. Emilian. y Lind. dilatator. i
24 Legin, componat.
2 5 Toled. got. XX. flagella.
i6 Toled, got. Legin, y Lind. admonitionem.
27 Toled. got. Legin. Card. y Lind. dum sacra
28 Lind. pro contemptu. v '. m.j . . >
B2
 12 FORI
proficiant, XXX. vero sacerdotis ipsius petitor
consequatur. Si certe presbyter, diaconus * at-
que clericus vel monachus ad accipiendam iu-
dicis epistolam vel sigillum se dilataverint , aut
pro sui persona ad respondendum minime dire-
xerint prosequutorem , vel contumaciter fuerint
contemptores, unusquisque eorum iuxta legis hu
ius sententiam , qua; in laicos superius lata est,
indicta damna suscipiat ; et si non habuerit unde
componat , eius episcopus moneatur , ut pro eo
si voluerit satisfacere licentiam habeat. Si autem
nolueritv, sacramentis coram iudice se noverit
obligandum , quod supradictis personis distric-
tionem talem adhibeat % ut per XXX. dierum
spatium ieiuniis continuis adfligantur , sufficiat-
que ills circa solis occasum per dies singulos
panis et aqua: 3 refectionem accipere , quar con-
tumacis vitam rationabili possit districtione cor-
rigere. Illa omnino discretione 4 servata , ut si
aut attatis aut ajgritudinis instantia patuerit , qua;
hanc disciplinam sustinere non posse demonstret,
tam in clericis cuiuscumque ordinis , quam in
laicis non tan durissima; sententiam castigationis
instantia compleat iudicis , sed adhibita consi-
deratione pro gritudine vel a;tate , ita contemp-
torem corrigat , ne ipse contemptor aut lango-
rem magnum *, aut debilitationem vel mortem
incurrat. Ule vero qui ad implendam commoni-
tionem iudicis contemptor extiterit , seque ita
dilataverit 6, ut eum iudex tam facile reperire
non possit , et si post tempus indictum in die-
bus quatuor non occurrat , si quinta die vene-
rit, omnem huius legis sententiam se noverit eva-
surum. Pari modo et qui longius centum mil-
libus convenitur , si ad undecimum diem post
tempus institutum occurrerit , et hunc nullate-
nus sanctionis huius poena damnavit. Similiter
et qui in ducentorum millium spatio constitu-
rus 7 in vicsima prima die , postquam iussus fue-
rat, seipsum iudici prasentaverit ad audiendum,
eo modo a iactura legis huius habeatur indem-
nis. Similis quoque servabitur ordo ubi fuerit
amplior itineris longitudo. Ii denique quibus tam
rationabile tempus adiectum est , si se ulterius
dilatantes minime ad institutum diem superad-
iectionis occurrerint , confestim iudex ea , qua;
pars petit querelantis, reservato negotio dilato-
ris 8 tradere non differat petitori , ita ut dum
contemptor in postmodum ad negotium dicen-
dum successerit, si vicesimum primum diem trans-
cenderit, XX. auri solidos coactus exsolvat. Nam
et is qui de centum millibus superiorem ordi-
nem prasteriens , constitutionem undecimi diei
1 Toled.got. Legin. Emilian. Carel, y Lind. aaden
vel subdiaconus.
2 Lind. exhibeat.
3 Vigil. y Legin, vel aqua:.
4 Lind. districtione.
5 Toled.got. Legin. Emilian. Card.y Lind. mximum.
o Card. seque ita dilataverit , ut tarde veniat ad insti
tutum diem super defjaitionem epstola: , si post tem
pus &c.
7 Legin, si in.
8 Toled. got. Card. y Lind. datatoris.
IVDICVM
fuerit supergressus , et idem decem solidorum
damnum excipiat , de quibus damnis superius in-
stitutis medietatem sibi iudex exquirat ,0, alte-
ram vero medietatem petitor obtineat. Si tamen
admonitum aut agritudo ad veniendum nulla sus-
penderit, aut inundado fluminum non retinuerit,
vel aditum non obstruxerit , in quo montes trans-
ituri sunt, conspersio superfiua nivium, qua: ne-
cessitas utrum evidenter evenerit, an per excusa-
tionem videatur opponi , aut idoneis testibus , aut
suo iuramento firmabit".
XVIII. Flavius Cintasvintus Rex **.
Si iudex interpellantem audire contem-
nat , vel utrum frauduknter an ig-
noranter iudicium 13 promat.
Si quis iudici pro adversario suo querelam in-
tulerit, et ipse eum audire noluerit, aut sigillum
negaverit , et per diversas occasiones causam eius
protraxerit , pro patrocinio aut amicitia nolens
legibus obtemperare , et ipse qui petit hoc testi
bus potuerit adprobare; det ille iudex eiI4quem
audire noluit , pro fatigatione eius tantum quan
tum ipse ab adversario suo secundum lgale iu
dicium fuerat accepturns , et ipsam causam ille
qui petit , usque ad tempus legibus constitutum
ita habeat reservatam , ut quum eam proponere
voluerit , debitam sibi percipiat veritatem. Cer
te si fraudem aut dilationem iudicis non potue
rit petitor adprobare , sacramento suam iudex
conscientiam expiet , quod eum nullo malignita-
tis obtentu , vel quolibet favore aut amicitia au
dire distulerit , et propter hoc culpabilis idem iu
dex nullatenus habeatur. Eidem tamen iudici li-
ceat , ut in una hebdmada duobus diebus , vel
mnibus meridianis horis, si voluerit, absque cau-
sarum andientia sux vacet domui pro quiete. Re-
liquo vero tempore prolata sibi negotia frequens,
et absque dilatione qualibet examinet.
XIX. ts Si iudex per comtnodum autper
ignorantiam iudicet causam.
Judex si per quodlibet commodum male iudica-
verit , et cuicumque 16 iniuste quidquam auferri
praceperit ; ille qui a iudice ordinatus ad tollen-
dum fuerat destinatus, ea qua; tulit restituat. Nam
ipse iudex contrarius aquitati aliud tantum de
suo, quantum auferri iusserat, mox reformet , id
est , ablata rei simpla redintegratione 1 ' concessa
p Toled. got. constitutionem et ipse fuerit supergressus.
i o Emilian. Card. Toled. got. Legin, y Lind. adquirat.
1 1 Toled. got. firmaverit. Legin, rmabitur.
i Toled. got. y Emilian. sin autor ni nota.
1 3 Legin, iudicet causam.
14 Lind. ei pro fatigatione.
1 5 Legin. Flavius Cindasvintus Rex. Card. Antiqua ct
noviter emendara. Lind. Novit. emdata. antiqua.
16 Legin, cuicumque quidquam auferre.
17 Legin, ablata rei simpla et intemerata iussions con
cessa.
 \
LIB. II.
pro satisfactione sub temeritatis aliud tantum
quantum auferri praceperat, de sua facltate illi,
quem iniuste damnaverat, reddat. Quod si 1 non
habuerit unde componat , cum his qui habere di-
noscitur, ipse iudex illi cui componere debuit,
subiaceat serviturus, autL. publice extensus fla-
gella suscipiat. Sin autem per ignorantiam inius
te iudicaverit , et sacramentis 9 se potuerit ex
cusare, quod 5 non per amicitiam, vel cupiditatem,
aut per commodum quodlibet , sed tantumdem 4
ignoranter hoc fecerit, quod iudicavit non valeat,
et ipse iudex non implicetur in culpa.
XX. Flavius Chintasvintus Rex5.
Si iudex dolo vel calliditate , aut unamy
aut ambas causantium partes dis
tenda faciat sustraer.
Tranquille ac sollicite instantia magnitudinis
nostrse prasmonet iudices omnes non deber di
latare causidicos , ne gravi dispendio aliquate-
nus onerentur. Quod si dolo vel calliditate ali-
qua ad hoc videatur iudex differre negotium , ut
una pars , aut amba: naufragium perferant , quid-1
quid dispendii super octo dies a die coepta: ac-
tionis causantes pertulerint , reddito sacramento,
totum eis iudex reddere 6 compellatur. Sin autern
vel ajgntudo , vel publica: utilitatis indictio i sus-
penderit iudicem a negotio 8 peragendo , nullam
moram exhibeat litigantibus , sed sub hac eos
definitione confestim absolvat , ut ad causam ex-
pediendam competenti tempore indubitanter oc-
currant.
XXI. 9 Quid primo iudex servare 10 de
beat , ut causam bene cognoscat.
Iudex, ut bene causam agnoscat, primum testes
interroget, deinde scripturas requirat, ut veritas
possit certius inveniri , ne ad sacramentum facile
veniatur. Hoc enim iustitiae potius indagatio vera
commendat , ut scripturas ex mnibus intercur-
rant, et iurandi necessitas sese 11 inopinata omni-
no suspendat. In his vero causis sacramenta 12 pra;-
stentur , in quibus nullam scripturam , vel pro-
1 Toled. got. Quod si tantum quantum abstulerit non
habuerit unde componat , saltim vel id ipsum ex toto quod
habere videtur , lli, quem damnaverat, pro omni com-
positione exsolvat , et L. publice extensus flagella susci
piat. El Legin. Card. y Emilian. van conformes con el
Toledano hasta la palara compositione , y aaden: res-
tiruat. Quod si ex mnibus nihil habuerit unde compo-
sitionem exsolvat , &c.
2 Legin, y Lind. sacramento.
3 Legin, quod per ignorantiam , et non per amicitiam.
4 Lmd. tantummodo.
5 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Flav. Cindas-
vindus Rex. Antiqua.
6 Legin, de suo reddere.
7 Lmd. inductio.
8 Legin, ad negotium peragendum.
9 Legin, y Card. Antiqua.
10 Toled. got. y Legin, observare agnoscat.
TITVL. I. i3
bationem , seu certa indicia veritatis discussio iu-
dicantis invenerit ,J.
XXII. Flavius Chindasvintus Rex
Si cuiuscumque honoris aut ordinis iudex
dicatur haberi suspectus, vel si iudex
contra leges proeswnat 14 iudicare.
& quis iudicem aut comitem vel vicarium co-
mitis , seu tiufadum 16 suspectos habere se dix-
rit, et ad suum 17 ducem aditum accedendi po-
poscerit , vel fortasse eumdem ducem suspectum
habere se dixerit, non sub hac occasione peti-
tor, ac prassertim pauper quilibet patiatur ultra
dilationem. Sed ipsi , qui iudicant eius negotium
unde suspecti dicuntur haberi , cum episcopo ci-
vitatis ad liquidum discutiant, atque pertractenr,
et de quo iudicaverint parirer conscribant, sub-
scribantque iudicium : et qui suspectum iudicem
habere se dixerat , si contra eum deinceps fuerit
querelatus , completis prius quai per iudicium
statuta 1 8 sunt , sciat sibi apud audientiam princi-
pis appellre iudicem esse permissum. Ita ut si iu
dex vel sacerdos reperti fuerint nequiter iudicas-
se , et res ablata querelanti restituatur ad inte-
grum, et a quibus * aliter quam veritas habuit
udicatum est , aliud tantum de rebus proprits ei
sit satisfactum. Si certe iniustam 20 contra iudicem
querelam-detulerit , et causam, de qua agitur,
iuste iudicatam fuisse constiterit, damnum, quod
iudex sortiri debuit , petitor sortiatr. Et si non
habuerit unde compositionem * exsolvat, C. fla-
gellis extensus publice in eiusdem iudicis pre
senta verberetur. Nam si forte quisquam pro
utilitate regia aliquid scire se dixerit, aditus * ei
ad conspectum nostra: glori* negari non poterit.
XXIII. Flavius Chintasvintus
Rex83.
Iudex qualiterfaciat iudicatum.
Si de facultatibus vel de rebus maximis , aut
etiam dignis negotium agitur14, iudex, praesenti-
1 1 Toled. got. Legin. Card. y Lind. sese omnino.
1 2 Lind. uramenta.
13 Card. y Lind. aaden: In quibus tamen causis , et a
quo uramentum detur pro sola investigatione iustitix , in
iudicis potestate consistat.
14 Toled. sot. y Legin, sin autor ni nota. Lind. Fls.
gis. Rcds. rex.
15 Legin. Card. y Lind. iudicium dar. En el Tole
dano gtico falta desde vel.
16 Legin, tiumfadum.
17 Toled. got. ad summum ducem.
18 Toled. got. instituta sunt.
19 Toled. got. et quibus.
jo Card. y Lind. iniuste. Legin. Si quis iniuste.
1 1 Legin, componat aut exsolvat.
22 Toled. got. auditus ei negare non poterit.
23 Toled. got. sin autor ni nota.
24 Toled. got. Card. y Lind. gitetux.
 14 FORI
bus utrisque partibus , do iudicia de re discussa
conscribat, qua: simili textu et subscriptione ro-
borata litigantium partes accipiant. Certe si de
rebus modicis mora fuerit acti,sola; conditio-
nes , ad quas iuratur apud eum qui victor ex-
titerir, pro ordine iudici habeantur. De quibus
famen conditionibus , et lie qui victus est, ab'
eisdem testibus roboratum exemplar habebit.
Quod si pars, qua; pro negotio quocumquexom-
pellitur, professa fuerit apud iudicem non esse
necessarium a petitore dari probationem , quam-
libet parvas rei sit actio , conscribendum est a
iudice , suaque manu indicium roborandum , ne
fortasse quslibet ad futurum ex hoc intentio mo-
veatur. Si vero , ordinante iudice, una pars tes
tes adduxerit , et dum oportuerit eorum testi-
moninm deber reeipi , pars altera de indicio se
absque iudicis consultu substraxerit : liceat iu
dici prolatos testes accipere ,. et quod ipsi tes
timonio suo firmavrint , illi qui eos protulit
sua 1 instantia consignare. Nam ei qui de iudi-
cio fraudulenter se sustulit , producere testem
alium omnino erit inlrqtum , qui scilicet hoc
sibi tantum novent esse concessura f ut ritequam
testes illi, qui testimonium dederant*, morian-
tur , si habuerit quod rationabiliter in eis accu-
set , patienter andiatur a iudice ; t si accusatus
testis fuerit evidenter convictus , eius testimo
nium pro nihilo habeatur. Vnde etsi do testes
non remanserint , qui digne in eodem testimonio
maneant ; ille qui prius testem obtulerat , infra
trium mensium spatium testes alios, qui coep-
tum negotium firment , inquirere non desistat.
Quod si invenire nequiverit , rem universam ille
recipiat , qui eam ante visus fuerat possedisse.
Iudex sane de mnibus causis quas iudicaverit,
exemplar penes se pro compescendis controver-
liis reservare curabit. .-. . .
XXIV. FlaviuS Cintasvintus Rex3.
De cotnmodis atque damnis iudicis vel
saionis. ...'."*"
Cognovimus multos iudices eo quod per cu-
piditatis occasionem supergredientes legum or-
dinem , ex causis * tertiam sibi prassumant tolle-
re partem. Propterea nunc prassenti lege consti-
tuitur, ut hax talis iudicum cupiditas aufe-
ratur , et non 6 amplius iudex pro labore suo,
et ? iudicata causa, ac legitime deliberata, quam,
sicut constitutum fuerat in lege priori, vicessi-
mum solidum prajsumat accipere. Quod si qua-
cumque fraude quisquam super hunc numerum
i Toled.got. sua iuvestigatione instantia consignare.
i Legin, dixcrint. Vigtl. y Lind. dederunt.
ij Toled.got. sin autor ni nota. Legin. Antiqua. Fla-
vius. Lind. novt. em.
4 Legin, iudices vel saionei.
5 Legin, x causis alienis.
6 Legin, ut non.
7 Toltd.got. ex iudicata. v >
IVDICVM
plus auferre tentaverit, omnia, quae legitime ^d-
buerat accipere , perdat. Illud vero quod inius-
te contra huius legis ordinem super vicesimum
solidum tulerit , duplum illi exsolvat , cui hoC
auferri prajceperat. Similiter quoque quia cpg-r
novimus quod saiones , qui pro causis alienis var
dunt , maiores pro labore suo mercedes , quam
merentur , accipiunt ; propterea simili decreto le
gis huius edicitur , ut qui pro causis alienis va-
dunt , decimum tantumdem solidum pro suo la
bore conquirant. Quod si aliquis super hunc con
stitutum numerum usurpare prxsumpserit , et
mercedes , quas legitime debut accipere , per
dat, et quidquid super decimum solidum frau
de quacumque perceperit , duplatum 8 illi cui
abstulit reddat. Quam datam commodi summam.
ex lege , tam iudex , quam sio de restitua; re
compositione conquirat. Id ta'mn noviter'adii-
ciendum huic legi innectirnus , ut si talis causa
occurrerit unde compositio exsolvi minime pos-
sjt., .tune ab illo rati proscripta- commodi exi-
genda est iudicis vel saionis. Quia aut commo-
datam sibi rem in constituto die reddere, non
occurrerit, aut qui rei aliena; debitor, vel in-
iustus possessor extiterit , pro celebrandis autem
divisionibus , si causa extiterit , iam quia utra-:
que pars et competentia sibi iura reposcit ,, et
debitam sibi partem portionis requirit ab tris-;
que partibus prardicta commoda exigenda sunt.
Similiter autem et in huiusmodi causis, ubi mil
la est culpa , prssumptio , usurpatio , vel debi-
tum possessorum , hic ordo servabitur , ut com-
modum iudicis vel saionis de utrisque causantium
partibus exigatur. Quod si divisionem quis
que 10 cupiens celebrare , dilationem 11 habere
de suo pertulerit , quum hxc causa ab eo qui
dilationem prtulit , iudici intimata extiterit , ab
; eo iudex commodum suum vel saionis exigere
debeat, qui tardus pro ipsa divisione extitit fa_-
cienda. Qud si ea , qua; iudex ordnare decer-
nit 12 , saio callidus implere neglexerit , si res,:
de qua agitur, si unciam auri vel infra valere
constiterit , illi , cui res debita est , idem saio de-
suo auri solidum reddat. Si certe plus valuerit,
per singulas uncas singulos solidos pro sua tar-
ditate persolvat *. Certe supra duas uncas us-
que ad libram auri eadem res valere probatur,
decem flagella suscipiat. Ac sic crescente librarum
numero auri , crescat et poena flagelli. lidem ve
ro saiones quum pro causis alienis vadunt , si mi-
nor causa est et persona, dos caballos tantum
ab eo, cuius causa est, accipiat fatigandos. Si ve-,
ro maior persona fuerit et causa , non amplius
quam sex caballos , et pro itinere , et pro digni-
tate debebit accipere.
8 Lind. duplum. \ .
9 Legin, extiterit et utraque pars. Lind. exstiterit , iam
quoque si utraque pars rei competentia.
10 Legin, quisque voluerit cckbrire, et dilationem de
hacrede suo habere pertulerit.
11 Lind. dilationem ab h*rede suo pertulerit.
1 2 Legin, decreverit. . .
: 13 Lind. persolvat. Idem vero, si upcr duas lincas. ,
 LIB. IX?
XXV. Flavius Recesvintus Rex *.
Quod omnis qui potestatem accipit iu-
dicandi, iudicis nomine censeatur ex
^uoniam negotiorum remedia multimoda; di-
versitatis compendio gaudent , adeo 3 dux , co
mes , vicarius , pacis assertor , tiufadus * , mille-
narius, quingentenariuss, centenarius, decahus6,
defensor , numerarius , vel qui ex regia iussio-
ne , aut etiam ex eonsensu partium iudices in
negotiis eliguntur, sive cuiuscumque ordinis om-
nino persona cui debite iudicare conceditur , ita
omnes in quantum iudicandi potestatem accep-
rint , iudicis nomine censeantur ex lege : ut si-
cut iudicii acceperint iura , ita et legum susti-
neant , sive commodum , sive damna.
XXVI. 7 Vi omne vinculum quod pos
datum iniustum iudicium a causidi-
cis 8fuerit exactum , habeatur in-
validum. ' vel rei alicuius damnum affligat ; qui tamen iu
Vidimus interdum iustitiam ab iniquis iudici-
bus et suo loco seclusam , et debito vigore solu-
tam : iniustitiain autem et loco iustitia: introduc-
tam , et mulcis modis decretorum vinculis ad-
ligatam. Qidam eim postquam iudicia inista
conscripserint , aut unam , aut ambas causantium
partes placitorum inter se nexibus ligant ; ne in-
iuste datum iudicium quandoque iusta contcn-
tione resolvant ; adeo ubi non directus et bene
plcitos est convenienta: rhodus , sed ubi pro
comprimenda iuste causantis intentione , vel vo-
ce reperiuntur quocumque modo definitiones,
vincula conligata mnibus modis habeantur in
valida, nec sint alicuius adinventionis connexio-
ne firmata. :. - ;
1 Toled. %ot. sin autor ni nota. Legin. Antiqua. Lind.
Fls. gis. Chds. rex.
2 Legin, ex antiqua.
g Lind. ideo.
4 Toled. got. y Legin, tiumphadus.
5 Legin, millenarius, centenaris. ' rum divinitus cura commissa est , Deo mediante testamur,
6 Toled. got y Legin, centenarius, defensor.
7 Legin. Flav. Glor. Recesvintus Rex. Antiqua. Lind.
Fls. gis. Rcds. rex.
8 Legin, violenter fuerit.
9 Legin. Fls. Glor. Rcsts. R. Cindasint. Antiqua.
Lind. Fls. gis. Rcds. rex.
i o Lind. sanctionis.
ii Ioled. got. Legin, y Lind. valet.
1 i Legin, y Lind. certum. " (
13 Lind. wepe.
14 Lind. statum.
15 Legin, contradicere.
16 Toled. got. sin autor ni nota*.
17 Toled. got. admnnendi.
En el cake Legicnense esta ley es la XXXI. de
este ttulo , y dice as:
TITVL. J.
XXVII. Flavius Recesvintus Rex 9.
Vt iniustum iudicium et dejinitio iniusta
regio metUy vel iussu a iudicibus or-
dinata non valeant.
INonnumquam gravedo potestatis depravare so-
let iustitiam actionis 10 , qua: dum sspe prajva-
let 11 , certo 12 est quod semper 13 nocet. Quia
dum frequenter vigore ponderis iustitiam premit,
numquam in statu 14 sua: rectitudinis hanc re
dir permittit. Ideoque quia saipe principum me-
tu vel iussu solent iudices interdum iustitia: , in
terdum legibus contraria ** iudicare : propter
hoc tranquillitatis nostra: uno medicamine conce-
dimus do mala sanare, decernentes ut quum re-
pertum fuerit, qualemcumque scriptura; contrac-
tum , seu quodcumque iudicium non iustitia, vel
debitis legibus , sed iussu aut metu principum
esse confectum; et hoc, quod obvium iustitia: vel
legibus iudicatum est , atque concretum , in nihi-
lo redeat , et eos qui iudicaverint , vel hoc fa
cer coegerint , nullius infamia: nota conspergat,
dices tune erunt a legum damnis immunes, si se
juramento firmaverint, non sua pravitate, sed re
gio vigore nequiter iu,dicasse.
XXVIII. Flavius Recesvintus
Rex I6.
De data episcopis potestate distringen'
di 17 iudices nequiter indicantes.
Sacerdotes Dei, quibus pro remediisoppressorum
vel pauperum divinitus cura commissa est , JDeo
mediante testamur , ut iudices perversis iudiciis
ppalos opprimentes paterna pietate commo.-
neant, quo male iudicata meliori debeant emen
dan sententia. Quod si qui iudiciaria potestate
FLS. GLOS. ERVIGIVS R. ANTIQVA. XXXI.
De data episcopis potestate admonendi iudices nequiter
iudicantes.
Sacerdotes Dei, quibus pro remediis oppresorum ve paupe
multirnode oceufrere deber miserorum penuriis nostra: re-
medim pietatis. Adeo quemcumque pauperem contigerit
causam habere , adiunctis sibi viris aliis honestis, episcopus
inter eos negotium dibcutere vel terminare procuret. Ita ut
si eontemni se a comit , vel etiam non acquiescere veritati
sacerdos inspexerit , potestatis sit eius , eumdem comitem
legis huius permissione constringere , et misso rusto iudicio
cum rei compositione rem de qua agitur petentibus partibus
consignare. Quod si comes iudicium episcopi fuerit contem-
ptus implere , tantum episcopo pro contemptu solo dar
cogatur , quantum quintam partem valere constiterit , de re
illa unde actio cominota videtur. Si vero episcopus traudis
communionem cum comit tenens repertus fuerit pauperi
facer dilationem , quintam partem eidem episcopus que-
relanti coactus exsolvat: stante nihiiominus negotio paupe-
ris , doee iudicium inveniatur veritatis. Et comes vel 11-
dex , qui hunc audirc noluit , ultionem sustineat legis , et
partibus glorias nostra; duas libras auri persolvebit.
 i6 FORI IVDICVM
funguntur , aut iniuste iudicaverinr causam , aut
perversam voluerint in quolibet ferre sententiam:
tune episcopus, in cuius hoc territorio agitr, con-
vocato iudice ipso, qui iniustus asseritur, atque sa-
cerdotibus, vel idoneis aliis viris, negotium ipsum
una cum iudice communi sententia iustissime ter-
minet f. Quod si perversa contentione iudex ip-
se permotus iniquum a se datum iudicium , ex
hortante episcopo , noluerit reformare in raelius,
tune episcopo ipsi licitum erit iudicium de oppres-
si causa emittere, ita ut quid * a iudice ipso per-
verse iudicatum , quidve a se correctum exstiterit,
in speciali formula iudicii sui debeat adnorari. Sic-
que idem episcopus, et eum qui opprimimr , et
emissum a se de oppressi causa iudicium nostris
procuret dirigere sensibus pertractandum , utque
pars videatur veritatis habere statum, glorioso se-
rentatis nostra; orculo confirmetur. Iam vero si
iudex eum , qui male opprimitur , episcopo dar
prasumpserit 3 , quomodo nostra; gloria; debeat
pra;sentari, iudex ipse duas auri libras nostra; glo
ria; debebit partibus persolvere.
XXIX. Flavius Cintasvintus Rex 4.
Vt iudex, si a quocumquefueritpulsatus,
noverit se petenti reddere rationem.
Iudex a quacumque si fuerit persona pulsatus,
sciat se , vel ante comitem civitatis , vel ante eos,
quos ad personam suam comes elegerit, rationem
plenissimam legali ordine redditurum. Sane si re
gia in hoc negotio fuerit postulara s praiceptio,
remoto episcopo , aliisque iudicibus , causam , qui
fuerint iudices instituti , terminare curabunt. Et si
coepta iam aut finita, seu apud sacerdotem , seu
apud comitem actione , causidicus Ule iterum cum
regali iussione occurrerit , is qui causam iudicare
coepit, seu finivit, illis rei gesta; redditurus est ra
tionem , qui per regium decretum instituti sunt
iudices, quatenus si male iudicasse cognoscitur6,
iuxta leges satisfaciat petitori. Certe si iniuste fue
rit advexatus , legali se noverit petitor sententia
damnaturum.
XXX. Flavius Recesvintus Rex7.
De damnis iudicum aliena contingen-
tium.
Quum constet iudices remediorum causa esse
creatos, qudam ex his per contrarium, quod de-
1 Toled.got. y Lind. rerminabt.
2 Lind. quod .... quodve.
3 Toled. got. y Lind. distulerit.
4 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Fls. Rsint. R.
Antiqua.
5 Lind. prxstolata.
o Toled. got. Legin, y Lind. convincitur.
7 Legin- aade: Antiqua. Toled.got. in autor ni nota.
8 Toled. got. y Lind. ct prout cuique libet. Legin, et
prout cuilbt.
buerunt iudicii squitate defender , inlatis con
tendunt praesumptionibus impugnare. Accepta
namque auctoritate iudicis , pra;sumunt non dcbi-
tam in alienis rebus exercere licentiam , et pro 8
quibuslibet non metuunt alienorum ' bonis infer-
re dispendia noxia; potestatis. Proinde quicumque
iudicum contra iussa , et ordines legum de alie
nis rebus quippiam auferre , vel in eis aliquid no-
xium prassumpserint agere , iuxta omnem censu-
ram damni , qua poterant alios iudicare , severitas
illos legis debeat condemnare.
XXXI. Flavius Recesvintus Rex
De his qui regiam contempserint ius-
sionem.
Quicumque ingenuorum regiam iussonem con-
temnere invenitur , aut taliter se egisse probatur
quod sub calliditatis aliqua fictione proponat, et
dicat eamdem iussionem se nec vidisse , nec acce-
pisse ; dum calliditatis huius fraus manifest pa-
tuerit , si nobilior persona est , tres libras auri fis
co persolvat : si autem talis 11 est, qui non habeat
unde hanc rei summam 11 adimpleat, sine suo '*
infamio dignitatis C. ictus flagellorum accipiat.
Quod si eventus asgritudinis , commOtio tempes-
tatis , inundatio fluminis , conspersio nivis , vel si
quid inevitabile noxiae rei obviasse veris patuerit
indiciis; non erit reus regia; iussionis aut dam
nis *s indictis , cui obvians fuit causa manfest
necessitatis.
XXXII. 16 Quomodo iudex pro examine
caldarite causas perquirat.
Multes cognovimus querelasse ab ingenuis mul
ta mala pati , credentes in trecentorum solido-
rum numero quasstionem agitari : ha;c nos modo
per salubrem ordinationem censemus , et qunm-
quam parvae rei sit factum ab aliquo crimen,
eos per examinationem caldaria; a iudice distric-
ros pervenire ordinamus , et dum facta temen-
tas patuerit, iudex eos quaistionari non dubitet,
et dum suam dederit professionem , superiori le-
gi subiacebit. Quod si per examinationem cal
daria; dignus apparuerit , qui impetitur nullam
pertimescat calumniam. Hic quoque , et de sus-
pectis habitis personis qui ad testimonium vene-
rint dicendum , ordo servabitur.
9 Legin, y Lind. aliorum.
i o Legin, aade: Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
11 Legin. Toled.got. y Lind. sit.
1 2 Legin, rei compositionem.
1 3 Toled. got. sux inramio dignitatis. Lind. sux infamia
dignitatis.
14 Legin, iussionis cui.
15 Lind. damni indicti.
16 En los cdices Toled.got. Card. S. J. R. y en la
edicin de Lind. esta ley es la III. tit. I. lit. VI.
 LIB. II.
II. TITVLVS DE
.!
EXORDIIS.
I. Quod nullus se ideo denegare 1 poterit res-
pondere petenti, qu.tre causam cum petentis
auctore non dixerit. 1
II. Vt nullo audientia clamore aut tumultu tur-
betur.
III. Vt de plurimis litigatoribus duo eligantur,
qui suscepta valeant expedir negotia.
IV. Vt amba partes eausantium a iudice vel
saione plcito distringantur , quo possint
ad prosequendum negotium pariter conve
rtir.
V. Vt ii, qui negotia sua iudicialiter incipiunt
I. 2 Quod nullus se ideo denegare poterit
responderpetenti, quare causam cum
petentis auctore non dixerit.
IWill quemcumque repetentem 3 hac obiectio-
ne suspendat , ut dicat idcirco 4 se non posse s de
negotio conveniri , quia ille qui pulsat , causam
cum eius auctore non dixerit , nec eum aliqua re-
petitione pulsaverit , excepto si legum tmpora
obviare monstraverir.
II. Flavius Cintasvintus Rex6.
Vt nullo 7 audientia clamore aut tumultu
turbetur.
Audientia non tumultu aut clamore turbetur,
sed in parte positis qui causam non habent , lili
soli 8 in iudicio ingrediantur , quos constat inter-
esse deber. Iudex autem si elegerit auditores alios
secum esse presentes , aut forte causam , qua; pro-
ponitur, cum eis conferre voluerit, sua: sit potesta-
tis. Si certe nolueirit , nullus se in audientiam in-
gerat , partem alterius quacumque superfluitate,
aut obiectu impugnaturus , qualiter uni parti rru-
triri 9 possit impedimentum. Quod si admonitus
quisquam a iudice fuerit , ut in causa taceat , ac
prestare causando patrocinium non prssumat , et
ausus ultra fuerit parti cuiuslibet patrocinan ; de-
cem auri solidos eidem iudici profuturos coactus
exsolvat. Ipse vero in nullo resultans , contume-
liose de iudicio proiectus abscedat.
1 Toled. got. negari , y as en la ley. Legin, denegari.
2 Legin, y Lind. Antiqua.
3 Legin, petcntem.
4 Legin, idcirco propterea. . ., '
5 F.mian. in iudicio etque negotio. , 1 2 Tcled. got: y Lind. parvjin.
6 Toled. got. sin autor ni nota. Card; Recesvindus. Lt-
gion. Antiqua.
7 Toled. got. Legin, y Lind. nulla. :, .-...<. i
TITVL. II.
NEGOTIORVM
jinienda , nullatenus pro ea inter se pactirt
postea citra iuduium audeant.
VI. Quod ab utraque causantium partt sitpro'
batio requlrenda.
VII. De quantitate itineris , quo alium quisque
innocentem fatigare praesumpserit.
VIII. Si quilibet ex alterius iudicis potestate in
.. alterius iudicis territorio habeat causam.
IX. De his quiin causis alienis patrocinarepra-
sumpserint. ,
X. Vt petenti servo alieno responder ingenuus
non recuset.
III. 10 Vt de plurimis litigatoribus duo
eligantur, qui suscepta valeant expe-
, dir negotia.
Si pars adversariorum litigatores una plures ha
beat , et alia pauciores , iudicantis inter eos erit
elcctio , ut utraque partes impugnantes se invi-
cem eligant , qui eorum negotia suscipiant. Quia
omnes ad causam dicendam consurgere non debe-
bunt , sed, ut diximus, ab utraque parte electi in
iudicio ingrediantur , ut nulla pars multorum in-
tentione , aut clamore turbetur.
IV. Flavius Cintasvintus Rex ".
Vt amba partes causantium a iudice vel
saione plcito distringantur, quo pos
sint adprosequendum negotium pari
ter convenire.
Sape negligentia iudicum vel saionum , dum dua-
rum partium sponsio non exigitur , una pars su-
perflue convexatur. Nam occurrente uno ad pla-
citum , et alio differente , non parum 1 ' dispen-
dium uni parti concutitur. Statuimus ergo cunc-
tosque iudices , vel quibuscumque iudicandi po-
testas est , commonemus , ut quotiens pro quocum-
que negotio pro 1 3 sponsione placiti constituen-
dum est tempus, quando aut ubi causa dicatur,
vel debitum fortasse reddatur: pars utraque , hoe
est, tam petentis quam petiti , ita plcito distrin-
gatur 1 4 , ut in constituto die , aut per se , aut
8 Toled. got. soli iudicio. Lind. iudicium.
p Toled. got. nutritc.
io Legin. Antiqua.
i i Crd. Recesvifidus. Legin, aade: Antiqua.
13 Legin: y Lind. per sponbw.em . <
14 Legin, y Tbltd. got: distring.'Jitur.
. . . . t'. I...,
c
 i8 FORI
per mandatarios 1 suos prasti sint in iudicio , qua-
liter aut propositum negotium finiatur , aut debi-
tum reformetur. Et pars quae se distulerit, ac sese
a prafinito die suspenderit , aut si infirmitas eum,
vel itineris necessitas impedierit, et hoc ipsum iu-
dici , aut causdico suo non intimaverit , eque ad
peragendum negotium infra tempus alia lege con-
stitutum occurrerit , stante negotio , poeham pla-
citi sui illi cogatur exsolvere , quem iuxta suam
promissionem iudicio adesse constiterit. Quod si
iudex ha?c aut saio adimplere neglexerit , et
unam partem plcito distringens , alteram prater-
miserit, poenam lam , qua illum damnare voluit,
quem solum sub plcito missit, de suo illi adim-
pleat , cui placitum visus est exegisse. Certe si in
damno partis alterius placitum, quod ab altero ex-
egit , alteri parti iudex vel saio reddiderit , aut
fortasse ruperit vel absconderit, poenam quidem,
quz in plcito inserta fuerat , de suo illi persol-
vat , pro cuius causa conscriptum placitum esse
constabat : actionem tamen ille cui competit, per-
agendam insistat : damnum sane , quod per placi
tum in nomine iudicis aut saionis institutum esse
dinoscitur a, non d saionem vel iudicem ex mni
bus pertinebit , sed salvo negotio veritatem ha-
bentis , medietatem sibi exinde iudex et saio , et
medietatem pars petentis per omnia vindicabit.
V. 3 Vt ii , qui negotia sua iudiciali-
ter incipiuntJinienda , nullatenus pro
ea inter se pactire , postea citra iu~
dicium audeant.
Si cocpta causantium negotia dirimentis non ter-
minet discreta censura , non solum difficile sedan-
tur altercantium negotia , sed diversis quassatur
obligationibus iustitia perquisita : solent enim ple-
rique , postquam suarum intentionum iurgia prin-
cipali adpetunt examine finienda , quadam re-
soluti licentia legalem fugiendo iacturam , ad con-
venientias finem deducunt , quam Regis auditibus
protulerunt causam. Ne ergo sub fraudis huius
argumento pars causantium iudicialis fori a;qui-
tatem effugiat , ideo present legis sanctione de-
cernimus , ut quicumque deinceps causam suam
contra alium regio intimaverit culmini decernen-
dam , nulla ratione se de iudicio submoveat , ne
quamlibet cum suo adversario convenientiam agat;
sed tamdiu coepti negotii propositiouem ntendat,
doee regalis clementia speciale partibus iudicium
promat. Quod si incohacum negotium coram Prin
cipe , vel quos idem Princeps arbitrio suo elege-
rit , expedir neglexerint , et quamcumque cum
suo causdico definitionem peregert , tam petitor,
quam pulsator , tantum regia? potestatt persol-
i Legin, assertores.
a Legin, constiterit.
3 Esta, ley st ha tomado del cdice Toledano gtico. H->
liase tambin en el Legioatnse , lili. II. tit. f. sealada
con el ni'tm. XIV. y en el de Cardona en el mismo ttulo
y libro con el nm. X. ; pero su rbrica dice as De
his qui negotia sua iuri principali appetunt , et postea re-
IVDICVM
vere se noverint , quantum ille, cuius petko-ex-
titerit , per causam ipsam conquirere poterat : ita
videlicet , ut quod reg& potestas exinde facer,
vel iudicare decreverit , in arbitrio voluntatis suas
subiaceat. Simili quoque damno et illi multandi
sunt , qui iurgia intentionum suarum iudiciali ap-
petunt examine finienda, et post causa: initium
renuentes iudicium de incohato prasumpserint in
ter se depactire negotio. Sic quoque ut tam iu
dex , quam saio damni ipsius exsolutionem inter
se dividere debeant , suoque ire habituram ob-
tineant. Quod si ipsi causidici non habuerint un-
de damnum ipsum exsolvant, centenos ictus flagel-
lorum uterque accipiat : et sic denuo iudex ille
causam ipsam terminandi licentiam habeat. Illos
tantumdem a legis huius iactura indemnes esse
decernimus , quibus aut regalis iussio licentiam
deliberationis induxerit , aut quos iudex ille qui
causam terminat , inter se pacificandos absolverit.
VI. Flavus Cintasvintus Rex *.
Quod ab utraque causantium parte sit
probatio requirenda.
Quotiens causa auditur , probatio quidem a
utraque parte , hoc est , tam a ptente , quam
ab eo qui petitur , debet inquir , et qua; magis
recipi debeat , iudicem discernere competenter
oportet. Tamen si per probationem rei veritas in
vestigan nequiverit , tune ille qui pulsatur , sa-
cramentis se expiet , rem , vel si quid ab eo requi-
ritur , eque habuisse , eque habere , nec aliquid
de causa unde interrogatur se conscium esse , vel
quidquam inde in veritate scire , nec id quod di-
citur , et illi parti cui dicitur, commississe : et post
quam ita s iuraverit qui pulsatus est , quinqu so
lidos ille qui pulsavit, ei cogatur exsolvere.
VIL Flavius Recesvintus Rex6.
De quantitate itineris quo alium quisque
innocentemfatigare-prcesumpserit.
Removeri debet iniuria ab his , quorum proba
tur innocentia , et a molestiis improborum existe-
re aliena. Proinde quum quisque alium ad Prin-
cipis conspectum , vel ad discussionem quorum
libet iudicum iniuste compulerit ad prosequen-
dum negotium , et mox probata fuerit non iusta
petentis esse contentio , si supra quinquaginta *
millium , vel infra quinquaginta millia quamlibet
parum 8 spatium compulsus iniuste extiterit con-
vaxatus , quinqu solidos pro iniusta tantumdem
luentcr inter se citra principale iudicium ad convenien
tiam redeunt , ut pacificare prxsumant.
4 Legin, aade: Antiqua.
5 Card. ipse.
6 Legin, aade: Antiqua.
y Emilian. supra quadraginta.
8 Lind. parvum.
 LIB. II. TITVL. II.

petitione a petitore percipiat. Si per LX. millia, tantum auferat , quantum 1 J petenti consignet,
idem iniustus petitor sex solidos reddat : ac sic aut certe obsignatam petitori faciat cessionem , in
deinceps crescente decem millium numero , sin- qua pignoris quantitatem adnotet , per quam pe
gulorum solidorum crescat et numerus ; ut per titor pra:sumendi sibi habeat potestatem. Dum
centum millia indebite fatigato X. solidi a peti vero ille , qui pignoratus 1 4 extiterit , Regi , iu
tore dentur iniusto , sicque ex hoc per L. millia dici vel comiti pro tali fuerit pignore 1 s quere-
solidos quinqu , et per centum millia crescenti- latus, eadem pignoris damna, qua; idem suggerens
bus solidis X , usque adeo 1 perveniat summa pertulit , in quadruplum ei de suo iudex ipse di-
compositionis 2 , usquequo pervenerit et ductus lationis coactus restituat 1 6 . Quod si de rebus de-
itineris. bitoris petitor pignus abstulerit , ad superiorem
satisfactionem iudex teneri non poterit. Certe si
<" VIII. Flavius Cintasvintus Rex 3. idem iudex admonitus absque dilatione causam
audierit petitoris , in qua eum perveniat habere
nullatenus veritatem , iudicium per quod eius ius-
Si quilibet ex alterius iudicis potista- titia ' 7 patuit, evidentibus scriptis 1 s emittat 1 *,
te in alterius iudicis territorio ha- de cuius textu exemplar fideliter translatum , sua-
beat causam. ; que manu subscriptum , atque signatum iudici,
a quo admonitus fuerat , dirigere non morerur. Et
Si quisquam ingenuorum , atque servorum ex- si post hoc sequitatis iudicium patuerit pra;sump-
ira territorium in quo commanet , in alterius ter tio pignorantis, ingenuus siquidem ea qua; causa
ritorio iudicis causationem habuerit ; iudex ad cu pignoris abstulit i0, dupplam, id est, amissam rem
ius ordinationem idem petitor pertinet , epistolam cura simili re satisfactione restituat. Servus au-
manu sua subscriptam , atque sigillatam 4 eidem tem , qui talia commississe detegitur , centum ic-
iudici dirigat , in qua prsmoneat , ut negotium tus accipiat flagellorum , atque turpiter decalva-
querelantis audire et ordmare non differat: .et si tusinintegrummoxreformet rem, quam causa pig
ad unam conventionem ipse rationem eius im- noris oceupavit. lili vero qui ad pignorandum con-
jplere distulexit , tune ille iudex , de cuius terri venerint, si servi sint; et sua sponte concurrerint,
torio est ille qui petit , de rebus iudicis illius ad centenis et ipsi verberentur flagellis. Si vero in-
quem direxit epistolam , in quibuscumque locis genui , aliud tantum domino , restituant , quantum
reperire potuerit , tantum usurpet , quantum res ei abstulisse probantur \ seqestrata illius compo-
illa esse dinoscitur , de qua petitor querelam in- sitione , qui pignus indebite fecisse convincitur.
tulerit , quod eidem petitori possidendum nihtl-
ominus dabit. Quam rem ita possideat qui acce- IX. aI De his qui in causis alienis pa
.perit, ut , conservatis aliis rebus, de solis frugibus
usum et expensas obtineat s. Quum vero ille iu trocinare prcesumpserint.
dex qui ad epistolam alterius iudicis negotium Quicumque habens causam ad maiorem perso-
querelantis audire noluit , iustitiam ex eodem nam se propterea contulerit , ut in iudicio per
negotio querelanti priori fecerit , ea qua; ille iu illius patrocinium adversarium suum possit op-
dex qui commonuit de rebus eius abstulerat 6, ip primere " , ipsam causam de qua agitur , etsi
se alteri iudici sine retardatione restituat. De fru iusta fuerit, quasi victus perdat *3 : iudex autem
gibus i vero rationabiliter expensis , ille qui ex- mox ut viderit quemcumque potentem in causa cu-
.pendit , nihil 8 rddat. Quod si postea iustissime iuslibet patrocinan**, liceat ei de iudicio eum a*
discusso negotio , inveniatur iudex ille per inius- abiieere. Quod si potens contempserit iudicem, et
,am pexitoris querelam rem indebite amississe proterve resistens , de iudicio egredi , vel locum
unc iniustus petitor rem quam accepit , illi iudi dar iudicanti noluerit ; potestatem habeat iudex
ci , cuius fuit , ex integro reddat, et aliud tantum ab ipso potente duas auri libras , unam sibi , al-
de suo ei coactus exsolvat. Quod si iudex ille, teram parti eius , cui potens ipse adversarius exti-
qui dilationem facit , rerum suarum possibilitatem tit , profuturas exigere , et hunc cum iniuria vio
in vicino 1 non habeat , unde alter iudex , qui lenta a iudicio propulsare. Reliqui vero ingenui
commonuit , petitori repenset 1 1 , tune de territo sive servi , qui admoniti a iudice de iudicio abs-
rio eiusdem iudicis diiferentis cuiuscumque rem1 1 cedere non consenserint ; singuli publice ex-

1 Toled. got. usque ad ea. 14 Legin, y Lind. pignefatus.

2 Lind. coinpositiones per quinquaginta millia , usquequo. 1 5 Legin, y Lind. pignere pigneris .... pigneran-
3 Card. Res. Legin, aade: Antiqua. tis . . . . pignerandum.
4 Emilian. Legin, y Lind. signatam. 16 Legin, exsolvat.
5 Legin, accipiat. 1/ Toled. got. Emilian* Legin, y Lind. iniustitia.
O Legin, y Card. abstulerit. r 8 Lind. scripturis. .
7 Card. fructibus. 19 Legin, alnittat.
8 Vigil. Emilian. y Lind. nihilominus. Legin, nihilum. 20 Card. abstulit rem.
p Card. admississe. 11 Ioled. got. Antiqua. Legin. Antiqua , noviter emen-
. JO' Emilian. y Card. in vicinio. data. Card. Flav. Glor. Chds. Rex.
1 1 Legin, se prssentct. . . 2 2 Toled. got. y Card. opriinere iudex.
1 2 Todos los cdices gticos dicen : cuiuscumque rem* 2 3 Lind. perdat , liceat iudici mox ut
Lind. re. ..- _"j 24 Lind. patrocinari , de iudicio-.
13 Legin, quam repetenti. . .; _ . 1 S Legin, de iudicio cotvimcliosum eum abiieere.
C 2
 30 FORI
tendantur , et quinquagenis flagellorum ictibus
verberentur.
X. Flavius Cintasvintus Rex \
Vt petenti servo alieno responder inge-
nuus non recuset.
Superflue excusantem lex ideo corripit , ut om-
nis prassumptio coerceri facillime possit. Nonnulli
enim ingenu servos alenos laedere * prompti sunt,
et ad servi petitionem iudicio adesse contemnunt,
asserentes se urique cum eo causam dicere non
deber, a quo eis componi non poterit , si victo-
res extiterint. Sed ne per hanc dilarionem dum
ctiam servi dominus supra quinquaginta millia 3
absens est , aut utilitate domini sui fat impedi-
mentum , aut ipse servus indebite perferat fortas-
se periculum ; id consultissime decernendum ele-
gimus , ut nulli penitus audientia denegetur , sed
cuiuscumque servus cum quolibet se adseruerit,
seu suum sive domini sui , vel domina; habere
negotium , statim ille contra quem habet , prajstus
esse ad iudicium compellatur , aut petenti pro-
III. TITVLVS DE
ET MANDATIS.
I. Quod Principum et Episcoporum negotia non
per eos , sed per subditos sint agenda.
II. Vt iudex a litigatore perquirat , utrumpro-
pria , an aliena sit causa prolata.
III. Vt quiper se causam non dicit, scriptis ad'
sertorem informet.
IV. Vt in personis nobilibus qiicestio per man-
datum nullatenus agitetur , et qualiter hu-
milior ingenuus , sive servus per mandatum
questioni subdatur.
V. Vt si dilationem in causa patiatur, qui man
datum facit , liceat ei immutare man
datum.
I. Flavius Recesvintus 7.
Quod Principum et Episcoporum ne
gotia non per eos , sed per subditos
sint agenda.
Maiorum 8 culminum * excellenta quanto ne-
gotiis rerum dar iudicium decet tanto nego-
I Toled. got. sin autor ni nota. Legin, aade : Antiqua.
i IJnd. ludere.
3 Lind. milliaria ,y as desfut.
4 Toled. got. dos et scmis solidos.
5 Legin, praesentaverit.
Lind. liceat vero ei , ut fropiia exsequatur negotia,
IVDICVM
culdubio responsurus , aut compositionis sum-
mam legaliter impleturus , si a servo fuerit ius-
tissime superatus : ita ut si servus , quod propo-
nit , convincere non potuerit , ingenuus idem con-
scientiam suam expiet sacramentis , se nihil ho^
rum , unde appellatur, scire vel habere, neque fe^
cisse vel fieri prxcepisse. Et post tale sacramen-
tum servus pro iniusta petitione, sicut et inge
nuus , componere non moretur. Ne tamen pro ea*
dem compositione ultra resultet , dominus eius
tantum , ut si minor est actio , quam decem solidi
possunt valere , servus compositionis medietatem,
hoc est , dos 4 semis solidos cogatur exsolvere.
Quod si infra L. millia servi dominum esse con-
stiterit , non aliter servus ingenuum petere pote
rit , nisi forte per se dominus eius in iudicium ad
esse non possit , et ad proponendum a servo ne
gotium epistolam manu sua subscriptam per eum-
dem servum iudici destinaverit Quod si servus
domini sui proponens negotium , aut fraude , aut
negligentia domini sui vitiaverit , aut perdide-
rit causam , liceat domino eius eandem vitiatam
causam , aut per se , aut per legitimum manda-
tarium suum resolvere , et iustissimis iterum vo-
cibus partis sua; negotium reparare.
MANDATORIBVS
VI. Ne causam suscipiat femina per manda
tum , licite 6 vero propriam exsequatur.
VII. Vt sicut lucrum , ita et damnum rever-
tatur ad mandatorem : de commodis etiatn
mandatum accipientis.
VIII. Vt si mortuus fuerit is qui mandatum.
accepit , commodum illi debitum heredes eius
accipiant.
IX. Qualibus personis potentes , et qualibus pan-
peres prosequendas actiones iniungant.
X. Quod liceat his quibus commissus est Jiscust
pro re Jisci , quibus voluerint , exsequendas
iniungere actiones.
tiorum molestiis sese implicare non debet. Si er-
go Principem vel Episcopum cum aliquibus con-
stiterit 1 0 habere negotium , ipsi pro suis personis
eligant , quibus negotia sua dicenda committant;
quia tantis culminibus videri poterit contumelia
inrogari , si contra eos vilior persona in contra-
dictione causa; videatur adsistere. Ca;terum , et
si Rex voluerit de re qualibet propositionem ad-
sumere , quis erit qui ei audeat ullatenus resul-
y as en la ley.
? Toled. got. sin autor ni nota. Legin, aade: Antiqua.
8 Toled. got. Emilian. y Lind. Magnorum.
9 Legin, magnorum culminum potestas , aut pontiicuin
excellenta. *,*.'
10 Legin, contgerit.
 LIB. IV
tare? Itaque rie magnitudo culminis huius 1
evacuet veritatem , non per se , sed per subditos
agat negotium actions.
. .
II. 2 Vt iudex a litigatore perquirat,
, utrum propria , an aliena sit causa
prolata.
Iudex primum a litigatore perquirat , utrum pro-
priam causam dicat , an alienam fortasse susce
perit. Interrogetur etiam cuius mandatum habeat,
et postquam causam iudicaverit iudex, compre-
hendat in- audieio , quem aut rex' cuis mandato
auderit negotium prosequentem , ac pra:terea
mandati exemplar accipiat illius assertoris apud se
cm iudicati exemplaribus reservandum. Liceat
tamen illi quiplsatus est, mandatum a petitore
coram iudice petere , ut quam ob causam fuerit
iudicio praesentatus , vel quid tenor mandati
contineat ,- indubitanter possit agnoscere.
' * , ,. * . j. '. ' - -'
III. 3 Vt qui per se causam non dicitj
scriptis assertorem informet.
Si quis. per se causam clicere non potuerif , aut!
forte noluerit, assertorem per scripturam sus ma-
nus , vel testium signis , aut subscriptionibus-ro-
. boratam dar debebit. Ita ut.st dem assertor ali-
quod conludium fecerit qualiter ab adversario suo
possit in iudicio superari, aliud tantum 4 de fa
cltate sua mandaron restr^at(?,cfuantm de 're-
bus eius perdidit aut evertit , aut etiam quas ip-
se. mandator obtinere , vel adquirere debuit ex-
solvat. Servo tamen non licebit per mandatum
causas quorumlibet suscipere , nisi tantum Domi-
ni vel . Domina? sua;, Ecclesiarum quoque , vel
pauperum , sive etiam negotiorum fiscalium de
mandato 5 . Quod si vero per tepiditatem , aut
fraudulentiam iudicum, sive falsorum testimonium
aliquid ex voce mea inutilitatum fuerit , tune ro
bore vocis mea: adfuturum mihi reservetur , fac-
to mandato.
IV. Fiavius Cintasvintus Rex 6.
Vt in personis nobilibus questio per man
datum nullatenus agitetur , et qua
liter humilior ingenuus , sive servus
per mandatum qu<estioni subdatur.
Quaestionem in personis nobilibus 7 nullatenus
. i Lind. eius.
j Card. Antiqua. Flav. Recesvindus Rex. Legin. Antiqua.
3 Card. Legin, y Lind. Antiqua.
4 Legin, aliud tantum ipse assertor de facltate sua &c.
5 En los cdices de Card. Emilian. Toled. got. y Legin,
falta desde de mandato hasta el Jin de la ley.
6 Card. aade : Antiqua. Legin. Antiqua, noviter emen-
data. Toled. got. sin autor ni nota.
7 Legin, nobilium.
8 Emilian. y Card. per mandatum.
9 Desde quac hasta elJin de la clusula falta en el Vi-
fllano y en el Legionense : pero se han insertado aqu es-
TITVL. III. or
per mandatum patimur agitari. Ingenuam vero,
et pauperem personam , atque in crimine iam
ante repertm non aliter ex 8 mandato subden-
dam quasstioni permittimus , quam ut mandato:
de eadem persona , non servo , sed ingenuo per
mandatum manu sua , vel trium testium adnota-
tione firmatum specialiter committat agendum. Et
si fortasse innocentem fecerit tormentis affligi, sciat
se idem mandator censura illius legis noxium re
tinen , qua: 9 continetur in libro sexto , titulo
primo , capitulo 1 secundo , ubi praecipitr pro
quibus et qualibus rebus ingenuorum personas sub-
denda sunt quatstioni. Reliquas autem crimina
les causas ita per mandatum liceat committen-
das 1 1 , ut , sicut praidicrum est , contra personam
ingenui 1 1 ingenuo assertori quarstionis acrio com-
mittatur. Servum vero per mandatum subdere
quasstioni , tam ingenuo , quam servo ire conce-
ditur ; hac videlicet constitutione servata , ut si
tormenta vel damna innocentibus fuerint inroga-
ta, ad omnem satisfactionem mandator iudicis com-
pellatur instantia. Nec dimittendus est tamen is,
qui mandatum accepit, doee aut mandator sit co
ram iudice praestus , aut satisfactionem adimpleat
legm. Et tamen qui qua;stionem ex mandato
agitaturus est , ante se velut proprii iuris dominus
per placiti vinculum a iudice se noverit obli-
gandum.
V. 13 Vt si dilationem in causa patitur
qui mandatumfecit , liceat ei immu-
tare mandatum.
Qui causam alicuius ex mandato susceperit , ut
negotium peragatur insistat: quod si protrahit tem-
pus, et causa, quam forsitan clerius poterat 1 4 ex-
pediri 1 s , occasionibus superfluis, aut fraudulenta
dilatione suspenditur , mandator recurrat ad iudi-
cem. Et qui mandatum acceperat , si malitia: ali
cuius aut cupiditatis , vel negligentia; vitio , ad
versario praesente, vel iudice, susceptum negotium
ultra decem dies absque pra:cepto iudicis dilata-
verit , is qui mandaverat, aut per se proponere,
aut alicui quem elegerit , suam liceat commit-
tere actionem.
VI. Antiqua l6. 7Ve causam suscipiat
femina per mandatum , licite vero
propria exsequatur.
Femina per mandatum causam non suscipiat,
sed suum proprium negotium in iudicio propo-
tas palabras por hallarse en los dems cdices gticos.
10 En todos los cdices, menos en el Emilianense, se lee,
sin duda por error , era secunda , en vez de lege secunda.
El Emilianense dice : capitulo secundo.
11 Toled. got. committere committendas.
1 2 Card. y Lind. ingenuam.
1 3 Card. Fiavius Recesvindus. Legin. Antiqua.
14 Toled. got. Emilian. y Legin, potuerat.
1 5 Toled. got. expedir.
16 Card. Flav. Recesvindus. Antiqua. Toled. got.y Emi
lian. sin autor ni nota.
 FORI
nere non vetetur. Maritus sane non sine man
dato causam dicat uxoris , aut certe ante iudi-
cem 1 se tali obliget cautione , quod uxor nego-
tium eius non revolvat ; et si revolverit , damnum
quod cautio demonstrat , maritus excipiat , qui
sine mandato causam dicere praesumpsit uxoris.
Quod si maritus causam , quam sine mandato con-
iugis suB prosequebatur , amiserit , uxor nullum
praiudicium pertimescat ; sed aut per se nego-
tium prosequatur , aut cui voluerit ea qua? ipsi
competunt prosequenda commendet. Ita ut si ma-
rito per iudicium iuste superato , denuo ad cau
sam dicendam adversarium illum , qui victor ex-
titerat, pars mulieris crediderit convexandum, at-
que in iudicio secundo patuerit eundem eius ma-
ritum non indebite victum fuisse ; noverit eadem
mulier non solum se iudici , qui causam prius exa-
minavit , sed et illi causdico , quem iteratim ad
iudicium compulit, iuxta legis sententiam esse
satisfacturum.
VII. Antiqua. Vt sicut lucrum , ita et
damnum revertatur ad mandato-
rem : de commodis etiam mandatum
accipientis.
Sicut lucrum, ta et damnum iuxta conditionent
mandati ad eum, qui causam mandaverit, reverta-
tur; ita ut qui causam ex mandato dixerit, et fidel-
ter, ut negotium peragatur, instituerit, ab eo man-
dator nec mandatum repetat , nec ipsam postea ad
alium transferat actionem. Quia iniustum est, ut
mercedem sui laboris amittat, qui pro suscepta
causa fideliter elaborasse cognoscitur ; ta ut s qui
negotium prosecuturus est, ante causa: principium
cum mandatore definiat , quantum pro commodo
sui laboris finito negotio ab eo sit accepturus.
Quod si receptam rem prosecutor infra tres men-
ses reddere neglexerit mandatori , quidquid de
eadem causa per quamcumque definitionem con-
sequi potuit , perdat , et mandator iudicis instan-
tia rem sibi competentem accipiat.
VIII. a Vt si mortuus fuerit is qui man
datum accipt, commodum iidebitum
heredes eius accipiant.
Qui mandatum fect , si mortuus fuerit antequam
causa dicatur , mandatum quod fecerat non va-
i Card. y Luid, iudcem , seu allos quos udex clegext,
se tali.
i Card. Legin, y Lind. Antiqua*
3 Toled.got. Card. y Lind. perduxisse.
4 Legin, y Lind. finita.
IVDICVM
leat ; t qui mandatum suscepit , si antequam cau
sa dicatur , fuerit morte prasventus , mandatum
nullam habeat firmitatem. Quod si antequam mo-
reretur causam dixisse dinoscitur , atque per suam
instantiam ad fines, usque legitimos perduxerit ,
et tamen quocumque casu intercedente , nec dum
perfinita 4 res , aut exacta remansit , si ad hunc
forte terminum fuerit causa deducta , quo eam
ille qui per mandatum sequutus est , iam ante
acceleraverat , omne lucrum quod ipse fuerat ha-
biturus , ha:redibus eius a mandatoris partibus
exsolvatur.
IX. Flavius Cintasvintus Rex
Qualibus personis potentes , et qualibus
pauperes prosequendas actiones in-
iungant.
Nulli liceat potentiori quam ipse est qui com^
mittit , causam suam ulla ratione committere , ut
non arqualis sibi eius possit potentia opprimi vel
terreri. Nam etiam si potens cum paupere cau
sam habuerit, et per se adserere noluerit, non ali-
ter quam aquali pauperi , aut fortasse inferiori a
potente poterit causa committi, Pauper vero , si
voluerit , tam potenti suam causam debeat com
mittere, quam potens ille est, cum quo negotium
videtur habere,
X. Flavius Cintasvintus Rex *
Quod liceat his, quibus commissus estjisi
cus , pro re Jisci quibus voluerit ex-*
sequendas iniungere actiones.
Nullus quidem rerum fiscalum temerator de-
bet existere. Tamen quandoquidem si pro iuro
fisci contra quemlibet provenerit intentione mo-
veri , ille cui commissa res est, apud comitem
civitatis , vel iudicem habebit licentiam legaliter
negotium prosequendi : quem si absentem a loco,
ubi res agenda est , esse contigerit 7 , vel occasio
eum quajcumque suspenderit , aut etiam per se
proponere fortasse noluerit , eandem utilitatis pu-
blice actionem per mandatum iniungere prose-
quendam cui elegerit , sui erit indubitanter ar-
bitrii.
5 Toed. got. sin autor ni nota. Legin, aade : An
tiqua.
o Legin, aade : Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota,
y Card. y Legin, constitertt.
 LIB. IL
IV. TITVLVS DE TESTIBVS
I. De personis quibus testifican non licet 1 .
II. Quod. testibus sine sacramento eredi non pos-
sit : et si utraque pars proferat testem , cui
debeat credi : et si vera testificare negle-
xerit testis.
III. De investiganda iustitia , si aliud loquitur
testis , aliud scriptura. >"
IV. Servo non credendum , et qualibus regiis
servs debeat credi.
V. Ne testis per epistolam testimonium reddat,
et qualiter iniungi testimonium possit.
VI. De his , qui falsum testimonium dicunt.
VII. De his , qui falsum probantur testimonium
I. Flavius Cintasvintus Rex \
De personis quibus testificari non licet.
Homicida: , malefici , fures , criminosi , sive ve-
nefici , et qui raptum fecerint , vel falsum testi
monium dixerint , seu qui ad sortlegos , divinos-
que concurrerint , nullatenus erunt ad testimo
nium admittendi.
II. 4 Quod testibus sine sacramento cre
di non possit: et si utraque pars pro
ferat testem , cui debeat credi : et si
vera testificari negkxerit testis.
Iudex , causa finita , et sacramento secundum le-
ges , sicuti ipse ordinaverit , a testibus dato , iu-
dicium emittat : quia testes sine sacramento tes
timonium perhibere non possunt. Quod si ab utra
que parte testimonia aequaliter proferantur , dis-
cussa prius veritate verborum , quibus magis de
beat credi , iudicis extimabit electio. Certe si
admonitus quisquam a iudice de re , quam novit,
testimonium perhibere noluerit , aut si nescire se
dixerit , id ipsum etiam iurare distulerit, et per
gratiam , aut per venalitatem vera suppresserit;
si nobilis fuerit , testimonium postea in nullo iu-
dicio dicere permittatur , nec testimonium ipsius
recipiatur ulterius. Quod si, licet ingenua:, mino-
ris tamen fuerint dignitatis persona: , et testimo
nio careant , et centum flagela infamati suscipiant:
1 Legin. Toled. got. y Lind. liceat.
2 Legin, vinculis.
3 Legin, aade : Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
4 Card. Flav. Glor. Cds. Rex. Legin. Antiqua.
5 Legin, aade: Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
o Toled. got. Card Legin, y Lind. in qua ipse sbscrifH
sisse dinoscitur.
7 Toled. got. ta pro manus cotitropatione. Card. ita ut
per manus contropationem. Lind. pro manus comproba-
tione. . ' . -
TITVL. IV. 23
ET TESTIMONIIS.
protulisse , et de spatio sex mensium quo tes*
tem liceat infamare , sive aut super mor-
tuum non liceat testimonium dar.
VIII. De his , qui ad falsum testimonium dicen-
dum alios provocant , vel servos alenos ad
libertatem impellunt.
IX. In quibus causis possint testificari serv.
X. De his qui se placturum scriptis * obligant,
ne pro aliorum causis veritatem dicant.
XI. De quibus annis poterint testificari mi'
ores.
XII. Vt contra extreos parentela et propin-
quitas testimonium minime dicant.
quia non minor reatus est vera supprimere , quam
falsa confingere.
III. Flavius Cintasvintus Rex5.
De investiganda iustitia , si aliud loqui
tur testis , aliud scriptura.
Quotiens aliud testis loquitur quam ea scriptu
ra continet , quam 6 ipse subscripsisse dinoscitur;
quamvis contra scriptura: textum diversa verborum
sit a testibus impugnatio , scriptura: tamen potius
constat esse credendum. Quod si testes dixerint
eam , qua: offertur , scripturam minime roborasse,
prolator eius probare debebit , utrum ab eisdem
testibus scripturam fuisse roboratam constiterit:
et si hoc ipse quibnslibet aliis documentis con-
vincere fortasse nequiverit , experientia iudicis id
requirere sollerter curabit ; ita ut pro manus con-
torpatione 7 testis ille qui negat , iudice presente
scribat , qui etiam plus * cogatur scribere , ut ve-
ritas facilius innotescat , ubi scilicet , et hoc om-
nino qusrendum est , ut scriptura: qusrantur , et
prasententur quas ante fecit , sive scripsit 9 . Et si
tota ista defecerint 10 , tune conditionibus editis
iurare non differat, quod neququam inibi 1 ' sub
scriptor accesserit : et si post hoc 1 * quocumque
modo patuerit pro extinguenda veritate mentitum
eum fuisse, falsitatis notatus infamia vsi honestior
persona fuerit, quantum ille* perder potuerat cu-
ius parti 1 3 testimonium perhibere contempsit, tan-
tum dupla ei satisfactione compellatur exsolvere.
Si certe inferior est persona , et unde duplare 1 4
8 Legin, publice cogatur.
9 Toled. got. y Lind. subscripsit.
I o Lind. detuerint.
I I Legin, ibidem.
12 Card. y Legin, post hace. Toled. got. et si post ex
quocUmque. Lind. postea quocumque.
13 Toled. got. Legin, y Card. cuius partis.
1 4 Toled. got. et uhde duplam rem darc non habet. Card.
y Lind. et unde duplam rem dar debeat , non habeat. Le
gin, et unde duplam rem dar non habeat.

24 FORI
non valeat , et testimonium amittat , et centum
flagellorum ictus extensus accipiat 1. In duobus
autem idoneis testibus, qus prisca legum reci-
piendos sanxit auctoritas , non solum consideran-
dum est quam sint idonei genere , hoc est , in-
dubitanter ingenui , sed etiam si sint honstate
ments perspicui , atque rerum plenitudine opu-
lenti. Nam videtur esse cavendum , ne forte quis
que compulsus inopia, dum necessitatem * non to-
lerat , prscipitanter periurare non metuat.
IV. Flavius Cintasvintus Rex3.
Servo non credendiim , et qualibus regis
- 1 servs debeixt eredi.
Srvotk penitus non credatur , si super aliquem
crimen obiecerit , aut etiam si dominum suum in
crimine impetierit. Nam etiam si in tormentis po-
situs exponat quod obiecft , credi tamen illi nullo
modo oportebit , exceptis 4 servs nostris , qui ad
hoc regalibus servitis mancipantur , ut non imme-
rito palatinis officiis liberaliter honorentur , id est,
stabulariorum, gllonariorum 5 , argentarorum, co-
corumque prarpositi, vel si qui prater hos supe-
rior ordine vel gradu . pracedunt. Quos tamen
omnes et regia potestas iugiter non habet ignotos,
et nullis eos esse c'onstat pravitatibus aut crimi^
nibus implicatos 6 , qubus utique vera dicendi vel
testificandi licentia , sicut et caeters ingenuis , hac
lege conceditur. De reliqus autem ad palatinum
servitium pertinentibus , quicumque aliquem ad
tesrimonium crediderit advocandum , non aliter
ei ides adcommodabitur, nisi regia potestatis elec-
tio i usra et honesta permisserit esse credendum,
quod ille a se noverit 7 esse testificandum.
V. FJavius Cintasvintus Rex 8.
2Ve testis per epistolam testimonium red-
dat , et qualiter iniungi testimonium
possit.
Testes non per epistolam testimonium dicant,
1 Card. accipiat. Simi investigatione perquirerc iubemus
scripturarum veritatem , si auetores causaverint , nullate-
nus ars roborassc ; sed cum claruerit mcntitos eos fuisse,
decreto legis quod de tals-triis scripturarum latum est, per
cut eos iubemus. In duobus autem &c.
2 Legin, y Lhui. necessitatem tolerat.
3 Legin, aade -. Antiqua.
4 Toled. got. y Legin, excepto.
5 Toled. got. jcllonarioruin.
6 Toled. got. inlicitos.
7 Legin, noluerit.
8 Legin, aade : Antiqua. Toled. got. sin autor ninota."
t) Legin, y Lind. noverint.
10 Card. Legin, y Lind. in alia.
1 1 Card. ubi iudex commanet, qui ex ipsis videntur ido-
zxi congregentur.
i 2 Toled. got. Card. y Legin, cognitum per conditionum
seriem.
1 3 Entre la ley- V. y VI. sin rden de numeracin hay dos
leyes en el cdice de Cardona borradas, aunque Legibles, con
esta nota al margen : Lcgcs romanas apogrii'as, y dicen as:
-
IVDICVM
sed presentes, quam noverunt '"; non tceanf vei-
tatem. Nec de aliis negotiis testimonium dicant,
hisi de his tantummodo , quar sub presenta eo-
rum acta esse noscuntur. Certe si iidem testes,
aut parentes , vel amici , sive a:tate decrepiti r vel
infirmitate gravati , aut in aliena 1 et longinqu
provincia constituti de re, qus ipsis est cognita, tes*
timonium aliquibus iniungendum putaverint ; et
si non sint omnes de uno territorio , qui testimo
nium dicendum committunt , in eo tamen territo
rio , ubi ille 1 1 commanet qui plus ex illis videtur
idoneus , congregentur , et ante eiusdem territorii
iudicem , vel coram his , quos iudex elegerit , et
mandatum faciant idoneis ingenuis, quibus volue-
rint , et de quo illis est cognitum 1 2 ad personam
suam per conditionum seriem iurare procurent,
qualiter quibus testificandi vicisitudo committitur,
id indubitanter, ubi necesse fuerit, suo sacramento
confirment , quod iurare mandatores suos iustissi-
me et evidentissime per semetipsos audierint : ali
ter autem mandatum de talibus negotiis editum,
apud omnes iudices semper erit invalidum.
VI. 13 Flavius Cintasvintus Rex14.
De his quifalsum testimonium dicunt.
Si quis contra alium falsum testimonium dixrit,
et in mendacio invenitur , aut certe si ipse dixe-'
rit quia falsum testimonium dedit ; si maioris 1 *
loci persona est , det illi de propria facltate sua
contra quem falsum testimonium dixerat , tantuni
quantum per testimonium eius perder debuir,
et testificare ultra non noverit. Quod si mino-
ris 1 6 loci persona est , et non habuerit unde com-
ponat, ipse tradatur in potestatem illi 17 , contra
quem falsum testimonium dixerat , serviturusv
Nam omnino per talis testimonium, qui se primi-
tus false 1 8 testificasse prodiderit , causa ipsa re
volv non poterit : excepto si aliter evidentior 1 9
ordo veritatis claruerit, id est, aut per legitimuni
alium et melioratum testem , aut per iustos et
legales ordines scriptura:. Quicumque autem, vel'
beneficio corruperit aliquem , vel circumventio-
ne qualibet falsum testimonium dicere persuaserit,
Vt testes friusquam de causa interrogentur , sacramento
constringantur. '
Testes priusquam de causa interrogentur, sacramento de
ber constringi , ut iurent se nihil nisi rei veritatem esse
dicturos. Hoc etiam iubemus , ut honestibus mugs, quam
vilioribus testbus fides potius admittatur. Vnius autem tes
timonium, quamlibetque splendida et idnea videatur esse
persona , nuilatenus audienduin.
De sacramentis leviter non iurandis.
Volumus ut sacramenta cito non fiant, sed utnrcqusque
iudex prius causam veraciter cognoscat , ut eum vevitaS la
tera non possit , ne laciie ad sacramentum ventant. A ;
1 4 Toled. got. sin autor ni note Legin. Antiqua , o-
viier emendata. < \ ?
* j Card. v Lind. ei maior loci.
10 Card. y Lind. mior loci. ' ' ' 1
1 7 Legin, y Lind. illius. > "
a.ij Lind. falsa. ' t*
ip Toled. got. evidenter.
 LE. II. TITVL.
dum evidens huius rei commentum patuerit , tam
auctor sceleris , qui in interitum intendit alterius,
quam s , qui rerum aviditate cupidus testifican
do * praebuit falsitatis adsensum , pari simul sen-
tentia falsarii ' teneantur 3.
VIL Flavius Cintasvintus Rex 4.
De his qui falsum probantur testimo-
nium protulisse , et de spatio sex
mensium quo testem liceat infamare
sive ut super mortuum non liceat
testimonium dar.
Falsorum testium obstinata nequitia nesct habere
modum falsa dicendi , sed crimini crimen nititur
copulare periurii. Et ideo , quia detestandos hu-
iusmodi sceleris prssumptores divina lex mortis
sentenria damnat , illos scilicet quos contra fra-
trem suum falsum dixisse testimonium potestas
iudiciaria comprobat: nos proinde tam nefariis per-
sonis ausum secundo testificandi subducimus, quos
non humanis , sed divinis vocibus iam mortuos
adprobamus. Et ideo si quis testimonium pro qua-
libet re in presenta iudicis dederit , et causa per
eius testimonium adprobata 5 extiterit ; si forte
in postmodum favore , terrore , vel muere pul-
satus illius causidici , qui victus primum per eius
testimonium fuit , dicat se idem testis falsum di
xisse testimonium , quod primitus protulit , et se
cundo aliud testificare , unde prima qua: dixerat
subvertere velit > stante superiori lege , id novel-
1 Legin, y Lind. testificandi.
2 Lind. ut falsarii.
g Card. contina : Et insupcr ad alomm terrorem cen-
tenis flagellis publice verberad , turpiter decalvati perenni
infamio subiacebunt.
En este cdice de Cardona hay tambin entre las leyes
VI. y VII. otra que dice as:
Antiqua VII. De his qui animas suas periuro necant.
.Si quis animam suam periurio ecaverit , seu quisque prac-
sumptuose perturasse detegitur , aut si quislibt videns se
e9e rhpKssum , sciendo veritatem negaverit ; dum hoc cer-
tius iudex agnoverit , addicatur , et centum ilagella susci-
piat , et statim sic notam infamias incurrat , ut postea ei
testifican non liceat. Et si potentior fuerit secundum supe-
tiorem Jegem , quae de falsariis continetur , insistente iudi
ce , quartam partem facuitatum rerum suarum amittat , illi
consignandam , cui fraudan periurii moliri conatus est.
Al margen de esta ley hay una nota de letra moderna
que dice : Aqu la ley del Concilio Cartag. V.
En el Toledano gtico hay tambin otra ley de Ervigio,
que es como se sigue : ' iudicum discreto examine debeat promulgari.
' * . : : [ Esta misma- ley en el cdice Legionense es la VIII.
' . Fls. Ervigius Rex.
De derogand'u testibus quod per triginta annorum spa
thtm proteletur ad obiectam Mis infamiam compro-
bandam. > ' ''
*i. ' ..1 i 1 .
Divalis est offic proprium , et iustitiam populis pandere,
t indiscreto iure legum promlgalas sententias aequitatis
1 Ltgion. pncsentabiter.
IV. 5
la tenendum sanctone pracipimus , ut nec testifi
care illi secundo sit licitum , nec causa ipsa , de
qua ipse periurus testis antea iuraverat , ulterius
per eius testimonium revolvatur : excepto si aliis
melioribus et legitimis testibus , seu etiam veri-
dicis scripturis revolutio ordinata: causa: possit ac-
cidere , ut secunda determinatione iudicii 6 per
alium , sicut dictum est , testem , vel verissimae
scriptura: ostensionem , licentia sit negotium re
parando causa: retexere. Nam et si quis causx
sus cupiens adcelerare propositum , testem in iu-
dicio protulerit ; si ille contra quem causam ha-
bet , pra:sens adfuerit , et quid in reprobatione
oblati testis opponat, nescire se dixerit, res siqui-
dem ipsa , de qua agitur , per oblatorum testium
testimonium in iure illius , ad cuius partem tes-1
tificaverunt , iudicis instantia contradatur. lili ta->
men persona; , qua: se in 7 derogatione prolati tes1
tis nescire dixerit quid obiicere possit , licentiam
consulta pietate porrigimus , qualiter infra sex
menses , et vitia ignorati testis perquirat , et cau
sa: suae negotium reparare intendat. Quod si' in
fra sex menses non potuerit , et vitia prasdicto-
rum testium quasrere , et coram -iudice eorum
infamiam comprobare , transacts 8 sex mensibus,
nullum iam ei ultra temporis spatium dabitur,
quo aut prolatum testem infamem esse convin-
cat , aut alium testem pro eadem causa in iu-
dicio proferat : sed quod testimonio eorum ex
titerit adligatum , valebit perpetuo modis mni
bus inconvulsum. Et tamen si is , cui licitum
est per sex menses vitia testium accusare , legi-
timam fortasse infra constitutum tempus proba-
tionem invenerit , qua prolatum contra se testem
sanctone corrigere. Vade quia hactenus in lege constitutum
fisse cognovimus , ut si. quispiam in derogatione prolati
testis nescire se dicere quod pracsentialiter 1 obiicere pos
sit | infra sex menses et -vitia ignoti testis perquirere , et cau
sas suae negotium reparare, Quod si hoc probare non po-
tuisset exactis sex mensibus nullum in postmodum temporis
spatium haberet, qndo testem'ipim proferre deberet ; sed
quod probatione eiusdem -testis algatum fiiisset nconvuU
sa stabilitate valeret a, et alium testem dar ulterius non
auderet , quod iniustum omnino nostra perpendit clcmentia,,
ut ustitia, quae Deus est, temporis brevitati succumbat, duna
nullo saeculorum fine deficiat. Ideo sub generali edicto m
nibus regni nostri populis reparabilem in huiusmodi nego-
tiis causandi licentiam pandimus : ut ex tempore quo dem
legis ordo est conditus , tam causas , quam in prxteritis per
huius sanctionem discussae ustitia carerint , quam etiam
illae deinceps novis intentionibus fuerint ortse , ad eiusdem
legis seriem eodem capitulo non teneantur adstrictae. Sed
disrupta mensium ipsorum institutio, cunctis liceat causas
suas legitima testium probatione iuxta anteriorem domini
Chindasvindi Principis. legem proprium negotium repara
re , et alium testem proferre , quod debita cunctis ustttia
y en San Juan^ de ios Reyes la VIL , como en el Tole-
-imo gStkih : K J v v '
4 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Ervigius Re*.
Antiqua. Card. Flav. Ervigius.
5 Legin, y Lind. probata.
> -O Toled. got. y Legin, iudicis.
7 Toled. got. nterrogationem. ' *' " v
% Toled. goti Cari, y Legin, exactis.
% tgion. maneret.
 26 FORI
infamem possit convincere, supra eos quos viven-
tes potuit infamare, licitum erit causdico adduc-
tum testem producere. Nam si aliquem de nume
ro illorum testium , qui primum iurasse noscun-
tur, constiterit fuisse defunctum, nullum super
mortuum testimonium dabitur. Nec in talibus, vel
quibuslibet aliis causis testimonum vivi super
mortuum ullo modo admittetur : excepto si per
legitimum et manifestum scripturas textum , ubi
ipse, qui defunctus est, aut reum se criminis esse
agnoscens subscripsit, aut iusto squitatis iudicio
publice denotatus apparuit. Et hec quidem de
infamatione , qua quisqus ille obnoxius ad dicen-
dum testimonium non admittatur , dicta sufficiant.
Ceterum si debitum defuncti , vel prssumptio
accusetur , iuxta legem aliam licitum erit caus
dico , aut per veridicum testem , aut per legiti-
mam scripturam debitum mortui , vel prajsump-
tionem convincere , et propositum parts sus ne-
gotium consummare.
VIII. Flavius Cintasvintus Rex
JDe his qui ad falsum testimonium di'
cendum alios provocant , vel servos
alenos ad libertatem impellunt.
Si quis contra hominem ingenuum, et adversus
lbertum aliquem provocasse convincitur falsum
dicere testimonium, tantum illi componat, quem *
per falsam testificationem conabatur addicere vel
damnare, quantum 3, si iuste obtinuisset potue-
rat de statu, vel de rebus eius adqurere. Si vero
testis simpliciter ab alio ad testimonium invita-
tus , false 5 contra ingenuum , atque libertum tes-
tificasse dinoscitur *, qualiter per eius testimonium
in servitutem quisque humiliaretur , et tamen ille
qui testem protulit , conscius fraudis huius non
invenitur , sols testis ipse superiori sententia mul
tandus 7 est , id est , sicut ille qui testem ad
falsum testimonium provocavit, ei quem suo tes
timonio decipere voluit , obnoxius maneat. Ita ut
si non habuerit unde componat , in potestate eius
cura hoc quod habere videtur , perenniter ser-
viturus tradatur. Id autem , et de illis decerni-
mus observandum , qui ut servos alenos ad li
bertatem producerent , aut falsum testimonium
dixisse reperiuntur , aut eam intentionem adhibe-
re conati sunt, ut ab eis provocati per eorum
1 Toltd. got. sin autor ni nota. Legin, aade : Antiqua.
a Legin, contra quem.
3 Card. quantum sibi iuste poterat de statu vel de re-
bus suis adquirere.
4 Toled. got. y Lind. eum obtinuisse. Legin, eum obti-
nuisse poterat.
5 Card. falsa.
> Legin, convincitur.
7 Multandus est falta en el cdice Toled. got. , en Card.
tn el Legin, y en Lind.
8 Legin, y Lind. libertatem , indebita possint &c.
p Toled. got. Fls. Recesvindus. Legin, aad : An
tiqua.
2 o Card. y Lind. facultas.
IVDICVM
instantiam ad ingenuitatis libertatem indebitam
possint aliquatenus insultatione venire.
IX. Flavius Cintavintus Rex 9.
In quibus causis possint testificare servi.
Quod utilitati multorum est congruum , non
est nostrae legis decreto prsEtermittendum : ne
tanto cuiquam pateat nocendi facilitas 10 , quan-
to nihil esse putat ex lege quod metuat. Quia
ergo multotiens inter ingenuos reperitur exorta
cardes , et nullus adesse ingenuus , qui candis ip-
sius patefaciat evidenter scelus ; adeo 1 1 si nul
lus ingenuorum adfuerit , credi servis omnmodo
oportebit , ut qualiter inter eos cassio facta con
stiterit , agnosci eisdem testificantibus possit. Ve-
rum quia et interdum iustitise cognitio deperit,
dum ingenuorum dignitas , aut longe posita , aut
de prximo incgnita consistit ; tune credi per-
mittitur servis , quum ingenui nullatenus adfue-
rint, qui aut vicini sint, aut de re qua agitur cog-
niti habeantur: Certe nec de aliis causis, nec de
maioribus rebus esse sibi credendum sciant , nisi
de minimis quibuscumque rebus, ac de terris et
vineis, vel de edificiis, qua; non grandia esse con-
stiterint , propter quod solet inter hasredes aut
vicinos possessores intentio Xa exoriri. Sed et de
mancipiis credendum est eis , quare contingit ea
vel ab aliis oceupari , vel indebite retineri , aut
etiam a dominorum iure inlicite evagare ; ut per
eorum veram cognitionem valeant res ipsa; do-
minis reddi , et ipsorum indubitata notitia iuste
possit intentionis causa sopiri. Non tameri aliter
illis credi poterit , nisi et ab omni crimine alie-
ni extiterint, et gravi depressi paupertate non
fuerint , ita ut contra ingenuorum dignitatem eo
rum testimonium accipi nullatenus possit, nisi , ut
supra dictum est , cajdem exoriri contigerit.
X. 13 Flavius Cintasvintus Rex 1<f.
De his qui se placitrum scriptis 15 obli-
gant , ne pro aliorum causis verita-
tem dkant. '- ''
JPlerosque cognovimus ita sese interdum per
placitum obligare , ut pro sua suorumque utilita-
II Lind. ideo.
1 1 Lind. instantia.
1 3 Entre esta ley y la antecedente hay en el cdice Le-
gionense una intercalada , sin numeracin ni rbrica, que
dice as:
. Clencos ad testimonium non pulsantis in principio sta-
tuendum , ut si quis forte in ecclesia qualibet causam iure
apostlico ecclesiis imposito agere voluerit , et forte deci-
sio clericorum uni part displicuerit , non liceat clerico in
iudicio devocari ad testimonium, qui cognitor vel praesent
fuit , ut nulla ad testimonium dicendum ecclesiastici cu-
iuslibet persona pulsetur.
14 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Antiqua.
Xj Legin, vinculii. _ .
 LIB. II.
te testifican non differant : si quis autem contra
eos habuerit testimonium dicere, nullatenus ad-
quiescant. Quod quia satis est contrarium veri-
tati , hanc omnes iudices se noverint habere licen-
tiam , ut talia commenta instanter inquirant , et
inventa disrumpant , atque quos eadem 1 placi-
ta nominaverint, centenis flagellis verberandos in-
sistant. Ita tamen , ut ista disciplina non ad infa
mias notam eis pertineat , sed testificandi quod
cognitum habuerint , sit illis ex lege concessa
semper , et indubitata libertas.
XI. Flavius Cintasvintus Rex 3.
De quibus annis possunt testijicari mi
nores.
Hsc astas erit constitutis in minoribus annis ad
V. TITVLVS DE SCRIPTVRIS
ET INFIRMANDIS, AC DEFVNCTORVM VOLVNTATIBVS CONSCRIBENDIS.
I. jQHales debeant scriptura valere.
II. Me incognitam scripturam quisqus 5 Ule tes-
tis scribere 6 audeat.
III. De pactis et placitis conscribendis t.
IV. Contra priorum dejinitionem Jilio vel haredi
non licet * venire.
V. De damnis eorum , qui contra pacta et pl
cito, sua venire contendunt.
"VT. Ne valeant dejinitiones velpacta 9 servorum.
VII. De turpibus et inlicitis rebus.
VIII. Ne sub unius nomine causa res alia 10, vel
persona callidis dejinitionibus obligetur : de
paena etiam , qua sit in placitis inserenda.
IX. Quod omnis scriptura vel dejinitio , qua per
vim et metum extorta fuerit, valere non po-
terit.
I. Flavius Cintasvintus Rex l6.
Quales debeant scriptura valere.
Scriptura; , qua; diem et annum habuerint evi-
i ToUd. got. per eumdem placitum.
Toltd. got. Antiqua. Legin. Flav. Recesvintus Rex.
Antiqua , noviter einendata. Lind. Antiqua , emendataque
noviter.
3 Legin, consuprini et consuprinae.
4 En el cdice Legin, hay for via de escolio una expli
cacin de los parentescos , que dice as : " Fratres ct sro
res , de uno patre et una matre : uterini , de uno tero , et
di versis patribus : patruus , rater patris : amita , sror pa
tria : avunculus , matris frater: matertera, sror matris: ne
pos , neptis , priores congermani -, consuprini , de duobus
Bororibus nati : quasi consororini, consuprinorum filii : ami
tini , amita: filii."
c Lind. quisquam.
6 Toled. got. Legin, y Lind. subrctibere.
y Toled. got. conservandis. Liad, conservandis vel con
scribendis.
T.MTVL. IV. 2?
testimonium admittenda , ut postquam puer, aut
puella quatuordecim vita: su* annos impleve-
rint, sit illis in causis mnibus testificandi indu
bitata licentia.
XII. Vt contra extreos parentela ,
et propinquitas testimonium minime
dicant.
Fratres , srores , uterini , patrui , amitas , avun-
culi , matertera: , sive eorum filii , item nepos,
neptis , consubrini s, vel amitini in iudicium ad-
versus extreos testimonium dicere non admit-
tantur ; nisi forsitan parentes eiusdem cognatio-
nis inter se litem habuerint , aut in causa de qua
agitur , aliam omnino ingenuitatem deesse con-
stiterit 4.
VALITVRIS
X. Qua scriptura valere 11 non poterint , si ab
his /acta fuerint, qui sunt in annis mino
ribus constitu!.
XI. Qualiter confici vel Jirmari conveniat ult
mas hominum voluntates.
XII. Qualiter Jirmentur voluntates eorum , qui
in hiere moriuntur.
XIII. Vt defuncti voluntas ante sex menses sa-
cerdoti , vel testibus publtcetur.
XTV. De contropatione " manuum, si scriptura
vertatur in dubium.
XV. De holographis ** scripturis.
XVI. De contropatione 14 scripturarum , et ea-
rum poena exsolvenda.
XVII. Ne aliud quis per testem , aut 15 per
scripturam alligare prasumat.
denter expressum , atque sacundum legis ordi-
nem conscripta: noscuntur , seu conditoris , vel
testium fuerint signis aut subscriptionibus robo-
rata; , omnes ,? habeant stabilem firmitatem. Si-
mili 18 quoque et illa; scriptura; valore consta-
8 Legin. Ucear.
p Legion placita.
10 Lind. aliena.
1 1 Toled. got. valere poterint. Legin, y Lind. valere po
terunt.
1 1 Lind. comprobatione. Legin, contropatione manuum,
et earum pana solvenda.
1 3 En todos los cdices gticos se lee equivocadamento
ologravis.
14 Toled. got. comprobatione.
1 5 Legin, y Lind. aliud.
10 Toled. got. y Card. sin autor ni nota. Legin, novi
ter ernendata.
17 Toled. got. omnino habeantur stabiles. Firmitate simi-
li quoque et illas scriptura; constabunt. Lind. omni ha
beantur stabiles firmitate.
'd Legin. Slmiliter.
Da
 28 FORI
bunt , quas et si 1 auctor conscribere * agritu-
dine obsistente non valuit , in eis tamen, qui sub
scriptores accederent, postulavit. Sicque subscrip-
tioncm , vel signum ad vicem illius auctoris , ille
qui est rogatus impresserit , hoc tantum est ob-
servandum , ut si conditor talium scripturarum
de hac ipsa sgritudine , qua detinebatur , reva-
luerit , si hoc ipsum , quod in huiusmodi scriptu-
ris testavit 3 , firmum esse voluerit , manu sua il-
lud slita subscriptione conroboret, et sic plenam,
quod testare visus est , obtineat firmitatem. Sin
autem eumdem testatorem de hac ipsa gritu-
dine mori contigerit , testis ipse , qui ab eo ro
gatus accessit, iuxta aliam legem, infra sex men-
ses scriptas * a se scripturas roborare curabit.
II. Flavius Egica Rex s.
Ne incognitam sibi scripturam quisqus
ille testis subscribere audeat.
Quarumlibet scripturarum seriem advocatus tes
tis , si non aut per se antea legerit , aut coram
se legentem audierit, subscribere penitus non au-
debit. Quod si prssumpserit testimonium eius,
quod illi incaute perhibuit , in nullo permitten-
dum est accipi , quia incognitus illic subscrip
tor accessit ; nec stabilis illa iudicabitur scrip-
tura, quam nulla testium firmaverit cognitio vera.
III. Antiqua. 6 De pactis et placitis
conscribendis 7.
Pacta vel placita , qua; per scripturam iustissi-
me ac legitime facta sunt , dummodo in his dies
vel annus sit evidenter expressus , nullatenus im-
mutari permittimus.
IV. Antiqua. 8 Contra priorum defi
nitionem jilio vel hardi non liceat
venire.
Filio vel haeredi contra priorum iustam et le-
gitimam definitionem venire non liceat : quia ius-
te repellitur prassumptio illius, qui facta serorum
iniuste conatur inrumpere.
V. 9 De davtnis eorum, qui contra pacta
et placita sua venire contendunt.
Qui contra pactum vel placitum iuste ac legi-
I Legin, et auctor.
a Toled. got. Legin. Card. y Lind. subscribere.
g Card. y Lind. testatus est.
4 Lind. subscriptas.
e Toled. got. sin autor ni nota. Legin, y Lind. Antiqua.
En el cdice de Card. y en Lind. esta ley es III. , y II.
la que aqu III.
En los cdices Vigil.y Emilian. se halla al margen de
letra del mismo tiempo la siguiente nota : Intromissa lex
in lib. II. tit. V. era II. Flavii gloriosi Egicani Regs.
6 Card. Flav. Chnds. Rex.
y Toled. got. y Emilian. conservandis. Card. y Lind. con
scribendis vel conservandis.
I DICVM
time conscriptum venerit , quod non forsitan per
sona potentior violenter extorserit, antequam cau
sa dicatur , pcenam , quat in pacto vel plcito
legitime continetur , exsolvat. Deinde qua; sunt
in pacto vel plcito definita , scrventur. Pactum
vero placitumve convenienter ac iustissinie inter
partes conscriptum , si etiam poena in eis inser
ta non fuerit , revolv aut immutari nulla ratio-
ne permittimus. Et ideo qua: in pactis vel pla-
citis continentur et monstrantur scripta, plenam
habeant firmitatem , si tamen quisque 10 ille pac
tum vel placitum iustissime , et de re sibi de
bita , conscripsisse videatur.
VI. Flavius Cintasvintus Rex ".
Ne valeant dejinitiones vel pacta ser-
vorum , sitie iussu dominorum.
Honestas hoc habet , et iustitia hoc adfirmat,
ut qua; servi non iubentibus dominis suis , seu
per scripturam paciscuntur , sive per testem de-
finiunt , nullo firmo robore penitus habeantur.
VIL Flavius Cintasvintus Rex I2.
De turpibus et inlicitis rebus.
Inter quascumque personas , sicut nullum pac
tum , aut mandatum vel placitum , ita ncc dam-
num , seu quamcumque definitionem ex mni
bus ullo tempore decernimus posse valere.
VIII. Is Ne sub unius nomine causa
res alia 14 , vel persona callidis de~
Jinitionibus obligetur : de poena etiam
qua sit in placitis inserenda.
Pravis ac malignis moribus improborum iustitia:
semper est sententiis obviandum. Ideoque quia
dir perversorum cupiditas ita sa;pe plurimos no-
varum fraudium molitione conlaqueat, ut quum
pro re qualibet adimplenda sit pactio , res eo
rum simul obligent ac personas ; hoc fieri om
nmodo prohibemus. Sed quotiens undelibct
placitum conscribetur ** , non amplius in trans-
gressoris poena, quam duplatio 16 reddendse rei
vel triplatio nummorum satisfactione taxetur. Res
8 Toled. got. sin autor ni nota. Card. FIs. Chnds. Rex.
Lind. Fls. Gis. Egiga Rex.
9 Emilian. y Card. Fls. Chnds. Rex.
10 Legin. y Lind. quisquis.
1 1 Toled. got. sin autor ni nota. Emilian. Recesvindus,
Legin. Rcdus. Antiqua. Lind. Fls. Gis. Rcds. Rex.
1 1 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Rcstus. Anti
qua. Lind. Fls. Rcds. Rex.
1 3 Emilian. y Card. Flav. Chindasvindus. Legin. Anti
qua. Lind. Fls. Gis. Chds. Rex.
14 Toled. gor. aliona. Lind. aliena.
1 5 Lind. conscribitur.
16 Vigil. duplicatio .... triplicatio.
 LIB. II. TITVL.
{amen omnls aut persona nullatenus obligetur:
quia iniustum penitus adprobamus , ut unius cau
sa debiti rcrum fat omnium perdido, vel perso
na;. Quodcumque igitur contra legis huins decre-
tum conscriptum placitum , vel definitio facta fu-
rit , ubicumque reperta fuerit , vacua omnimodis
et invalida reputetur*.
IX. 2 Qtiod omnis scriptura vel dejini-
tio , qua per vim et metum extorta
Juerit , valere non poterit.
Pactum quod per vim et metum extorserit per
sona potentior vel inferior , sive placita vel reli-
quas scripturas , id est , si ille qui paciscitur , aut
in custodia mittitur , aut sub gladio mortem for
te timuerit, aut * poenas quascumque, vel igno-
miniam patiatur , vel certe si aliquam iniuriam
passus fuerit , huiusmodi pactio vel scriptura qua:-
libet nullam habeat firmitatem.
X. 4 Flavius Recesvintus Rex s.
Que scriptura valere poterint , si ab
his Jacta Juerint , qui sunt in an-
nis minoribus constituti.
la minoribus annis constitutis testandi de rebus
suis , vel alias quascumque definitiones faciendi",
seu per scripturam , sive per idoneum testem in
quibuscumque personis elegeririt , infra quartum
decimum annum non illis aliter licentia erit , nisi
gravis langor occurrerit , per quem eos fortasse
mori suspicio sit. Quod si eos necessitas huius
causa: compresserit , utrisque a dcimo statis ip-
sorum anno faciendi quod voluerint , libertas ple
na manbit. Quod si ab asgritudine convalescere
potuerint , quidquid eos ordinasse constiterit , in-
validum erit , doee aut rursus asgrotantes ite-
rum qua: ordinaverant nova ordinatione refor-
ment , aut venientes usque ad plenum quartum
1 En Card. y L'rnd. se aaden las siguientes palabras:
Sola vero potestas regia erit in mnibus libera, qualerncum-
que iusserit in placitis insercre poenam.
2 Legin. Antiqua noviter emendata.
3 Toled. got. Legin, y Lind. aut ne poenas.
4 Entre esta ley X. y la anterior hay en el cdice de
Cardona otra que dice as :
Antiqua X. Fls. Rcds. R
De superfluis scripturis confectis.
Plene discretionis ordo est incertis adhibere cognitionem,
et dubiis coniieere fidem. Quia ergo de statu scripturarum
solet dubietas in controversiis exoriri , ideo pracepto evi-
denti decernitur , ut quicumque virorum ac teininarum
testamenta , donationes , dotes , vel quascumque scripturas
conficit, ampiius quam lex iubet, in quibuscumque par; bus
sive personis , contra sanctionem legis de quarumcumque
rerum distributione decernerit , non ideo ex toto habeantur
I Lind. qui plm conficit. Toled. got. ut cum tales jeripturje fue-
rint ipsorum iudicio prtcsenMtz , non ex toto invalidx iudicen-
tur ; sed hoc sui iutucis coascriptioae notetur , ut cui plus con-
V. 29
decimum annum , in mnibus iudicandi de rebus
suis liberam 6 habeant absolutamque licentiam.
Ab infantia vero , vel in qualibet tate demen
tes eecri , et in eo vitio absque intermissione
temporis permanentes , nec testimonium redden-
tes * , nec sic quam forte voluntatem ediderint g,
ullam poterit firmitatem habere. Nam qui per
intervalla temporum , vel horarum salutem vi-
dentur recipere , et integra interdum mente per-
sistere , de suis rebus ferr iudicium prohiben
non poterunt.
XI. Flavius glorlosus Recesvintus
Rex 9.
Qualiter conjici vel firmari conveniat ul
timas hominum voluntates.
]VIorientium extrema voluntas , sive sit aucto-
ris , et testium manu subscripta , sive utrarum-
que partium signis aut subscriptionibus 10 extite
rit roborata , seu etiam etsi auctor subscribe-
re , vel signum facer non praevaleat , alium ta-
men cum legitimis testibus subscriptorem vel sig-
natorem ordinationis sua: instituat ; sive quoque
si tantummodo verbis coram probatione ordina
rio eius , qui moritur , patuerit promulgata : or-
dinationum quatuor genera omni perenniter va
lore subsistant. Id tantum magnopere procuran-
dum est , ut scriptura? illa: , qua: secundum pri-
'mi et secundi ordinis confectionem sunt alliga-
ta: , id est , sive qua: auctoris et testium mar)u sub
scripta: , seu 1 1 utrarumque partium signis extite-
rint roborata; , infra sex menses iuxta legem aliam
sacerdoti pateant publicando. Et si forsitan con-
tigerit, ut in huiusmodi scripturis auctor, qui sub-
scribere debuit , signum impressit , hoc ipsum tes-
tis, qui in eadem scriptura subscriptor accessit,
iurare curabit , quia signum ipsum a conditorc
factum extiterit 12 . Illa: vero scriptura: , qua: sub
tert ordinis alligatione sunt edita: , id est , in
quibus advocatus a conditore legitimus testis sub-
invalidas , quia ordo praeixus videtur esse transgressus , sed
manentibus cunctis , qua: salubrius ex legis auctoritate sub-
sistunt, illa sola decidant, quse contra legem inveniuntur ma-
nere descripta atque decreta : huius rei evidenter iudices
negotiorum hoc tenore descripta ordinabunt , ut ille cui 1
plus conficitur per scriptura; seriem, quam oportuit , hoc
solum accipiat , quod auctoritas legis demonstrat , et reliqua
hi , quibus legitime debentur , vigore iustitix sequantur *.
Esta ley se halla tambin en el impreso de Lind. con el
mismo nmero X.
5 Toled. got. sin autor ni nota. Card. Chindasvindus. Le
gin, aade : Antiqua.
6 Legin, libertatem.
7 Legin, reddere. Lind. reddant.
8 Legin, dederint , nullam. Lind. nullam.
o, Card. Fls. Rds. R. nova. Legin. Antiqua noviter
emendata.
10 Emilian. Card. Legin, y Lind. signis extiterit.
11 Legin. y Lind. seu quae.
1 2 Card. y Lind. aaden : et tune stabilis erit.
fector scripturse contulit , quam oportuit , hoc solum .... iust*
consequantur.
a Lind. consequantur.
 FORI
3
icripsit , tunc omni habebuntur stabiles firmita-
te , quando infra sex menses , et ille qui in eadem
scriptura ad vicem morientis subscriptor accessit,
et reliqui testes , qui ab eo rogati sunt , coram iu-
dice conditionibus factis iuraverint , quod in ea
dem scriptura a se subscripta nulla sit fraus im-
pressa , sed secundum voluntatem ipsius condito-
ris habeatur conscripta , et quod ab eo qui eam
condere voluit rogati extitissent, ut in eadem
scriptura subscriptores accederent , et ad vicem
conditoris eam legitime roborarent. Illa vero vo
luntas defuncti , qua; iuxta quarti ordinis modum
verbis tantummodo coram probatione promulga-
ta patuerit , qua; instante quocumque pericu-
lo 1 conscribi nequiverit , et tamen ab eo qui mo-
ritur 1 iussa fuerit alligari , tunc robur plenissi-
mum btinebit, si testes ipsi, qui hoc audierint,
et rogati a conditore extiterint, infra sex mensium
spatium , hoc quod iniunctuin habuerint , sua co
ram iudice iuratione confirment 3, eiusdemque
iuramenti conditionem tam sua , quam testium
manu corroborent. Dumque haec res plenum ve-
nerit in effectum , pro instantia sui laboris idem
testis ex defuncti bonis tricsima; pretium portionis
prosequatur 4 , in solis tantummodo numis , char-
tarum instrumentis , et librorum voluminibus se-
questratis , qua; pertinebunt ad hasredes integri-
tate successionis. Qui testes infra sex menses pro-
curent illi denuntiare , in cuius nomine per ta-
lem ordinationem res translata dinoscitur extitis-
se. Quod si omne legis huius decretum testes
illi quibus commissum est infra constitutum tem-
pus distulerint adimplere , noverint se falsario-
rum 5 damno multari. Excepto si se 6 aliorum
fraude vel calliditate , seu etiam regia iussione
qua id infra sex menses explere nequiverint, im
pediros se esse probaverint.
XTI. Flavius Cintasvintus Rex \
QualiterJirmentur voluntates eorumt qui
in itmere tnoriuntur.
In itinere pergens , aut in expeditione publica
moriens , si ingenuos secum non habuerit , vo
luntatem suam propria manu conscribat. Quod
si litteras nescierit , aut pra; langore scribere non
valuerit, eamdem voluntatem servs insinuet, quo
rum fidem episcopus atque iudex probare debe-
bunt. Et si nullatenus antea fraudulenti fuisse pa-
1 Card. aade : vel forsitan ausque impedimenti ao
tionc.
2 Card. qui moriturus est, iussa fuit alligari.
3 Card. confirmaverint .... corroboraverint.
4 EmMan. consequatur.
5 Legin, y Lind. falsorum.
6 Emilian. et.
7 Card. aade : aut diSicilitate vendicatoris praesentise,
qua &c.
8 Legin, aade: Antiqua.
p Emilian. Card. y Legin, non habeat.
I o Toled. got. in autor m nota. Legin, aade : An
tiqua.
IVDICVM
tuerint, quod sub iuramenti taxatione protulerint,
conscribatur , et sacerdotis atque iudicis subscrip-
tione firmetur ; ac postmodum auctoritate regia
roboratum , firmum quod decreverit , habeatur.
XIII. Flavius Cintasvintus Rex I0.
Vt defuncti voluntas ante sex menses
coram sacerdote , vel testibus publi-
cetur.
Scripta voluntas defuncti ante sex menses co
ram quolibet sacerdote vel testibus publicetur.
Et si quis eamdem qualibet fraude suppresserit,
tantum lilis , in quibus testatus est11, de proprio
cogatur exsolvere , quantum per eiusdem scrip
tura; seriem conquirere potuerant , vel habere.
XIV. Flavius Cintasvintus Rex".
De contropatione13 manuum, si scriptura.
vertatur in dubium.
Omnes scriptura? , quarum et auctor et testis
defunctus est , in quibus tamen subscriptio vel
signum conditoris , atque testium firmitas repe-
ritur , dum in audientiam prolata; constiterint , ex
aliis chartarum signis vel subscriptionibus contro-
pentur , sufficiatque ad firmitatem , vel veritatis
huius indaginem agnoscendam , trium aut qua-
tuor scripturarum similis , et evidens prolata sub
scriptio. Quod si talibus scripturis legum tm
pora non occurrerint ,4, pro certo decernitur, quia
valere non poterunt.
XV. Flavius Recesvintus Rex 15.
De holographis scripturis.
Quia interdum necessitas ita sspe concurrit , ut
solemnitas legum libere compleri non possit , ideo
ubi qualitas locorum ita constiterit , ut non in-
veniantur testes per quos iuxta legum ordinem
unusquisque suam alliget voluntatem , manu pro
pria scribat ea , qua; 16 ordinat, ita ut specialiter
adnotentur qua;cumque iudicare *' voluerit , vel
qua; de rebus suis habere quemquam elegerit:
dies quoque et annus habeatur in eis evidenter
1 1 Emilian. y Cari, aaden : vel scriptura facta esse
dinoscitur , de proprio &c.
1 2 Toled. got. sin autor ni nota. Card. Res. Rex. Le
gin. Antiqua.
1 3 Al mrgen del Vigilano se lee adplkatione por cor
respondiente de la palabra contropatione.
14 Emilian. Card. y Legin, tmpora obviaverint.
1 5 Toled. got. sin autor ni nota. Legin, aade : An
tiqua.
16 Toled. got. inanu propria subscribant ea , qu* ordi-
nare desiderant. Card. Legin, y Lind. manu propria scri
bat ea , quae ordiare desiderat.
1/ Lind. ordinare.
 LIB. II.
expressus. Deinde toto scripturas textu conscrip
to , rursus auctor ipse subscribat , et dum hasc
scriptura infra triginta annos ad eum, in cuius no
mine facta est, vel ad successores eius pervcnerit,
eam episcopo vel iudici infra sex menses non dif-
ferat presentare. Quam sacerdos idem , et iudex
adlatis sibimet tribus aliis scripturis , in quibus
testatoris subscriptio reperitur , ex earum con-
tropatione considerent, si certa et evidens scriptu
ra est , quam idem conditor holographa ratione
conscripserit, et dum ista prxviderint eadem char-
tula quai offertur vera nihilominus habeatur , at-
que etiam continuo sacerdos ipse vel iudex , sive
alii testes idonei eamdem holographam scripturam
sua denuo subscriptione confirment, et sic volun
tas ipsius testatoris plenissimam obtineat firmi-
tatem.
XVI. Flavius Recesvintus Rex *.
De contropatione scripturarum , et ea-
rutn poena solvenda.
Sicut ubi convenit miseranter occurrere saluta-
ria remedia non negamus , ita ubi contentio ir-
rationabilis exoritur , censuram poner iuste de-
bemus. Proinde cum de quibuslibet scripturis pa-
rentum , quas tamen iustissime ac legitime , et
de rebus sibi debitis patuerit esse conscriptas , fue-
rit exorta contentio , si ille , cui scriptura profer-
tur , nescire se dixerit ipsius scriptura; veritatem,
mox prolator ille iurare cogatur * nihil fraudis,
nihil lssionis in ea quandoque aut a se factum
esse , aut ab alio quocumque factum , omnmo
do cognovisse vel nosse , sed ita manere sicut auc
tor eius eam voluit , vel ordinare, vel roborare.
Deinde ille , qui hanc 3 renuit accipere , coga
tur iurare se hanc scripturam veram esse nescire,
nullaque evidenti cognitione sapere , seu ab auc-
tore suo legitime ac legaliter confectam existe-
re, eque subscriptionem vel signum auctoris ve-
ridice factum cognoscere. Post hsc qua;renda sunt
ab utrisque partibus in scriniis domesticis ins
trumenta chartarum, ut contropatis aliarum scrip
turarum subscriptionibus atque signis possit ag-
nosci , utrum habeatur idnea , an res * probetur
indigna. Iam tune si in domesticis scriniis scrip
tura; auctoris repertae non fuerint , ad quarum
similitudinem scriptura prolata firmetur , ita de-
mum ille, qui scripturam profert, ubicumque po-
tuerit , alias scripturas auctoris procuret inquire-
re , per quarum similitudinem scripturam , quam
profert , veram esse confirmet. Sicque per talem
i Toled. got. sin autor ni nota. legin, aade : An-
tiqua.
a Toled. got. cogatur nihil lacsionis.
3 Card. y Lind. eam.
4 Toled. got. Emilian. y Card. an reprobetur indigna.
Legin, an probetur indigna.
5 Lind. ordine.
6 Legin, noscitur.
7 En el Emilianense ntet dla rbrica de esta ley XVJT.
TITVL. V.
convenientiam latenti veritate reperta , nec ille
qui scripturam profert in convincendo eam esse
idoneam ex longinquo testes adyocans , damna,-
sustineat ; nec ille qui hanc contemnit recipe-
re , poenam scriptura; cogatur implere. Quibus
ita actis , si ille qui scripturam indignam esse con-
tendit , non pro veritatis cognitione , sed pro sola
commotione parts adversa; ad convincendam dig- >
nitatem scriptura; , et in adducendis testibus , et
in sustinendis dispendiis laborare adversantem fe-
cerit , tune ipse qui scripmrairr .profert veram,
exhibitis testibus esse idoneam et ulssam scrip
turam adfirmet , ac postea sic ille, qui per conten-
tionem indebitam in adducendis testibus laborem
intulit adversanti , poenam damni quam scriptu
ra continet, evidenter adimpleat. Certe si aut tan
ta res non est unde poenam suppleat , quam auc
tor eius instituit , quum de rebus suis legitimum
iudicium ferret , aut etiam sponte sua hanc ip-
sam poenam noluit implere ; rem , qua; illi de
eiusdem auctoris competit iure , ei quem conve-
xabit indebite , cogatur cessionis ordinem * dar.
Hanc sane legem in solis parentum scripturis ser-
vandam esse decernimus , propter quod filios vel
nepotes iniusta contentione ab alterutro , aut se,
aut extraneorum partes vidimus convexare. Ista
evidenter conditione servata , ut si ex aliis oppo-
sitionibus legum eadem scriptura dicitur * con-
vellenda , vox impugnantis pro certo sit libera.
XVII. 7 Flavius Cintasvintus Rex*.
JSTe aliud quisque per testem , aliud per
scripturam alligare prcesumat.
Quum , sive sint verba , sive scripturarum qua;-
dam indicia , qua; tamen vera esse oportet , at
que Simplicia, per qua; unus in alterius cognitio-
nem transferat notitiam suam , novellis nunc per-
agitur argumentis , ut in donationibus , transac*
tionibus , vel causis scripturarum prompta vi*
deatur quorumdam donatorum voluntas , quae
tamen testibus oceulte aliud alliget , quam quod
patulae per scriptura; seriem noscitur definisse,
in qua bifaria; duplicitatis astutia quid aliud
quam dplex comprobatur voluntas , quia sim-
plicitatis' puritate exclusa , aliud foris publicet,
aliud per oceultum alliget testem ? Quapropter
cum quisqus de quibuslibet rebus scripturam
donationis vel venditionis in alterius nomine fa-
ciens, aliud reperiatur conlgare per testem, quam
quod per manfestas scripturas agnoscitur definisr
se , noverit se part illi poenam scriptura; deber
hay una nota de la misma letra del cdice , que dice as:
Intromissa Iex ista in libro secundo , titulo quinto , era
quinta. Y luego sigue : Flavius. Glosus Egica Rex.
En el Toledano gtico falta esta ley XVII. , y en su
lugar est la que se ha notado entre la IX. y X. de
este ttulo.
8 Card. y Lind. Fls. Gis. Egiga Rex, Legin, aade:
Antiqua. .
 FORI
persolvere , em circtimventone callida noscitur
illsisse x, et insuper cum infamia suat personce
quod semel eum constat dedisse , nulla unquam
poterit repetitione reposcere , nec testis illic ad
restificandum aliud admittatur a , qui aliquid aliud
protestetur, quam quod prolata donatoris scrip-
tura testatur : ut repulsa deinceps omni argumen-
tationis sollicitudine , quidquid per manifestam et
;itimam scripturarum seriem denitur , nulla
LIBER
De ordine
TITVLVS DE DISPOSITIONIBVS
iN. sitie dote conhigium Jiat.
U. Vt tam goto romanam , quam romano gotam
matrimonio liceat sociari.
III. Si fuella contra voluntatem patris alio nu-
bat , quum sit alteri disponsata.
IV. De non revocandis datis arris.
V. Ne viris minoris <etatis mames femitut di-
sponsentur 6.
X Ffavius gloriosus Rechesvintus
Rex 7.
2fe sine dote coniugiumJiat.
Nuptiarum opus in hoc dinoscitur habere dig-
oitatis nobile decus, si dotalium scripturarum evi-
dens pra;ces>erit munus. Nam ubi dos nec data
est, nec confirmata 8 , quod testimonium esse po
terit in coniugii dignitate futura , quando nec con-
iunctionem celebratam publica roborat dignitas,
nec dotalium tabularum adeomitatur honestas?
II. Flavius Recesvinctus Rex10.
Vt tam goto romanam, quam romano go
tam matrimonio liceat sociari.
Sollicita cura in Principe esse dinoscitur , quum
pro
futuris utilitatibus beneficia *populorum
* .. 1 1 *pro-
u j~i
Videntur : nec parum exultare debet libertas in-
1 Legin, quam . . .
2 Legin, admittatur quam quod.
3 Legin, revocetur.
4 Legin, actionibus.
5 Tolcd. got. De origine coniugali.
6 Lind. disponsentur, et de biennio placiti, y as en la ley.
7 Esta ley en todos los cdices gticos est unida con
la X. , sin duda por inadvertencia , puesto que ton de
distintos Reyes , como se ve en el cdice Vigilano.
8 Card. y Lind. conscripta. Legin, cripta,
p Legin, comitatur.
IVDICVM
subornati testis machinatione devocetur 3 in irri-
tum : et hxc quidem lex inter asquales gradu vel
ordine promulgata servabitur. Casterum si eius-
dem potestatis atque conditionis sit ille , qui scrip-
turam se accepisse obiecerit , ut potras exacta ab
eo , quam oblata ei scriptura credatur : quidquid
de huiusmodi occasionibus 4 ab auctore scriptura?
convinci poterit , tune et scriptura ipsa invalida
erit, et res in donatoris iura possessura transibit.
III.
comugali K
NVPTIARVM.
VT. De quantitate rerum conscribendae dotis.
VII. Vt dotem puellee pater exigat et conservet.
VTII. Vt , patre mortuo , utriusque sexus filto-
rum coniunctio in matris potestte consistat.
IX. Sifratres nuptias puellee dijferant , aut si
puella impudice nuptias pr^sumat.
X. Vt de quibuscumque rebus dos conscripta
fuerit , Jirmitatem obtineat.
genita, quum fractas vires habuerit priscas legis
absoluta 11 sententia ; quas incongrue dividere ma-
luit personas in coniuges, quas dignitas compa
res exarquavit in genere. Ob hoc meliori propo
sito salubriter censentes , priscx legis remota sen
tentia hac in perpetuum valitura lege sancimus,
ut tam gotus romanam , quam etiam gotam ro-
manus, si coniugem habere voluerit , pramissa pe-
titione dignissima , facultas eis nubendi subiaceat,
liberumque sit libero liberam, quam voluerit, ho
nesta coniunctione consultum 1 5 perquirendo pro
sapia;, solemniter 1 4 consensus 1 4 comit percipere
coniugem.
III. 16 Si puella contra voluntatem pa
tris alio nubat , quum sit alteri di-
sponsata.
Si quis puellam cum volntate patris , aut alio-
rum propinquorum parentum , quibus ex lege
huiusmodi Apotestas tribuitur , sponsatam
- habue-
rit , et ipsa puella contemnens voluntatem pa-
10 Toled. got.y Card. sin autor ni nota. Legin. Antiqua.
1 1 Legin, populo.
Ji Toled. got. Legin, y Lind. abolita. Card. oblita.
1 3 Lind. consulta.
14 Toled. got. solemnem consensu comitem percipere con
iugem. Emilian. solemniter consensu comit percipere con
iugem. Card. solemni consensu , comit permitente , per
cipere coniugem.
1 5 Lind. consensu , comit permitente , percipere con
iugem.
16 Legin. Antiqua noviter emendata. Card. Antiqua.
 LIE. III.
tris 1 , ad alium tendens patri 1 contradicat , ut
illi non detur cui a patre 3 fuerit pacta , hcc
ita eam nullo modo facer permittimus. Quod si
ipsa puella contra voluntatem 4 paternam ad alium
quem ipsa cupierat, forte perVenerit, et ipse eam
uxorem habere voluerit * , ' ambo in potestate 6
eius tradantur , qui eam cum volntate patris ">
sponsaram 8 habuerat. Et si fratres vel mater
eius, aut alii parentes mala; voluntati eius con-
senssrint , ut eam illi traderent , quem ipsa sibi
contra paternam voluntatem 9 cupierat , et hoc
ad effectum perduxerint ; illi , qui hoc machi -
naverunt 10 , libram auri dent cui rex iusserit.
Sic tamen ut voluntas eorum non habeat firmi-
tatem ; sed ipsi , sicut superius diximus , ambo
tradantur cum omni substantia sua illi, cui an
tea fuerat sponsata. Eandem legem praxipimus
custodiri , si pater de filia: nuptiis 1 1 definierit,
et de pretio dotis convenerit , ac si ab hac vita
transierit ante quam eam pater suus nuptui tra-
dat , ut illi puella tradatur , cui a patre vel a
marre pacta constiterit.
IV. Flavius Cntasvintus Rex
JDs non revocandis datis arris.
JJum pra:teritorum facta recolimus , futuris po
ner prassumptionibus terminum consultissimum
arbitramur. Quia ergo simt plerique , qui facts
sponsionis immemores, nuptialium foederum de-
finitionem differant adimplere; abrogare decet hu-
ius rei licentiam , ut non unusquisque pro suo
velle alteri dilationem exhibeat. Ideoque a die
lata; huius legis decernims , ut quum inter eos,
qui disponsandi 13 sunt , sive inter eorum paren-
tes, aut fortasse propinquos pro filiorum nuptiis
cpram testibus pracesserit definitio , et annulus
arrarum nomine datus fuerit , vel acceptus , quam-
vis scriptura_non intercurrant , nullatenus pro-
missio violetur 14 . Nec liceat uni parti suam im-
mutare aliquatenus voluntatem , si pars altera
prabere consensum noluerit ; sed secundum le
gem , altera constitutione dotis impleta , nuptia-
xum inter eos peragatur esta celebritas.
1 Toled. got. Emitan. y Card. voluntatem parenruni.
2 Toled. got. Emiiian. Card. Legin, y Lind. parentibus.
3 Toled. got. Emiiian. Card, y Lind. a parentibus
4 Emiiian. Card. y Lind. voluntateftl parentum.
5 Emiiian. Card, t*gion y Lind. prasumpserit.
6 Legin, potestatcm.
y Toled. got. Emiiian. Card. Legin, y Litld. parentum.
8 Card. y Legin, disponsatam. Lind. sponsum.
p Emiiian. y Card. coiitra parentum voluntatem
10 Legin, anrmerint.
1 1 Legin, nuptias fwierit.
t 2 Toled. got. y Legin, sin autor ni nota>
1 3 Legin, disponsati.
14 Card. y Lind. violetur; cum qua datUs est annulus,
' et defiaiciu facta ceiam testibus.- -
TITVL. I
33
V. Flavius Recesvintus Rex15.
jWe viris minoris atatis maiores femin<e
disponsentur.
Ius natura: tune directum " in spem procreatio-
nis futura: transmittitur , quum nuptiarum foedus
totius solemnitatis concordia ordinatur. Nam si
aut artatum1?, aut personarum incompetenti con-
ditione adnectitur copulum nuptiale , quid
restat in procreationis origine , nisi ut quod nas-
citurum est , aut dissimie maneat , aut bifor-
me *? Nec enim poterit in pacis concordiam
nasci , quod per discordiam originis noscitur se-
minari. Vidimus enim quosdam non vidos amo-
re natura: , sed inlectos cupiditatis ardore filiis
suis tam inordinatim disponere fcedera nuptia
rum , ut in eorum actis nec artatum consors sit
ordo , nec morum. Nam quum viris res illa de-
derit nomen , quod vi feminas agant , isti per
repugnantia 20 naturx conamina maribus puel-
lulas 2 1 anteponunt , dum infantibus adulescen-
tulas disponsationis copulo " iungunt; sicque per
xtatis prepostere terps honestatis lucrum di-
labi cogunt ad impudicitix lapsum , dum puel-
larum avidior et mxima tas seros tardosque
virorum contemnit expectare proventus. Vt er
go male ordinata propagatio generis in ordinem
a transductionibus redcatur inlicitis, huius sanc-
tione decernitur legis , ut femina; minoris sem-
per astatis viris maioribus in matrimonio dispon-
sentur. Aliter disponsatio facta , si una pars con-
tradicere videatur , nullo modo manere iubetur.
A die vero sponsionis usque ad nuptiarum diera
non amplius quam biennium expectetur , nisi aut
parentum , aut cognationis , vel certe ipsorum
sponsorum , si profecta: a 3 sint iam artatis , hones
ta et conveniens adfuerit consensio voluntatis. Sin
autem in hoc foedere inita pacta , vel definitio-
nes pradongatione *4 nuptiarum communis vo
luntas immutare decreverit > aut si per necessi-
tatem una persona defuerk , non amplius quam
duorum annorum tempus prolongatio continebit.
JEt si rursum , vel quotiens fieri ita convenerit,
biennii tantummodo in definitione spatium erit.
Aliter quandoque arrarum , aut scripturae deli
berara * 3 confectio non valebit. Si quis sane con-
stitutum definitionis tempus absque necessitate
vel voluntatis consensione implere distulerit,
i^Tfled. got. sin autor ni nota. Legin. Flavius Cin-
tlrtvTndus Rex. Antiqua.
16 Toled. got. directini.
17 Lind. tte.
18 Card. y Lind. copula iiuptialis.
10 Card. dirbrms. Lind. deforme
10 Toled. got. per pugnantia.
*i Legin, y Lind. puellas
3 2 'Lind. copula.
j jj Card. y Lind. perfectati
24 Toled. got. Card. y Liitd. pro elongatione.
25 Legin, y Lind. clebfata.
16 Told. got. absqu necessitatis aut Voluntatis confes-
sione transcender voluerit , suamque &c.

suamque voluntatem a promissione coniugali re-
moverit ; et poenam , qua; in plcito continetur,
adimpleat , et quod deinitum est immutare non
liceat. Muliercm autem , quam constiterit , aut
unum aut plures habuisse maritos , post eorum-
dem virorum obitum alii viro ab adulescentia:
eius annis, seu illi qui nec uxorem habuit, si-
ve ei quem unius , vel plurimarum coniugum
vita destituit , honeste ac legaliter nubere nulla-
tenus inlicitum erit.
VI. 1 Flavius Cintasvintus Rex.
Antiqua.
De quantitate rerum conscribend<c dotis.
Quum de dotibus diversa stepe inter nubentes
oriatur intentio , plurimorum fit utilitati consul-
tum , si evidens rei huius institutio nihil ultra
relinquat ambiguum. Deceinimus igitur, ac legis
huius perpetim servatura sanctione censemus , ut
juicumque ex palatii nostri primatibus , vel se-
nioribus gentis gotorum filiam alterius , vel cu-
iuslibet relictam filio suo poposcerit in coniugio
copulandam , seu quisqus ex pra:dicto ordine
uxorem sibi elegerit expetendam , non amplius
unusquisque in puella; vel mulieris nomine do
tis titulo conferat vel conscrihat a , rebus mnibus
intromissis, quam quod 3 decimam partem rerum
suarum esse constiterit. Quod si contigerit , ut
quicumque parentum pro filio suo in nurus sua?
nomine dotem conscribere debeat , eodem modo
de eo quod eidem filio post obitum parentum
suorum in portione poterit 4 eVenire, decimam
exinde partem per dotis titulum conferat , quod
mulier vel puella nuptiis traditura obtineat , at-
que insuper decem pueros decemque puellas , et
caballos XX. , seu in ornamentis quantum mille *
solidorum summa esse constiterit , dar debebit.
Ita ut de his mnibus rebus in coniugium mur
lier adsumpta , si non reliquerit filios , facer quod
voluerit liberam se noverit habere licentiam. Aut
si intestata discesserit , ad maritum, aut ad pro-
pinquos mariti heredes eadem donatio redeat.
Nec erit ultra licitum puella; parentibus , seu
etiam puellas vel mulieri ab sponso vel ab sponsi
parentibus plus quidquam petere 6 , vel in suo
nomine conscribendum optare , nisi quantum
nunc legis huius institutio continet. Aut si forte
iuxta quod ex legibus romanis recolimus fuisse
decretum , tantum puella vel mulier de sis re-
I Tokd. got. sin autor ni nota. Card. FIs. JRcs. Rex.
Legin, aade : Antiqua noviter emendata. . .
a Toled. got. Card. y Lind. conscribat , quam quod.
3 Emilian. quam quod pretiatum rationabiliter mille so
lidorum decimam partem , &c. Legin, quam quod ad-
pretiatum rationabiliter decimam partem , &c.
4 Toled. got. y Legin, cvenire poterat. Emilian. venire
potuerat.
5 Emilian. quantum tot solidorum valere summa esse
constiterit, st illi conscribendi, dandique concessa liber
tas. Card.y Lind. quantum mille solidorum valere summam
constiterit, sit illi conscribendi, dandique concessa libertas.
DIC VM
bus sponso dar elegerit , quantum sibi ipsa da-
ri poposcerit. Quod si forsitan praeventus spon-
sus scripturae alicuius , vel sacramenti vinculo
nuptiarum tempore alligetur amplius se sponsae?
daturum, quam quod hac lege constat esse per-
missum , id postea ipse conveliere , et in iuris
sui potestate reducere , libero potiatur arbitrio.
Sin autem aut iuramenti reverentia pavidus, aut,
ut soler, negligentiae deditus, quod amplius spon-
sa; dederat revocare aut evacuare noluerit , vel
nequiverit, non oportebit unius tepiditate mul-
tis adfutura 8 damna nutriri. Sed dum sponsi pa-
rentes vel propinqui tale factum agnoverint , uni-
versaque plus quam supra taxatum est , sponsas
conlata sunt , suo iure absque cuiusquam prse-
iudicio perenniter vindicabunt. Certe si iam vir
habens uxorem, transacto scilicet anno, pro dilec-^
tione vel mrito coniugalis obsequii ei aliquid
donare elegerit vel voluerit , licentiam incunc-
tanter habebit. Nam non aliter infra anni circu-
lum maritus in uxorem , seu mulier in maritum,
excepta dote , ut prardictum est , aliam donatio
nem conscribere poterint , nisi gravati infirmita-
te periculum sibi mortis imminere perspexerint
De ca:teris vero qui nubendi voluntatem habue-
rint , salubri etiam proposito providendum , de-
cernendumque curabimus : ut qui in rebus m
nibus decem millium solidorum dominus esse di-
noscitur, ad mille solidos, rerum universarum con-
tropatione IO habita , in nomine sponsa; sua; do-
fem conscribat. Cui autem mille solidorum fa
cultas est , de centum solidis tali adasratione do
tem facturas est. Et sic ista constitutio dotalis
tituli ad ultimum usque ad summum omni con
troversia sopita perveniet. Data et confirmata
lex sub die " II. idus ianuarias , anno feliciter
tertio regni nostri 12 .
VII. Antiqua. Vt dotem puelU pater
' ' exigat et conservet.
Dotem puella; traditam pater exigendi vel con-
servandi ipsi puella; habeat potestatem. Quod
si. pater vel mater defuerint , tune fratres , ved
proximi.parentes dotem, quam susceprint, ip
si consorori sua; .ad integrum restituant:
VIII. 13 Antiqua. Vt patre mortuo,
utriusque sexus Jiliorum contundi
in matris potestate consistat.
Patre mortuo , utriusque sexus filiorum con-
6 Legin, repetir.
7 Card* se sponsac datum vel daturum.
8 Legin, y Lind. ad futurum.
.9 Toled. got. persenseriht. '
10 Lind. coniprobatione.
1 1 Legin, pridie idus anuarias. Card. die pridie idus
ianuarii. Toled. got. y Emilian. sub die pridie idus ia
nuarias.
1 2 Legin, aade: Recesv indi Regis Era 63o. Lind. in
Dei nomine Toleto.
1 3 Toled, got. y Emilian. sin autor ni neta. Legin. An
tiqua noviter emendata. .. _ . .
 LIB. III.
iunctio in matris potestate consistat. Matre vero
mortua , aut si ad alias nuptias forte transierit,
fratres eligant cui dignins puer vel puella iun-
gatur. Quod si fratres eius 1 artritis non fuerint, ut
eorum iudicio debeat germanus , aut germana,
committ , tune patruus de coniunctione eorum
habeat potestatem. Certe si germanus iam adu-
lescentia: habeat sratem , et proximorum renuit
sollicitudineni , sit illis potestas condignam sibi
coniunctionis qusrere copulam. De puella ve
ro, si ad petitionem ipsius 1 is, qui natalibus eius
videtur a:quah's , accesserit petitor , tune s pa
truus , sive frater cum proximis parentibus con-
loquantur , si velint suscipere petitorem , ut aut
communi volntate iungantur , aut communi iu
dicio denegetur.
IX. Sifratres nuptias puella dijferant,
aut si puella impudice nuptias pr<e-
sumat.
Si fratres nuptias puella: sub ea conditione sus-
pendant 4 , ut ad maritum illa confugiens , iuxta
legem portionem nter fratres suos de bonis pa-
rentum non possit accipere , et bis aut tertio re-
moverint petitorem; puella , qua: fratrum calli-
ditate perspecta, maritum natalibus suis a:qualem
II. TITVLVS DE
I. Si post mortem mariti infra annum mulier
nubat.
II. Si mulier ingenua servo , vel liberto proprio
sese commisceat.
III. Si mulier ingenua servo alieno, seuingenuus
ancilla aliena sese coniungat.
IV. Si mulier liberta servo alieno , vel libertus
ancilla aliena se societ.
I. 7 Antiqua. Si post mortem mariti
infra annum mulier nubat.
Si qua mulier , post mortem mariti sui , se alii
infra annum coniunxerit * inlicita ratione , vel
adulterium fecerit , medietatem rerum suarum
filii sui ex priori coniugio procread recipiant,
aut si filii desunt , alii propinquiores defuncti vi-
ri haeredes per iudicis instantiam ipsarum rerum
consequantur medietatem. Quam ideirco mulie-
rem praecipue huic volumus subiacere dispendio,
ne haec 9, quae a marito grvida relinquitur , dum
immoderato desiderio ad secundi coniugii vota
festinat , vel adulterium perpetrans , spem par-
i Legin, eius leg'itimae ztatis nondum fuerint.
i Tolcd.got. si ad petitiohem ipsius qui natalibus eius.
3 Card. tune avus vel patruus.
4 Card. differant.
5 Toled. got. consororum.
6 Ltd. aut .... aut .... aut.
TITVL. II.
35
crediderit expetendum , tune integram a fratri-
bus , qua: ei de parentum hasreditate debetur, per-
cipiat portionem. Quod si rursum nihil fratres
contra sororem meditentur adversum , et ideir-
co morentur , ut sorori provideant digniorem , et
illa honestars sua: oblita , persona: sua: non co-
gitans statum , ad inferiorem forte maritum de-
venerit ; portionem suam sive divisam , sive non
divisam , quam de facltate parentum fuerat con-
sequutura, amittat. In fratrum vero, et sororum *,
vel aliorum parentum hxreditatem ingrediendi
eis concedimus potestatem.
X. Flavius Cintasvintus Rex.
Vt de quibuscumque rebus dos conscripta,
fuerit jjirmitatem obtineat.
Quum quisque aut pro se , aut pro filio , vel
etiam prximo suo coniunctionis copulam appe-
tit , an 6 de rebus proprs , an de principum do
no conlatis , an quibuscumque iustis profligatio-
nibus conquisitis iuxta modum legis lata: con-
scribendi dotem habeat potestatem. Quodcumque
autem legitima in dote conscripserit , modis om*
nibus plenum robur habebit.
NVPTIIS INLICITIS.
V. Si quicumque servo alieno ancillam suam,
seu servo suo altenam coniungat ancillam.
VI. Si muer , absent viro , alium sibi ma
ritum adsumat.
VII. Si domini servas suos esse mentientes inge
nuos , mueribus eos coniungant ingenuis.
VIII. Si absque volntate parentum mulier in
genua marito se coniungat ingenuo.
tus sui , prius quam nascatur , extinguat. Illas tan-
tumdem a legis huius sententia iubemus ma-
nere indemnes , quas principalis auctoritas , infra
tempus hac lege constitutum , cuilibet in coniugio
decrevert copulandas.
II. Si mulier ingenua servo vel liberto
proprio sese commisceat.
Si ingenua mulier servo suo vel liberto proprio
*se in adulterio miscuerit , aut forsitan -eum ma
ritum habere voluerit , et ex hoc manifesta pro-
batione convincitur , occidatur : ita ut adulter,
et adultera ante iudicem publice fustigentur , .et
7 Tokd. got. sin autor ni nota.
8 Toled. got. Legin. Card. y Lind. coniunxerit , vel
adulterium.
9 Card. ne alix quae a maritis grvidas relicta; sunt
festinant , vel adulterium perpetrant, spem partus , prius*
qmca naswtur , extinguant.
E 2
 36 FORI
ignibus concrementur. Quum autem per reatum
tam turpis admissi quicumque iudex , in quacum-
que regni nostri provincia constitutus, agnoverit
dominam servo suo , sive patronam liberto fuisse
coniunctam , eos separare non differat : ita ut bo-
na eiusdem mulieris , aut si sunt de alio viro ido-
nei filii evidenter obtineant , aut propinquis eius
legali successione proficiant. Quod si usque ad
tertium gradum defecerint hasredes , tune omnia
fiscus usurpet 1 : ex tali enim consortio filios pro-
creatos constitu non oportet heredes. Illa vero,
sive virgo*, sive vidua fuerit , poenam excipiat
superius comprehensam. Quod si ad altara salie
ra confugerit , donetur a rege , cui iussum fuerit
pereiiniter servitura.
III. 3 Si mulier ingenua servo alieno,
seu inpenuus ancilla aliena sese con-
o
iungat.
Si mulier ingenua servo alieno , sive Regs se
matrimonio sociaverit , sive etiam per adulterium
iungere praesumpserit ; statim ubi primum hoc
iudex agnoverit, eos ad separandum festinare non
differat , ut poenam , quam merentur , excipiant,
hoc est, singuli eorum centena flagella suscipiant.
Et si post hanc contradictionem se iterum con-
iunxerint, iudex eos comprehendi iubeat , et in
sa presenta exhiber , ut unicuique eorum ite-
ratim centena flagella imponere non desistat.
Quod si tertia vice se separare -noluerint , simi-
liter centena flagella eisdem imponi iubemus, et
ipsa mulier parentibus suis in potestate tradatur.
Quod si postmodum eam parentes retrorsum di-
miserint , sit ancilla domino eius servi. Filii ta-
men , quandocumque , et quantitumque ex ea ini-
quitate fuerint procreati , conditionem patris se-
quantur , ut in servitio permaneant. Facultatem
vero mulieris propinqui sui legali successione con-
quirant 4. Quod si hi , qui de tali contubernio
extiterint geniti , XXX. annos per testem legiti-
mum se ingenuos mansisse docuerint , a servitu-
tis catena soluti ingenuitatis se gaudeant annu-
lo s decorati ; si tamen parentes eorum infra il-
lud tricennium, quo filii ipsorum se ingenuos esse
probaverint , nihil de conditione servitutis do-
minis suis persolverint , unde ipsi filii eorum vi-
debantur servituti ^bnoxii. Ipsam autem legem
praicipimus custodiri , et de viris ingenuis , qui
regias ancillas , vel etiam cuiuscumque habue-
rint copulatas , ut conditionis ha:c forma ser-
vetur.
1 Legin, suscipiat.
2 Card. seu virgo , aut corrupta , sive vidua fuerit.
3 Legin. Cindasvindus Rex. Antiqua. Card. Antiqua.
4 Toled. got. y Emilian. conquirant. Ipsam autem le-
gein &c.
5 Legin. Card. y Lind. titulo.
O Lind. Fls. gis. Rchds. Rex. Legin. Antiqua.
j Card. contestationem. Lind. commonitionem vel con-
IVDICVM
IV. 6 Flvs. Ctsts. Rex.
Si mulier liberta servo alieno , vel liber-
tus ancilla aliena se societ.
Si mulier liberta servo alieno se coniunxerit,
aut in matrimonio sociaverit , contestetur ei ter-
tio dominus servi prssentibus tribus testibus , ut
ab hac coniunctione discedat : et si post trinam
conventionem 7 se separare noluerit , sit ancilla
domino eius , cuius servo coniunxit. Si vero non
contestata fuerit , antequam filii nascantur , illa
in librtate permaneat. Agnatio autem servi do
mino deputetur , quia liberi esse non possunt qui
ex tali conditione nascuntur. Similis et de manu-
missis viris , qui se cum ancillis alienis miscue-
runt , huius legis forma servetur. Nam si cum
doniini volntate et permissione servo alieno raa-
numissi se forte coniunxerit , et cum ipso domi
no servi placitum fecerit, omnino placitum ipsum
iubemus stare.
V. 8 Si quicumque servo alieno ancillam
suam , vel servo suo alienam coniun-
gat ancillam.
Quicumque ancillam suam servo alieno sine
conscicntia domini sui uxorem dederit , et hoc
certis probationibus iuveniatur , dominus servi an
cillam ipsam cum filiis 9 omnmodis suis vindi-
cavit. Similiter et de illis ordinamus , qui ser
vo 1 0 suo ancillam alienam coniunxerit , ut con
ditionis hxc forma servetur. f,
VI. " Si mulier, absent viro , alium
sibi maritum adsumat.
Nulla mulier , viro suo absent , alteri viro se
prarsumat coniungere, usque dum de viro suo cer
tis agnoscat indiciis , si ver mortuus fuerit ; quod
similiter , et ille inquirat , qui eam sibi vult in
coniugium copulare. Si vero hoc facer distuie-
rint , et sic se inlicita prassumptione coniunxe-
rint , et postmodum prior marinas reversus fue
rit , ambo ci in potestate tradantur , et quod de
eis facer voluerit , seu vendendi , seu quodlibet
faciendi habeat potestatem.
VII. Flavius Cintasvintus Rex
Si domini servos suos esse mententes in
genuos , mulieribus eos coniungant
ingenuis.
Resistendum est pravorum ausibus, ne pravi-
teslationem.
8 Legin. Fls. glo. Cindasvindus Rex.
9 Card. y Lind. cum filiis sibi omnmodis vendicavit.
10 Card. qui servos suos ancillis alienis.
1 1 Legin. Antiqua nova lcx.
1 2 Toled. got. sin autor ni nota. Legin. Flav. Cindas
vindus Rex. Antiqua noviter emendata. Legin, Fls. Glp
Chds. Rex.
 LIB. III.
ratis amplius frena laxentur. Plerique enim stu-
dio cupiditatis inlecti solent interdum mulieres
ingenuas , puellasque prave decipere; , et simu
lantes ad tempus servos suos esse ingenuos , hor-
tantur eas mantos illos accipere , . quos postea
natis prolibus in servitutem fucile possint redu-
cere Vt ergo fraudis huius aditus extirpe-
tur, prasenti iugiter mansura Jege sancimusut
deceptores rei istius manifest detecti crimine
notentur infamia:. Et ili , quos sub npmjjie in-
genuitatis antedictis persortis rcperiuntur adso-
ciasse , sic ingenui cum filas suis perenniter ma-
neant, sicuteos ipsorum domini ingenuos professi
iam antea fuerant ; sed et.res omnes tempore nup-
tiarum acceptas seu promissas , mulier vel puel-
la sibimet vindicabit , si per idoneam probatio-
nem convicerit 2 , maritum de quo agitur sub
ingenuitatis spe 3 sibi sqciatum fuisse. Certe si
puella vel mulier , au.etiarrt ipsorum parentes,
id quod pradictum est, ita factum adprobare ne-
quiverint, servos pariter , et eorum filios una cum
rebus mnibus indubitanter petitor obtinebit. Hic
et de illis ancillis ordo servandus est , qua; viris
ingenuis tali fraude noscuntur. esse coniuncta\
Nam et de libertis , quos ita constiterit copula-
III. TITVLVS DE
i -
VEL VID VAR VM.
I. Si ingenuas ingenuam rapiat mulierem , licet
illa virginitatem perdat, iste tomen illi con-
iungi tton valeat. ..:
II. Si a potestate raptoris puellam parentes eri-
pere potuerint.
III. Si consentiant raptori parentes de dispon-
sata puella. , XI. De sollicitatorilusJiliarum, vel uxorum alie
IV. Si fratres, vivo an 8 defuncto patre , con
sentiant raptori sororis.
V. Si quicumque rapiat alienam sponsam.
Vi. Si quispiam de raptoribus occidatur.
Vil. Infra quod tempus liceat accussare rap-
torem , et si parentibus vel puellue cum
I. 9 Antiqua. Si ingenuus ingenuam ra
piat mulierem , licet illa virginitatem
perdat , iste tamen illi coniungi non
valeat.
Si quis ingenuus rapuerit virginem vel. viduam,
si , antequam integritatem virginitatis aut castita-
I Toled. jot. Emilian. Card. y LinJ. redigere. Legin.
recipre.
t Toled. gtt. convine tur. LinJ. convicerit.
3 Legin, specie."
4 Toled. got. servulis.
5 Toled. got. Emilian. y Card. sin autor ni nota.
o Toled. got. Emilian. y Legin, ct si obtinuerit eam
TITVL. III. 3?
tos existere ancillis aut servis * , huius servanda
erit sanctio legis.
VIII. 5 Antiqua. Si absque volntate
parentum mulier ingenua marito se
coniungat ingenuo.
Si puella ingenua ad quemlibet ingenuum ve-
nerit in ea conditione , ut eum sibi maritum ad-
quirat , prius cum puella; parentibus conloqua-
tur ; et si 6 obtinuerit uti eam uxorem habere
possit , pretium dotis parentibus eius , ut iustum
est , impleatur. Si vero hoc non potuerit obtine-
re , puella in parentum potestate consistat. Quod
si absque cognitione et consensu parentum ea-
dem puella sponte fuerit viro coniuncta , et eam
parentes in gratiam recipre noluerint , mulier
cum fratribus suis in facltate parentum non suc-
cedaty pro eo quod sine volntate parentum
transierit pronior ad maritum. Nam de rebus suis,
si aliquid ei parentes donaverint 7 , habeat po-
testatem : ipsa quoque de donatis et profliga-
tis rebus , faciendi quod voluerit libertatem ha-
bebit.
RAPTV VIRGINVM,
......
raptare de nuptiarum dejinitione conve-
niat.
VIH. Si serv mulierem ingenuam rapuerint. .
IX. Si servus mulierem libertati traditam ra-
puerit.
X. Si servus ancillam alterius rapuerit.
narum , vel etiam viduarum , ac de his,
qui puellam vel viduam ingenuam , absque
regio iussu , violenter dar marito prx*
sumpserint.
XTI. De ingenuis atque servis quos in raptu
interesse constiterit.
tis amittat , puella vel vidua potuerit a raptu 1
revocari , medietatem rerum suarum ille qui ra-
puit perdat , ei quam rapuerat consignandam.
Si vero ad immunditiam quam voluerit raptor
potuerit pervenire , in coniugio puella; vel viduas
mulieris quam rapuerat per nullam compositio-
nem iungatur; sed cum mnibus rebus suis tra-
datur ei , cui violentus fuit , et CC. insuper in
uxorem habere posse.
j Toled. got. Emilian. Legin, y Card. donare vo-
luerint. ; .f
8 Legin, ac. Lind. aut , y as en la ley.
p Toled. got. y Emilian. sin autor ni nota. Card. Anr
tiqua noviter emendara.
i o Legin, a rapQare. ,
 .FORI
38
conspectu omnium publice ictus accipiat flagel-
lorum , et careat ingenuitatis suz statu , paren-
tibus eiusdem , cui violentus extiterat , aut ipsi
virgini vel vidua: quam jrapuerat , in perpetuum
serviturus: ita ut ad eius , quam rapuerat',' con-
ingium nullo unquam tempore redeat. Quod si
factum fortasse constiterit 1 , quidquid de rapto
ris rebus pro contumelio suo perceperat , una cum
ipso raptore amittat , illis proculdubio parenti-
bus profutura , quorum hoc negotium fuerit ex-
sequutum instantia. Quod si vir de alia uxore fi-
lios habens legtimos, raptum postea fecisse con-
vincitur , ipse videlicet solus in eius quam ra-,
puit serviturus potestate tradatur. Res tamen rap
toris filii eius legitimi obtinebunt.
II. Flvs. Rcsnts. Rex *.
Si a potestate raptoris puellam parentes
eripere potuerint.
Si parentes mulierem vel puellam raptam ex-
eusserint, ipse raptor parentibus eiusdem mulie-
ris vel puella: in potestate tradatur , et ipsi mu-
lieri penitus non liceat ad eumdem virum se con-
iungere. Quod si facer prssumpserint , ambo
morti tradantur. Si certe ad episcopnm vel ad
altara sancta confugerint, vita s concessa; ,. m
nibus modi separentur*, et parentibus rapta: ser-
vituri tradantur. . .
III. 4 Si consentiant raptori parentes de
disponsata puella.
Si parentes raptori consenserint , pretim ' filia;
suae quod cum priore sponso definisse noscuntur,
in quadruplum eidem sponso cogantur exsolve
re. Idem vero raptor legibus sponso inexcusabi-
lter maneat abdicatus. '-; <
IV. s Antiqua. Sifratres , vivo an de-
functo patre, consentiant raptori s
roris*
Si , vivo patre , fratres consenserint raptori , aut
in raptu sororis conscii comprobantur 6 , excepta
morte , damnum quod de rptoribus est consti-
tutum , excipiant. Si vero post obitum patris fra
tres sororem suam raptori tradiderint, vel raptori
levandam consenserint , pro eo quod eam vel vili
persona: , vel contra voluntatem suam nuptui tra
diderint , cuius etiam honorem debuerant exlta
le , medietatem facultatis sua: amittant , ipsi ni-
1 Legin, contigerit.
2 Card. Fls. Res. Toled. got.
g Emilian. et illis a Rege, fiierit vita concessa.
4 Legin, y Card. Antiqua.
Legin. Fls. Cindasvindus Rei.
5 Legin, probantur.
6 1 2 Emilian. raptum yirginum.
7 Card. de raptoribs aut adulteris.
6 Card. aut adulteris.
IVDICVM
hilominus. sorori sua: tradendam , et insuper in
pracsentiam aliorum a iudice quinquagena flagel-
la suscipiant ; ut hoc alii commoniti terrore for-
mident. Adiutores vero raptoris , qui cum ipso
fuerint , disciplinam legis accipiant , sicut est in
lcge alia constitutum. Raptor autem inexcusabi-
liter superiori lege , et in rebus et in status sui
dignitate damnetur.
V. Antiqua. Si quicumque rapiat alie-
nam sponsam.
Si quicumque alienam sponsam rapuerit, de fa-
cultatibus raptoris ipsius medietatem puella:,
aliam vero medietatem sponso iubemus addici.
Quod si minimam aut nuftam habeat facultatem,
his quos snpra memoravimus , cum mnibus quas
habuerit , tradatur ad integrum , ita ut, venun-
dato raptore, de eius pretio a*quales habeant por-
tiones. Ipse autem raptor , si peractum scelus
est , puniatur.
VI. Antiqua. Si quispiam de raptori-
bus 1 occidatur.
j T >r>, > j
Si quis de raptoribs * fuerit occisus 9 , pro ho
micidio non reneatur , quod 1 pro defendenda
castitate commissum est.
VII. Flvs. Cntsnts. Rex.
- * ' ' Antiqua.
Infra quod tempus liceat accusare rap-
tortm , et si parentibus vel puellce
cum raptore de nuptiarum dejinitiom
conveniat.
Raptorem virginis vel vidua: infra XXX. an-
nos omnino liceat accusare. Quod si cum puella
parentibus , sive cum eadem puella vel vidua
de nuptiis fortasse convenerit , inter se agendi li-
centia negari non poterit. Transactis autem XXX.
annis, omnis accusatio sopita manebit.
VIII. Fls. Rcsts. Rex".
Si servi mulierem ingenuam rapuerint.
Jquitatis oportunitas exigit legem poner se-
quuturis , unde dubitationis occasio inter pre
sentes occunit. Si servi igitur , sciente domino
veliu.bente, raptum " facer prasmpserint, ad
omnem legalem 1 3 satisfactionem servprum do*
minus iudicis iristantia compellendus est. Quod
p Legin, occisus , mors eius pro homicidio. Lind. oc
cisus , ille qui percussit ad homicidium non tcneatur.
10 Legin, quia.
1 1 Toled. got. Flvs. Cuds. 'Rex. Legin, aade : An
tiqua. -
13 Legin, logia.
 LIB. III. TITVL.
si extra voluntatem domini serv talia perpetra-
verint , iudicis iidem sententia comprehensi > ac
decalvationis foeditate mulctati , trecentenis insu-
per singuli flagellorum ictibus verberentur. Ille
tamen servus , qui idem se ingenua; mulieri per
rapinam copulari quassivit , poenali sententias
subiacebit.
IX. Flvs. Cntsnts. Rex*.
Si servus vmlierem libertati traditam
rapuerit.
Si servus libertam rapuisse detegitur , quoniam
ianP non unius conditionis esse noscuntur , ideo
si idoneus est servus , qui talia fecisse 4 detegi-
tur", et idoneam libertam rapisse invenitur ,~ si
voluerit * dominus eius C. solidos pro eo com-
ponat. Si certe 4 noluerit , eundem servum tra-
dere non desistat , ita ut ipsi mulieri ultra non li-
ceat eumdem raptorem sibi in coniugio copula
ri s. Quod si ad eius aliquando coniugium ve-
nerit , et filii exinde fuerint procreati , dominus
ille , cuius servus rapti crimen admiserat , et sei>
vum et agnationem sibi vindicet servituram. Sin
autem rusticus , aut vilissinius servus esse nosci-
fuT', et similem libertam rapuisse cognoscitur;
quantum ipsum servum valere constiterit , tan-
tum pretium dominus servi pradicta: mulier per-
solvere procurabit 6 : ipse vero servus centenis fla
gellorum ictibus verberetur, et turpiter decal-
vatus , et in potestate domini sui erit perpetim
permansurus.
X. Flavius Cintasuintus Rex7.
Si servus ancillam alterius rapuerit.
S servs ancillam iuris alieni rapuerit, ducen-
torum flagellorum verberibus carsus ac decalva-
tus, ab ancilla etiam , si dominus ancills volue
rit; , absque dubio separetur.
IV. TITVLVS DE
I. vS"i, connivente, aut non connivente uxore, cum
alio viro adulterium fiat.
II. Si puella vel mulier disponsata adulterasse
reperiatur.
III. De adulterio uxoris.
1 Legin. Antiqua.
2 Toled. got. Emilian. Carel. Legin, y Lind. commi-
.sisse.
3 Emilian. si voluerit pro servo compositionem domi
nus dare , aut C. solidos mulieri componat, aut si nolue-
rit , eumdem servum poenx supplicio tradere non desistat,
ita Sc.
4 Legin. Si autem.
5 Toled. got. Legin. y Lind. copulare.
IV.
39
XI. De sollicitatoribusJiliarum, et uxo-
rum alienarum, vel etiam viduarum,
ac de his quipuellam aut viduam in~
. genuam, absque regio iussu, vioienter
dare marito prasumpserint.
Omne quod honestatem vita; commaculat , le-
galis necesse est ut censura coerceat. Idcirco sol-
licitatores adulterii uxorum , vel filiarum aliena-
rum, atque viduamm, sive sponsarum, si per inge-
nuum vel ingenuam, seu per servum aut ancillam,
atque etiam libertum aut libertam, mox manifestis
indiciis talium scelerum mandatum deferentes pa-
tuerint , cum his etiam , a quibus missi fuerint 8,
iudicis instantia comprehensi , in eius potestat
tradantur , cuius uxorem , vel filiam , aut spoiv
sam sollicitasse reperiuntur : ut illi quoque de
is quod voluerit sit ' iudicandi libertas , quem
vel coniugalis ordo , vel parentalis propinquitas
huius ultorem criminis legaliter esse demonstrat.
lili quoque , qui puellam ingenuam vel viduam,
absque regia iussione , marito violenter pratsump-
serint tradere , quinqu libras auri ei , cui vn
fecerint , cogantur exsolvere , et huiusmodi con
iugium , si muliex dissentire probatur , irritum ni-
hilominus habeatur. . . .
XII. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex 9.
JDe ingenuis atque servs quos in rap-
tu 10 interesse constiterit.
Qui in raptu 1 1 interfuisse dinoscitur , si liber
est , sex auri uncias reddat , et L. ictus flagello
rum publice extensus accipiat. Nam si servus
fuerit , et sine domini volntate hoc fecerit , cen-
tum publice flagella suscipiat. Quod si servus
in raptu 1 1 interfuerit cum domini volntate,
dominus ita pro eo componat , sicut et de in
genuis est constitutum.
T=S<<-
ADVLTERIIS.
IV. Si adulter cum adultera occidatur.
V. Si pater vel propinqui in domo adulteram
occiderintjiliam.
VI. . Quod servi pr<eventos adlteros occidcrt
non tubentur.
6 Legin, procuret.
j Legin, aade : Antiqua.
8 C.ird. fuerint, aut si minime missi extiterunt , iudicis
instantia ckc.
0 Toled. got. sin autor ni nota. Card. Fls. Chds. Le
gin. Fls. Cinds. R. Antiqua.
1 o Card. in raptu vel adulterio.
1 1 Card. in raptu vol adulterio.
.11 Cardi in raptu vel adulterio.
 4o FORI
VII. Si puella, vel vidua ad domum alterius pro
adulterio vcnerit , eamque vir ijise coniugem
, ' halere velit.
VIII. S mulier ingenua sponte adulterio cui-
cumque se misceat viro.
IX. Si mulier ingenua marito alterius sese adul-
terii iungat stupro.
X. Pro adulterio torquendos servos et ancillas
in capite dominarum.
XI. Si pro celando adulttrii scelerc manciptutn
libertati tradatur.
XII. De adulterorum coniugum rebus.
XIII. De personis quibus adulterium accusare
eonceditur , et qualiter perquir aut con-
I. Antiqua. Si , connivente , aut non con
nivente uxore, cum alio viro adul
terium jiat.
Si quis uxori aliena adulterium intulerit vio-
lenter , si ipse adulter filios habens legtimos ta-
lia perpetraverit , ipse solus absque rebus addi-
catur marito mulieris. Si autem filios legtimos
non habuerit , quibus facultas sua deberi legi
time possit , cum mnibus rebus suis in potesta-
te mariti mulieris deveniat , ut in eius potesta-
te vindicta consistat. Quod si mulieris fuerit for-
tasse consensus , marito similis sit potestas de bis
faciendi quod ei placet. "
II. * Antiqua. Si puella * vel mulier di'
sponsata adulterasse reperiatur.
Si inter sponsum et sponsa; parentes, aut cum
ipsa forsitan muliere , qua: in suo consistit ar
bitrio, dato pretio , et scut consuetudo est, ante
testes facto plcito de futuro coniugio , aut cum
parentibus 4 eius , quibus lex potestatem tribuit,
facta fuerit definitio, et postea puella vel mu
lier adulterium commisisse detegitur , aut fortas-
se alteri viro se dispondisse , vel in coniugio so-
ciasse probatur, una cum adultero, sive iniusto
marito , vel sponso inlcito , quem sibi contra
priorem definitionem sociare prssumpsit , in po-
testate prioris tradantur sponsi cum rebus suis
mnibus servituri ; si tamen filios de priori con
iugio adulter ille vel transgressor , seu mulier
ipsa non habuerit. Quod si filios legtimos ha-
bare probantur, tune omnes res ad eosdem fi
lios pertinebunt. Ips tamen , id est , tam mulier
ipsa scelerata, quam etiam vir ille, qui eam adul
terasse, aut disponsase, vel in coniugio sibi socias-
se dinoscitur, in potestate illius, cui primum prs-
dicta mulier pactita * fuerat, servituri tradantur *.
i Legin, y Lind. detegatur.
i Toled. got. Noviter emendata antiqua.
g Legin. Si puella disponsata.
4 Legin, aut cum parentibus eius vircinis , aut cum mu
liere , qusc in sua manet potestate , ficta fuerit definitio.
i Toled. got. y Lind. pacta.
6 Lind. tradantur : ut de h quod voluerit faciendi ha-
IVDICVM
vinci iubetur. ,
XIV. Si ingenuus sive servus virginem aut vi-
dtiam ingenuam violenter polluisse -adulte
rio detegitur 1 .
XV. Si ingenuus , sive servus , nesciente domi
no , alienam consentientem adulterasse con-
vincitur ancillam.
XVI. De adulterio ancilla , si cum adultero
violenter id fecisse probetur.
XVII. De meretricibus ingenuis, vel ancillis, aut
si earum scelus iudices perquirert , vel cor-
rigere noluerint.
XVTII. De immunditia Sacerdotum et Minis-
trorum.
1~
III. Antiqua. 7 De adulterio uxoris.
Si cuiuslibet uxor adulterium fecerit , et de-
prehensa non fuerit , ante iudicem competentibus
signis vel indiciis maritus aecuset. Et si mulie
ris adulterium manifest patuerit , adulter et
adultera secundum superioris legis ordinem ipsi
tradantur , ut quod de eis facer voluerit , in eius
propno consistat arbitrio.
IV. Antiqua. Si adulter cum adultera
"* occidatur. <
Si adulterum cum adultera maritus vel spon-
sus occidert , pro homicidio non teneatur.
V. Flvs. Rcsts. Rex*.
Sipater velpropinqui in domo adulteram
occiderint jiliam.
Si filiam in adulterio pater in domo sua occi-
derit , nullam poenam aut calumniam incurrat.
Si crte eam reservare 1 voluerit , faciendi de
ipsa et de adultero quod voluerit habeat potes
tatem. Similiter et fratres , sive patrui post obi-
tum patris faciendi habeant potestatem.
VI. Antiqua. Quod servi proventos
adlteros occidere non iubentur.
Sicut parentibus in domo repertos adlteros ne-
care eonceditur , ira praeventos a servs perimi
non iubetur. Sed quum eos servi repererint , sub
honesta custodia teneant , doee aut domino do-
mus , aut iudici prasentandos exhibeant , et de
fectos certis indiciis , legalis poena percellat.
beat potestatem , et pretium ad illum sponsum , qui dede-
rat , revertatur.
7 Toled. got. Noviter emendata antiqua.
8 Vigil. adulterum vel adulteram.
p Toled. got. in autor ni nota. Legin, y Card. An
tiqua.
l e Toled. got. y Legin, servare.
 LIB. III.
VII. Antiqua. Si puella vel vidua ad
domum 'alterius pro adulterio vene-
rit , eamque vir ipse coniugem ha-
tere velit.
Si puella ingenua seu vidua* ad domum alie-
nam adulterii perpetratione 1 convenerit , et ip-
sam ille uxorem habere voluerit , et parentes , ut
se habeant , adquiescant ; ille pretium det paren-
tibus quantum parentes puella: velint , vel quan
tum ei cum ipsa midiere convenire potuerit. Mu-
lier vero de parentum rebus nullam inter fra-
tres suos , nisi parentes voluerint , habeat por-
tionem.
VIII. Antiqua. Si mulier ingenua spon-
te adulterio cuicumque se misceat
viro.
Si ingenua mulier cuicumque viro se adulte
rio volens miscuisse detegitur , si eam ipse uxo
rem habere voluerit , habeat potestatem. Si au-
tem noluerit , sus imputet culpa; , quas se adul
terio volens miscuisse cognoscitur.
IX. Antiqua. Si mulier ingenua mari-
to alterius sese adulterii iungat stu-
pro.
Si qua mulier ingenua marito alicuius adulte
rio se sociaverit , et hoc manifestis 4 indiciis
convicta patuerit , addicatur uxori cuius marito
se miscuit , ut in ipsius potestate vindicta con-
sistat *.
X. 6 Antiqua. Pro adulterio torquendos
servos et ancillas in capite domi-
norum.
Pro causa adulterii etam in domini dominarle
capite , servi vel ancillas torquendi sunt , ut ve-
ritas certius possit inveniri , et indubitanter ag-
hosci.
XI. Antiqua. Si pro celando adulterii
scelere mancipium libertati trada-
tur.
Si quis pro occultanda veritate mancipium ma-
numittat , ne possit pro adulterii probatione tor-
queri , libertas data non valeat.
i Legitn. y Lini. adulterii cansa venerit.
a Cari. Legin, y Lind. puella.
5 Legin, y Lind. et ex hoc
4 Legin, y Card. manifesta probatione convincitur. Lind.
manifestis indiciis et probatione convincitur.
j Card. aade : si turnen uxor consentanea iiuius adulte
rii non adprobatur.
6 Emilian. Legin, y S. J. R. sin autor ni nota.
7 Toled. got. Flavs. Cindasvindus Rex. Novitcr emnda
la. Legin. Fls. Gis. Cindasvintus Rex. Antiqua noviter
cmendata. Card. Fls. Chds. Antiqua. Lind. Fls. Chds. Rex.
1 ITVL. IV. 41
XII. 7 De adulterorum coniugum rebus.
Pretritas quidem legis sanctione constitutum
recolimus , adulteram mulierem , pariter et adul-
terum marito eius tradi deber. Tamen quia de
rebus eorum sspe iudices dubitare contingit, ideo
specialiter decernere necessarium extitit , ut si
uxoris adulterium , proponente viro, manifest
patuerit, et tam adultera, quam adulter de prio-
ri coniugio legitimos filios non habuerint , om-
nis eorum haereditas marito mulieris adultera; cum
personis pariter addicatur. Certe si filios legiti
mos de priori coniugio adulter habuerit , ipsis
eius hasreditas ex mnibus pertinebit , et huius
tantum persona marito adulteras subiacebit. Vxor
autem adultera , si de priori coniugio , vel * pos
tremo legtimos filios habere dinoscitur , seques-
trata filiis de priori coniugio portione , et in
eorum potestate redacta , sic suorum filiorum , ex
eadem qua: postmodum in adulterio convincitur,
coniuge creatorum , maritus eius portionem ob-
tineat *, ut post suum obitum eisdem filiis re-
linquat possidendam. Ita tamen , ut* postquam
uxor adultera in potestatem fuerit mariti redacta,
nulla sit lili ulterius, vel fornicandi cum ea, vel
in coniugium illam sibi sociandi licentia. Nam
si fecerit , ipse quidem nihil de rebus eius ha
bitaras est ; omnis tamen mulieris facultas , aut
filiis eius legitimis , aut , si filii defuerint , has-
redibus mulieris ex toto proficiat. Similis ratio
et de sponsatis forma servetur.
XIII. Flavius Cintasvintus Rex I0.
De personisquibus adulterium accusare
conceditur , et qualiter perquir aut
convinci iubetur.
Si perpetratum scelus legalis censura non repri-
mit , scelertorum temeritas ab adsuetis 1 1 vitiis
neququam quiescit. Ideoque quia quorumdam
interdum uxores viros suos abominantes , seseque
adulterio polluentes , ita potionibus quibusdam
vel maleficiorum factionibus eorumdem virorum
mentes alienant atque prascipitant , ut nec agni-
tum uxoris adulterium aecusare publice vel de-
ferre 1 * valeant , nec ab eiusdem adultera; con-
iugis consortio vel dilectione discedant ; id in cau
sis talibus omnino servandum est , ut si eiusdem
adultera; , aut 1 3 decepti mariti astate sunt legi-
timi filii , ipsis iuxta quod maritus 1 4 adultera: re-
quirere poterat , sit apud iudicem 1 * mulieris
8 Lind. et de postremo.
o, Toled. got. accipiat et obtineat.
10 Lind. Fls. Gis. Rcds. Rex. Legin, aade: Antiqua.
1 1 Legin, adsuetis neququam.
1 2 Emilian. Legin. Card. Toled. got. y Lind. defen
der.
1 3 Card. et decepti.
14 Card. iuxta quod maritus adulterum requirere pote-
at &c.
1 5 Legin, iudicem adulterium.
F
 4* FORI
adulterium accusandi et comprobandi licentia.
Certe si aut filii desunt , aut non eiusdem aba
ts vel sollertia: sint , qui hoc legitime expedir
possint , ne fortasse dum dilatio ulciscendi adul
tera intercedit , aut deceptum maritum fraudu-
lenter adultera perimat , aut facultas eius filiis
suis, vel propinquis ex hac occasione depereat,
propinquos mariti 1 adultera; sub hac districtio-
ne 2 accusandi adulteram lex ista constituit . Vt
si * accusationis huius fiduciam adsumentes, adul
terium mulieris eorum inquisitione coram iudice
manifest patuerit, tune 'adulter, sive etiam adul
tera , qui hoc scelus convicti fuerint commisisse,
cum mnibus rebus * illis incunetanter tradendi
sunt servituri , qui hanc accusationem i secun-
dum institutionem legis visi fuerint iustissime pro-
sequi , salvas 8 tamen animas , qua: ad lamenta
poenitentia:, pietatis indulgentia, reservamus, et *
tamen qua: in detruncatione flagello 10 corporis
in eis impertir voluerint , licentiam per huius
legis sanctionem decernimus. Verumtamen eius-
dem 1 1 adultera: filii ex ipso 1 * viro iam tempo-
re quo convicta fuerit tale facinus perpetrasse,
quam etiam propinqui sui post eius 13 obitum,
si filii defuerint, adultera; mulieris obtineant fa-
cultatem. Sin autem filii supprestes 1 4 existunt,
et tamen aut non eiusdem statis , aut * 5 talis
experientia;, qui mulieris adulterium accusare vel
vincere 1 6 competenter intendant , tunc ille pro-
pinquus mariti, qui manifestum 1 7 mulieris adul
terium ultus fuerit , quintam partem facultatis
adultera; pro labore suo percipiat : quatuor par
tes autem ad integrum praidictorum filii sibi vin-
dicent ac defendant. Nam si aut propinquorum
in hac parte tepiditas , aut filiorum negligentia,
vel fortasse muneris acceptio, utrosque corrum-
pens , minime fuerit eadem actio a talibus per-
sonis quaesita , dum ad regiam cognirionem ea-
I Card. mariti accusandi.
a Emilian. y Toled. got. discretone. Legin, occasione.
3 Card. constituit. Verum si filii huius adsumentcs ac
cusationis fiduciam, mulieris adulterium coram iudice, n-
quisitione illorum , manifest patuerit , tunc adulter legti
mos filios non habens , cum mnibus rebus suis , et re-
bus sceleratz mulieris , illis ncunctanter tradendus est ser-
viturus , qui hanc causationem visi fuerint iustissime pro-
aequi ; ita namque ut si mulier adultera filios habuent ex
pnore vel ex ipso coniugio , unde 11 orti sunt , qui eam
accusaverunt , quot in numero fiierint, tot recipiant facul-
tatum partes scelerata: nutrs , salva tantum nefarii adul-
tcri anima , quam poenitentia; ad lamenta , pietatis indulgen
tia , reservamus ; et tamen , quae in detruncatione flagello
corporis , ordinante iudice , in eo impertir voluerint, licen
tiam per huius legis sanctionem decernimus. Mulier vero
scelerata donetur a Principe servitura cui placuert , aut de
ea faciat quodeumque voluerit. Tamen si adultera: eiusdem
filii ex ipso viro iam tempore , quo convicta fuerit tale
facinus perpetrasse , defuerint , propinqu mariti mulieris
adultera; , qui iuste visi fuerint instanta sua coram iudice
prosequi mulieris adulterium , oblineant facultates scelera-
torum pleniter et personas : si tamen scelerati filios leg
timos non habuerint : quia nec filii poterint de parentum
ha:redtate fraudari , nec scelerati quiverint ruanere impu-
niti , sed erunt propinquorum mariti mulieris servitis ad-
dicat. Si autem filii superstites existunt , et tamen non
eiusdem ztatis , aut non talis experientix qui mulieris adul
terium accusare et convincere competenter intendant , tunc
lie propinquus mariti , qui uuniestum mulieris adulterium
IVDICVM
dem causa pervenerit, ipse proculdubio pro mer>
cede sua constiturus 18 est , vel a quo debeat
tale negotium prosequi , vel quantum prosequu-
tor de rebus scelerata: mulieris pro commodo sui
laboris incunctanter consequi possit. Verum quia
difficile fieri potest , ut per liberas personas mu
lieris adulterium fdagetur , dum frequenter hoc
vitium oceulte perpetran sit solitum , proinde
quando ad convincendum adulterium aecusata;
mulieris ingenuitas omnino defuerit , pradictis
personis, quibus eius adulterium accusare pre
sent lege permissum est, hoc etiam aperte li-
citum erit , ut per quajstionem familia; utriusque
domini , aecusatai mulieris adulterium coram iu
dice iustissime requiratur.
XIV. 19 Antiqua. Si ingenuus, sive ser-
vus virginem, aut viduam ingenuam
violentcr polluisse adulterio detega-
tur.
Si viduam quisque , vel virginem ingenuam vio-
lenter adulterandam compresserit * , vel stupri
forsitan commixtione polluerit ; si ingenuus est,
centum flagellis csus , illi continuo , cui vio
lentis extiterit , serviturus tradatur. Servus ve
ro comprehensus a iudice ignibus concremetur.
Ingenuus tamen pro huiusmodi scelere traditus,
nullo umquam tempore ad eius , quam com-
pressit vel stupravit , pervenire coniugium per-
mittatur. Quod si hac ipsa mulier , qua; vio-
lentiam pertulit, postquam sibi traditum servum
acceperit , qualibet occasione eum sibi in coniu
gium copulare prasumpserit ; tunc ipsa mulier
turpissima: factionis sua: sentiens damna, cum m
nibus rebus, suis propriis ha:redibus 41 suis servi
tura subiaceat.
ultus fuerit , quintam partem fcultatum sceleratorum pro
labore suo percipiat , et personas eorum proculdubio ob-
sequis suis addici non recuset. Quatuor autem partes f
cultatum praedictorum sceleratorum filii decepti mariti sibi
vendicent ac defendant , si tamen filio legtimos adulter
non habuerit. Nam si aut propinquorum in hac parte te
piditas , aut filiorum negligentia , vel fortasse muneris ac
ceptio , utrosque corrumpens , minime fuerit eadem ratio,
vel actio , sive acceptio a talibus personis quzsita , duro,
ad regiam cognitionem &c.
4 Toled. got. sic.
5 Emilian. Legin, y Toled. got. tunc eiusdem adulterar
filii.
6 Lind. rebus suis illis.
j Lind. causationem.
8 Lind. salvis tantum animabus , quas.
9 Lind. ea tamen.
10 Lind. vel flagello.
1 1 Lind. tam eiusdem.
1 2 Emilian. Legin, y Lind. ex ipso iam tempore.
13 Lind. eius viri obitum.
14 Lind. superstites extiterint.
1 5 Emilian. Legin. Toled. got. y Lind. aut non talii
expercntia:.
16 Emilian. Legin.y Lind. convincere.
17 Legin, qui mulieris adulterium.
1 8 Toled. got. consecuturus. Lind. constitutus.
10 Emilian. sin autor ni nota.
10 Legin, oppresserit.
x 1 Toled. got. hxredibus servitura.
 LIB. III.
XV. Antlqua. Si ingenuus sive servusy
nesciente domino, alienam consentien-
tem adulterasse convincitur ancil/am.
Si extra domum domini sui se adulterio volens
ancilla miscuisse convincitur *, in ancillam tan-
tummodo vindicandi dominus habeat potestatem.
Si vero ingenuus aut servus cum ancilla ex con-
sensu in domo domini ancilla: reperiuntur talia
commisisse , ingenuus quidem pro idnea ancilla
absque infamio J centum verbera ferat. Pro in-
feriori vero L. servus vero CL. flagella suscipiat.
XVI. Antiqua. De adulterio ancilL-e,
as cum adultero violenter id fecisse
probtur.
Si ancillam quicumque violenter compresserit
alienam , eamque adulteraverit , et vel in domo
domini J sui fuerit comprehensus , vel in quocum-
que loco violentus * extitisse convincitur; servus
quidem CC. ictus accipiat fkgellorum : ingenuus
vero L. , et super hoc XXX. * solidos ancilla;
domino coactus exsolvat. Dominus tamen si id
servo facier.dum iusisse probatur, superiori inge-
nuorum 6 lege , et damno et flagello subiaceat.
XVII. 7 Antiqua. 8 De mretricibus in-^
genuis , vel ancillis , aut si earum
scelus iudices perquirere 9, vel corri
ere noluerint.
Si aliqua puella ingenua , Vel mulier in civi*
tate publice fornicationem exercens , meretrix ag*
noscatur, et frequenter deprehensa in adulterio
nullo modo erubescens iugiter multOs viros per
turpem suam consuetudinem ad.trahre cognosci-
tur i huiusmodi meretrix a comit civiratis com-
prehensa CC. 1 flagellis publice verberetur , et
discussa ante populum dimittatr , sub ea con-
ditione , ut postmodum in tupbus vitiis nulla-
tenus deprehendatur , nec umquam in civitatem
ei veniendi aditus detur. Et si postmodum ad
prstina facta rediisse cogrtoscitur , iteratim a co
mit civitatis CCC. 1 1 flagella suscipiat , et do-
netur a nobis alicui pauperi , ubi in gravi servi-
tio permaneat , et numquam in civitate ambu-
lare permittatur. Et si forte ita contingat, ut cum
conscientia patrrs sui vel matris adulterium ad-
mittat , ut quasi per tnrpem consuetudinem et
conversationem victum sibi vel parentibus suis
1 Lind. convincitur : ancillam tantummodo iudicandi.
2 legin, y Lind. infamia.
3 Toled. got. domini fuerit.
.4 Legin, violenter.
5 Emilian. Legin. Card. Toled. got. y Lind. viginti
solida.
6 Toled. got. y Lind. ingenuorum et damno.
7 Zsgion. Fs. Egiea Rex. Card. Rcds. Lind. Fls. Gis.
!Rcds. Rex.
8 Esta ley XVII. falta en el Toledano gtico.
9 Card. requirere.
TITVL. IV.
43
adquirere videatur , et ex hcc pater vel niater
fuerint pro hac iniqua conscientia fortasse ccn-
victi , singuli eorum centena flagella suscipiant.
Si vero ancilla cuiuscumque in civitate simili
conversatione habitare dinoscitur , a iudice cor-
repta , CCC. similiter flagellis publice verbere-
tur 1 2 , et decalvata domino suo reformetur , sub
ea conditione , ut eam longius a civitate faciat
conversan , aut certe tali 1 3 Toco transvendat, ubi
penitus ad civitatem accessum non habeat. Quod
si forsitan nec ad villam transmirtere , nec ven
der voluerit , et iterum ad civitatem reversa
fuerit , huiusmodi dominus in conventu publice
L. flagella suscipiat. Ipsa vero ancilla donetur
alicui pauperi , cui rex vel iudex 1 4 , aut comes
eligere voluerit, ita ut postmodum ad eamdem
civitatem illi veniendi aditus non praestetur. Quod
si contigerit, ut cum domini volntate adulte
rium admisisse , . adquirens per fornicationem pe-
cuniam domino suo , et ex hoc publice fuerit
Convictus , ipse dominus eumdem numerum fla-
gellorum , qui superius de eadem continetur an
cilla , suscipiat. Similiter et de ipsis pra;cipimus
custodiri , qua; per vicos et villas in adulterii 1 s
consuetudine fuerint deprehensa:. Quod si iu
dex per negligentiam , aut forte beneficio reten-
tus, talia vitia. requirere , aut contestan , vel di-
stringere noluerit , a comit civitatis C. flagella
suscipiat , et XXX. solidos reddat ei , cui a no
bis fuerit ordinatum.
XVIII. FJavius Recesvintus Rex 16.
De itnmunditia Sacerdotum et Minis-
trorum.
Quia quanto 17 magis munditiam carnis sa
cra auctoritas imperat , tanto hanc adpetere ip-
sius ministros eius clamor informat : adeo 1 8 et
nos poner finem inlicitis ausibus rite compelli-
mur ; quoniam et ipsi divinis nutibus devotissi-
me placer conamr. Igitur quemcumque pres-
byterum , diaconum atque etiam subdiaconum,
devota; 1 9 viduae poenitenti , seu cuicumque vir-
gini , vel muliercula: sasculari , aut coniugio , aut
adulterio commixtum esse evidentissime patue-
rit ; mox Episcopus sive iudex ut repererint , ta-
lem commixtionem disrumpere non retardent.
Redacto autem illo in sui Pontificis potestate, sub
poenitentia; lamenta iuxta sacros caones depure-
tur ; quam districtionis eis severitatem , sr Pon-
tificum torpor implere neglexerit , idem Ponti-
fex duas libras auri fisco persolvat , et commis-
10 Emilian. Legin. Card. y Lind. CCC.
11 Legin. CC.
12 Legin, verberetur , sub ea conditione.
13 Legin, alio loco.
14 Legin, dux.
1s Legin, in fornicandi consuetudine.
16 Legin, aade : Antiqua.
1y Vigil. Legin, y Toled. got. quanto munditiam.
18 Lind. ideo.
19 Lind. Deo votx. '
F a
 44 FORI
sum malum vindicare non differat. Quod si cor-
rigere hoc nequiverit , aut concilium appellet,
.aut Regis hoc auditibus nuntiet. Mulleres vero,
qua; illis fuerint pra;dictis immunditiis implicara;,
centenis flagellis a iudicibus verberentur , er com-
miscendi se illis aditus omnino negetur , servata
ab Episcopis etiam super hoc scelere in utroque
sexu patrum sententia , quae canonum decretis
V. TITVLVS DE
ATQVE MASCVLORVM CONCVBITORIBVS.
I Be coniugiis et adulteriis incestivis.
II. Item de coniugiis et adulteriis incesti
vis , seu virginibus sacris , ac viduis et
poenitentibus laisali veste , vel coitu sor-
didatis.
III. De viris et mulieribus tonsuram et vestem *
pravaricantibus. . thorum.
I. Flavius Cintasvintus Rex 3.
De coniugiis et adulteriis incestivis.
IVullus prarsumat de genere patris vel matris,
avi quoque , vel avia; , seu parentum uxoris 4 ira-
tris etiam disponsatam , aut viduam , vel propin-
quorum suorum relictam sibi in matrimonio co
pulare , vel adulterio polluere. Ita ut usque ad
seXtum generis gradum nulli liceat sanguinis pro-
pinquitatem libidinose foedare , vel coniugio ad-
petere , exceptis illis personis , quas per ordina-
tionem * atque consensum Principum ante hanc
legem constitit 6 adeptas fuisse coniugium, qua;
neququam per legis huius edictum teneri po-
terunt 7 ad reatum. Similiter 8 et de mulieribus
ordo servandus est. Qui vero contra hanc^ con-
stitutionem praesumpserint facer , iudex eos non
differat separare , ut a tam nefahda pollutione
divisi iuxta qualitatem sexus in monasteriis deli-
gentur , illic iugiter permansuri. Quid vero de
eorum facultatibus observan conveniat, subterius
correpta; 9 legis sententia manifestat.
II. Flavius Recesvintus Rex 1 .
Item de coniugiis et adulteriis incestivis^
seu virginibus sacris , ac viduis , et
poenitentibus laicali veste , vel coitu
sordidatis.
Vniversis provinciis 1 1 , domino ordinante , ad
I Legin. Toled. got. y Lind. vestem religionis.
a Legin, concubitoribus.
3 Card. y Lind. Rcds. R.
4 Card. y Legin, uxorem.
5 Emilian. per inordinationem.
O Card. Legin, y Lind. constat.
7 Toled. got. potuerunt.
IVDICVM
agnoscitur ordinata. In ulciscendis autem ralibus
sceleribus non passim damus accusandi vel pu-
niendi licentiam , nisi aut manifestis indiciis pa-
tuerit scehis , aut legitime fuerit id ipsum ma
lum adcusatum , atque convictum , quatenus nul-
la videamur intentione vel ordine patrum trans
gred praxepta sanctorum , aut obviare sacris re-
gulis antiquorum.
INCESTIS, ET APOSTATIS,
JV, De speciali' viduarum fraudulentia com-
pescenda.
V. De masculorum stupris*.
VI. De sodomitis , qua debeant ultionis scntcn-
> tia percut. .
VII. De violantibus paternum atque fraternum
regni nostri ditionem pertinentibus, noxia praeteri-
torum operum pravitas fecit futuris temporibus
legem poner , et vitiosis facinoribus licentius
inolitis 1 2 terminum iustitia; obviare. Audetur
denique a multis contra divina; legis mnita vel
contra honestos vita; communis mores , devotas
Deo virgines , eV continentiam viduitatis cum be-
nedictione sacerdotis iuxta morem canonum pro-
itentes , seu adfinitatis consanguinitate * * con-
iunctas feminas , aut violenter , aut per consen
sum sibi coniugeS sumere , et Deo dicatam cas-
titatem , vel reverendam generis copulationem
inconcessa; libidinis immunditia sordidare. Qua:
temeritas, dum vel a viris , vel feminis eiusdem
professionis admittitur , et castis abhorret mori-
bus , et fidem veram impugnat. Zelamus enim
pro veritate zelo Dei , atque Ecclesiam sanctam
catholicam his fidei nostra; commonemus decre
tis , ut deinceps sicut et caones ecclesiastici pro-
hibent , nullus Deo devotam virginem , nullus
sub religioms habitu consistentem , sive vidui
tatis continentiam profltentem , seu agentem poe-
nitentiam , vel sui proximam generis , aut eam
de cuius admixtione incestiva; notam possit sub
ir infamia; , non licito connubio aut vi , aut con-
sensu accipiat coniugem : quia nec verum po-
terit esse coniugium , quod a meliori proposi -
to deducitur ad deterius , et sub falsi nominis
copula , incestiva pollutio et fornicationis im
munditia perpetratur. Hoc vero nefas si agere
amodo provinciarum nostrarum cuiuslibet gen-
tis homines sexus utriusque tentaverint , insisten-
8 Toled. got. Legin, y Lind. Simis.
o. Card. y Lind. correte.
10 Emilian. Flavius Recaredus Rex. Legin. Fls. R.e-
cesvindus Rex. Antiqua. Lind. Rchds.
1 1 Card. provinciis nostris.
i 2 Card. inlicitis.
13 Lind. affinitate consanguinitatis.
 LIB." III. TITVL. V. 45
tes 1 a sacerdote vel iudice, etiam si nullus accuset, dinis omissi regrssum voluntatis propria? rduxe-
omnimodis separati exsilio perpetuo religentur,. rit votum : si tamen nec vir secundam 1 1 uxo-
Nec aliqua in defensionem sui 2 longitudine tem-, rem , nec mulier maritum alterum habuisse 1 *
poris excusentur: eorum vero bona, qui ha:c talia dftegitur 1 3 - IUos etiam ab hac sententia immu-
gesserint , et pro talibus culpis damnalegis huius nes efficimus , qui sic invalescente langore,,ad
exceperint , si eis de priori coniugio filii defue- poenitentia: vel tonsuras pervenerint ordinem , t
rint , ipsorum riliis absque infamia: nota omnino id se nec accepisse tune noverint , nec petisse
proficiant. Quia licet sint scelerate concepti , sunt meminerint. Pra:varicantium vero bona eorum fi-
tamen unda sacri baptisrnatis expiati. Quod si H}$ 1 aut propinquis hac disccetiqne : pertineant,
filii forte defuerint , illi ad capiendam hsredi- ut jvir habens uxorem, si filio.s etiam ex eadem
tatem succedant, quibus priscarum legum sanc- habuerit , et donatum aliquid ab ipsa percepe-
tio legitimam successionem indulget. Sjrralis quo- rit; y si supprestisi est uxor , ita: possideat ut post
que de" religiosis forma servabitur 3 , quibus nu- suum obitum communibus filiis possidendum re-
bere canonum sententia prohibetur. lilis tanturn linquat. Certe si aut ipsa discesserit , aut com-
feminis ab hac sententia segregatis , qae v-ioln1 munes .filii desunt?.,. proprietatem praevaricatoris
tiam coniunctionis indebtas sine pra:eedenti, vel viri pjropinqui eius . barredes. incunctanter obti-
sequenti 4 consensione pertulerint. Sacerdotes ye neant. am quod ab uxore quolibet tempore
ro vel iudices , si talia cognoscentes ulcisci; fj> donatum fortasse perceperat 1 4 , propinquis uxo-
tasse distulerint , quinas auri libras fisco, cogan- tis hseredibus absque dubitatione proficiat. Hsc
tur exsolvere. Quod si forte id redarguere vo- tiam de feminis omnino servabitur forma, ut
luerint , nec potuerint, Regis hoc auditibus in-* poenitens virgo "wel vidu , si veste laicali * s de
sinuare procurent : ut quod eorum non potuit posita , saecularia denuo sumpserint indumenta,
vindicare sententia, principalis damnet omnino aut.inierint fortasse coniugia ; similis eas et in
censura. . "... ' -y'.-. v.i
amis^ionei rerirm , iuxta superiorem de viris ta-
xatum, ordinem censura. redarguar, , et districtio-
nis rpoenaipercellat : ita videlicet ut proprietatem
III. Flavius Qintsvintus Rex *. , femina: eius filii , aut heredes habeant. Dona-
tion^m au^ffm a viro perceptam propioqui ga
I>e viris y et mulieribus tonsuratn* et rita, a-'qtio^coftscrlpt donatio-cogrioscitur 1 ', de-
vestem religionis pravaric antibus. beri sibi cognoscant. Et quoniam apostatizandi
, :. . * . - '. ' I " . praxipitafio .fraude, potius mulie.rum -sa:pissime
A'; ', ' ' . w. : 1 '- "" ' *l ,"' 1 perpetratur , id etiam oportuit pra:senti lege cen-
postaticE calamitatis opprobrium ex hoc me-; sendum , ut quidquid a viro seu ante nuptias,
rito funditus stirpari compellimur, ex quo Deum sive" post , nuptias in nomine sponsa: vel uxoris
nobis propitium6 fore confidimus. Si 7 enim cum titulo. fuer;t dotali conscriptum, non mulierjs hae-
mnima peccata corrigimus , pietatem eius fauc- redes , sed haeredes , eius , qui dotem conscripsit,
tricem nobis efncimus , quanto magis si scelus sibimet per omnia noverint vindicandum. Per-
jn divinitatem commissum severissima censura; sonis vero talibus aecusandi , vel testificandi , at
falce recidimus? Ideoque hac in perpetuum va- que aliena negotia prosequendi licentiam penitus
litura * lege sancimus , ut quicumque religio abnegamus ; quia non poterunt in negotjis sas-
nis habitum per honorabile tonsura: signaculum 9, cularibus fideles existere , qui devotionem sanc-
aut tempore poenitentia: petendo susceperint, aut tam as.u comprobantur sacrilego temerasse.
non fraudulenta , sed pa parentum oblatione me-
ruerint , aut propria: voluntatis devotione tenue-
rint, et adjaicalem conversationem postmodum IV. Flavius Egica Rex17.
apostatizando redierint ; iuxta sententiam cano - . ... ...
num ad eumdem religionis ordinem, quolibet pro- De speciali ^ ^
viduarumfraudulentia com
sequente , reducantur inviti , atque infamia: nota
pescenda. .. -
respersi , et in monasteris perenniter religati ,0,
districtiori macerentur poenitentia corrigenda, lilis
tanturn supplicio severitatis huius indulto, quos Solet quarumdam infelicium viduarum astutia
aut aliena: fraudis coegit impulsio , aut ad or- fraudem devotioni admiscere , et permixta ves-

i L'md. insistente sacerdote. 1 1 Card. y Toled. got. si tamen nec vir post hoc uxorem
i Emilian. Toled. got. y L'md. aaden : quousque vi- duxerit , nec mulier maritum acceperit.
xerint. y 1 2 Legin, accepisse detegatur. (
3 Legin, servetur. 1 3 Toled. got. detegitur. Prxvaricantium vero bona.
4 Toled. got. vel subsequente. *. 14 Legin, receperit.
5 Legin. Antiqua. 1 5 Emian. veste religionis. Card. veste sanctimoniali.
6 Toled. got. propitium confidimus. Lind. veste religiosa.
7 Toled. got. Si enim dum hominum peccata. 1 6 Toled. got. y Legin, noscitur. Card. diiioscitur defen
8 Emilian. Legin. Toled. got. y Card. mansura. . der , vel deberi sibi cognoscant.
jj Card.- y- L'md. signum. 17 Legin. Antiqua. Card. Fls. Egiga. Antiqua. En el
io Legin, religatione districti. _ . _ Emilianense falta esta ley.
 46 FOR I
tium simultate 1 transgressionis sibi quum volue-
rint aditum reservare a. Agunt enim tempore
hictus sui , ut religiosa 3 veste forte se induant,
et postea transgressionis meditantes insniam , re
plicatos 4 abintus clausis suis tunicis induant,
quos induisse subtili 3 fraudum argumentatione
Gontendant. Sicque per hoc visum intuentium
fallunt 6 , quia aliud in eis publice videre non
possunt , quam quod foris patula mnibus cog-
nitione rhonstraturr Quapropter ut omnis de es
tero simultatis i amputetur occasio , id tenendum
presents legis sanctione decernimus , ut abin-
ceps quscumque vidua isto se fraudum argu
mento excusare voluerit , ut abintus aliud repli-
cet, aliudque ostendat in superficie tnica; , hoc
illi religionis deputetur in signo 8 , quo i 9 X
transgressionis delictis admissa vel adnisa est ar
gumento. Quia non quod illa ad transgressionerh
sibi usurpat , sed quod intuentium fides clamat,
ha:c certa , ha;c vera religionis IO adprobanda
sunt signa. Iam vero vidua , qus deinceps tali sq
voluerit obiectione defender , vel excusatone
celare , non solum quia 1 1 precisse vocis 1 a dam-
na huius sustinebit iacturam , sed et transgres
sionis omnimode in 1 3 se nexibus ligata 1 4, cons
titua canonum , et regum non effugiet damna.
.. - .'-i . *.; ru. . ::'h : / . :.:}; r
V. Flavus Cintasvints. R'ex','*f;V':
: . ...... rr-
JDe masculorum sfupris*6,
Non relinquendum est scelus inultum , quod
detestatum 1 * semper , et execrabile morurii pro-
bitate 1 * censetur. Masculorum ergo concbito-
res , vel qui talia consentientes pertulerint , ista
sunt legis huius sententia feriendi : ut ubi 1 9 sci-
licet mox tale nefas admissum iudex evidenter
investigaverit , utrosque continuo castrare procu-
ret , et tradens eos Pontifici territorii huius , ubi
id perpetrari contigerit , sequestratim ardue man-
cipentur detrusioni , vel inviti saltim luituri com-
missa , qui voluntarie perpetrasse noscuntur in-
licita. Hoc interim horrendum dedecus sj infe-
rens quisque vel patiens non voluntarius-, sed
invitus explesse * dinoscitur , tune a reatu po-
i Cari, y Tolei. got. simlate,
a Lind. rserare.
3 Tolei. got. religiosam vestem fortasse induant.
4 Legin, y Lind. replicatos abintus clavos suis tunicis1
nsuant. Cari..... clavps suis tunicis insinuant. Tolei.
got. replicantes abintus clavos suis tunicis insuant.
5 Cari, y Tolei. got. sub tali .... contemnant.
0 Cari, y Lind. fallunt oculos.
7 Card. simuladoras. Toled. got. simulats.
8 Legin, insigui,
jr Lind. quod.
10 Legin, religionis tnica.
1 1 Lind. quasi pncisac vocis huius sustinebit.
1 i Toled. f,ot. vocis huius.
13 Card. Toled. got. y Lind. omnLmodx nexibus ini Igata.
14 legin, implicata.
1 5 Legin, aade: Antiqua. En el Emilianense es JV.
esta ley.
16 Legin. De masculorum concubitoribus.
IVDICVM
terit immunis haberi , si nefandi huius <celeris
ipse detector extiterit ; ille proculdubio tenen-
dus ad poenam , tjuem in hanc sponte devolu-
tum constat insaniam. Habentes autem uxores,
qui de consensu talia gesserint * 1 , facultatem eo-
rum filii , aut haredes legitimi poterint 42 obti-
nere. Nam coniugi , sua tantum dote percepta,
suarumque rerum integritate retenta , nubendi
cui voluerit , indubitata manebit et absoluta li-
centia. .
- . vi. 23 Fls. Egiga Rex4*.
De sodomitis , qua debeant ultionis sen-
.tenia. jpercuti.
Ortodoxas idei ratione compellimur * rega-
lem 16 censuram inhonestis exhibere moribus , et
continentia? fra;no restringere carnis lapsu *7 im-
plicatos. Nam tune potius genti ac patria: nos-
trar cjementi pietate consulimus , cum et pravo-
rum funditus scelera extirpare curamus , et in
malefactis vitiorum terminum ponimus. Illud sa
ne facinus detestandar libidinis abrogare conten-
dimus , qua masculi masculps inlicita stupri ac-
tione , et immundis sordibus maculare non me-
tuunt ; tantque se fiagitii coinquinationibus pol-
luunt , quanto ea , et divins adversa cultibus,
et .contraria castitati conspicimus a8. At vero li-
cet huiusmodi lapsus et sacra; scripturas aucto-
ritas , et mundana; sanctionis prohibeat omnino
censura , noVella; tamen Jegis necesse est abro
gan sententia; ne dum emendado opportuna dif-
fertur , peioribus crescere vitiis dinoscatur. Et
ideo huius legis edicto decernimus, ut quicum-
que amodo vel deinceps , seu de religiosis , sive
ex laicis cuiuslibet artatis aut generis homo pro
scripto fuerit scelere quibuscumque indiciis ma
nifest detectus , mox iubente principe , vel quo-
libet iudice insistente , non solum castrationem
virium 30 perferat , sed insuper illam in se iac
turam excipiat ultionis , quam pro his causis nu-
per, in anno videlicet tertio regni nostri, sacerdo-
talis decreti promulgata sententia evidenti per-
scriptione 31 depromit.
r 7 Legin, y Lini. detestandum.
18 Lini. pravitatc.
19 Tolei. got. y Legin, ut seiliect.
10 Lini. explere.
2 1 Tolei. got. gesserunt.
2 2 Legin, y Lini. poterunt.
2 3 Esta ley falta en el Vigilano. En el Toleiano g
tico , ie donde se ha tomaio , y en el Legionense es
la VI.
24 Legin. Fls. Rcdus. Re. Antiqua.
2 5 Tolei. got. y Legin, compellitur regalis censura ho-
nestis exhiberi moribus.
26 Lind. legalem.
27 Legin, y Lind. lapsibus.
28 Toled. got. conspiciunt.
29 Toled. got. et.
30 Emitan, virilium. -
31 Toled. got. pracscriptione. Legin, descriplione per-
misit. Lind. dcscriptione deprompsit.
 LIB. III.
VII. Flavius Cintasvintus Rex \
De violantibus paternum atque frater-
num thorutn.
Superiori quidem lege de propinquorum inces-
tu quid debeat observari , decretum est. Tamen
quia non minoris constat a sceleris paternum tho-
rum , sive fraternum commaculari , constituien
tes adiicimus , ut concubinam patris sui , vel
VI. TITVLVS DE DIVORTIIS
ET DISCIDIO
I. Si mulier viri sui iuste, vel iniuste dhortium
j>atiatur.
I. 3 Si mulier viri sui iustey vel iniuste
divortium patiatur.
IMulierem ingenuam a viro suo repudiatam nul
lus sibi in coniugium adsociare prssumat s , ni-
si aut scripturis 6 , aut coram testibus divortium
inter eos factum fuisse evidenter agnoscat. Quod
si aliter facer quisque pratsumpserit , mox ut co
mes civitatis, vel vicarius, aut territorii iudex tale
nefas commissum agnoverit , si nobiles fuerint for
tasse persona; , quos iudex distringere aut sepa
rare non possit , nostris id auditibus confestim pu
blicare non differat , ut severitatem legis , quam
merentur , excipiant. Nam si minoris loci per
sona; sunt , iudex eos continuo separare nequ
quam moretur. Ita ut tam mulier , qua: se al
ten extra 8 voluntatem mariti prioris in coniugium
copulavit , quam etiam ille qui eam sibi adsu-
mere uxorem prassumpsit , in potestate tradan-
tur anterioris mariti , ut quod de his facer vo-
luerit , sui sit incunctanter arbitrii. Si tamen cau
sa inter priorem maritum et uxorem adhuc in
audita manere constiterit, aut si idem maritus al-
teri se mulieri 9 in matrimonium coniunxerit;
certe si maritus uxorem iniuste reliquerit , et
donationem dotis amittat , quam ei contulerat,
eidem mulieri proculdubio profuturam , et de
rebus eiusdem mulieris nihil se habiturum esse
cognoscat. Sed quidquid etiam de facltate mulie
ris, vel alienasse vel fraudasse dinoscitur, ad inte-
grum, distringente iudice, mulieri restituat. Quod
si mulier sub metu viri consistens , quocumque ar
gumento persuasa vel decepta , aliquam de suis
i Legin. FJs. Rcdus. R.
i Liiul. esse constat.
3 Legin, y Lind. .Vntiqua. Card. Noviter emendata.
4 Legin, y Lind. sibi in coniugio sociare. Card. sibi
sciens in coniugium.
5 Toled. got. praisumat. Quod si aliter.
6 Emiiian. Card. y Legin, scriptis.
7 Legin, y Lind. qux se adulterio extra.
8 Toled. got. extra maritum priorem.
TITVL. VI.
fratris , aut etiam quam scierit patrem suum , aut
fratrem vel semel adulterasse , seu sit libera
sive ancilla, nullus umquam propinquorum adul
terare prssumat : eque pater adulteratam a fi
lio stupri foeditate aliquatenus polluat. Quod si
talia quisque sciens facer fortasse prajsumpse-
rit , facultatem eius, si filios legtimos non habue-
rit , heredes quos successio expectat , obtineant.
Ipse vero sub poenitentia religatus, perennis exsi-
lii damnationem excipiat.
NVPTIARVM,
SPONSORVM.
II. Ne inter coniuges divortium fiat.
III. hfe inter sfonsos diseidiumjiat.
rebus nomine illius viri , qui eam relinquit , scrip-
turam conscripserit , huiusmodi scriptura nullam
omnmodo firmitatem habebit, sed universa, quas
per andem scripturam mulier dederat , iuri suo
perenniter vindicabit.
II. Flavius Cintasvintus Rex io.
Ne inter coniuges divortiumjiat.
Si alienam coniugem violare , res sine crimine
non est , quanto magis illam contemnere , quam
sponte sua unusquisque possidendam sortitus est?
Quia ergo plerosque tam precipites habet , vel
rerum ambitio , vel effraenata libido , ut qua-
dam 1 1 fraude , coniugibus suis spretis , alias vi-
deantur uxores adpetere , constitutionis huius est
perenniter forma servanda , ut nullus virorum,
excepta manifesta 1 2 fornicationis causa , uxorem
suam aliquando relinquat , et eque per testem, '
eque per scripturam , seu sub quocumque ar
gumento facer divortium inter se et suam con
iugem audeat. Sed si adulteram maritus dixerit
fortasse redarguendam , iuxta legem aliam , eius
publice scelere comprobato, a iudice sibi tradi-
tam, faciendi de ea quod voluerit , sit illi po-
testas 1 J . Certe si conversionis ad Deum 1 4 vo-
luntas extiterit , communem ad 1 * consensum viri
scilicet et mulieris sacerdos evidenter agnoscat , ut
nulla postmodum cuilibet eorum ad coniugalem
aliam copulam revertendi excusado intercedat.
Quod si aliter quisque uxorem suam spernens,
p Toled. got. y Lind. in matrimonio non coniun
xerit.
i o Lind. aade \ Nov. emd.
1 1 Card. y Toled. got. quidam.
1 2 Legin, excepta fornicationis causa.
1 3 Legin, potestas , et nulla postmodum.
1 4 Toled. got. ad eum. Lind. ad dominum.
i Emiiian. Card. y Toled. got. adsensum.
 48 FORI IVDICVM

quacumque calliditate scripturam ab ea sibi, suis- ius rei negotium prosequutum, ipsis sjmiliter prar-
que voluntatibus profuturam exegerit , non so- varicatrix mulier tradatur in potestatem , ut eo
lum tale vinculum, quandoque repertum, nihil om- dem iudicio , quo mulier contempta debuerat, de
nino firmitatis habebit ; sed eadem mulier tam persona eius absque mortis interitu sententiam
facultatem suam, quam dotem 1 etiam, quam pras- ferant *. Sane quia per mulieres etiam huius rei
dictum est ab ipso viro acceptam , sibi in mni interdum fieri solet scandalum , ut favore regum
bus vindicabit. Et si quid aliud facultatis eius- vel iudicum viros proprios spernere videantur,
dem pessimi viri fuerit , cunctis eorum filiis ad ideo si quascumque mulier, sive principis ope, aut
integrum pertinebit. Quod si aut communes fi- quocumque ingenio , seu cuiuslibet auxilio in-
lii , aut eiusdem viri ex prascedenti coniugio non tenderit inter se et virum suum divortium fie
fuerint , universara viri facultatem mulier , quas ri , vel ad alterius viri coniugium transir con
per nequitiam illius a coniugio resoluta est , in- senserit, in eiusdem legitimi viri sui cum mnibus
cunctanter poterit obtinere , et hanc * causatio- rebus suis potestatem redacta , eadem qua? supe-
nem , si mulierem constiterit fortasse defunctam, rius maritum poena constringit , vel qua: de re-
eius filii in cuiuscumque voluerint proponendi bus eorm IO est sententia constitua , sceleratas
iudicio licentiam habituri sunt , ut reperto tali mulieris damnetur temeritas. Similis quoque , et
crimine, vir utique huius sceleris istius legis mul- de' viris forma servabitur , qui 1 1 uxorem alte
tetur sententia. Et mnibus filiis, seu ex eodem rius , vel sponsam sibi in coniugium sociare pra;-
pari coniugio, sive ex prascedenti ipsius viri, ut sumpserit , ea tantum 12 conditine retenta , ut
diximus , procreatis , asqualiter facultas eius obti- si mulieris maritus , masculorum concubitor ad-
nenda patescat. Certc si nec communes filii , nec probatur , aut eamdem suam uxorem , ea nolen-
ex prlori ipsius viri coniugio geniti supprests 3 te , adulterandam cuicumque viro dedisse , vel
extiterint , et ea forsitan mulier , quas relicta est, permisisse convincitur ; quia tale nefas fieri ne
ex priori digno coniugio filios videatur habere; ququam inter christianos oportet , nubendi mu
ipsis proculdubio licitum erit maternam vocem llen alteri viro , si voluntas eius extiterit, nulla-
adserere , ut eorum instantia quum fuerit , iuxta tenus inlicitum erit. Nam si in coniugio positis,
prassentem legem , scelerati persona damnata , fa uxore videlicet et marito , maritum fortasse con
cultatem eius indubitanter obtineant. Iam vero stiterit iuste cuilibet servum addictum , si no-
pracdictarum personarum , vel viri vel mulieris, luerit mulier manere 1 3 illum in coniugali secum
secundum przfatum ordinem , si filii deesse nos- consortio, tandiu se noverit castas vitas frasno ma
cuntur , contemptas mulieris hasreditatem , tune nere constrictam , nec nubendi alteri viro con
recte propinquis eius capiendi licitum erit , si ced sibi licentiam , doee eius maritus , de quo
despectum propinquas 4 vindicaturi spernentis vi dictum est , debitam extrema vir* sortem ex-
ri prssumptionem legaliter condemnandam insti- solvat.
terint. Maritus autem , qui vel divortii , vel se-
curitatis a coniuge scripturam quamlibet exege III. Flavius Recesvintus Rex14.
rit , seu fortasse non exigens , contempta tamen
uxore , aliam sibi uxorem adsumpserit s, ducen- 2Ve inter sponsos discidiumjiat.
tis publice verberibus flagellatus , ac turpiter de-
calvatione foedatus , aut perpetuo condemnetur .^Equali placet transgressum damnatione multa-
exsilio , aut si donare illum cuicumque 6 princi- ri , quod inlassum asquali constabat 1 s dignitate
pis potestas elegerit , in suo consistat arbitrio. Sed manere. Igitur iuxta prtesentem superiorem le
' et mulier , quas sciens , aut occasione qualibet gem , et de viris et de mulieribus sponsatis , tam
agnoscens, virum habere supprestem uxorem, eius in personis , quam in rebus forma servanda est,
vanitati consenserit, aut ipsi se in coniugium co- qui post arrarum traditionm , aut factam secun
pulet 7 , lili protinus mulieri tradenda est , quat dum leges definitionis sponsionem coniugale foe-
contempta ab eodem marito , quem illa sortita dus contemnentes , aliis se personis in coniugium
est , esse dinoscitur ; ita ut , vita tantum conces- copulaverint , seu sine pari consensu , aut asgri-
sa , faciendi de ea quod voluerit , sit illi libertas. tudinis fortasse manifest periculo ad religionis
Certe si post mulieris obitum, filiorum eius as- propositum calliditate magis, quam devotione con-
sertione tale nefas fuerit comprobatum , aut si versationis 1 6 adspirare prassumpserint , superiori
filii desunt , a propinquis hasredibus extiterit hu lege coercendi sunt in mnibus 1 7 .

t Emilian. Legin. Card. Toled. got, y Lmd. dotem ab adulterium transir &c.
pso viro.
2 CarJ. y Lind. et hanc causatlonem re aecusationcm.
Toled. got. et in hanc aecusationcm.
3 Lind. superstites.
4 Toled. got. propinqiiz mulieris.
- Toled. got. induxerit.
Toled. got. cuiuscumque.
CarJ. n coniugium copulet , aut adulterio polluat.
Lind. erat.
p Card. divortium fieri , seu fortasse non intendens , con*
temnens tamen virum ad alterius viri coniugium , ut
10 Legin, eius.
11 Card. qui scientes , aut occasione qualibet agnoscentes
mulierem habere superstitem virum , uxorem alterius &c.
i a Legin, tamen.
1 3 Lind. manere vel habere illum.
14 Tole<T. got. Flavius Cindasvindus. Lind. Fls. Chds
Rex.
1 5 Lind. pracstabat.
10 Toled. got. conversionis.
17 Toltd. got. aade : Finit libcr III. , ncipit lber IV.
 LIB. IV.
LIBER
De origine
I. TITVLVS DE
i Dg primi gradus natura.
II. De secundi gradus adfintatt.
III. De tertii gradus parentela.
IV. De quarti gradus consanguinitaie.
I. De primi gradus natura.
Primo gradu continentur superior! linea pater,
mater : inferiori linea ilius , filia , quibus mil
lar alia; personas iunguntur.
II. De secundi gradus adjinitate.
Secundo gradu continentur superiori linea avus,
avia : infariori , nepos , neptis : transversa * frater
et sror, qua; persona: duplicantur ; avusenim1
et avia , tam ex patre , quam ex matre ; nepos,
neptis , tam ex filio , quam ex filia ; frater et s
ror , tam ex patre , quam ex matre accipiuntur.
Quas persona: sequenribus quoque gradibus si-
militer substantia * earum , quas in quocumque
gradu consistunt, ipso ordine duplicantur. Et
ista; persona; in secundo gradu ideo' duplkes
appeBantur , quia do avi , et paternus et mater-
nus , item do genera nepotum sunt , sive ex fi
lio , sive ex filia procread. Frater , et sror ex
transverso venunt , id est , frater patris , aut fra
ter matris , qui aut patruus, aut avunculus nomi-
nantur, qui et ipsi hoc ordine duplicantur^
III. Antiqua. s De tertii gradus pa
rentela.
Tertio gradu veniunt supra proavus , proavia:
infra proneps, et proneptis : ex obliquo fratris,
sororisque filius , filia : patruus , et amita , id est,
patris frater , et sror : avunculus , et matertera,
id est , matris frater , et sror.
IV. Antiqua. 6 De quarti gradus con-
sanguinitate. .'
Quarto gradu veniunt supra abavus ; abavia:
1 Legin, y Lind. ttntntur.
2 Emilian. y Legin, ex transverso.
3 Legin, etiam.
4 Emilian. Toied. got. y Legin, pro substantia. Card. y
Lind. per substantiam.
5 Toled. got. y Legin, sin ntd.
6 Toled. got. y Legin, sin nota. 1 *
7 Lind. consobrinus et consobrirla , y as siempre.
8 Lind. Hoc.
9 Todas las leyes que hay desde esta hasta la IX.
inclusive del ttulo siguiente faltan en el cdice Legio-
TITVL. I.
49
IV.
naturalu -
GRADIBVS.
V. Ve quinti gradus origine.
VI. De sexti gradus extremitate.
VII. De personis septimi generis , que legibus
non continentur
infra abnepos , abneptis : ex obliquo fratris , et
sororis nepos , neptis , frater patruelis , sror pa-
truelis , id est , patrui filius , filiave : consubr-
nus i et consubrina , id est , avunculi et mater
tera: filius , filia : amitinus , amitina , id est , ami
ta; filius , filia : itemque consubrini , qui ex dua-
bus sororibus nascuntur, quibus adcrescit patruus
magnus , amita magna , id est , avi paterni fra
ter et sror : avunculus magnus , matertera mag
na , id est , avia; , tam paterna; , quam materna;
frater et sror. Hic * plus exponi opus non est,
quam lectio ista declarat.
V. 9 Antiqua. 10 De quinti gradus
origine.
Quinto gradu vehurit , supra quidem , atavus,
atavia : infra adnepos, adneptis: ex obliquo fra
tris et sororis pronepos , proneptis : fratres pa-
trueles , srores patrueles , amitini , amitina; , con
subrini , consubrina: filius , filia : proprius subri-
nu.s 11 , subrina , id. est , patrui magni , amita; Ia
magna: , avunculi magni , matertera; magna; fi
lius , filia._His adcrescuntjjropatruus , proamita:
hi sunt proavi paterni frater , et sror : proavun-
culus , promatertera : hi sunt proavia; 1 3 pater
nas. , materna;que fratex et sror , proavique ma-
terni. Ha:c 14 species , nec aliis gradibus, quam
scripta est , nec aliis vocabulis declaran potesr.
VI. Antiqua. 15 De sexti gradus ex
tremitate.
Ssxto gradu venunt supra , tritavus , tritavia:
infra, trinepos , trineptis : ex obliquo fratris , ef
sororis abnepos , abnpts* , fratres patrueles , s
rores patrueles, amitini, amitina;, consubrini, con
subrina; , patrui magni , amita; 16 magna: , avun-
i1 . ' . '
nense , por haberle arrancado algunas hojas.
I o Toled. got. sin nota.
I I Lind. sobrinus , sobrina<
1 2 Toled. got. amitmac.
1 3 Card. Hi sunt proavi paterni frater et sror. Haec spe
cies &c. Lind. Hi sunt proavi materni trater et sror.
i 4 Toled. got. H*c est species , nec aliis gradibus , quam
scriptum est , &c.
K Toled. got. sin nota':-
16 Toled. got. amitine.
 So FORI
culi magni , materterae magna! nepos , neptis:
proprii subrini filius , filia , qui consubrini appcl-
lantur. Quibus ex latere adcrescunt propatrui,
proamit* , proavunculi , promaterterae films , fi
lia : et 1 patruus ab amita. Hi sunt abavi pa-
terni frater, et sror, abavunculus, abmatertera.
Hi sunt abavia? 1 paterna; maternarque frater et
sror , abavique fnaterni; Ha:c quoque explana-
ri amplius non possunt , quam auctor ipse dis-
seruit.
II. TITVLVS DE
srores cum fratribus qualiter in pa-
rentum hoereditate succedant.
II. Quod in hareditatis successione JilM primi
sunt.
III. Si aut de superiori aut de inferiori genere
directi ordinis persona defuerint , tune a
latere venientes facultatis accipiant por-
tiones. ..<
IV. Qui suc ceder possunt in eorum facultati-
bus , qui nec scriptis , nec testibus suam
alligant voluntatem.
V. De successione fratrum et sororum , sive
illorum , qui de diver.sis parentibus gene-
rantur.
VI. Si is, quimoritur, avos relinquat vel avias.
VII. Si is, quimoritur , srores relinquat pairis
aut matris.
VHI. Siis, qui moritur,Jiliosfratris vel sroris
relinquere videatur.
IX. Quod in omnem 4 haereditatem femina accipi
debeat.
X. Item , ut in omnem 5 hareditatem femina
I. 7 Vi srores cumfratribus equaliter
in parentum hoereditate succedant.
Si pater vel mater intestati discesserint , sro
res cum fratribus in omni parentum hsreditate *
absque aliquo obiectu aequali divisione succedant.
II. 9 Quod in hareditatis successioneflii
primi sunt.
In hsreditate illius , qui moritur , si intestatus
discesserit , filii primi sunt : si filii desimt, ne-
potibus debetur hasreditas : si nec nepotes fue-
rint , pronepotes ad hajreditatem vocantur : si
vero qui moritur nec filios , nec nepotes , seu
patrem , vel matrem relinquit , tune avus , aut
avia haereditatem sibimet vindicabit.
1 ToUJ. got. y Llnd. abpratruus.. , '.
2 Card. y Lind. Hi sunt abavi materni frater et sror.
Hace quoque &c.
3 Emilian. Card. y Lind. tenentur.
4 Lind. in omni hcereditate.
5 Lind. in omni h<rredtate.
IVDICVM
VIL De personis septitni generis qua
legibus non continentur 3.
Sptimo gradu , qui sunt cognati recta linea
supra infraque, propriis nominibus non appellan-
tur , sed ex transversa linea continentur fratris,
sororisve abnepos , abneptis , consubrini , con-
subrinaj filii , filiajque. Successionis autem idcir-
co gradus septem constituti sunt, quia ulterius
per rerum naturam , nec nomina inveniri , nec
vita succedentibus propagan potest.
SVCCESSIONIBVS.
accipi debeat , et quod , qui gradu 6 al
iena?! pracedit , Ule successionem vicinior
capiat.
XI. De successione mariti et uxoris.
XII. De fiaredtate clericorum et monachorum.
XIII. Vi post mortem matris , Jilii in patris
potestate consistant , et quid de rebus Ji-
liorum agere conveniat patrerru - ; , .
XIV^ Simater in viduitate permanserit , aqua-
lem inter jilios capiat portionem ; et quid
de rebus Jiliorum agere conveniat mairem.
XV. Ne uxor sibi vindicet quod maritum cum
servs eius adquisisse constiterit.
XVI. De his , qiiA' vir et uxor in coniugio con-
stituti conquirere potuerint.
XVII. , De prvulo qualiter htereditatem capere
possit. ,, , . .
XVIII. Qualiter hareditatem parvuli parentes
adsequi possunt. . . , .
XIX. De posthumis. -
XX. Vt qui non reliquerit Jilios , faciendi de
rebus suis, quod voluerit, habeat potestatem.
III. Antiqua. 10 Si aut de superior^
aut de inferiori genere directi ordi
nis persona defuerint , tune a latere
venientes facultatis accipiant por-
tiones.
Quando supradictae persona: desunt , .qua: aut
de superiori , aut de inferiori genere discreto
ordine veniunt , tune illa? persona: , qua: sunt
a latere constitua: , reqirantur , 'ut a:redita-
tem accipiant defuncti , qui intestatus discesse-
rit. Nam illa? persona: , qua: suna lpnginquo-
ribus 1 1 constitua; , ' nihil se extiment" illis prio-
ribus posse repetere.
6 Lind. in gradu , y as en la ley.
7 Card. Antiqua.
8 Toled. got. Card. y Lind. facltate.
9 Toled. got. Antiqua noviter emendara. Card. Antiqua.
10 Card. Nova emendara. Lind. Nov. emd,
n Lind. longioribus.
 LIB. IV.
IV. 1 Qui succeder possunt in eorum
facultatibus , qui nec scriptis , nec
testibus suam alligant voluntatem.
De successionibus eorum qui sic moriuntur , ut
nec donationem , nec ullum faciant testamentum,
nec prassentibus testibus suam ordinent volunta
tem , qui gradu illis proximi fuerint , eorum ob-
tinebunt hxreditatem.
V. 2 De successionefratrum et sororum,
sive illorum, qui de diversis parenti-
bus generantur.
Qui fratres tantummodo , et srores relinquit,
in eius hiereditate fratres, et srores aequaliter suc-
cedant , si tamen unius patris et matris filii esse
videantur. Nam si de alio patre , vel de alia ma-
tre alii esse noscuntur , unusquisque fratris sui,
aut sororis , qui ex uno patre , vel ex una ma-
tre sunt geniti , sequantur hasreditatem. Filii ta
men , qui ex diversis parentibus s et una matre
sunt geniti , ad capiendam maternam facultatem
squali successione deveniant. Similiter quoque,
et hi qui de diversis matribus et uno patre oriun-
tur , divisionis ordinem teneant.
VI. 4 Si is , qui moritur, avos relinquat,
vel avias.
^uotiens qui moritur , s paternum avtim 1 et
maternum relinquat , tam ad avum paternum,
quam ad avum maternum hsreditas mortui uni
versa pertineat. Si autem qui moritur , avum
paternum et aviam maternam reliquerit , aequa->
les capiant portiones : ita quoque erit , si pater-
nam et maternam aviam qui moritur , relinque-
re videatur. Et hasc quidem quitas portionis
de illis rebus erit , quas mortuus conquisisse cog-
noscitur. De illis vero rebus , quas ab avjs vel
parentibus habuit , ad avos dilecta linea revo-
cabunt *.
VII. Si is , qui moritur , srores relin
quat patris , atit matris.
(^)ui moritur , si tantummodo patruum 6 et ami-
tam , hoc est , patris fratrem aut sororem , si'
ve avunculum eb~ materteram , hoc est , matris
Jratrem vel sororem relinquit , et intestatum eum
i Card. y Toled. got. Antiqua.
a Emilian. Card.y Lind. Fls. Chds. Toled. got. Fls. Cin*
dasvindus Rex. Noviter emendata.
3 Emilian. y Card. patribus.
4 Emilian. Card. y Toled. got. Fls. Glosus. Recesvindus
Rex.
5 Card. revocabit. Lind. revocabitur hxreditas mortui.
O En todos los cdices gticos y en el impreso de Lind.
faltan las palabras que van de cursiva.
7 Toled. got. Noviter emendata. Emilian. Flavius Cin-
dasvindus Rex.
8 Card. aut.
O Card. omnes.
TITVL. II.
5*
obiisse contigerit , cequali iure sccedant in ha>
reditate defuncti.
VIII. Antiqua. 7 Si is , qui moritur,
jilios fratris , vel sororis relinquere
videatur.
Qui moritur , si fratres 8 et srores non relique
rit , et filios fratrum vel sororum reliquerit; si
ex uno fratre sit unus filius , et ex alio fratre
vel sorore forsitan plures , omnem ' hareditatem
defuncti capiant , et qualiter per capita divi-
dant portiones.
IX. Flavius Cintasvintus Rex.
Quod in omnem hcereditatem femina ac-
cipi debeat.
Femina ad hajreditatem patris aut matris , avc-
rum vel aviarum , tam paternorum quam ma-
ternorum , et ad haereditatem fratrum vel soro
rum , sive ad has hsereditates > quse a patruo vel
a filio patrui, fratris etiam filio vel sororis re-
linquuntur, aequaliter cum fratribus veniat. siam
iustum omnino est , ut quos propinquitas natu
ra consociat , hereditarias successionis ordo non
dividat.
X. 10 Item ut in omnem hcereditatem
femina accipi debeat , et quod qui
gradu alterum prcecedit , Ule succes-
sionem vicinior capiat.
Has hsreditates , qua: a materno genere ve-
nientibus 1 1 , sive avunculis , sive consubrinis,
seu materteris relinquuntur , etiam feminas cum
illis , qui in uno propinquitatis gradu atquales
sunt , aequaliter partiantur. Nam omnem ha;re-
ditatem , qui gradu alterum prsecedit , obtineat.
XI. Antiqua. De successione mariti et
uxoris.
]V[aritus et uxor tune sibi harreditario iure sc
cedant , quando nulla adfinitas usque ad sep-
timum gradum de piopinquis eorum , vel pa
rentibus inveniri potuerit 1 2 .
.jo Legin. Card. Toled. got. y Lind. Antiqua.
1 1 Emilian. venientes , sive ab avunculis &c.
12 En el Emilianense contina as esta ley: Si quis vir
uxorem duxerit, et post connubium aliquid ex rebus ad-
quisierit , in extremis ex ambobus unus obierit , qualitcr
ex rebus medietas licitum habere habeat , re qua vero
medieras vivens vindicatur. Quod si liberos habuerint in
eius memoria medietatem possideant , ut am qui prius v
obiit , prxcipimus ex cannica sententia quintam partem
ex rebus Deo ofterant , reliquas vero liberi habeant. Se
han corregido algunos yerros del original : pero no es f
cil hacer lo mismo con los que quedan , no habiendo ha
llado esta adicin en ningn otro cdice.
J Ga
 FORI
XII. 1 De htereditate clericorum^ et mo-
nachorum.
Clerici , vel monachi , seu sanctimoniales , qui
usque ad septimum gradum non reliquerint har
reles , et sic raoriuntur , ut nihil de suis facul-
tatibus ordinent , ecclesia sibi , cui servierunt *,
eorum substantiam vindicabit.
XIII. 3 Vt fost mortetn matris *jilii in
patris 5 potest ate consistant , et quid
de rebus jiliorum agere conveniat
patrem.
IVlatre 6 mortua , filii in patris 7 potestate, con
sistant. Quod si marito suppreste 8 uxor forsitan
moriatur , filii qui sunt ex eodem coniugio pro
crean , in patris potestate persistant , et res eo
rum , si novercam non perduxerit , ea con
dicione possideat , ut nihil exinde aut venda
re , aut evertere , aut quocumque pacto alie
nare prajsumat, sed omnia filiis suis integra et
intemerata conservet. Fructus tamen omnes cum
filiis suis pro suo iure 1 percipiat , et una cum
ipsis filiis suis communibus consummat expensis.
Quod si pater novercam superduxerit , quia
valde indignum est , ut filii eius', patris potes
tate vel gubernatione relicta , in alterius tuitio-
nem deveniant , filios suos pater ille , qui nover
cam duxerit , non relinquat ; sed filios et res eo
rum iuxta superiorem modum tuitionis ordine
regat. Ita tamen , ut inventarium de rebus fi-
I Legin, y Cari. Antiqua.
i Liad, deservierint.
3 Legin. Antiqua noviter emendata. Card. Antiqua.
4 Card. patris.
5 Card. matris,
6 Card. patre mortuo.
7 Card, matre.
8 Legin, supprestite. Lind. superstite.
p Toled. got. Legin, y Card. superduxerit.
10 Emilian. labore.
I I Lind. servare.
1 2 Emilian. Card. y Lind. aaden : si tamen vo-
luerit.'
i j Toled. got. superduxerit.
14 En el Emilian. en Card. y en Lind. se aade la si
guiente clusula : Qui autem novercam superduxerit , om
nes facltate maternas filiis mox reformet; ne dum filii
cum rebus suis ad domum transeunt alienam , novercx
sua: vexentur iniuriis. Eadem quoque de avis , nepotibus-
que et neptibus forma servetur &c.
1 5 Entre esta ley XIV. y la antecedente se halla otra
en el cdice Legionense , que est tambin traducida en
los cdices castellanos , y es como st sigue :
XIV. Item ut fost mortem matris Jil in fatstate pa
tris maneant tuendi , etiam si novercam pater su
perduxerit ; et quid de rebusJiliorum conveniat pater
iuxta superiorem legem.
In lege enim anteriore sancitum est , ut matre mortua;
si pater non duxerit novercam, filii in patris potestate cum
mnibus rebus maternis tuendi maneant , usque ad tempus
liuptiarum , et usufructuario cum filiis suis de ipsa rescu-
la pro suo iure percipiat, et una cum ipsis filiis suis com
munibus consummat expensis : dum vero ad nuptias vene-
rint , vel XX. annos impleverint setatis, mediam ex eadem,
quam unumquemque contigerit de rebus maternis , pater
IVDICVM
liorum suorum manu sua conscriptum coram u-
dice , vel harredibus defuncta; mulieris strenue fa-
ciat , et tali se placiti cautione in hasredum illo-
rum nomine constringat , quibus tutela ipsa per-
tinere , si pater defuisset , legitime poterat : t
nihil de filiorum suorum rebus evertat , sed et
filiorum suorum vitam sollicito voto vel ac-
tu salvare 1 1 intendat , et res eorum absque
aliqua perditionis diminutione tuendas acci-
piat 1 * . Quod si pater ipse , qui novercam du
xerit 1 3 , tuitionem suscipere filiorum noluerit,
tune a iudice propinquior ex matre tutor est
eligendus , qui tuitionem pupillorum accipiat.
Quum vero filius duxerit uxorem , aut filia ma-
ritum acceperit , statim a patre de rebus materr
nis suam percipiat portionem , ita ut usufructua
rio iure patri tertia relinquatur. Pater autem,
tam filio quam filia: , quum XX. annos impleve
rint tatis , mediam ex eadem , quam unumquem
que contigerit de rebus maternis , restituat por
tionem , etiam si nullis fuerint nuptiis copulad.
Medietatem vero dum vixerit pater sibi vindi-
cet , filiis post obitum relinquendam Eadem
quoque et de nepotibus forma servetur. Quod
si pater de his rebus aliquid everterit , aut si
super tempus , quod constitutum est , res filiorum
tenere prssumpserit , omnia de rebus eius illis
filiis de cuius matre res esse videntur, reddenda
sunt, et omnimodis sarcienda. /
XIV. Antiqua. 1S Si mater in vidui-
tate permanserity aqualem interjilios
restituat rationem , et medietatem in sua habeat potestate
dum advixerit , et nihil exinde vender , aut donare , vel
evertere przsumat , filiis ex eodem coniugio natis integram
et intemeratam post obitum relinquendam. Si certe pater
novercam superduxerit, ta decretum in eadem lege, ut filii
acceptam a patre omnem maternam ha:reditatem ad alienam
transeant potestatem tuendi cum omni facltate , spreta pa
tris cura vel tuitione. Quia valde indignum et horrendum
nostra peispexit clementia esse factum , dum obliti sunt
Salomonem dicentem : quare seduceris , fili mi , ab aliena,
et foveris signum alterius ! Et iterum : qui subtrahit se,
vel aliquid a patre suo , vel matre , et dicit hoc non esse
peccatum , particeps homicidae est. Et iterum : oculus qui
subsannat patrem , et despicit partum matris suse , efto-
diant eum corvi de torrentibus , et comedant illum filii
aquilas. Necnon et illud : melius est enim ut filii tui te
rogent , quam te respicere ad manus filiorum tuorum . id-
circo nimium et incongruum , et indigne forte perspe-
xit talia fieri nostra gloria , dum absque rationis dogma
talia decreverunt dispendia : ut ipsi lucrum de rescula
filiorum alienorum habeant , qui nullam eum nutriendi ha-
beant penuriani ; sed patri generant damnum , qui debue-
runt per filiorum gaudium. Deo igitur nitente contra huius
seriem legis secundum sacrarum scripturarum , nostra glo
ria recolente illud obiieimus , quod hymnidicus He dixit
David : sicut pater miseretur filiorum , sic misertus est
dominus timentibus eum de quo etiam Salomn dixit:
filius sapiens doctrina patris. Et iterum : fili , suscipe se-
nectam patris tui , et ne contristes eum in vita illius. Et
iterum : qui diligit filium suum , frequentat illi flagellum,
ut lztetur in novissimo eius : qui docet filium suum , lau-
dabitur in lio, et in medio domesticorum glorificabitur in
lio : qui docet filium suum , in cctlum mittit inimicos , et
n medio amicorum glorificabitur in lio . mortuus est pa
ter illius , et quas non est mortuus , simile enim relinqult
post se: in vita sua videbit , et laUatus est in lio, et n
obitu suo non est contristatus , nec confusus est coram
 LIB. IV.
capiat portionem^ et quid de rebusji~
liorum agere conveniat matrem.
]VIater 1 , si in viduitate permanserit , arqua-
lem inter filios suos , id est , qualem unusquisque
ex filiis usufructuario 2 iure de facltate mariti
habeat portionem , quam usque ad tempus vitas
sua? usufructuario iure possideat. Ceterum nec
donare , nec vender , fiec uni ex filiis confer-
re prssumat. Quod si eam filii portionem ipsam
matrem evertere , seu per negligentiam , sive per
odium forte perspexerint ; ad comitem civita-
tis , aut ad iudicem referre non differant : ut
matrem sua * contestatione conimoneant , ne res
quas usufructuarias accepit, evertat. Nam usum
fructum quem ipsa fuerat perceptura , dare
cui voluerit filio vel filia: , non vetetur. Sed et
quod de ipso usu sibi debito iuste conquirere
potuerit , faciat quodcumque illi omnimodis ius-
tissime placuerit. Verum si ex ea usufructua
ria portione aliquid probatur eversum , filiis post
mortem matris de eius facultatibus sarciatur. Post
obitum vero matris portio , quam mater accepe-
rat , ad filios asqualiter revertatur , quia non pos-
sunt de paterna harreditate fraudari. Quod si ma
ter ad alias nuptias fortasse transierit , ex ea die
usufructuariam portionem , quam de bonis ma
riti fuerat consequuta , filii inter reliquas res
paternas , qui ex eo nati sunt coniugio , vindica-
bunt.
XV. 4 2Ve uxor sibi vindicet quod ma-
ritum cum servs eius adquisisse con-
stiteri.
IVaritus si cum servis uxoris suas aliquid ad-
quisierit , vel in expeditione aliquid lucri fuerit
consequutus , nihil exinde uxor a viro suo pra-
sumat repetere , nec ipso vvente , nec post eius
obitum : sed vir , qui uxorem suam secundum
sanctam scripturam habet in potestate , similiter
et in servis eius potestatem habebit ; et omnia,
qux cum servis uxoris sua; vel suis in expeditio
ne adquisivit , in sua potestate permaneant. Pro
eadem scilicet ratione, quia si ipsi servi , dum
cum domino suo in expeditione conversabantur,
inimicis ; rcliquit enim defensorem domus contra mmi
cos , et amici reddentem gratiam. Dum igitur haec talia
meminit nostra gloria excelentissima , qux a domino per
ora vatum suorum fuerunt promulgata; nostra ratum du-
xit sercnitas tantis obtemperare prseceptis , domino ordi-
nante , huic addere nitimur legem , ut spretis qua: digna;
non sunt posita , innectimus quod mnibus a domino pa-
tuit ordinata. Vnde mnibus ad regni nostri ditionem per-
tinentibus commonemus per huius nostri seriem decreti, ut
deinceps sicut est iustitix , et sacra scriptura docet , huius
novellse sanctionis custodiatur forma disciplina; , ut post
mortem uxoris quisquis ille superduxerit overcam , filii
qui de eodem coniugio nati sunt , in patris potestatem et
gubernationem permaneant cum mnibus maternis quia
valde indignum est , ut lii , patris gubernatione vel po
testate relicta , in alterius tuitionem deventant. Sed ut
instituimus , pater dum novercam duxerit, filios suos una
cum peculio materno iuxta superiorem legis modum. tui-
tionis ordinem regat. Ita tamen ordinamus , ut inventarium
TITVL. II.
aliquid admisissent forte damnosum , ille qui eos
secum duxerat , et ei aliquid fecerant augmenti,
ipse pro eis , et responsum daturus esset et com-
positionem , si culpabes fuissent inventi. Vnde
bene iubetur , ut sicut lucrum , ita et damnum
ad se dominus noverit pertinendum.
XVI. Flayius gloriosus Recesvintus
Rex
De his qua vir et uxor in .coniugio
constituti conquirere potuerint.
Dum cuiuscumque dignitatis aut mediocrita-
tis mariti persona uxori fuerit nobiliter atque
competenter adiuncta , et pariter viventes ali
quid augmentaverint , vel in quibuscumque re-
bus quippiam profligasse * visi fuerint , atque
proveniat, ut unus ex eis maioris rei et facul-
tatis dominus sit , de mnibus augmentis , et pro-
fligationibus pariter. conquisitis , tantam partem
unusquisque obtineat , quantam eius facultatem
fuisse omnimodis sibi debita vel habita possessio
manifestat. Ita ut si aequalis abundantia; domi-
ni sunt ; pro parvis rebus contentionis intempe-
rantiam non adsumant. Quia difficile est , ut in
tanta aiquitate facultas eorum possit aequari, ne
in quocumque videatur una pars alteri superes-
se. Nam si evidenter unius facultas alterius pos-
sibilitatem transgred videatur , ut superius dic-
tum est , iuxta quantitatem debita; possessionis
erit et divisio portionis , quam sibi post unius-
cuiuscumque mortem vindicabit persona suppres-
tis , et aut filiis suis aut propriis relinquat ha:-
redibus , aut certe de ea facer quod voluerit,
licentiam habebit. Eadem quoque ordinationis
forma , tam in viris quam in uxoribus , erit om
nimodis observanda. De illis autem rebus , qui-
bus in amborum nomine inveniuntur scripturas
confecta;, iuxta conditonem ipsius scriptura;, per-
tineat illis et divisio rei , et possessio iuris. Quod
vero maritus , aut de extraneorum lucris , aut
in expeditione publica conquisivit , aut de prin
cipas, vel patroni, atque amicorum conlatione pro-
meruit, filii vel heredes eius ad integrum sibi
de rebus fiorum suorum manu sua conscribat coram iudi-
ce vel haeredibus defuncta: mueris strenue et fideliter fa
ciat. Talis vero placiti cautio in hzredum suorum nomine
conscribatur , quibus tutela ipsa pertinere videtur legitime,
si pater defuisset , ut nihil de ipsis filiorum suorum rebus
pater cverteret , sed filiorum vitam sollicito voto vel actu
salvare ntendat , et res eorum absque aliqua diminutione
perditionis tuendas accipiat. Quod si pater ipse qui nover
cam duxerit , tuitionem filiorum susciperc noluerit , tune
iudice tutor requirendus est , quomodo lege superiore di-
citur.
1 Legin. Mulier , si post mortem mariti in viduitate
permanserit.
2 Legin, usufructuariam de facltate.
3 Legin, y Lind. suam.
4 Card. Antiqua. Legin. Antiqua noviter emndala.
5 Legin. Antiqua noviter emendata. Toled got. Flavius
gloriosus Recesvintus.
6 Legin, profligantes.
 . FORI
54
vindicabunt , aut quod exinde voluerint iudica-
re , licenter 1 illis crit plenam potestatem habe-
re. Similis erit et de mulieribus conditio, si quo-
rumcuraque muere videantur aliquid percepisse.
XVII. 2 Flavius Recesvintus Rex 3.
De prvulo qualiter haredtatern capere
possit.
Interdum rem dubiam, nisi rtioc'inationis disc&p-
tatio deducat in lucem , frequeter hanc ambi-
guitas prscipitat in errorem. Contendunt nam-
que plurimi , si genitus infans , non longe defunc-
tus , ha;reditatis possit parentum iura sortiri : quo
rum litibus hos modos ponit ratio. Natura; ori-
go ita condita manet , talique usu decurrit, nc
is qui nascitur , prius aliud quam se suscipientem
capiat 4 lucem , ut de tenebris genitalibus pro-
diens, illarum rerum sentiat tactum, quariun hunc
partibus constat esse concretum. Quo ergo ordi
e, libere capiat hacreditatem terrena; possessionis,
qui vix extrema; cepit primordia lucis ? Quique
sortitus vix est usum elementorum ', quibus con^
cretus est , quomodo sortietur bona rerum , ad
quarum dominium natus non est ? quemque non
harreditabit producta lux coeli , qualiter morre s
x contractum improvisa ditabit portio mundi? qua-
ve etiam ratione aggredietur viventium iura , cui
vicinius fuit , mortem adisse quam vitam ? Sicque
naufragus in medio lucis angustias mox genitales
exiit, mox fatales relapsus est in tenebras. Vt er
go et proximis parentibus ad successionem hu-
ius aditus reseretur , et ipsa defuncti vita com-
probetur , si ver sit clara vita , atque hanc ip-
sam licet parvi temporis vitam comitetur eterna;
participatio vita; , non aliter in utroque sexu ha;-
reditatem capiat qui nascetur 6, nisi post nativita-
tis ortum , et sacri baptismatis gratiam consequa-
tur , et ' decem dierum spatiis vixisse probetur,
ut successoris patris vel matris persona , qua: per
hunc parvulum terrena; cupit ha;reditatis adqui-
rere commoda , ante morituro eterna: mansionis
prxparet vitam , et ita demum adsequitur " vi-
vens cum rebus labentibus terram. Sicque salu-
tari commercio dum hajreditat ille coelum, hs-
reditet jste solum 8 : dum illi providentur adire
coelestia , isti permittantur adire terrena : dum-
que adsequitur ille vitalia , conquirat iste cadu-
1 Legin, licentia.
2 En el Toledano gtico falta esta ley XVII.
3 Card. Fls. Chds. Antiqua. Lind. FLS. GLS. RCDS.
Rex.
4 Legin, adsumat acrem. Card. y Lind. adsumat hae-
redem.
5 Lind. mortis contracta.
6 Legin, y Lind. nascitur.
7 Legin, y Lind. adsequatur.
8 Card. y Lind. saeculum.
9 Lind. terrena huius non potuit possidere , terreno sal-
tem comparato iure, cceleste lucrum. Legin, possidere, ter
reno saltim.
10 Emilian. y Card. Recesvindus. Legin. Cindasvindus
IVDICVM
ca ; ut etsi defunctus terrenum ' ius non potuit
possidere terrenus, saltim ille coelestem lucrum
valeat obtinere. , _
XVIII. Flavius Cintasvintus Rex I0.
Qualiter hcereditatem parvuli parentes
adsequi possunt. . .
Patre defuncto , si filius filiave decem sive am-
plius , vel infra diebus vivens 1 1 , et baptizatus
ab hac vita discesserit , quidquid ei de faculta-
te patris competer poterat , mater sibi debeat
vindicare. Itemque , matre defuncta , non aliter
defuncti filii portionem pater obtineat , nisi na-
tum filium, filiamve decem diebus, sive amplius
vel infra vixisse 14 et fuisse baptizatum edoceat.
Ita ut pater aut mater, quibus ista successio com-
petit , si filios non reliquerint , integram et in-
temeratam eamdem luctuosam ha;reditatem di-
videndam mnibus nepotibus derelinquant. Nec
meliorandi quemcumque nepotum amplius quam
de tertia parte huius rei habeant potestatem.
Nam si ecclesiis vel libertis , seu cuilibet lar-
giri de eadem fatultate voluerint , de quinta
tantum parte, secundum superiorem 13 legem, po
testatem habebunt. Sin autem nec filii , nec ne
potes , nec pronepotes supprestes 14 extiterint,
quod de dem facltate facer vel iudicare vo
luerint , habeant potestatem. Quod si intestati
discesserint i> genitores , tune alii parentes de
functi patris vel matris , qui gradu proximiores
fuerint , pra;dictam facultatem proculdubio con-
sequantur. Ita ut , mortuo filio , si pater qui fu
lii defuncti successionem ceperit , intestatus dis
cesserit , ha;redibus patris ex lege propina, uiori-
bus eadem facultas pertineat. Similiter etsi ma
ter luctuosam filii defuncti hsreditatem cepe
rit , et intestata discesserit , omnis successio 1 6
eius eadem facltate ad propinquos mulieris he
redes pertinere debebit , ea conditione servata,
ut nepotes ex filio vel filia , qui patre vel matre
supprestite mortui fuerint , integram de rebus
avi vel avia; , quam fuerant pater eorum vel ma
ter , si vixissent , habituri , percipiant portionem.
Quod si filius , habens uxorem et filios , patre
vvente , discesserit 1 7 , antequam ei pater suus
omnem portionem , quae ei contingebat , imples-
set ; et ' s filii quos reliquerat, vvente avo, mor-
Rex , novter emendara.
1 1 Toled. got. vivens ab hac vita.
1 2 Toled. got. vixisse edoceat.
1 3 Card. y Legin, subteriorem.
14 Card. superstites.
1 5 Lind. decesserint.
1 6 Enaltan, y Card. omnis successio eiusdcm facultatis.
Legin, eiusdem hxreditatis.
17 Emilian. y Lind. discesserit.
1 8 Este lugar se ha emendado por el Lind. , porque en
todos los MSS. est viciado. El de Card. dice as: et ipe
sine patre aut cum eo vivens. El Legin. : et ipse cum pa
tre vivens filios quos relinquerat vivente avo. ElVig.y
los dems : ct ipse cum patre vivens filios reliquerit.
 LIB. IV.
tu fuerint , tune illa relicta hoc tantum recipiat,
quod in. maritum pater antea sequestravit. Nec
plus illa vidua a socro vel cognatis requirat. Si
vero filius cum patre in conunune vivens 1 ni-
hil ab eo portionis acceperit , tune illa vidua
tantummodo accipiat , quod ei tempore nuptia-
rum maritus eius donationis titulo a noscitur con-
tulisse. Si vero filius patris 3 servans obedientiam,
res , qua; ei de materna successione competebant,
patrem possidere permiserit , et postmodum eam-
dem facultatem filio debitam , quam pater pos-
sidebat , idem filius uxori sua; , vel cuicumque
concesserit , firma talis donatio in nomine uxoris,
vel cuiuscumque conscripta manebit , si tamen
filios 4 de eodem viro non habuerit. Nam si filii
supprestes extiterint , ordo superioris legis erit
incunctanter servandus.
XIX. Flavius Cintasvintus Rex s.
De Posthumis.
Divini principatus quodammodo peragimus vi-
cem , quum needum genitis misericordias porri-
gimus opem. Ideoque quum 6 vir prajventus sor-
te fatali , foetu gravidam cum filiis relinquit uxo-
rem , eum qui nascetur postmodum cum cetey
ris qui nati sunt , fieri censemus hxrederrf. Quod
si nusquam forte reliquerit sobolem , et suam
quibuslibet donaverit facultatem , quarta rerum
eis portio dividenda servetur. Tres vero partes,
qua; supersunt , posthumus absque dubio sortie-
tur. Quod si vir et uxor in coniugio positi , an-
tequam filios habeant , invicem sibi unus in al
ternas nomine de facltate propria donationis fa-
ciunt scripturam , et post huius testatinis ordi-
III. TITVLVS DE PVPILLIS, ET EORVM TVTORIBVS.
I. Quod utroque rriietus prente pupillus vo-
cetur.
IJ. Ex quo incipient computan anni in actionibus
'* - IT
pupillorum.
I. Flavius Cintasvintus Rex
Quod utroque relictus prente pupllus
. vocetur. .-. r... .
Discretio pietatis est sic consultum ferr n-
mnnih'.f. ! : . : .-i
1 Card. aade : aut sine pso.
2 Legin, titulo dotali. ' ,'
3 Lind. patri. -l: ' " *' ';
4 Legin, y Lind. filii de eodem coniugio non fuerint.
5 Card. aade: Noviter emendata. Legin. Antiqua. To~
led. got. Flavius Cintasvintus. Lind. Flavius Gundema-
rus rex. '" . ' ,
6 Legin, y Lind. quicumque vir.
7 Toed. got. Legin, y Lind. concessa. Ceterum,
8 Lind. consistar.
TITVL. III.
nem filios talibus habere contingat , talis paren-
tum testatio , si filii ipsi supprestes extiterint , om-
nino non valeat , sed ex toto huius tam indis
creta ordinationis volntate disrupta , debitam
sibi omnem parentum facultatem filii capiant et
adsumant : de quinta' fantum parte parentibus,
si aliquid iride testasse contigerit , potestate con-
cessa ? habebunt. Ceterum si unus ex ambobs,
id est , vir aut uxor , antequam unius copula;
societatem adirent , quicumque ' ex ambobus in
alterius nomine scripturam de rebus suis proba-
tus fuerit Conscripsisse , omni vigore valitiira per-
sistat 8 , et talis testatio per eorum vocem qui
postea ex illis nati fuerint , non erit ullo modo
convellenda.
XX. Flavius gloriosus Cinthasvintus
Rex9.
Vt qui non reliquerit jilios , faciendi de
rebus suis quod voluerit , habeat po
testatern. ..... . , i ^
Omnis vir ingenuus atque femina , sive nobi-
lis , seu inferior , qui filios , vel nepotes aut pro
nepotes non reliquerit , faciendi de rebus suis
quidquid voluerit indubitanter licentiam ha-
beat IO, nec ab aliis quibuslibet proximis, ex su-
periori vel ex transverso venientibus , poterit orr
dinatio eius in quocumque convelli. Quia recta
linea decurrens non habet originem , qua; cum
successione natura; hsreditatem possit accipere.
Ex intestato autem , iuxta legum ordinem , si
bi 1 1 debitam hsreditare poterunt iure succesr
sionem. . . , .. , . ,. .";
Jf. Qualiter pupillorum tfala suscipiatur, vel
de rebus eomm, quapars tutoribus deturl%
IV. Ne tutores ab eis quos in tuitione habent quas-
. ... ~. . .scripturas
cumque _ J... ..^ - _ extorquere
- ~.A.+lmM jui mima .Mu4
prasumant.
noribus , ut iusta; possessionis dominum sustinere
damna non patiamur. Ob hoc licet hactenus , %
patre tantum relicti filii parvuli , pupilli nuncur
parentur 1 4 : tamen quia non minorem curam
erga filiorum utilitatem matres constat frequen-
ter impender , ideo ab utroque prente , hoc
o Emilian* y Card. Flavius Glosus. Recesvindus Rex.
f Legin. AntFqa. Ervigius Rex. Toled. got. Flavius glo-
tiosus Cintasvintus. Lind. Fls. Rcds.' rex. i
10 Legin, y Lind. habebit.
11 Legin, debitam sibi hxreditatem poterunt iure suc-
cessionis haberc.
12 Legin, debetur.
1 3 Card. Antiqua. Legin. Antiqua noviter emendata. To
led. got. Flavius Cintasvintus. Lind. Fls. Chds. rex. -
14 Lind. nuncupentur.


56 FORI IVDICVM

est , patre 'vcl matre infra quindecim 1 annos fi- lam , sive quicumque susceperit, prasentibus tes-
lios post mortem relictos , pupillos per hanc le- tibus vel propinquis , de mnibus rebus quas
gem decernimus nuncuj pater reliquit , brevis factus trium vel quinqu
testium subscriptione firmetur, et prassentibus ip
sis , qui ad brevem faciendum testes interfuerint,
II. Flavius Cintasvintus Rex . Episcopo aut Presbytero , quem parentes elege-
rint , brevis commendetur, minoribus dum ado
Ex quo incipient computari anni in ac- leverint reformandus. Statuentes etiam, ut si qua;
contra minorum personas adversa? accesserint ac-
tionibus pupillorum.
tiones , his intentionibus tutor , si voluerit 6, de-
beat parare responsum. Certe si neglexerit , re-
Quotiens de amissione rerum intentio vertitur, petenti qua; postulat a iudice restituantur : sal
illos annos in pupillorum actionibus computan- vo tamen minorum negotio , dum adoleverint , ad
dos esse censemus, quibus parentes ipsorum , pa- integrum reformando. Ule vero qui ad prsesens
ter videlicet aut mater , re caruisse noscuntur: rem ipsam petere coepit , si in iudicio , dum ipse
id est , ut ex eo tempore cum pupillaribus an- minor adoleverit , ab eodem fuerit victus, qua;
nis ad quinquagenarium numerum summa per- acceperat , cum retroactorum temporum fructibus
tendat , de quo a prasdictis eorum parentibus * sive servitiis , ipsi minori , aut parentibus eius , seu
esse rem constat arriissam. Sin vero parentes pu- ad quem ipsa facultas iuste transierit , vel cui
pilli, dum viverent, rem per triginta annos amise- conlata fuerit , indubitanter restituat. Et pro pras-
rint, pupillus propter hoc ultra loqui non poteric. sumptione sua , quia quod in iudicio vindicare
non valuit , quod petierat , insuper decem so
lidos coactus exsolvat. Nam et si tutor pro pu
III. 4 Qualiter pupillorum tutela sus- pillorum lucris , vel eorum rebus intendere , vel
cipiatur y vel de rebus eorum qu<e causare voluerit , licentia illi indubitata mane-
pars tutoribus detur. bit. Quod si negotia pupillorum negligentia tu-
toris fuerint vitiata , vel perdita , pupillorum 7 ea
Si patre mortuo in minori a:tate filii relinquan- voce ad futurum permittimus reparanda.
tur, mater eorum tutelam, si voluerit, suscipiat,
si'tamen in viduitate permanserit. Ita ut de re-
bus filiis debitis inventarium faciat , per quod IV. Flavius gloriosus Recesvintus
postmodum filii haireditatem sibi debitam qu- Rex 8.
rant. Quod si mater alium maritum acceperit,
tt aliquis de filiis iam ad perfectam , id est , us- jWe tutores ab eis qos in tuitione habent
que ad viginti * annorum perveniat ajtatem , ipse
quascumque scripturas extorquere
iuniores fratres sua tuitione defendat , et res eo
rum nec ab ipsis , nec ab aliis permittat ever- praesumant.
ti , nec aliqua negligentia deperire. Quod si eas
ipse forte consumpserit , aut vendiderit , vel do- Dum minorum a;tas in anriis pupillaribus con-
naverit , aut per negligentiam suam perire pe- / stituta nec se , nec bona sua regere possit , be-
miserit ; quum fratres adoleverint , ea qua; per ne egibus est decretum eos , et sub tutoribus
negligentiam ipsius perierint , de sua illis portio- esse , et in eorum negotiis quod statuti anni de-
ne restituat. Cui tamen de fructibus ad victum beant computan. Quia vero qudam tutores aur.
prsesumendi partem decimam non negamus , ut suasione , aut indignatione circumveniunt quos
non hsec , qua; debet minoribus reservare, nimiis gratissime tueri debuerant, et de rebus redden -
evertat expensis. Si quas vero de suo pro com- da; rationis securitates accipiunt , vel certe di-
munibus necessitatibus aut negotiis expensas fp- , versarum obligationum scripturas. ab illis exigen-
cerit , facta presente iudice ratione , de ea qua; das insistunt , quo extinctis yocibus. eorum , qua;
ipsis a patre communis relicta est substantiaj illis- competunt , numquam inqirere , vel rci-
quod expenderit consequatur. Quod si fratres eius pere permittantur. Adeo ut melioris mercedis
atatis vel meriti non fuerint , qui defensionem partem riostra clefnentia consquatur , dum com-
sUscipiant orphanorum , tune patruus vel patrui petentem curam eisdem minoribus- inrogare per-
filius tutete, qualem de fratribus constituimus, penditur ; ha:c custodienda modis mnibus cpi-'
conditionem suscipiat. Quod si nec patruus , nec dftio ordinatur , ut sive in minori a;tate , seu
patrui filius , qui digne tutelam suscipiat orpha etiam quamvis quartum decimum setatis annum
norum fuerit , tune tutor ab aliis parentibus in videantur pupilli transir , tameh si tutores ad-
prssentia iudicis eligatur. Et sive mater tute- huc , vel ipsos , vel eorum res in sua potestate

1 LW.XXV. 5 Tokd. got, xxi. ;

2 Toltd. got. Flavius Cintasvntus.
g Legin, y Card. parentibus , excepto trcennali obiectio-
nc rem constiterit fuisse amissam.
4 Legin. Fls. Gis. Suintls. Rex. Anticua noviter emen-
data. Card. Antiqua. Nova. Lind. Anticua.
O Emiliana Card. y Lind. si elegert.'
y Lind. pupillis eam vicem ad futurum pennirtimus re-
parandam.
8 Card. Chds. Tokd. got. Flavius gloriosus Reces
vintus.
 LIE. IV.
noscuntur habere 1 quamcumque scripturam se-
curitatis , aut alicuius obligationis atque trans-
actionis, ipsis tutoribus, vel cuicumque persona;
per factioncm tutorum fecisse reperiantur , om-
nia invalida , et exinanita penitus reputentur.
Quum vero tempus illud advenerit, quando eum
qui sub tnitione fuit , rem in sua potestate opor-
teat rcdigere , tune ille tutor coram sacerdote
vel iudice * , pupillo de cunctis rebus redita ra-
tione , ab eo quem tuitus est securitatis scriptu
ram procuret accipere : sicque remota omni oc-
casione pressura: 3, aut recipiat pupillus quod ius-
tc sibi deberi cognoverit , aut libero arbitrio de
rebus suis , utrum cessionem , an qualem volue-
rit ordinare definitionem , plcnam habeat liber-
tatem. Si vero proveniat , ut dum in tuitione
IV. TITVLVS DE EXPOSITIS INFANTIBVS
I. Vt pro expsito infantulo ingenuo , serviat
qui proiecit.
II. Si servus vel ancilla , consciis vel nesciis
dominis , proiieere videantur infantem.
I. 6 Vt pro expsito infantulo ingenuo,
serviat qui proiecit.
S quis puerum , aut puellam ubicumque ex-
positum misericordia; contemplatione collegerit,
t nutritus infans a parentibus postmodum fue
rit agnitus , si ingenuorum filius esse dinosci-
tur , aut servum vicarium reddant , aut pretium.
Quod si facer forte neglexerint , a iudice terri-
torii de proprietate parentum expositus redima-
tur , et parentes huius impietatis auctores ex-
silio perpetuo relegentur. Si vero non habue
rint unde filium redimere possint , pro infantulo
deserviat qui proiecit , et ille in librtate ma-
neat propria , quem servavit pietas aliena. Hoc
vero facinus , quum fuerit ubicumque commis-
sum , iudicibus et aecusare liceat , et damnare.
II. 7 Si servus vel ancilla , consciis vel
nesciis dominis , proiieere videantur
infantem.
Si ancilla , vel servus in fraude fortasse domi-
1 Card. habere per scripturam , aut sine scriptura se-
curitates aut obligationes aliquas , atque transactiones i'psis
tutoribus , vel cuicumque persona; , lactione tutorum &c.
2 Legin, iudice pupillorum.
3 Card. pressurac, recipiat puplus quod iuste sibi deberi
cognorit , et libero arbitrio potiatur de rebus suis , utrum
cessionem , an qualem voluerit ordinare dainitionem , ple-
nam habeat firmitatem.
TITVL. IV.
5?
est , mortali langore vexetur , quod de sibi de-
bitis rebus iudicare elegerit, a duodcimo 4 aeta-
tis sua; anno , iuxta ordinem qui in alia lege est
definitus , habeat plenissimam potestatem. De
rebus vero tutoris , seu vivens , sive moriens idem
tutor eas an filiis , an quibuscumque personis r-
liquerit , si pupillis reddita ratio non fuerit , iux
ta inventarium quod tempore acceptae tuitio-
nis est factum , sive quod evidenter apud tuto-
rem fuisse extiterit manifestum , qui res tuto
ris habuerint, pupillis * indubitanter omnia re-
formabunt. Huius sane legis remedium cune- '
tis pupillis dabit indubitanter consultum : ex
cepto si illud tempus advenerit , quando eorum
vocem quinquagenario numero lex sopiri de-
crevit.
III. Qui a parentibus infantulum acceperit nu-
triendum , quantum mercedis pro nutritione
accipiat pramium.
norum infantem exposuerint , et ipsis insciis, in
fantem proiecerint , infans quum fuerit nutritus,
tertiam partem pretii nutritor accipiat. Ita ut
iuret aut probet dominus se , quod servi sui in
fantem exposuerint , ignorasse. Si vero consciis
dominis , infans probatur fuisse iactatus , in eius
qui nutrivit potestate permaneat.
III. 8 Qui a parentibus infantulum
acceperit nutrundum, quantum mer
cedis pro nutritione accipiat pr<e-
mium.
Si quis a parentibus infantulum acceperit nu-
triendum , usque ad decem annos , per singulos
annos , singulos solidos pretii pro nutrito infan
te percipiat. Si vero decimum annum a:tatis ex-
cesserit, nihil postea mercedis addatur : quia ip-
se , qui nutritus est , mercedem suam suo po-
test iam compensare servitio. Quod si hanc
summam , qui repetit infantem , dar noluerit,
mancipium in nutrientis potestate permaneat .
4 Emitan. Legin. Card. y Toled. got. dcimo,
g Card. pupillis , aut si deferint ipsi , is quibus ros
pupillorum competunt , indubitanter &c.
6 Legin. Fls. Gis. Suinds. R. Antiqua.
7 Card. Legin, y Lind. Antiqua.
8 Card. Legin, y Lind. Antiqua.
p Lezion. aade : quia summam implere neglxerit.
H
 58 FORI
j ?ftp
V. TITVLVS DE NATVRALIBVS
non exharedandis Jiliis , et quod iu-
dicium ferant parentes de facultatibus
suis.
ll. De quota parte liceat mulieribus iudicart
de dotibus suis.
UT. De his qu<* parentes tempore nuptiarum
I. Flavius Chindasvindus Rex*.
De non exharedandis jitiis , et quod
iudicium ferant farentes de facul
tatibus 3 suis.
Dum inlicita qua;que perpetran cognoscimus,
legem poner sequuturis opportune compellimur.
Plerique enim indiscrete viventes , suasque fa
cultaras nterdum vel causa luxuria; , vel cu-
iusdam mal voluntatis adsensu , in personas ex-
traneas transferentes , ita inoffensos filios , vel
nepotes , aut non ex gravi culpa forstan obno
xios inanes relinquunt , ut utilitatibus publicis
nihil possint omnino prodesse , quos oportuerat
cum virtute parentum iniunctum sibi laborem
inexcusabilitr expedir. Sed ne sub hac occa-
sione , aut utilitati publica? quandoque depereat
quod perire non debet , aut naturalis pietas sus-
pendatur a filiis vel nepotibus , quam circa eos
exerceri compententer oportet; ideo abrogata legis
illius sententia , qua pater vel mater , aut avus
sive avia in extraneam personam facultatem suam
conferre , si voluissent, potestatem haberent, vel
etiam de dote sua facer mulier, quod elegis-
set , in arbitrio suo consisteret ; ista magis ser-
vetur a cunctis moderata censura , qua nec pa
rentibus , vel avis adimatur iudicandi de rebus
suis ex toto licentia , nec filios aut nepotes a
successione avorum , vel genitorum ex mnibus
repellat indiscreta voluntas. Igitur pater vel ma
ter , avus vel avia , quibus quempiam filiorum
vel nepotum melorandi voluntas est , hanc ser-
vent omnino mensuram 4 , ut super tertiam par-
tem rerum suarum meliorandis filiis aut filiabus,
vel nepotibus atque neptibus ex mnibus rebus
suis nihil amplius impendant, eque facultatem
suam ex mnibus in extraneam personam trans-
ducant , nisi fortasse provenerit , eos legitimos fi
lios vel nepotes non habere supprestes. Hoc
tamen , rationis intuitu praelucente , observandum
1 Lind. ex.
2 Toled. got. Flaviut Chindasvindus. Legin. An-
tiqua.
3 Card. y Legin, rebus.
4 Card. Legin, y Lind. censurara.
5 Emilian. parte tantummodo.
o Legin, vel nepotibus.
IVDICVM
_=
BONIS.
jiliis dederint.
IV. De Jiliis de 1 diversis parentibus natis , et
qua discretione parentum adsequantur ha
reditatem.
V. De his qua jilii , patre vvente vel matre,
videntur adquirere.
adiicimus , ut pater vel mater , avus vel avia
de supradicta tertia parte rerum suarum , si in
nomine filiorum suorum , atque nepotum aliquid
specialiter scriptis conferre decreverint , iuxta
testationis eorum ordinem , cuneta erunt obser-
vanda perenniter ; qualiter testatio talium de ea-
dem tertia portione , iuxta quod eam in singulos
voluerit praelargire , plenam et inconvulsibilem
obtineat firmitatem. Nec licebit filiis ipsis atque
nepotibus , qui de hac tertia portione aliquid
meruerint a parentibus suis vel avis percipere,
quodeumque aliud iudicare , excepto si a pa
rentibus vel ab avis nulla adfutura videatur pro
conlatis rebus testationis conditio intercessisse. Sa
ne si filios sive nepotes habentes ecclesiis vel
libertis , aut quibus elegerint , de facltate sua
largiendi voluntatem habuerint , extra illam ter
tiam portionem , qua; superius dicta est , quinta
iterum pars separabitur. De qua quinta parte *
iudicandi potestas illis indubitata manebit ; sed
sive tertia rerum pars qua; meliorandis filiis 6
impend pracipitur ? , sive quinta qua; pro con-
latione ecclesiarum vel libertorum , seu quorum-
libet impensione separari iubetur , de propriis
tantumdem rebus separabitur. Nam quod quis
qus ille per auctoritatem percipere meruerit
Principum , millo modo in adnumeratione huius
tertia; vel quinta; parts quolibet titulo admis-
cetur , sed iuxta legem aliam , qui hoc a Rege
perceperint , habebunt licitum , quale voluerint,
de conlatis sibi rebus a Principe ferr iudicium.
Exheredare autem filios aut nepotes , lcet pro
levi culpa , inlicitum iam dictis parentibus erit.
Flagellandi tamen et corripiendi eos , quamdiu
sunt in familia constituti , tam avo quam avia;,
seu patri quam matri potestas manebit. Nam
si filius filiave , nepos vel neptis tam pra;sump-
tiosi 8 extiterint , ut avum suum , aut aviam,
sive etiam patrem aut matrem gravibus iniuriis
conentur afficere ' , hoc est , si aut alapa , pug
no vel calce , seu lapide , aut fuste vel flagel-
lo IO percutiant , sive per pedem , aut per capil-
7 Legin, sive decima qua: in extreos ferri iubetur , s-
ve quinta &c.
8 Toled. got. prsesumptores. Lind. prsESumptuosi.
9 Toled. got. conentur afficere , aut publice. Legin, co
nentur affligere , aut publice.
i o Card. vel flagello, gladio quocumque percusserint, aut
contra eos malitiose levaverint , sive per pedem &c.
 LIB. IV. TlTVL. IV.

los, ac per manum etim , vel quocumqe in nitur , legali necesse" est censura corceattlr. Id-
honesto casa abstrahere contumeliose praisu- circo quia plerumque parentalis calliditas exigit,
mant 1 , aut publice quodcumque crimen ayo, id tempore nuptiarum filiis donare , quod quan-
aut avia; , seu genitoribus .suis obiiciant. Tales documque voluerint auferendi habeant potesta
si quidem manifest convicti , et verberandi sunt tem , abrogata deinceps eadem , qua; prsdicta
ante iudicem quinquagenis flagellis , et ab ha;re- est , parentum calliditate , hanc perpetim legem
ditate supradictorum , si idem avus et avia , pa-. mansuram per omnia noverint , ut si quid per
ter vel mater voluerint , repellendi. Tamen si traditionem rei 6 , seu per scripturam , sive per
xesipiscents a suo excessu , veniam a suprascrip- donationem cuiuslibet , vel coram testibus tra-
tis , quos ofFenderant , imploraverint , eosqus dita: rei , extra quod in ornamentis aut vesti
gratiam receperint paterna pietate , aut rerum mentas , vel reliquis speciebus , sicut fieri adso-
suarum successores instituerint , eque prohibe- let , pro dignitate nuptialium foederum ab aliis
ri ab eorum ha;reditate , eque propter disci fuerit fortasse acceptum , quod utique commo-
plinan! , qua correpti sunt , infamiam poterint ul- dantibus erit reddendum , in mancipiis , terris,
latenus sustinere. ; vineis , sdificiis , vestimentis atque ornamentis.
fuerit a parentibus , sive nuptiarum tempore , si
ve post nuptias filiis quocumqe modo f dona-
II. Flavius Chindasvi ntus Rex *.
tum ,- quodcumque filii inde iudicare voluerint,
in eorum consistat arbitrio ; eodem tantum or-
De quota parte liceat mulieribus iudi- dine. reservato , ut post parentum obitum dum
care de dotibus suis. filiis patuerit adeunda successio , excepto id quod
parantes filiis iuxta leges fortasse donaverint , ea
C^uia mulieres , quibus dudum 'coflcssm fue- dem nter heredes cosquatio fiat : ut quod nup
rat de suis dotibus iudicarg quod voluissent, qu tiarum .tempore filius; vel. filia a parentibus iuxta
dam reperiuntur, spretis filiis vel-nepotibu*, eas-- prawticum rdinem pssidendum accsit , et li-
dem dotes illis conferre , cum quibus constite- centia sit illi exinde quod voluerit iudicandi , et
xit nequites eas vixisseV adeo necesse* estlillos post parentum obitum adastatione adhibita , con-
cxinde percipere commodum , pro quibus. crean- tropats his , quae tempore nuptiarum promeruit,
dis fuerat adsumptum coniugium. Denique cOn- atque hasredibus ca:teris eadem compensata squa-
stituentes decermmus , ut de dote sua mulier litate , quidqid superesse 8 de parentum ha
habcns filios , aut nepotes, seu causa mercedis reditate constiterit aequali teneant ac sequantux
ecclesiis atque s libertis conferre , sive cuicum- divisione. .'. ',.*. -.'y* .> \ .",
jue voluerit , non amplius quam de parte quar- | ;.v. .. . . '..> >..-' . i
ta potestatem habebit. Nam tres partes legiti-
mis filiis , aut nepotibus , seu sit unus , sive for- IV. Flavius Chindasvindus Rex9 .
sitan plures , absque dubio relictura est. De tota
interim dote, tune facer quod voluerit rit mu-
lieri potestas , quando nullum legitimum filium, De Jiliis ex diverjis, parentibus natis , et
filiamve , seu nepotem vel neptem supprestem qua disoretione parentum adsequan-
reliquerit. Verumtamen feminat quas contige- iur hcereditatem.
xit duobus viris , aut amplius nubere , atque eX
eis filios procreare , non eis licitum erit, dotem
ab alio marito acceptam filiis aut nepotibus ex &i provenerit unum virum plures habere 10 uxo-
alio viro genitis dar ; sed unusquisque filius fi- res , atque ex mnibus filios procreare, et,al-
liave , nepos aut neptis ex ipsa linea prqcreati, quem filiorum aut filiarum contingat intestatum
dotem quam avus , aut pater eorum concesse* ab hac vita discedere , facultatem eius , si filios
xat , pose mulieris obitum per omaia consequu- non reliquerit , vel nepotes , illi fratres vel s
turi sunfc- 1 -j-viq uh . v ;"- h, rores adprehensuri sunt , sibique .vindicaturi,
quos " ex uno patre , et ex una matre con-
III. 4 Flavius s Chindasvindus Rex. stat esse progenitos. Quod si ex uno patre, et
diversis matribus filii nati fuerint , facultatem,
qua: de patre yenerit , illi tantum intef se erunt
JDe his qua prente* tempore nuptiarum squaiter divisuri , qui ex uno patre fuerint, pro
dederint jiliis suis. :, -.i. cread. Similiter et si de una matre , et d di
versis patiibus filii nati fuerint , id praxipimus
uidquid indiscreta parentum volntate decer* observar], Nam et si una mulier de plurimis ma-

2 Lind. prisumpserint. '. \: .'i "<..' 7 Cari, legaliter donarum. . r

3 Legin, aade: Antiqua. Emitan. FIs. Gis. Recesvin- 8 Legin, quidqid de parentum esse hzreditatc.
du9 Rex. Toled. got. Flavius Chindasvindus. ' '. i p Legin. Antiqua , noviter emendata.
3 Emilian. Toled. got. y Legin, vel. !. < . i o Card. habuisse.
4 Legin, aade: Antiqa noviter emendata. : 1 1 Toledi got. quos ex una.
5 Toled. got. Flavius Chindasvindus. ... ... . ; 12 Lind. vel.
Emilian. Legin, y Toled. got. si quid per scripturam. i.'. .. .- . -,. ., . 1
Ha
 FORI
rts filios habeat , similiter fratrum , sororumque
hajreditatem , tam a paterna quam a materna
successione sibi debitara r eorum qui ex his in
festan , vel absque prole , sive nepotibus disces-
serint , illi tantum fratres sororesque habituri
sunt , qui unius patris vel matris filii , filijeve
fore noscuntur. Ita ut iuxta legem aliam , qua
constitutum est trientem nepotes non perder,
licitum sit etiam nepotibus aut neptibus , qui
patres aut matres amiserint , in omni facltate
avorum vel aviarum cum patruis aut avunculis
equales succedere , lllo tantum ordine perma
nente , quo superius decretum est , parentes vel
avos de rebus suis filios , nepotesque meliorare,
aut in extraneum quemlibet quodcumque con-
ferre.
LIBER
De Transactionibus.
I. TITVLVS DE ECCLESIASTICIS
iDe donationibui eccless datis.
II. De conservatione et redmtegratione eeclesias-
ticte rei.
TIL. De venditionibus et donationibus eeclesias-
ticarum rerurrt. ' - - . nutnittuntur , ingenuarum personarum
IV. De rebus ecclesia ab his possessis , qui sunt
ecclesia obsequiis mancipati.
I. 6 Flavius gloriosus Recesvintus
Rex 7.
De donationibus eccless datis.
Si famulorum meritis iuste compellimur debi
te compensare lucra mercedis , .quanto iam co-
piosius pro remediis animarum divinis culti-
bus , et terrena debemus impender , et impensa
legum soliditate servare. Quapropter quscum-
que res sanctis Dei basilicis , aut per Princi-
pum , aut per quorumlibet fidelium donationes
cordata; reperiuntur , votive ac potentialiter pro
certo censemus , ut in earum iure inrevocabili
modo legum asternitate firmentur.
II. 8 De conservatione et redintegra-
tione ecclesiastktf rei.
Consultissima regni nostri credimus provenire 9
remedia , dum pro utilitatibus ecclesiarum , quas
i Legin, y Card. Antqua. Lind. Chds. Rex.' '" '
i Toled. got. promeruerit iuxta eam. Legin, aade: seu
fidelis aliquid ei donaverit.-
3 Toled. got. y Legin, laudes.
4 Card. nec Regs , nec Patronorum beneficiis.
5 Card. si communis cibus illi , aut victus.
6 En ti Toledano gtico y en el Legin, es la III.
IVDICVM
V. 1 De his qua jilii , patre vvente vel
matre , videntur ddquirere:
Filius qui , patre vvente aut matre , aliquid
adquisierit , sive de munificentia Regis , aut pa-
tronorum beneficiis promeruerit 1 , et exinde ali
quid cuicumque vender , aut donare iuxta eam
conditionem , qua; in aliis nostris legibus contine-
tur , in ipsius potestate consistat , nec sibi aliquid,
dura filius vivit , exinde pater vel mater vindi
care praisumant. Quod si inter leudes s quicum-
que nec regiis beneficiis aliquid fuerit consequu-
tus , sed in expeditionibus constitutus de labore
suo aliquid adquisierit , si communis * illi victus
cum patre est , tertia pars exinde ad patrem per
veniat, duas autem filius, qui laboravit, obtineat.
V.
REBVS.
V. De reparatione ecclesiarum , vel divers
aliis causis. .
VI. De coercitione Pontijicum.
VII. Ne ii qui retento obsequio ecclesia
deant adire coniugium.
debeant observari , nostris inser legibus prasc-
pimus. Ideoque praesenti sanctione censemus , ut
mox IO episcopus fuerit ordinatus , statim rerura
inventarum de rebus ecclesia;, pra;sentibus quin
qu ingenuis viris , facer non moretur. Quod in
ventarum ingenui viri , coram quibus factura
fuerit , sua subscriptione conroborent. Post epis
copi vero ipsius obitum, dum alter fuerit epis
copus ordinatus , secundum rerum inventarum
res requirat ecclesia- , et si aliquid diminutum
de rebus ecclesia; pervenerit , proprii heredes
episcopi , vel quibus facultas eus pertinere , vel
relicta esse videtur , de praecedents 1 1 satisfaciant
facltate. Quod si et aliquid' de rebus ecclesia;
vender prasumpserit, -succedens episcopus, red-
dito pretio, quod a vendtore acceptum'est, cum
omni augmento res ad ius reducat ecclesia; *,
et nullam calumnam prmitescat. Quam legem
et de presbyteris vel diaconibus sicut superius
scriptum est , in mnibus observari , et valere
prarcipimus.
7 Legin. S.J.R.y Card. Antiqua.
8 En el Toled. got. y Legin, ts la IV.-.. .. . . '
9 Emilian. praevenire. S. J. R. provideri. i
10 S. J. R. mox cum.-
1 1 Legin, prxcedentis episcopi. . ...
i x Lind. xem ad eam reducat ecclesiam.
 LIB. V.
III. 1 Antqua. De venditionibus et do^
nationibus ecclesiasticarum rerum.
Si quis episcopus , aut presbyter , vel quicum-
que ex clericis praeter consensum caeterorum.cle-
ricorum aliquid de rebus ecclesiae vendiderit, vel
donaverit ; hoc firmum non esse praecipimus , nisi
ita fuerit facta venditio , aut dooatio , quemad-
modum sanctorum canonum instituta constituunt
atque decernunt.
IV. * De rebus ecclesice ab his possessis>
qui sunt ecclesia obsequiis manci-
pati.
Haeredes episcopi sive aliorum dericorum , qui
filios suos in obsequium ecclesiae commendave-
rint , et trras , vel aliquid ex munificencia ec
clesia; possederint , si ipsi in laicos reversi fue-
rint, aut de servitio ecclesiae , cuius terram vel
aliquam substantiam possidebant, discesserint, sta-
tim quod possidebant amittant. Sed et in mni
bus clericis , qui de rebus ecclesiae quaecumque
possederint , servetur haec forma : ne quamvis
longa possessio dominium ecclesiae a rebus sibt
debitis quandoque secludat , quia et canonum
auctoritas ita commendat. Sed et viduae sacer-
dotum vel aliorum clericorum , quae filios suos
in obsequium ecclesia: commendant , pro sola
rniseratione , de rebus ecclesiasticis , quas patex
tenuit , non erficiantur extorres.
V. Flavius Egica Rex 3.
De repar-aone ecclesiarum, vel dwersis
aliis causis.
Quamquam in praeteritis sanctorum patrum de
diveisis sententiisenitenr.es, sed et haec , quae tem-
pore ordineque congruunt , ordinato iure insti-
tuenda sunt. Nam sicut antiquitas de causis in-
gruentibus edita multitudo editarum , ita nunc
nostri temporis ecclesias Dei , quae conruunt, ut
faciant convenit. Quaproprer in medio coetus nos
tri delatum est quorumdam consuetudo inordi-
nata sacerdotum , quod parcccias suas ultra mo>
dum diversis exactionibus , vel angariis compri-
mant , vel quidquam plures ecclesia; destitutas
persistant. Idcirco uni nostrae adunationis de-
cernit , atque instituta instituit , irt tertias quas
antiqui caones de paroeciis habendas episcopo-
rum censuerunt , si eas exigendas crediderint , ab
episcopis diruta; ecclesiae reparentur. Si vero ma-
1 Esta ley falta en el Tled. got. , y en el Legin, es
Lk Y. Card. y S. J. R. sin nota.
2 Esta ley es la V. en el Toled. got. , y en el Legin.-,
la VI.
3 2V<? se halla esta ley en los otros cdices , ni en el im
preso de Lind. , y as no se han podido corregir todos los
yerros del Vigilano , de donde st ha tomado.
4 Esta ley en el Legin, es la primera de este tttulot
TITVL. L
luerint credere , ab earumdem ecclesiarum cuL
toribus , sub cura et sollicitudine sui Pontificis
reparationem iisdem est adhibenda basilicis. Quod
omnis ecclesiae , aut incolumis fuerit secundum
antiquorum canonum instituta tertias sibi debi
tas unusquisque episcopus , si voluerit , facultas
illi omnimode erit , ita videlicet ut caeteras ip-
sius tertias nullus episcoporum quippiam pro reis
inquisitionibus paroecitanis ecclesiis exigat , ni-
hilque de praediis ipsarum cuiquam aliquid cau
sa stipendii dar praesumat. Sed necessario in-
stituendo elegimus, ut plures ecclesias neququam
committantur presbytero , nec ofBcium valet ex
solvere , nec pupillis sacerdotali iure occur-
rere , nec rebus earum necessariam curam im
pender , ea scilicet ratione , ut ecclesia , quas
decem habuerit mancipia , super se habeat sa-
cerdotem ; quae vero minus decem mancipia ha
buerit , aliis coniungatur ecclesiis. Si quis sane
episcoporum hanc nostram institutionem parvi-
penderit , et quidpiam exinde temerandum cre-
diderit , duorum mensium spatiis se noverit ex-
comunicatione multari.
VI. 4 Flavius gloriosus Wamba
Rex s.
De coercitione Pontificum, qui pro rebus,
quas suis ecclesiis auferunt , tricen'
nium intercessisse causantur 6.
Deus iustus iudex , qui iustitiam intemporali-
ter diligit , non vult servir iustitiam tempo-
ri , sed tmpora potius aequitatis lege concludi.
Ipse igitur Deus iustitia est. Deo ergo datur
quidquid a fidelibus in Dei ecclesiis iustissima
devotione offertur. Nam et fidelis quisque ius
titia: serviens, Deo mediante, qui iustus est, vo
ta sua adstringit. Numquam 8 enim iustitia:
vota solvenda sunt , quae et a iustitia processe-
runt , et per iustitiam ligata IO noscuntur. Deo
igitur fraudem facit , qui iustitia: aliquid sub-
trahit. Ergo et iustitiam rescindit quisqus alio
na vota corrumpit. Quum igitur , ut dictum est,
Deus iustitia sit , qua praesumptionis insania agi
tur , ut de manu Dei quis auferat quod tricen-
nali temporum praescriptione se tenuisse conten-
dat? Multorum enim mentes Pontificum inlici-
to cupiditatis ausu precipites qua*dam de his,
quae in eorum dioecesi fundatis ecclesiis pia
fidelium oblatione donantur , insatiabili rapa-
citatis studio , aut iuri ecclesiae principalis in-
nectunt , aut donanda aliis , vel sub stipen-
'
-.. :: . \
y en Card. la VI. ttt. V. del lib. IV.
5 Legin. Antiqua.
. O Card. aade -. de canone. , -j
7 Legin, intemporabiliter.
8 Lind. semper.
p Card. y Lind. iusta vota.
io Legin, inligata.
 62 FOKl
dio 1 habenda distribuunt. Sicque non solum alie
na vota disrumpunt, sed et sacrilegium operan^
tur iri eo quod ecclesiae Dei fraudatores existunt.
Ecclesiam quippe fraudare sacrilegium esse, a mar
ioribus * adprobatur. Vnde et quum eos evidens
ratio persuadeat ad reddendum ; aut tricennium
in re possessa opponunt , aut non se fecisse res-
pondent , quod decessores suos egisse non ne-
sciunt 1 , et tamen ista 4 emendare refugiunt. Sic
que cupiditatem-tricennio fovent , et rapacita-
tis studia temporum prascriptionibus cumu-
lant s ; et qui admissum facinus ad momentum
delere debuerant , annosa id oppositione solidare
contendunt. Quanta: igitur impietaris ille cre-
dendus est , qui ad hoc laborat , ad hoc etiam
propositionis sua: voces exagerat , ut per tricen
nium se cognoscat Deo iniuriam intulisse, quam
tamen, exacto tricennio, renuat emendare? unc
vero , quum ha:c ct talia nequissima iustitia: de-
fensione prolata sunt , nos tamen non pretrita
ordinamus , sed futura disponimus ; nec prxce-
dentium Regum , sed nostri regni tmpora de-
finimus. Abrogata ergo deinceps totius cupidi-
tatis licentia , nulli Pontiicum ultra licebit , aut
quidquam ab ecclesiis dioecesis su* . auferre ,
aut ablarum quodcumque per oppositioner tri-
cennii vindicare. Non enim in hac causa dein
ceps tricennale tempus accipiendum est , sed
quandocumque fuerit veritatis origo" monstrata,
iustitiam parts su* recipiat. Quia et ut multi-
plex annorum series sine repetitione pertranseat,
facit Roe prsemineiitis' dura potsfas", qu* sic
subiecta 6 sibi sacerdotum comprimit colla , ut
pro ablatis rebus interidere contra praeminentis
personam , nec audeant, nec prxsumant. Proin
de , ne tali 7 silentio vox perenniter expoliat* ec
clesia: conquiescat , licitum erit huius prssump-
tionis admissum , et per quemcumque , et quan
documque aecusatum detegi , et imminentis ip-
sius causa; negotium expediri ; sub isto videli-
cet ordine , ut si harredes fundatoris ecclesi* ad-
sunt , ipsi talia prosequantur : sin atem non fue-
int , aut etiam si sint , causare tamen noluerinr,
tune ducibus , vel comitibus , tiuphadis , atque vi-
cars , sive quibuscumqe personis , quos cog-
nitio huius rei adtigerit , et aditus aecusandi , et
licentia tribuitur exsequendi. Quicumque ergo
episcoporum h*c , quae pr*missa sunt , in prsteri-
tis fecit , et tricennium iam in hac perversa pos-
sessione implevit , ea ipsa , quar in prseteritis per
XXX. annos tenuit , Deo potius iudicanda *
relinquimus , quam nostro rescindenda iudicio
definimus. Quicumque vero usque ad tempus,
quo lex ista conderetur , in hoc ipsum quod ra-
. - , .i!... .a
1 ToJed. got. y S. J. R. stipends.
2 Legin, maioribus constituturn est , ct sic adpro-
btur. " i \
3 Legin, sciunt.
4 Emilian. Legin. Card. Toltd. got. S.J.R.y Lind.
cita.
5 Legin, adcumulant.
6 Emilian. Legin. Card. Toled. got. S. J. R. y Lind.
subdita.
7 Toltd. got. Card. S, J. R. y Lind. talium silentio.
IVDICVM
puit , tricennium non implevit , rem ipsam qua
ablata est , sine aliqua satisfactione in omni
integritate ecclesia; , cui testata res est , refor-
mare cogatur. Iam vero a die huius lata; legis,
vel tempore, quicumque Pontificum 1 0 de his quas
fidelibus in Dei ecclesiis testata vel conlata
esse noscuntur , aliquid exinde abstulerit , suo-
que iuri vel ecclesia; principali adplicaverit , seu
cuicumque persona: quolibet modo quodcumque
tale concesserit , nulla temporum longasvitate se>
curus , iuxta pr*missum ordinem quandocum
que et per quemcumque talia fuerit commisis-
se detectus , ea ipsa , qua; pnesumpsit , una cum
legitima satisfactione rei propri* illi ecclesia;, cui
tulit , vel in quam deliquit , reformare cogen-
dus est. Quod si de rebus propriis non habue-
rit unde componat , et in omni integritate ea,
qu* pr*sumpsit , ecclesia; cui tulit , restituat , et
ipse pro excesibus suis iuxta canonem toletani
concilii undecimi excommunicationis plectendus
, erit sententia , id est 1 1 , ut si decem solidos rem
ipsam quam tulit, valere constiterit , viginti die-
rum poenitenti* satisfactione admissum facinus
expurgabit 1 * . Similiter sive maioris sive mino-
ris sit pretii quod pratsumpserit , geminata hoc
semper dierum satisfactione vel poenitentia emen-
dabit. Simili quoque et ille sententia vel dam-
no multandus est , qui a decessore suo ablata
deinceps qiuecumque de dioecesanis ecclesiis apud
e tenere prasumpserit. Quicumque tamen iudi-
cum tenorem legis huius adimplere neglexerit,
quod aut iudicare talia differat , aut iudicanda
Regis auditibus nullo modo innotescat ; omnem
rei taxationem , quam episcopus. ille persolvere
debuit IJ, qui talia fecerit, tota ecclesia; illi de
sua idem iudex proprietate debebit componeie,
cuius adeusatum sibi negotium destitit iudicare:
H*c igitur lex non solum pro rebus , qua; in
ecclesiis absolutis vel dioecesanis conlata; sunt,
observabitur , sed sub generali nomine omniiim
ecclesiarum , id est , tam in monasteriis virorum,
quam etiam feminarum omnimoda institutione **
complebitur. Id tamen adiieiendum huic legi ma-
nifesta ratio persuasit , ut episcopi omnes quos-
cumque per ecclesias su* dioecesis sacerdotes
rectoresque ordinandos elegerint , cognitiores
eos efficiant de utilitatibus ecclesia; ilius , in
qua fuerint ordinati , id est , ut quidquid unus-
quisque episcoporum de scripturis ecclesia; dioe
cesis sua; apud se , conservationis causa , habere se
noverit , mox rectorem ecclesia: cuilibet prxtu-
lerif, statim ei, quem ordinaverit, utilitates ec
clesia: , vel scripturas in mamfestam r* agnitio-
nem deducat , necnon tantum ignorantia ordi-
8 Lind. vindicanda.
9 Card. retardatione.
"lo CarJ. Pontificum aut alorum hominum. ' i
II Emilian. id est, ut si de ecclesiis Dei decem soli
dos &c. *
i Card. expiabit. >
-i 3 Card. debuit , aut alius qui kc.
14 Card. constitutione.
15 Legin, manifestationem. Lind. manifestaa cogni
 LIB. V.
nati , et *, quod peius est, bcelatione vel vitio
ordinantis voluntas in quocumque lateat testa-
toris. Ita 1 tamen erit , ut competentia sibi sacer
dotes , rectoresque ecclesiarum autentica videant
autenticorum ipsorum exemplaria, manu sui epis-
copi roborata pro omni firmitate a Pontfice suo
accipiant , qualiter per ea ipsa exemplaria , et
negotia ecclesia; sibi commissa; absque hassitatio-
ne proponant , et veritatem partis sua: iustitia
intercurrente recipiant. Data et confirmata lex
a die dcimo 3 kalendarum ianuariarum , anno
feliciter quarto regni nostri , in Dei nomine To-
leto.
VII. Flavius gloriosus Ubamba
Rex 4.
Ne ii , qui retent obsequio ecclesia? tna-
numittuntur , ingenuarum persona-
ruin audeant adire coniugium.
M agna est confusio generis , ubi dissimilitudo
unius parentis statum degenerat progenita; pro-
lis. Hoc enim necesse est inveniatur in frtice,
qod tractum est ex radice. Quomodo enim ab-
soluri decoris titulum deportabit * , cuius paren-
tes obligatio adhuc innexa constringit? Et haec
quidem pramissa sunt , pro eo quod multi de
familiis ecclesiarum libertati donantur , nec ta
men absoluta: Hbertatis licentia potiuntur, in eo
quod ecclesia; illi , de qua originein ducunt , per
obsequium inligantur : qui tamen dum perverso *
ordine ingenuarum personarum connubium ex-
petunt , contra naturam , quod ipsi non sunt , ge
nerare intendunt ; et quod in augmentum pu
blica; utilitatis debuit crescere , hoc in manifes-
tam inligationem persona; vel rerum cognoscitur
devenire , dum is qui de tam infami coniugio
nascitur, inferioris parentis adsequens sexum , una
cum rebus suis mnibus ecclesiastica: servituti
addicitur. Quapropter ut talis de caero am-
putetur prssumptio , prarsenti lege pra:cipimus,
- - i . .
n. TITVLVS DE DONATIONIBVS
r
I. 1\ e valeat violenter facta donatio.
II. De donationibus Regis.
III. De rebus marito , vel uxori a Rege do-
natis.
IV. De rebus extra dotem uxori a marito
conlatis.
i S. J. R. y L'mJ. sed.
a S. J. R. y LinJ. Id.
3 Card. y LinJ. a die undcimo.
4 EmMan. Flavius glosus. Rccesvindus Rex. Legin,
aade : Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota. .
5 Legin, y Lind. reportabit.
TITVL. II,
ut quicumque de familiis ecclesia;, retento pa
trocinio ecclesia; ipsius, de cuius servitute exi-
vit , libertatem a sacerdote acceperit , ingenuam
sibi non audeat in matrimonio sociare personara,
lili tamen qui absoluti ab obsequiis ecclesia; per
canonicam sententiam debito ordine manumittun-
tur , et ingenuarum mulierum innecti copulis po-
terunt , et in prole omnmoda; dignitatis testi-
monium obtinebunt. Quod si ii , qui sub eccle
siarum obsequio manumissi sunt , ingenuarum
mulierum deinceps ausi fuerint se coniugio so-
ciare ; ubi hoc primum iudex agnoverit , sub
trina verborum i ultione vel commonitione , si-
cut de ingenuis et servis lege alia continetur,
eos separare non differat. Quod si ab invicem
separari noluerint , uniuscuiusque persona; , si-
cuti fuerant , conditione manente , quidquid ex il-
lis natum fuerit , in Principis potestate servi-
turum deveniat. Res tamen omnis sive facultas,
qua; de persona ingenua in talium libertorum
iure quolibet modo transfusa est , cum his etiam,
qua; sibi ex talium sexu progenitus filius potuit
profligare , conquirere vel habere , tota in inte-
grum ad 8 haredes illius ingenua; persona; pos-
sidenda pertineant, aut si heredes ei defuerint,
in Principis iure deveniant possessura 9 t quali
ter iudicare de his quod voluerit , absoluta; po-
testatis potiatur licentia. Ha:c lex non solum in
viris , sed et in "feminis observanda est , id est,
sive sit libertus ecclesia;, sive liberta, qua; sibi
ingenuam personam sociare pra;sumpserit. Hoc
tamen in hac lege servandum est , ut quicum
que de pra:teritis usque modo quo ha;c lex con-
deretur , de talibus parentibus reperti fuerint
intra tricennium generati , non obligationem se-
quantur illius parentis, qui ecclesia* per obsequium
inligatur , sed conditione ingenuitatis omnimodas
adsumpta cum mnibus rebus , qua; de paren-
te nobili ignobili parenti quolibet modo transie-
rant , in ingenuitatis forma vel decore absoluti
persistant. Data et confirmata lex a duodcimo IO
kalendarum ianuariarum , anno feliciter quarto
regni nostri Toleto.
GENERALIBVS.
V. De rebus a marito mulieri concessis , vel
si mulier fuerit adulterasse detecta.
VI. De rebus traditis , vel per scrijjturam do~
natis.
VII. De rebus inter maritum et uxorem invicem
datis.
6 Lind. diverso.
7 Legin, y Lind. verberum.
8 Lind. aut hzredes obtneant.
p Card. possidenda.
io Emilian. dcimo. Toled. got. die X. S.J.R.y Lind.
a die dcimo.
 64 FORI
I. 1 Antiqua. Isfe valeat molenterfacta
donatio.
Donatio , quB per vim et metum fuerit extor
ta , nullam habeat firmitatem.
II. Flavius gloriosus Cinctasvintus
Rex \
De donationibus Regs.
Dc Jonationes regia: potestatis, qux in quibuscum-
que pcrsonis conferuntur , sive conlata: sunt , in
eorum iure persistant , in quorum nomine eas
potestas contulerit regia ; ea videlicet ratione , ut
ita huiusmodi regalis munificentia: conlatio adtri
buta , in nomine eius , qui hoc promeruerat
v transfusa permaneat , ut quidquid de hoc facer
vel iudicare voluerit, potestatem in mnibus ha
beat. Quod si etiam is , qui hoc promeruerit
intestatus discesserit , debitis secundum legem
ha:redibus res ipsa successionis ordine pertine-
bit , et infring conlata: munificentia: gratia mil
lo modo poterit : quia non oportet Principum
statuta convelli , qua: convellenda esse percipien-
tis * culpa non fecerit.
III. 6 De rebus marito vel uxori a Rege
donatis.
Speciali iure decernitur, ut de rebus regia do-
natione conlatis , si in nomine mariti fuerit con
scripta donatio , nihil sibi exinde mulier , excep
to quod in dote perceperit , debeat vindicare.
Itemque etsi in nomine mulieris inveniatur 8
facta donatio , nihil sibi vir exinde post eius obi-
tum adtentet aliquatenus usurpare , vel iuri
>roprio mancipare , nisi quod meruerit uxoris
argitate percipere.
IV. 9 Antiqua. De rebus extra doem
uxori a marito conlatis.
Si mulier extra dotem a marito de quibuscum-
que rebus quacumque donatione , vel profliga-
tione conquisitis , aut illi debitis , quocumque
tempore , quodcur/.que donatum acceperit , si fi-
I Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
a Ltgion. aade: Anriqua. Taled. got. y S. J. R. sin au
tor ni nota.
3 Emilian.y Le?ion. promeruit. Card. promeruerit.
4 Emilian. y Legin, promeruit.
5 .ind. prxcipientis.
O Card. y Legin. Antiqua.
7 JJnd. Ideoque.
8 Emilian. Legin. Card. y Lind. invenirur.
9 Legin. Antiqua noviter emendata. Tolfd. got. y
S. J. R. sin autor ni nota.
10 Card. de eorum.
1 1 Emilian. y Lind. possideat , et de quinta tanfumdem
parte earum rerum f.iciendi quod voluerit , potestatem ob-
tineat. Fructus tamen &c.
1 1 Toled. got. y S. J. R. perceperit.
13 Card. mnibus.
IVDICVM
lii de eodem IO coniugio fuerint procread , mu
lier usque ad diem obitus sui secundum volun-
tatem vel ordinationem testatoris seciira possi-
deat 11 . Fructus tamen sicut testator ipse , qui
hoc testavit , expendendi vel utendi potestatem
habere poterit. Ita et illa , qua: usu hoc ad pos-
sidendum percepit 14 , omnia 13 dum advixerit,
sine cuiuslibet inquietudine, suis incunctanter uta-
tur expensis. Si tamen idem testator aliquam
specialem testationem de ipsis fructibus 14 non
instituerit 1 s , post obitum vero suum reliqua
integra et intemerata filiis ex ipso viro procrea-
tis derelinquat , et nulla occasione quicquam exin
de mulier , exceptis 1 6 fructibus , alienare pra-su-
mat. Quod si ex ipso coniugio fil non fuerint
procreati 1 7 , quidquid mulier de rebus sibi do
natis iuxta prajscriptum testatoris ordinem face-
re elegerit , liberam haheat potestatem. Caete-
rum si intestata discesserit , ad maritum eius , si
supprestis extiterit , donatio revertatur. Sin au-
tem maritus non fuerit , ad heredes mariti , qui
donationem fecit , eadem donatio pertinebit. St-
milem rationem , de viris praxipimus custodiri,
de his quae ab uxoribus tempore quocumque do
nata perceperint.
V. 18 Antiqua. De rebus a marito mu-
lieri concessis , vel si mulier fuerit
adulterasse detecta.
IMaritus si uxori sua: aliquid donaverit, et ipsa
post obitum mariti sui in millo scelere adulterii
fuerit conversata , sed in pudicitia permanserit,
aut certe si ad alium maritum honesta coniunc-
tione pervenerit , de rebus sibi a marito donatis
possidendi et post obitum suum , si filios 1 ' non
habuerit, relinquendi cui voluerit, secundum vo-
luntatem testatoris habeat potestatem. Ca:terum
si filios ao non relinquens intestata discesserit , aut
ad maritum eius , si supprestis extiterit , aut ad
heredes mariti qui donationem conscripsit 11 , ea
dem donatio pertinebit. Si autem per adulte-
rium , seu per inhonestam coniunctionem se mis-
cuisse 12 convincitur , quidquid de facltate ma
riti sui fuerat ccnsecuta , totum incunctanter amit-
tat , et ad haercdes donatoris , vel ad filios leg
timos revertatur.
14 Toled. got. Legin. Card. y Lind. frugibus.
15 Card. instituerit, et de quinta tantumdem parte ea
rum rerum faciendi quod voluerit , potestatem obtineat.
Verumtamen quum provenerit ab ipso viro, suarum re
rum pars quinta quibuslibet ante non esse donata. Post
obitum vero &c.
16 Card. exceptis frugibus, et quinta parte, ut dictum
est , mulier alienare praesumat. Lind. excepta , ut dictum
est , quinta parte.
1/ Card. procreati , aut nepotes non sunt , quid
quid &c.
1 8 Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota,
lo Card. si filios aut nepotes.
20 Card. si filios aut nepotes.
. a 1 Lfgion. fecit.
2 a Legin, viro se miscuisse.
 LIB. V. TITVL. TL

VI. Flavis Cintgsvintus Rex *. nata: fuerant , fotalis casus ab -hac yita -subd-r '
xerit , antquam rem sibi dohatam capret , acT
donatorem vel ad heredes donatoris res ips per-
De rebus traditis. , vel per scripturam tineant. Qui vero sub occasione hac largitur,
donatis. ut eamdem rem ipse , qui donat , usufructuario^
iure possideat, et ita post eis morteni ad' iHum
Res donata; si in prasenta * testium traditas cui donaverit , res donata pertineat, quia.simi-
sunt, nullo modo repetantur a donatore. Quod si litudo est testamenti , habebit licentiam immu-
etiam provenerit , ut quod donatur longe sit tandi voluntatem suam , quando voluerit , etiam
positum , pro eo donatio evacuari non poterit: si in nullo kesum fuisse se dixerit. Ule vero, qui
quia tune videtur yera esse traditio , quando iam falsa donatione circumventus aliquid in utilita--
apud illum scriptura donationis * habetur , in cu- tem donatoris expenderit , aut ab ipso donatore'
ius nomine conscripta esse dinoscitur. Hoc tan- recipiat, aut ab eius hsredibus, ne iniuste damna.
tum observandum est , ut si donator dixerit , nec sustineat , qui lucrum se habere de inani pro-
dedisse neq direxisse scripturam , sed sublatam missione putabat. Certe si quisquis ille rerri do->
sibi fuisse , tune ille vir, cui res donata; sunt, natam , sive per traditionem condita? scriptrav
per testem convincat ab ipso donatore eamdem i sive per consignationem: vel traditionem rerura/
aut traditam sibi , aut directam , aut ex eius vo in iure 7 suo perceperit , et complacuerit e, ufc
lntate in potestatem suam redactam , et dum donator rem ipsam per voluntatem eius , qui eam-
probaverit , stabilis habeatur. Quod si probare donatam percepit , possideat. Iarh si in postmo-j
neglexerit , tune ille qui scripturam fecerit iu- dum fortasse contigerit , ut ipse 1 qui rem dona-:
raturus est, quia eamdem scripturam eque per tam perceperat , vvente donatore moriens , ab:
se dedisset eque direxisset, nec per volunta- hac vita discedat , quidquid de re sibi donati.
tem suam factum esse , ut eadem scriptura in iudicare voluerit , licentiam habeat. Quod si in-
inanus eius Vniret , a quo eam videtur repe.-. testatus discesserit , non ad donatorem , sed ad
tere, et sic invaljda remanebit, si tamen qui do- hasredes eius , qui rem donatam percepit , re
navit voluerit. Illud sane addi placuit, ut si quis eadem sine dubio pertinebit. . :
que de rebus suis scripturam in quibusb'bet per-
Sonis ediderit , si eam vivendo illi , in cuius no VII. 8 Anticjua. De rebus nter mari-
mine scripta est , non tradiderit , quamlibet tra
tum et uxorem invicem datis.
mita non sit , tamen dum post: eius obitum re-
perta fuerit , Jlle eam sibi vindicabit cum orar
nibus rebus , qua; ibi scripta; 6 sunt , in cuius no Maritus si uxor sua; aliquid donaverit, de
mine donator eam.fieri voluisse cognoscirur. Quo- hoc , quod ipsa sibi habere voluerit , scripturam
niam iustum omnino est, ut tahs scriptura ro- manus sua; subscriptione vel signo confirmet. Ita
bur piemtudinjs habeat , quam viven* donator ta ait do aut tres tettes - ingenui ubscriptoresj vel
salvitft ,'ut hetjaqdaui^videatraliquatenus im- 'signa facintes accdilt, t sic voluntas ipsius ha
mutata. Nam si scripturam ipsam vel rem con- beat firmitatenv Similis et de uxoris volntate,
ditor eius, dum viveret, millo* rhdd tradidit, sed 1 qua: in maritum conferre voluerit , donationis
apud se retinuit , et voluntatem suam in post- ha:c forma servetur , si tamen violenter a ;viris
iBodum immtavtt , illd patius firmissimum erit, non fuerit exacta donatio : servafa legim in om"
quod post testatianem non traditae . scripturar de- nibus sanctione , qua; in decernendis aeukatibus
finisse cognoscitur. Quod si ipsum ,. cui res. do dinoscitur ordinata consistere.

.t>. . iii.
.. : . titYlvs
i k .... > . .1 de
. .V patronorvm
...... . . ':
DONATINIBVS. - - \ .

I. o i is qui in patrocinio constitutus est. , vel nio constitutis , et de adquisitionibus eorum.

i; - Jilit eius , aut patronum , autJilios patroni III. De rebus in patrocinio conquisitis , vel 4
relinquant. * .' , patrono conlatis.. .
IL De arntis, qua dantur saionibus in patroci- IV. De rebus in patrocinio acceptis et conquisitis'..
. . c. .%.,..:* .1 * -I

1 Legin, aade : Antiqua. Cari. Antqua noviter emen- 4 Emilian. Legkn^Card.y Lbid. donatoris.
^SCxTloled. got. y S. J. R. sin autor ni nota. 5 'Cari, "eamcleni rem.
2 Toled. got. Emilian. Cari. Legin, y S. J. R. bi in o Legin, y Lini. conscriptas.
prxsenti traditz sunt. . v ) 7 Cari, in ius suum. '
.3 Ca/d. ut. douator longe sit .positus. , jpro .e$ doiw- 8 S. J. R. sin autor ni nota.
tio &c. ... . ,{
 66 FORI IVDICVM
I. ' Si is qui in patrocinio constitutus
est , vel filii eius, aut patronum , aut
Jilios patroni relinquant.
Si quis ei , quem in patrocinio habuerit , arma
dedarit , vel aliquid donaverit , apud ipsum qua?
sunt donata permaneant. Si vero alium sibi pa
tronum elegerit , licentiam habeat cui se volue-
rit commendare. Quoniam ingenuo homini non
potest prohiberi , quia in sua potestate consistit:
sed reddat omnia patrono quem deservit. Simi-
lis et circa filios patroni , et filios eius , qui in
patrocinio fuit, forma servetur, ut si tam ipse
qui in patrocinio fuit , quam filii eius filiis pa
troni obsequi voluerint , donata possideant. Si
vero patroni filios vel nepotes ipsis nolentibus
crediderint relinquendos , reddant universa , qus
parentibus eorum a patrono donata sunt. Qui-
cumque autem in patrocinio constitutus sub pa
trono aliquid adquisierit , medietas ex mnibus
in patroni vel filiorum eius potestate consistat.
Aliam vero medietatem idem bucellarius, qui ad-
quisivit , obtineat. Quod si bucellarius filiam tan-
tummodo reliquerit , et iilium non reliquerit,
ipsam in potestate patroni manere inbemus. Sic
tamen , ut ipse patronus ajqualem provideat , qui
eam sibi possit in matrimonio sociare , et quid-
quid patri eius vel matri fuerat donatum, ad eam
pertineat. Quod si ipsa sibi contra voluntatem
patroni inferiorem forte maritum elgerit , quid-
quid patri eius 2 a patrono fuerat donatum , vel
IV TITVLVS DE C OMMVTATIONIBVS,
ET VENDI TION1BVS,
I. Vt ta valeat commutatio , sicut et emptio.
II. Vt si non fuerit idoneus venditor,Jideiussof
detur. - XIV. Si servus vendus Jn priorem dominum
III. Ne valeat violenter facta vendido.
IV. Si arris datis , pretium non fuerit imple? _ -
tum.
V. Si pars pretii data non fuerit.
VI. Si fraus in pretio rei vendta Jiat.
VII. Si dicat quis rem suam vili pretio vendi-
disse.
VIII. De his , qui aliena vender , vel donare
prasumpserint. . lium rebus.
IX. Quod rem in contentione positam non liceat
vender , vel donare.
X. Si se permittat ingenuus venundari.
XI. De viris ac mulieribus ingenuis a servo
vel ingenuo venditis.
XII. Non liceai parentibus jilios suos quocum-
l Legin, y Card. Antiqua.
i Card. patri eius vel matri.
g Legin, y Card. Antiqua
4 Emilian. Legin. Card. y Lmdt actjuisivit.
a parentibus patroni , patrono vel haeredibus eius
restituatur.
II. Antiqua. De armis, qute dantur sa-
ionibus in patrocinio constitutis , et
de adquisitionibus eorum.
Arma , quas saionibus pro obsequio donantur,
nulla ratione a donatore repetantur : sed illa,
qua: dum saio est adquisivit , in patroni potes
tate consistant.
III. 3 De rebus in patrocinio conquisi-
tis , vel a patrono conlatis.
Sicut supradictum est , si quis cum aliquo pa
trocina causa consistat , et aliquid dum cum eo
habitat adquisierit , si ei infidelis inveniatur ,-vel
eum derelinquere voluerit , medietas adquisitaf
rei patrono tradatur ; aliam vero medietatem,
qui laboravit 4, obtineat , et quidquid ei patro
nus * donavit , recipiat. . . . ;
IV. 6 Antiqua. De rebus in patrocinio
- ; acceptis et conquisitis.
Ira ut supra prsmissum est , quicumque pa
tronum suum reliquerit , et ad alium tendens *
forte se contulerit , ille , cui se commendaverit,
donet ei terram : nam patronus quem relinquit,
et terram, et quod ei dedit, obtineat.
que contractu alterius dominio subiugare.
XIII. De servorum venditis rebut. -
crimen obiiciat.
XV. Vt servi venditi facidtatem daminus qua-
rat.
XVI. Si servus sit de sus peculia emptus.
XVII. Vt nullus scrvum suum"vendat invits.
XVIII. Si servus pro crimine quocumque con
tractu ad dominium transierit alterius.
XIX. De non alienandis privatorum , et euria-
. -
XX. Si res illa vendantur , aut donentur, quee
prius debuerant per iudicium obtineri.
XXI. De mancipiis ab hostibus . occupatis- , as-
venditis.
XXII. Quo prasens lber debtitt pretto
parari.
5 Emilian. Legin. Card. y Lind. ipse.
6 S. J. R. Recsds. Rex. Legin. FU. Cinds. R.
- jr Emilian. y Card. et ad alium- - se fortasse Contu
lerit.
 LIB. V.
I. 1 Antiqua. Vt ita valeat commuta-
tio , sicut et emptio.
Commutatio , si non fuerit per vim et metum
extorta , talem qualem et emptio habeat firmi-
tatem.
II. * Antiqua. Vt si nonfuerit idoneus
venditor , fideiussor detur.
Si venditor non fuerit idoneus , ingenuum fi-
deiussorem dar debebit emptori , et emptio ita
habeat firmitatem.
III. 3 Antiqua. Ne valeat violenterfac
a venditio.
Venditio facta per scripturam plenam habeat
firmitatem. Caeterum si etiam scriptura facta non
fuerit , et datum pretium praesentibus testibus
conroboretur * , et plenum habeat emptio ro-
bur. Venditio vero , si fuerit violenter et * per
metum extorta , nulla valeat ratione.
IV. 6 Antiqua. Si arris datis , pretium
non fuerit impktum.
Qui arras pro quacumque re acceperit , id co-
gatur implere quod placuit. Emptor vero si per
Egritudinem aut gravem necessitatem , quae vi-
tari non potuerunt, ad constitutum non occur-
rerit diem , quemcumque voluerit pro se dirigat,
qui pretium definito tempore percompleat. Quod
si constituto i die nec ipse successerit, nec pro se
dirigere voluerit, arras tantummodo recipiat, quas
dedit , et res definir non valeat.
V. Antiqua. Si pars pretil data non
fuerit.
Si pars pretil data est , et pars promissa non
adimpletur , non propter hoc venditio facta rum-
patur. Sed si emptor ad placitum tempus non
exhibuerit pretii reliquam portionem , pro pre
di parte quam debet , solvat usuras : nisi hoc
forte convenerit , ut res empta venditori debeat
reformari.
VI. Flavius Recesvintus Rex 9.
Sifraus in pretio rei venditafat. .
Si in contractu venditionis minus pretium da-
1 Emitan. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
2 Emilian. Toled. got. y S. J. R. un autor ni nota.
3 Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota.
4 Emilian. Legin. Card. Toled. got. S. J. R. y Lind.
comprobetur.
5 Card. vel.
o Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota.
7 Card. y Lind. ad constitutum diem.
8 Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota.
9 Legin, y Toled. got. Antiqua. Card. y S, J. R. sm
autor ni nota.
TITVL. IV.
tum fuerit , et per fraudem , aut etiam contra
voluntatem venditoris 10 amplius datum pretium
nuncietur, quantum de iusto pretio fraudatum est,
tantum duplum emptor restituat venditori.
VIL " Antiqua. Si dicat quis rem suam
vili pretio vendidisse.
Venditionis ha?c forma servetur , ut seu res ali-
qua: , sive trra: , vel mancipia , vel quodlibet
animalium genus venditur , nemo propterea fir
mitatem venditionis inrumpat , eo quod dicat
rem suam vili pretio vendidisse.
VIII. 19 Antiqua. De his , qui aliena
vender , vel donare prcesumpserint.
Q)uotiens de vendita vel donata re contenrio
commovetur, id est, si alienam fortasse rem ven
der vel donare quemcumque constiterit , nul-
lum emptori prasiudicium fieri poterit. Sed ille
qui alienam fortasse rem vender vel donare pras-
sumps-it , duplam ,3 rei domino cogatur exsol
vere : emptori tamen quod accepit pretium red-
diturus , et poenam quam scriptura continet im-
pleturus. Et quidquid in profectu comparata;
rei emptor , vel qui donatum accepit , studio su*
utilitatis adiecerat , a locorum iudicibus sestime-
tur , atque ei qui laborasse cognoscitur, a ven-
ditore vel a donatore iuris alieni satisfactio iusta
reddatur. Similis scilicet , et de mancipiis , vel
de mnibus rebus , atque brutis animalibus ordo
servetur.
IX. 14 Antiqua. Quod rem in conten-
tione positam non liceat vender, vel
donare. .
Rem in contentione positam, id est, quam al-
ter aut repeter coepit , aut recipere rationabi-
liter poterat , non liceat donare , nec vender,
nec in aliquo loco transferre.
X. 15 Antiqua. Si se permittat ingenuas
venundari.
Quicumque ingenuus se vendi permiserit , et
pretium cum venditore partitus est , ut circum-
veniret emptorem , proclamans postea nullate-
nus audiatur , sed in ea , quam voluit , servitute
permaneat ; quoniam non est dignus ut liber sit,
qui se volens subdidit servituti. Et tamen si ip
se , qui se vendiderit , vel venundari permiserit,
10 Legin, y Lind. vetidentis.
1 1 Emilian. y Card. sin autor ni nota.
1 2 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
1 3 S. J. R. duplum rei.
14 Emilian. Card. y Toled. got. sin autor ni nota.
S. J. R. Noviter emendata.
1 5 Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota. Legin. An
tiqua noviter emendata. Esta ley X. en el cdice de S. J. R.
es la XI. , y tiene la nota de Antiqua , y continuado
de la rbrica esta letra R.
la
1
 68 FORI
pretium unde se redimat , habere potuerit , aut
si parentes eius redemptionem pro eo ei , cui
se vendidit , dare elegerint , reddito ad 1 inte-
grum pretio , quod pro venditi persona emptor
accepit , et ad ingenuitatis titulum ille , qui se
vendiderit , poterit revocari.
XI. 2 Antiqua. 3 De viris ac mulierihus
ingenuis a servo vel ingenuo venditis.
Si ingenuus ingenuum vender, vel donare pra:-
sumpserit, huiusmodi prasumptorem iudex com-
prehendere non moretur. Ita ut ingenuus ille
in statum suum redactus centum auri 4 solidos
a prasumptore percipiat : aut si non habuerit
unde componat , centum flagellis publice verbe
rarais in potestate eius serviturus tradatur , quem
vender vel donare prasumpserat. Servus autem
in ingenuam personam talia facer fortasse pra-
sumens , comprehensus a iudice ducentorum fla-
gellorum ictibus publice verberetur , et decal-
vatus turpirer eius perenniter servitio addicatur:
atque etiam de mulieribus ingenuis venditis vel
donatis , huius ordinis forma servetur.
XII. Antiqua. s TVon Ucere parentibus
Jilios suos quocumque contractu al-
terius dominio subiugare.
Parentibus filios suos non liceat vender , vel
donare , aut oppignorare. Nec ex illis aliquid
iuri suo defendat ille qui acceperit , sed magis
pretium , vel sepositionis commodum , quod de-
derat , perdat qui a parentibus filium compa-
ravit.
XIII. Flavius Cintasvintus Rex 6.
De servorum venditis rebus.
Res iuris alieni sine domini volntate ab eo,
qui non habet distrahendi personam, non permit-
timus alienari. Ideoque , quum promulgata sanc-
tio iuris antiqui non i sine dominorum dispendio
servorum venditiones in irritum praceperit de-
vocari 8, providentiori decreto consulimus, si le-
ges patrias ad a:quitatis regulam redigamus: sic-
que melius earum statuta corrigere , quam
cum eis pariter oberrare. Quapropter si quis
servum , vel ancillam alienam , sciens ab eis dein-
1 Carel, reddito integro pretio, quod pro venditi persona
venditor accepit , ad ingenuitatis titulum &c. S. J. R. red-
dito pro venditi persona ad integrum pretio , emptor
accipiat , et lie ad ingenuitatis titulum , qui se vendidit,
poferit revocari.
2 En S. J. R. entre la ley X. y la XI. hay otra que
dice as:
Si quis ingenuus cuiuslibet rem sibiiriet scienter prac-
sumptive applicaverit , vel comparatam voluntarie accesse-
rit , aut donatam susceperit , sciens rem esse alienam , dum
dominus res suas probaverit , cum mnibus auctor pr#-
sumptionis triduplici satisfactione cogatur exsolvere eidem,
cuius res esse videtur. Si libertus hoc fecerit , duplam
IVDICVM
ceps domum , agrum , vel vineam , seu manci-
pium sub quacumque definitione perceperit , do-
natio siquidem , vel sepositio de talibus perso-
nis contracta non valeat : ita ut nec datum com
modum pro sepositione reddatur. Venditio vero
cum dispendio comparantis inrupta , sic ad servi
vel ancilla: dominum in integrum revocetur , ut
emptor pretium ex mnibus perdat. Iuste enim
quod per ambitionem dederat , videtur amitte-
re , qui suo dominio rem census alieni nititur
adplicare. Praedicta; vero serviles persona; , si
animalia qua:libet bruta vendiderint , seu res
quascumque , vel ornamenta distraxerint , quae
tamen aut sui sint peculii , aut a dominis suis,
vel aliis negotiandi occasione distrahenda perce-
perint , ita perenniter firma subsistant ; ut si do-
minus eiusdem servi vel ancilla; , qui vendidit,
rescindere venditionem ipsam voluerit , seu rem,
qua: vendita est , non servi peculium , sed sui
esse proprii dominii asseruerit , non aliter ven
ditio rescindatur , nisi ille qui rescindendam ven
ditionem proponit , aut per testes legitimos , aut
per sacramentum suum , non servi peculium , sed
suum proprium doceat esse quod quatrit , et sine
volntate sua venditum fuisse quod adquirere
cupit. Et hoc quidem de vilibus et parvis re-
bus ; nam de maioribus et necessariis in domini
potestate erit infringere , aut stabilire negotium.
XIV. Antiqua. 10 Si servus venditus in
priorem dominum crimen obiiciat.
Si quis servum suum vendiderit , et ipse ser
vus priori domino aliquod crimen obiecerit, ille
qui vendidit , recipiat , quem vendiderat , pretium
redditurus emptori ; ut ipse in servo suo cris
men , quod sibi obiectum est , inquirere vel vin
dicare studeat. Id autem et de ancillis prseci-
pimus custodiri. Idem tamen servus vel ancilla,
seu venditi , sive donati , vel commutati in prio-
rum dominorum capite non torqueantur, eque
credatur eis , si prioribus dominis crimen obiece-
rint:
XV. 11 Vt servi venditifacultatem do-
minus qiaerat.
Si quis servum suum vendiderit , eius nesciens
facultatem , habebit inquirendi liberam potesta-
tem , ut sibi vindicet ille , qui vendidit servum,
si potuerit invenire rem venditi servi.
compositionem exsolvat : et si servus fuerit , et absque v-
luntate domini hoc fecerit , simplam restituat , et centum
flagella suscipiat.
3 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
4 Card. y S. J. R. centum solidos.
5 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota. le
gin. Antiqua noviter emendata.
6 Legin. Fls. Rcds. Rex. Antiqua. X J. R. Antiqua.
7 Card. antiqui sine.
8 Legin, revocari.
9 Emilian. sitque.
10 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
1 1 Legin, y Card. Antiqua.
 LIB. V. T TVL. IV. 69

XVI. Antiqua. 1 Si servus sit de suo cerner , unde plerumque impugnationis occasio
videtur existere. Idcirco , si criminis reatu ser-
peculio emptus.
vhs obnoxius ad alterum fortasse dominum do-
Si servus de suo peculio fuerit emptus , et hoc nationis , venditionis aut commutationis titulo
dominus eius forte nescierit , de domini sui po- transierit serviturus , idem prior dominus , aut
testate non exeat ; quia non pretium , sed res servum pro culpa tradere , aut pro eo compo-
servi sui dominus , dum ignorat , accepit. nere compellendus est. Nam qui talem servum
comparasse dinoscitur , si responder , vel satis-
XVII. Antiqua. * Vt nullus servum facere pro crimine eius noluerit , hunc priori do
suum vendat invitus. mino , pretio recepto , restituat , ipse quoque pro
scelere servi redditurus est petenti responsum,
Saspissime leges oriuntur ex causis , et quum sub cuius dominio servum constiterit perpetras-
aliquid inslitas fraudis existit , necesse est con se reatum.
tra notandas calliditatis astutiam prasceptum no
vas constitutionis opponi. Comperimus multorum
XIX. Flavius Cintasvintus Rex7.
servos vel ancillas ad ecclesiam , quorumdam sol-
licitatione , confugere , et illic de iniusto domi-
norum imperio saspissime querelari ; ut ita inter- De non alienandis privatorum , et cu-
cedentibus clericis , religionis obtentu, domino ne- rialium rebus.
cessitatem venditionis extorqueant. Sic 3 etiam
plerumque domino error imponitur , ut aut cle- Si cura rei familiaris omitti non debet , quan-
ricus , aut quicumque alius se velut emptor in- to magis utilitatis publicas , quam semper exer-
terponat pretium redditurus 4 alienum , et sub ceri vel augeri necesse est? Curiales igitur vel
huius argumentatione conludii , interdum domi privati , qui caballos poner , vel in arca publi
no nesciente servus vendatur inimico; atque eve- ca functionem exsolvere consueti sunt , numquam
niat ut in vicina forsitan loca constitutus , ille quidem facultatem suam vender, vel donare, vel
cum possideat , qui publice nullatenus ad con- commutatione aliqua debent alienare. Tamen si
tractum venditionis accessit. Proinde hac profu contigerit , aut volntate , aut necessitate eos ali-
tura mnibus lege sancimus , ut nullus servum cui , sive venditione , aut donatione , sive com
suum vendat invitus : sed clericus aut ecclesi* mutatione omnem facultatem suam dar , ille
custos', sicut in aliis legibus continetur , excu- qui acceperit censum illius , a quo accepit red-
satum a culpa domino servum , amota dilatione, dere 8 procurabit , et hanc ipsam summam cen-
restituat 5. Satis enim videtur indignum , ut in sus eiusdem scriptura: suas ordo per omnia con-
eo loco servi contumaciam rebellionis adsumant, tinebit : sed et qui medietatem facultatis talium
ubi castigationis disciplinam , et obtemperandi personarum , vel partem aliquam in mancipiis,
prasdicantur exempla. Si quis itaque dominum terris , vineis , domibusque perceperit , iuxta
suum in hunc inducit errorem , pretium , qui quantitatem accepta; rei functionem publicam im-
per suppositam personam comparavit , amittat: pleturus est. Qui autem de talibus personis ac-
quod ille aut ipso commercii tempore , quo in- cipiens , aut per scripturam illius , a quo acce
ducebatur , usurpet suae proprietati habituis, pit , non ostenderit quid exinde functionis exsol-
aut si hoc posteaquam fuerat inductus agnove- vatr , aut vel uno forsitan anno reddere censio-
rit , iudicis exsecutione percipiat , et sic servum nem ipsam distulerit: mox ut Regis auditibus,
nihilominus suas vindicet potestati. Hic autem, sive comitis , aut iudicis huius rei actio innotue-
qui se ministrum fraudulenter venditionis ngessit, rit , posessor amisso pretio , vel si quid e contra
alium pars meriti servum domino , cui instruxit dederat id etiam , quod accepit ex mnibus,
insidias, reformare cogatur , et tam notandas frau perdat. Ita ut Principis potestas , seu illi qui de
dis improbitas prascepti huius coerceatur obiectu. derat , reddere voluerit , sive aliis * fortasse conr
ferr , licentiam habeat. Ipsis etiam 10 curiali-
XVIII. Flavius gloriosus Chintas- bus , vel privatis inter se vendendi , donandi,
vel commutandi ita licitum erit , ut ille , qui
vintus Rex6. acceperit, functionem rei acceptas publicis utilita-
tibus impender non recuset. Nam plebeis gle-
S servuspro crimine, quocumque contrac bam suam alienandi milla umquam potestas ma-
ta , ad dominium transierit altcrius. nebit. Amissurus proculdubio pretium , vel si
quid contigerit accepisse quicumque post hanc
Non prastermittendum est legali sanctione de- legem vineas , trras , domosque , seu mancipia

I Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota,
i Emilian. sin autor ni nota. Legin. Antiqua noviter
emendata.
3 Cara". Toled. got. y S. J. R. Hinc.
4 Legin, daturas.
Toled. got. restituat. Ipse quoque pro scelere serv red
diturus petenti responsum. Satis &c.
6 Legin, aade : Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
7 Emilian. Legin. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni
nota.
8 Toled. got. Emilian. Legin. Card. S. J. R.y Lind. ex
solvere.
Legin. y Lind. alii.
lo Emilian. Legin, y Card. nterim.
 ?0 FORI
ab officii huius hominibus accipere quandoque
praesumpserit *
XX. Antiqua. a Si res ill<e vendantur
aut donentur , qii<e prius debuerant
per iudicium obtineri.
Si quis rem , quas est per iudicium repetenda,
priusquam adversarium iudicialiter superaret 3,
ita vendiderit vel donaverit alicui , aut forsi-
tan tradiderit occupandam , ut absque audientia
iudicantis privetur dominium possessoris ; ipse
qui possedit per exsecutionem iudicis , rem qua;
occupata fuerat statim recipiat , nec de eius
postmodum repetitione contendat , etiam si bona
sit causa petentis. Ule vero , qui hoc vendidit,
aut donavit , vel occupari praicepit , quod iuste
vindicare nullatenus potuit ; eiusdem meriti rem,
aut pretium ei , a quo victus fuerit , repensare
cogatur ; quia rem , antequam vinceret 4 , fecit
invadi.
XXI. s De mancipiis ab hostibus occu-
patis , et venditis.
Quajcumque mancipia de regionibus nostris ab
V. TITVLVS pE COMMENDATIS, ET COMMODATIS.
i D< animalibus in custodia plcito, tnercede
susceptis.
II. De animalibus in angariam prastitis.
III. De rebus prastitis , incendio , vel furto ex~
terminatis.
IV. De pecunia perdita , et usuris eius.
V. De rebus commendatis , et casu quocumque
in naufragium missis.
I. Antiqua. 9 De animalibus in custodia
placita mercede susceptis.
S quis caballum vel bovem , aut quodlibet ani-
malium genus, placita mercede, ad custodiendum
susceperit , si id perierit , aliud eiusdem meriti
ille , qui commendata vel commodata suscepit,
exsolvat ; si tamen mercedem fuerit pro custo
dia consequutus, vel pro conducto. Quod si ille,
qui nullum placitum pro mercede susceperat,
rem esse mortuam probaverit , nec ille merce
dem recipiat , nec ab illo aliquid requiratur : ea
1 Card. aade : superior ordo servetur.
2 Emilian. sin autor ni nota. Toled. got. Fls. Cinds.
Rex. S. J. R. Flavius Recesvindus Rex.' Legin. Fls. Gis.
Recesvindus Rex. Antiqua.
3 Card. superet.
4 Legin, vindicaret.
5 Emilia. Flavius gloriosus Recesvindus Rex. Legin,
aade : Antiqua.
6 Ltgion. mancipia domino reformare cogatur. Toled.
IVDICVM
adversis hostibus extiterint occupata , si ab ho
minibus regni nostri reperiantur excussa , ille,
qui ab hoste abstulit, ex quo unumquodque man-
cipium valere iuste constiterit , tertiam partem
pretii habeat , et mancipia 6 domino nihilominus
reddat : quod si venditum ab hostibus manci-
pium fuerit acceptum , cum iuramento manifes-
tetur pretium datum. Ac tune ille , qui dedit,
integrum pretium , et quantum mancipium me-
lioravit acceptum , a domino recipiat , moxque
suum illi mancipium inexcusabiliter reddat.
XXII. 7 Quo prtesens liher debeat com~
parari pretio.
Vt omnis de cartero , et improbitas distrahentis,
et dispendium temperari possit emptoris , id pre
sent sanctione decernitur legis : scilicet , ut qui-
cumque 8 hunc codicem ad instar huius operis
interioris , exteriorisque editum constiterit venun-
dari , non amplius quam CCCC. solidorum nu-
merum accipere venditori , vel dar licebit emen-
ti. Si quis vero super hunc pretii numerum ac
cipere , vel dar prasumpserit , C. flagellorum
ictibus a iudice verberari se noverit.
VI. De rebus servo nesciente domino commen-
datis.
VIL Si servus mentiatur dominum petere cotu
rnodanda.
VIII. De rediendis usuris.
IX. De usuris frugum.
X. Cui debeant testamenta , vel scriptura com-
mendatue restitu.
tamen ratione , ut pracbeat sacramentum ille , qui
commendata susceperat , quod non per suam cul-
pam , eque per negligentiam animal morte con-
sumptum sit , et nihil cogatur exsolvere. Simi-
lis et de commodatis forma servetur.
II. Antiqua. IO De animalibus in an
gariam prcestitis.
Si quis alicui iumentum , aut caballum , vel
aliud animal prastiterit , et per aliquam infir-
mitatem apud eum , qui accepit , moriatur , sa-
got. reformare compellatur.
7 Emilian. Flavius Glosus. Recesvindus Rex. Card. y
S. J. R, Antiqua. Toled. got. s'm autor ni nota. J^inJ.
FLS. CHDS. Rex.
8 Emilian. Legin. Card. Toled. got. S. J. R. y T \nd
quotiescumque hunc codicem constiterit venundari.
p Emilian. sin autor ni nota : asi en esta ley como en
las dems de este ttulo.
10 Toled. got. Legin, y S. J. R. sin autor ni nota*.
 L1B.
cramentum prabere debebit quod non per suam
culpam , eque per negligentiam morte con-
sumptum sit , et nihil cogatur exsolvere. Si au-
tem nimium sedendo , vel fasces caricando,
aut quocumque onere vel percussione mortuum
fuerit , eiusdem meriti animal domino sine ali
qua excusatione restituat. Si vero prsstitum ani
mal alicui aliquid debilitatis intnlerit vel dam-
ni ; ille componat , qui eum apud se susceptum
habuisse dinoscitur.
III. Antiqua. De rebus prastitis , in
cendio t velfurto exterminatis.
Si alicui aurum , argentum , aut ornamenta , vel
species fuerint commendata: , sive custodienda;
tradita: , aut forte vendenda: ; id si perierit , vei
in domo ipsius , qui accepit , cum rebus eius fue
rit incendio concrematum , una cum testibus ve-
niat , et brevem det ille , qui commendata sus*
ceperat , et prarbeat sacramentum , quod nihil
exinde suis profuisset compendiis , et nihil coga
tur exsolvere , excepto auro et argento , quod
arder non potuit. Et si quis , dum domum liam-
ma consumit , se quasi auxilium prsbiturus in-
gesserit , et aliquid forte rapuerit , dominus do-
mus diligenter .inquirat ; et si eum invenire po-
tuerit , ille , qui rapuit , in quadruplum rapta
restituat. Et si de commendatis rebus apud sus-
ceptorem aliquid forte repererit , domino res-
tituere non moretur. Si vero qua: commendata
fuerant, furto probantur ablata ei qui commen
data susceperat , spatium tribuatur , ut ordo do-
cet , doee furem sua irivestigatione perquirat.
Et si eum invenerit , commendatori res suas pro-
jirias tantummodo reformare cogatur. Composi-
tio vero furti ad eum , qui habuit commendata,
pertineat. Certe , si fur non fuerit infra statu-
tum tempus inventus , medietas rerum commen-
datarum domino a suscipiente reddatur , ut dam-
jiura ex medio uterque sustineat. Et si postmo-
dum dominus rerum apud eum , cui commen-
daverat, qua: fuerant suppressa forte repererit,
quum ha;c ille se prius dixerit perdidisse , vel
furto 1 fuisse sublata , sicut fur pro his , qua:
celavit , secundum legum statuta compositionem
implere cogatur.
IV. Antiqua. JD>e pecunia pr-dita*\et
, usuris eius.
Si quis pecuniam sub cautione susceperit dar
turus usuras , si per casum pecunia perierit, non
culpa aut negligentia debitoris , ille , qui pecu
niam commendavit , solam pecunia: summam
1 Card. y Legin, furtiin.
2 S. J. K. pr/estita.
3 S. J. R. y Lin A. commodavit.
4 ToltJ. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
5 Legin, excusatone restituat. - -
6 ToleJ.got. causa.
V. TITVL. V. 7i
recipiat , et non reqnirat usuras. Si vero per *
ipsius fraudem vel culpam factum est , et pe
cuniam et usuras solvat. Quod si aliqua lucra
est ex ea pecunia consequutus , et postmodum
contingat , ut pecunia pereat, si tanta sunt lu
cra quanta pecunia fuit, et pecuniam et usuras
restituat.
V. Antiqua. 4 De rebus commendatis,
et casu auocumque in naufragium
t^lui commendata vel commodata susceperit , et
de ruina , aut incendio , vel hostilitatis naufra
gio , seu quolibet simili casu ; sua omnia libe-
raverit , et aliena perdiderit ; quod accepit sine
aliqua excusatione 5 cogatur exsolvere. Si vero
partem aliquam de rebus propriis liberasse cog-
noscitur , illi , cuius res secum habuerat , iuxta
modum perdita: rei vel liberara; restituat , qua-
lem iudex ratione deducta sestimaverit portio-
nem. Si autem sua omnia perdiderit , quum li-
beraret aliena , et de liberatis et de perditis re-
bus similis ratio deducatur , ut partem , arbitrio
iudicantis , qui liberavit accipiat. Iustum est
enim in simili casu ut ille non damnum soluS
excipiat , qui se gravibus obiecit periculis ; et
dum aliena minora conatur liberare , sua maiora
perdidisse cognoscitur. .
VI. Antiqua. De rebus servo , nescien*
te domino , commendatis.
Quod , nesciente domino , servo fuerit com-
mendatum , si id perierit , nec dominus , nec
servus ullum damnum incurrant 7. Sua; enim
imputet culpa; , qui servo alieno res suas com-
mendaverit , domino nesciente. Si vero alicuius
rei animal sit , et per fraudem pastorum 8 di-
minutum reperiatur , hoc reddere compellatur.
Similis et de commodatis forma servetur , si
fraude , aut malitia consumpta aut dissipata nos-
cuntur.
VII. 9 Antiqua. Si servus mentiatur
dominum fetere commodanda.
Si dominus per servum suum quodeumque sibi
petierit commodandum, et servus cum rebus com
modatis in fugarh fuerit elapsus , tune dominus
obligetur, ut commodata restituat. Si vero servus
petisse dominum mentiatur , et sic quasi depor-
tanda ad dominum susceperit , et qua: susceperit,
aut evertat , aut forte perdiderit , et fugitivus non
potuerit inveniri : dominus servi prsbeat x 0 sa-
7 Legin, pertmescant.
8 Emilian. a pastore.
9 Legin. Antiqua noviter emndala. Toled.. got. sin
autor ni nota.
10 Legin, prasstet iuramentum.
 5*3 FORI
cramentum se eumdem servum , ut susciperet
non misisse , et quum id peteret ignorasse , et
nihil calumnias pertimescat. Servum tamen tam
dominus quam ille qui commodavit , qusrere
sollicite procurabunt. Hsec eadem et de com-
mendatis prarcipimus custodiri.
VIII. Antiqua. 1 De reddendis usuris.
Si quicumque pecuniam commodaverit ad usu-
ram non plus per annum , quam tres siliquas
de unius solidi * poscat usuris , si tamen fuerit
unde dentur. Et de solidis octo nonum solidum
creditori , qui pecuniam ad usuram dedit, ex-
solvat : et sic summam pecunia: et usuras ille
qui dederat , a debitore recipiat. Quod si cautio-
nem ultra modum superius comprehensam per
necessitatem suscipientis creditor extorserit , con-
ditio contra leges inserta non valeat. Si quis
autem contra ordinationem hanc fecerit , et eam
rem , quam commodaverat , recipiat , et qua; cau
ta; fuerant , in nullo solvantur usura;.
IX. Antiqua. 4 De usurisfrugum.
Q)uicumque fruges ridas et hmidas 5 , id est,
VI. TITVLVS DE PIGNORIBVS,
i De non pignorando.
II. De pignore deposito , et furato.
III. De pignore , si pro detito deponatur.
IV. Sipignus, represntate debito, non reddatur.
I. Flavius Recesvintus Rex14.
De non pignorando.
Pignorandi licentiam in mnibus submovemus:
alioquin f* si non acceptum pignus pra;sumpse-
rit ingenuus de iure alterius usurpare , duplum
cogatur exsolvere. Servus autem simplum resti
tuat , et centum flagella suscipiat.
II. Antiqua. 16 De pignore deposito , et
furato.
Si quis pignus alteri deposuerit pro aliquo de-
i Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
' a CarJ. y Lind. de uno solido poscat usuras.
3 CarJ. incautx.
4 Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota,
5 S. J. R. liquidas.
6 Card. amplius.
7 Card. conservare.
8 Card. citius reddatur.
9 Card. redditum fuerit , vel malitiose tenere credi-
derit.
10 Card. qui tradidit aut tenuit malitiose.
1 1 Card. S. J. R. Toled. got. y Legin, quam li , cui
IVDICVM
vinum et oleum , vel quodcumque annona: genu*
alteri commodaverit , non plus 6 ab eo pro usu
ra quam tertiam partem accipiat : id est , ut su-
per dos modios , qui acceperit , tertium reddat.
Quam legem , ad solas fruges praxipimus perti-
nere : nam de pecunia commodata secundum su-
periorem legem valere , et observare 7 censemus.
X. Antiqua. Cui debeant testamenta, vel
scripturce commendata restitu.
Testamentum ab eo , cui fuerit commendatum
posteaquam hoc ante testes publicaverit , sicut
est in legibus constitutum , lili , qui maiorem
partem de eodem testamento est consequuturus,
reddatur 8 harredi. Quod si alii redditum fue
rit , vel adversario eius traditum , qui tradide-i
rit', duplam compositionem restituat illi, cui 11
fraudem inferre voluerat. Illas vero scripturas,
qua; simul tradi partibus debent , si commenda-
tas Ia quicumque suscperit , id est , testamenta;
iudicia , pacta , donationes , vel caetera talia , si
alteri altero absent tradiderit , ille qui de
derat , revocet quod dedit ,J, et mnibus, qui-
bus in commune debebantur, restituere non mo
retur.
ET DEBITIS.
V. Si una persona reatu vel debito multis te*
n.atur obnoxia. J
VI. Qualiter defuncti debitum , aut violentia
post mortem possit inquir.
bito, et illud, ipse qui deposuerit, furatus fuerit,
pro fure teneatur.
III. Antiqua. 17 De pignore , si pro
debito deponatur. j
Pignus , quod pro debito deponitur , si per cau-
tionem fuerit obligatum , et ille , qui pignus de:
.posuerat , ad tempus constitutum debitum re
formare dissimulet; post diem cautionis exactum
usque ad decem dies pignus salvum suo domi
no reservetur , aut eidem 1 * domino , si in pro-
pinqub est , reportetur , atque ut restituat deb*-
tum moneatur. Quod si per negligentiam suam
^
fraudulentus fuerit , inferre voluerat.
12 S. J. R. commodatas.
13 Card. quod dedit , aut si fraudulenter tenucrit , et
mnibus quibus in commune debetur , restituere non tlIfA
Ferat , et lantum compositionis illis exsolvere non more-
tur , quantum fraudis facer conatus est.
14 Card. Fls. Chds. Rex. Legin. Antiqua. T
15 Card. scilicet si acceptum pignus &c
1 6 Emilian. sin autor ni nota.
I/ Emilian. sin autor ni nota.
1 8 Toled. got. y S. J. R. aut idem.
 LIB. V.
debtr -'^^^m^conrtiiniSiiTi" adesse neglexerit,
aut debiruBiiimplere distulerit , addantur usu
ra;. CeterriW si adess usque ad decem dies ', si-
cut snpra scriptum est , aut quod debet refor
mare dissimulaverit 1 : tunc creditor iudici , vel
proposito civitatis pignus ostendat , ut quantum
idieo .eiuS , vel * trium honestorum virorum
fuerit aistimatum , sit ei licentia distrahendi 3, Et
postmodum de pretio venditi pigneris creditor,
quantum ei debetur , sibi evidentius tollat , et
reliquum ille recipiat qui pignus deposuerat.
IV. Flavius Recesvintus Rex 4.
Si pignus reprasentato debito non red-
datur.
Si quis ei , qui rem pro pignere credidit * , ad-
constitutum tempus , repratsentato debito , pignus
acceptum distulerit reddere , et hoc ante tem
pus lege superiori taxatum vender , vel in usus
proprios tque alenos conrerendum prassumpse-
rit adtentare , vel malitiose differcns noluerit
assignare ; pignus quidem , quod accepit , inte-
grum reddat , et medtetatem , quantum pignu*
valere canstiterit , domino pigneris coactus im-
pendat: ' < '
V. Flavius Cintasvlntus Rex 6.
Si una persona reatu vel debito multis
teneatur obnoxia* '
Si una persona plurimis rea vel debitrix ma-
neat , qui prior in petitione prsecesserit , et aut
per placitum f aut per (probationem sive pro-
fessionem eius, eum sibi reum aut debitorem es-
se docuerit , ipsi nihiloninus aut ixta' qalita-
tem debiti satisfacere compellendus est, vel dam-
jiandus a iudice.'Quod si qibs reus vel de
bitor manet, uno eodemque tempore contra eum
agere coeperint , secundum quantitatem debiti
vel reatus , aut reddere mnibus , aut mnibus
addicendus est serviturus. Qusrere tamen a sh
dice ad liquidum oportbt , cui magis reus vel
debitor mancat , ut ipsi maiorem partem reddi
praeipiat: et de reliquo, quod de facltate rei'y'ejl
debitoris renianserit , quantum reddatur cateris
ldex ipse manifest perpendat. Certe si non
i Lmd. distulerit.
''i Emilian. Card. y S. J. R. et.
. 3 JJ. R. disTtahendi , et vendendi , et dividendi. Et
postmodum &c. '. ..r fi * ..::'>
4 Card. Fls. Chds. Legin. Antiqua. Tokd. got. sin au
tor ni nota.
5 Legin, crediderit. ' - 4
6 Legin, aade : Anticjua. Toled. got. sin autor ni nota.
7 Legin, aade: Antiqua. Toled. got. in autor ni nota.
8 Legin, doceptorem.
TITVL. VI.
fuerif unde compbsfjo^Srvi debeat , curri
hoc saltim quod videtux- habexe,, pro. debito vel
reatu perpetim'-serviturum iudex petentibus tra-
dere non desistat.
.n;t x. ...-. . .1
VI. Flavius Cintasvintus Rex7.
Qualiter defuncti. debitum , aup viokntia
post mortem possit inquiri ' <
Si viventis cuiuslibet manifesta culpa non ap-
paret , nefas esse non dubitandum est , ut eum
quisque post obitum mansisse sibi reum aecu-
set. Ne ergo in fraudem hsredis defuncti qui-
cumque post hsc talia conetur presumere , hu-
ius legis redarg sanctione se noverit : scilicer,
ut si quis quemlibet defunctum violentum sibi,
aut pervasorem suav rei , sive direptorem *, seu
debitorem fuisse adstuxerit , eumque quodeum-
que mlieitum secundum superiorem ordinem 9
dixerit perptrasse ; non aliter eius adsertoni cre-
datur , tfisi per quamcumque scripturam , aut-
testificationem legitimam id verum esse indubi-
tanter edoceat. Quod si tale aliquid quisque
convicerit , et defunctus ille , de quo agitur , fi-
lios non relinquens, facviltatem suam suis liber-
tis , aut quibuscumqtie personis'10 dinoscitur
contulisse ; ipsi liberti vel alis 1 1 persona: iuxta
quod possident de rebus defuncti , qua; defunc
tus debuit vel commisit , insistente iudice , co^
gantur exsolvere. Nam si filios reliquerit , et ip
si ' 2 omnem eius possident facultatem 1 3 ; ipsi
proculdubio cogendi sunt illa supplere , unde
auctor eorum , debitor aut prasumptor 1 4 con-
vincitur extitisse. Si certe pra:dietarum causa-
rum obnoxius sic ab hac luce discesserit , ut 1 s
de suis- rebus nihil videatur aliquatenus ordinas-
se ; propinqui eius , vel qui facultatem eius adie-
rint , aut possederint , petitori de re vel causa,
quam 16 repetit, cogendi sunt reddere rationem.
Ita ut si ille , qui debitor. aut prssumptiosus 1 7
dicitur extitisse , nihil rerum suarum mcriens di
noscitur reliquisse , ab mni calumnia repetentis
eius filii vel propinqui habeantur immunes. Sin
autem quodeumque defunctus reliquit , et ma-
rus est quod petitur , qaam quod reliquisse vi-
detur ; si filii eius , aut propinqui , aut qui eius
possident bona , noluerint pro reatu eius vel de
bito satisfacere , de rebus a defuncto dimissis non
morentur petenti facer cessionem.
p Emilian. aecusationem.
io Card. possessoribus.
1 1 Card. al possessores.
u Card. et ipsi et al possessores iuxta quod obtinent
de rebus defuncti , proculdubio cogendi sunt &c.
13 Legin, haeredilatem.
' 14 Card. pnsumptor ttY rCUSi <
1 5 Legin, et de suis.
10 Emilian. quam eausidicus petit.
. 1/ hind. praesuniptuosus.
K
 FORI
74
VIL TITVLVS DE LIBERTATIBVS, ET LIBERTIS.
I. Si mancipia , sirve per scripturam , seu per
testan manumitantur.
II. Si alienas servus , vel commune mancipium
manumittantur.
UT. De his , qui se liberos proclamaverint esse.
IV. Si ad servitium repetatur qui in librtate
est constituus.
V. Si ei, qui ad servitium repetendus est,ali-
quid auferatur.
VI. Si eum , quem aliquis coram iudice liberum
esse dixerit , postea in servitio repetere
velit.
VII. Si timare compulsus quisquam servum se
esse dicat.
VIII. Si ingenuus ad servitium repetatur, vel
si servus se liberum 1 dicat.
IX. Quare data libertas debeat revocari.
X. Si libertus iniuriam faciat manumissori.
XI. Ne contra patronum vel Jilios eius testifi-
I. Antiqua. 3 Si mancipia , sive per
scripturam , seu per Ustem manu
mittantur.
Si quis moriens per scripturam , aut prasentibus
testibus , manumiserit mancipia sua , voluntas eius
habeat firmitatem , dummodo infra sex menses
trium aut quinqu testium , quibus credi pos-
sit , testimonio comprobetur. Sed et libertis si
quid donaverit , qui eos manumittit , aut liber-
tatis ipsius scriptura contineat , aut testes qui
adhibentur agnoscant ; et res apud libertos do
nata permaneat.
II. 4 Si alienus servus^ vel commune man
cipium manumittantur.
S quis alienum servum , vel commune manci
pium manumiserit in fraudem domini sui, liber
tas data non valeat. Ule vero , qui manumise
rit alienum mancipium , alterum praiter illum
domino dar cogatur. Si vero dominus adquie-
verit ut ille liber sit , dos vicarios servos pro
manumisso servo percipiat , et libertas data ha
beat firmitatem. Ha:c eadem et de ancillis pra:-
cipimus custodiri. Si quis sane vult ex integro
manumittere commune mancipium , presbyterum
qui prasens est , vel diaconum commonemus , ne
huiusmodi libertates se fieri prassentibus permit-
tant : quia hxc manumissio stare non porerit.
Si quis autem commune mancipium vult a iugo
servitutis absolvere , prius cum consortibus suis
i Legin, mgenuum , y as en la ley.
i Legin. De manumissi: , ne suos manumissores dere-
inquant , y as en la ley.
3 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
4 Legin. Antiqua.
IVDICVM
ggp a
y
cari audeat manumissus.
XII. Ne testijicent manumissi. . .
XIII. De rebus manumissi , si absque legitimis
filiis moriatur.
XIV. De conditionibus a manumissore in scrip-
tura manumissi conscriptis.
XV- De libertatibus servorum fiscalium.
XVI. De libertis et rebus Jiscalium servo
rum.
XVII. Ne liberti vel progenies eorum cum poste-
rtatepatroni, aut coniugia connectant, aut
eis insolentes existant.
XVIII. Ne liberti religiosi ad obsequium re-
ducantur Jueredis.
XIX. De libertis regum eorumque posteritate,
qualiter exercus tempore ad regiam po-
testatem concurrant , et cum quibus eos in
publica utilitate projicisci oporteat.
XX. De transgressoribus lbertorum V
dividat, et sux vindicet potestad, aut certe cum
his qui ei consortes sunt , id fieri vel pretio vel
precibus elaboret ; et sic , si voluerit , presente
presbytero vel dicono manumittat , et libertas
data firmetur *. Quod si aliquis coram sacerdote
vel dicono commune mancipium ex integr ma
numiserit , proprietatis sua: partem de mancipo
am'ittat , et mancipium ad integrum consors ille
qui non manumisit , obtineat. Nam si partem
suam , qua; in eodem mancipio illi dcbetur , ab
solvere voluerit , prohiberi non poterit.
III. Antiqua. 6 De his, aut se Ufaros
proclamaverint esse.
Si mancipia se in libertatem proclamaverint,
spatium et tuitionem arbitrio iudicis accipiant
ut testes possint ad libertatis sua; documenta
perquirere. Sed tantum temporis spatium man-
cipiis concedatur , ut nec servira dominis , aec
beneficia proclamantibus denegentur.
IV. Antiqua. 1 Si ad servitium repe
tatur aui in librtate est consti-
tutus.
Si in librtate constitutus ad servitium repe
tatur , non liceat eum in custodiam mitti ab illo
qui repetit ; sed iudicis reservetur arbitrio , si
debeat sub fideiussore consistere , dummodo nihil
violentia: a pulsante patiatur.
5 Emilian. firma habeatur.
o Toled. got. y Emilian. sin autor ni nota.
7 Card. obtineant.
8 Toled. got. y Emilian. sin autor ni nota.
 LIB. V. TITVL. VII. jr5

V". 1 Si ei , qui ad serviiium repeten-
dus est , aliquid auferatur.
_ .... .. .. ..... r J .;.
Oi quis homini ingenuo vel liberto aliquid tu^
lerit , et postea eura sibi voluerit servum add-
cere ; prius reddat quod tulit , et sic de eius
conditione contendat. :> ' ' \,
' i '.:.-./.' > c,
VI. FlaviuS CinfaSvilltS ReX
. i. >
Si eum, quem aliqus coram mdice%
y i . .A <>-1
berum esse dixerip , poste* m ser-
virio repetere velit.
Q. \ . . 11 ,f; ,
ui suo testimonio coram iudice quemlibet
libarum esse dixerit , et postmodum eum ad ser-
vitium inclinare voluerit ; aliud illi mancipium
e contrario reddat , et quem opprimere niteba-
tur*, in librtate permaneat. > .
s ipsam libertatis scripturam corm legitimis tes-
bus manifest tradiderit atque ita per eam-
dem hbertatis scnpturam definient, ut ex tem-
pore condita; scripturae liber ipse qui est , ma-
rlmissus permaneat , nihil sibi in eo conditio-
nis reservans huiusmodi libertatem revocara
non liceat, excepto si manumissori, eum qui ma-
. numissus est iniuriosum , aut contumeliosum,
vel. accusatorem , aut criminatorem esse consti-
terit : pro quibus iniuriis data libertas poterit
fe m.m ' *T
quod sub alio plcito, aut definitione eum h-
bertaverit ; si per scripturam definido ipsa mi-
nime claruerit , testes , qui prassentes fuerint , an-
te iudicem ipsum placitum vel definitionem di-
cere non graventur ; et postmodum , quod pla-
citum vel definitum fuerat , stare iubemus.
\j .
X. Antiqua. 10 Si libertus iniuriamja-
ciat manumissori.

VIL Antiqua. 4 Si. more COmpulsUS o libertus manumissori suo iniuriosus fuerit, aut
quisquam servum se esse dicat. si patronum suum pugno aut quolibet ictu per
Q , .>im - - cusserit , vel eum falsis 11 accusationibus impej
ui timore compulsus servum se esse extra iu- tierit 1 *, unde ipsi capitis periculum comparetur,
dicium dixerit , nullum pranudicium libertatis addicendi eum ad servitutem habeat potestatem:
incurrat , doee in iudicio prassentetur , ut liber- ita tamen ut apud- iudicem probet causas su-
tatem suam si probaverit , praesente iudice ob- perius comprehensas.
tineat , aut sh servus convincitur , statim domi
no reformetur. XI. Antiqua. 13 Ne contra patronum
' * ' vel *os e*us testificari audeat ma-
VIII. Antiqua. s Si tngenuus ad ser- ' numissus.
' vitium rpetatur , vjgl s servus se
5... liberum esse dicat :\ ,-. t . Filio vel harredi manumissi libertatem non li-
i , ' ceat revocre , sed prioris'sui vel parentum fac-
Oi quis ingenuum ad servitium addicere volue- tum sine excusatione custodiat : ita tamen ut nec
rit , ipse doceat quo ordine ei servus advenerit: contra filios filiorum, libertus, vel omnis poste-
et si servus ingenuum se esse dixerit , et ipse ritas eius testimonium dicere permittantur : et si
simili modo ingenuitatis sua; firmam ostendat dixerint , non credantur a iudice , sed redeant
probationem. Iudex vero eorum recipere testi- ad pristinam servitutem. De aliis vero rebus aut
Dionium debet , quos meliores atque pluriores causis , contra patroni filios vel nepotes tantum
esse providerit. Quod si muneris acceptione cor- pro suo iure iuste contendant.
ruptus iniuste turbaverit innocentem , tam iudex .. . '
quam petitor 6 , secundum legem aliara de his XII. FlavlUS ReceSVintUS ReX *4.
qui iniuste :'iudicaverint , componere non mo*
rentur. ^ i * ' - jVe testieent manumissi.

IX. Antiqua. 7 Quare data libertas Libertus vel liberta in nullis negtiis contra
debeat revocari. J 7 * quemquam testimonium dicere admittantur , ex
" cepto in aliquibus causis , ubi ingenuitas deesse
ui servo suo vel ancilla; libertatem donaverit, dinoscitur , sicut permissum 1 5 est et de servs:
et praesente sacerdote , vel aliis duobus aut tri- quia indignum nostra pensat clementia , ut li-
bus testibus hoc factum esse constiterit , id est, bertorum testimonio ingenuis damna concutian-

i Toled. got. Legin, y Cari. Antiqua. 8 Carel, serrans.

1 Toled. got. sin autor ni nota. Card* Ant. Legin. Vh. 9 Card. fuerit. ' ' ' .\ ...'- 1 1
Cindasvindus. Antiqua. Lmd. Antiqua^ FL8^RCDS Rex. 10 Etnilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota..' 1
2 Card. conabamr. ' -i. .V. >' V 11 11 Card. falsa aecusatione.
4 Emitan, y S. J. R. sin autor ni nota'. ' > 11 Toled. got. impegerit.
j Etnilian. y Toled. got. sin autor ni nota. Card. No- 13 Emiaiu Cafd. Toled* got. y S. J. R. sin autor ni
viter emndala. -> " : >[ nota. .::..j:cv i. ,. - j.
6 Emilian. y S. J. R. tam iudex quam petitor falsar 14 Legin. Antiqua. Toled. got. y S. J R. sin autor ni
pana mulctcntur , et secundum legem &c. -v I nota.
7 Etnilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota 15 Lind. pixmissutti. ---- ^ . .....
K2
 76 FORI
tur. Qui vero de iisdem fuermt procrean , om-
nimodis ad testimonium admittantur.
XIII. Antiqua. * De rebus manumissi,
si absque legitimisJiliis moriatur.
Si manumissus sine filiis de legitimo coniugio
natis transierit , et ei patronus n librtate ali-
quid donaverit , aut forsitan de eius servitio dis-
cesserit , et abo se contulerit ; omnia ad pa-
tronum , sive ad suos ha:redes sine dubio rever-
tantur. Quod si forsitan in trra ipsius patroni,
qui eum manumisit , consistens, aliquid de la
bore suo adquisierit , medietas exinde in patroni
potestate consistat : et de alia medietate libertus
faciendi quod voluerit , in eius potestate per-
maneat. Quod si alium patronum sibi elegerit.
et sub eo aliquid adquisierit , medietas adquisita:
re ad manumissorem concurrat : alia vero me
dietas ad manumissi prximos , sive serv sint si-
ve liberi * , sine dubio revertatur , vel in quem
voluerit hanc medietatem conferendi habeat po-
testatem : illud vero , quod ei manumissor do
naverit , in patroni potestate permaneat. Simi-
lis et circa ancillas manumissas forma servetur:
hoc tantum iustitia suadente adiicimus , ut nul-
lus libertus sive liberta , a domina vel domi
no su<" librtate percepta , manumissores suos,
dum advixerint , derelinquant. Quod si facer
prassumpserint
JT/ j- i i,/ et rem quam perceperint 3 amit
iX J *! J. ; ...
tant , et ad domini vel domina; sua; invita re-
ducantur obsequia.
XIV. Flavius Cintasvintus Rex4.
De conditionibus a manumissore in scrip-
tura manumissi conscriptis.
Qui mancipium suum per scripturam liberum
faciens , constituerit fortasse non licere ei de pe
culio suo s aliquid iudicare ; si quid exinde li
bertus libertave distraxerit vel donaverit , mo-
dis mnibus invalidum erit : patronus eius sci-
licet , aut patroni filii omnia sibi vindicaturi.
Certe si nulla talis conditio intercesserit , libe*
rum erit illi , qui liber 6 est redditus , de pe
culio suo facer quod voluerit ; aut etiam si in
ordinatus moriens filios legtimos non relique-
rit , aut aliam quamcumque conditionem domi-
nus eius per eamdem libertatis scripturam non
statuerit i , ad patronum , aut ad patroni filios
universa res eius ad integrum pertinebit.
r Legin. Card. y Toled. got. Antiqua. Lind. Antiqua.
FLS. GLS. RCDS. Rex.
2 Card. y Legin, liberti.
3 Legin, perceperant.
4 Legin. Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota,
5 Legin, de peculio suo lacere quod voluerit.
O Card. libertus.
j Lind. instituerit.
8 Legin. Flavius Recesvintus Rex. Antiqua.
IVDICVM
XV. FlaviUS CintaSVintUS ReX ,\
- / De libertatibus servorumjiscalium.
g res ambigua nequaquam occurreret , tralla
futuris temporibus legem dandi necessitas immi-
neret . Quia ergo sub libertatis obtentu , fis-
calium saspe subreptione servorum , fisci vires
adtenuantur ; non invidemus bene meritis , sed
obviamus fraudulenter incautis : statuentes sci-
licet, ut non aliter deinceps conlata servo fisci
libertas ullatenus valeat, nisi regia; manus fue-
rit stilo 1 subscripta.
XVI. Antiqua. " De libertis , et rebus
Jiscalium servorum.
Servis nostris sine permissu nostro libertatem
mancipiis suis dar non sinimus : quod si dede-
rint , libertas data non valeat. Sed hxc tantum*
modo libertas habeat firmitatem , qua; ex riostra
pratceptione cnceditur. Simili modo servis nos-
tris mancipia sua , aut trras ad liberos nomi
nes non liceat venditione transferre , nisi tantum-
modo aliis servis nostris vndendi habeant po~
testatem. Quod si trras sive mancipia eccle-
siae sive pauperibus donare voluerint , donatio
ha:c vel voluntas nulla ratione subsistat. Illud
enim tantum eis pietatis contemplatione conce-
dimus , ut pro animabus suis ecclesia; , vel pau
peribus de aliis facultatibus suis largiantur : et
x_ O
si prater trras vel mancipia, nihil habeant fa^-
cultatis , tune de terris atque mancipiis eis vn
dendi tribuimus potestatem; ita t, sicut supra-
dictum est , a servis nostris tantummodo , quod
conservus vendiderit , comparetur : nec liber ,a
ullus ad contractum huius emptionis adspiret.
Pretium autem , quod de terris vel mancipiis
acceperint , erogare pro animabus suis eedesise 1 *
vel pauperibus non vetentur.
XVII. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex
Ne liberti vel progenies eorum.cum pos-~
teritate patroni, aut coniugia connec-
tant , aut eis insolentes existant.
Interdum vidimus excessum licentiamque ser
vorum , et doler coacti sumus ignominiam do-
minorum. Quidam enim a dominis suis librtate
percepta , generationis progenie decurrente , ad-
tentant aut ipsi aut posteritas eorum , cum pro
genie dominorum , vel deinceps 14 copulare con-
9 Emilian. impelleret.
10 Emilian. titulo.
1 1 Toled. got. y S. J. JL sin autor ni nota.
12 Card. libertus.
1 3 Card. ecclesiis. . .
14 Card. Fls. Chds. Rex. S. J. R. Antiqua. Legin, jy
Toled. got. sin autor ni nota.
1 5 Emilian. indecens.
 LIB. V.
u'gium , vel molestias inferre posteritati" manu-
mittentium. Sicque in adversum parte, conversa,
quia ingnita libertas gratis dono fit nobilis, . utilitate mxima providemus , et vindicatores
ideo generosa nobilitas inferiori tactu fit turpis.
Atque inde claritas generis sordescit commixtio-
ne abiecta; conditionis , unde abdicata servitus ' torurh , nihil tamen officit , si de illis augean-
adtollit ttulos libertatis. Vt ergo et naturas splen-
dor ortus sui dignitate non careat , et servitus
sibimet reminiscens indebita et inconcessa non
appetat , bene iubetur , ut si quorumlibet qui-
cumque liberti , sive ex eorum stirpe quando-
que progeniti , ex genere manumissorum , vel ex
eis decurrente , quamvis longa progenie , coniu-
gium prassumpserint adtemptare , aut manumis-
sores , vel eorum posteritatem , ipsi vel eorum
progenies extra iusta negotia sua , propter suas
Vel propter aliorum actiories corivexavent , ut
laeserint, eisque molestias sive damna concussc-
rint, vel aliquid adversus eos factione quacum-
que egisse visi fuerint ; in eorum , quos moles
taverint , evidentem servitutem mox redeant.
Quia impium satis est , ut dum conditio servi-
tutis absolvitur , dignitas libertatis impediatur;
et dum servus erigitur , filius a bd icetur ; atque
inde filii damna sustineant, unde ad nocendum
potiuntur servi licenria. ~* . . . > vel comit suo , aliquid i ni une tu m in publicis
; Tj : : . .* 'i , - utilitatibus ad peragendum acceperint , vel quos
XVIII. Flavius Recesvintus Rex*.
Ne liberti religiosi ad obsequitan redu*
cantur haredis.,:.-
Quoslibet de quorumcumque libertis aut spe-
cialiter ecclesiastici dignitas sublimavit honoris,
aut pra;fixis sanctorum locis deputavit vel ordo
religionis , vel ordinario manumittentis , non erunt
ad dominium 3 patrociniumque reducendi con-
tentione qualibet hasredis. Quod enim gloriosius
Deo adhatrere censetur , obsequiis hominum reli
gan honstate nulla sinitur.
XIX. 4 Fls. gis. Egica Rex.
De libertis regum , eorumque posteritate,
aualiter exercitus tempore ad regiam
potestatem concurrant , et cum qui-
bus eos in publica utilitate proficisci
oporteat.
Tune rite nostri regiminis patriam, promulga-
1 Emilian. Legin. Cari. Toled. got. y S. J. R. pr<>
tapies.
2 Tolei. got. sin autor ni nota.
3 Cari. Lsgion. y Lmd. ad hominum patrocinium redu
cendi.
4 Esta ley XIX. que falta en el cdice Vigil. se ha
lla en el Legin. Cari. Tolei. got. y S. J. R. , y se ka
insertado aqu for traerla el cdice castellano.
TITVL. VII.
77
tis legum censuris , regfe procuramus , quum et
his, qui contra hostem gloria; nostrae decertant,
trra; nostra; proculdubio cernimus. Et licet , fa-
vente Deo , gentes nostra; afHuant copia bella-
tur insuper acies ad repulsionem hostium exter-
norum , qui ex familiis fisci per regias aiictori-
tates libertatis gratiam meruerunt. Vnde quia
necesse est , t illic pra;beant ex ratione suffec-
tum , unde meruisse lsetantur absolutionis sta-
tum ; ob hoc speciali sanctione iubemus , ut
deinceps tam ipsi quam omnis eorum posteritas,
tempore exercitus nostri , omnes ad regiam celsi-
tudinem incunctanter oceurrant : ut cum quibus
exercitus expeditionem peragere possitApra:sen-
tialiter eos clementia principalis instituat. Qui-
cumque vero ex eis , ut dictum est , tempore
exercitus domi residere prsesumpserit , et mini-
me cum caterrs , sicut regalis ordinatio fuerir,
in publicam expeditionem perrexerit ; noverit
se ad propria; servitutis iugum reverti , ex
quo ereptus libertatis meruerat personam ad-
sumere. lili tantummodo hanc erunt sententiam
modis mnibus evasuri , qui , ordinante Principe
patens a:gritudo , aut quorumdam impedimen-
tum nullatenus properare permiserit.
XX. * Flavius Egica Rex 6.
De transgressoribus libertorum 7.
Sa;pe audivimus 8 multosque cognovimus liber
tos , relinquentes mdnumissores suos , quos et do-
minos esse testamur: quia voluptuosam volunta-
tem dum relaxato framo servitutis habuerint,
aequales dominis suis , vel eorum successoribus
se esse adfirmant. Quod nos modo et debita ve-
neratione , et salubri ordinatione censemus , et
valitura lege sancimus : ut quicumque liber-
tus , aut liberta , vel filii libertorum , si manu-
missoribus suis , sive eorum filiis vel nepotibus,
suisque prolibus, qui ex nepotibus fuerint geniti,
quocumque tempore de eorum patrocinio qua-
cumque subtilitate , vel ingenio, aut argumento
fraudis , se vel leviter auferre voluerint , tune
in tempore trangressionis careant librtate. Filii
tamen , qui de eisdem fuerint geniti sic erran
tes , prasdicta superioris legis constitutione tra-
dendi sunt perenniter servituri.
5 En el Emilian. falta esta ley.
o Legin. Fls. Egica, et Vitiza Reges. Antiqua. S. J. R.
Egica et Vitiza Reges.
7 Legin. De manumissis, ne manumissores suos derelin-
' "- quant. Toled. got. De transgressione libertorum. S. J. R.
iVr liberti suos manumissores ierelinquant.-'
8 Tolei. got. Legin, y S. J. R. vidimus.
9 Lmd. voluptuosa volntate . . , . crumpunr. 1 -
 ?8 FORI
LIBER
De sceleribus ,
I. TITVLVS DE ACCVSATORffiVS ' CRIMINOSORVM.
i.V, domino , vel senioribus loci petatur ser
vus in crimine accusatus. * . . ;
II. Pro quibus rebus , et qualiter ingenuorum
persona subdendae sunt quastioni.
III. Pro quibus rebus , et qualiter servi, vel an
alice iorquendi sunt in capite dominorum.
I. Antiqua. a Vt domino , vel sniori-
bus 3 loci petatur servus in crimine
accusatus. , . r.\
Si servus in aliquo crimine accusetur , iudex
prius dominum , villicum vel actorem eius locij
cuius servus fuerit accusatus , admoneat ut eum
in iudicio praisentet. Quod si reum presentare
noluerit , ipse dominus , vel actor , aut villicus,
doee servum 4 prasentet , a comit civitatis vel
iudice distringatur. Certe si dominus , vel qui-^
bus commissa res est , difficulter ad locum adpro-
ximent s a iudice tenendus et discutieadus est
servus.
II. Flavius gloriosus Cintasvintus
Rex 6.
Pro quibus rebus, et qualiter ingenuorum
persona? subdenda sunt quastionu
Si in criminalibus causis discretionis modus amit-
titur 7 t criminatorum malitia neququam fra>
natur. Ideoque si in causa regia: potestatis vel
gentis aut patria: , seu homicidii , vel adulter
equalem sibi nobilitate vel dignitate palatini of-
ficii , quicumque adeusandum crediderit ; habeat
prius fiduciam comprobandi quod obiieit , et sic
alienum sanguinem tentet impetere. Quod si pro
bare non potuerit , coram 8 iudice vel Principe,
Vel his quos sua Princeps auctoritate praceperit,
trium testium subscriptione roborata inscriptio
fiat , et sic quEStionis examen incipiat. Ita . ut,
qui subditur qua:stioni , si innoxius tormenta per-
tulerit , aecusator ei confestim serviturus trada-
i Emilian. Legin. Card.y Lind. DE ACCVSA.TIO-
NIBVS. Toled. got. DE DISPOSITIONIBVS CRIMI-
NOSORVM.
i Emilian. y Cari, sin autor ni nota. Toled. got. y
S. J. R. Fls. Cindasvindus Rex.
3 Toled. got. eniori.
4 Toled. got. y S. J. R. reum. Legin, eum.
5 Legin, adpropinquent.
6 Legin, aade : Antiqua noviter emendata. Toled. got.
IVDI.CVM
VI , i:.--.
et tormentis.
IV. Pro quantis rebus, et qualiter servus , aut
libertus tormenta portabunt. o.
V. Qualiter ad Regem accusatio deferatur.
VI. De servandaPrincipibuspotestateparcendt.
VII. Quod Ule solus culpabis erit , qui culpan-
da commisrit. . . j . : :
tur : ut salva tantum anima , quod in eo exer-
cere voluerit, vel de statu eius iudicare elege-
rit , in arbitrio suo consistat. Quod si compon!
sibi ab ;accusatore voluerit , tantum ei.pars ae
custoris componat ., . quantum . ipse $ i qui quaes-
tioni subiacuit , inlata sibi taxaveritsuorm tor*
mentorum supplicia. Iudex tamen hanc cauter
lam 9 servare debebit , ut aecusator omnem rei
ordinem scriptis exponat, et iudici cceulte pra:-
sentans , sic qa;stionis examinatio fiat : et si eius
professio, qui qu#stipnKfubdenduvest,;conipar
fuerit cum verbis aecustoris, criminis ireus in-
cunctanter haben4us ( est. Certe si . aliud dictio
aecustoris habuerit , liud eius cenfessi qui sur>
ditur quaestioni , quia dubitari non ptest, quod
per tormenta sibi crimen imponat , oportebit a<>
cusatorem superioris legis huius sehtentia: sub
iacere. Quod si aecusator priusquam oceulte iu
dici notitiam tradat , aut per se ,. aut per quem-
libet de re , quam aecusat , per ordinem instra-
xerit quem aecusat , non liceat iudici aecusa-
tum subdere quaestioni : quum per aecustoris
iam iudicium 10 detectum constet, ac publica^-
tum esse negotium. Similis quoque et de caes
teris personis ingenuis ordo servandus est. Nam
si capitalfa qu spra taxata sunt1, acjpusata non
fuerint , sed furtum factum dicitur , vel aliud
quodeumque inlicitum , npbiles .ob boc, poten-
tioresque persona, ut sunt primates palatii nostri,
orumque filii , nulla permittimus ratione quajs-
tionibus agitan. Sed si in causa pro qua compel-
litur , probatio defuerit ; suam , qui pulsatur , de-
beat iurarhento 11 conscientiam expiare Infe
riores vero humilioresque , ingenua: tamen persor
na: , si pro furto , homicidio , vel quibuslibet aliis
criminibus fuerint aecusati , nec ipsi inscriptione
pra;nssa subdendi sunt quaistioni , nisi maior fue-
siti autor vi nota. & < J> R. Flavius Egica et Vtis
Reges. .
l . 7 Lind. amittatur. ' \ . > /. . >
i 8 Emilian. Legin. Card. Toled. got* y Lind. coram Prin^
, cipe vel his. , k . V. ,\ :o''v
p Lind. cautelam in iudicio.
10 Legin, y Lind. ndicium.
1 1 Legin, sacramento.
1 2 Legin, expurgare.
 LIB. VI.
rit causa , quam quod quingentorum solidorum
summam valere constiterit. Si autem actio mi-
noris est quantitatis , quam quingenti sunt soli-
di , per probationem convictus qui accusatur,
secundum leges alias componere compellatur : aut
si convinci non potuerit , sacramento se expians
compositionem accipiat , qu* de mala petitione
legibus continetur. Speciali tamen constitutione
decernimus , ut persona inferior nobiliorem se,
vel potentiorem inscribere non prasumat. Sed
si petendum in causa putaverit , et probatio for-
tasse convincendi rei defuerit , nobior ille vel
potentior conscientiam suam sacramentis purgare
non differat , quod nec admiserit , nec habeat pe
nes se vel retineat rem , pro qua fuerit petitus:
et reddito iuramento , ille qui male petit , sicut
alia lex continet , ei componere non moretur.
Verumtamen seu nobilis , sive inferior , seu in
genua persona , si quasstioni subdita fuerit , ita
coram iudice , vel aliis honestis viris a iudice
convocatis, accusator poenas inferat, ne vitam ex-
tinguat , aut quamcumque ipse , qui quasstioni
subiiciendus est , membrorum debilitationem in-
currat. Et qtiia per triduum quaestio agitari de-
bet , si imminenti casu , qui tormentis subditur,
mortuus fuerit , et ex malitia iudicis vel aliquo
dolo , seu ab adversario accusati corruptus be
neficio , talia tormenta fieri non prohibuit , unde
mors occurreret , ipse iudex iniquitatis proximis
parentibus simili vindicta puniendus tradatur. Si
certe suo sacramento se innocentem reddiderit , et
testes qui fuerint presentes iuraverint , quod
nulla sua malitia , vel dolo , aut corruptione be-
neficii mors ipsa prcvenerit, nisi solo tormento-
rum eventu : pro eo quod indiscretus iudex su-
perflua non prohibuit , quingentos 1 solidos ha?-
redibus mortui compellatur exsolvere. Quod si
non habuerit unde componat , ipse serviturus tra
datur proximis 1 lueredibus mortui. Accusator
autem in potestate proximorum parentum mor
tui traditus , eadem mortis poena mulctetur , qua
ille mulctatus est, qui per eius accusationem mor-
te damnatus interiit.
III. 3 Antiqua. 4 Pro quibus rebus , et
qualiter serv , vel ancilL-e torquendi
sunt in capte dominorum suorum.
Sirvus , seu ancilla in capite domini vel do
mina; non propter aliud torqueantur , nisi tan-
tum in crimine adulterii , aut si contra regnum s,
gentem , vel patriam aliquid dictum , vel dis-
positum fuerit , seu falsam monetam quisque con-
linxerit , aut etiam si causam homicidii , vel
i Legin, trecentos solidos.
i Legin, proximis parentibus , aut hxredibus mortui
contradatur.
3 En los Mices de Card. Toled. got. S. J. R. y en el
impreso de Lind. la ley III. es en el Vigil. la. XXXIL
del ib. II. tit. I.
4 Esta ley en Card. es la IV. ,y dice : Fls. Chds. Rex.
Legin. Antiqua noviter emen&Ua. Emilian. sin autor ni
nota. Lind. Fls. Gis. Egica Rex.
TITVL. -I
maleficii qua:rendam esse cnstiterit. Ita ut ser
v , vel ancilla: pro talibus criminibus torti , si
conscii , et pccultatores sceleris dominorum re-
periuntur , pariter cum dominis puniantur 6, se
cundum quod voluntas Principis extiterit. Certe
si sua sponte ndices veritatis extiterint-, suficiat
eis quod pro veritatis indagine quaestioni subditi
tormenta pertulerint , a mortis tamen periculo
habeantur immunes. Servus autem , vel ancilla
in tormentis positi , et de se interrogan, si 7 etiam
de dominis sint confessi, et fuerit culpa mor-
talis , ac declaratis signis potuerit adprobari , ea*
dem damnationis 8 censura mulctentur, qua eorum
domini fuerint condemnati.
IV. Flavius Cintasvintus Rex 9.
Pro quantis rebus , et qualiter servust
aut libertus tormenta, portabunt.
Si servus in aliquo crimine accusatur , antea
non torqueatur , quam ille qui accusat hac se
conditione constringat , ut si innocens tormen
ta pertulerit , pro eo quod innocentem tormen
tis tradidit , alium eiusdem meriti servum do
mino reformare cogatur. Si vero innocens in
tormentis mortuus , vel debilitatus fuerit, dos
ajqualis meriti servos cum eodem domino red-
dere non moretur : et ille , qui debilitatus est,
ingenuus in patrocinio domini sui permaneat:
nam et iudex qui temperamentum in tormentis
non tenuit , et ita discretionem legis excessit , ut
is , qui qusstionatus est , mortem violentam in-
curreret , eiusdem meriti servum domino mox
reformet. Verum ut de servorum meritis omnis
ambiguitas cesset contentionis , non pro arrifi-
cii qualitate excusado videatur haberi , sed pro
servis quxstionandis , contropatio adhibeatur a:ta-
tis et utilitatis ; aut si artifex fuerit qui debi
litatus est , et huius artific servum non habue
rit , qui insontem debilitavit , alterius artific ser
vum iuxta praedictum ordinem domino cogatur
xsolvere : ita ut si.artificem non habuerit , et
alium servum ille , cuius servus quaestioni addi-
citur , pro eo accipere noluerit , tantum pretium
eiusdem servi artificis , qui qua:stioni subditur,
eius IO domino persolvatur , quantum ipse artifex
a iudice vel bonis hominibus rationabiliter va
lere fuerit stimatus. Id tamen servandum est,
ut nec ingenuum quisque , nec servum subdere
prius quaestioni prassumat , nisi coram iudice
vel eius saione , domino etiam servi vel actore 1 1
prasente districte iuraverit , quod nullo dolo , vel
fraude aut malitia innocentem faciat qusstioni *
S S. J. R. y Lind. Regem.
p Legin, censeantur. Certe si sua.
7 Legin, etiam domini sint confessi.
8 Legin, mortis.
- p Legin, aade : Antiqua.
10 Legin, y Lind. eiusdem.
1 1 Toled. got. accusatore.
12 Toled. got. y Lind. quacstionem subir.
 CC5 FORI
subdere; t si subditas qaistioni mortuus fue-
rit , aroue ille , qui subdidit , unde componat
non habuerit , ipse subdendus est servitud , qui
innocentem fecit occidi. Si autem 1 dolo servum
alienum quispiam subdendum qusestioni intende-
rit, et dominus servi qui accusatur per proba-
tionem eum potuerit de obiecto crimine reddere
innocentem ; accusator eius alium paris meriti
servum accusati domino cogatur exsolvere , et
dispendium quod dominus eius in adprobationem
innocentis servi pertulerit, prout rationabiliter iu-
dex reddi perpenderit, ab iniusto accusatore exac-
tum domino sorvi restituatur. De rebus vero mi-
nimis culpa sevi reperta, dominus, si voluerit,
componendi licentiam habeat : ita ut omnis fur
iuxra qualitatem culpa: flagella suscipiat. Pro ma-
iori vero noxa, si compositionem dominus noluerit
solvere , servum pro crimine non moretur tra-
dere. Ingenuus sane , si quemlibet libertum ido-
neum , pro capitali crimine sive pro aliis sce-
lerum causis, quarstioni pulsaverit addicendum;
non aliter eum impetere poterit adscribendum,
nisi ducentorum quinquaginta solidorum quan-
titatem causa ipsa valuerit , pro qua eum accu
sator conatus fuerit subdere quastioni *. Nam
si inferior fuerit atque rusticanus , quem libe-
rum esse constet, tune in eum permittetur qua:s-
tio agitari, si ipsam causam, unde aecusatur , cen-
tum solidos valere constiterit. Quod si indiscrete,
qui qua:stioni subditur , in quacumque parta
membrorum debilitationem incurrerit , tune iu-
dex qui temperamentum in tormentis non te-
nuit, CC. solidos i 111 qui tormenta sustulit persol-
vat. Ule vero, qui eum iniuste qusstionandum
adpetit, CCC. solidos ei dar cogendus est. Cer-
te si in tormentis positus mortem incurrerit, pra:-
dictam summam solidorum , tam iudex quam
petitor propinquis {xirentibus mortui persolvent.
Similiter et de inferioribus illis libertis, si debi-
litatione vel morte quis per intemperantiam fue
rit condemnatus , medietas satisfactionis , qua: su-
pra de libertis idoneis constitua est , ei qui in-
debite quasstionatus est , si tamen vixerit ; aut
suis harredibus, si ipse inde mortuus fuerit, ex-
olvenda est.
V. Flavius gloriosus Cintasvintus
Rex K
Qualiter ad Regem aecusatio deje-
ratur.
S quis Principi contra quemlibet falsa sugesse-
rit , ita ut dicat eum adversus Regem , gentem
vel patriam aliquid nequiter meditatum fuisse,
1 Legin. Si autem servum alienum.
2 Emitan, quasstioni. Si innox quodeumque tormenti per
tulerit CL. solidos eius petitor ei componere compellen-
dus est. Nam &c.
3 Legin, aade : Antiqua.
4 Toied. got. veneficium , aut adulterium. j p Legin, y Card. Antiqua. Toled. got. y S. J. R. sin
5 Emilian. ille qui aecusat.
VDICVM >
aut agere vel egisse , su in auctoritatbus vel
pra:ceptis regi pdtestatis , aut eorum qui iudi-
ciaria ordinatione-funguntur , fraudulenter quip-
piam immutasse , atque etiam scripturam falsam-
fecisse , vel reertasse , falsamque monetam fecisse:
sed et si veneficium 4 vel maleficium , aut adul-'
terium uxoris aliena: fortasse prodiderit : horum
vel similium criminum accusator , qua: ad ca-
pitis periculum vel rerum amissionem pertine-
re videantur , si vera reperiantur qua: dixerit,
nullam omnino cahimniam sustinebit. Si cerr
quod opponit falsum esse constiterit , et per so-
lam invidiam id fecisse patuerit , ut iacturam
capitis , aut detrimentum corporis , vel rerum
damna pateretur , quem aecusare conatus est , in
potestatem traditus accusati , ille 5 hanc poenam
in se suisque rebus suscipiat 6 , qui hoc alium
innocentem pati voluerat. Ira ut ille qui aliquid
scire se dicit , quod ad cognitionem Principis
possit deduci , et in eo loco fuerit , ubi tune re-
giam potestatem esse contigerit , aut per se sta*
tim omne quod novit , aut per fidelem Regis
eius auditibus denuntiandum procuret. Quod st
procul a Rege eum esse provenerit , et per ali->
quem Principi mandandum esse crediderit , quod
ad aecusationem alterius dinoscitur pertinere , co-
ram illo , cui hoc suggerendum committit , ta-
lem epistolam faciat , per quam evidenter quid
mandet exponat. Quam etiam epistolam tres tes
tes , quos sibi novit esse fideles , evidentibus sig-r
nis aut subscriptionibus simul eum ipso firment,
ut postea quod maadaverit , negare non possit.
VI. Flavius Cintasvintus Rex 7.
De servando, jPrinciphus fotestte par-
cendi. * -..
Quotiescumque nobis pro his , qui in causis
nostris aliquo crimine implican sunt , supplica-
tur , et suggerendi tribuimus aditum , et pia mi-
seratione delinquentibus culpas omittere riostras
potestati servamus. Pro causa 8 autem gentis et
patria: huiusmodi licentiam denegamus. Quod
si divina miseratio tam sceleratis personis cor
Principis misereri compulerit , eum adsensu sa-
cerdotum , maiorumque palatii licentiam mise-
randi libenter habebit. r^
VII. 9 Quod Ule solus culpabilis eri}
qui culjpanda commiserit.
Omnia crimina suos sequantur auctores ,' nec
pater pro filio , nec filius pro patre , nec uxor
-. >
6 Legin, sustineat.
7 Legin, aade : Antiqua. Toled. got. y S. J. R. sin
autor ni nota.
8 S. J. R. y Legin, pro causa autem regias potestatis,
vel patriar.
autor ni nota.
 LIB. VI. TITVL. 11

pro marito , nec maritus pro uxore , nec frater qui culpanda commisit, et crimen m ;il
pro fratre , nec vianus pro vicino , nec projW cent /moriatur. N c suecas ^
quus pro propinquo , uUam calumniam. per- des pro factis oarentum nl ' T *re~
mescant - : sed le solus. iudicetur culpabais, tlmescant P ^ Penculuni

II. TIT VLVS DE MALEFICIS ET CONSVLENTIBVS EOS

ATQV VENEFICIS.

I. Si ingenuus de salute , vel morte hominis

IV. JDe his, qui in hominibus , au in animali-
vaticinatores consulat. .
bus, vel quibuscumque rebus qualiacumaue
II. De venejicis.
Ugamenta , aut quodcumque contrariumfe-
III. De malejicis et consulentibus eos.
cisse reperiuntur. .

I. Flavius Cindasvintus RV. ' H. Flavius Cintasvintus Rex. I

Si ingenuus de salute , velynorte hominis

vaticinatores consulat. De venejicis. ... ..1
Diversorum criminum noxii, diverso sunt poe-
Qui de salut vel morte prncipis , vel cu- narum genere TeriendT: ac priinum Ingenuos",
iuscumque^ hominis. ariolos , ai;uspices J , vel va dve servos_venficos , id est , qui venena con-
ticinatores* consulk-, una cum sf qui responde- ficiunt , ista prorinus vindicta sequatur : ut si
rint consulentibus , ingenui siquidem flagellis venenatam potionem alicui dederint , et qui bi-
carsi, cum rebus mnibus fisco servitud adeocin-; Jberit , mortuus fuerit exinde, lili etiam continuo
tur , aut a rege , cui iusserit * , donati perpe suppliciis subditi 7 morte sunt turpissima pu-
tuo servido addicantur. Quod si et filii eorum niendi. Si certe pculo veneni potatus evase?
tali fuerint parentibus crimine socii , simili dam- rft 8 , in eius potestatem tradendns est ille qui
natione plectantur. Si vero ab scelere parentum dedit , ut de eo facer quod voluerit , sui sit
habeantur extranei, et dignitatem et rerum om- incunctanter arbitrii.
nium possessionem quam parentes amiserint, ple-
nissime obtinebunt. Servi vero diverso genere
III. 9 Flavius Cindasvindus Rex I0.
tormentoram * -adflicti , 4h transmarinis pafti-
bus transferendi vendantur ; ut severitas vindic
ta: non habeat excusatos , quos propriae volunta De tnaleficis et consulentibus eos.,
os excessus nefaria; prasvaricationis facit obnoxios.
M.alefici vel immissor.es tempestatum , qui. qui-

i Ltpon. pertlmescat.
a Legin. Antiqua. Toled.got.y S.J. R. sin autor ni nota.
.fwjVwn. aruspices , incantatores.: f ' ,J;~
4 Lind. cui crunt donati.
5 Emilinn. Legin. CarJ.- Toled; got. y S. J.R. pa
narum.
j6 Legin. Antiqua. S. J. R. Flavius Ervigius Rex. ToH
ted.'got. sin autor ni nota. KJ
7 Legin.- dediti. . ;*'>
-8 Taled. got. supervixerit. [ quis etiam hominum , cuiuslibet sit ordinis vel persona^
p La ley siguiente se halla en los cdices Legin. $. J. R.
y Card. En "los dos primeros es la III. de este ttulo,y II.'
in el ltimo. Tambin se halla en el impreso de Lind.
V * V-
: P1S. JRV. GLVV&.V
HI. De perunis iudicum ,-shie etiam aeterorum , qui aut
divinos consulunt , aut auguris intendunt.
Slcut pia ver itas mendacii assertione non capilar : ita non.
est consequens., ut latens ver itas mondado investigetur.
Omnis igitur veritas ex Deo , mendacium ex diabolo est:
qta ipse diabolus ab initio mendax est. Quum ergo utra
que res suos principes habeat , quid opus est , ut veritas
cuiusque mendacio admittatur exquiri? Qudam enim
iadicibs fruntur Dei spiritu vacui , erroris spiritu pler
ni , qui acta maleficiorum dum investigare subtili perqui-'
itiouis perspicacia nequeunt , exsecxabiles divinorum pri>
1 Lind. consulendos eos. .V- "> -
a Lind. Prncipis, aut quorumcumque hominum. <rv
i Lind. consulcre prtentaac , statuic sertnitacis ordinc resseari.
nuntiatiohes intendunt. Veritatem enim se invenire non
putant , nisi divinos et aruspices consulant : et eo sibi re^
periends veritatis aditum claudunt , quo veritatem ipsami
per mendacium addiscere concupiscunt. Dum enim male
ficium per divinationes comprobare pertentant , quasi tertia
loco ipsi se diabolo servituros inlaqueant. Quapropter si quia
ex qyolibet iudicum gradu vel ordine , per divinos aut eo
rum' smiles aliquid sciscitare vel adprobare tentaverit : si
a talibus aut salutis aut aegritudinis responsa poposce-
lit , vel cons|lentibus 1 eos pro quibusque rebus credide-
nt ; ad legs illius teneatur satisfactionem obnoxius , quae
in hoc libro sexto sub titulo secundo , aira prima , eo*
qui de salute vel morte hominis 2 vaticinatores quosque*
consulunt 3. lili tantum iudices ad huius legis sententiam
non tenebuntur , qui divinos ipsos , atque eorum smiles,,
on scscitandi , sed ulciscendi voto coram mults per-
quirendo distribuerint 4 : id est , si non ut aliquid per eos~
scire exquirendo intendant , sed ut detectos s sibi hoc so-
lum , unde feriantur , exqurant. At nunc , quia et au-
gris deditos eodem modo novimus esse odibiles Deo:
ideo speciali huius legis sanctione censemus , ut quicumqua
snt illi , quibus augures vel auguria observare contgerit,
quinquagenis publice subiieiantur verberibus coercendi. Qhi
tamen ad solitum vitium ultra redierint , perdito etiam tes
timonio , simili etiam erunt lagellorum sententia feriendi.
i o Legin, aade: Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
-, lili tantum.
4 ind.!. detribuerint.
detri
5 Lind. sed detegi sibi.
 FORI
8a
busdam incaritationibus grandines in vineis , mes-
sibusque immitere perhibentur , vel ii qui per in-
vocationem demonum mentes hominum turbant,
seu qui nocturna sacrifcia darmonibus celebrant,
eosque per invocationes nefarias nequiter invo-
cant : ubicumque a iudice, vel actore , sive pro-
curatore loci reperti fuerint , vel detecti , du-
centehis flagllis publice verberentur , et decal-
vati deformiter decem convicinas possessiones
circuir cogantur inviti , ut eorum alii corrigan-
tur exemplis. Quos tamen iudex, ne ulterius eva-
gantes talia facer permittantur, aut in retrusio-
ne faciat esse , ut ibi accepta veste atque subs-
tantia ita vivant , n viventibus nocendi aditum
habeant ; aut regia: presenta: dirigat , ut quod
de illis sibi placitum fuerit , evidenter statuat*.
Hi autem , qui tales consuluisse reperiuntur , in
populi conventu chcentenos ictus accipiant, fla-
gellorum : ut impunici non maneant, quos culpa:
similis reatus aecusat.
HL TITVLVS DE EXCVTIENTIBVS
P ARTVS.
I. De his qui potionem ad aborsum dedt-
rmt.
H. Si ingenuus ingenuam abortare fecerit.
III. Si ingenua * mulier ingenuam abortare com-
pulerit.
I. Antqua 4 De his qui ad
aborsum dederint.
Si quis mulieri prafgnanti potionem ab abor^
sum , aut pro necando infante dederit , occi-
datur : et mulier , quas potionem ad aborsum
facer qua:sivit * , si ancilla est ducenta fla-
gella suscipiat : si ingenua est careat digni-
tate persona; , et cui iusserimus servitura tra-
datur.
II. Antqua. 6 Si ingenuus ingenuam
abortare fecerit 7.
Si quis mulierem gravidam percusserit quo-
cumque ictu , aut per aliquam occasionem mu
lierem ingenuam abortare fecerit , et exinde
mortua fuerit , pro homicidio puniatur. Si au
tem tantummodo partus excutiatur *, et mu-
2 Legin. Antqua. Toled. got. sin autor ni nota.
a Legin, ingenuus , y as en la ley.
3 JLegion. effoderit , y as en la ley.
4 Emilian. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nata.
5 Card. quaesivil , aut pro occidendo infante.
6 Emilian. y S. J. R. sin autor ni nota. Tolti. got. No-
viter emendara.
? Toled. got. cemjjtulerit.
IVDICVM
IV. Flavius Cintasvintus Rex r.
De his> qui in hominibus, aut in anima-
libus , vel quibuscumque rebus qua-
liacumque ligamento, , aut quvdcunp*
que contrarium fecisse reperiuntur.
Prasentis legis superiori sententia damnari iu-
bemus , seu ingenuus sit sive servus , utriusque
sexus , qui in hominibus vel brutis animalibus,
omnique genere quod mobile esse potest , seu
in agris , vel vineis diversisque arboribus ma-
leficium , aut diversa ligamenta , aut etiam scrip-
ta in contrarietatem alterius excogitaverint fa
cer , aut expleverint , per quod alium latdere,
aut mortificare , vel obmutescere velint , ut
damnum tam in corporibus , quam etiam in uni
versas rebus , id patiantur, quod eis fecisse repe
riuntur.
HOMINVM
IV. Si ingenuus ancilU partum effnderit *.
V. Si servus ingenua partum exettsserit.
VI. Si servus ancilla partitudinem laserit.
VII. De his quiflios suos aut natos , aut in
tero necant.
lier in nullo debilitata fuerit , et ingenuus in
genua; hoc intulisse cognoscitur, si formatum in-
fantem extinxerit, CC. solidos reddat : si vero
informem , C. solidos pro facto restituat.
1
III. Antqua. 10 Si ingenua mulier in~
genuam abortare compulerit.
Si ingenua mulier per aliqam violentiam aut
occassionem ingenua partum excusserit , aut eam
ex hoc debilitasse cognoseitur ; sicut de inge-
nuis , superioris damni poena mulctetur.
IV. Antqua. xt Si ingenuus ancillee
partum effuderit*
Si ingenuus ancillam aborsum fecerit pati , XX.
solidos domino ancilla; cogatur inferre.
8 Card. excutiatur , t ingenuui. .
Legin, y S. J. R. centum quinquaginta. Emilian*
9
Cmrd. y Lind. ducentos quinquaginta.
10 Emilian. y Toled. got. sin autor ni nota.
1 1 Emilian. sin autor ni nota , t igualmente' en las de
ms del ttulo , excepcin de la ltima'. Toled* gop. fin
autor ni nota.
 LIB. VI.
V. Antiqua. 1 Si servus ingenua par
tum excusserit.
Si servus ingenuas partum excusserit , ducente-
nis 1 rlagellis publice verberetur , et tradatur in
genua: serviturus.
VI. Antiqua. 3 Si servus ancilU par-
titudinem 4 laeserit.
Si ancillam servus abortare fecerit * , X. soli
dos dominus servi ancilla: domino dare cogatur,
et ipse servus CC. 6 insuper flagella suscipiat.
VII. Flavius Cintasvintus Rex 7.
De his qui Jilios suos aut natos, aut
.-' tn tero necant.
Nihii est eorum pravitate deterius, qui pieta-
IV. TITVLVS DE CONTVMELIO
ET DEBILITATIONE HOMINVM.
I De ccedibus ingenui atque servi.
II. De prasumptoribus , et operibus prasump-
torum.
III. De reddendo talione , et compositionis sum-
ma pro non reddendo talione.
IV. Si itinerantem quis retinuerit iniuriose at
que nolenter.
V. Vt qui alteri ea intulerit, qu<t legibus non conti-
I. " De cadibus ingenui atque serv.
Si ingenuus ingenuum quolibet ictu in capite
percusserit , pro livore det solidos V. : pro
cute rupta solidos X. : pro plaga usque ad os-
sum , solidos XX. : pro osso fracto solidos C.
Quod si ingenuus hoc in servo alieno commi-
serit , medietatem superioris compositionis exsol-
vat. Si vero servus in servo hoc fecerit , ter-
tiam partem 13 eiusdem compositionis adimpleat,
et L. 14 flagella suscipiat. Si autem servus in
genuum vulneraverit , eam continuo 15 summam
compositionis exsolvat , qua; de ingenuis in
servs inlata est , et LXX. flagella suscipiat.
1 Toltd. got. sin autor ni nota.
2 Legin,
3 S. J. R. ducentis.
Flavius Cindns. Kcx. " "
4. Legin, partum.
5 Legin. fecerit alienam.
6 Legin,
7 Legin, aade ; Antiqua. Toltd. got. sin autor ni
nota.
8 Toled. got. increvisse.
9 Legin, ancilla vel liberta. % 16 Legin, y Card. Antiqua. ...
1 o milian. DE VYINERE, ET DEBHJTATIONE.
TITVL. IV. 83
tis immemores, filirum suorum necatores exis-
tunt : quorum quia vitium per provincias reg-
ni nostri sic inolevisse 8 narratur , ut tam viri
quam feminae sceleris huius auctores esse repe-
riantur : ideo hanc licentiam prohibentes de-
cernimus ; ut seu libera seu ancilla * natum
filium filiamve necaverit , sive adhuc in utero
habens , aut potionem ad aborsum acceperit , aut
alio quocumque modo extinguere partum suum
prassumpserit ; mox provincia: iudex , aut terri-
torii , ut tale factum repererit , non solum ope-
ratricem criminis huius publica morte condem-
net , aut si vita; reservare voluerit , omnem vi-
sionem oculorum eius non moretur extinguere:
sed etiam si maritum eius talia iussisse vel per-
mississe patuerit , eumdem etiam vindictas simili
subdere non recuset.
I0, VVLNERE,
ntntur, illa recipiat qua 1 1fecisse convincitur.
VI. Ni sit reus quipercutere volentem ante per-
cusserit.
VII. Si servus ingenuo fecerit contumelium.
VIII. Si ingenuus ingenuum percutiat.
IX. Si ab' ingenuo servus debilitetur alterius.
X. Si servus ingenuum percusserit.
XI. Si servus servum aebilitaverit alienum.
Si vero dominus noluerit pro servo componere,
servus tradatur pro crimine.
II. 16 De prasumptoribus , et operibus
prasumptorum.
Si quis evaginato gladio , vel quolibet genere
armorum munitus , prassumptivo modo ? in do-
mum alienam intraverit , eupiens dominum do-
mus occidere ; si ipse fuerit occissus , mors eius
nullatenus requiratur : sin autem ipse , qui in
domum alienam intraverit , hominem occiderit,
continuo et ipse moriatur. Quod si non crimi-
nalem culpam admiserit , secundum legum ordi-
Lind. CONTVMELIA , y as otras veces.
1 1 Legin, qua se fecisse , y as en la ley.
1 2 Emilian. Legin, y Card. Fls. Chds. Rex. S. J. R.
aade : Antiqua.
13 Legin- summam.
14 Legin. CL. . ..
1 5 Card. Legin. Toled. got. S. J. R. y Lind. ta compo--
nat , skut quiln ingenuus servum vulneraverit alienum , ct
LXX. &c.
, t
1/ Legin, more. .v , , . ... . V' "
L %
 84 FORI
nem componere non moretu, secundum 1 quod
damna in eadem domo fecerit. Nam si ille , qui
in domum alienam violenter ingressus fuerit,
aliquid exinde rapuerit , undecupli satisfac-
tione , qu levavit , cogatur exsolvere. Quod
si non habuerit unde componat , ipse sine du-
bio serviturus tradatur : et si aliquid in domo,
quam ingressus fuerat , damni non fecerit , nec
aliquid subtraxerit ; pro eo quod ingressus fue
rit , decem solidos 2 dar cogatur , et centum fla-
gellis publice verbererur. Quod si non habue
rit unde componat , CC. flagella suscipiat. Si
vero aliqui de ingenuis cum eo in eadem do
mo non ab illo iussi , eque in eius obsequio
vel patrocinio constituti , unnimes tamen , vel
consentientes praesumptuose 3 ingressi fuerint,
unusquisque eorum 4 simili damno et poena; sub-
iaceant. Quod si non habuerint unde compo-
nant, unusquisque eorum CL. flagella suscipiat;
nam testimonium non amittant. Quod si in pa
trocinio vel obsequio prasumptoris retenti , ab
illo hoc facer iussi fuerint , vel cum eo hoc
eos fecisse constiterit; solus patronus ad omnem
satisfactionem , et poena; et damni teneatur
obnoxius : nam illi non erunt culpabiles , qui
iussa patroni videntur esse complentes. Si au-
tem servus hoc , domino nesciente , commiserir,
CC. flagella suscipiat , et quarcumque abstule-
rit reddat. Si 3 vero conscio domino servus hoc
fecerit , ipse dominus pro eo componat , sicut
de ingenuis est superius comprehensum.
III. Flavius CIndasvinttis Rex 6.
De reddendo talione , et composttionis
summa jpro non reddendo talione.
C^uorumdam sa;va temeritas saeverioribus poe-
nis est legaliter ulciscenda : ut dum metuit quis
que pati quod fecerit , saltim ab inlicitis invi
tis abstineat. Quicumque igitur ingenuus inge-
nuum pertinaciter ausus decalvare aliquem , aut
turpibus maculis in facie vel cartero corpore , fla-
gello, fuste , seu quocumque ictu feriendo , aut
trahendo malitiose foedare vel maculare , sive
quamcumque partem membrorum trucidare '
pratsumpserit , aut etiam ligaverit1 , vel in cus
todia, aut in quocumque vinculo detinuerit, seu
ligari ab alio , aut custodia; vel vinculo mancipan
prarceperit, iuxta quod alii intulerit, vel inferen-
dum praiceperit, correptus a iudice in se recipiat
talionem. Ita ut is qui male pertulerit , aut cor-
Emilan. Legin. Card. Toltd. got. y S. J. R. iuxta.
a Card. decem solidos domino domus &c.
3 Card. pracsumptores. Legin, y Lind. praesumpton.
4 Legin, eorum decem solidos componere compel-
brtur.
5 Toda esta ltima clusula falta en el Toled. got.
6 Legin, afade: Antiqu;i novitcr emendata. Toled. got.
y S. J. R- Antiqua. Lind. FLS. GLS. RCDS. Rex.
j Legin, y Lind. truncare.
I ^DICVM
poris contumeliam sustinuerit, si componi sibi
a prarsumptore voluerit ; tantum compositionis
accipiat , quantum ipse taxaverit , qui la:sionem
noscitur pertulisse. Pro alapa vero , pugno vel
calce , aut percussione in capite prohibemus red-
dere talionem , ne dum talio repetitur ? y aut
Issio maior aut periculum ingeratur. Sed si
quis hxc sine membrorum aliqua laesione pr*-
sumptiosus 10 intulerit, pro alapa 11 X. flagella
suscipiat , pro pugno vel calce XX. flagella sus
cipiat : pro percussione vero in capite , si sine
sanguine fuerit , ab eo quem percusserit XXX.
flagella suscipiat. Certe qui laesit , vel lardendum
dicitur instituisse , si non ex priori disposito , sed
sbito exorta lite et carde commissa, aliquo ca-
su se nolente id convicerit perpetratum fuisse,
pro evulso oculo det solidos C. Quod si conti-
gerit , ut de eodem oculo ex parte videat, qui
percussus est libram auri a percussore in com-
positionem accipiat. Qui in naribus ita percus
sus fuerit , ut nasum ex integro perdat , C. so
lidos percussor exsolvat. Si vero nasus ita coor
lisus fuerit, ut pars turpata narium pateat, iux
ta quod deturpationem iudex inspexerit, damnare
non moretur percussorem : quod etiam similiter,
et de labiis vel auribus prarcipimus custodiri.
Cui ponderosltas faca fuerit , C. solidi dentur
in compositionem. Qui manum ex toto absci-
derit , vel etiam quolibet ictu ita percusserit;
ut ad nullum opus ipse prodefaciat , C. solidos
percussor componat. Pro pollice autem L. , pro
sequenti dgito XL. , pro tertio XXX. , pro
quarto XX. , pro quinto X. solidos compositio
nis exsolvat. Qua: scilicet summa et de pedibus
erit implenda. Pro singulis autem excussis den-
tibus duodeni solidi componantur. Qui cassos
alteri fregerit , et ex hoc, qui percussus est, de
bilis apparuerit ; libiam auri percussor compo
nere procurabit : et ista quidem inter ingenuos
observanda vel adimplend sunt. Si vero servus
hoc ingenuo fecerit , vel etiam ingenuum de-
calvaverit ; in eius potestatem tradendus est , ut
sui sit arbitrii de eo facer quod voluerit. Si
certe ingenuus servum alterius decalvaverit , aut
decalvare iusserit rusticanum , det eius domino
solidos X. Si vero idoneum , et C. flagella sus
cipiat, et supradictam summam 14 X. solidorum
servi domino coactus exsolvat. Quod si quali-
bet corporis parte servum truncaverit , vel trun
care 1 3 iusserit alienum , CC. flagellorum ictibus
verberemr , et alium eiusdem facultatis et me-
riti servum cum eodem proprio domino refor
mare 14 cogatur. Quod si de supra taxatis capi-
tulis quodcumque libertus ingenuo facer prar-
8 Toled. got. ligaverit , seu ligari ab alio.
9 Emilian. Legin, y Card. rependitur.
10 Legin, alii prxsumptiosus. Lind. praesumptuosus.
1 1 Toled. got. Legin, y S. J. R. pro alapa decem , j>vo
pugno vel calce viginti , pro percussione &c.
1 2 Legin, summam solidorum exsolvat.
1 3 Toled. got. trucidare.
14 Emilian. Sard.y Toled, got. reddere compellatur.
 LIB. VI.
sumpserit , pro eo quod a;qualem statum non
habet , et quod fecerit similiter in se factum re-
cipiat , et C. insuper flagellorum ictus extensus
accipiat. Quod si ingenuus in liberto hoc fece
rit , tertiam partem compositionis , qua; de inge-
nuis continetur , exsolvat. Si servus servum de-
calvare , inscio domino , sive truncare prasump-
serit , et quod fecerit patiatur , et C. rlagellis pu-
blice verberetur. Si vero servus , domino nescien
te , ingenuum comprehendere vel ligare pra;-
sumpserit, CC. publice verberetur rlagellis. Quod
si cum domini volntate servus hoc fecerit , ipse
dominus tantumdem et poenam et damna , qua;
de ingenuis in hac lege tenentur , suscipiat. In
genuus autem , si servum alienum ligaverit in-
nocentem , det domino servi solidos tres. Nam
si servus servum ligaverit absque volntate do
mini sui , C. flagella 1 suscipiat. Si certe , conscio ordinet. Si vero servus hoc sine domini iussio-
domino , id servus admiserit , idem servi domi
nus tres solidos reddere compellendus est. Tamen
si ingenuus servum alienum innocentem die aut
nocte in custodia detinuerit, vel ab alio fecerit
detineri , pro una die tres solidos , et pro nocte J
similiter tres solidos domino servi comporaat : et
si per plures dies id servus innocens ab ingenuo
pertulisse convincitur , eamdem trium solidorum
summam per singulos dies ac noctes idem in
genuus servi domino coactus exsolvat. Ingenuus
sane , si servum alienum fuste , aut flagelo , vel
quolibet ictu indignans percusserit , ut 4 sanguis
vel livor apparuerit ", per singulas percussiones
singulos solidos domino servi persolvat : aut si
gravis percussio fortasse patuerit , per quam aut
mortem aut debilitationem , qui percussus est,
videatur incurrere , quantum pro tali re com-
ponere debeat , iudicis asstimatio competenter
inspiciat. Si vero servus in servo talia fecerit,
idemque iudex instituat * , quantum vel a servo
vel ab eius domino , iuxta livoris vel plagarum
qualitatem , media pars de ingenuis componi de
beat. Servus tamen pro prassumptione sua C. 6
flagella extensus accipiat. Omnes autem senten-
tiac legis huius tam in viris quam in feminis ob
serva ndae sunt : ita ut capitula , qua: in hac f vel
in aliis legibus ad arbitrium iudicis reservantur,
eius instantia celeriter terminentur. Quod si iu
dex amicitia corruptus vel premio iuxta a;st-
mationem rei liberare neglexerit , eque conti- 1 :
nuo ulciscendum instituerit , iudiciaria protinus
potestate privatus, ab episcopo vel comit 8 di-
strlctus, illi, quem admonirus vindicare contemp-
sit , secundum quod idem episcopus vel comes
inspexerint , iuxta contemplationem de facltate
i Toled. got. Legin. S. J. R. y Lind. C. flagellis publi
ce verberabitur.
a Legin, y Lind. ac.
g Legin, pro una nocte.
4 Legin, ita ut.
5 Legin, y Lind. constituat.
6 Legin. Card. Toled. got. y S. J. R. quinquaginta.
7 Legin, hac lege.
8 Legin. Toled. got. y S. J. R. duce. Card. iudice.
09 Card. y Tokd. got. iidem inspexerint. S. J. R. iidem
cnspexerint.
TITVL. IV.
*5
propria compoere compellatur : quatenus ipse
suarum rerum compulsus damna sstineat , qui
voluntarius recusavit defender interpellantis in-
iuriam. '
V. Antiqua. 10 Si iterantem quis re-
tinuerit iniuriose atque nolenter.
Si in hiere positum aliquis iniuriose sine sua
volntate retinuerit , et ei in nullo debitor exis-
tat , quinqu solidos pro sua iniuria consequatur
ille qui retentus est : et si non habuerit unde
componat , lie qui eum retinuerat , L. flagella
suscipiat. 'Quod si debitor illi fuerit , et debitum
reddere noluerit , sine iniuria hunc territorii iu-
dicj prssentet , et ipse illi , quod iustum est,
rf If commiserit , O ictus 1 * extensus accipiat
flagellorum. Si autem domino iubente hoc fece
rit , ad superiorem compositionem dominus te-
neatur obnoxius. "
'V'y Flavius Cindasvintus Rex IS.
Vi qui alteri ea intulerit , qua legibus
non continentur , illa recipiat quaJe-
cisse 14 convincitur.
Non minoris est noxae, legum statuta nescire,
quam sciendo prava committere. Quapropter qui-
crimqe hactenus vel post hac inlicita perpe
trara, aut leges nescire se dixerit, aut in cuius-
piam daino \>el periculo illa praesumpserit ex
cogitare vel agere , qua? dicat in legibus non
contineri , atque ideo se non posse reatui sub-
iacere ; huius rei 1 * cusa convictus pra;sumptor,
ea continuo pericula , ignominiam , tormenta,
atque cruciatum vel damna sstineat , qua; alii
intulit , vel inferenda molitus est 16 : atque in
super centum publice flagellorum verberibus cx-
sus , ad perennem infamiam deformiter deca-
vetur.
VI. Flavius Cindasvintus Rex 11.
r.-v ' i '
JVe sit reus, qui percutere volentem ante
percusserit.
Non est putanda resistentis improbitas, ubi vio
lenta conspicitur prssumentis audacia. Quicum-
10 Toled. got. Fls. Cits. Rex. i". /. R. Flavius Recesds.
Rex.
1 1 Legin, volntate. v ' \
i 2 Legin, y Lind. ictus accipiat.
i 3 Legin, aade: Antiqua noviter emendata. Toled. got.
sin autor ni nota.
14 Legin. qu<e se fecisse.
1 5 Legin, rei praesumptor convictus.
16 Legin, prseceperit.
\y Legin, aade: Antiqua. Toled. got. sin autor ni no
ta. S. J. R. Antiqua.
 86 FORI
que ergo incaute prsesumptiosus 1 , fuste vel gla-
dio, seu quocumque ictu percutere aliquem ira-
tus voluerit, vel percusserit , et tune idem pra:-
sumptor ab eo quem percutere voluit , ita fuerit
percussus , ut moriatur , talis mors pro homicidio
computan non poterit , nec calumniam patietur %,
qui praisumentem percusserit : quia commodius
erit irato viventem resistere , quam sese post obi-
tum ulciscendum relinquere. Ule sane , qui prior
contra quemlibet iratus eduxerit gladium, quam-
libet non percusserit , X. tamen solidos ei , quem
percutere voluit , pro prssumptione sola dar
cogendus est.
:. .'. .'>
VIL FJavius Recesvintus Rex 3.
Si servus ingenuo fecerit contumelium *.
Quamvis idoneus servus persona; nobili et in-
lustri nullatenus indebite contumeliosus 5 , aut
prssumptiosus , aut seditiosus existere presmate
quod si fecerit , XL. flagellorum ictibus 6 addi-
catur coram iudice. Servus autem vilior L. fla
gellorum ictibus 7 verberetur. Certe si eadem
persona, ut sibi fieret contumelium, servum prius
excitaverit alienum , sua: negligentias deputet 8,
quod oblitus honestatis et patientia;, quod rrie-
rebatur, excepit.
VIII. 10 Antiqua. Si ingenuus inge-
nuum percutiat.
Si quis ingenuus ingenuo vulnus infixerit 1 Sita
ut continuo qui vulnerarais fuerat , morjatur,
percussor pro homicidio puniatur : et si qui per
cussus fuerat , statim non extinguatur , percussor
deputetur incarcerem , aut certe sub fideiussore
habeatur : et si evaserit vulneratus , pro sola prs-
sumptione det ei solidos XX. ; aut si non ha-
buerit unde componat , CC. 1 1 flagella publi-
ce extensus accipiat. Extra hoc compositionem
vulneris implere cogatur , sicut a iudicibus fue
rit stimatum. .. ,._ ... i ' custodiri.
V. TITVLVS DE CEDE ET MORTE HOMINVM.
I. Si quis nesciens occiderit hominem. ,
ZL Si quis hominem , dum eum non videt , occi-
derit .
i Lind. prxsumptuosus.
a Legin, y Lind. patiatiir. ' la Legin. C. flagella suscipiat.
g Legin, aade : Antiqua. Cari. Fls. Chds. R. Toled.
got. y S.J. R. sin autor ni nota.
4 Lind. contumeliam.
5 Legin. Card. Toled.. got. S. J. R. y Lind. contume
liosus aut seditiosus.
6 Legin, y Lind. verberibus coram iudice subiacebit.
7 Legin, verberibus addicetur.
8 Lind. imputet. r " "i
y Legin, y Lind. qui. .....
lo Toled, got. i'm autor ni nota. ,.. .i .
IVDICVM
IX. Antiqua. 13 Si ab ingenuo servus
debilitetur alienus.
Si quis ingenuus servum alienum volens de-
bilitaverit, alterum paris meriti servum domino
eius dar non moretur. Illum vero debilem suo
studio et sumptu ad curandum , doee recipiat
sanitatem , retineat. Postea vero , si sanari potue-
rit, pro vulnere compositio detur, ut iustum vi-
sum fuerit iudicanti. Ac sic postea domino ser
vus reddatur incolumis , et suum servum reci
piat. Insuper autem pro facti temeritate , ut ca-
dem 1 4 evadat , pro eo quod servum alienum
vulnerare prssumpsit , X. solidos domino sei vi
persolvat.
X. 1S Si servus ingenuum percusserit.
Si servus ingenuo sine domini iussiohe percus-
sionem intulerit , et ille exinde continuo mo
riatur , percussor pro homicidio puniatur : et si
qui percussus fuerit statim non moriatur , ipse
servus continuo tradatur in carcerem ; et si eva
serit vulneratus , ille qui percusserat CC. fla-
gella suscipiat. Dominus vero , si voluerit , pro
servo summam compositionis exsolvat , quantum
a iudice 1 * fuerit astimatum. Si autem iioluerir,
servus tradatur 1 7 pro crimine.
XI. 18 Si servus servum debilitaverit
alienum.
Si servus servo debilitationem intulerit , ex
cepta vulneris compositione , C. flagella sus
cipiat : et si exinde debilitatus agnoscitur , quan
tum deterior extiterit ipse servus , iudex pote
rit estimare. Et si ipse dominus compositionem
accipere noluerit , similem servum aut pretium
serv ab illo , cuius servus eum dehilitavit , ac
cipiat , et illum debilitatum servum sibi usur-
pet. Hoc ipsum etiam et de ancillis precipimus
IH. Si quis itnpulsus occidat hominem.
IV. Si quis alterum percutere volens , alterum
. occidat hominem.
1 1 Legin, y Lind. inflixerir.
13 S. J. R. sin autor ni nota.
1 4 Toled got. necem.
1 5 Legin. Fls. Cindus. Rex, Antiqua. S. J. R. .An
tiqua.
16 Legin, iudicibus.
17 Toled. got. Legin. S.J.R.y Lind. servum pro culpa
tradere non moretur.
1 8 Legietf. Antiqua.
ft J-Qgio.n. Si hominem, dum quis non vidtt , occiderit, y
asi en la ley.
 LIB. VI.
V, Si homo exortd cade moriatur.
VI. Si dum levis iniuria infertur , homicidium
committatur.
VIL Si iocans aut indiscretas * occiddt ho-
minem.
VIII. Si quis per incautam disciplinam occidat
hominem.
IX. Si ingenuus servum casibus proescriptis oc
cidat. ' eiderint.
X. 5 servus ngenmm casibus prascriptis oc
cidat.
XI. Si homo voluntarie * occidat hominem.
XII. Ne domini extra culpam suos servas oc~
cidant , et si ingenuus occidat inge-
nuum.
I. Flavius Recesvintus Rex4.
Si quis nesciens occiderit hominem.
Quicumque nesciens hominem occiderit , et
nullum contra eum odium habuerit f -iuXta do
mini vocem reus mortis non erit. Non enim
test iustum , ut s illum homicida; damnum aut
poena percutiat , quem voluntas homicidii non
cruentat.
II. Flavius Cindasvintus Rex6.
Si quis hominem , dum eum non videt,
occiderit.
Si quis hominem , dum eum non videt , stan-
tem , venientem vel prastereuntem ignorando oc
ciderit ; si milla occasio inimicitia: antea cum eo
fuerit , et ille nolens homicidium admiserit , t-
que ante iudicem hoc potuerit adprobare, se-
curus abscedat.
III. Flavius Recesvintus Rexr.
Si quistimpulsus occidat hominem.
Si quis aut casu aut re quacumque impulsus,
vel praicipitatus in alterum conruerit , hominem-
que occiderit , pro homicidio nec damnis nec
poenis damnabilis erit. Si certe homo impulerit
alium , cuius impulsione inlisus perimat alte
rum , si ille , qui impulit , absque mala voln
tate hoc fecerit , auri libras damnum habebit,
quare * lssionem. vitare neglexerit.
3 Legin, aut ridens mdiscretus , y as en la ley.
z Legin, y Lind. voluntarte occidatur , y as en la ley.
g Legin, quacumque corporis parte , y as en la leyi
Lind. Ne liceat quemcumque servum suum , vel ancillam
quacwnque corporis parte truncare , y as en la ley.
4 Carq. Chds. Rex Toled. got. sin autor ni nota.
5 Card. ut ille .... damnum aut pcenam percipiat.
6 Legin, y Card. Antiqua. Toled. got. sin autor ni
nota.
7 Legin. Fls. Cinds. R. Antiqua. Toled. got. sin autor
ni nota. Lind. FLS, GLS. CHDS. Rex.
'ITVL. V. 8?
XIII. N'e liceat quemcumque servum aut anciU
lam aliquo membro s truncare.
XIV. Vt homicidam cunctis liceat accusare.
XV. Quod et proximis et extrais homicidam
conceditur accusare.
XVI. Si homicida ad ecclesiam confugiat.
XVII. De parricidiis, et eorum rebus.
XVIII. De his qui prximos sanguinis sui oc-
XIX. Si a prximo sanguinis casu proximus oc
cidatur.
XX. Si servus servum casibus prascriptis oc
cidat.
XXI. De his qui animas suas periurio eca-
verint aut occiderint.
IV. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex 9. '
Si quis alterum percutere volens alte
rum occidat hominem.
Quicumque exorta lite , dum eum cum quo
contendit percutere quatrit , alterum nolens oc
ciderit ; quaerehdum est a quo caedes exordium
habuerit : et 1 si ab illo , quem percussor vo-
luit percutere , exortam caidem esse constiterit,
ille qui concitavit litem, licet evaserit percus-
sionem , quia tamen per ipsum constat homici
dium esse commissum , C. auri solidos det. Ule
vero qui percussit L. solidos reddat , homi-
mV1 1 demneti nihilominus proximis profuturos.
Ideo enim ambo damnum habebunt , quia ille
volens aditum mortis dedit, iste nolens mortem
iniecit.
V. Flavius Recesvintus Rex "*.
Si homo exorta cade moriatur.
Si homo 13 exorta carde ad faciendam pacem
quicumque ingenuus advenerit , et eum percus-
sione litis mori contigerit , atque ille qui per
cussit , aut suo sacramento , aut testibus nume
ro et 1 4 dignitate idoneis adprobare potuerit,
quod hoc ut fieret voluntatis eius non fuit ; quia
percussor nec percutere nec occidere voluerit,
libram tantum auri parentibus persolvat occisi.
Similiter et qualecumque vulnus tali casu fieri
provenerit , tertiara parem compositionis , qui
8 Legin, quia.
9 Legin. Antiqua. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni
nota. \
i o Card. et dum cognitum evidenter extiterit , a quo car
des initium sumpsit , ille qui concitavit litem, licet eva
serit percussionem mortis , quia tamen &c.
1 1 Lind. reddat , defuncti &c.
i 2 Legin. Fls. Recaretus Rex. Antiqua. Card. Fls. Chd.
_J Rex. Toled. got. y S. J. R. sm autor ni nota. ,
13 Legin. Card. Toled. got. y S. J. R. Si exorta.
14 Legin, aut. ' .
 8 FORI
percussit , exsolvat , quia mors eius inulta es-
se non debet, qui pacis prasmium ut conferret
advenit.
VI. Flavius Recesvintus Rex *.
Si dum levis iniuria infertur , homici-
dium committatur.
Si dum quis calce vel pugno , aut quacumque
percussione iniuriam conatur inferre , homicidii
extiterit occasio , pro homicidio puniatur.
VII. Si iocans aut indiscretus occidat
hominem.
Quicumque incautus aut indiscretus , aut io-
cari volens , aut in multitudinem cuiuscumque
rei ex improviso ictu noxio mittens percusssse
atque occidisse quempiam videatur , quum aut
sacramento aut testibus convictum fuerit , quia
id disposito malitiae 4 , aut nocendi volntate
commissum non fuit , non quidem erit percus-
sor vel homicidio infamis , nec s morte damna-
bilis; quia mortuum voluntarie non occidit. Qua-
re 6 tamen indiscrete percussit , nec vitare ca-
sum * studuit , libram auri proximis occisi per-
solvere procurabit , et L. flagellorum ictibus va-
pulabit. ,
VIII. Flavius Recesvintus Rex \
Si quis per incautam disciplinam occi
dat hominem.
l^uemcumque discipulum , vel in patrocinio
aut in servirlo constitutum , a magistro, patro
no vel domino competenti et discreta discipli
na percussum fortasse mori de flagello contin-
gat , quum nihil ille qui docet , aut corripit in
hunc invidiae aut malina: habuerit , qui cecidit,
homicidio nec infamari poterit, nec adrligi. Quia
dicente Dei sacra scriptura : qui disciplinam ub-
iicit , infelix erit.
X Legin. Card. $. J. R. Lind. Antiqua. Toled. got. sin
autor ni nota.
2 Legin. FLS. RCDS. Rex. Antiqua. Card.y Lind. Fk.
Gis. Res. R
3 Legin, noxium. Card. y Lind. noxium admteos.
4 Lind. malitiae spiiitu.
g Legin, vel.
o Lind. Quia. , tor ni nota.
7 Card. damnum.
8 Legin. Antiqua. Toled. got. y S. J. R. sin autor ni
nota.
p Lind. constitutum, si a magistro .... incompetenti et
indiscreta disciplina.
IVDICVM
IX. Flavius Recesvintus Rex to. r
Si ingenuus servum casibus prascriptis
occidat.
Si ingenuus servum. non volntate 11 , sed su-
prascriptis casibus diversi* occiderit , medietas
compositionis , quar est de ingenuis constitua,
erit a percussore domino servi reddenda.
X. Flavius Recesvintus Rex a.
Si servus ingenuum casibus prascriptis
occidat.
Si servus ingenuum non volntate , sed supra-
scriptis casibus diversis occiderit , eam compo-
sitionem exsolvat , quam de ingenuis casu oqci-
dentibus superior sententia taxat. Quod si do-
minus pro servo componere noluerit , mox ser
vum tradere oportebit. ;
XI. Antiqua. 13 Si homo voluntaria
occidat hominem.
Omnis homo , si volntate non casu occiderit
hominem , pro homicidio puniatur.
XII. Flavius Cindasvindus Rex1*.
domini extra ts culpam suos servos
occidant > et si ingenuus occidat in-
. genuum.
Si criminis quisque reus , vel nefandi consilii
socius neququam debet indemnis relinqui, quan-
to magis qui ex studio malitia temeranter ho-
micidium dinoscitur perpetrasse? Ideoque , quia
saspe_j>ra:sumprione crudelium dominorum extra
culpam 16 servorum anima: perimuntur, extirpa-
ri decet hanc omnino licentiam , qt huius legis
ab mnibus perenniter adimpleri censuram : sci-
hcet ut nullus dominorum , dominarumque ser
vorum suorum vel ancillarum , seu qualiumcum-
que personarum , extra * publicum iudicium
quandoquidem occisor existat. Sed si tale ser
vus vel ancilla , seu quicumque crimen admi-
serit ex quo possit mortis debitara damnatic
10 Legin. Antiqua. Emilian. Toled. got. y S. J. R. s/n
autor ni nota.
11 Legin, voluntarie , sed prxscriptis. -
i 2 Legin. Antiqua noviter emendata. Toled. got. sin au
tor ni nota.
13 Toled. got. sin autor ni nota.
, 14 Legin. Antiqua noviter emendata. Toled. got. sin au
.
1 5 Card. sitie culpa.
,16 Legin. S. J. R. y Lind. extra discussionem pu
blican!.
.,17 Card. y Toled. got. extra culpam.
 LIB. VI.
excipere 1 , confestm dominus eius , vel accusa-
tor iudici loci illius ubi hoc exortum fuerit , aut
comiti , vel duci publicare non differat ; et agi
tara discussione , dum manifestum crimen pa-
tuerit , seu a iudice , seu a proprio domino,
mortis a quam meretur, sententiam reus excipiat.
Ita tamen , ut si reum iudex occidere noluerit,
mortis eius sententiam scriptis decernat, et utrum
intericere eum dominus eius , an vitam servare
voluerit , in eius potestate consistat. Sane si ser-
vus vel ancilla casu s pestfero resultans domi-
nis suis , seu gladio vel lapide , sive quocumque
ictu dominum dominamve percusserit , vel per-
cutere conatus fuerit , et domini se cupientes
defender , statim in eo furore servum aut an-
cillam occiderint , nullatenus ad satisfactionem
tenendi sunt homicidii : si tamen res 4 taliter
gesta probabilis fuerit , hoc est , et per testimo-
nium vel iuramentum servorum vel ancillarum,
quos interfuisse constiterit, et per sacramentum
eius qui talia gesserit. Nam si ex disposito ma-
litia; servum suum vel ancillam , seu per se sive
per quemlibet extra publicum 5 examen occide
re quicumque prassumpserit , notatus infamio tes
tificare ei ultra non sit licitum , et propter ar-
cendam buius rei temeritatem , redactus in ex-
silium sub poenitentia persistat quousque advi-
xerit , et facultas eius illis proficiat , quibus lex
ad capiendam haereditatem vicinioris gradus ac-
cessionem ' indulget. Qui vero alienum servum
vel ancillam ex deliberatione sua: voluntatis oc-
ciderit, vel occidendum praceperit , dos eius-
dem ment servos seu ancillas occisorum domi
nus de facltate homicida: consequuturus est *:
homicida tamen secundum superiorem ordinem
perennis exsilii poenam indubitanter obtineat .
Nam si dominus fortasse vel domina , in ancilla,
vel servo , tam proprio quam extraneo IO, vel
incitatione iniuria: vel ira commotus , dum dis-
ciplinam ingerit, quocumque ictu percutiens ho-
micidium perpetraverit , et vel testibus probare
potuerit , vel certe sacramento suam conscien-
tiam expiaverit , nolendo tale homicidium com-
missse , ad huius legis sententiam teneri non po-
terit. Verumtamen si servi vel ancilla;, instituenti-
bus vel consentientibus dominis , in conservis suis,
vel quibuscumque personis dixerint se homici
dium perpetrasse , et per exactionem tormento-
1 Card.y Toled. got. excipere, cumque dominus vel do
mina propter aliquod pessimum facinus occiderit , vel occi
dendum praeceperit , dum hoc ad cuiuscumque iudicis
cognitionem pervenerit , confestim ipse dominus domi
nave ad udicium ir cogendi sunt, qualiter per probatio-
nem servorum vel ancillarum , sive suo uramento confir-
ment , quod tale facinus admiserint unde digni essent, mor
tis ultione pcrcelli secundum szculi ritum. Nam si ex
disposito malitiz servum suum vel ancillam , seu per se
sive per quemlibet extra culpam occidere quicumque
prsesumpserit, pro facti huius temeritate libram auri fisco
persolvat , atque insuper per eam infamio denotatus tes
tificar! ei ultra non hceat. Qui vero alienum servum &c.
As se lee tambin en el impreso de Lind. , excepcin
de que en vez de extra culpam ic extra publicum examen;
y en vez de per eam , perenn.
2 Legin, mortem quam marentur excpiant.
TITVL. V.
99
rum eosdem dminos suos talia sibi constituisse
taxaverint ; servi quidem vel ancilla; talia per
petrantes , centenis flagellis publice verberandi
sunt , ac turpiter decalvandi. Eorum vero do-
jnini , si iuraverint nihil tale ordinasse , ad legis
huius sententiam nullatenus teneantur : atque
illi qui suos conservos occiderint , in potestate
domini 11 sui eorum causa consistat , ut facien-
di de eis quod voluerint licentiam habeant. Si
vero alienum quis 11 occiderit servum , ei pro-
culdubio traditurus 1 J est , cuius servum vel
ancillam dinoscitur occidisse. Quacumque au-
tem persona ingenua propter furti rapacita-
tem in itinere vel in domo positum quemquam
insidians occidisse detegitur , homicida continuo
pro homicidio puniatur : et quoniam consilio
quisque vel iussu homicidium faciendum insis- ,
tens , noxior iudicandus est , quam ille qui ho
micidium opere perpetravit , id specialiter con-
stituendum oportebit 14 , ut excepta causa ser
vorum , de quibus supra taxatum est , si inge-
nuum vel ingenuam per servum vel ancillam
dominus dominave occidendum prajceperit, et **
per arduam apud iudicem publicamque tormen-
torum discussionem talia de dominis suis fuerint
manifest confessi , si hoc per legitimum testem
firmare nequiverint , servs super dominis suis
credi non oportebit. Sed ipsi tune domini , qui
talia iussisse dicuntur , coram iudice se suo sa
cramento innocentes reddere non morentur. Ipsj
vero qui homicidium fecisse confessi sunt , aut
pro homicidio puniantur , aut occisorum paren-
tibus vel propinquis tradantur , ut quid de eis
facer voluerint habeant potestatem. Quod si
domini eorum iurare nequiverint , servus pro-
culdubio vel ancilla tam noxia perpetrantes,
ducentenis verberad flagellis , turpiter etiam de
calvandi sunt. Domini vero , quibus iubentibus
tale nefas admissum est , capitali se noverint sup-
plicio perimendoS. Nam si ingenui quilibet ex
communi consilio homicidium perpetrare deli-
beraverint, ille qui fortasse percusserit , aut quo
cumque ictu hominem interfecerit , morte dam-
nandus est. lili vero qui cum eis consilium ha-
buisse reperiuntur , quamvis non percusserint,
propter iniquum tamen consilium ducentorum
flagellorum ictus publice extensi , et decalvatio-
nis foeditatem passuri sunt. Atque insuper pro-
g Legin, ausu.
4 Legin, res generaliter probata fuerit.
5 Legin, extra publicum udicium .... occidere .... di
noscitur , qui talia prassumpserit perpetrasse , propter ar-
cendam &c.
6 Legin, existat.
7 Emilian. y Legin, successionem.
8 Card.y Toled. got. est. Nam si.
p Lefion.y Lind. excipiat.
10 Legin, externo.
1 1 Legin, domini eorum consistant.
1 2 Card. quis servus occiderit servum.
1 3 Card. tradendus est.
14 Card. y Legin, oportuit.
i 5 Card. Legin, y Lind. et per discussionem apud iu
dicem talia de dominis &c.
M
 /
9o FORI IVDICVM
ximis occisi parentibus quinquagenos solidos
componere compellantur , aut si 1 non habuerint
unde componant , perenniter servituri tradantur.
XIII. " Flavius Recesvintus Rex 3.
N'e liceat auemcumque servum aut an-
cillam aliquo membro truncare.
Superiori * lege dominorum indiscretam saevi-
tiam a servorum ocasione privamus s. Nunc etiam
ne imaginis Dei plasmationem adulterent , dum
in subditis crudelitates suas exercent, debilitatio-
nem corporum prohibendam oportuit *. Ideo de-
cernimus , ut quicumque dominus dominave abs-
que iudicis examinatione , et manifest scelere
servo suo vel ancillse manum , nasum , labium,
linguam , aurem etiam vel pedem absciderint,
aut oculum evulserint , seu quamcumque par-
tem corporis detruncaverint , aut detruncare vel
extirpare prasceperint i, trium annorum exsilio
sub poenitentia relegentur apud episcopum , in
cuius territorio aut ipse manere , aut factum
scelus esse videtur Omnem vero facultatem
ipsorum, si fios habuerint, qui tamen non sint
scelerum eorum participes , tueantur , atque gu-
bernent , reddituri quum redierint rei domino
dominajve rationem. Si certe filii legitimi defue-
rint , aliis parentibus ita iudex facultatum eorum
custodiam committat , qualiter quum redierint
de rebus suis ratio illis reddatur. Sin autem nul-
lus de proximis fuerit , iudex ipse curam habe-
bit, qualiter et cuneta gubernet atque conser-
vet , et de iisdem postea rationem reddat io.
XIV. Flavius gloriosus Recesvintus
R.
Vt homicidam cunctis liceat acensare.
Si homicidam nullus aecuset , iudex mox ut
facti crimen agnoverit , licentiam habeat corri-
pere criminosum , ut poenam reus accipiat 11
quam meretur. Nec enim propter aecusatoris
absentiam , aut aliquod fortasse conludium sce-
leris debet vindicta differri ; sed tam uxor mor-
tem mariti , vel si quid noxium ab alio forte
1 Legin, quod s.
2 Legin. Antiqua.
3 Lind. Fls. gis. Egiga Rex.
4 En el Legin. Toled. got. S. J. R. y Card. tiene est*
ley el exordio siguiente: Praxedentium non vitia , sed vir-
tutes zmulando conlectas , nvenimus hanc legem iustissime
editan , iniuste abnisam . et ideo ne humanis excessibus
rurpandx imaginis Dei frena laxentur , in nomine Domi-
i , ego Flavius Egiga Rex ipsis verbis , ipsisque senten-
tiis lio dudum eam iterum ordine introduxi , quo du-
dum illam prsviam iudicii principal is auctoritas conlo-
cavit , qu* sic incipit : Superiori lege &c.
5 Legin, y Card. privavimus.
O Card. oportebit.
7 Card. pracceperint , seu ferro , fuste vel igne , seu cu-
iiuque adinventionis lxsione medietatem lerum suarum
pertulerit , quam etiam maritus si simile aliquid
uxorem pati contigerit , licitum habebit inquire-
re , et iuxta qualitatem criminis legaliter ulcis-
cendum insistere. Ita ut si manente adversus reum
tali intentione , maritus et uxor vitam finierint,
et imperfectam causam reliquerint , eorum filii
seu propinqui , quibus ad capiendam hsredita-
tem legitima successio competit , aecusare reum,
vel homicidam , ac sicut parentes facer pote-
rant , instanter prosequi 13 habeant potestatem.
Nec enim dignum est parentum aut propin-
quorum habere facultatem , si non reus vel ho
micida debitam sententiam condemnationis ex-
cipiat. Quod si iudex admonitus huius rei vin-
dex esse destiterit 14 , et dilatans aecusantes ad
regiam cognitionem ex hoc querela pervenerir,
sciat se pro mortuo quem vindicare noluit, me-
dietatem homicidii , hoc est , CCL. ** solidos
petenti esse daturum. Facultates sane eius , qui
pro suo est scelere puniendus , non antea cui-
quam usurpare conceditur , nisi per iudicium
prius ultionis ex lege sententia detur ,4.
XV. Flavius Cintasvintus Rex17.
Quod et proximis et extrais homici
dam conceditur aecusare.
Quum ca:terorum criminum reos poenas semper
oporteat excipere quas merentur , nefas esse
putandum est , homicidas umquam indemnes re-
linquere , quos severiori magis condecet atroci-
tate puniri. Ne ergo possit evadere homicida
quod fecit , aut aliquis scelus eius presumat
forsitan excusando celare , primo proximis oc
cisi datur licentia aecusandi : quod si iidem pro-
ximi ad quzrendam defuncti mortem , aut te-
pidi fuerint , aut forte distulerint , tune aecu
sandi homicidam , tam mnibus generaliter aliis
parentibus, quam exteris, aditum pandimus. Ita
ut qui homicidam fraudulenter excusare cona-
tus fuerit, vel defender , commodum quod prop-
terea fuerit consequutus , in duplum compella-
tur aecusatori persolvere. Nam homicidii reus
numquam potest esse securus , quum contra eum
aecusationem deferre nulli penitus licentia de-
negetur.
scus usurpet , et insuper trium annorum &c.
8 Card. videtur. Residuam vero medietatem eorum , si
lios habuerint &c.
^ Legin, de iisdem rationem reddat , dum redierint.
10 Card. reddat, et ipse servus vel ancilla in librtate
permaneat.
1 1 Lezion. Antiqua. Card. Toled. got. S. J. R. y Lind.
Fls. Chds. Rex.
1 1 Legin, y Lind. excipiat.
13 Legin, y Lind. persequi.
14 Lind. distulerit.
1 5 Card. Legin. Toled. got. y S. J. R. centum qulnqua-*
ginta.
16 Toled. got. detegatur.
17 Legin. Antiqua. Toled. got. y S.J. R. sin autor ni
nota.
 LIB. VI.
XVI. Flavius Cindasvintus Rex ".
Si homicida ad eccksiam confugiat.
Non sumus immemores , de homicidis hactenus
atque maleficis diversas quidem legum senten-
tias pracessisse , et iuxta qualitatem sceleris pce-
nas esse propositas , quas unusquisque eorum
merebatur excipere. Tamen quia nequitia; hu-
ius auctores, quanto in malis amplius prompti
sunt , tanto ad evadendum supplicium occasio-
nes sa:pe prstendunt , ac se plerumque basili-
carum Dei defensioni committunt , qui contra
divinum prsceptum scelera perpetrare non me-
tuunt : ideoque quia numquam debet hoc sce-
lus inultum relinqui , quod et vitam perimit,
et quorumdam mentes ad deterius frequenter
impellit , hoc omne per aevum mansurum da-
mus edictum , ut quemcumque h'omicidam sed
maleficum lex puniri pracipit, et practerea qui
ex suo disposito , vel mala; voluntatis adsensu
tale nefas committit , nulla hunc occasio , nulla-
que umquam ab hac sententia potestas excuset;
sed etiam si contigerit eum ad altare sanctum
fortasse confugere , non quidem prssumat eum
absque consultu sacerdotis persequutor eius abs-
trahere. Consulto tamen sacerdote , ac reddito
sacramento, ne eumdem sceleratum publica mor-
tis poena condemnet , sacerdos eum sua inten-
f "je" ab altare-reperlat , et~extra chorum pro-
iiciat; et sic ille , qui eum pqi'sequitur , com-
prehendat : cui ab ecclesia ciecto non alias mor
tales inferat poenas , sed * omnem oculorum eius
visionem extinguat , aut in potestate parentum
vel eorum , cuius propinquus occisus fuerit , con-;
tradendus est. Et > excepto moris periculo, quid-
quid 4 de eo facer voluerint , licentiam habeant:
quatenus dum malorum pravitas conspicit con
stituta sibi supplicia prasterire non po$se ,,vej
metu saltim territus a malis abstineat , quem
malae voluntatis intentio ad inlicitum facinus spon-
te saspe prascipitat. . ,
XVII. Flavius Cindasvintus Rex s.
' . ... " "v ' " .i .
De parricidis et eorum rebus.
D um 6 nullum homicidium volntate commis-
sum nostris legibus relinquatur inultum, et illunt
magifr oporteat mortem excipere , qui consan-
guinitate proximum praesumpserit occidere: prpjn-j
de hoc omne per evurn * promulgamus edic
tum , ut quicumque parricidium. fecerit , hoc
est , patrem aut matrem , seu fratrem aut so-
. i Legin. Antiqua noviter emendata. Toledo got. y
S. J. R. sin autor ni nota.
a Card. y Legin, sed in potestatem.
3 Card. Legin. Toled. got. S. J. R. y Lind. ut.
4 Legin, quod voluerint , de eo faciant. -t ^
5 Emilia, sin autor ni nota. Legin, y S. J. R. Antigua.
Toled. got. FIs. Vamba. Lind. Fls. gis. Rdcs, Kax.
6 Legin. Toled got. y S. J. R. Quum.
7 Legin, per aevum mansurum.
8 Toled. got. proficiat. Quod si eque.
TITVL. V.
rorem , vel quemcumque sibi propinquum ex
proposito vel intentione prava: voluntatis occi-
derit , confestim comprehensus a iudice eadem
morte puniatur , qua ipse alium punir pra?-
sumpsit. Ita ut seu vir , sive mulier sit qui
parricidii crimen admiserit , si filios non habue-
rit , omnis parricidas hsreditas ad hasredes pro-
pinquos occisi pertineat. Si vero filios de alio
coniugio habuerit , medietas facultatis eius filis
occisi proficiat et medietas filiis parricida::,
si tamen in scelere patris aut matris conscii non
fuerint adprobati : nam si conscios eos scelus
parentum habuerit , omnis parricida: haredcas
filiis occisi proficiat. Quod si eque parricida,
eque occisus filios reliquerint , tune omnem fa-
cultatem parricida: pa rentes occisi , aut propia
qui sibimet in mnibus vindicabunt , vel pro-
ximi , qui .mortem eius ulciscendam institue-
rint l0, ifi*suo adplicare non dubitent.
XVIII. Ahtqua. 11 De his qui pr
ximos sanguinis sui occiderint.
S patrem filius , aut pater filium , seu mari-
tus uxorem , aut uxor maritum , aut m^tej fi
liam , aut filia matrem , aut frater fratrem , aut
sror sororem , aut gener socerum , aut socer
generum11, vel nurus socrum, aut socrus nurum,
vel quemcumque consanguinitate sibi proximum.
aut suo generi copurarani occiderit-, morte c *
netur. Quod si propter hoc homicida ad ecele*
siam , vel ad altara sacra onlugerit 13 , in po
testate parentum vel propinquorm " occis? tra
dendus est, ut salva. . tantum anima , quidquid
de eo facer voluerint, habeant potestatem. Om
nem vero substantiam suam hsredibus occisi
iuxta legis superioris ordinem iubemus addici,
aut etiam fisco 1 4 , si }:redes prximos occisus
non reliquerit , sociari. Nam homicida , nec fa7
cultatibus suis liberatus utetur , etiam si poenam
mortis evadere mereatur.
XIX. 15 Si a prximo sanguinis casu
proxitnus occidatur.
Si pater, filium , aut mater filiam , aut filius
patrem , aut frater fratrem , aut quemlibet si
bi propinquum gravibus coactus iniuriis , aut
dum repugnat , occiderit , et hoc donis testi-
bus, quibus mrito fides possit adhiberi , apud
iudicem potuerit adprobare , quod parricidium
dum propriam vitam tuetur admiserit , securus
abscedat , nec ullum vita; periculum , aut dis
pendio facultatum , vel tormenta formidet : illai
p Legin, alia medietas. , t t
10 Legin, y Lind. institerint.
1 1 Lind. Antiqua, noviter emendata.
1 1 Toled. git. generum , vel quemcumque.
. 13 Legin, y S. Ji R. confugerit , pietate principum aut
iudicum fuerit reservatus ad vitam , perpetuo maneat per
sona eius exsilio mancipata. Omnem vero &c.
14 Legin, fisco nostro.
j 15 Toled. got. Legin. Card. y Lind. Antiqua.
' Mi
 93 FORI
vefc. discretione servara qu* in cunctis casibus
est de homicidns constituta.
XX. Flavius Recesvintus Rex r.
Si servus servum casibus jprcescriptis
occidat.
_ detegitur ; dum hax iudex agnoverit , addicetur,
oi cunctis suprascriptis casibus, servus semim
occidisse detegitur , omnem compositionis sum-
mam , que de casu tali est occasione 2 taxata,
servi dominus ex medietate domino servi per-
solvat. Quod si pro eo satisfacere contemnat,
servum sine dubio tradat.
LIBER
De furtis ,
TITVLVS DE
r. D, ndice , et his qua indican dicun-
tur.
II. Non credendum indicanti servo , nisi cum
domihi testimonio.
1 1 j
Iv * De ndice , et his qu<e indicari
dicuntur.. . .
Iudex reum, qui accusatur, antea non torquear,
quarh ille, qui accusat, ^i indicem presentare no-
luerit , se per placitum trium testium robora-
tione firmatum ea conditione constringat , ut si
s qui accusatus est mnifestis indiciis innocens
comprobatur, ipse poenam , quam alii intendit,
xcipiat : et tarnen postquam innocentia patue-
rit accusati , accusator a iudice distringatur, et *
pro agnoscenda rei veritate indicem presentet in-
vitus": qtiem si presentare nequiverit , saltim qui
sit ex nomine manifesoet , ut dstrictus a iudi
ce , vera convincat esse ea qua: indicavit. Quod
91 eum nec Ipse iudex per alicuis potentis de-
fensionem , aut patrocinium 6 seu metum regias
potestatis discussioni sua: presentare non potue-
rit , ad regiam id cognitionem , si prope est , de-
erre procuret : si autem longe est , episcopo
vel duci 1 renuntiet , tit eorum maioc auctori-
tits hunc iudicio faciat presentan. Quod si ne
glexerit nuntiare , de propria 8 indicis facltate
omne , quod periit , iussu principis , vel episco*
1 Legin, sin autor ni nota.
a Lin. i. occ'sione.
3 Esta ley se ka tomado ele los cdices Legin, y
S. J. R.j y se ha insertado aqu for traer/a los mas ae
los cdices castellanos en este mismo libro y ttulo , y con
ta misma numeracin. En el lib. II. tit. IV. I. VII. n. g.
se ha cuesto esta misma ley tomada del cdice de Card.
con algunas variantes.
4 Toled. got. S.J.R.y Legin. Antiqua.
5 Legin, y Lind. ut.
IVDCVM
xXj Ant; 3 &t his qui animas
.2
jwj periurto necavermt aut occi-
derint.
Si quis quolibet casu videat se oppressum , aut
sciendo veritatem se necaverit , aut periurasse
et centum flagella suscipiat,et ad testimonium
notam infamia: incurrat , et postea ei testificare
non liceat. Et sicut superiori lege de falsariis
continetur , insistente iudice , quartam partem
facultatis sua: illi consignandam , cui fraudem
periurio moliri conatus est.
VII.
et fallaciis.
INDICIBVS FVRTI.
III. Si index furti sit conscius.
IV. De mercede indicis.
V. Si innocens in quocumque crimine accusetur
ab ndice.
pi atque iudicis querelanti restituatur. Index
autem si non potuerit probare quod indicavit,
pro omni satisfactione teneatur obnoxius. Quod
si rerurrt -causa grandis est , si ingenuus esc
cum infamio hoc novemcuplam , servus vero sex-
cuplam compositionem exsolvat , et centum in
super flagella idem servus suscipiat. Quod si
idem ingenuus unde componat non habuerit , et
ei quem infamare tentavit , et ei cui mentitus
est , pariter serviturus tradatur. Servus vero si
compositionem pro se exsolvere non potuerit, aut
si noluerit pro eo satisfacere dominus , servum
pro reatu tradere non moretur.
II. 10 Non credendum indicanti servo,
nisi cun domini testimonio.
Si- servus sine conscientia domini sui aliquid.
indicaverit , aliter ei non credatur nisi domi
nus pro persona servi testimonio suo dixerk esse>
credendum , de honstate ments eius proferens
testimonium verum.
6 Toled. got. jtetrocinlum sunm , aut reg* potesra-
tt , &c.
7 Lind. udici. Legin, iudici denuntiet.
8 Lepmn. de proprietate , vel indicis facltate.
f) Legin. Quod si rerum causa est: et si ingenuus c%t,
cum nfanvo novemcuplam. Lind. Quod si rei causa est:
ti ingenuus est , cum infamia novecuplam.
1 o Legin. Card. y S. J. R. Antiqua. Toled. got. Fls.
Cnds. Rex.
 LIB. VIL
III. Antiqua. Si indexfurti conscius sit.
Si index 1 furti conscius adprobatur 8 , nullam
poenam incurrat j et damnum solutionis evadat:
mercedera vero pro indicio non requirat,.cui suf-
ficere debet ut securus abscedat. Qui si forsitan
rem qua; furtim ablata est , cum furti ipsius con
sorte diviserit , qua in portione suscepit , et
apud se retinuit , simpla tantum restituat.
IV. Antiqua. De mercede indicis.
S quis fu rem prodidrit , si tamen furti ipsius
conscius non est , non plus pro indicio accipiat,
nisi quantum res valuerit, qua; furtim ablata est:
si tamen domino rei compositio furit exsoluta.
Si autem talis sit fortasse conditio , ut necesse
sit illum , qui fur probatur , occ'di , et nihil de
eius facultatibus inveniatur , aut si servus fu
rit , et dominus servi substantiam eius suas vin-
dicet potestad, et in compositionem , qui per-
diderat res suas , nihil fuerit consequutus ; tune
tertiam partem de re reperta pro mercede in-
dicii consequatur, et delator nihil amplius iam
requirat.
II. TITVLVS DE FVRIBVS
i.Vt exponat quid queerit , qui rem furtivam
requirere 7 uuit.
II. Si servus ante datam , seu post datam 11-
bertatem faciat furtum.
UT. Si servus ad alium dominum transiens,
quodeumque committat inlicitum.
IV. Si ingenuus cum servo alieno faciat fur
tum.
V. Si dominus cum servo suo faciat furtum.
VI. Si servus alienus suadeatur ad inlicita fa+-
cienda.
VII. De his qui cum furibus conscii fuerint.
VIII. Si de fure quis nesciens comparaverit.
IX. Si de fure quis cognitus comparaverit.
X. De pecunia , et regis reuus furto sub-
latis.
XI. De tintinnabulis furatis. ' XXII. Infra quod tempus fur captus iudici
XII. De instrumetis molini furatis.
XIII. De damno furis.
I. 10 Vt exponat quid qutfrit , qui rem
furtivam requirere dicit.
{^)ui rem furtivam requirit , quid quaerat >
i Legin, indicator.
a Toled. got. C<ird. S. J. R. y Lind. comprobatur
3 Legiorr. Fls. Res. R. Toled. got* FU. Cnds. Rex.
4 S. J. R- Si innocens in quocum.jue crimine aecusatur,
aut aecusator , s non probaverit dixit , panam et
damna suscipiat.
TITVL. II.
93
V. Antiqua. 3 Si innocens 4 in quocum-
que crimine aecusetur ab ndice.
Quicumque aecusatur in crimine , id est , ve
neficio , maleficio , furto , aut quibuscumque fac-
tis inlicitis ; aecusator eius concurrat ad comitem
civitatis , vel ad iudicem , in cuius territorio est
constituais , ut s ipsi secundum leges causam
discutiant : et quum agnoverint crimen admis-
sum , reum comes aut iudex comprehendat , et
si capitalia non admiserit , tune e , cui reus
est , aut componere compellatur , aut , si non ha-
buerit unde componat , serviturus ei tradatur:
si vero innocens adprobatur , de iudicio securus
abscedat. Ule vero , qui aecusavit , et poenam
et damnum suscipiat , quod debuit pati aecu-
satus , si de crimine fuisset convictus. Comes
tamen aut iudex nullum discutere solus prae-
sumat , ne aliquod possit esse conludium , ut
innocens fortasse tormenta sustineat. Prius tamen
poena? non subiaceat , quam aut sub praesentia
iudicum manifestis probationibus arguatur , aut
certe , sicut in aliis legibus continetur , eum ae
cusator inscribat ; et sic in praesentia iudicum su-
perius nominatorum quajstionis agitetur examen.
ET FVRTIS6.
XIV. Vt fur captus perducatur ad iudicem , et
ut ingenuus cum servofaciensfurtum, unam
compositionem exsolvant.
XV. Si fur gladio se vindicans occidatur.
XVI. Si fur nocturnus , dum capitur , occi
datur.
XVII. De mole tractatis , et indebite contrac-
tis rebus, et ut tantum de illa re compo
sitio Jiat , qu<e fuerit ablata.
XVIII. De his , qua a diversis 9 naufragiis
rapiuntur.
XIX. De hareditate , et successoribus 9 furis.
XX. De his, qui fttres ; aut reos captos excus-
serint.
XXI. Si servus domino , vel conservo suo fece-
rit furtum.
prasentari iubetur.
XXIII. Si furtive alienus quadrupes occidatur.
dici oceulte debet exponere , ut ostendat per
manifesta signa quid perdidit ; ne veritas igno-
retur , si non evidentia signa monstraverit.
Legin, ct ante ipsum .... causam discutiat.
Toled. got. Legin, y S. J. R. FVRATIS.
Legin, y Lind. se querere dicit.
Lind. qui adversis , y as en la ley
Legin, y Lind. successionibus , y as en la ley.
I o Legin.y S. J. R. Antiqua. Toled.got. Antiqua noviftr.
 FORI
94
II. Antiqua. 1 Si servus ante datam,
seu post datam libertatem faciat
furtum.
Si quis in servitio constitutus furtum admise-
rit, et postea a domino suo fuerit manumissus,
illa , qu antea commiserat 1 , ad damnum do-
mini non pertineant , sed ipse , sicut servus , poe-
nam vel damnum legibus suscipiat constitutum,
qui inlicita perpetrasse dinoscitur. Quod si post
libertatem datam hoc fecerit , ita ut servus com-
positionem , et C. 3 flagella suscipiat. Quod si
tale factum non fuerit, propter quod servitu-
ti tradatur , in librtate accepta nihilominus
permaneat.
III. Antiqua. 4 Si servus ad alium do-
minum transiens , quodcumque com-
mittat inlicitum.
Si servus * dum ad alium dominum transt , ali-
quid de rebus prioris domini involaverit , aut
abstulerit , seu quodcumque damnosum alicui in-
tulerit , dum pro crimine cupiditatis cupit ad-
dici, discutiatur a iudice : et si id crimen ad-
misisse convincitur , posterior dominus , si vo-
luerit , pro servo damnum compositionis exsol-
vat. Certe , si noluerit , servus secundum cri-
minis qualitatem tradatur ad poenam.
IV. 6 Si ingenuus cum servo alieno
faciat furtum.
Si quis ingenuus cum servo alieno in aliquo
crimine inventus fuerit, aut furtum forsitan fa-
ciant , vel aliquid rapiant , aut inlicita quaicum-
que committant ; secundum superiorem legem
medietatem eiusdem compositionis exsolvant , ita
ut ambo publice fustigentur. Et si noluerit do
minus pro servo satisfacere , ipsum servum pro
compositione tradere non moretur. Quod si ca-
pitalia forte commiserint, simul servus cum in
genuo morte damnetur.
V. Antiqua. 7 Si dominus cum servo
suo faciat furtum.
Si dominus cum servo suo ad furtum facien-
dum ierit , hanc compositionem non servum , sed
dominum implere iubemus : ita tamen ut do
minus iuxta leges C. flagellis publice fustigetur.
1 Toled. got. R. R.
2 Lind. admiserat.
3 Legin. Card. Toled. got. y S. J. R. compositionem, et
flagella
4 Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
5 Legin, servus ad alium dominum transiens.
6 Legin. Card. y S. J. R. Antiqua.
7 Toled. got. si autor ni nota.
8 Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
9 Toled. got. y S. J. R. Fls. Cids. Rex.
10 Legin. Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
IVDICVM
Servus autem ideo erit indemnis , quia domini
iubentis obedivit imperiis.
VI. Antiqua. 8 Si servus alienus sua-
deatur ad inlicita facienda.
Si quis servum alienum ad furtum faciendum,
aut alias quascumque res inlicitas committendas,
vel etiam adversus seipsum fortasse persuaserit,
ut domino eius perditionem exhibeat , quod fa-
cilius eum per malam et iniquam persuasionem
ad suum servitium fraudulenter addicat , et fraus
ipsa iudicis fuerit investigatione detecta : domi
nus servi nec servum perdat , nec ullam ca-
lumniam pertimescat : sed ipse cuius conludio
vel suasione servus crimen admiserat , ut eum
sibi per aliquam occasionem ad servitium po-
tuisset addicere ; ipse eius servi domino quantum
ille involaverit , aut quantum culpabilem rem
admiserit , septuplam compositionem implere
cogatur. Ipse autem servus in convenru pu
blice C. flagella suscipiat , pro eo quod domi
num suum despiciens , insidianti consenserat ; et
sic postmodum domino suo reddatur.
VIL Antiqua. 9 De his qui cum fu-
ribus conscii fuerint.
Non solum ille qui furtum fecerit , sed etiam
et quicumque conscius fuerit , vel furtim abla-
ta sciens susceperit , in numero furantium ha-
beatur , et simili vindicta; subiaceat.
VIII. Flavius Recesvintus Rex I0.
Si de fure quis nesciens compara-
verit.
Vniversam rem nulli ingenuo liceat de incg
nito homine comparare , nisi certe fideiussorem
adhibeat cui credi possit , ut excusatio ignoran-
tise auferatur. Quod si aliter fecerit , qui com-
paraverit , a iudice districtus auctorem prasen-
tet infra tempus suficienter a iudice constitu
tum Quem si non potuerit invenire , adpro-
bet se aut sacramento aut testibus iunocentem,
quod eum furem nescierit, et quod apud eum
cognoscitur, accepta pretii medietate , restituatr:
atque ambo datis invicem sacramentis promit-
tant , quod furem fideliter quasrant. Quod si fur
omnino inveniri nequiverit, rem tantumdem Ia,
qua: empta est , domino rei emptor ex integri-
II Card. y Lind. constitutum. Et si fur ipse habuerit
linde compositionem exsolvat, integram aut similem rem
domino rei sarciat : possideat emptor , si conscius trau
dis non invenitur , secure quod emit , vel si dominus vo-
luerit, rem furatam sibi recipiat, et tiirem cum omni com
positione furt tradat emptori. Si autem non habuerit tur
unde , sicut dictum est , compositionem domino aut emp -
tori exsolvat , legibus institutus tenegtur modus. Quetn
i non potuerit &c.
1% Legin. y Lind. tantum.
 LIB. VIL
tate reformet. Si vero dominus rei furem nove-
rit , et eum publicare noluerit , rem ex toto
amittat , quam emptor quiete possideat. Hxc et
de servis forma servabitur.
IX. Antiqua. 1 Si de fure qiiis cogni-
tus comparaverit.
Si quis rem furtivam sciens a fure comparave
rit , ille , qui emit , suum repraesentet * aucto-
rem , et postea tanquam fur componere non
moretur. Si vero furem non invenerit, duplam
compositionem quae a furibus debetur , exsolvat:
quia apparet illum furi esse similem , qui rem
furtivam sciens comparasse cognoscitur. Quod si
servus hoc fecerit, aut medietatem compositio-
nis de ingenuis persolvat , aut hunc serviturum
dominus tradat.
X. Antiqua. De pecunia , et regs rebus
furto sublatis.
Si quis de thesauris publicis pecuniam , aut
aliquid rerum involaverit , vel in usus uos
transtulerit , in novemcuplum eam restituat.
XI. Antiqua. De tintinnabulisfuratis.
Si quis tintinnabulum involaverit 5 de iumento
vel de bove , solidum reddat : de vacca tre-
misses dos : de arietibus 4, vel quibuscumque
pecoribus tremisses singulos cogatur exsolvere.
XII. s De instrumentis molinifuratis.
Si quis de molinis aliquid involaverit , quod
furatum est restituat , insuper et componat , si-
cut de aliis furtis lege tenetur , et extra hoc
C. flagella suscipiat.
XIII. Flvs. Cndsts. Rex *
De damno furis.
Cuiuslibet rei furtum , et quantalibet pretii xs-
timatione taxatum , ab ingenuo novies , a servo
vero sexies , ei qui perdidit sarcietur , et uterque
reus C. flagellorum verberibus coerceatur. Quod
si aut ingenuo desit unde componat , aut do
minus componere pro servo non adnuat ; per
sona , quae se furti contagio sordidavit , servi-
tura rei domino perenniter subiacebit.
1 Toled. got. sin autor ni nota. Lind. Fls. Rcds. Rex.
2 Lind. praesentet.
3 Legin, tulerit.
4 Legin. Card. Toled. got. S. J. R. y Lind. vervicbus.
5 Legin, y Card. Antiqua. Toled. got. y S. J. R. Fls.
Cnds. Rex.
6 Legin. Antiqua. Toled. got. Antiqua novit. Lind.
i
TITVL. II. 95
XIV. Antiqua. 7 Vt fur captus per-
ducatur ad iudicem , et ut ingenuus
cum servo faciens furtum unam
compositionem exsolvant.
Fur , si captus fuerit , perducatur ad iudicem,
ut ingenuus in novemcuplum sublata restituat,
et extensus publice coram iudice C. flagella sus
cipiat. Quod si non habuerit unde componat,
careat librtate , illi serviturus cui furtum fece
rit. Servus autem sexcupli compositionem co
gatur exsolvere , et centum flagella ante iudi
cem extensus accipiat. Ipse vero in custodia a
iudice teneatur , quousque dominus eius pro eo
admoneatur , ut pro servo suo componere non
moretur ; aut si certe distulerit , eum pro cri
mine , cui malum fecit , tradere non moretur.
Id denique in hac lege servandum est , ut si
servus et ingenuus , seu servi et ingenui , unum
animal aut quamcumque unam rem pari con-
sensu furaverint , unam compositionem exsolvant;
id est , ingenuus medietatem novemcupli , et
servus idem medietatem sexcupli , flagella tamen
secundum superiorem ordinem accepturi. Nam
et de maiore summa furti , a servo et ingenuo,
vel a servis et ingenuis facta , praedicta forma
servabitur : et quemadmodum superius constitu-
tum est , ante iudicem flagellandi sunt.
XV. Antiqua. 8 Si fur gladio se vin-
dicans occidatur.
Fur qui per diem gladio se defensare volue-
rit , si fuerit occissus , mors eius nullatenus re-
quiratur.
XVI. Antiqua. 9 Sifur nocturnust dum
capitur, occidatur.
Fur nocturnus captus in furto , dum res furti
vas secum portare conatur, si fuerit occisus, mors
eius millo modo vindicetur.
XVII. Antiqua. 10 De male tractatis
et indebite contractis rebus , et ut
tantum de illa re compositio fiat>
quce juerit ablata.
Si quis res , aut vestimenta aliena male trac-
taverit , aut in itinere constitutum in aliquo
contigerit , vel furtim ei quodcumque tulerit;
non pro omni sarcina solutionem implere cogatur,
sed de hoc quod furtim abstulit , vel male trac-
tavit , secundum leges componere non moretur.
Fls. Rcds. Rex.
7 Legin, sin autor ni nota. Toled. got. Antiqua noviter.
Lind. Fls. gis. Rcds. Rex.
8 Legin, y Toled. got. sin autor ni nota.
9 Legin. Card. Toled. got. y S, J. R. sin autor ni
nota.
10 Legin, sin autor ni nota.
 96 FORI
XVIII. Antiqua. 1 De his , quoe a di-
versis naufragiis rapiuntur.
Quidquid ex incendio , ruina vel naufragio
raptum fuerit , et aliquis ex hoc quidquam ab
aliquo susceperit sive celaverit , in quadruplum
reformare cogatur.
XIX. Antiqua. 8 De hareditate , et
successoribus furis.
Si quis furi mortuo in tuereditatem , aut ex tes
tamento, aut ex sanguinis propinquitate succes-
serit ; quia crimen cum fure defecit , poenam
quidem non sustineat , sed damni satisfactionem
exsolvat , quod fur si vixisset , fuerat solutu-
rus. Si autem maius est damnum quam ha-re
ditas , faciat cessionem 3.
I terum svtx domui amplius quam una die aut
XX. Antiqua. 4 De his, quifures, aut
reos captos excusserint.
Si quis furem captum , aut reum alicui excus-
serit ; si maioris loci persona est , extensus co-
ram iudice pro sola praesumptione C. flagella
suscipiat , et quem excussit , representare co
gatur. Quod si alter eum prehendiderit , cuius
causa non est , de eadem compositione , quam
/ur facer potuerat , pro labore suo quartam
partem accipiat. Si autem fur inventus non fue
rit , iam tune et poenam furis , qui hunc ex
cussit , perferat , et tantum de suo ipse com-
ponat , quantum fur , quem excusserat , con-
victus satisfacere potuerat. Si certe minor per
sona fuerit , et furem reprajsentavert ' , pro
prajsumptione sola et ipse C. flagella suscipiat.
Si autem furem invenire non potuerit, et poe
nam furis et damnum ipse sustineat , quantum
fur , quem excusserat , convictus satisfacere po
tuerat. Nam si prseter furem alterius criminis
quicumque reum excusserit, similiter C. flagella
extensus accipiat ; et si eum invenire vel pre
sentare nequiverit , eidem continuo vindicta:
subiaceat, quam reum illum4 qui excussus est,
legalis sanctio pati demonstrat '. Si vero servus,
domino nesciente, ista commiserit, pro prassump-
tione sola CC. flagella suscipiat , et quem ex
cussit prssentet. Quem si non presentaverit,
dominus eius , si voluerit , pro eo summam com-
i Toltd. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
3 Toled. got. Fls. Cnds.
3 Tokd. got. y S.J.R. cessionem , quantum de haeredi-
tate inrenerit.
4 Lind. Fls. gis. Rcds. Rex.
5 Lind. praesentaverit.
o Card. cUinonstrat. De vindicta vero soluta a prxsump-
IVDICVM
positionis exsolvat : quod si componere noluerit,
iuxta crimen admissum , servum aut pro damno,
aut pro supplicio tradat.
XXI. Antiqua. 7 Si servus domino vel
conservo suofeceritfurtum.
Si servus domino suo vel conservo aliquid in-
volaverit , in domini potestate consistat quid
de eo facer velit : nec iudex se in hac re ad-
misceat , nisi dominus servi fortasse voluerit.
XXII. Antiqua. 8 Infra quod tempus
fur captus 9 iudici prcesentari iu-
betur.
Si quis furem , aut quemcumque reum com-
prehenderit , statim perducat ad iudicem. Cx-
nocte eum retiere non audeat. Si quis contra
hoc fecerit , quinqu solidos pro sola praesump
tione iudici cogatur exsolvere. Et si servus hec
sine conscientia domini sui fecerit , C. flagella
suscipiat. Si vero servus cum domini volntate
id commiserit , compositio redundet ad domi-
num. Ita ut si honestioris loci persona est, X.
solidos iudici cogatur exsolvere , ex quibus me-
dietatem sibi iudex usurpet , et aliam medie-
tatem illi det, qui damnum noscitur pertulisse.
XXIII. Flavius Recesvintus Rex ro.
Sifurtive alienus quadrupes occidatur.
Si quis caballum alienum, aut bovem, vel quod-
libet animalium genus nocte , aut oceulte occi-
disse convincitur, novemcupli compositionem da-
re. cogatur. Quod si convinci non potuerit quod
talia fecerit , sacramenta evidentissime dabit. Si
vero hoc servus , immittente domino , commi
serit , et ex hoc manifestis indiciis invenitur,
dominus servi tanquam fur novemcupli composi
tionem implere 11 cogatur. Quod si servus non
convincitur, inscribatur, et quum inventus fuerit
talia commisisse , aut sexcuplum reddat , aut
cui damnum fecit, ipse serviturus subiaceat. Quod
si innox fuerit inventus , iuxta quod aliis le-
gibus est decretum , satisfaciat petitor domino
servi.
tore aut reo , ut diximus , alter qui cepit , quartam partem
accipiat. Si vero &c. . -
y Toled. got. y S. J. R. sin autor ni nota.
8 Toled. got. y S. J. R. Fls. gis. Recesvindus Rex.
9 Legin, perducatur ad iudicem.
10 Legin. Card. y Toled. got. Antiqua.
11 Legin, exsolvere.
 LIB. VIL
ni. TITVLVS DE VS VRPATORIBVS , ET PLAGIATOKIBVS
MANCIPIORVM.
Flavius gloriosus Recesvintus Rex.
I. Si quis mancipium aHenum usurpet.
II. Si servum vel ancillam ingenuus plagiasse
detegitur.
III. De ingenuorum Jtliis plagiatis.
IV. Si servus alienum plagiaverit servum.
I. 1 Si quis mancipium alienum usurpet a.
C^)uicumque ingenuus mancipium usurpaverit
alienum, eiusdem meriti mancipium alterum cum
eo compellatur domino reformare. Si vero ser
vus hoc fecerit , ipsum mancipium domino red-
dat , et C. flagella suscipiat. Quod si usurpatum
mancipium prasens J non fuerit , dominus servi
eiusdem meriti mancipium illi domino det, qui
mancipium amisit , doee qui ablatus est , resti-
tuatur : et sic ille 4, qui pro eo datus fuerat,
serviturus domino reformetur.
II. Flavius Recesvintus Rex s.
Si servum vel ancillam ingenuus pla-
giasse detegitur.
Si quis ingenuus servum alienum vel ancillam
plagiaverit , quatuor servos aut ancillas domino
vel domina: reformare cogatur , et centum fla-
gellis publice verberetur. Quod si non habue-
rit unde componat , ipse subiaceat servituti.
III. Antiqua. 6 De ingenuorum Jiliis
plagiatis.
{^)ui filium aut filiam alicuius ingenui vel in
genua; plagiaverit , aut sollicitaverit , et in po-
pulos nostros , vel in alias regiones transferri
fecerit : huius sceleris auctor patri aut matri,
fratribusque , si fuerint , sive proximis parenti-
bus in potestate tradatur , ut illi occidendi aut
vendendi eum habeant potestatem. Aut si vo-
luerint , compositionem homicidii ab ipso pla-
giatore consequantur , id est , solidos CCC.
quia parentibus venditi , aut plagiati non levius
1 Toled. got. S.J.R.y Lind. Fls. Recds. Rx. Legin.
Antiqua.
2 Complut. usurpaverit.
3 Card. praesentatum. Complut. inventum.
4 Complut. et ille.
5 Card. Fls. Chds. Rex. Legin. Complut. y S. J. R. An
tiqua. Toled.got. sin autor ni nota.
6 Legin, y Complut. sin autor ni nota.
7 Toled. got. y Lind. quingentos.
8 Lind. ad propriam re^ionem.
TITVL. III.
9T
V. Si servus ingenuum plagiaverit , domino im-
petante.
VI. Si servus ingenuum plagiaverit , domino
nesciente.
esse potest , quam si homicidium fuisset admis-
sum. Quod si eum ex peregrinis ad propria *
potuerit revocare plagiator , CL. 9 solidos , hoc
est , medietatem homicidii exsolvat ; aut si non
habuerit unde componat, ipse subiaceat servituti.
IV. Antiqua. 10 Si servus alienum pla
giaverit servum.
Si servus servum plagiaverit alienum, domino
nesciente , servus , qui hoc fecerit , CL. flagel
la coram iudice extensus accipiat ; et sic etiam
postmodum qui plagiatus est domino reforme-
tur. Ule vero , cuius servus plagiatus fuerat,
mercedem captura: a plagiatoris domino " non
requirat. Ita tamen , ut si fortasse qui plagia
tus est , tarde reperiatur , plagiatoris dominus
a iudice districtus alium eiusdem meriti man
cipium , aut etiam eumdem plagiatorem ei , cu
ius servus aut ancilla plagiata " est , dar com
pellatur : taindiu sibi serviturum , quamdiu suus
servus aut ancilla ei restituatur , et ille ita post
modum domino suo reformetur.
V. Antiqua. 13 Si servus
tngenuum
plagiaverit , domino imperante.
Si servus ingenuum plagiaverit ex domini ius-
sione , ipse dominus compositionem , quat est de
ingenuis constitua, compellatur implere 1 : ita ut
dominus C. publice flagella suscipiat , et servum
iussa domini complentem molestia non contingat.
VI. 15 Si servus ingenuum plagiaverit^
domino nesciente.
Si servus sine conscientia 14 domini sui inge-
9 Toled. got. y Lind. CCt.
10 Legin. S. J. R. Complut. y Lind. sin autor ni
nota.
1 1 Card. domino requirat.
i 2 Complut. pbgiatus.
1 3 Card. Complut. y S. J. R. sin autor ni nota. Toled:
got. Antiqua noviter emendata.
14 Complut. exsolvere.
1 5 Cara, y Lind. Antiqua.
10 Legin. scientra.
N
 98 FORI
nuum plagiaverit, parentibus plagiati sine aliqua
dilatione tradatur , ut quod de eo facer volue-
rint , in erum consistat arbitrio. Quod si qui
IV. TITVLVS DE CVSTODIA
DAMNATORVM.
I. Si iudex pro crimine interpellatus postea
contemnatur. ...
II. Vt comes iudici auxilium prabeat pro com-
prehendendis in crimine accusatis.
III. Si carcerem quis frangat , aut custodi
persuadeat.
IV. De tollendis commodis ab his , qui in cus-
I. Flavius gloriosus Recesvintus
RexV
Si iudex pro crimine interpellatus post
ea contemnatur5.
Si quis pro furto 6 interpellaverit iudicem , et
eum contemnens postea sine conscientia eius ali-
quid a reo in compositionem acceperit , pro
prssumptione sua quinqu solidos iudici invi-
tus exsolvat 7. Quod si hoc servus sine conscien
tia domini sui fecerit , C. flagella suscipiat , et
dominus servi nullam molestiam 8 pertimescat.
Nam si cum domini volntate hoc fecerit , ipse
dominus compositionem superius comprehensam
compellatur exsolvere.
II. Antqua. 9 Vt comes iudici auxilium
prebeat pro comprehendendis in cri
mine accusatis.
Quotiens gotus , seu quilibet in crimine , aut
in furto , aut in aliquo scelere accusatur , ad
corripiendum eum iudex insequatur. Quod si
forte ipse iudex solus eum comprehendere , vel
distringere non potest , a comit civitatis qua?-
rat auxilium, quum sibi solus sufficere non pos-
sit. Ipse tamen comes illi auxilium dar non mo-
retur , ut criminis reus insultare non possit.
III. Antqua. 10 Si carcerem quis fran
gat , aut custodipersuadeat.
Si quis carcerem fregerit , aut custodi persuase-
i Carel, libram auri pro iniuria dabit parentibus plagiati.
a Complut. ingenuo.
3 Legin, accipiat.
4 Legin. Antiqua. Toled. got. sin autor ni nota.
5 Complut. Si iudex fio crimine interpellatur, et postea
contemnatur.
6 Card. crimine.
7 Card. exsolvat , et quod dcnitum est non vakat.
Quod si &c.
8 Card. Complut. y Lind. calumniara.
IVDICVM
plagiatus est reduci potuerit , et dominus pro
servo componere velit , libram 1 auri pro in-
iuria ingenui 2 dabit.
ET SENTENTIA
todia retinentur.
V. Si iudex criminibus favens , criminosum ab-
solvat.
VI. De damno iudicis criminosum indebite ab-
sohentis.
VII. Vt reus non in absconso, sed publice per-
cipiat $ sententiam legis.
rit, aut ipse carcerarius aut custos eos quos com-
peditos 11 habet, sine iudicis ussione aliqua fraude
laxare pra:sumpserit, eamdem poenam 11 vel dam-
num , quod ipsi rei fuerant excepturi , sustineant.
IV. Antiqua. 13 De tollendis commodis
ab his , qui in custodia retinentur.
Iudex si aliquos in custodia detinuerit , vel ii
qui reos capiunt, aut custodiendos accipiunt, ab
his quos in custodia miserint innocentes , cate-
nati 14 nomine nihil requirant , nec pro absolu-
tione eorum aliquid beneficii consequantur. Quos
vero culpabiles in custodia detinuerint , per sin-
gulos quos capiunt, singulos tremisses sibi pre
sumere non vetentur. Si vero talis sit fortasse
conditio , ut ille qui captus fuerat , ad solven-
dam compositionem relaxetur ; ipse iudex eam
dem compositionem cogatur '* implere. Quae
quum ad eum , cui debetur ad integrum , ipso
insistente pervenerit , pro labore suo decimum
consequatur. Si quis amplius , quam nos sta-
tuimus , accipere fortasse pra:sumpserit , ei cui
abstulit 16 reddat in duplum.
V. Antiqua. 17 Si iudex criminibus
Javens , criminosum absohat.
Si iudex quolibet beneficio corruptus aliquem
innocentem occiderit, simili morte damnetur. Si
vero eum , qui morte dignus est , criminosum
absolverit , septuplum quantum pro eius abso -
lutione acceperat , illi , cui erat culpabilis, co
gatur exsolvere , et de iudiciaria potestate re-
pulsus , infamis a sibi successore iudice distrin-
p Emilia. Toled. got.y Complut. sin autor ni nota.
10 Card. Toled. got. S.J.R. y Lind. sin autor ni nota.
1 1 Legin, y Complut. comprchensos.
1 2 Card. compositionem.
13 S. J. R. sin autor ni nota.
14 Legin. Toled.got. S. J. R. Complut.y Lind. catenatici.
1 5 Legin, y Complut. compellatur. Card. compellat.
16 Complut. abstulerit.
17 Toled. got. Antiqua noviter. S. J. R. y Comjpxtt,
sin autor ni nota.
 LIB. VIL
gntur , ut eum , quera relaxavit , pratsentet in
iudicio , qualiter de crimine convictus poenam
excipiat quam meretur.
IV. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex \
De damno iudicis criminosum indebite
absolventis.
Tudex criminoso non parcat pro patrocinio aut
amicitia alicuius. Nam si favens criminibus non
V. TITVLVS DE FALSARIIS
lZ>, his , qui regias auctoritates et pracep-
tiones falsare praesumpserint.
II. De his , qui scripturas falsas fecerint , vtl
falsare tentaverint.
III. De his , qui sub nomine regis aut iudicis
commonitoria falsa sive Jinxerint sive de-
tulerint.
TV. De his , qui testamentum contra viventis
voluntatem falsaverint , vel aperuerint.
V. De his , qui voluntatem defuncti celare vel
I. 4 De his , qui regias auctoritates
et praceptiones falsare pr<esump-
serint.
, qui in * auctoritatibus nostris vel prarcep-
tionibus aliquid mutaverint , diluerint 6 , subtra-
xerint, vel nterposuerint , vel tempus aut diem
mutaverint, sive designaverint, et qui signum
adulterinum sculpserint vel impresserint : hones-
tior 7 mediam 8 partem facultatum suarum amit-
tat , fisci commodis profuturam ; minor vero per
sona manum perdat , per quam tantum crimen
admisit. Quod si contingat illos auditores vel
ndices mori , ad quos audientia vel iussio desti-
nata fuerat : at episcopo loci , aut alio episco-
po, vel iudicibus vicinis territori illius , ubi ius-
sum fuerat, negotium terminare liceat, et datara
praEceptionem offerre , et eorum iudicio nego-
-tium legaliter ac iustissime ordinare. , . : .::
J IX
.i Legin. Antujua. Toled. got. Complut. y S. J. R. sin
autor ni nota. .", 1 "T i,'
i Toled. got. Complut. y S. J. R. sin autor ni nota.. ;
3 Complut. abscondit9. ; :j
4 Toled. got. y S. J. R. Fls. gis. Cnds. Rcx , y el Te-
led. got. aade : noviter. '-.>*; I
5 Complut. sirie. - > *
6 Lmd. demerint. , '. .,
7 Complut. y Lmd. persona honestor.
1
TITVL. V.
99
vindicaverit innocentem, et absolverit criminosum;
non quidem moriatur , aut debilitationem cor-
poris patiatur , sed tam pro homicidio quam pro
omni negotio summam composirionis exsolvafc,
VII. Antkjua. * Vt reus non in abs-
conso , sed jjublice percipiat senten-
tiam legis.
Iudex quotiens occissurus est reum , non in
secretis aut in absconsis 3 locis , sed in conventu
publice exerceat disciplinam.
SCRIPTVRARVM.
falsare pertentant.
VI. Si quisque sibi nomen falsum imponat , aut
parentes vel genus mutet.
VII. De callide et fraudulenter anterioribus
scripturis confectis.
VIII. De callide et fraudulenter postertoribus
scripturis confectis.
IX. De his, qui contra notarios pblicos , ac
, regias iussiones principum recitare vel scri-
bere ausi fuerint.
II. Flavius Cindasvintus Rex 10.
De his , qui scripturas falsas fecerint,
vel falsare tentaverint.
Si quis scripturam falsam fecerit, aut recita-
verit, vel.supposuerit sciens, vel in iudicio pro-
tulerit , et qui veram suppresserit , sbtraxerit,
disruperit, vel designaverit, aut diluerit, quicum-
que signum adulterinum sculpserit , fecerit, vel
impresserit : talium scelerum rei , eorumque con-
scii dum fuerint publicati , si potentiores 1 1 sunt,
quartam partem facultatum suarum amittant. Si
vero alieno iuri '* debitam scripturam subtraxe-
rint , aut vitiaverint , eam 13 scripturam subtra-
xisse , vel vitiasse -coram iudice sua professione*
depromant , qua: professio a testibus roborata,
perdita? vel vitiatas scriptura; robur obtineat.
Quod si evidentissime quid scriptura continue-
rit , recordari non potuerint ; tune lle cuius
scriptura fuit I4, habeat licentiam comprobare per
sacramentum suum, aut ,s per testem quid ipsa
. 8 Complut. medetatem :
9 Complut. loci illius.
lo Legion.-avadei Antiqua. Complut. Cindas. R.
11 Complut. fijerint. ,. , .*tt><
12 Complut. viro. 2 .VtV.
13 Complut. et eandenu
14 Complut. fueri:. , .
15 Legin, atque.
Na
 'ZOO . FORI IVDICVM

scriptura continmt * evidenter , et ita datum ve- III. Antiqua. 10 De his, qui sub no
ridice " testmoaium scriptur reparet veritatem. mine regis aut iudicis commonito-
Si vero minor extiterit facultas eorum , quam
ria falsa sive finxerint , sive de~
quod aiiis facer conati sunt damnum ; ipsi pro-
culdubio , cum his quas habere videntur , eius tulerint.
.servitud subiiciantur , cui fraudem fecisse nos-
cuntur. De quarta vero parte , quam dari pras- Qui falsa commonitoria sub nomine regis sive
cipimus , principe ordinante vel iudice, tres por- iudicis nesciens protulerit , non incurrat falsi ta
tiones ille accipiat , qui damnum pertulit , vel ris invidiam sed eum qui commonitorium de-
pati potuerat. Quarta vero regias potestati ser- derit , non moretur ostendere. Quod si eum no-
vetur, ut quid exinde fier debeat, in arbitrio luerit nominare , aut quod ab eo commonito
cius consistat. Humiliores sane vilioresque per rium acceperit noluerit adprobare > pro quali-
sonal , quas talia detect .fuerint commisisse , et tate personas ipse reatum falsitaris incurrat, sicut
iuxta superiorem ordinem conscribere debebunt superius continetur de his qui falsas scripturas
professionem , et perpetuo cui fraudem fecerint confecerint Quod si ambo falsitaris conscii ha-
addicantur ad servitutem. Insuper autem , tam beantur, ambo falsarii teneantur.
humiles - quam potentes personas centenis fla-
0
gellorunt erunt ictibus coercendas. Quod si ser-
vi hoc fecerint , et eos alieni iuris esse patue- IV. Antiqua. 14 De his , qui testa-
rit , illis consignentur perenniter servituri , qui- mentum contra viventis voluntatem
bus scripturam subtraxisse , aut celasse , vel las-
falsaverint , vel aperuerint.
sisse fuerint adprobati. Quod si iubentibus do-
minis suis talia fecerint , omne damnum redun-
det ad dominum. Ita etiam et de his pnecipi- Qui viventis testamentum , aut ordinationis
mus observan , qui lucro suo studentes aliena eius quamcumque scripturam contra ipsius fal-
testamenta , vel alias * scripturas suppresserint, saverit vel aperuerit voluntatem , ut falsarius
aut vitiaverint, ut his quibus competunt, impe iudicetur Xs.
dir aliquid possint. Et h similiter tamquam
falsarii teneantur , et iuxta qualitaterh personas
superiori damno multentur 4. Quod si de supra V. Antiqua. 16 De his , qui voluntatem
taxatis capitulis nihil videatur accidere , id est,
defuncti celare , vel falsare per-
qui scripturam alterius reperiatur vitiasse , dis-
rupisse , falsasse , celasse , vel si quid in hac tentant.
lege constitutum est , admisisse , sed sola * ne-
gligentia , casu atque incuria suam quisque per- Qui defuncti celaverit voluntatem , aut in ea
diderit scripturam ,* vel sibi dixerit fuisse abla- dem aliquid falsitaris intulerit; lucrum quod for-
tam ; si testis qui in eadem scriptura subscrip- sitan iudicio testatoris per ipsam scripturam fue-
sit 6 adhuc supprestis * existit, per ipsum poterit rat habituis, amittat , illis quibus fraudem fa
coram iudice omnis ordo scriptura? perditas re cer conatus est profumrum : et insuper pro
paran. Quod si testem ipsum , qui in ea scrip falsitate ferat infamium **. Nam si parvam , aut
tura subscriptor accessit , mortuum esse consti- nullam rem exinde consequi potuisset , ut fal
terit * , tune si legitimi et cognitiores reperti sarius condemnetur. i
fuerint alii testes , qui eamdem scripturam se di-
cant vidisse et omnem textum vel firmitatem
eiusdem scripturas plenissime nosse ; similiter VI. Antiqua. 18 Si quisque sibi nomen
publica iudicum investigatione per eorum testi-
falsum imponat , aut parentes ve
monium ille qui scripturam perdidit , poterit
suam reparare , et percipere veritatem. - genus mutet.

,* . . Qui sibi nomen falsum imponit vel genus

1 - - r- o;.*' . . \ 'ju
mutat , aut parentes finxerit , aut aliquam irrv-
posturam fecerit ; reus falsitaris habeatur.

i Complut. continebat. Jo S.J.R.y Complut. in autor ni nota.

a Complut. coram iudice testimonium. 1 1 Card. iniuriam. ,
3 Complut. alienas. I i Legin, y Complut. confinxerint.
4 Card. multentur. ludices etiam falsitatii quainvi* auc- t% n S. J. R. y tn el Complut. esta ley ti V. &
tores , et rei inde fuerint , nb omni damno liberi- ese laV. IV.
cognoscant , caeteri autem digniter se se numerando 14 Complut. sin autor ni nota. . -. \
gaudeant. Quod si &c. -" 1 5 Complut. teneatur et iudicetur. ,
5 Complut. su* negligentia &c. 16 Complut. sin autor ni neta. . , , '.
O Complut. subscriptor acceserit.adhuc superites eit. \y Complut. infamiam. . .
7 Card. Complut. y Lind. superstes. 18 Complut. sin autor ni nota.
8 Card. Lttion. Complut. y Lind. contigerit. -" 1p Comflut. imposuerit , vel genus aut parentes.
y Legin, vidisse vel audisse.
1 : ,. . t. .
 LIB. VII. TITVL.
VII. Flavius Cintasvintus Rex
De callide etfraudulenter ariteriorikis
scripturis confectis.
Quorumdam s*pe calliditas exigit , ut novas
sanctionis constituamus edictum , dum eorum no
va et abhorrenda fraudis molimina in aliorura
deceptionem concinnata cognoscimus. Proinde
quia sunt plerique tanto alios circumveniendi
studio dediti , ut sub unius causas nomine in
multis capitulis per scriptura: seriem interdum
aliquos obligent 2 ; huius perpetim valiturae legis
constitutione decernimus , ut quicumque cunt
alio de negotio speciali definiens generalem scrip-
tis constitutionem subintroduxerit , atque ita cir-
cumvenerit aliquem , ut dum de una causa fit
convenientia , callide per scripturam intexat , un-
de omnem de aliis negotiis alterius vocem extin-
guat ; vel etiam fortasse proveniat , ut non qui-
dem per scripturam , sed sub aliis verbis aliud
simulans quicumque aliquem dolse ac fraudu
lenter in quocumque decipiat s, huius rei pra:-
sumptor et publica notetur infamia, et ei quem
circumvenerat , manens obnoxius , eamdem , qua:
de falsariis lata est , censuram legis incurrat. Si-
mili quoque damno vel poena mulctandi sunt,
qui propter evacuandam fraudulenter posterio-
rem scripturam, per anterioris scripturas seriem
res.easdem quas posterior scriptura continet,in
alterius nomine callide obligasse reperiuntur.
Ita ut tam ille qui sub hac fraude talem scrip
turam fecisse detegitur , quam ille in cuius no
mine facta fuisse constiterit , si conscius fraudis
huius agnoscitur, eadem, qua*supra taxatum est,
et in rebus , et in corpore iactura damnetur ; et
evacuata priori scriptura , firma nihilominus pos
terior habeatur.
VIII. Flavius Recesvintus Rex s.
De callide et fraudulenter posterioribus
scripturis confectis.
Non immerito cogitur debitum han-edis exsol
vere , qui successpr hasreditatis noscitur extitis-
se. Quia ergo nullis fraudem necesse est occa-
sionibus 6 excusare , huius perpetim valituras le
gis sanctione censemus , ut quicumque cuilibet
per cuiuscumque scriptura; contractum res quas-
.
i Cari, aade : Noviter emendata. Legin. Antiqua.
S.J. R. Fls. Recesds. Rex. Complut. Cinds. Rex. . 5 Card. y Lind. Fls. Chds. Legin, y Toled. got. Anti
a ! Legin, y Comp/ut. alligent. , \,
o Card. decipiat , seu quorumcumque personx sub moli-
niine cuiusque fraudis res iuris alieni distrahcre vel lar-
giri , nesciente domino , prxsumpserint , vel qui emptam,
aut largitam fbrtasse conscius huius fraudis suscepent,
amisso pretio cum omni rei augmento domino reforman
do : harum reruin prassumptores , et publica notentur infa
mia , et ei quem circumvenerant, rnaneant obnoxii , eam
dem , qua: de falsariis lata est , censuram legis incurrant.
Simili quoque damno &c.
V. 101
cumque dederit , qua; tamen reperiantur quan-
doquidem , aut non eius iuris fuisse qui dedit,
aut id quod dedisse videtur , per priorem scrip
turam , aut quamcumque definitionem in cuius
cumque. prius nomine obligasse , et sub quodam
argumento id postmodum alteri dedisse, aut quod
suum non erat , aut iam prius alteri dederat;
dum fraudis huius commentum manifest patue-
rit , ipse quidem qui fecit si supprestis est,
et promissionem et poenam , quam ab eo edita
scriptura testatur , supplere cogendus est. Si ve
ro post eius obitum eadem, quas prasdicta est,
firaus inveniri potuerit , id quod dator 8 spopon-
dit 9 de re eius , aut hxredes cum poena etiam
scriptura: compellendi sunt petenti persolvere:
aut si fortasse maior est auctoris sponsio , vel
poena per scripturam taxata , quam esse cons-
tat eius hasreditas , si noluerint hasredes satisfa-
cere pro auctore , de eo saltim quod ex rebus
eius possident , cogendi sunt causidico facer ces-
sionem. Quod si heredes non sint, ab his quibus
jes ipsa vel facultas qua; relicta est, possessa fue-
rit, universa reddi iuxta prssentem sententiam
oportebit. Eadem etiam in causis talibus ratione
servata IO, ut si repertum fuerit conscio illo eam
dem fraudem intercessisse , in cuius nomine prior
scriptura conscripta dinoscitur ; tam ille qui fe
cit , quam iste . qui conscius extitit , ad satisfac-
tionem promissionis ,x vel poena; quam posterior
scriptura continet , secundum superiorem ordi-
nem asqualiter teneantur , atque etiam iuxta te-
norem superioris legis de his qui falsas scriptu
ras confecerint , et in corporibus et in rebus dai
na pariter sortiantur. i
IX. " Antiqua. De his , qui contra no
tarios pblicos y ac regias iussiones
Principum recitare vel scribere an
s fuerint.
Quorumdam inlicita; actionum perversitates exi-
gunt legem poner pro fururis, ut eos quos ver
bis disciplina non corrigit , saltim legalis censu
ra coercendos emendet. Et quia plerosque cog-
novimus iussiones regias non solum scribere , sed
etiam recitare, atqe scripturas exhibere nota-
riis roborandas , unde diversa in ipsis prscep-
tionihus regni nostri introducentes , vel dictan-
es , atque scribentes capitula , ea ipsa addi co-
nantur , qua: nec a nostra celsitudine ordinatio-
nis moderamine disponuntur , nec populo Dei
4 Complut. qux supra taxata est.
qua. S. J. R. sin autor ni nota.
6 Complut. excusationibus. , ,
7 Card. Complut. y Lind. superstes.
8 Card. Legin, y Complut. auctor.
p Complut. spoponderit , hxres eius , aut hxredes.
10 Complut. reservata. ,: * -
11 Complut. promissionis sux.
12 Esta ley se halla solamente en los cdices Legin, y
5. J. R. El Complut. no trae de ella sino la rbrica.
 loa FORI
congrua cernuntur , nec nstitutio rectae verita-
tis praecipienda decernit ; unde et gravissimis
damnis , ac spoliis , vel ftigiis populos ditioni
nostr subiectos prospeximus molestari : obinde
huius novellae sanctionis edicto censemus , ut
modo et deinceps nullus ex notariis quorumli-
bet , seu cuiuslibet gentis et generis homo ex-
tra notarios pblicos, vel proprise regias celsitu-
dinis , eorumque pueros , atque illos quos prin-
cipalis instituerit prasceptionis alloquium , iussio-
nes sive diversas institutiones , quae ex nomine
regio praescribuntur , recitare audeat , nullus scri-
bere prsesumat , nullus recitatum vel scriptum
VI. TITVLVS DE FALSARS
torquendis servs in dominorum capite
pro corruptione moneta , et eorum mercede,
qui hoc visi extiterint revelasse.
II. De his , qui solidos aut monetam adultera-
verint.
III. De his , qui acceptum aurum alterius me-
I. 1 De torquendis servs in dominorum
capite pro corruptione moneta , et
eorum mercede , qui hoc visi extite
rint revelasse.
Serv os torqueri pro falsa moneta in capite do-
mini domina:ve non vetamus , ut ex eorum tor
mentas veritas possit facilius inveniri. Ita ut si
servus alienus hoc prodiderit, et quod prodi-
derit 1 verum extiterit : si dominus eius volue-
rit , manumittatur , et domino eius a fisco pre-
tium detur: si autem noluerit, eidem servo a fisco
tres auri uncia: dentur : si vero ingenuus fuerit,
sex uncias auri pro revelata veritate merebitur.
II. Flavius Cindasvintus Rex 3.
De his , qui solidos aut monetam adul-
teraverint.
Qui solidos adulteraverit , circumciderit , sive
raserit , ubi primum hoc iudex agnoverit , sta-
tim eum comprehendat , et si servus fuerit , ei
dextram manm abscindat. Quod si postea ih
talibus causis fuerit inventus , regs presenta;
destinetur , ut eius arbitrio super eum senten-
tia depromatur. Quod si hoc iudex facer dis-
tulerit , ipse de rerum suarum bonis quartarn
partem amittat , qua; omnimodis fisco proficiat.
Quod si ingenuus sit qui ha;c faciat, bona eius
2 Legin, y Lind. Antiqua.
2 Complut. prodidit.
S Card. y ind. Rcds. Rex. Legin, y Toted. got. Anti
cua. S. J. R.y Complut. sin autor ni nota.
4 Card. CemjiJut. y S. J. R. sin autor ni nota.
IVDICVM
cuilibet notario ad roborandum dar ntendar,
sed tantum notarii publici , ac proprii nostri,
aut nobis succedentium regum , vel ipsi qui a
nostra clementia fuerint ordinati, iussiones, vel
quascumque regias praceptiones recitare , et
inlicenter scribere intendant. Quicumque tamea
ex ipsis cvmctis vetitis extiterit deprehensus, utrum
ingenuus , an forsitan servus Principum , vel iu-
dicum instantium ducentorum flagellorum ver-
beribus turpiter decalvatus , ac insuper pollice
in manu dextra absciso , se caruisse condoleat,
pro eo quod contra huius institutionis edicta
non sibi licitas conaverit exercere actiones.
METALLORVM.
talli permixtione corruperint.
IV. Si quorumcumque metallorum fabri de re-
tus creditis reperiantur aliquid subtra-
xisse.
V. Vt solidum aureum integri ponderis nenio
recust.
ex medietate fiscus adquirat : humilior vero sta-
tum lbertatis sua? perdat , cui rex iusserit ser
vido deputandus. Qui autem falsam monetam
sculpserit , sive formaverit , quaecumque perso
na sit , simili pccnae et sententiae subiacebit.
III. Antujua. 4 De his , qui acceptum
aurum alterius metalli permixtione
corruperint.
Qui aurum ad facienda ornamenta susceperit,
et adulteraverit , sive arris aut argenti vel cu-
iuscumque vilioris metalli permixtione corrupe-
rit, pro fure teneatur.
IV. 5 Si quorumcumque metallorumfa
bri de rebus creditis reperiantur
aliquid subtraxisse.
Aurifices , argentara , vel quicumque artfices,
si de rebus sibi commissis aut traditis aliquid.
subtraxerint 6, pro fure teneantur.
V. 7 Vt solidum aureum integri pon
deris nemo re'cuset.
Solidum aureum integri ponderis cuuscumque
moneta; sit , si adulterinus non fuerit , nullus
ausus sit recusare, nec pro eius commutatiofie
aliquid moneta; requirere , prafter * hoc quod
J Card. Toled. got.y Legin. Antiqua. Complut. sin au
tor ni nota. .
6 Complut. subtraxerint , qui talia fecerint.
7 Card. y Legin; Antiqua Complut. tm autor ni ne>t$.
8 Legin, y Vigil. proptcr.
 LIB.
minus forte pensaverlt. Qui contra hoc fecerit,
et sohdum aureum sine ulla fraude pensantem
accipere noluerit, aut petient pro eius commu-
LIBER
De inlatis
I. TITVLVS DE INVASION1BVS , ET DIREPTIONIBVS.
i.Vt solus patronus vel dominus culpabiles
habeantur , si eisdem iubentibus ingenuus
vel servus inlicita operentur.
II. Si possessor per violentiam expellatur.
III. Si ad faciendam caedem tuna coadunetur.
IV. Si intra domum vel ianuam suam violenter
aliquis includatur. ...
V. Vt nuila res ab alio possessa absque iudi-
cio usurpttur.
VI. Si ad diripiendum quisque alios invitasss
reperiatur.
VIL e , absent domino , vel in expeditione
publica constituto , cuiusquam aomus in-
quietetur.
I. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex a.
Vt solus patronus vel dominus culpabi
les habeantur, si eisdem iubentibus
ingenuus vel servus inlicita
rentur.
H>c principaliter general sanctione censemus,
ut omnis ingenuus , atque etiam libertus aut
servus , si quodcumque inlicitum , ubente patro
no vel domino suo , fecisse cognoscitur , ad om-
riem satisfactionem 5 et compositionem patronus,
vel dominus obnoxii teneantur. Nam qui eius
iussiombus obedientiam detulerunt , culpabiles
haberi non poterunt, quia non suo exccssu, sed
maioris imperio id commisisse probantur.
II. 4 Si possessor per violentiam expel
latur.
Quicumque violenter expulerit possidentem
priusquam pro ipso iudicis sententia procedat,
si causam meliorem habuerit, ipsam causam de
1 Complut. recusaverit.
a Cavd. Fls. Chds. R. S. J. R. Tokd. got. y Lind. Fls.
Recds. Rex. Antiqua. Legin. Antiqua. Complut. sin autor
ni nota.
3 Complut. satisfactionem compcnsationum.
4 Cara. Toled. g"t. Complut. y Legin. Antiqua.
5 Complut. invaserit.
6 Toled. got. Fls. gis. Rcds. Rex. X /. R. Fls. Cinds.
VIII. TITVL. I
103
tatione mercedem , districtrs a iudice ei
cui
solidum recusavit , tres solidos cogatur'exso'lve
re. Ita quoque erit et de tremisse servandum ve-
VIII.
violentiis et damriis.
VIII. Si aliquid inlicitum faciant servi eius,
qui in expeditione est publica constitu-
tus.
IX. De his , qui in expeditionem cuntes aliquid
auferre , et depraedari prasumpserint.
X. Vt socios suos nominet , apud quem pars ra*
pina inventa cognoscitur. \
XI. He his , qui diripnda indicare repe*
riuntur.
XII. De his , qui in itinere vel in opere rustic
constituto aliquid abstulerint , vel molestiam
inferre prasumpserint.
XIII. Si Ule , qui airipit , in ipsa direptiont
morte necetur.
qua agitur perdat. Ule vero qui violentiam
peitulit , universa in statu quo fuerant recw
piat qua; possedit , et securus teneat. Si vero
illud invasit 5 quod per iudicium obtinere non
potuit, et causam amittat, etaliud tantum quan
tum invasit reddat expulso.
ope
III. Antiqua 6 Si adfaciendam cadem
turba coadunetur.
Qui ad faciendam caedem turbas congregave-
rit , atque 7 seditionem alteri unde contumeliurn
corporis- sentiat , fecerit vel faciendam incita-
verit , aut praceperit ; mox ut iudex facti cri
men agnoverit , eum comprehendere non mo-
retur. Ita ut caput huius sceleris infamia nota*
tus 8, extensus publice coram iudice L. 9 flagel-
la suscipiat , et omnes qui cum eo venerint , vel
quid 10 fecerint , nominare cogatur ; ut 1 1 si in eius
patrocinio non sunt , unusquisque ingenuorum
quinquagena flagella suscipiant. Servi autem hu
ius criminis socii , si alterius domini sunt, sin-
guli in conventu publico ad aliorum terrorem
extensi coram iudice ducentenos ictus accipiant
agellorum.
> Rex. Complut. sin autor ni nota.
7 Complut. aut qui contumelam.
8 Complut. nohtum.
9 Legin. Card. S. J. R. y Lind. LX. Toled. iot. y
Complut. XL. , T
10 Legin, qui. Lind. qui id.
1 x Complut, et.
 FORI
io4
IV. FJavius Cintasvintus Rex1.
Si intra domum vel ianuam suam vio-
lenter aliquis includatur.
C^)uicumque dominum vel dominam intra do
mum , vel cortis suse ianuam violenter incluse-
xit , eisque aditum egressionis negaveric , sive
ut id fieret aliis praceperir , pro ausus temeri-
tate auctor sceleris det domino vel domina; au-
ri solidos numero XXX. , et prster hoc C. fla-
gella .suscipiat. Hi vero , qui malis voluntatibus
eius consenserint, auxiliumve , ut hoc fieret, pra;-
stiterint , si in eius patrocinio non sunt, singu-
li ingenuorum quindenos solidos illis, quibus vio-
lentiam intulerunt , cogantur inferre , et pro ad-
misi prarsumptione centena flagella suscipiant.
Servi autem si id domino vel domina non iu-
bente commiserint , ducentos ictus accipiant fla-
gellorum. Si vero ita dominus vel domina a
violento vel prxsumptore extra suam domum vel
ianuam excludantur, ut * continuo, quod est gra-
vius , potestas eis ab ea domo vel familia , ca;te-
risque rebus auferatur , commissor sceleris dam-
num invasionis incurrat , atque etiam C. ictus
accipiat flagellorum. Ingenui autem huius cri-
minis socii , si in eius patrocinio non sunt , C.
flagella suscipiant , et singuli trecenos 3 solidos
cogantur exsolvere , illis proculdubio profturos,
quibus hanc iniuriam intulisse noscuntur. Quod
si hoc servi , ignorantibus dominis , sua sponte
commiserint , servi poenam sustineant superius
comprehensam : domini vero nihil iniuria; , vel
detrimenti perferant. Id ipsum etiam patiantur,
qui domum alienam sua auctoritate 4 sine regs
vel iudicis iussione adprehendere , describere,
aut obsignare pra:sumpserint.
V. Flavius Cindasvintus Rex*.
Vt nulla res ab alio possessa absque
iudicio usurpetur.
^Nullus comes , vicarius , villicus , praepositus,
actor , aut procurator , seu quilibet ingenuus,
atque etiam servus 6 rem , qua; ab alio posside-
tur 7, post nomen regia; potestatis , vel domino-
rum suorum , ausu usurpare praisumat ante iu-
dicium. Quod si non expectata discussione 8, id
quod ab alio possidetur , aut iuris alterius esse
dmoscitur , invaserit , omne quod abstulit , vel
prssumptiosus 9 invasit, tam in mancipiis, quam
in ccteris rebus in duplum ei restituat , de cu-
X Toled. got. y Lind. Fls. Reck. Rex. Legin. Antiqua.
2 Complut. et.
3 Legin, tredecenos. Complut. decenos.
4 Legin, sua sponte.
5 Legin. y S.J.R. Antiqua. Lind. Fls. gis. Rcds. Rex.
6 Lind. libertos aut servus.
7 Complut. possidetur , aut iuris alterius sse dinoscitur.
8 Complut. discussione iudicis.
IVDICVM
ius iuire visvrs est absrulisse , ac singulomm art-
norum fruges , quas inde fideliter collegisse iu-
raverit , petitori compellatur exsolvere.. Et tamen
si servus absque domini volntate hoc fecerit,
CC. insuper extensus publice flagella snscipiat.
Ita ut si dominus pro rei duplatione 10 noluerit
satisfacere , rem , qua; ablata est , in eo statu cum
frugibus restituat , et eumdem servum pro fac-
ti temeritate , insistente, iudice , ei cuius res in-
vasit vel abstulit , serviturum tradere non desis-
tat. Omnimodis 1 1 tamen erit sollicite perquiren-
dum , ne qualibet suasione , vel fraudis alicuius
commento idem servus cum illius domini voln
tate hoc fecerit , cuius rem ablatam esse con-
stiterit : et si ita repertum fuerit , iuxta aliam le-
gem dominus qui suasit, vel malum fieri frau-
dulenter permisit , quantum servus tulerat, sep-
tuplum dominus rei domino servi persolvat , et
servum suum dominus eius securus possideat.
VI. Antqua. 12 Si ad diripiendum quis
que a/ios invitasse reperiatur.
Si quis ad diripiendum alios invitaverit , ut
cuiuscumque rem evertant , aut pcora vel ani-
malia qua:cumque diripiant , illi cuius res di
repta vel eversa est , in undecuplum , qua; sub-
lata sunt , restituantur. Hi vero qui cum ipso
fuerint , si ingenui sunt , quinos solidos 1 3 com-
ponere compellantur ; aut si non habuerint unde
componant, L. flagella suscipiant. Si vero servi
hoc sine domini volntate commiserint , centum
quinquaginta flagellh verberentur, et ab eis res
omnis in statu suo reddatur.
*
VIL 14 Ne , absent domino, vel in ex-
peditione publica constituto , cuius-
quam domus inquietetur.
^
ullus domum inquietet absentis , nec in ex-
peditione publica constituti. Et si quod per iu-
dicium recipere potuisset , absent eo quem fue-
rat conventurus , invaserit , reddat in duplum.
Si vero illud invaserit quod per nullum iudicium
ei debebatur, reddat in triplum. Si quis autem
antequam in expeditionem proficiscatur , ad ne-
gotium dicendum iudicis fuerit admonitione con-
ventus , aut per se causam dicere non moretur,
aut 1 s per mandati scripturam personam eligat,
qui adversario suo , iudice prareente, respondeat.
Quod si nec mandatum dederit , nec responder
voluerit , et sic in expeditionem profectus cau
sam non dixerit , postquam fuerit conventus a
iudice , udex adversario suo , qua; repetebat,
9 Lind. praesumptuosus.
10 Complut. dupiieatione.
1 1 Complut. Omnibus modis.
i j Card. Fls. Res. Rex.
13 Legin, solidos singuli compellantur exsolver*.
14 Legin, y Card. Antiqua.
1 5 Complut. aut personam.
 F
LIB. VIII.
iubeat reforman'. Uli tamen, dum reversus fue-
rit , actio servetur a.
VIII. Flavius Recesvintus Rex J.
S aliquid inlicitum faciant servi eius,
qui in expeditione est publica con
stituas.
Si illius servi , qui in publica expeditione est
constitutus , in aliquo crimine aut inlicito facto
prajventi exstiterintvel detecti,a iudice corripian-
tur , et secundum legem iuxta qualitatem cul
pa; cadantur 4. Quod si res ad componendum,
vel ad eosdem servos tradendos prarsens non fue-
rit, in custodia teneantur a iudice, doee domi-
nus veniens , aut compositionem , si voluerit , ad-
impleat , aut si noluerit, eos evidentius tradat.
Si vero iniuste servus occissus fuerit , aut sub-
ditus quzstioni , contra iudicem dominus servi,
quum reversus fuerit , causam dicere non ve-
tetur .
IX. Antiqua. 6 De his , qui in expe
ditione euntes aliquid auferre , vel
deprxdari pr<esumpserint.
l^ui in expeditionem vadunt , quas abstulerint,
quadrupli satisfactine restituant. Quod si non
habuerint unde componant , rem simplam i red-
dant , et L. 8 flagella suscipiant. Quod si , no-
lentibus dominis , servi hoc fecerint , rem abla-
tam in statu reforment , et CC. * flagella ex-
tensi susfentent lo. Cuius rei exactionem provin-
ciariun comits vel iudices , aut villici studio suo
non morentur impender ; quia provincias nos-
tras non volumus 1 1 hostili praedatione vastari.
X. Antiqua. " Vt socios suos notninet
apud quem pars rapia inventa
cognoscitur,
ApuJ quem scelus aut pars rapias fuerit in
I Complut. reformare.
3. Legin. Complut. y Lind. reservetur.
3 Legin. Antiqua. Toled. got. Complut. y S. J. R. sin
Autor ni nota.
4 Card. damnentur.
5 Legin, moretur.
6 Toled.got. Complut. y S. J. R. sin autor ni nota.
7 Lind. smptam.
8 Card. y Complut. CL. Legin, centum.
p Legin, centum.
i o Legin, y Lind. sustine&nt. Complut. suscipiant.
I I Legin, nolumus. .
1 2 Card. Toled. got. Complut. y S. J. R. tm autor ni
nota.
TITVL. L 105
venta , statim socios suos nominare cogatur. Quod
si nominare noluerit , teneatur ad vindictam.
Quod si honestioris 13 loci persona est, aut pro
scelere rationem reddat, aut qua; ablata vel
eversa fuerant , undecupli compositione restituat
et centum publice flagella suscipiat. Si certe
apud servum rapia; pars reperiatur , CC. 1 4
flagella publice extensus accipiat , et socios suos
nominare non differat.
1
XI. Is De his , qui diripienda indicare
reperiuntur.
Quicumque ingenuus vl servus aliquid diri-
piendum indicaverit , vel ut cuiuscumque res
evertatur , aut pcora vel iumenta diripiantur,
et ex hoc certis probationibus publice convictus
inveniatur , pro eo quod indicaverit C. flagella
publice extensus accipiat l6.
XII. Antiqua. 17 De his , qui hieran-
ti ,8, vel in opere rustico19 constituo
aliquid abstulerint , vel molestiam
injerre prcesumpserint.
Qui in itinere vel in opere rustico 10 constituto
aliquid violenter intulerit vel abstulerit ; ubi ex
hoc iudici fuerit interpellatum , ille qui abstu
lerit * quadruplum restituat, aut si aliud ali
quid caedis vel damni fecerit , legaliter satisfa-
ciat. Quod si hoc servus , domino nesciente,
commiserit, et C. flagella suscipiat, et dominus
pro servo compositionem exsolvat. Nam si domi
nus componere noluerit , servum tradere non
recuset.
XIII. Antiqua. a* Si ille qui diripuit, in
ipsa direptioie fnorte necetur.
Qui aliena pervadit *> , et in ipsa dreptone
percussus aut occissus fuerit, ille , qui percussit,
nullam calummam patiatur.
13 Complut. honestior persona est, et pro scelere .... et.
14 Toled, got. C.
15 Legin, y Lind. Antiqua. Complut. sin autur ni
nota.
16 Toled.got. aade : Et rem illam quam indicavit, do
mino suo reddat , et si res illa non potuerit inveniri , ille
qui indicavit , de sua facltate reddat.
iy Complut. sin autor ni nota.
18 Legin, m Hiere.
lo, Complut. rusticano.
jo Complut. rusticano.
21 Complut. abstulit.
a i Complut. sin autor ni nota.
3 Legin, y Complut. pervas it , si
 io6 FORI
= qgg
II. TITVLVS DE INCENDIIS, ET INCENSORIBVS.
I. De his , quiirt chtate , seu extra civitatem
domibus immistrint ignem.
I. Antqua. a De his , qui in civitate,
seu extra civitatem domibus immi-
serint ignem.
Qui in alenam domum in civitate ignem sub-
posuerit , correptus a iudice ignibus deputetur,
et de bonis eius domino domus-, si tamen aliquid
damni pertulerit , componatur , ac pretium do-
mus reddatuf incensa:. Sed ille cuius domus in-
censa est , coram testibus , quantos statuerit sen-
tenti udicantis , praebeat sacramentum , se fide-
liter quod in domo sua habuit profiteri , nec
plus quam illi 4 cognitum fiierat postulare, nec
domus sua pretium amplius taxare quam valuit:
et si post datum sacramentum aliquid fefellisse
convncitur , in duplum qusc sunt supra modum
debita? compositonis exacta , illi cogatur inferre
qui compositionem exsolverat. Quod si in do
mum , sicut superius diximus , ignis immissus ad
prximas domos forte transierit , iuxta modum
damni inter eos etiam , qui domos vel res suas
incendio perdiderant s, eius substantia dividatur:
si tamen post compositionem illius in cuius do
mum ignem misit impletam , aliquid de facul-
tatibus eius cognoscitur residuum esse , ita ut
simili modo coram testibus sacramento defen-
dant , se non amplius repetere quam incendio
perdiderunt. Et si post datum sacramentum per
iurasse noscuntur , hsc qua? amplius excgerint in
duplum ei , quem fraudulenta ambitione dam-
nare voluerant , cogantur exsolvere. Qui vero
extra civitatem in domum mittat 6 incendium,
omnia qux sunt in domo incensa restituat , et
pretium domino domus reddere non moretur;
sed s cuius domus incensa est , coram testibus
iurisiurandi interpositione confirmet , se non am
plius postulare quam perdiderat. Et si post datum
sacramentum amplius quam perdiderat exegisse
dinoscitur * , in duplum ei , qui damna sustinuit,
coactus exsolvat. Quod si etiam vicina? domus ex
eo quod immissum est incendium , forte consump-
ta; sunt *, si de bonis eius superfuerit unde eis
etiam componatur, hi quoque amissa recipiant.
Prius tamen cum sacramento coram testibus pro-
fiteantur se non amplius quam perdiderant pos
tulare : et si periurasse noscuntur , aut amplius
i Legin, dilatttur , y as en la ley.
i Card. Legin. Toled. got. Complut. y S. J. R. sin au
tor ni nata.
3 Complut. et fideliter quod in domo sua habuerit, pro-
fiteatur .... quam valuit audeat.
4 Card.y Comptut. illic conditum.
5 Complut. perdidcrint.
O Complut. mittit.
7 Legin, dinoscitur , vel periurasse noscitur.
IVDICVM
II. Si ignis immitatur in siham.
III. Si dum iter agitur, ignis longius dilabatut 1 .
exegisse , in duplum ei , quem tali fraude dam-
naverint , male. exacta festituant : ta ut pro cor-
reptione qui domum incenderat , C. agella sus-
cipiat. Et quicumque tale damnum admittens
non habuerit unde componat , "servituti subia-
ceat. Si IO certe cuiuscumque servus sive in civi.
tate , seu extra civitatem incendium intulisse
cognoscitur, dominus, si servum tam nocentis ad-
missi voluerit liberare a supplicio , pro eius
crimine non moretur componere : ita ut servus
publice CC. ictus accipiat flagellorum. Sed ille
cuius domus incensa est , iurare cogatur se am
plius non repetere , quam in eius domo flamma
censumpsit. Et si componere dominus pro servo
noluerit , tradatur servus ad poenam , ut supr
plicio capitali admissa persolvat.
II. 11 Si ignis immittatur in silvam.
Si quis qualemcumque silvam incenderit alie-
nam , sive piceas arbores vel caricas , hoc est
ficus , aut cuiuslibet generis arbores igne cre-
maverit , a iudice correptus C. flagella susci-
piat , et pro damno satisfaciat **, sicut ab his qui
inspexerint , fuerit a;stimatum. Quod si servus
hoc , domino nesciente , commiserit , CL. ver-
beribus addicatur Et si pro eo dominus com
ponere noluerit, quum duplum vel triplum dam
ni fecerit , quam quod eumdem servum valere
constiterit, ipsum servum pro facto tradere non
moretur.
III. Antqua . 14 Si dum iter agitur, ignis
longius di^abatur.
Qui in itinere constitutus se cuiuscumque for-
sitan campo adplicaverit , et ad coquendum ci-
bum , aut frigoris necessitate compulsus ignem
fecerit ; cautus sit ne ignis longius dilabatur , aut
si in spinis sive in pabulis siccis , in quibus ple-
rumque flamma nutritur, incendium convalescat,
ignem quum crescat extinguat. Quod si se lon
gius flamma extenderit, et messis, aut rea , vel
vinea , aut domus , sive pomarium incendio con-
cremetur ; tantum quantum flamma consumpsit,
reddere vel componere compellatur qui ignem,
quem fecerat , neglexit extinguere.
8 Complut. sint.
p Complut. plus.
10 Complut. Certe si.
11 Card.y Legin. Antiqua.
1 1 Complut. satisfacere compellatur.
13 Complut. addicetur.
14 Toled. got. aade: noviter emend.ua. Complut. sin au
tor ni nota.
 LIB. VIII.
III. TITVLVS DE DAMNIS
- v. -tA ..
. VEL FRVGVM QVARVMCVMQVE.
I. X)e compositione arborum incisarum. > .
II. Si hortum quis vastaverit alienum.
III. Si de insiste arboris ruina debilitatio vel
homicidium perpetretur.
IV. Sarbor ex parte incisa, sive combusta dam-
V. De vinea incisa , vel evulsa , sive concrtma-
ta, atque de frugibus usurpatis.
VI. Si' sepes incidatur vel ihcendatur.;
VII. Si pali de sepibns. incidantur.
VIII. St in aliena silva quis cum vehculo ca-
piatur. ' . ; .: . > .
IX. Si loca fructfera vel pascuosa nimia an
gustia coarctentur.
X. De animalibus voluntarie in messem vel vi-
I. Antiqua. a De compositione arborum
incisarum.
Si quis , inscio domino , alienam arborem inci
derit ; si pomfera est , det solidos tres ; si oli
va , det solidos V. ; si. glandifera maior est , dos
solidos det ; si minor est , det soiidum unum;
si vero alterius generis snt , et maiores atque
prolixiores sunt , binos 3 solidos reddat. Quia 1^
cet non habeant fructum, ad multa tamen com-
moda utilitatis prseparant usum. Et ha:c quidem
compositio erit , si tantumdem abscissa: fuerint:
nam si praesumptive incisa: alicubi ferantur , aut
smiles arbores cum illis incisis dabuntur , aut
pradictum pretium duplo solvetur.
II. Antiqua. s Si hortum quis vasta-
verit alienum.
Si quis alienum hortum vastaverit , statim iux-
ta damni asstimationem a iudice coactus domino
horti cogatur exsolvere. Ita ut si servus hoc fe-
cerit , super compositionem ipsius damni L. fia-
gella extensus accipiat.
III. Antiqua. 6 Si de incisa arboris
ruina debilitatio vel homicidium per-
petreiur.
Si quis arborem inciderit, et aliquid damni fe-
cerit , aut si dum cadit arbor , aliquem occide-
rit ; damnum qui incidit , exsolvat. Quod si in
1 Lind. ie clusura furto, y as en la ley.
a Legin, y Complut. sin autor ni nota.
g ToleJ.got. quinos. v <
4 Cari, aut vivx smiles. . .
5 Tolcd. got. Fls. gis. Rcds. Res. Complut. sin autor ni
nota. .J
6 Cari. Antiqua nova. Legin. Tolei. got. y S. J. R. sin
TITVL. III.
ARBORVM , HORTORVM,
. .
neas missis.. , :
XI. Si qu<elibet animalia infrugibus damna con-
cutiant. .
XII. Sipratum defensum apecoribus naufragetur.
XIII. Si fructfera loca ab animalibus extitt-
; . * t -rint dissipata. .
XIV. Si expelUntibus de frugibus pcora quis-
quam excutiat. , vel declusa 1 furtim , aut
violentia tollat. _ .,. ._,
XV. De animalibus in vinea , messe , vel prato
prmventis.
XVL Si priusquam expellantur animalia defru
gibus exrint.
XVII. Si in fructibus animalia praventa qua-
cun. que aliquis detruneatione turpaverit. ,
circuitu arboris nomines fueriiu , priusquam
cadat . arbor admoneat , et si de ramis arboris
corruentis, posteaquam commonuerit, aliquis de-
bilitatus, aut mortuus fuerit ; nullam ille qui
arborem incidit calumniam pertimescat. Catte-
rum si aut senem, aut debilem, aut dormientem,
aut qui sibi cavere non potuit , aut pecudem
fortasse ruina huius arboris debilitaverit , vel
occiderit ; pro quadrupede uno , domino alium
eiusdem meriti mox reformet , et pro occiso no
mine tanquam homicida teneatur. Pro debilita-
to vero iuxta formam legum satisfacere compel-
latur ; et si aliquis alienam arborem inciderit
pro violentia componere non moretur. Quod si
dominus arboris incisorem fuerit contestatus, et
postmodum incisor fuerit , dum incidit , occisus,
mors eius nullatenus requiratur.
IV. Antiqua. * Si arbor ex parte inci
sa sive combusta damna concutiat.
Si arbor ex parte incisa sit , aut ex aliqua parte
igne combusta , et illo ' qui absque dolo incide-
rat , vel incendere coeperat IO absent arbor ce-
ciderit ; nulla ei pro damno quod per ruinam
arboris factum est , calumnia moveatur.
V. Antiqua. " De vinea incisa , vel
evulsa , sive concremata , atque de
frugibus usurpatis.
Qui vineam inciderit , eradicaverit , vel inceh-
autor ni nota.
7 Cari, y Lini. inciderit per violentiam , compone-
re &c. t
8 Complut. sin autor ni nota. _i
9 Complut. illo qui inciderit , vel incidere prxcepit &c.
10 Legin, praeceperat.
11 Cari, sin autor ni nata. Tolei.gof. Flavus glorotut.
O a
 io8 ^Oti
derit alienam , aut n desertum perduxerit , duas
arqualis meriti vineas domino eius vines refor
maren cogatur ; et praiterea dominus vineac illiat
deserta; hanc ad ius 1 suum revocare non dubi-
tet. Si vero per violentiam fruges collegerit , et
frugem in duplo restituat , et quidquid everte-
rit , redintegrare procuret. Ita tamen , Ut cum
sacramento colligentium per tempus vindemia-
rum , duplam ipsius frugis compositionem resti
tuat. Servi vero sine dominorum iussu talia fa-
cientes, per a singulas vites decena flagella exten-
si accipiant , et fruges omnino restitunt : aut J si
dominus componere voluerit , per 4 sex vites so-
lidum reddat. Quod si maius damnum creverit,
et componere dominus noluerit, servum tradere
festinabit. -.'/'.
VI. Antiqua. s Si sepes incidatur vel
incendatur.
Si quis per aliquod spatium sepes inciderit,
vel incenderit alienas ; si maioris loci persona
est , et sepem reparet , et pro damno satisfa-
ciat. Si quid tamen damni domino de fructibus
accedisse cognoscitur , et damnum solvat , sicut
inspectio habuerit ajstimantium , et praeterea de-
cem solidos reddat. Sed et de eodem campo
qui fructus habet vel habuit , et de prato sive
de concluso quinqu solidos compellatur exsol
vere. De eo vero campo, in quo nullus fruc
tus sepibus claudebatur, sepem tantummodo re
parare 6 cogatur. Si vero hoc persona inferior
fecerit , solvat damnum de asstimatis fructibus
ac sepem reparet , et L. flagella publice susci-
piat. Quod si servus hoc , nesciente * domino,
fecerit , et damnum solvat , et sepem reparet,
et C. flagella suscipiat. Quod si casu factum fue-
rit , sepem tantummodo reformet 10 qua; conlisa
est : quia crimen videri non potest , quod non
est ex volntate commissum.
VII. Antiqua. " Si pali de sepibus
incidantur.
^^ui de sepibus palos inciderit " vel incenderit
alienis1*, quum campus ille fructus ullos eo tem-
pore non habuerit , in quadruplum reformar
cogatur. Si autem fructus aliqui his sepibus
claudebantur , per 14 sngulos palos singulos tre-
misses compellatur exsolvere : ita ut si ex fruc
tibus aliquid perierit, ex integro reformetur. Ea-
1 Lind. ad usum.
2 Complut. pro singuls vitibus.
3 Complut. et.
4 Complut. pro sex vitibus.
5 Complut. sin autor ni nota.
6 Legin. Complut. y Lind. reformare.
7 Toled.got. S. J. R. Complut. y Legin, fhigibui.
8 Complut. inscio.
"9 Legin, ifiiert , non volntate.
10 Complut. reparet.
1 1 Complut. sin autor ni nota.
1 2 Legin, eradicaverit , inciderit &c.
Ij Complut. alienos.
- 14 Complut. pro singulis palis. . .. ..:
IVDICVM :
dem et de hortis sepe conclusis praecipimus cus-
todhi.
VIII. Antiqua. 15 Si in aliena silva
quis cum vehculo capiatur.
Si quis aliquem comprehenderit, dum de silva
sua cum vehculo 1 6 vadit- , et circuios ad cupas,
aut quascumque ligna sine domini perrnissione '
asportare prassumpserit ; et boves , et vehiculum
aliena; silvas prassumptor amittat 1 8 , et.qua; do
minus cum fure aut violento comprehenderit,
indubitanter obtineat. . -..**
IX. Antiqua. 19 Si locafructfera vel
pascuosa nimia angustia coarctentur.
Si quis cum frugibus vineam , pratum vel pas
cua habere cognoscitur,. et fossas 20 per circuitum
pro solo terrore constituat , ut non 21 nisi per vi
neam aut messem transitus esse possit ; dam
num quod viator intulerit , ad viatoris culpam
redundare non convenit. Campos autem vacan
tes si quis fossis cinxeritj iter agentes non huec
signa terreant , nec aliquis eos de his pascuis
prasumat expeliere.
X. Antiqua. 22 De animalibus volun
tarie in messem, vel vineas missis.
Qui iumenta , vel boves , aut quascumque pe-
cora voluntarle in vineam vel messem miserit
alienam , damnum quod fuerit aestimatum , co
gatur exsolvere. Et si maior persona est , pro
caballis aut bobus per singula capita singulos
solvat 13 solidos*4: per minora vero capita singu
los tremisses ei , cui damnum factum est , com
pellatur exsolvere. Certe si inferior forte per
sona est , et damnum ex integro reddat , et
compositionem ex medietate restituat, atque quar
draginta *s flagella publice extensus accipiat. Si
vero servus hoc sine domini iussione fecerit , om-
ne damnum , aut ipse , aut eius dominus reddat
et ipse servus LX. flagella suscipiat.
XI. Antiqua. 26 Si qualibet animalia in
frugibus damna concutiant.
Si cuiuslibet qualiacumque animalia vineam val
messem everterint alienam , ille cuius animalia
damnum intulerint , tantum vinea; vel agri cum
1 5 Toled. got. Complut. y S. J. R. sin autor ni tutu.
Jo Card. cum vehiculo aut sine vehculo.
17 Lind. iussione aut perrnissione.
18 Card. amittat silvx domino habendum , et alia cjuk
dominus &c
1 9 Legin, y Complut. sin autor ni nota.
20 Complut. et fortasse circuitum fossatum pro solo &c.
2 1 Complut. ut non per vineam &c.
2 2 Legin, sin autor ni nota.
23 Legin, y Lind. reddat.
24 Complut. siclos.
25 Complut. LX.
26 Complut. sin autor ni nota.
 LIB. VIII. TITVL. IIL

frugibus eiusdem meriti domino de suo resti-

XIV. Antqua. 8 Si expetlentibus defruc-
tuere non moretur , quantum exterminatum esse
cognoscitur. Ita ut collectis frugbus ill reci- tibus pcora quisquam excutiat , vel
piat , qui dedisse videtur : et si non habuerit declusa9furtimt aut violentia tollat..
agrum aut vineam unde componat , tantum fru-
gis 1 reddat , quantum in asquali parte * agri vel Si quis expellenti de fructibus la pcora excusse-.
vinea: fuerit sstimatum. rit, si honestior est forte persona , det 11 solidos
'. iV. , et duplum damnum , quod fuerit as ti ni a-
XII. Antqua. * Si pratum defensum tum , cogatur exsolvere : si certe humilioris loci
persona fuerit , et non habuerit unde componat,
a pecoribus naufragetur.
L. flagella suscipiat , et duplum damnum red-
Qui in pratum , eo tempore quo defenditur, dere compellatur. Si vero servus hoc fecerit , an
pcora miserit , ut postmodum ad secandum non te iudicem C. ictus suscipiat flagellorum , et
possit herba subcrescere ; si servus est qu Koc ' domino eius nulla calumnia moveatur. Quod si
fecerit , XL. ictus accipiat rlagellorum , et foe- de domo aut de clausa 11 involaverit, aut per
num reddatur domino 4 eius , quantum fuerit es- violentiam tulerit , VIII. solidos , qui iniuriam
timatum : si liber et inferioris loci persona sit, pertulit , consequatur , et praeterea duplum dam
per duo capita tremissem unum reddat , et fbe- num ille , qui abstulit , reddere compellatur. Si
num nihilominus iuxta xstimationem ei , qui vero servus hoc fecerit , C. flagella suscipiat , et
damnum pertulit , redditurus : si maior vero per dominus eius nihil damni sustineat.
sona sit , per duo capita solidum unum reddat,
et foenum habita zstimatione restituat. XV. T>e animalibus in vinea , messe
vel prato prceventis.
XIII. Antqua. s Sifructfera loca ab
animalibus extiterint dissipata. Si quis in vinea sua , messe , prato vel horto iu-
menta vel pcora invenerit et prehendidei it, statirr
Si quis caballum aut pecus alienum in vinea, domino pecudum ipsa aut altera die nuntiaturus
messe , prato vel horto invenerit , non expellat includat. Quod si dominus pecorum mittere vel
iratus , ne dum de damno expellit evertat ; sed venire noluerit , damnum a vicinis , quod factum
ad domum suam inclusurus adducat , et domi- est , astimetr , et ad satisfactionem ille , cuius
num caballorum ? vel pecorum faciat certiorem, pcora fuerint, iudicis exsecutione venire coga
ut prassentibus his , aut vicinis eorum damnum, tur, et damnum solvat. Si tamen probaverit, aut
quod inlatum fuerit , xstimetur , et ad campum certe iuraverit ille , qui prehendidit , damnum
utrajque partes conveniant : et postquam dam ipsum ab ipsis animalibus factum fuisse , ille
num inspexerint , pars campi vel vinea: sive vero cuius pcora sunt , si ad aestimationem dam
prati aut messis , qua: defracta fuerat , mensu- ni, aut pcora ' * recipienda non venerit, adaquen-
retur ; et doee fructus colligantur , expectetur^ tur tantummodo , ac triduo teneantur inclusa:
ut tantum de impasto loco ei , cui damnum in- et pro retentis triduo pecoribus nullam calum-
tulerit , facta spatii exajquatione tradatur , et pra> niam inferre poterit, qui ad a:stimationem dam
sentibus testibus , et de eo loco qui eversus est, ni venire neglexerit. Post triduum autem ani-
et de eo qui integer est , fructus colligantur: malia dimittantur , et dimissis animalibus , si
et quidquid minus in his locis qua: a pecoribus dominus eorum venire contempserit , pro con-
eversa fuerint , reperitur , ille cuius pcora fue- temptu ipso , quia inspicere noluit , iuxta itsxx-
rint , reformare cogatur. Pcora vero, postquam mationem testium in duplum cogatur exsolvere.
ipsorum locorum spatia mensuraverint, sicut est Quod si ille cuius pcora sunt , ad eum cui
in legibus constitutum , domino reformentur. Et damnum factum est venerit , rogans eum ut
si pcora , dum per iracundiam immoderationis ad xstimationem damni accedat , ut pcora re-
expellit , everterit , domino" pecorum damnum laxentur , et ille non adquiescat volens pco
simpla tantummodo satisfactione restituat , et sibi ra eius interficere ; si hoc ita fecisse convinci;
qua: debilitavit f aut occidit , usurpet : sic ta- tur, per singula capita maiora singulos solidos
men ut , qua: everterit , ante persolvat. Quod reddat , per minora capita singulos tremisses. Si-
si pcora per casum non culpa expellentis de- militer ha:c lex continet et de illis qui ante tri
bilitentur , aut pereant , aut in sudes sive in duum pcora dominis clausa non publicaverint.
palos dum expelluntur inciderint , damnum sol- Si autem servus hoc fecerit sine domini voln
vatur ex medio , ut qua: superioribus legibus tate , C. flagella suscipiat , et dominus eius ni
sunt statuta, permaneant. hil. damni sustineat.
>:..J .
1 Complut. frugum. 8 Toled. got. Fls. gis. Rcds. Rex. Complut. sin autor
2 Complut. in agro vel vinea. , ni nota. ,.\
3 Toled. got. Complut. y S. J. R. sin autor ni netta. 9 Complut. de clausa. _ _ t
4 Complut. a domino eius. . . , 10 Complut. frugibus.
5 Toled. got. Complut. y S. J. R. fin autor ni nota. 11 Legin, det domino frugis solidos V.
6 Complut. iumentorum vel pecorum. . . j . la .Legin, y Complut. aut clausa. Lind. aut clausura.
7 Complut. debilitaverit aut occidert. 13 Complut. ad pcora.
 110 FORI
XVI. Antiqua. 1 Sipriusquam e
tur
Si iumenta vel pcora- de fruetibus*, priusquam
expellantur , exierint , ea non liceat comprehen-
dere , quia utrum ipsa damnum fecerint , ne-
scitur. Nam si ea ipse , cuius sunt, aut qui-
cumque vicinus expulerit , dominus iumento--
rum vel pecorum astimationem damni implexe
cogatur " sana et s'mu^a restituere non moretur.
IV. TITVLVS DE
VEL DIVERSARVM RERVM.
Si caballas vei animal alienum , aut ie li-
gamine tollatur, aut extra voluntatem do
mini in aliquo fatigetur.
n. Si prastitum animal contra defnitionem et
voluntatem dominifatigetur.
III . Si caballi aut cuiuscumque animalis coma
vel cauda turpetur.
IV. Si alienum animal testiculis desecetur.
V. Si iumenti partus excutiatur.
VI. Si cuiuscumque animalis partus excutiatur.
VII. Si qualiacumque animalia ab invicem -ever-
tantur.
VIII. Si damno vel iniuria impeliente , aut sine
dam :o alienum animal occidatur.
IX. Si bos alien ts sine domini volntate operi-
bus subiugetur.
X. Si qualiacumque animalia trituris reafa-
tigentur.
XI. Si pecus absque damno in clusuram mittatur.
XII. Si animal cuicumque faciat quodeumque
damnosum.
XIII. Si quodeumque aw'mal quacumque percus-
sione debilitetur vel occidatur.
XIV. Si pecus alienum , sciente aut ignorante
domino , gregi alterius misceatur.
XV. Si animali quodeumque pavidum inligetur,
per quod ruptum aut debilitetur , aut mo
ratur.
XVI. Si vitiosum animal , quum apud domi-
I. Antiqua. 8 Si caballus vel animal
alienum , au" de li^amine tollatur,
aut extra voluntatem domini in ali
quo fatigetur.
Si quis caballum alienum vel alud an'mal
de pedica, si ve IO de ligamine tulerit sine con-
scientia domini sui , unum solidum ei det. Et
1 ToteJ. ?nt. sin autor ni neta,
a Complut. He frugibus.
g ( omplut. oceupare.
4 2 oled. got. sin autor ni nota.
5 1 okd. got. Si labia pecorum , vel auftt qui in fructi
bus &c.
IVDICVM
XVII. Antiqua. 4 Si in fruetibus ani
malia pr<evnta quacumque aliquis
detruncatione turpaverit. , ...
Si labia s pecoribus , aut cajteris animalibus,
caudam , aures vel alia membra qui in fruetibus
suis comprehenderit , inciderit , aut turpaverit;
illa qua; deformavit obtineat, et domino pecorum
DAMNIS ANIMALIVM,
num est , cuiuscumque atatis hominem oc-
eidisse videatur.
XVII. Si animal vitiosum quis a se abtiaat,
vel non abiectum retineat.
XVIII. Sua habendum culpa , si irritatum ani--
mal noceat irritantem.
XIX. Si iuste aut iniuste concitatus canis quem-
piam debilitasse vel occidisse probatur.
XX. De cae damnoso.
XXI. De leesione vests.
XXII. Si fraudulenter quis ambulans in laqueos
feris praparatos incidat.
XXIII. Vt qui laqueos feris ponit , et loca dis-
- cernat ' in quibus ponat , et vicinos admo-
neat.
XXIV. De damnis iter publicum concludentium.
XXV. De servando spatio iuxta vias publicas.
XXVI. Si de campr's vacantibus iter agentium
animalia expellantur.
XXVII. Ni iter agentibus pascua non conclu
sa * vetentur.
XXVIII. Vi qui in transitu jluminis culturam
facit , laborem sepe circumdet.
XXX. De discretione concludendorum jlumi-
num.
XXX. De confringentibus molina , et conclusin
nes aquarum.
XXXI. De furantibus aquas ex decursibus 7
alienis.
si per hanc occassionem perierit , alium eius-
dem meriti caballum vel animal domino resti-
tuat. Quod si eum alibi aml ulare coegerit, vel
laborare fecerit , domino nesciente , alium zqua-
lis meriti cum eo dar cogatur ; si tamen aut
ipsa aut altera die eum dominus suus invene-
rit. Quod si tertia die an;mal inventum nen
fuerit, ille, qui animal alienum prsesumpserat,
pro ire teneatur.
6 Complut. clausa.
y . Liad, itetarsihmi
8 Legin, y Complut. sin autor ni nota.
y- To'ed. got'. Si quis CbjLlum vel bovem ali.num <5tc.
lo legin, vel de pascuo.
i
 LIB. VIII.
II. Flavius Recesvints Rex
Si prastitum animal contra dejinitionem
et voluntatem dominiJatigetur.
Quicumque contra voluntatem eius qui pra;-
stitit animal supra definitionem cursu , oneribus,
vel itinere fatigaverit , per decem millia * det
solidum unum. Quod si minus quam decem mil-
lia fuerint , aestimato itinere vel labore , estime-
tur et compositio damni. Nam si debilitatus aut
mortuus fuerit , debilem sibi habeat , et similem
reddat. Pro mortuo vero vivum talem sine ex-
cusatione restituat.
III. Antiqua. 3 *SV caballi aut cuius-
cumque animalis coma vel cauda
turpetur.
Si quis alieni caballi comam turpaverit , aut
caudam curtaverit , eiusdem meriti alium cum
eo sine dilatione domino restituat. Si vero alte-
rum qualecumque animal curtaverit, per singu-
la capita singulos trientes reddere compellatur.
IV. Antiqua. 4 Si alienum animal tes-
ticulis desecetur.
C^ui alienum animal , aut quemcumque qua-
drupedem, qui ad stadium fortasse servatur, in
vito domino vel nesciente castraverit , vel bo-
vem aut qua: non castrantur castraverit * , do
mino in duplum cogatur exsolvere , cui propter
invidiam hoc videtur intulisse dispendium.
V. Antiqua. Si iumenti jpartus excu-
tiatur.
Si quis quocumque pacto partum equ prjegnan-
tis excusserit , pulletrum anniculum lili , cuius
fuerat 6 , mox reformet.
VI. Antiqua. 7 Si cuiuscumque ani
malis partus excutiatur.
Si quis vaccam prasgnantem abortare fecerit
alienam , talem aliam cum vitulo domino re
formare cogatur , et illam , cui partum excus-
sit , ipse accipiat. Ha?c et de aliis quadruped-
bus forma servetur.
i Card. aade : Antiqua. Legin, y S. J. R. sin autor ni
tiota.
Legin, per decem milliaria.
3 Complut. sin autor ni nota.
4 Toled. got. sin autor ni nota.
5 Legin, y Complut. secaverit. Lind. vel qux non
tur castraverit.
6 Complut. cuius equa fuerit.
7 Toled. got. y Complut. sin autor ni nota.
8 Card. Toled. got. y Complut. sm autor ni nota.
9 Card. y Lind. conliserint vel occiderint.
10 Toled. got. S. J.R. y Complut. sin autor ni nota.
TITVL. IV. ni
VIL Antiqua. 8 Si qualiacumque ani-
malia ab invicem evertantur.
Si cuiuslibet iumenta , aut armenta , vel alia
pcora se invicem forte conliserint ; dominus
iumenti , vel aliorum animalium , aliud eiusdem
meriti eius domino reddat , et illud debilitatum
aut occissum sibi obtineat.
VIII. Antiqua. 10 Si damno vel iniuria
impeliente , aut sine damno alienum
animal occidatur.
Si quis alienum animal occidisse aut vulnerasse
convincitur , non damno qualicumque compul-
sus , aliud eiusdem meriti domino reformare co
gatur ; et si servus est , L. flagella publice susci-
piat; ingenuus vero V. solidos det. Nam si eum-
dem damni commovit iniuria , ut eum occideret
aut debilitaret, pretium pecudis aut animalis red
dat occissi vel debilitati , et nihil patiatur iniuria;.
IX. Antiqua. " Si bos alienus sine domi
ni volntate operibus subiugetur*
Si quis bovem alienum iunxerit sine conscien-
tia domini eius ad aliquid carricandum , sive pro
volntate sua retinendum , eiusdem meriti cum
eo alium domino reddat.
3. Antiqua. 12 Si qualiacumque ani-
malia in trituris rea fatigentur.
Si quis caballum , aut aliud quodcumque alie
num animal in aream miserit 13 , per singula
capita singulos solidos reddat. Et si per hanc
occasionem animal mortuum fuerit , et solidum
reddat , et eiusdem 14 meriti animal domino co
gatur exsolvere ,s.
XI. Antiqua. 16 Sipecus 17 absque damno
in clusuram mittatur.
Qui absque aliquo damno in clusura pecus '*
detinuerit alienum , si servus hoc nescio domi
no ' fecerit , tantummodo XL. ictus accipiat
flagellorum. Si ingenuus fuerit , per do ao ca
pita tremissem unum ei , cuius pecus inclusum
est , cogatur exsolvere. Quod si ex ipsis peco-
ribus aliquid debilitatum aut mortuum fuerit,
iuxta superiorem legem compositio fiat.
II Toled got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nota.
11 Toled. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nota.
13 Legin, miserit sine conscientia domini sui.
14 Toled. got. et eiusdem meriti caballum vel aliud an
mal restituat domino eius.
15 Legin, reformare.
10 Toled. got. y Complut. sin autor ni nota.
lj Toled. got. pecus alienum.
18 Lind. inclusum.
19 Legin, domino ignorante. Lind. nesciente.
20 Toled. got. per singula capita.
 113 FORI
XII. Antiqua. 1 Si animal cuicumque
Jaciat quoduutnque damnosum.
Si cuiuscumque quadrupes aliquid fecerit for-
tasse damnosum , in domini potestate consistat,
utrum quadrupedem noxium tradat , an ei qui
damnum pertulit , vel aliquid excepit adversi
iuxta iudicis aestimationem componat *.
XIII. Antiqua. 3 Si quodcumque animal
quacumquepercussione debilitetur vel
occidatur.
Si quis alienum iumentum percusserit , ita ut
debile efficiatur , aut de ipsa fortasse percussio-
ne mortuum fuerit; ille qui percussit aliud eius-
dem meriti domino reformare cogatur , et illud
debile sua; vindicet potestati. Quod si iumen
tum non habuerit , pretium iustas asstimationis 4
domino iumenti restituat. Et similis ordo , tam
de caballo , quam de bove vel reliquis anima-
libus ab mnibus observetur.
XIV. Antiqua. s Si pecus alienumy
sciente aut ignorante domino , gregi
alterius misceatur.
Si cuiuslibet pcora cum alicuius animalibus
se miscuerint , et hoc ipse perspexerit , et sic
de ipsius grege abierint , ut nullam ex hoc con-
scientiam habeat ; dominus pecorum sacramenta
ab eodem accipiat , quod non ipsius fraude vel
culpa exinde abscesserint , et nec sibi ea pra;-
sumpsit , nec alicui tradidit , et nihil cogatur
exsolvere. Quod si ad domum suam adduxerit,
et iudicem non monuerit 6 , vel in conventu pu
blico infra octavam 1 diem non contestaverit,
duplum satisfaciat.
XV. 8 Si animali quodcumque pavidum
inligetur, per quod ruptum aut de
bilitetur, aut moriatur 9.
Si quis caput mortui pecoris , aut ossa vel ali
quid unde animal terreatur , ad caudam 10 cabal-
X Toled. got. y Complut. sin autor ni nota*
2 Complut. damni compositio fat.
3 Cara. Toltd. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nata.
4 Complut. y Lind. uxta asstimationem.
JS. j. R. y Complut. sin autor ni nota.
Complut. infiraaverit.
7 Tohd. got. y Complut. octo dics.
8 Card. y Legin* Antiqua. Toltd. got. sin autor ni nota.
9 Toled. got. occidatur.
10 Card. ad eumdem animal crediderit alligandum , et
per hoc ruptum probetur , aut mortuum , aliud sanum
animal domino &c.
1 1 Complut. caballi alligaverit.
la Card. Quod si animal.
1 3 Toled. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni not*>
14 Card. mxta stam legem.
J 5 Legin, honestum D. solidi componantur. De ingenuis
IVDICVM
li 11 crediderit alligandum , et per hoc curren-
do ruptus probetur , aut mortuus ; alium sanum
caballuna domino reformare non moretur , quia
legum statuta transcendit. Quod lS si caballus
nihil debilitatis incurrerit , L. ictus accipiat fla-
gellorum. Si servus hoc fecerit , C. verberibus
addicatur.
XVI. Antiqua. 13 Si vitiosum animal,
quum apud dominum est , cuiuscum
que etatis occidisse hofninem videa-
tur.
Si quis bovem aut taurum , vel quemcumque
quadrupedem noxium habuerit , aut vitiosum;
eum antequam alicui noceat , non moretur oc-
cidere. Quod si de vitio quadrupedis ex vici-
norum contestatione cognoverit , et postea eum
reservaverit , aut paverit , vel distulerit occide-
re , ac postea alicui mortem aut debilitationem,
sive vulnus intulerit ; iuxta 14 leges componere
non moretur , sicut est de homicidis , id est,
viris ac mulieribus , infantibus , servs vel ancil-
lis compositio constituta. Ita ut si iugulaverit
aliquem ipse quadrupes 1 s de ingenuis personis,
D. solidi componantur. Pro libertis autem me-
dietas huius compositionis , id est , CCL. soli
di pro eo qui occissus est , in satisfactione dabun-
tur. Si autem servum alicuius occiderit , dos
eiusdenv meriti servos domiaus eius qui occissus
est, in satisfactione recipier. Annos habens 16 in-
genuus XX. , CCC. solidi componantur , et
ab hoc usque ad eum qui annos L. habuerit,
unam compositionem iubemus stare. A L. annis
usque ad illum qui habet LXV. 18 , CC. solidi
componantur. Qui vero super hoc habuerit , C.
solidi componantur *. Qui i0 XV. annos habue
rit, CL. solidi componantur. Si infra XIV. 21
annos habuerit , CXL. solidi componantur. Si
infra XIII. annos habuerit , CXXX. solidi den-
tur. Si infra XII. , CXX. solidi dentur. Si infra
XI. , CX. Si infra X. , C. Si vero novem , aut
octo , vel septem , LXL. solidi componantur.
Et si sex , vel quinqu , aut quatuor annorum
fuerit , LXXX. solidi componantur Si certe
trium vel duorum annorum fuerit , LXX. solidi
componantur *. Nam si unius anni fuerit , L,X.
personis in annis XX. , CCC. solidi componantur. Pro li
bertis huius compositionis rhedietas persolvatur : et ab hoc
usque ad eum &c. Complut. quadrupes de ingenuis in
annis XX. , CCC. solidis componatur. Pro libertis kc.
Toled. got. quadrupes in annis XXI. , CCC. solidis com
ponatur , et ab hoc usque ad eum.
16 Desde las palabras Annos habens hasta concluir Ia
ley falta en Card.
17 S. J. R. componantur. Pro libertis vero medietas hu
ius compositionis persolvatur.
18 Complut. LXXV.
19 Legin, dentur. 1
so Ccmplut. Si.
2 1 Legin, s in quarto dcimo anno Fuerit. Complut. si
in XIV annis fuerit .... si in XIII. &c.
a 2 Legin, solidos solvat.
23 Legin, y Lind. solidos det. Complut. solidos rcddat.
 LIB. VIIL. TITVL.
solidi componantur. Et si filiam alicuius aut uxo-
rem iugulaverit , a XV. anno usque ad XL.
CCL. 1 solidi componantur , et a XL. usque ad
sexagesimum, CC. solidi componantur. Quod si
superior annorum numerus fuerit, C. solidi com
ponantur. A quinto dcimo vero anno , aut in-
ferius, sicut et de pueris est constitutum % me-
dietctem compositionis eius secundum atatem
vel sexus ordinem reddere compellatur J.
XVII. Antiqua. 4 Si animal vitiosum
quis a se abiiciat , vel non abiectum
retineat.
Si quis bovem aut aliud animal nocivum *
vel .vitiosum habuerit , eum occidere , vel a se
proiicere non moretur ; ita ut vicinis mnibus
notum faciat , quia eum a se proiecit. Quod si
eum non occiderit aut proiecerit , sed servave-
rit , quidquid damni admiserit * , Ule cornpo-
nat i, qui eum apud se reservasse cognoseitur.
XVIIF: Antiqua. 8 Su<e habendum cul-
\',P<\ si irritatum animal noceat irri-
tantem. . .
Si quis vitiosum bovem aut canem , vel aliud
animal contra se in ira concitaverit , quidquid
passus fuerit , culpa; eius , qui hoc pertulit, opor-
tet adscrib.
XIX. Antiqua. 9 Si iuste aut iniuse
concitatus canis quempiam debilitaste
vel occidisse probetur.
Si aliquem . canis momorderit alicuius , et de
xnorsu illius aliquis debilitatus probetur- , aut
xnortuus, domino canis nihil calumnia; mo vea-
tur : si tamen eundem canem , ut morderet , non
irritasse cognoseitur. Quod si canem suum , ut
urem aut quemcumque criminosum comprehen-
deret , irritavit, et ita momorderit fugientem;
si de morsu illius fuerit debilitatus aut mortuus,
nihil ex eo causationis exsistat. Nam si eum ad
innocentem forsitan iniuriandum incitavit IO, tan-
quam si ipse vulnus intulerit , iuxta leges com-
ponere non moretur.
i legin. CL.
x Legin, y Complut. superus est comprehensum.
g legin. S. J. R. y Complut. aaden Si vero servum
alicuius occiderit , dos eiusdem ment servos domino eis
qui occissus est, in satisfactione restituat. Las qualcs pala
bras estn mas arriba en esta misma ley.
jf. Toled. got. S. J. R. y Complut. sm autor ni nota.
Complut. nocuum. C-
(5 S. J.R. admiserit , in duplum ille componat <Scc.
-p- Complut. componat in duplum.
8 Toled- got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nota.
p Toled. got. S.J.R. y Complut. sin autor ni nota.
IV.
"3
XX. Antiqua. 11 De cae damnoso.
Si cuiuslibet canis damnosus fuerit , Ut devas-
tet vervices , vel alia pcora forte evertere coc-
perit , et deprehensus fuerit ; ipse dominus ca
nis, ubi ex hoc fuerit commonitus11, eum illi tra-
dat cui damnum primitus constat fuisse inlatum,
ut ** eum occidat. Quod si eum occidere no-
luerit , vel illi tradere cui damnum primum con
stat fuisse inlatum ; quidquid postmodum canis
damni admiserit , dominus canis duplam com-
positionem reddere non moretur.
XXI. Flavius Cindasvintus Rex *.
"jb De listone vests.
O quis qualibet occasione vestem absciderit, vel
ruperit alienam , atque sordibus maculaverit , et
talis macula in veste patuerit , ut extra foedita-
tem tolli minime possit ; pro facti crimine 15 ob-
noxius teneatur 16 , ita ut similem vestem inte-
gram restituat. Quod si talem Vestem non ha
buerit , domino huius vestis pretium , quantum
integra illa qua; rupta est , vel exscissa atque
maculara est valere potuit , dar compellatur.
Vestem vero , qua; rupta vel maculata est , ille
accipiat , qui hanc compositionem exsolverit. Si
vero servus hoc fecerit , et dominus pro eo com-
ponere noluerit , servum pro qualitate criminis
tradere non moretur.
XXII. iy Antiqua. Sifraudulenter quis
~ambulans) in laqueasferis prapara*
tos incidat.
Si quis sudes in vinea posuerit , sive in cam
po propter feras , et ibi aliquis dum furtum fa
cer tentat inciderit , culpa; eius oportet adscri
b , qui vulnus excipit , quod in rem alienam
fraudulenta- ingressus est.
XXIII. Antiqua. Vt qui laqueos feris
ponit , et loca discernat -in quibus
ponat , et vicinos admoneat.
Si quis in terris suis l8, vineis foveas fecerit, ut
feras in eisdem foveis vel desertis comprehen-
dat , aut laqueos vel arcus protenderit , seu ba
listas in locis secretis vel desertis , ubi va nul-
10 Complut. incitax'erit.
1 1 Card. y Complut. sin autor ni nota.
1 2 Complut. admonitusi
13 Legin, aut.
14 Card. Antiqua. Legin, y Toled. got. sin autor ni no
ta. Lind. Fls. Rcds. Rex.
1 5 Card. admissione.
16 Complut. maneat.
I/ Complut. sin autor ni nota.
1 8 Legin. Toled. got. S. J. R. Complot, y Lind. suis fo
veas .... in eisdem foveis comprehendat.
 FORI
"4
la est , qua; non consueverat frcquentari , nec
ubi pecudum possit esse accessus ; si alicuius
animal % per hanc occassionem qus ad feras ad-
paratur , extinguatur aut occidatur, pecus quod
periit incautus venator exsolvat , quia quadru-
pes sibi ea cavere a non potuit. Homines vero
prximos vel vicinos venator antea commoneat:
et si post commonitionem quisque in hxc in
cautus inruerit s , nihil 4 ex hoc calumnia; ve-
natori oportet opponi , quia se illi periculo, qui
commonitionem audire neglexit , obieciL Siquis
vero de locis longinquioribus 5 veniens , qui non
fuerat ante commonitus, ignorans inciderit , et
fuerit debilitatus aut mortuus; is qui feris insi
dias vel laqueos pra;paravit, tertiam partem com-
positionis exsolvat , quse fuerat hactenus debilita
os hominibus vel occisis in legibus comprehen-
sa. Quia in itinere hominibus hoc periculum ne-
scientibus apparare non debuit.
XXIV. Antiqua. 6 De damnis iter pu+
blicum concludentium.
Si iter publicum clausum sit , rumpenti sepem
aut vallum , nulla calumnia moveatur. Ule ve
ro qui viam clauserat qua; consueverat frequen-
tari , si servus est , a iudice perducatur ad se
pem , et C. flagella suscipiat , et per distric-
tionem iudicis priorem viam aperire cogatur,
etiam si messis ibidem esse videatur. Si vero
id fuerit a potentiore commissum , exigantur ei
solidi XX. 8 Reliqujc autem persona: talia com-
mittentes, decenos solidos exsolvere compellan-
tur: ita ut omnis huius re compositio fisci vi-
fibus inferatur. ~ 4 "
XXV. Antiqua. 9 De servando spatio
iuxta vias publicas.
Viam per quam ad' civitatem IO, sive ad pro
vincias nostras ir consuevimus , nullus pra;cepti
nostri temerator exsistat, ut eam excludat, sed
in utrumque 11 medietas aripennis libera ser-
vetur, ut iter agentibus adplicandi spatium non
vetetur. Si quis autem huius legis pracepta trans-
cenderit, si maior persona est , det solidos XV.
Inferiores -vero persona; octenos ,a solidos solvant
fisco profuturos. Qui certe iuxta huiusmodi viam,
messem , aut vineam , vel pratum sive conclusum
habere cognoscitur , sepe utrumque concludat;
quod si propter paupertatis angustiam campum
sepibus non possit ambire , fossatum pfotendere
non moretur.
I Toled. got. animal possit esse lasssum per hanc &c
a Legin, evitare.
3 Complut. inciderit. ". .
4 Toled. got. venator nullam calumnian pertimescat.
5 Legin, y Complut. longinquis.
6 Toled. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nota.
7 Complut. ab eo.
8 Toled. got. LX.
jj Toled. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni mta.
l o Toled. got. civitates.
IVDICVM
XXVI. Antiqua. 13 Si de campis va-
cantibus iter agentium dnimaHa ex-
pellantur.
Si quis de apertorum et vacantium camporum
pascuis , licet eos quisque fossis prascinxerit , ca
ballos aut boves , aut estera animalia geDeris
cuiuscumque iter agentium ad domum suam in-
clusurus adduxerit, per do capita 14 tremissem
cogatur exsolvere. Si vero ut non pascantur ex*
pulerit , per quatur capita tremissem accipiat,
qui excepit iniuriam. Quod si ha:c et qua: su-
perius dicta sunt , servus domino nesciente com-
miserit , a comit civitatis vel iudice C. flagel-
lorum ictibus verberetur , et dominus servi nul-
lam calumniara aut detrimentum sustineat.
XXVII. Antiqua. 15 2V iter agen'
tibus pascua non conclusa 16 ve-
tentur.
Iter agentibus in pascuis qua: conclua npn sunt,
deponere sarcinam , et iumenta vel Tjoves pas-
cere non vetetur. Ita ut non uno loco plus-
quam biduo , msi hoc ab eo cuius pascua- sunt
obtinuerint , commorentur , nec arbores maiores
vel glandiferas , nisi prasstiterit silva; . dminus,
a radice succidant. Ramos autem ad pascendos
boves non prohibeantur competenter incidere.
XXVIII. 17 Vt qui in transitu jlumi-
nis culturm facit , laboremsep
circumdet. / : - -- -
\3ai in eo loco, ubi transtus fluminis est , cuJU
turam fecerit vel . praruptum ripa:, aut ubi pe-i
cora transeunt potuerit excludere , et fecerit
fortasse culturas , sepem etiam facer non mo
retur. Quod si non fecerit , et aliquid damni fue
rit per hanc 1 8 negligentia: suae inutilitatem per-
pessus , nihil compositionis ab aliquo accipiat,
quia negligentiam illius ad alterius dmhum re
dundare non convenit.. .: i. ...
XXIX. Antiqua. 19 De discretione con-
cludendorum Jiuminum. " >
Flumina maiora , id est , per qua: isoces ao aut
ali pisces maritimi subriguntur, vel forsitan re
ta aut qua;cumque commercia veniunt navium,
nullus ad integrum contra multorm commune-
ti Card. in utriscjiic lateribus.
I Toled. got. setenos. . ...
i3 Toled. got. S.J.R. y Complut. sin autor ni nota.
14 Complut. pro. duobus capitibus.
15 Toled. got. S.J.R. y Complut. sin autor ni uta. ,
10 Complut. clausa.
17 Legin, y Lind. Antiqua.
18 Legin, per hanc negligentiam sive inutilitatem.
19 Toled. got. S. J. R. Complut.y Lind. sin autor ni nota.
30 Lind. niesoces. , ....:
 LIB. VIII.
commodum suas tantummodo utilitati consultu-
rus excludat. Sed usqe ad mdium alveum , ubi
maximus fluminis ipsius concursus est , sepem
ducere non vetetur, ut alia medietas diverso-
rum usibus libera relinquatur. Si quis contra
hoc fecerit , exclusa ipsius a comit civitatis , vel
a iudice sine aliqua excusatione rumpatur : et
si honestioris loci persona est , X. solidos det
illis quos impedir conatus est. Si vero infe
rior persona est , V. solidos det , et L. flagella
suscipiat. Quod si ab utraque parte -huius flu
minis do 1 manserint , non liceat ad integrum
flumen excludere , ut dicat unusquisque eorum
quod medietatem suas parts excluserit : sed al-
ter superius , alter inferius clausuram 2 facer
ex medietate fluminis non prohibeatur. Si vero
locus non fuerit nisi tantummodo in uno transi-
tu , sic excludatur , ut naves et retia per mdium
discurrere possint. Quod si comes civitatis , aut
aliquis cuiuscumque clausuram contra hanc or-
dinationem nostram evertere prasumat , X. so
lidos domino clausura: dar debeat. Certe si
minor persona hoc fecerit , V. solidos clausura;
<iomino cogatur exsolvere , et L. flagella a iu
dice eius loci accipiat. Si servus hoc fecerit,
C. verberibus subiacebit.
XXX. Antiqua. 3 De confringentibus
molino, et conclusiones aquarum.
Si quis molina violenter fregerit , quod fregit
V. TITVLVS DE PASCENDIS PORCIS, ET ANIMALIBVS
.; r...
DENVNTIANDIS ERRANTIBVS.
i porcis in glandem preesumptive aut pl
cito missis.
II. De porcis inter consortes ad glandem in com-
tnuni fructu susceptis.
III. Si porci ad glandem sub plcito suscepti,
ante datas decimas furto leventur.
IV. De porcis errantibus in silva praventis.
V. Si quorumcumque animalium grex in pascua
X. 11 De porcis 12 in glandem pfnesump-
tive aut plcito missis.
C^ui porcos in silva sua tempore glandis inve-
nerit , primum custodi aliquid velut pigneris tol-
l x Complttt. do domini.
3. Card. y Legin, clusuram , y as despus.
3 Toled. got. S. J. R. Complut. y Lind. sin Autor
nota.
.4 L:zion. Complut. y Lind. XXX.
5 Toled. got. y Lind. XXX.
6 Toled. got. y Lind. XXX.
y- Legin, iuxta.
TITVL. V.
infra XX. 4 dies reparare cogatur , et insuper
XX. * solidos compeatur exsolvere. Quod si in
fra statutum tempus non reparaverit , alios vi-
ginti 8 solidos implere cogatur, et C. insuper
flagella suscipiat. Eadem et de stagnis qua: sunt
circa 7 molina , et conclusionibus aquarum pra>
cipimus custodiri. Quod si servus talia pr-
sumpserit , et disrupta reparet , et C. verbera
portet *i
XXXI. Flavius Recesvintus Rex
De furantibus aquas ex decursibus
alteis.
]VIultarum terrarum situs qui indiget pluvi9,
foveri aquis studetur inriguis , cuius trra; ita ex-
perimentum tenetur , ut si defecerit aquarum
solitus usus , desperetur confisus ex fruge pro-
ventus. Proinde ubi maiores aqua? sunt , si quis
furtive aut malitiose aquam ex decursibus sub-
traxerit alienis , per quatuor horarum spatium
det solidum unum. Vbi aut^pm minores sunt de-
rivationes aquarum , per quatuor horas exsolvat
tremissem unum. Aqua vero quantis horis alibi
dilapsa convincitur , tantis ad inrigandum com-
petenti tempore domino reformetur. Servus si
sua sponte ista prassumpserit , pro maioribus
aquis C. flagella suscipiat : pro minoribus vero
L. verberum 1 cessionibus sucumbat.
intraverit aliena.
VI. Vt pro inventos animalibus erroneis publice
denunetur.
VII. Vt errantia animalia occupata qui inve-
ntrit , diligenter habeat et conservet.
VIII. Ne animalia errantia occupata , aut ton-
deantur, aut caradere nofentur, vel in alieno
iure ducantur.
lat indicium , et domino pastoris vel parentibus
mandet ; ut , si convenerit , usque ad tempus
decimarum porcos in silva sua permittat *, et
pignus quod pastori tulerat , reformare procu-
ret. Quod si noluerit porcos illius in silvam suam
8 Complut. flagella suscipiat. Legin-, aecipiat.
p Card. Fls. Chds. Rex. Antiqua. Toled. got. y Com~
plut. sin autor ni nota.
10 Complut: verberationes sustineat.
11 Ligan, y Card Antiqua.
12 Card. De porcis qui in glandem prxsumptive ante
flacitum missi sunt.
13 Cmput. pascere permittat. '
 FORI
intromittere decimandos , et ille eos alia vice in
silva sua invenerit , etiam si porci pauci fiierint,
unum exinde qui silvam suam defendit , occi-
dar. Si autem plures porci fuerint , duos tollat,
et pratsumat occidere , et nullam calumniam per-
timescat ; et nihilominus tertia vice eum cuius
porcos invenit 1 admoneat , ut porcos suos in
silvam suam , si voluerit , introducat , et deci-
mum iuxta consuetudinem solvat. Quod si nec
tune voluerit de dandis decimis definir , et ille
eos tertia vice in silva sua qui interdixit 3 inve
nerit , decimum ex mnibus pro iure suo pra;su-
mat. Si vero aliquis sub pactione decimarum por
cos in silvam 4 intromittit alienara , et usque ad
brumas porci in silva alterius paverint , decimas
sine ulla contradictione persolvat. Nam si post
bruma; tempus porcos suos in silva , quam con-
duxerat, noluerit retiere, vicesimum caput, sicut
est consuetudo , domino silva; cogatur exsolvere.
II. * De porcis inter consortes ad glan-
dem in communifructu susceptis.
Si inter consortes de glandibus fuerit orta con-
tentio , pro eo quod unus ab alio plures habeat
porcos : tune qui minus habuerit , liceat ei se-
cundum quod terram dividit , porcos ad glan-
dem in portione sua suscipere, dummodo asqualis
numerus ab utraque parte ponatur , et postmo-
dum decimas dividant , sicut et trras diviserunt.
III. Antiqua. 6 Si porci ad glandem
sub plcito suscepti , ante datas de
cimas furto leventur.
Si quis ad glandem sub plcito decimarum por
cos in silvam intromittat alienam , et eos occul-
te priusquam decimentur amoverit ; pro fure
teneatur, et decimam adiecta furti compositio-
ne restituat. Si vero hoc servus , domino ne
sciente , commiserit , C. ictus accipiat flagello-
rum , et dominus nullum damnum at detri-
mentum sustineat, sed reddat decimas quas de-
bet. Si autem 7 hoc , domino iubente , commis-
sum 1 est , ipse qui iussit furti compositionem
cogatur exsolvere.
IV. Antiqua. 9 De porcis errantibus
in silva praventis.
C^)u porcos errantes in silva sua invenerit , aut
contestar! 1 vicinis debet , aut claudere. Et si
I Legin, y Complut. invenerit.
j Legin, y Lina, ntrodimt.
3 Legin. Complut. y Lind. decimam.
4 Legin, porcos in silvam suam intromittit alenos.
5 Legin, y CarJ. Antiqua.
6 Toed.got. S.J.R. y Complut. sin autor ni nota.
7 Toled. got. Si servus pro iussione domini sui hoc o-
cerit , pro fure teneatur dominus eius.
8 Card. commiserit , dato dcimo , ipse qui iussit &c.
j) Toled. got. S. J. R. y Complut. in autor ni nota.
10 Comflut. tesUri.
IVDICVM
dominus porcorum non adfuerit, unum porcum
prima vice prasumat , et idici qui fuerit in
prximo constirutus nuntiet , apud se porcos qui
vagabantur inclusos. Deinde si dominus porco
rum vel pecorum non inveniatur, custodiat tam-
quam suos , et pro glandibus decimam conse-
quatur : et quum dominus adfuerit , mercedem
custodia; , facta prassentibus iudicibus ratione , de
temporis spatio percipiat.
V. " Si quorumcumque animalium grex
in pascua intraverit aliena.
Si in pascua grex alienus intraverit, seu ovium '
sive vaccarum , hoc quod de porcis constitutum
est , prscipimus custodiri. Consortes vero vel
hospites nulli calumnia: subiaceant ; quia lilis
usum herbarum qua; conclusas non fuerant con-
stat esse commurtem. Qui vero sortem suam to-
tam forte concluserit et aliena pascua , ab
sent domino , invadit , sine pascuario non pra;-
sumat , nisi forsitan dominus pascua: voluerit.
VI. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex '4.
Vt pro inventis animalibus erroneis pu-
blice denuntietur.
Caballos vel animalia errantia liceat oceupare,
ita ut qui invenerit denuntiet, aut episcopo
aut comiti , aut idici , aut snioribus loci , aut
etiam in conventu publico vicinorum. Quod si
non denuntiaverit , furis damnum habebit. Si-
milis et de aliis rebus ordo " manebit.
VII. Antiqua. 17 Vt errantia animalia.
oceupata qui invenerit t diligenter
habeat et conservet. "
Qui errantia animalia et sine custode invene
rit, ita 18 diligenter oceupet , t non evertat;
sed sicut propria diligat atque custodiat. Quod si
dominus qui perdidit caballum suum vel animal
non eversum , sed dilectum et sanum invenerit,
per singula capita maiora quaternas siliquas ille
qui invenit accipiat , et quantum in substantia
ipsius caballi vel animalis expendisse iuraverit,
a domino caballi recipiat. Caiterum si everterit,
duplum animal domino cogatur exsolvere. . .
II Legin, y Card. Antiqua.
I 2 Toled. got. S. J. R. y Complut. boum. Legin.
boum , sive vaccarum , seu ovium.
1 3 Card. concluserit , aliena pascua absent domino in-
vadere sine pascuario &c. '>
14 Legin. Antiqua. Toed.got. S.J.R. Complut. y Lind
sin autor ni nota.
I I Legin, y Complut. sacerdoti.
16 Legin, forma.
17 Toed.got. Comflut. y Lind. sin autor ni notm.
18 Comflut. tam.
 LIB. VIII.
VIII. Ne anitnalia errantia OCCUpata
aut tondeantur , aut caractere no-
tentur, vel x in alieno ture du-
cantur.
Caballum captum errantem nullus tondere vel
VI. TITVLVS DE APIBVS, ET EARVM DAMNIS.
iDe iwventis apibus defendendis. II. Si damnum faciant ajes.
1. 3 De irwentis apbus defendendis.
Si quis apes in silva sua , aut in rupibus , vel
in saxo , aut in arboribus , vel in qualicumque
loco invenerit , faciat tres decurias 4, qux vo-
cantur characteres ; unde potius non per unum
characterem fraus nascatur. Et si quis contra hoc
fecerit, atque alienum s signatura 6 nruperit , du-
plum restituat illi cui fraus inlata est , et pra;-
terea XX. i flagella suscipiat.
II. 8 Si damnum faciant apes.
Si quis apiaria in civitate aut in villa ' forsi-
tan construxerit, et aliis damnum intulerit ; sta-
tim moneatur , ut ea in abditis locis transferre
debeat : ne forsitan in eodem loco hominibus
aut animalibus damnum inferant. Et qui hxc
praecepta ,aut testationem 1 neglexerit , et dam
num suffocationis in quadrupedes intulerit; quod
LIBER
De fugitivis ,
I. TITVLVS DE FVGITIVIS ET OCCVLTATORIBVS %
FVGAMQVE
I. Si ingenuus vel servus fugitivum celasse re-
periantur.
II. Sifugitivus vinctus quocumque ligamine ab-
solvatur. ; ei humanitatem dederit.
i En el Toled. got. y Legin, faltan las palabras vel m
alieno ture ducahtr.
i Toled. got. Similiter et qui characterem infixerit.
3 Legin, y Card. Antiqua.
4 Toled. got. faciat tres characteres , unde potius &c.
5 Complut. alium signatum ruperit.
6 Legin, signum.
7 Complut. XL.
8 Legin, y Card. Antiqua. ... >
p Legin, y Complut. silva.
io Legin, y Complut. contestationem.
ii Complut. y Liad, quod vero debilitatum , Jle obti
neat , &c. Card. quod vero debilitatum He obtineat , et
TITVL. VL
vender prasumat. Caballis etiam aut bpbus vel
rkVt'.r. ,,'.U..A'A pecoribus
aliis quibuslibet .'I -1
errantibus 1? 1"
nulli liceat
caracteres infigere. Quod si quis inventum ani
mal vender aut donare pratsumpserit , secun-
dum leges sicut fur teneatur. Qui vero toton-
derit , tres solidos compulsus exsolvat. Ita 3 erit
etiam ei, qui caracterem infixerit.
III. De furatis apibus.
mortuum fuerit , duplum restituat : quod debi-
litatum 11 est , ille obtineat , et simile domino
reddat , et pro iudicis contestatione quam audire
neglexit , V. solidos coactus exsolvat.
III. Flavius Recesvintus Rex ".
De furatis apibus.
Si quis ngenuus in apiario furti causa fuerit
comprehensus , si nihil exinde abstulerit , prop-
ter hoc quod ibidem comprehensus est, III. so
lidos solvat , et L. flagella suscipiat. Ceterum
si abstulerit , novecuplum cogatur exsolvere , et
praedictum 1 3 numerum flagellorum excipiat. Si
servus vero ingrediens nihil abstulerit , C. ver-
beribus addicatur. Quod si abstulerit , sexcu-
plum reddere compcllatur , pro quo si domi-
nus. satisfacere noluerit , eum serviturum illi , qui
damnum pertulit , tradat.
IX.
et refugientibus l\ .
PR^EBENTIBVS.
III. Infra quod tempus mancipium latens in
ventum iudici debeat preesentari.
IV. Si nesciens quis fugitivum susceperit 16 , et
simile domino reddat. Si in hominibus debilitationem, aut
mortem vel damnum intulerit, iuxta leges componere non
moretur , tamquam si ipse hace perpetrasset , et pro iudicis
testatione quam audire &c.
1 i Toled. got. Noviter emendata. Complut. y Lind. sin
autor ni nota. , ;
1 3 Toled. got. C. flagella suscipiat.
14 Complut. De fugientibus.
15 Complut. OCCVLTATORIBVS FVGITIVO-
RVM.
16 Legin. Card, Toled. got. S. J. R. Complut. y Lind.
susceperit, humanitate concessa , y as en la ley.
 FORI
V. Si alienum mancipium quis persuadeat , ut
fugiat , vel humdttitatem impendat.
VI. Si ignotus homo susceptus multis diebus
apud alium commoretur.
VII. Si servusfugitivum sciens ostenderit viam
fugiendi.
VIII. De susceptione fugitivorum , si dominus
vel servus suscipiat alterius fugitivum.
IX. Vt ad cuius domum fugitivas venerit *, vi-
cinis et loci prioribus contestetur.
X. Vt bis venditus servus per fugam rediens
in librtate permaneat.
XI. Vt discutiatur mancipium fugitivum , nt
propter lucrum fuerit ad domum suscipien-
tis immissum.
XIL Si ingenuum se esse mentiens servus sub
mercedis conditione apud alium cotnmo-
' retur.
I. 3 Si ingenuus vel servus fugitivum
celasse reperiantur.
Si quis ingenuus servum fugitivum celatum ha-
buerit , alium paris meriti cum eodem servo do
mino dar cogatur. Si vero servus sine conscien-
tia domini sui fugitivum celaverit , servi ambo
publice centena rlagella suscipiant : dominus ve
ro servi nihil damni sustineat.
\ rit , aut si ad longinquiora loca transierit , dos
II. 4 Si fugitivus vinctus quocumque
ligamins absolvatur.
Si quis servum alienum in fuga lapsum , ferro
vinctum , aut in quocumque ligamento * con-
stitutum absolverit , pro praisumptione sua qui
hoc fecerit, det domino servi solidos X. Si vero
non habuerit unde componat , a iudice C. fla-
gella suscipiat , et servum requirere 6 ac domi
no restituere non moretur. Quod si eum non
potuerit invenire , aut servum squalis meriti
domino reddere compellatur, aut si non habue
rit unde componat , ipse subiaceat servitud , illi
cuius servum laxaverit ' addicendus. Quod si
hoc servus fecerit sine domini volntate, coram
iudice C. flagella suscipiat. Et si vinctus 8 in-
veniri non potuerit , servus qui solvit tradatur
in servitium domino vinculati. Quandocumque
autem qui vinctus fuit inventus extiterit , do
mino reformetur , et datus pro eo servus ad pro-
prium dominum revertatur. Si autem conscio
domino id fecerit , ipse dominus componat , si-
cut est de ingenuis superius constitutum.
i Legin, y Lind. advinerit , y as en la ley. Complut.
fervenerit.
% Legin, ingenuum , mulltri se conhmgat ingenua.
3 Legin, y Card. Antiqua.
4 Legin, y Cari. Antiqua.
5 Toled. got. S. J. R. Legin. Comfiut. y Lind. Iigaifiine.
<5 Complut. acquirere. * 1 3 Comfiut. postea commoratus fuerat.
7 Comfiut. rekxaverat.
IVBICVM
XIII. Si fugitivas in domo cuiuscumque fuerit
inventus.
XIV. De mercede eius , qni prehendiderit fu
gitivum.
XV. Si servusfugiens se esse mentiatur ingenuum.
XVI. Si servusfugiens dicat se esse ingenuum *,et
ob hoc mulieris ingenua connubia sortiatur.
XVII. De his qute servus fugiens adquisisse vi-
detur. -
XVIII. De his qui proventos servos dominis
reformare contemnunt.
XIX. Si ingenuus vel servus latrones celandos
susceperint.
XX. Vt iudex cum mnibus rebus , cum quibus
fugitivum invtnerit , domino advenienti pr<n-
sentet.
XIX. De mancipiis fugitivis , et de susceptione
fugithorum.
III. 9 Infra quod tempus mancipium
latens inventum iudici debeat prai-
sentari.
Si cuiuslibet servus ad aliquem latens adve-
nerit , statim eum presentare iudici non diffe-
rat. Quod si eum non prsentaverit , et usque
ad octavam * noctem apud eum moratus fue-
eiusdem meriti servos domino cogatur exsolve
re. Nam si apud eum mancipium , qud susce-
perat , subcelatum invenitur , alterum cum eo
dar domino non moretur : quia infra " diem
legibus constitutum noluit contestan.
IV. " Si nesciens quis fugitivum sus-
ceperit , et ei humanitatem dederit.
Si quis nesciens fugitivum susceperit , et ei hu
manitatem dederit, et non amplius ibidem fuerit
immoratus quam una die vel nocte , domino
qusrenti fugitivum suum pra;beat sacramentum,
se nescisse quod fugerit ; aut si certe potuerit
adprobare quod fugitivum non celaverit , ab
omni calumnia liber abscedat. Si vero ibi biduo
aut triduo aut quatriduo pro reparandis sump-
tibus vel cuiuscumque occasionis causa prae-
teriens moras adferre voluerit , conventus a do
mino ubi postea manserit , vel a quo fugitivus
humanitatem acceperit , cogatur ostendere ; et
infra sex menses , aut inveniat fugitivum , aut
eos apud quos postea fuerit , ostendat. Quod
si non potuerit invenire , conscientiam suam ex
hoc sacramento purgare debebit , et apud quem
8 Comfiut. vinctum invenire.
p Legin, y Card. Antiqua.
10 Legin, octavam diein vel noctem. Comfiut. octavam
diem.
1 1 Comfiut. Intra.
12 Legin. Card. y Complut. Antiqua.
 LIE. IX.
ovissime venit ; aut representet 1 qui fugir
aut paris meriti servutn domino reddat. .Et si
servus postea fuerit inventus , lum quem pro
codem dederat recipiat., et ab. omoi calumnia
securus 2 abscedah - uthsi .* -..:nq
V.
fi
tem tm,
Si quis alienum mancipium persuaserit^ut fu-
geret , aut ei , quum sciret fugitivum , humani-
tatem dederit , aut forte detonderit 4 fugientem,
si fugitivum potuerit invenire , dos cum eor
dem paris meriti seryos domino reformare cor
gatur. Si autem inventus non fuerit fugitivus,
tres servos eiusdem meriti domino coro pellatur
exsolvere. Eadem s quoque et d ancillis pre-
cipimus custodori. . - .-ji i? :~ .ziv.i
;. j .i- . . . v;ao7::: re- :.i
VI. 6 Si ignotus homo suscepMs multis
diebus apud alium commoreturi^^
S _,,.. i i_ . .. oii .ivl Ja , ni.-i. 323
i apud quemcumque quinqu? veLseptemudies
homo ignotus , aut latens moretur ; ille qui eum
hospitio suscepit , vel hu mani tatem dedi t , ante
iem tstetur ctavum iudici vel vicario prxima;
civitatis , aut territorii , ut secundm legm de
susceptione ftrgitivorum, quam nper didimus,
dem ipse qui fugit , ut illius qui in loco rna^
ior est interrogatione discussus , quis si t aut prop.
ter quod venit , possit agnosci. Sicque omnis con-
stitutio predicta: legis , de susceptione. scilicet fu-
gitivorum , qua; noviter a nostra' gloria condita
esse dinoscitur , m mnibus impleatur. In limk
tibus preterea provinciarum maior ' sollicitildo
prestetur , ita ut ipsa aut altera : die eius pu-
blicetur adventus. Quod si infra octo dies noa
con testa tus fuerit qui suscepit *y et mancipium
in domo sua moram fecerit , alium talem cum
eo domino restituat , quia noluit contestan. Si
vero in fuga celatus evaserit , hospes requirat
fugitivum : quem si non potuerit invenire, d
sequalis meriti mancipia domino cogatur ex
solvere. - : '- . . . .. i
VII. 10 Si servus fugitivum sciens os-
tenderit viam fugiendi. * *
Si servus alterius fugitivum sciens viam osten-
t- :f r c.::
* .... .-.
X Complut. przsentet. j
2 Complut. libe?.
3 Legin. Antiqua.
4 Complut. totonderit. -
5 Toled. got. Eadem les, et de anclllis custodiatuf.
6 Legin, y Complut. Antiqua.
7 Lind. quinqu aut sx.
8 Legin. Toled. got. Cavd. y Lind. suscepit , et omt^em
constitutlonem praememorata; legis Imploro heglexerit , et
mancipium kc. - - - - ~-r - "5
9 Legin, y Lind. ampllus moram. \. ..L
10 Legin. Card. y Lind- Antiqua. * - . -
11 Complut. CC. "..V1 a
TITVL. X if9
derit, si fuerit fugitivos- inventus , sive etiam
non potuerit inveniri; servus qui iter monstra-
vit , tantummodo C. " agellorum ictibus ver-
beretur , et domino . eius . nulla calumnia mo-
veatur.- "' ,i . . i
VIII. " Flavius Ervigius Rex **.
De susceptione fugitivorum , si dominus
~v ". vel ^servus suscipiat alterius fugi-
Ad cuius domum transiens advenerit fugitivus>
si accepta ex incgnito eleemosyna confestim ali
bi transierit calumnia illi qui quasi peregri-
num ad horam hospitem suscepit16, moveri omni
no non poterit: quum se huiusmodi susceptor sa-
cramentis purgaverit , quia incognitum habuerit
eum , cui prastereunti eleemosynam dedit. Quod
si duobus vel tribus diebus fugitivus apud al-
terum quolibet modo permanserit, statim ille qui
eum suscepit, secundum quod supriori lege prax
ci pitur , ante diem octavum prioribus loci illius, -
iudici , villico atque prepsito coram idneo tes
te eum quem suscepit presentare procuret;
Sicque interrogetur , et strenue perquiratur z
iudice,. aut cuius sit servus, aut quando a d-
minis suis igerit, vel quando aut ubi ille qui
eum presenta t susceperit. Sicque tota in unum
collecta atque conscripta , iudex. vel alii qui ad-
fuerint manu sua hoc quod perquisitum fuerit
vel mventuru^ y^cribere. debeant. ; Ita ut et
fugitivum, et noc ipsurn quod scriptis de eodem
dligatum est' , Hl qi "urr prafsntavi', in po-
testate sua recipiat, qualiter eum infra dies octo
suis dominis reddat. Quod si dominus fugitivi
longe fortasse . sit positus , XX. per dies singu-
los millibus computatis , spatio' ille qui fugiti^
vum suscepit sibi concesso in prefinito die , ubi
dominum fugitivi reperiat , fugitivum ipsum do
mino suo , aut per se , aut per quem voluerit,
serviturum restituat , et commodum suum quan
tum lege altera constat,.id est, per XXX. *
millia 19 tremissem *unum a domino fugitivi ac-
cipiat. Quod si eidem qui fugitivum suscepit,
gravosum brtasse exstiterit propter terrarum
longinquitatem , fugitivum suo domino presenta
re , saltim vel ubi vicinas possessiones domini
fugitivi agnoverit , actori vel procuratori fugi.
tivum coram legitimo teste M prarsentet, et ac-
Ii Esta ley VilI. ts la XXI. en ti Legin. S.J.R. y
. Complut.
t Legin. Antiqua. Toled: got. FIs. Vamba.
14 Complut. aade: data ei conjirmata lex chitatt
Corduba. - .- '-
15 Legin. Complut. y Lind. pertiansierit. , , . .
16 Legin, hospitio siscepefar.
17 Lezion. y Complut. idoneis testibus.
18 Toled. got. XX.- ' ~ -
ip Legin, pro XXX.inUlibui.'1--' " -i *
ao Complut. solidum. .s-Jp '.'J-. .rr: > i.
11 Legin, y Complut. legltimis ttstbut. "r *"' ' 3
svpbaA .*.". <^.:'.im -
 X2Q .1FOIRI
cepta superioris comrhodi. summa , securus ipse
^ui fugitivum suscepityabscedat. lam vero si fu
gitivum iudici prsentaverit , et a iudice per-
quisitus ipse qui presenta tur , cuius servus sit
nullo modo dixerit , apud iudicem ipse qui eura
prassentaverat eundem fugitivum relinquat. lu
des vero sub ardua custodia eundem qui sibi
est presentaras, infra tempus et luxta modum
.superius constituram , regis obtutibus presenra-
re non differat : ut principali potestate manifes
t quesitus, ubi cuncrorum constat adesse con-
ventum , cognitio fugitivi per plurimos habea-
tur. His igitur mnibus necessaria sanctione pre-
missis , quicumque deinceps fugitivum cognitum
Vel incognitunr , non sub isto qui praemissus est
rdine , aut iudici presentaverit , aut suo domif
no non reddiderit ; domino fugitivi , et ipsum
qui fugerat , et alium cum eo in satisfactione
serviturum restituat. Quod si fugitivus perierit,
dos smiles serves a susceptore domihus fugi
tivi recipiat. Hoc quoque et iudek. damno mul-
ctabitur , si ordinem implere distulerit superius
constituram. Si vero servus sine volntate domini
sui fugitivum alterius susceperit, extensus coram
iudice C. flagella suscipiat , et fugitivum petenti
domino mox reformet. Quod si idem qui a servo
susceptus est fugitivus minime repertus cxstiterit,
alium similem servum pro eo dominus servi sus-
ceptoris reddere compellendus est. Certe si do
minus .pro servo componere noluerit , servum
ipsum tradere non recuset.
!:U2 iJv (.
* IX. a Vt ad cuius domum fugitivus
venerit ,vicinis et Ioci prioribus con-
testetur. , ,-.\;y- .
Ad cuius domum fugerit fugitivus , prioribus
loci illius villicis atque prxpositis quibuscum-
que testetur. Et si eum in domo sua retiere
voluerit , habeat potestatem. Quem quum do
minus eius supervenerit , recipiat , et nullam ca-
lumniam qui suscepit, incurrat 3. Quod si se fu
gitivus ad alia loca forte contulerit , sacramen-
tum , pratsentibus illis quibus testaras est , prae-
bere debebit , se ut fugeret non suasisse vel pra>
cepisse , et ubi lateat non scire , et post ha-e
nullam calumniam patiatur.
X. 4 Vt bis venditus servus perfugar
rediens in librtate permaneat.
Si quis proprium servum extra provincias nostras
ad alias regiones venditicne transtulerit , ac post-
modum reversus servus fuerit, et dominus eum
iteratim vendiderit , cogatur a iudice ut eum ab
emptore recipiat , et receptum deinceps servum
iullo modo inquietet, sed liber permaneat. Ipse
I En los cdices de Card.y Toled.got. falta esta ley IX.
9 en S.J.R. Legin. Complut.y Lind. es la VIH.
3 Legin. Antiqua.
g Legin, pertimescati .. ...... j
4 Legin, y Card. Anticua.
IVDIC VM
vero qui eum ex peregrinis loas ad patriam r
meantem notanda iterum cupiditate distraxerar>
alium servum paris meriti priori reddat emp*
tori : nihilominus et illi qui postea comparavi
pretium redditurus. Et tamen. servum ex pere-
grinatione reversum , nec vender prior dominus,
nec servido suo adplicare presumat , sed pe1-
renniter idem servus in librtate persistat.
XI. Antiqua. s Vt discutiatr m'anci-
- jpium fugitivum , ne propter ucru'm
fuerit ad dominum suscipientis im-
missum. ; i
IVIancipium fugitivum discutiatr , ut nomen
domini sui exprimat , et diligentius , presente
iudice, requiratur, ne forte propter lucrum ca*
piendum ad domum fuerit suscipientis immrs-
sum. Et si ita esse constiterit , dominus ranrae
fraudis inventus illi , quem in crimine occultarj
t*vi implicare conatus est, damnum quod occul-
tatorjbus impositum est , ipse,persolvat. jEquum
est enim , ut tam nocentium insidiarum reatus in
suum recurrat auctorem. [> < "i --
' "0 ' iWf . .(. .... v '\
XII. 6 htfiia. ' Si'ihgenuum se esse
mentiem\ servus , sub mercedis condt*
tione apud alium cofnmoretur.. .
Si servus fugiens iingenunm .se sse dicat , .e
unde sit ignoretur ,: sicque apud quemlibet fue
rit immora tus strb certa eoaditiane mercedis, se-
cundum superiorem legem iudici antea presen
te tur et discutitm: Et si mercnarium eum , non
fugitivum investigado iudcis perquirentis inve-
nerit, in postmodum si inveniatur a domino, non
potest tanquam reus teneri , qui nesciens fugi
tivum mercenari loco susceperit. Dominus ve
ro fugitivi mercedem , que placita fuerat, con-
sequatur. Quod si servus a domino de fuga re
ductos iterum fugerit , et eum iteratim fugien-
tem susceperit , qui mercnarium eum ante sus*
ceperat, continuo aut iudici tradat, aut domino
remitiere non moretur. Ceterum si hoc non fe-
cerit, damnum occultatoris excipiat.
7 XIII. 8 Si fugitivus in domo cuius-
. cumque fuerit inventus. , .
Si fugitivus in domo potentis vel cuiuslibet fue
rit inventus , qui liberum se esse dicat , aut for-
tasse non dicat , repetenti sine dilatione redda-
tur. Ule vero qui recepit, se; iudicio caveat ad-
futurum , nullrs ante iudicium tormentis eum
traditurum , doee aut iste suam vindicet libcr-
5 Toled.got. S.J.R. Cotnplut. y Lind. sin autor ni notn.
6 Toled.got. Antiqua noviter emendata. Comflut. S. J. jR.
y Lind. sin autor tu nota. . .i
7 iVo hay en el Legin, esta ley._.
8 Toled.got. Antiqua.'
 LIB. IX.
aem , aut certe ille adprobet servum qui 1 re-
peit. Quod si petitor ista cavere noluerit, fu
gitivus ille sub illius apud quem inventus est
fideiusslone tamdiu consistat , quamdiu cognosci
possit , quid de eodem rationabiliter iudex abs-
que retardatione definiat.
XIV. Flavius Recesvintus Rex *.
De mercede eius qui prehendiderit Ju-
gitivum.
Si quis fugitivum comprehenderit , per XXX.
millia 3 vel infra tremissem accipiat ; per cen-
tum vero millia unum solidum pro 4 beneficio
consequatur; sicque dum creverit numerus mil-
lium , crescat et numerus solidorum : ita ut qui
invenerit fugitivum , cum rebus mnibus , quas
cum eo invenerit , presentare suo domino non
moretur. Quod si fugitivus ab eo , a quo fue-
rat captus , fugerit , dominus servi ab eodem sa-
cramentum accipiat , quod non ipsius fraude vel
studio fugitivus evaserit , et nullam postea ca-
lumniam pertimescat. Et si post datum sacra-
mentum aliquid a fugitivo convincitur accepisse
mercedis; aut eius fraude doceatur admissum , ut
fugitivus ad longinquiora * pertenderit : si fugi
tivus fuerit inventus , pars meriti alium servum
domino reformare cogatur : sin autem inventus
non fuerit , dos eiusdem meriti servos domino
eius exsolvere compellatur.
XV. * Si servus Jugiens se esse msn-
tiatur ingenuum.
Si servus in fuga positus ad ignotos advenerit,
et sibi mulierem ingenuam in coniugio copula-
verit , eo quod dicat se ingenuum esse , et hoc
mulier vel eius parentes aut propinqui ita fac-
tum convicerint , aut certe iudex talem proba-
tionem a parte mulieris inspexerit ; dum domi
nus servi 7 hanc veritatem agnoverit , nihil ipsi
mulieri damni aut calumnia; moveatur , sed sit
libera , et filii qui ex eis sunt procreati con-
ditionem matris * sequantur. A servo vero , si vo
luerit , non separetur , si tamen hoc et domi
nus servi voluerit.
1 Toled. got. quetn reperit.
t Legin. Card. y Toled. got. Antiqua. Complut. y Lind.
sin autor ni nota.
2 Complut. milliaria.
4 Complut. accipiat pro beneficio suo.
5 Complut. longinqua pertenderet;
6 Legin, y Card. Antiqua. Complut. sin tintar ni nota.
7 Complut. servi advenerit , et hanc veritatem cogno-
verit.
8 Toled. got. S. J. R.y Comflut. patrs.
TITVL. L
XVI. Flavius Cindasvintus Rex9. .
Si IO servus Jugiens dicat se esse inge
nuum , et ob hoc mulieris ingenua
connubio, sortiatur.
Quia sa;pe , dum servi dminos suos fugiunt,
mentientes se esse ingenuos , mulieribus ingenuis
contra legum decreta in coniugio copulantur ; ideo
huius legis valitura promulgatione decernimus, ut
si quis servus in fuga positus , vel quibuscumque
modis de iure domini sui evagans ad quemlibet
pervenerit , utrum ingenuum se esse dicat , an
fortasse non dicat , et sub hac occasione inge
nua: mulieris adpetierit copulam : quidquid de
tam inhonesta coniunctione fuerit procreatum,
conditionem patris proculdubio sequatur, ut dum
dominus eius advenerit , non solum eundem fu
gitivum , sed et filios exinde progenitos omne-
que eorum peculium suo debeat vindicare do
minio. Similis quoque et de ancillis ordo ser-
vandus est , qua: fugientes dminos suos , viris
se ingenuis copulare praisumpserint.
XVII. Flavius Cindasvintus Rex ".
De his , quee servus Jugiens adquisisse
videatur.
Si servus in fuga positus aliquid , dum in ea
fuga est , de artificio suo vel quocumque ius-
to labore adquisierit, dominus eius dum peive-
nerit , sibi vindicet omnia. Casterum si cum re-
bus furatis 1 * eum dominus suus repererit , ni
hil sibi exinde defender poteiit ; sed ei qui
perdidit , reddere non tardabit. Si vero dam-
num aut quodcumque crimen idem fugitivus ad-
misisse convincitur, ille componat qui ei late
bras prxbuisse cognoscitur.
XVIII. Flavius Cintasvintus Rex ,s.
De his qui perventos servos dominis re-
Jormare contemnunt.
I)um plerique controversiis vacare nituntur, le
gum quasdam sententias inique pervertunt : et
pro eo quod antiqua lege decretum est , ut dum
fugitivi dominus supervenerit, eum recipiat, dif-
ferunt eius homini reddere fugitivum : ut sub
hac fortasse occasione , dum datio prattenditur,
9 C*rd. Noviter emendata. Fls. gis. Ervigus Rex.. Le
gin. Antiqua. Toled. got. sin autor ni. nota. S. J. R. y
Complut. Flavius gis. Ervigius Rex.
10 Complut. De mancipiis fugitivis , qui se dicunt esse
ingenuos , et mulierum ingenuarum connubia sortiuntur.
1 1 Toled. got.y Card. Antiqua. Legin. Nova. S. J. R. R.
Lind. Antiqua. Fls. Cind. Rex.
j a Legin, y Complut. furtivis.
1 3 Legin. Antiqua, S. J. R. sin autor ni nota.
Q
 123 FORI
sibi eum ex prolixitate temporis vindicent ser-
viturum : prasertim quia sit omnino superfluum,
et pro vilis interdum servi persona , dominum
ducentis aut trecentis millibus vel amplius fa
tigan , et talis obiectio callide magis quam ve-
raciter videatur opponi. Proinde constituentes de-
cernimus , ut quicumque domino seu per se,
sive per hominem suum requirenti fugitivum
suum , et agnoscenti reddere distulerit , vel com-
prehensum excusserit , quatuor eiusdem meriti
servos , et eundem fugitivum domino reddere
compellatur : aut si idem fugitivus perierit, quin
qu proculdubio servos similes exsolvere 1 non
moretur ; unum ex his ille qui composuit , post-
modum recepturus , si vel ab ipso vel a domi
no suo fugitivus inventus , in servitium proprii
domini fuerit restitutus. Ita ut si talia nescien
te domino servus admiserit , si voluerit domi-
nus , dos eiusdem meriti servos pro eo servi
domino det : si autem noluerit , servus tradatur
fugitivi domino perenniter serviturus : et talis
etiam de ancillis ordo servetur.
XIX. Antiqua. 2 Si ingenuus vel servus
latrones celandos susceperit.
Si quis ingenuus vel servus sciens latrones ce-
landos susceperit , prsesentet quos celavit , et
CC. ictus accipiat flagellorum. Quod si non prae-
sentaverit absconsos , poenam quam illi mere-
bantur, incurrat.
XX. * Vt iudex cutn mnibus rebus, cum
quibus fugitivum invenerit , domino
adveniente prasentet.
Id quod iudex apud reum vel fugitivum inve
nerit , absent eo qui reum aut fugitivum per-
sequitur, comiti civitatis ostendat , et sic apud
se retineat, ei qui perdidit quum adfuerit red
dturus.
" ' XXI. 4 Egica Rex. -
De mancipiisfugitivis , et de susceptione
fugitivorum.
Prscarum quidem legum sanctionibus manifest
depromitur quibus modis , quibusque s perquisi-
tionum titulis fugitivorum latebrosa vagatio repri-
matur. Sed dum iudicum diversis occasionibus,
Vel susceptorum fraude eorum fuga oceulitur,
verum est quod et ipsarum legum ordo difikile
adimpletur , et increscente vitio potior latitanti-
bus aditus propagatur ; ita ut non sit peni tus ci-
vitas , castellum , vicus , aut villa , vel diverso-
I Complut. tradere.
a Toled.got. y S. J. R. sin autor ni nota.
3 Legin, y Card. Antiqua. S. J. R. R.
4 Esta ley XXI. te halla en los cdices Legin. Toltd.
got. S. J. R. _y Complut. de donde se ha tomado.
5 Legin, quibus persecutionibus , quibu titulis.
IVDICVM
rium in quibus manc"pia latere minirae d:gnos-
cantur. Vnde reservata anterioris legis illius sanc-
tione , qux de fugitivis est promulgata , huius
novella; constituticnis decreto censemus , ut qui
cumque deinceps fugitivum alterius susceperit,
quamquam se dicat esse ingenuum , statim eum
procuret iudicialiter exquirendum , ut utrum in
genuus , an fortasse sit servus , iudicis instantia
perquiratur , qualiter reperta veritate servus
idem domino proprio reformetur. Quod si sus-
ceptum quisque fugitivum nec iudici prssen-
taverit , nec pervento 6 domino reddiderit ; si
servus fuerit , vel libertus instantia iudicis CL.
publice verberibus vapulabit. Si autem ingenuus,
et C. flagellis coerceri , et libram insuper auri
persolvere se noverit domino servi. Quod si non
habuerit unde componat hanc solidorum sum-
mam , CC. flagellorum ictus accipiat. Nam et
casteri habitatores loci illius , seu cuiuscumque
gentis vel generis homines quorumlibet sint ser-
vi , tam ecclesiarum , quam etiam sci nostri
vel diversorum possessorum , simili erunt sen-
tentia feriendi , si fugitivum alterius nec pro-
diderint , nec de possessione sua , in qua latita-
verit , foris expulerint. Sed hsc observanda vel
tenenda sancimus, ut in quibuscumque locis man
cipia advenerint fugitiva , statim omnes habita
tores locorum ipsorum congregenfur in unum,
qualiter mancipia ipsa fugitiva vivida indaga
tione perquirentes , aut per quarstionum 8 tor
menta , aut pro poenali examinatione , cuius sint
servi vel ancillae , aut quando dominis suis fu-
gerint , vel de qualibus locis inibi advenerint,
specialiter manifestent ; t secundum anterioris
legis edictum, propriis dominis prssententur, aut
dirigantur. Quod si hunc ordinem adimplere mi-
nime procuraverint , et mancipia illa fugitiva nec
perquirere , nec etiam dominis suis reformare
intenderint , nec iudiciali examinatione exquiren-
da curaverint , sed in eo loco in quo suscepta
extiterint , postmodum fuerint reperta ; omnes
habitatores loci ipsius , tam viri quam feminae,
cuiuslibet sint gentis , generis , ordinis vel ho-
noris CC. erunt flagellis publice a iudicibus coer-
cendi. Quod si tiuphadi aut vicarii , atque uni-
versi qui iudiciali functi extiterint potestate, si-
Ve numerarii actores, vel procuratores, vel eccle
siarum Dei sacerdotes , fisci vel proprietatis nos-
tra , atque quorumlibet hominum , in quorum
commisso mancipia ipsa latebrosa vagatione se fo-
verint , huius legis sententam in subditis sibi
populis vel iunioribus adimplere neglexerint,
districti ab episcopis vel comitibus territorii,
CC. 10 verberibus publice flagellentur. Nam si
episcopi ad quorum cognitionem harc causa per-
venerit , amicitia inlecti , aut beneficio corrupti,
vel quadam tepiditatis negligentia oceupati, hu-
6 Legin, prxsente.
y Legin, populorum.
8 Ijgior.. qusestionis.
9 Legin, iudiciaria.
10 Legin. CCC.
 LIB. IX.
his legis sententiam impetrantibus 1 illis implere
distulerint * , divina; attestationis a comit vel
tiuphadis coram ipsis se astringant , ut per XXX.
dierum excomunicationis emendatione plectan-
tur , ut in ipsis XXX. diebus nullo modo po-
culum vini nec alios cibos smere audeant , ex
cepto vespertinis horis pro refectione corporis
bucellam pais hordeacei , et calicem aqua: su
man t , quatenus amaritudinis sententia perferant
molestiam, pro eo quod institutionem legis hu-
ius distulerint adimplere. Iudicibus tamen ac co-
mitibus hanc sententiam adimplere iubemus , ut
si ipsi prafdictas institutiones neglexerint adim
plere , legis huius censura tres libras auri per-
solvant fisci iuribus possidendas. Quicumque ti
men hominum infra fines Hispanis consistentium 3,
a quibuslibet personis mancipia ab incgnito ac-
cipere voluerint , non aliter ipsa emptio 4 fiat,
II. TITVLVS DE HIS QVI AD BELLVM NON VADVNT,
AVT DE BELLO REFVGIVNT.
J. Si hi qui exercituiprapositi sunt , commodis
corrupti aliquem de expeditione ad domum
redir permiserint, vel a domibus suis exire
non coegerint.
H. Si compulsores exercitus aliquid , dum exer
citum ad hostem compellunt , de domibus
eorum auferre prasumpserint.
III. Si prapositi exercitus relicto bello ad do
mum redeant , aut alios redir permittant.
IV. Si prapositi exercitus , aut relicta exped-
tione ad domum suam redeant , aut alios
exire minime compellant.
V. Si compulsores exercitus benejicio accepto ali
I. 7 Si hi qui exercitui prapositi sunt,
commodis corrupti aliquem de ex
peditione ad domum redir permise
rint , vel a domibus suis exire non
coegerint.
Si thiufadus * ab aliquo de thiufada sua fuerit
beneficio corruptus , ut eum ad domum suam
redir permitteret , quod acceperat in novecu-
plum reddat comiti civitatis in cuius st terri
torio constitutus. Et si ab eo nullam mercedem
acceperit , sed sic eum , dum sanus est , ad do
mum dimiserit , vel de domo in exercitum exire
non compulerit , reddat solidos XXX. Qunqua-
genarius 10 vero XV- et centenarius X. Si certe,
X JLegion. imperantbus.
3 JLegion. distulerint , XXX. dierum excommumeationit
nendatioDe plectantur.
2 Legin, commanentium vel consistentium,
^ Legin, venditio.
Legin, accipiat.
tt* ltima tlutul* ti ha tomado del cdice Legin.
TITVL. II. 123
nisi prius coram iudice vel bonis hominibus , qui
in loco illo fuerint ubi mancipium venditur, per-
quiratur utrum proprium an alienum servum ven
der videatur , specialiter dicat , et hoc quod
dixerit ipsum iurando affirmet. Ac postmodum
servus ille , quem venundare voluit , per exa-
minationem poenas cogatur transir. Et si per-
ventum fuerit , quod non sit illius qui vendi-
dit servus , sed alienum constat esse mancipium,
tune proprio domino iudicis instantia reformetur.
Illum tamen qui alienum mancipium vender
voluit tamdiu in custodia: vinculo mancipatum
retineat , quamdiu dominus servi illius ibidem
oceurrens pro iudiciali examinatione suum pro-
sequatur negotium , et legaliter compositionis
excipiat * summam. Data 6 et confirmata lex
in Crdoba armo feliciter sextodecimo regni
nostri.
quem sine agritudine domi stare permi
serint.
VI. De his qui annonas distribuendas accipiunt,
vel fraudare prasumunt.
VEL. Quam mercedem accipiat qui mancipia vel
quaslibet res de manu hostis excusserit.
VIII. Quid debeat observan', si scandalum infra
fines Hispane exsurrexerit.
IX. De his qui in exercitu , constitua die , loco
vel tempore definito , non successerint , aut
refugerint; vel qua pars servorum unius-
cuiusque in eandetn expeditionem debeat
propJtisci.
decanus fuerit , V. solidos reddere compellatur,
et ipsi solidi dividantur in centena , ubi fuerint
numerati.
II. " Si compulsores exercitus aliquid,
dum exercitum ad hostem compel
lunt, de domibus eorum auferre pra*
sumpserint.
Servi dominiel , id esf , Compulsores exercitus,
quando gotos in hostem exire compellunt , si
eis aliquid tulerint , aut ipsis presentibus yel
absentibus, sine ipsorum volntate , de rebus eo
rum auferre prasumpserint , et hoc antex iudi-
cem potuerint adprobare , ei cui abstulcrint in
f Toled.got. y Cari. Antiqua.
8 Comflut. tyuphadus , y as otras veces,
o S. J. R. Legin, y Comflut. thiuphada. Lini. thvu-
phadia.
10 Legin. Comflut. y LinJ. Quingentenarius.
1 1 Card. y S. J. R. Antiqua. Legin. Antiqua noviter
enwndata.
Q*
 124 FORI IVDICVM

undecuplum restituere non morentur. Ita tamen ter eos , in quorum centena fuerat adscriptus.
ut unusquisque eorum in conventu publice C. Quod si aliquis qui in tiufada 6 sua fuerat nume
flagella suscipiat. .-: raros , sine permisso tiufadi sui vel quingenta-
* u >t. ** . . 7 /r . v rii i sui vel decani sui de hoste ad domum suam
III. Antiqua. Si preep'ositi exercitus re jefugerit, aut de domo sua in hostem proficisci
.noluerit , in conventu certantium 8 publice cen-
licto bello ad domum redeant , aut tum .flagella suscipiat, et reddat solidos X9- .
altos redir permittant. . ;: .. >r .
V. Antiqua. 10 Si compulsores exercitus
Sl quis centenarius dimittens centenam suam
in hoste , ad domum suam refugerit , capitali beneficio accepto aliquem sine <egri-
supplicio subiacebit.- Quod si ad altara sancta tudine domi stare permiserint.
vel ad episcopum forte confugerit. CCC. so
lidos reddat comiti civitatis > in cuius territorio Servi dominici qui in hostem 1 1 exire compel-
est constitutus, et pro 1 vita, sua non pertimes- lunt, si ab eis aliquis se forte redemerit, quan-
cat. Ipse tamen comes civitatis notum faciat re tum ab eo acceperunt , in novecuplum comiti
gi , et sic. cum nostra ordinatione partiantur so- civitatis cogantur exsolvere , et eos quos roga-
lidi lili ad ipsam centenam , quas ei fuerat ad- verit dum esset sanus, ut eum in expeditionem
scripta. Ipse autem postmodum centenarius millo non corqpellerent , etiam si nullam mercedem ab
modo prasponatur , sed sit sicut unus ex deca- eo acceperint , lili qui eum relaxaverint red-
nis. Et si centenarius sine conscientia aut vo dant pro eo comiti civitatis solidos V, Tiufadus
luntte .^jajpositi hWis.^au^ .tWufadi i_sui de vero qusrat per centenarios suos,. et centenarii
centena sua ab aliquo per beneficium persuasus per decanos suos, et si potuerint cognoscere quia
aut rogatus quemquam ad domum suam redjre. per precerri aut per redemptionem ad domum
permiserit, vel in hoste 3 ut non ambularet re- suam refugerint , aut de domo in hostem profi-
"laxaveritj quantum ab eo acceperat in novecu -cisci noluerint; tune tiumfadus proposito ,a comiti
plum comiti * civitatis, in cuius est territorio con- notum faciat, et scribat comiti civitatis in cuius
stitutus.x satisfacere compellatur : et sicut. supe est territorio constitutus, ut 11 comes civitatis vin-
rius diximus , comes civitatis nobs in notitiam dictam qua; in lege posita est de his qui pro se
refferre non differat, ut ex nostra praeceptione rogant 1 4, aut qui se redimunt , aut tiufadis , aut
dividatur inter eos in quorum centena fuerat ad- centenariis, aut decanis vel servs dominicis omnia
scriptus. Quod si centenarius ab eo nullam mef- ad integrum implere non differat. Quod si exege-
cedem acceperit , et sic .eum ad domum suam rit et celaverit, et in notitia non protulerit, orrii-
ambulaturum dimiserit , ille centenarius , sicut nia qu exegit in novecuplum reddat'*: et si
superius est comprehensum , det comiti civita corruptus ab aliquo, vel rogatus exigere distuld-
tis solidos X. . . ;. rit, in duplum de propria sua facltate satisfaciat
illis, qui inter se hanc solutionem fuerant divi-
IV. Antiqua. 6 Si proepositi exercitus .suri. Quod si post exactam rem Regi notum non
auL reJifta erpoJtinno w domum- fecerit , ut ipse hoc iubeat in tiufada 16 cui de-
f5^tr*dTvidere ' , aut' comiti civitatis reddere
suam redeant , aut alios exire mi- fortasse dissimulet undecupli coinpositionern
nime compelante.. - eis satisfacere non moretur.

Si decanus relinquens decaniam suam de hoste

ad domum suam refugerit > aut de domo sua
cum sanus est , exire , et ad expeditionem pro-
ficisci noluerit , det comiti civitatis solidos X.
Quod si alicui forte mercedes dederit , reddat
solidos V. comiti civitatis in cuius est territorio
constitutus ; et ipse comes civitatis notum no-
bis faciat , ut cum nostra iussione dividantur in
VI. Antiqua. 18 De his qui amonas
distribuendas accipiunt , etfraudare
prasumunt.
Hoc iustum elegimus , ut per singulas civitates
vel castella quicumque erogator armona; fuerit
constitutus , comes civitatis , vel annona; dispen-

x Complut. de vita. tium. Lind. merentium.

3 Toled. got. tiumphad. (j Toled. got. XIV.
3 Toled. got. vel de hoste relaxaveri. i o Toled. got. S. J. R. Complut. y Lind. sin autor ni
4 Toled. got. comiti civitatis satisfaciat , ut sicut superius nota. ... * '-
diximus , comes notum Regi faciat , ut ex nostra prae 1 1 Card. Complut. y Lind. in hostem.
ceptione dividantur inter ipsain centenam. Quod si centena 1 i Complut. prepsito civitatis faciat notum , in cu
rius nullam ab eo mercedem acceperit, et sic eum ad do ius &c.
mum reliquerit ir , centenarius det comiti civitatis soli 1 3 Complut. et.
dos X. - 1 4 Legin, y Complut. rogant, servs dominicis omnia &c.
5 Toled. got. S. J. R. y Complut. sin autor ni nota. i 5 Card. reddat comiti civitatis. . r.
6 Lind. thyuphadia. l 6 Lind. thyuphadia ,y as otras veces.
7 Card. Legin, y Z.;W.tquing$ntenarii au,t centenarii. 17 Complut. distulerit. - -
8 Card. Toled. got. S. J. R. Legin, y Complut. mercan 18 Legin. S. J. R.y Complut. sin autor ni nota* * *
 i
LIB. IX.
sator, annonam quam eis est daturas, ex integro
in civitate vel castello iubeat exhiben , et ad
integrum eis restituere non moretur. Quod si
contigerit ut ipse comes civitatis aut annona-
rius, per negligentiam suam non habens, aut for-
sitan nplens , annonas eorum dar dissimulet , co-
miti exercitus sui querellam depromant quod
annonas eorum. eis dispensatores tradere nolue-.
lint. Et tune ille praepositus hostis hominem suum
ad nos mittere non moretur; ita ut numerentui;
dies ex quo annonas eorum iuxta consuetudi-
nem eis impletas non fuerint. Et tune ipse co-
mes civitatis vel annonarius quantum temporis
eis annonas consuetas subtraxerat , in quadru-
plum eis invitus. de sua propria facltate restw
tuat. Similiter.et de his .qui in tiufada fuerint
nmerati , observan praecipimus. ' i r.'.:; :a
- r-
VII. Antiqua. * Qiinr rrercedem- deei-
piant qui mancipio. vel quaslibet res
j ^ manu
de _ hostis excusserint.
Quieumque de vita; sua statu desperans \ h
micos fuerit adgressus , ita ut mancipia vel quod-
cumque genus pecunia; vel aarum rerum ab
inimicis possit excutere 3, tt cerras rei dpminus
apud eum aliquid videatur agnoscere ; d his
ex toto duas partes pro intuitu misericordia; do
mino certo restitua't , tertiam vero partem pro
aboris sui premio consequatur. Similiter et i
quis qualecumque mancipium ab inimicis solli-
citaverit , et ipsi mancipio patrocinium aut con-
silium prasstiterit , et eum ad certum dominum
perduxerit ; quieumque fuerit agnitus hoc fecis-
se , de mancipio decimam partem mercedis pro
{ali casu 4 aut eventu omnino excipiat habiturus.
, VIII. Flavius gloriosus Vbamba
Rex *.
Quid deheat oservari, si scandalum in-
fra jines ffispanitf exsurrexerit 6.
Cogit nostram gloriam salubrrima intentio ac-
tionis , ut sicut in dirimendis negotiis populorum
egum est auctoritas promulgata , ita in rebus.
bellicis mutuo sufFulta presidio ab illis ad ex-
pugnandum maneat fraternitas , dilectione reten
ta. Prodesse enim mnibus tranquilitas nostra non
ambigit , si cunctorum nimos ad bonum pro-
positum classica legis tuba evocando constringat:
scilicet , ut qua; in preteritis non bene ordinata
1 Complut. y Tih. deponant.
2 Emilian.y Card. Anticua. Fls. Rcsts. Rex. Complut.
y Lind. sin autor ni nota.
3 Complut. evertere. i 10 Legin, y Complut. extrais.
4 Legin, y Complut. causa.
5 Legin, aade : Nova Icx.
6 Complut. y Lind. surrexerit.
TITVL. II.
discurrant , deinceps disposita ; opiralante doriii-
no, in melius proficiscantur. Et ideo hujus niale-
usitatx consuetudinis mores -nosua-clementia per-
horrescit , et tasdiose tolerat , quod per qtfrUn-
dam 8 incuriam frequentia occurrant -patrias
damna. Nam quotiescumque: aliqua ' irifestatio
inimicorura in provincias regni nostri se ingerit,-
dum nostris hominibus , qui in confinio exter-
nis 10 gentibus^ adiunguntur, hostilis surgit bellan-
di necessitas ; ita qudam facillima se occasione
dispergunt , modo transductione loci modo li-
vore odii , modo etiam impossibilitatis dissimu-
latione subnixi , ut in eo prasliandf certamine
unus alteri fraterna solatia.non impenda! r-'-et
sub hac occasione, aut qui prestare debuifp-
blicis utilitatibus fratrum destitutus adhrtorioe-
trahatur, aut si aggredi pro gentis et patria uti
litatibus audacter voluerit ,. casu imminentis pe-
rieuli ab adversariis perimatur. Ideo present
sanctione decernimus, ut a die legis iiuius pfa;-.
notato vel tempore , si quadibet inimicorum ad-
versitas contra partem nostram* commbta extite-'
rit , seu sit episcopus, sive etiam in quocumque
ecclesiastico ordine constitutus , seu sit diix af
comes , tiufadus atque vicarius , gardingus* vel
quaslibet persona , cui aut ex ipso sit commissum,
ubi adversitas ipsa oceurrerit , aut ex altero qui
in viciuitate " adiungitur , vel quieumque in'
easdem provincias vel territoria superveniens'*
infra centum millia positus , statim ubi neces-
sitas emerserit , mox a duce suo , seu comit,
tiufado vel vicario, aut a quolibet fuerit admoni-
tus , vel quocumque modo .ad suam cognitionem
pervenerit , et ad defensionem gentis vel patria;
nostra; prestus cum omni virtute sua qua va-
luerit non fuerit , et quibuslibet sublilitatibus
vel requisitis occasionibus alibi se transferre vel.
excusare voluerit , ut in adiutorium fratrum suo-
rum promptus atque alacer pro vindicatione pa
tria: non existat , et superveniens adversariorum
hostilitas aliquid damni , vel captivitatis in po-
pulos vel provincias regni nostri amodo intule-
rit ; quisqus tardus seu formidolosus vel qua-
libet malitia , timore vel tepiditate subeinctus
extiterit , et ad prestitum vel vindicationem
gentis et patria; exire vel intendere contra ini-
micos nostra; gentis tota virium intentione dis>
tulerit : si quisquam ex sacerdotibus vel cleri-.
cis fuerit, et non habuerit unde damna rerum
trras nostra; ab inimicis inlata de propriis re-i
bus satisfaciat , iuxta electionem principis dis-.
trictiori mancipetur exsilio. Hasc sola sententia
in episcopis , presbyteris , diaconibus observan-
da est. In clericis vero non habentibus hono-
rem iuxta subteriorem de'laicis ordinem con-
stitutum , omnis sententia adimplenda est. Ex
y Lind. fcabilis fraternitatis dilectione &c.
8 Legin, y Complut. eorumdem. -
9 Legin, y Complut. frequenter. - '- '.
-
1 1 Complut. y Lind. in civitate.
1 1 Complut. supervenerit .... miiaria.
13 Tolti.'got. defensionem.
 FORI
laicis vero sive sit nobils , sive mediocris * vi-
liorque persona qui talia gesserit , prasenti lege
constituimus , ut amisso testimonio dignitatis , re-'
digatur protinus in conditionem * ultima; servi-
tutis, ut de eius persona quidquid princeps iu-
dicare voluerit potestas iIIi indubitata manebit.
,Nam iustum est , ut qui nobilitatem sui gene-
xis et statum patrias , quod prisca gentis adqui-
sivit utilitas , constanti animo vindicare nequivit,
legis huius sententia feriatur , qui notabiliter su-
perioribus culpis adstrictus , dgener atque in-
utilis reperitur. De bonis autem transgressorum,
laicorum scilicet , atque etiam clericorum qui
sine honore sunt , id decernimus servandum 3,
ut qui deinceps hoc brtasse commiserint , inde
cuneta damna trra nostra , vel his qui mala
pertulerint, sarciantur ; ut recte doleat, et dig-
nitatem se amisisse nobiiium , et pradia * ta-
cukatum , cuius maligna vel tmida factio , nec
ladentem repulir hostem, nec se ostendit in ad-
Versariorum congressionem virilem. Nam et si
quilibet infra fines Hispa nia, Gallia, Gallecia s
vel in cunctis provinciis qua ad ditionem nos-
tri regiminis pertinent, scandalum in quacumque
parte contra gentem vel patriam nostrumque
regnum, vel etiam successorum nostrorum mo-
verit , aut mover voluerit ; dum hoc in vici
is loci ipsius paxtibus iuxta nurnerum milliorum
suprascriptum nuntiatum extiterit, aut etiam spe-
cialiter quisqus ille a sacerdotibus , clericis, du-
cibus , comitibus, tiufadis, vicariis vel quibus-
libet personis iuxta ordinem suprascriptum ad-
monitus fuerit , vel ad suam cognitiouem quo-
cumque modo pervenerit , et statim ad vindi-
cationem aut Regis , aut gentis et patria: > vel
fidelium prasentis Regis contra quem ipsum
scandalum excitatum extiterit, non citara devo-
tione cucurrerit, et prsestitum se in eorum ad
yutorio ad destruendum exortum scandalum non
exhibuerit ; si episcopus vel quilibet fuerit ex
clero , aut fortasse ex officio palatino, ih quocum-
que ordine sit constitutus , vel cuiuslibet per
sona fuerit dignitatis , aut fortasse inferior huius
infidelitatis implicatus scelere, non solum exsilio
relegetur , sed de eorum facultatibus quidquid
censura legalis 4 exinde facer vel indicare vo
luerit , arbitrio illius et potestati per mnia sub-
iacebit. Illos tantum a superioribus capitulis
lex ista indemnes efficiat , qui ita ab infirmitate
fuerint pratgravati , ut progredi aut proficisci
in consortio fidelium secundum superiorem or
dinem minime possint. Qui vero et si ipsi mor-
bis quibuslibet fuerint prapediti, omaem ramea
z Legin, mediocrior vilisque.
s Complut. in ultioncm.
g Legin. Complut. y Lind. obsemndum.
4 Legin, y Complut. prxdictam facltatela.
Legin. Card. Complut. y Lind. Gallicix. Toled. got.
alli* vel n cunctis , &c.
6 Legin. Complut. y Lind. regalis.
7 Legin, y Complut. tamen.
8 Toled.got. al fin aade: Toleto.
o En S. J. R. Legin, y Complut. ut ley te hall*
nttt dt la VIH.
IVDICVM
suam virtutem in adiutorio episcoporum vel cle-
ricorum atque fratrum suorum sinceriter pro uti-
litate regis potestatis et gentis et patria fide-
liter laborantium dirigent. Quod si hoc non fe-
cerint, superiori sententia pariter cum transgres-
soribus feriantur. Persona autem illa tune erit a
suprascripta damnatione innoxia, dum per ido-
neum testem convicerit, ita se esse pra agritu-
dine impossibilem , ut nullum habuisse in tem-
pore prastandi vel proficiscendi vigorem : ut vi
tium , quod ex prateritis temporibus male usque
hactenus inoleverat , et severa legis huius cen
sura redarguat , et concors atque unanimis ad-
sensio quietem plebium et patria; defensionem
adquirat. Data et confirmata lex die kalenda-
rum novembrium auno feliciter secundo reg-
ni nostri .
IX. 9 Flavius gloriosus Vbamba
Rex ,0.
De his qui in exercitu , constituto " die,
loco vel tenifore dejinito non succes-
serini aut refugerint " vel qu<e fars
servorum uniuscuiusque in eadem ex-
geditione debeat grojiciscu
Si amatores patria hi proculdubio adprobantur,
qui se periculis ultronee pro eius liberatione ob-
iiciunt, cur desertores potius 1 5 non dicantr qui
vindicatores eius se esse desistunt? Nam quan-
do hi tales voluntarie terram salvaturi credendi
sunt , qui etiam admoniti * 4 pro liberatione pa
tria; non insurgunt, dum aut de bellica profec-
tione se differunt , aut quod peius est, vel re-
morari contra mnita cupiunt, vel destituti con
tra ordinem proficiscuntur: quum quidam illorum
laborandis agrb studentes , servorum multitudi-
nes 1 5 tegunt 1 6, et procuranda salutis sua gra-
tia nec vicesimam quidem partem sua familias
secum duount : quin potius auctiores volunt fie-
ri fruge , quam corporis sospitate, dum sua te
gunt , et se destituunt , maiorm diligentiam rei
familiaris , quam experientiam habentes in armis,
quasi laborata fruituri possideant, si victores esse
desistant. Consulendum est ergo talibus per dis-
ciplinam , quos studia utilitatis propria non in-
vitant. Vnde id Cunctis populis regni nostri sub
generali et omnimoda constitutione pracipimus,
ut instituto 1 7 atque prafinito die vel tempore
10 Card. Toled. got. y Lind. Fls. gis. Ervigius Rc.
Card. aade : oviter emendara. Legin. Antqua.
XI Complut. constituti.
1 1 Desde vel qu<e part falta en los cdices Legin, y
Complut.
13 Complut. protinus.
14 Lind. etiam animo acri.
1 5 Legin, y Complut. multitud inon.
10 Lind. celant.
27 Lind. ia constituto.
 LIB. IX.
quo aut princeps in exercitum ire decreverit,
aut quemlibet de ducibus vel comitibus profec-
turum in publicam utilitatem praceperit , quis
qus ille sive admonitionem cuiuslibet suscipiat,
seu etiam nec admonitus qualibet tamen cogni-
tione id sentiat, vel quocumque sibi indicio in-
notescat , quo in loco exercitus bellaturus acce
dat , domi ulterius residere non audeat , nec qu-
lemcumque remorationem vel excusationem pro-
fecturus exhibeat: sed definitis locis atque tem-
poribus , iuxta quod eos vel iussio principalis
monuerit , vel admonitio ducis vel comitis , tiu-
fadi , vicarii , seu cuiuslibet curam agentis teti-
gerit , prastum se unusquisque , ut dictum est,
delinito loco vel tempore exhibeat. Iam vero si
quisqus ille admonitus , vel etiam nec admoni
tus , et tamen qualibet cognitione sibimet inno-
tescente non nescius , aut progredi statim nolue-
rit , aut in definitis locis atque tempribus prats-
tus esse destiterit ; si maioris loci persona fue-
rit , id est , dux , comes , seu etiam gardingus,
a bonis propriis ex toto privatus, exsili relega-
tione iussu regio mancipetur; ita ut quod prin
cipalis sublimitas de rebus eius iudicare elege-
rit , in sua: persistat potestatis arbitrio. Inferio
res sane vilioresque persona: , tiufadi scilicet,
omnisque exercitus compulsores, vel hi qui com-
pelluntur , si aut in exercitum venire distulerint,
aut in loco vel tempore constituto minime oc-
currerint , vel proficisci neglexerint , seu de ex-
peditione publica quocumque fraudis commen-
to effugiendo se subtraxerint , non solum du-
centorum flagellorum ictibus verberati , sed et
turpiter decalvatione foedati , et insuper singu-
las libras uri cogantur exsolvere , quas princi
i Legin. Toled. got. S. J. R. y Complut. arbitrii. Vnde
res ipsa in principis potestatem iterum veniat , tune id
irrevocabili constitutione tenebitur, ut etiam si ipse eam
habere non meruerit , qui eam prius accepit , in aliis fi-
delibus transfusa res Ipsa proficiat. Tantum est ut in illius
ultra potestatem, non transeat , qui in profectione bellica
tardus , et dignitate semel exstitit privatus , et rebus. Sane
cjuces omnes , .senioresque palatii ad huiusmodi sententiam
obnoxii tenebunt'r , quicumque fuerint superioris praccepti
transgressores inventi. Necnon et illi huiuscemodl dam-
nationis sententiam merebuntur, qui aut de bello refugiunt,
aut in bellica profectione constituti , extra senioris sui
permissum alibi properasse reperiuntur. Id tamen in hac
eadem progressione , tam in maiorum quam in minorum
personis est observandum , ut si quilbet sub gravi *gr-
tudine consistens nullo modo proficiscendi habeat vires,
statim loci illius- vel terrtor episcopum ad su* xgritu-
dinis inspiciendam moestam veniendum exoptet, id est,
ut illum ck episcdpis inspectores su* xgritudinis advo-
cet , in cuius territorio vel provincia aut infirmasse ei con-
tigerit , aut immorasse", vel ex aliorum territorio adve-
nisse contigerit. Nam ei aliter non est credendum , nisi
aut episcoporum testimonio , in quorum territoriis dinos-
citur infirmasse , aut iurisurandi fuerit attestatione firma-
tuin , aut eorum iuramento quos iidem episcopi vice sua
inspectores dixerint , fuerit comprobatum. Qui tamen epis
copi hanc de talibus curam habeant , ut xgritudnes eo
rum morbosque , aut per se , aut per subditos diligenter
inspiciant , si aut proficisci nullo modo possunt , aut si
post aliquos dies possint definite concurrere ad bellandum,
id est , antequam exercitus in prxfinitis locis ingrediatur
i Complut.- armis vel loriis.
TITVL. II.
palis potestas cui largiri decreverit , suo maneat
incunctanter arbitrii1. Quod si non habuerit un-
de hanc compositionem exsolvat , tune regia: po
testad sit licitum huiusmodi transgressorem per
petua: servituti subiieere : ut quod de eo suis-
que rebus ordinare decreverit , habeat sine du-
bio potestatem. Illos sane ab huius legis senten-
tia decernimus 1 innocuos , quos aut principalis
absolverit iussio , aut minoris adhuc retinuerit
a:tatis tempus , aut senectiitis vetustas , aut etiam
agritudnis cuiusque grvida represserit moles.
Si tamen is qui a:gritudine fuerit praegravatus,
per legitimum testem probare potuerit , quia
prae a:gritudinis languore in exercitum proficisci
nequivit , omnem tamen virtutem rei sua: ipse
qui ab a:gritudine pisgravatus fuerit , secun
dum legis huius institutionem , in publicis uti-
litatibus cum duce vel comit suo dirigere non
moretur. Nunc vero quia de generali omnium
progressione pra:diximus , restat ut de progres-
sorum virtute vel copiis institua ponamus. Et
ideo id decreto speciali decernimus , ut quis
qus ille est , sive sit dux , sive comes atque
gardingus 3, seu sit gotus sive romanus , necnon
ingenuus quisque vel etiam manumissus , sive
etiam quilbet ex servs fiscalibus , quisqus ho-
rum est in exercitum progressurus , decimam 4
partem servorum suorum secum in expeditio-
nem bellicam ducturus accedat : ita ut ha:c
pars decima servorum non inermis existat, sed
vario armorum genere instructa permaneat sic
quoque ut unusquisque de his quos secum in
exercitum duxerit , partem aliquam zavis vel
loriis munitam , plerosque vero scutis , spathis,
scramis , lancis, sagittisque instructos quosdam
ad- praelium. Et secundum quod talium asgritudines vde-
rint , ipsorum esse iudicio committendum , utrum domi
sospitatis gratia reparandx immorentur, an reparatis viri-
bus lilis expediat ambulandum. Qualiter sub eorum epis
coporum testimonio , aut aegritudinibus eorum compatia-
mur , ut concedat , aut vitium , si sub aegritudine fingi-
tur , rescetur ut placeat. Ita tamen , ut si se quisqus
ita viderit infirmitate defessum , ut nullo modo proficis
ci valeat ad praelium , virtutem rei su* secundum legis
huius institutionem in publicis utiltatbus cum duce vel
comit suo dirigere non moretur. Sin autem senserit se con
tinuo meliorari , mox ut corporis reparaverit vires , sta
tim per se cum orani virtute sua , secundum quod legis
huius sanctione pr*cipitur , Ilic non moretur succedere,
ubi novit se admonitum exstitisse , vel exercitum cogno-
vent postea properasse. Nunc quia de generali omnium
progressione &c.
2 Lind. decrevimus permanere innocuos.
3 Complut. grand*vus.
4 Legin, y Complut. medietatem servorum suorum de hs
qu inventi fuerint a vicessimo anno , et supra id usque
ad quinquaginta , sngulatim unusquisque secum in expedi-
tionem bellicam ducturus accedat , ita ut hxc ipsa me
dietas servorum non inermis &c.
5 Card. y Lind. adpareat. Legin, y Complut. adpareat.
Primam et vicessimam partem unusquisque de his quos
secum in exercitum duxerit , zavis 1 vel loricis munitam
principi , duci vel comiti presentare studeat. Reliquam
vero partem armatam ostendat , id est , aliquos cum scu
tis , spathis &c.
 FORI
etiam fundarum instrumentis vel casteris armis,
qua; noviter forsitan unusquisque a seniore vel
domino suo iniuncta habuerit , principi , duci
vel comiti suo praesentare studeat. Si quis au-
tem extra hanc decimam 1 partem servorum suo-
rum in exercitus progressionem accesserit , om-
nis ipsa decima a pas servorum eius studiose
quajsita atque descripta 3 , quidquid minus fue-
rit inventum de hac instituta dcima 4 parte ser
vorum in bellicam unumquemque secum ex-
peditionem duxisse , in potestatem principis re-
ducendum * est , ut cui hoc idem princeps pras-
largiri decreverit , in eius subiaceat potestate.
Quicumque vero ex palatino officio ita in exer
citus expeditionem profectus extiterit , ut nec in
principali servitio frequens existat , nec in guar
dia *cum reliquis fratribus suis laborem sustineat,
noverit se legis huius sententia feriendum ; ex
cepto si eum manifesta languoris ostensio com-
probaverit morbidum. Nam si quisque exerci-
talium in eandem bellicam expeditionem profi-
ciscens , minime ducem aut comitem , aut etiam
patronum suum sequutus fuerit , sed per patro-
cinia diversorum se dilataverit , ita ut nec in
guardia cum seniore suo persistat , nec aliquem
publicas utilitatis profectum exhibeat , nec ei
III. TITVLVS DE HIS
CONFVGIVNT.
ad ecclesiam confugiens abstrahatur, ni-
si armis defensus.
II. Si ad ecclesiam confugiens , dum suis armis
defenditur, occidatur. -.
I. 9 2STe ad ecclesiam confugiens abs
trahatur, nisi armis defensus.
Nullus de ecclesia ausus sit aliquem violenter
abstrahere , nisi ad ecclesiam confugiens armis
se fortasse defender voluerit.
II. 10 Si ad ecclesiam confugiens , dum
suis armis defenditur, occidatur.
Qui ad ecclesia; prticos confugerit , et non
deposuerit arma qua: tenuit ; si fuerit occissus,
X Legin, y Complut. med iefatem.
2 Legin, y Complut. medicUs.
2 Complut. discussa.
4 legin, y Complut. med etate.
5 Legin, y Complut. est reducendum , qua] iter id ipsutn
de hac medietate quod minus unusquisque secum in exer-
citum duxerit, cui hoc idem princeps praclargiri decreverit,
ui maneat incunctanter arbitrii. His igitur ordinatis &c.
6 Lind. wardia,>i as despuei.
7 Complut. constitutis.
8 Legin, y Complut. trigint auri olidos soluturum it
IVDICVM
talis profectio imputanda est , sed superiorum
ordinem , quae de vilioribus infcrioribusque per-
sonis in hac lege decreta sunt , in semetipsum
noverit sustinere. His igitur ordinatis atque com-
positis i , restat ut frenum cupiditati eorum po-
namus , quos ad peragenda negotia utilitatis nos-
tra; impingimus. Et ideo nullus dux , comes,
tiufadus seu quislibet commissos populos regens,
accepto beneficio, vel qualibet occasione sua: pes-
sima: voluntatis , quemquam ex suis subditis de
bellica profectione dimittat , aut admonitiones
ipsas quae fieri debent progressione exercitus, vel
indictione armorum , sub ista quasi admonitioris
occasione interserat , unde quemquam illorum
militare praesumat. Nam quisqus talia agens pro
his , ut dictum est , causis a quolibet aut ob-
latum quodcumque perceperit , aut ipse quid-
quam cuiuscumque exegerit ; equidem si de pri-
matibus palatii fuerit, et illi a quo tale aliquid
accepit , in quadruplum satisfaciat , et principi
pro eo solo quo se munificare pratsumpsit , li-
bram 8 auri soluturum se noverit. Minores vero
persona: ab honore vel dignitate' ingenuitatis pr
vate , in potestatem sunt principis redigenda? , ut
quod de eis vel de rebus eorum iudicare elege-
rit, sux subiaceat modis mnibus potestati.
QVI AD ECCLESIAM
III. Dt damno hotninem ab ecelesta abstra-
hentis.
IV. Vt delitor sive reus de eccltsia non abs-
trahantur, et qua sunt debita reddant. T
percusor in loco sancto nullam fecit iniuriam,
nec ullam calumniam pertimescat.
i
III. 11 De damno hotninem ab ecclesia
abstrahentis.
Si quis de altaribus servum suum, aut debito-
rem non traditum sibi a sacerdote vel ab ecele-.
siar custodibus , violenter abstraxerit ; si hones-
tioris loci persona 11 est, ut primum iudici de
eo fuerit relatum 1 1 altario , cui iniuriosus fuit,
cogatur exsolvere solidos C. Inferior 14 vero
persona det solidos XXX : quod si non habue
noverit. Minores vero personas , et ea quat acceperint ia
duplum illis a quibus sunt ablata vel exacta restituant , et
ipsi L. flagella publice verberati suscipiant. Huius sane le
gis edicrum ab anno secundo regni nostri ex die kaicn-
darum novembrium decernimus valiturum.
p Card. y Legin. Antiqua.
i o Toled. got. Card. y Legin. Antiqua.
1 1 Legin, y Card. Antiqua.
1 1 Toled. got. persona est , ante iudicem altario &c
13 Complut. intimatum. Legin, revelatum.
14 Legin, y Lind. nferioris vero loci persona det.
 LIB. X.
rit unde compont *, correptus a iudice in con-
ventu publice C. fiagella suscipiat. Dominus ve
ro servum , sive creditor debitorem recipiat ex-
cusatuoi. f confugerit , eum ecclesia non vindicet 6 , sed
IV. a Vt debitor seu reus de ecclesia
non abstrahantur, sed qiice sunt de
bita reddant.
Eos qui ad ecclesiam vel ad ecclesia; prticos
confugerint , nullus contingere prasumat ,. sed
presbytero vel dicono repetat 4 ut reformet,
et seu debitor sive reus qui confugerat , si non
J i
; LIBER
De divisionibus, et annorum tempobus atque limitibus.
I. TITVLVS DE DIVISIONIBVS , ET TERRIS
.. .. AD PLACITVM DATIS.
II. Vt valeat semel facta divisin .
-II. De non revocando, divisione nter fraires,
etiam si sine scriptura sit facta ; solum
si id idneo teste convine atur..
III. Vt quod a plurimis et a melhribus in di-
. , visione est constitntum , a paucis et dete-
riaribus non * liceat immutari.
IV. Vt liceat uni haredi responder , si ab ali-
quo petatur, et petere, si causa qualicumque
" compellitur. : u'. .j . 7
V. Si placitum quis divisionis inrumpat , divi-
sam partetn usurpans. , -
.VI. Si vineam aut domum quis in consortis tr
ra construxerit. .*.;.- .i
VII. Si vineam in aliena trra quis plantet , in
qua non habet sortem.
VIII. De divisione terrarum facta inter gotum
atque romanum. \ cernendis lo.
IX. De svis inter gotum et romanum indivisis
relictis.
X. Quod ea qua servus non iubente dominofe-
cerit, excepto quod lex iubet , valere non
. L " Vt valeat semelfacta divisin >
Valeat semel facta divisio iusta", et milla post-
inodum immutandi adrrttatur occasi.
i Toled.got. persolvat, in conventu publice CC. ftagel-
la suscipiat. . .. . - .-
. % Card. y Lipn. Antiqua. . . i
3 Complut. a presbytero vel dicono repetantur , et seu
debitor sive servus ver reus- &c. ' i.
4 Legin, repetantur , et seu debitor &c. i ;
5 Legin, y JJttd. cultor. > 1 j
6 Legin. Complut. Toled.got. S. J. R. y Lind. defendat.
TITVL; rl.
12Q
meretur occidi , apud repetentem ecclesia; cus-
tos * interveniat , 'ut ei veniam det , et exoratus
indulgeat, Quod si debitor aliquis ad ecclesiam
presbyter aut diaconus debitorem sine dilatio-
ne 7 restituat ; ita ut ipse qui debitum repetir,
neququam ceder eum , aut ligare prassumat,
qui ad ecclesia; auxilium decurrit; sed presen
te presbytero vel dicono constituatur infra quod
tempus ei debitum reformetur. Quia licet ec
clesia: interventus religionis contemplatione con-
cedatur, aliena tamen retineri non poterunt. De
homicidis autem , maleficis et veneficis in eorum
titulis leges sunt requirenda: 8.
X. ; .
poterit.
XI. Vt qui trras ad canonem accepit , plac
i tum servet.
XII. De terris qua dejinito annorum numero
-: per placitum dantur.
XIII. Si Ule qui <ad placitum trras accepit, ex'
tendat culturas.
XIV. Si inter eum qui dat et accipit terram
aut silvatn , contentio oriatur.
XV. Vt qui ad excolendum terram accipit , si-
cut> Ule qui terram dedit , ita et iste cen-
sum exsolvat. \ '<
XVI. Vt si gti de romanorum tertia quippiam
(i tulerint , iudice insistente ; romanis cuneta
reforment.
-XVII. De mancipiorum agnationibus dividen-
dis , atque eorum peculiis partiendis et de-
-
XVIII. Vt peculium et peculiare ad mam in?
- telligentiam habeatuK - "
XIX. Si pro acceptis rebus promissio non sol-
vatur.
II. 13 JDenonrevocanda divisione interjra^
tres, etiam si sine scriptura sitJacta,
solum si id idneo teste convincatur.
Divisionem factam inter fratres , etiam si' sine
7 Complut. sine al qua excusatione.
8 En el cdice Toled, got. despus de la ley dice : f'mlt
liber IXi FIs. Incipit liber X. Vamba Rex. -
0 Legin, non convenit aliquatenus immutari. ., j
... la Gomplut. disternendis ' t*
1 1 Legin. Antiqua. j . 3 -
1 Legin, iusta et recta. .
13 Legin. Antiqua .- ... .
 FORI
scriptura inter eos convenerit, permanere iube-
mus , dummodo testibus idoneis comprobetur ; et
divisio ista plenam habeat firmitatem.
III. 1 Vt quod a plurimis et melioribus
in divisione est constitu urn , a paucis
et deterioribus non liceat imtnutari.
Si plures furint in divisione consortes , quod a
multis et * a melioribus iuste constitutum est , a
paucis et J deterioribus non convenit aliquateuus
immutari.
IV. Flavus Cindasvintus Rex 4.
Vt liceat un hteredi responder , si ab
aliquo petatur: et petere , si causa,
qualicumque compellitur
Quura prisca; legis auctoritate fuerit constitu
tum , ut is qui ad dicendam causam compellitur,
non nisi presente eo , qui rei litigiosa; consors est,
audiatur : satis ex hoc petitorum .negotia super-
flue conspeximus dilatari , quum ad dicendam
causam pro sua unusquisque persona sufrida t.
Igitur ne callida oppositione causantis , dum
excusatio pretenditur pro consorte , tricennalis
obviet annositas petitori ; providentissima deli-
beratione sancimus, ut remota excusatione con-
sortium , tam pro eorum quam pro sua perso
na , is qui udicialiter pro communibus rebus fue
rit appellatus , respondeat. Nec ullum preiu-
dicium consortis absentia , si cohaeres eius ius-
tissime , seu etiam per commentum aut per ig-
naviam fuerit superatus , incurrat : sed si repa
rare negotium legaliter intenderit , permitta-
tur. Abrogata denique supra facta: legis tam
inconvenientis sententia , hoc salubre decretum
per universos regni nostri populos omni decer-
nimus reverentia valiturum. Ac similis etiam or
do servabitur , si unus forsitan ex consortibus
quemquam crediderit lite pulsandum.
V. 6 Si placitum quis divisionis inrum*
pat , divisam partem usurpans.
Qui placitum divisionis inruperit , et quamli-
"bet partem aliena: portionis invaserit; tantum de
suo, quantum de alieno occupavit , amittat.
t Legin. Antiqua.
a Card. vel.
g Card. ve!.
4 Emilian. Fls. Rcits. Rex. Legin. Antiqua. Toled. got.
Card. y S. J. R. sin autor ni nota.
5 Lind. separare.
6 Legin, y Toled. got. Antiqua.
7 Legin, y Toled. got. Antiqua. Card. Antiqua oovter
emendara. - labores suos &c.
8 Legin, y Complut. Si quis nesciens vel sciens domum
aut vineam in consortis &c.
p Lind. sciente.
io Card. vel absent. . ,
IVDICVM
VI. 7 Si vineam aut domum quis in
consortis trra construxerit.
Si quis domino nesciente 9 vel IO consentiente,
vineam in consortis tena plantaverit , aut do
mum fecerit, vel certe si ipse qui vineam plan-
tat , vel domum facit , ignoraverit quod portio
sit consortis ; dum hoc aut testibus aut iuramen-
to firmaverit , aliud tantum trra? pars meriti
domino illi, in cuius trra vineam plantavit, re-
stituat, et qui posuit vineam securus obtineat *.
Si vero domino contradicente plantaverit , ius
te 11 eam perdat qui rem alienam domino con
tradicente ,J plantavit. Similis etiam et de sdifi-
ciis forma servetur. Hoc tamen adiicimus , ut si
quicumque alteri terram vendiderit aut dona-
verit si ve commutaverit **, qua: tamen reperia-
tur quandoquidem non eius iuris fuisse qui de-
dit ; si ille qui terram ipsam acceperit , in ea-
dem trra domum a;dificaverit , aut vineam plan
taverit , sive oliveta, hortum vel pomaria fece
rit , sive etiam si quid utilitatis ibi aut labo-
ris adiecerit ' * , et dominus trra: illius cui trra
ipsa debita fortasse manebat , callidum se ser-
varis contestan noluerit , aut fortasse longe com-
manens id ipsum aut nescierit , aut contestari
noluerit 16 , ut in postmodum laboratum ibi au-
ferre aliquid possit : dum hoc ipse cuius eam-
dem terram esse patuerit , coram iudice propul-
saverit , ab auctore qui terram ipsam iniuste al
teri dedit , alteram et similem terram in duplo
recipiat et ille qui * in eadem trra labo
res suos exercuit 1 , id quod labora vi t nuilo mo
do perdat.
VIL ao Si vineam in aliena trra quis
flantet , in qua non habet sortem.
-C^)ui vineam in alieni fundi territorio , in quo
ipse consors non est , sine permissione ' domini,
sive per vim , aut forsitan domino nesciente vel
absent plantaverit , etiam si ei contradictum non
fuerit , vineam quam plantavit amittnt : quia
sufficere ei debet quod ad duplationem rei non
addicitur , qui aliena prevaricare 81 dinoscitur.
VIII. 94 De divisione ferrarum factiz
inter gotum atque romanum.
Divisio inter gotum et romanum facta de por-
tione terrarum sive silvarum , nulla ratione tur-
1 1 Legin, possideat.
i z Complut. iuste quod plantavit , amittat.
13 Legin, y Lind. contracunte.
14 Vigil. Legin, y Complut. commutatam acceperit.
1 5 Legin, y Complut. exercuerit.
1 o Legin. Toled. got. y Complut. neglexerit.
17 Legin, y Complut. restituat.
1 8 Legin, y Complut. qui plantavit vineam , et in trra
1 9 Card. exercuit , si interdictum non fuerit.
30 Toled. got. Antiqua.
* i Legin. Toled. got. Complut. y Lind. pervasisse.
11 Legin. Nova lcx.
 LIB. X.
betur, si tamen prbbatur celebrar 1 divisio; nec
de duabus partibus goti aliquid sibi romanus
prassumat *, aut vindicet , aut de tertia romani
gotus sibi aliquid audeat usurpare aut vindica
re , nisi quod a riostra forsitan ei fuerit largi-
tate donatum ; sed quod a parentibus vel vici-
nis divisurn est , posteritas immutare non tentet.
IX. * De stlvis inter gotum et romanum
indhisis relietis. ......
De silvis quat indivisas forsitan restiterunt 4,
$ive 5 gotus sive romanus sibi eas adsumpserit
et fecerit fortasse culturas , statuimus ut si ad-
huc silva superest , unde paris meriti terra eius
cui debetur portioni debeat compensari , silvam
accipere non recuset. Si autem paris meriti quas
compensetur, silva non fuerit, quod ad culturam
scisum est dividatur.
X. 7 Quod ea quee servus non iuhent
domino fecerit , excepto quod ex iu-
bet , valere non poterit.
^uidquid servus non iubente domino diviserit
vel fecerit , excepto quod lex permittit , firmum
non esse iubemus , si id dominus servi noluerit
custodire.
XI. 8 Vt qui trras ad canonem ac
csit , placitum servet.
Trras quas ad placitum canonis data: sunt, qui-
cumque suscepit , ipse possideat , et canonem
domino singulis annis qui fuerit definitus exsol-
vat, quia placitum non oportet inrumpi. Quod
si canonem IO constitutum singulis annis implere
neglexerit , trras dominus pro iure suo defen-
dat : quia sua culpa beneficium quod fuerat con-
sequutus amittit , qui placitum non implesse
convincitur.
XII. 11 De terris qu<e dejinito annorum
numero per placitum dantur.
Si per precariam epistolam certus annorum rm-
merus fuerit comprehensus , ita ut ille qui sus-
ceperat trras post quodeumque tempus domino
reformet ia; iuxta conditionem placiti terram qui
accepit , restituere non moretur.
1 Toled. got. celata.
2 Legin, przsuinat usurpar? aut vindicare. "" ' '
3 Toled. got. y Legin. Antiqua. '
4 Vigil. Legin, y Complut. residuae erunt. LindK res-
derunf.
5 Complut. si seu.
6 Toled. got. adruperit.
7 Legin. Antiqua.
8 Legin. Antiqua. ' 1
9 Legin, y Complut. porest. ** ^'v i
10 Legin, y Complut. annonas constituas.
TITVL. L J3i
XIII. 13 Si Ule qui ad placitum trras
accepit , extendat culturas.
Qui ad placitum trras suscepit , hoc tantum
teneat quod eum terrarum dominus habere per-
miserit , et amplius non praesumat. Quod si 1 4
trras culturas longtus extendisse cognoscitur , et
sibi arios ad excolendos agros forte conduxerit xs,
aut plures filii vel nepotes in loci ipsius babi-
tatione subcreverint I6, aut campos quos ei do
minus trras non prasstiterat , oceupaverit , aut
silvam quas ei data non fuerat propter excolen
dos agros , at conclusos , aut facienda forsitan
prata succiderit : quidquid amplius usurpavit
quam ei prasstitum probatur amittat , et in
domini consistat arbitrio , utrum canon addatur,
an hoc quod non prasstitit, dominus ipse possi
deat. Si tantummodo alicui ager sit datus , et
data silva vel campus non fuerit , sine iussu do
mini nihil de silva vel de campo qui agrum
suscepit , usurpet. . .
XIV. 18 Si inter eum qui dat et acci-
pit terram aut silvam , contentio
oriatur.
Si infer eum qui accipit trras aut silvas , et
qui prasstitit , de spatio unde praestirerit , orr.a
contentio fuerit , tune si superstis 1 est ipse qui
prasstitit , aut si certe mortuus fuerit , eius has-
redes prasbeant sacramentum quod non amplius
auctor eorum dederit , quam ipsi designanter os-
tendunt. Et sic posteaquam iuraverint, prassen-
tibus testibus quas obsei ventur signa constituant,
ut pro ea re deinceps nulla accedat causatio. Si
vero consortes eius aut non dignentur iurare,
aut forte noluerint, aut aliquam dubietatem ha-
buerint quantum vel ipsi dederint, vel anteces
sores eorum ; ipsi ut animas suas non condemnent,
nec sacramentum prasstent , sed tota aratra quan
tum ipsi vel parentes eorum in sua sorte susce-
perant , per singula aratra ao quinquagenos. ari-
pennes dar faciant ; ea tamen conditione , ut
quantum oceupatum habuerint vel cultum , iux
ta quinquaginta aripennes concludant , nec plus
quam eisdem mensuratum fuerit aut ostensum,
nisi terrarum dominus forte prasstiterit , audeant
usurpare. Quod vero amplius usurpaverint , in
duplum reddant invasa.
11 Legin. Antiqua.
1 2 Legin, y Complut. reformaret.
13 Card. Noviter emendara. Legin. Antiqua.
14 Legin. Card. Toled. got. Complut. y Lind. Quod si
culturas suas longius &c.
1 5 Vigil. Emilian. Toled. get. y Lind. coniunxerit.
1 6 Card. Toled. got. y Lind. succeserint.
1 7 Complut. fuerat.
18 Gara. Fls. Res. Rex. Legin. Antiqua.
19 Toled. got. suprestis. Complut. y Lind. s superest.
20 Complut. pro singulis aratris.
R 2
 FORI
XV. 1 Vt qui ad excolendum terram
accipit , sicut Ule qui terram dedit,
ita et iste censum exsolvat.
Qui accolam 2 in terra sua susceperit, et post-
modum contingat , ut ille qui susceperat , cui-
cumque tertiam 3 reddat ; similiter sint 4 et illi
qui suscepti sunt , sicut et patroni eoram qua-
liter unumquemque contigerit.
XVI. * Vt si goti de romanorum ter-
tia quippiam tulerint , iudice insis
tente , romanis cuneta reforment.
T . . ... M" '
ludices singularum civitatum, villici * atque pra:-
positi trras * romanorum ab illis qui occupatas
tenent auferant , et romanis sua exsequutione 8
sine aliqua dilatione restituant , ut nihil fisco de-
beat deperire : si tamen eos quinquaginta an-
norum numerus aut tempus non excluserit.
XVII. Flavius Cindasvintus Rex 9,
De mancipiorum agnationibus dividen-
dis , atque eorum peculiis jpartiendis
et decernendis.
Providentissimi ustique iuris est , ut formam
inveteratse censura: , qua: ab squitatis ratione di-
sentit , novellis etiam sanctionibus * emende-
mus ; nec immerto prius nascendi causas nos
expedit arbitrari , et ita demum legem poner
nascjturis. Si enlm filius ab utroque prente gig-
nitur et creatur, cur idem ad conditionem tan-
tum pertineat genitricis , qui sine patre nulla-
tenus potuit procreari ? Hac rationabiliter naturas
lege compellimur agnationem ancilla; , qua; servo
alieno coniuncta peperit , inter utrosque dmi
nos aequaliter dividendam. Quod si unus tantum
filius ab eisdem parentibus fuerit procreatus,
quoniam ambobus dominis modo plcito non po-
terit deservir , idem filius apud matrem usque
ad ajtatis annum duodecimum educetur , doee
tas eius in exercendis laboribus ferr servitium
pubertatis incipiat. Post ha;c autem dominus an-
cilla; domino servi cui ha:c ancilla coniuncta est,
pretium ex medietate persolvat , quantum idem
filius a bonis hominibus valere fuerit astimatus.
Similis forma servetur et de cateris filiis qui im-
pari numero fuerint procreati. Peculium vero
mobilis re quod servus et ancilla profligaverint
I Legin. Antiqua.
i Complut. agricolam.
g Complut. terram.
4 Toied. got. Legin, Carti. y Complut. sentaHt.
5 Legin. Antiqua.
O Complut. villarum prxposlti.
y Legin, y Lind. tenias.
8 Legin. Card. Complut. y Lind. exactiotie.
p Card. Nova. Legin. Anfiqua noviter .emendata. Toled.
got. y Complut. sin autor ni nota.
IVDICVM
sub uno contubernio constituti , utrique domino
decerntmus pertinendum. Sane si in fundum al-
terius domini ad cuius iura idem servus vel an
cilla non pertinent , praeter atdificium agrumque,
vel aliquid quod esse possit immobile a servis
talibus in re mobili fuerit conquisitum , non ali-
ter quam agnationem rem huiuscemodi aequali-
ter eorum domini sibi debeant vindicare. Quod
si unus ex his dominis contubernia famulorum
fuerit cotatus inrumpere, statim eos separare non
differat ; ea tamen conditione servata-, ut post-
quam ad dominorum cognitionem contubernia
srvorum pervenerint, si eos in hoc dominorum.
voluntas perseverare noluerit , infra anni spatiun
ipsum contubernium resolvere non morentur^
Casterum si hoc rationabile tempus, quod hac le
ge indultum est, negligentia dominorum exces->
serit , quidquid post expletum annum fuerit pro-
creatum , utrique domini aequaliter inter se se-
xus , numeri , vel a:tatis contropatione noverint
dividendum. Quod si super annum tempus ex-
cesserit , et hoc unus dominus vel ambo nescie-
rint , quodeumque nasci potuerit , similiter in
divisionis squali portione manebit.
XVIII. Flavius gloriosus Recesvin\
tus Rex
Vt peculium et peculiare ad unam in-
telligentiam habeatur.
S-^pe contentionis pice 1 * improbos vidimus sin-
ceram intelligentiam desecare ,J, qua; ut refelli
possit, compendio brevitatis uti sic convenit. Om-
nis ergo res quae mobilis immobilisque consis-
tit , cuiuscumque fuerit generis sive formar , aut
peculii aut peculiaris nomen habuerit , unius in-
telligentiar vim evidentiamque obtineat , ut ex
hoc omnis de mobilibus inunobilibusque rebus
intentio 14 conquiescat.
XIX. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex
Si pro acceptis rebus promissio non sol-
vatur.
Si quis terram, vineam aut aliquam rem aliam
pro decimis , vel quibuslibet commodis praesta-
tionibusque reddendis per scripturam , aut quam-
cumque definitionem ita ab alio acceperit pos-
sidendam , ut ille qui dat , sic sub alicuius ex-
10 Complut. legbus.
1 1 Legin. Antiqua. Toled. got. y Complut. sin autor ni
nota. .. <
1 2 Legin. Toled. got. y Complut. itentlonij acie. Card.
y Lind. contentionis acie. ^
13 Lind. deserere.
14 Complut. contentio.
15 Card. Fls. gis. Chs. Legien. Antiqua. Toled. got. y
Complut. sm autor ni nota.
 LIB.
solutionis debito det , ne videatur us rei sua:
mittere voluisse , quidquid debet qui rem ac-
cipk , etiam sine sollicitudine domini ipse solli-
citus reddat. Nam. quamvis consuetudo vel pro-,
missio exsoluta non fuerit , de rebus suis pars
domini excludi non poterit , quia non voln
tate istius qi dedit,sed fraude . illius qui rem
accepit , videatur 1 commotiojei domino com-
i;:, 1 1. TITVLVS DE
. ET TRICENNALIS TEMPORIS INTENTIONE.
I. Ne post L. annos sortes gtica vel romana
. ampus repetantur. * V- De intcrruptione tricennii.
II. Ne mancipia fugitiva post L. annos ad ser-.
vitium revocentur.
III. Vt omnes *causc trcenme, copchtdantur.
IV. Vt exceptis Jiscalibus servs , tricennale
-
I. * JVe post L. .annos sortes gtica vel
roman amplius repetantur.
Sirtes gtica; et tertiae romanorum , qua; infra *.
quinquaginta annos non fuerint revocata; , millo
niodo repetantur. . . ; .
II. s JVe mancipia fugitiva post L. an-
. nos ad servitium revocentur 6. \ nulla nobilitas decoravit, indebita llcentia liberta-
IVancipia fugitiva qua; infra quinquaginta an
nos inventa non fuerint , non liceat ad servitium
revocare.
III. 7 Vt omnes causae tricennio conclu-
dantur.
Omnes causas , seu bona; sive mala; , aut etiam
criminales , qua; infra XXX. annos definita: non
fuerint , vel mancipia qua; in contentione posi-
ta fuerant aut sunt 8 , ab alio tamen possessa , st
defiiita atque exacta non fuerint , nullo modo
repetantur. Si quis autem post hunc triginta an-
norum numsrum causam mover tentaverit , iste
numerus ei resistat , et libram auri cui rex ius-
serit I0, coactus exsolvat. .
1 Cari, videtur contentio rei Scc.
2 Legin, y Complut. de promissione vel coniuetudine.
3 Toled. got. Isgion. y Card. Antiqua.
4 Complut. y Lind. intra.
5 Legin. Antiqua.
6 Toled. got. Legin, y S. J. R. repetantur.
7 Legin, y Card. Antiqua.
8 Card. aut non sunt.
X. TITVL. II. 133
moveri. Si vero ille qui rem accepit consue-
tudinem aut promissionem differat adimplere,
quodcumque de promisso a vel consueto debet,
rei domino in duplum exsolvat. Nam si ita 1 ed-
de're promissum aut consuetum dissimulet , ut
dominum rei legum tempus excludat , usque ad
L. annos rem cum augmento solius laboris quod
illic fecit amittat.
QVINQVAGENARII
,-. tempus valeat in omn'us causis.
VI. Ne tricennale tempus impediat relegatis.
VII. De pr<efixD annortim numero , quo Jisca-
:.. -.les servi possint ad servitium repet.
IV. Flavius glcrlosus Recesvintus
.:. Rex".
Vt exceptis Jiscalibus servs tricennale
tempus valeat in mnibus causis.
S-tpe competentis indebita resolutio iuris eva-
nescere facit statum 14 iusta; possessionis; et quod
ti contrait. Tricennalis ergo transcursio tempo-
rum quum tam constanter inolevisse videatur in
negotiis sanctionum ut iam non quasi ex insti-
tutione humana, sed veluti ex ipsaium rerum vi
deatur processisse natura : ideo valitura sanctionis
huius seternitate decernitur , ut si per tricennii
tempus , seu fiscus de quorumlibet iurc quod
cumque tenuerit , sive quilibet de fisci , extra
mancipia fiscala , aut cuiuspiam rebus aliquod
fortasse possederit , perenni sibimet iure vindicet
et retentet , et nec contra hunc numerum , in
quo etiam veritas perfecta; completur anatis , at-
tentet commoveri vox cuiuscumque petitionis.
Servi vero fisci , quorum de stirpe sei vili evi-
dens origo patuerit , resoluti atque per diversa
vagantes quamvis nihil in pensione tributi per-
solverint , quamvis fuga vel latebris seu patro
cinio quorumcumque defensi latuerint, seivitutis
conditionem non erunt penitus evasuri : sed in
originem pristinam absque temporum praiudicio
redigendi : ab huius sententia legis illis tantuin-
O Card. aut vendcara.
10 Complut. voluerit.
1 1 En los cdices Legin. Toled. got. S. J. R. y Complut.^
falta esta ley IV. y baxo este nmero est la que aqu
es VIL
1 1 Card. y Lind. statutum tempus.
13 Lind. actionuin.
 134 FORI
modo segregatis,.qui percipere valuerint regia
conlatione remedia libertatis. . ;
V. Flavius Cindasvintus Rex
De interruptione tricennii.
S^pe proprium ius alterius longinqua possessio
in ius transmittit alterius : nam quod quisque
XXX. annis expletis absque interruptione tem-
poris possidet, neququam ulterius per repetentis
calumniam aniittere potest. Vt ergo tam peten-
ti quam possessori competenter possit esse con-
sultum , id ab mnibus observandum est , ut
quicumquc rem qus ab alio per XXV. annos,
et supra , infra XXX. annos tamen , possessa esr,
sui iuris esse adstruxerit , et possessor fortasse
sive a iudice seu a repetente commonitus , vel
reddere distulerit , vel rationabiliter responsum
parare contempserit , aut quamcumque dilatio-
nem videatur afierre , sive etiam eiusdem rei
qua? petitur*, absentem possessorem, hoc est, aut
in alia provincia , aut in expeditione publica
positum esse constiterit 3 ; tune iudex id quod
reposcitur, id est, eu possessio sive quodeum-
que fuerit , pro interruptione temporis coram
duobus aut tribus ingenuis petenti consignare
procuret. Ita ut si iudex rm ipsam petenti per
saionis instantiam praceperit consignare, per epis-
tolam manu sua subscriptam eumdem saionem
iuxta modum subterius 4 comprehensum infor-
met : et si forte possessio est ubi repositio ali-
cuius substantia; sit, ne per rationales excusatio
fiat , annulo iudicis vel saionis qui locum con-
signat , eadem ostia , ubi res est posita , per illos
octo dies maneant obsignata , et ille qui accepit,
octo tantum diebus possideat , et nihil exinde
expender , aut evertere , vel alienare prarsumat,
sed in eo tantum loco quod voluerit , aut po-
tuerit laboris exerceat. Post octo autem dies rem
intemeratam dimittat , ab eo quem possidentem
invenerat indubitanter adprehendendam , et nul-
lam ex hoc ille qui octo diebus possedit, calum
niam peitimescat. Ita tamen ut sive ipse , seu
pars eius aut postemas infra XXX. annos a die
interrupti temporis rem quam sibi consignan po-
poscerat , sui iuris esse convincat. Nam si con-
vinci eadem actio taliter non potuerit , ille qui-
dem qui suprestis est , qui dominium alienum
inquietavit, rei domino velut iniustus satisfaciat
petitor. Aut si aliquid expenderit exinde , vel
everterit , in quadruplum reddere compellatur.
Parti vero eius aut posteritati nulla ex hoc ulte-
1 Card. FIs. Ervigiut Rex. En este cdice et VI. esta ley.
Legin. Antiqua.
2 Legin, repetitur.
3 Card. constiterit , aut non constiterit.
4 Legin, legis subterius.
e Complut. servata.
0 Complut. y Legin, per saionem iudicis.
7 Legin. Antiqua lex , capitulare exemplar epstola in-
formationis. Ille iudex fre
8 Legim. Antiqua. Toled. got. S. J. R. y Complut. sm
IVDICVM
rius calumnia moveatur , illa vero evidentissirhe
conditione taxata ut si diversarum rerum, et
in diversis locis ha;c de qua agitur fuerit dis
persa facultas , ex mnibus his qua? ad eamderrt
pertinent repetitionem , unum quodeumque fue
rit secundum prassentis legis decretum a iussio-
ue 6 iudicis consignatum pro traditione teneatur
omnium rerum. \ Item. Exemplar epstola
informationis. Ule iudex illi saioni. Informamus
.'. .te; ut locum illum quem Ule repetit , et nutie- &
dominio illius esse -videtur , iuxta legis ordinem
. coram duobus aut tribus ingenuis illi consignes,
octo tantum diebus possidendum : ita ut si ali
quid ibi repositionis habeatur, et annulo domini
sui non est signatum , propter auferendam ex-
cusationem rationabilium per illos octo dies att*
nulo tuo maneat obsignatum ; a te tero nihil
txinde aliquatenus auferatur.
VI. Flavius Recesvintus Rex*.
N~e tricennak tempus hnpediat rele-
gatis.
Quantum pressuris conditio urgetur humana,
tantum multis remediis clementiam principalem
necessitati consulere decet humana:. Quaprop*
ter quum quisque nobilis atque inferior inge^
nuus sive etiam serVs regio iussu in custodiarri
vel in exsilium extiterit deputatus I0, et contifl-
gat eum quandoque , aut liberationem " gra-
tiamque Invenire , aut ad sua bona revert ; s
quamcumque rem in repetitione videatur habe-
re , non illud tempus pro tricennali vel quin-
quagenario annorum numero in eius actione
iungatur , quod ipse in custodia vel in exsilio
fuisse dinoscitur : sed remoto omni illo tempo-
re , quo evidenter eidem persona; in pressuris et
in penuria constitua; sibi debitum negotium se-
qui non licuit. De estero iuxta legum decreta
vel tempus in eius actionibus legalis ordo ma
neat constitutus.
VIL Flavius Egica Rex
De prarfixo annorum numero I3, quo fis
cales serv possint 14 ad servitium
repet.
Abrogata legis illius sententia, qua de fiscalibus
servs praecipitur , ut absque pranudicio tempo-
rum in servitutis prstina: originem redigantur
id novo sanctionis edicto decernimus , ut iidem.
autor ni nota,
y Complut. seu.
i o Card. deputatus aut ab hostibus deportatus.
I-i Legin. Card. y Complut. liberationeiji invenire.
i 2 Esta ley VIL en el cdice de Card. es a V. Toled.
got. Fls. Vamba Rex.
i 3 Legin y Complut. tempore. '. "
1 4 Legin, y Complut. deteant.
1 5 Legin, reducaatux.
 LIB. X.
ipsi fiscales serv , quos per XXX. annos nter
presentes aut quisque possederit , aut ipsi co-
ram positi prjedictum numerum annorum nullo
dominante transierint , vel ii etiam qui per di-
versa vagantes sne aliqua trbuti vel servitii
impensione quinquagcnariam annorum 1 metam
pervagando excesserint , nullo modo sint ad fis-
III. TITVLVS DE TERMINIS
termini et limites conserventur.
II. De conlisis et evulsis limitibus.
III. Quid observetur si de terminis contentio
ortatur.
TuWt termini et limites conserventur.
Antiquos trminos et limites sic stare iubemus,
sicut antiquitus videntur esse constructi , nec
aliqua patimur commotione divelli.
II. s De conlisis et evulsis limitibus.
Qui studio pervadendi limites complanaverit,
aut trminos fixos fuerit ausus evellere : si in-
genuus est , per singula signa vel notas XX. 6
Solidos , ciii fraudem fecit , cogatur inferre 7 : et
si servus est , per singula signa L. flagella sus-
cipiat , et limitem et terminum restituat. Si quis
aiuem dum arat * , vel vineam plantat , termi
num casu non volntate convellerit ; vicinis pra>
sentibus restituat terminum , et postmodum ex
hoc nullum damnum aut periculum vereatur.
III. 9 Quid observetur si de terminis
contentio oriatur.
X^uotiescumque de terminis fuerit orta conten
tio , signa qua; antiquitus constituta sunt, opor-
tet inquir , id est , aggeres tena; sive arcas,
quas propter fines fundorum antiquitus apparue-
rint fuisse congestas atque constructas : lapides
etiam, quos propter indicia terminorum notis evi-
dentibus sculptos constiterit esse defixos. Si hasc
signa defuerint , tune in arboribus notas , quas
decurias vocant , convenit observari , sed illas
qua; antiquitus probantur incisa?.
j Zsgion.y Complut. numen.
3 Complut. quinquagenas.
g Complut. ita ut per nquisitionem.
jj. Toled. got. Antiqua.
5 Legin. Antiqua.
6 . JLegon. y Complut. XXX.
7 Legin, exwlvere.
TITVL. III. i35
ci servitutem ulterius repetendi. Sed quod eos
fuisse tricennalis , vel quinquagenarius a legalis
communisque ordo convicerit , hoc esse eos mo-
dis mnibus oporrebit , ut in 3 perquisitione man-
cipiorum fiscalium , una eademque lex principis
teneat , qua: et in populorum similibus vocibus
dignoscitur constituta.
ET LIMITIBVS.
IV. Si alius intra trminos alienos possidere di-
catur.
V. Vt si aliqua pars de aliquo loco tempore
romanorum remota est , ita persistat.
IV. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex io.
Si alter intra trminos alienos possidert
dicatur.
Si quis intra trminos alienos , per absentiam aut
per ignorantiam domini , partem aliquam forte
possederit , ita ut. diuturna mansio etiam in mul
to tempore inolita , vel amplius quam L. annis
hominum , partis eius habitatio publice et immo-
biliter consistere aut permanere nullatenus com-
probetur ; statim quum per antiqua signa evi^
dentibus inspectoribus fines loci alteris cognos-
cuntur, amittat domino reformandam. Nec con
tra signa evidentia debitum dominium ullum
longaj possessionis tempus excludat. Sed hoc si
ex his contendentibus unius possessoris sive auc-
torum eius dominium reperiatur advenisse 1 1 pos-
tremum. Nam si tanta tmpora excesserunt, ut
nec ipsi nec auctores eorum noverint , cuius pri-
mum aut dominium aut possessio fut : sed nec
per testem , nec per scripturam potuerit pos-
tremus possessor ostendi , quia dbium " primas
possessionis constat indicium ; unusquisque quod
possidet , inrevocabiliter possidebit. Verum ubi
unus possessor sine alterius domini mansoribus
publice possidens per evidentia signa locum ex
integro vindicare videtur ; nulla ratio sinit , ut
-quamvis per longa tmpora eius possessionis in-
tegritas decerpatur. Vnde si alter illic se per
prassumptivam ntroduxerit novitatem , nihil no-
cere poterit possessori. Si vero idem aliena ad-
petens , aliquid ex hoc repetit non pratsumpt-
ve , sed per iudicium ; si meretur obtineat. Nam
si incognite et improvise adtentet aliquatenus ac
ceder velle , liceat hunc domino ver , ut vio-
8 Card. dum arat pomaria.
9 Toled. got. y Legin. Antiqua.
10 Legin. Antiqua. Toled. got. S.J.R. y Complut. im
autor ni nota.
1 1 Complut. esse. *
11 Toled. got. y Lind. nullum.
 136 FORI
lentum accusafe , et ut invasorem , per iudicium
legibus abdicare.
V. 1 Vt si aliquapars de aliquo loco tent-
pore romanorum remota est, itaper-
sistat.
Si quodcumque ante adventum gotorum de ali-
cuius fundi iure remotum est , et ad aliquam
possessionem , aut venditione, aut donatione , aut
divisione , aut aliqua transactione translatum est;
id in eius fund , ad quem a romanis antiquitus
probatur adiunctum , iure * consistat. Quum au-
LIBER
De agrotis atque mortuis, et transmarinis negotiatoribus*.
L TITVLVS DE MED1CIS ET jEGROTIS.
lJV, absentibus propinquis mulierem medicus
flebotomare prasumat.
II. Ne medicus custodia reteios visitare pra-
sumat.
III. Si medicus pro egritudine ad placitum ex-
pectetur.
IV. Si ad placitum susceptus moriatur infir-
I. 6 Ne absentibus propinquis mulierem
mfedicus jlebot ornare prasumctt. '
Nullus medicus * sine presenta patris, matrs,
fratris * , filii aut avunculi , vel cuiuscumque
propinqui mulierem ingenuam flebotomare pra;-
sumat , excepto si necessitas emerserit a;gritud-
nis ; ubi etiam contingat supradictas personas
minime adesse, tune aut coram vicinis honestis,
aut coram servis et ancillis idoneis , secundum
qualitatem asgritudinis , qua; novit impendat.
Quod si 10 hoc sine prardictis prssumpserit, X. "
solidos propinquis aut marito coactus exsolvat,
quia difficilimum nullatenus est , ut sub tali oc-
casione ludibrium interdum aderescat.
II. " Ne medicus custodia reteios vi
sitare prcesumat.
INiillus medicorum, ubi comits, tribuni, aut vil-
lici in custodiam retruduntur, introire prarsumat
sine custode carceris ; ne illi per metum culpa;
sus mortem sibi ab codem explorent. Nam si
1 Card, y Legin. Anticua.
2 Legin. ta persistat.
3 Complut. incurrat.
4 Legin. De agrotis et midicii, vel mortuoria stpulcris
atque negotiatoribus.
Legin, y Complut. indiscretas , y as en la ley
Legin. Nova \ex. Card. Antiqua.
j Legin, y Complut. medku isducusiu*.
1VDICVM
tem proprietas fundi nullis certissimis srgnis , aut
limitibus probatur , quid debeat observari , eli-
gat inspectio iudicantium , quos partium consen-
sus elegerit : ita ut iudex quos certiores agno-
verit vel sniores, faciat eos sacramenta prabe-
re , quod trminos absque ulla fraude monstra-
verint , et tamen nullus novum terminum sine
consortis presenta , aut sine inspectore consti-
tuat. Quod si forsitan liber hoc fecerit , damnum
pervasionis accipiat J, quod legibus continetur. Si
vero id servus admiserit domino nesciente , du-
centa flagella publice extensus accipiat , et nul-
lum ex hoc praeiudicium domino computetur.
XI.
mus.
V. S de oculis medicus hypocisma tollat. -
VI. Si perfebotomum ingenuus sive servus mor-
' tem incurrat.
VII. De mercede discipuli.
VIII. 'Ne indiscussus * medicus custodia depu-
tetur.
aliquid mortiferum his ab ipsis medicis datum
Vel indultum fuerit, multum rationibus publi^
cis deperit. Si quis hoc medicorum prjesump-
serit , sententiam cum ultione percipiat.
III. 11 Si medicus pro egritudine ad
placitum expectetur.
Si quis medicum ad placitum pro infirmo vi-
sitando , aut vulnere curando poposcerit; quum
viderit medicus vulnus , aut dolores agnoverit,
statim sub certo plcito cautione emissa infir-
mum suscipiat.
IV. 14 Si ad placitum susceptus moria
tur injirmus.
Si quis medicus infirmum ad placitum susce-
perit , cautionis emisso vinculo , infirmum res-
tituat sanitati ; certe si periculum contigerit
mortis , mercedem placiti penitus non requi-
rat : nec ulla exinde utrique parti calumnia
moveatur.
8 Legin, fratris , mariti , &e.
9 Toled. got. avi.
10 Totea, got. Legin. Complut. y Lind. Quod si altter
pnesumpserit.
1 1 Toled. got. XX.
1 Legin. Toled. got. y Card. Antiqua.
13 Legin, y Card. Antiqua. Toled. got. Fls. Vamba.
14 Legin. Toled. got. S.J.R.y Card. Antiqua.
 LIB. XI. TITVL. III. i3p

y...* -Si de oculis mediis hypochysma * luerint , habeant potestatem. Si vero servum de-
tollat ' bilitavrit ut occiderit , huiusmodi servum res-

Si quis medicns hypochysim 3 de oculis abstu- VIL s De mercede discipuli.

.lerit , et ad pristinam sanitatem infirmum revo- ~
caverit , V. solidos pro suo beneficio consequatur. Oi quis medicus famulum in doctrina suscepe-
- , r i' rit , pro beneficio suo XII. solidos consequatur.
VI. 4 Si per Jlebotomum ingenuus vel
' servs mortem incurrat. VIII. .6 Ne indiscusus medicus custodia
.a; !:.._. . .. depUtetur. :i..'.u
O quis medicus dum flebotomiam exercet, in- _-
^e.QHUjn^e.bjliayf!rit , CL. solidos coactus exsol- lNullus medicum inAdirum , excepta homicidii
vat. Si vero mortuus fuerit , propinquis conti- ' causa , in cUstodiam tradat^. Pro debito tamen
nuo tradendus est , ut quod de eo facer vo- sub fideiussore debet consistere.

^' . TITVLVS DE INQVIETVDINE SEPVLCROVM. 1 ' ( *

I. LJe violatoribus sepulcrorum. II. Si sepulcrum mortui auferatur.

I. 8 De violatoribus sepulcrorum. II. Si sepulcrutn mortui azfera~

c . ; . 'V'-r '[ A'
Ot quis sepulcri violator extitent , aut mor-
-tuum expoliaverit , et ei aut ornamenta vel ves-
-timenta abstulerit; si liber hoc fecerit , Jibram
auri coactus exsolvat hasredibus mortui , et quas
abstulit reddat. Quod si haeredes non fuerint,
fisco nostro cogatur inferre IO , et prsterea
-C. flagella suscipiat. Sexvus vero si noc cri-
.men admiserit , QC. flagella suscipiat, insuper
et flammis ardentibus exurarur , redditis ihilo-
minus cunctis qua:' visus est bstulisse. " ,J
% ... '<".'..* . .... ; . t . \
!<turl. :*
oi quis mortui sarcophflgum abstulerit dum
sibi vult habere remedium , XII. solidos iudi-
ce insistente harredibus mortui cogatur exsolve-
re. Quod si , domino iubente , servus hoc ad-
miserit , dominus pro servo componere 11 non
npretur._ Servus vero si; x sua volntateJ\oc
admiserit centum flagela suscipiat , et quod
tulerat , et loco et cdrpori proprio refor-
metur.
.,
V'A *..v.s . -' i'.iV.V-- -H^v.-C-J 4tT

m. TITVLVS DE TRANSMARINAS NEGQTIATORIBVS. r>

J. Si transmarini negotiatotfis^.rem furtivatn III. Si transmarinus negotiator mereenartm de

vender det.egantur; ., ... r locis nottris seim (r.anstulerh.. :.
II. Vt transmarini negotiatores suis et felona- IV. Si transmarinus negqtitor mexcenarium pr.o
riis, et legibus-audianlur. , , . - - commerdo susceperit,.y-: <u.:,.r >

,1. ^ Si transmarini negotiatores rem II# i* yt transmarini negotiatores suis

furtivatn vender detegantur. et teionarits 0^<&&s':audian-

Si quis transmarinus negotiator.turum , argn- tur. ... . .,,] ,, ;, tlr,r .

-tum , vestimenta vel qua;libet ornamenta ' pro-
vincialibus nostris vendiderit , et competenti pre-
rio fuerint venundata ; si. urtiVa postmodum
fuerint adprobata , nullam emptor calumniam
pertimescat. ;(!!..!
..." , . . -ro:- .''< ..'.tuna
uxs.t. ..i..u:.iux...| Uv;,;:i . <j:..
l^uum transmarini negotiatores inter. .sj cab
sam habent , nullus de sedibus nostris eos au-
dir praesumat, nisi tantummodo suis legibus au-
diantur apud telonarios suos.

i Legin, y Qard. Antlqua. 9 Toled. gct. fisco nostro persolvat.

j Legin. Card. Complut. yLnd. hypochysmata. 10 Complut. exsolvere.
3 Complut. hypochysmata. Lind. hypochysma. 1 1 Legin. Antiqua.
4 Legfon. v..Cr^:' Antiqua. ..;; .<!' -- g 12 Toled. got. componat>; VA A'v- j v .-.i.v., \ x
5 Toled. got. Legin, y Card. Antiqua. \.V.a.;.t 13 TbW. ^. talia fecerit. . .jj.in-.y
6 Legin, y Card. Antiqua. > ' * . ' > V4 Lrgian. y i". /. . Antiqua. ...
7 Complut. y Lind.. idiwdt. . . ,.t - -:I5 Card. ornamenta aut,alam rem,
8 Toled- got. y Card. Antiqua. 16 Legin, y Card. -Antiqua.,
 i38 FORI
III. 1 Si transmarinus negotiator merce-
narium de locis nostris secum trans-
tulerit.
Nullus transmarinus negotiator de sedibus nos-
tris mercenarium audeat in loca sua transferre.
Qui contra hoc venire tentaverit , inferat fisco
nostro auri libram unam , et prasterea C. flagel-
la suscipiat.
LIBER
De removendis pr es suris , et omnium hcereticorum ompimodo
secs extinctis.
1-TITVtVS DE TEMPERANDO
ET RMOVEND
commonitiont principis , qua iubetur, ut
iudicium temperent iudices. . .. i
II. Vt nullus ex-- his , qui populorum accipiunt
I. Flavius gloriosas Cintasvintus
Rex *.
De conimonitione principis, qua iubetur,
ut iudicium temperent iudices.
Qj-Vili.-.'Vf/.ITL .-. ?'
ui necessariam culpis hominum seventatem
disponimus, convenit ut Deo placita remedia mi-
seris impndamus. Obtestamur itaqiie iudices om-
nes cunctosque quibus fudicandi concessa potes-
tas st , et teste virtttum omnipotente domino
commonemus ad investigandam quidem rei ve-
iitatem in causis mnibus sollertes existere , et
absque personarum acceptione negotiorum om
nium contentiones examinare ; circa vieras ta-
men personas , ac presertim paupertate depres-
sas severitatem legis 6 aliquantulum tempera
re. Nam si in totum iudicii proprietas1 adten-
datur , misericordia; proculdubio mansuetudo
deseritur. '*"
.. : .
i Legin, y Complut. Antiqua. .<
a Legin. y Card. Antiqua/- .* . . .
g Cara, mercenarium sarvum sponte domiru sui de sedi
bus. Legin, mercenarium de locis pro vegetando' n com
mercio. i . .Uv .. <
I VDIC VM
IV. 9 Si transmarinas negotiator mer-
cenarium pro commercio- suscepe-
\rit.
Si quis transmarinus negotiator mercenarium* de
sedibus nostris pro vegetando commercio susce-
perit , det pro beneficio eius solidos III. :pcr
annum unum , et * nihilominus impleto plcito
servum domino reformare cogatur. *
XII.
IVDICIO,
PRESSVRA.
potestatem et curam , quoscumque de popu-
lis, aut in swnptibus, aut in indictionivus
inquietare pertentet. . .
II. 7 Vt nullus ex his, qui populorum ac
cipiunt potestatem et curam, quos
cumque, de populis , aut in sumpti-
bus , aut in indictionibus inquietare
.... -pertentet.^ . . ~ . - ... .>
Omnes quos rggni nostri felictate tuemur, ni-
hil aliud eorm' utiltatibus'consulentes", momen-
tis mnibus statuimus, nisi ut nullam dispendio-
rum suspicionem patiantur. Quid est enim-ius-
titia: tam proximum vel nobis familiare , quam
piam fidelibtis manum porrigere , et iuste -eos
quos regimus, in diversis negotiis adiuvare? De-
cementes igitur et huius legis^ nostra; severita-
te constituentes Tubemus, ut nullis indictom-
bus., exactionibus , operibus ve,l angariis comet,
vicarius, villicus~pro ^uis utilitatibus populos ad-
gravare prarsumant, nec de civitate vel de ter
ritorio annoham accipiant. Quia nostra recorda-
tur< dmentia, quod dum iudices ordinamus, nos
tra largitate i eis compendia minisrramus. Simili
auctoritate iubemus rectorem provincia;, sive co-
TOitem patnmonu , aut actores lisci nostri , ut
nullam in privatis hominibus habeant potestaterrj,
nullaque eos molestia inquietent. Sed si priva-
tus cum servs fisci nostri habuerit causationem,
5 Toled. got- Fls. Res. Card. Antiqua. Legin, sin autor
ni nota. .i .i.'i ... -
6 Complut. legalem. '. i
7 S. J. R. Recaredus Rex.
 LI?B. XII.
actor vel procurator commonitus in iudicio rec-
toris provincias , vel iudicis territorii , ubi causa
fuerit intromissa , suum reprasentet * minorem,
ut discusso negotio districtione legali uniuscu-
iasque emendetur excessus. Et quia dum rega
to cura actores nostrarum perquireremus * pro-
vinciarxim , comperimus quod numerarii vel de
fensores annua vice mutentur : qua de causa de-
trimentum nostris non ambigimus populis eve-
ire : ideoque iubemus , ut numerarius vel de
fensor 3, qui electus ab episcopis vel populis fue
rit, commissum peragat officium. Ita tamen ut
II. TITVLVS DE OMNIVM H^RETICORVM
ATQVE IVD.EORVM CVNCTIS ERRORIBVS AMPVTATIS.
I. Quod post datas Jidelibus leges, oportuit in-
^Jidelibus constitutionem poner legis
II. De omnium haeresium erroribus abdicatis.
III. De datis et confirmatis legibus supra iu-
dueorum nequitiam promulgatis.
IV. De cunctis iudaorum erroribus generaliter
extirpatis. v reant christiana , et nec in sectam eorum
V. Ne iudaei more suo celebrent pascha.
VL Ne iudaimore suofoedus copulent nuptiale.
VII. Ne iudai carnis faciant cirtumcissionem.
VIII. Ne iudiei more suo dvudicent escs.
IX. Ne iudai quastione christianos inscribant.
X. Ne iudai contra christianos testificentur, et
quando ex illis progenitis testificari sit li-
citum.
XI. Ne iudaus christianum mancipium circum-
I. Flavius gloriosus Recesvintus
Rex \
Quod post datas jidelibus leges opor
tuit infidelibus constitutionem poner
legis.
Hactenus per arduas culparum semitas iudao-
rum cautos direximus gressus , et -per humana;
adinventionis precipites et immoderatos exces
sus ordinata; gravitatis emisimus cursus. gisse
namque nostram illis intentionem conspicuum
est , et dissuadere quod male suasum irrite \i-
bet , et prohibere quod turpe est decet , et au-
ferre quod male actum et a decore honestatis ab-
horret. Vt enim legalis ordo male consciarum sibi
mentium abdita penetravit , ita legalis censura
et morum prava correxit , et scelerum commis-
s truncavit. Verum hanc pudcitiam animorum
1 Legin, y Complut. praesentct/ Lind. suarrt repracscntet
personam et minorem.
1 Complut. perquirimi.
3 Legin, y Cmnplut. defensor ordinatus nuum benefi
TITVL. I. '39
dum numerarius vel defensor ordinatur , nullum
beneficium iudici dar debeat , nec iudex pra:-
sumat ab eis aliquid accipere vel exigere. Quod
si quis iudicum hanc nostram transcenderit con-
stitutionem , honore privatus decem libras auri
fisco nostro coaCtus exsolvat. Sacerdotes vero
quos divina obtestatione convenimus , si exces
sus iudicum aut actorum scierint , et ad nostram
non retulerint agnitionem , noverint se concilii
iudicio esse plectendos , et detrimenta , qua: pau-
peres eorum silentio pertulerint , ex eorum re-
bus illis esse restituenda.
cidat :. ,'
XII. De poena qua perimenda est transgressto
iudeeorum.
XIII. De tnanciph's christianis, qua a iudais aut
' vendiia aut libertaii tradita esse noscuntur.
XIV. Vt nullis modis iudais mancipia adha-
modo quocumque ducantur.
XV. De interdicto mnibus christianis ne quis-
-r que iudaeum quocumque factione aut javo-
re vindicari vel tueri pertentet.
XVI. Placitum iudaorum in nomine principia
factum. .
XVII. De iudaizantibus christianis.
XVIII. De perfidia iudaorum.
XIX. De homicidiis. : ;.
non egimus alibi quam intra ecclesiam Dei vi
v , qui diversitatem simuj nationum et homi-
num unius tnica; immortalitate vestivit , unius
etiam sacra; religionis sibi vinculis religavit. lbi
etiam 6 licet excellentia nostri vigoris a virtu-
tum Deo fuerit terrena; gloria; sublimata . cul<-
minibus; interdum tamen motu compassionis, in-
terdum acie iudicantis , et peccandi licentiam
sollicite vitare curavit, et perventa delicta mo
do temperanter diminuendo subtraxit , modo
vehementer extirpando conlisit ; non solum se-
quens nobilium inlustriumque gentium mores,
qua; rationabilibus et modestis legibus ordina-
re curaverunt inlicitos populorum excessus , sed
sanctissimorum quoque patrum toto terrarum
orbe felicium , et regulas imitans , et exempla
prajsumens , quo possit amplitudo nostra; mau-
suetudinis illorum prajceptis velut in forma ope-
ris imitationem exprimere actionis ; et ex hoc
deber Cognoscere proximis subiectisque plebi-
cium udci dar debeat.
4 Complut. sin autor ni nota.
5 Toled.got. Exegisse.
o Legin. Complut. Toled. got. S. J. R. y Lind. enim.
S a
 140 FORI
bus honestatis competentia indidisse decreta , ex
quo aut culparum meritis sunt evidenter im-
pressa , aut sanctorum patrum sententiis pror-
sus non nveniuntur externa, do mihi dona uno
divinitatis prasniio provenire conridens, ut et cum
proximis salutari temporum perfruar pace , et di-
vinis iudiciis muere regiminis peracta mercede
dispositis , dehinc populorum fidelium legibus,
atque in domo sancta fidei verac propriis mem-
bris confecto medicamine salutari , et ordinata
charitatis decentissima pace , fidenter in virtute
Dei adgrediar hostes eius , et insequar asmulos,
persequar adversos , contendens viriliter, perse-
verans instanter, aut, comminuere illos ut pul-
verem * excussum, aut delere ut lutum platea-
rum sordentium. Cei te aut de illis et fidei con-
quirere lucrum , et gloria: * Dei dar trium-
phum ' , ut dum fideles populos in religionis sa
cra; pace possederim , atque infideles ad concor-
diam religiosa; pacis adduxerim , et mihi cres-
cat gloria; prsmium 4, et dilatem atque augeam
regnum. *
II. Flavius Recesvintus Rex 6.
De qmnium hteresium 7 erroribus abdi-
catis.
Divina; virtutis a;ternum consilium , et in ul-
timorum serie saxulorum pietatis eius revela-
tum arcanum , per retroacta * dierum tmpora
omnem , ut cernimus , a cunctis nostri regimo-
nii 9 finibus , et perfidiam dissipavit errantium,
et dogmatum abdicavit commenta pravorum.
Verumtamen ne dum nostris consistimus in die-
bus , tempus illud ocurrat , de quo vas electio-
nis olim protulit , dicens 10 : erit enim tempus,
quum sanam doctrinam non sustinebunt, sed se-
cundum sua desideria coacervabunt sibi magis-
tros prurientes auribus , et a veritate quidem
auditum avertent , ad fbulas autem converten-
tur : convenit ea quae in luce fidei manent , a
tenebris contradictionum edicto legali defende
1 Comphtt. ut pulverem ante facicm venti excussum.
2 Complut. ecclesix dar.
g Toled. got. y Legin, trophacum.
4 Complut. et virtutum domino.
5 En ti cdict de Cardona al fin de esta ley hay una
nota al margen de la misma letra , que dice : Correctum
usque hic. , agitur, ut ex diversitate multorum aniniorum et cordium,
6 Toled. got. Antiqua. Isgion. sin autor ni nota.
7 Legin, kitreticorum. , . .
8 Legin Toled. got. y Complut. retioactorum. Card. re-
troactarum.
9 Complut. y Lind. regimmis.
10 Card. dicens Paulus Apostolus.
1 1 Card. quacumqne noxia disputatione.
1 1 Legin. Nullus evanglica sacramenta contemnat. Cari.
vangel sacra convellat.
13 Card. defensionibus aliquibus. Lind. impugnationibus
luis.
14 Legin, y Toled. got. sin autorni nota. Lind. Fls. gis.
Chints. Rex.
1 5 En los (Sdkes Legin. Card. y Lind. se halla la ley
siguiente.
IVDICVMI.
r , et ea qua exoriri obvia forsitan error im-
pulerit , gestis legalibus propulsare. Nullus ta
que cuiuslibet gentis aut generis homo proprius
et advena , pioselytus et indgena , externus
et ncola contra sacram et singulariter unam ve-
ritatis catholicx fidem quascumque 11 noxias dis-
putationes eamdem fidem impugnans palam per-
tinaciter atque constanter proferat , vel profer-
re silenter adtentet. Nullus evangelii 14 decre
ta convellat : nullus apostlica instituta decer-
pat: nullus antiquorum patrum defensionis *3 hu-
ius sacras definitiones inrumpat : nullus moder-
norum disserentium congruentes fidei tractatus
spernat : nullus contra omne sanctum dictum aut
factum vera: fidei sacramentum , aut cogitationes
ruminet cordis , aut verba patuli proferat oris:
non in contradictione controversiam perfidus ex-
citet pervicacis : non in probitatis contemptionem
litem statuat adversantis. Nam qua:cumque per
sona ex his in cunctis istis vetitis extiterit de-
prehensa , si quidem ex quacumque religionis
potestate vel ordine fuerit , amisso loci et dig-
nitatis honore , perpetuo reatu erit obnxius,
rerum etiam cunctarum amissione mulctatus. Si
vero ex laicis extiterit , et honore solutus et lo
co , et omni rerum possessione erit nudatus. Ita
ut omnis trangressor sanctionis istius, aut a:ter-
no exsilio mancipatus intereat , aut divina mi-
seratione respectus, a pra:varicatione converta-
tur et vivat.
14 III. u Flavius Recesvintus Rex.
De datis .et confirmatis legibus supra,
iud<eorum nequitiam promulgatis.
Vetitis et seclusis generaliter omnium harreti-
corum pra:sumptionibus execrandis, nunc specia-
liter nobis est de prssentibus ordinandum : quo-
niam et in pra:senti de his cognoscimus esse prse-
sumptum. Nam quum virtus Dei totum uni*
versaliter acie verbi sui radicitus hsresium ex-
III. Fls. Rcns. Rex. r
Lex in confirmatione concii.
Eximia synodalis auctoritas , et veneranda est parter
et tremenda : atque in tantum per donum Sancti Spiritus
iraum corpus unamque anmam fecisse monstretur : dum
numerositas aggregata pontificum , non per sententiam
discrepat , non per stylum diversa obicct.it , nec per iu--
dicium aliud unus , quam universitas afrirmat. Ideo re-
verendum mihi conventum synodalis concilii , in cuius
medio praesentia Sancti Spiritus se habitare promisit , de-
vote venerans , instanterque honorans ea q^uat illorum ore,
nostraeque glorix hortatu digesta sunt , in notitiam de-
ducimus singulorum. Illa dicimus synodalis concilii ges
ta , quat anno quarto regni nostri in toletana urbe nos-
cuntur esse conrecta : quorum institutionum evidentia , ut
sine cunctatione mnibus innotescant , hic ea specialiter
przlegimus renotanda. t
Est igitur primus canon de reddito testimonio dign-
tatis corum , quos profanado infidelitatis , cum Paulo .tra
 LIB, XII.
tirpaverit fomtem vel surculum, sola iudaiorum
nequitia ingemiscimus regiminis nostri - arva es-
se polluta. Vnde per spiritum 1 Dei vindicare
conabimur pacem nostram , qua; gentibus qui-
dem stultitia est , eisdem vero iudsis scandalum,
nobis autem credentibus idem Christus Dei vir-
tus , et Dei sapientia , cuius miserarione pra;-
venti concutimur intentione fideli , tam vetus-
tis erroribus poner finem , quam futurorum
exordiorum concidere novitatem. Quapropter
eterna lege iubemus , et sacrarum scripturarum
iussu decernimus, tam nostrarum legum edicta,
quam pradecessorum nostrorum regum legali
serie sententias promulgatas , qua? contra iudxo-
rum perfidiam et personas, data consistunt , et
aeterna consecr'atione inviolata persistere ', et pe-
renni custodia observata manere Qua; si quis
eorum temerare detectus extiterit , et subter iar
centium legum damnis obnoxius erit , et spetia-
libus ultionum sententiis subiacebit.
xit in societatem tyranndis ; quos celsitudo. nostra una
cum filiis , per huius nostrx legis edictum , et testimo
nio nobilitatis pristnx uti , et rebus , quas per auctori-
tatis nostrx vigorcm perceperint , decernimus revestiri.
Item secundus est canon de accusatis sacerdotibus , seu
etiam optimatibus palat atque gardingis : sub qua eos
ustitix cautela examinari conveniat , quos nostra; glorix
mansuetudo , iuxta ipsius cnonis institua '/nullis tor-
mentorum generibus ante pblcam discussionem subiici
ccnsuit. Vt et nomines , qui deinceps fuerint accusati , iux
ta sanctionem przdicti capituli erunt proculdubio iudi-
candi. Vnde id specialter observandum rbre censemus : ut
quidquid contra hanc regulam sententix nostra: vel prx-
dicti canonis institutionein , aut in personam cuiusquam
liiert actum j aut de rebus accusatx persona: extiterit
iudictum , iuxta prxdicti canonis institutionein nullo vi
gore subsistat : quod persona ipsa aliter quam decerni
mus iudicata , aut testimon sui dignitatem amittat , aut
quxstu rei prbprx careat.
Tertius quoque canon est de tributorum principal! re-
laxatione in plebe. Vbi nostrx glorix auctoritate simul
et exhortatione sancitum est : ut omne tributum prxter-
itorum annorum , usque in annum primum regni nostri,
quod in privatis vel in scalibus populis reiacet , ab-
solutionis perpetux debeat sanctione laxari : ea tantum
prxcipientes publicis thesauris exhiben , qux exacta, non
illata fuisse constiterint.
Quartus post hxc sequitur. canon pro munitione pro-
lis regiz , quam promptz voluntatis effectu omnis con-
ventus sacerdotum atque etiam seniorum condere prxele-
gerunt. '
Quintus canon sequitur, ne detuncto principe, relictam
eius coniugem quisquam sibi , aut in coniugio aut in adul
terio audeat sociare.
Sextus deind sequitur canon , ut , exceptis servs vel
libertis scalibus , nullus de servido quorumlbet aut li-
bertis , deinceps ad palatinum transeat officium. Quod si
fecerint , prxsentis legis nostrx edicto ad proprix ser-
vitutis iugum modis mnibus reducendi sunt ; qualiter,
aut dominis suis , si superstites sunt , aut eorum propin-
quis , quibus . decedentium successio ex lege debetur, ser-
yituri tradantur. k . 'i .
Post hunc septimus est canon , de his qu pro accden-
ta iurgiorum altara nudare prxsumunt , vel luminaria
ecclesx subtrahunt. . \ .,
Octavus qaoque sequitur canon , ne admonente metro
politano quisquam ex confinitimis adjocum , ubi invita-
tur , venire contemnat.
Nonus quoque canon subsequitur de confirmatione con-
1 Ltnd. constitua.
TITVL. II. 141
IV. Flavius Recesvintus Rex 3.
De cunctis iud<eorum erroribus gene-
< raliter extirpatis 4.
Nullus iudarorum sacrac religionis christianam
fidem, quam sancti percepit * tinctione baptisma-
tis, aut profanet aliquatenus, aut relinquat. Nul-
lus hanc factis, nulus dictis impugnet. Nullus
alibi absconse , nullus palam insultet. Nullus fu-
gere ad hanc evadendam contendat : nullus ut
hanc effiigiat quibuscumque latibulis sese occul-
tandum iniiciat. Nullus spem quandoque pro-
fanationis iterandae contineat. Nullus confiden-
tiam renovandi erroris adsumat. Nullus prorsus
perfidiam et christiana; religioni obviam sectam
corde retineat 6 , verbis promat , factis ostendat.
Nullus ex his qua: in eorum placitis sunt con
scripta , eorumque publica subscriptione notata,
temerare 1 studeat , vel revelare * praisumat.
cili! toleran! duodecim , quod factum est antio primo glo
rix nostrx.
Decimus huic canon adiungtur , ubi speciali sentcntia
definitur, utrum audeant ministrare hi , qui petnitentiam
in sacerdotio constituti accipunt.
Vndecimus quoque canon habetur , ne qus alienum clc-
ricum vel monachum suscipiat fugentem.
Duodecimus post hxc canon scribitur , de non excom-
municands a proprio epscopo persons ills , qux ad me-
tropolitanum suum negotia sua dcendunv 1 accesserint.
Vltimus et tertusdecimus post hunc canon subsequitur,
de relatione gratiarum , qux post peractonem concilii Deo
et principi persolvantur.
Qux omnia prxmssa synodalium nstitutionum decre
ta , a prxscnti de vel tempore omni cura , omnque
vigilancia per cunetas regn nostri provincias decernimus
observanda : qualiter et perspicuum auctortats valdx fas-
tigium subeant , et perpetuo vgdrs ordine soldata per-
sistant. Quamobrem sacrx huus legis orculo mnibus
generaliter relgoss atque etiam lacis , sub regni nostri
dtone manencibus , interdicimus pariter et iubemus , ut
prxdicta synodalia gesta nullus contemnat , nullus etiam
prxterre aut conveliere audeat. Nano notus harum con-
stitutionum iura resolvat : nemo incogntus nescientx se
obiectbus excusare coniieiat. Nam a prxmemorato supe-
rus die vel tempore et auctortats debitx vigore pofle-
bunt , et insttutonum suarum legbus vel regulis cun-
ctorum universalitas adstringetur. S qus autem huius nos
trx legis violator extiterit , ac non potius ea qux prx
mssa sunt custodert , et dutnam ecclesiasticx discipli-
nx excommunicationem excpat , et decimam partem re
sux fisci partibus sociandam amittat Quod si nihl ha-
buerit facultats unde prxdictam compostionem persol-
vere possit , absque alquo infamio sui quinquagnta eum
oportebit ictbus verberari. Huius igitur nostrx legis de-
cretum , quod in confirmationem huus sacri concilii nosci-
tur promulgatum , glsriosx manus nostrx exaratone sub-
Scripsimus , et ad perennem memoram , valorem e per-
petuum innodamus. Edita lex in confirmatione concilii
toleto sub de idus nov. era DCCXXI , anno quoque feli-
citer IIII. regni glorix nostrx n Dei nomine toleto.
1 Complut. per scripturam Dei udcare curabimus.
2 Complut. manere. Si qus temerator detectus extitent.
3 Legin. Toled. got. y Complut. sm autor ni nota.
4 Card. exttrpandis.
5 Card. y Complut. perceperunt.
6 Legin, teneat.
7 Legin, temerare prxsumat.
8 Card. oberrare.
a Lind. sufgesrur!.
 242 FORI
Nullus horum omnium vetitorum consciumy tel
operatorem celare pertentet *. Nullus inventum
latentem publicare retardet. Nullus auditam la-
tebram denuntiare recuset. Cunctorum nmque
eorum quisqus transgressor inventus fiierit , con
stitua! legis erit supplicio puniendus.
V. 9 Ne iudrti more suo cekbrent
jpasc/ia.
Nullus de iudaus XII1I. luna mensis 3 primi
alicuius faciat pascha , eque dierum ipsorum,
ut soliti sunt , sollemnia celebrabunt. Non dies
festos omnis 4 sollemnitatis mediocres aut summos
quisque eorum venerabitur , aut intendat s ho-
nore vel errore vetusto : non ferias custodiat,
non sabbata et omnia festa ritu observantia: su
deinceps aut colat , aut contingere ' quandoque
prasumat. Nam prasventus mox speciali dam-
nationis sua; mulctabitur ultione.
VI. 7 2Vc? iudai more suo foedus co-
fulent nuptiale.
Nemo ex iudans propinquitatem sanguinis sui
coniugio copulet, adulterio polluat, incestu com-
maculet. Nullus usque ad septimum * generis
gradum coitu personam quamcumque contingat:
nullus festa nuptialia aliter quam christianorum
mos habet , appetat vel usurpet. Nam detectus
damnationis data; ultionibus punietur.
VIL 9 N"e iudcei carnis faciant cir-
cumcissionem.
Nullus udarorum circumcissionem operetur car
nis. Nullus hanc sibi fieri patietur indemnis. Non
servus , non ingenuus aut libertus , ncola , vel
extraneus eiusdem detestanda; sectionis oppro-
brium quacumque occasione , aut IO ferr , aut
alteri inferre prssumat. Nam quicumque sponte
talia fecisse vel sustinuisse probabitur, data; le
gis severitate plectetur.
VIII. " IVe iud<ei more suo diiudicent
escs.
Quum bearus apostolus Paulus dicat : omnia
inunda mundis , coinquinatis autem et infideli-
z Complut. y Lind. adtentet.
Card. Fls. Res. Rex. Tolcd. got. Egica Rex. Complut.
y Lind. Rescindus. Rex.
g Legin, y Complut. mensis alicuius.
4 Complut. anni scu soiemnitates mediocres.
5 Legin, intentet.
6 Legin, confiriere.
7 Card. Fls. gis. Rex. S. J. R. Reccds. Rex. Complut.
Recinds. Rex.
8 Legin. Card. Complut. <y Lind. sextum.
p Card. Fl. gis. Re. Rex.
IVDICVM
bus nihil est mundm : mrito iudasorum derfi-
tabilis vita , et discretionis horrenda: immundiria
omni sordium errore " immundior, et repelli
oportet , et abiici debet. Ne quis ergo ex his
primeva: ritus traditionis et usuati consuetudine
mundas ab immundis diiudicet escs. Nemo su-
menda inhoneste reiiciat , qua: valde bona esse
sui conditio probat. Nemo ex his aliud privet,
aliud usurpet, nisi tantum illa discretione ser-
vata, qua; ab mnibus christianis tenetur saluta-
ris , et congrua. Alioquin in transgressione quis
que detectus , constitutis erit suppliciis addi-
cendus. . < ' '- ' -
IX. 14 We iudai aueestione christianos
inscribant.
Speciali hoc decreto censetur nuil i iuda;o pro
qualicumque negotio quandoque licere contra
christianum, quamvis humilis servilisque personae,
testimonium dicere , eque pro qualibet actio-
ne aut '* inscriptione christianum impetere , aut
pro iudxorum causis quacumque factione hunc
tormenta subir prasumat. Profanum etenim sa
tis est infidelis fidem fidelibus anteponere , et
membra Christi adversariorum eius molestiis sub
yugare. Sane si iidem nter se causarum nego-
tia reperiantur habere , et testificandi adversum.
se , et in servs suis tantumdem coram christia
nis iudicibus qusstionem iniicere , sit illis libe-
rum ex lege licere.
X. 16 Ne iudcei contra christianos tes-
tificentur, et quando ex illis proge-
nitis testificari sit licitum.-
Si coram hominibus repertum mendacium et
infamem facit , et damnis affligit , quanto magis
in divina falax fide praiventus non erit peni-'
tus ad testimonium admitrendus? Mrito ergo
testifican prohibiti sunt iudari seu baptizad, si ve.
non extiterint baptizati. De stirpe autem illo-
rum progeniti , si morum probitate et fidei pie-
nitudine habeantur idohei , permittitur illis inter
christianos veridica quidem testificandi licentia,
sed non aliter nisi a sacerdote , rege vel iudi-
ce mores illorum et fidem omnimodis compro-
bentur.
10 Legin. Complut. y Lind. aut perfrat , aut.
1 1 Card. Fls. gis. Res. Rex. Toled. got. y S. J. RJ
Res. Rex.
n Legin, y Lind. horrore. 1
1 3 Toled. got. consuetudine mors mundas.
14 Card. y Lind. Fls. gis. Res. Rex. S. J. R. Reccds.
Rex. Legin. Fls. R.
1 s Legin. Complut. y Lind. ad inscriptionem.
16 Card. y Lind. Fls. gis. Res. Rex. Legin. Resints.
Rex. S. J. R. Reccds. Rex. ToleJ. got. Fls. Rcds. Rex.
Complut. Rencildus Rex.
 LIB. X>lVt
*XL.*V# iudeus christianum manri-
fium circumcidat.
^ulli iudajo liceat christianum mancipium coro-
parare[jas el donatum acciperc. Quod si compa-
raverit , vel donatum acceperit , et eum circum-
ciderit ; et pretium perdat , et quem acceperat
liber permaneat. Ule autem , qui christianum
mancipium circumciderit , omnem facultatem
suam amittat, et fisco adgregetur. Servus vero
vel ancilla qui contradixerint esse iudari , ad li-
bertatem perducantur.
XII. J De poena qua perimenda
transgresio iudeeorum.
W.xc de sinu fortissimarum legum sententia ema-
nat ad puniendam 4 perfidiam iudsorum , ut qui-
cumque aut superioribus vetita legibus, aut suis
innexa placitis temerare voluerit , vel frustrare
prasumpserit ; mox iuxta sponsionem ipsorum
gentis sua; manibus aut lapidibus perimatur , aut
igne cremetur. Quod si dcnotatum crimine reum
principalis pietas reservaverit s , nimirum illi cui
placuerit. serviturus a rege donetur, et omnia
bona eius aliis possidenda tradahtur : sicque fiat
ut nec rem amissam recipiat dominus , nec li-
bertatem reparet servus.
XIII. 6 De mancips christianis qiice
a iudeis , aut -vendita aut libertati
tradita esse noscuntur.
Sanctissimis ac beatissimis - Agapio , Cecilio 7
item Agapio episcopis si ve iudicibus ibidem in^
stitutis, similiter'et reliquis sacerdotibus vel iu-
d-icibus 8 n territorio Varbi * , Ausgi Sturgi,
Iliturgi , Viatulx 11 , Tutigias Gabri et Epagri
consistentibus.- Dudum latas : constitutionis auc-
toritas a domino et prascessore nostro ,a-Recca-
redo rege suffcere poterat , ut mancipia chris-
tiana nullatenus in hebraiorum iure manerent ' *
obnoxia ; si inpostmodum contra iustitise insti-
tuta eorum pravitas subriprendo prihcipum ni
mos, aliqua sibiiniusta non poposcisset benefi
cia. Proinde quia Deo adiuvante legem fieri de-
.. . ;.:t .-..', ,'
I En los c6.ii.es Legin* Toltd. get: Card. y Corphit. es*
ta ley XI. es. la XII. y la XIL ts ln XI. ,i t.i
a Card. Fls.iRcs. Rer. A\u> . i. >,.,(:",. i :j '.r.oit:-/.,
3 Card. Fls. Chds. Rex. S. J. R. y Lmd. Rcods. Rex.
4 Legin, ad perimndam. . \ r -.n z'.v.z ... ':.-.<
5 Ltgion. scrvavevlt. . ;.. j .
6 Card. S. J. R.y Lmd. Fls. gis. Sisebutus Rex.
...7 CartL Cicilio. Legin. Cilicio. .;. -..:.....'
8 Legin, dui,ibus. ,,/ -. - , ;. ;.n , , 18 Complut. pratdecessoribus.
.9 Legin.. Barban. Taha. got. Barbia , Vrgi. .1. .. >
10 Card. Legin. S.J.R.y Complut. AurgL 1 ;
1 t Card. Beatix, Vitia, Tuia, ntugia, Egabro et Epha-
gro consistentibus. Legin. Vivatia, Tuia , Tatugi , Egabro
et Pagro consistentibus. Complut. Viatia , Tirga , Tauny,
Agabro et'Apagro consistentibus. Toled. got. Viata, Tiufai,
Tuti... Egabro, Erepagro coniistentibus. S. J. R. Iliturgi,
TITVL. II. 143
c'revimus , et fraudibus eorum per diversa car
pirula obstitimus; ideo pro eo^quod retro tem-
;,; pre fuerat vitiatum iuxta edictum ante dicti
principis decernimus : ut si qu chVistiana man
cipia eo tempore qo hasc auctoritas data est,
in eorum iure fuisse probantur, seu sint liber
tati tradita , seu forte ad libertatem non fuis
sent perducta , ad civium romanorum privile
gia iuxta nostra: legis huius edictum transir de-
beant. Nam etsi aliqua nlicito ausu de eisdem
mancips , qua: per constitutionem regiam fue-
rant absoluta, in iure cuiuslibet per quamcumque
scripturam transegisse visa sunt ; rescissa tali con-
ligatione ad statum ingenuitatis , recepto iuxta
leges pretio a venditoribus revertantur : et pra:-
est
-notati in polipticis publicis , atque secundum eo
rum peculium iustissima adaeratione censiti I4,
vitam in propriis laboribus in ingenuitate trans-
igere valeant. Si qua vero mancipia post metas
dierum, in quibus auctoritas saepe dicti princi-
pis promulgata est , ab illis quolibet titulo ius-
tissime conquisita sunt , aut vender aut liber
tare , prout maluerit , usque ad kalendas iulias
licentiam illis tribuimus. Hi vero christiani qui
ab hebra;is quocumque tempore circumcisi sunt,
vel in ritu eorum sunt, legali ordine * mulcten-
tur. Nam et de his qui per legem absoluti esse
cernuntur, qui ab ipsis hebra;is serv addicti sunt,
vel hucusque reteti, sicut de ingenuis legibus sa-
tisfacere non morentur. ludan igitur qui ad fidem
saictam confugium visi sunt fecisse , portionem
sibi debitam ex successione parentum in manci
ps 1 6 accipiant. Venditiones vero quar facta; iue-
rint quos in unum tempus venditionis invenerint,
parenf.im vel filiorum nulla sit in distrahendo di-
visio, sed in unum ad comparantis transeant do-
minium. Nam et quisquis de iudxis sub nomine
proprietatis %i fraudulenta suggestione aliquid a
prcessoribus Ig nostris visus est promeruisse, ex
acta eius auctoritate 1 9 fisco nostro faciat *sociari.
Mancipia vero iudasorum , qua: ad baptismi gra-
tiam fecerint 41 confugium, ubicumque reperta
fuerint '* exigantur, et libera dominis suis red-
dantur ; ita ut qui habet suum peculium , in ea
librtate illi conferatur: et qui non habuerit, a
manumissore prout vires habuerit illi conceda-
tur , et descripti sicut cereri eorum liberti , cen-
sus pro eo peculio illis imponatur.
.1 :
Avatia , Tuga , Taugi , Agabro et Epagro c onsistentibus
1 2 Card. praecessore nostro divx memoriz.
13 Complnt. permaneant.
14 Card. censiti cum propriis laboribus in ngenuitatem
transir valeant.
15 Legin, y Complut. ordinatione.
1 6 Card. incunctanter.
17 Card. proprietatis vel praecepti.
19 Card. auctoritate vel pra:cepto.
20 Complut. y Lind. faciatis.
1 1 Legin, y Complut. fecerunt.
22 Card. fuerint, non reddantur dominis iudxis , sed li
bera domino serventur. Ita ut ubicumque repertum fiicrit
suum peculium , in ea librtate illi conferatur , ut census in
eo peculio non imponatur , sed libere eo fruatur.
 ,44 FORI- iir
DtlCVM

XIV. 1 Vi nullis modis iudeeis manci^ decipiat ; huius nefandi sceleris argumentum in,-
genus si prodiderit , faculta tem sibi profuturam
pia adhcereant christiana , et tte in
in mnibus iuda percipiat. Christiahus revera
sectam eorum modo qiiocumque d- quem similis prajsumptio rcum fecerit , nullis
cantur. . , . . si fuerit facultatibus dilatatus , in servitium cui
princeps voluerit reducatur. Si rerum oerte i illi
Vniversis poplis ad regni nostri provincias per- ambitio fuerit , medietate fisco coniuncta,, perpe
tinentibus salutfera* remedia nobis gentique rios tua ipse notetur infamia. Servus vero huius cal
tra; conquirimus, quum fidei nostra: coniunctos liditatis detector liberum se ga\ideat profutu
de infidorum 3 manibns clementer eripimus. In rum , et in eius consistat ' adsiduus patrocinio,
hoc enim ortodoxa gloriatur fidei regula, quum in cuius cernitur hactenus fuisse servitio. Vt au1-
nullam in christianis habuerit potestatem hebraeo- tem eius firmissima libertas permaneac, vicarium
rum execranda perfidia. Abominanda sunf ergo a fisco servum dominus pro eodem accipiat , et
in christianis funesta iudasorum imperia , et re- insuper libra auri ab ipsis , quorum revelavit
ducenda est sub amore catholico plebs Deo sa- sedera, illi exacta proficiat. Quod si hebrams ch>
crata in gratiam. Ob hoc hac in perpetuum va- cumeiderit christianum , aut christianum in suam
litura lege sancimus , atque omni cum palati sectam ritumve transduxerit, cum augmento de-
no oflicio futuris temporibus instituentes decer- nuntiantis capitali subiaceat supplicio , eiusque \
nimus , ut nulli hebrasorum ab anno regni nos sine dubio bona incunctanter sibi vindicet fiscus.
tri feliciter prximo 4 christianum liberum, vel Mancipia vero qus ex christianorum et hebrxo^-
servum mancipim iri patrocinio vel servitio sup rum connubiis nata vel genita esse noscuntur , id
habere liceat. Nullum ex his mercenarium , nul- observan censuimus , ut christiana efficiantur. Si
lumque sub quolibet titulo sibimet adhanentem certe hi qui in ritum hebra:orum transducti
ha:c divalis sanctio fore permittit s. Vender ta- sunt , in ea perfidia stare voluerint, ut minime
men infra fines regionum nostrarum in his locis, ad sanctam fidem perveniant , in coetu populi
ubi commanere videntur, cum omni peculio chris- verberibus cssi atque turpiter decalvati , chris
tiano , cui fas fuerit , iustissimo pretio libera fa tiano , cui a nobis iussum fuerit , perpetuo ser
cultas subiaceat. Nec liceat venditoribus in alias vitio 10 servituri subdantur. Quod si tam inlici-
eos regiones transferre , nisi ubi eorum manci- ta connubia fuerint przventa , id elegimus ob-
piorum sessio iudicatur et mansio. Quod si ita servandum , ut si voluntas subiacuerit , infidelis
proveniat, ut hi qui transacti fuerint , nihil-in ad fidem sanctam perveniat. Si certe distulerit,
suo cernantur habere peculio , tantum his man noverit se a coniugali consortio divisum , atque
cipas a venditoribus dari prajeipimus , quantum divisum in exilio perenniter mansurum 11 .
illis sufficere ad excolendum vel gubernandum Inter estera hoc adiieientes prasdpimus , ut
se invenerit comparantis electio ; ne sub nomi dum quispiam hebraerm certa devotine in ca-
ne emptionis non tam transactio , quam videatur tholicam confugium fecerit fidem , et purificatio-
esse exsilium. Liberare vero servum christianum nis unda lasracruih sanctum susceperit; quidquid
iuda:us si maluerit , ad civium romanorum dig- eodem tempore in mnibus rebus comprobatur
nitatem eumdem manumitiere debebit : nulli sej- habere , remota cunctorum molestia , ut .ver fi-
licet hebrajo nec cuilibet obsequio reservato, sed delis sibi perpetim '* vindicet1. Hoc vero edi-
vitam suam ubi voluerit manumissus , prpeul ab tum infra diem kalendarum prximo succederi-
hebrxorum consortio transigendi habeat potesta tium iuliarum implere cunctos per riostras a Deo
tem. Quod si calliditatis fraudulentia bebrams conlatas regiones modis mnibus pramonemus*
infestus venditionem atque libertatem tal i sub Quibus evolutis kalendis apud quemlibet he*
dolo fecerit, ut qudam deceptionis argumen- braiorum christianum repertum fuerit mancii-
tatio , venundato vel manumisso futuris tempo pium , medietas facultatis habrei huius fisco sub
ribus invido dolo proveniat , quatenus 6. hunc iaceat , et libero reddito , qui per suam prodi>
captiositas ementis atque vendentjs dolo .malo tionem . fuerit apud eum repertus , nihil sibi he-
l.- .-" .iL 1 lrVw> Utff' . 1 -:.-*'
i Legin. S.J.R. Complut. y Lmd. FIs. Sisebutus R. fandam sceleris argumentationem , ingenuus , si prodide
Cari. Flavius gloriosus Recessuihdus Rex. rit , meritum sui laboris profutnrum ex. facultatibus ki-
i Complut. salutaria. . u dzorum sinn.it et percipiat clrrisna'ns , et huius argu-
3 Cara, de infideliorum manibus hebrasorum mancipibus mentationis prxsumptor, nullus si fuerit facultatibus di
clementer. Legin, de iudscorum manibus. latatus &c.) f .VV T, . .-:} . . ^
4 S. J. R. Legin, y Complut. primo. 7 Cari. Si certe rerum facundior fiierit , nicdictaic fisco
5 Card. permittit. De ipsis namque mancipiis , qifac hac- nostro coniuncta , perpetua &c. S. J. R; Si reus certe ^in
tenus per pretium emptionis habuerunt , quas quasi libera illo indicio fiierit , medietate fisco coniunctai .'i . - -.>
facultas eis subiacuit ; non eos deinceps audeant proprio iu- 8 Cari, et in eius consistat arbitrio,! utrum patrocinari ci
re retineri. Sed cuicumque christiano vili pretio vender elegerit , an in eius consistere patrocinio'', ih cuius. ' i
festinent cum omni iliorum peculio , et tantum eis ex his 9 Cari, et proditor nsuper libram auri ab ipso, cui Tcxsc-
mancipiis ab emptoribus pretium expetere prxcipimus, lavit scelera, illi exacta proficiati ' .' .. ''A '\.<- . c i
quantum numero quantitatis sub nomine emptionis invene- 10 Complut. servitio subdantur. - V . i.. hT \-t>\ s ; j
xit electio comparantis. Liberare vero kc. 1 1 Legin. VigiL Complut. y Lmd. pernwnere.
6 Cari, quatenus hanc deliberationem vel venundationem u Complut. in perpetuum.' u. ':*;-,'..< .,
iuri suo iteratim usurpet , evacuata modis mnibus repu- i g Card. vindicet, posiessurus simul cun h*cditate stwi-
tabitur huius temeritatis vel dolosa decepti ; et hanc ne ,ium genitoruni adfutura. Hoc vero ckc. ,-- 1
 L I B. XII.
bra:us de persona eius vel peculio ultra de-
fendat.
Hanc vero legem quam pietatis et religio-
nis amore concepimus pro nostro populique nos-t
tri remedio , in perpetuum suffragante auctore
domino valituram esse censemus. Successores quo-
que nostros legis huius instituta servantes, vic-
trix Christi victores faciat dextera , et eius so-
lium in veritate conroboret , cuius in hoc fidem
inspexerit divina clementia. Et licet huius legis
prolatam sententiam a nemine temerari posse cre-
damus ; audacia tamen transgressoris , et non
venerabiliter conservantis, sit in hoc seculo ig-
nominiosior cunctis hominibus et vita illius eo-
dem in tempore concidat , quo sinistra: parts ad-
sensum in tam nefaria volntate perduxerit de-
testanda temeritas : tantumque obnoxius in a:ter-
num peccatorum mole detineatur , in quantum
transgressus fuerit legis huius salubre decretum.
Futuri etiam examinis terribile quum patuerit
tempus , et metuendus Domini adventus fuerit
reservatus *, discretus a Christi grege perspicuo,
ad lasvam cum hebra:is exuratur fiammis atro-
cibus , comitante sibi diabolo , ut ultrix in trans-
gressoribus alterna pocna desaeviat, et locuplex
remuneratio christianis faventibus hic et in ster-
num copiosa proveniat,
XV. * De interdicto 3 mnibus chris
tianis ne quisque iudaum quacum-
quefactione atque favore vindicare
vel tueri pertentet.
In conclusione omnium prasteritarum legum,
quas ad conterendam perfidiam iuda:orum , tam
nostra intentio quam praccessorum nostrorum stu-
dia decreverunt, oportuit hnc novissime 4 le
gem ad robur soliditatis adiicere, et competenti
munimento prajmissa ex ordine roborare. Post-
quam enim dedimus sacra; fidei profanis hosti-
bus competens repudium , et cunctis adinven-
tionibus perfidorum posuimus ex obvio termi-
num , debite compulsi sumus , et ea qua: con
creta sunt solidare , et qua: consolidata sunt pul-
critudine venustare ; ut quanto artifex vivacius
expresserit ingenium cogitationis in arte , tanto
vigorem simul et decus adsumat qualitas.formfl.
Ne ergo quibuscumque adinventionibus callidi-
tas iudWorum indesinenti persequenda conatu
subrepat optatam profana iure licentiam : hoc
providenter legis huius decernitur sanctione, ut
nullus de religiosis cuiuscumque ordinis vel ho-
noris , seu de palatinis mediocribus atque pri-
1 Lind. reseratus. l ; j
2 Card. Res. Rex. Legin, y Lind. FU. glosus. Rcnds.
Rex.
3 Complut. interdictione. ". $
4 Complut. novissimam.
5 Complut. optata profana iura licentise. Lind. aperiens
profano iuri licentiam.
6 Complut. optione obtineat.
7 Legin. Complut. y Lind. defensare. Card. defensare
vel patrocinare.
TITVL. II. l4S
mis, vel -ex mnibus cuuslibet qualitatis aut
generis , ac principum vel qarumcumque po-
testatum , aut obtineat 6 , aut subrepat nimos
iudeos , sive baptizatos sive non baptizatos , in
sua: observationis detestanda fide et consuetudi-
ne permanere , sive eos qui baptizati sunt ad
perfidiam ritumve pristinum quandoque redir.
Nullus sub patrocinii nomine hos pro sus pra-
vitatis licentia conetur in quippiam defender
Nullus quocumque argumento aut factione illis
hanc defensionem conetur impender , per quam
liceat eis obviam sanctae fidei et christiano con
traria cultui palam , aut oceulte aliquatenus ad
tentare , nequiter proferre vel tangere. Quod si
quispiam hax prassumpserit temerare 8 , si epis-
copus fuerit , aut etiam ex c*teris clericis atque
religiosis , vel certe ex cunctis laicis quisqus
deprehensus exstiterit , a conventu cathoicorum
seclusus , excommunicatione ecclesiastica feria-
tur, et quarta: parts omnium bonorum suo-
rum amissione mulctabitur, qua: fisco non du-
bie quantocius connectetur. Dignum etenim est
eos aliquamdu a fidelium Christi societate di-
velli , et rerum damno mulctari , qui adponunt
Christi amorem , et veritatis speciem consensu
inimicorum eius detestabiliter impugnare , et in
legum transgressionibus IO illa immobiliter sen-
tentia permanente , quam diva: memoria: Sise-
butus Rex visus est in huiusmodi actione su-
periori lege sanxisse,
XVI. Placitum iudgorum in nomine
principis factum. .
Clementissimo ac serenissimo domino nostro Re-
cesvindo 11 Reg. Omnes: nos 12 ex hebrsis To-
letana: civitatis'3 qui infra subscripturi vel sig
na facturi sumus: bene quidem 14 hactenus nos
meminimus compulsos -.fuissg f ut placitum in no
mine diva: memoria: Chintilani * Regis pro con-
servanda fide catholica conscribere deberemus,
sicut et fecimus. Sed quia et perfidia nostra: ob
servationis 16 et vetustas parentalis erroris nos
ita detinuit , ut nec veraciter Iesum Christum
Dominum crederemus , nec catholicam fidem sin-
ceriter teneremus , ideirco nunc libenter ac pa?
cite spondemus gloria; vestrx , tam pro nobis,
quam pro uxoribus et filiis nostris per hoc pla
citum nostrum , ut deinceps in nullis observatio-
nibus , in nullis usibus udaicis misceamur. Iu-
dasis etiam non baptizatis-nullo poenitus exe
crando consortio sociemur. Non more nostro pro-
pinquitati sanguinis usque ad sextum gradum
incestiva coniunctione vel fornicatione iungamur.
8 Card. temptare. : .
y Complut. cannica.
10 Complut. transgressoribus.
1 1 Legin^ Rcce$vinto. . .
i 2 Legin, y Complut. nos hebra:!.
13 Card. y Lind. civitatis atque Hispaniae glorix vestfas
qui ]nfia.
14 Card. y Complut. bene quidem ac iuste dudum nos.
1 5 Complut. Cintilani.
16 Legin, fard', y Complut, obstinationis.
 FORI
Non coniugia ex genere nostro , aut nos aut fi-
lii nostri vel nostra posteritas nullatenus sortia-
mur , sed in utroque sexu deinceps christianis
iugali copulatione nectamur. Non circumcisio-
nes carnis operemur. Non pascha et sabbata cae-
terosque dies festos iuxta ritum iudaica; obser-
vantix celebremus. Non escarum discretionem
vel consuetudinem teneamus. Non ex mnibus
quae iudsorum usus et abominanda consuetudo
vel conversatio agit , aliquatenus faoiamus ; sed
sincera fide , grato animo , plena devotione in
Christum Filium Deivivi, secundum quod evan
glica et apostlica traditio babet, credamus, at-
q\re hunc confiteamur et veneremur. Omnes etiam
usus sancta; christianae religionis , tam in festis
diebus , vel in coniugiis et escis , quam in ob-
servationibus universis veraciter teneamus , et
simpliciter * amplectamur , nullo observato 8 apud
nos aut oppositionis obiectu , aut fallada: argu
mento , per quod aut illa qua; facer denegamus,
iterum faciamus , vel ha;c qua; facer promit-
timus , minime vel non sinceriter compleamus.
De suillis vero carnibus id observare promitti-
mus, ut si eas pro consuetudine minime perci-
pere potuerimus , ea tamen qua; cum ipsis de-
cocta sunt, absque fastidio et horrore sumamus
et comedamus. Quod si in mnibus qua; supra
taxata sunt , in quocumque vel mnimo transgres-
sores inventi fuerimus , aut contraria christiana;
fidei agere prssumpserimus , aut qua; congrua
catholics religioni promissimus , verbis aut fac-
tis implere distulerimus , iuramus per eumdem
Patrem et Filium et Spiritum Sanctum , qui
est 3 in Trinitate unus Deus , quia qui ex nobis
horum omnium vel unius trangressor inventus
fuerit , aut a nobis aut a filiis nostris ignibus
vel lapidibus perimatur; aut si hunc ad vitam
gloria; vestra; reservaverit pietas , mox amissa
librtate , tam eum , quam omnem rei ipsius fa-
cultatem cui legeritis perenniter deservien-
dum 4 donetis , vel quidquid ex eo aut ex rebus
eius facer volueritis s, non solum ex regni vestri
potentia , sed etiam ex huius placiti sponsione po-
testatem liberam habeatis. Factum 6 placitum sub
die XII. kalendarum t martiarum , anno feliciter
Sexto regni gloria; vestra; , in Dei nomine Toleto.
XVII. 8 De iudaizantibus christianis.
Sicut deflendum a christianis est eorum scelus,
qui in Christo prevaricatores existunt, ita mo-
dis mnibus decernendum , ut nullus omnino ve-
niam mereatur , qui a meliori proposito ad dete-
rius declinasse convincitur. Quia ergo crudelis
et stupenda prssumptio crudeliori debet exstir-
pari supplicio : ideo legis huius edicto decerni-
1 Card, Legin. Complut. y Lind. sinceriter.
2 Card. Legin, y Lind. reservato.
3 Card. qui est unus in Trinitate et verus Deus.
4 Complut. possidendam.
5 Complut. iusseritis. Lind. fieri iusseritis.
6 Complut. Facto plcito.
7 Legin. Complut. y Lind. kalendas martias.
IVDICVM
mus , ut quicumque christianus ac pra:sertim a
christianis parentibus ortus , sexus scilicet utrius-
que , circumeisiones vel quoscumque ritus iu-
daicos exercuisse repertus est , vel , quod Deus
avertat , potuerit ulterius reperiri , conspiratione
et zelo catholicorum , tam novis et atrocibus poe-
nis aflictus morte turpissima perimatur, quam
horrendum et execrabile malum est, quod ab eo
constat nequissime perpetratum. Eorum vero
bona sibi proculdubio fiscus adsumat , si here
des vel propinquos talium personarum facti
huius error coasentiendo commaculet.
XVIII. IO Egica Rex.
De perfidia iudaorum.
Q)uum acris edoceamur edictis , ut sive per
occasionem seu per charitatem tantum Christus
Dei Filius nuncietur ; oportunum satis est , et
ad fidem christianam conveniens , ut sicut fide-
les trahimus libertatis ad gratiam, ita infideles
provocemus ad vitam , et quod fides Christi in
nobis aucta finibus crescat , et iudsorum prae-
varieatrix actio evulsa funditus subruat. Proin-
de devotione mentis decreto censemus , ut qui
cumque deinceps ex prfida hebra;orum plebe
vir, seu femina ad catholica? fidei rectitudinem
per veram conversationem sive professionem "
redierit ; idemque 1 * suorum rituum errorem vel
ceremonias abnuens, christianorum more trami-
tem vita; sua; duxerit ; ab omni liber maneat
onere functionis , quam pridem judaismo con-
sistens publicis utilitatibus usus fuerat persolvis-
se : ita videlicet , ut illis exsolutionibus eius fun-
ctio crescat , quos adhuc detestanda; incredulita-
tis fuscat nequitia , et parentalis error mani-
festus retentat. Iniustum namque est illos cen-
sionis onere pra;gravari, vel iudaicis amplius in-
dictionibus implican , qui iugum Christi dulce
eiusque onus leve per dignam conversationem
noscuntur excipere. Quibus etiam veram fidem
perfecte credentibus, erit omnimode licitum mer-
candi usu properare ad cataplum , et cum chris
tianis agere christiano more commercium : ita ut
si quilibet christianorum de illorum conversa-
tione incognitus quodeumque de ipsis emere vo-
luerit , non aliter ei licebit , nisi prius ex toto
x:hristianum se esse dixerit, eique coram testi-
bus orationem dominicam vel simbolum rec-
taverit apostolorum , et christianorum cibos,
ut veri christicola; , sumpserit vel libenter ac-
ceperit. Quod si quispiam de eisdem sancta: fi
dei conversis pravaricator exstitrit, cum mnibus
rebus suis est fisco perpetim addicendus. De ca-
tero vero iudan qui in perfidia cordis sui per-
8 Lind. Fls. gis. Cind. Rex.
9 Legin, ne hzredes.
10 Esta -ley XVIII. se ha tomado de os cdices Com~
plut. y S. J. i?.
1 1 Compfat. per confessionem.
I z Complut. omnemque suum ritum , errorem &c.
 LIB. XII.
eY5fantes , ad catholicam fidm convert negle- cataplum ir prasumpserit , aut cum <jKbt
xerint, hanc legis sententiam decrevimus pro- christiano aliquod commercium elegerit 1 ; cum
mujgri r: scltet u nec ad cataplum pro trans- omni habitione itrum suarum oburgats'perpe-
marinis commerciis faciendis ulterius audeant pro-
perare , nec cum christianis quodcumque nego-
tium palam vel occlte peragere ; sed tantum
inter se ipsi habeant licentiam propria commer-
cia definir , ac more slito sui census impen-
sionem , vel eorum qui conversi fuerint , exso-
lutionem de rebus propriis debeant fisco persol-
vere : et tam mancipia, quam dificia, trras, vi-
neas , atque etiam oliveta , vel alias quascum-
que res immobiles quas a christianis venditio-
nis causa vel quibuslibet aliis modis accepise
noscuntur , quamvs iam multa annorum curri
cula effluxissent , reddito tamen illis propterea
de pretio , totum fisci erit viribus sociandum;
ut cui hoc regia potestas donare elegerit , li
bero perfruatur arbitrio. Nam et quicumque de
eisdem iudasis in infidelitate perdurantibus , ad
1 Complut. egerlt.
2 Complut. nominis.
3 Aljin de este ttulo se halla en los cdices de S. J. R.
y Complut. sin numeracin la ley siguiente.
.-. .. VambaRex.
De komicidits,
Superior! lege antiqua censuit institutio , ut qicumque
volens homicidium perpetraverit , cum mnibus rebus suis
in parentum vel propinquorum hxredum detuncti iure ma-
tieat serviturus. Nos tamen sancimus , ut quicumque dein-
ceps occiderit hominem , si volens aut nolens homicidium
.perpetraverit , si vir filios habens , et absque volntate
nliorum vel uxoris hoc perpetraverit facinus , ipse in po-
testate parentum vel propinquorum deuncti tradatur , fa-
cultates tantum 1 eius filii vel hxredes scelus perpetran
tes accipiant ! quia iniuste ordinatum esse ccnsemus , ut
per parentum culpas l vel nepotes ad mendicitatem
deveniant , nec valeant Principum exercere iussa , quos cum
parentum facltate opportebat peragere negotia publica:
quum et dominus praecipiat dicens : Anima parris , anima
nutrs , anima quae sola peccaverit, sola puniatur.
En los cdices Legin, y Esc. 2. se hallan el ttulo y gin, y el mismo Esc. 2. ponen lo siguiente , lo qual men
leyes siguientes , las anales traen tambin algunos c
dices castellanos.
I. TITVLVS DE CONVICIIS ET VERBIS
ODIOSE DICTIS.
Si quis violentus homo contra hominem aliquis ad ali-
quem dixerit marcosum 2 capite vel cervice, et ille non
habuerit cui dixerit criminator, extensus ante iudicem
L. flagella suscipiat.
II. Si quis genebrosum vel gotrosum 3 dixerit , et ille
non habuerit cui dixerit , dictor criminis extensus ante
iudicem CL. flagella suscipiat.
m. Si quis vigosum * dixerit , id est taopasum s , vel
disturpatum, et lie non habuerit, dictor criminis exten
sus ante iudicem XXX. flagella suscipiat.
IV. Si quis circumeisum dixerit , vel disturpatum , et ille
non habuerit , dictor criminis extensus publice CL. fla
gella suscipiat.
V. Qui ponderosum dixerit , et ille non habuerit , dictor
criminis extensus publice CL. flagella suscipiat.
VI. Qui sarracinatorem et non probaverit, dictor criminis
extensus ante iudicem CL. flagella suscipiat.
i Complut. tamen.
a Etc. z. macrosum : forte achorosum.
3 Esc. i. cotrosum.
4 Etc. 3. uvigosum.
i Esc. 3. rauposnm.
f> Esc. s. non in se contcium.
7 Etc. a. protinus.
TITV,.' II.
tim fisco erit serviturus. Omnes vero christia-
nos admonemus, et sub divini numinis * adiura-
tione testamur per eum , cuius redempti san-
guine sumus , ut amodo nullus cum eisdem
iudasis in perfidia: duritia permanentibus , quod
cumque commercium agere prasumat. Quod
si quilibet fidelium talia egerit , si maior poten-
tiorque persona fuerit , tres auri libras fisco per-
solvat. Si quis quoque amplius ab illis accepe-
rit quam quod duas rei ipsius quantitates valere
constiterit , quidquid superius emerit , triplum
de sua facltate una cum pretio quod dederit,
fisci iuribus profuturum amittat. De inferioribus
vero personis si quis talia egerit, C. verberibs
vapulabit , et iuxta quod sua; habitionis facul
tas exstiterit , ita et Principis electione specals
damni iacturam excipiat.
VI. De his qui se in gladiis alienis mpulerint.
Si quis lanceam vel quodiibet gladium in manu sua te-
nens dum non sperans , et aliquis in eodem gladio incide-
rit sine volntate eius qui gladium in manu sua tenuit, dum
sacramento se expiaverit non inde 6 conscium ftisse , vul-
neratus suae imputet culpae ; quid enim culpae eius poterit
acstiinari , qui nesciens hoc factura gladium in manu sua
tenuit.
VIL De contumelio ingenuorum.
Si quis aliquem hominem ingenuum pedibus traxerit si
ne culpa, aut subgitaverit , aut capillos capitis abstraxcrf,
si nullus livor apparuerit pro singulis obiectionibus , quas
superius continentur , coactus a iudice quinqu solidos red-
dat , cui iniriam fecerit. Et si non habuerit unde cora-
ponat , districtus a iudice quinquaginta flagella suscipiat.
VIII. Fls. giga Rex. Antiqua.
Vt exceptis Jiscalibus seris tricennale tempus non va'
leat in mnibus causis.
La qual est puesta en el lib. X. tit. II. I. IV.
A continuacin est en el cod. Esc. 2. la ley que se
ha impreso lib. II. tit. V. pag. ap. tomada del cod. de
Card. De superfiuis scripturis confectis , y despus l Le
doso como se halla se pone la letra.
Qualiter examinatio debeat fieri , hic ordo servabitur. In
lib. XII. tirulo tertio , sententia octava decima de men
sura et ordine examinationem kalde.
Tres uncias semis , atque pueritia innocens tota manu
sana, et totum corpus absque macula lapides tres manu
dextra in caldaria mittat , et 7 postea eiieiat. Et.sL&t-
midolosus lpidem non eiecerit, et bis aut tertio pro
uno negotio manum miserit , aut supra rnensuram ci-
luerit aqua , omnino examinatio invalida erit. Et qui *
presserit mensurae pondere taxatum negotium reparave-
rit valituram inter omnia ac censura plenum robur obti-
neat. Haec est in qunquagesimo canone de coercitionc
principum et episcoporum auctorica regula. Mancipium
dum quindecim annos habuerit mittat manum in calda:
usque in XVII. annum ipsa * est pueritia.
II. De pondere et mensura.
Auri libra 1 I. LXX. II. solidos auri : unca una
VI. solidos : statera auri I. III. solides : dragma I. XI.
argnteos : tremisse 1 1 I. quinqu argnteos: seliqua 1 1 I.
argentium et tertia pas argsncii ' 3 . Baldres aciunt ar-
gencontabili 1 4.
8 Esc. 3. praesumpserit.
9 Esc. 2. ipse.
10 Legin, id esr, y asi en todas las otras.
1 1 Legin, id sunt.
12 Legin, scoliqua.
J3 Legin, de agilizo. J .. . . A
14 Legin, argen*oubIi.
Ta
 148 FORI IVDICVM
II TITVLVS DE NOVELLIS LEGIBVS
QVO ET VETERA CONFIRMANTVR , ET NOVA ADIECTA SVNT.
i commemoratione frisearum legum , qua
in iudeeorum transgressionibus promlgate
sunt , atque de confirmatione earum.
II. De blasphematoribus Snete Trinitatis.
III. Ne iudeei , aut se , aut Jilios suos , vel
fmulos a baptismi gratia subtrahant.
IV. Ne iudeei more suo celebrent pascha, vel
carnis circumcisionem exerceant , ac ne
christianum quemcumque aJide Christi com-
moveant.
V. Ne iudeei sabbata , caterasque festivitates
suo ritu celebrare prasumant.
VI. Vt omnis iudaus diebus dominicis , et in
preenotatis festivitatibus ab opere cesset.
VII. Ne iudeei more suo diiudicent escs.
VIII. Ne iudai ex propinquitate sanguinis con-
nubia ducant , et sitie benedictione sacer-
dotis nubere non audeant.
IX. Ne iudeei religioni nostra insultantes, sec-
tam suam defender conantes, alibi se trans-
ducant ; ne quilibet refugientes suscipiat.
X. Ne christianus a iudeeo quocumque munus
contra Jidem Christi accipiat.
XI. Ne iudai libros illos legere audeant , quos
christiana jides repudiat.
XII. Ne iudeeis mancipia deserviant vel ad~
hareant christiana.
XIII. Si se iudeeus christianum esse testetur, et
, ob hoc non velit a se reiieere mancipium
christianum.
XIV. Professio iudeeorum ; quomodo unusquis-
que eorum adfidem veniens , indiculum pro-
Jessionis sua scribere debeat.
XV. Conditiones iudeeorum , ad quas iurare de
beant hi , qui ex eis ad jidem venientes,
professiones suas dederint.
XVI. De christianis mancipiis iudeeorum quee
se non prodiderint christiana , sive de pu-
bltcatoribus eorum.
I. De commemoratione priscarum le
gum , quee in iudeeorum transgres
sionibus promui1gatee sunt ; atque de
novella confirmatione earum.
Prfida * iudaici erroris sspe calliditas eo ve-
hementius durescit in crimine , quo institutis
contra se legibus nititur frequentius contraire.
Et ideo licet posituri simus 5 tot tantisque eorum
l Para la edicin de este titulo se kan tenido fiesents
Its cdices de Card. S. J. R. Complut. Esc. i. y 2. , en
donde se hallan solamente.
t Esc. i. Perfidia iudaici erroris atque calliditas.
3 Esc. i. pro tot.
4 Card. y Esc. i. praedecessoribus nostris promulgatas
IVD^EORVM,
.
XVII. Ne iudeei a quolibet potestate aceepta,
... extra regiam ordinationem christianum
quemquam imperare , plectere vel distrin-
gere audeant.:
XVIII. Vt iudeeorum servi needum adhuc con"
versi si ad Christi gratiam .convolaverint,
librtate donentur. .: . . -....i
XIX. Ne iudeei administratorio usa sub ordine
villicorum atque. actorum christianam ja-
miliam regere audeant , et de damnis eo
rum qui his talia ordinanda iniunxerint,
XX. Vt iudeeus ex altis provinciis vel ierritor
riis ad regm nostri ditionern pertinenti-
bus veniens , episcopo loci vel sacerdoti se
preesentare non differat ; vel quid huic in
toto observare conveniat. - 1
XXI. Qualiter concursus iudeeorum in diebus in-
stitutis ad episcopum j'ieri debeat.
XXII. Vt quicumque iudeeum secum obsequen-
tem habuerit , expetente sacerdote , eum
apud se retiere non audeat.
XXIII. Vt cura omnis distringendi iudteos so-
lis sacerdotibus debeatur.
XXIV. De damnis sacerdotum vel iudicuni,
qui in iudeeis institua legum adimplerc
distulerint. , ...
XXV. Ne iudices quicumque de perfidorum ex-
Cessibus extra sacerdotum conniventiam
iudicare prasumant.
XXVI. Vt episcopi immunes habeantur a damnis
eorum, quum presbyteri ea, quee ipsi non cor-
rexerint , ad eos non remiserint corrigenda.
XXVII. De servata principibus miserendi po
testate in his, qui ad Jidem Christi con-
versi veraciter fucrint.
XXVIII. Vt episcopi mnibus iudeeis ad se per-
tinentibus lellum hunc de suis erroribus
editum tradant, et ut professiones eorum,
vel conditiones in scriniis ecclesiee recondant.
erroribus novitatis ordine leges, libet tamen illas
primum a dominis et prasdecessoribus nostris
dictas 4 promulgare , et in eorum transgressio-
nem constitutiones intendere , ordinatimque s nos
praecedentium edicta oportet retexere : ut ex
hoc collata cum veteribus nova , in his quse
decenter sunt edita , confirmentur ut condecet;
similiter et nova sic 6 ordinentur , ne pretrita
citra rationem videantur confundere , et ? uni-
formis membri compago 8 utraque legibus ordi-
in eorum &c.
5 Card. et ordinatum prxcedentium edictum retexere.
6 Esc. i. hic.
7 Card. y Complut. quo.
8 Card. y Esc. i. ex utrisque.
 LIB. XIJ
nata , clara hic iustitia; manifestatione ehiceat.
Sicque * quid in prseteritis legibus conirmatione
sit dignum , quidve novitatis edicto inconvulsibi-
le cens^atur,, eo luce darius pateat , quo com
plexa hic ex utrisque veritas exstiterit declara
ra. Et ideo.in eisdeiu prscedentium legum sta-
tutis reperimus legem, qua; de omnium ha;re-
sum erroribs abdicatis .promulgata confulsit *.
In qua lege id adiiciendum emendandumque
evidens ratip, persuasit, ut si cuiuslibet hauesis
permotus quisque insania contempserit ipsius le-
gis in aliquo institua , cuuscumque sit gene-
ris 3 persona , si publica perversum dogma de-
fensione vindicare voluerit , sub 4 ardua erit poe-
na religa ndus ,'eiusque bona in principis potes-
tate consistant : et * si ipse perversi erroris sec-
tator se corrigere 6 usquequaque destiterit , ab '
exsilio nullo modo revocetur. Nam et res eius,
ci eas princeps conferre voluerit , inconvulse
deserviant. Ca:terum si quis ignorantias 8 ceci-
tati deditus cuiuslibet erroris sectam ex corde
tenuerit ; et verbis vindicare IO voluerit , vel fac-
ts quibuslibet ostenderit ; ad episcopum loci
vel ad quemlibet sacerdotem se instruendum re-
mittat 1 1 , ac qua; sancta sunt , prsbeat, qualiter
ab eo una cum consensu metropolitani formulam
recta: institutionis accipiat. Iam vero si ab his
ha;retcus quisqus ille commonitus vel instructus
se distulerit corrigendum superioris senten-
tias iacturam ordine superius adnotato sustineat,
id est , qua; 1 3 illis est lata , qui 1 4 in publi
ca defensione adversam nostras fidei vindicave-
rint sectam. Denique abhinc specialiter 1 s re-r
laxatas 1 6 sint leges , qua; in iudsorum sunt
transgressionibus posita; : id est , de datis et con-
firmatis legibus supra iudseorum nequitiam pro-
mulgatis , sive de cunctis iudasorum errori
bs 17 amputandis. Ita vero ne iuda more suo
celebrent pascha , eque more suo foedus nup-
ciale copulare pra:sumant , et ut carnis cir-
cumcisionem non faciant , eque more suo di-
iudicent escs , nec 1 s contra christianos inscri-
bant, nec contra christianos testifican * prsu-
i S. J. R. y Esc. 2. Si quod in.
a Complut. Card. y Esc. i.y 2. consistit.
3 Cara, ordinisve persona. Esc. i. ordinisve prosapia.
4 Card. y Esc. i. sub arduo erit poenitentix exsilio re-
ligandus.
5 Card. y Esc. i. qualiter si ipse. -'
6 Card. y Esc. I. corrigi.
7 Card. y Esc. i. et lie ab exsil nullo modo revocetur
xrumna , et res eius.
8 Card. ignorantiac przcipito. Esc. z. ignorantix prae-
cipitationi.
p Card. y Esc. i. aut.... aut verbis.
10 S. J. R. indicare.
1 1 Card. y LinJ. se instruendum (Ese. i. instituendum)
remittat , qualiter.
1 1 Card. y Esc. i. corrigi.
13 Card. Esc. i.y 2. y S. J. R. in illis. \ 3 1 Card. y Esc. 1. modus est adhibitus poenx ; quum.
14 Esc. 1. qui publica defensione.
1 5 Card. y Esc. 1. speciales.
10 Esc. 1. lat.
17 Card. y Esc. 1. general iter exstirpandis. Et ne iudaei.
1 8 Card. y Esc. I. ac ne quasstione christianos inscri-
bant.
TTVJU III.
49.
mant ; et ne iudsus christianum mancipium cir-
cumcidat; Mancipia 10 quoque cnriitianaj rqu^ .a,
iuda:is, aut vendita, aut libertad esse noscuntur
tradita , statum libertatis absque dubio pbtineant}'-
et nullo modo iuda;is mancipia christj^na deser
viant. De interdicto quo mnibus christiapis inhi-,
betur ne quisquam iudseum quemcumque fac-
tione atque favore** vindicare studeat *3 vel tue-
ri , atque iudaizantes christianos prassumat celare.
Harum igitur fortissimarum legum sententias in,
pra;dictorum iudseorum'^perfidiam prerrrulgatas,-
exceptis duobus subter adnexis a4capitulis.; cte-
risque aliis qua; contraria inveniuntur , et iustitia;
regulis, et institutionibus nostris, omnia, ut dictun
est, iugi temporum eternitate valitura censcmus,
et irrevocabili gloriosa; serenitatis nostra; oraculoj
confirmamus, atque in tantum *s eis consultum
valitudinis robore celebriori porrigimus , in quan
tum nil repugnantia; habuerint cum his qua;
novitatis nostra; nunc sententia diffinimus. Nam
in quibusdam ipsis legibus , quod nobis incon-
veniens videtur atque contrarium , haec do in-
terim inter caera repgnantia rationi vel insti-
tutioni nostra; capitula continentur. Quodlibet 16
decretum hactenus , nullo modo tradatur , nul-
lumque vigorem deinceps valitudinis retinebit.
Illa quidem in his sententiis prima est , per
quam iuda;is datur execranda a7 licentia manumit-
tendi christiana mancipia. Secundum namque a*
capitulum non solum *? culpa; ad unius redigi-
tur damnationem , sed vindicta;. Nam quxdam
leges , sicut culparum habent diversitates , non
ita discretas 3 retinent tildones , sed permixta
scelera transgressorum ad unius remittuntur legis
poenale iudicium : ne secundum modum cul
pa: 3' habeant poenam ; quum maior minorque
transgressio unius non debeat mulctationis pra;-
damnari supplicio : pissertim quum dominus in
lege prascipiat , pro mensura peccati erit et pla-
garum modus ; unde lex ipsa 32 inscribitur de
poena qua perimenda sit transgressio iudaorum,
quia Deus 33 mortem non vult , nec laitatur in
perditione vivorum , pro eo quod in se per 34
ip Card. y Esc. 1. testificentur.
ao Card. y Esc. 1. De mancipiis quoque christianis.
2 1 Card. y Esc. 1. prohibetur.
22 S.J. R. Complut.y Esc. 2. labore.
23 Card. y Esc. 1. pertentet.
24 Compltit. adiunctis.
25 Esc. 1. esse eis.
20 Card. y Esc. 1. Quae licet tempta (Esc. 1. tenta) u-
que hactenus nullo modo credantur , nullius tamen vigoris
deinceps valitudinem retinebunt. Illa siquidem.
27 S.J.R. Complut.y Esc. 1. exercenda.
28 Card. y Esc. 1. secundum sane.
29 Card. Esc. i.yLind. non solum reprehensibile nobis
videtur , sed impium , ubi totius universitas culpx , ad
unius redigitur damnationem vindictx. . .
30 Card. y Esc. 1. in se retinent.
32 Card. y Esc. 1. lex ipsa qux inscribitur.
33 Esc. 2. y Complut. Dominus.
34 Complut. pro redemptione. Lind. peremptionem
continet mortis. Card. interemptionis terminum conti?
net morientium. Esc. 1. in se peremptienes continet
morientium.
 * FQkl
redmptionem contihet morftram, in nullo ve-'
r* valitdinis retinebit sttum; proinde iaim nunc
ad contereridum s malitia: caput , ad necandum
infidelitatis commentum 3 , ad perimendum *
profanationis elogium alcri intentione * pro-
currimus nis valida oppugnationis obsisti-
mus , fortia in perfidiis praceptionum tel obii-
cimus. ' 1 '
II. 6 De blasphematoribus Sancta Tri-
nitatis.
Si 7 in sacri evangelii prsdicatione Dominus
prolatum in fratrem contumelii verbum iudi-
cio adsignat reum , quanto magis peccantem in
Spiritum Snctum divina: animadversionis sen-
tentia damnat, quod irremisibile et hic t in
futuro Salvator ipse denuntiat? Et ideo si quis
Christi Filii Dei blasphemaverit nomen , eiusque
sacrum corpus et sanguinerri contempserit su-
mendum percipere , autperceptum visus furit
reiecisse, velquamlibet iniuriarum blasphemiam
in Sanctam dixerit Trinitatem , id est , in Pa-
trem , t Filium , et Spiritum Sanctum , tnnc
instantia sacerdotis vel iudicis , in cuius civita-
te 8 vel territorio hoc malum eXortum exstite-
rit , blasphemator centenis flagellis IO decavtus
sbiacet, et ardua in vinculis constitutus * 1 exsi-
lii contratur asrumna. Res tamen eius in po-
testatem principis redacta: manebunt , qualiter.
in iure eorum , cui eas potestas conferre elege-
rit regia , inconvulse existant ,a.
III. Ervigius Rex .
2*Je iudtei , aut se , aut jilios suos, aut
fmulos a baptismi gratia subtra-
hant.
Quum veritas ipsa petere , quarere , et pulsare
nos edoceat , prasmonens , quod regnum coelo-
rum violenti diripiant14; in nullo est dubium,
quod illa; indulta! gratiae munus's abhorreat, qui
ad eam acceder ardenti animo non festinat.
1 Card. in nullo se cupit ulcsc vindicta , in quo rs-
picit compunctio ments futura:.
2 Compiut. y Esc. a. obterendum.
' 3 Compiut. y Esc. a. commercium.
4 Cara, comprimendum.
5 Card. consurgere procuremus nisu , ut valde eorum
oppugnationibus obsistendo fortialiter superemus, eorumque
tela triumphaliter obiiciamus.
6 Card. y Esc. i. Flavius Ervigius Rx.
7 Compiut. Sicut sacri evangelii textu przdicat Dominus.
Card. Sicut pa veritas sacri vangel przdicat. S. J. R. Si
cut in sacro evangelio przdicat dominus , et prolatum.
8 Card. y Esc. i. in cuius civitate, castro, vel territorio.
Lind. castro.
9 Card. y Esc. i. blasphemator ipse.
_ lo Card. flagellis subiaceat, et decalvatus turpiter ardua
n vinculis.
II Card. y Esc. i. perpetul "etsilii. Esc. a. in vinclis
constitutus exsilio perpetuo.
IVDICVM
Proinde si quis iudsorum de his scilicet , qui
adhuc nondum sunt baptizati , aut se baptiza-
ri distulerint , aut filias vel fmulos suos nullo
modo ad- sacerdotem baptizandos remserint, vel
servos **; quos de baptismo reduxerint '* , et
vel unius anni spatium 18 post legenr hanc edi-
tam quispiam illorum sine gratia baptismi trans-
egerit , horum omnium transgressor, quisqus ille
repertus exstiterrt , C. flagella suscipiat , et de
calvatus debita mulctetur exsilii poena. Res ta
men eius 1 9 in principis potestate permaneant,
qualiter si incorrigibilerh , durioremque eum *,
ostenderit vita, perpetua ai in eius, cui eas prin
ceps largiri voluerit , potestate persistant.
IV. Ervigius Rex.
iV<? iud<ei more ' suo celebrent pascha,
vel carnis circumcisionettt exerceanty
ac ne christianum quemcumque a
jide Christi commoveant. i
Si obstinata iudarorum perfidia non tam figu-
ris, quam veritati observantiam legis impende-
ret , numquam dominum gloria crucifixissent.
Pascha enim nostrum immolatus est Christns,
et' si cordis nobiscum circumcisione gauderet,
adumbratam illam corporis expoliationem nullo
modo in carne exprimeret , propheta dicente:
Circumcidimini domino ; et auferte prasputia
cordium \restrorum. Vnde nos non iam figuris
prsetereuntibus inha:rentes , sed veritatis promis-
sionibus certiores , id omnino as observandum
prcipimus : ut si quis iudaeorum ritu suo pas
cha celebraverit , centenis is verberatus flagellis
et turpiter decalvatus , exsilio diutino mancipe-
tur, et res eius fisco adsociandx sunt. lili vero,
qui carnis circumcisiones i'.idsis 24 vel christianis
exercere praceperint ** , quisqus 16 talia intule-
rt , aut fieri ab altero permiserit , veretri ex
toto amputatione plectetur , et res eius fisci iu-
ribus socianda: sunt. Mulieres tamen , quse aut
circumcisiones exercere prasumpserint, aut cir-
cumcidendos quosque cuilibet circumcissori obtu-
1 1 Card. y sc. i. persistant.
13 Card. Fls. gis. Res.
14 Esc. 1. dinpiunt.
15 Card. munus hoc.
10 Card. vel se suosque de baptismo.
17 Ca'd. y Esc. 1. subtraxerint.
18 Esc. 2. spatio.
lo Compiut. eius principales potestas retineat. Card.
Esc. 1. y Lind. eius ad principis potestatem pertineant.
20 Compiut. eum dierum ostenderit longitudo, perpetua
in eius , cui principalis potestas largiri voluerit , persistant
potestate.
21 Esc. 1. vita dapnata.
22 Card. pratputiuiii.
23 Card. y Esc. i. omnimode.
24 Card. y Esc. l. in iudseis.
1 g Card. y se. a. przsumpserint.
26 Card. y Esc. x. quisqus hasc, aut intulerit alteri, aut
fieri ab altero sibi permiserit.
 LIB. XII.
lerint , naribus abscisis , et rebus suis mnibus
in principis potestate redactis , lugeant facinus
sua; prassumptionis. Simili quoque poena et illi
plectendi sunt, qui christianum vel christianam
a fide dimoverint Christi, vel ad ritum * iu-
daica; prjevaricationis adduxerint.
V. a 2sfe iudai sabbata , cceterasque
festhitates suo ritu celebrare pra-
sumant,
Figuris prstereuntibus 3, quempiam operum in-
desinenter. exhibitiones impender , quid est aliud
nisi 4 amatores veritatis non esse? Vnde repro-
babile id dominus per prophetam insinuans ait:
Neomenias * , et sabbata , et solemnitates vestras
odivit anima mea. Ob hoc nos , quibus ab apos
tlo 6 prajceptum est , ut potius in novitate spi-
ritus quam in vetustate litterx ambulemus , id
infidelibus fideli intentione pracipimus, ut si quis
iudxorum neomenias i ,' seu festivirates taberna-
culorum , vel sabbata , ferias quoque , vel catte-
rarum festivitatum solemnitates ritus sui more
peregerint , vel celebrare pra:>umpserint , cen-
tenis 8 flagellis subiaceant, et deca vati exsilii de-
bilitentur serumna ; eorumque bona ad prin-
cipem redeant , qualiter ea aut perfecte lilis
conversis aliquando restituat , aut ea , in malis
perdurantibus , alus 1 , ut fas fuerit , servitura
concedat.
VI. 11 Vt omnis iudceus diebus domi-
nicis , et in pranotatis festivitatibus
ab opere cesset.
In nullo est dubium, illum manifest fidei ca-
tholics adversari , qui reverentiam diebus domi-
nicis non impendit. Vnde negatores vel destitu-
tores 1 2 fidei nostra; iustissime insequentes, id re
ligiosa sanctione iubemus , ut sive sit iudauis sive
iudsa, quodlibet opus rurale 1 3 in natali dcmini,
vel in mnibus sanctissimis solemnitatibus , seu
dominicis diebus exercens , vel lanificia 1 4 faciens
seu quascumque operationes 1 5 vel ca;tera talia
agens, extra, quam nobilium honesta christiano-
rum consuetudo permittit ; prarsumptor talis 1 6
rei centenis verberibus subiaceat deca vatus. Quod
si 17 servi eorum vel ancilla; in talibus diebus
1 S. J. R.y Esc. 2. ad aditum.
2 Card. y. Esc. 1. Flavius Ervigius Rex.
3 S.J. R. Esc. 1. a. y Complut. pr*euntibu&.
4 Card. y Esc. I. quam.
5 Card. y Esc. 2. Neomenia.
6 Card. y Esc. i. ab apostlico praeceptum est ore.
7 Esc. 3. neomenia.
8 Card. centenis decalvatus flagellis subiaceat , et exsilii
debita mulctetur aerumna.
p Card. ad principis redeant iura, qualiter.
10 Card. Esc. i. y 2. aliis , quibus fas fuerit.
1 1 Card. y Esc. x. Flavius Ervigius Rex.
1 2 Card. Esc. I. y Lind. disturbatores.
13 S. J. R. Complut. y Esc. 2. quodlibet opus in natali
domini.
14 Esc. 2. faciens seu quascumque operationes.
1 5 Card. Esc. 1. y Lind. operationes in domibus , agris
1.
TITVL. III.
teperiantur supradictis laboribus occupati , tun
et ipsi simili sententia sunt feriendi. Domini ta-
men eorum , si servos suos permiserint talia
gere , C. solidos auri fisco compellantur red-
dere. Dies tamen ipsi , qui ab eisdem iudsis
sollicita devotione sunt observandi , hi sunt, id
est , festum Virginis Sanctse Maris ,. quo glorio
sa 1 8 eiusdem genitricis domini conceptio cele-
bratur: item natalis Christi et circumcisionis
eius , sive etiam apparilionis : dies quoque 1 9
paschae , vel dies sanctissimi octavarum : inven-
tionis quoque crucis dominica: festum , et ascen-
sionis dominica; dies , vel pentecostes , seu etiam
concurrentes 2 per totum annum dominici et
religiosa fide Christi venerabiles dies.
VIL 41 JSTe iudcei more suo diiudicent
escs.
Illud sane, quod iudsorum detestatur 2 1 conver
sado iudaica superstitione pollutior, mundas ab
immundis iudicans escs , aliud assumit , aliud
reiicit. Quicumque 23 in huius observantia: in-
ventus fuerit errore , id est , ut aliter id faciat
quam honesta christiani moris est consuetudo;
tune iudicis instantia , in cuius territorio actum
exstiterit , C. verberibus feriatur , et turpiter de-
calvetur. Huius sane legis omnimode pra:cep-
tionis integritas , sicut de escis , ita et de poculis
observanda est , scilicet ut superioris iactura; sup-
plicium simili quoque ordine , et illi qui a chris-
tianorum 24 poculis se abstinere prasumpserint,
patiantur. De escis tamen 2* porcinis tantum et
carnibus , id discreta nec remissa pietate decerni-
mus, ut quicumque ex illis carnibus vesci pe-
nitus abhorrescunt 26 , si natura forte id fastidien-
te fugiunt 27 , et non more illo perversitatis hoc
ipsum diiudicantes contemnunt , prssertim si in
ca:teris operibus christianis smiles habeantur , et
christianitatis ab eis non defuerit votum , at-
que 2 8 operationis studium ; tune hi tales , qui
fideles in reliquis conversationibus approbantur,
pro hac sola reiectione suillarum carnium ad
iacturam legis superius comprehensam teneri non
poterunt : quia contrarium aiquitati videtur , ut
quos manifesta operum Christi nobilitat fides , pro
sola reiectione unius cibi ad poenam teneantur
notabiles.
vel exteris talibus agens.
16 Card. y Esc. I. huius.
17 Card. y Esc. 1. quod si forsitan servi.
1 8 Card. quo gloriosa concelcbratio eiusdem genitricis do
mini celebratur.
19 Esc. 2. dies paschx quoque sanctus , vel.
20 Esc. 1. percurrentes.
21 Card. y Esc. 1. Flav. Gloriosus Ervigius rex.
22 Card. y Esc. 1. detestabilis.
23 Card. y Esc. 1. In quocumque huius observantise in-
ventus fuerit error.
24 Card. y Esc. 1. christianis.
2 5 Card. y Esc. 1. id est , de porcinis tantum carnibus.
26 Card. obhorrescunt.
27 Card. refugiant.
28 Esc. i. atque omnmoda; operationis.
 153 FORI
VIII. 1 Ne tuUi ex propinquitate sui
sanguinis connubio, ducant , et sine
henedictione sacerdotis nubsre non
audeant.
iudaorum in utroque sexu permittimus
ex propinquitate sui sanguinis, vel uxoris suae,
atque etiam virorum , iuxta legem qua: in chris-
tianis est lata, usque ad sextum 2 generis gra-
dum connubia ducere , vel incesti maculam ope-
rari. Huius igitur foeda; permixtionis pervasores
tali mulctentur poena, ut separati ab invicem
centena flagella suscipiant , et decalvati exsilio-
que religati sub poena 3 maneant ; eorumque ad
filios bona , quos de pracedenti coniugio habue-
rint , redeant : si tamen et ipsos in nullis iu-
daica pravaricationis maculaverit noxa , et nul-
la incestiva nationis sordidaverit macula. Quod
si non habuerint filios , aut hbitos , ut dictum
est , iudaicus involverit error , vel incesti s foe-
daverit nato; tune facultas pradictorum omni-
mode 6 in principis potestate consistat t. Illud
tamen modis mnibus observandum pracipimus,
ut si quis iudaus sive iudaa 8 noviter renati,
nuptiale festum celebrare voluerint , non aliter
quam cum pramisso dotis titulo , quod in chris-
tianis salubri institutione pracep'tum est , vel
sacerdotali benedictione intra sinum ecclesia
sancra percepta coniugium cuipiam 10 ex his
adire permittimus. Quod si certe sine benedic
tione sacerdotis quisquam hebraorum noviter
coniugium duxerit , vel solemnitatem legis
pro dotali titulo in quocumque transcender: 1 1
post renovationem baptismatis , C. solidos prin-
cipi coactus exsolvat , aut C. flagella publice
suscipiat. Hac scilicet damna vel verbera sin-
gillatim unusquisque percipiat videlicet tam ille
qui nupsit,quam ea qua nupta est, vel etiam
parentes eorum unusquisque pro se iacturam
legis suscipiat.
i Cari, y Esc. z. Flavius Glor. Ervigius rex.
a Card. y Esc. i. sexti.
g Card. y Esc. i. panitentia.
4 S. J. R. Complut. y Esc. a. de pr*sent.
5 Esc. j. incestiva.
6 Esc. I. omnium.
7 Card. Esc. t.y Lind. consistat; qualiter principal! dis-
cretione res ipsa , aut in christianis eorum hiredibus con-
cessa (Card. conversis) permaneat , aut si haeredes huius-
modi dienitatis defuerint , seo nostro sociata deserviat.
Illud tamen &c.
8 Card. y Esc. i. noviter nuptiale.
9 Card. fadus.
10 Card. y Esc. I. cuiquam.
1 1 Card. y Esc. i. transcender C. solidos principi coac
tus exsolvat.
1 1 Card. y Esc. i. audeant , acn a Jide refugentes ali
bi se transducant, et ne quilibet refugicntcs eos suscipiat.
IVDICVM
IX. Ne iudai religioni nostr* insul
tantes , sectam suam defender " co-
nantes alibi se transducant , ne qui-
libet refugientes suscipiat,
Iam sane , s quis iudaorum 1 3 religioni chris
tiana insultare prasumpserit , vel 1 * christianam,
fidem verbis subvertere. , aut secta? sua 1 s de
fender, vanitatem , nec non quisqus disciplinan!
fidei christiana refugiens , aut in terram nostri
regiminis se oceultandum ingesserit 1 6 , vel in
aliis partibus se latitandum transduxerit ; si quis
etiam huiusmodi transgressoribus latibulum pra-
buerit , dum 1 7 de eius fuga conscius fuerit,
omnium capitulorum quisqus ille fuerit trans-
gressor inventus, C. 1 * flagellis mulctabitur, et
decalvatus , rebus eius in principis potestate re-
dactis , 1 9 exsilii conteratur arumnis.
X. ao Ne christianus a iudceo quod-
cumque munus contra jidem Chrifti
accipiat.
Quam st extra * fidei christiana regulam, qui
se defensorem veritatis insimulat et veritatem
ipsam per ** munerum acceptionem commaculat,
audiat dominum contra se per prophetam di-
centem : Pro eo quod vendidistis argento iustum,
et pauperem calceamentis : ecce ego stridebo su-
per vos , sicut stridet plaustrum onustum foeno,
et peribit fuga a veloce , et fortis non obtine-
bit virtutem suam, et robustus non servabit
animam suam , et tenens arcum non stabit,
et velox pedibus suis non salvabitur, et ascen
sor 13 non salvabit animam suam , et robustus
corde nter fortes nudus fugiet i4. Quis enim
hic venditus argento iustus accipitur , et pauper
pro calceamentis , nisi unigenitus Filius Dei Pa-
tris , cuius innoxius sanguis XXX. olim a iu-
dais taxatus argentis , quotidie venundatur
ab illusoribus veritatis? Et ideo sunt quidam ex
fidelium numero , qui quasi zelo fidei iudaorum
culpas detegere , vel plectere valida se inten-
tione promittunt , quos tamen depravat slita
cupidkatis illecebra. Nam si talibus quodeum-
que forsitan fuerit a perfidis 15 in munerum col-
latione oblatum , illico reticent 46 , et errores
13 Esc. j. palam vel oceulte religioni christiana;.
14 Esc x. si quis etiam christianorum.
15 Card. aut secta: suae ntsus fuerit. Esc. 1. visus fuerit.
10 Card. y Esc. i. iniecerit.
17 Card. aut in eius fuga. Esc. i. aut eius fugar.
1 8 Card. y Esc. i. et centenis decalvatus mulctabitur pla-
gis et rebus eius.
19 Card. debitis exsilii. Esc. 1. debiti exsilii conterc-
tur &c
20 Card. y Esc. 1. Fls. Gis. Ervigius Rex.
2 1 Card. extraneus a dei christiana: regula. Esc. 1. cx-
traneus a christiana fidei regula.
1 2 Card. veritatem ipsam munerum acceptione comma
culat , audiat contra se prophetam.
2 2 Card. y Esc. 1. ascensor equi.
24 Card. fugiet, in die illa dicit dominus.
25 Card. y Esc. i. pcrdis munerum conlationc
20 Card. y Etc. 1, reticescunt
 LIB. XII.
talium, quos iudicare 1 et detegere ante promis-
sum sibi beneficium nitebantur , percepto post-
modum miserabili quarstu impunitos transir per-
mittunt. Vnde * decernimus nulli christiano li-
cere cuiuscumque generis sit , vel honors , or-
dinis , sive persona;, sive ex religiosis , sive etiam
ex laicis quodcumque beneficium contra fidem
Christi a quolibet iudaso vel iudasa , sive etiam
per eorum internuntios sibi illatum accipere , nec
se pro talium vindicatione contra regulan! fidei
christiana; oblatis sibi prajmiis implicare. Si quis
autem qualibet beneficiorum exhibitione corrup-
tus, aut agnitos- errores iudsorum celaverit, aut3,
ne improbitas talium feriatur, quolibet modo
obstiterit ; antiquis 4 sine dubio patrum regulis
erit obnoxius , et tantum in duplo fisci erit par-
tibus illaturus , quantum a iuda;o quisqus ille
accepisse fuerit comprobatus.
XI. 1 Ervigius Rex.
2V? iudei libros tilos legere audeant,
quos christiana Jides repudiat.
lilis commodare lectionibus sensum , quibus fas
non est prasbere assensum , impietatis est potius
quam pietatis 6 indicium. Et ideo, si quis iu-
datorum libros legerit illos , vel doctrinas atten-
derit , sive abditos 1 in domo sua celaverit , in
quibus male contra fidem Christi sentitur , C. 8
flagellis publice verberetur aut decalvetur. Qui
tamen cautionis vinculo alligabitur , ne un-
quam talium librorum IO doctrinas apud se ha-
bere prasumat , aut attendere audeat , vel in
studiis meditandi assumat. Iam de cartero , si post
emissum placitum quodcumque 11 tale repetere
temptaverit , C. ,a flagellis subiaceat deca va-
tus , et 13 sub perpetua exsilii conteratur acrimi
na : ut 14 quia iam secundo visus est erroris sui
iterasse vestigia , perenniter 16 eius rescula eis
1 Esc. 1. vindicare. Esc. a. indicare.
2 Card. unde nulli christiano licebit , cuiuscumque gene
ris sit.
3 Card. y Esc. i. aut ut ne pravitas.
4 Card. y Esc. i. et antiquis patrum regulis.
5 En el Complut. falta una hoja que comprehendia esta
ley y las dos siguientes.
6 Esc. 1. veritatis.
7 Esc. 1. y Lind. hbitos.
8 Card. et centenorum flagellatione plectabitur. Qui ta
men. Esc. 1. et publice dccalvabitur , et centenorum fla-
gellorum verberatione plectebitur. Qui tamen.
9 Card. tali cautionis.
10 Card. y Esc. i. libros vel doctrinas.
11 Card. quodcumque iteratim.
1 2 Card. centenis flagellis subiaceat et amissis rebus sub
perpetua exilii deputetur acrimina.
13 Esc. et amissis rebus. Lind. et amissis rebus sub per-
petui exsilii conteretur aerumna.
14 Esc. 1. et quia.
15 Esc. 1. malitiam.
16 Card. y Esc. i. perenniter illis res eorum deserviat.
17 Card. principali fuerit ordinatione disposita atque.
18 Card. y Lind. quemlibet nfantium.
19 Esc. 1. in prima transgressionis fronte deprehensus,
ct centenis subiaceat decalvandus verberibus et placiti sui.
TITVL. III. *53
deserviat , quibus principali collatione fuerit
concessa. Ha;c et his similia percipiant , qui
quamlibet 18 infantiam edocere prasumpserint
talia , et ut doctor ipse iniquitatis in prima
transgressione ' deprehensus C. flagellis subia
ceat decalvatus. Placiti quoque sui polliceatur
cautione 10 se talia ulterius neminem edocere.
Quod si primas 41 huius sponsionis sua; macu
lare " fidem prasumpserit *3 , et ad ea qua; ab-
iecerat repedare conaverit , omni eius facltate
in principis potestate redacta , C. ipse verberi-
bus addicetur, ac decalvatus perpetuo erit ex-
silio religandus. Infantes tamen ipsi , vel pueri
a 14 tantis supradictis damnis ** erunt alieni, si
ipsam perfidia; doctrinam infra *6 X. aetatis sua;
annos positi meditasse fuerint visi. Caeterum si
post X. annos quisqus talia attendit vel me
ditan vetita prassumpserit , superioris institu-
tionis *8 damna vel verbera adnotatus sustineat.
XII. 89 Ne iudceis mancipa deserviant 30
vel adhcereant christiana.
Importabile 31 sane satis christiano coetui vi-
deri debet flagitium ut gens iudaica contra do-
minum rebellis semper et impia , christiana
mancipia suis habeant 31 servitiis religata : et
versa vice , religionis nostra; honorabile Chris
ti 33 membrum humilietur ante filios perfido-
rum 34 ; sicque corpus Christi videatur obsequi
Anti-Christi ministris : et cum praspostero or-
dine ipsi , qui nostram oppugnant 35 moribus
fidem , obsequentes habeant 36 sub impietatis
sua; errore fmulos sacra: fidei nostra;. Proinde
legem illam qua; a glorioso prjedecessore nos-
tro diva; rnemoria: Sisebuto rege est edita , in
huiusmodi causis tenendam esse sancimus , et 37
contextum legis ipsius , excepto ubi mortis
ultio ponitur38, glorioso serenitatis nostra; ora-
culo confirmamus; qualiter 39 prjedicta; legis edic-
20 Esc. 1. cautiones.
21 Card. Quod si postmodum huius.
2 2 Card. maculans cautioncm contingat illi ea quae ab-
iecerat iterum reiterare.
23 Esc. 1. contingat.
24 Esc. 1. tune a supradictis. '
2 5 Card. y Esc. 1. damnis atque verberibus.
26 Esc. 1. intra.
37 Esc. 1. adtendere. Esc. 2. adtenderet.
28 Lind. Card. y Esc. i. constitutionis ordine sup-
rius adnotato sustineat.
t 29 Card. y Esc. i. Fl. Ervigius rex.
30 Esc. 1. deserviant christiana.
31 Esc. j. Importabile satis.
3 2 Esc. 1. in servitiis. /
33 Esc. 2. y S. J. R. regnum.
34 Card. Esc. i. y Lind. perditorum ; et portio dicata
Christo per lavacrum perfidorum obsequs subiugetur;
sicque corpus Christi.
35 Esc. 2. impugnan!.
30 Card. y Esc. 1. habeant fmulos fidei nostras ad im-
pietatem.
37 Card. y Esc. I. et omnem textum.
38 S. J. R.y Esc. 2. panditur.
39 Card. y Esc. i. iuxta prxdictae legis edictum ubi....
' strinxit.
 i54 FORI
to transgressores legis ipsius prardecessores nos-
tri regni sub perpetua maledictionis censura ob-
stringunt. Nullus ex iudseis mancipium chris-
tianum habere prssumat , nec quidquam contra
eiusdem legis mnita agere audeat , excepto hoc
uno quod lex ipsa eis permittit , ut christia-
num mancipium iudajus audeat manumittere:
quia valde indignum est , ut hi , quos coenosa
servitus perfidia; maculat , libertatis titulum
christianis imponant. Non enim est consequens,
ut tenebrar lucem obnubilent, aut servitus 1 pr-
roget libertad : prssertim quum hoc in primatva
tantummodo editione legis ipsius , quum ad fi-
dem primitus vocarentur , illis videatur fuisse
concessum. Nunc vero 1 sancimus per huius le
gis seriem, ut nullus udxorum christianum man
cipium manumittat , quia contra legis ipsius
edictum , ut ver utique transgressores , chris
tiana mancipia habere comprobantur , quibus
tamen sufficiat , pro praeteritis transgressio-
nibus non damnentur. Nam modo sane illis haec
licentia pcenitus denegatur : quia contra le-
gum et canonum edicta 4 agere prssumpserint.
Hoc tantum illis sine dubio more concedimus
pietatis , ut a primo anno regni nostri s, id est,
a kal. februarii usque ad sexagesimum diem
habeat quisqus * licentiam venundare christia-
na mancipia , non tamen sine cognitione sacerdo-
tum vel iudicum , ad quorum territoria pertinere
noscuntur: ne * hi , qui venundati 8 sunt , dam-
na mortis perferant , et hi qui venditores exsis-
tunt locum fraudis agenda: vel inferenda: repe-
riant ultionis. lam vero 10 a prxdictis kalendis
transacto prardicto sexagsimo die , nulli iudso-
rum licebit christianum habere mancipium, non
ingenuum , non etiam servum. Sed 1 1 post per-
actum huius temporis conlatum spatium , id
est sexaginta dierum , apud quemcumque iu-
datum mancipia christiana reperiantur , cum
collato sibi a domino peculio per huius legis
edictum erunt liberi modis mnibus perman-
suri , si tamen violenter se a dominis suis ce-
latos esse probaverinr. Iudaii tamen ipsi , qui,
cxpleto temporis supradicti spatio , renere vel
occultare XJ mancipia christiana prasumpserint,
aut etiam quibuslibet aliis modis hanc sanctio-
nem ** implere distulerint, aut medietatem re-
rum suaxum fisco sociandam amittant; aut si
1 Esc. i. quod esdem udxis pentus non liccbit, secun
dum quod lex ipsa permitit, ut christianum.
2 Card. aut servitus aut servus. Hasta aqu llega el
Esc. 2.
3 Esc. i. Nunc vero christianum mancipium quemoue
manumitiere omnino non potcrit , quia contra legis ipsius
edictum.
4 Card. interdicta. Esc. i. dicta.
5 S. J. R- usque ad XL. diem , y as despus.
6 Card. quisqus ille iudxus. Esc. I. quisqus Ule u-
daeus iuxta tenorem legis huius.
7 Card. y Esc. I. ne et hi.
8 CarJ. y Esc. x. venundandL
J> Card. y Esc. I. vel salutis.
10 S. J. R. Iam vero transacto pracdlcto XL. dle.
1 1 .5". ./ R. Sed apud quemcumque iudiEUin.
12 Card. y Esc. i. sive libertare.
IVDICVM
viliores persona fuernt, et unde componant,
non habuerint, centena flagella suscipiant de-
calvati.
XIII. Ervigus Rex.
Si se iudaus christianum esse testetur,
et ob hoc non velit a se reiicere man*
cipium christianum.
Si quorumdam iuda:orum subtilitas timer
quasstum rei sua? amittere , christiano more se
intimet conversan ** , et ob hoc non se amit
tere deber dicat christiana mancipia , quia
et ipse christianam videatur ducere vitam : hi$
ordinibus comprobandum est , quo nec astuta
fraus excusationem obtendat **, nec sincera con-
versatio casum cum casteris pereuntibus perferat.
Ac per hoc id omnimode sanctione pra;cipimus,
ut omnes iudei per universas regiones consti-
tuti ab anno primo regni nostri a kalendis fe-
bruariis usque in supervenientes presents anni
kalendas apriiis, aut vendendi christiana man
cipia iuxta prxmissas legis ordinem licentiam
habeant , aut si ea apud se retiere voluerint,
his ordinibus se christianos ostendant. Concedi
mus enim eis de quibus evidens periurii sus-
picio non habetur , ut habeant LX. '* dierum
a kalendis prssentis anni apriiis spatium 1 , in
quo possint qui ex illis salvari * desiderant, et
christian* fidei aggregari exoptant, ad epis-
copos locorum concurrere , et manus sux sub-
scriptionibus Vel signis roborata illis sua: pro- .
fessionis 1 1 publicare foedera ; in qua scilicet
professione id quisque studeat innectere , et pro-
fiteri , ut omnes iudaicos errores abneget , et
in nullo sequatur sectam sua; praevaricationis an-
tiquae. Quisqus iJ igitur ex illis ex toto corda
prstinos errores relinquens, ad fidem sacra: re-
ligonis conversus fuerit christiana? , cum sym-
boli quoque interpositione , et quod ultra ad
vomitus sui nullo modo revertatur errorem,
vel caera secundum scriptum professionis ip
sius ordinem , quem post hanc legem curavimus
adnotare**, in nullo se profiteatur exinde aliquid
immutare. Hanc sane professionem ne nudis tan
tummodo verborum promissionibus proferat , et
13 Card. severitatis nostrse. Esc. 1. serenitatis nostne.
14 Card. Esc. 1. y Lina, fraudulenta subtilitas
quaestum.
1 J S. J. R. se conversan profitetur intime.
16 S. J. R. obtineat.
17 Esc. 1. v Lind. eis, id est, his tantum, de quibus.
18 S.J.R.'XL.
19 Card. Esc. i. y Lind. salutare spatium.
20 Card. Esc. 1. y Lind. salvandi vel chxistianse fidci
aggregandi sunt , ad episcopos.
21 Esc. 1. promissionis.
2 2 Esc. 1. in quibus confessionibus quisqus id curable
innectere , quia et ritus omnes.
23 Card. y Esc. I. Et quia ex toto.
24 Card. y Esc. 1. adnotare. Hanc sane professionem ne
Oudis tantummodo verborum propositionibus proferant et
aliud corde retineant , et sic in eius promissis.
 LIB. XII.
aliud verbo promat , aliud corde retineat , et sic
in eius ' promissis simulatio potius , quam veri-
tas locum suum inveniat : cura sollicita episco-
porum , iudicumque ministerio 2 , illi ipsi , qui
superiorem sententiam patefecerint , mox allatis
conditionibus 3 iurare debebunt, quia qua; eorum
professio continet , sincero non maculato corde
profiteantur 4. Sicque fiet ut hi tales , quos et
professio cum operis erFectu sacra; idei dignos
esse probaverit , et iurisiurandi pollicitatio de
votos fore monstraverit , possint utpote * chris
tiani , christianis mancipiis uti. Nam non aliter
poterunt christiana niancipia illorum dominio
subiugari, nisi t ipsi evidenter comprobentur 6
christiani , et frequenter christianorum ' escis
adhsserint , et coniugia inierint. lam vero qui
post datam confessionem , reddito iuramento,
iuxta superiorem tenorem 8 christianum se
devoverit esse, et in quolibet ritu iudaica; secta?
cultor fuit inventus , et huius promissionis sua;
transgressor esse reperiatur , quia et nomen Do-
mini ausus est profanare , et se iudaici erroris
coeno polluere , amissis rebus mnibus et in po-
testatem principis redactis, C. flagella suscipiat,
et decalvatus exsilii debita conteratur xrum.
na. lili tamen , qui 10 obdurato corde, obstina-
tione malitia; interclusi 1 1 , si infra numeruin
dierum superius constitutum nem
suam publicare destiterint , aut extra pracdictum
tempus christianum mancipium habere pra;sump-
serint , ad damnationem prasmissa; legis , quas
de christianis lata est mancipiis , ut non serviant
iudasis , tenebuntur obnoxii ; id est , ut aut me-
dietatem rerum suarum fisco sociandam amittant,
aut si viliores persona; fuerint , et unde com-
ponant non habuerint , C. flagella cum decal-
vatione suscipiant. Mancipia tamen christiana
qua; retiere apud se contra legum vetita prs-
sumpserint , vel quia ipsa se mancipia infra
praedicti temporis spatium christiana fuisse non
prodiderint , in eorum servitio, quibus a rege
donata fuerint, perpetualiter manebunt servitura.
i Card. y Esc. I. eorum.
i Card. y Esc. i. sollicita.... instantia , illi qui supe-
rioris professionis suae patefeccrint votum , allatis.
3 S. J. R. cocidibus.
4 Card. Esc. i. y Lind. protestantur, se doee advixerint
conservare. Sicque fiet.
5 Esc. i. utpote christiani christianorum mancipiorum
servits uti.
6 Card. purissimi vel vetissimi christiani. Esc. i. veris-
simi christiani.
7 Card. Esc. i. y Lind. christianorum societate con-
iungi. Iam vero.
8 Card. y Lind. ordinem.
<) Card. esse decreverit ac devoverit.
io Esc. i. quos obduratio cordis obstinatione malitiae
intercluserit , si infra.
TITVL. III.
XIV. 13 Ervigius Rex.
Professio iudceorum : quomodo unusquis-
que eorum ad fidem veniens indicu-
lum projessionis suce 14 in pr asentid
sacerdotis vel iudicis conscribere de-
beat.
Ego ille abrenuncio universis ritibus et ob-
servationibus secta; iudaica;, abominans in toto
solemnitates , vel cerimohias sive observatio-
nes omnes , quas in pretrito tempore usque
nunc observavi et tenui : ita ut deinceps ni-
hil de ritu vel celebritate earumdem obser-
vationum exerceam , nihil de usu prsteriti
erroris assumam , id est , ut nec affectu talia x*
qua;ram , nec opere quodcumque tale peifi-
ciam. Proinde abrenuntiatis his mnibus qu*
christianitatis doctrina abominatur, et prohi-
het:
Credo in unum Deum , Patrem omnipoten-
tem , factorem coeli et trra; , visibilium om-
nium , et invisibilium conditorem : et in unum
Dominum Iesum Christum Filium Dei unige-
nitum , et ex Patre natum ante omnia sscula,
Deum de Deo 1 6 , lumen de lumine , Deum
verum de Deo vero , natum non factum , ho-
mousion Patri, hoc est, eiusdem cum Patre subs-
tantia; , per quem omnia facta sunt , qua; in coe*
lo et qua; in trra **. Qui propter nos nomines
et propter nostram saUitem descendit de coe-
lis 18 , et incarnatus est de Spiritu.Sanct ex
Maria Virgine homo factus. Passus sub Pontio
Pilato , crucifixus *, mortuus , et sepultus, ter
tia die resurrexit 20 , ascendit in coelos , sedet
ad dexteram Patris21. Iterum venturus 11 est
cum gloria iudicare vivos et mortuos , cuius
regni non erit finis. Credo et in Spiritum Sanc-
tum Dominum 23 vivificatorem , ex Patre et
Filio procedentem , cum Patre et Filio ado*
randum et glorificandum. Qui loquutus est per
Prophetas. In unam sanctam catholicam, atque
apostolicam ecclesiam. Confteor unum baptisma
in remissionem peccatorum; et exspecto resur-
rectionem mortuorum , et vitar futuri ssculi.
Amen.
1 1 Card. infra numerum.
12 Esc.- 't. aut professiones suas publicare.
13 Esc. 1. sin autor ni nota.
14 Card. Esc. I. Complut. y Lind. professionis su* con
scribere debeat. .
1 5 Complut. affectu tali ea quacram.
10 Complut. y Card. Deum ex Deo.... ex Deo vero.
17 Complut. in trra consistunt.
1 8 Esc. 1. y Lind. de calo.
10 Card. y Esc. 1. crucifixus et sepultus descendit ad
interna : tertia die.
' 20 Esc. 1. resurexit vivus a mortuis.
2 1 Complut. Dei Patris. Vnde iterum. Card. Patris om-
nipotentis.
2 2 Card. venturus in gloria.
23 Complut. Deum. Esc. 1. et vivificatorem.
V 2
 156 FORI
Hxc 1 qua; in huiusmodi subscripta serie dic
ta sunt , iam veraciter credens , et fideliter re-
tinens a , et cum toto ments mea; affectu am-
plectens J , ac subscribens promitto , ut nullo un-
quam tempore ad vomitum superstitionis iudai-
cas redeam. Numquam observationes vel cere
monias , quas soliti sunt iudan custodire , amo-
do aut opere impleam , aut corde 4 retineam,
abnegans in toto iudaicam sectam , respuens in
toto iudsorum perfidiam , abiiciens * quidquid
christianam 6 fidem impugnat. Et ita me dein-
ceps veraciter in Sanctam Trinitatem profiteor
credere, ut christiano ' more deinceps vive-
re debeam , et iudjeorum 1 fugiens amodo con-
sortia , et cum honestis 9 christianis me sem-
per adiungam. Qualiter cum illis sive absque
illis christianorum 10 semper cibos accipiam 11 et
ad ecclesiam Dei la vere fidelissimus chris-
tianus devotissime et frequentissime concur-
rere debeam , et in festivitatibus dominicis , si-
ve etiam in martyrum festis , qux christiana: re-
ligionis pietas observanda decrevit, ita promit
to, eas ipsas festivitates devote suscipere , et
cum summo amore complecti , atque in ipsis die-
bus semper cum christianis honestissimis inter-
esse , sicut honesta et pia christianorum consue-
tudo id suscipere consuevit vel facer. Fac-
ta fidei vel credulitatis mea: professio sub die
vel **.
XV. 14 Conditiones iudceorum TS ad quas
turare dekeant, et hi qui ex eis 16 ad
jidem venientes professiones suas de-
derint.
Turo primum per Deum Patrem omnipoten-
tem , qui dixit : Per memetipsum iurabitis , et
non periurabitis nomen Dei vestri , qui fecit
coelum et terram , mare , et omnia , qua; in eis
sunt , et mari posuit terminum dicens : usque
hic 17 venies , et hic confringes tumentes fluc-
tus tuos. Qui dixit : coelum mihi sedes est , tr
ra autem scabellum pedum meorum. Qui pri
1 Esc. j. Hsec quac in huius symboli a me prsemissa sunt
Sde veraciter credens.
2 Complut. retinens , eximioque toto mcntis.
3 Complut. y S. J. R. explens.
4 Cara, y Esc. I. aut cordis affectu.
5 Esc. 1. vincens.
6 Complut. quidquid christiana fides impugnat.
7 S.J.R. y Complut. utChristi amore deinceps.... et iu-
laeorum deinceps fugiens veraciter consortia.
8 Esc. 1. amodo consortii fugiens.
p Complut. mnibus.
10 Complut. y Esc. I. christianos.
1 1 Esc. 1. adsumam.
1 2 Esc. z. ut vere fidelissimus.
1 3 Lind. vel anno regis. Card. vel anno. Esc. z. vel ra.
El Complut. concluye en esta ley XIV.
14 Esta ley se halla tambin en el cod. Legin, al fin
del tit. anterior con solo este epgrafe : Condiciones iu-
dzorum.
1 5 Complut. sacramentorum.
16 Legin, y Esc. i. tx his*
IVDICVM
mum angelum 11 de coelo proiecit superbum;
ante cuius conspectum adstat omnis exercitus
angelorum cum tremore , cuius aspectus arefacit
abyssos, et indignatio tabescere montes facit. Qui
primum hominem Adam in paradiso constituit
et ei prasceptum dedit , ne de vetito ligni po
mo comederet , quo 20 degustato de paradiso est
proiectus , et 11 ctense prasvaricationis vinculo
se una pariter cum genere humano adstrinxit,
Qui Abel sacrificium libenter accepit, et Cain
digne 22 iusteque reprobavit. Qui Enoch in hu-
ius vita: corpore in paradiso conservans cum Elia,
in extremo huius sasculi fine moriturum2*, et
ad metam 24 reducturus est. Qui Noe cum uxo-
re , et tribus filiis cum uxoribus , et animalibus,
et volatilibus coeli , atque reptilibus in arca tem
pore diluvii conservare dignatus est , per quod
unumquodque genus recuperaretur. Qui de Sem
filio Noe Abraham , et de eo israeliticum popu
lum propagare dignatus est. Qui patriarchas et
prophetas elegit, et benedixit patriarchis Abra-
has , Isaac et Iacob. Iuro per eum qui Sancto
Abraha: repromisit , dicens : in semine tuo be-
nedicentur omnes gentes , dans eis signum cir-
cumcisionis in foedere sempiterno. Iuro per
Deum ., qui Sodomam et Gomorram subver-
tit , et uxorem Loth aspicientem retrorsum in
salis convertit statuam. Iuro per eum , qui luc-
tatus est cum Iacob , et tangens nervum eius
femoris , claudicare eum fecit , et dixit : non
vocaberis Iacob , sed Israel. Iuro per Deum,
qui Ioseph liberavit de manu fratrum suorum,
et gratiosum eum fecit in oculis Pharaonis,
ut per eum omnis Israel salvaretur 29 ab ino
pia famis. Iuro per Deum , qui Moysem de
aquis liberavit , et ei in rubo ignis 2? apparuit,
et 2* per manus ipsius 2 decem plagas ,5Lgyp-
tiis intulit , et populum suum israeliticum 50
de servitute iEgyptia liberavit , et per mare
Rubrum ** siccis pedibus eos transir fecit , ubi 3*
contra naturam fluentis elementi tamquam murus
aqua *J ab eo solidata stetit. Iuro per Deum, qui
Pharaonem , et eius exercitum in mari Rubro
demersit , qui per diem in columna nubis po
pulum israeliticum, et per noctem in columna
17 Legin, y Lind. huc.... huc.
1 8 Legin, y Card. archangelum superbientem proiecit,
cui adstat.
19 Esc. z. constituens ei.
jo S.J. R.y Esc. 1. quo gustato, et.
ai S.J.R. y Est. z. et catena prsvaricationis et vin
culo.
2 2 Card. indigne reprobavit.
23 Legin. Card. Esc. z. y Lind. morituros.
24 Card. remedium. Esc. z. mdium.
35 Legin. Card. y Esc. z. Iuro per eum... eum... eum.
26 Esc. z. erueretur a fame.
27 Card. y Esc. z. in igne.
28 Legin. Card. y Esc. z. qui.
29 Card. ipsius Moysi.
go Esc. z. israel.
31 Card. y Esc. i. per siccum eos.
3 2 Esc. z. qui.
33 Legin, y Lind. se solidata exhibuit. Card. tanquam
murum folidatum exhibuit. Esc. z. aqux soliditatem ex
hibuit.
 LIB. XII.
ignis prascessit. Iuro per Deum , qui Moysi in
monte Sinai legem digitis suis in tabulis lapi
dis scriptam dedit. Iuro per Deum , qui mon-
tem ipsum Sinai fumare 1 fecit , vidente popu
lo israeltico. Iuro per Deum, qui Aaron sibi
primum elegit sacerdotem , et eius filios in ta-
bernaculo igne consumpsit , quia ignem alienum
ausi fuissent offerre coram domino. Iuro per
Deum , qui Dathan et Abiron suo iusto iudi-
cio * hiatus trras viventes absorbere iussit. Iu
ro 3 per Deum , qui amaras aquas admixtione 4
ligni in saporem dulcedinis commutavit. Iuro
per eum , qui sitienti populo israelitico * , per
cutiente Moyse virga in petra , immensas aqua-
rum inundationes produxit 6. Iuro per eum , qui
per quadraginta annos populum israeliticum in
e,remo pavit , eorumque vestimenta , ne usu at-
tererentur , integra 7 usquequaque servavit. Iu
ro per eum , qui irrevocabili iussu decrevit , ne
quis de israelitico populo in terram promissionis 8
intraret , ob hoc scilicet , quia verbis Dei non
credidissent , excepto Iesu Nave , et Caleph,
quos illic intraturos promisit et prasdixit. Iuro
per eum , qui prascepit Moysi , ut erecta ma-
nu sua contra Malacitas victor populus is-
faliticus existeret. Iuro per eum , qui patres
nostros per manum Iesu Nave Iordanis fluvium
transir iussit , et ut duodecim lapides de eo-
dem fluvio in testimonium tollerentur , insti-
tuit Io. Iuro per eum, qui omni Israeli , ut
transito eodem Iordanis fluvio , lapidis cultris
circumcideretur , prascepit. Iuro per eum , qui
muros Ierico civitatis subvertit. Iuro per eum,
qui David regni 1 1 gloria decoravit , et de ma-
nu Sal et fila sui Absalonis eum eripuit. Iu
ro per eum , qui ad orationem Salomonis n
bula templum replevit , et suam ibidem 1 s be-
nedictionem fudit 1 3 . Iuro per eum , qui Eliam
prophetara per turbinem in currum igneum
e trra sublevans glorias 1 4 sedibus intulit , et
per eum qui ad orationem Elisasi percusso pal-
lio Elias aquas Iordanis divisit. Iuro per eum,
qui tres pueros in camino ignis ardentis sub
oculis regis infesti conservare dignatus est ; qui
tenet clavem David , et claudit , quod nemo
aperit , et aperit , quod nemo claudit. Iuro per
eum , qui omnia mirabilia , et virtutes , et sig
na in populo israelitico vel in aliis gentibus fe-
1 Legin, y Card. fumigare.
2 Legin, y Esc. i. ut eos viventes trra absorbere,
iussit.
3 Legin. Card. y Esc. z. Iuro per eum qui manna et
coturnices in eremo populo israelitico in escatn concessit.
4 Card. per admixtionem ligni convertit.
5 Legin Card. y Esc. i. in Oreb.
6 Card. y Esc. i. exhibuit.
7 Esc. i. integra conservavit.
8 Legin. Card. y Esc. i. repromissionis.
9 Esc. i. Amalachitas. Lind. Amalechitas. S.J.R. ma-
ledictos.
, io Legin. y Card. constituir.
11 S. J. R. regem.
1 2 Legin, ibi.... infudit. Card. inibi.... inundit.
13 Esc. 1. infudit
14 Legin, y Card. ccelorum sedibus.
TITVL. III.
cit. Iuro per eum , et per sacra decem legis
prascepta. Iuro et per lesum Christum Filium
Dei Patris omnipotentis , sanctumque Spiritum
Paraclitum , qui est in Trinitate unus , et verus
Deus , et sanctam resurrectionem Domini nos-
tri Iesu Christi , eiusque ad coelos ascensionem,
et gloriosum atque terribilem eius adventum,
in quo venturus est iudicare vivos et mortuos,
mitis apparens iustis , terribilis autem impiis,
atque eius venerandum Corpus et pretiosura
Sanguinem ; qui coecorum oculos aperuit , sur-
dos audire fecit , paralticos ad sua membra re-
duxit , qui linguas mutorum resolvit , dsmo-
nio 1 s vexatos sanavit , claudos currere fecit,
et mortuos suscitavit ; qui super aquas pedibus
ambulavit , et Lazarum morte resolutum , quum
iam in putredinem se caro solvisset , viven-
tem 1 6 eum saluti restituit , et in gaudium mu-
tavit lamentum ; qui est factor ssculi , lucis
principium , salutis auctor , qui mundum ortu
suo illuminavit, passione sua redemit, qui so-
lus inter mortuos liber fuit , et a morte tene-
ri non potuit , qui tartrea claustra comminuit,
et de inferno beatorum animas praesentia: 1 7 suas
maiestate eripuit , qui devicta morte carnem,
quam de terris assumpsit, in coelos post mun-
di victoriam deportavit * 8 , sedens ad dexte-
ram Dei Patris omnipotentis, accipiens ab eo
asternam regni potestaterru Iuro et per omnes
coelestes virtutes , omniumque sanctorum *9, et
apostolorum reliquias , sive et per sancta qua-
tuor evangelia , quas subterpositis ,0 his condi-
tionibus in sacrosancto altario sacri illius nomi-
nis aI contineo manibus vel contingo.
Quia omnia, quas in professione mea reno-
tanda curavi , vel colligere potui , quam tibi,
domino tilo illius sedis episcopo manu mea sub-
scriptam dedi, sinceritate tota a* ibidem dixi,
et sub nullo argumento vel fraude ea quas in
ipsa professione comprehensa sunt protuli;
sed 23 omni sinceritate , sicut eadem professio
continet *4 , omnes ritus iudaicx observationis
abinceps abneg , et cum omni cordis mei in-
tentione in Sanctam Trinitatem Is credo, et cre-
dens perpetuum in ea permanere meipsum spon-
deo, et numquam consortio impietatis Judaica; so-
ciatus ero ; sed in mnibus , et per omnia chris-
tiano deinceps more vivens , et 26 christianorum
1 5 Legin, d jc mone.
1 6 Legin. Card.y Esc. i. solvisset, vita: ac saluti restituit.
17 Card. y Esc. i. potentix suae.
18 Esc. 1. reportavit , sedet accipiens ab eo aeternae glo
ria: maiestatem.
1 9 Card. sanctorum apostolorum , prophetarum , patriar-
charum , et reliquias omnium sanctorum.
20 Esc. 1. subterposita.
2 1 Esc. i. meis manibus contineo , vel contingo.
22 Esc. 1. sinceriter tota^ inibi dixi.
23 Esc. 1. protuli omni sincerirate.
24 Esc. 1. et omnes ritus et obseryationes abinceps iu-
daicas abnegavi , et omni cordis mei intentione.
25 Card.y Esc. i. crediturus sum, el nunquam in nullo
ad pristini erroris vomitum rediturus sum , aut consen-
su.... sociaturus.
26 Esc. 1. et chriitiana mancipia habiturus sum.
 FORI
participium habiturus sum , et quidquid in ea-
dem professione , quam de sanctae fidei obser-
vatione conscripsi 1 , omni fidei puritate custo-
diam : qualiter iuxta apostolicam traditionem,
vel sacri symboli regulam deinceps vivere de-
beam 9. Quod si in quocumque aborbitans , aut
sanctam fidem maculavero , aut ritus iudaica; J
sectB in quocumque observare intendero , sea
vos in quocumque per huius iuramenti mei
professionem inlusero , vel sub specie cuiuslibet
iuramenti ea qua; promisi, non ea intentione per-
fecero , sicut a vobis me profitente credita 4 vel
intellecta sunt : veniant super me omnes maledic-
tiones legis , qua; in contemptores mandatorum
Dei ore domini* promulgara; sunt. Veniant etiam
super me , et super domum meam , et filios meos
omnes plaga; iEgypti , et percussiones eius , et
ad terrorem catterorum ita * iudicium Datan et
Abiron super me veniat , ut viventem me trra
deglutiat. Sicque , postquam hac caruero vita,
me 6 atternus ignis mancipandum cum diabolo , et
suis angelis sociandum suscipiat , et cum habita-
toribus Sodoma: et Gomorra; particeps in poe-
nale supplicium comburendus tradar, et * dum
ante tribunal metuend iudicis et gloriosi prin-
cipis , domini nostri Iesu Christi pervenero, in
ea parte adnumerer , quibus terribilis et glo-
riosus iudex minando iudicaturus IO est, dicens:
Discedite a me maledicti , ite in ignem xter-
num , qui pra;paratus est diabolo et angelis eius^
Data; conditiones die vel a:ra.
11 XVI. 14 De christianis mancips iu-
daorumy qu<e se non prodiderint esse
christiana , sive de publicatoribus
eorum.
Hebra:orum mancipia religionis sanctat titulo
consecrata , et dominorum suorum qualibet per-
suasione illecta , ab hoc tempore et deinceps si
nullo modo se fuisse prodiderint christiana , qua
liter sub eorum dominorum iugo persistant, tune
qua indulta; libertatis gratiam respuerint, cui a
principe collata fuerint, perpetua servitutis religa-
ta catena rnodis mnibus tenebuntur. Hi tamen,
per quos hoc 13 fuerit manifestissime detectum,
i Esc. i. conscripsi , comprehensum csse dinoscitur, om-
n fidei. ^ et cuiuslibet iudxi servus exstiterit conversus.
a Card. modis mnibus adimpleam.
3 Esc. i. in quocumque observare contendero. S. J. R.
aut ritus iudaici sectam quamcumque.
4 Card. y Esc. i. me profitente audita, vel intellecta.
5 Legin, ta ut.
6 Card. y Esc. j. sim arternis ignibus mancipandus,
sim diabolo sociandus sim habitatoribus combu
rendus , ut dum ante tribunal.
7 Esc. i. ut.
8 Esc. i. gloriosi domini.
9 Esc. i. adglomerer quibus dem terribilis.
10 Legin, y Esc. i. dicturas est: Discedite.
1 1 En Card. en lugar de esta ley est la siguiente , la
qual se halla tambin en el Esc. i. al fin , despus de
concluido el cdice , y de distinta letra , aunque muy anti
gua. Y est impresa lib. XII. tit. II. 1. XVIII.
I j Esc. i. Fls. Ervigius Rex.
IVDICVM
si et 14 ipsi cuiuslibet iuda;i servi sint, conversi
ad fidem Christi in librtate persistant. Si autem
quilibet christianus hoc prodiderit factum , V.
solidos pro unoquoque mancipio christiano acci-
piet ab eo , qui ea apud se post datam 's et de-
cretam convictus fuerit tenuisse ordinationem.
XVII. 16 Ne iudcei a quolibet potestate
accepta extra regiam ordinationem
christianunt quemquam imperare,
plectere vel distringere audeant.
Nullus iudatorum 17 administrandi , et impe-
randi vel distringendi potestatem super chris-
tianos exerceat , excepto si princeps id fieri **
publica permiserit causa. Siquis autem iudato
rum , accepta a quolibet potestate , christianunt
quemcumque distringere, plectere, coercer *,
vel in eum desa;vire praesumpserit , aut quid-
quam ei contra legum vetita , aut excogitata
qua: in lege non sunt inserta , inferre tentave-
rit , aut medietatem rerum suarum fisco socian-
dam amittat, aut si nullis ful tus fuerit rebus,
C. flagella suscipiat decalvatus. lili tamen , qui
hanc eis potestatem super christianos exercere
pra;sumpserint , si nobilis 20 qui hoc fecerit per
sona exstiterit, X. libras auri principi coactus ex-
solvat ; si tamen mnimas vilroresque persona;,
V. libras auri principi 21 coacti exsolvant. Quod
si non habuerint , unde componant , centenis 2*
flagellis subiaceant > et decalvationem suscipiant.
XVIII. Ervigius Rex.
Vi iudeeorum servi needum adhuc con~
versi 3 si ad Dei gratiam convo-
laverint , Ubertati donentur.
^)uum vas electionis Paulus apostolus praidi-
cet , dicens sive per occasionem , sive per ve-
ritatem , dummodo Christus adnuntietur , sa
lubre satis est votum , ut sicut fideles li
bertatis provocamus ad gratiam, ita quoque in-
fidelibus occasionem prsbeamus veniendi ad vi-
tam. Et ideo , si quis iudatorum servus 24 de
1 3 Esc. i. hoc fuerit detectum , si et ipse fuerit iudceus,
14 Esc. 1. si et ipse iudxus fuerit , et cuiuslibet iudsei
servus exstiterit , conversus ad Christi fidem in librtate
persistat.
1 5 Esc. 1. post data hace decreta convictus fuerit tenuisse.
16 Esc. 1. Fls. Ervigius Rex.
17 Card. y Esc. 1. a primo anno regni nostri , id est,
a die quinto idus ianuarii administrandi , imperandi , di
stringendi curam vel potestatem.
18 Card. y Esc. X. aliqua utilitatis publica:.
1 9 Card. coercer , exercere , vel.
20 Card. y Esc. i. si nobilis persona exstiterit.
21 Card. y Esc. i. auri fisco persolvndas amirtant.
2 2 Card. y Esc. 1. centum. (Esc. 1. centenis) decalvati
flagellis subiaceant.
23 S.J~.R. sicut enim fideles. Esc. 1. si sicut.
24 Card. y Esc. I. et servituti eorum implicatus et mo-
ribus.
 LIB. XII.
servitute eorum et moribus ad gratiam Christi
convolare desiderat , nullus eum catena servi-
tutis retineat , nullus huic tali resistat , nullum
a quolibet fidei offendiculum habeat ; sed mox,
ut se et professione et iusiurandi attestatione
christianum ostenderit , et domini sui pravari-
cationes manifest prodiderit , vel respuerit , ab
omni illico servitutis catena solutus cum omni 1
suo peculio a domino suo evulsus 3 , libertatis
erit effectibus contradendus * ; sicque proveniet,
ut 4 in mnibus omnino rebus ordo ille omnis
in eum impleatur , qui de christianis est manci
pas constitutus. >*
XIX. s ISfe iudai administratorio 6 usu
sub ordine villicorum atque actorum
christianam 7 familiam regere au-
deant , et de damms eorum , qui ta-
" lia his ordiando, iniunxerint.
Si quis iudaiorum a quolibet 8 ex laicis com-
jnissam curarh ,. vel potestatem super christia-
nos accepit , ut christianis familiis prassit , quid-
quid administrationis sua; cura visus fuerit im-
-perare , totum fisco adplicare 10 debebit : ita
ut ipsi , qui hanc administrandi susceperint cu-
ram , C. 11 flagella et decalvationem suscipiant,
t medietatem rei sua; fisco sociandam amittant.
Sane si episcopus , vel quilibet ex sacerdotibus,
seu ministris , clericis quoque , vel monachis
administrationem ecclesiastica; 12 rei illis su
per christianos explendam iniunxerint, quantum
id ipsum fuerit , quod imperandum eis prsce-
perint , tantum de bonis proprietatis sua; fis
co nostro applicandum amittant. Qnod si rebus
exspoliatus'exstiterit, exsilio subiacebit, quo 14
dutius detentus pro poenitentia; discat damnis,
quam sit impium , infidos '* fidelibus pra;pone-
re christianis.
1 Card.y Esc. i. cum omni etiam peculio suo.
2 Card.y Esc. i. dimissus.
3 Esc . i. tradendus.
4 Card. ut n mnibus ordo lie in eum impleatur, qui
de christianis est mancipiis constitutus.
5 Esc. i. Fls. Ervigius Rex.
6 Esc. i, ministratorio.
7 Card. christiana mandria.
8 Card. a quolibet commissam.
p Cid. y Esc. i. acceperit , id est , ut.
10 Esc. i. applicari.
1 1 Card. y Esc. i. et centum flagella decalrati susci
piant , et medietatem.
i 2 Card. rei illius.
1 3 Card. exspoliati exstiterint exsilio subiacebunt.
14 Esc. 1. quo diutinis detritus poenitentise damni
discat.
1 5 Esc . 1. infidos iudasos.
TITVL. III.
*59
XX. 16 Vi iudceus ex aliis provin-
ciis IT ad regni nostri ditionem per-
tinentibus veniens , episcopo vel sa-
cerdoti , seu iudici se presentare
non differat ; vel quid huic in tot
observare conveniat.
Si quis iudsorum de alia civitate vel provin
cia nostra: gloria; oriundi , quolibet 1 8 succeserint
loco , episcopo vel sacerdoti sive iudici loci
illius se illico reprssentent 19 , tandiu inde non
recessuri , quandiu sabbata ritusque canteros at-
que festivitates , quas illi e vicino possunt oc-
currere , incontaminati videantur sacerdotali tes
timonio transegisse , ne dum variis huc iilucque
per loca cursi bus promoventur , erroris sui re-
periant in quocumque latibulum. In ipsis tamen
diebus , in quibus eos quolibet loco remorari
contingerit , conversationem cum christianis pro-
batissimis habituri sunt , qualiter cum illis et
cibos sumere , et participationem communionis
christianae videantur habere. Concursus tamen
in ipsis diebus , quibus ritus sui more uti
soliti sunt , ad ecclesiam , episcopos 20 , vel sa
cerdotes habeant , qualiter eorum 21 salutari-
bus monitis instruantur. Quod si forte placito-
rum innodatione 22 se esse asserant ligatos , vel
cuiuslibet inevitabilis necessitudinis *3 causa con-
strictos , quod illis non liceat diutine immora-
ri ; tune a sacerdote ipsius 14 loci , ad quem
accesserant , relaxati placiti sui cautionem pro-
mittant, ut ubi oceurrentes per viam festivita
tes vel sabbata ritus sui , sine testimonio sacer-
dotis non transeant. Ipse quoque sacerdos loci
epistolam manu sua subscriptam eisdem sacer
dotibus , per quos se iuda:us quisqus ille trans-
iturum dixerit , destinabit : ut evacuata omni
fraudis suspicione , tam stantes , quam properan-
tes eos districtio religiosa coerceat. Si quem
autem eorum aliter egisse contigerit, tune epis
copo loci ipsius , vel sacerdoti una cum iudice
potestas * tribuitur , centenis verberare eos fla-
gellis, nec aliter eos ad propria redir permitti-
mus , nisi cum epistolis episcoporum , vel sacer-
dotum , in quorum territorium visi sunt acces-
sisse. In quibus tamen epistolis sollicite dierum
16 Esc. i. Fls. Ervigius Rex.
17 Esc. 1. vel tcrritors.
1 8 Card. quolibet loco oriundus succeserit , episcopo.
Esc. i. oriundus , per quemlibet locum episcopo vel sa
cerdoti.
19 Card.y Esc. i. presentare debebit, nec a sacerdote
illo est recessurus.
20 Esc. 1. ad ecclesiam , vel sacerdotes habebunt.
2 1 Card. y Esc. 1. semper salutaribus.
22 Esc. 1. innodatione se se asserant ligatos. Card. esse
sseruerint inligatos.
23 S. J. R. necessitatis.
24 Esc. 1: illius.
2 5 S. J. R. y Esc. 1. distinctio.
26 Card. potestatem tribuimus eos verberare flagellis, nec
aliter. Esc. 1. potestas tribuitur centenis eos verberare fla
gellis.
 160 FORI
summa notabtur, id est ex quo die ad episcopum
ipsius civitatis accesserint , et quot diebus apud
' ipsum remorari eos contigerit *, vel quo die ab
eo ad propria reversuri exierint.
, XXI. a Qualiter conventus 3 iud<eorum
in diebus institutis ad episcopumjie-
ri debeat.
Omnis iudasorum conventus , in quibuscumque
locis vel territoriis habitare videantur, ad epis
copum loci , vel sacerdotem diebus sabbatorum,
vel ca:terarum festivitatum , quas celebrare so-
lent , concurrere , et convenire debebunt , nec
in his 4 talibus diebus concessa sibi licentia per-
vagationis usuri sunt ; sed quamdiu excursus
dierum ipsorum pertranseat , de quorum cele-
britate suspicio vertitur , alibi citra sacerdotis
sui conniventiam s nullo modo movebuntur. Die
bus tamen sabbatorum concursus 6 eorum , et
lavacro nitidus , et perceptione benedictionis de-
votus , ad episcopum vel sacerdotem semper est
perventurus. Sane in locis illis ubi sacerdotalis
prassentia defuerit , concursus eorum omnis , vel
conversado , aut cum iudicibus , aut cum chris-
tianis honestissimis erit : qualiter sic eorum so-
cietati inhaereant , ut audacter de eorum con-
versatione bonum perquisiti testimonium di-
cant. Mulieres sane iudaeorum , coniuges scilicet,
atque etiam filia; in prsmemoratis mnibus fes-
tivis * diebus , quibus errore proprio abu-
tuntur , ne ullius erroris , vel pervagationis re-
periant locum , id omnimode servabunt , ut vi-
ris earum prxsentibus provida episcoporum, vel
sacerdotum in eis ordinatio fiat; ut quemadmo-
dum viri earum de prssentia sacerdotali 10 se
non differunt , ita et ipsa; , facto concursu , m
nibus diebus festivitatum suarum electione sa
cerdotum , atque pontificum , cum quibus , vel
qualibus honestissimis faeminis christianis com-
morari debeant , ordinentur. Si quis autem huic
praceptioni visus fuerit evenire contrarius, pu-
blice 11 centenorum flagellorum erit suppliciis
feriendus , atque deca vandus. Id tantum prasci-
pue observandum est, ne quorumdam sacerdotum
i Esc. i. constlterit.
a Esc. i. FU. Ervigius Rex.
3 S. J. R. y Esc. i . concursus.
4 Esc. x. nec in his et talibus diebus.
g Card. conniventiam vel licentiam nullo modo mo-
veantur.
6 Card. excursis , lavacro nitidi sunt perventuri.
7 Card. bonum perquir testimonium indicent.
8 Card. festis. Esc. i. festiritatibus.
9 Card. quos.... obtinent. Esc. i. quibus errori proprio
inserviunt.
10 Esc. i. sacerdotali non differunt et ipsae per cx-
sursu omnium dierum ipsorum electione.
1 1 Card. y Esc. i. publica decalvatione (Esc. i. turpa-
tione) facdatus C. flagellorum erit supplicio feriendus.
i % Esc. a. virtus libidinis execrabili contaminatione.
i 3 Card. nquirat , per quas libidinis su* votum maligni-
tatw efficiat. , 25 Card. multi exercendam in perfidis disciplina ad-
14 Card. et sacerdotes omnes commonemus, ut citra n-
stituta leguin nostrarum , qua: in iam dictis fa:minis hac-
brcorum taxata habcmus , veniant , et nullum peculiarita-
IVDICVM
carnalium corda , dum virus 13 libidinis execra
bili contaminatione exagitat , occasiones quasli-
bet incurrant 13, per quas libidinis su a; votum
eBciant. Vnde id arctiori sanctione decernimus I4,
ut sic omnis sacerdos hxc institua legurh nos
trarum in iam dictis faminis hebraorum adim-
pleat , ut nullius peculiaritatis locum cum eis-
dem fa;mnis habeat , per quod se sordidare cum
eis intendat. Quod 15 si quemlibet sacerdotum
, contigerit , ut zelum , quo pro christiano no
mine uti debeat , frequenter ad libidinis suas 16
occasionem usurpet : tune sacerdos ipse ab ho-
nore depositus, exsilio erit 17 perpetuo manci-
pandus.
XXII. Flavius Ervigius Rex.
Vt quicumque iudaum secum obsequen-
tem habuerit , ptente 19 sacerdote,
eum apud se retiere non audeat.
Si quis laicorum quemlibet ex iudasis, virum
scilicet vel fa;minam , secum obsequentem ha
buerit , vel in patrocinio 20 retinu erit , et sub-
lato ex eis pontificum vel sacerdotum privile
gio , privata eos sua 21 potestate defenderit , e
que eos ad episcopum vel sacerdotem debitis
diebus instruendos vel iudicandos remiserit, ex-
comunicationis ab eodem episcopo , cui 22 id
fecit , sententia feriatur : et amissis illis , quos
vindicare nititur 13 , trium librarum auri mul-
ctatione pro unoquoque damnabitur , qua? par-
tibus principis profutura; manebunt.
XXIII. *4 Vt cura omnis distringendi
iudaeos solis sacerdotibus debeatur.
Horum omnium prxceptorum multiplicem as
curam , et exercendam in perfidis disciplinam,
illos nostra gloria , ut impleant 26 , exhortatur,
quibus id agendum divina auctoritate47 commit-
titur. Ait enim spiritus ille , cuius veritas or%
bem implet : stabunt sacerdotes in iudiciis meis,
et iudicabunt leges meas , et praecepta mea:
ts locum cum eisdem mu cribas habeant, ut ne fortas-
tis occasiones sibi libidinum usurpent , unde mplere in-
tendant nefandam contaminationis pollutionem , per quod
zelum divinum amittant , et praevaricatores Christi no-
minis existant. Quod si vero quemlibet sacerdotum hoc
nefas contigerit, vel commiserit ab honore depositus exsi
lio erit perpetuo modis mnibus mancipandus.
1 5 Esc. 3. Quoniam si. j
16 Esc. 1. sua: sibimet occasiones.
17 Esc. 2. est.
18 Card. sin autor ni notr,
10 Card. y Esc. i. expetente.
20 Card. in patrocinio salvationis causa retinuerit.
ai Esc. 1. sibi.
. 1 1 Card. cui vim fecit , sententia.
23 Card. voluit.
24 Esc. 1. Fls. Ervig. Rex.
pisci optaverunt , illos &c.
26 Card. adimpleant.
37 Card. sollicitudinis cura commitit.
 LIB. XII.
proind mnibus 1 sacerdotibus ha?c, qux 2 hic a
nobis complexa sunt, implenda decernimus, ita ut
nullum iudxorum pro ritu suo patiantur a quo-
libet defend; nullumque tueri , sed exemptos
ab eorum 3-patrociniis , -quorum tueri favoribus
vjdentur , in potestatem 1 suam redactos pro eo
rum salvatione , quid illis catholice agendum
fore conveniat, diligenter instituant : atque in hoc
illis erit sollicitior cura , ne in quibuslibet supra-
dictis capitulis ha:c institutio s nostra tepescat.
XXIV. 6 De damnis sacerdotum vel
iudicum qui in iudeeos instituto, le-
gum imflere neglexerint.
Consulendum pie est sacerdotibus ecclesia; di
vina: , ne pro delictorum populi impunitate
teneantur obnoxii. Quid enim prodest , si non
puniatur quisque suo , quum possit tamen alie
no * puniri peccato? Et ideo ad eorum talium
incuriam excitandam huius praceptionis sanc-
tione decernimus , ut si quilibet pontificum , aut
cupiditate inlectus , aut maligna; voluntatis in
curia tepidus pratdicta ha:c , qua: iussa sunt in
iudasos decreta , noluerit adimplere , scili-
cet , ut detecta vel nuntiata sibimet errata per
fidia; milla videatur aequitatis corrigere censu
ra ; et trium mensium excommunicationis senten-
tiam perferat , et unam libram auri de suis rebus
propriis fisco sociandam amittat : quod si non
habuerit unde componat., sex mensibus sub ex
communicationis censura persistat, et insuper ad
tepiditatem illius incuria; 1 9 corrigendam sit cui-
libet episcopo licitum , in quo zelus Dei fuerit
excitatus , vice illius episcopi , talium perfido-
rum errata corrigere , et hxc qua; Ule neglexerat
emendare 1 1 . Quod si aliena 1 1 simulatio , vel
incuria episcoporum aliorm in alterius correc-
tione , zelo habitante , distulerit emendare, diu-
tinusque fuerit. in eis hxsitatum , ut sibi com-
missa differarit corrigere ; tune principis pra:cep-
tione eorum episcoporum^ arguatur socordia, et
perfidorum ulciscantur errata. Hic etiam ordo
eodem modo , eodemque ordine , sicut superius
de episcopis constitutum est; in casteris qudque
relgiosis observandus est ; id, est, in presbyteris,
diaconibus , vel etiam clericis , quibus horum
infidelium ab episcopo suo cura regendi comrnis-
sa est. Iudices tamen , qui eorumdem iuda;o-
rum crimina comperta , vel nuntiata sibi exsti-
i Card. omnia quae hic complexa sunt, explicanda decer
nimus. , tus , tune principis p-xceptione , et eorum arguetur socro-
i Esc. i. qua: hic complexa sunt. ' .
3 Card. hebrxorum-
4 Esc. i. in potestatis suae curm redactos.
5 Card. serenitatis nostra: tepescat.
O Esc. i. Fl. Ervig. Rex.
7 Card. ne pro delinquentis populi npunitate tenean
tur obnoxii.
8 Card. cohiberi extero peccato.
9 Card. y Esc. i. contempserit.
10 Esc. i. socordiz.
1 1 Card. absque simulatione emendet.
iz Esc. i. Quod si alternata simulatione alter alterius
TITVL. III. 161
terint , et legali continuo non damnaverint ultio-
ne , tune sicut et de episcopis constiturum est,
unam libram auri fisco 1 3 persolvanr. Tune ta
men sacerdotes , vel iudices , vel 1 4 supradicti,
omnes <juibus regendi cura commissa est , ab his
damnis erunt penitus alieni , cum impeditos se
fuisse pro talium districtione a rege proba-
verint.
XXV. * Ervigius Rex.
Ne iudices quicumque de perfidorum
excessibus extra sacerdotum conni-
ventiam indicare prcesumant.
Iudices omnes nihil de perfidorum excessibus
citra sacerdotis conniventiam iudicabunt , ne cu-
piditas ecclesiarum fidem sanctam maculet ac-
ceptione munerum : et tamen , si ut 1 6 adsolet,
prxsentia defuerit sacerdotis , sola potestate iu
dicum distringendi sunt. Sane si episcopum a
sede sua contigerit , aut in vicino , aut 1 7 longe
forsitan progredi , talem ex sacerdotibus pro sui
vice relinquat, qui una cum iudice territorii haec
institua sine muneris acceptione perficiat.
XXVI. 18 Vt episcopi tune immunes ha-
beantur a damnis horum , cum pres-
byteri ea qua ipsi non correxerint,
ad eos non remiserint corrigenda.
Presbyteri , diacones, seu cantera 19 religiosi-
tas universa , vel iudices universi per diversa
loca vel territoria constituti, prout uhusquis-
que conventus iuda;orum ad se pertinere cog-
noverit , secundum totius institutionis nostra; de
creta eos distringere , vel coercer non difFerant:
ea vero , qua; ab ipsis nequiverint corrigi , ad
cognitionem * principis , atque pontificum emen-
danda reducant ; sicque fiet , ut constitua dam-
na non perferant , si suis unusquisqe ha;c ponti-
ficibus innotescat. Episcopi quoque ipsi tune aI
erunt immunes a damno , quando eis crimen
talium non fuerit per subditos nuntiatum.
correctionem , zelo excitante , divinitus non fuerit excita
dia , et perfidorum ulciscentur errata.
1 3 Card. y Esc. i. compellendi sunt solvere.
14 Esc. 1. et.
15 Card. sin autor ni nota.
10 Card. ut fieri adsolet.
17 Esc. 1. aut longe forsitan.
18 Esc. 1. Fls. Gis. Ervigius Rex.
19 Card. seu extera iudiciaria universalis potcstas per
diversa.... constituta ad uniuscuiusque conventum iudaeo-
rum , secundum.
20 Esc. 1. agnitionem. Card. ad agnitionem nostram.
3 1 Esc. 1. tune constitutum non percipient damnum.
 FORI
XXVII. Ervigius Rex .
De servata principibus potestate mise-
rendi in his , qui conversi adjidem
Christi veraciterfuerint.
Hac sane prarceptorum mulriplici diligentia,
quam ordinatis lineis superius in toto 1 decre-
vit nostra serenitas , ubicumque superius offen-
sorum culpas ita moderari decrevimus , ut exu
tos rebus sub exsilii arrumna religemus ; hanc
nobis vel successoribus nostris miserendi licen-
tiam reservamus, ut si quemcumque a laqueis
diaboli ex eis resipisci contigerit , et probabili-
ter in Sanctam Trinitatem crediderint; hoc quod
de illis sacerdotes vel iudices , in quorum terr-
toriis degunt, testimonium * adnexerint , atque
opera eorum cum veridico eorum testimonio ad-
probaverint 5 concordare , erit nobis , nostrisque
successoribus in his et talibus , et miserendi vo-
tum , et efficiendi * propositum : id est , ut post-
quam eorum professio cum iuratione 7, aut tes-
tatione regia; agnitioni claruerit , licitum habeat
principalis potestas 8 , et rebus eos iterum inves
tir ' , et ab exsilirum ergastulo revocare. Iam
vero, si quis ex eis postquam se professus fuerit
esse christianum , ad erroris sui 1 * proprii redie-
rit vomitum , et quodcumque in eo repertum
fuerit prarvaricationis indicium , ita in eos se-
cundum modum culpa;, quem incurrerit, irrevo-
cabilis dictabitur damnationis sententia, ut ad ve-
niam ultionis nullatenus redeat; sed sive capitalis,
sive minoris culpa; dignus sit poena , sine ulla
retractatione irremisibilem 1 1 legem suscipiat.
i Card. sin autor.
Card. in toto orbe.
3 Esc. x. ut si quandoque a laqueis diabolicis eos re
sipisci contigerit.
4 Esc. i. dixerint.
5 Card. y Esc. i. concordaverint.
6 Card. subveniendi.
7 Card. y Esc. i. iusiurandi attestatione.
8 Card. pietas.
p Card. y Esc. i. revestir.
10 Card. pristinum redicrit vomitum.
1 1 Esc. i. pcenam irremisibiliter suscipiet.
1 z Esc. i. Fls. Ervigius Rex.
13 Esc. 1. venientitus.
14 Esc. 1. condant.
15 Esc. 1. perfidia.
10 Card. clanculum.
17 Card. ut hoc quod nos ostendimus.
18 Card. quod nostrx novae sanctionis.
ig Card. y Esc. t. depellendain.
20 Card. ibi.
2 1 Card. y Esc. 1. adstruat.
22 S.J. R. iam modo.
23 Card. sollicita diligentia.
24 Card.' y Esc. 1. eas ipsas professionum vel conditio-
num scripturas in archivis sux ecclesiae.
2 5 Esc. 1. persistant. Lectx sunt leges suprascriptz om-
Tiibus iudaeis in ecclesia Sanctae Mari* Toleto sub di VI.
IVDICVM.
XXVIII. " Vt episcopi mnibus tudeeis
ad se pertinentibus 13 libellum h'unc
de suis erroribus editum tradantr
et ut professiones eorum vel condi-
tiones in scriniis ecclesia recondant14.
Solet interdum latebrosa ments perversitas 1 *
ignorantia; opponere angulm 16 in eo, quod
se simulat ignorare prarceptum , ut 1 ' eo quo-
dammodo excusabilem se a poena pronuntiet,
quod 1 8 se novellas sanctinis ordmem defendit
penitus ignorasse : et ideo ad huius excusationis
evellendam x malitiam ab episcopis mnibus,
vel sacerdotibus tenendum fore prascipimus , ut
unusquisque conventum ad se pertinentem iu-
daorum de institutionibus , quas in eorum per-
fidiam nuper edidimus , instruat , et libellum eis
huius operis tradat , qui et manifest illis in con-
ventu relegatur ecclesia; , atque semper secum
pro testimonio instructionis reportent. Iam vero,
postquam illis publice in ecclesia fuerit lectus
liber iste , vel traditus , si quis eorum postea,
aut se defuisse , quum legeretur , contendat ; aut
ignorasse, qua: inibi ao praicepta sunt, asserat31:
nulla se ulterius poterit excusatione defender;
sed in quocumque postea fuerit quisquis ille prar-
varicator inventus , in nullo erit harum legum
sententiam evasurus. Nam et illud necessario
huic legi adiieimus , ut omnium professionum,
atque conditionum scripturas , quas quisque ille
iudams sacerdoti suo amodo M obtulerit, sol-
licite 2* unusquisque sacerdos ** in actis sua: ec
clesia; condat , qualiter pro eorumdem perfido-
rum testimonio studiosius conservare persistat2*.
kalendas februar. anuo feliciter primo gloriosi domini nos-
tri Ervigii regis St.
En el cdice de Card. sigue una ley , que dice:
XXIX. Lex in conclusione harum pr*teritarum legum
edita et a prateritis principibus con/innata.
Has vero leges , quas pietatis et religionis amore condi-
dimus pro nostro popuhque remedio , jn perpetuum suC-
fragrante auctore domino valituras esse censemus. Succes-
sores quoque nostros legum harum instituta servantes vio
trix Christi victores iaciat dextera , et eius solium in ve-
rtate confirmet , cuius in hac fide inspexerit divina de-
mentia. Et licet harum legum prolatam sententiam a no
mine temerari posse credamus , audacia tamen transgres-
soris, et non venerabiliter conservantis sit in hoc sxculo
ignominiosior cunctis mnibus , et vita illius eodem tem-
pore concidat. Quod si partis assensu in tam nefariain
eum voluntatem perduxerit detestanda temeritas , tantum
obnoxius in xternum peccatorum mole detineatur, in quan
tum transgressus fuerit legis huius salubre decretum. Fu-
turi ctiam examinis terribile quum patuerit tempus , ct
metuendus adventus domini fuerit reseratus , discretus a
christiano grege perspicuo ad lacvam cum harbreis exu-
ratur flammis atrocibus , commitante sibi diabolo , ut ul-
trix in transgressoribus terna poena desaeviat , et locu-
plex remuneratio christianis , Deo favente , hic et in seter-
num copiosa perveniat. Amen.
 I

FUERO JUZGO

LIBRO DE LOS JUECES.

 NDICE

DE LOS LIBROS Y TTULOS QUE CONTIENE EL FUERO JUZGO.

PRIMER TTULO.

De la eleccin de los prncipes et del insinnamiento como deben

iudgar derecho et de la pena de aquellos que iudgan torto.

LIBRO I. II. De los herederos. 66

III. De los hurfanos, de los que
los defienden. 73
Del facedor de la ley et de las leyes. IV. De los ninnos echados. 75
V. De los bienes que pertenecen por
I. Ttulo. Del facedor de la ley. pg. i natura. 76
II. De las leyes. 4
LIBRO V.
LIBRO II.
De las avenencias de las compras.
De los juicios y causas,
I. Ttulo. De las cosas de sancta
I. Ttulo. De los jueces , y de lo que eglesia. pg. 78
iudgan. pg. 9 II. De las donaciones. 82
II. De los compezamientos de los III. De lo que dan los omnes los
pleytos. . 23 que los ayudan. 84
III. De los mandadores y de las cosas IV. De las cambias de las vendi-
que mandan. 29 ciones. 85
IV. De las testimonias y de lo que V. De las cosas encomendadas y em
testimonian. 32 prestadas. 90
V. De los escriptos que deben valer VI. De los pennos de las debdas. 92
non, de las mandas de los VII. Dlas franquezas y de los franr
muertos. 38 queados. 94

LIBRO III. LIBRO VI.

De los casamientos de lasnascencias. De los malfechos de las penas de

I. Ttulo. Del ordenamiento de las los tormentos.

bodas. pg. 45 I. Ttulo. De os que acusan los mal-
II. De las bodas que non son fechas fechares. pg. 99
lealmientre. 49 II. De los malfechores , de los que los
III. De las muyeres libres que lle conseyan, de los que dan yerbas. 104
van por fuerza. 52 III. De los que toyen las muyeres
IV. De los adulterios de los for que no hayan parto. 106
nicios. 55 IV. De las lagas de los omnes. 107
V. De los adulterios contra natura, V. De las muertes de los nomines. II I
de los religiosos de los so
domitas. 60 LIBRO VIL
VI. De los departimientos de los ca
sados et de los desposados. 63 De los furtos de los engannos.

I. Ttulo. De los descubrimientos de

LIBRO IV.
los furtos. pg. 119
Del litwge natural. II. De los ladrones de los furtos. 120
III. De los que prenden los omnes por
I. Ttulo. De los grados del paren fuerza que los venden en otra
tesco, pg. 65 parte. 125
IV. De la guarda y el juicio de los LIBRO X.
justiciados. 126
V. De los que faisn los escriptos. 128 De las particiones de los tiempos
VI. De los que faisn los metales. 23x de los annos de las lindes.

I. Ttulo. De las particiones de las

LIBRO VIII.
tierras arrendadas. pg. 163
II. De las cosas que omne tiene cin
De las fuerzas de los damnos cuenta aos treinta. 167
de los Quebrantamientos. III. De los trminos de losfitos. 170

I. Ttulo. De los cometedores de LIBRO XI.

los forzadores. . pg. 132
II. De las quemas y de los quemadores. 136 De los jisicos de los mercadores de
III. De los damnos de los rboles
ultramar de los marineros.
de los huertos de las mises
de las otras cosas. 137 I. Ttulo. De los fsicos de los en
IV. Del damno que face el ganado fermos, i pg. 171
de las otras animalias. 141 II. De los que quebrantan los monu
V. De los puercos que paseen de las mentos. 172
animalias que andan erradas. 148 III. De los mercadores que vienen de
VI. De las abeyas y del damno que ultra portos. 173
facen. 149
LIBRO XII.
LIBRO IX.
De devedar los tuertos derraigar

De los siervos foidos de los que las sectas sus dichos.

se tornan, I. Ttulo. Del atemplamiento de las

leyes de todos los hereges de to
I. Ttulo. De los fuidores de los dos los iuicios desfechos. pg. 174
ascondedores de los que mues II. De los hereges de los judos de
tran dan carrera para fuir. pg. i$o : las sectas. 175
II. De los que no van en la hueste III. De los denuestos y de las palabras
de los que fuyen de ella. 157 idiosas. i8<
III. De los que fuyen la eglesia. 162 III. De las leyes nuevas de los judos. 186

NOTA. En el ttulo preliminar suelen citarse, al fin del texto, los concilios de donde
se tomaron algunas leyes. Estos pasages se han copiado con la puntualidad acostumbrada
en la presente edicin, segn y como se hallan en los cdices antiguos ; pero se han puesto
en letra cursiva , para que as se distingan mejor del texto de la ley. Y se previene para
inteligencia de los lectores , que todas las citas estn dislocadas por ignorancia de los co
piantes , pues siempre pertenecen , no la ley en que van incorporadas , sino la que
sigue , como se puede comprobar fcilmente haciendo el cotejo de la traduccin con los
lugares correspondientes del original latino y con las actas de los mismos concilios.
 [I]
i i i qftff
' 'EL PRIMERO
YE DE LA ELECCION
ET DEL INSINNAM1ENT * COMO DEVENT IVLGAR DERECHO,
ET DE LA PENA DE AQVELLOS QVE IVLGANT TORTO 6.
Esti libro f 1 fecho de LX. VI. obispos enno 8 quarto concello 9 de Toledo^
ante la presencia del Rey Don Sisnando , enno tercero anno que regnd. '
Era de DC et LXXXI. anno.
C/on cuidado 10 del amor de Christo 1 % et con
gran 11 diligencia de Don Sisnando muy glo
rioso rey d'Espanna et 13 de Francia, todos l*
los obispos nos ayuntamos en Ij nomne de
nuestro Sennor Dios n uno enna cibdat 16
de Toledo, que por el mandado 17 del rey,
et por el so ensinnamiento feciemos todos co-
munalmientre un tratado de las cosas de
sancta iglesa, et de sos 18 establecimentos *.
Et primeramientre nos todos diemos 20 gra
cias al nuestro Salvador Dios, que pode facer
todas las cosas , et depois 21 desto al devan-
dicho rey, el que ye frucho "* muy 23 poian-
te et muy glorioso prncipe que quiso seer 24
en nuestra companna, et entr con 25 sos a 6
1 Para la edicin de las leyes de este ttulo I. ha ser
vido de texto el cdice del Exmo. Seor Conde de Cam-
fomnes , que es muy antiguo y correcto , lo uno por
que faltan la mayor parte de ellas en el cdice de Mur
cia , que servir de texto en lo dems de la obra, y lo.
otro porque siendo tan antiguo , y conviniendo en la ma
yor parte con los cdices B. R. Esc. 6. E. R. y Bex. que
tambin son apreciables , se ver as seguidamente el uso pues esto. Bex. y S. B. despus desto.
de los artculos , de las terminaciones de losjoerbos , y de
las palabras mas usuales segn el estilo del tiempo en
que se escribieron ', y ti del reyno provincia para que s
tiiciron. . < B. E. R. y M. sobrepuiant. Bex. sobrepugant.
2 En el Esc. i. falta este ttulo. Falta tambin en el
ndice 6 tabla general que se pone al principio de todos
los cdices de sus libros y ttulos. Esc. j. PRIMERO
TITOLO De la election de los principes como deven ser
amonestados que iudguen derecnamientre , et de la ven
ganza de os iudgadorcs malamientre torticeros, et del
conceio de Toledo en que fueron LXV. obispos a facer
este libro con el glorioso rey don Sisnando estando pre
sente en lo tercio anno que regn en era de LXJCI. Sis
nando rey. S. B. EL PRIMER TITOLO. Malp. 2. y
Esc. a. EL PRIMER TITOL.
3 Esc. 6. ESLEYCION.
4 Malp. a. M. S. B. Esc s.y 4. ENSENN AMIENTO.
5 Malp. 2. M. y Esc. 3. 3. y 6. IVDGAR... IVD-
GANT. S. B. y Esc. 4, IVTGAR.... IVTGVENT.
6 Malp. 3. M. S. B. Bex. y Esc. 2. y 4. TVERTO.
7 Malp. 2. Bex. Esc. 2. 4. y 6. fu. E. R./oy.
8 Malp. j. Esc. 2. y 4. Bex. y M. en el. . .
p Malp, . M- E- R. y Esc 2. 4. y 6. conceyo.
10 Esc. 3, coydado.
1 1 Esc. 3. Iesuchristo.
12 Malp. 3. M.y Esc. 4. grand. Bex, y Esc. 2. grant.
1 3 Esc. 6. ye de Franca.
14 Esc. 2. nos todos. * . .
15 B. R. en o nomne. Malp. 3. M. y Esc. 2. y 3. en
1 nombre. S. B. y Esc. 4. en nombre.
i -lo.' ii f>
TITOLO4
3 DE LOS PRNCIPES,
...
varones muy grandes, et mucho onra-
dos , et primeramientre 2 8 logo 29 dexose
caer en tierra omildosamientre 30 ante todos
nos obispos de Dios , et rognos et pedi
nos 31 con lgrimas 32 muchas et con sospi-
ros, que rogsemos Dios por l: he de
pois amonest todo el concello 33 con grant
devcion, que se nembrasent de los degre
dos 34 de sos padres, et que diesent estudio
et fimencia 35 de gardar los derechos de sanc
ta iglesa 36, et que emendasent aquellas co
sas, que los omnes 38 aviant 39 mal usadas en
otro tiempo por negligencia contra las cos-
tumnes 40 de sancta iglesa , et que tomrant
ya por costumne , como si fosse 41 deman-
16 Esc. 6. qidade. Malp. 2. cibdad. Esc. 2. cipdat.
17 Esc. 2. mandamiento. > .:
18 Esc. 2. 3. y 4. y Malp. 2. sus.
ip Esc. 2. establicimientos. M. y Esc. 3. establesce-
mientos. S. B. establecimientos.
20 Esc. 6. demos.
21 Esc. 6. E. R.y Esc. 3. depos. Esc. 2. 4. y M.dc
22 Esc. 2. y 4. fruito. Esc. 6. frocho. S. B. y M.
fructo.
23 Toled. 1. muy privant. Esc. 2. 3. 4. y 6. Malp. 3.
24 Esc. J. seer presente en.
25 Esc. 2. con sus compannas, et con sus varones.
26 Esc. 2. y 3. M. Malp. 2. y S. B. sus.
27 Esc. 6. mocho.
2 8 E. R. primeramente: - I
zp Esc. 2. 3. y 4. Bex. S. B. M. y Malp. 2. luego.
B. R. y S. B. lexose.
30 B. R. S.B. Esc. 4. y Bex. humillosamientre. M.
Malp. 2. y Esc. 4. humildosamientre.
31 Esc. 2. y Bex. pidinos mercet. M. y Esc. 6. pe
dinos merced.
32 Esc. 6- lacrimas.
33 Esc. 3. pueblo.
34 B. R. y S. B. Bex. E. R. y Esc. 4. decretos. M.
Malp. 2. y Esc. 2. 3. y 6. derechos.
35 Esc. 6. sintenza de gardar. Esc. 2. 3. 4. y Malp, 2.
femencij. Bex. fimenza.
36 Esc. 4. y 6. iglesia. Esc. 2. y 3. M. y Malp. 2.
egksia , y as despus.
37 Esc. 3. algunas cosas.
38 Esc. 2. ombres, y as otras veces.
3P Esc. 2. 3. 4. y 6. B. R.y S.B. avian.
40 Malp. 2. y S. B. costumbres.... costumbre. Esc. 6.
los custumbres.
41 E.R. y Esc. 3. como si fuese del mandado del prn
cipe.
X 2

dado del prncipe. Por ende 1 por estos tales
sos amonestamientos nos todos confiando en
nuestro Sennor et dndoli gracias el que
ye en nos muy piadoso , entendemos cosa
por muy necesaria , que segoudo sua velun-
tat 3 del rey , et de la nuestra feciemos 4
las cosas 7 que eran convenibles Dios , as
ennos sagramientos 5 de sancta jglesa , que
son fechos en muchas iglesas de Espanna en
muchas maneras 6 et como non devent, com
ino en as otras 7 malas costumpnes , que
son fechas por contraria 8 , et por decibi-
miento 9 de los prncipes , que Uos podamos
poner trmino , et que podamos poner freno
de disciplina , como , en qual manera se
garde cada uno de las cosas que non deve
facer, et de los decibimjentos , et 10 que te
ma cada uno If nuestro Sennor Dios.
II. " De la election n de los prncipes,
et de lo que ganan *4.
En esta lee diz IS, como deven ser esleidos
los prncipes , et que las cosas que ellos ga
nan deven ficar al regno l6. Ca los reys 17 son
dichos reys, por que regnan 18 , et el regno
ye lamado regno por el rey19. Et as como
los reys son dechos de regnar, as el regno
ye decho de los reys. Et as como el sacer
dote ye dicho de sacrificar, as el re ye
dicho de regnar piadosamientre ; mes aquel
non regna piadosamientre , quien ao non a 2*
misericordia **. Doeas 23 faciendo derecho
1 Esc. 3. Malp. 2. y 3. Onde por estos &c. Etc. a.
Mas.
2 Esc. 2. al que es piadoso mucho.
3 Esc. 3. Bex. y S.B. voluntat. Malp. 2. Esc. 3. 4.
y 6. voluntad. E. R. voluntade.
4 Esc./f..y 6. liciemos. Malp. 2. S.B. y Esc. 3. finise
mos. E. R. feciesemos.
5 S, B. sacramentos. Malp. 2. y 3. sagramentos. Esc. 2.
3. 4. y 6. sacramentos,
6 Bcx. y E. R, en muchas maneras como non deven.
7 Esc. 6. los otros malos costumbres , que son fiechos.
8 Esc. 2. fechas contra. Malp. 2, Bex. E. R. S.B. y
Esc. 4. que son fechas por contra.
9 Esc. 3. decebemiento.... decebemientos. Esc. 2. dece-
bimiento,
10 Tol. en que temer. M. y Esc. 2. y 4.. en que tema.
1 1 Esc. 2. el nuestro Sennor. Bex. E. R. M. S. B.
Esc. 3. 4. y 6. al nuestro.
la Esc, 3, PRIMERO TITVLO De la eleccin de los
frncipes de las ganancias de ellos.
1 3 Esc. 6. esleccion,
14 Tol, Malp. 2. y 3. ganavan.
1 5 Esc. 2, 7 4. Malp. 2. E. R. S. B. y M. dice.
10 Esc. 3. reyno. E.R. reigno.
17 Esc, 2, y 4. Malp. 2. M. S. B. y E. R, reyes.
Esc. 6, y Bex. rees.... y as despus,
1 8 Esc, 3. reynan , y as despus.
19 Esc, 6. y Bex. re , y as despus.
20 Esc. 2. qui. Esc, 4. que,
2 1 B, R. E. R, y Esc. 6. garda. Malp. 2. Bex. S. B.
M. y Esc 2. 3. y 4. guarda.
22 Malp. 2. y 3. quien non guarda numqua y el de
fecho.
23 Esc. 2. Mas. Esc. 6. As facendo. B. R. Mais.
Malp. 2. Onde.
24 Esc. 3. antigos deaien. S. B.y B. R. antigos dicien.
M. los antiguos dicen.
)
el rey , deve aver nomne de rey ; et facien
do torto , pierde nomne de rey. Onde los
antigos 24 dicen tal proverbio: Rey sers, si
federes ,s derecho, et si non fecieres dere
cho, non seras rey. Onde el re deve aver
duas 6 virtudes en s, mayormientre iusticia
et verdat 17 . Mes mais ,ye loado el rey por
piedat*8, que por cada una destas : ca la
iusticia a verdat consigo de so *9, Esta lee
fo fecha enro octavo 30 concello de Toledo.
JIx\s como nos cuidamos , asaz ye contra
dicho por el dcimo concello 31 , et por esta
lee del muy glorioso prncipe , et por esti
conceo presente , .los. malos fechos.,. qu*
entendiemos , que ivan contra piedat , et
pollos omnes 33, que non. quieren viver man-
samientre 34 , et en paz. Ca el Sancti Sp-
rito as aspir ennos corazones de los fe
les , que por estas paravlas fbsse tollida 3*,
daqui adelantre 36 toda la mala cobdicia iT
de los Corazones de los omnes. Ca as fo es
tablecido en aquellos concellos, que polla pie
dat del nuestro 38 Sennor Dios, que omne non
sabra osmar39, nen 40 saber, se quiso ayun
tar en una persona como omne mortal , por
remiir 41 los pecadores. Otros , nos deve
nios desrraygar 42, et tallar 43 la cobdicia 4%
que ye raiz de todo mal , et la avaricia 4s,
que ye servidumpne de los dolos , et tolle-
11a 46 de los corazones de los omnes-, que
son miembros 47 de Christo, et el que ye sua
25 Esc. 2. faciendo. Malp. 2. M. y Esc, 4. y 6. si fi-
cieres.
26 Malp. 2. y 3. aver vertudes en s. S. B. Esc. 3.
y 4. dos vertudes.
27 E. R. S. B. y Esc. 6. verdade. Malp. 2. y M, verdad.
28 Esc. 6. piedade. Malp. 2. y M. piadad.... piedad. .
Bex. piadat. E. R. piadade.
29 M. Esc. 2. y 3. de suyo.
30 S. B. terci. Esc. 2. y 4. tercio.
31 En los cdices Esc. 2. y 4. en Malp, 2. y 3. y Mur
cia esta ley se halla incorporada con la antecedente sin
rbrica ni numeracin , ni divisin, 1
En el Esc. 3. est dividida con este epgrafe : EL
SEGVNDO TITVLO De la eleccin de los prncipes et
de la ganancia dellos.
En el Esc. 6. con este : Del amonestamiento de los
contra os prncipes como deben ser mansos et temprados
contra sos sometidos.
3 2 Esc. 4. conceio de Toledo. Bex. concelo.
33 Esc. 6. et polos malos que.
34 Esc. 3. mansamient ,y con esta terminacin constan
temente se escriben los adverbios en mente , como piadosa-
inent, &c.
35 B.R. E. R. y S. B. tolida.
3 6 Esc. 3, adelantjjf as otras vecesi
37 Esc. 6\ cobdza,JV as otras veces.
38 Esc. 2. del nostro.
39 Malp. 2. S. B. M. Esc, 2. 3. 4. y 6. asmar.
40 Esc. 2. S. B. y Malp. 2. ni. Bex, Esc. 3. y 4. nin.
41 Esc. 2. 3. y 4. redemir. E. R. redimir.
42 Esc. 2. Malp. 2, Bex. E. R. S. B. y M. deraigar.
43 Esc. 2. 6. y Malp. 2. toller. Bex. talar. Esc. 3. y
4. taiar.
44 Esq. 3. cobdisca.
45 Esc. 6. avariza.... servidumen.
46 Esc. 3. toller la pena.
47 Esc. 3. membrios. Esc. 6. membros.
 [III]
cabeza dlos. Por ende 1 establecemos que
daqu adelantre los reys deven seer esledos
enna cibdat de Roma, en aquel logar
hu mori 2 el otro rey , et deve ser esledo
con concello de los obispos , de los ricos
omnes de la corte , del pobl , et non de-
ve ser esledo 3 de fora de la cibdat, nen
de 4 consello de pocos, nen de villanos de
pobl , et los prncipes deven seer de la fet
christiana , et deven la fet defender del en
garnio de los iudos, et del torto de los he-
reges. Convien 5 seer en el iuicio 6 muy man-
sos et muy piadosos, et deven seer de muy
bona 7 vida, et deven seer de bon 8 seso, et
deven seer mais 9 escasos que gastadores: nen
deven tomar nenguna cosa por forcia IO de
sos sometidos , nen de sos poblos , nen 11
los facer, que fagan escripto, nen nengun"
otorgamiento de suas 13 cosas. Ca si lo fede
ren y aquellas cosas non deven 14 aver sos
fillos, nen as partir; mes deven ficar Is
enno regno. Et ennas cosas quellos foron
dadas , que ganaren , non deven atender
solamientre el so provecho ; mas el dere
cho de so pobl, de sua tierra. Mais las
cosas que ellos ganaren , no las deven aver
nengun de sos fillos, si non como mandar
el rey. Et las cosas que licaron por orde
nar, dvennas aver sos sucessores16. Et elas
cosas que eran propias suas , et que ganaron
ante que fosen reys, dvennas aver sos fillos
sos herederos. Et si algunas cosas los foron
dadas de sos amigos , de sos parientes , si
por aventuria 17 non federen manda daque-
llas cosas , dvennas aver sos fillos , sos
herederos. Et en esta manera ser 18 garda-
i Malp. 2.y 3. Onde. B. R. S.B. Bex. E. R. y Esc.
3: y 4. Doeas. Esc. 6. As establecemos.
a Esc. 3. morier. Esc. 6. du morir. Malp. 2. E. R.
Esc. 2. y 4. muri. S. B. mori.
3 Esc. 6. escollido , y asi otras veces.
4 Esc. 2. por. Malp. 2. nin de conceyo. Bex. nen de
concelo. E. R. S.B. Esc. 3. y 4. nin de conselo.
5 Esc. 2. Deven.
6 Esc. 2. iudicios. Esc. 4. en el iudicio. Esc. 6. iudizo
mucho mansos et mucho piadosos.
7 Esc. 2. buena.
8 Esc. 4. y 5. buen. . ..
.9 S.B. mas.
I o Esc. 6. furza , y as otras veces.
II Esc. 3. y 4. nin de les facer.
li Esc. 2. ninguno otro otorgamiento. . 37 Esc. 6. se yie ordenado , quier lego.
13 Malp. 2. Bex. E. R. S. B. y Esc. a. y 4. sus cosas.
14 S. B. B. R. Malp. 2. 3. Esc. 2. y 3. non deven ser
de los fijos. Esc. 4. de sus fijos.
15 Malp. 2. E.R. Esc. 2. 3. 4. y 6. fincar.
10 Esc. 3. subcesores. . . ; 40 Esc. 3. sacerdotes, en qual manera los reys sean man
17 E-R. y Esc. 4. por ventura. Malp. 2. Bex. Esc. 2.
3. y 6. por aventura.
18 Malp. 2. y 3. sea.
19 S. B. sagramiento. Esc. 3. y 6. sacramlento. Bex. sa-
gramento. Esc. 4. sacramento.
20 Esc. 2. 3. y 4. Malp. 2. Bex. y S.B. guarde.
a 1 Malp. 2. Bex. E. R. S. B. y Esc. 4. pues. Esc.
3. pus. Esc. 3. y . pos.
a 2 Esc. 2. 3. 4. Malp. 2. Bex. y S.B. prometiere.
E. R. promitire.
23 Esc. 6. y E. R. bispos.
34 Esc. 3. guisa. ....
da la lee por siempre en todos sos fechos, et
en todas suas costumpnes, et en todas suas
cosas. He todo omne que deve seer rey, an
te que reciba d regno, deve facer sagramen-
to l9, que garde 10 esta lee en todas cosas,
et que la cumpla, et pois 31 que lo prome^
tier 22 ante los obispos *3 de Dios, en nengu
na manera 34 non osme de quebrantar ss el iu-
ramento 26. Ca deve temer la sentencia que
diz Dios : "Non te periures 27 en el mo
nomne; nen ensuciars el nomne de to *
Dios." En otro logar diz: "Non torna
trs el nomne de to Dios en vano , ca
aquel que lo toma en vano , no lo tien 31
Dios por sen culpa." En otro logar diz:
"Maldito 3 ye todo omne que iura menti-
ra en nomne del 33 Sennor Dios." He en
esta lee, et en esti decreto mandamos 34
por agora , et por adelantre , que todo om
ne que daqui adelantre la quebrantar, 6
que la non quiser 35 gardar 36 , quier sea or
denado, quier lego 37 , non sea tan solamien
tre por siempre escomungado 38 por sancta
iglesa; mais mandamos 39, que pierda la dig-
nidat que a. Esta lee f fecha enno quartQ
concello de Toledo.
III. Del amonestamiento de los obispos 40
contra los prncipes , como deven seer
mansos 41 contra sos sometidos.
Pois 4 que nos complimos 43 las cosas que
pertenecan 44 sancta iglesa , otros roga
mos vos , muy piadoso rey Don Sisnando,
et mucho omildosamientre 45 , como deve
nios, et por cuya veluntat, et por cuyo man-
25 Esc. 2. crebantar.
26 B. R. Malp. 2. Bex. Esc. 2. y 4. tiramiento.
2/ B. R. y Esc. 6. periurars.
28 Esc. 2. mi.
29 Esc. 3. tu Dios.... tu.
.30 Esc. 2. que.
31 Malp. 3. Bex. E. R. S. B. Esc. a. 3. y 4. tiene.
3 2 Esc. 3. Maldicto. E. R. Maladito.
33 B. R. S. B. Bex. y Esc. 4. de so Sennor. Malp. 3.
3. Esc. 2. 3. y 6. de su Sennor.
34 B. R. Malp. 2. 3. Esc. 3. 4-y 6. ennademos. Esc. 2.
Bex. y E. R. annademos.
35 Malp. 2. Bex. E. R. S.B. y Esc. 4. quisiere.
36 Malp. 2. y 3. guardar, sea desordenado luego, non
sea tan solamientre &c. . -
38 Esc. 6. escumungado. Malp. 2. S. B. Esc. 2. 3.y 4.
descomulgado. E. R. descomungado.
39 Malp. 2. y Esc. 2. ennademos. Esc. 6. enna-
demus.
sos et temprados sos pruebros.
41 B. R. S.B. Malp. 1. 2. y 3. y Esc. 2. y 4. temprados
contra sos sometidos.
42 Esc. 6. Pos. Malp. 2, Bex. E. R. S.B. Esc. 2.
3. y 4. Pues. * - =
43 Esc. 2. cumpliemos. Bex. cumplimos.
44 Esc. 3. pertenecien. Esc. 3. pertenescen. Esc. 4. y
S. B. pertenescien. Malp. 2. Bex. . R. y Esc. 6. per
tenecen. *
45 B. R. S. B. Malp. r. 2. y .7. mucho homillosa-
mientre. Esc. 3. homillosamient. Esc. 4. humillosamientre^
Bex. humillosamieaie.

dado nos feciemos estos establecimientos,
et todos los otros prncipes, que an de
venir 1 depois 2 de vos, et lamamos 3 por
esto la Sancta Trinidat 4 , que ye sen todo
departimiento, que vos seades mansos et me
surados con iusticia et con piedat contra
vuestros subyectos , et goberndes el pobl,
que vos ye dado de Dios con iusticia et con
piedat , et que responddes bien Christo
de la vez , que vos di, et en que vos me
ted 5 , regnando con omildat 6 de corazn^
et con bonos 7 fechos, et nengun de vos
non iulgue sennero morte de omne nengu-*
no 8, nen nengun iuicio 9 d de otras cosas;
mas delantre los sacerdotes de Dios, et con
el concello del pobl , et de los prncipes de
la tierra. Et avet misericordia por so man
dado de los obispos , et dat 10 el iuicio pa-
ladinamientre , et gardat 11 mansidumne et
piedat en las culpas de los omnes, que se-
melle", que avedes mais de mercet, que
de crueldat. As que, depois 13 que vos es
tas cosas gardrdes 14 por piedat et con me
sura polla gracia de Dios , et los rees se ale
grarn con sos poblos , et los poblos con
sos rees, et nuestro Sennor Dios con todos.
Ca estoncia 15 el prncipe ser muy ben-
aventurado contra sos enemigos, quando es-
tevier 16 ben con los sos poblos. Ca los po
blos que el rey tira de suas casas con mesu
ra 17, et con atempramiento18, mais fortes1'
sern en destruir 20 los enemigos. Ca esto ye
probado por natural cosa , que aquella ius
ticia vience 21 los enemigos , la que defiende
el prncipe. Et por esto destrue mais elos
enemigos estrannos, por tener el so pobl
en paz. Onde as como de la mesura de los
prncipes nacen 22 las lees 2J, as de la paz
de los poblos nace el vencimiento 14 de los
1 Esc. 6. vinier. E. R. vinir. , 20 Malp. 2. y Esc. j. destroir. <
2 S. B. B. R. Malp. x./y a. Bex. Esc. a. 4. y 6.
depues. Esc. j. despus. E. R- despois.
3 Malf. 1. clamamos.
4 S. B. Trinitat. Malf. 2. Trinidad. Esc. 6. Trini-
nade.
5 Malp. 2. S. B. Esc. a. j.y 4. meti. E. R. miti.
6 Esc. j. omillad. Malf. 2. humidad. S. B. Bex.
y Esc. 2. humildat. Esc. 4. humilidat. Esc. 6. humildad.
7 Malf. 2. S. B. Esc. 2. 4. y 6. buenos , y as otras
teces.
8 Esc . 3. ninguno omne. .
. 9 Esc. 3. joicio. Esc. 6. iuizo. Bex. E. R. S. B. Esc.
a. y 4. iudicio ,y as desfues.
10 Malf: 2. dad. . 30 Esc. 2. B. R. S. B. y Malp. 1. acrecienta. Esc. 4.
1 1 Esc. 2. y 4. guardat.
li Malf. 2. S.B. Esc. a. y 4. semeie. Bex. semele.
1 3 Esc. 6. depoes.
14 E. R. Esc. a.yj. guardrdes. Malf. a.y Bex. guar-
dredcs.
15 B. R. estuenza. Esc. a. que estuence. Malf. 2. Bex.
E. R. S. B. Esc. 3. 4. y 6. estonce'.
16 Esc. 3. estodiere. S.B. y Esc. 4. estidiere. Malp. 2.
estudier. Bex. estedier. E. R. y Esc. 2. estudiere.
17 E. R. misura.
18 B.R. Esc. j. y Malf. 1. atcmplancia. Esc. a. y Bex.
con temprancia. E. R. templancia. Esc. 6. templanza.
Malf. 2. y Esc. 4. atempranza.
19 Esc. 2. 3. 4. Malp. 2. Bex. y S. B. fiiertes.
[IV]
enemigos. C de la mesura de los prncipes
nace el ordenamiento de las lees , et de las
lees nacen las Ss bonas costumpnes,- et d
las bonas costumpnes nace ela paz et' el
concordia entre los poblos, et de la con
cordia de los poblos nace el vencimiento de
los enemigos. Et el bon prncipe que govier-
na ben las suas cosas, et gana las de sos-
enemigos, mientre que tien los sos a 6 en paz,
et quebranta los estrannos , avr reposo
et folgancia 27 por siempre depois d la vida
desti mundo, et depois 2 ".del or del lodo
avr el regno celestial.. Et depois desta
corona, et desta prpura29, avr la co
rona del regno celestial. Mes aun demais non
dexar de seer rey : ca dexando el regno
terrenal , et ganando el celestial , non pier
de so regno, mes acrecintalo.30. He esta;
lee feciemos 31 as pollos rees que son, co^
mo pollos que an 32 de venir, que si al
guno 33 dellos por orgullo 34 , por pode
ro venier 35 contra esta lee, for cruel con
tra sos poblos por braveza, por cobdicia,
por avaricia, sea escomungado, et sea con-
dampnado de la sentencia de Christo, t
departido de Dios y et vea , porque os mal-
facer, et que el regno 36 li sea tornado en
pena. Esta, lee f fecha emto octavo concello
de Toledo. v
IV. Del degredo 37 de los prncipes coitt
deven governar el'jpoblo con piedat 3$.
Acrecentamiento ye de mercet , et com-
plimiento de ben fecho dar firmidumpne
lo que omne faz en facer levantar la cosa
que era caida. As los omnes mellores de
ven cuidar de toller la carga, et la cuita 3.9
de sobre los poblos , et de sobre s ; muy 40
ai Maip. 2. Bex. S.B. Esc. a. j.y 4. vence. E. R.
vince.
2 Malp. 2. Bex. S. B. y Esc. 4. nascen, y as despus.
23 Esc. j. y 6. leys. Malp. 2. S. B.y Esc. 4. leyes, y
asi despus.
24 Esc. j. vencemiento , y as despus.
2 5 Esc. 6. los bonos custumbres , y as otras veces.
26 Malf. 2. y Esc, 2. los suyos. Esc. j. los sus pue
blos. > 1
27 Malf. 2. S. B. y Esc 2. 4. y 6. folganza.
28 B. R. depues salir el oro del lodp, et aver &c.
Esc. 3. avr el oro del reyno celestial.
29 Esc. 6. porpora.
.'> acrescienta. Esc. 6. acrescntalo. Malf. 2. acrescenta.
3 1 Esc. 4. ficiemus. E. R. y S. B. ficemos.
32 Esc. 2. han por venir.
33 Esc. 2. y S. B. algn.
34 S. B. erguo. Esc. . urgullo. Bex. argulo. E. R. ar-
guio. Esc. 4. orguio.
^-Esc.j. venierc. Malp. 2. E. R. S. B.y Esc. 4. vi
niere.
.36" Esc. j. reynado. Malf. 2. S. B. Brx. E. R. Ese.
4. y 6. regnado.
37 Esc. 2. derecho. '
38 Esc. 2. y 3. Malp. t. y 2. fiadat.
39 Malp. 1. cueta.
40 Esc. a. ca muy mas. Esc. 3. y 4. muy grave.
mais ' grave culpa ser ennos prelados de
la iglesa, que son mayores, si ellos non quie
ren * acorrer 3 los poblos , que los son
dados de Dios , en aquella manera que ellos
poden. Onda acuitar se 4 deven de sacar
los cuitados de las quebrantancas 5: que da-
qui 6 adelantre non ayan poder los malos
de empecer 7, et todo omne cuitado 8
aya entendimiento que aya remedio de sua
cuita por esta nuestra lee. Onde como en
nos tempos que son pasados los sennoros9
fossen mui graves , et los sennores non go-
vernasen elos poblos que los eran dados por
derecho10, mais por vindicta11, entendiemos
que el estado del pobl non se govierna Ia
pollos governadores como devia , mes por
graveza 13, et por podero. Ca en otros tem
pos las lees eran techas como en duas ca
bezas , as que hu la lee era muy cruel con
tra los culpados , ena gran forcia que fa-
cia , dava 14 alguna piedat. Et por ende
los mezquinos 15 non avian esperancia 16 de
nengun galardn 17 recebir 18 mais espera-
van de soi'rir traballo morte I?. Onde por
emendar estas cosas , non nos costrinne 20
razn solamientre; mes demais 21 las cosas
mismas que nos amonestan que pongamos
tal sentencia de nuestros corazones , porque
los principes non pasen 2* las cosas que
non deven , et los poblos 14 podan viver sal-
vamientre 2S. Ca *6 algunos vimos27 ya, que
pois 2 8 foron 29 fechos reys, que facan los po
blos pobres , et ganavan pora si las cosas de
los 30 subiectos, et non los nembrava ?% que
1 Esc. 6. maes , y as otras veces.
2 Malf. 2. Esc- a. 3. y 6. quisieren,
g B. R. acoyer. # 3 Matf.1.2. Bex. E.R. S. B. Esc. 2.j.y 4. bien.
4 Malf. i. acuetarse. Esc. s. se eleven coitar. E. R. acol
larse.
5 Esc. 4. y S. B. quebrantanzas. Malf. 1. y Esc. 2.
crebantancias.
6 Esc. a. de aqu adelante.
7 Esc. 3. empeescer.
8 Malf. i.y a. E.R. S.B. Esc. a. 3. y 4. coitado.
9 Camf. Malf. a. Esc. 4. y 6. sennores.
10 S. B. drecho. Esc. 3. iusticia et por derecho.
1 1 Esc. 6. vendecha. Camf. verdat. Bex. coita.
.12 Esc. a. y 4. governarie.
" 1 3 Tol. gravez. Esc. 3. braveza.
14 Esc. 3. dava aun piedat.
15 Malf. i.y a. Bex. E. R. S. B. Esc. a. 3. 4. y 6.
mesquinos.
16 Malf. a. Bex. S.B. Esc. 4. y 6. esperanza.
17 Malf. 1. y a. S. B. Esc. 2. y 4. gualardon.
18 Esc. 3. rescebir. Bex. recibir.
19 Malf. 2. Bex. E. R. Esc. 2. y 3. muerte. Esc. 4.
y S. B. muert.
20 Esc. 3. costrenne. Bex. constringe. E. R. constrenge.
21 Esc. a. dems todas las cosas.
2 2 Esc. 3. rneismas ,y as otras veces.
33 Malf. 1. non puedan pasar.
24 Malf. z. y 2. Bex. . R. S. B. Esc. 2. 3. y 4,
pueblos.
25 Esc. 3. salvamient. Camf. sanamientre,
3.6 Esc. 6. Ca dalgunos.
27 Esc. 3. y Maif. 1. viemos.
28 Esc. 3. y 6. pos. Malf. 1. y a. Bex. S. B. Esc.
a. y 4. pues que.
29 Malf. 1. y 2. Esc. a. 3. y 4. fueren.
Dios los diera el pobl , que lo defendiesen,
et que lo governasen ben 32 : et elos que de-
vian defender el pobl de .prdida > el so
defendimento 33 torna en destruimento del
pobl ; et aun facan 34 otra cosa mas gra
ve, que aquello que ganavan , depois que
eran fechos rees, non tenan que lo ganavan
por el regno , mais por si mismos , et por
ende no lo querien 3 dexar 36 al regno; mais
sos hilos 37. Mes por que:38 se osman ellos
de meter aquellas cosas por suas propias 39,
las quales ye sabida 40 cosa , que las non po
dan 41 ganar, si non por el podero del reg
no , por que quieren ellos ellas cosas ti
rar 42 por suas propias , las quales 43 ellos
ganron por el ayudorio 44 de todos. Ca non
podran 45 ellos ganar, nen aver muchos po
blos , nen gran aver , se non por que fo
ron enxaltados 46 por reys; nen podran seer
muy ricos, si el pobl non los enxltase
enante. Ciertas 47 todo 48 el pobl , mientre
que cata de facer el mandado del prncipe,
et delli obedecer 49, entende de facer las ve
ces servicio de grado , las veces de deb
ela 5. Et por esto el rey deve entender que
vence todas las cosas , por que ye rey , et
lo que gana , gnalo mais pora asi , que po
ra o ti i sx. Onde non deve cuidar 5J, que 53
lo que gana que lo gana tan solamientre por
sua persona , mais por so poder ; ca pollos
derechos ye 54 fecho el rey, et non por sua
persona , nen l non est tan firme por sua
persona como est polla ondra del regno,
et por ende las cosas que venen della , de-
30 Esc. 3. sus. Esc. 6. sos.
31 Malf. 1. 2. S. B. Esc. 2. 3. y 4. membrava.
33 Maif. 1. . R. Esc. 3. y 4. defendemiento. B. R.
S. . y Malf. a. y 3. ei so deendimiento torna en des
truimiento del pueblo.
34 Bex. S. i. y Esc. 2. y 4. faejen.
35 . R. Esc. 3. y 6. queran. Camf. Malf. t .y a.
: S. B. Esc. 4. quieren.
36 Esc. 6. dar. Bex. y E. R. lexar.
37 Esc. 6. fiyos. Malf. 1. y 2. E. R. S. B. Esc. 2.
3. y 4. fijos.
38 Esc. 3. porque les asemell de meter. E. R. y S. B.
porque se asmaban.
39 Malf. 2. Bex. y Esc. 6. proprias.
40 Esc. 6. sabuda.
41 Malf. 1. y 2. Esc. 2. y 4. podrien. S. B. Bex.
y Esc. 6. podrian. E. R. poderan.
42 Malf. a. y 3. levar.
43 Esc. 2. que ellos.
44 Esc. 3. adyutorio. Esc. 6. ayudoiro.
45 Malf. i.y Esc. 3. podieran. Malf. 2. Esc. a. y 4.
pudieran. E. R. poderian.
46 B. R. S. B. Malf. 1. 2. y 3. y Esc. a. 4. y 6.
exaltados.
47 Esc. 3. Cierto. Malf. 1. y 2. Bex. E. R. S. B.
Esc. 2. y 4. Certas.
48 Malf. x. y 2. y Esc 2. y 4. tod.
49 Esc. 3. y 4. obedescer. Esc. 6. obedicer.
50 Esc. 2. debdo. E. R. dibda.
5 1 Bex. y Esc. 3. otre. . R. otro.
52 Malf. j. cuedar. Esc. 3. coidar.
535. R. S. B. y Malf. i. 2. y 3. que lo gana tan
solamientre.
54 Esc. a. 3. y. 4 S.B. y E. R. es fecho el rey.

ven apertenecer * la onra, et las cosas que
ellos ganan del regno , deven ficar 2 al reg-
no et por que el regno los da onra, ellos
non deven apocar la onra del regno ; mais 3
devena acrecentar4. Onde los reys daqu
adelantre por esta nuestra lee mandamos que
ayan los corazones mucho entendudos de ben
regnar s con temor de Dios, et en facer bo-
as obras % et con mansidumpne 7, et en
iulgando iuicio derecho, et que sean apa-
reliados 8 por aver mercet , et que ayan
bon cuidado de ganar con mesura, et que
ayan los corazones limpios , et de bona vi-
da, que quanto mais governaren el pobl
con mansidumne et con derecho 9, tanto
mas ganen onra 10 por al regno , que quan-
do el sennor de los reys venier que re-
ciba 12 la corona de la gloria, que non ha
de fallecer13. Ca la 14 onra de la riqueza
semella que nace por facer omne de bona'
razn. Onde convien que el omne mostr 14
en s bonas obras, que por aquello 16 entien-
da el nuestro Sennor , que somos sos bonos
obreros, et que los bonos fechos se defien-
dan por s mismos 17. Ca nos 18 vimos ya
muchos omnes de nuestra gente de los ma-
yores et de los menores, que foron 19 de-
caidos en pobreza. As quel so decaimien-
to 20 dellos non semellava se non que era
por vendita 21 del nuestro Sennor, et vimos-
los perder las casas et el poder , et las ri-
quezas, et las tierras 22 todas en tal mane-
ra, que non avian provecho al regno, nen
los omnes de sua corte. Et pois que ellos
eran defallecidos 23 de todas las partes , et
tornados pobres 24 , et nengun 25 otro om-
ne grant non entraba en sua vez dellos , et
1 S. B. Esc. 2. 3. y 4. perrenescer. Esc. 6. E. R.
y Bex. pertenecer. Malp. 2. apertenescer.
2 Malp. 1. y 2. E. R. S. B. Esc. 3. y 4. fincar , y
as otras veces.
3 Esc. 6. maes. Malp. 1. 2. S.B. Esc. 2. 3. y 4. mas.
4 Malp. 1. Esc. 3. y 4. acrescentar.
5 Esc. 2. de bien reconoscer et temer Dios.
6 Esc. 4. S. B. y Malp. 1. huebras.
7 S. B. mansuetumbre. B. R. y Esc. 6. mansedumne.
Malp. 1. 2. Esc. 2. 3. y 4. mansedumbre. E. R. man-
sidumbre.
8 Malp. 1. y 2. E. R. S. B. Esc. 2. y 4. apareiados.
Bex. apareiados.
9 S. B. drecho.
10 S. B. Malp. 1. y Esc. 4. orna por al regno.
1 1 Esc. 6. viner. Malp. 1. y 2. S. B. y Esc. 4. vinie
re. E. R. y Esc. 2. vinere. Bex. vinier.
1 2 Esc. 3. resciba.
13 Esc. 2. fallescer. Bex. E. R. y Esc. 6. falecer.
14 Esc. 3. Que la ondra. S.B. orna. Esc. 4. corona.
15 B.R. amuestre. Malp. 1. y 2. Bex. E. R. S.B.
Ese. 2. 3. y 4. muestre.
16 Malp. 1. y Esc. 6. aquelo.
1 7 Esc. 3. meismos , y as otras veces.
18 Esc. 6. Que nos vimos. Malp. 1. y Esc. 2. y 3.
Viemos.
19 Malp. i.y 2. y Esc. 2. y 4. fueron.
30 Esc. 2. y 3. decaemiento , y as despus-.
21 B. R. S. B. Malp. 1. 2. y 3. y Esc. 3. y 6. vin
dicta. Esc. 2. vengancia. Esc. 6. vendecha.
22 B.R. y Esc. 3. las tierras de todo.
(VI)
aquesta cosa non. dava castigo los otros;
mas dvallos mayor decaimiento, et aun fa
cian mais contra sua veluntat et contra26 sua
salut, que todo aquello que ganavan de los
iuicios 17, etdotras ganancias , todo lo que-
rian pora s retener elos prncipes en tal ma-
era que enchien >a8 ben sos vientres 29 ,- t
todos los poblos-ficaban pobres , et por esto
avena 3, que los poblos non podan 31 aver
ayuda, nen los mayores non podian aver
nenguna onra. Ca depois quel sennor toma-
ba pora s todas las mayores cosas, el pobl
non pode defender las pequennas 32. Et por
estos osamientos 33 malos enmendar por Dios,
nos todos obispos et sacerdotes, que somos
estavlecidos por governar el pobl de Dios,
et todos los otros clrigos conos ricos om-
oes, et cona gente de la corte, et con con
sello de los mayores et de los menores, es-
tavlecemos acordadamientre , et rogamos,
que todas las cosas vivas et non vivas, mo-
bles34, et non mobles , que gan el rey don
Sitasiundo, depois que fo re, et que acre-
cent eno regno, todas sean en poder, et
en iur 35 por 36 siempre del muy piadoso , et
del mucho 37 onrado Rey Don Rescindo 3%
non que las deva aver nenguno aquellas c-
sas por parentesco ; mais que las aya aquel
que venier depois enno regno 39. Et de las
otras cosas faga el prncipe lo que quiser40, et
dlas quien quiser, foras ende aquellas cosas
que avia el Rey Don Citasundo 41 , que
gan ante que fosse rey, ennas 42 quales de-
ven apartir.43 sos fillos, et tener en paz con
el Rey Don Rescisiundo. Et aquellas cosas,
que gan el Rey Don Citasiundo, que di
sos fillos, otri, que las ayan aquellas
23 Malp. 1. y Esc. 3. defllescidos. E. R.y Bex. de
falicidos. Esc. 6. defallicidos.
24 S. B. puebres. Esc. 6. puebles. E. R. pobles.
25 Esc. 2. ninguno. Malp. 1. y Esc. 3. ningn. Bex.
nenguno.
26 Malp. i.y Esc. 2. contra su voluntad y contra su
salud. Malp. 2. Bex. E. R. y S. B. fheien mas contra
su salut.
27 Esc. 3. y 6. iuices. Esc. 2. y 4. udicios.
28 B.R.i. enxian. Esc. 3. henchan. Esc. 4>. enxen.
Bex. inchien.
29 Esc. 6. los ventres. E. R. sos ventres.
go E.R. y Bex. aviene. Esc. 4. y Malp. I. avinie.
gi Esc. 2. y 4. podien.
32 Esc. 2. las menores. Esc. 3. las mas pequennas.
33 Malp. 2. y 3, usamientos. Esc. 6- asmamientos.
34 Esc. 6. mubles. Malp. 1. 2. E. R. Esc. 2. y 4.
muebles. Bex. moebles.
35 Malp. j.y Esc. 3. en iuro. Malp. a, _y j. en servi
cio. Esc. 2<*en poder et en vertud.
36 Esc. 3. pora.
37 Malp. j. E. R. Esc. 2. y 6- muy.
38 S.B- y Esc. 3. Resciundo. B. R. y Esc. 4. Reci-
siundo. Malp. 1. Rescisindo. Malp. 2. y 3. Rescisiundo.
39 B. R. en el regno, en tal manera que el rey reciba las
cosas derechureras para s, et de las otras &c.
40 Bex. y Esc. 3. 6. quisier. S. B. Malp. I. 2.
E. R. Esc, 2. 3. y 4. quisiere.
41 B. R. y Esc. 3. Cintas undo.
4* Malp. 1. 2. Bex. S. B. y E. R. en las quales.
43 Malp. 1. y a. Esc. 2. y 4. partir.
 (VII]

libremientre qui las dio. He esto ciernis
queremos gardar, que el rey Don Rescis-
iundo a esta veluntat por el espiramien-
to 1 de nuestro Sennor Dios, et polla ver-
dat, que ama % que quier entregar cada
uno todas aquelas cosas que tom so padre
por forcia el Rey Don Citasiundo , et que
nengun non se quexe 3 de la forcia, nen
demande otros dannos, et esto faz porque
aesma , que tom so padre 4 algunas cosas,
como non devia. Esta lee fo fecha eno quin
to concello de Toledo.
J V. s De las personas que non deven 6
aver el regno.
A las novas enfermedades 7, et non co
nocidas 8 convinnos aliar 9 nova meleci- '* VII. De los que osman a8 ganar el regno
na I0. Et por esto algunos , que son muy
presumptuosos 11 , et los corazones non los
poden caber en s mismos , los quales non
son onrados 12 por bon linage , nen por bo-
nas costumpnes, cuidan 13 periurar 14 logo
en el regno sen razn : et por esto nos to
dos enno nomne de nuestro Semior Dios,
et con el otorgamiento ,s del rey , et de to
do el pobl mandamos 16 per tal sentencia,
que todo omne que esto osmar de facer,
si non for esledo de los omnes, los go
dos non li dieren la onra del regno, que
sea departido de la companna de los chris-
tianos , et sentenciado 17 et descomungado
de Dios. Esta lee fo fecha enno quinto con
cello de Toledo.
, otro sobre tal cosa ; ca grant malvestat 37
VI. ,s De los que quieren ganar el reg
no , vivendo el rey.
Porque esto ye contra razn , et que todos
los omnes lo tienen por mala presumpeion,
por cuidar 19 omne las cosas, que son de *
venir , como non deve , et querer saber la
morte de los prncipes , por ganar depois el
regno pora s : Que alamos " escripto del
nuestro Sennor Dios, que dixo " los apos
tlos aj: Non vos pertenece vos de sa-
ber el tiempo, nen los monimentos 14 que an
de venir, et lo que Dios Padre tien en so
poder." Por ende establecemos en esti de
gredo , que todo omne , que for aliado , que
demande tales IS cosas , que faz otri for- 1
cia 40 de aver el regno, vivendo 27 el prn
cipe , que allega los omnes s , por dicer
que lo a de haber , sea escomungado et
echado de la companna de los christianos.
Esta lee fo fecha enno V. concello de Toledo.
pora 49 s, pora 30 otri , vivendo el
rey.
IVIagar 31 que enno concello de susodecho
que fo fecho enno primero anno, que reg-
n el muy glorioso prncipe , fo dada la sen
tencia sobre esta cosa misma ; todava plaz-
nos 32 de defendello 33 de cabo, porque que
remos que sea gardado : as que nengun
omne, vivendo el re, por nengun fecho, nen
por nengun consello , si quier 34 sea obispo,
se quier sea clrigo , se quier lego , non
se osme de facer rey contra la veluntat del
vivo, nen por nengun placer, nen por nen
gun engarnio por forcia 35 de seer rey, non
traga otros consigo , nen l non se alegue 36
semella, et cosa escomungada de catar omne
las cosas como non deve enos 38 tiempos,
que han de venir : et el que non ye cierto
de sua vida , querer departir de la vida de
los otros. Onde si alguno for aliado 39 enno

1 Esc. ,7. espiramento. Esc. 6. aspiramento. B. R. S. B. 19 Esc. 1. cudar. Esc. 3. coidar. Malp. 1. cuedar.
Bex. Malo. i. 2. y 3. y Esc. a. y 4. aspiramieoto. 20 Esc. 6. son pora.
2 Tol. B. R. y Malo. 1. avia. ai Esc. 6. adiamos. Bex. axamos. Malp. 1. 2. E.R.
3 Esc. a. y 3. querelle. Esc. 6. querele. . t S. B. Esc. 2. y 4. fallamos.
4 B. R. que tom su padre por torca. 22 E. R. y Esc 6. disso.
5 Esc. 3. TITVLO Del repoamiento de las personas 23 Malp. 1. S.B. y Esc. 4. apstoles.
m querer ganar el reyno, et del repoamiento de las ptrso- 24 Esc. 6. momientos. Malp. 1. 2. Bex. y Etc. 4. mo
nas que son vedadas de ganar. mentos. .
6 E. R. v Esc. 6. poden. Bex. pueden. . :. 25 Esc. 6. taes.
7 Esc. o. enfermidades. ... . ', 16 B. R. fiucia. Esc. 2. y 6. fiuza.
8 Malp. 1. E.R. Esc. 3. y 4. conoscidas. Bex. cog- 27 Esc. 3. en veviendo. 1
noscidas. 28 B. R. S. B. Malp. 1. 2. y 3. y Esc. 2. y 4. asman.
9 Esc. 4. afallar. Malp. 1. Bex. y S. B. falar. Malp.; 2. 29 Esc. 2. por s por otri.
E. R. Esc. 2. y 3. fallar. 30 Esc. 3. pora otros por reynar en veviendo el rey et
10 Esc. 6. melicina. de las personas que son vedadas de reynar.
1 1 Esc. 3. son presuntuosos mucho. Esc. 6. poracintineros. 31 S.B. E. R. y Esc. 4. Maguera. Malp. 1. y 2. y
li S.B. Esc. 2. 4. y 6. ondrados. Esc. 3. ordenados. Esc. 2. Maguer.
Malp. 1. ornados. 32 Malp. i.y 2. Bex. E.R. S.B. Esc. 2. 3. y 4. pl
1 3 Malp. 1. Esc. 3. 4. y 6. cuedan. cenos. . , - '
14 Malp. 2. Bex. E.R. B.R. y Esc. 6. poiar. 33 B.R. S. B. Malp. 1. Esc. 2. 3. 4-y 6. defenderlo.
Esc. 2. entrar. 34 S. B. siquiere. Esc. 3. sequiera &c.
15 S. B. Malp. 1. y Esc. 4. atorgamiento. 35 B.R. ucia. Et. t. fiuza, _ ...
16 Esc. 6. damnamos. Bex. E. R. S.B. Malp. 1. 2. 36 S. B. Bex. Malp. .Esc. 2.y 4. allegue. B. R. ayegue.
3. Esc. 2. y 4. comendamos por tal sentencia todo om 37 S.B. malvezdad. Esc. 3. y 6. malvestad. Malp. 1.
ne que esto asmara. y 2. malveztat. > . .. '. : . . v
17 Esc. 6. sentenzado et escumungado. 38 B. R, S. B. Malp. 1. 2. 3. Esc. 2. 3. y 4. en lo
18 Esc. 3. De ios que /alagan et blandecen el regno se- tiempos.
vtendo el rey por esperancla que reinen. 39 B. R. ayado.

'
 [VUI]
consello de tales cosas , saba 1 ben por ver-
dat , que los sacerdotes lo farn saber al rey
man mano. Et si por venturia non quiser
descobrir 2 suas adevinaciones de sos engan-
nos , sea escomungado por siempre.
^VIII. De * los qtie non deven ser ris.
Quando el rey morre 4, nengun non de-
ve 5 tomar el regno , nen facerse rey , nen
nengun religioso, nen otro omne, nen ser
vo , nen otro omne estrano , se non ye om
ne de linage de los godos , et filio dalgo %
et noble , et digno de costumpnes , et con
el otorgamiento de los obispos , et de los
godos mayores, et de todo el pobl. As que,
mientre que frmos todos de un corazn, et
de una veluntat , et de una fe , que sea en
tre nos paz , et iusticia enno regno , et que
podamos ganar la companna de los ngeles 7
en el otro sieglo ; et aquel que quebrantar
esta nuestra lee, sea escomungado por siem
pre. Esta lee fo fecha enno quarto 8 concello
de Toledo.
IX. 9 Que el pobl non yerre 10 contra
so sennor el rey.
Pois que nos feciemos estavlecimiento de
las cosas que pertenecent sancta iglesa,
depos desto nos 11 convien nos sacerdotes
de Dios , dar una - sentencia por nuestros
prncipes , et por el estado de la gente de
los godos , et de la tierra et de los nuestros
poblos , et queremos facer un degredo cona
ayuda 14 de Dios. Ca as como ye decho,
muchos omnes sont de tan grant porfa13
en sos corazones , que aesmant de quebran
tar el sagramento, que ant fecho al rey,
et otorgant 14 el iuramento por 15 la boca,
1 Malp. i.y 2. S.B. Esc. s. j.y 4. sepa. .2?. R sapa.
2 Esc. 2. descrobir. Bex. E. R. S. B>y Esc. 6. descubrir.
3 Esc. 3. Que ninguno sino.es del linage de los godos et
digno de costumbres, et con el. otorgamiento de los de todos
los godos et con otorgamiento di todo-el pueblo no sea al
zado por rey. .
4 B. R. morir. Bex. Esc. 3. y 4. rnuerrc Malp.. 1.
y 3. S. B. E. R. Esc. 2. y 4. muere.
5 Esc. 6. non deve de.
6 B. R. fiiodalgo. Malp. . 1. yr a. < Bex. E. R. S. B.
y Esc. 2. 3. 4. y 6. fidalgo. .'' ...... :
7 Esc. 3. 3. y 6. ngeles; 1 ' . '< >
8 Esc. 6. quinto. . 2 5 Esc. 6. sandeo, tjue talle, Malp. 1. tan sendio que tage.
9 Esc. 3.. T1TVLO Del amonestamiento que el pue
blo non desampare su sennor, et que los pueblos non tras
pasen la fee que an prometida os reys et de la garda
de los reys por la haraia destas cosas. De l comuni-
cion del pueblo que non dtxe. sos principes , et del' tras
pasamiento de la fee que promete el pueblo los reys.
En el conceio-toledano quarto. . .'s .
10 Esc. 6. erre contra sou rey.' ' '-'
11 Malp. 1. 2. y 3. B. R. y S.B. nos conviene nos
los sacerdotes , &c.
12 Malp.. 1. 2. y Bex. con el ayuda.
13 Malp. 1. 2. S.B. y Esc. 4. porfidia. E.R. porfida.
14 B. R. outorgan. E. R. autorgan. S. B. atoran.
Malf. 1. atorgant.
15 Esc. 6. pela.
et enno corazn tienent otra porfa 16 : ca
facent iuramiento so rey, et quebrantant
la fe , que ant prometida , et non tiement 17
el iuicio de Dios, porque di la maldicin, et
toda la pena los que iurant mentira enno
nompne de Dios. Ca alia 18 omne escqpto
enna escriptura : "No tomes el nompne de
to Dios en vano." Et en otro logar diz:
"Non te periures enno mi nompne, nen
ensuces el nompne de to 19 Dios , que ye
"to Sennor." Et en otro logar diz: "Maldi-
to ye todo omne que iura mentira enno
nompne ao de Dios." Onde qual esperancia
pode aver el rey, el prncipe en 21 tales
omnes, que lo ayudarnt contra sos enemi
gos? Como pode omne creer, que estos vivant
en paz conas otras gentes, que garden leaU
tat quando ellos non gardant lo que pro-
metiront 43 et el sagramento24 que ant fecho
so sennor? Qual omne ye tan sandio * s, que
talle sua cabeza con sua mano? Mais esto ye sa
bida cosa, que aquellos, que matant s mis
mos, non se nembrant 26 de sua salut. Et qui
faz asannar 17 el rey. contra s, oblidaselli 18
el mandado de nuestro Sennor Dios , que diz,
que non querades tanner los mios christos J
Et David la profeta diz destos tales , que
non temen t de iurar, nen de periurar, nen
de matar so rey. Et si la tregua se deve
gardar entre los enemigos , mucho mais de
ve ser gardada entre los prncipes et los po
blos. Ca sacrilegio ye de quebrantar la fe,
que omne promete so rey. Ca 30 estos ataj
les non yerrant 31 tan solamientre contra so
prncipe ; mes contra Dios , en qual nomne
fecieront la promisin 33. Onde vimos ya mu
chos regnos , que Dios destruy 33 et torna-
va nient polla maldat de los omnes , et fa-
cia quel uno destruys 34 al otro. Onde nos,
que somos remeidos 3S polla sagne de Cristo,
16 Malp. I.y 2. S.B. y Esc, 4. porfidia. Esc. 6. otra
cosa. E. R. porfida.
17 Malp. 1. Bex. y Esc. 3. y 4. temen. Esc. 6. fiemen.
18 Esc. 2. Que falla ombre en escripto. Esc. 6. Que
axa omne iscripto.
19 Esc. 2. y 3. de Dios. Malp. i.y 2. de tu Dios.
10 Esc. 6. numbre,j>> as otras veces.
1 1 Malp. 2. y 3. con.
. 22 S.B. y Esc. 4. leetat. Malp. 1. leytat. Esc. s. leal-
dat. Esc. 6. lealdad. E. R. lialdat.
2 3 Esc. 2. y 3. non guardan el sagramento.
24 Esc. 3. sagramicnto.
20 Malp. 2. S.B. Esc. 2. 3. y 4. miembran. Esc. 6.
niembran. Bex. nembran.
27 Malp. 2. y 3. ansannar. Bex. y Esc. 2. ensannar.
28 Esc. 3. olvdasele. Malp. 1. a. Bex. S. B. E. R.
Esc. 2. y 4. obldasele.
29 Toled. Esc. 2.y 4. S. B. E. R.y Malp. 1 . christianos.
30 Camp. Et. Esc. 6. Que.
3 1 Esc. 3. y 6. sern.
32 E. R. Malp. 2. y 3. promisio.
33 Esc. 2. que estrux Dios et torn en nienr.
34 Malp. 2. y 3. estrjese. Malp. 1. y Esc. 6. des-
truiese. Bex. E. R. S. . y Esc. 6. destruise. Esc. 3.'
destroyese.
35 Malp. 1. y 2. Bex. E. R. S. B. y Esc. 2. 3. y 4.
redemidos por la sangre. Ese. 6. remiidos pe la sangre.
mas ns devemos gardar 1 desti caso , que
Dios non envi otra tal plaga sobre nos>
Ga si Dios non parci * los ngeles , que
errront contra l , et perdiront 3 el regno
celestial porque non quiseront seer obedien
tes : onde diz el nuestro Sennor por Isaya 4
la prophet: v,La mia espada ye embebdada5
-de sagn enno cielo." quanto mas nos de-
vemos temer 6 nuestra morte, que non pe-
rescamos por deslealdat 7 con aquella mis
ma espada* Onde si nos queremos gardar de
la ira8 de nuestro Sennor Dios, et pedirli mi
sericordia 9 et piedat , nos devemos onrra-
Uo 10, et aver temor dl^ et gardar l los
sos comendamientos. Onde devemos gardar
contra los prncipes la fet , et el prometi
miento , que lli avernos fecho enno nomne
de Dios et de Sancta Trinidat , la qual nos
tir del poder del diablo, et nos fezo sos
fillos , et devemos gardalla en tal manera,
que non seamos tales como son las gentes'12
non fieles13, et sen piedat ," hen tragamos
enganno, nen porfa 14 ennos corazones, nen
veluntaf de nos periurar ; mes ayamos en
nos forte fet et caridat firme, porque poda
mos aver la gracia de 15 nuestro Sennor Dios,
que nos salv, as como diz el apostlo l6:
crDios es caridad, et todo omne, que est
en caridad, est en Dios, et Dios en l."
El nuestro Sennor diz en el evangelio : " Por
esto conucernt los omnes , que sodes mios
discplos 17 , si vos amrdes 18 entre vos." On
de nengun non ose tomar el regno pora s
por forcia. Nengun non pobe de engan-
nar las gentes. Nenguno non osme 19 de
la morte de los reys; mas pois que el rey
morre " los mayores de la gente de los go
dos , connos obispos de Dios , que ant po
der de 21 ligar " et de solver , et que benei-
cent 23 los prncipes , et los sagrant 24, todo3
1 S. B. Bex. Malp. 2. y 3. aguardar deste caso,
s Esc. 2. perdon.
'3 E. R. y Esc. 6. perderon elo regno.
4 Esc. 2. 4. y 6. Isaa.
5 S. B. emfoeudada. Malf. 1. embivida.- Esc. 2. em-
bevida. Bex. y Esc. 3. embeodada. Esc. 6. embeldada.
E. R- embeundada.
6 Malp. 2. Bex. E. R. y Esc. 2. devemos atemer.
7 Malp. 1. 2. 3. y Esc. 4. desleetad dond aquella &c.
Esc. 3. desveltad.
8 Esc 6. de la ira de Cristo, et pidirlle. Camp. yerra.
9 Esc. 2. mercet.
10 Malp. 1. 2. Esc. 2. 3. y 4. ondrarle. Bex. y Esc. 6.
onrralo.
11 Esc. 3. aguardar, y as otras 'veces.
1 2 Esc. 2. ientes. Bex. gientes.
1 3 Malp. 1. 2. y 3. fidelcs. 1 7 Malp. 1. 2. Bex. S. B. Esc. 2. 3. 4. y 6. echado.
1.4 Malp. 2. y 3. Esc. 4. y S. B. porfidia.
15 Esc. 4. de Dios nuestro Sennor. Esc. 6. de Christo.
16 Malp. 1. 2. Bex. E.R. S.B. y Esc- 4- apstol.
17 Esc. 2. deciplos. Malp. i.y 2. discpulos.
18 Malp. 1. 2. y Bex. amredes.
19 B.R, S. B. Malp. 1. y Esc. 3. 3. y 4. asme de la
muerte.
20 S. B. murre. Esc. 3. moriere.
2 1 Esc. 3. de iudgar et de legar , et de absolver.
2 2 Esc, 6- alegar. Malp. 1. 2. y Bex. legar. ..
de s uno as conna a6 ayuda de Dios esta-
vlescant concordada mientre J7, quien venga
eno regno : que mientre 28 que ellos son de
una veluntat, et de una concordia, nengun
damno non venga la gente 2', nen la tier
ra , por forcia , nen por podero. He si esta
sancta costitucion 30 non emendar los vues
tros corazones, nen quiserdes esta 31 nues
tra 32 salut, oit 33 la nuestra sentencia, que
nos damos abierta mientre cona ayuda de
Dios , et con bona creencia 34 , et manda
mos, que; sea gardada daqu adelantre por
todos los tiempos, que ant de venir: que
todo omne de los godos , et del pobl de
Espanna , que quebrantar la fe , et 3S el iu-
ramento, que a fecho al rey polla gardar,
et por gardar el regno , et la gente de los
godos, et que se entremetier 36 de la morte del
rey, ho tomar el regno por forcia, sea prime-
ramientre enculpado contra Dios , et sea ie-
tado 37 de la iglesa de 38 los christianos , por
que la ensuci por periurio, et de toda la
companna de los christianos, et sea condam-r
pnado ante Dios 39 el Padre, et ante todos
los ngeles con todos sos parcioneros 40. Ca
convenible cosa ye , que aquel sea penado,
que ye compannero en facer el yerro ,
la nemiga. He aun lo dicemos la segonda 41
vegada, que todo omne de nuestra gente,
de los 42 poblos de toda Espanna, que que
brantar el iuramento , que ye de sosodecho,
ho probar de lo quebrantar en qual 43 mane
ra quier, en qual parte que quier, de tomar
el regno por forcia , sea echado fora de la
companna de los xanos , et non sea" recir
bido en sancta iglesa, porque la ensuci,
periurndose , et sea escomungado contra
Dios, et ante sos apostlos 44 et sea con-
depnado con todos sos parcioneros el dia
del iuicio. Ga derecho ye , que aquellos que
23 Malp. 1. benedicent. Bex. benedicen.
24 Esc. 3. consagran.
2 5 Esc. 3. de suno. 1 ' . u
26 Esc. 2. y 4. con el. .
27 Ese. 4. y 6. B. R. y Malp. r. acordada mientre.
Esc. 3. concordadamient.
28 Malp. 1. 2. 3. y Esc. 4. mientra.
29 Esc. 2. y 6'. giente. Bex. la tierra.
30 Esc. 6. constituizon. Malp. 1. 2. y Bex. constitucin.
3 1 Esc. 6. entender en esta nuestra salut. .
32 Malp. 1. 2. y 3. B.R. 1. S. B. y Esc. 6. vuestra.
33 Esc. 2. 3. y 4. oid.
34 Esc. 6. creenza. ,
35 Esc. 4. y el. Esc. 2. el uramiento.
30 Esc. 2. y 4. entremetiere. Esc. 6. entremitiere. Bex.
entremete. E. R. entremitire.
. R. deechado.
38 Esc. 6. de Dios.
39 Esc. 3. y 6. Dios Padre.
40 Malp. 1. 2. E. R. S. B. y Esc. 4. aparcioneros..
41 Esk. 2, y 3. secunda vez. Malp. x. 2. E.R. Esc. 4.
y 6. segunda vez. Bex. sengunda vez.
42 Esc. 6. t -de las pueblas.
43 Esc. 2. y 4. en qual manera 6 en qual arte quier.
Esc. 6. en qual arte quier. .1
44 Esc. 4. apstoles. Esc. 3. ngelos.
Ya
 san parcioneros en tal yerro, que seant par- nando , et todos sos succesores;, et serv
cioneros enna 1 pena. Et esto mismo dice- rnoslo en tal manera , que nuestro Sennor
mos la tercera 2 vez, que todo omne de aya piedat sobre ao nos, et que ganemos la
Espanna , de nuestra gente que quebran su gracia , et que gardemos el comenda-
tar el sagramento, el prometimiento, que miento del apostlo V que diz : wSeet obe-
a fecho al rey , por tener la paz del pobl, > dientes todos aquellos, que an poder so-
he por la salut del prncipe, et de la gente bre nos. Ca el podero non vien si non
de los godos , et todo omne , que quiser to >de Dios, et quien quier contrastar so ma-
mar el regno por forcia, departido sea de yor quier, contrastar lo que Dios man-
toda la companna de los Sanos, et geta- d." Ca los prncipes non deven menaszar
do de sancta iglesa , porque se periur, et los que facent ben ; si non los que fa-
despois sea escomungado ante el Espirito cent mal. Onde faz ben , avrs ende lo an
Sancto, et ante los mrtires, et non aya da a3. Mes el que ye ministro de Dios diz
companna conos iustos ; mes 3 sea condap^ venga el mal en aquellos que lo facent.
nado enna pena del inferno con el diablo 4, Esta ye la tricsima constitucin 44 del Rey
et con sos ngeles elli, et aquellos que lo Citasiundo ; esta es una partida del primero
quiserent aiudar. Por tal mandamos que cabildo as, que fo fecho eno sptimo concello
ayan aquellos igual s pena ; porque foront 6 de Toledo.
companneros en una maldad 7. Et por esto,
si vos plaz todos aquellos que aqu so-
X. 26 De los clrigos et de los legos
des 8 presentes , firmat 9 todos nuestra sen
tencia comunal mientre , que ye dicha tres que esleent 27 el prncipe en vida
veces. He estoncia todos aquellos clrigos, del otro. . .
et todol pobl dixron lo: Todo omne, que
venier 11 contra esta nuestra 12 sentencia, et Algunos clrigos erant de tan gran livien-
contra esti nuestro estavlecimiento , que fe- dat 1 8, et de tan gran locura, que non se nem-
ciemos por salut 13 de las almas, et si por bravant de sua ordene , nen del sagramento
Venturia alguno no la quiser gardar, sea que aviant fecho , et iulgando el prncipe
condampnado eno avenimiento 14 de lhesu- quien devient gardar fieldat 19, otorgvantse
Cristo, que aya parte de 15 la pena con ludas enna election de otro. He por ende esti osa-
Escarioth l et todos sos companneros. On miento nos convien de facerlo 30 desaraigar 3S
de nos todos obispos de Dios, que avernos derttre nuestras compannas., Onde estavle-
poder de solver 16 , et de ligar, amonesta cemos , que si algn lego 3 osmar de tomar
mos todos los clrigos et 17 todol pobl , et el regno , seendo estranno , et algn clri
rogamos pol nomne de la Trinidat , que go li dier ayudorio, otorgar 33 con l, de
non pode seer departida , que se esforcen 1 8 aquel dia , 34 de aquel tiempo adelantre,
de gardar esta nuestra sentencia en esti sie- aquel que lo fecier, quier sea obispo , si quier
glo , que ye dicha tantas veces , en tal ma otro clrigo ordenado, sea escomungado por
nera, que nenguno non sea condampnado siempre. Et si aquel a tan grant poder, que
por ella del perduravle iuizio; mes gardent se quier facer rey prncipe , que los obis
la fe, et el juramento que an prometudo pos los clrigos no lo osaren escomungar,
al muy glorioso 19 nuestro rey Don Sis- si al que non , qui lo podier aliar 35 esti

I Bex. y Esc. 2. en tal pena,
a Esc. a. tercia.
3 Esc. 6. Pemaes. Malp. 1. 2. E. R. S. B. Esc. 2.
3. y 4. mas. Bex. mais.
4 Esc. 3. diabro.
5 Esc. 3. una. Esc. 6. goal. Malp. x. 2. Bex. E.R.
S. B. Esc. 2. y 4. egual.
6 Malp. 1. 2. y 3. S.B. Esc. 2. 3. y 4. fiieron.
7 Esc 6. veluntade. . .
8 Esc. 6. sedes.
9 Esc. 6. firmad e. Malf. 2. y Esc. 3. firmad.
10 Esc. 3. dexieron. Malf. 1. 2. y Bex. dixieron.
I I Esc. 6. br contra.
12 Malp. x.-2~. y Esc. 3. vuestra sentencia.... vuestro
estavlecimiento. S. B. Esc. 2. y 4. nuestra sentencia....
vuestro estavlecimiento. E. R. nostra sentencia.
13 B. R. S. B. Malf. 2. Bex. y E. R. por salud.
Esc. 4. por la salude. se. 3. por saludes.
14 Esc. 6. advenimiento. Bex. avinimiento.
1 5 Malf. x. Bex. E. R. y Esc. 2. en la pena.
16 Esc. 6. assolver. Malp. 1. absolver.
17 Malp. 1. et tot al pueblo. Malp. a. y J. B. R.
S. B. Esc. 2. y 4. et todel. Esc. 3. y 6. todo el.
18 Esc. 6. esturcen. Malf. x. 2. E. R. S. B. Esc. 2.
3, y 4. esfuercen. Bex. estorcien.
19 Malf. 2.y 3. gracioso. Bex. ti muy glorioso nostro re.
20 Ma.p. 2. y 3. de nos.
-31 Malp. x. 2. E. R. S. B. Esc. 2. y 4. apstol.
2 2 Camp. maor.
23 Esc. 2. loor. Malp. 1. 2. S.B. Esc.3.4.y 6- loanza.
24 Malp. 1. costitucion. Esc. 6. constituyzon. E. R. cos-
fitucio.
25 Esc. 2. capildo. Malp. 1. Bex. E.R. Esc. 3. y 4.
cabillo.
76 Esc. 3. De los porfiosos clrigos et legos que consienten
en eleccin de otro veviendo el rey. En el Concilio Toledana
la sptima parte del cabillo primero.
27 Malp. 1. S. B. Bex. Esc. 2. y 4. eslien. E. R. y Esc. 6.
esleen.
28 Esc. 2. liviandat. Bex. y Esc. 4. liviandade. Malp. 2.
y E. R. liviandad. Esc. 6. livialdade.
29 Esc. 6. fieldade. Malp. 1. Bex. se. 2. y 3. fialdat.
Malp. 3. y Esc. 5. fialdad.
30 Esc. 3. defacer entre nras. compannas. Esc. 4. y 6.
defacer et. Bex. desfar et. Malp. desfacer.
31 Esc. 2. destaiar.
31 Esc. 2. y E. R. leygo.
33 Malp. 2. y 3. atorgare.
34 Esc. 2. 3. 4. y 6.a
35 Esc. 6. trobar.
 [xn
depos de la marte del prncipe, mandamos
que lo escomunguent. Et tod omne, que
over parcionera 1 con l + foras ende ena
cuita de la morte , et foras ende si se re-
pentir, sea escomungado con l, porque f
parcionero enno pecado. Et aun nos move
razn de estavlecer otra cosa en esta costi-
tucion contra los legos : que todo omne
lego , que en esta manera 2 quiser venir con
tra el rey , et contra sua gente J , quillos
dier ayuda estos tales , ho otorgar con
ellos, mandamos que perda todo quanto ha,
et demais que sea por siempre escomunga
do , et nunqua 4 sea comungado , foras
sua morte , todava si se repentir , si los
obispos fecieren al prncipe que lli perdone.
He si alguno for aliado, que conselle * mal
de so prncipe , ho denost elo que Dios non
mande , consell su morte, dier otro
aiuda , consello sobre esto , el que lo fe-
cier, migrnoslo 6 por escomungado. Et to
dava sea en poder del prncipe , si alguna
piedat quiser aver dl. Ca l pertenez de
aver misericordia de los culpados. He amo
nestamos los nuestros prncipes , et coniura-
mos pella Sancta Trinidad , que ellos non
parcant 7 los clrigos , los legos , que
esto fecierent , que lo consentirent 8 facer
sen derecho , et non tollant la sentencia de
la escommunon I0sen 11 consello de los sacer
dotes. Ca mayor provecho ye de los prnci
pes , et mellor consello , si esta sentencia
gardarent, et la fecierent gardar los po-
blos. Et si algn omne estos estavlecimien-
tos quiser quebrantar , et no los quiser gar
dar , sea escomungado as como aquel , que
vien contra la fe de los chrstianos. He to
dos \os reys que esta sentencia quebran
taren daqu adelantre, dexaren quebran
tar , sean condampnados por 12 siempre an
te nuestro Sennor Dios. El re don Egica.
Esta le feciront LX. obispos.
i Malf. 2. g. y, S. B. parcinora. B. R. participio.
Esc. 2. aparcionera. Esc. 3. todo aquel que parcionaba
con l. Esc. 6. que avie pertenenza coa l. E. R. paria.
i Esc. 6. razn.
3 Esc. 2, lente. . .
.4 Esc. 6. nunca.
. 5 Esc. . conseia. Malp. i. E. R. Esc. 2. j.y 4. con-
seie. Malf. 2. consege. Bex. consele. S, B. conceie.
6 Malf. 1. 2. 3. B. R. S. B. Esc. 2. j.y 6. uzgamosle
nos por &c. Esc. 2. mandamos que sea descomulgado.
7 Esc. 2. perdonen.
8 Esc, 2. j.y 4. que lo consienten.
o Esc. 3. tuellan. Esc. 6. tullan. Malf. 1. 2. Bex.
,R. S.B. Esc. 3. y 4. tuelgan.
10 Malf. 1. 2. y 3. S.B. y Esc. 4. descomulgaron.
Esc. 3. descomonion. Esc. 2. descomulgamiento. Esc. 6.
scomuyon. Bex. descomungacion.
1 1 Esc. 3. sin derecho conseio.
1 1 Malf. a. y 3. sean condempnados ante. ,
13 Esc. 3. De los que son conoscidos que mentieren la
jura que fecieren al rey. En el conceio toledano sexto.
XII. T>e 13 los que quebrantan los tu-
/? r amentos.
As como la laga 14 que ye gran eno corpo 15
del omne , non se pode sanar , si non por
grandes melecinas, por fierro , por que
mas ; as la maldat 1 * de aquellos , que son
enduricidos , non pode seer tollida, si non
foren penados por mais graves sentencias.
Ca magar 17 nuestro Sennor dixo I8: "El pa-
dre non deve morrer 19 por el pecado del fi-
llo, nen el filio por el pecado del padre,
>mais cada uno deve morrer por el so peca
ndo." En otro logar diz: "El filio non por-
ta el pecado del padre, nen el padre el
pecado del filio." Et porque los omnes son
mucho acostupnados 10 de quebrantar el iu-
ramento , que facent , et de consellar mor
te ai de sos principes, et de como los fa-
gant perder el regno ; porque esti mal non
pode seer defendudo 22 sen muy grave sen
tencia , por ende estavlecemos en esta nues
tra lee , que todo omne , qualquier que
sea, ordenado , que aya dignidat , ho non
que consellar morte del prncipe en qual
manera 23 quier, que perda el regno,
si 14 aesmar de facer algn mal en regno ,
delli toller as la tierra por algn enganno,
sua gente, aquel que lo fecier l et todo
so poder, todos perdan la dignidat 24 que
ovieren, et sean siervos del rey por siem
pre. Mes toda va el nuestro prncipe muy
glorioso , et los otros reys , que venierent
depois dl, ayan poder de aver piedat, et
misericordia de aquellos, que foren 27 alia
dos en esti mal, et son ya condapnados, et
daquellos que lo osmaren de facer de aqu
adelantre. Ca as como ye dicho en esta lee,
todas suas cosas daquellos , que son falla
dos en este mal , deven seer en poder del
principe. Et por quel prncipe di alguna
de aquellas cosas por sua alma, por Dios
pobres , algunos omnes de so pala
cio, otri por so servicio 2, mandamos,
14 Malf. 2. llaga.
15 Malf. 2. Bex. E. R. S. B. Esc. 2. 3. 4. y 6.
cuerpo.
1 6 Esc. 4. maldade.
17 Esc. 4. maguer, et. Malf. I. 2. S.B. y Esc. 2. ma
guera.
18 Esc. 6. disso.... murir.
19 Malf. 1. 2. Bex. S. B. Esc. 2. 3.y 4. morir. E. R.
morer.
20 Malf. 1. 2. E. R. S.B. Ese. 2. 3. y 4. acostumbra
dos. Esc. 6. acustumbrados.
2 1 Esc. 3. la muerte.
22 Malf. 1. y Esc. 4. defendido.
23 Esc. 3. en qual manera quiera.
24 Esc. 3. 6 si le asmare de facer algn dapno. Esc. 6. 6
se lie asmar.
3 5 Esc. 6. tullir. Bex. tolerle la. E. R. tolere.
26 Esc. 6. dignidade. Malf. 2. y E. R. dignidad.
27 Esc. 2. han fallados. Esc. 3. son falados. Esc. 6. son
trobados.
28 Esc. 6. pora su servizo.

et estavlecemos en esta lee , que sos fillos
aquellos, que quebrantron el sagra mri
to de ' sua generacin , en nengun tiempo
non los fagan nenguna contraria 2 sobre
aquellas cosas, nen aesmen dello las toiler.
He por ende facemos esta sentencia tan cruel,
que aquel , que non teme sua morte , si al
que non , tema la morte de sos Hilos t de
sua generacin. Et si por aventura algn
rey , que a de venir , estos estavlecimien-
tos desta nuestra costitucion , non quiser
gardar, nen complir, toda la generacin
dl 3 sea despreciada 4 por siempre, et de-
mais perdat suas cosas , et sua onra en es-
ti sieglo s, et sea dapnado 6 et penado con
sos companneros enno inferno, he por ende,
si vos plaz todos que sodes presentes , arir-
mat 7 et otorgat esta nuestra sentencia.
Estoncia todos los obispos, et los mayores
de nuestra 8 corte, et todos los clrigos, et
todo el pobl dixront as : Todo omne que
quiser venir contra esta costitucion ', et
contra el rey, sea escomungado , et sea
dapnado enno avenimiento de Ihesu Chris-
to, et sea parcionero en la pena con lu
das Escarioth , l et todos sos companne
ros. Esta lee f fecha eno sexto conceh de
Toledo.
XIII. 10 De la garda de la vida de
los prncipes.
Enna costitucion que ye fecha delantre asaz
damos " consello enna salut de los prnci
pes, mes todava plaznos de dicer de cabo
las cosas que son 1 2 ben estavlecidas , et con
firmarlas lj, como ye derecho. He por ende
defendemos todos ante Dios , et ante los
ngeles et ante las prophetas , et ante los
apostlos , et ante la companna de todos los
mrtires , et ante 14 sancta iglesa , et ante
todos los christianos15, que nengun omne de
aqu adelante non meta mientes de matar
el prncipe , nen delli toller so regno : nen
gun omne non asme delli tomar el regno
1 B. R. y Esc. j. y 6. su generacin. Malp. i.
Jiex. S. B. E. R. Etc. 2. y 4. de su generacin.
2 Malp. i. contralla.
3 Esc. 6. de s , seya desperecida pora siempre,
4 B. R. desperecida. Esc. j. desperescida.
5 Esc. 6. mundo.
6 Esc. j. 4. y 6. dannado.
7 Esc. 5. firmad. Malp. 2. afirmad. Bcx. E. R.
y S. B. firmat. Esc. 6. con sos companneros firmada et
otorgada esta nra. sintenza. '
8 Bcx. y Esc. 6. de la corte. E. R. de nras. cortes.
9 Esc. j. sentencia.
10 Esc. 3. De la guarda del derecho de los prncipes et
del defendimiento de los reyes primeros como deve ser lado
i los otros prncipes que vienen despus dellos. En el
conceio toledano VI.
11 Esc.j. diemos. Esc. 6. diemus. E. R. demos.
1 1 C.imp. Bex. E. R. S. B. y Esc. 4. que non son.
13 Bex. Esc. 2. y 6. confirmadas.
14 Esc. 2. g. 4. y 6. ante la sancta eglesla.
15 S. B. ante todos los christianos, t ante la com
[-' :ii)
por forcia: nengun non faga iurar otros om-
nes consigo por nenguna arte nen por nen
gun enganno por facer mal al prncipe. He
si algn omne osmar de facer estas cosas de
suso dechas, sea escomungado , et condamp-
nado enno iuicio perduravle16. He si el prin
cipe aliar 17 algn omne en esri pecado, si
se quiser purgar 18 que non ye culpado,
deve avengar 19 la morte de aquel que f,
as como aw so padre : et toda la gente de
los godos lo devent ayudar de 11 facer esta
iusticia , si alguno non quiser vengar la
morte del principe , sea getado entre todas
las 22 gentes. Esta leef fecha enno sexto con
cello de Toledo.
XIV. 23 De la?' tnercet de los prncipes
contra los culpados.
En todos los estavlecimientos que de suso
dixiemos , gardamos el poder al prncipe,
que segondo sua piedat , et segondo sua bon-
dat , hu aliar algunos omnes que se quie-
rant emendar, que aya mercet dellos. Es
ta lee fo fecha enno quinto concello da Toledo.
XV; ;a4 De gardar la salut del rey.
et de sos fillos.
Nos- devemos cuidar et vigilar *5 que los
males, que son fechos mucho menudi, que
sean aesrrigado Ca non f escrpto en
vano, que el sandio ser mais cordo polla
pena; Et porque entendemos , que los ma
los 2 7 fechos son muchos, et que se facent
mucho menudi^ de los que nos devemos
gardar con graiit estudio , et lo que prome
temos 2% de tener , eso quebrantamos'} por
ende devemos refrenar elo que los omnes fa
cen de mal mais menudi , que los suce
sores ayant -envidia los antecesores , de
como teveron todas las cosas en paz. He
por ende estavlecemos en esti concello, que
todas las otras cosas , que foron mandadas
ennos otros concellos , et escripias polla sa-
panna de los confesres , et ante el coro "do las vrgenes
que nengun.
16 Malp. a. y 3. uyzio por siempre.
17 Esc 6. trobare.
18 Esc. 2. si se pudiere purgar. Esc. 6. s se quisiere
sacar. E. R. si quisiere negar. 1 . .
19 Bex. E. R. Malp. 1. 2. S. B. Ese. 3. y 4. vengar.
20 Toled. cuerno. Esc. a. j. 4. y 6. como 6u padre.
2 1 Esc. j. y 6. facer.
21 Esc. j. las otras gentes. .. .
23 Esc. 3. Delpoder del perdonar que es dado a los prn
cipes los forfechosos. En el Conceio Toledano V.
24 Esc. 3. De la guarda et de la salud de los reys et
del defenctemiento del iinage de los presentes prncipes,
tt de -Jos que vernn despos dellos.
'2 5 Esc. j. vigilias Esc. . velar. Camp. en iulgar. Esc. 6.
et iulgar.
26 Malp. 1. 2. Esc. 3. 4. y 5. derraigados.
27 S. B. Esc. j. y 4. malfechos.
28 Malp. j, 3. Bex. S. B.y Esc. 2. prometiemos. Esc. 4,
prometimos.
 I
( XIII ]
lut del prncipe , et por el provecho dl %
et estas otras, que ennantamos % manda
mos que sean gardadas en tai manera, que
todos amen benigna mientre los fillos del prn
cipe, et de los otros que son 3 de venir, et
que lo ayuden, como deven, que nengun non
li- poda forciar suas cosas , que el gan con
derecho, et que ganaron sos padres, et
que tien por suas , et que lu defiendant,
que nengun non li poda empecer, nen fa
cer contraria 4 en suas cosas j mes todo elo
que gan con derecho, et li fo 5 dado,
que lo tenga en paz. Ca 6 esti poder faz los
prncipes sospechosos contra sos subiectos,
et que los subiectos ayant 7 cobdicia del
ben de los prncipes. He por ende que es
tas cosas de suso dechas non seant desfe-^
chas , et que la cobdicia que ye raiz 8 de
todo mal , sea desfecha , estavlescemos , et
defendemos aquellos que son 9 presentes,
et aquellos que son de venir, ante 10 Dios,
et ante sos ngeles , que si algn omne que
brantar estos nuestros estavlecimentos ,
los despreciar, por dalguna 11 arte quiser
contrariar los fillos del rey, osmar dellos
facer mal , dampno en alguna cosa , sea
departido de la companna de los christianos,
et sea dampnado ante Dios, sea aborre
cido 12 ante 13 los ngeles, que aministran 14
ante nuestro Sennor Dios , et sea desecha
do 15 en esti sieglo, et enno otro sea con-
dampnado 16 todo omne que non quiser
gardar esta nuestra costitucion. Esta lee fo
fecha enno sexto concello de Toledo.
XVI. 17 Como devenios amar los Jillos
del rey.
As como la maldat de los malos reys fo
avorrecida siempre los sometidos , otros
ela maldat de los poblos faz la bona pro
visin de los principes. Por ende qual chris-
tiano deve sofrir que los fillos de los ^ry^s
1 S. B. Malf. j. Bex. E. R. y Esd-4, del pueblo.
2 Bex. E. R.y Esc. 2. annademos. Esc. j.y 6. emen
damos. M.dp. 1. 2. S. B. y Esc. 4. ennademos. S 1 19 Esc. 6. son.
3 Esc. 6. an. "'<'. V
4 Malp. 2. S. B. Esc. 2. y 4. contralla. Malf. 1. y
Bex. contralla. E. R. forzas. Esc. . contrario. ". .
5 Malp. 2. y j. y Esc. 2. 3. 4. y 6. fii.
6 Malf. 2. y j.E con este poder facen.
7 Esc. 6. cubdizan del bien. . .;
8 Esc. 6. razn. E. R. reiz. .. \ .
9 Esc. 6. son de presente. . \ . ., \
10 Esc. 3. ante de.... ante de.
1 1 Esc. 6. por alguna cosa quisier contrareare. Malp. 1.
a. Bex. y S. B. alguna arte. ,.. 1 Toledo.
1 2 Esc. 6. amorticido. E. R. obrricido. Esc. 3. abor-
13 Esc. 2. entre.
14 Bex. E.R. Esc. 3. y 6. ministran.
15 Esc. 2. y . desperecido. Esc. 3. desperescido... si
glo Malp. 1. Bex. S. B. Esc. 4. y 6. despreciado. .
16 Esc. 3. penado. Malp. 1. y Esc. 3. condernpnado.
Malp. 2. dannado. Bex, damnado. Esc. 5. dampnado.
17 Esc. 3. Qual fee qual amor deven aver los sub-
1
perdant suas cosas , nen so regno? Et por
que esto non sofret de facer en nenguna
manera, por ent damos esta nuestra sen
tencia de -los fillos del prncipe que son 11
presentes , et de los otros que an de veniri
que las cosas que foron 1 9 estavlecidas enno an-
no que ye pasado por sos fillos, que las gar-
dent quantos son 20 de so regno en tal ma
nera , que ament sos fillos benigna mientre,
et firme mientre , et que los defendant con
derecho , hu quier que lo ayant mester
que nengun non los poda toller por enganno,
nen por forcia las cosas, que an ganadas con
derecho, que ganaron sos padres, que-
Uos diront, que ellos ganron** por so tra-
ballo i et que nengun non les poda facer en
ellas dampno. Ca derecho ye que aquel que
nos tien seguros , et en paz , et defendin
donos, que 23 servamos, et onremos sos
fillos. He todo aquel , que quebrantar esti
nuestro mandado , aya la pena de suso. El
Rey don Eringo 24. Esta lee fo fecha enno
quarto concello de Toledo.
XVII. Del2* guarnimiento 96 de losJillos
del rey. i
La nuestra companna ye costrenida por
derecho de facer tal cosa, que responda
mos bien facer del rey , et porque los sos
fieles 27 ayant provecho adelantre, et esto
mayor mientre nos conviene de estavlecer
desti nuestro prncipe , que nos defende por
so poder, et nos governa por so amor en-
nos galardones 2i. He pois que nos sentimos
tanto ben facer que el faz contra la nues
tra gente, razn ye,' que nos ayudemos for
te mientre sos. fillos. Onde defendemos
todos aquellos que aqu son presentes *,: et
que an de venir , sacerdotes , prncipes,
de qualquier dignklat que sean, defen
drnoslos 30 ante Dios , et ante sos ngeles,
que nengun daqu adelantre non demande 31
getos contra los reis , et contra sus fijos. . '
.18 Malp. C. Eu. j. . y 6. que es presente. ... .
.
20 Esc. 3. son en el regno.
:i Malp. 1. 3. Bex. S. B. Esc. %. 4. y 5. menester.
1 2 Bex. y E. R. que les dieron , que. els ganaron
por so derecho. i ' .-
23 Malp. 1. 2. E.R. S. B. Esc. j.y 6. que sirvamos.
24 Toled. Don Aringo. Esc. 2. y 4. Malj. 1. y S. B.
Eurigio. B. R. Erigo. Esc. 3. Erigi. Esc. o. Egica.
25 Esc. 3. Que los fueblos non conseien , nin consientan
nin fagan ntngun mal , nin viltat los reys , nin su
linnage. Esto fu fecho en el tercio dcimo xonceio dt
26 Malp. r. y Esc. x. guamecimiento. Esc. 4. guarnesci-
miento. Esc. 6. gobernamiento. .'. '
27 Malf. 3. y Esc. 2. y 6. fijos. i :
28 B.R. S. B. Malf. 1. 2. 3. Esc, a. y 4. en los gua-
lardones. Esc. 6- por amor de nos dar galardones. .
29 Toled. S. B. Malf. i; Bex. Esc. 3. 4. y 6. son
presentes , et que no son presentes , et que an de venir.
30 Esc. 2. 3. y 4. et defendrnosle.
31 Esc. 3. adelantre demande facer.
 [XIV]
por facer mal 1 los fillos del rey , nen
sua muller % nen sua companna. Nengun
non osme de los facer mal furto, nen
J paladino. Nengun non favle , nen con-
sele de su muerte. Nenguno non conse
lle por 4 perdant el regno , que sean ie-
tados s del regno nen l , nen sus fillos. Nen
guno non osme de ietarlos del regno, si non
por derecha culpa , en tal manera que la
generacin del rey nenguna desonra 6 non
reciba en so corpo 7 , nen nengun damno
en suas cosas. Et si algn 8 rey, algn
ornne de ordene contra esta nuestra costitu-
cion fecier algn dapno los fillos del prn
cipe , sua muller sen derecho , los
ietaren del regno, 9 consentiren que sean
ietados del regno, que perdant suas co
sas, sea escomungado por siempre, et damp-
nado enno iuizo perduravle. El Rey Egica.
Esta lee feciron LX. obispos enno Vil. 10 X.
concello de Toledo.
XVIII. " Del guarnicimiento " de la
muller del rey , et de sos jillos.
As como el nuestro muy glorioso prnci
pe, por el amor de Dios consigue los ene
migos de la fe, que quieren en muchas ma
neras trastornar la creencia de los 's christia-
nos; as los da logo pena, qual deven aver
por vengar el torto de sancta cruz , et gar-
dar el estado de sancta iglesa , et por de
fender la gente , et la tierra , as como era
mester 14 : Onde nos, que devemos cobdi-
ciar de render galardn por estas cosas al
nuestro prncipe , estavlecemos en esta lee,
et defendemos per la Sancta Trinidat tO'
dos aquellos que aqu son presentes, et que
son de venir, de qual quier ordene 15 que
i Esc. 3. facer mal los prTncipes, nen al rey , nen
su companna. . "
i Esc. a. y . muier. Malp. I. E. R. S.B.y Esc. 4.
" mugier. Malp. 2. muger. Bex. mulier , y as respectiva
mente otras veces.
3 Malp. 1. 3. S. B. Esc. 2. y 4. en paladino.
4 Toled. B.R. S.B. Malp. 1. 2.3. Bex. E.R. Esc. 2.
3. 4. g. y 6. porque.
5 Esc. 3. desechados dl. Ninguno non les d orden por
fuerza , ninguno non meta en orden su mogier del rey, nin
sos fijas. Esc. 6. Nenguno non les d ordene por furza,
nenguno non miera en orden su muger del rey nen sos fillos.
Camp. filias.... ietallas.
6 Malp. 1. 2. Esc. 2. 3. y 6. desondra. Bex. E. R.
S. B. y Esc. 4. discordia.
7 Malp. 1. 2. Bex. S. B. Esc. 2. 3. 4. y 5. cuerpo.
8 Esc. 6. algn omne rey , 6 algn omne de ordene.
9 Esc. 3. los consentiere echar del regno. E. R. con
sentir.
10 S. B. Esc. 2. 4. y Malp. 1. VI. X. Esc. 3. Bex. y
E. R. VIL Esc. 6. X.
ii Esc. 3. Que ninguno non case, nin conseje casar
otro con mogier del rey por regnar , nin faga mal , nm
contraria ella , nin sos fijos.
'12 E.R. .y Esc. 2. guardamiento. Esc. 6. enganamicn-
t*. Malp. i. y 1. guarnecimiento. Bex. S. B. y Esc. 4.
guarnimiento.
1 3 Malf. x. de los prncipes de los christianos.
sean, de qualquier 16 gente , que si por
ventura avener, que la nuestra reyna 17 muy
gloriosa viver 18 despois el prncipe, ficar
vilva 19 , et ovier dl fillos , nengun omne
por enveia 20, nen por arte del diablo, non
osme de venir contra ellos en nenguna co
sa. Nengun non los faga arte nenguna , nen
nengun enganno, nen conselle sua morte.
Nengun non les dia ordene , nen sus fi
llos , nen suas filias contra sua veluntat.
Nengun no los iete del regno , nen facer
por que perdant sua onra , nen suas cosas
sen derecho , mes tengant todas suas cosas
en paz , quantas overent por heredamiento,
et quanto los dio so padre , et quanto ellos
ganron con derecho, et fagan dlas lo que
quiseren. Nengun non deve esto contrar
iar aI, que ellos non devan seer defendudos
por las oraciones de los sacerdotes , et por
las lees. Et si alguna vez non foren defen
dudos pellas suas lees , dvenlo seer por los
sacerdotes. Si algn omne quebrantar esta
nuestra sentencia , la non quiser gardar,
sea escomulgado 2J por siempre, et sea rai
do '* del escripto a4 celestial, et sea pena
do eno inferno con el diablo , et con sos
companneros.
XIX. 25 Del galardn que el rey faz a6
d sos Jieles 21 .
Toller so galardn los fieles non ye sola
mientre contra razo , mes contra derecho.
Et porque el rey celestial , et los terrenales
an costumpne 28 de galardonar sos fieles, ra
zn ye, que ls sacerdotes de Dios fagan
sobresto sua sentencia. He por ende f
estavlezudo del 29 anno primero que regn
el nuestro prncipe, que todos aquellos que
14 Malp. 1. 2. S.B. E. R. Esc. 4. y . menester.
15 Esc. 2. 3. y 6. orden que.
10 Esc. 2. qualquiere. Esc. 4. qualquequiere.
17 Esc. 4. regina. Esc. 6. ria. Bex. rijna.
18 Esc. 3. veviere. Malp. 1. 2. E. R. S. B. Esc. 2.
y 4. visquiere. Bex. visquier. Esc. 3. veviere. Esc. vi
viere.
19 Esc. 3. biuda. Malp. 1. 2. Bex. E. R. S.B. Esc. 2.
4. y . bibda. :
ao Malp. 1. 2. Bex. S.B. Esc. 2. 3. y 4- envidia.
E. R. embida. Esc. . invidia. Esc- 3. y 6. Nen nin
guno. ...
2 1 Malp. 1. 2. S. B. Esc. 2. y 4. contrallar. Bex. con
traliar.
32 Esc. 6. escumungado. Toled. dainpnado.
23 Malp. 2. Bex. S.B. E. R. y Ese. 4. trado.
24 Esc. 6. de la corte. B. R. S. B. Bex. . R. Malp. 1.
y Esc. 4. regno. Esc. 5. reyno.
25 Esc. 3. Como aquellos que Jielment sirven al prnc*
pe , et que facen todos sos mandados, t que Jo guarden
todo su poder, que non pierdan sos derechos nin so digni-
dat , nin sos cosas sin derecho.
26 Esc. 6. da sus fijos.
17 Esc. 2. y 4. fijos. Bex. y Esc. 5. filos. E. R. fyos.
28 Esc. 6. acostumbrado. Bex. costummado. E. R. S. B.
y Esc. . costumbrado. " . .
19 B. R. Esc. 3. . y 6. en el conceio del anno pri
mero.
 [XV)
fiel mientre servirent 1 al principe , et que
facen sos mandados , et que lo gardant
todo so poder, non deven perder sos dere
chos del regno , nen sua dignidat , nen suas
cosas sen * derecho. He esto mismo esta-
vlecemos agora , que el prncipe los ordene
los sos fieles , as como vir 3 que ye mes-
ter enna tierra , et fgalos tanto de bien,
porque ayan 4 en que vevir los otros , que
son de venir en so poder , et aquellas cosas
que ellos ganaren con derecho , que las de-
xen en so poder dellos , que las dien sos
fillos, quien quiseren. He si algunos ovier
que non sean fieles contra el rey , que non
fagan por l s las cosas que los son a comen-
dadas % seant en poder del rey de facer
dellos aquello como quiser. Ca gran torto
i Esc. 3. sirviesen. Esc. 6. servisen. Malf. i. servie-
ren. Malf. 2. y S. B. sirven. Bex. sierven.
a Malf. 3. y 3. con derecho.
3 Malp. 1. 2. E. R. S.B. Esc. 2. j. 4. y 5. viere.
4 Malf. 1. 2. Bex. E.R.Esc. 2. j. 4. .y6. aian los otros.
5 Malf. 2. y j. por ende.
6 Esc. j. 5. y 6. encomendadas.
7 Malf. 1. 2. S. B. E. R. Esc. a. j. 4. y 5. meti.
En los cdices Esc. I. Malf. I. y 2. al frincifio de
ellos hay lo siguiente. En Malf. I. est escrito de letra
fosterlor la del mismo cdice , y se conoce que fu hecho
fara refoner las hojas qu estaban deterioradas. Est
tambin en dos cdices de la iglesia de Toledo , de los
quales se han fuesto algunas variantes de una cofia que
sac el P. Burriel , y se conserva en a B. R.
Los iudicios son dos; el primero iudicio es el de los
evangelios ' , en el qual iace la misericordia 2 encubier
ta , et escusar la iustick i que es llamada talion. 1 se
gundo iuycio es el iuycio del regno que es maniesto, con
el qual se mantiene el provecho del pueblo , et el man-
tenemiento * de las cipdades , et non fu la entencion de
los reyes godos en poner estos iuycios con tamanna s cruel-
dat de sacar los oios , et meter los omnes en servidumbre,
et llegar todos los averes de los malfechores , et desca
bezar 6 et quemar en fuego , et tormentar 7 con azotes tres
dias , lo que es dicho quistion en la sptima * partida, por
su dicho del acusador solo sin testimonio , si non porque
ellos non pudiron apremiar 9 las malfetrias de los malos,
si non con tan amarga pena. Ca el mal era en su tierra,
et en los de su tiempo maniesto et espandido , et si ellos
levasen los malfechores por carrera de parcimiento, et
de piadat et de vida non se les acabara ningn poder,
et moversian los omnes unos contra otros , et facr
sela la guerra , et afollarsia el regno , et defenecerte el
buen mantenemiento 1 , et andarien los omnes sueltos, et
averiguarsien los pecados. Mas asacaron 1 1 de nuevo pe
nas para los feos fechos porque se les acabase la paz , et
oviesen la salut por sabrosa. Des pusieron otro iuycio en-
1 Malp. a. evangelios.
2 Malp. 3. piedad.
3 Malo. i. iusticia. Et el segundo iudicio. Tol. ct escuta la iusticia.
4 Malp. 2. governamiento.
5 Malp. a. tan gran crueldad.
O Etc. i. y Malp. /. desechar.
7 Malo. s. penar.
8 Malo. 3. sexta.
9 Malp. 3 . refrenar los malos fechos de (os malos et de los malfecho
res si non con tan amarga pena cuerno aauesta. Malp. i. las maltices.
10 Malp. 3. gobernamiento , et avrle por derecho cada uno a
andar por su cabal.
1 1 Malp. i. estavleciron penas i los feos fechos por ave aca
bada paz , et sabrosa salud.
12 Mato. a. por penitencia , et repentenca. Tol. repinfencia.
13 Malp 3. en voluntad de aver el gualardon.
14 Malp. 3. otros omnes christianos del mundo 1 et los que pue
den casal ests son sus leyes , ct sus frenos , con los quales de
ye , non conucer aquel por sennor , que
Dios mete 7 por governador. He si depois
de la morte del prncipe for aliado de aques
ta manera, perda quanto li diera el prn
cipe , et quanto l ganara 8 , et torne 9 to
do enno IO regno 11 , et esta nra. costit-
cion sea firme. Este nuestro degredo que
nos todos feciemos por el nuestro prncipe,
por gardar 12 fe, et piedat, et iusticia, co-
mendamos todos ante Dios , et ante todos
sos ngeles , que lo gardent daqu adelantre,
et que lo complant , et que lo defiendant,
que nengun non lo quebrante. Et aquelos
que lo despreciarent IJ, la ira 14 de Dios
venga sobr'ellos; et los que lo gardarent ayant
la misericordia de Dios, et ayant paz per-
duravle, et IS la gloria celestial. Amen.
8 S.B. y Esc. 4. ganare. Bex. ganar.
9 Esc. 6. trnelo.
10 Malf. z. 2. y j. al regno.
1 1 Esc. . et estable et buena.
1 1 Esc. 6. ganar fe et verdade et iustiza et piedade.
1 3 Esc. 6. desprezaren.
14 Esc. 2. la ira ayan de Dios.
15 Malf. 1. Si B. y Esc. 2 i en la.
cubierto que es el iuycio del evangelio , por penitencia 1 *
en los decretos , los que se confiesan de sos pecados
Dios , et los omnes , quiero decir , los sacerdotes et
los que liegan et assuelven , et todo aquel que tiene en
curazon 1 3 de demandar el gualardon del otro skglo. Mas
de los otros 1 4 seglares christianos , et los que deven cas-
sar , estas son sus reglas et sos frenos , con los quales sofre
namos 1 s , et quales les facen sofrir en pena , quiero decir,
los que demuestran des los feos fechos , et los adulte
rios , et los furtos , et los pesares, et las feridas, et las avo-
lezas 1 6 , et las guerras , et las sobeianas 1 7 , et los tuertos,
et forzar las mancebas vrgines, et las bipdas. Otros son hy
los iuyzios de 1 * las herencias , et de los parientes , et de
los otros. Et todas las partidas que son 1 9 de los iuy
cios son doce partidas. Onde si algn caso acaeciere de
que non ay en estos iuyzios quistion, nin * ttulo, non
pueda facer la forma del iuzgado , nin iuycio tenedero , si
non rey catlico de manifiesta * 1 creencia , conoscida
christiandat , non celador * * de la fe , nin ypcrita , el
papa de la cipdat de Roma. Et quando ellos amos ovie-
ren 1 3 fecho esto , aquello iudgado sea escripto en la
suma destos iuyzios , et sea ligado en este libro por
siempre , segunt que es departido en lo que ya es pasado
en este libro 4 s.
De quando comenzaron los reyes godos regnar.
Afanaricus fil su primero rey de los godos , ca se
movi su poder el primer armo de quatrocientos de la
era de los romanos. Et despus deste fu el rey Alari-
cus 1 et mori en tierra de Italia en tierra de los ro-
ven ser refrenados , et penados ; entendiron los que muestran
los feos lechos , et los adulterios , et los furtos , et los pesares,
et las llagas , et las atrevencias , et las iniusticias , et forzar Uo
mancebas , et las biudas.
1 < Tol. son refrenados.
16 Tol. ablezas.
17 Tol. desobeyanzas.
18 Malp. 3. de los herederos. Tol. de las herencias de los parientes.
19 Malp. 3. sotl dichas iudicios.
20 Malp. 3. nin salida.
21 Malp. 2. paladina.
22 Malp. 3. non celada nin escandalizada, el apostligo de
la cibdad de Roma.
23 Malp. a. ovierefi la l*y fecha.
24 Malp. 2. en el libro durable ligamiento, segunt que es ya
espionado en este libro.
a Hasta aqu Malp. 2.
26 Malp. t, Alariado.
z
 [XVI]
manos; et csleyron despus dl Edolfus l, et rcgnan-
do este , salieron los godos de Lombarda , et entraron
en Francia , de alende Gallicia , et despus entraron en
Sevilla. Aurismundus regn 111. annos. Atanaricus 1
regn XIII. annos , et fu el primero rey de los go
dos. Alaricus regn XIII. annos en tierra de Italia en las
partes de tierra de Roma 3. Etdolfus * regn VI. annos.
Teudericus regn VII. annos. Teudoricus regn XXIII.
annos. Teudoricus otro regn VII. annos , I. mes. Auri-
gius s regn XIX. annos. Alaricus otro regn XXIII. an
nos. Gesalicus regn IV. annos , et IV. meses. Teuderi
cus regn XIX annos. Amalaricus regn V. annos. Teudo
regn XIII. annos, et V. meses. Teudisclus regn L anno,
et VI. meses , et algunos das. Egila regn V. annos , et
III. meses. Atanalicus regn XV. annos , et VII. meses,
Liuba regn I. anno. Reubegildus 6 regn XVIII. annos, et
fu dcscreudo et herege , el que mat su fijo ELmisildo 7
el catlico en la crcel ; et despus que su regno fu fi
nido , croviron los godos en laTrinidat, et dixiront:
Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus, unus Dais. Et to
dos los otros reyes , que furon ante que Requeredo , -
ron hereges , et creyam que el Padre , et el Fijo , et el Sp-
ritu Sancto, que eran tres Dios , el Padre criador, et el Fi
jo criador s, et el Spritu Sancto criador enviado. Dios sea
cnxltado de su mal dicho , ca eran falsos et mintrosos.
Requerendo , el fijo de Leubegildo , se fizo cathlico por
manos de Sant Leandre el arzobispo de Sevilla ; et l torn
los godos la ley cathlica, et regn XV. annos, et I. mes,
et X. dias. Dios lo perdone. A este escripsso Sant Ger
nimo 9 las epstolas. Liuba otro regn I. anno, et VI. me
ses. Eringo regn X. annos , et X. meses. Gundemarus
regn I. anno, et X. meses , et dias algunos. Sisibutus
regn VIII. annos, et VI. meses, et dias algunos. Retaredus
regn III. meses , et XIII. dias. Flavius Horius regn X.
annos. Sisnandus regn IV. annos , et IX. meses , et algu
nos dias de mas. Cintilla regn III. annos , et IX. meses,
et IX. dias. Reulga regn II. annos, et IV. meses. Di-
cundisundus regn VI. annos , et VIII. meses , et XV.
dias. Regefundus regn XXIII. annos. Bamba regn VIII.
annos , et I. mese , et VI. dias. Orius regn VIII. annos.
Egica regn XV. annos , et VIII. meses. Gieza 1 regn
XIV. annos. Rodericus regn I. anno ; et regnando l , en
tr Taric , fijo de Ziede , con la seca de Muze , el fijo de
Nozeir, en Espannia. Estonce eran complidos de reyes go
dos XXXVI. reyes , et todos sus annos furon CCC. et
LVIII. et al quantos dias dems. El tiempo que entr
Taric , fijo de Zied , con la seca de Muze , fijo de Nozeir,
en Espanna , et andava la era de DCC. et XL. et IX. annos.
Los antiguos savios solien abreviar las puniciones de sos
libros , en comienzo de sos escripturas tal abreviamien
to , en que aiuntavan todo aquello de que querien tablar.
Atanto que lo aiuntavan de guisa que non ende falescie
nada dentro en un crculo redondo fecho por compaso,
et departiron el libro de los iuyeios todo en partidas que
son padrones. De s partieron las partidas en ttulos , et
en rbricas, que son captulos, et ensennron cada una qes-
tion del las con su rbrica , et con su nmero sabudo, et
su propia cuenta , as que non dexron ende cosa , que
non ordenasen en su orden , et que la non fincasen en su
trmino por tal , que el que catare este libro , quando
buscare alguna razn , et preguntar por alguna qestion,
que la busque primera mientre en comienzo del libro , et
tallarla a sin dubda , et sin trabaio puesta en su lugar.
Et quando fallares sobre alguna ley escripto ley antigua,
sepas que es de los libros de los romanos , que fu pues
to en honor de Csares fieles : et son por cuenta XXXV.
libros de los iuyeios , et de las leyes , que ios godos de
xron en cambio por estos iuyzios , que nos sacamos en
lenguaie arbigo. Et quando fallares escripta correfta , se
pas que ay en ella algo del iuyzio de los romanos. Otro
s. Et quando fallares Rescindo, Requeredo, Sespoth,
sepas que aquella ley va por aquella rgula. Buscars tu
qestion en la partida que sopieres que aquella qestion
es de esa natura -. des buscars el ttulo que sopieres que
I Malo. i. Deedolphus.
a Mafp. x. Aunarais Alarais Teuderais , y a' respecti
vamente termina los nombres di los reyes siguientes.
3 Tol. Romana. * 7 Tol. jf. Armisildo. Tol. 6. Armigfldo.
i'rrAd-oll>hus- Severi""- Este se dice en el Tol. 6. que reino"
XXiU. anos, y omite .1 siguite. En los dosfalta el Teudoricus
orre. Aunmundus regn III. aruioj.
el captulo es de esa natura -. des catars las rbricas de
los ttulos , las que sallen de la partida , cuyos son los ca
ptulos que son rbricas de las qestiones que sallen del t
tulo , et fallars lo que ende quisieres sin trabaio , et sin
afn. Los crculos redondos son las partidas de los pa
drones , et los ttulos son deferencias , et cada uno ttulo
sus captulos sabudos en estos iuyzios , que ficiron los
reyes godos por avenencia de grado. Et por estos iuyzios se
contovo su regno, et mantoviron su poder, et posiron
los por adelantados ante quien se parasen , et posiron
cossa en que se afiuzasen.
Aqu sigue la tabla general de los libros , ttulos y
captulos de cada uno , como se pone al principio , y des
pus siguen.
El rey Don Flavius Horius, . , .
De qual tiempo furon las leyes emendadas , et dadas
por valederas. .<,
Nos pusiemos seal sobre cada un iuyzio que aviemos
emendado de los iuyzios antiguos , los quales fueran de
los romanos , et decimos en el primero prlogo deste nues
tro cnon , que la ley adobada ella adoba los trasgrey-
mientos y los yerros de los orones , as como la errada,
et la dubdosa ella nuzie al comn , et engatillaban los om-
nes , et follavan los pleytos de la iusticia , et las carrei
ras del derecho ; ca los iuyzios ordenados por gent tablar,
quando por palavras estrannas fueren apuestos , et dichos
escura mientre et dubdosa lo que ende se engendra, se
rn razones aviesas , et entenciones revueltas , et mal trac-
tadas , et farn aver ls demandadores tristicia et acre-
cemicnto de dubda , que non les dexarn llegar la ver-
dat. Mas la antigua ley romana los qui la pusieron de-
vieran ende loller la dubda, et la tractacion. Ellos mis
mos engendrron la adversidat , et la escatima , et echa
ron los omnes en turbacin , atanto que mbas las par
tes no se podrien descarpir , nin las razones de los dos
pleytos non se podrien avenir , nin la contienda non li
naria , nin la pleytesa , nin las demandas non se deta-
iarien , mas amuchiguarsien en las achaques , et eforzarsie
la porfa , et la discordia , et desacordarsien los iueces por
ende , et defenecerie la fuerza del iudgar , quando Jas de
mandas non finasen , et las cosas non se descarpirien quan
do las pleytesas non fuese puesto trmino. Et quando
nos paramos mientes que esto as era , non pudiemos abre
viar aquellas qestiones erradas , non toviemos por bien
que valiesen seyendo de aquella guisa mas por derecho,
segunt nuestro buen mantenemiento , et pusiemus en egua-
dez de nuestra cogitacon , de escoger dellas las que pa-
rescien , et eran manifiestas , et ponerlas en este libro. De
s sealar sobre ellas con su seal. , et decir ley antigua,
de s sealar las que emendades , et en las que acrecie-
mos , et decir antigua emendada , et as partiemos la os
curo , et arrancamos lo dubdoso por aquellos que tuertos
recibiron, et ficiemos bien, et mercet los mal cados,
et abriemos lo encerrado , et cumpliemos lo menguado,
et metimos por ende alegra en la comunidat de nuestra
gente , los quales iunt en semble nuestra obediencia , et
los apann la salut de nuestro poder por los obligar, et facer
por ellas. Et por tal que aquella ley emendada los constrin-
ga , et que ayan de facer por ella , et de usarla. Et por
ende iudgamos que fagan por estas leyes que nos emen
damos , et por las que pusiemos , et acreciemos en este
libro en fin de la XII. parte desdel anno segundo de
nuestro regno , XII. dias por pasar del mes de ianero ,
todo omne , et toda mugier de nuestro linage , et de
nuestra gente , sea quiquier de los omnes nobles viles de
nuestro regno , los que nos obedecieren , et que vala
contra ellos , et que los sufran todos , et que se obliguen
ellas , et las ondren , et las cream. Mas las leyes que
posiemos contra los iudos nos iudgamos que valan , et
sean tenudas , et que se obliguen ellos desdel tiempo que
dixiemos, et metiemos en la era en este prlogo, et departie-
mos la sazn , et sealamos por escripto de nuestras manos.
< Tol. Aurgius.
6 Tol. 4. Leuvergildm. Tol. 6. Leubegildus , y omite Atana-
gildo y 4 Liuba.
8 Tol. criado.... criado.... Tol. o. criado , et cercado en medio.
9 Tol. 4. S. Gregorio.
10 IW. 4. Vitza. Tol. 6. Vica.
 LIBRO
DEL FACEDOR
ET DE LAS
L TITVLO DEL FACEDOR DE LA LEY. '
L Qual deve seer el 3 arte de fazer las le
yes 4.
II. 7 s/
! fazedor de las leyes cuerno las deve
usar.
III. Que deve aver en s el fazedor de las
leyes.
IV. De que vida deve seer el fazedor de las
leyes.
V. 6 Cuerno 7 deve dar conseio el fazedor de
I. Qual deve seer el arte de fazer 16
las leyes.
Nos 17 que devemos dar ayuda 18 de salud 19
por 40 el fazemiento 21 de las leyes , apare-*
iamos nos" de fazer buena 13 huevra 24, cue
rno fiziron los antigos , queremos ensen-
nar 2> en qual manera se deve fazer la ley,
y 26 en qual manera el qui la faze 27 deve
. 1 Esc. 1. y Malp. i. EL PRIMERO LIBRO De los
tstrumientos (Malp. i. cstrmuntos*) de los aperos las
causas de la ley. Sus ttulos son dos. Esc. 3. LIBRO
PRIMERO De los ensennamientos de las leys. Esc. 6.
Aqu se compieza el primero libro. Y despus en el orbe
de un crculo : Aqu se compieza el primero ttulo del
libro primero del de Len , y as respectivamente en to
dos los principios de los libros siguientes. Malp. 2. y 3.
Del facedar de las leyes , de sur cosas.
2 Esc. 6. TITVLO DE LAS CARTAS LEGALES,
ET DEL FACIMIENTO DE LAS LEES. Esc. +
Camp. Bex. y Malp. 1. PRIMO JTITOL DE LAS
CARTAS LEGALES , ET DEL FACEDOR DE
LA LEY. Esc. 3. ET DE LAS CARTAS LEIGALES.
E. R. DE LAS CARTAS LEGVALES.
3 B. R. 1. 3. Esc. 1. 2. 3. y 6. la arte , y as en la ley.
4 B. R. 1. 2. Esc. 6. y E. R. leys , y as despus. Camp.
y Bex. lees , y as constantemente.
5 Esc. r . Que dse usar el facedor de la ley , y as en
la ley.
6 Esc. 1. Dr que guisa se deve conseiar el facedor de
la ley , v as en la ley.
7 B. R. 1. 2. 3. Esc. 1. 2. 3. 5. y 6. Camp. Bex. y To
led. Como. E. R. Quomo , y as otras veces.
8 Esc. 1. Como deve ser razonado el facedor d: la ley , y
s en la ley.
9 Esc. 3. Qual deve ser en Iudgar.
\o S. B. Esc. 2. y 4. iutgar. B.R. 2. E. R. Esc. 6.
Camp. y Bex. ittlgar.
11 Esc. 1. Qual deve seer el facedor de la ley los de
la corte del rey , et los otros , y as en la ley.
12 B. R. 1. 3. Camp. y E. R. ennas.-
1 3 Esc 5. comonales , et. Esc. 6. cumunales.
14 Esc. 1. Que el facedor de la ley enderece las leyes,
et que las mantenga derechamientre , y as en la ley.
I.
DE LA LET,
LETES.'
las leyes.
VI. 8 Cuerno deve foblar el fazedor de las
leyes.
VII. Cuerno 9 deve iudgar 10 el fazedor de
las leyes.
VIII. Qual " deve seer en lt las cosas comu
nales13, by en las cosas de cada uno.
IX. 14 Qual ensennamiento 15 deve dar el fa
zedor de las leyes.
aver ensennamiento arte de la fazer. Y es
ta nuestra arte de esto puede lS, seer muy
meior 29 provada , si non fuere 30 fecha por
semejanza JI solamientre , mas 34 por ver
dad 33 , que non sea 34 fecha por sotile-
za 3S de silogismos , nin por desputacion 3%
mas sea 37 fecha de buenos de honestos
comendamientos 38. E que esta arte non sea
fecha por desputacion puede seer provada
15 B. R. I. 3. Esc. 3. 6. E. R. y Camp. ensinnamiento.
Bex. insinnamiento.
16 Esc. 6. facier.
17 Esc. 6. y E. R. Pues que devemos.
18 s.r. B. y E.
~ R.
~ vida. Esc. 1. pregn de salut.
19 B.R. 1. Bex. Malp. 1. Esc. 2. j. y 6. salut.
20 B. R. a. Esc. 5. \pora el facimiento.
21 Bex. S. B. Malp. 1. 2. Esc. 2. 3. 4. g. 6. y Camp.
facimiento. E. R. facedor. .
1 2 Esc. 3. aparellamos nos. Esc. 6. aparellmonos. Camp.
aparellainos de facer. E. R. aparciemos nos.
23 B.R. 1. 3. Toled. E. R. Malp. 2.y 3. nueva. B.R. a.
S. B. Esc. 6. y Camp. nova. Be.-i. nuova.
24 Esc. x. 3. 4. . 6. Bex. y Camp. obra. E. R. ley.
2 s Toled. mostrar. B. R. 1. 3. Esc. 6. Camp. E. R.
y Bex. ensinnar.
26 Esc. 2. y Bex. et. Esc. .y E.R. .
27 Esc. 2. . 6. y Bex. faz.
28 Esc. 6. y Camp. pode.
29 Camp. mellor. Bex. melor.
30 Esc. 3. y 5. fuer. Bex. E.R. S. B. y Esc. 4. fu.
31 Esc. 3. y Camp. someliancia. Bex. scmclancia. B. R.
1. 2. 3. Esc. 2. y 5. senieiancia. Esc. 6. fimientia.
32 Camp. mes. E. K. max. B.R. 3. mays.
33 Esc. 1. 3. 4. Bex. E. R. S. B. y Malp. 1. verdat.
B.R. 1. 2. y Esc. 6. verdade.
34 Toled. non faga por.
35 B.R. 2. y Esc. 6. soteleza.
36 B.R. 1. Toled. Esc. I. 2. 3. +.s. E.R. S.B.
Malp. 1. y Bex. disputacin.
37 Toled. mas semeic fecha de buenos de ondrados
comendamientos. Bex. sea fecha de bonas et onestas
cosrummes. E. R. de derechos de.
38 E. R. tacomendamientos. Esc. . y Camp. manda
mientos.
Z2
 DEL FVERO JVZGO
por esta razn l. El maestro- ^^ues--^ que tienda , mas ponerla ondradamintre 2% ca
tiene la forma de la huevra 4 ante s , en non es 19 convenible cosa 3, que l entienda
vano demanda la razn porque.fii fecha *por _.de fazer grand roydo31, mas de 34 fazer la
fazer aquella forma s. En ^ fcis cosas rque'; ,ley , que . sea asalvamiento del pueblo 33.
non son conocidas 7, deve*" mne subtili-*
zar 8 por las cognoscer', por las saber10; ni. 34 Que deve aver en s el fazedor
mas en las cosas que omne tiene '? ante s f,t. g as eyeSt
deve omne fazer segund qul la demues- "? ^ '
tra 13 la forma. Onde en la cosa, que es ^ Primeramientre el fazedor de la ley deve
encubierta I4, porque se non demuestra la', \catar, si 3? aquello qu el diz puede 36 seer,
forma, deve omne subtilizar IS, cuerno fu depues 37 dvese 38 catar que lo non faga
fecho ; mas en lamosa que omne tiene ^ solamientre 39 por su provecho , mas comu
que a usada y non deve omne pesqurir nlmientre por 40 el provecho del pueblo, que
otra razn , si non fazer la huevra 17 , que 18 por 41 esto semeie , que l non faz la ley
veye I9. Onde nos que amamos 2a las bue por 41 s, mas comunalmientre por todos 4i.
nas costumbres, he bien fazer, mas que gent
fablar , non queremos semeiar aI boceros,
IV. 44 De que 45 vida deve seer elfa
mas queremos semeiar los que fazen de? zedor de las leyes.
recho 22.
Ei fazedor de las leyes, en 46 el fazer de las
II. El fazedor de las leyes cuerno las leyes deve catar Dios , su alma. Deve
seer muy percibido 47 en dar conseio 4B: de
deve usar. ' --'-i
ve seer compaciente 49 50 los menores ,
Ei fazedor de las leyes non deve fazer el deve seer comunal 41 los mayores 53 he los
derecho poT** desputacion, mas deve fazer menores; que 53 l que deve catar la salud54
el derecho 2S; ni 16 deve fazer ley en*7con- de todos , los 5S puede meior governar ,

' 1 Esc. 5. racin. 30 Etc. 1. non es convenible en las leyes que l en

2 Esc. 2. mayestro. Esc. 6. maestre. Camp. mestro.
Bex. mestre.
3 Esc.i. El maestro que tinie. Esc. 6. pos qiie la "ibraobra
ante s ten en vano. Camp. pois. 'r '
4 Toltd. Esc. i. 3. y Camp. obra. Esc. . -yebra.
5 Esc. 6. fuerma,^1 as despus. " ~ j 33 Esc. .y Malp. 2. salvamiento del pueblo. Esc. 6.
6 Esc. 2. Que. Esc. j. .y 6. Ca en las cosas. Esc. i,
Et en las cosas.
7 Esc. i. 3. 4- y Malp. i. conoscidas. Bex. cognosci-
das. Esc. . connoszudas.
8 Esc. 3.y . sotilezar. Esc. 6. sutelezar. Camp. sobtilizar.
9 Malp. 1. Esc. 1. 3. 4. . y Bex. . connoscer. Esc. 6.
E.R. S.B. Malp. 2. y Esc. 2. conocer. Camp. conucer.
I o Esc. . facer. '. . \ . .
II B.R. 1. S.B. E. R. Esc. 2. j. 6. y Bex.vte. Esc.
4. y . veie. Malp. 1. viere. . . ..
1 2 Malp. 2. j.-y Esc. 1. segund le. Esc. 6. segundo
aquela demuestra de la fuerma. ....
1 3 Esc. . muestra. Camp. mostra. E. R. demostrat. . ..
14 E. R. y Esc. 3. encobierta. Camp. encuberta.
1 5 Toled. E. R. y Esc. . sotilizar. Esc. 3. asutilezar.
Esc. 6. sutelezar.
1 6 Esc. j. y 6. vee. Esc. . veie. Camp. tien.
17 Toled. Esc. 1. 3. . y 6. obra. B. R. I. y Esc. .
ficer la obra segn la obra que ve.
18 Esc. 3. y . segund la obra {Esc. . yebra) que ve.
15 Esc. 1. viere. Bex. Esc. 2. 3. y 6. vee.
20 Esc. 6. amamos maes bonos custumbres.... que gente
fablar. Esc. . amamos mas buenas custumbres.... que
gent fabra. Camp. Bex. E. R. S. B. Malp. 1. Esc. 2.
y 4. bien facer , et gent fablar.
xi Esc. 3. y Camp. semellar.... semellar. Bex. semeiar.
1 i Esc. 3. aade Et por ende non debemos guardar
la persona del vocero , mas debemos guardar ordenamien
to de derecho.
2 3 Esc. 3. en.
24 Toled. B. R. 1. E. R. Bex. Camp. Esc. 1. 2. 4. .
6. S. B. Malp. 1. 2. y 3. poner. Esc. 3. guardar.
2 5 Esc. 3. derecho ; et non deve guardar decebimiento,
nin deve facer ley.
26 Camp. y Esc. 6. nen , y as otras veces.
27 Malp. a. y 3. con.
2 8 Esc 1. 3. y 6. ordenadamientre. Esc. 3. ordenada-
mient. Camp. y Bex. onrada mientre.
29 Camp. y Bex. ye , y as otras veces por es.
tienda de facer grant roydo , et gent fablar , as comoi
facen en las escuelas de los phsophos , mas de facer ley
que sea asalvamiento del pueblo.
'31 E. R. y Esc. . ruido.
- 3a Camp. y E. R. deve.
asalvamiento del pobl. Camp. salvamiento del pobl.
Esc. 3. aade : Por ende deven las razones seer oida*
delant el juiz benignamicnt et sin roydo por salvacin
del pueblo.
34 Esta ley es IV. en el Toled. Esc. 2. y Malp. I. s.
^5 Esc. 1. que aquello que dice pueda seer, et deve catan
Esc. 3. si aquello que dicen puede seer verdat, et pos de
be catar.
36 Esc. 6. poda. Camp. pode. Esc. . que l face pue
de seer.
37 Camp. depois.
38 Toled. Esc. 3. 4. . Camp. y Bex. deve catar.
39 Esc. 3. solamient.... comonalmient.
40 Camp. pora derecho del pobl. Bex. por so proveen
del pueblo.
41 Esc. 1. que entonces semeie. .
42 Esc. 3. y 6. pora s.... pora todos. Camp. por s....
pora todos.
43 Esc. 3. aade : Et por eso diz que el juyz es deen-
demiento de la ley. .. ....
44 Esta ley es V. en el Toled. E.R. S.B. Bex. y Esc. 6.
En Malp. 2. y Esc. 2. es la III. .
45 Camp. Bex. E. R. y Esc. 5. qual.
46 Camp. eno.
47 Esc. 1. percibudo en dar conseio , et deve conseiar
con pocos omnes et buenos , et de seso. Deve seer co-
paciente los menores. Esc. 2. . y Bex. percebude.
Esc. 3. y 4. percebido. Malp. 2. porpido.
48 Camp. consello. Bex. conselo.
49 S.B. Esc. 4. y 6. paciente. Esc. 2. muy pac ent
los menores.... compaciente los mayores ; que el que de
ve. Bex. muy paciente. E. R. pasciente.
50 Toled. de.
51 Esc. 6. cumunal.
5 2 Esc. 3. meiores.
53 Camp. Malp. 1. y Esc. . que l deve catar la salud.
54 Camp. Esc. 1. y 3. salut. Esc. 6. lad. S. B. salude.
55 Esc. 6. que los pueda. Camp. como los poda meior.
Malp. 1. cuerno los pueda.
 LIBRO I.
iudgar cuydando a de todos , que de pro
de uno solamientre.
V. Cuerno deve dar conseio elfazedor
de las leyes.
Ei fazedor de las leyes mas deve seer de bue
nas 3 costumbres 4, que de bella * fabla 6;
que los sos fechos se acuerden 7 mas con
la verdad 8 de corazn que con la bella 9
palabra IO, lo que dixiere 11 mas lo deve
demostrad 12 con fechos que con dichos ;
ante deve cuydar 13 lo que a de dezir I4,
que dezir lo que a de fazer ,s.
VI. 16 Cuerno deve fablar el fazedor
de las leyes. _.. ..
fazedor de las leyes deve fablar poco*7,
bien; non deve dar iuyzio 18 dubdoso,
mas lao abierto z0, que todo lo que sa
liere 21 de la ley , que lo entiendan luego za
todos los que lo oyeren s3, que lo sepan 24
sin 25 toda dubda, sin nenguna grave-
dumbre 26.
VII. 27 Cuerno deve iudgar el fazedor
j. las
de 7*. leyes. ".'
Ei iuez 28 deve seer entendudo ** en 30 iud-
1 Esc. 1. et iudgar con conseio de todos , que con el
lu poder sola mientre.
2 Esc. j-.xoydando la prode de todos que de la prod
de uno slo. Esc. a. cudando por lodos como por uno
solamientre. Camp. cuidando mais proe de todos , que por
el uno bolo.
3 Esc. 3. 6- Bex. y Camp. bonas.
4 Esc. 6. custumbles. Camp. costumnes. E. R. cus-
tumbros. .*..
5 Esc. 1. buena. Bex. y X B. bela.
0 Esc. 3. palabra.
7 Camp. acordent mais conna. E. R. acorden.
8 E. R. Esc. 1. 3. 4. y . verdat. Esc. 6. virtude
del coration.
9 Toled. fremosa. E. R. bona.
1 o Esc. 6. parabra. Camp. E. R. y Bex. paraula.
1 1 Esc. 3. dexier. Esc. 6. y Camp. dixer. Bex. dixier.
E. R. dixere.
1 2 Camp. Bex. Malp. 2. Esc: 4. y 6. mostrar. X B.
demonstrar. E. R. mesurar. M. mas lo demostrar.
13 B.R. 1. X B. E. R. Camp. Bex. Malp. 1.2. Esc. 2.
4. .y 6. fazer. Esc. 1. guardar lo que manda, que man
darlo otre guardar. Esc. 3. fazer lo que plmete, que
prometer la cosa et non la comprir.
14 Camp. E. R. y Bex. dizer.
1 5 Camp. ben et leal mientre.
16 Esc. 3. Como deve fabrar el fazedor de las leys et me'
jurar sus dichos que dexier.
17 Esc. 6. pueco.
18 Esc. 3. joicio. E.R. X B. Malp. I. Esc. 2. q.yg.
iudico.
19 Esc. 2.4. E. R. Malp.i. Camp.y Bex. sano. Malp. 2.
y Esc. 1. llano.
2 o Camp. y E. R. aberto.
21 Esc.5. tablar Camp. Bex. y Esc. 6. salir. E.R. salirei
2 2 Esc. . luogo. Camp. logo. E. R. lueguo.
23 Esc. 3. oyieren. X B. odieren.
24 B. R. 1. Esc. 6. Bex. y Camp. saban. E. R. sapan.
2 5 Esc. 6. y Camp. sen.
26 E. R. Esc. a. y 5. gravidumbre. Esc. 6. premia.
Bex. graveza. Camp. gravidumne.
T1TVLO I.
3
gar derecho 31 : deve seer muy 3* anteviso 33:
non deve seer muy coytoso 34 por departir:
deve seer muy mesurado en penar : deve
las veces parcir 3*: deve penar al qui faze
mal, deve aver tempranza 36 en dar la
pena: deve aver cuydado del omne estran-
no : deve ser mesurado en el 37 que es de
la tierra , as 38 que la persona de cada uno
non desprecie i9, nin escoia * de fazer mas
derecho al uno , que al otro.
. i * i . 1
VIII. Qual deve seer el fazedor de las
leyes en las^ cosas comunales y en
las cosas de cada uno.
Todas 41 las cosas que son comunales d-
velas 42 gobernar con amor de toda la tier
ra : las 43 que son de cada uno develas de
fender omildosamientre 4 4, que toda la uni
versidad de la yente 41 lo 46 ayan por padre,
cada uno lo aya por sennor, asi lo amen
los grandes , lo teman los menores en tal
manera, que ninguno non y aya dubda 47 del
servir , todos se metan *8 aventura de
muerte por su amor.
IX. Qual ensennamiento deve 49 dar el
r j
fazedor j. las leyes.
de 1 * .
Ei fazedor de las leyes en esto abr 50 ma
27 Esc. 3. Qual deve. ser el fazedor de las leys en judU
gar , y asi en la rbrica.
28 B.R.i. Esc. ji 5. Bex. y Camp. iuiz. S.B. iudez.
E. R. udiz. Malp. '.y "3. el alcalde. Esc. 1. el facedor
de la ley.
29 Malp. 1. y Esc. 3. entendido.
30 Esc. 1. et.... et deve ser mucho ambisso.
31 Toled. judgar derecho, et deve aver mucho entendi
miento , et non deve ser muy coitoso &c.
32 Esc. 1. 3. 3. 4. Camp. Bex. Malp. 2. y 3. mucho.
33 Camp. ancioso. X B. Malp. a. y Esc. 4. ant viso.
Bex. ante viso.
34 Esc. 1. 5. 6. y Camp. cuitoso. Malp. 1. cuetoso.
3 5 Esc. . perdonar. Esc. 4. y 6. parcir , las veces
penar.
36 Esc. 3. templancia. Esc. 2. .t Camp. y Bex. tem
pranera. E. R. temperanza.
3/ Esc. 1. en lo que. Camp. eno que ye,
38 Esc. 4. as que non desprecie la persona de cada uno.
39 Esc. 1. desprescie. Esc. 6. desprece.
40 Toled. descoia. Camp. escolla. Bex. escola.' E. R.
escoga.
41 Esc. 1. Todos los que son de la corte del rey , e
rey dvelos guardar et governar con amor de toda la tier
ra, asi como el padre los fijos et las cosas. Et las co
sas que son de cada uno.
42 Malp. 2. y 3. guardar governar.
43 Esc. 3. las cosas. X B. y Esc. 4. las. Malp. 1.
E. R. Esc. 2. y 4. las cosas.
44 Toled. Esc. 2.y Camp. omildosamientre. Esc. 3. omi-
llosamient. Esc. 4. umllosamienrre. Bex. humillosamien-
te. Esc. 5. omildosa miente. Esc. 6. umildosamicntre.
Malp. j. omiliosa mientre.
45 Esc. 1. corte lo ayan por padre , et los pueblos lo
ayan por sennor, et as lo amen. Malp. 1. 2. E.R. Esc. 3.
4. 5. y Camp. gente. Bex. Esc.y 6. giente.
46 Esc. 1. 2. 3. y 4. lo.... de lo. Esc. 3. lo ame.
47 Camp. dobda.
48 Esc. 3. y Camp. se metan en aventura.
49 Toled. deve aver dar. Esc. 3. deve aver.
50 Esc. 6. E. R. y Camp. aver. Etc. 5. ha de aver.
 DEL FVERO
yor gloria de todos , si ensennar 1 ciiemo
deven seer guardadas las leyes : que pues que
la salud de tod el pueblo es en tener de
recho , lo guardar , ante deve l emen
dar 2 las leyes, que las 3 costumbres de los
omnes. Ca son muchos los omnes que des
precian las leyes, fazenlas por su voluntad,
II. TITOL DE
L deve guardar el fazedor de la leyt
quando 12 la manda tener.
II. Que cosa es la ley. . VI. Que vence omne de los enemigos por la
AL Que faz la ley.
I. Que deve 13 guardar elfazedor de la
ley t quando la manda tener.
Ei que manda tener la ley devela decir to
da la ley complidamientre14, que non semeie
que por la una partida de la ley quiere ga
nar gracia , mas que semeie que todo su
trabaio es complido. Ca las leyes non quie
ren seer formadas 1 5 por sofismo, nin por dis
putacin, mas por fuerza de derecho. Ca17
la ley non deve seer fecha en contienda, mas
deve seer fecha por razn , ca las malas cos
tumbres non son de refrenar 18 solamientre
por bella parabla I9, mas por vertudes. -
II. Que cosa es la ley.
La ley es por demostrar las cosas de Dios11,
1 Esc. i. 2. y 3. ensarnare. B. R. i. Esc. 6. Bcx. y
Camp. ensinar , y as otras veces.
2 Esc. 3. guardar. Camp. comendar.
3 Esc. . los costumbres.
4 B.R. 1.2. 3. Bcx. E. R. Malp. 1. Esc. 1. 2. 3. y 5.
deve. Bex. y Camp. devia.
5 Esc. 3. tornan. Esc. 2. tornan en.
o B. R.3. Esc. 1. a. 3. 4. y 6. as el que.
7 Esc. 4. y devie. B. R. 2. Esc. 6. y Camp. devia.
8 Esc. 3. lo que.
9 B. R. 1. 3. S. B. y Esc. 4. devie. B. R. 2. Esc. 3. 6.
Bex. y Camp. devia.
10 Esc. 2. de la ley.
11 B.R. 1. 2. Esc. i.y Malp. 2. DE LA LEY. Esc. 6.
SECVNDO TITVLO DE LO FACEDOR DE LLAS
LEYS. Esc. 3. TITVLO SEGVNDO DE LA LEY,
EN QVANTAS GLOSAS ET EN QVANTAS MA
NERAS PVEDE SEER. Camp. y Bex. DE LAS LEES.
11 Esc. 5. manto , y as despus.
1 3 Bex. y Esc. 5. Que deve facer guardar.
14 Esc. 1. et non aya cura de ordenar las leyes con be
lla palavra , mas que semeie quanto pudiere que su tra
baio es complido. Ca las leyes.... fuerza de derecho , et
por mantener el regno , et las cosas de la corte , et
governar los pueblos. Ca la ley non deve ser fecha.
Camp. dvela dizer toda complida mentre.
15 Esc. 6- furadadas nen dadas pora sofismo nen por
furza de derecho.
16 Esc. 3. por forma et por fuerza de derecho. Camp.
y Bex. forcia. E. R. fbrza. Esc. 6. frza.
17 Esc. 2. Que la ley. M. Ca ley.
18 Camp. tan sola mientre polla bella paravla.
19 Toltd. Esc. .y 6. palavra. Malp. 1.2. Esc. a. y J.
JVZGO
en tal manera que la ley , que devie 4 seer
provecho de tod el pueblo , que la tornan s
su provecho dellos mismos. E as 6 que
el que deve 7 fazer ley , faz el contrario
de la ley , el 8 que deve 9 toller las cosas
que son contrarias IO la ley por derecho
de la ley.
ii
LAS LEYES
IV. Qual deve seer la ley.
V. Por que es fecha la ley.
ley.
que " demuestra bien bevir, y es *3 fuente
de disciplina 24 , que muestra el derecho,
que faze S, que ordena las buenas cos
tumbres 6, govierna la cibdad 27, ama
iusticia, y es maestra"8 de vertudes39, vida
de tod el pueblo.
III. Que faz la ley30.
La ley govierna la cibdad, govierna
omne en toda su 31 vida, as es dada los
barones, cuerno las mugieres 31 , los
grandes cuerno los pequennos , as los
sabios cuerno los non sabios, as los
fiiosdalgo cuerno los villanos 33 : que es
dada sobre todas las otras cosas 34 por la sa
lud del prncipe del pueblo, reluze 3S
cuerno el sol en defendiendo 36 todos.
palabra. E. R. parabra.' Esc. 1. por bella palavra nin por
sofismos , mas por vertudes et por tempranza. .
ao Esc. 3. Que cosa puede ser la ley , y as en la r
brica. Malp. 1. S. B. y Esc. 2. Que cosa es ley.
2 1 Esc. 1. de Dios con zelo. . .
2 2 Camp. et qui demostra ben viver. Ye fonte.
23 Esc. 6. et e fonte de melizina et que.
24 Malp. disciplina et castigamiento , et que muestra.
25 Malp. 1. S. B. Esc. 2. y 4. que fice bien. Bex. et
faz bien. Camp. que faz ben. E. R. face bien. B. R. 1.
faz ordenar las costumnes.
26 S. B. y Esc. 4. obras. Bex. oabras. E.R. obroas.
27 Esc. j.y 2. cipdat. Esc. 3. 4. Bex. Camp.y Malp. 1.
cibdat. Esc. 6. cidade. S. B. cibdade.
28 Esc. 1. es maestra de vertud, et es alma et vida. Camp.
y Bex. mestra. Esc. 6. muestra.
29 Malp. 1. 2. Esc. 2. 4. y 5- vertud. Camp. vertut.
S. B. y Esc. 6. vertude. Esc. 3. virtude. Bex. vrdat.
E.R. verdade.
30 Esc. 3. Quantas et que cosas face la ley.
31 B. R. 1. 2. 3. Camp. E. R. y Bex. sua.
3 2 Toled. E. R. Malp. 1. y Esc. 6. mugeres. Esc. 3.
mogieres. Esc. 2. muieres. Camp. mullieres. Bex. mu-
lieres. B.R. 2. moyeres.
33 B. R. 2. Malp. 1. E. R. Esc. 3. y Bex. vilanos.
34 S. B. E. R. y Esc. 4. otras cosas del mundo , y es
guarda (. R. garda) del prncipe. (S. B. del pueblo).
Malp. 1. sobre todas las cosas de mundo por salut del
prncipe. Bex'. sobre todas las otras cosas del mundo, ct
hye guardada del prncipe et del pueblo.
35 Camp. reluz. Esc. 1. relluce. B. R. r. relusce.
36 Toled. y Bex. en defbndjmiento. Esc. 6- en defen-
demicuto.
 LIBRO
IV. Qual deve ser la ley.
La ley deve seer manifesta % non deve
ninguno a seer engannado por ella. Et de
ve seer guardada segund 3 la costumbre 4
de la cibdad , deve seer convenible al lo
gar s, al tiempo, deve tener derecho,
y egualdad % deve seer honesta, digna
provechosa, nescesaria 7. E deve omne
ante 8 catar, si 9 aquello que ella demues
tra nasce mas 10 por pro 1 1 adelantre^ue por
damno. Que entienda bmhe , si Ia teTnrihas
pro que nuzimiento ,3, si 14 manda tener
honestad1 s, si se pued tener sin perillo '\ * mgs f y l prncipe ante deve guardar la ius-
V. Porque es fecha la ley.
Esta fu la razn por que' fu feda*la ley,
que la maldad 17 de los 18 omnes fuese refre
nada19, por miedo della*0, que los buenos 11
visquiesen " seguramientre entre los malos ;
que los malos fuesen penados por la ley ^.de-
xasen de fazer mal por a.?>el miedo de la pena.
VI. 34 Que venze omne de los enemigos
'" por la ley. ' \A v'u^
ues que las cosas todas fueren compli-
das en paz, toda contienda fuere as echa-
I. TITVLO II.
da de entre a6 los prncipes, de entre
los cipdadanos a7, de entre los pueblos, y
de entre 28 su familia, pueden ir contra los-
enemigos, contrstanos * esforzadamien-
tre 30 , seguramientre 3I, avrn esperan
za 31 mas de venzer4 quando 33 non ovieren
ninguna cosa entre s que teman. Ca por
la paz, por las leyes el pueblo 34 que es
en 35 estado de salud 36 non podr 37 seer ven-
zido 38 por los enemigos, pues que non sin
tieren 39 ningn mal entre s , fuere ani
dado de las leyes, los omnes se ternn por
meior 40 armados por derecho que por ar-
ucia^contrlsu 41 enemigo, que lidie con l,
y estonze 44 puede seer muy bien aventurado
. fty-la batalla 4 3 tel prncipe lidiando, quan
do 44 levare derecho ante s , ' 4 los suyos
sern mas fuertes en 46 crebantar los enemi
gas , guando los 47 tovieren derecho, y
ovieren paz entre s. Ca cosa es provada por
natura, que la iusticia por que se defiende 48<
el cibdadano 49, crebanta el enemigo. Et por
ende toller so la contencin s1 de los estran-
nos de sobre s, si los suyos toviere *a bien *s
en paz. Onde cuerno la mesura del prnci-J
pe es tempramiento 54 de la ley, as la con
cordia de los cibdadanos s' venze los ene
migos. Et de la masedumbre ** del princip

1 B. R. i. Bex. Malp. a. Esc.' 3. 4y^s- manifiesta* 27 E. R.y Bex. culpados; tv'v J-

2 Camp. nengun. B.R. i.s.g. ?r. Esc. 4. y 6. nenguno.
Malo. x.y Esc. 2. non eleven nengunos sef engapnados.
3 B.R. i. Camp. S. B.. Esc. 4- 6. y Bex. segundo.
E. R. Malp. 1. y Esc. x. segnt.
4 Esc . g.y 6. custumbre. Camp. cstumnie.5*. costumne.
5 B. R. x. 2. 3. Esc. x. 3. .$ Jujjb.v '. \'.i
6 Malp. 2. Esc. 4. y Bex. y' egualdade. Esc. 1.
3. 3. y 6. egualdat. Esc. 5. gualdad. Esc. 6. verdade.
B. R. x. 2. 3. y E. R. ygualdado "' " ! ' A
7 B. R. 1.2.3. Malp. 2. E. R. Bex. S. B. y Camp. ne
cesaria. *.../,
8 Esc. 3. enante acatar. Esc. 2. ante s.
9 Esc. j. si aquella razn que ella demuestra.
I o Esc. 4. mas pro delante qu damno. Esr.~.- hace
maior por adelante que damno. B. R. 1. mayor prol que.
I I Camp. proe , y as despus. Esc. 3. prod. B. R. 3.
meyor prod.
12 Esc. 6. se trae mas prod. B.R. 1. se torna mas prol.
13 S.B. Esc. 1. 4. . y Bex. nozimiento. Esc. 3. noze-
miento. B.R.x.y Esc 6. nuscimiento. B.R. 2. nuimento.
14 Camp. y Bex. si.
1 5 Malp. 1. Esc. 2. 4. y Camp. honestat. Bex. y S. B.
onestat. Esc. 3. y 6. onestad. E. R. y Malp. 3. onesta.
16 Camp. peligro. E.R. Malp. x. y Esc. 3. perigro.
S. B. pnelo.
17 Malp. 1. Esc. 1. 3. 3. Camp.y Bex. maldat. B. R. 1.
3. S.B. y Esc. 4. maldade.
18 Bex. de los malos. Camp. de los malos omnes.
19 Esc. 2. restrennida. . 46 Esc. 6. et quebrantar. B. R. 1. quebrantar. M. por
20 Malp. x. E. R. Esc. 4. S. B. Camp. y Bex. de las
penas. Esc. 3. de las penas de la ley. B.R. I. Malp. 2.
Esc. i.y 6. por miedo de ellas. B. R. 2. por inedo dlas.
2 1 Esc. g. Camp. y Bex. bonos.
22 Toled. Esc. x. 2. y 5: viviesen. Malp. 2J y Esc. 3.
vevieren. E. R. Esc. 4. 6.y Bex. vivissen. Camp. vivessent.
23 Esc* x. y 1. por miedo. E. R. por medo de la pena.
24 Esc. 3. Que la ley deve ser vencedor de sus enemi
gos , y as en la rbrica.:
2 5 Camp. fore getada. Bex. for echada.
2(5 B.R. 3. 3. Toled. E. R. Malp. 3. S. B. Esc. x. 4. 6,
y Camp. dontre. Malp. 1. y Esc. 2. entre.
28 Toled.- Esc. 4. >j>. Camp. '.dentro. E.R. Malp: x. y
Esc. 2 entre. ' .. , ,, . .\. V' :
29 Toled. contrastarles. Maljj. i. 2,. Esc. i.yBex. con
trastaras. B. R. 1. 3. 3. y Esc. 6- contrstalos.
"30 Esc, 6. esforzidamiehtre. Bex. esfbrciada miente. B. R:
3. y Camp. esforziada mientre. E. R. esforzida mentre.
31 Camp. seguradamiente. Esc. 3. segurarnient. E. R-so-i
guramentre.
32 B.R. 2.3. Malp. x. Esc. 2. Bex.y Camp. esperancia.
33 E. R. S. B. Eic 1. 3. 3. 4. y 6. quanto mas, non;
Camp. quando mas non overen. Bex. quanto mais.
34 Esc. 1. el puebro. Camp. pobl. , j
35 E.R. Malp. 1. S.B. y Esc. 2. 4. honestado de.
Bex. honesto de.
36 B.R. 1.3. S.B. y Esc. 4. salude. Bex. E.R.
Malp. 1. y Esc. 1. 3. salut, non podr &c.
37 Camp. poder. E. R. podra. Esc. 1. en estado de
salut, espandindosse la iustizia en l ass como el olio
en los cuerpos , et como el vino en las unturas non podr.
38 Esc. 2. venzudo.
39 B.R. 1. Bex. E. R. y Camy. sentiren. Etc. 6. sintire.
Esc. 3. sentieren. B. R. 2. sentir. B. R. 3. sentiero.
40 Camp. y Esc. 6. mellor. Bex. melor.
41 E.R. Bex. Camp.y Etc. 4. so... los sos... si los sos.
42 B. R. 3. y Esc. 1. estuenze. Camp. estoncia.
43 E. R. S. B. Malp. x. Esc. 4. y 6. bataya. Bex. btala.
44 Esc. z.'quando lo levar por derecho. . R. 3. quanto.
45 Camp. ellos sern mas fortes. 1
crebantar.
47 Camp. quando los tever. Bex. quando los sos teuier.
48 B. R. 1. E. R. Esc. 6. y Camp. defende.
49 Camp. S. B. Esc. i.y 4. cipdadano. Esc. 6. zidadano.
50 Toled. S. B. y Esc. 4. toldr. Esc. 6. tueyar. . 1
5 r Esc. 6. y Camp. cntencion.
52 Camp. tever. Bex. tener. Esc. 3. tovier.
53 Esc. 2. bien derecho.
54 Esc. 3. contemplamiento. B.R. 2. enterpretamiento.
55 Camp. S.B. Esc. 1. y 4. cipdadanos, y as despus.
56 B. R. 1. Esc. 6. y Bex. mansedumne. Camp. mri-
sidupne. E. R. mamidumbre. . '
 6 DEL FVERO
nasce la ley , de la ley nascen las bends
costumbres , de las buenas costumbres nas
ce la concordia del pueblo. E por la con
cordia de los cibdadanos, nasce el vencimien
to 1 de los enemigos. E as 1 el buen prni-
cipe govierna bien 3 las sus cosas , gana
las agenas 4, mientre que tiene 5 los su
yos en paz , crebanta los enemigos , los
estrannos , y es defendedor de los suyos,
LIBRO
I. TITOL 15 D E
E DE LO QVE
I. En 11 quanto tiempo deven valer las leyes
que son emendadas. .-...* ; !j
II. Que el rey los pueblos deven seer some
tidos de las leyes.
DI. Que tod omne deve saber las leyes. '
IV. Que las cosas del prncipe deven seer ante
ordenadas , las del pueblo depues*
V. De toller la cobdicia de los prncipes ,
cuerno deven seer fechos los escripias en
su nombre de los prncipes.
VI. De los que son rebelles, mal obedientes
control prncipe , contral pueblo , con
tra la tierra. ' , idgan , non an poder de iudgar.
VIL Que ningn omne non deve " blaspbemar
el prncipe i nil maldezir.
VIII. De toller las leyes de los omnes es
trannos.
IX. Que ningn omne non aya otro libro si
non este que es fecho d'nuevo.
X. De los dias, *3 de las fiestas que non
deven tener pleytos.
XI. Que los iuezes non oyan ningn pleyto j si
no aquel que contenudo es en las leyes.
1 B. R. 2.3. Ese. 3. E. R. y Malp. i. vencemiento.
Esc. 6. vincimiento.
2 Toled. E as es buen prncipe el que &c Bex. y
Camp. El bon prncipe.
3 E. R. Esc. 6. y Camp. ben. . De las cosas de las pleytesas et sus causas. Esc. 3. LI
4 Esc. 4. aienas mientra. B. R. 2. 3. E. R.y Esc. 2.
aienas. Esc. 6. y Camp. alienas. Bex. aleas.
5 Esc. 6. y Camp. ten. B. R. 3. 3. tien.
6 E. R. S. B. y Esc. 4. cometedor.
7 E. R. S. B. y Bex. E mientre que estas cosas fueren
(Bex. foren. E. R. furen.) tempradas, avr folganza (Bex.
blgancia).
8 B. R. 2. y Esc. 1. pues. Camp. despois.
9 Esc. i.y 2. folgura. B. R. 3. Bex. y Esc. 3. blgancia.
10 Esc. 2. luedo.
11 B.R.3. y Esc. 3. reyno.
1 2 Esc. 3. et despus de la corona deste mundo et de
la prpura. Esc. 41 depues. Camp. depois.
13 Camp. y Bex. demais. E. R. de mas.
14 Toled. Camp. E. R. Esc. 1, 3. 3. 4. y 6. dexar....
dexar.
1'55 Bex, ree.
10 Etc. 6. mas ben siguramientre.
JVZGO:
vencedor 6 de los enemigos. E 7 avr des
pus 8 destas cosas temporales folganza 9
por siempre. E depues deste oro de lodo 10
avr el regno 11 celestial, depues 11 de la
corona de la prpura deste mundo avr
la corona de la gloria celestial. Et dems 13
non lexar 14 de seer rey ,s, ca por lexar
este regno terrenal , ganar el celestial , non
pierde el regno , mas 16 acrecintalo 17.
Mr
II.'3
LOS IVEZES. ,
IVDGAN."
XII. Que los pleytos pues que una vez *4 fueren
acabados , que non sean depues reboltos.
XIII. Que ningn omne non deve seer iuez si
no al qui lo mandare el principe , 6
aquel que fuere de consentimiento de
las partes, 6 demandado de los otros
iuezes: . -ii '
XIV. Quales pleytos deven iudgar, qua-
les personas los deven dar iudgar.
XV. .Que Jos iuezes deven iudgar los pleytos
criminales, los otros.
XVI. De la pena que deven aver aquellos que
XVII. Z?e los que son amados por letras
del iuez , por seyello , non quisieren
venir.
XVni. Del iuez que non quier oyr aquel
quel demanda quel faga derecho , quel
iudga tuerto por enganno , por non
saber.
XIX. Del iuez que iudga tuerto por ruego,
por ignorancia.
XX. Del iuez que faz perder alguna cosa por
17 Esc. i.y Bex. acrescintalo. Esc. 3. y 4. acrescnta-
lo. B. R. 3. y Esc. 6. acrezntalo.
18 Malp. 2. En las cosas en los mandamientos dt
los pleytos. Sus ttolos son cinco. Esc. 1 . EL LIBRO D*.
BRO III. Como deven ser ordenadas las leys, et de lo que
puede nascer de ellas. B. R. 3. De los preytos de la ley.
1 9 En Malp. 1. este tt. es el III. del lib. I. , y aun
que en el sumario de los ttulos y epgrafes hay distin
cin de ttulos ; pera en el cuerpo todas las leyes van
seguidas sm esta divisin, y por esto hay tal diferencia
en la enumeracin.
20 Esc. i.y 3. DE LOS IVICIOS ET DE LAS CO
SAS IVDGADAS. Esc. 3. COMO DEVEN SER OR
DENADAS LAS LEYS , ET LAS RAZONES QVE
PVEDEN NACER DE LOS IVICES ET DE LOS
IVDGADOS. Esc. 6. TITVLO DE LLOS IVICES.
Camp. y Bex. DE LOS IVICES ET DE LOS QVE
rVLGAN.
2 1 Esc. t . De qual tiempo , y as en la ley.
2 2 Esc. 2. y 4. non
23 Esc. 4. y dt.
24 Esc. 3. vegada.
 EIBRO IT.
arfe , por enganno alguna de las
partes. . .
XXI. Del iuez que bien quiere entender 1 el
pleyto , que deve primeramientre afazer.
XXII. Del iuez * que a sospechosa alguna de
las partes.
XXm. Del iuez cuerno deve iudgar.
XXIV. Del pro, del danno que deve aver
el sayn. . XXX. De la pena que deve aver el iuez,
XXV. Que tod omne quien * es dado poder
de iudgar aya nombre iuez.
XXVI. Que 4 tod atamiento que fuere fecho
por fuerza del alcalde depues iuyzio non
I. 5 El Rey Don FJavio Recis-
vindo 6.
En quanto tiempo deven valer las leyes
que son emendadas.
Nos 7 que queremos emendar las leyes , de
bimos esto luego por sentencia primeramien-
tre , que as cuerno las leyes paladinas son
provechosas por atoller 1 los pecados de los
omnes , as las obscuras leyes destorvan que
las non puede 9 omne ordenar. Ca algunas IO
cosas fuertes 11 son ordenadas por obscuras1*
palabras , dall nasce contienda , porque
ios pleytos non pueden seer departidos cla-
ramientre por ellas , ca o 13 devien poner
trmino calonnas 14 , all ponen IS lazos
los omnes entre s. E dall nascen mu
chas diversidades 16 de pleytos, dall nascen
muchas contiendas entre las partes. Dall
nascen dubdas 17 entre los iuezes 1J, as que
non pueden poner 1 9 trmino los pleytos,
ni refrenar las calonnas. Onde todas las co
sas que vienen en contienda, non 10 pueden
I Ese. 4. oir.
a Esc. i. Del alcalde 6 dotro de qual dignidat quiere
que es sospechado de alguna de la* fartes , et si iud-
gar (en la ley iudgar") contra la ley , y as en la ley.
3 Esc. 6. quem es dado for dar de migar a numbre
iuiz , y as en la lev.
4 Esc. I. Que toa omne que con tuerto fuete ligado , que
sea desfecho , et amas las partes se puedan demandar
despus.
: 5 Esta ley es parte de la V. de este ttulo en los cdi
ces Toled. Camp. E. R. M. B. R. i.s.j. S. B. Malp. x. a.
Esc. a. 3. 4. 5. y 6. En el de Bex. se halla tambin
continuacin de la misma ley , pero separada y con esta
rbrica De declarar las leys , et de qual tiempo deven
valer. En el Esc. 1. se halla la rbrica , y falta la ley.
Y se ha puesto en este lugar por conformarse con el tex
to latino.
6 Toled. sin autor.
7 S. B. y Esc. 4. Los que.
8 E. R. y Bex. toler. B. R. 3. toyer. Esc. 6. toger.
Los dems toller.
9 S. B. Malp. 1. a. Esc. 3. y 5- pueda. Camp. poda.
10 B. R. J. y Esc. 6. Ca dalgunas. Camp. Et algunas
cosas.
I I Camp. y Esc. . fortes.
12 S.B. Malp. x. a. Esc. 3. 4. . y 6. E. R. Bex.
B. R. i. a. 3. y Camp. escuras.
1 3 Esc. 3. et 0 devien. Bex. ca hu. Camp. u. B. R. c
TITVLO I. 7
derecho , non vala. '
XXVII. Que el iuyzio , que es dado por man
dado del rey, por miedo , si es torti"
cero , non vala.
XXVIII. Del poder que an los obispos sobr
los iuezes, que iudgan tuerto.
XXIX. Que el iuez deve dar razn de quan-
. tol demandaren. . . ' -
que toma las cosas aienas , las manda
tomar.
XXXI. De los que non quieren venir por man
dado del rey.
seer demostradas 21 por pocas palabras, si al
que non los pleytos, que fueren tractados an
te nos , et las leyes , que ende fueron fechas,
queremos emendar en este libro , ordenar,
y esplanar las cosas que son dubdosas**, las
que son nozibles lJ fazer provechosas, las
cosas que son mortales 14 fazer piadosas ,
abrir las que son encerradas 1S, complir las
que son comenzadas a6, en tal manera que
todos los pueblos de nuestro regno entien
dan que son bien emendadas , ordenadas.
E por ende estas leyes, que nos emendamos,
las que fazerrios nuevamientre , ordena
mos , ponemos en este bro cada uno 17
sus ttulos mandamos que sean guardadas
de las kalendas 18 de noviembre deste' se-
gund anno que nos regnamos , que valan
por siempre , que las tengan 19 todos los
que son de nuestro 30 regno , as cuerno las
oyeron JI, las otorgaron todos los obispos
de Dios, los sabios de nuestra 3* corte,
los mayores. E las leyes que fiziemos contra
los iudios, mandamos que valan daquel tiem
po adelantre, que fueron confirmadas por
nos. '
hu. B. R. 3. ye . En Malp. a. falta el ca.
14 Esc. 3. calompnias. Esc. 6. calurosas. B. R. 3. co-
lomias.
1 5 Esc. 6. puenen.
10 M. adversidades.
1/ Camp. dobdas. .
18 Toled. y Malp. a. alcaldes. Esc. a. los prncipes et
los iueces. Camp. E.R. Bex. Esc. . y 6. iujees. - i
19 Esc. 6. puner. ,:
ao B. R. a. 3. E. R. y Bex. si non.
a 1 Esc. 6. demustradas. B. R. 3. partidas. .
a 1 Camp. dobdosas. Esc. 6- dubidpsas. . .
a 3 Esc. 6. nuscibles. B. R. x. nozivres. . .-. ?
24 Esc, 6. murtales. - " -:
2$ Esc. 6. encierradas. B- R. 3- cerradas. . -.
ao B. R. 1. Malp. 1. a. Esc. 4. y Camp. compezadas.
Esc. 6, compiezadas. B. R. 3. E. R. y Bex. empezadas.
aj Esc. 3. cada una. S. B. y Esc. 4. cada uno sos titi
les. Esc. 6- cada uno de sos. B. R. x. cada una so tiru
los. B. R. 3. cada una en sos.
a 8 Esc. 3. y Esc. 6. desde kalendas novembrias. Camp.
desde kalendas novembres. Bex. kaliendas de novembro.
E. R. desde kalendas de novembre. - z \ ; 1
a p E.R. tingan. B. R. 3. tiengan.
30 Esc. 3. de nuestra corte et de nuestro regno.
3 1 Esc. 6- odiron. B. R. 1. y 3. oyron.
32 Esc. 6. de este nutstro regno et de esta nuestra
corte. . v. . . a
Aa
 8 DEL FVERO
II. 1 El Rey Don Flavio a Res
cindo.
Que el rey los pueblos deven seer so
metidos de las leyes.
Nuestro * Sennor que es poderoso 4 rey
de todas las cosas , fazedor , l solo cata
el provecho , la salud de los omnes ,
manda guardar iusticia en la su santa ley
todos los que son sobre 5 tierra : y el que
es Dios de iusticia muy grand 6 lo man
da. Conviene tod omne , maguer 7 que
isea muy poderoso , someterse sus man
dados 8, el quien obedeze la caballe
ra celestial. Onde si alguno quiere obedezer
Dios , deve amar iusticia , si la amar,
deve fazerla todava % y estonze ama om
ne la iusticia mas verdadera mientre , mas
frmemientre10, quando tiene un derecho con
su prximo. Et por ende nos que queremos
guardar los comendamientos de Dios, da
mos leyes en semble 11 pora nos, pora nues
tros sometidos 12 13 que obedezcamos nos,
todos los reyes que vinieren 14 depues ,s
de nos , tod el pueblo que es de nuestro
regno generalmientre. E que ninguna per-
1 Esta ley es la 1. en el cdice B. R. i. Esc. 1.3.3. 6.,
y en Malp. z. la XVI. \ 5 Esc 6. sobre la tierra. Malp. 3. y Toled. dt sobre
En los cdices S. B. B. R. 2. 3. E. R.y Esc. 4. baxo
ti nm. I., en B. R. I. Esc. I. 2. 3. 6. y Camf. Baxo el
nm. IV. , y en Malp. 1. baxo el nm. XIX. se halla la
ley siguiente , que tambin se encuentra en algunos cdi
ces latinos , y est impresa entre las notas del Fuero la'
tino iib. II. tt. I. I. 2.
En quanto 1 tiempo deven valer las leyes que son emen-
dadas.
Por que la antigedad * de los pecados face 3 facer
nuevas leyes , renovar 4 las leyes que eran antiguas : por
ende establescemos , mandamos que valan las leyes que
son escripias en este libro del s segund 6 anno que reg-
n nuestro padre el rey Don Citasuindo , mandrnoslas
guardar todas las personas de nuestros regnos , toda
nuestra yente. E tollemos todas las leyes otras que non
fueron fechas por derecho , mas por fuerza. E todos los
iuicios , los escriptos que fueron fechos por ellas , non
valan. E aquellas leyes mandamos que valan , las quales
entendemos que fueron fechas antiguamientre por derecho,
porque iudg el nuestro padre mismo , que fizo por
penar los malfechores , hy emendamos 7 con estas las otras
leyes , que nos ficiemos con los obispos de Dios , con
todos los mayores 8 de nuestra corte, con el otorga
miento del pueblo , por el ensennamiento 9 de Dios. As
que , aquellas leyes que havemos fechas , las que ficier-
mos 1 0 por otros nuevos pleytos , mandamos que va
lan 1 *, que sean firmes siempre 1 Esta ley fu fecha
en el octavo conceio de Toledo.
2 Toled. Esc. 1. y 3. sin autor. Esc. 2. Recisiundo.
Esc. 4. y 6. Recisindo.
3 B. R. 1. 3. y Camp. nostro.
4 B. R, 1. 2. Esc. 1. 3. 4. 6. Bex. y Camp. que es ry
- 1 Esc. 1. Dt qual tiempo,
a Esc. t. a. 3. y 4. antigQedat. Esc. 6. antigedade. Camp. an
tiguada!.
3 Esc. 3. Camp. y Btz. faz.
4 Esc. 1. remover. Esc. 3. Camp. y Bex. renovar las que
eran.
s S. B. B. R. 1. Malp. t. Esc. 1. 3. 3. 4. $. 6. Camp. y Biz.
desde el.
6 Esc.lt. secundo. Camp. secondo.
JVZGO
sona, por poder que aya , ni por dignidat,
ni por orden ,, non se escuse de guardar 17
las leyes en s, que nos damos nuestro pue
blo. En tal manera que el prncipe por fuer
za ,8, por voluntad constringa el pueblo de
guardar las leyes.
III. 19 El Rey Don Flavio Recis-
vindo 9.
Que tod omne deve saber las leyes.
Toda sciencia por derecho desama ignoran
cia ca escripto es : El omne non quiso
entender por fazer bien. Onde desto se se
gu a2, que aquel que *J quiere entender , a
sabor de bien fazer. E por ende ninguno no
asme 24 de fazer mal , por dezir que non sabe
las leyes, ni a el derecho. Ca el que 16 mal
fiziere , non deve seer sin pena , maguer que
diga , que non sabie 17 las leyes ni el derecho.
IV. Que las cosas del prncipe deven
seer ante ordenadas a , 4 las del
pueblo depues.
Dios qui fizo 39 todas las cosas, orden con
poderoso de todas las cosas.
tierra. Esc. 6. subre. Camp. de sobre la tierra.
6 B. R. a. E. R. Esc. 4. Camp. y Bex. glorioso.
7 Camp. y Bex. tod omne magar que sea.
8 Camp. los mandados , el quien obedece. Esc. a.
mandados de aquel. Esc. 4. sos mandados del aqulen.
9 Esc. i. 3. 3. 4. y Malp. 3. 3. toda via.
10 Bex. firmimientre. B. R. 3. firme mient.
1 1 Esc. 6. ensiembla. B. R. 3.y Bex. ensembla. B. R. x.
ensenbra.
1 2 Esc. 6. sometudos.
1 3 Bex. los quales. B. R. 2. i las quales.
14 B. R. 1. Bex. y Camp. venieren.
15 Esc. 3. despus nos. Camp. depois.
1 6 Esc. 6. y Campf ordene.
17 E. R. Esc. . y Camp. gardar.
1 8 Camp. y Bex. forcia. E. R. forza. Esc. 6. furz 1.
i^En B. R. 1. Camp. Malp. 2. Esc. 1. a.y 6. es la II.
y en Malp. 1. la XVII.
20 Toled. Esc. 1. y 6. sin autor. Esc. 2. Recisiundo.
Esc. 3. Rescindo.
2 1 Toled. Esc. 1. y 6. ignoranza. Esc. 3. innoranzia.
22 Esc. 1. 2. 3. 4. . 6. y Bex. sigue. Camp. siege.
2 3 Esc. x. aquel que non quiere entender , no a sabor de
bien fazer. Esc. 5. que quisiere.
24 Bex. y Camp. osme.
25 B.R. 3. Esc. 5. y Camp. . E. R. y Bex. y.
26 Malp. x. y Camp. el quien. Esc. 2. Ca qui el mal.
Esc. 5. Ca quien mal.
27 B. R. 1. 2. 3. Bex. Camp. Esc. z. 3. 3. 4. 5. 6. y
E. R. sabe.
28 E. R. ordiadas.
29 Camp. y Bex. fezo. Ese. 1. Fizo Dios toda las co
sas , et orden.
7 S. B. B.R.s. Malp. s. Esc. 4. 6. y Bex. encademos. Esc. g.
ennadimos. E. R. y Esc. f. annademos. Camp. manamos.
8 Esc. 3. mayorales.... otorgamiento.
) Bex. nsinnamiento.
10 S.B. B. R. 1. Malp. 7. Esc. 1. . 3: 4. s- Camp. y Etx.
taremos.
1 1 Esc. 6. vallan , y asi otras veas.
12 Esc. 1. a. 4. f. Camp. y Bix. por siempre. Esc. 3. para
siempre. E. R. por sempre. ' ;
 LIBRO II.
derecho la cabeza T en * el cuerpo del om-
ne 3 de suso , fizo naszer 4 de la cabesza
todas las otras partidas de los miembros s
del cuerpo del omne. Onde por eso es di
cha cabeza, porque los otros miembros co-
mieszan 6 naszer de ella. E form en la
cabeza lumbre 7 de los oios 8 , porque pu
diese 9 omne veer las cosas , quel pueden IO
empeezer 11 , meti 12 en ella la memoria 13
de entender, porque pudiese 14 ordenar,
goviernar 15 los otros miembros quel son so
metidos l6. E por esto los meges 17 que son
sabidos 18 , ante an 19 cura del mal de la
cabeza que de todos los otros miembros del
cuerpo. E 20 por ende la melezina faze l all
ante , porque entinde el mege , que ay
mayor periglo. Ca si la cabeza es sana,
avr razn en s , porque podr 21 sanar to
dos los otros miembros ; mas si la cabeza
fuere enferma , non podr dar salud los
otros miembros , ca 22 no la a en s. Por en
de devemos primera mentre 23 ordenar los
fechos 24 de los prncipes, porque son nues
tras cabezas 2S, defender su vida , su sa
lud , depues desto ordenar las cosas del
pueblo , que mientre que el rey es con sa
lud , que pueda mas firme mientre defender
sus pueblos. - i-'-
i Esc. i. y Camp. cabesza.
a Camp. enno corpo , y as despurs.
3 Esc. 2. del omne suso. B. R. 3. omne en el cuerpo de
suso.
4 Esc. a. 4. . 6. Camp. Bex. y E. R. nacer.
5 Bex. y Camp. nembros. Esc. 3. membrios. B: R. z.
y 3. menbros.
6 Toled. y Esc. /. comienzan. Bex. Camp. Esc. 3. 3. 4.
B. R. z. 2. 3. S B. Malp. z. a. y E.R. conpiezan.
Esc. 6. compezan. ...
7 Esc. 6. los oyos con el lumen. B. R. z. la lumne.
8 Camp. olios. Bex. oos. E. R. oyos. B. R. z. uueyos.
' 9 Esc. 3. 6. y Camp. podiese , y as. despus. Esc. .
puediese.
I o Esc. 3. puden. Camp. poden.
II Esc. 6. empiieer. B. R. a. y Esc. 3. empeescer.
ii Esc. z. met. S.B. Esc. 4. Bex. y E.R. form.
Esc. 6. y Camp. mete.
13 Esc. z. la meioria de dentro. Esc. 6. la memoria
porque podesse omne entender et ordenar. Bex. minora.
14 Esc. . puediesse. B. R. z. podiesse.
15 S.B. Camp. E. R. Bex. B. R. z. a. 3. Malp. z. 2.
Esc. z. a. 3. 4. y 6. governar.
16 Toled. S.B. Malp. a. y Esc. 4. sometudos. Esc..
omitidos.
17 S.B. Esc. 3.4. E.R. Malp. z.y Bex. mclts. Esc. 6.
mieges. Esc. 3. y 5. maestros , y as despus.
18 B.R. z. a. 3. Malp. z. S. B. Esc. z. a. 3. 4. . 6.
E. R. Bex. y Camp. sabios.
19 Esc. z. ante curan. Camp. ant cura.
20 Esc. z. a. 3. 4. 6. Malp. a. Camp. y E.R. E por
ende la melecina 1 ante porque. Bex. E por ende la me-
lecina l antepon porque. B. R. 2. la melezina l ante pon
en la cabeza.
2 1 Esc. 3. . y 6. pueda. E. R. podria.
a i S.B. Malp. 3. se. z. 4. E. R. y Bex. que. Malp. z.
y Esc. 3. porque non.
33 Esc. z. 3. y 4. primeramientre.
24 Bex. provechos. . R. y B. R. s. pechos. Esc. 6.
Hechos.
25 Esc. 6. cabiezai.
TITVLO I. 9
V. 26 De toller la cobdicta, de los prnci
pes a?, cuerno** deven seerfechos los es
cribios en 29 sunombre 30 de losprncipes.
El prncipe 31 de la tierra, el 31 sennor es-
tonze semeia 33 que ama la salud las cosas
celestiales , quando 34 a piadad de sus prxi
mos 3S, dveles catar 36 provecho. Onde sue
le venir 37 que mayor 38 pro gana de la sa
lud de los otros que de la suya. C quanto
los omnes son mas, tanto mayor ganancia 3
suele avenir 40 dellos. E quanto 41 l espera 4*
de aver pro 43 de s mismo solamientre, nol
semeia mucho de ganar bien fazer de s mis
mo , que es un omne solo. E por esto de-
ve 44 mas aguardar 45 la salud de tod el pue
blo;, que de un omne solamientre. Onde que
el principe non semeie que ama la salud del
pueblo solamientre 49 por la palabra, non
por el fecho 47, mas deve 48 catar lo quel rue
ga tod el pueblo, que 49 estonze aya * el
provecho del pueblo , quando entendieren
que los oye , de lo quel demandan , que
ge lo otorga 51 . Onde cuerno los prncipes
ayan estado muy cobdiciosos 52 de robar 51
el pueblo en los tiempos que son pasados,
de acrecentar 54 el su tesoro, nos cate
mos 33 agora la mesquindad 56 de los some
tidos 57 por la gracia de Sancti Spiritu38, pues
26 Esta ley es la XX. en Malp. z..
27 E. R. y Esc 5. prncepes.... prncepe.
28 Toled. Esc. 1. 2. 3. 5. 6. E.R. Camp. y Bex. como.
29 Toled. en 'el su nombre.
30 E. R. numbre. Bex. nome. Camp. nopne. Esc. 6. numble.
31 Esc. z. El prinzep. ; , ,
3 Esc. 5. le sennor.
33 Esc. 3. y Camp. semella. Bex. semeia. Esc. 6. semeya.
34 E. R. quando ama prod de sos prximos.
- 3 5 Esc. j. de sos chritianos.
36 Toled. E. R. Bex. Camp. Malp: z. a. S.B. B. R. z'.
a. 3. Esc. z. 3. y 6. tener. Esc. 3. quiere tener. Esc. 4. de
veles tener derecho. Esc. . develo tener provecho.
37 Malp. z. Esc. 2. y 3. avenir.
. 38 Ese. 3. piedat et pro. .i
39 Esc. 6. gananza. E. R. ganaza. ...
40 Esc. 2. . 6. y Camp. venir.
41 Malp. 2. Esc, z. . o. y Camp. quando. E. R. quano.
42 Esc. 3. y 6. spera. >-
43 Esc. 6. y Camp. proe. E. R. prod. S. B. prode.
44 Esc. 3. 4. . 6. E. R. Camp. y Bex. devemos.
45 Malp. z. Esc. z.y 2. guardar. Esc. 6. agardar. Camp.
y E. R. ganar.
46 Camp. tan solamientre.
47 Esc. 2. por fuerza. Esc. z. a. 4. Malp. z.y 2. por
fecho. Esc. 6. el flecho.
48 Esc. 6. deve acatar lo que le ruegan los del pueblo.
49 Esc. z. et estonce.
50 B. R. 3. E. R. y Bex. avr.
5 1 Esc. g. otrga. B, R. 3. Malp. z. E. R. Camp. y
Bex. otorgan. Esc. 3. otorguen.
5 Esc. z.y 3. copdiciosos. Esc. 6. cubdiciosos.
53 Esc. 6. rubar.
54 Bex. crescentar. B. R. z. 2. 3.y Malp. 2. acrescentar.
55 E.R. Esc. i.y . catamos.
56 Esc. 6. mizquindade de los sos sometidos. S. B.
Camp.y Esc. 3. mesquindat. Esc. . mesquindade. B. R. Z.
y. Malp. z. mezquindat.
57 Toled. y Malp. 2. sometudos. Esc. . y E. R. so-
nitidos.
58 Esc. 4. del Sancto Spirito. Malp. z. Sanctis Spirifs.
Aa 2

io BEL FVE
que' dimos " las leyes los sometidos, que
moviesen , queremos poner freno 2 la cob-
dicia de los prncipes. E por ende estables-
cemos, as por nos , cuerno por todos nues
tros successores , que ningn rey non cos-
tringa 3 por fuerza 4 ningn omne , quel
faga escripto de la debda * que deve otri,
ni mande que ie lo fagan fazer por fuerza,
nin porque ninguno pierda 6 con tuerto ni
contra su voluntad las cosas quel otri 7 de-
ve. E si algn omne quisiere dar algunas
cosas al prncipe por su voluntad, el prn
cipe ganare del alguna cosa por algn algo
quel fizo, sea puesto en el escripto, que ge
lo da por su voluntad, cuerno ge lo da ,
porque ge lo da , por aquesto pueda omne
entender si ge 8 lo da por fuerza , por en-
ganno del prncipe. E si por aventura ' pu
diere 10 omne entender que ge lo da con-!
tra su voluntad, ge lo dexa 12 el prncipe^
desfaga lo que fizo mal, 13 despus 14 de su
muerte , trnenle Is las cosas aquel que ge
las diera , sus ^rederos. E aquellas cosas
que fueron dadas al prncipe sin ninguna
premia , as cuerno es derecho , sean en po
der del prncipe , faga dellas lo que quisie
re- E que atal cosa sea mas firme , deva
valer, si algn escripto fuere fecho de la do
nacin 16 del prncipe, las testimonias1', que
fueren en aquel escripto sean pesquiridas
de quien 19 mandare el prncipe , si ovo y
alguna fuerza del principe , algn engan-
no 20 daquel que fizo el escripto , as vala
l escripto. E si non fuere desta manera non
vala. E otro s mandamos guardar de las tier
ras et de las vinnas , de los siervos , si 21
alguna donacin fuere fecha sin escripto,
ante testimonias. E de todas las cosas que
ganaron los prncipes en el regno desdel tiem-
i S<B. Malp. i. a. Carne. B. R. i. a. 3. Bex. Esc. t.
a. 3. y . dicmos. Esc 6. diemus.
a B. R. i. a. 3. Toltd. Molo. i. 2. Etc. i. 3.3.4.$. 6.
y Bex. freno trmino. E. R. freno anello.
3 Esc. 6. costrenga.
4 B: R. a. S. B. y Esc. a. ningn.
5 E. R. dibda. Camp. delda. B. R. i. deveda.
6 Esc. 3. pierda lo suyo.
2 Toltd. otro. Malp. i. a. Esc. i. a.j.y<f. que el otro.
. R. que otro. Bex. que otrol.
8 Camp. li lo da. Bex. le lo da.
9 Esc. 4. 6. S. B. Toled. y Malp. a. venturav
10 Esc. i. y 3. podiere. Camp. podier.
1 1 Esc. 6. entiender.
1 1 Esc i. 2. 4. 5. Camp. y Bex. dexe.
13 Esc a. . Camp. et. ' tenescer.
14 Camp. depues sua morte. E. R. depues su muerte.
' i 5 Esc. 1. 3. 4.. y 6. tornen las.
16 E.R. donazon. Malp. 1. Esc. 6. y Bex. donation.
17 Camp. testemunas.
18 Esc. i.y a. perqueridas. Esc. a. pesqueridas. Camp.
tquiridas. Bex. esqueridas. M. pesquiradas.
19 Esc. a. de qui.
aq Esc. . danno.
ai Esc. 2. si. Esc. 6. y Malp. 1. et.
ai Toled. Citasiundo. Esc. 1. Sinziando. Esc. 3. Cin-
dasundo. Esc. 6. Sintillan. Esc. 2. Sisnando.
23 Esc. 6. ata. Esc. 3. fasta aqu. Esc. a.y . fata. Bex.
ata en ese dia. Camp. ata aqu.
I
.0 JVZGO
po que regn el rey Don Sintisiand 42 fasta rf
en esaqu , que ganaren los prncipes daqu
adelantre quantas cosas fincaron 24 por or
denar, porque las ganaron en el regno, de
ben pertenecer al regno. As 15 quel prnci;
pe que viniere 16 en el regno faga dellas lo
que quisiere. E las cosas que gan el prnci
pe de sus padres de sus parientes por he
redamiento , yalas el prncipe sus fiios :
si fiios non oviere 37, yanlo 28 sus herede
ros legtimos , fagan ende ,* su voluntady
as cuerno de las otras 30 cosas que an por
heredamiento. E si alguna cosa 3* ovierer
de sus padres , de sus parientes , si ge
lo dieron , si 31 ge lo compraron , lo ga
naron por otra manera qualquier 3.3, non
fizieren ninguna manda daquellas cosas, non
deven pertenecer 3 4 . al regno, mas sus fiios
sus herederos. E otros, daquellas cosas
que gan ante que fuese rey , que eran
suyas propias , puede 36 dellas fazer lo que
quisiere , las deven aver sus fiios , si non
oviere fiios , devenas aver sus herederos , si
non fiziere dlas manda. Esta ley manda
mos guardar en las cosas del prncipe sola-
mientre , mandrnosla tener en tal mane
ra , que ante que ninguno aya el regno,
ante prometa por su sacramiento 37 de guar
dar esta ley. E tod omne que quisiere aver
el regno por grand roydo 38 de pueblo, por
algn engarnio, mantiniente 39 aquel que qui
siere aver el regno por esta manera, sea des
comulgado con todos aquellos que tienen *
con l, sea echado41 de la companna de los
cristianos, aya tan grand 42 pena, cuerno
los diablos en infierno. E tod cristiano que
con l oviere companna , con ellos aya otra
tal pena 4J. E si algn omne esta ley quisie
re crebantar, deslazer en ascuso 44 en pa-
34 Toled. Camp. E.R. y Bex. ficron. Malp. 1. y
Esc. 6. fincaren. :
a 5 Esc. 2. as. Malp. 1. Ca as que.
a o E. R. veniere al regno. B. R. 1. venir enno regno.
27 Esc. 6. over. Camp. y Bex. ovier.
a 8 B.R. a. j. Esc. j. 6. E. R. y Bex. yanlas.
'29 Malp. 2. y Bex. dend. Esc. 1. y 4. dende. Esc. 3.
y Camp. yende su voluntad. Esc. 2. dellas su voluntad.
Malp. 1. y Esc. . fagan dello. S. B. dent.
$0 B. R. 1. y Esc 6. outras.
31 Esc. 3. ganaron , oviron de sus padres.
31 Camp. E.R. Etc.. y Bex. si lo compraron, lo
ganaron en otra.
" 33 Esc 2. qual quiere non fiziron.
34 Camp. apertenecer. Malp. i. Esc. 1. 2. 3. y 4. per--
35 Esc. 6. Camp. Bex. y E. R. suas.
30 Esc. 3. pude. Esc. 6- pode.
"37 Malp. 1. Esc. i.y 4. sagramento. Esc. 5. sacramento.
38 Esc 6. y Camp. ruido. Bex. E. R. S. B.y Esc. jf*>
ver el regno por otra manera seya descomulgado.
39 Malp. 1. Esc. 1. 2. y 6. manteniente. B. R. 3. y
se 5. mantenente. B. R. 1. y Camp. mantinente.
40 Malp. 2. Esc 1. 2. 3. 4>y . revieren. E. R. toveren.
Bex. y Camp. revieren. :
41 Esc 3. desechado.
41 B. R. 2. Esc. 3. y 4. otra tal pena. M. aya grand pena
43 Malf. i.a.S. B. Camp. Bex. E. R.y Esc. . como l.
44 Malp. 2. y Esc. 5. escuso.
 LIBRO 11
ladino , pues que fuere descubierto 1 , sea
echado de la 4 corte , pierda toda la mee-
tad 3 de todas sus cosas , sea metido 4 en
algn fuerte logar por siempre , pierda la
dignidad 5 que oviere. E tod omne orde
nado que esto osare fazer , otro s pierda la
meetad 6 de sus cosas, as cuerno es de suso
dicho 7.
VI. El Rey Don Flavio Recisvindo.
De los 'que son rebelles 8 , mal
obedientes contral prncipe , con-
tral pueblo , contra la tierra.
Quantas pestilencias * son vidas IO en la
tierra de los godos, quantos aguiiona-
mientos 11 por la maldad, por la sobervia
daquellos que son rebelles , fuyen 12 los
enemigos , desto lo puede omne mas enten
der , porque vee 13 la muy grand mingua 14
de la tierra , dems los omnes de nuestro
regno lidian mas por esto ,s, que non fazen
contra los estrannos. Onde por toller esta
crueldad , y esta locura de la tierra , que
estos tales non sean sin pena , establesce-
mos por esta ley que tod omne desdel tiem
po del rey Don Cintillando fastal segund
anno, que nos regnamos , que se fux 16 po
ra los enemigos, que fuxier * daqu ade-
lantre, porvenir contra las yentes de los go
dos , contra nuestra tierra , por les fa
zer mal , pues que fuere 18 preso, descu-
i B. R. i. 3. y Esc. 3. descobierto. Camp. descuberto.
a B. R. i. 3. y Esc. 6. de (toda) la compaa de la corte.
3 Esc. 6. meatade. B. R. a. meytad.
4 Esc. 4. y Camp. metudo. E. R. mitudo. Esc. . mitido.
5 E.R. Camp. Bex. Malp. 1. Esc. 1. 2. 3. y 4. dig-
iidat. Esc. 6. dignidade. S.B. dignitat.
6 Camp. Bex. Malp. 1. y Esc. 2. meatat. E. R. mee-
dade. S. B. meetat. Esc. 5. meatat. Esc. 6. meatade.
7 Aqu sigue Nos que queremos enmendar en Mure.
Toled. Malp. 1. 2. S. B. B. R. t. 2. j. Malp. 1. 2.
Esc. 2. 3. 4. .y 6.
8 Esc: i. rebeldes. Camp. reteles,
g Esc. 6. pestillenzias.
10 S. B. Malp. 1. Esc. 1. 4. y Bex. avenidas. Esc. 2.
venidas. Esc. 3. vistas. Esc. 6. avudas. E. R. avinidas.
11 Toled. y Camp. agravamientos. Malp. 2. aguijamien-
tos. Esc, 6. aguillonamientos. Esc. g. aguiyonamientos.
Bex. aguilonamientos. B. R. 1. desavinimientos.
11 B. R. r. ,~. y Esc. . fuen. Camp. fiigent.
1 3 Toled. Esc. 4. y 5. veie. B. R. 3. por veer.
14 Malp. 1. 2. Esc. 1. 2. y 4. mengua. Esc. 3. y 6.
aemiga.
15 Esc. 1. por estos. Esc. 2. con estos que con los es
trannos. Malp. 1. con estos que non.
16 Toled. Malp. 1. 2. Esc. 1. 3. y 4. furo. Esc. 2. se
fuere pora los. Esc. 6. fiigio. Camp. fogio. Bex. quien fil.
17 Malp. 2. y Esc. 3. fuyer. Esc. 1. quier fbir. Esc. 2.
ere. Esc. 4. fiiycre. Esc. 6. fiigir. Camp. fogir. Bex. fuir.
18 Esc. 6. for prieso. B. R. fre.
19 Camp. descuberto. Bex. E. R.y Esc. 5. descobierto.
20 Bex. Camp. y E. R. algn. M. alguna.
1 Esc. j. movir. Esc. 6* mover dalguna. Camp. movier.
a2 Esc. escndalu. Camp. Malp. 1. 2. Esc. 1. 2. J.
4. y 6. escndalo.
% Esc. 6. Camp. y Bex. niove.
TITVLO I. ix
bierto *, si alguno " de nuestra yenfe
moviere 21 alguna contraria , algn scn-
dalo22, movi JJ desdel primero 24 anno
que nos regnamos entre la yente de nues
tro Js regno, lo prov de lo fazer, lo que
es mas cruel 26 cosa de dizir 17 : si alguno
provare de matar el prncipe , del toller
el regno , quienquier aS que prueve estas
cosas, alguna dellas, pues que fuere fa
llado 30, reciba muerte, non sea lexado JI
bevir. E si por aventura el prncipe por pia-
dad lo quisiere 3 1 lexar bevir , non le dexe 3*
que nol saque los oios 34 por tal 33 que non
vea 36 el mal que cobdici fazer , que 37
aya siempre amargosa vida, penada. E sus
cosas daquel, que prendiere 38 muerte por tal
cosa 3, sean en poder del rey. E aquel qui
las diere el rey 40 , las aya quitamientre. E
que ninguno de los otros reyes non vengan
contra esta donacin, ni ge 41 las tuelga. Ma
porque son muchos omnes , que depues que
entienden que son culpados deste pecado,
dan sus cosas por enganno las eglesias,
sus muieres, sus ios, otras personas:
en tal manera que las puedan despus de
mandar, quando quisieren, dnlas por en
ganno, as cuerno enprestadas 42, non pier
den ellos nada daquellas cosas, si non 43 que
fazen falsos escriptos. Por ende nos quere
mos toller este enganno, hy establescemos
por esta ley , que aquellos escriptos , aquel
enganno sea desfecho , non vala 44 nadaj
todas las cosas que aquel avia 45 , des
pus que fuere fallado en este pecado , to-
a4 Bex. del primer. B. R. 2. y Esc. . primer. E. R.
y Esc. 6. del primero.
25 B.R. 2. Esc. 4. y Bex. de nuestros pueblos. E. R.
de los nuestros pueblos.
26 Esc. 6. convenible cosa de dizer.
27 Esc. 1. 2. j.y 4. decir. Esc. .y Camp. de lo dizer.
E. R.y Bex. dizer.
28 Esc 2. y 4. qualquequier. Bex. qualquequiera.
E. R. qualquequierc. Camp. Malp. 2. y Esc. 6. quiquier.
Etc. 5. qui quisier. Malp. I. aquel que quiera. S. B. qual
quequierc. B. R. 2. qual quier. B. R. 1. y j. quien-
quiere.
29 Esc. 2. que sean provadas estas cosas. B. R. j.
provare.
30 Esc. 6. trobado. B. R. 1. j. y Bex. axado. Camp.
aliado.
"31 Malp. 2. dexado vida. Esc. j. lexado bevir. Esc. 6.
dexado pora viver. Esc. 1. lexado bevir l con quantos fli-
ron con l en el conseio. Et todas sus cosas daquel que fice.
3 2 Esc. . non lo lexar.
33 Esc. 6. diexc. B. R. 1. no lo lexe.
34 B. R. 1. uueyos. Camp. olios. Esc. 6. oyos.
35 Esc. 3. Por tal cosa que.
36 Bex. S. B. y Camp. veya.
37 Esc. 6. fazer que aya.
38 Esc. 6. prindier. Bex. y Camp. prendier. Esc: .
prendere.
39 B. R. 1. 2. y Esc. 3. por tal cosa , 6 que es ciego
por tal cosa.
40 Esc. 1. el rey , todas 6 dellas que las aya.
41 Esc. 6. nen lie la tula.
42 Esc. 1. emprestadas por cartas falsas.
43 Bex. si non por que fazen.
44 Esc. 3. valga. Esc. 6. valla. Malp. 1. nol vala nada.
45 M. avie.
 DEL FVERO
das sean metidas 1 en poder del rey ente-
ramientre % que faga dellas lo que quisiere,
as cuerno de suso es dicho. E todas las otras
cosas, que son establecidas en otras J leyes
sobre este enganno, mandamos que valan.
Mas aquellas personas son sacadas 4 desta ley
quien perdonaron los reyes, que furon
ante 5 nos. E si alguna cosa quisiere dar el
rey los que son culpados deste pecado 6
nol deve dar daquellas cosas mismas daquel
culpado , mas de otras cosas quales quisier
el prncipe. E puedel dar tanto 7 quanto
val 8 la vicsima parte de lo que fu su
yo .
VII. El Rey Don Flavio Recis-
vindo.
Que ningn omne non deve blasphemar 10
elprncipe, nil maldezir 11 .
As cuerno nos defendemos " que ningu
no' 5 non prueve ninguna traycion14, ni nin
gn mal , ni muerte contra la persona del
prncipe : otros non queremos sofrir que nin
guno nol ponga ninguna culpa falsa mientre,
ni lo maldiga. Ca la sancta 1 5 escriptura man
da que ningn omne non diga mal contra
su prximo. Hy en otro logar dize, que
qui mal 16 fiziere, dixiere al prncipe, deve
seer culpado de tod el pueblo. E por esto es-
tablescemos 1 7, que tod omne que apusiere 1 8
algn mal al prncipe falsa mientre , que
lo non amonest 19 ante en bondad 20 de su
vida , mas quirese levantar contra l sober-
viosa mientre , con sanna : tod omne que
dize cosas villanas, palabras torpes, tor-
tizeras si es omne de grand guisa, orde
nado 22 , lego , pues que fuere descubierto,
i Malo. i. Esc. a. e. 6- y Bex. metudas.
> Malp. i. y Esc. 6. entanamientre. B. R. J. j. Camp.
y Esc. 5. entrtgamientre.
3 M. estas. . . . quien ordenaron.
4 Malp. 1. S. B. y Camp. sacadas de la pena. Esc. 4.
sacamos desta pena. Bex. sacamos de la pena de esta lee.
5 Esc. 3. ante de nos.
6 Esc. 5. desta culpa.
7 Esc. 3. tanto de quanto.
8 Carne, valia. B. R. 1. 3. y Esc. . vale. S. B.yEsc. 3.
rala. Malp. 1. quantol vala.
p Esc. x. que lo aya por siempre.
10 B. R. 1. 2. 3. Camp. Esc. 1. 2.4. 5.6. S. B. Malp. 1. 2.
y E. R. blasmar. Esc. 3. aplasmar.
11 Camp. Bex. y Esc. 6. maldiur,\ as en la rbrica.
12 S. B. y Esc. 4. defendiemos. Esc. 6- defiendemos.
Esc. 3. defendemos todos.
13 B.R. 3. Esc. 4. S. B. E. R. y Bex. ninguno non
pruebe en ninguna guisa traicin.
14 Esc. 6. y E. R. traizon.
I 5 Camp. y Bex. la sacra escriptura non manda que diga
mal. Esc. g. non manda.... que diga mal.
i B. R. 3. S. B. Malp. 1. Esc. 1. 3. y 4. qui maldize.
Esc. 3. maldixere. Esc. 0. maldizer del prncipe. Bex. mal-
dlz el prncipe. B. R. 1. mal dexier. B. R. 3. mal dixiere.
1 7 Esc. 6. avernos. B. R. 3. estabelecemos.
18 B. R. 1. Esc 3. Camp. y Bex. aposier. Malp. a.
y Esc, 6. apusier. B. R. 3. enposier dalgun mal.
JVZGO
pierda la meetad de todas sus cosas, y el
prncipe faga dellas lo que quisiere. E si fue
re persona vil *3, que non aya nenguna digni
dad, faga 24 el principe dl lo que quisiere ,
de sus cosas. Hy esto mismo mandamos guar
dar de los que dizen S mal del rey depues
de su muerte. Ca aquel que es vivo , en va
no dize mal del muerto, ca el muerto non
puede ya entender el castigo , ni se puede
emendar: porque semeia loco aquel que di
ze mal del muerto que non siente , por ende
aquel que lo dize deve recebir L. azotes ,
callarse a de 16 su locura. Mas este poder
damos cada un omne , que mientre que el
prncipe vive , depues que es muerto , que
pueda razonar por sus pleytos, por sus co
sas , as cuerno pertenesce al pleyto, as
cuerno es derecho. Ca en tal manera que
remos nos 17 guardar la ondra 18 del prnci
pe , que non tolgamos su derecho cada
uno.
VIII. J0 El Rey Don Flavio Re-
csiundo.
De toller las leyes de los omnes es-
trannos.
Bien sofrimos JI, et bien queremos que ca
da un omne sepa 32 las leyes de los estran-
nos por su pro 33; mas quanto es de los pley
tos iudgar , defendrnoslo, contradezimos
que las no usen, que maguer 34 que y aya bue
nas palabras , todava ay muchas gravedum-
bres 3s, porque 36 abonda por fazer iusticia,
las razones , las palabras , las leyes que
son contenudas37 en este libro. Nin queremos
que daqu adelantre sean usadas las leyes ro
manas , ni las estrannas.
19 S. B.yEsc. 4. amostr. Bex. mostr. E. R. monstr.
20 Esc. 3. y . poridat. Esc. 6. poridade. Camp. E.R.
B. R. 3. Bex. S. B. Malp. 1. Esc. 1. 3. y 4. bondat.
21 B. R. 1. 3. S. B. Malp. 1. Esc. 4. y Bex. torticie-
ras. E. R. torticiales.
22 Toled. coronado. Esc. 1. ordenado, religioso,
lego. E. R. y Malp. 3. ondrado. S. B. y Esc. 4. ornado.
23 Toled. tal.
24 B. R. 3. Bex. y Esc. 4. de el prncipe l suoi
cosas quien quisier. E. R. die el prncepe l sus
cosas quien quisiere.
2 5 Malp. 1. S. B. Esc. 3. 4. . 6. y Bex. dixieren.
Camp. dixeren. E. R. disieren. B. R. i- dexieren.
26 Camp. y Bex. de sua locura. M. de la locura. S.B.
y Esc. 4. de so locura. E. R. de su loucora.
27 Esc. 3. ordenar et guardar.
28 Esc. 6. Bex. y Camp. onra.
29 Esc. 3.y Camp. tollamos. B. R. 3.y Esc. 6. toyamos.
30 Esta ley es la XXIII. en Malp. 1. En Esc. 1.
no se pone regularmente nombre de autor ni nota.
31 B.R. 3. E. R. Esc. 6. y Camp. sofremos.
32 B. R. 1. 3. Camp. y Bex. saba. E. R. sapa.
33 Esc. 6- prod. Bex. prot. Camp. proe. JB. R. 1. prol.
34 M. Que maguer que ay buenas palabras.
3 s Toled. agraviadumbres. Esc. 6. y Bex. gravedumnes.
Camp.jravedumpnes. E. R. gravidumbres.
36 Esc. 3. han dubda de fazer iusticia.
37 M. continuadas. B. R. 3. contenidas.
 LIBRO II.
IX. El Rey Don Flavlo Rescindo:
Que nengun omne non aya otro libro
sino es este , que es fecho de nuevo.
Nengun omne de todo nuestro regno de
fendemos que non presente 1 al iuez pora
iudgar en nengun pleyto otro libro de leyes
si non este nuestro2, otro translatado 3 se-
gund este : si lo fiziere alguno , peche XXX.
libras doro al rey. E si el iuez, pues que to
mare el otro libro defendudo % si lo non
rompiere s, lo non despedazare 6, reciba
aquella misma pena 7. Mas aquellos non 8
queremos que ayan la pena desta ley los que
quisieren allegar 9 las otras leyes que furon
ante fechas, non por destruir estas nuestras^
mas por afirmar los pleytos que son 10 pasa
dos por ellas.
X. " El Rey Don Fia vio Rescindo.
De os dias 12y e de lasfiestas que 13 non
deven tener pleytos.
Ei. 4 da de domingo ningn omne non de-
ve seer lamado en 1 s pleyto , ca todos los
pleytos deven seer pasados 16 por la reveren
cia del dia. Ningn omne non lame 17 otro
en aquel dia iuyzio por ningn pleyto, ni
por ninguna debda pagar. Hy en los dias de
pasqua otros defendemos que ningn pleyto
non sea tenido fasta XV. dias, VII. dias ante
1 Bex. presienten. Malp. 2. y Esc: 6. presenten.
2 Esc. 6. nosso.
3 B. R. i- 2. 3. S. B. Malf. 1. Esc. 1. 2. 3. 4. 6. Camp.
y Bex. traslado. Esc. 5. trasladado. Malf. 2. traslatado.
E. R. translado.
4 B. R. 2. 3. Esc. 1. a. 3. 4. y Bex. defendido.
5 Esc. 6. rumpiere. Bex. rompe. E. R. romper.
o Etc. i.y 2. despezare. Esc. j. espedazar. Bex. despie
zar. Malf. 2. y Esc. . despezar. Esc. 6. desfiziere.
7 E. R. S. B. Esc. 4. 6. y Bex. desta ley (Bex. lee).
8 B. R. 2. S. B. Esc. 4. y Bex. aquellos sacamos de la
pena de esta ley. -
9 S. B. Esc. 3. y 6. alegar.
10 Esc. . pasron por ellas.
11 En Malf. 1. es la XXV.
12 B. R. 1. De los dias domingos. Esc. 6. Ttulo de los
dias frc. E. R. De los dias de las festas frc.
" 13 Esc. 6. en que.
14 Esc. 3. En el dia de lo dumiengo. Bex. El dia del
diomingo. E. R. dominguo. B. R. i.y 3. El dia domingo.
1 5 Esc. 2. y 6. pleyto.
10 B. R. 1. 2. 3. y Esc. 3. posados. Esc. 1. cesados.
17 E. R. y Bex. xame. Malf. 2. Esc. 1. y g. llame.
18 S.B. Como, y E. R. festa. . . . fiesta.
19 Esc.S. VIII.
20 B.R. 1. 2. 3. Malf. 1. 2. S. B. E. R. Esc. 1. 2. 4.
5. 6. y Camf. que sea guardado.
21 B.R. x. 2. 3. Camf. S. B. Bex. Esc. 5. y 6. Cir-
cuncisio.... Aparicio.
22 S. B. y Malf. 1. aaden el dia de Resurreccin.
23 B.R. 1.3. Esc. 1.3.5. y Camp- de Cinquesma.
E. R. Cinquesmas. Esc. 6. Cinquaesmas. Esc. 2. y 4.
de la Cinquesma.
24 Esc. 6. cogeren. Bex. cuelen. Camf. cuellen los pa
TTTVLO I. 3
de la fiesta '% Vil. 19 dpes 'd la fiesta/,
Otros mandamos guardar 20 el dia de Na-
bidad de nuestro Sennor , y el dia de Cir
cuncisin21, y el dia de Aparicin 22, y el dia
de Ascensin , y el dia de Cinquaesma 2J
cada uno en su dia. E otros en el tiempo
mientre que cogen 24 las miesses, XV. dias por
andar dagosto JS, XV. *6 andados de se
tiembre 17 , y en la provincia a8 de Cartago,
porque deguastan 39 las lagostas el pan mu-*
cho, mandamos guardar las ferias XV. dias
por andar de 3iulio, XV. andados dagosto.
Otros mandamos guardar *' del tiempo d
las vendimias 32 XV. dias por andar de se
tiembre, fasta XV. dias andados de octubre 33
Esta constitucin 34 mandamos guardar
todos , que ninguno non sea lamado 35 en
ningn pleyto , nin sea constrennido 36 en
estos dias, fuera si era el pleyto ante coy
menzado 37. Ca si el pleyto era nt comen
tado , deve seer constrennido de responder
en aquellos 38 dias, non se puede mampa-
rar 39 por las ferias. E si es tal persona, que
deva seer creyda 40, dxenlo ir sobre some-
nage41. E si es tal persona, que non deva
seer creyda ligeramientre , d fiador , que
pasados aquellos dias 42, que venga al pleyto
o 43 mandare el iuez ; fueras ende aquellos
que fazen tales cosas porque deven morir441.
Ca estos tales dvenlos prender en estos
dias , meterlos en crcel 4S, fasta que sea
pasado el domingo, las otras ferias de, suso
dichas , y estonze reciba la pena qua deve
recebir46. En los dias de coger 47 el pan y e|
vino , los omnes que fazen tal cosa , porque
nes. Esc. 5. coien. B. R. 1. cueyen.
2 5 Esc. 1. de iullio fasta XV. andados de agosto.
" 16 Toled.XU. . - 1
27 Esc. 2. y 3. setembre. Bex. y Camf. septembri.
28 Esc. 6. provinza.
29 Esc. 1. 3. 4. B. R. r. 2. 3. S. B: Bex\y Malp.'x. '2.
desgastan. Esc. 2. 5. y 6. degastan. Camf. degollaban.
30 Esc. i. de junio fastal comienzo dagosto.
31 \B. R. 3. Bex. y Camf. el tiempo. '
32 B. R. 1. y Esc. 4. vindimias. Esc. 6. vindemiasJ
Malf. 1. de las vendimias que sean las ferias desde media
do setembre fta mediado octubre. Esta constitucin &c.
B.R. 1. Malf. 2. Esc. 3. y 6. de las vendimias desde
XV.. das por andar octubre ata XV. dias andados de
noviembre " \ : ,
33 Bex. ochubro.- B. R. 1. y Camf. ochubre. B. R. 3.
ochubrio. -' ' ' -' - \ '
34 Esc. 6. constituizon. _ *
35 Esc. 2, lamado pleyto.' Bex-. yaindo. B. R. 2. lla
mado . _ ' ' ;v .
36 B. R. 1. S. B. Bex. Malp.i. 'y Esc.' 3. . g. en-
carcerado. Malf. 2. Camp.- y Esc: 2. 4; encerrado. . ' ' f
37 Esc. 4. . 6. y Bex. compezado , y asfdespufs: '
38 Esc. 6. aqestes. " " -
39 Toled. y Mlp. 1. ctnpzrzuBex.y B:R.. amparar.
40 Esc. 6. y Camp. creuda ^y as despus.
41 Camf, omanage. 'Bex. omanagu.'- ' x,v - '
42 Esc. 2. plazos. - - " "-' -
43* Esc. 3. y 5. do. B.R. 1. Camp: y Bx.Ym.
44 Esc. 6. murir. 1 :* '
45 Esc. i.y Bex. carcer.
46 Esc. 3. rescebir. Camp. carcert.
- . . B. R.
* , . crcel*.*
1.
47 Ese. 5. y 6. coyer. B. J?. /. y Camp. .coiler. Bex.
coler. . *' >
 DEL FVERO
*4
deven prender muerte, deven recebir la pena.
Ni aquel non puede seer escusado por esta
ley , que sabie quel querien llamar 1 pley
to , y en los otros dias se ascondia 2 que
nol podien fallar 3, y aparecie en estos dias,
maguer 4 que non fuese ante comenzado el
pleyto. Hy estos tales mandamos que sean
costrennidos s por su verdad , si por aven
tura es omne sospechoso 6 , que d fiador;
si lo non pudiere dar, fgalo guardar el
iuez. E depues que aquellos dias fueren pa
sados, que venga al pleyto. E si algn om
ne quisiere venir contra esta nuestra ley,
pues que lo sopiere 7 el iuez , fagal dar
L. 8 azotes.
XI. El Rey Don Flavio Rescindo.
Que los iuezes non oyan 9 nengun pleyto,
si non aquel que es contenudo 10 en
las leyes.
Ningn iuez non oya 11 pleytos, sino los que
son contenidos en las leyes. Mas el sennor
de la cipdad , el iuez por s mismo , por
su mandadero " faga presentar mas las par
tes antel rey , quel pleyto sea tractado an-
tel , sea acabado mas 13 aina, que fagan
ende ley.
XII. El Rey Don Flavio Rescindo.
Que los pleytos , pues que una vez afue
ren acabados y que non sean depues
resueltos IS.
Los prncipes an poder de ennader 16 leyes
I B. R. 1. Esc. 1. s. y 6. lmar. B. R. 2. Esc. 4. y
Bx. levar.
a B. R. 2. Esc. 1. 3. y 4. ascondie. Esc. 2. esconda.
3 Esc. 2. falar. Esc. 6. aliar. B. R. x. alar. B. R. 3.
axar.
4 Esc. 3. Bex. y Camp. magar.
5 Esc. 6. costrcnudos. B. R. J. costrinidos.
6 Esc. 1. sospechado.
7 Esc. 6. sobiese. B. R. x. Bex. y Camp. sobier.
8 B. R. 2. Esc. 2. 4. Bex. S. B. y Malp. 1. LX-
9 S. B. Malp. 1. E. R. Esc 2. y 4. oigan. B. R. 3.
Camp. Malp. a. Bex. y Esc. 6. oxean. B. R. x. y
Esc. 1. oyan.
10 E. R. confinado. Esc. 5. continido. Esc. 3. contenida.
Esc 6. conteudo.
II S.B. Malp. X. y Esc. 4. ozga. Esc. 6. y Camp.
ozca. Bex. y E. R. oza. Malp. 2. osea. Esc. x. aya.
B. R. j- est los pleytos.
1 1 Esc. 6. mandado. Bex. mandadeiro.
1 3 Esc. 6. maes agina. E. R. mas ayena.
14 Toled. vegada.
1 5 Toled. detiadados. S. B. Malp. t . 2. Esc. 1.4. 5. Camp.
Bex. y E. R. demandados. Esc. 6. revoltos. Esc 1. re
sueltos , ( que el rey pueda acrescentar en estas leyes,
ti caso acaeciere de nuevo. Esc. 2. demandados , los
frncipes pueden annader leyes en este litro. Esc. 4. de
mandados , i los iuezes pueden ennader leyes en este li
tro. B. R. 2. Bex. y E. R. / tos frncipes ayan poder dt
ennader (E. R. anader) lees (E. R. leys") en este libro.
JVZGO
en este libro todava , los pleytos que
son ya comenzados, non son aun acaba
dos , mandamos que seyan terminados se
gund 17 estas leyes. E los pleytos que eran
ya acabados , ante que estas leyes fuesen
emendadas , segund las leyes que eran fe
chas 18 ante del primero anno, que nos reg-
nassemos, non 19 mandamos que en ningu
na manera sean de cabo demandados. Y el
prncipe puede ennader 20 leyes, segund cue
rno los pleytos avinieren de nuevo de
ven valer as cuerno las otras.
XIII. M El Rey Don Flavio Res
cindo.
Que ningn omne non deve seer iuez,
si non 3* al qui lo mandare el prn
cipe , aquel que fuere de consen
timiento 34 de las partes , de man
dado de los iuezes otros.
Ninguno non deve iudgar el pleyto, si non
quien es mandado del prncipe, quien
es cogido 2S por iuez de voluntad de las par
tes con testimonias 26 de dos omnes bue
nos, 27 con tres. E si aquel quien es da
do el poder 2 8 de iudgar de mandado 29 del
rey , de mandado del sennor de la cibdad,
de otros iuezes , dieren sus vezes otros,
que entiendan el pleyto , pudenlo fazr ,
aquel mismo poder, que avien los mayores,
los otros iuezes de 30 terminar el pleyto,
aquel mismo poder ayan 31 los otros de 3"
terminar el pleyto.
16 B. R. 1. emendar.
17 B. R. 1. Esc. 5. 6. E. R. y Bex. segundo. Camp.
segondo. B. R. 2. y Esc. 1. segunt.
18 Malp. 2. y Esc. x. en ante. E. R. ant. Esc.
antes.
19 Toled. Nos. Esc. 1. Non mandemos.
20 B. R. x. Esc. 1. y 3. emendar. B. R. a. y Esc. .
annader. Camp. ennantar.
21 B. R. 1. Esc. . 6. y Camp. de novo.
22 En Malp. 1. es la XXVIII. Esc. x. y 4. sin au
tor ni nota.
23 E. R. si non quien mandare el rey, d aquel.
24 Esc. 1. consintmiento. Esc. 2. consentido de las par
tes. Esc. 6. conseyamiento. E. R. de consenthnento. M. del
consentimiento. B. R. 1. consentemiento.
25 B.R. 2. Esc. 1. 2. 3. y 4. escogido. Esc. 6. esco-
lleyto. Camp. collido. Bex. escolido. E. R. escugidp.
Esc. 5. escoiecho. B. R. 1. quien ye escolecho. B. R- 3-
quien es coyeio.
26 Esc. 6. testemuna. Bex. testimonios. Camp. teste-
mumnas. - ' ' 1
27 Esc. 2. 6 con iura de aquel qui es dado el poder
de iudgar de mandado del rey. ... 6 dotros iuezes s
dieren.
28 Esc. 6. puder.
29 Esc. 1. de mano.
30 Esc. 6. deven de terminar.
3 1 Esc. . ayan estos otros.
3 2 Bex. y amp. de determinar. .'
 LIBRO II.
XIV. 1 El Rey Don Flavio Res-
cindo,
Quales " pleytos deven iudgar 3 .*
quales personas los deven dar d
iudgar.
Porque algunos iuezes pueden iudgar de los
pleytos 4, et de las mal fetrias , non deven
iudgar de cabo los pleytos , que ya son iud-
gados s ; mas dvenlos fazer complir. E si
non fueren en la tierra , deven otros me
ter 6 en su 7 logar, que connoscan 8 daquel
pleyto, que lo determinen , segund 9 el
derecho.
XV. El Rey Don Flavio Res
cindo.
Que los iuezes 10 deven iudgar los pleytos
criminales 11 los otros.
Los iezes deven seer establecidos 12 en tal
manera que ayan poder de terminar los pley
tos, as de los malos 13 fechos, cuerno de
las otras 14 cosas. Mas aquellos que son man
daderos 15 de paz , non deven iudgar nen-
gun pleyto si non quantol mandare el rey.
Y el mandadero de paz es aquel quien en
va el rey solamientre por meter paz entre
las 16 partes.
. x En Malp. i. es la XXIX. En el Esc. i. en lugar
de esta ley hay la siguiente:
Quales pleytos deven iudgar los mamposteros , et quales
personas deven dexar en sus vezes.
Porque los alcaldes manposteros del alcalde del sen
sor de la villa an poder de iudgar los pleytos , et las
mal fetrias , et non deven escusar ningn culpado de le
var la pena que es establezida en las leyes , por ende es
tos manposteros deven escoger otros omnes buenos que
sean en su lugar por tal que quando ellos non fueren en
la tierra que aquellos cumplan los pleytos , et determi
nen los iuyzios segunt usticia et derecho.
4 B. R. 1. Quelos pleytos deven iulgar os senescales del
rey , quales &c.
3 Esc. 5. oir los iuizes. Bex. iulgar los iuizes. > B. R. 1. 3. Esc. 3. 5. y 6. piense de lo.
4 S. B. Esc. 4. y Bex. pleytos criminales. E. R. de
los criminales de los manifestis non deven. B. R. I.y
Esc. 6. de iulgar dos (3. R. i. de los) pleitos de las mal*
fetrias.
5 Camp. pasados,
o Esc. 6. mieter.
7 E. R. seu. B. R. i. j. S. B. Camp. Bex. Esc. a.
y 6. so.
8 Camp. Bex. y Esc. 6. connuscan. M. conoszan aquel,
9 Camp. segondo el pleito con derecho.
10 B. R. 3. Esc. 3. y 5. Quales uyzes.
1 1 Camp. communales , y as en la rbrica.
1 2 Esc. 5. estabilizados. E. R. stablicidos. Esc. j. y
B. R. 1. estableszidos.
13 Esc. 1. as de los males, como -de las otras cosas.
Esc. 6. y Bex. as de los males , como de las buenas (Bex.
bonas) cosas.
14 S. B. Esc. 4. y 6. buenas. Malp. 1. y Esc. 3. cuerno
(Esc. 2. como) de los otros (Esc. 2. ) de las otras
cosas. B, R. 2. as de malas como de las buenas cosas.
TITVLO I.
XVI. El Rey Don Flavio Res
cindo 17 .
De la pena que deven aver aquellos
que iudgan , non an poder de
iudgar.
Nengun iuez de ninguna 18 tierra , ni nen
guno que non sea iuez , non iudgue en otra
tierra aiena ni mande ni constringa 20 por
s, ni por 11 sayn, fueras 22 si fuere iuez de
mandado del rey, de 13 voluntad de las
partes , del mandado del iuez de la cib-
dad , de otros iuezes , as cuerno es dicho
en la ley de suso. E aquel que lo fuere , sino
as cuerno es dicho , fiziere alguna de las
cosas, que los 24 defendiemos de suso , pues
que el sen or de la tierra lo sopiere, pin
selo 2S de emendar 26 por s , por su 27 omne;
si non fiziere al, si non porque asm 28 del
fazer tuerto , peche una libra doro aquel
quien quiere 29 fazer el tuerto. E si alguna
cosa le tomare por fuerza, ol mand tomar,
entreguel 30 aquella cosa, otro tanto 31 con
ella. E si aquel que se fazie 31 iuez, tom 3*
su siervo siervo 34 ageno que 35 lo fiziesse,
quanto fizo aquel siervo contra derecho ,
quahto tom , todo lo entregue el iuez 3%
ass cuerno es de suso dicho. Hy el sayn,
que obedici 37 tal iuez , prendi 38 algn
omne por su mandado , desiudg , tom
alguna cosa por su mandado, reciba C. azotes..
15 B.R. i. Esc. 6. y Malp. 1. mandadores. Bex. man-
dadeiros.
. 16 Esc. 2. entre los otros.
17 E. R. Esc. 1. 2. y 4. sin autor ni nota.
18 B.R. 1. 3. Esc. .y 6. de una.
19 Malp. 3. Esc. 1. 3. y 6. agena. Camp. y B. R. 1.
aliena, Bex. alea.
20 E. R. constrengua. Esc. 5. costringa. B. R. 1. cos-
trenga.
21 S.B. Esc. 5. E. R. y Bex. por so sayn. B. R. 3.
Esc. 2. y 4. por su.
22 Camp. foras hu for iuiz. B. R. 1. fuera se fur.
23 M. de su voluntad de las partes.
24 S. B. B. R. 1. 3. Malp. 1. 2. E. R. Esc. i.y 4. les.
Esc. 6. lies. B.R. 2. le.
25 Camp. y E. R. pnselo. S. B. piense de emendar.
. 26 Esc. 1. de devedar. Esc. 6. emiendar.
27 Esc. 2. los otros. Esc. 6. umbre.
28 Bex. y E. R. osm. Camp. aesm. Esc. 2. por as-
mamiento.
29 B. R. 1. 3. Camp. Esc. 3. y 6. queria. Esc. 5. asm
de fazer. E. R. quisiera. B. R. 2. y Esc. 4. querie. Esc. 1.
aquel quien fiziere el tuerto.
30 Esc. 2. entreguel daquella cosa.
31 Esc. 3. atanto.
32 Esc. 1. fiziere. Esc. 2. 3. y E. R. faze. B. R. 1. y
Esc. 6- fez. Camp. fazia.
33 B. R. 2. Malp. 1. Esc. 3. 4. 6. Camp. y Bex. man
d. Esc. 1. manda. E. R. mandando.
34 M. su sferva agena.
35 Esc. 1. que iudgare.
36 Esc. 1. el alcalde que lo mand iudgar.
37 Esc. 6. cubdiz. Camp. obedeca. E. R. obedize-
re. B. R. 3. y Esc. j. obedeszi. B. R. 1. y Malp. 2.
obedezi. . .....
38 Esc. 2. pris. Esc. 1. . 6. Camp. y Bex. prende.
Eb
 DEL FVERO
i
XVII. El Rey Don Flavio Res
cindo.
De los que son Untados 1 por letras del
iuez , por seyelos % non quie
ren venir.
Si algn omne se querella 3 al iuez de otro,
el iuez deve lmar 4 aquel por su carta ,
por su seello , quel venga responder , en tal
manera que aquel mandadero que lvar 5 la
carta, el seello % que ge 7 la d ante bue
nos omnes , depues que fuere lamado en
tal manera 8, si quisiere alongar 9 el pley-
to , non venir quisiere al pleyto , por que
se asconde 10 solamiente , peche cinco 11
sueldos 12 doro 13 aquel 14 que se querella. E
por non querer venir, peche otros cinco suel
dos doro al iuez Is. E si non oviere onde
los pague , reciba L. azotes antel iuez , en
tal manera que por aquestos azotes que non
sea difamado l6. E si solamientre non qui
siere venir , non oviere onde pague 17 los
cinco sueldos, reciba XXX. azotes sin otra
pena. E si aquel que es lamado al pleyto
dixiere que non se ascondi , 18 que non
recibi el mandado del iuez , que lo non
despreci, non le pudiere seer provado por
ninguna testimonia *' , si se quisiere salvar
por su iuramiento ao, que lo non fizo por
ninguna calomnia, ni por ningn despre-
ciamento , non deve recebir la pena de suso
1 E. R. y Bex. xamados. Malp. t. Esc. 1.4. y 5. lia*
mados.
2 B. R. 1. Esc. 3. 6. y Camp. seello. S. B. Malp. 1. Esc. 2.
y 4. siello , y as despus. Esc. 1 . seyello. E. R. sallo.
3 Esc. 6. quexa. Esc. . querellar. E. R. y Bex. que-
rcla.
4 Malp. 1. Esc. 1. .y 6- llamar. Bex. y E.R. xamar.
5 Esc. 6. lieva. E. R. Esc. 2. y 4. levare.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. 2. seyello.
7 Esc. 2. y 4. ye.
8 Esc. 1. en tai manera quisiere alongar el pleyto por
que se asconde.
) Malp. 2. y Esc. 2. allongar. Esc. 6. aluugar. E. R.
unguar.
1 o Camp. Bex. y E. R. asconde,j>> as despus. Malp. 3.
Esc. 4. y . ascondi.
1 r Esc. 3. diez sueldos de oro aquel que se querella la
meetad , et la otra meetad al iuyz , porque non quiso venir.
1 2 Bex. B. R. 1. y 3. sidos.
13 Esc. j. su contendor. E por.
14 B. R. 1. al iudiz. B. R.j. al iuyz. E si.
1 5 Esc. 6. ree.
16 1 oled, y Esc. 5. desfamado. Esc. 4. Bex. y Camp.
disfamado. E. R. y Malp. 2. defamado.
17 S. B. Malp. 1. Toled. Esc. 1. 1. 3. 4.y 6. peche.
1 8 Esc. 3. y 6. por que.
19 S.B. Esc. 1. Bex. y E. R. manera.
20 Esc. 2. iura.
21 E.R. S. B. Esc. 4. Bex. y Malp. 1. omne. Esc. 2.
y 6. bispo.
2 2 Esc. /. fiando por la nobleza de su dignidad , non
quisiere dar.-
2 3 Esc. . y Bex. 6.
24 Esc. 2. de la otra parte.
25 Esc. 6. costrenga. . -
20 Esc. 1. 3. 4. y 6. dicono subdicono. Camp. d-
gano. B- R- S- dicono , otro.
JVZGO
dicha, ni los azotes. E si algn obispo 11 noji
quisiere venir por mandado del iuez
si non quisiere dar personero que responda
por l, el iuez de la 14 tierra , el sennor
de la provincia le costringa 15 que peche
L. sueldos , daquellos L. sueldos aya los
XX. el iuez por el despreciamento , aya los
XXX. el que se querellava del. E si algn
sacerdot, algn diachono26, subdiacho-
no , otro clrigo , reglar t? non quisiere
venir por el mandado del iuez , desprecia
re la su carta , el su seello , non quisiere
enviar 2 8 quien responda por l si se as-
conde por non recebir el mandado , dellos 30
cada uno aya la pena que es de suso dicha
de los legos s'. E si non ovieren onde la pa
guen , dvenlo dezir su obispo que faga
emienda por ellos si quisiere. E si non qui
siere , deve iurar el obispo 31 que los costrin
ga que 33 ayunen 34,por XXX dias, que non
ayan 33 mas cada 30 dia de 37 un poco de pan,
una poca 38 de agua cerca 39 el ora de 40
biespera , porque sean penados , porque fu-
ron rebeies41. Mas esto deve guardar el iuez,
que si alguno fuere muy flaquo, 41 muy
doliente, que non pueda sofrir esta pena,
si es 43 clrigo, lego, el iuez nol deve pe
nar tan fuertemientre 44 mas develo casti
gar 4ssegund la aqueza46, segund el 47 do-
lor,que non aya 48 por ende grand enferme
dad, muerte. E todo omne que non quier
venir por mandado dil iuez ^ P se asconde49
que lo non pueden fallar s, si. non viniere
7 Esc. 1. seglar. Esc. . y E. R. regular. Male. r.
C.imp. S.B. Esc. 2. y 4. clrigo reglar. Esc. 6. clrigo
seglar.
a8 Camp. inviar.
29 S. B. Malp. 1. Esc. . E. R. y Bex. por s.
30 B. R. 2. cada uno dellos.
3 1 Esc. j. leygos. Esc. 6. liegos. . R. leguos. Camp.
dellos.
32 B. R. 1. que.
33 Esc. 1. que vengan ante el alcalde , que ayunen.
34 Esc. 3. geyunen. Esc. . 6. y Bex. iaiunen. Camp.
ieiunen.
35 B.R. 2. Bex. y E. R. coman.
g 6 Esc. 1. cada uno de un poco de pan.
37 B. R. a. Esc. 2. 3. y 4. si non un poco de pan.
Esc. 6. que uno poco de pan, et de la agoa cerca de la ora-
de la bspera.
38 Bex. un poco.
39 Esc. 3. cerca de la ora de la vespra. Esc. 4. cerca
del ora de viespra. B. R. I. 3. Camp. y Bex. cerca Ja ora-
40 Esc. 1. de las viespras. Esc. 2. de la viespra. B. R. 1.
de viespra. B. R. 3. de vspera.
41 Esc. i.y 3. rebeldes. Esc. 6. rebielles.
42 Esc. 1. si non fuere de edat que pueda sofrir es
ta pena.
43 B. R. 1. se ya. Esc. 2. quier sea clrigo , quier lego.
44 B. R. 3. Esc. 3. y 5. tan duramientre. Esc. 6. du-
ramiente. E. R. fortementre.
45 E. R. y Esc. . castiguar.
4> B. R. 3. fraqueza.
47 B. R. 2. 3. S. B. E. R. Malp. 1. 2. Esc. 1. a. jr.
4. . y 6. la dolor.
48 E.R. B.R. 2.. S.B. Esc. 2. 4. Bex. y Malp. z.
prenda.
49 E. R. ascondere.
50 Camp. y Esc. 6. aliar. B. R. 3. y Bex. axar. B. R. a.
fallar el iuez.
 LIBRO II.
fasta quarto dia, daquel dia que fu pues
to el plazo , vinier al quinto dia , non de-
ve recebir 1 ninguna pena desta ley. E si al
guno fuere alongado 1 por C. millas 3, si vi
niere fasta Xii. 4 dias daquel dia del plazo s,
non aya 6 ninguna pena desta ley. E otro
s, aquel que es porlongado por CC. millas,
si se presentar 7 antel iuez 8 tasta XXI. dias
del plazo, otros non aya ninguna pena des
ta ley. E otros deve omne guardar 9 quan
to 10 mas fuere porlongado e aquellos que
fueren Jamados por el iuez cuerno deve, si
se ascondieren, non vinieren al plazo, el
iuez deve meter aquel en la cosa que de
manda , salvo el derecho del que non apa-
resci12; pues que viniere aquel que se* as-
condiera, si ueren pasados los XXI. das,
peche XX. sueldos doro. E aquel que es
alongado por C. millas , si pasaren Xi. das
depues del plazo ante quel viniese '3, peche
X. sueldos doro , desta pena deve aver la
meetad el iuez, la meetad 14 aquel que se
querella. Hy esto se entiende, si non puede
venir por enfermedad 15 , por llena 16 de
rios , que non pudo pasar , por nieves ,
por otra coy ta 17 que sea apariciente l8, que
lo pueda provar por testimonias 19 , por su
sacramiento 2.
1 Esc. i. la pena.
2 Esc. 6. alungado. E. R. alunguado. Malf. 2. alion
ado.
3 Esc. i. 3. B. R. 2. y Bex. millas.
4 Esc. i. XI.
5 Esc. 6. prazo. B. R. 3. plazio, y as despus.
6 B. R. i. 2. Esc. i. y Bex. avr. B. R. 3. y Esc. 5.
aver.
7 Esc. 6. presientar. Esc. 1. presentare. B. R. 2. pre
sentare al.
8 Esc. 2. por XXI. dia
9 S. B. B. R. 2. 3. Esc. 4. 5. Bex. y E. R. catar.
Esc. 2. iudgar. Camp. gardar.
xo Esc. 1. quanto fueren mas prolongados aquellos
como deven.
1 1 Camp. alongado. Esc. 5. prelongado. E. R. porlon-
guado.
1 2 Esc. 6. Camp. y Bex. aparece. Esc. s. aparici.
Malp. 1. 2. y Esc. 1. apareci.
13 S.B.y Esc 6. venise. Malp. 1. Bex. Camp. B. R. i-
y Esc. 3. veniesse.
14 Esc. . Camp. y Bex. meatad. E. R. meadad
meadade.
1 5 Esc. 6. enfermidade , y as despus. E. R. enfir-
midade. Camp. Bex. Malp. 1. Esc. 2. j. y 4. enter-
medat.
16 S. B. B. R. 1. Esc. 3. 4. 6. y Camp. lena. Esc. 2.
agua de rios. B. R. 3. E. R. y Bex. xena.
17 Esc. 6. y Camp. cuita. Esc. 2. cueta. Toled. cueita.
Esc. 3. otra cosa.
18 Malp. 1. Toled. Esc. 1. 3. y Bex. aparesciente.
B. R. 1. 3. Esc. 2. y 5. apareciente. S. B. apparezente.
E. R. parecente. Esc. 4. y B. R. 2. paresciente.
19 Esc. 1. testimonios. B. R. 1. testimonio.
20 Toled. y Esc. 4. sagramsnto. Esc. x. sagramiento non sin ningn alongamiento.
aya la pena de esta ley.
TITVLO l
XVIII. " El Rey Don Flavio Res
cindo.
Del iuez que non quiere oir d aquel
quel demanda quel faga " derecho,
quel *3 iudga tuerto por engannot
por non saber.
Si algn omne se querella al iuez dotri 24,
y el iuez nol quiere oyr ,s, nol quiere dar
su seello , s6 porluenga el pleyto por algu
na escusacion , por algn enganno ,
por amor que quiera 37 fazer al otra parte,
por otra cosa : si aquel querelloso pudie
re 26 esto mostrar por testiguos 3% devel dar30
el iuez, porque lo fizo trabaiar, quantol de-
vie pechar su adversario segund la ley, su
pleyto le finque Jl salvo, que pueda deman
dar, quando ia quisiere, segund cuerno manda
el derecho, Jt si el querelloso esto non pudier
provar por testimonias , quel iuez lo fizo por
enganno, el iuez mismo deve iurar que lo
non rizo por amor, ni por desamor 33, ni por
enganno, sea quito, fueras 34 tanto, que
el iuez puede dos das en la sedmana 3S,
cada dia, ora de medio dia 3% si quisie
re , folgar en su casa, non aver pleyto 37.
Hy en todo el otro tiempo deve oyr los
pleytos, delibrarlos 5 8 sin toda porlon-
ganza 39,
11 En Malp. 1. es la XXXIII. B.R.x. S.B.
Malp. 1. Esc. 2. j. 4. 6. Camp. y Bex. Ley antigua. El
Xey , &c. Esc. 6. sin autor.
22 E. K. fagua.... enguanno.
. 23 Esc. 2. y quel quiere potlongar so pleyto por engan
no , por no saber.
24 Esc. 3. 6. y E. R. otro. Esc. 1. al alcalde dos ve
ces , et el alcalde non quisiere oir.
25 Esc. 6. odir. Esc. . oyer.
20 'loled. y Esc. 4. le porluenga. Esc. 1. y 3. le pro
longa. Esc. 6. lie perlunga. i. R. 2. Esc. 2. y .
aluenga.
27 Esc. . quina. Malp. 1. quena., S. B. quiere.
28 Toled. lo pudier provar con testimonias.
29 Esc. 3. Bex. y E. R. con testimonios. Esc. 2. y 4.
con testimonias. Ese. 1. con testigos. Esc. 5. por testimo
nias. Camp. en testimunnas.
30 Esc. 3. dar tanto de lo suyo el iuyz. B. R. 1. devel
tanto de lo so dar.
31 M. su pleyto finque. Esc. 6. le fique en paz. Esc. 2.
finque en salvo. Camp. que sea salvo. Bex. so pleyto
le que salvo.
32 Camp. Malp. 2. Esc. i.y 5. quanto.
33 E. R. disamor..
34 B. R. 1. 3. Esc. 3. y 6. salvo tanto.
3 5 Malp. 1. B. R. i- 3. Esc. 3. Bex. y Camp. selma-
na. S. B. y Esc. 4. setmanai Esc. 6. salmana. B. R. 2.
semana.
36 Esc. 1. todas las pusiestas.
37 Esc. 2. pudelo facer.
38 loled. y Esc. 1. librar. B. R. 1. 3. Malp. 1. 2.
Camp. y Bex. delibrar. . R. iulgar.
39 Malp. 2. prolonganza. Esc. 6. perlunganza. Esc. 2.
alongamiento. B. R. i- 3. y Bex. perlonganzia. B.R.2.
Bb2
 i8 DEL FVERO
.XIX. 1 El Rey Don Flavio Res
cindo.
Del iuez que iudga tuerto por ruego
por ignorancia.
El iuez si iudga tuerto por algn ruego ,
mandar toller alguna cosa algn omne con
tuerto, aquel que lev la cosa por manda
do del iuez , entregela : el iuez por que 3
iudg contra 4 verdad, peche otro tanto
de lo suyo sin entrega s daquela cosa que
lev, que deve entregar, si non oviere otro
tanto , cuerno mand levar , que non pueda
fazer emienda , si al que non peche todo 6
quanto oviere por emienda. E s ninguna
cosa non oviere onde pueda fazer emienda,
reciba L. azotes paladinamientre 7. E si el
iuez iudg tuerto por ignorancia 8 que lo non
entendie , si se podier salvar 9 por su iura-
miento , que non iudg tuerto por amor , ni
por cobdicia , ni por ruego , si non por ig
norancia , lo que iudg non deve valer , y
el iuez non deve aver ninguna pena.
XX. El Rey Don Flavio Rescindo.
Del iuez que faz perder 10 alguna cosa
por arte , por enganno alguna
de las partes.
Ei nuestro cuedado es de amonestar " todos
los iuezes que non porluenguen 12 mucho los
pleytos, que 13 las partes non seyan mu
cho agraviadas I4. E si el iu.jz porlongar ,s
el pleyto por maldad , por enganno ,
por l'azer mal alguna de las partes ,
ambas I6, quanto danho recibieron las par
tes de VIII. 17 dias adelantre 18 daquel dia
1 En Malp. 1. es la XXXIV.
2 Esc. 3. ruogo. Esc. 6. pora rogo et pora enganno. Camp.
rogc. Esc. 4.
3 M. porque lo iudg.
4 Esc. 6. contra derecho et contra verdadc.
5 Esc. j. sin la entrega. Esc. 4. sin el entrega. Esc. 6.
y Bex. senna entrega. Camp. si el entregar. E. R. sen la
entergua. B. R. J. sin la enterga.... entergar.
6 M. tanto quanto.
7 Toled. y Esc. 1. paladinamente. Et fallamos en otro
iuyzio , que si non oviere que peche (Esc. 1. pechar) que
l toda su buena sea metido por siervo en poder da
quel que iudg tuerto. E si el &c.
8 Esc. 6. ignoranza , y as despus.
9 Esc. 2. purgar.
I o Esc. 6. premier, y as en la rbrica.
II B. R. 1. amostrar.
12 Camp. delonguen. Esc. 2. B. R. 1. j. y Bex. per-
longucn. Esc. 5. prolungen.
1 3 Esc. j. porque. Esc. . et que.
14 E.R. Esc. 3. 4. Malp. 2. y Camp. agravadas. Esc. 6.
agraveadas.
15 S.B. Toled. Malp. 2. Esc. $.y 4. porluenga. B. R. 2.
i' Esc. 6. perlunga. Camp. dclonga. Bex. perlonga mucho.
Esc. $ prolunga. Malp. 1. aluenga.
16 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. mas.
JVZGO
que se comenz el pleyto , que lo mues
tren 19 por su sacramento, el iudez lo deve
todo entregar de lo so : si por ventura el
iudez oviere enfermedat , a de tractar otro
pleyto ma\or de 20 rey, de conceio21, non
faga detardar las partes ante s j mas enbe-
los luego , et dgales 22 en quul tiempo 2i ven
gan al pleyto.
XXI. El Rey Don Flavio Rescindo.
Del iudez que quiere bien a* entender
el pleyto que deve primeramientrs
fazer.
El iudez que bien quisiere oyr 2S el pleyto,
deve primeramientre saber la verdat de los
testimonios , si los oviere en el pleyto ,
del escripto si lo y oviere , non deve ve
nir al sagramiento de las partes , nin las de
ve coniurar livianamientre 2b. Ca esto semeia
mayor derecho , que el escripto venga pri
meramientre por saber la verdat , depues
venga 27 el iuramiento si fuere menester. Et
mandamos que en los pleytos sea dado el
sagramiento de las partes quando non pudier
seer provado 28 por testigos 29 , ni por es
cripto 30.
XXII. 31 El Rey Don Flavio Res
cindo.
Del 32 iudez que a 33 sospecha alguna de
las partes.
Si algn orne diz que a sospechoso 34 el iudez
el sennor de la cibdat , su vicario 3S,
otro iudez , diz 36 que quiere responder an-
tel so iudez, por ventura diz que el so iu-
1/ M. VII. B. R. 1. IX.
1 8 Esc. 6. endeante. B. R. j. endelantre.
ip En el cdice de Murcia falta una hoja , que com-
prehende desde la palabra muestren hasta la palabra
aduxiera de la ley XXIII. , y se ha tomado por texto
el cd. de S. B.
20 Camp. del rey. Bex. y Esc. 6. del.
2 1 Bex. concelo. Camp. concello.
22 Camp. digallos. Bex. dgalos. E.R. diguales.
23 S. B. en qual manera.
24 Toled. bien falta. Camp. ben.
2 5 Esc. 6. odir , y as otras ices.
26 B. R. 1. leviana mientre.
2/ B. R. 1. al iuramiento.
28 Esc. 1. pudieren seer provados.
29 Camp. testiguas.
30 Esc. 6. iscripto.
3 1 En Malp. 1. es la XXXVII.
32 Esc. 3. Del iuyz qut an sospechoso alguna de las
partes.
33 Malp. t. aia sospecha. Bex. que ha sospecha al
guna. E. R. que sospechoso dalguna. B. R. 3. a susptcho.
34 Esc. 6. que e sospechoso. Esc. 1. a sospecha sobre
el. Esc. 2. ha sospecha en el. B. R. j. suspecha el. _
35 Esc. 6. notario. B. R. 1. Camp. y Bex. vigario.
6 Camp. diz que non quiere.
 LIBRO II.
dez mismo a sospechoso non deve seer el pley
to mucho porlongado 1 por tal escusacion,
mayormientre si aquel que se querella es
pobre \ Mas aquellos iudezes quel dize que a
sospechosos3, deven iudgar el pleyto, oyr 4
con el obispo de la cibdade , lo que iut-
garen , mtanlo en escripto. Et todo orne
que dize , que * a el iudez por sospechoso,
sis quisiere dl querellar 6 mas adelantre,
pues quel pleyto fuere acabado , compli-
do 7, puede apellar antel prncipe aquel 8
iudez. Et si el 9 iudez fuere provado , el
obispo que iutg tuerto, lo que mandron
tomar aquel quien lo iutgaron , sea 10
todo entregado , y el iudez le entregue otro
tanto (je lo so 11 , porque iutg tuerto, et 13
el iudicio dems sea desfecho. Et si algund
orne se querella con tuerto del iudez , que 1 3
dize que iutg tuerto, depues fuere pro
vado quel iudez lo 14 iutg derecho, la pe
na que devia recebir el iudez , si tuerto iut-
gase , dvela recebir el otro , porque se que
rell con tuerto. E si non ovier onde los
pague, reciba ciento azotes antel iudez. Mas
si algn orne dice que sabe alguna cosa, que
es provecho 's del rey, nol sea defendudo 16
que non entre 17 al rey , que ye lS lo diga.
XXIII. El Rey Don Flavio Res
cindo.
i xiera las testimonias buenas pora s , fasta
Del iudez cuerno deve iutgar 19'.
Si el pleyto es grande , de grandes co
sas, el iudez deve fazer dos escriptos del
pleyto , que sean semeiables ao, las testimo-
I Camf. delongado.
a E. R. B. R. j. y Esc. j. pobl. Esc. 6. puebre. Bex.
ye probre.
3 S. B. los iuvezes que a sospezosos.
4 Esc. i. oirle. Esc. 2. ir al obispo.
5 Camf. y Bex, que diz que ha sospecha ( Bex. sos
pechoso ).
6 Camp. apellar.
7 Esc. 1. complido con el obispo , puede.
8 B. R. 1. S. B. y Esc. 3. daquel. Esc. 1. ante el
prncipe. si. Camp. de aquel iuicio. Esc. 6. dante el
prncipe.
p Malp. 2. al.... al.
10 Esc. 2. sea de todo.
II Malp. i.y Esc. 2. de lo suyo , el obispo.
12 et el iudicio &c. falta en Malp. 2. S.B. Esc. 3.4. 6.
Camp. y Bex.
1 3 Camp. que li iudg torto , si depois.
14 Esc. 1. y Bex. le. Camp. li.
1 5 Camp. provechosa.
16 Esc. x. non le sea defendido.
17 B. R. 1. antel rey.
18 Esc. 2. et que ge lo diga. Camp. li lo.
10 B. R. 3. aiulgar.
20 Esc. j.y Camp. semellables. Esc. 6. semellaves. Bex.
semeiables. E. R. semelabres.
21 Camp. y Bex. que se vieren enno uno escripto que
sean enno otro. E. R. y Esc. 2. que fueren.
22 B. R. 1. y Esc. 3. dexieren. Camp. Bex. E. R.
B.R. 2. Malp. 1. 2. Esc. 1. 2. 4. y 6. dixieren.
23 Esc. 2. pues que juraren.
TITVLO I.
nias que sovieren ai en el uno que sean en el
otro , dlos cada una de las partes. E
si el pleyto fuere de pequenna cosa , lo que
dixeren 22 las testimonias, pues 1 3 que fueren
iuradas, deve seer 24 escripto sola mientre,
develo tener el ss que venci, y el vencido
deve aver el traslado daquel escripto. E si
aquel que es lanudo que responda , manifes
tare26 antel iudez lo que* 7 demandan, non1 8
es menester que d otra prueba el que de
manda , aunque sea la J9 demanda grand 30
pequenna , y el iudez dvela 31 fazer es-
crivir robrar 3* con so mano, que ningu
na dubda venga depues sobre aquella 33 cosa.
E si alguna de las partes di testimonias 34
de 3 J mandado del iudez , quando deven
seer recibidas, el otra parte se asconde sin
mandado del iudez, el iudez deve recebir
las testimonias , lo que dixieren , dlo es
cripto seellado aquel que las di , aquel
que se ascondi que non fuese al iudicio, non
puede 36 dar mas ninguna testimonia en aquel
pleyto 37. Mas esto puede bien fazer, que
ante que aquellas testimonias que furon re
ceidas, sean muertas, si algn denuesto38
quisiere dezir contra ellas, que sea 39 de ra
zn , dvelo oyr el iudez. E si pudiere pro-
var lo que dize contra las testimonias , lo
que dixo la testimonia non vala nada , si
los pudiere todos desdezir 40, fasta que non
finquen duas testimonias buenas , el que adu-
tres meses puede dar otras testimonias 4l,
porque pueda provar so pleyto 4I. E si otras
testimonias non pudiese aver, la cosa que 43
era demandada deve ficar con aquel que la
tene ante. Hy el iuez deve aver 44 el tras-
24 Camp. deve ser un escripto.
2 5 Camp. el qui lo vence. Malp. I. el que lo venci,
ao Esc. 6. manefestare.
27 B.R. 3. lo quel.
28 Esc. 2. non ha mester. Bex. y Camp. non ye
mester.
29 Esc. 2. demandancia.
30 E. R. B. R. 1. 3. Esc. 1. 3. . 6. y Bex. grande.
Camp. y Malp. i. gran. Esc. 4. grant.
3 1 Esc. 1. debe fazerlo escribir. Malp. I. 2. Esc. 3.
4. 6. E. R. B. R. 1. 2. Camp. y Bex. dbelo fazer es
cribir. (B. R. 1. y 2. escrevir.)
32 Malp. 1. robralo. Esc. 3. robrarlo. Esc. 4. ro-
borarlo. Esc. 2. robrarla. Camp. obrallo.
33 B-R. 3. demanda.
34 Esc. 6- testemuna , y as despus.
3 s Esc. 6. por aplazamiento. Bex. y B. R. 2. del man
dado. B. R. 1. de mano.
36 Esc. 3. demandar. Camp. non pode dar nengunas tes-
timunas eno pleyto aquel.
37 Esc. 1. por desfazer la testimonia que fu contra
l. Mas esto.
38 E. R. Malp. 2. Esc. 2. y Camp. denosto.
39 Esc. 1. con razn. E.R. sea derecho de razn.
40 Esc. 2. deechar. Esc. 6. Camp. y Bex. desdizer.
E. R. desdezer.
41 Esc. 1. testimonias buenas.
42 Toled. su pleyto el alcallde ge lo aya. Et si otras
testimonias 6<c. B. R. t> sos pleyto.
43 Esc. 4. que l demanda.
44 Camp. deve dar. .
 1
20 DEL FVERO
lado 1 de todos los pleytos que iudgar, que
non aya mas adelantre contienda 1 sobre
aquello.
XXIV. El Rey Don Flavio Res
cindo, rey de Dios.
Del pro 3 del dampno que deve aver
el 4 sayn.
Por que viemos s ya muchos 6 iuezes mu
chos merinos 7, muchos sayones que por
cobdicia pasavan el mandado 8 de la 9 ley,
tomavan la tercia parte de la demanda 10
del pleyto : por ende establescemos 11 en es
ta presente ley , por toller 12 esta cobdicia
de los iuezes , que ningn iuez de pleyto que
sea iudgado, tractado 13 antel, non ose to
mar de XX. 14 sueldos mas de uno por su
trabaio , ass cuerno ' 5 es dicho en la ley de
suso, si alguno.16 tomar mas desto que nos
avernos dicho, pierda todo 17 lo que devia 18
aver segund la ley, quanto tom mas 19
contra derecho , qe non mandava la ley,
pchelo en duplo aquel quien lo tom.
Otros porque "entendemos que los sayones,
que andan en los pleytos, tomavan mas que
non devien 11 por su trabaio : por ende esta
blescemos en esta ley que on tomen mas de
la dcima " parte de la demanda : si mas
tomaren , pierdan lo que deven aver segund
la ley , 23 dems lo que tom pchelo en du
plo aquel quien lo tom. Hy esta sum-
ma deve aver el iuez y el sayn d la cosa
que fuere vencida entregada. Mas esto
ennademos,4nuevamientre en esta ley , que
1 Esc. 2. translado. E. R. lo translado.
2 Esc. i. entenzion. E. R. contenda.
3 B. R. i. prod. Camp. proe. Bex. B. R. 3. y E. R.
prol.
4 Esc. 1. el alcalde i el sayn. B. R. 1. y Esc. 3. el
iuyz ho el sayn.
5 B. R. 1. 3. Esc. 1. 6. c$ Bex. vimos. Camp. porque
viiros ya muchas vezes mu hos merinos.
6 B. R. 2. muchos de iu ees.
7 Toled. Esc. 1. Malp' 2. alguaciles. En B. R. 1.
falta merinos.
8 Esc. 1. y 2. mandamiento. Esc. 6. lo mandado.
9 Esc. 6. y Camp. del rey. B. R. . de la lee.
10 M. manda.
1 1 Toled. y Esc. 1. establesCemos desde hoy.
12 B. R. j. y Esc. 6. toyer. E. R. y Bex. toler.
13 B. R. 1. Esc. 3. y 6. otorgado.
14 M. mas de XXX. Toled. y Esc. 1. mas de la vein
tena parte. B. R. 1. de XX. sidos mas que aya por so
trabayo. B.R. 3. mas de XX. ss. uno por so trabayo.
1 5 Toled. y Esc. 1. as como es determinado en la ley
antigua romana. ' .
16 Toled. si algn alcalle. Esc. 1. algn alcalde.
17 B. R. 1. toda la ley que.
18 M. avie . Esc. . dcvie. E. R. divia.
19 M. tom contra derecho.... peche en. Esc. 6. tomar
mas. Camp. y Bex. tom mais. B. R. 2. tom dems.
20 M. Malp. 1. y Esc. 1. Otros entendemos.
2' B. R. 1. 2. 3. Esc. 2. 4. 6. y Camp. devian.
21 M. tercia. Malp, 1. Esc. 3. y 4. diezma. S. B.
dezma.
23 B. R. 2. et lo que tom dems- pchelo.
JVZGO
si la cosa es tal , que el iuez ni el sayn non
pueda aver su paga 25 della l6, dvese entregar
daquel quien fuera enprestada la cosa ,
non la entreg 27 al dia que la ovo 38 en
tregar, al quien tiene 29 la cosa agena con
tuerto , el que era debdor 30 nol quiere
pagar. E si el pleyto fuere entre los here
deros de la particin , porque cada una de
las partes demanda su derecho 31 la par
tida 33 que deve aver , mas las partes de
ven pagar al 33 iuez al sayn. E otros de
zimos , que si el pleyto fuere tal , que aquel
quien demandavan , non semeye que avie
culpa ninguna, nin t'azie culpa ninguna , nin
fazie ningn tuerto , ni 34 alguna presump-
cion non era contra l , ass mbaj*ks par
tes paguen de souno el iuez y el 'sSyon. E
si el pleyto fuere entre here leros e quie
ren partir , algn dellos non quisiere al pley
to venir , fuere rebelle : pues que esto fue
re mostrado al iuez, el iuez y el sayn de
ven levar esta summa daquel que non qui
so venir al pleyto. E si el sayn non qui
siere fazer lo quel manda el iuez , si la
demanda vale una onza de oro poco m-
nos , el sayn deve pechar un sueldo 35 doro
aquel quion era iudgada la cosa. E si el
pleyto de la demanda valie 36 mas que una
onza doro , por .cada una onza doro peche
el sayn un sueldo de oro ; y el sayn 37 que
anda por el pleyto , si 38 es omne de menor
guisa 39, dvenle 40 dar dos cavalgaduras em
prestadas por 41 la carrera. E si es 41 omne
de mayor guisa , non deve demandar mas
de Vi 43 cavalgaduras 44.
24 B.R. 1. mandamos. B.R. 3. Mas esto entre esta ley.
25 B. R. 1. so pago.
26 Toled. y Esc. 1. su paga della que fagan escripto
(Esc. 1. escriptos) sobre aquel quien fu la cosa en
tregada de quanto deve pagar al alcalle y al sayn plazo
sabudo , que pague lo que les deve. Et si el pleyto &c.
27 Camp. y Bex. ata el dia. X B. Malp. i. 2. Esc. 2.
y 4. tro al dia. B. R. 2. fustal dia.
28 S. B. Esc. 4. . y Camp. la ovo de entregar. Bex. y
Esc. 6. ovo entregar.
29 B.R. 1. y Esc. 6. tenia la cosa aliena. B. R. 2. y
Esc, 5. tenie.
30 Camp. devedor. B. R. 1. deodor.
3 1 M. de la partida.
32 Esc. 1. parte. B- R. 1. y Esc. 3. et la particin.
33 B. R. 1. Camp. y Bex. el iuiz.
34 Esc. 1. ni ninguna presumpcion non face contra l.
35 E.R. B. R. 1. j. Esc. 6. y Bex. sold.
36 Esc. 21 y 6, valier. B- R. 1. val.
37 Esc. 1. el sayn que no compli mandado del al
calde , el sayn que anda.
38 Toled. y Esc. 1. si es ligero , de orne de menor
guisa.
39 Esc. j. que no sea rico.
40 Esc. 6. dbelle dar. Camp. develli. Esc. 5. devele.
B.R. j- dvenle adar.
41 Toled. en. Malp. 1. y Esc. j. para.
42 Toled. Et si es orne de menor guisa. Esc. 1. el pley
to es granado, non deve &c.
43 Esc. 1. y seyes. Esc. 3. ses.
44 Esc. 6. encabalgaduras. S. B. cavakaduras. Esc. 1.
ttttade : ca le cumplen para la carrera.
 LIBRO II.
XXV. El Rey Don Flavio Rescindo.
Que tod omne d quien es dado el poder
de iudgar, ha 1 nombre iuez.
Porque los remedios * de los pleytos pue
den seer de muchas maneras 3 , establsce-
mos que el duc 4 y el conde , y el vicario s
todos los otros iuezes que iudgan por man
dado del rey, 6 de voluntad de las par
tes 7, de qualquier orden 8 que sea el iuez,
pues que le es dado de iudgar, recibi en
de el poder 9, deve aver nombre iuez : ass
cuerno a poder de iudgar , ass sea dicho
iuez, aya el pro IO y danno que deve aver
iuez, segund cuerno manda la ley.
XXVI. " El Rey Don Flavio Res-
; cindo.
Que tod atamiento , que fuere fecho por
fuerza Ia del alcalde 13 depues iuyzio
non dado derecho , non vala.
Nos viemos ya muchas 14 vezes, que la ius-
ticia era torvada15, perdie su virtud 16 por
los malos iuezes ,?, y.el tuerto era puesto en
logar de iusticia. Ca algunos iuezes , pues
que an iudgado 1 8 tuerto , constrinnen al
guna de las partes , mbas , que fagan
pleytos abenencias entre s , por tal que
el pleyto que es iudgado 19 con tuerto, que
non sea desfecho por derecho. E por ende
establescemos que todo pleyto que fuere fe
cho en tal manera , non por derecho , ai
cuerno deve , mas por toller su cosa aquel
i E. R. S. B. Esc. 2. y 4. aya. Esc. 1. a por nombre.
3 M. removimientos.
3 Esc. 1. de muchas maneras de ofiziales mandamos que
tea llamado alcalde todo aquel que iudgare segunt la ley,
estableszemos.
4 Toled. que el conde. B. R. 1. Esc. 1. y 3. duch.
5 Etc. 1. el vicario , el avenidor , el ricoomne , 6
el defensor , 6 el mayordomo , todos los otros alcaldes
que iudgan.
6 Camp. y Bex. de.
7 Ele. 2. partidas.
8 B. R. 1. Esc. 6. y Camp. ordene. E. R. ordia.
9 Camp. y Esc. 3. podero.
10 B.R. 1. y Camp. proe.
1 1 Esta ley con el epgrafe de la siguiente es la XLI.
m Malp. 1. : en S. B. y B. R. 2. la XXVII. : en
Malp. 2. y Esc. 1. se pone el epgrafe siguiente : Que
todo pleyto que con tuerto fuere ligado que sea desfecho,
que mas las partes se puedan demandar despus. En
el Esc. g. Que la iustizia pierde derecho muchas vezes
por malos iuyzes. En B. R. I. Que el iuyz que ye du
do de pleyteses , non con derecho , nen como deve , que
non vala.
12 B. R. 3. fuercia.
13 E. R. y Bex. alcayde.
14 Toled. muchas de veces.
1 5 Esc. 1. 3. g. y Malp. 1. tornada. Esc. 6. torbada.
16 B.R. 1.3. S. B. Malp. 2. Esc. 1. y g. vertud.
Camp. y Malp. 1. virtut. Bex. vertut. Esc. 6. virtude.
TITVLO l
que pudiere 30 aver su cosa por derecho ,
por le fazer callar", cuerno 32 que quier que
sea firmado tal pleyto, mandamos que non
vala ni aya nenguna rirmedumbre a3.
XXVII.9* El Rey Don Flavio Res-
cesvinto *s.
Que iuyzio que es dado por mandado
del rey por miedo , si es tortizero,
que non vala 2<s.
A las vezes 37 los sennores con su poder sue
len a 8 destorvar la iusticia , pues que ellos
son siempre poderosos , siempre semeia que
la pueden destorvar. Ca pues que ellos an
voluntad de la destorvar , siempre semeia
que numqua 29 por ellos tornar la iusticia
en su derecho. E porque los iuezes suelen
muchas veces iudgar tuerto, contra las
leyes por mandado de los prncipes por
su miedo : por ende con una melecina que-
rmos sanar dos lagas 3", y establescemos que
todo pleyto , todo otorgamiento , todo
iuyzio que fuere fallado 31 desta manera, que
non seya3J dado con derecho, ni segund la
ley i mas si es dado con tuerto , por mie
do, por mandado del principe, mandamos
que sea desfecho , non vala nada. E los
iuezes que lo iudgron pop'rfiedo , non sean
ende 3 disfamados , ny ayan ninguna pena.
Todava si quisieren iurar que non iudgron
tuerto por su grado , mas por miedo del
rey.
17 B. R. 1. iuyzios. . . . iuyzios.
1 8 Toled. iusticiado.
ip Toled. iusticiado.
20 Toled. podrie. Esc. 1. y a. pudiera. Esc. 6. puede.
Camp. podiera. B. R. 1. poda. '
2 1 Esc. 6. toyer. Esc. 3. le fazer as toler. B. R. I.
por le fazer toller ass su cosa , como quicr que. E. R.y
Esc. 2. calar.
22 Camp. mas como quier que sea firmado.
23 Toled. fermidumbre. Camp. firniidune. Bex. firme-
dumme. E. R. firmiduinbre. B. R. 1. firmedumne.
24 En S. B. Esc. 2. 4. y 6. es la XXVI. , y tiene el
epgrafe de la antecedente. En Malp. 2. Que todo pleyto
que fuere legado , dado por valedero en tuerto , que
sea desfecho , que despus mbas las partes se puedan
demandar. El Rey Don Flavio Resdo. En Camp. y
Malp. 1. est continuacin sin ningn epgrafe.
25 M. El Rey Don Fladioresto. Toled. El Rey Don Fla
vio Oresto. Malp. 2. El Rey Don Flandi Oresto.
26 Esc. 6. valga. -
27 E. R. A las vizes.
28 Esc. 6. proevan. E. R. y Camp. solen.
. 29 Toled. E. R. S. B. y Esc. 6. nunca.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. llagas. Camp. plagas. Bex.
xagas. E. R. xaguas.
3 1 Esc. 6. y Camp. hallado. Bex. ayado.
32 Toled. Esc. 1. 2. 4. y 6. sea.
33 Esc. 1. 2.4. 6. y Camp. por ende.
 22 DEL FVERO
XXVIII. 1 El Rey Don Flavio
Rescindo.
Del poder que an los obispos sobre los
iuezes que iudgan tuerto*.
Nos amonestamos s los obispos de Dios,
que deven aver 4 guarda sobre los pobres,
sobre los coytados por mandado de Dios,
que ellos amonesten los iuezes que iudgan
tuerto contra los pueblos s, que meioren 6,
que fagan buena va, que desfagan lo
que iudgron mal. E si ellos non lo 7 quisie
ren fazer por su amonestamiento, quisie
ren iudgar tuerto , el obispo en cuya tierra
es , deve lmar 8 al iuez que dizien que iud-
g tuerto, otros obispos, otros omnes
buenos, y emendar 9 el pleyto el obispo cum
el iuez , segund cuerno es derecho. E si el
iuez es tan porfiado ', que non quiere emen
dar el iuyzio con "l, estonze el obispo lo
puede 12 iudgar por s , y el iuyzio que fue
re emendado, faga ende un escripto de cue
rno lo emend , y envi el escripto con aquel
que era 13 agraviado antel rey, que el rey
confirme lo quel semeiare que es 14 derecho.
E si el iuez tollier al obispo aquel omne que
ante era agraviado por el iuez con tuerto,
que non venga antel obispo, peche IS el iuez
dos libras doro al rey.
1 Entre esta ley y la siguiente hay otra en el cd-
Jice B. R. 1. , que es la misma que se puso en el Fuero
latino , ib. II. tt. I. Un. a 7 tomada del cdice Legionense,
y dice asi:
De os obispos que an poder sobre los iuyzes que iulgan
tuerto , de la pena que deven aver quando los
htyzes iulgan tuerto.
Diz esta lee que se algn pobre algn pleyto ovier, et
el conde el iuyz de la tierra non le lo quisier livrar
por desprecio , que aquel pobre vaya al obispo de la tier
ra , et qurelese , et el obispo con conseyo de omnes bue
nos delbrele so pleyto ass que se el obispo tallar en
verdat que el conde 6 el iuyz por despreciamiento daquel
pobre non le quisieron so pleyto delibrar , aya poder de
costrennir al conde al iuyz que delibren aquel pleyto;
et se despreciar el conde el iuyz el mandamiento del
obispo , tanto peche al obispo , qnanto for la quinta par
te de la demanda del pleyto del pobre : et se el obis
po quisier perlongar el pleyto , teniendo con conde 6 con
iuyz , otro atanto peche al querelloso quanto el conde
el iuiz deve l pechar. Et por todo esso el pobre non
pierda so pleyto. 1 conde el iuyz que non quiere
oyr, ayan la pena que ye dicha. El glorioso Rey.
i Esc. 6. y Camp. torto.
3 M. Malp. a. y Toled. Los amonestamientos de los
obispos de Dios que deven aver.
4 Esc. i. a. 4. y Bex. en guarda los pobre los
coiiados.
5 B. R. 3. pobres.
o Esc. 6. y Camp. melloren.
y M. y Esc. a. non quisieren.
JVZGO
XXIX. 16 El Rey Don Flavio
Rescindo.
Que el iuez deve dar razn de quantol
demandaren.
Ei iuez, si alguno le17 demanda razn de lo
que iudg antel sennor de la cibdad , ante
otro iuez 18 ante qui mandare el rey, deve
le responder. E si el pleyto viniere antel rey,
los iuezes qui 19 mandare el rey, deven ter
minar el pleyto sin el obispo , sin los otros
iuezes ao. E si el pleyto es comenzado
acabado antel obispo, ante " qualquier
iuez , alguna de las partes troxiere otro
mandado del rey , el que iudg el pleyto,
dvel responder ante aquel iuez , que esta-
blesciera el rey ; que si iudg tuerto , que sea
penado segund 2J la ley ; si el otro se que
rell con tuerto , quel faga emienda segund
la ley.
XXX. El Rey Don Flavio Res
cindo *4.
De la pena que deve aver el iuez que
toma las cosas aienas , las manda,
tomar.
Los iuezes son puestos S por desfazer los
tuertos , algunos dellos fazen el contrario,
fazen tuerto muchas 16 vezes , lo que ellos
devien defender otri por derecho que lo
non riziesen l7. Ca muchos ay , que pues que
8 Toled. y Esc. 1. llamar. Bex. y E. R. xamar.
9 Esc. 6. emiendar. Camp. enmendar. Esc. 2. emienden.
10 S.B. Malp. J. y Esc. 4. porfidiado. Bex. per-
fiado.
1 1 Camp. con el obispo.
n Esc. 2. emendar iudgar.
13 Camp. Malp. i.y Esc. 1. ante agraviado. Bex. E. R.
Esc. 4. g. B. R. 1. %. y 3. antes agraviado.
14 M. semeiare derecho. B. R. 3. cuemol semeyar que
es derecho.
1 5 Camp. peche al obispo duas libras de oro.
16 En B. R. . y Esc. 6. es la
17 M. y Bex. alguno demanda.
1 8 Bex. y E. R. ante qui.
19 Toled. y Esc. . que
20 Toled. sin los otros alcaldes despuesfos.
2 1 Toled. Esc. 2. y Camp. compezado. Esc. 4. y Bex.
empezado. Esc. 6. pasado.
22 1 oled. y Esc. 1. ante qualquiere alcalde, el duenno de
la razn deve retraer de cabo su pleyto antel obispo
antel alcalde que el rey puso de nuevo , et el alcalde des
puesto diga cuerno iudg , si tallaren que iudg tuerto,
que sea penado segunt la ley.
23 En M. falta desde aqu hasta acabar.
24 S.B. y Esc 4. El Rey Flavio Redo. Malp. 2. Don
Flavioresdo. Camp. Esc. 4. 5. y E. R. El Rey d. Fla
vio Rescindo. Esc. 6. Resziundo. B. R. 1. Recessiundo.
B. R. 3. Rescizundo.
1 5 Camp. y E. R. postos.
20 E. R. mochas.
27 Toled. lo non ficiesen , seyndose contra su dignidat.
Esc. 1. fizieten, liando en su dignidat. Camp. por derecho,
et no lo fazen.
 LIBRO II.
son fechos iuezes , quieren iudgar de las co
sas aienas , en que non an poder , non te
men de fazer otri tuerto. E por ende es-
tablescemos , que todo iuez que tomar ,
mandar tomar, fazer algn danno en las
cosas 1 que non pertenescen l segund de
recho, ni segund la ley , faga emienda 2 por
el danno por el tuerto que tizo, cuerno l
devie constrennir 3 otri que fiziese tal cosa.
XXXI. 4 De los que non quieren venir
por mandado del rey s.
Todo omne6 que non quiere venir7 por man
IL^TITOL DE LOS
DE LOS
I. jQ" nengun"10 omne non se pueda escusar
que non responda, por dezir que 31 su
otor daquel quel demanda , no le deman
d nunqua nada.
II. Que los pleytos non deven seer destorva-
dos " por voces , ni por bueltas 11.
III. Que si los que se querellan 14 fueren mu
chos , deven escoger 2S uno dos de s **
que '7 trayan el pleyto.
IV. Que el iuez el sayn deven constren
nir 18 ambas las partes por recabdo 19
que vengan al pleyto el dia del plazo.
V. Que despus quel pleyto es antel iuez,
1 Camp. alienas que non. B. R. 3. en las cosas que non
pertenecieren.
2 Toled. y Esc. z. emienda dotro tanto. E. R. fagua
emendar.
3 Camp. y Esc. . costrinnir. E. R. constrinlr. B. R. 3.
constringir.
4 En el cdice de Murcia no tiene epgrafe esta ley.
En Malp. 1. es la XLVI. , y en B. R. 1. es la XXXII.
5 B. R. 1 . iuyz.
6 Esc. 1. Todo orne libre.
7 E. R. vinir. .
8 B. R. x. iuyz.
9 Esc. 6. odio.
10 Malp. 1. S. B. Esc. 4. y . vido.
1 1 Toled. peche. Esc. i. pechar. E. R. unde las pague.
Esc. 5. donde las pague.
12 Esc. 1. 2. 4. $. 6. Samp. E. R. y Bex. dex.
13 Esc. 1. por llena de aguas. Esc. a. por luvias de
aguas. Esc. 4. Camp. y Bex. por lenas de aguas. Esc. 6.
lenas dagoas. E. R. xena. B. R. 3. xenas. M. por gran
des llenas.
14 Esc. 6. podo venir.
1 5 Toled. B. R. 1. j. Esc. 3. y 6. mostrado. Esc. 1.
provado mostrado. Esc. . muestrado. Esc. j. si esto
podiere mostrar.
1 6 Malp. 1. y Esc. 2. cueta. Camp. torto. Esc. 6. por
gran cuyta. Esc. 5. y B. R. j. por gran. Esc. 1. contra
coyta.
17 En Malp. 1. empieza el lib. II. por el ttt. II. , que
es el I. en l. Las leyes estn sin divisin ni enumera'
cion, aunque en el sumario hay divisin de ttulos.
.18 B.R.I. en la margen COMEZAMIENTOS. E. R.
GOMPEZAMENTOS. Esc. 1. COMENZAMIENTOS.
TITVLO II.
dado del rey8, que diz por enganno que
non lo oy 9, que non vio 10 su mandado,
pues quel fuere provado este enganno ; si es
omne de mayor guisa , peche tres libras do
ro al rey. E si non oviere onde las pague
reciba* C. azotes , non pierda su ondra.
Mas si por aventura lex" de venir por grand
enfermedad, por grand tempestad, por,J
llenas daguas, por grand nieve, por al
gn empiezo, que non pudo escusar I4, si es
to fuere demostrado15, non deve seer culpa
do , nin deve aver ningn danno , ca lo Hzo
con grand coy ta l6.
COMPEZ AMIENTOS 18
PLEYTOS. "
las partes non deven fazer composicin
entre s sin mandado del iuez.
VI. Que ambas las partes deven dar pruebas
en el pleyto.
VII. Si alguno faze trabaiar 30 otro con
tuerto de luenga carrera.
VIII. Si algn omne , que es en tierra dun
iuez, quiere 31 llamar otro , que es
en tierra de otro iuez , por se quere
llar dl.
IX. De los que defienden pleytos genos.
X. Que tod omne deve responder al siervo 3t
ageno que se querella de l.
Malp. 1. DEL COMIENZO. B. R. 1. y Esc 3. DE
LAS COSAS NESCESARIAS EN TODOS LOS
PLEYTOS QVE NASCEN. < ' .
19 Malp. 2. DE LAS RAZONES. CAPITOLO I.
20 B. R. I. y S. B. Ningn orne non se puede. Esc. 3. Que
ningn omne non se puede escusar, que not\ responda
al quereloso por dezir que non quiso demandar nada
aquel de quien l tenia la cosa , y as en la ley. Esc. 6.
Que nenguno omne non se puode escusar , que non res
ponda aquel que se querela dl.
21 M. por dezir quifu su otor. B. R. I. que non quiso
demandar nada aquel de quien tiene la cosa. Esc. X.
que no es otor. E. R. por dezer que so odor. B. R. 3.
autor.
22 B. R. 3. Malp. 2. y Esc. 1. estorvados. Esc. 3. cau
sados.
2 3 Camp. voltas. Bex. voaltas. E. R. livores , y en la ley
voltas.
24 B. R. 3. Bex. E. R. y S. B. querelan.
25 S. B. y Esc. 6. escoier. B. R. 1 . y Camp. escoller. Bex.
escoler.
26 Esc. 1. entre s. Esc. 3. entre s que traygan el pley
to por de todos.
17 B. R. i. Camp. y Bex. tragan. E. R. fraguan.
28 Esc. 1. y 6. costrinir.
29 S. B. Esc. 4. y B. R. 1. recaudo. B. R. 3. recaldo.
Camp. por recabdar.
30 B. R. 1. fezier fazier traballo otre con tuerto de
longa carrera. Esc. 2. faze tardar. Toled. I. otro com-
pannero de luenga tierra.
31 B. R. i. quier yamar. S. B. Esc. 2. 4. y 6. la-
mar.
02 . R. x. servo alieno. E. R. servo aieno.
Ce
 DEL FVERO
I. 1 El Rey Don Flavio Rescindo.
Que nengun omne non se pueda escusar
que non responda por dezir que su ?
otor daquel que/ demanda , que non
le demand nunqua nada,
Nengun 3 omne non se puede defender,
que non responda al 4 que se querella dl,
por dezir que non quiso demandar nada
aquel de quien l tinie 5 la cosa : fueras 6 en
de si se 7 pudiere defender por aquel tiem
po 8 que mandaban las leyes.
II. 9 Que los pleytos non deven seer des-
torvados por voces 10 ni por olas ".
Los pleytos non deven seer destorvados por
voces ni por bueltas. Mas el iuez 12 deve
mandar seer una parte aquellos , que non
an pleyto , aquellos cuyo es el pleyto de
ven seer antel solamientre, y el iuez, si qui
siere tomar consigo algunos que oyan el
pleyto con l , con 13 quien se conseie , pu
delo fazer si quisiere. si non quisiere, non
lexe 14 ninguno IS trabaiarse en el pleyto por
ayudar la 16 una de las partes, des-
torvar el 17 otra. E si alguno no lo quisie
re dexar de fazer por el iuez , si 1 8 non
se quisiere guiar'9 por su mandado, non
quisiere lexar de ayudar alguna de las
partes , pues que ge lo defendiere el iuez,
1 B. R. i. El Rey Flavio Recesivindo. Esc. 2. El Rey-
Don Flavio. Esc. 1. 4. y S. B. sin autor.
2 B. R. 1. y Esc. 3. al querelloso, por dezir que non
quiso demandar nada daquel de quien tiene (Esc. 3. tema)
la cosa. E. R. su actor. Toled. que su tutor daquel
quel demanda , nol demando nunca nada.
3 Malp. 1. Esc. 4. 5. y S. B. Ningn. Esc. 6. Nen
guno. ./{.Ninguno.
4 Toled. Esc. 1. a. y Malf. 2. al que se querella
(Esc. 1. querellar) dl , maguer non sea el pleyto suyo,
non haya fablado con el duenno {Malf. 2. y Esc. 2.
duen de razn fueras) de la razn por dezir ce. M.
aquel que se querella dl &c.
5 Esc. 1. aquel que tenie la cosa. B. R. 1. aquel
quien le tien. Esc. 5. tien. S. B. y Be.r. tiene. E. R.
tiene a cosa. Camf. aquel de quien tom la cosa.
6 B. R. 1. fueras si se podier defender del tiempo que
mandan las lees. Esc. 3. salvo ende.
7, Toled. si non pudiese defender.
8 Camf. tempo.
o Esc. 3. y B. R. 1. Flavio Cindasiundo rey.
10 M. voceros.
11 B. R. 1. 3. S. B. Malp. 1. 2. Esc. 1. 2. 3. 4. y 5.
vueltas. Bex. voeltas.
1 1 Camp. el iuiz deve seer una parte sen aquellos.
13 B.R. 1. con quien se consellar. Malf. a. con
quien se consege. M. con l , con quien.
14 Esc. 1. a. 3. 4. 5. 6. y S. B. dexe. Malf. a. B. R. 1. da. Esc. 4. y E. R. agravada. Esc. 6. agraveada.
y Bex. dexe nenguno.
1 5 Esc. 6. ninguno entrar nen seer en el pleyto , pora
ayudar. B. R. 3. trabayar en el.
16 E. R. Malf. 1. 3. S. B. Esc. a. y 4. el una. B. R. 1.
y Camf. ayudar Ja una.
17 Esc. j.yj. la otra. Camf. la otra. B.R. 1. la otra
parte.
18 S.B. ni non se quisiere guidar por so mandado, vien. Esc. 3. non le es pequenna prdida al que non viene.
non quisiere dexar de aiudar. Malf. 3. si son se quisier Esc. a. prdida la otra partida.
JVZGO
peche X. sueldos doro al iuez mismo ,
aquel sea echado fuera del iuizio aviltada-
mientre so.
III. Que si los que se querellanfueren
muchos , deven escoger 81 uno dos
de s y que trayan 23 el pleyto.
Si 24 alguna de las partes son muchos que
rellosos , de la otra pocos , el iuez deve
mandar 2S, que escoian 26 entre s quales tra
yan 27 el pleyto, ca non 28 lo deven todos
razonar de so uno ; mas aquellos solamien
tre que fueren puestos dambas las partes,
que ninguna de las partes non sea destor-
vada 5 ' por grandes voces, ni por grandes
bueltas 3.
IV. ?I El Rey Don Flavio Egica.
Que el iuez el sayn deven constrennir
ambas las partes por recabdo , que
vengan alpleyto el dia delplazo 3*.
Aduchas 33 vezes aviene que por negligencia
de los iuezes 34 de los sayones 35 , porque
non toman recabdo 39 dmbas las partes , la
una 37 de las partes es engraviada 3* mas que
non devie 3. Ca 40 quando la 41 una de las
partes viene al 42 pleyto, y el 43 otra non
quiere venir, non 44 es pequenna prdida. On
guiar por su mandado , 6 non quisier dexar. B.R. /.re
non se quisier callar por so mandado, non quisier dexar de.
19 B.R. 1. y Esc. j. callar. S. B. quidar. Maip. 1.
quitar. Bex. guardar. B. R. J. calar. Esc. 5. castigar.
jo Camf. S.B. B.R. 1. y E. R. viltadamientre.
21 B. R. 1 . y Camp. escoller. Esc. c?. escoier. Bex. escaler.
2 2 Esc. 5. delos.
23 Toled. que razonen. E.R- fraguan. B. R. 1. tragan.
24 B. R. j. Se alguna de las partes son muchos , et de
lotra parte pocos. Esc. j. Si de alguna. Esc. 6. y B. R. 3.
Se dalguna parte.
25 Esc. 3. B. R. 1. y 3. amandar.
26 Esc. . escogan. B. R. 1. Esc. 6. y Camf. escollan.
27 Camf. tragan.
28 B.R.I. y Esc. 6- ca non deven.
29 Esc. 6. torvada.
30 S.B. bueltes.
jj 1 B. R. 1. y Esc. 3. El bienaventurado Cindasiondo.
se. 6. Rescindo. Esc. a. El Rey d. Flavio.
3 2 Esc. 6. de lo frazo.
33 S. B. Muechas. E. R. y Esc. a. Mochas.
34 S. B. iuuezes , y as otras veces.
35 B. R. 1. omite los saiones.
36 S. B- recaudo damas. Malf. 2. de ambas.
37 B. R. 1. la una ye agravada mas que non deve.
38 Toled. engannada. B. R. I. 2. Malf. 1. Esc. 1. a.
3. . S. B- Camf. y Bex. agraviada. Malf. 3. engrava-
39 Camf. E. R. y Bex. deve.
40 Esc. a. y 6. Que quando.
41 B. R. 1. quando una de las partes tien mal pleyto.
42 Malf. a. pleyto.
43 B. R. 1. la otra non quier.
44 S.B. Malp. 1. B.R. a. E.R. y Esc. 5. non les
pequenna. B. R. I. nol ye pequenna prdida al que non
 LIBRO 11.
de establescemos amonestamos 1 en esta
ley todos los iuezes, que quando el pleyto
se deve traer por plazos, pusieren * en
qual logar el pleyto seya tractado 3, en
qual 4 logar seya pagada la debda , que cons-
tringan ambas las partes por buen 5 recab-
do , que al dia del plazo vengan 6 por s,
por su 7 mandado al pleyto , que el pley
to pueda seer mas aina 8 acabado. E 9 aquel
que 10 non quisiere venir el dia del plazo ,
si 11 le viniere enfermedad", otro destor-
vo, non lo fiziere saber al iuez , su
adversario , non viniere fata aquel tiempo
que es establescido en otra ley, que pague
la pena que prometi 13 al otro que vino14
al plazo , que la 1 * demanda tinque sal
va. E si el iuez con el sayn esto non qui
sieren16 fazer, tomar recabdo de la 17 una
de laS partes , dexare de tomar del otra 1 8
parte, la pena que fizo prometer aquel
que vino al pleyto1', pechel al JO tanto de
lo suyo. E si el iuez el recabdo que to
m de la una parte entregare '3 al otra,
quitare por danno fazer al otra parte , la
pena que era prometida en el recabdo p
chela 24 el iuez de lo suyo aquel quien
quiso fazer el danno , tinque la demanda
salva. Hy el recabdo que tom el iuez de
las partes as por su nombre 16 , si lo 27 pier
de alguna de las partes , non lo deve ga
nar ,8 todo el iuez , ni *9 el sayn , mas de
ve 30 aver la meetad el iuez y el sayn, y
1 B. R. i. establescemos en esta lee , et amonestrnos
los. B. R. 2. y Malp. a. en esta ley , amonestamos.
2 B. R. i. oposiron.
3 J5. R. i. y Malp. i. trado. S. B.y Malp. a. sea "trac
tado el pleyto. Camp. trahudo.
4 B. R. i. y Malp. 2. en que.
5 B. R. i. bon recaudo. Esc. i. recabdo bueno.
6 M. venga.
7 B. R. i. y S. B. por so. E. R. por s por per-
sonero al pleyto.
8 Esc. 6. agina.
0 Malp. 2. que aquel.
io B. R. i. E que aquel non quesier venir el dia del pla
zo, si nol venier enfermedat.
U.S. B. sil veniere enfermedat. Malp. 2. y Esc. 1.
sil aviniere. Esc. 3. 6 si nol venier enfermedat.
12 Toltd. Malp. a. y Esc. 1. enfermedad , llenas de
agua otro destorbo , &c.
13 Esc. 1. 6. Bex. y Camp. promete. E. R. pro-
miti.
14 S. B. Camp. y Bex. que veno. B.R. 3. Esc. 3. 6.
y E. R. vieno.
1 g M. aquella demanda que finque salva.
16 M. fazer en tomar.
17 S.B.y Malp. 2. del una.
18 S. B. de la otra , la pena. Malp. 2. del otra , la pena.
19 Bex. B. R. 1. 2. y E. R. plazo.
20 Bex. y S. B. pechel tanto de lo so. B. R. 2. 3. y
Esc. 4. pechel tanto de lo suyo. E. R. y Esc. 6. pechel
otro tanto de lo so.
21 S. B. Esc. 4. y B.R. 1. recaudo.
2 2 Toled. parte negar , mandare entregare , &c.
Malp. 2. negar mudar, entregare. Esc. 1. negare.
Esc. 6. de la una parte pora entregar la otra , la
quitare.
23 B.R. i. entregue la otra parte, la quitar por fazer
danpno la otra parte. S. B. entregare al otra parte , ol
quitare.
TITVLO II. 25
el otra meetad deve aver el que lo vencie
re3'.
V. El Rey Don Flavio Resdo3*.
Que despus quel pleyto es antel iuez>
las partes non deven fazer compo
sicin entre s sin mandado del
iuez.
Si los iuezes no determinan 35 los pleytos,
que son comenzados por derecho , non avie
ne 34 tan solamientre que non puedan seer
departidos sin grand gravedumbre ; mas avie
ne muchas vezes que la iusticia desperece35.
Ca muchos omnes son , que depues 36 que
se querellan al rey, que les faga aver dere
cho, por esquivar 37 la pena de la ley 38 el
pleyto que 39 trayen antel 40 rey , mtenlo
por abenencia 4' . porque nenguno non pue
da luir 4a de la pena de la ley por este en-
ganno, por ende establescemos en esta ley,
que tod omne , pues que 43 mostrar su que
rella al rey, hy el pleyto tractare antel, por
ninguna guisa non se faga ende 44 fuera,
ni4s faga ninguna abenencia con el otra par
te, mas entienda siempre en razonar el pley
to fasta 46 que el rey d su iuyzio 47. E si
algn omne, pues que comenzare el pley
to antel rey 4% ante su mandado, non
quisiere traer el pleyto, iziere alguna abe-
24 M. por danno aquel quien fiziere'al otra. B. R. 3.
peche el uiz de lo so aquel quien quiso fazer danp-
no , et fica la demanda por salva.
25 Esc. 2. partidas.
26 Esc. 6. mimbre. B. R. i. Camp. y Bex. so nomne.
27 Esc. 6. se lo non pierde. Esc. i. E. R. y Malp. I.
si lo perdiere.
8 Esc. 2. aver. B. R.j.y Esc. 6. aganar. E. R. guanar.
29 B. R. 1. 3. y Camp. nen. E. R. nil sayn. Bex. nel
syon.
30 M. deven.
31 Esc. 3. y 6. venzier. Camp. vence. Bex. veney.
E. R. vincere. B. R. 1. vencir.
32 Esta ley falta en el Esc, 1. En Malp. 1. E. R.
y Esc. 3. Rescindo. B. R. 1. Recesvindo.
33 Malp. 2. y Toled. desterminan. Esc.g. demandan.
34 B. R. 1. 3. y Esc. . avian. Malp. 2. y Camp. avien.
Esc. 6. aven.
35 B.R. /.despereca. B. R. A. se perece. Esc.. ius
ticia perece.
36 S.B. B.R. 1. y Malp. 2. pues.
37 B. R. 1. desquitar.
38 S. B. pues quel pleyto trayen antel rey.
39 B. R. 1. el pleyto trae antel rey , enzindelo por
aventura.
40 M. antel iuez. Esc. 6. ante que lo ayan ante el rey.
41 Esc. 6. avenenza. E. R. avinienza.
42 S. B. Malp. 2. Esc. 3. 4.JK E. R. foir. Esc. 6. fu-
gir. Camp. fogir.
43 S. B. y Malp. 2. pues que su querella mostrare an
tel rey. B. R. 1. pues que sua querella ha mostrar an
tel iuiz.
44 S. B. Esc. 2. y 4. dende. Malp. 2. dend. Bex. dent.
45 S. B.y Malp. 2. nin.
46 B.R. 1. y Esc 6. ata. Esc.. y B.R. 3. fata.
47 J". B. Malp. 2. Esc. a. y 4. iudicio. Esc. 3. ioicis.
Esc. 6. iudizo. , .
48 M. si enviar su mandado.
Ce 3
 26 DEL FVERO
nencia con el otra parte, as el que deman
da , cuerno 1 aquel quien l demandava , de-
ve pechar cada uno al rey tanto a quan-
to era la demanda 3 ; ass que el rey pueda
daquello fazer lo que quisiere. E otra tal
pena deven aver aquellos que traen 4 el pley-
to ante los otros iuezes , depues fazen abe-
nencia , composicin con el otra parte.
i\ss que el iuez y el sayn deven aver estas
pena, partirla 6 entre s. E si alguna de
las partes non oviere de que la pague 7 , re
ciba C. 8 azotes , y el iuez non tinque por
ende 9 que no acabe el pleyto. Mas aquellos
sacamos10 de la pena desta ley, quien man
da el rey, el iuez que se abengan
VI. El Rey Don Flavio Resdo
Que ambas las partes deven dar pruevas
en elpleyto.
En los ple\ tos que el iuez oye cada una
de las partes deve dar sus pesquisas sus
pruevas , y el iuez deve catar qual 14 prue-
va meior. E si por las pruevas 14 non pudie
re saber la verdad, estonze deve mandar 16
el iuez aquel de quien se querellavan , que
se salve por su sacramiento , que aquella
cosa quel ' 7 demandan , non la ovo, nin la a,
ni save ende 18 nada, ni lo cree I9, ni que non
fizo aquello quel dizen *. E pues que iurar "
aquel quel demand ** tuerto, peche V. suel
dos 2 3.
1 Etc. 6. como el demandado.
2 B. R. i. fasta tanto.
3 Esc. 2. demandancia.
4 E. R. Esc. 6. y S. B. trayen.
5 M. y Malp. 2. esa. B. R. i. aquesta.
O Esc. 6. y Camp. parrilla.
7 M. de que lo pague. Malp. 2. de que pague. Esc. i.
y . de que los pague.
8 S B. cienio.
9 Esc. 2. por ende de acabar el pleyto.
10 B. R. 1. aquellos non son.
1 1 Esc. . aviengan. E. R. avenguan.
12 B.R. 1. Recesvindo.
13 Esc. 6. ode. Camp. oe.
14 Esc. 1. qual prueva es meior. Bex. qual prueva ye
meior. E. R. y B. R. 3. prova meyor.
1 5 Esc. 6. Camp. y Bex. provas.
10 Camp. y Esc. . deve demandar.
1/ S. B. y Bex. que l le demandava. Esc. 4. y B. R. I.
que l le demanda. M. y Malp. 2. quel demanda.
18 S. B. Esc. 1. 2. 4. y Malp. 2. dende. Malp. 1. y
B. R. 3. dla nada.
19 Toled. Malp. 1. 2. S. B. y Esc. 4. creie.
jo Toled. y Malp. 2. quel dizen contra la otra parte.
Esc. 1. dizen contra la otra parte, quel demanda. B. R. 1.
diz. E. R. l dize.
2 1 Malp. 1. E. R. y S. B. iurare.
22 M. demandava. Malp, a. y Esc. 1. demanda.
2 3 Toled. Esc. 1. y Malp. a. V. sueldos doro non
queriendo.
JVZGO
VII. a4El Rey Don Flavio Resdo.
Si alguno faze trabaiar d otro con
tuerto de luenga 25 carrera 2<s.
Nos devemos toller 27 el tuerto de los que
fazen mal los buenos , por ende estables-
cemos que todo omne que se querella 18 de
otro, lo fiziere 29 venir antel prncipe,
antel iuez con tuerto 3, pues que el tuerto
fuere sabido , si lo fizo venir mas de L. **
millas 3% poco mnos con tuerto , peche
V. sueldos por el tuerto quel demandava.
E si lo fizo venir LX. millas , pechel VI. suel
dos; si 33 adelantre mas, cuerno crecieren
las millas , por cada X. millas le peche 34 un
sueldo. E por C. millas peche X. sueldos. E
por L. millas peche V. sueldos. E as quan-
to cresciere el nmero 3* de las millas, tan
to 36 mas crezca el nmero 37 de la pena,
segund cuerno es dicho.
VIII. Ley antigua. 35 Si algn omne
que es en tierra de un iuez quiere
llamar d otro, que es en tierra
dotro iuez , por se querellar del.
Si algn omne libre siervo se quiere que
rellar dotro omne en tierra de otro iuez,
que non es el su iuez daquel que se quere
lla , el su iuez de la su tierra deve enviar
sus letras al otro iuez seelladas con su sey-
11o , 39 quel ruegue , que ozca 40 la quere
lla daquel su omne , quel laga aver dere
cho. E si della 41 primera vez que ge 4 lo
ruega no lo quisiere i'azer43, estonze 44 aquel
14 Malp. 1. E. R. y B. R. J. Rescindo. B.R. i. Re
cesvindo.
2 5 Esc. 6. Camp. y Bex. lonja. E. R. longua.
26 Esc. 1. y 3. tierra.
27 B.R. 1. y Esc. 3. atoller. Esc. 6. atoyer.
28 Esc. . querellar.
29 S.B. Bex. y Malp. 2. lo face. B. R. r. faz.
30 B. R. r. pues que el tuerto for sabido.
31 S.B. cinquanta. Esc. 4. cinquaenta.
3 2 Esc. 1. y Bex. milias.
33 lo'.ed. y Esc. 1. as cabadelante (Esc. 1. adelan
tre) como mas acrescieren las millas. S. B. Esc. 2. 3. Jf.
g. 6- y Bex. as adelantre cuerno mas cre icren. B. R. 1.
y 3. as adelantre quanto mas. Esc. a. si mas .idelantra-
re quanto mas crecieren. Malp. 1. et si adelante quanio mas,
34 M. millas peche.
35 B.R. 1. la cuenta. Esc. 3. crescieren las millas.
36 Esc. 5. as cresca.
37 B. R. 1. y Esc. 3. cuenta.
38 Esta nota falta en el Toled. y Esc. 1.
39 Esc. 6. en quel roga. Esc. . en que. B. R. 3. en quel
ruega.
40 Toled. B. R. 1. 2. y Esc. . oya. S. B.y Esc. 4. oz-
ga. E. R. oza.
41 S.B. E. R. y Malp. 2. de la.
42 S. B. Malp. 3. y Esc. 4. ye. Bex. y B. R. 1. le lo.
Esc. . quel ruego.
43 Toled. fazer, ayudar su vezion, estonze. Malp. 2.
y Esc. 1. fazer, ayudar su vecino.
44 B. R. t. y Camp. estoncia. E. R. entonce.
 LIBRO II.
iuez que envi sus letras deve 1 tomar cer
ca 2 s tanto de sus cosas daquel iuez
quien envi sus letras, si las pudiere fa
llar , quanto 3 era la demanda , dlas 4
aquel que se querella que las tenga, que las
guarde , en tal manera que non aya ende si
non los fructos 5 las despensas 6. E quan-
do el iuez quien furon enviadas las le
tras quisiere depues 7 oir 8 el que se que
rella 9, tenerle derecho , manamano 10
que el iuez que envi 11 las letras le deve
entregar todas las cosas quel tomara, los
fructos que el querelloso despendi 12 con
razn non sea tenudo de los entregar. E
si depues apareciere I3, que 14 el iuez quien
se querellaba, fu prendado 15 por 16 tuerto
que 17 demandava, el 18 querelloso deve en
tregar la cosa que tinie 19 daquel iuez,
otro 20 tanto de lo suyo. E si el iuez que
recibi 21 las letras non 22 quiso fazer dere
cho, non 23 a nada cabel 24 otro iuez 2S,
quel 26 pueda 27 prendar, estonz el otro iuez
que envi las letras , deve prendar qual
cosa 28 quier que falle cabe 29 s en la tier
ra daquel otro iuez , d 30 sus letras ,
su mandado aquel que se querella , que
ge 31 lo d por su prenda , que 32 la pue
da tomar 33 . E si aquel cuya es la cosa pren
dada 34, se querellar al rey al sennor de la
I Toled. Malp. 2. y Esc. i. deve buscar por todo su
trmino las cosas daquel alcalde quien envi sus letras,
si las pudiere fallar (Esc. i. quanto la demanda es, t
melo , dlas) quanto era la demanda , dlas aquel
que se querellara que las tenga , que las guarde en tal
manera &c.
z Esc. 6. acerca se. E. R. circa s.
3 M. quanto podie valer la demanda.
4 Esc. 6. dialas. B. R. 1. 3. y Camp. dielas. M. d
lo. .. . lo.
5 B. R. 1. 3. Esc. 6. Camp. y Bex. fruchos. E. R.
trochos. Esc. g. fructus.
6 Tolcd. Malp. 2. y Esc. z. espensas. B. R. 1. Camp.
y Bex. despiensas. B. R. 3. y Esc. 3. despesas.
y B. R. 1. Malp. 2. Esc. i. y 6. despus.
8 Esc. g. oyer. Esc. 6- odir. E. R. Bex. Esc. i. a.
y 3. oir al que.
p Esc. 2. y 6. querellaba. Camp. el querelloso.
10 Esc. 2. mano mano el. Esc. 6. man et man lo
iuiz.
11 B. R. r. enviara.
I I Esc. 6. Camp. y Bex. despende. Esc. g. vendi.
B. R. 2. espendi.
13 B.R. 1. y Malp. 2. aparecier. S. B. y Esc. 4. apa-
resciere.
14 Esc. 1. que el alcalde de quien se querellaba.
15 S.B. Malp. 2. y Esc. 1. pendrado. B.R. i.y Camp.
pennorado con (Camp. con torto) tuerto.
16 Toled. tuerto que non demandaba.
17 S. B. y Esc. 2. quel.
1 8 S. B- y E. R. estonce el querelloso. B. R. I. y
Esc. 5. demandaba este querelloso. Estonza (Esc. g. Es
tonce) el querelloso deve.
ip S.B. Malp. 2. Bex. y Camp. tiene. B.R. 1. tenia.
20 B. R. 1. otro atanto de lo so. S. B. Esc. 4. 6. Camp.
y Bex. de lo so.
ai S.B.yB. R. 1. 3. recebi. E. R. recebe. Esc. 3.
rescebi.
a a S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 2. y 4. non quiso.
23 S. B. Esc. 1. 2. y 4. dro. non a nada. Esc. 6. non
ha nada.
24 S. B. Esc. 2. 4. y Camp. cabo el. Esc. 1. de cabo
TITVLO II. 27
tierra, por quel prendaron35, el iuez que non
quiso fazer la iusticia 3% le deve pagar de
lo suyo en quatro 37 duplo tod el danno 38
qu ende recibi aquel que fu prendado
por el iuez que nol quiso fazer 39 su derecho.
E si por 40 aventura la prenda 41 fuere de las
cosas del debdor de quien se querellava aquel
otro , non deve el iuez fazer mayor emien
da. E si el iuez quien ruegan 42 que fa
ga iusticia 4J, quisiere depues oyr 44 el pley-
to , fallare por verdad que aquel que se
querell primeramientre, que se querell con
tuerto , faga ende un escripto , y envi el
traslado de aquel escripto seellado al iuez,
que lo rogara 45 primeramientre que fizie-
se iusticia. Hy el querellador porque pren
d con tuerto , si es omne libre , peche el
duplo 46, ass que entregue 47 lo que pren
d 4 8, peche49 al tanto so por emienda. E si es
siervo el que prend, entregue lo que pren
d, reciba C. azotes, sea sennalado51 lay-
damientre52. E los quel ayudron 53 pren
dar, si son siervos, viniron por su gra
do , cada uno dellos reciba C. azotes. E si
son omnes libres cada uno d.-llos entregue
otro tanto s* cuerno aquello que prend al
sennor de la cosa , sin la emienda que ha
de fazer el que fizo prendar con tuerto.
el otro alcalde. Toled. contral otro alcalde.
2 5 Esc. i. el otro iuez que envi las letras deve prendar.
26 Toled. Camp. y Bex. quel pueda peindrar. . . . pein-
drar.
2/ B. R. 1. quien pueda pennorar. Estonza el iuiz....
pennorar.
28 S. B. qualque cosa. B.R. i. qualquier cosa.
29 Toled. Malp. 2. y Esc. i. ante s. B. R. I. Esc. 2.
4. y S. B. cabo s.
30 M. dl sus letras. Esc. 6. envi sus letras.
31 S.B. Esc. 2. y 4. se lo da por pendra. B. R. 1.
Helo da por pennora.
3 2 Malp. 2. que ge la. Esc. 1. que gi la pueda.
33 M. Malp. 2. y Esc. 1. tornar.
34 Esc. 1. peindrada. Bex. prindada.
35 Esc. 1. peindrron. Esc. 6. y Bex. prindron.
36 Esc. 2. sentencia.
37 S. B. Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. y Bex. en quatro du
plos. B. R. i.y E. R. en quatro dublo. Camp. y Esc. 6.
en quatro dublos. B. R. j. en quatro doblos.
38 B. R. 1. y Esc. 6. dampno. .
39 Esc. 3. fazer el derecho. M. fazer su derecho.
40 S. B. Malp. 2. Esc. 2. y 4. ventura.
41 Esc. 1. peyndra. Esc. 6. prinda.
42 Esc. 6. ruegan pora iustiza. M. y Esc. g. ruega.
43 E. R. derecho.
44 B. R. 1. iusticia pesquerir despus el pleyto. Esc. 6.
iusticia pesquisier despus el pleyto. Esc. 6. odir.
45 B. R. 1. que lo ruega. . . . faga iusticia. S. B. quel
rogava. . . . quel fiziese iusticia. Esc. 4.y 6. que le roga
ra. M. y Malp. 2. lo iudgara.
46 B. R. 1. debdo. Esc. 6. en dublo. B. R. 3. el doblo.
47 S. B. Esc. 2. y 4. entergue lo que tom.
48 Camp. y Bex. tom.
49 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. peche de lo suyo al tan
to &c.
50 B. R. 1. y Esc. g. otro tanto.
5 1 Esc. 1. sennelado. Esc. 6. y Camp. sinnalado.
52 Malp. 2. y Esc. 1. aaden : entregue todo lo que
tom.
53 Bex. andron.
54 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. otro tanto de lo suyo.
 DEL FVERO
IX. El Rey Don Citasuindo \
De los que defienden pleytos genos.
Tod omne que a pleyto , da el pleyto
algn omne poderoso 2 que por su ayuda
daquel poderoso pueda 3 vencer su adversa
rio , deve perder la cosa y el pleyto , ma
guer que lo 4 demande con derecho s. E el
iuez si aquel poderoso quisiere razonar 6 en
el pleyto , puedgelo defender que lo non
faga. E si aquel poderoso no lo quisiere le-
xar 7 por el iuez % nin se quisiere salir del
pleyto, el iuez deve levar dl dos 9 libras
doro , la una pora s , y el otra pora 10 la
otra parte y echar el poderoso fuera del
yuizio por fuerza I2. hy IJ las personas de
menor guisa , si quiere 14 sean siervos li
bres , que non quisieren lexar el pleyto por
defendimiento 1 5 del iuez , cada uno dellos
reciba L. 16 azotes.
X. Que tod omne deve responder 17 al
siervo ageno que se querella dl.
Por ende 18 castiga la ley los malfechores 19
i B. R. i. Cindasuindo. Esc. 6. Resciundo.
3 Esc. i. porque con su ayuda.
3 B. R. i. poda.
4 Esc. 6. la.
5 Toled. Malf. 2. y Esc. i. con. derecho , et quando
#quier que el alcalde viere algn omne poderoso que quier
razonar por otro menor , non ge lo oya , mndelo ende
salir.
6 Esc. 6. razonar el pleyto , pdelo defienden
7 S. B. B- R. Malf. 2. Esc. i. 4. y 6. dexar. Esc. 2.
leixar.
8 Toled. y Malf. 2. iuez , lo menospreciare, nin se
quisiere , &c. Esc. 1. iuez , lo menazar y echar el po
deroso.
9 B. R. 1. y Bex. duas. Esc. 6. due. Malf. 2. y Esc. 1.
una libra doro , y echar.
10 S. B. por al otra.
1 1 Esc. 5. partida.
1 2 B. R. 1. por torca. Esc. 6. por furza.
13 Malf. 2. y Esc. 1. E alas otras personas. M. Hy
alas. Esc. 2. 4. 6. Bex. y Camf. Y las otras personas.
Esc. 1. Y las otras personas.
14 B. R. 1. quier sean.
15 Esc. 6. defiendemento.
16 Toled. y B.R. 1. cient. S.B. cinqueanta. Esc. 4. cin-
quaenta.
17 Camp. resfonder siervo alieno.
18 Malf. 2. Por eso non cesa la ley de castigar los
malfechores por tal que sean vedadas las mal fetras los
tuertos. Ca nos viemos muchos omnes libres que de ligero
fieren maltraen siervos genos , non se quieren con
ellos parar antcl iuez. fazen tal escusacion , que ellos
non les conviene de se parar antel iuez si non con qui
les faga emienda de lo que les non podiere provar. E por
ende nos semeia derecho , que quando entre el siervo
su sennor oviere mas de L. millas , y el siervo mantovie-
re la voz de su sennor en lo que hiere danno de su
Ver , lo quisiere l guardar , por teridas que reciba demanda. B. R. i- demandara. Esc. 1. 4. y 6. de
el siervo en su cuerpo , nenguno non sea desdeado de
se parar con l antel iuez por s por su advocado de
lo quel demandare el siervo por s o por aver de su sen
nor. E si el siervo podiere provar al omne libre su que
rella , el iuez le faga aver derecho de quanto le provare;
si ge non lo podiere provar , el omne libre se salve
por su sagramento , que l non fizo ninguna cosa de quan-
JVZGO
que cada uno se lexe 20 de fzer mal mas
ayna Ca 22 viemos muchas vezes muchos
omnes libres, que fazen 23 feridas 2* siervos
genos , non les quieren responder 25 por
ende a los siervos ni 16 les fazer derecho, por
que dizen que maguer que 27 los venciesen
los siervos , los siervos non avien de que
les fiziesen emienda. Onde que 28 porque es
ta escusacion el siervo non sea ferido, nin
el sennor non reciba dampno, si por ven
tura 29 el sennor fuere porlongado. L. * mi
llas, por mas, establescemos que nengun 3t
omne non se pueda escusar, que non res
ponda al siervo. Onde si el siervo diz , que
quier fazer demanda por si, por sus sen-
nores, aquel contra quien la quiere fazer,
deve seer costrennido por el iuez, quel res
ponda por derecho , quel faga emienda se-
gund la ley , si el siervo lo pudiere venzer.
E si el siervo no lo pudiere vencer , l se
deve salvar por su sacramento , que aquello
quel demandavan 32 non lo sabe 33, nin 34
lo mand fazer. E despus que fuere salvo
por su sagra miento , el siervo le faga tal
emienda cuerno le farie un omne libre, su
sennor del siervo non la pueda desfazer 3
la emienda. Todava si la demanda fuere
to el siervo dl querellava , nin lo sabe , nin lo mand
fazer. E pues quel oviere yurado , el siervo le faga ta-
manna emienda quamanna estaulecimos en las yuras de
los omnes libres en tal manera , que el sennor no pueda
razonar por su siervo en esto ; si la querella que el
siervo faze contra el omne libre es vala de X. sueldos
mnos , el omne libre , que yura faga emienda al sier
vo de la meatad , que farie el omne iibre cjue son II.
sueldos medio doro. E si el sennor del siervo fuere
aquende de L. millas , el siervo non pueda traer al omne
libre antel iuez , fueras end si el sennor estudiere de guisa
me non pueda hy venir por s. E si ass fuere , el sennor
faga escripto por su mano al iuez de su cscusation de
cuerno adclantra su siervo en su voz. E si el siervo por
engarnio sabiendas non mantoviere la voz del sennor
cuerno deve , damos al sennor poder de renovar su voz
de cabo por s por su messagero de qui fu fasta al
cance derecho.
19 Esc. 1. malos fechos. Esc. 6. malfeytores. Malf. i.
malos fechores.
20 Toled. dexa. S. B. dexe.
2 1 Esc. 6. agina. M. ayana.
22 S.B. B. R. j. Esc. 4. y 6. Ca muchos ornes libres
vimos.
23 Bex. fazien.
24 E. R. y Esc. 6. firidas.
25 S. B. Esc. 1. 2. 4. y 6. por ende responder. B. R. 1.
por ende aresponder.
26 S.B. nen.
27 S. B. B. R. 1. Esc. 2. y 6. ellos.
28 M. Onde porque. S.B. y B.R. 3. Onde que por
esta.
29 B. R. 1. si por aventura el sennor for porlongado
por. Camf. y Bex. si por aventuria.... for alongado.
30 Esc. 4. cinquaenta.
31 B. R. X. nenguno non.
3 2 Camf. Bex. y Esc. . demanda. S. B. y Esc. 2.
mandan.
33 Esc. 5. 6. Camf. y Bex. non sabe dlo , nen lo vi,
nen lo fizo , nen lo mand fazer.
34 Toled. 1. Esc. 1. 2. y 4. nin lo a, nin lo fizo, nin
lo mand fazer. B- R. 1. ne lo a , ne lo fizo , ne lo
mand fazer. S. B. nin lo fizo , ni lo mand fazer.
3 5 Esc. 1. fazer. Camf. si non podier fazer.
 LIBRO II.
mnos 1 que X. sueldos , peche el siervo por
emienda II. sueldos medio , non mas.
si el sennor del siervo es porlongado mnos
de L. millas , el siervo non se puede quere
llar del omne libre , nil puede demandar na
da, fueras 1 ende si el sennor non puede
venir al pleyto por s mismo , si enviare
III. TITOL 6 DE LOS
E DE LAS COSAS QVE MANDAN. 8
L Que los prncipes los obispos non pue
den traber el pleyto por s , mas por sus
omnes .
II. Del iuez que deve mandar 10 al que se que
rella , si el pleyto es suyo 6 ageno.
III. Del que se non sabe razonar por s11, que
lo d escripto al vocero
IV. Que los iuezes non deven fazer tormentar
las personas poderosas por otr , si non
por s , cuerno el omne libre1*) el
siervo deven seer tormentados.
V. Del que meti su personero I4, que si el
pleyto es mucho porlongado por aquel
personero , que lo pueda mudar.
I. aa Que los prncipes los obispos
non pueden traher el pleyto por s>
mas por sus omnes.
Los sennores quanto mas deven iudgar IJ
los pleytos , tanto mas *4 deven guardar de
los estorbar as. Onde si el obispo el prn
cipe an pleyto con algn omne, ellos de
ven dar otros personeros , que trayan 26 el
1 Esc. 4. mnos de diez. Bex. V.
2 Esc. 6. salvo si.
3 B.R. 1. y Esc. 1. demanda.
4 Esc. 1. razonarlo por s.
5 Camp. y Bex. pesonero.
6 Malp.i. TITOLO. B. R. 1. TITVLO. En el To-
led. el epgrafe de este ttulo dice : Que los poderosos
no tengan sus pleytos por s.
7 S. B. MANDADEROS. Esc. 2. DEMANDADO
RES. Malp. 2. DE LOS QVE ADELATRAN EN
SVS PLEYTOS, E SVS DEFENDEDORES. Esc r.
DE LOS QVE SE ADELATRAN EN LOS PLEY
TOS , E LOS DEFIENDEN. Esc. 6. DE LLOS BIS-
POS E DE LOS PRINCIPES.
8 Esc. 2. y Bex. DEMANDAN.
9 Esc. 6. omhes. B. R. 3. personeros , y as en la
ley.
10 S. fi. B. R. 1. 2. 3. Malp. 1. Esc. 1. 2. 4. y 6. de-
mandar.
11 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. por s, que faga carta de
adelantanza (Malp. 2. y Esc. 1. adclantranza ) su
vocero.
12 Esc. 2. personero. Camp. yessonero.
13 Esc. i. libre vil. B. R. 3. el omne libre deve ser, y
as en la ley.
14 Malp. 2. vocero , y as despus.
15 Malp. 2. voceras, y as en 1 ley.
TITVLO III. 29
sus letras al iuez por el siervo , quel man
da 3 que razone el pleyto por s. E si el sier
vo que faze demanda por su sennor, dan-
nar el pleyto de su sennor, lo perdiere
por su enganno , por su pereza , el sennor
puede demandar el pleyto de cabo, reno
varlo 4 por s , por su personero s.
MANDADORES7,
VI- Que las muieres non deven seer persone-
ras 15 dotriy mas bien pueden razonar
su 16 pleyto.
VIL Que el provecho 17 y el danno del pleyto
deve tornar a aquel que mete el perso
nero lS.
VIH. Del que es 19 personero , si muriere,
sus erederos deven aver lo quel fuera
prometido *.
IX. Quales personeros deven aver los omnes
que son poderosos , los que son pobres11.
X. Que los mayordomos de las cosas del rey
pueden meter por personeros quien qui
sieren.
pleyto por ellos. Ca desondra 17 semeiarie Jg
tan grandes omnes , si algn omne ra-
fez a les contradixiesse lo que dixiessen en
el pleyto. Hy el rey si quisiere traer el pley
to por s, quien le osar contradezir 30 i On
de que por el miedo del podero31 non desfa-
lezca 3S la verdad, mandamos que non trac-
ten ellos el pleyto por s , mas por sus man
daderos li.
16 Malp. 2. B. R. r. y 3. por so. B. R. 2. Esc. r. y 2.
for su.
17 S. B. porvecho.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. personero , el vocero que
non pierda su soldada.
19 Esc. 2. Del que mete el personero.
20 S. B. prometudo.
2 1 Esc. o. y E. R. puebles.
1 2 Toled. al principio de esta ley dice : Ley antigua.
S.B. y Malp. a. aaden: El Rey Don Flavio Resdo.
B. R. 1. El Rey Don Flavio Recesuindo.
23 B.R. I. aiulgar. Esc. 6. agardar.
24 B. R. I. 2. Bex. y Esc. . se deven.
2 5 Esc. 6. Malp. 2. y B. R. 3. cstorvar.
26 B. R. 1. 3. y Camp. tragan.
27 Esc. 1. Bex. y Camp. desonrra.
28 S.B. Esc. 4. . 6. B. R. 1. y Malp. 2. semeiaria.
B. R. 3. seria.
29 Esc. 2. y 4. refez. Esc. 6. rafieze. E. R. rafeze.
30 Esc. 6. contrariar. Camp.y Bex. contradizer. B. R. 3.
contradizir.
3 1 Esc. . podiro. Camp. poderoso.
32 B. R. a. S.B. y Malp. 2. desfallezca. Esc. x. fa-
lezca. Esc. 6. defalesca.
33 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. mandaderos. E otros los
de las nobles rdenes los prncipes de nuestra comu-
nidat. Bex. mandadeiros.
 3 DEL FVERO
II. Del uiez que deve mandar al que
se querella , s el pleyto es suyo
. geno.
XLl iuez deve primeramientre demandar
aquel 1 que se querella , si es el pleyto su
yo ageno. E si dixiere que es ageno, mues
tre cuemol mand que se querellase aquel
cuyo era el pleyto : pues que lo mostrare,
el iuez faga escrevir en 2 la carta , quien es
aquel que se querella , por 3 cuyo man
dado se querella. E tome el traslado, gur
delo con los otros escriptos del iuyzio ;
aquel de quien se querella , puede deman
dar quel muestre 4 el mandado, que pueda
saber porque razn , por qual cosa se que
rella * d , et cuerno 6 mandaron al per-
sonero que se querellase.
III. El Rey Don Citasuindo
Del 8 que se non sabe razonar por s,
i que lo de 9 escripto al vocero.
Si algn omne non sabe, non quiere de-
zir iosu querella por s , dla en escripto su
personero, en 11 que aya testimonias, se-
yellos. E si aquel personero se lexarIJven-
zer'3por pleyto por enganno, quanto per
di por l14 el sennor del pleyto , todo ge lo
deve entregar el personero de lo suyo ,
quanto pudiera ganar IS, non lo quiso ga
nar , otros todo lo deve pechar 16 de lo su
yo : y dizemos que el siervo non deve 17
seer personero de nenguno en pleyto , si
non de su sennor , de su sennora , por
alguna eglesia , por algn 18 pobre , del
rey.
1 B. R. j. al que se querela.
2 B. R. i. y Esc. 6. ena acta. Esc. f. en la acta.
3 B. R. J. 6 per qual mandado.
4 S. B. B. R. i. Bex. y Malp. 2. muestren. Camp.
mostren. B. R. j. que ye muestren.
5 S. B. B.R. i. 2. j. Camp. Malp. 2. Esc. 2. 4. y 5.
se querellan. Esc. 1. por qual cosa querellad dl.
6 Esc. 1. et como mand que se querellase al personero.
7 Toled. sin autor. Malp. 1. y B. R. 2. Rescindo.
B. R. ,j. Cisiundo.
8 Esc. 5. Que el que. B. R. I. ya. Del qui non sabe.
9 Toled. qu faga carta su vocero. Malp. 2. y Esc. 1.
como en la rbrica. Camp. dia escripto al pesonero.
B. R. 3. dia en escripto. Esc. 6. dia en iscripto.
10 B. R. j. sua razn per s sua querela.
11 S. B. que aia testimonias siellos. B. R. 2.y
et qui aya. E. R- que aia testimonias slos.
12 S. B. y Malp. 2. dexar. Esc. i.y 6- se dexa.
13 Esc. 6. venzier el pleyto. Esc. i. .y B. R. I. vcn-
zer del pleyto. B. R. 2. venzer por pleytesa.
14 M. por el sennor. B.R. 1. perdi el sennor.
1 5 Esc. 5. guanar.
16 S. B. Esc. 2. 4. Bex. y Camp. pagar.
17 Esc. 5. y 6. puede. Camp. pode.
18 B. R. ,?. dalgun pueblo. Esc. 6- puebre.
1 9 En el Toled. falta Ley antigua.
JVZGO
IV. 19 Ley antigua. Que los iuezes non
deven fazer tormentar las personas
poderosas por otr'i , si non por s,
et cuerno el omne libre , el siervo
deve seer tormentado.
Non 10 mandamos que nengun iuez man
de nengun omne , que faga penar algn
omne de grand guisa ; .mas si es omne de
pequenna 21 guisa , pobre sea 3* otra
veze fallado en pecado , non 14 manda
mos que tal 25 persona sea metida *6 en
tormentos , por se querellar alguno del por
personero : fueras ende si aquel que metjs el
personero, mete omne que sea libre non
siervo. E que el mandado que el da sea fir
mado por tres testigos 18 , por 2> l mismo
antel iuez. E si por ventura fizo tormentar
aquel que non era culpado , el que meti el
personero deve recebir la pena que es con-
tenuda en la ley del sexto libro , en el pri
mero ttulo de la era segunda , o 30 depar
te la ley por quien por quales cosas el
omne libre deve seer tormentado. E los 31
otros pleytos , que son de 31 algunos ma
los 3.3 techos , bien mandamos que se pue
dan traer 34 por personeros , ass que dn *
por personero omne libre contra omne li
bre , y el siervo que es acusado , puede seer
metudo en tormentos 36 : maguer que algn
omne libre siervo se querella 37 dl por
personero , en tal manera que si el siervo
saliere 38 sin culpa, el iuez le fga fazer emien
da, segund la ley aquel que se querellava
por personero. E todava non deve seer qui
to el personero fasta que venga el que lo
meti por personero 39. E si quisiere fazer
tormentar algn omne ante que lo pueda
fazer, ante deve dar buen recabdo 40, cue
rno mandare el iuez.
20 Camp. Nos. . . . iuiz non mande. B. R. j. Man
damos. B. R. j. Mandamos que.
21 B. R. 1. menor guisa pobre.
,22 S.B. Esc. 2. 4. 5. Bex. B. R. 2. y j. pobre,
(5. R. ,y. pobl) fu ya otra vez.
23 B. R. 1. ct fui ya otra vez.
24 Malp. 1. M. y E. R. Mas non. Camp. Nos man
damos. B. R. j". Maes mandamos.
25 Malp. 1. y B. R. 2. alta persona. B. R. j. otra.
E. R. atal.
26 S.-B. Camp. Esc. 2. 4. y 6. metuda.
27 S. B. Esc. 1. y Bex. tonnientos.
28 B. R. 1. y J. testimonias.
29 Esc. 2. ante el iudez. Esc. 4. por antel iuez.
30 Bex. y B. R. j. hu.
31 B.R. 1. ennos otros.
32 B. R. 3. y Esc. 6. son dalgunos.
33 Toled. malfechorcs. B. R. i.y j. mal fechos.
34 B. R. 2. defender.
355. R. j. y Camp. dien.
36 B. R- J. tormiontos.
37 Esc. 2. del personero.
38 B. R. 1. j. Camp. y Bex. salir.
39 B. R. 1. y S. B. personero ante el iuiz , faga la
emienda como manda ca ley, si algn personero quisiere.
40 Esc. 6- y B. R. 5. recado. B. R. 1. recaudo.
 LIBRO II.
V. 1 Ley antigua. * Que el que meti
su personero , que si el pleyto es mu
cho porlongado por aquel personero,
que lo pueda mudar.
Quien 3 trae el pleyto por mandado dotri,
devel 4 acabar el pleyto quanto mas s pu
diere. E si por ventura porlongare 6 el pley
to por enganno , que l podrie 7 mas ayna
acabar si quisiesse , el que lo meti por perso-
nero venga * antel iuez. E si 9 pudiere pro-
var que el su personero por enganno por
pereza porlong el lo pleyto sobre diez dias
sin voluntad del iuez, que podie 11 aver
el iuez su adversario , estonz el que lo me
ti por personero puede traer el pleyto por
s, por otri quien 11 quisiere.
VI. Que las muieres 13 non deven seer
persoeras dotri, mas bien pueden
razonar por 14 su pleyto15.
Las muieres non deven traer 16 el pleyto do
tri nenguno , mas bien pueden razonar su
pleyto si f se quisieren. Ni el marido non
puede traer1* el pleyto de la muier sin su
mandado della , si non diere buen 19 recab-
do que la mugier aya por firme lo que l
fiziere E si la mugier lo quisiere despus des-
fazer , el marido deve perder 10 la pena que
prometi * con el recabdo. E si el marido que
trae 22 el pleyto de la mugier sin su manda
do, lo perdiere 13 por ventura, esto non de-
ve empeecer ,4 la mugier, que ella non **
lo pueda demandar de cabo por s , por
otn si quisiere. E si por ventura el marido
1 En el Toltd. y Camp. falta Ley antigua.
2 Este epgrafe en el cdice de Murcia dice : Que
el provecho y el danno del pleyto deve tornar aquel
que mete el personero.
3 Esc. 2. Qui entra trahe. Camp. Quien lien. Esc. .
Malp. 1. 2. y S.B. trayc.
4 B- R. 1. 2. y 3. deve.
5 B. R. 2. quanto mas ayna.
6 Esc.. perluenga.
7 Esc. 1. podra.
8 B. R. 1. vienga. E. R. vingua.
9 Esc. 1. sil. Bex. E si por venturia.
i o B. R. 3. perlong.
1 1 Esc. 6. podera.
12 B. R. 3. per otre se quisier. Malp. 1. por otri si qui
siere.
13 S. B. B. R. 3. Malp. 2. Esc. 1. y 4. mugieres , y as
despus.
14 Esc. 5. por s su pleyto.
1 5 Esc. 1. si quisieren.
16 B. R 1. y 3. trahcr pleyto.
17 B. R. 2. 3. Esc. 1. 2. g.y Bex. si quisieren. S.B.
omite si se quisieren.
18 S. B. Esc. 2. 4. B. R. 2. y 3. razonar.
ip Toled. Malp. a. y Esc. i. buen recabdo escripto an
tel iuez , et afirmado (Esc. i. firmado por testimonias)
por testigos que la muger aya por firme lo que l fiziere,
que se non repienta de como lo adelanta (Malp. 2.
adelantr. Esc. 1. adelant) en su voz. E si la muger
lo quisiere &c.
jo Esc. . pechar.
i i Esc. 6. y Camp. promete.
TITVLO IIL 3i
fu venzido 16 con derecho , la mugier *7
se querella de cabo, si ella su personero
fuere venzudo 28 otra vez, porque semeia que
su marido 29 fu venzudo con tuerto, ella
deve fazer emienda al iuez que iudg prime-
ramientre el pleyto su adversario, por
quel fizo trabaiar 10 con tuerto ass cuerno
manda la ley.
VII. Ley antigua. 31 Que el provecho
el danno del pleyto deve tornar
aquel que mete el personero s*.
danno y el provecho del pleyto deven
pertenezer 33 aquel que meti el personero.
E si el personero trae el pleyto fielmientre
cuerno devie 34, el qui lo meti por perso
nero nol puede dend toller 3S meter otro,
ca tuerto serie 36 que aquel que fielmientre
trabaiava , perdiesse el precio 37 de su tra-
baio, todava el personero ante que en
tre en el pleyto, deve poner con el sennor
del pleyto quantol d. E si lo que venci 31 el
personero non entregar al sennor del pleyto
fasta tres meses , deve perder el personero
quantol prometi el sennor del pleyto, y en
tregar aquella cosa su sennor 39 por man
dado del iuez 40 .
VIII. El Rey Don Citasuindo 4\
Del 4* que es personero , si muriere 43,
sus herederos deven aver lo quel
fuera prometido 44.
El que tiene 45 personero en el pleyto, si se
22 S.B. Esc. 4. y Malp. 2. traye.
23 B. R. 1. perdir.
24 Esc. 6. empeyzer. Esc. 3. empeescer.
25 B. R. 1. no lo pueda. S. B. non pueda.
26 S. B. vencudo. Esc. 2. 4. y Bex. venzudo. E. R.
vinzudo.
27 Esc. 6. muger.
28 B. R. 2. vencida.
29 B. R. 1. non fu. S.B. Esc. . y 6. non fu.
30 S. B. traer. B. R.3. su aversario as cuerno man
da la ley.
31 En el Toled. Esc. i.y 6. falta Ley antigua.
32 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. aaden: el vecero que non
pierda su soldada.
33 Esc. 1. Bex. y B. R. 2. pcrtenescer.
34 S. B. Camp. Bex. Esc. 5. B. R. 1. y 2. deve.
3 5 Esc. 4. sacar.
36 S. B. Esc. i. 6. B. R. z. y Malp. a. seria. Camp.
semellaria.
37 Esc. 6. prezo. Esc. 3. preszio.
38 Bex. y Camp. vence.
39 AL su sennor del pleyto por mandado del iuez.
40 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden : et sea en vo
luntad del sennor del pleyto de meter otro personero.
{Malp. 2. bozero.)
41 B.R. 1. y Malp. a. Citasiundo. S. B. E.R. Esc. a.
y 4. sin autor.
42 Esc. 6. Del provecho que deve aver el que es personero.
43 Bex. si murir. Camp. se morir. B.R. I. morier.
44 S. B. y Camp. prometudo. Esc. 5. promitido.
45 S. B. y Esc. 3. tenie. B. R. 1. Esc. .y 6. mate.
Camp. tenia.
 32 DEL FVERO
muriere1, ante que el pleyto sea acabado*,
el mandado que fizo al personero non vala
nada. E si el personero muere 3 por aven
tura ante que el pleyto sea acabado 4 , el
mandado otros 5 non vala nada. E si el
pleyto era acabado ante que l muriese 6,
c por algn 7 empiezo por ventura el sen-
nor del pleyto non avie aun 8 recibida 9 la
cosa quel era iuzgada , si la cosa avinier IO
aquel plazo 11 que el personero fiziera que
fuesse pagada , sus herederos del personero
deven aver el precio quel fuera prometido
daquel que lo meti 11 por personero, de
sus parientes , de sus herederos 1 3.
IX. El Rey Don FJavio Citasuindo14.
Quales personeros deven avr los omnes
que son poderosos , los que son po
bres 15.
Nengun omne non deve meter por persone
ro de su pleyto omne mas poderoso 16 de s
por 17 querer apremiar 18 su adversario por po
IV. TITOL DE L AS
DE LO QVE TESTIMONIAN.
I. De as personas que non pueden seer tes
timonias.
II. Que as testimonias non deven seer crey-
das , si non turaren ; si ambas las par
tes dieren testimonias , quales deven seer
mas creydas 3; si la testimonia non qui
siere dezir verdad **,
III. De la testimonia , que dize una cosa , y
el escripto 31 dize otra
i B. R. i. j. Esc. j. y 6. muerre. . R. morere.
i Toled.y Malf. 2. comenzado. Esc. i. ante que el pleyto
sea comenzado, la personera sea desfecha. Et si el personero.
S.B. y Esc. 5. muriere. B. R. i. Esc. i. y Bcx.
muerre. Esc. j. y Camp. morre.
4 Toled. Esc. i. y Malf. 2. comenzado non Heve na
da de lo quel fu prometido. E si era acabado ante que
l muriese , &c.
5 B. R. J. outros.
6 S. B. B. R. 1. y Esc. . el personero.
7 Bcx. por algn enganno por algn epiezo. Esc. 5.
y E. R. enpezo. B. R. 1. embargo.
8 B. R. 1. y 3. aon.
9 Bex. recabdada. E. R. recibuda.
10 Esc. 1. obiere. Malf. 2. ovier aquel.
11 B.R. 3. plazio.
11 B. R. 1. metira.
1 3 Tolcd. Esc. 1. y Malf. 2. aaden : ante que el alcal
de les faga escripto del iuzgado. (Malf. 2. de lo iudgado.)
14 S. B. Malf. 2. y B. R. 1. Citasiundo.
15 E. R. puebles. B. R. I. fobles.
1 6 Esc. 6. que sy.
17 Camf. porque poda.
1 8 Esc. g. y E. R. apremar.
19 B.R. 1. S. B. Malf. 2. Esc. 1. 2. y 4. algn pobre.
20 B.R. 1. Esc. 1. Malf. 2. Camf.y Bex. igual. Esc. .
goal.
JVZGO
der daquel. E si algn omne poderoso a pley
to con algn 19 omne pobre, non quiere
traer el pleyto por s mismo , non puede me
ter por personero si non omne que sea egualao
del pobre, " que sea mnos poderoso del
que lo mete. E si el pobre quisiere meter
personero , puede meter por personero tal
omne, que sea poderoso tanto cuerno su ad
versario 22.
X. Que los mayordomos *3 de las cosas
del rey'pueden meter por personeros
d quien quisieren.
Nengun omne non deve tener forzadas 14
las cosas del rey. E si por ventura aviniere
que el que guarda las cosas del rey , fiziere
demanda alguna contra alguno , este s pue
de traer el pleyto por s si quisiere. E si por
ventura non pudiere seer en el pleyto , a6
oviere de yr en otras partes, non 27 lo qui-
sier traer por s , puede meter por s por per
sonero quien quisiere. Hy esto mandamos
por provecho de a8 todos, de tod el pueblo.
TESTIMONIAS,
IV. Del testigo 34 de siervo que non deve
seer creydo, quales siervos del rey deven
seer creydos.
V. Que el testigo non puede testimoniar 35 por
letras 36 ; mas por s mismo.
VI. De los que dizen falso testimonio 17.
VIL De 38 los pecados que son dichos contra
a testimonia , que pueden seer provados
fasta XXX. annos.
1 1 M. 6 aunque sea.
2 2 Camf. y Bex. avesario. S. B. Esc. 6. y B. R. I. aa
den : et non mas.
23 Camp. maordomos. Esc. 2. mayor domos.
24 B. R. 1. y j. fbreiadas.
25 Esc. 5. el.
26 Esc. . oviere.
27 J". B. B. R. 1. Malf. 2. Esc. 1. 2. 4. 5. y 6. 6 no.
28 Esc. 2. prncipe de tot el pueblo.
29 En el Toled. dice el epgrafe de este ttulo: De las
testimonias , qualm deven ser recebidas. Malp. 2. De las
Jirmas de los firmamentos : sus captolos son catorce.
B.R. 1. De las pesquisas de los testigos de las tes
timonias. Esc. 1. De las testimonias et de los testimonios.
Esc. 6. De las testemunas.
30 Esc. 6. creuda , et si la testemunna. B. R. 3. criida.
31 Malp. 2. y Esc. 1. verdad , firmare falso.
32 Esc. 6. iscrifto.
33 En Murcia este epgrafe contina como en la ley
diciendo : Esta ley manda que valan dos testimonias que
sean de buena vida.
34 Esc. 6. testimonio.
35 Esc. 6. testemunar.
36 B. R. 3. carta.
37 Esc. 6. testemunio.
38 Malp. 2. y Esc. 1. Del concilio V. de Africa Carta
gena. Que los clrigos non sean recebidts en testimonia.
 LIBRO II.
VIII. De los que dizen falso testimonio; que
el testigo puede seer desdicho fasta VI.
annos 1 ; que nengun omne non puede
testimoniar por 2 el muerto.
IX. De los que aduzen 3 otros omnes , que di
gan falso testimonio.
X. En quales pleytos los siervos pueden seer
I. Ley antigua. 7 De las personas que
non pueden seer testimonias.
Los omizeros % los sorteros 9, los sier
vos, los ladrones, los pecadores I0, los
que dan yervas los que fuerzan las mu
jeres , los que dixiron falso testimonio ,
los que van I i por pedir conseio las sorte
ras 1 3 : estos non deven 1 4 recebir por testi
monio en 1S nenguna manera.
II. El Rey Don Citasuindo.
Que as testimonias non deven seer crey-
das ,6, si non iuraren ; si ambas
las partes dieren testimonias , quales
deven seer mas creydas ; e si la tes
timonia non quisiere dezir verdal 17 .
E. iuez, pues 18 que el pleyto fuere acabado,
las testimonias fueren recabdadasI9 iura
das , ass cuerno es derecho 2, deve dar el
iuyzio entre las partes. Ca nengun omne non
puede seer testimonia si non iurare. E si
la una de las partes diere otras tantas tes
timonias 22 cuerno el otra parte , el iuez de
ve primeramientre catar quales deven seer
i S.B. B. R. i. 2. 3. Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. y 6. meses.
a Esc. 2. contra.
3 Esc. 1 . dicen otros.
4 S. B. diga.
5 S. B. Hasta quantos annos. B. R. i. y 2. Ata quan-
tos annos. Malp. 2. y Esc. 1. A quantos annos. Esc. 2.
y 4. Fasta quantos annos. Esc. 6. Fata quantos annos.
6 S. B. Esc. 2. y 4. aaden-. XIV. De los que matan
sus almas por periurio. Malp. 2. y Esc. I. XIV. De los
que testiguan , iuran , se periuran. El Rey Don Ci-
tasiundo.
7 En el Toled. falta Ley antigua.
8 Toled. omiciados. S. B. B. R. 1. 2. 3. Esc. 2. 4. 6.
Camp. y Bex. omicieros.
9 Esc. 6. sortoreros , y as despus.
10 M. forzadores.
1 1 Esc. 6. y Camp. ervas , los que furzan. Camp. los
que torcan.
1 2 Camp. Esc. 5. y Bex. los que van por conseio.
13 B.R.j. sorteyras. Toled. Malp. a. Esc. 1. y 2.
las sorteras, y el que fuer muy pobre que non es con-
noszudo , cuya bondat no es sabuda , y el que fiier mon-
ge sacerdot , y dexare la rden , y el franqueado con
tra el quel franque , y los fijos del franqueado contra
los fijos del qui los franque : estos non eleven &c.
14 Camp. non deven seer recibidos en testimonio.
15 B. R. j. en ningn preyto.
1 Esc. 6. creud.u , y as despus.
17 Malp. 2. y Esc. I. verdad , firmare falso.
18 Esc. 6' pos que.
19 Toled. Camp. Esc. . E.R.y Bex. recebidas li
TITVLO IV. 33
testigos.
XI. De los que fazen pleyto 6 escripto otri,
que non digan 4 la verdad del pleyto.
XII. Hasta s quanto tiempo puede seer el omne
testimonio.
XIII. Que el pariente el propinquo non deve
seer testimonia contra el omne estranno6.
mas creydas43. E si algn omne por manda
do del iuez non quisiere dezir la verdad ,
dixiere que la non sabe , y esto non quisie
re yurar, por 24 gracia, por amor, por
ruego S non quisiere dezir la verdad , si es
omne de grand guisa, numqua mas puede
seer testimonia en nengun pleyto. E si es
omne de menor guisa, y es omne libre, non
puede mas seer testimonia l, dems reci
ba 17 C. azotes, sea difamado28. Ca non es
menor pecado de negar 29 la verdad , de 30
lo que es de dezir la mentira 3I.
III. Ley antigua. 3a El Rey Don Ci
tasuindo.
De la testimonia que dize una cosa , y
el escripto dize otra. Esta ley man
da que valan dos testimonias de bue
na vida.
Quando la testimonia dize una cosa , y s
otra cosa es escripto 34, en lo que l dixo,
maguer que lo quiera desdezir 3S, mas deve
valer 36 el escripto. E si la testimonia dize
que aquel escripto non lo fizo , el que de
muestra el escripto deve provar que la tes-
radas. B. R. 1. Esc 1. 2. 4. y S. B. recebidas iura
das. Esc. 3. rescebidas iuradas. Esc. 6. recibidas ju
ramentadas,
a o M. Malp. i. y 2. dicho.
2 1 Esc. 6. testigoo.
22 Esc. 2. testes.
23 Toled. credas , udgue las meiores. Et si alguu
omne fuere anunciado por mandado del alcalde, &c. Esc. 1.
credas , udgar las meiores. E si algn omne fuere
anunciado , por mandado kc.
24 Esc. 6. et por grande amor, por rogo. Camp. y
Bex. iurar por gracia.
25 Camp. rogo.
1 2 Esc. 2. jf.y 6. pueda. Esc. 1. non puede seer testi
monio mientre viva.
27 E. R. receba.
28 Esc. 1. y E. R. defamado. Esc. a. disfamado.
Esc. 3. y . desfamado.
29 Toled. callar.
30 B. R. 1. que ye de dezir. Camp. y Bex. de lo que
ye dizer. B. R. 2. de lo que es dizer.
31 Esc. 6. y E. R. mintira. Esc. 1. de dezir mentira, et
testimoniar falso.
3 2 En el Toled. falta Ley antigua.
33 Esc. 1. el escripto en que yace lo que dixo, otra.
Camp. y diz otra cosa el escripto. Bex. y E.R.y otra
cosa el escripto. ,
34 Esc. 6. iscripta. B. R. 1. 2. y 3. escripta.
35 Camp. Bex. y E. R. desdizer.
36 Toled. y Malp. 2. deve valer , ser credo el es
cripto.
Dda
 DEL FVERO
34
timonia otorg 1 aquel escripto. E si por
ventura en nenguna manera non lo pudie
re provar, el iuez deve pesquerir 3 la verdad
ass que faga fazer otro escripto la testi
monia ante s , que pueda veer si aquella 3
letra semeia al otra. E deve pesquerir 4 el
iuez el escripto de las otras cartas , que aque
lla testimonia testimoni confirm. E por
saber mas la verdad , faga * venir las otras
cartas que l fizo , que l confirm , por
veer si semeia 6 la una letra con 7 el otra.
E si desto 8 non pudiere aver nada , faga 9
iurar la testimonia que nunqua aquel es
cripto l confirm. E si depues de tod esto,
pudiere seer provado en alguna manera que
neg la verdad , sea tenudo por falso , di
famado por malo. E si es omne de grand
guisa , peche el duplo 10 de quanto perdi
por l aquel por quien non quiso dezir la
verdad. si es omne de menor guisa ,
non oviere de que pague el duplo , nunqua
puede 11 seer testimonia dems reciba
C. azotes ; o 1 3 la ley manda , que vala
testimonia de dos omnes buenos, el iuez non
deve catar solamientre si son las testimonias
de buen linage I4, mas deve 15 catar si son
omnes de buena vida , de buena fama ,
de buenas costumbres, ricos 16 omnes. Ca
mucho deve guardar el iuez que la testimo
nia que es pobre , por la coyta que a , por
ventura non venga dezir mentira.
IV. El Rey Don Fia vio Citasuindo.
Del testigo del siervo que non deve seer
creydo ; quales siervos del rey de"
ven seer creydos1"1.
La testimonia 11 del siervo non deve seer
1 Toled. S. B. Malf. i. y Esc. 4. atorg. Esc. 1. pu
so su nombre en aquel escripto. Esc. g. otrog.
2 B. R. j. pesquirir. Esc. j. y 6. deve ende pesqui
rir. Camp. exquirir.
3 Esc. g. si aquel escripto.... al otro. E. R. aquella litera.
4 Toled. Malf. 2. y Esc. i. deve pesquerir el alcalde
el escripto las sennales de las cartas que aquella testi
monia testimoni que firm. Esc. . E aun deve. E. R.
pesquerar.
5 E.R. fagua iurar las otras cartas.
0 Esc. 2. y 6. si se semeia.
7 Esc. j. y Bcx. la otra.
~V Esc. j. E si por esto non pudiere averiguar nada.
9 Esc. 3. 4. Bcx. y E. R. faga venir la testimonia,
fagal iurar. Esc. 6. faga venir la testemuna, et ure que nunca.
10 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. peche el duplo, faga
emienda al que quiere fazer perder de otro tanto quanto
perdi &c. Bex. y E. R. peche en dublo quanto perdi.
Esc. j. y g. en doblo. Esc. 6. en duplo.
1 1 Esc. 2. y Bex. pueda. Camp. poda.
1 % Esc. 6. seer mas testimuno.
13 Esc. 2. pues por ley mandamos que vala. Esc. 6.
et du la ley. Esc. j. ct do. Camp. hi hu.
14 Esc. g. lenaien.
1 5 Esc. g. y 6. mas deve mas catar si son ornes bue
nos de buena vida. Esc. 6. mas deve acatar.
16 Camp. Bex. E. R. y Esc. g. ricos. Ca.
17 Esc. 3. en pesquisa.
18 Toled. La testimonia del siervo sin su acusacin non
JVZGO
creyda , si algn pecado quisiere provar con
tra algn omne, contra su sennor, ma
guer que seya tormentado por dezir la ver
dad ; fueras ende los siervos que son del ser
vicio del rey, ass cuerno son los que man
dan los rapaces que guardan 1 9 las bestias JO,
los que son sobre los que fazen la mone
da , los que son sobre los 21 cozineros ,
los otros que tienen algn servicio 22 sobre
otros omnes ,J. Hy estos mandamos que sean
creydos en tal manera , si el rey los a co-
nuzudos 24 por buenos sin pecado , y es-
tonze deven seer creydos cuerno otros omnes
libres. E todos los otros siervos de nuestra
corte non deven seer creydos en testimo
nia", fuera si lo mandare el rey*6.
V. El Rey Don Flavio Citasuindo.
Que el testigo non puede testimoniar por
letras, mas por s mismo.
Nengun omne non deve seer recibido en
testimonia *7 por carta , mas deve seer pre
sente 2% dezir la verdad que sopiere
non diga al , si non lo que vi 30. E si las
testimonias 3I, los parientes , los amigos
son viejos3*, que non pueden venir, enfer
mos 33, porque son muy luenne 34, ovie-
ren de dezir su testimonia alguno , que la
diga por ellos , dvense ayuntar todos en la
tierra del uno daquel que es meior 3s, de
zir la verdad ante quien mandare el iuez de
la tierra , antel iuez , demustrenla al
gunos buenos omnes, ass cuerno la saben
toda por orden por iuramiento , ass que
aquellos que devan dezir la verdad por ellos,
puedan iurar 36 seguramientre 3? si meester
deve seer creda en ninguna manera contra su sennor , ma
guer &c. Malp. 2. y Esc. 1. siervo ni su acusacin non
deve seer creida en ninguna manera , si algn ; &c.
19 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que guardan las bestias,
que son en vez (Esc. r. en voz) de escancanos, lo
que son &c.
20 Esc. 6. bestas.
2 1 Esc. j. los que fazen la cocina.
2 2 Esc. 3. oficio. Esc. 6. servizo.
23 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. sobre otros ornes de me
ior oficio , cuyos derechos (Malp. s. y Esc. 1. fechos)
son vista del rey cada da. Hy estos &c.
24 Esc. 1. conoszudos.
25 B. R. s. j. y Bex. testimonio.
26 Esc. 1. los diere por buenos.
27 Esc. 1. y Bex. testimonio. Esc. 6. testgoo.
28 Esc. 6. y Bex. presiente.
29 B. R. j. sobiere. Camp. y Bex. sobier.
30 Toled. Malp. .y Esc. 1. oy. Esc. 2. 4. y S.B. vido.
31 Esc. 1. si las testimonias son. nnnos, qui non
pueden venir , porque son enfermos , porque son muy
vieos , ovieren de dezir.
32 Camp. viellos. E.R. y Bex. vielos. B. R. 2. veyos.
33 Esc. 2. y j. enfermos que non pueden venir.
54 Bex. E. R. y Esc.g. muy longe. Camp. muy lonni.
. R. 2. muy luynne.
35 Esc. 6. mayor.
30 Esc. 1. venir.
37 Camp. seguradamientre.
 LIBRO II.
fuere , que ellos -mismos los oyron 1 iurar
aquellos mismos que devien seer testimo
nias. E la testimonia que fuere recibida en
otra manera , non vala.
VI. De los que dizenfalso testimonio.
Si algn omne dize falsa 2 testimonia con
tra otro, depues es fallado en mentira,
l mismo si lo manifiesta, si es omne de
grand guisa , peche aquel contra quien di-
xo la falsa testimonia, quantol fizo perder
por su falsedad 4, dall adelantre nunqua
pueda 5 seer testimonia. E si es omne de
menor guisa , non a de que faga la emien
da, sea metudo en poder daquel por su sier
vo, contra quien dixo el falso testimonio,
ca el pley to en que l testimoni , por que
l diz que dixo ialso , non deve seer desle
cho , fueras ende si la verdad pudiere seer
provada en otra manera, ass cuerno por
buenas testimonias , por buen escripto. E
tod omne que corrompe 6 otri por ruego
por enganno , le faz dezir falso testimo
nio , pues que esto fuere provado , el que lo
corrompi , la testimonia que dixo falsie-
dad por mala cobdicia , sean mbos 7 iusti-
ciados 8 cuerno falsos.
VII. 9 De los pecados que son dichos
contra las testimonias que pueden
seer provados fasta XXX. annos.
prncipe conviene demostrar iusticia
su pueblo, iudgar derecho segund la ley,
y emendar los derechos segund cuerno es ra-
2on. E porque antigua mientre fu estables-
cido en la ley , que si algn omne quisiese
desdezir la testimonia , despus dixiere an-
tel iuez que aun non sabie nada , que dixie-
se luego contra ella , que oviese VI. " meses
i Camp. Bex. y Esc. 6. oyron.
a Esc. 3. 4. y 5. falso testimonio.
3 Esc. 1. 2. 4. . 6. y E. R. en la mentira.
4 B. R. 1. S. B. Esc. 3. 6. Camp. y Bex. falsidat , y
as otras veces. E. R. fiilsidade.
5 Esc. 6. puoda.
6 Esc. 6. corrumpe. . . . corrumpe.
7 S. B. amos dos. E. R. y Bex. mbos dos.
8 Esc. 6. iustizados.
9 Esta ley falta en Bex. S. B. Malp. a. y en el
Esc. 1. , aunque en este est puesta al margen de le
tra posterior. . .
10 B. R. 2. 3. y1 Camp. Al prncipe.
11 Esc. 3. sex.... ses. Esc. . seies.
la Esc. . pora s a bel lo. B. R- 2. pora sbelo.
1 3 Esc. 3. g. y Camp. mostrar. Esc. 6. amostrar sou
pleito.
14 Esc. 3. dexieran.
15 Esc. j.y 4. valia. B. R. 3. balga.
16 Esc. . peresca en pueco tiempo. Camp. esperesca.
17 S.B. Esc. 2. 4. B. R. 1. y Camp. afallecer. Esc. 3.
fallesccr. Esc. 6. afalecer.
18 S. B. Esc. 3. . y Camp. cobrar. Esc. 4. comprar.
I Malp. 2. que las cosas los iuyzios de la eglesia aja de ver
segund.
a Malp. 3. determinar alguna pleytesa.
i Malp. a. non venga por testiguar en lo iudgado ante.
TI TV LO IV. 35
de plazo por 12 saberla, por demostrar "
su pleyto por otros testigos. E si en aquellos
VI. meses non pudiesse nada provar, dall
adelantre non puede dar nenguna testimo
nia , lo que dixieran 14 los primeros testigos,
vala 1 s ; y esto tenemos nos por grand tuer
to , que la iusticia que viene de Dios que
desperezca 16 en poco tiempo, la que nunqua
deve fallezer 17 . Por ende establescemos en
esta ley por todos los omnes de nuestro reg-
no , que todos los pleytos que furon come-
zados depues que aquella ley fu fecha ,
furon iudgados por ella, ni los que an de
seer daqu adelantre , non ayan firmedum-
bre por aquella ley. Mas aquel tiempo de los
VI. meses sea tollido, tod omne daqu ade
lantre pueda provar su pleyto por buenas
testimonias segund la ley del rey don Ci-
tasuindo , que fu fecha ante , dar otras
testimonias , porque pueda combrar 18 su
pleyto fasta XXX. annos.
VIII. El Rey Don Flavio Ci-
tasuindo.
De 19 los que dizen falso testimonio ;
que el testigo puede seer desdichofas
ta VI. meses ; que ningn omne ao
non puede testimoniar por el muerto.
La maldad de las falsas testimonias non
saben 21 prender 22 mesura en dezir falsedad,
mas ennader un periurio 23 otro. E por
ende estos tales son condempnados de muer
te segund la ley de Dios , porque son pro
vados que dizen falsa testimonia 2* contra
su prximo. E nos quermos *s daqu ade
lantre toller que non puedan seer testimo
nias , ca non deven seer muertos tan sola-
mientre por la ley de Dios , mas dems por
19 Entre esta ley y la siguiente hay en los cdices
Esc. 1. y Malp. 3. la siguiento.
Del concilio quinto de Africa Cartagiena. Que los cl
rigos non sean rezebidos en testimonio.
La primera cosa que devemos iudgar , que todo obispa
que 1 fuere puesto por governar las cosas de la eglesia se-
gunt la costumbre la ley de los apstoles , quisieren
librar 2 algn pleyto alguna demanda, acaesciere por
aventura que amas las partes quieran provecharse de la
testimonia de los clrigos , mandamos damos por iuy
zio que ningn clrigo 3 pueda venir en testimonio ante
los alcaldes del rey maguer que sepa la cosa , 4 se acaes
ciere en ella, por tal que ninguno ordenado non pueda
seer demandada testimonia en ninguna cosa por razn de
la mala enemiztad la envidia , porque el testigo pueda
seer tachado s, pueden dezir en l.
a o Esc. 2. ningn orne puede testimoniar contra el muerto.
ai Camp. poden.
3 2 Toled. tomar.
33 Esc. 6. y Bex. periuro.
24 Camp. falsa testimonia e contra so prximo.
2 5 Esc. . querrnosles.
4 Malp. 3. sea hy presente por tal que nenguno de las rdenes
de las eglesias non sea apremiado por testiguar ninguna cosa, ni J*
dezir por la invidia c la gran inimizdad.
i Malp. a, llagado por dicho del otr.
 DEL FVERO
la ley de los omnes. E por ende 1 estables-
cemos que tod omne que dize testimonia an
iel iuez en algn pleyto , si el pleyto es iud-
gado por su testimonia , aquel que dixo la
testimonia dize depues , por amor , por
temor , por ruego , que dixo falso testi
monio , por lo que diz depues quiere ere-
bantar estonze lo que testimoni 2 primera-
mientre , salva la ley de suso, establescemos
en esta nueva ley que esto que l dize de
pues que non vala, nil sea creydo, ni el pley
to en que l testimoni primerarnientre non
sea desfecho, porque dixo l que dixo falso
testimonio en l 3 , fueras ende si pudiere seer
provado por verdad por otras testimonias,
por otros buenos escriptos , ca estoncel po-
die seer el pleyto de cabo comenzado. E si
algn omne por acabar su pleyto aduze tes
timonias antel iuez , su adversario contra
quien las aduze estidiere 4 delantre, dize
el adversario que quiere desdezir las testimo
nias , mas non sabe s quales diga luego , el
pleyto que es comenzado dvelo terminar 6
el iuez segund lo que dixieren aquellas tes
timonias ; aquel que las quisiere desdezir,
aya Vi. meses de plazo , porque 7 pueda sa
ber lo que les quiere dezir 8. E si en aque
llos VI. meses non pudiere provar nada con
tra las testimonias 9, depues de aquellos VI.
meses non puede mas contradezir las tes
timonias , nin dar otras testimonias IO por el
pleyto. E si por ventura aquel que quiere
contradezir las testimonias en aquellos VI.
meses, puede aver prueva por las desdezir,
deve seer recibida la prueva contra 11 aque
llas testimonias que son bivas ; mas contra
aquellas que son muertas, non deven rece-
bir nengunas testimonias 12 por las desdezir
en nengun pleyto : fueras ende si pudiera seer
provada la verdad contral 13 muerto por buen
escripto , en que l manifestase que dixiera
falsedad, que l era enculpado 14 de algn
pecado. Hy esto que mandamos de los que
dizen falso testimonio, abaste" fasta en esa-
qu. Mas si algn omne quiere demandar
1 Esc.g. E por ende diz que todo omne.
2 Esc. 6. testimunn-
3 Malp. 2. y Esc. j. en el pleyto.
4 Esc. j. estodiere. Esc. 6. estevier.
5 Esc. 2. que non sabe luego que diga en ellas.
6 Camp. determinar. Esc. 5. iuzgar.
7 Esc. 1. porque sepa qualesquiere dezir.
8 S.B. y B. R. 1. dezir por recobrar su pleyto.
9 Esc. 1. nin dar otras testimonias por desazer el iui
cio , el iuicio vala , sea firme.
'10 Bcx. en aquel pleyto.
1 1 Camp. aquellas.
1 2 Esc. y 6. pruebas.
13 Bcx. il muerto.
14 B. R. 1. j.y Esc. 2. culpado.
1 5 Esc. 6. y B.R.2. ataes aqu. Esc. j. fasta aqu.
Camp. y B. R. J. ata aqu.
16 Camp. Bex. y Esc. . al.
17 Esc. 1. dbelo. Camp. y B. R. J. pdelo.
18 En el Tolcd. esta ley tiene por epgrafe la segunda
part dl d la antecedente desde las palabras : que nin
JVZGO
debda 16 del muerto, algn tuerto quel f-
ziese, pudelo 17 provar antel iuez por buenas
testimonias, por buen escripto.
IX. El Rey Don Flavio Resdo.
18 De los que aduzen 19 otros omnes que
digan falso testimonio.
Si algn omne faz 20 otro , que diga fal
so testimonio contra otro omne el que lo
faz peche otro 22 tanto aquel contra quien
fizo dezir 23 falso testimonio , quanto l pu
diera dl ganar sil oviesse vencido 24. E si
algn omne rog otro simple mientre que
fuesse su testimonio , aquel rogado dixo
falsa testimonia contra otro omne libre
franqueado por le fazer tornar en servidum
bre ,s; si aquel que lo di por testimonio
non sabe nada daquella falsedad , la 26 tes
timonia que dixo 27 falsedad deve fazer la
emienda, que es de suso dicha , ass cuerno
aquel que ruega alguno que diga falso tes
timonio contra otri; si non oviere onde
faga 18 emienda , sea *' siervo por siempre
daquel contra quien dixo la falsa 30 testimo
nia. Hy este 31 mismo derecho dezimos da-
quellos que dizen falsa testimonia por los sier
vos aienos fazer libres ; que fazen otros
dezir falsa testimonia por los libres fazer
siervos.
X. El Rey Don Flavio Citasuindo.
** En quales pleytos los siervos pueden
seer testigos.
Lo que es provecho de muchos omnes , non
es derecho que lo lexemos que non fagamos
ende ley , que los omnes non ayan mas po
der de fazer mal por dezir que non temen 33
la pena de la ley. E porque muchas vezes
nasce entre los omnes 34 libres contienda mor-
gn omne be. : y este epgrafe le pone en la siguiente.
19 B. R. 2. y Esc. 5. aducen otros. Camp. traen
otros.
20 Btx. diz otro.
21 Esc. 1. contra orne libre franqueado.
22 Malp. 2. S.B. Esc. 1. 2. 5. 6. Bex. y Camp. pe
che tanto. B. R. 1. peche atanto.
23 F.sc. $. B. R. 1. y 2. el falso.
24 B. R. 1. Esc. 2. 4. y Bex. venzudo. S. B. vendudo.
25 Esc. 1. servedumbre. Esc. 6. servidumen. Camp. ser-
vidumne. B. R. 2. sirvidumbre.
26 Esc. 1. aquel que testimoni debe razer la emienda.
27 M. fizo la falsedad. B. R. 2. dixer.
28 Esc. 5. B. R. 2. j. y E. R. faga la emienda.
29 Esc. 1. sea dado por siervo.
30 Esc. 6- falsidat.
31 B. R. 2. j. y Esc.. E esto mismo dezimos.
32 En el Toled. este epgrafe est en la ley siguiente.
33 Esc. 6. non temen la ley nen la sua penna. Bex.
tiemen. B. R. 3. tenan.
34 Esc. 1. entre los orones contienda.
 LIBRO I L
tal , non es ningn omne libre , que diga
la verdad por desfazer aquella muerte ; mes-
ter es , que si non fuere 1 omne libre que
diga la verdad , que los siervos sean crey-
dos , por 2 sus testimonios sea sabida la
verdad que la iusticia non desperezca 3. Si
por ventura los omnes libres fueren luenne
de la tierra, si non sopieren la verdad,
estonz deven seer creydos los siervos4, quan-
-do non a y omne libre por testimonio,
tales siervos que sean de la tierra , que
ayan conoscida la cosa ; mas non deven ser
creydos s de otros pleytos 6 ni de grandes
cosas, si non de pequennas, de pocas tier
ras , de pocas vinnas , de pocas casas;
por estas cosas menudas , porque suele ave
nir menudo 7 contienda entre los herma
nos y entre los vezinos 8. E otros la testi
monia del siervo deve seer creyda sobre pley-
to del siervo , que algn omne tom por
fuerza , tiene por fuerza , que fugiron 9
sus sennores. Onde por la verdad que los
siervos dixieren , pueden 10 seer los siervos
entregados sus sennores , y el pleyto ter
minado 11 desso de otras cosas. Mas el sier
vo non deve 12 seer creydo en testimonia , si
non fuere de buena vida de buenas cos
tumbres, que non seya muy coytado 15 de
pobreza ,4; nin deve seer recibido por testi
monia en otros pleytos , si non quando se
levanta contienda 15 mortal entre omnes li
bres , ass cuerno es de suso dicho.
XI. El Rey Don Fia vio Recindo.
De los que fazen pleyto 16 escripto
otri1"1'que non diga la verdad delpleyto.
IMuchos omnes viemos ya que prometien
I Esc. 2. 4. Bex. y S. B. fuere y.
i Esc. 5. porque por. B. R. 2. et que por.
3 Camp. peresca. Esc. . despereza. B. R. J. defa-
lezca.
4 Esc. 6. siervos pora testcmunno quando no hay ornes
libres i^ue lo sepan. E tales siervos.
5 Esc. . en oros.
6 M. otros pleytos de grandes cosas.
7 Camp. menudi. B. R. 2. menude. E. R.
minude.
8 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. vezinos, porque ellos son
sabidores en qual manera aquellos averes pasaron po
der dotri , en qual manera fueran forzados los senno
res daquellos averes tuerto , por tal que los averes sean
entregados cuyos son por testimonia de los siervos ,
que la contienda fenezca. Mas el siervo.
9 Tolcd. fueron de. M. fuxioron. S. B. fiiyeron. Camp.
fogiron. En B. R. 1. falta : que fugieron sus sen
nores.
10 S. B. Esc. 1. 2. 4. 6. Camp. y Bex. deven.
I I Esc. 6. y Camp. determinado.
1 2 Esc. 1. non debe ser testimonia.
13 Esc. 6. mu cochado.
14 B. R. j. pobrecia. E.R. y Esc. j. pobleza.
1 1 Esc. 1. y 6. contienda entre.
10 S. B. con escripto otri que non digan. Esc. 5. escrip-
tos otri.
riTVLO IV. 3?
firme mientre 1 % que por su pleyto de sus
amigos darien testimonias quando quiere que
fuesse mester , contra ellos que non da
rien 19 nada. Mas porque esto semeia contra
derecho contra verdad, damos poder
todos los iuezes de nuestro regno que pes-
quiran 20 en todas maneras estos pleytos,
que 11 los desfagan. E aquellos que sopie
ren que lo ** fazen, que les fagan dar cada
uno C. 2i azotes. Mas por estos azotes non
sean difamados , ni pierdan su ondra , que
puedan dezir testimonia de la verdad que
sopieren.
XII. Fasta 24 quanto tiempo puede el
omne seer testimonio.
Ei ninno la ninna pues que ovieren com-
plidos XIIIl. annos, mandamos que pue
dan 45 seer testimonias en todo pleyto.
XIII. Que 26 el pariente 6 el propinquo
non deve seer testimonia contral es-
tranno 27.
Los mios* 8 hermanos, las mis"9 hermanas
de padre , de madre : los tios , las tias
de parte del padre, de parte de la ma
dre 30 : hy el sobrino, la sobrina de parte
del tio, de la parte de la tia , non pueden
seer testimonias por m contra los estran-
nos, fueras 31 ende si el pleyto fuesse entre
parientes dun linai 3* mismo, si 33 otro
omne libre non pudiesse aver en el pleyto
que fuese testimonio. 34
17 Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. y 6. otri que non digan.
B. R. 1. otre que.
18 Esc. 2. i otros que por su pleyto , de sus amigos
serien testimonias.
10 Esc. 2. dien. Esc. j. 4. y Camp. dirian. B. R. 1.
y 3. darian.
o Esc. . pesquieran.
2 1 M. que los fagan vedar.
2 2 Camp. que esto fazen.
23 Esc. 2. y 4. ciento. Esc. 6. cento.
24 Toled. A quantos annos puede seer el omne testigo.
Esc. 1. y Malp. 2. A quantos annos puede ser el omne tes
timonio.
2 5 Toled. puedan testimoniar seer testimonias.
16 Esc. 1. 2. y 4, Que el pariente propinquo non deve.
Esc. 3. Que tos parientes.
27 S. B. B. R. 2. y 3. estranio.
28 Esc. j. Los hermanos.... las hermanas. Bex. bit
manos.
20 B.R. 1. 2. j. y S. B. las mas.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. madre , sus fiios, sus
nietos , hy el sobrino.
3 1 Esc. j. salvo ende.
32 Esc.'. lenaie. B. R j. linagem.
33 M. otro si omne libre &c.
34 Despus de esta ley hay otra , que se ha tomado
del cod. de Bex. , y se halla tambin en S. B. E. R.
 40 DEL FVERO
as defendidas, ni mandado ni conve
nencia de tales cosas non queremos que va-
lan en nengun tiempo.
VIII. Ley antigua *. Que por un pleyto
ni por una cosa nengun omne non
deve empennar su persona , ni toda
. su buena.
Nos devemos acontrastar por nuestra ius-
ticia la maldad de los malos. E porque
son muchos los omnes que por pleyto de
una cosa fazen otro empennar 3 sus per
sonas toda su buena ; este enganno non
queremos que vala 4, ni que se faga en nen
guna manera. Mas si s algunos omnes ovie
ren pleyto de alguna cosa , non aya 6 y ma
yor 7 pena , si non que peche en 8 duplo la
cosa el que la non entregare si el pley
to fuere de dineros , la pena sea fasta tres
duplos I0. Mas non mandamos que en nen
guna manera nengun omne empenne su per
sona , ni toda su buena por el pleyto de
una cosa. Ca non tenemos por derecho 11
3ue nengun omne pierda su persona, ni to-
a su buena por 12 una debda. E todo es-
cripto todo pleyto que fu fecho contra
esta 13 ley non vala.
IX. El Rey Don Flavio Resdo.
Que el escripto 14 que esfecho porfuerza
por miedo non vala.
pleyto que es fecho por fuerza por
miedo , y 16 el escripto , ass cuerno quando
1 Esc. 5. pleyto nin la conveniencia.
2 Toled. Ley antigua. F.
3 E. R. y Bex. penar.
4 B. R. 1. Malp. a. Esc. 1. a. 4. . 6. Bex. Camp.
y E. R. non queremos que se faga.
5 Esc. 1. 2. 4. . 6. Bex. Camp. y E. R. quando.
o E. R. y Esc. <. ayan.
7 Esc. 2. nenguna pena.
8 Esc. 2. 4. . 6. y Bex. el duplo de la cosa.
9 E. R. enterguare.
10 B. R. 1. dublos , y as otras veces. Esc. 5. tres
duplos.
1 1 Esc. 1. por bien.
1 1 Esc. 6. por pleyto duna cosa nin por una debda.
13 Toled. Malp. 2. y Esc. x. contra esta ley, si por
mandado del rey non fiiere , non vala , el rey solo
pnede poner toda pena que quisiese toviere por bien
en cada convenencia , que faga su voluntad.
14 Esc. 1. y 5. pleyto.
15 E.R. Lo pleyto.
16 Esc. 6. etes escripto. Bex. B. R. 1. Esc. 5. y E. R.
el escripto.
1 7 Camp. crcele. E. R. y Esc. . crcer.
18 S.B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 2. 4. 5. y E. R. coy-
ta. Esc. 6. cuita.
19 Esc. 1. alguna otra cosa fuerza. E. R. s algu
na otra cosa por forza.
20 Entre esta ley y la antecedente hay en el Esc. j. la
siguiente, que tambin est en el fuero juzgo latino ,y se
imprimi lib. II. tit. V. I. X. pg. 29.
JVZGO
tinien omne en crcel ,?, lo tienen en
cueta 18 de muerte por le matar, que te
me de perder su fama, si alguna otra 19
fuerza le quieren fazer , mandamos que tal
pleyto nin tal escripto non vala.
X. ao El Rey Don Flavio Recisiun-
do
De los escriptos que fazen los ninnos **,
quales deven valer.
Los ninnos 13 que son menores 24 de XfflLan-
nos , si quisieren fazer manda de sus cosas
otro promitimiento *3, por escripto,
por testimonias , non le puedan fazer, fue
ras ende si fuere por enfermedad por
miedo de muerte. E si por ventura esta coy-
ta ovieren de X. annos adelantre , puede ca
da uno de ellos mandar de sus cosas lo que
quisiere. E si depues combrar 2 6 de la enfer
medad , quanto mandaron non deve valer,
fueras ende si por ventura tornaren en enfer-
medat *7, lo otorgaren de cabo, si ovieren
depues complidos Xill. annos. E los ninnos
los vieios que son fechos locos , que non
an nenguna sanidad en nenguna ora, nin ag
pueden seer testimonias , ni maguer 29 fagan
manda, non deve valer. Mas si en alguna
ora ovieren sanidad , lo que fizieren en aquel
tiempo de sus 50 cosas deve seer establescido >*.
XI. Ley antigua 3\ De las mandas
de los muertos , cuerno deven seer
escripias firmadas..
Si algn omne faze manda de sus 33 co-
X. Flavio Rey Godemaro.
De los escriptos et de los pleitos que faz omne dems
que manda la ley.
La orden de discrecin deve dar conoscemiento las
cosas ciertas , et dar siguranza de verdat , et entendimien
to las cosas dubdosas : porque muchas vezes nasce es
catima , et dubda en los pleitos , que non los quieren
muchos omnes entender , nin levar verdat como deven.
Por ende dezimes , que si algunos testamientos , donos,
arras , qualesquier escripturas que sean fechas de mas de
lo que manda la ley , non lo pierda por esso todo aque-
lo que tiene escripto dems , et resciba lo que manda la ley.
2 1 Toled. Citasuindo. Esc. a. Rescindo.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. i. los nios 6 los locos. Esc. 6.
meninos.
23 Esc. 6. meninos.
24 E. R. minores. Esc. . menores deez quatro.
25 Esc. 1. 2. 4. y Bex. prometimiento. Esc. 6. prome-
temiento.
26 Toled. y Esc. . cobrar. S. B. Esc. a. 4. y Bex.
combraren. Esc. 6. depos cobrar. E. R. cobraren.
27 Esc. 6. en la enfermedat.
28 Esc. 1. y 2. non.
29 S. B. Esc. 1. 3. y 4. maguera. B. R. 1. magar.
30 S.B. Esc. 2. y 4. en aquel tiempo deve seer.
31 S.B. B. R. 1. 2. j. Malp. 1. a. Esc. x. a. j. 4. . 6.
Bex. y E. R. estable.
32 Toled. y Malp. 3. Ley antigua. F.
33 M. de sus bienes.
 LIBRO II.
sas por escripto, si 1 el escripto fuere con
firmado de la mano del qui lo fizo de
* las- testimonias ; del uno 2 destos , de
las testimonias, de aquel que la faze ;
si aquel que faze la manda non sabe escre-
vir 3 por su mano , diere 4 otro omne
que escriva por l , que lo sennale 5 el es
cripto; si algn omne faze su manda ante
testigos sin escripto; cada una de estas qua-
tro maneras de fazer manda deve valer.
Mas esto devemos catar, que la manda que
es fecha segund la primera manera , se-
gund la segunda manera , quando aquel cu
ya es la manda la confirma por 6 su ma
no , los testigos , cada uno destos por
s , fasta VI. meses que sea la manda de
mostrada al obispo segund cuerno dize otra
ley. E si por ventura abinier , que el que
faze la manda , la sennal de su sennal , los
que son metidos por testimonios en aquel
escripto deven iurar que aquel cuya era la
manda, fizo aquella sennal7. E la manda
que es fecha en la tercera manera de suso
dicha , quando aquel que faze la manda rue
ga otri que escriva por l , que la 8 sen
nale , esta manda estonze deve seer firme,
si fuere mostrada antel obispo fasta VI. me
ses , si aquellos que son metidos por tes
timonios en la manda , aquel que fu ro
gado que la escriviese , iuraren antel obis
po que en aquella manda non a nengun en
garnio, si non que es ass toda escripta,
cuerno mand aquel cuya 10 es, depues que
iuraren que aquel cuya era la manda les
rog que fuesen sus testimonias , que la
confirmasen". E la manda que es fecha en
la quarta manera , que es de suso dicha,
por testimonias sin escripto., estonze deve
valer , pues que las testimonias iuraren que
furon rogadas que fuesen testimonias ,
que iuren 11 antel uez 13 fasta VI. meses aque
llo que es contenido en la manda. E que
aquel iuramiento sea confirmado 14 por su
mano dellos mismos de otras testimonias.
E pues que esto ovieren complido aque-
1 Esc. 1. fuere firmado de la mano de aquel que lo
fizo.
2 Tolcd. del uno destas testimonias daquel que la'
faze , &c.
3 Esc. 1. non puede et diere.
4 Esc. 6. dize. B. R. j. dexiera. B. R. s. dere.
Bex. y Camp. dier.
5 Esc. 6. Camp. y E. R. sinnale.
o Esc. 1. y 6. con su mano.
7 Esc. 1. por su mano. Bex. y E. R. aquel sennal.
8 E. R. que lo sinnale el escripto.
9 Esc. g. ruegado.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. cuya es , que el escribano
non meti mas ni menos de lo quel mand, depues que &c.
1 1 Toled. firmasen.
1 2 Esc. 1. digan.
13 Camp. y B. R. j. antel iuez antel obispo.
14 Esc. 1. firmado.
15 Esc. 1. Et depues.
16 Esc. 1. trecsima. Malp. 2. tricsima.
17 Esc. 1. 5. 6. y Camp. aquellos. M. y Malp. 2. 6
quelos.
TITVLO V. 4i
los testigos , deven aver la vicsima 16 parte
de los dineros del muerto, non d las
otras cosas , por su trabaio , fueras ende las
cartas de las debdas los libros que de
ven aver sus herederos del muerto. E 17 los
testigos dvenlo fazer 18 saber aquellos
que son herederos en la manda fasta VI.
meses ; si lo non fizieren saber fasta VI.
meses , non complieren 19 lo que es di
cho en esta ley fasta aquel tiempo , sepan 10
verdadera mientre que sern tenidos por fal
sos, fueras 21 si lo non lexaren 22 por en-
ganno de otro omne , por mandado 2J del
rey , que lo non pudioron fazer saber fasta
aquel dia , por otra coyta.
XII. De las mandas aquellos que
van en romera *4, cuerno deven seer
jirmadas.
Aquel que muere en romera , en hues
te 2S, si oviere omnes Ubres consigo , escri
va su manda con su mano ante ellos. E si
non sopiere escrivir , non pudiere por en
fermedad , faga su manda ante sus siervos,
que sepa el obispo que son de buena fe,
que non fuesen ante fallados en pecado. E
lo que dixieren estos siervos por su iura
miento 2% fgalo el obispo el iuez escri
vir depues , sea confirmado por ellos 27
por el rey. .-. -
XIII. Que la manda del muerto deve
seer mostrada antel obispo ante
las testimonias ^fasta VI. meses.
La manda del muerto que es fecha por es
cripto, fasta VI. 2 ? meses deve seer manifes
tada 30 antel obispo. E si algn omne la
ascondiere por enganno , la non quisiere
mostrar, peche otro tanto de lo suyo
aquellos que avien 31 aver aquella manda,
quanto les lexara 32 el muerto en ella.
1 8 Camp. facer sabido. Esc. 5. saber.
19 Esc. 1. 6. E. R. Bex. y Camp. compliren.
20 B. R. 1. Esc. 6. Camp. E. R. y Bex. soban , y
as otras veces.
21 S.B. B. R. I. Malp. 2. y Esc. 1. fueras ende si
lo dexaren &c. Esc. . salvo.
. 2 Esc. 2. dixieren. Esc. 5. Camp. y Bex. si lo de
xaren.
23 Bex. por enganno del rey. .'
24 Toled. y Esc. 1. en hueste 6 en romera , los al
canza la muerte. Malp. 2. en romera 6 en hueste ,
v los alcanza all la muerte. Esc. 5. 6. y E. R. tomara,
y as otras veces.
25 B. R. 1. 2. Esc. 6. y Camp. hoste.
16 Esc. 1. ante el alcalde , fgalo.
27 B. R. 1. y S.B.d por el rey.
28 Malp. 2. ante las testimonias , ( complida fasta
VI. meses.
29 Esc. seies.
30 Toled. manifiesta. Esc. 6. monstrada.
31 Esc. 1. devien. Esc. 6. avian.
3 2 Esc. 1. diera. Esc. $. y 6. dexara. E. R. dixienu
Ee 2
 4a DEL FVE
XlVl. De los escriptos que son dul-
dosos 1 , cuerno deven seer prova
dos * por otros escriptos dessa mis
ma 3 mano.
Todos 4 los escriptos los pleytos que son
fechos , s aquel , que lo fizo fazer , las
testimonias son muertas , si 6 parece su sen-
nal dellos 7 en el escripto, deve omne 1 aca
tar 9 las IO otras sennales , los otros escrip
tos que ellos fizioron , confirmar " aquel
escripto con los otros escriptos. E deven
ahondar 11 tres escriptos , quatro que sean
semeiables daquel 1 3, por provar aquel ; fue
ras ende si los tiempos en que fueron fe
chas las leyes, dizen que aquellos escriptos
non deven valer.
XV. 14 De los escriptos duhdosos.
Porque los omnes an coyta las vezes ,
non pueden complir las leyes : por ende en
los logares u omne non puede fallar tantos
testigos cuerno manda la ley , cada uno
omne deve escrevir 15 su manda con su ma
no , diga special mientre que manda fazer
de sus cosas , quien las manda , no
tar 16 y el da y el anno en que faze la man
da , depues que tod esto oviere escripto,
escriva en fondn 17 de la carta que lo con
firma con su mano. E depues que los he
rederos 1 8 sus fiios ovieren esta manda , fas
ta XXX. annos mustrenla al obispo de la
tierra , al iuez fasta VI. meses , y el obis
po el iuez tomen otros tales 19 tres es
criptos , que fuesen fechos por su mano da
quel que fizo la manda : por aquellos 20
escriptos , si 21 semeiare la letra de la man-
1 Camp. dobdosos. E. R. duldosos.
2 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. concertados con otros es-
triptos.
3 M. dessamano. S. B. de la misma manera.
4 Esc. 6. los otros smales.
5 Bex. y E. R. si aquel.
6 Esc. 1. si parcscier. Esc. . si aparece. B. R. 3. pa
rece.
;r Esc. 1. y Malp. 3. dellos , del muerto en el es
cripto. B. R. 1. en escripto;.
8 Toled. Malp. 3. y Esc. i. deve el alcalde.
9 S. B. B. R. 1. Esc. 1. 2. 4. . Camp. E. R.y Bex.
catar.
10 Esc. 3. Quando aviniere que el que mand facer el es
cripto , et el que lo fizo , las testimonias del escripto
fuesen muertas , el escripto non se pudiese averiguar por
otros omnes quel conosciesen.
1 1 Toled. Malp. 2. y Esc. i. concertar.
12 S. B. abundar. Esc. 2. adobar.
13 S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 4. aquel.
14 En el Toled. el epgrafe de esta ley dice : De los
escriptos que se semeian , son las mandas que se es
criben los ornes por sus manos. En Malp. 2. y Esc. t. De
los escriptos 6 grafios (Esc. I. otrasios.") , son las man
das que se escriben los omnes cuyas son por sus manos.
1 5 Camp. Bex. E. R. y Esc. . escribir.
l Tolid. nombrar. S. B. B. R. 1. Esc. 3, 4. . j.
LO JVZGO
da, sea confirmada la manda. E pues que
tod esto fuere connoscido , el obispo , el
iuez, otras testimonias confirmen el es-
cripto de la manda otra vez , y en esta ma
nera vala la manda.
XVI. El Rey Don Flavio Egica.
De ** los escriptos que se semeian.
Nos non tollemos 23 nuestro adiudorio 24
los mesquinos 2S o 26 les es menester. E
otros quanta 27 contienda 28 nasce entrellos
queremos toller la contienda por derecho.
E por ende establescemos que los escriptos
que fiziron los padres con 29 derecho de
debdas, de otras cosas, si contienda nas-
ciere entre los fiios por el escripto , si aquel
contra quien es demostrado el escripto dize
que non sabe si es verdad , non , aquel 30
que demuestra el escripto deve eston-
ze iurar que nengun enganno 32 , ne nen-
gun danno non fizo en aquel escripto , ni
sabe que otr lo fiziese. E que ass cuerno
yaze en el escripto , ass lo mand 1 3 su pa
dre. E depues aquel contra quien es de
mostrado el escripto, deve iurar que non
sabe que aquel escripto es verdadero , ni lo
puede entender, ni sabe que su padre lo
fiziese fazer , ni connosce en l la sennal de
su padre , ni la letra. E depues de tod es
to ambas las partes deven buscar en sus ca
sas otros escriptos y otras cartas que fizi
ron los padres ; y el obispo y el iuez deven
catar las 34 sennales, la letra de las unas
de las otras , si se semeian , si non se
semeian : ass que puedan connoscer si de
ven valer non 3s. E si non pudiesen fa
llar en sus casas otros escriptos que fizie-
Bex. y E. R. meta y. Esc. i. que manda fazer de sus
cosas , quien manda ordenar sus cosas , 6 quien
las manda.
17 Camp. Bex. y Esc. 5. fondo. E. R. in fundo.
18 Esc. . hermanos.
19 Esc. . otros tales escriptos.
20 Esc. 1. por aquellos tres escriptos.
2 1 Esc. 1. a.y 5. si se semeiare. Bex. si se semeiare la
una letra la otra la letra.
22 Toled. y Esc. 1. Como se deven concertar los escrip
tos en que no a testimonia.
2 3 Esc. 6. toyemos.
24 Toled. y Esc. 1. aiutorio. Malp. 3. Esc. 3. y 4.
aiudorio. Esc. 6. ayudoyro. E. R. aiudoro. Esc. .
aiuda.
2 5 Esc. . 6. y Camp. mezquinos.
20 E.R. Camp. y Bex. u.
27 B.R. 1. y Esc. . quando.
28 Esc. . contenda.
29 Esc. 2. 4. Bex. y E.R. por.
30 M. aquello que demuestre.
31 Esc. 1. la carta el escrito.
3 2 Esc. j. y E. R. enguanno.
33 B. R. i. Esc. . y 6- mand fazer su padre.
34 Esc. a. y Camp. los sennales. Esc. 6- los sinnales.
35 .8. R. 1. Malp. 3. Esc. 1. a. 4. 6. Camp. y Bex.
si non devea valer.
 LIBRO II.
sen 1 los padres , porque pudiesen confirmar
este , estonz aquel que demuestra el escrip
to, piense de buscar otros escriptos que fi-
ziesse con su mano aquel que fizo aquel es
cripto , que por semeianza daquellos otros
puedan 2 provar el su escripto. E si por to
das estas maneras non pudiesse seer sabida
la verdad , el que mostr 3 el escripto, las
despensas 4 que s fizo por lo querer pro
var, las testimonias que aduxo de luen-
ne, sean 6 de sobre s mismo , y el que des-
dixo 7 el escripto non pague 8 y nada- E si
aquel que desdize el escripto no lo faz por
al si non por 9 trabaiar aquel otro, por
le fazer que faga despesas , estonz aquel que
demostr el escripto , si pudiere provar el
escripto por buenos testigos que es bueno
non corrompido I0, el que desdixo el escrip
to peche la pena que era contenida en el
escripto. E si por 11 ventura non oviere de
que la pague , non la quisiere pagar , to
da la buena que ovo de su padre , que fizo
el escripto , dla IJ al otro por emienda, por
que lo fizo trabaiar con tuerto. Esta ley
mandamos que vala solamientre en los es
criptos que izioron los padres , porque vie-
mos 1 3 ya muchas vezes los fiios los nietos
contender sobre tales cosas entre s *4, sal
vo esto , que si por alguna otra razn 15
quiere ,6, puede desdezir el escripto , pu
delo fazer.
XVII. Flavio 17 Egica Rey.
Si la testimonia dize una cosa , y el
escripto dize otra. Sexta dcima
ley.
Lo que omne demuestra por palabra por
escripto deve seer con verdad sin engan-
no. Mas muchas vezes 1 8 aviene , que quan-
1 Esc. 2. obiese fecho so padre.
2 Esc. . E. R. y Bex. pueda.
3 Esc. . muestro.
4 B. R. i. 2. j. Esc. 2. 4. . y Malp. 2. despesas , y
as despus. Esc. j. y Bex. despicnsas.
5 Esc. 6. que el mismo fizo.
6 M. sobre l mismo. Camp. Esc. .y E.R. sean so
bre s mismo.
7 E. R. disdixo.
8 B. R. 1. Esc. . y 6- non pague ende nada.
9 Esc. g. y 6. pora fazer trabaio aquel otro.
10 Malp. 2. non es corrompido. S. B. y Esc. 6. ir
rumpido.
1 1 Camp. por venturia.
i 2 Camp. diala. B. R. j. diela. M. dgelo.
13 Esc. 4. 6. Camp. y Bex. vimos. E. R. reve
mos y.. ..
14 ToIeJ. Malp. 2. y Esc. 1. entre s. E si el pa
dre mand alguna cosa , confirm mas que la ley
non manda , aquella manda sea desfecha. Esc. I. aa
de : et non mandamos que vala esta pena entre otros. El
Rey &c.
15 Esc. . por alguna razn 0 derecho quiere
puede.
TITVLO V.
43
xlo algn omne demuestra 19 que quiere dar
sus cosas otri , faze por enganno que en
el escripto que faze , muestra quel da ,
quel otorga aquellas cosas paladina mientre:
y en ascuso delantre * testigos dize otra
cosa , que non dixiera en el escripto. E tal
enganno de dos " maneras non semeia otra
cosa si non que a dos voluntades , quando
una cosa muestra paladinamientre , otra
muestra en ascuso. Onde establescemos que
toi omne que daqu adelantre fiziere escrip
to , que da " sus cosas, vende 13 otri
si fuere sabido que otra cosa dixo por en
ganno ante las testimonias , otra en el es
cripto, deve pechar la pena as, que 26 es en
el escripto, aquel quien quiso engannar,
seer 17 difamado, dems lo que otorg a%
di , no lo puede nunqua mas demandar
otra vez *9, ni en ninguna manera la tes
timonia non deve seer recibida que diga otra
cosa , si non lo que iaze en el escripto. Y es
to mandamos 30 por tal que aquella cosa que
es fecha por escripto paladinamientre cue
rno deve , non sea desfecha por nenguna
testimonia JI, ni corrompida. Hy esta ley
sea guardada entre aquellos omnes que son
de una dignidad dun poder. E si por ven
tura ambas las partes son de un poder,
aquel por quien fu 32 fecho el escripto lo
ovo 33 por fuerza, semeia quel escripto fu
fecho mas por coyta que por grado, quanto
demanda aquel que tiene el escripto, todo
lo deve perder , deve tornar 34 al que ge
lo di , y el escripto non vala nada.
16 En B. R. 1. 2. Esc. j. 5. y 6. falta quiere. M.
pudiere.
17 M. y Malp. 3. sin autor ni nota.
18 E. R. vices. B. R. 2. mochas vezes.
19 Esc. 5. amostra. Camp. demostra. B. R. 2. mostra.
20 M. delantre los testigos. B. R. 3. ante testigos.
21 E. R. dus. B. R. 2. duas.
2 2 Esc. 6. de. Esc. 5. B. R. 1. y 3. fizier escripto de
sus cosas que las da , o.
2 3 Camp. y Bex. viende.
24 Tole A. otri , las camia. Malp. 2. y Ese. 1. 6
faze camio, si &c.
2 5 Esc. 5. y Camp. la pena toda que.
26 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que es contenida.
27 B.R. J. sea.
28 S. B. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 4. di otorg otra
vez. B. R. 1. y Esc. 6. di et otorg una vez.
29 E. R. viz.
30 E. R. mandamos por que. Camp. Mandamos.
31 B.R. i.y Esc. g. testimonia corrompida. Esc. 6. nott
sea desfecha por nenguna manera , nen corrumpida.
32 M. por quien fil escripto.
33 Malp. 2. y Esc. 1. lo ovo fecho.
34 Es(. . deve tornar en poder del que ye lo di.
 I

DEL
44
XVIIL 1 Ley nueva *. Que nengun om
ne non se ose 3 turamentar contral'*
rey nin contra otri.
A. las vezes el enemigo 5 malo suele 6 cor
romper los corazones de los omnes , me
ter en ellos venino 7 mortal , quanto mas
deven 8 ondrar el rey, quanto mas le
devien servir, tanto mas piensan de lo en-
gannar del fazer mal. Ca algunos son
que mientre 9 que se miembran 10 daquella
ley , que fu dada en el conceio de. Toledo,
la qual dize quel prncipe non deve atoller
nenguno omne de su casa su ondra ni su
servicio , si non por manifiesto malfecho
por derecho iuyzio ; ni lo deve fazer li
gar ni meter en tormentos, fasta que non
sea provado del 12 pecado paladinamientre:
por ende se iuran IJ unos con otros en la
muerte del prncipe 14 cuerno lo echen del
regno, que nengun dellos non lexara 15 al
otro daquel conseio. Hy esto avernos nos
provado en nuestro tiempo por algunos, que
nos lo an manifestado , que nos cuedron 16
matar , dar yerbas I7. por ende este
FVEROIJVZGO
mal conviene que nos contrastemos 18 por
nuestra1 ley, que el prncipe non pierda su
ondra , los cuerpos ' 9 de los falsos sean pe
nados cuerno merescen so. E por ende esta-
blescemos en esta ley , que nengun omne
daqut adelantre non sea osado de fazer iu-
ramiento contral rey , ni contra sus cosas,
ni otro prometimiento non faga de tal en-
ganno contral rey , nin contra otro. E si
alguno lo osar fazer daqu adelantre , sepa
que l deve recebir la pena que es estable
cida contra los falsos , contra aquellos que
vienen contra la ley.
XX. El Rey Don Egica".
De los que non quierenfazer turamiento
al rey nuevo.
Pues que el prncipe toma el poder de reg-
nar por el mandamiento " de Dios , non es
poco enculpado aquel que non quiere fazer
airamiento a3 del tener fialdad, quando es
primeramientre a4 fecho rey. E otros aquel
que es de su palacio, que non quiere venir as
antel por su mandado. Onde 26 establesce-

i Esta ley es la misma que en el texto latino queda
puesta en el libro II. tit. I. ley VIII. En el Ese. i.
ist al margen; y falta en el Esc. j. En Malp. s. baxo
el nm. XVIII. se halla la ley siguiente.
\ quanto pass el establecimiento de la ley sea desfecho,
De las arras las mandas de los varones de las
mugieres.
La cosa en que por mayor derecho devenios estudiar
t punnar en la manifestar es de esplanar lo escuro ,
taiar la dubda con la certedumbre ; ca entre muchos om
nes cae diversidad en fazienda de los escriptos de las
convenencias , por ende establecemos tal establecimien
to por que fagan , dezimos que tod omne toda mu-
gier que escriviere carta de testamento de donacin
arras , pusiere hy mas que la ley non manda lo me
tiere en posesin de aquel varn , de qual mugjer quier
que sea , que aquellas donaciones non sean desfechas de
todo , porque los que la fiziron metieron hy mas que
la ley non manda ; mas vale dellas lo que la ley man
da , dems sea desfecho. E mandamos firme mientre
los iuezes de los pleytos que quando quier que tales
escriptos les representaren , que los non desfagan todos,
fueras ende quanto passa lo que la ley manda. E aque
llos quien fueron fechas aquellas donaciones sean en
tregados de tanto quanto la ley les da , todo lo al sea
entregado al que lo deve aver por derecho , al donador
si fuere vivo , sus mas propinquos herederos si fuere
muerto.
En el Esc. i. baxo el mismo nmero se pone la ley
que sigue , que en substancia es la misma que la de
Malp. 2. . descobra.
De las arras et de las mandas de los barones et de
las muyeres.
La cosa en que mas devemos estudiar et punnar en la
demostrar si es esplanar lo escuro , et toller la dubda con
la zertedumbre; ca nos viemos muchos omnes que des
acordaban en el pleyto de las cartas et de las convenen
cias , por ende les cstableszemos ley que tengan , et
dezimos que todo omne et toda muyer que fiziere manda
6 donado , 6 arras , et passar lo que la ley m inda , et
lo diere otro qual quiere , varn , quier muycr, aque
llas convenencias no sean desfechas del todo por rrazon
que los que las fiziron passron lo que la ley cstablc-
ze , mas tanto quanto la ley manda sea desfecho. Et
mandamos et conjuramos los alcaldes de los pleytos,
que quando quiere que tales cosas como estas fueren an-
tellos presentadas que no sean todas desfechas ; mas tanto
et aquellos quien furon dados aquellos donados , ayan
aquello que les da la ley , et lo al lo ayan los que lo
deven aver de derecho , quier el que los fizo , si es bi-
vo , quier sos mas propinquos herederos. Aqu seJineze
el segundo libro , et comienza el tercero.
2 E. R. y Camp. nova.
3 M. non ose. B. R. i . Que nenguno non sea osado de
se atar de iura con otros contra la iura la fe que es
prometida al rey para tollerle suo derecho , para fazer
enganno 6 decibimiento con el rey. Esc. 5. non se deve.
4 E. R. contra la ley.
. 5 Esc. g. enimigo. E. R. enguanno.
0 Esc. 6. y Camp. sol. B. R. 3. suel.
7 B. R. 3. Esc. 6. y E. R. vinino.
8 Bex. quanto mais deven andar en servir al re , tanto
mais piensan.
9 S. B. y Malp. 2. mientra.
1 o Esc. 6. Camp. y Bex. nembran. E. R. membran.
11 B. R. 1. 2. 3. Malp. 2. Esc. 5. Camp. y Bex. legar.
E. R. liguar.
12 B.R. i.y 3. el pecado.
1 3' B. R. 1. iuramientan. Esc. 6. se se turaren. Malp. i.
por ende iuran.
14 Esc. 6. como.
15 S.B. Esc. 2. 4. 5. 6. B. R. 1. j. Bex. y Camp. non
descubra. Malp. 2. non dexar. E. R. y B.R. 2. non
16 S.B. Esc. 4. 5. B. R. i- Malp. 3. Bex. y Camp.
nos cuidaron. E. R. y Esc. 6. coidarOn.
17 B. R. 3. y Esc. 6. erbas.
18 Esc. 3. 4. y Bex. ellos.
19 E.R. Esc. 6. y Carr.p. corpos.
20 E. R. Esc. 5. y Bex. merecen. '
21 Esc. 6. Zintasiundo. Toled. Malp. 1. y 3. sin autor
ni nota. En B.R. 2. y Esc. 3. no se halla esta ley.
2 2 Camp. Bex. E. R. y Esc. 5. mandado';
2 3 Esc. 3. iuramiento al rey. Esc. 5. iurairiiento en te
ner. Camp. iuramiento de li facer.
24 E. R. primerameentre. Esc. 6. primero.
2 5 Esc. . y E. R. iurar.
a E. R, Vnde.
 LIBRO III.
mos , que tod omne libre , pues que sopiere
que el prncipe 1 es esleydo , pues que reci
biere el mandado dl , que faga iuramiento
de fialdat 1 ; si lo non quisiere fazer por al
gn enganno 3, si fiziere otro iuramiento
que sea contral rey, 4 si es omne de su
casa non quiere venir por su mandado
I mr
LIBRO
De 8 los casamientos de
I. 9 TITVLO DEL ORDENAMIENTO DE LAS BODAS.
L jQ a muier 10 romana puede casar con el
omne godo , que la muier goda puede
casar con el omne romano.
II. Si la ninna casa contra voluntad del pa
dre con otri , non con aquel 11 con quien
es desposada.
III. De 1 J las arras pues que son dadas , que
las non puedan demandar 1 3.
IV. Que las muieres de grand edad non se de
ven casar 14 con los omnes de menor edad 1 s .
V. De las arras que son dadas 16 .
VI. Quanto deve dar el marido de sus cosas
I. Que la mugier romana 19 puede casar
con el omne godo, e que la mugier go
da pueda casar con el omne romano.
cuedado de los principes es estonz com-
plido quando ellos piensan del provecho
del pueblo , y ellos non se deven poco ale
grar quando la sentencia de la ley antigua
es crebantada , la qual quiere departir el ca
i B. R. j. y Bex. el re!. E. R. que el rey es electo,
a Esc. a. y 4. fieldat. E. R. fieldade.
3 Esc. 6. por enganno dalguno.
4 Esc. 2. y 4. falta .
c, Malp. 1. B.R. 1. Esc. 4. 5. y Bex. quien qui
siere. S. B. qual quisiere.
6 E. R. empero. Esc. . empecimiento.
7 Malp. 3. mande luego su omne que vaya al rey.
S.B. Esc. 3. 4. E.R. y Bex. mandcl por so omne del
rey. Esc. 6- demande logo pora su omne al rey.
8 En M. no hay epgrafe del libro III. ni del ttulo I.
de l. En Toled. y Esc. 1. EL LIBRO III. De la regla
del casamiento de su ordenamiento , de los forzado
res de 'las mugeres. Sus ttulos son seis. Camp. y Bex.
De la nacencia de los casamientos. Malp. 2. y Esc. 3.
Del ligamiento de los casamientos. Sus ttolos son seis.
B. R. 1 . aqu compieza el libro III. Del compiezo de ca
samientos. B. R. 3. De los ordenamientos.
o Toled. DE LOS CASAMIENTOS DE LAS NA
CENCIAS. Esc. 1. DE LA CONIVNCION DEL CA
SAMIENTO OVAL ES LEGTIMO. B. R. 1. EN
QVAL MANERA DEVEN FACER BODAS DE
AYVNTAMIENTOS. Malp. 2. TITOL I. DEL IVN-
TAMIENTO DEL CASAMIENTO, LO QVE
CONVIENE DELLO. Sus captolos son diex.
TITVLO I.
antl , el rey faga iusticia dl , d sus co
sas quien 5 se quisiere. E si por ventura
lex de venir por enfermedad , por otro
empiezo 6, mndelo luego 7 por su omne
al rey dezir que non puede venir, por tal
quel rey lo aya por escusado, que non aya
la pena desta ley.
1
III.
las nascencias.
la mugier por arras.
VII. Que el padre deve demandar las arras
de la fita, gurdalas.
VIH. Que 17 el padre muerto , el casamiento
de los fiios de las fiias finque en po
der de la madre.
IX. Si los hermanos tardan el casamiento de
su hermana , si la manceba se casa
por si sin conseio de sus hermanos.
X. Que las 11 arras que son dadas por es-
cripto , en qual cosa que quier que sean
dadas, deven seer estables.
samiento de las personas que son eguales 80
por dignidad por linage. E por esto fo
llemos nos la ley antigua , ponemos otra
meior ; hy establescemos por esta ley , que a
de valer por siempre , que la mugier romana
puede casar con omne godo, la mugier go
da puede casar con omne romano. E toda
va que se demanden ante " cuerno deven.
E que el omne libre puede casar con la mu
ier libre qual que quier, que sea " conveni-
10 Malp. 1. muger. B. R. 1. Bex. y Camp. muller. Malp. 2.
E. R. y S. B. mugier. B. R. 2. moyer. B. R. 3. moger.
Esc. 4. y 6. muyer.
11 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. quien la otorg el
padre , y as en la ley. Esc. 6. non con quien se
esposa.
1 2 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. Que el casamiento non puc*
da seer desfecho pues que fueren cambiados los aniellos,
y as en la ley.
13 Malp. 2. y Esc. 1. aaden aqu esta ley : Del esposo
de la esposa , quanto pueden dar de sus cosas (se. X.
buenas") uno otro.
14 B. R. 1. 2. y 3. acasar.
1 5 Esc. 6. idade.
16 Este ttulo falta en Malp. 2. y Esc. 1.
17 Esc. 6. Se el padre es.
18 Malp. 2. y Esc. 1. Que el casamiento non sea sin
dote , lo que fuere contenido en el dote que vala sea
estable.
19 Esc. 5. se puede acasar. B. R. 1. pueda.
20 S.B. yeguales. Malp. s. Camp. B. R. 1. 2. y j.
iguales.
21 Malp. 2. Esc. 1. y 6. demanden cuerno. B. R. 1.
y Esc. 6. ass.
2i M. que sea libre . E. R. convenibre.
 DEL FVERO
ble por conseio, x por otorgamiento de
sus parientes *.
II. El Rey Don Flavio Rescindo.
Si la 8 nimia casa 4 contra la voluntad
del padre con otri s, e non con aquel
con quien es desposada.
Si alguno 6 desposar la manceba de vo
luntad de su padre , la manceba contra
voluntad de su padre quisiere casar con
otro , non con aquel quien la prome
ti 7 su padre , aquesto non lo sofrimos por
nenguna manera que ella lo pueda fazer.
Onde 8 si la manceba contra la volun
tad del padre quisiere casar con otro, que
ella cobdicia 9 por ventura , y l la osar
tomar por mugier, mbos sean metidos IO
en poder daquel 11 con que la desposa
ran de la voluntad de su padre. E si los
hermanos , 6 la madre , los otros parien
tes della consintieren 11 que ella sea dada
aquel que ella cobdiciaba contra volun
tad de su padre, y esto cumplieren ,3, aque
llos que lo fizieren pechen una libra doro
quien 14 el rey mandare. E todava la vo
luntad daquellos non sea firme , mbos
sean dados , ass cuerno es dicho de suso,
con 15 todas sus cosas en poder de aquel que
la "avie ante desposada l6. Y esta ley man
damos guardar 17 otros, si el padre de la
manceba fiziere el casamiento, pleyteare "
las arras, depues se passare 19 el padre an
te quel 20 fiziesse las bodas , la manceba sea
rendida 21 aquel que la prometira el pa
dre la madre ".
1 Camf. y Malf. i. por. B. R. x. et con.
I Toled. padres. B. R. 2. parentes.
.3 S. B. Esc. 2.4. 5. Camp. Malp. 1. B.R. 1.3. y Bex.
manceba. B. R. 1. mulier ninna.
4 Esc. 5. B. R. 2. y Bex. casar. B. R. 1. y 3. se casa.
5 Camp. y Esc. 5. si non.
6 Esc. 1. se desposare con la. Camf. y Bex. esposar.
7 Esc. 2. prometiera. Camf. y Bex. prometeo.
8 M. Onde establescemos si la manceba.
9 B.R. 1. cobicia. Esc. 2. 4. y Bex. cobdiciaba. Esc. 6.
cubdizaba. B.R. 2. cobizaba. E. R. cubdiciaba.
10 Bex. puestos. Esc. 3. mitidos. Toled. y Esc. z. me
tidos por siervos. Malf. 2. metudos por siervos.
II B.R.I. Malf. 2. Esc. 1. y daquel que la des
posara.
1 2 Malf. 3. consentieren. B. R. 1. y Esc. g. consenti-
ren. Esc. i.y 6. consintiren.
13 B.R. 1. S. B. Esc. 1. 6. Bex. y Camf. compliren.
Esc. 4. izieren complieren. Esc. 2. esto non complic-
ren. Esc. . cumpliere.
14 Esc. . toviere por bien. B. R. 3. doro al rey 6
quien l mandar.
1,5 Esc. 2. 4. y 6". E todas sus cosas sean en poder.
10 S. B. desponsada. Malf. a. desposada de voluntad'
del padre della. Esc. 6. esponsada.
17 Aqu hay funto en varios cdices.
18 B. R. 1. y Malf. 2. pletear. Esc. a. y 4. pleteare.
19 Toled. muriere. Malp. 2. moriere.
30 Esc. g. ante que ziesen las bodas.
31 Malf. 2. B.R. 3. y Camf, dada, B.R. 2. renduda.
JVZGO
III. De las arras pues que son da
das , que las non puedan deman
dar.
Quando nos acordamos de los flJ fechos que
son pasados , damos trmino 24 et conseio
los que an de venir. Doeas 45 porque son
algunos , que non se miembran del prome
timiento , que an fecho , non quieren alle
gar 16 el casamiento* 7 que prometioron, con
viene nos atoller esto , ass que nenguno non
pueda porlongar "8 el casamiento al otro
quanto 50 se quisiere. E por ende deste da 31
adelantre establescemos que depues que an
dar el pleyteamiento 12 de las bodas ante tes
timonias entre aquellos que se quieren des
posar 33, entre sus padres, entre sus pro- -
pinquos 3% la sortiia 35 fuere dada reci
bida por nombre de arras , maguer que otro
escripto non sea ende fecho, por nenguna 36
manera el prometimiento non sea creban-
tado , ni nenguna de las partes non pueda
mudar 37 el pleyto , si el otra parte non
quisiere ; mas las bodas sean fechas , las
arras sean complidas segund cuerno es pley-
teado.
IV. 38 Que las mugieres de grand edad
non 39 casen con los omnes de pequen-
na 40 edad.
Ei derecho de natura fuerza 41 de buena
crianza estonce quando el casamiento es fe
cho ordenadamientre cuerno devej mas quan
do el casamiento es fecho entre tales per
sonas, que non son de una edad, qual co-
12 Toled. Malf. 3. y Esc. z. aaden: non otro.
33 Malf. 2. de los que son muertos. Bex. de los que
son pasados.
24 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. tamao conseio.
25 Malp. 2. y Camf. Onde. Esc. 3. Donde. Esc. 5. Pues
por que.
26 Bex. y B. R. 3. axegar. B. R. 2. ayegar al. E. R.
alegar al. Esc. . non se quieren allegar al casa
miento.
27 Esc. 2. al prometimiento que an prometido.
28 Camf. allongar.
29 Esc. 6. al otra parte.
30 Esc. . quando quisiere.
31 B.R. 1. 3. y Esc. 6. endelantre.
32 Esc. a. y 4, pleteamiento.
33 B. R. 1. Esc. 6. y Bex. esposar. Camf. que se ovie-
ren esposar.
34 S. B. Esc. 4. 5. 6. y Bex. propincos. Esc. 2. entre
sus parientes entre sus propinquos.
3 5 Toled. Malf. 3. y Esc. 1. el aniello fuere dado,
el otro recebido &c. B. R. t. sortiya. Esc. 6. sorteya.
Camf. y B.R. 2. sortilla. Bex. sortiia.
36 Esc. 3. ninguno el.
37( Esc. 5. demudar.
38 En Malf. 2. y Esc. 1. esta ley es la V. , y la V.
esta baxo este nmero.
39 Bex. non se casen.
40 Malp. 2. menor.
41 S.B. a fiyuza. B. R. 1. 2. 3. Esc. z. 3. 3. 4. . 6.
y Bex. a .fuza. Camp. a fiucia, Malp.. z, a feuza. .
 LIBRO III.
sa esperamos 1 d la crianza * fueras 3 que
aquellos que an a nascer 4, non semeia-
rn al padre ni la madre, sern de dos to non deve valer. Si 24 alguno por ventura
formas? Ca aquella cosa non puede nascer
en pa:, la qual es fecha por discordia s. Ca
nos vimos ya algunos que eran engannados
por grand cobdicia que casaban sus fiios tan
desordenadamientre 6 que en el casamiento
non"-7 ; se acordaban las personas en edad,
ni en costumbres. Ca los omnes an nombre
barones , porque deven aver poder sobre las
mugieres. Hy ellos quieren anteponer las mu
gieres los barones , que es contra natura,
quando casan las mugieres de grand edad con
los hinnos pequennos , ass anteponen 8 la
edad-que devien postponer 9, constrinnen
la edad venir lo que non deve I0, quan
do " la edad grand de las mugieres cob
diciosa non quiere esperar los barones que
son tardineros12. Doeas 13 que la crianza'4
de la generacin, que es Is mal ordenada,
sea tornada su derecho , nos establescemos
por esta ley, que siempre las mugieres de me
nor edad se casen con los barones 16 de ma
yor edad, hy el casamiento fecho de otra
guisa non deve estar 17 por nenguna mane
ra , si alguna de las partes quisiere 1 8 contra-
dezir. E desde el da de las esposaias fas-
tal dia de las bodas non deve esperar el uno
al otro mas 1 * de dos annos , si non de vo
luntad de los padres de los parientes,
de los esposados, si fueren de edad compli-
da. Mas si en estos dos annos ambas las par
tes, quisieren mudar los pleytos por alon
gar las bodas, si ppr alguna 10 coyta 11 al
guna de las partes non fueren en la tierra,
non pueden alongar JJ mas de dos annos. E
si se abinieren de cabo , muchas vezes que
el uno esperar al otro fasta dos aos sola-
i B. R. i. Esc. g. y Bex. asperamos.
'2 Camp. y Bex. criancia ', y as otras veces'. "
3 B.R.i. S.B. Esc.a.g. Malf. 2. Camf. y Bex.
fuera que aquello que a de nascer. . . . semeiara.
4 Esc. 6. nacer.
5 Esc. g. descordia.
6 S. B. y Esc 5. desonradamientre. Esc. 4. desorna-
damientre. Esc. 2. y B. R. ,j. desondradamientre.
7 Esc. 1. y Malf. 2. quando el non se acordaba nin
las personas. M. B. R. 1. 2. Malf. 1. Esc. 2. 4. 6. S. B.
y E. R. que su casamiento non se acordaban las personas.
Camf. que su casamiento non se acordaba en edat.
8 B. R. j. antepuenen.
9 Esc. . desponer. Camp. pusponer.
10 Esc. 1. debien. Esc. 2. 4. . 6. Camf. y Bex. deben.
1 1 Toled. Quando la edad grande es cobdiciosa de las
mugieres, &c. Malf. 2. Quando la edad grand cob
diciosa , &c. M. Malf. 1. 2. E. R. Camf. Bex. ' S. B.
Esc. 2. y 4. quando non quieren.
1 1 Esc. 6. tardaderos.
13 Toled. Por ende la crianza. Malp. 2. y Esc. . Pues
que la. Esc. 2. Donde. Camp. Onde.
14 Esc. . que la ordenacin de la generacin.
15 Esc. 6. desordenada.
16 Esc. 1.2. 4. 5. 6. Bex. y Camp. omnes.
17 Malp. 2. Esc. y 6. valer. B. R. j. deve seer estavle.
18 Malp. 2. Esc.i.y 6. lo quisier.
io Esc. 2. sino.
20 Malf. 2. Toled. y Esc. 1. por alguna cosa (Malf. 2.
TITVLO I.
mientre , el pleyto sea firme. Mas en otra
guisa ni arras23 ni escriptura del casamien
este tiempo 25 de suso nombrado 26 quisier
passar de su voluntad sin otra coyta , mu
dare su voluntad del prometimiento 27 que
a fecho , peche la pena que fu puesta 28 en
el pleyto , nenguna cosa non pueda ende
del pleyto mudar. Mas la mugier que ovo
otro marido , puede casar libremientre con
qual barn quisiere, que sea de edad29com-
plida, sea convenible 3.
V. El Rey Don Flavio Rescindo.
De 31 las arras que son dadas.
Si algn esposo muriere 32 por ventura fe
chas las esposaias, y el beso 33 dado, las
arras dadas , estonze 34 la esposa que finca
deve aver la meetad de todas las cosas quel
diera el esposo , y el otra meetad deven
aver los herederos del esposo quales que quie
re que devan 35 aver su buena. E si el beso
non era dado, y el esposo muriere, la man
ceba 36 non deve aver 37 nada daquellas co
sas. E si el esposo recibe alguna cosa quel
d la esposa, muriere 38 la esposa, si quier
sea dado el beso , si quier non , tod aque
llo deve seer tornado los herederos de la
esposa.
VI. Ley antigua. Titol quanto deve
dar 39 el marido d la mugier por
arras de sus cosas.
Por que muchas vezes nacie 40 contienda
9
coyta) de las partes , 6 por non seer de edat, non fuesen
en la tierra , &c.
2 1 Esc. 6. ventura.
22 Esc. 6. alungar.
23 Toled. Malf. 2. y Esc. i. ni arras, nin aniellos , nin
escriptura.
24 Esc. j. 2. 4. y 6- Et si.
2 5 Esc. 6. que e de suso nominado.
26 Esc. . nembrado. Camf. numinado.
27 Esc. 5. prometiemiento.
28 Esc. 6. y Camf. posta.
29 Esc. . eidad.
30 Toled. Malf. 2. y Esc. r. convenible, que non ovo
mugier, con varn que ovo muchas mugieres, son
muertas en vida dL
31 Esc. 1. Del esfoso et de la esfosa, et quanto puede
dar de sus buenas el uno al otro.
32 Esc. 6. y Bex. muerto. Esc. 5. y Camf. morir.
33 Esc. . beiso.
34 B. R- 1. estuence.
35 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. qualesquierquc devan heredar.
30 Malf. 2. esposa. "x
37 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. non deven aver nada de
las arras , nin daquellas cosas quel diera. Et si la esposa
diere algo al esposo, muriere &c.
38 B. R. i- y Bex. muerra.
39 B. R. 1. adar.
40 Toled. Camp. Bex. Etc. 5. y Malf. 2, nace. S. B.
Esc. 2. y 4. nascie. Esc. 1. nasce.
 DEL FVERO JVZGO

entre los que quieren casar sobre 1 las ar Doeas 21 si el marido depues que un anno
ras , provecho conseio ser de muchos, si oviere que es casado, por amor por 24 gra
por esta nuestra constitucin non fincar nen do quisier dar alguna cosa la muier, pu
guna dubda 2. Onde Nos establescemos por delo fazer libremientre. Mas ante que el anno
esta ley , que qual que quiere 3 de los prnci sea passado , ni el marido la mugier , ni la
pes de nuestra corte , de los maiores 4 de mugier al marido non puede dar mas de las
la gente goda que demande la fiia del otro arras , ass cuerno es de suso dicho , fueras
por mugier pora su fiio , aunque ella oviesse ende si lo fiziese por 43 grand enfermedad,
estada 5 mugier dotro , si quier sea virgen, grand pavor de muerte 44. Mas de los otros
sequier viuda 6, non le pueda dar mas por, huembres que non son de nostra corte , que
arras 7 de la dcima 8 parte de todas sus an voluntad de casar, ass ponemos que aque
cosas. E si por ventura el padre quisiere dar llos que an vala de X. mil sueldos 15 por todas
arras por su fiio su nuera *, otros pu- cosas en sji buena , den mil sueldos la es
del lQ dar la dcima 11 parte aquello que posa en arras. Et aquel que a buena de mil
eredare el fiio depues de la muerte de su sueldos , d C. por arras, y en tal manera 16
padre , aquella dcima deve aver la es las arras de la cosa pequenna fasta en la
posa , dems X. mancebos , diez mance grand podrn seer dadas sin contienda. Esta
bas , XX. cavahos , y en donas tanto quan- ley fu dada confirmada otro dia de idus*7
to deva seer asmado I2, que vala mil suel ennero 1 8 en el tercero anno que regn el rey
dos , ass que de todas estas cosas la mugier Don Rescesindo en 49 la era de DC LXXX JO
puede fazer lo que quisiere si fiios non ovie- IX. annos.
re. Mas si la mugier murier sin fabla *3, es
to deve tornar al marido I+, los parien VII. Que el padre deve demandar las
tes mas propinquos del marido ; nin los pa arras de la Jila , e guardallas.
dres de la manceba , nin la manceba non
pueden demandar mas por arras ni al espo Ei padre aya poder de demandar las arras
so, ni los padres del esposo si non quanto de la fiia , de las guardar ,x. E si el padre
diz en esta ley, por ventura 15 ass como es la madre non fueren presentes s*, los her
contenudo en las leyes romanas o dize quan manos 3J y los parientes mas propinquos re
to 16 deve dar la mugier al marido , 17 ciban las arras, las entreguen su her
quanto da el marido la 1 8 mugier de sus co mana. . .<;, .
sas. Mas si por ventura el esposo prometier
por escripto por iuramiento dar mas que VIII. Titol que elpadre muerto , el ca
non dize en esta ley, aquello que es dems samiento de los jiios de las Jilas
pudeielo toller, tornallo en su 19 poder.
Jinque en poder de la madre.
Mas si por aventura por miedo de iuramien
to por negligencia no lo quisiere 10 deman Si el padre es muerto , la madre puede ca
dar aquello que es dems , non pudier, non sar los fiios las fiias. E si la madre es muer
conviene que por miedo de uno muchos ayan ta, 34 se casar con otro marido, los her
gran danno , mas pues que sus padres sus manos deven casar la hermana 3S, si son de
parientes lo sopieren , pueden demandar to edad complida , si non son de tal edad,
das aquellas cosas que fueron dems dadas. el tio los deve casar. Mas si el hermano es

i Esc. . subre. 20 Esc. 1. no lo quiere fazer ni demandar. *

a Esc. . dulda. Camp. dobda.
3 Toltd. y S. B. qualquiere. J3.il. r.y Malp. 2. qualquier.
4 Esc. 1. mayorales. B. R- J. meiores.
5 B. R. 1. Esc. 1. y . estado.
6 B. R. 2. vioda. S. B. Esc. 1. 2. 4. y Bex. bibda.
Camp. vilva.
7 Esc. 3. arras su esposo.
8 S. B. deezma. Esc. 2. y 4. diezma.
9 Esc. 1. su muger. Camp. ora.
10 Malp. 2. y Esc. 1. devel. Esc. . podel.
11 S. B. dizma. Esc. 2. y 4. diezma.
1 2 Esc. . y Bex. osmado. Camp. aesmado.
13 B. R. 1. y Esc. . morir sin fala.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. al marido, si fcre vivo,
6 los parientes mas propinquos del marido , si fuere
muerto ; nin.
1 5 Esc. 5. segundo como es contenido.
16 Toled. Esc. t. y Malp. 2. que tanto. B.R.j. hu
dize quanto.
17 En Malp. 2. y otros falta .
18 S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 1. 4. y 6- i ella.
1 9 Toled. Malp. 2. Esc. 1. 4. 6. Bex. y Camp. en su
parte. S. B. y Esc. 2. en su part. B. R. 1. y Esc. $. en
tuo iuro.
2 1 Esc. 2. Donde. Camp. Onde. B. R. 2. y Esc. 5.
Certas.
11 M. por ruego,... pudelo fazer libremientre si quisiere.
23 S. B. Esc. 1. 2. 4. 6. y Malp. 2. con grand enfer
medad con pavor de muerte.
24 B. R. 2. j. y Esc. 6. morte.
25 Malp. 2. y Esc. 1. sueldos en su buena.
26 Malp. 2. manera, dando las arras. S. B. B.R- 1.
Bex. y Esc. e, manera las arras de pequenna cosa ata ea
la grande. M. en tal manera que las arras.
27 S. B. Malp. x. 2. B- R. 1. 2. 3. Esc. 2. 4. 5. 6.
Camp. y Bex. idos.
28 Esc. 6. ianero. Camp. jenero. E. R. ianeyro.
29 Esc. . enna era.
30 Esc. 6. DCXC. Toled. docientos LXXX. IX.
Malp. 1. CC LXXX. XV. Malp. 2. y Esc. 4. en era de
CC. LXXX. VIIII. annos , es antigua. i
31 S. B. Esc. 1. 2. 4. 6. y Bex. develas guardar.
32 Bex. presientes.
33 S.B. Esc. 2. 4. y B. R. 1. los. Esc. 1. con los.
34 S. B. Esc. 2. y 4. se casare. B. R. 2. y Esc. 3.
6 si casar.
35 Malp. 2. y Esc. 6. las su* hermanas, si los herma
nos son.
 LIBRO III.
de edad complida , non se quisier casar por
conseio de sus parientes , pudese casar por
s \ Mas la hermana 2, si algn omne con
venible 3 la demanda , el tio los herma
nos fablen 4 . con sus parientes mas propin-
quos s, ass que comunalmientre lo reciban*
lo dexen.
i. t .? buena de 19 sus padres, siquier sea partida
IX. E Rey Don Flavio Rescindo.
Si los hermanos tardan 1 el casamiento
de la hermana , si 8 ella se casa
por s sin conseio de los hermanos.
Si los hermanos tardan 9 el casamiento de
la hermana por tal que ella case 10 por s,
por 11 tal que non aya parte en la bue
na 12 de su padre con sus hermanos , si ellos
refusaren 13 aquel 14 que la demandare dos
vezes tres , la hermana pues que entien
de el enganno de los hermanos , buscare ca
samiento con razn , aya su derecho entre-
H. TITOL DE LAS VODAS
LEALMIENTRE".
L Si la muier casa 16 depues de la muerte
de su marido ante que compla 27 el anno.
II. Si la mugier casa 28 con su siervo , con
el que fu su siervo y es franqueado.
III. Si la mugier libre casa con el siervo
aieno , el omne libre casa con sierva
aiena.
IV. Si la muier que fu 19 sierva 33 y es libre
casa con siervo ateno, si el omne que fu
1 Toled. Esc. i. y Male. 2. por s con su igual.
2 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. la hermana hurfana.
3. R. j. hyrmana.
3 Esc. . convenibre. B. R. j. convinible.
4 E. R. y Esc. 5. falcn.
5 Male. 2. propinquos della.
6 M. lo reciban cuerno deven.
7 Toled. trahen. E. R. detardan.
8 B. R. 1. Malp. 2. Esc. 5. y 6. la manceba.
9 Toled. trahen.
10 B. R. z. Esc. 2. 4. 6. Malp. 2. Bex. y Camp. se
case.
1 1 Esc. 2. por amor que.
1 2 Camp. y Bex. bona.
1 3 Camp. refugaren. B. R. ,J. refuiren.
14 Esc. 2. y 6. aquella demanda dos veces.
15 S. B. Malp- 2. Esc. 2. y 4. enteramientre.
16 Malp. 2. de su padre.
17 Toled. y Malp. 2. hermanos , squelo de poder d DOS. Malp. a. DEL CASAMIENTO VEDADO. Sus
sus hermanos.
18 Malp. 2. trdanlo. Esc. 6. y Bex. tardan el casa
miento. .;
1 9 Esc. 6. de su padre. .
20 En el Toled. Esc. 1. y Malp. 2. dice as esta ley.
Que el casamiento non sea sin dote , et lo que fuere con
tenido en el dote , que vala et sea estable.
La bondat et la apostura del casamiento estonce es ra
TITVLO II. 49
gamientre IS de la buena del 16 padre con
sus hermanos 17. E si los hermanos non lo
fizieren por algn enganno de la hermana,
mas tardan 1 8 por tal que la puedan meior
casar , y ella non catando su ondra , to
mare marido de menor guisa que non deve,
pierda todo el derecho que deve aver de la
la heredad , siquier non. Mas en la heredad
de los hermanos de las hermanas de los
otros parientes aya su derecho.
X. * Que las arras que son dadas 91 en
qual cosa que quier que son dadas aa,
deven seer estables.
Quando alguno quier casar s mismo ,
su fiio su propinquo , puede dar arras
de sus propias cosas, de las cosas que ga
n del sennor, de qual 43 cosa que quier que
gane lealmientre 24, qual cosa quier que d
por arras, deven seer firmes en todas maneras.
QVE NON SON FECHAS
siervo y es libre casa con la sierva aiena.
V. Si alguno casa su sierva con siervo aie
no , su siervo con sierva aiena.
VI. Si la mugier casa con otro marido quando
el suyo non es en la tierra.
VIL Si el sennor casa sus siervos , los que
dize que eran libres con muieres libres.
VIII. Si la muier libre casa sin voluntad del
padre 3*. ;
buda , quando las arras son dadas confirmadas ; mas
todo casamiento que es fecho sin dote et sin arras corno
ser colocado et tenudo por bueno si manifiesta mientre
non es testiguado nin es fecho ende pblico escripto ? Et
por ende establecemos et mandamos que ninguno non se
case nin s , nin su fiio nin su pariente fasta que
d aquella con que se casa dote de su buena , et de
lo que gan , et de o que ovo del rey , segunt quanto
la ley manda , et faga ende escripto su mugier , et quan
to en el escripto fu contenido segunt la ley , vala en to
das guisas. .y.i
21 B. R. i. dadas por escripto. 1 .'-i
22 Esc. 5. dadas por escripto. . ' .:. '..
23 Esc. 2. y 4. de qualesquequiere cosas.
24 Esc. 6. nelmientre. Bex. fielmente.
25 Toled. DEL OKDENAMIENTO DE LAS BODAS
DE LOS CASAMIENTOS OVE NON DEVEN
SEER] B. R. i. DE LOS CASAMIENTOS VEDA
captoles son ocho. Esc. 1. DEL CASAMIENTO DE
VEDADO. Esc. 6. y Bex. DE LAS BODAS QVK
NO SON BIEN FECHAS LEALMIENTRE.
26 Esc. 2. y 3. se casa. " '
27 S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc 2. 4. 7 6. cumpla.
28 Esc. 2.4. y 6. st casa.
29 S.B./o.
30 Esc. 6. serva. . . . servo , y as otras veces.
31 M. del padre 6 de sos parientes. Malp. a." y Esc. I.
del padre con omne libre. .
Ff a
 DEL FVERO
I. Si la muier casa depues de la muerte
de su marido ante que compla el
armo.
Si la mugier depues de 1 muerte de su ma
rido se casa con otro 2 ante que cumpla el
anno , fziere adulterio , la meetad de to
das sus cosas reciban los fiios della del
primero marido. E si non a 3 ios, los pa
rientes mas propinquos del marido muerto
ayan la meytad 4. E por esto queremos que
aya la mugier esta pena , que s aquella
quien el marido dexa prennada , quando se
coyta mucho de casar , de fazer adulte
rio, que non mate el parto 6 ante que sea
nazido. Todava mandamos 7 que aquellas
muieres sean sin pena desta ley, las quales
se casan ante del anno complido por man
dado del prncep 8.
II. Si la mugier 9 casase con su siervo^
con el que fu su siervo y es
franqueado 10.
Si la mugier libre faz adulterio con su
siervo, con el que fu su siervo y es li
bre , se casa 11 con l , y esto es 12 pro
vado , deve morir ass que l la mugier
deven seer fostigados 13 antel iuez quema
dos en el fuego ,4. E depues que el iuez
entendier que la sennora casa con el siervo,
con el que fu siervo y es libre , dve-
los luego departir , ass que los fiios del otro
marido deven aver la buena desta su ma
dre , si non oviere fiios , dvenlo aver los
parientes 15 mas propinquos 16 della. E si non
oviere erederos fastal tercero grado , estonze"
el sennor.-' 7 lo deve aver todo , ca los fiios
1 Esc. i. 2. 4. y 6. de la muerte. Camp. depus morte.
2 Esc, 2. 4. Toled. Bex. y S. B. otri. Camp. otre.
3 Camp. an fillos.
4 Tolcd. meatad. B. R. i. meatat. S. B. Malp. t.
Esc. 3. y 4. meetad.
5 Esc. 2. porque.
6 Camp. el tillo. B. R. 2. partu.
7 Esc. . y B. R. 2. emendamos.
8 Tolcd. Malp.. 2. y Esc. i. del rey.
p Camp. Bex. y Esc. 5. mugier libre.
10 Camp. Bex._y Esc. 5. libre.
11 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. se casa con qualquier de-
11 os, &c.
1 2 Esc. 6. y esto 11 es probado.
13 Esc 6. y.B. R. 2. fustigados. Camp. afostigados.
. 14 Camp. fogo. B. R. 2. fugo.
1 s Esc. 2.y 4. los herederos mas. Esc. 6. haber los mas
propinquos do ella. .:
16 Tolcd. Malp. 2. y Etc. 1. los propinquos del ma
rido della. : ' . . j . . :
1 7 Tolcd. Malp. 2. y Esc. 1. el rey.
18 B. R. 1. 2. Esc. 1. 2. 3. 4. . 6. S. B. Malp. 1. 2.
Tolcd. E. R. Bex. y Camp. virgo.
1 9 Esc. y 6. sofra. t 36 Esc. 6. connucenza. Camp. convenencia. Bex. Malp. 2.
20 Camp. decha.
21 Toled. Malp. a. y Esc. i. por ventura se mam-
parar , sau . . , .
22 S.B. Resciendo.
JVZGO
que son fechos de tal casamiento non de
ven heredar. E si la mugier es bibda es
virgen 18 que esto fizier, sufra 19 la pena que
es de suso dicha ao. E si fuyere la eglesia
por ventura21, sea sierva de quien el rey
mandare. ... .
IIi: El Rey Don Rescindo".
Si la mugier libre casa con el siervo
aieno , el omne libre casa con sier
va aiena.
Si la mugier libre casa con el siervo aie
no , aunque sea el siervo del rey , fizier
con 13 l adulterio, pues que lo sopier el iuez,
luego 24 los deve partir , darles pena qua
merescen, que cada uno dellos reciba C. azo
tes. E si depues de cabo se ayuntaren 2S,
mndelos el iuez prender presentar ante
s , mndeles 46 dar de cabo cada uno
dellos C. azotes *7. E si la tercera vez 28 non
se quisieren partir, otros mndeles dar CC. 29
azotes , meta la mugier en poder de sus
parientes. E si los parientes la lexren tor
nar otra vez al siervo , de cabo sea' fecha
sierva del sennor daquel siervo 3. E los fi
ios qualesquier 31 quantos quier que sean
nados 32 daquella ayuntanza 33 , sean sier- .
vos 34 cuerno su padre , la buena de la mu
gier ayan sus parientes los mas propinquos.
E si los fiios mostraren por buenos testigos
que por XXX. annos esticron 35 libres, sean
quitos de servidumbre ; todava si en aque
llos XXX. annos sus padres de los fiios non
dron nada sus sennores por connoscen-
cia 36 de servidumbre 37. Y esta ley misma man
damos guardar de los varones libres que ca
san con las siervas del rey dotri quiquier 38.
23 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. con qualquier dellos adul
terio.
24 Esc. 6. y Camp. logo los.
25 Toled. Malp. 2. y Esc. i. se aiuntaren de cabo,
les fuere provado , mndelos.
16 Camp. Bex. y Esc. . mandellos.
27 Toled. C. azotes , departillos otra vez. Malp. 2.
C. azotes, deprtalos otra vez. Esc. 1. et prtalos otra
vez.
28 Esc. 2. E si la tercera vez se ayuntaren nos quieren
partir.
29 S. B. Esc. 2. 4. . Bex. y Camp. cada uno ciento
azotes.
30 Toled. Malp. 2. y Etc. 1. daquel siervo con quien
fizo el adulterio.
3 1 Toled. quales que quier. S. B. y Esc. 1. qualesquc-
quiere.
32 M. nacidos.
33 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aiuntamiento. B. R. I.
iutancia. Camp. E. R. Esc. 4. y Bex. ayuntancia.
34 Toled. sean todos siervos como su padre.
35 B.R.i.y Esc. 5. estodieron. Malp. 2. Esc. i.y 2.
estudieron. Bex. estedieron. Camp. estevieron.
B. R. 2. y 3. innocencia.
37 Camp. servidumpne. Esc. 5. servedumbre.
38 Esc. . qualquier. Esc. 1. qui quiere.
 LIBRO III.
IW Ley antigua *; Si la mugier que
que fu sierva y es libre casa con
siervo aieno , si el omne que fu
siervo y es Ubre casa con la sierva
aiena.
Si la mugier que fu sierva y es libre se*
ayuntare con siervo aieno , se casar , el
sennor del siervo mustrelo tres vezes ante
tres testimonios , ques parta dend , de-
pues a, si se non quisiere partir, sea sierva
del sennor del siervo. E si non ielo afron
tare ante que ayan fiios, la mugier finque
libre , los fiios sean siervos del sennor 3,
ca ios fiios non deven seer libres , que 4 na
cen de tal ayuntanza s. Otros dezimos 6 de
los que furon siervos son libres , que
casan con las siervas aienas contra la volun
tad del sennor 7. Mas si con voluntad del
sennor la mugier que fu sierva y es libre
se casa con el siervo, si con el sennor
dl fiziere algn pleyto, mandamos que vala.
V. Si alguno casa su sierva con sier-
vo aieno , . o su siervo con sierva
aiena.
Qui casa su sierva con siervo aieno sin
voluntad de su sennor, y esto fuere mos
trado por buenas pruevas I0, el sennor del
siervo deve aver la muier por sierva con
sus 11 fiios. Otros mandamos daquel que 11
casa su siervo con sierva aiena l i.
VI. Si la muier casa con otro marido
quando el suyo non es en la tierra.
Nenguna muier non se case con otro ma
rido, quando el suyo non es en la tierra,
fasta que sepa cierta 14 cosa del suyo si es
muerto. Otros lo deve saber aquel que quie
re casar con ella. E si esto non fizieren ,
i Ley antigua falta en el Toled. y Esc. 6. Malp. 2.
o pospone al epgrafe siguiente.
I Toled. Malp. 2. y Esc. 1. depues que fuere afron
tada {Esc. 1. afrontado) con las testimonias , si se non
quisiere , &c.
3 J". B. Esc 1. 3. 4. 6. y Malp. 2. del sen
nor dl.
4 Esc. 2. 4. y 6. los quales.
5 Camp. yuntancia.
6 Camp. y Bex. dicemos.
7 Malp. 2. del sennor dellas.
8 Esc. 5. y Bex. Quien.
o Camp. y Esc. 5. provado.
10 Esc. 6. y B. R. 2. testimonias. Esc. 5. probas.
I I Esc. 1. 2. . Camp. y Bex. con todos sus.
1 2 Esc. t. que se casa con sierva aiena.
13 Malp. 2. y Esc. 1. agena, que el siervo sea dado al
sermor de la sierva si non fuer de su grado.-
14 S. B. y Esc. 2. sepa cierta del so. Malp. 1. y Esc. 1.
sepa de cierto. Camp. ata que saba la verdat del so si ye
morto. Bex. ata que saba del so cierto si ye muerto. Esc. .
fata que sea cierta del suyo se es muerto. B. R. 2. ata
que sea certa del so si es morto.
TITVLO II. 5f
se ayuntaren, depues viniere el primero
marido, amos sean metidos en poder del
primer marido, que los pueda vender,
fazer dellos lo que quisiere.
VIL Si el sennor casa sus siervos , los
que dize que eran libres , con mur
ieres libres.
Contrastar 15 devenios los 16 malos que non
puedan 17 mas mal fazer: ca algunos que eran
engannados por cubdicia , suelen muchas ve
gadas 18 engannar las mugieres libres,
las manzebas , dexan 19 andar sus siervos
cuerno libres, amonestan las muieres que
los prendan 20 por maridos , por tal que los
fiios que ende nascieren aI, que los pueda el
sennor fazer sus siervos. Doeas por toller a*
este enganno establescemos en esta ley, que
tales engannadores J3 pues que fueren descu
biertos , que sean disfamados por malos ,
aquellos siervos que ellos casaron de tal ma
nera por libres con tales muieres , sean 44 li
bres con sus fiios , ass cuerno sus sennores,
los que los fazien ante JS libres, la mu
gier puede aver todas las cosas quel furon
dadas prometidas en las vodas , si pudie
re provar que aquel marido le fu dado por
libre. Mas si la mugier sus parientes non
lo pudieren provar , el sennor abr 26 estos
por siervos , sus fiios todas sus cosas. E
otros esto mismo mandamos guardar en
aquellos que casan sus siervas por tal engan
no con omnes libres. E otros deve seer guar
dada esta ley en aquellos que furon sier
vos son libres , los quales casaron con las
sierva^s aienas con los siervos 'aienos.
VIII. Si 27 la mugier libre casa sin vo
luntad del 28 padre.
Si la muier libre quiere casar con omne
libre , el marido della deve fablar 89 prim
is S.B. Camp. Bex. y Esc. i. Acontrastar. B. R. i.
Contrestar.
16 Toled. los ritos de los malos , non les debemos
soltar la rienda por tal que non puedan mas mal fazer.
Malp. 2. y Esc. i. las artes de los malos ; y lo de-
mas como en Toled.
17 M. y Malp. 1. non puedan mal fazer. Camp. non
podan mais mal facer.
18 Esc. 2. /..y 6. veces.
1 o Esc. 6. dexan sos fiyos como libres.
so Toled. y B. R. i. tomen. Camp. tomen por maridos.
2 1 Esc. g. naciren. Camp. ovieren.
22 Esc. g. desfacer.
23 M. Malp. 2. y B. R. 1. engannos.
24 Camp. sean fechos libres.
25 Esc. . enante. i
26 B. R. 1. avera. Esc. 5. aya. - .
27 Toled. La mugier libre con omne libre non casa sin
voluntad de su padre. Malp. 2. y Esc. 1. Si la - mugier
libre se casa sin la voluntad del padre con omne libre.
28 M. y B. R. 2. de sus parientes. B. R. 3. de sus
padres. v>
39 Esc. . B. R. 1. y 3. falar.v * >
 DEL FVERO
5*
ramientre con su padre : e si la pudiere
aver por mugier , de las arras al padre
ass. cuerno es derecho. E si la:, non pudiere
aver, finque la mugier en poder -del padre,
E si ella casar sin voluntad del padre de
la, madre , y ellos non la quisieren recebir
III. TITOL5DE LAS M VIERES LIBRES QVE LIEVAN
POR FVERZA.
I. Si el omne libre la muier libre lieva por
fuerza, maguer pierda la virginidad , el
forzador non deve casar con ella.
II. Si los padres pueden sacar la manceba del
poder daquel que la lev por fuerza.
III. Si los padres concuerdan 6 con aquel que
lev la manceba por fuerza , que era des
posada con otro.
IV. Si los hermanos concuerdan con aquel que
lev su hermana por fuerza en vida del
padre , depues de su muerte. ; : -':
V. Qui lieva por fuerza la esposa aiena. i
VI. Si algunos daquellos que llevan por fuer
I. Si el omne libre lieva porfuerza la
muier libre, maguer pierda la virgi
nidad , elforzador 10 non deve casar
con ella.
Si algn omne libre lieva por fuerza muier
virgen 11 bibda , y ella por ventura es tor
nada ante que pierda la virginidad la
castidad , aquel que la lev por fuerza, deve
perder la meetad de lo que ha , dvelo aver
esta muier *". Mas si la muier perdi la vir
ginidad castidad, aquel que la lev non
deve casar con ella por nenguna manera,
y 13 este forzador 14 sea metido con quanto
que oviere en poder daquellos quien fizo la
fuerza, reciba CC. azotes delante IS tod el
x Esc. . parientes.
3 Esc. 6. de las arras , ass cuerno es derecho.
3 M. de su grado de su gracia. Malp. 2. en gracia.
4 Toltd. Malo. 2. y Esc. i. alguna cosa depues.
5 Toled. DE LA FVERZA. DE LAS MVGIERES
VLRGINES E DE LAS BIBDAS. Malp. s. DE FOR
ZAR LAS MVGIERES VIRGENES E LAS BIB
DAS. B. R. 2. E. R. S. B. Esc. 2. y 4. DE LAS MV
GIERES QVE LEVAN POR FVERZA. Esc. 6. DE
LOS QVE FORZAN LAS MVGERES. B.R. 1. y
Esc. 7. DEL RECEBIM1ENTO DE LAS MVYIERES
VIRGINES E DE LAS BIBDAS.
6 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. consienten aquel. S. B.
B. R. I. y Esc. 6. concordan con.
7 Malp. 2. por fuerza, si los parientes della se acuer
dan casarla con l. . . .
8 Esc. 6. vihas , y as otras vezes.
9 Esc. 3. aade -. 6 las vrgenes. Malp. 2. y Esc. 1. aa
den bibdas , de los que se atreven casar las man
cebas las bibdas con alguno por fuerza sin mandado
del rey , y as en la ley. ,;,4 .; . ... .'
JVZGO
de gracia ella nin sus fiios non devien he
redar en la buena de los padres , porque Z
caso sin voiuntad deii0s. Mas sil quisieren
dar los padres alguna cosa % bien lo pue-
den fazer , daqudlo puede elL fazer su To
luntad.
af-
za las mugieres , sil matan.
VII. Fasta quanto tiempo pueden seer acc usados
los que lievan las muieres por fuerza7'.
VIII. Si el siervo lieva por fuerza la muier
libre.
IX. Si el siervo lieva por fuerza la muier
que fu sierva y es libre.
X. Si el siervo lieva por fuerza la sierva
aiena. .....
XI. De los que engannan las fiias las mu-
ieres aienas hy las 8 bibdas 9.
XII. De los omnes libres, de los siervos que
aiudron a levar la muier por fuerza.
X sv.
pueblo , sea dado por siervo al padre de
la muier que lev por fuerza, la mu
ier virgen.16 j bibda que lev por fuerza. Mas
en tal manera sea esto fecho , que nurtqua
pueda casar con la muier que lev por fuer
za. E si por ventura tornare en 17 ella, ella
deve perder quanto deve aver de sus cosas
daquel que la forzara 1 8, dvenlo aver los
parientes 19 que este pleyto siguieren 20 . E
si algn omne que oviere fiios legtimos de
otra muier levar por fuerza muier alguna,
l solo sea siervo daquella muier que lev
por fuerza, los fiios legtimos deste aI ayan
la buena de su padre.
10 B. R. 1. 2. Esc. 6. Bex. y Camp. forciador. Etc. 5.
furzador.
1 1 Esc. 6. y Camp. vrgine.
12 Toled.. y Malp. 2. muier forzada.
13 Esc. 2. 4. y 6. mas. Bex. mais.
14 Esc. 6. Bex. y Camp. forciador.
1 5 Esc. 6. Bex. y Camp. ante todo el pobl.
16 Esc. 4. virgin. Esc. 6. vrgine.
17 B. R. j. cum ella.
18 Camp. forciaria. B.R. I.. 3.' $ex. y Esc. . fbr-
ciara. Toled. y Malp. 2. forzara , el forzador con todas
sus cosas deve seer metido -en poder, de Jos parientes que
este pleyto siguieran. Et si. aquej me, oviere fiios le
gtimos dotra mugier alguna en e) tiempo que forz la
mugier, l solo sea siervo daquela. mugier que lev por
fuerza. E los fiios legtimos deste^forzador ayan la buena
de su padre. . . .j.
19 B.R. 1. E.R. S.B. Ese 2.4, S.yBex. herederos.
20 S.B. Esc. 2. 4. 6. y B.. R. x. consiguieren. Camp.
Bex. y Esc. 1. consiguiren. \ .. '
21 sc. 6. y Bex. desta. Majp.a, deste forzador.
 LIBRO III.
II. El Rey Don Flavio Rescindo.
Si los padres pueden sacar la manceba
de poder daquel que la lev por
Si los padres sacan la muier de poder da
quel que la lev por fuerza , aquel forzador
sea metudo en poder de los padres desta
muier della misma , y ella non se pueda
casar con 1 l ; si lo fiziere , mos a deven
morir. E si fuyeren 3 al obispo la eglesia,
sean departidos , dxenlos vevir , sean
siervos de los padres de la muier que fu
levada por fuerza.
III. Si los padres se concuerdan 4 con
aquel que lev la manceba que era
desposada con otro.
Si los padres se concuerdan * con aquel que
lev la fiia 6 por- fuerza , que era desposada
con otro , pechen al esposo en quatro du
plos quantol prometiron con la esposa ,
aquel que la lev por fuerza sea siervo del
esposo 7.
IV. Si los hermanos concuerdan con
aquel que lev su hermana porfuer
za en vida del padre d<pues de
su muerte.
Si los hermanos consienten levar su her
mana por fuerza , el padre vivo 8, si lo
saben, toda la pena tod el dampno que
deve aver el forzador 9, todo lo 10 an
aver los hermanos fueras muerte. Mas si el
padre muerto , los hermanos dan su her
mana alguno que la lieve por fuerza ,
la consienten que la lieven, por quanto 11 la
casron con vil omne contra voluntad de
la manceba, ellos que la devien ondrar, de
ven perder la meetad -de quanto 12 an, d-
velo aver la manceba. E aquellos que esto
1 Toled. y Malf. 2. con l nunca mas.
2 Camp. Bex. y Esc. 6. ambos.
3 Malp. 1. y B. R. J. fuyeren. Malp. 2. fgleren.
B. R. 1. fuiren. Camp. fogiren.
4 Toled. y Malp. 2. consienten aquel. Camp. y Esc. 5.
toncordan.
5 S. B. B. R. 1. 3. jr. y Esc. 6. se acordan. Malp. 3.
consienten . Esc. 3. 4. y Bex. se acuerdan. Escg. se
atorgan.
6 Esc. 6. la fija aiena por furza.
7 Malp. 3. Esc. 1. y Toled. del esposo l toda su
buena.
8 M. el padre vivo seiendo. Camp. El padre vivo, non.
9 Esc. g. fuerzador.
10 Esc. 3. 4. y 6. lo deben haber.
1 1 Esc. 6. y Bex. porque. Esc. g. quando.
1 2 M. de quanto que an.
13 Esc. 3. y 4. cincuaenta.
14 Esc. . delante el iuiz delantre los otros.
TITVLO III. 53
fizieren reciban L. 13 azotes cada uno de
lantre 14 los otros hermanos, que los otros
hermanos teman esta pena ; todos los ayu
dadores que fueren en esta fuerza 1 * , ayan
tal pena cuerno es puesta en la otra ley
postremera 16 del ttulo , y el forzador sea
siervo con todas sus cosas ass cuerno es de
suso dicho.
V. Ley antigua. Qui lieva por fuer
za1"1 la esposa aiena.
Si algn omne lieva por fuerza esposa aiena,
el esposo hy la esposa deven aver por me
dio 1 8 lo ' 9 que ha el forzador ao, partidlo por
medio , si non ha nada muy poco , sea
dado por siervo estos , quel puedan ven
der, que partan por medio aquel precio.
E si este forzador ovo paria 21 con ella, de
ve seer tormentado.
VI. Si matan alguno daquelos que
lievan la mugier por fuerza.
Si algn omne matar aquel que lieva la
mugier por fuerza , non deve pechar omi-
zillo a3, ca lo fizo por defender castidad.
VII. El Rey Don Flavio.
Fasta quanto tiempo pueden seer acu
sados aquellos que lievan las muieres
porfuerza a+.
Los que fuerzan 25 las muieres pueden seer
acusados fasta XXX. annos. E si por aventura
se avinieren con los padres de la manceba26
con la manceba de casar con ella , pu-
denlo fazer si quisieren , depues de XXX.
annos non lo puede nenguno acusar.
VIII. Ley antigua 37. Si el siervo lieva
la mugier libre porfuerza.
Convenible cosa es de fazer ley los que
son de venir sobre aquellas cosas que dub-
1 5 Esc 6. ayuda. Esc. g. forcia. B. R. 3. fiierzia. E. R.
y B. R. 2. forza.
16 Bex. pustremera. Malp. 2. postrimera.
17 B. R. 1. fuercia.
18 Esc. 6. meo meo.
1 9 Camp. Bex. y Esc. g. quanto a.
20 Malp. 2. el forzador , e si non nada.
21 B. R. 1. partiya con ella. Toled. y Malp. 2. E si
este forzador yog con ella , deve recebir muerte.
2 Esta ley VI. falta en el Toled.
jj . B.y Esc. 2. omecilio. Malp. 2. omecilio. B. R. 1.
Esc. 6. y Bex. homicio. Esc. 4. omicilio. Camp.y Esc. g.
omecio.
24 Malp. 2. por fuerza, si los parientes della se acuer
dan casarla con l.
25 Bex. fUercian. E. R. y B.R. 2. forzan.
26 M. Malp. 3. S. B. y Esc. 2. de la manceba de ca
sar con ella.
7 Ley antigua falta en Malp. 3.
 DEL FVERO
54
dan 1 los que son presentes. Doeas si los sier
vos levaren muier libre por fuerza , sabindo
lo el sennor mandndolo , su sennor es te-
nudo de fazer toda la emienda por ellos ass
cuerno la ley manda. Mas si lo fizieren sin
voluntad del sennor, dvelos prender el iuez,
dvelos sennalar en la fruente % reciban
dems CCC. azotes cada uno. Hy el siervo
que se ayunta con la mugier que lev por
fuerza, deve seer descabezado3.
IX. Si el siervo lieva por fuerza la
muier que fu 4 siervay es libre.
Si el siervo lieva por fuerza la muier que
fu sierva hy es libre , porque non son mos
de un estado , si fueren mos convenibles s,
si 6 quisiere el sennor del siervo, peche por
l C. sueldos ; si non quisiere , d el siervo
la muier que fu sierva , ass que non
se puedan casar 7. E si por aventura se ayun
taren 8 zieren fiios , el sennor del siervo
deve aver el siervo sus fiios por siervos.
E si el siervo fuere muy laydo muy
vil , la muier otra tal , el sennor del siervo
deve dar tanto aquella muier libre , quan-
to valiere el siervo ; hy el siervo deve seer
batudo IO de C. azotes, desfollarle 1 1 muy
layda mientre toda la fruente, * finque
por siempre en poder de su 1 3 sennor por siervo.
X. El Rey Don Flavio Rescindo 4t.
Si el siervo lieva por fuerza la sierva
aiena.
Si el siervo lieva por fuerza la sierva aie
na, reciba CC. azotes, desfollaleI5la fruen
i Esc. g. duldan. Camp. dobdan.
a B. R. 3. Esc. 6. y Camp. fronte,
o Toled. y Malp. 3. descabezado , quier sea uno 6 mu
chos. S. B. cscabeszado. Camp. Esc. 3. y 4. escabezado.
4 M. fuera. Camp. E. R. y S. B. f6. B. R. 3. fu.
5 Esc. 1. convenibres.
6 Esc. 3. s.
7 Malp. 3. y Esc 1. non puedan casar en uno.
8 .Esc. 3. y 5. ficieren.
9 Esc. 5. lado.
10 Esc.. y 6. batido.
1 1 Esc. . desfoiarlle.
12 Esc. 3. por siempre sea.
13 Toled. y Esc. I. de su sennor primero.
14 Esc. 3. sin autor ni nota.
1 1; Esc. 1. y 3. desfullenle. Esc. 4. desfollarle. Bex.
destulenle. Camp. entbllcnli. B.R.a. desfolenle. E.R.
defuellenlc.
JVZGO
te muy laydamientre , sea partido 16 de la
sierva, si quisiere 17 el sennor de la sierva.
XI. El Rey Don Flavio Rescindo.
De los que engannan las fias las
mugieres aienas las bibdas.
Toda cosa, porque val mnos nuestra vi
da, deve seer defendida 1 8 por ley. E por en
de los que engannan las muieres las fiias
aienas , las bibdas , las esposas por
omne libre por muier libre , por siervo
por sierva , por otro omne qual que
quiere, manteniente IO que fueren provados11
en este malfecho, el iuez los deve prender
ellos los que los enviaron , mete-
llos en poder daquel cuya es la fiia, cuya
es la esposa , cuya es la muier que engan-
nron, que faga dellos lo que quisiere. E
aquellos que " casron alguna muier libre
por fuerza sin mandado del rey , pechen
V. libras doro la muier que fiziron 13 fuer
za , hy el casamiento sea desfecho , si la
muier non quisiere consentillo.
XII. De los omnes libres de los siervos
que ayudaron levar la . mugier
por fuerza.
Tod omne que ayudare levar la muier por
fuerza , si es omne libre , peche VI. onzas
doro , y dems reciba L. azotes. E si fuere
siervo, lo fiziere con ** voluntad de su
sennor as, el sennor peche por l quanto
deve pechar el omne libre , ass cuerno es
de suso dicho a6.
16 Camp. departido.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. si el sennor de la sierva
non quisiere casalla con l.
18 Esc. 6. defesa.
19 Esc. 1. 2. y Bex. esposadas. M. esposas de sus es
posos.
20 Camp. mantinenli que foren. M. mantenienti luego
que sean provados en este mal.
2 1 Esc. 1. 2. 4. y 6. de este malfecho.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que se casron con alguna
manceba , con casada , con mugier libre &c.
23 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. quien fiziron , fu-
ron fazer fuerza.
24 B. R. x. sen. S. B. Esc 2. 5. y Bex. sin.
25 B.R. 1. Esc. 2. y S. B. sennor, reciba ciento azo
tes , si lo zo con voluntad del sennor.
26 Toled. y Esc. 1. aaden: E, si lo fiziejr sin voluntad
d su sennor . reciba C. azotes.
 LIBRO III.
I V. TIT OL DE LOS
DE LOS
I. Si la muier faze adulterio con otro se-
... ..yenda2' con su marido. , .
II. Sr la. manceba desposada faze adulterio.
DI. D la muier casada que faze adulterio.
IV. .. Si- algunos matan los que fazen adul
terio. ' *
V. Si el padre 6 los parientes matan la fiia
que faze adulterio en su casa dellos.
VI. Que los siervos non deven matar los que
fallan faziendo adulterio.
VIL Si la muier fuere casa dotri por fa-
zer adulterio , si el adulterador la
quiere tener por muier.
VIII. Si a muier libre faze adulterio por
su grado con quien quiere.
IX. Si la muier libre faze 3 por su grado
adulterio con el marido aieno.
X. Que los siervos las siervas deven seer
I. Si la muierfaze 8 adulterio con otro,
seyendo 9 con el marido. ; '
Si algn omne fiziere adulterio con la mu
ier aiena por fuerza 10, aquel que lo faze,
si a fiios legtimos 11 en otra muier, este solo
sea metido en poder I% daquesta muier for
zada , sus cosas tinquen a los fiios legti
mos. E si non oviere riios tJ legtimos que
devan aver sus cosas, este 14 sea metido en
poder del marido daquella muier con todas
sus cosas , vnguese en l cuerno l se
quisiere. Mas si el adulterio fuere fecho de
voluntad de la muier , la muier el adul
terador sean metidos en mano Is del mari
do l6, faga dellos lo que se quisiere.
1 Toled. DE LOS ADVLTERIOS. En M. falta
todo el epgrafe. En Malp. 2. DE LOS FQRNAGA-
DORES CON LAS MVGIERES FORNAGADE-
RAS. Esc. 1. DE LOS ADVLTERIOS E DE LOS
ADVLTERADORES. E. R. Camp. Bex. S. B.
B. R. 2. j. Esc. 2. 4. s.y 6. DE LOSQVE FAZEN
ADVLTERIO.
2 M. seyendo su marido b'tvo , y as en la ley.
3 B. R. 1.2. Malp. 2. y Esc. 1. faze adulterio.
4 Malp. 2. y Esc. 1. sus , y as en la ley.
5 Malp. 2. omne. . . . Jiziere adulterio.
M. faze adulterio , y as en la ley.
7 Malp. 2. y Esc. 1. de los sacerdotes de los diconos
de los clrigos , y as en la ley.
8 Toled. Malp. 2. y Esc. I. Si la mugier faze adul
terio con casado con soltero , seyendo (Malp. 2. seyendo
su marido") con su marido en la tierra fuera de la
tierra.
9 Esc. 3. seyendo casada con su marido. B. R. 3. Si
algn omne fezera adulterio cum moger ayena per jorzia.
- 10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. por fuerza , quier sea su
TITVLO IV.
ADVLTERIOS
FORNICIOS.
tormentados por el adulterio de los 4 sen-
ores.
XI. 57 el siervo es fecho libre por encrubir el
adulterio.
XII. De las cosas de los que fazen adulterio.
XIII. De las personas que pueden acusar et
adulterio.
XIV. Si el omne 5 libre el siervo fiziere for
nicio adulterio por fuerza con la mu
ier libre.
XV. Si el omne libre 6 el siervo , no lo sa
biendo el sennor sabindolo , faze adul-
rio- con la sierva aiena.
XVI. De la sierva que faze adulterio 6 por
fuerza de grado.
XVII. De las muieres del sieglo siervas
libres.
XVIII. Del fornicio de los 7 clrigos.
II. Si la mncela 17 desposada Jazs
adulterio.
Si el pleyto del casamiento fuere fecho, que
a de seer entrel esposo la esposa , entre
los padres, dadas las arras ass cuerno es 18
costumbre , y el pleyto 19 fecho ante testi
monias, depues la esposa 20 fiziere adulterio,
se desposare 21 casare con otro marido;
ella y el adulterador , el otro marido ,
el otro esposo sean metidos en poder del pri
mero esposo por siervos con todas sus cosas.
E todava en tal manera " si el adulterador,
aquel esposo , aquel marido , la muier
non ovieren fiios legtimos ; ca si los ovieren,
todas sus cosas deven seer de los fiios leg
timos. Mas todava el adulterador, el mari
do, el esposo, la esposa sern siervos daquel
con quien fu primeramientre esposada 2J.
marido, en la tierra 6 non , aquel quien lo face fi
jos legtimos &c.
1 1 Esc. . de otra mugier.
1 2 Malp. .y Esc. i. en poder del marido desta muier.
13 M. fiios que.
14 Camp. este forciador.
15 Malp. 2. y Esc. 1. en poder. S. B- B. R. 2. y
Esc. 5. en manos.
16 Toled. y Malp. 2. del marido por siervos , faga.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. I. la manceba la bibda , y
as en la rbrica.
18 Esc. 1. es costumbrado. B.R.2. como es costombre.
19 M. Malp. 1. 2. E. R. S.B. Camp. Bex. B. R. 1.
Esc. 1. 2. 4. y 6. el pleyto sea fecho.
20 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. la esposa , quier sea man
ceba , quier bibda. Esc. 5. la esposada lezer.
2 1 M. se desposare otra vez con otro , casare con
otro marido.
2 2 M. y Esc. 5. en tal manera que si el.
23 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. desposada, sea entre
gada de sus arras de quantol diera al esposa.
 $6 DEL FVER O
m. De la casada
adulterio.
Si la muier casada faze adulterio , non
la prisieren 1 con el adulterio % el marido la
puede acusar antel iuez por sennales por
presumpciones por cosas que sean conve
nibles. E si pudiere seer mostrado 3 el adul
terio connozuda mientre 4, la muier el
adulterador sean metidos en poder del ma
rido s, ass cuerno es dicho en la ley de su
so, faga dellos lo que quisiere.
. /
IV. St algunos matan los que jazen
adulterio.
. d por arras los padres de la manceba *
Oi el marido el esposo mata la muier
hy el adulterador, non peche nada por el
omecilio 6.
V. Si el padre los parientes matan
la fiia quefaze adulterio en su casa
dellos.
Si el padre 7 mata la fiia que faze adulte
rio en su casa del padre , non aya nenguna
calonna 8 ni ninguna pena. Mas si la non
quisiere matar, faga della lo que quisiere
del adulterador , sean en su poder. E si
los hermanos los tios 9 la fallaren en adul
terio depues de la muerte de su padre, yan-
la en poder ella y al adulterador, fagan
dellos lo que quisieren.
VI. Que los siervos non deven matar Si la muier 27 puede seer provada que faze
los que fallan faziendo adulterio 10. adulterio con marido aieno , sea metida en
AI^jucj. poder ucde lo.
la luuici
muier uttLjuei
ss cuerno nos otorgamos 11 los padres" fizo el adulterio, que se vengue a8 della cue-
que puedan matar los que fazen adulte- mo se quisiere.
1 Esc. 6- prisieron. B. R. 2. priseren. Esc.j. y . en el.
B. R. z. y a. enno adulterio.
2 Esc. i. Malp. i. Bex. y Camp. adulterador. Esc. 6.
adultador , y as otras veces.
3 M. y Malp. 2. demostrado. Bex. B. R.j.y Esc. 6.
probado. 1
4 Toled. S. B. B.R. i. Malo. a. Esc. i. a. y 4. con-
noscidamientre. Esc. 6. cunucidamientre. Camp. y Bex.
conocidamientre.
5 B. R. 1. Malp. 2. y Esc. 1. marido della.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden : nin muerte non
reciba por ello.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. Si el padre sabe de cierto
que la fija faze adulterio en su casa del padre , la ma
ta , non aya &c.
8 Esc. o- calumna. Malp. 1. 2. Camp. y Esc. i. non
aya ninguna pena ni ninguna calomna.
9 B.R. 1. tiyos. S.B. Esc. 1.2.4. Malp. 1.2. B.R. 2.
y Bex. fijos. Camp. fillos.
10 Toled, Malp. 2. y Esc. 1. adulterio con sus sennoras,
J as en la rbrica.
11 S. B. Malp. 2. y Esc. 4. atorgamos. B. R. 1. y E. R.
autorgamos. Esc. 6. y Bex. acordamos.
12 Toled. Malp. 2. y Esc. j. los padres et los
parientes.
JVZ G O
rio en su casa, otros la defendemos los
siervos que los 14 fallaren en adulterio IS que
non los maten ; mas mandamos que los ten
gan en guarda fata que los presenten 16 al
sennor de la casa al iuez '7 que los pene
segund la ley.
VIL Ley antigua. Si la muier 18 fuere
casa dotri por fazer adulterio,
si el adulterador la quier tener por
muier.
Si la muier viene casa aiena por fazer
di
adulterio, el adulterador la quiere aver por
muier , los padres x lo otorgan 20, aqueste
quanto ellos quisieren , quanto l se avi-
niere con la manceba, la manceba non he-
rede 22 en la buena 53 de su padre con sus
hermanos, si los padres non quisieren.
VIII. Ley antigua. Si la muier librefa-
adulteriopor su grado con quien 94
se quisiere.
Si la muier libre faze adulterio con algn
omne de su grado , el adulterador yala por
muier sis quisiere ; si non quisiere , tr
nese ella su culpa , que fu fazer adulterio
de 25 su grado.
IX. Ley antigua *6. Si la muier libre
faze adulterio con el marido aieno.
daquel iijanuo
marido con quien
13 Esc. 1. as defendemos.
14 Esc. 2. y 5. que los que fallaren.
15 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en adulterio en las casas
de sus sennores.
16 Bex. presienten.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. al iuez , et pues que el
pecado les fuere provado , que los pene segund la ley.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. i. Si la manceba la til-da,
Y as en la rbrica.
19 Esc. j. los parientes.
20 Esc. 6. y Bex. otorgaren.
2 1 M. lo que ellos.
.22 B.R. 1. Esc. 4. y Malp. 2. heriede.
2 3 Esc. 4. y 6. en la buena de sus hermanos. Malp. 1.
en lo del padre buena ninguna con los hermanos. Malp. 2.
heriede con sus a maos si Esc. 2. de sus padres. B. R. J.
en la buena con sos hyrmanos.
24 Toled. Malp. 2. B. R. 1. y S. B. con quien quiere.
Esc. 1. 2. 4. 5. y 6. con quien quisiere. Bex. con algn
omne.
25 Camp. Bex. y Esc.. por.
26 Esc. .y 6. sin autor ni nota.
27 S. B. y Esc. 2. la mugier libre.
28 Bex. viengue. E. R. quis vingue.
29 Esc. j. y Camp. cuerno quisiere.

LIBRO III.
X. Antigua *. Que los siervos las
siervas deven seer tormentados por
el adulterio de los sennores.
Por l : dulterio a del sennor de la sen-
nora deven seer tormentados los siervos
las siervas fasta que sea sabida la verdad.
XI. El Rey Don Flavio Rescindo 3.
Si el siervo 4 es fecho libre por encrubir
el adulterio. , .
Si alguno fizier su siervo su sierva libre
por tal que encruba 5 el adulterio 6, atal li
bertad 7 non yala , que non sea tormentado
que 8 diga la verdad del adulterio.
XII. De las cosas de los 9 que fazen
adulterio.
En la ley de suso avernos establescido que
la muier que faze adulterio , ella hy el adul
terador deven seer metidos en poder del ma
rido della. Mas porque los 10 iuezes dubdan 11
muchas vezes que deven fazer de sus cosas
dellos , por ende establesceipos ass que si el
marido della pudiere mostrar el adulterio
connocidamientre l29 : la muier que faze el
adulterio, y el adulterador si non ovieren
fiios legtimos dotro casamiento , toda la he
redad dellos sus personas sean metidos en
poder del marido daquella muier qu lizo el
adulterio. E si el adulterador a 13 fiios le
gtimos dotro casamiento , los fiios deven
aver la heredad 14 dl , la persona del sola-*
mientre sea metida en poder del marido15.
E si la muier a fiios legtimos dotro casa
miento dante 16 depues , los fiios del pri
mero casamiento deven aver el quinnon de
1 Camp. Bex. y Esc. . sin autor ni nota.
2 Toled. Malp. a. y Esc. i. por la sospecha del adul
terio. ...... ' nera.
3 B. R. 2. y Esc. 3. aaden: Ley antigua.
4 Malp. 2. y Esc. i. el siervo la sierva.
5 Esc. . encuebra. Malp. i. 2. Camp. Bex.y B.R. i.
encubra. B. R. 2. encobra.'
6 Malp. 2. el adulterio de sus sennoras.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. 4. libredad. Camp. libredat.
B. R. 2. liberdat. B. R. 3. liberdad.
8 M. troaque diga la verdad del adulterio. B.R 1. y i.
que diga toda la verdad.. Ese. a . fasta que. . R. y
Esc. . que non diga.
9 Toled. Malp. 1. y Esc. 1. de los casados.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. algunos alcaldes.
11 Esc. . dultan. Esc. 1. dubdaban.
la S. B. Esc. 1. a. y 4. conoscidamientre. ;.
1 3 Esc. 6. obere. B. R. 3. adulteriador a.
14 Esc. 6. y Bex. sua bona. Esc. . y Camp. sua he-
redat.
15 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. del marido daquella mu-
gier que fizo adulterio.
16 Esc. g. dntcs. Bex. y Esc. 6. ante. Malp. 1. y
Esc. 3. de ante.
17 Toled. Esc. 1. y Malp. 1. del marido por tal pley-
V
TITVLO IV. 5?
la heredad departidamientre en su poder,
hy el quinnon de los otros fiios, que ovo de
pues que fizo el adulterio , sea en poder del
marido I?, dlo los fiios depues de la
muerte della. E todava en tal manera que
pues que la muier que fizo el adulterio fue
re 1 * en poder del marido , por nenguna ma
nera 19 non se ayunte carnalmentre uno *
con otro , ca si lo fizieren , el marido non
deve aver de las cosas della nenguna cosaj
mas dvenlo aver los fiios legtimos; si non
oviere fiios , dvenlo aver los herederos mas
propinquos21. E otros mandamos guardar
esta ley en aquellos que son desposados.
XIII. Ley antigua nuevamientre M
enmendada. De las personas que
pueden acusar el adulterio.
Si la ley no tormentar 13 el mal que es fe
cho , los malos los sandios 24 non dexaran
de fazer mal. E porque las muieres que se
despagan de sus maridos , muchas vezes fa
zen adulterio , fazen sus maridos seer
sandios por algunas yerbas que les dan ,
por algn mal techo , ass que maguer que
ellos saben el adulterio de la muier , non 1S
lo puedan acusar, nin se pueden quitar de
su amor della : hy esto devemos aqu guar
dar a% que si aquella muier y el marido an
fiios legtimos , aquellos pueden el adulterio
de su madre acusar ,7, ass cuerno el mari
do lo podre acusar. E si non ,8 ovieren fi
ios, non son de tal edad que esto pue
dan complir, los parientes mas propinquos
del marido la 19 pueden acusar: que por ven
tura la muier non mate el marido, la bue
na non 30 se pueda los fiios perder , los
propinquos , mientre 31 el adulterio non es
vengado. Todava en tal manera, que si el
adulterio de la muier pudier seer provado51
to que lo non hereden depues de la muerte dl , si non
aquellos sus fiios que ovo della. E todava en tal ma
J
18 M. se fuere. B. R. 1. si fuere. Esc. 6. Bex. y
Camp. for.
19 Esc. 2. guisa. Esc. 4. cosa.
20 B. R. 1. 2. 3. Esc. i. 2. 3. 4. 5. 6. Malp. 2. Camp.
E. R. Bex. y S.B. con ella.
21 Malp. 2. y Esci. propinquos della.
2 2 Esc. 4. novamientra.
23 B. R. 1. 2. Malp. 2. Esc. 4. 5. y Camp. tormenta.
Malp. 1. S. B. Esc. t. 2. y Bex. tormienta. B. R. 3.
atormienta.
24 Malp. 1. sendios. B. R. 2. sandeos..
35 M. y Malp. 2. non la.
26 Esc. 5. aguardar. B. R. 2. gardar.
27 Esc. 2. demandar.
28 Esc. . si non quesieren los filos , non fueren
de tal eidad que esto puedan comprir.
29 Malp. 2. Bex. y Esc. 6. lo.
30 Esc, 1. 2. 4. . 6. y Bcx. non se pierda los fiios
los. Camp. non se perda.
31 Malp. 2. mietra. Esc. 1. 2. y 4. mientra. B. R. a.
y Esc. 6. mentre.
31 Esc. 5. mostrado.
Gg a
 58 DEL FVERO
por ellos , los fiios que efla fizo 1 depues que
fizo el adulterio los propinquos, si los fi
ios non oviere , ayan su buena depues de
su muerte. Mas si los fiios non son de tal
edat 4, que puedan acusar el adulterio de
la madre , los mas propinquos 1 del ma
rido que mostraren el adulterio de la mu-
ier , deven aver la quinta parte de la buena
de la muier por su trabayo , las otras qua-
tro partes ayan los fiios. E si los parientes 4
mas propinquos del marido los fiios non
quisieren acusar el adulterio por el amor de
l madre , por don , por negligencia,
pues que lo el rey sopiere , l deve esta-
bleszer quien faga s este negocio , deve
aver el quinto de las cosas de la muier aques
te que fiziere aqueste negocio por su trabaio.
Mas porque el adulterio de la mugier grave-
mientre puede seer provado por personas
Ubres , porque este pecado suele seer fecho
mucho 6 en escuso, por ende mandamos que
quando se non pudiere mostrar por personas
libres el adulterio , aquellas personas d suso
dichas que acusan el adulterio , fagan de
mandar la verdad por los siervos por las
siervas del marido 7, digan * la verdad an
te! iuez.
XIV. Si el omne 9 libr siervo fiziere
fornizio 10 adulterio porfuerza con
la muier libre*
Si algn omne 11 fiziere por fuerza fornicio
adulterio con la " muier libre, si el om
ne es Ubre reciba C. azotes , sea dado por
siervo la muier que fizo 13 fuerza ; si es
siervo , sea quemado en fuego. Hy el om
ne libre que por 14 malfecho fuere metido
en poder de la muier , en ningn tiempo
non 15 pueda casar con eUa. E si por aven
tura ella se casar con l en alguna mane
I ToUd. B.R. s. S. B. Male. 2. Esc. i. j. 4. .
y Camp. gan. E. R. B. R. 3. Esc. 2. 6. y Bcx. obo.
a B- R. 1. ciclar. Esc. 6. idadc
3 M. propinquos parientes.
4 B. R. 1. S. B. Esc. 1. 2. 4. y 6. los propneos los
fiios non.
5 Malp. 1. y 2. quien siga.... siguiere.
6 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. muchas veces escus.
S. B. mucho a cscuso. Esc. 6. y Bcx. mucho ascuso.
B. R. 1. Esc. 2. mucho en ascuso.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. del marido , sean me
tidos a qiestion antel alcalde fasta que sea sabida la
verdat.
8 Esc. 2. y 4. de el mandado del. Malp. 1, y E. R.
ante. Bcx. B. R. 1. y 2. del marido ante el.
9 Toled. Malp. 2. y Esc. I. Si el orne libre 6 el siervo
ficiere adulterio por fuerza con la manceba 6 con la
bibda , y as en la rbrica.
10 S. B. Esc. 1. 2.4. 5. Bex. Camp. E. R. Malp. 1. 2.
B. R. 1. 2. y 3. ficiere adulterio.
I I M. Si algn omne libre siervo.
1 2 Toled. y Esc. 1. manceba con la bibda con.
13 Esc.6. lev por furza. Camp. que fezo por forcia
el fornicio.
14 S.B. y B. R. 1. este. Malp. 2. por tal mal fecho.
JVZGO
ra, pues quel recibiere pr siervo, por pena
deste fecho sea sierva con todas sus cosas
de los 16 herederos mas propinquos 7.
XV. Si el omne libre sierro , . no lo
sabiendo el sennor , faze adulterio
con la sierva aiena. \
Si alguno faze adulterio por fuerza con sier
va aiena , si lo fiziere en casa de su sennor
fuera de casa '8, si es siervo, reciba CC.
azotes, si es libre reciba L. 19 azotes,
dems peche XX. ao sueldos el sennor de
la sierva. Mas si el sennor lo mand al siervo
que fiziese adulterio con la sierva aiena , pe
che tanto por l, 21 sufra aquella pena
qual 11 es de suso dicha por el omne libre.
XVI. De la sierva que faze adul
terio *3.
Si la sierva fiziere por su grado adulterio
fuera de casa del sennor , el sennor a po
der *4 de vengarse en su sierva Solamien-
tre. Mas si el omne libre siervo faze adul
terio con la sierva por su grado de la sierva
en la casa del sennor *5, el omne libre re
ciba C azotes, si la sierva fuere buena ; si
la sierva fuere vil , deve aver 26 L. azotes,
nenguno' non ge lo deve retraer 47.
XVII. ** El Rey Don Flavio Res
cindo. ... ;
De las muieres del sieglo 89 siervas
libres.
Si alguna muier libre es puta en la cibdad
pblicamientre , si fuere provada 30 por mu-
1.5 Esc. . non sea poderoso de casar con ella.
10 Esc. . de sus parientes.
17 Malp. 1. Camp. Bex. S. B. Esc. 1. 2. y 6. aa
den : dl. Malp. 2. y Esc. 1. della.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. lo prisieren con ella.
19 S. B. cinquoanta. Esc. 4. cincuaenta.
20 Esc. 5. vinte.
2 1 M. sufra.
22 S.B. y Malp. 2. que es.
23 Toled. por fuerza. Esc. 1. y Malp. 2. por fuerza 4
de grad. '
24 Esc. 5. puedier. B. R. 3. podier.
25 Toled. Malp. 2. y Esc 1. lo prisieren con ella, y
es. S.B.y Esc. 5. del sennor yes libre, reciba. Esc. 2.
si es siervo reciba CC. azotes , si es libre:
26 Esc. 1. recebir. Camp. recibir.
27 B. R. 1. aretraer. Malp. 2. retraer , si fuere siervo
reciba CL. azotes.
28 Esta ley es XVI. en el M. Toled. dice : De las
putas 6 siervas , si el lcali por negligencia no las
requiriere. En Esc. I. y Malp. 2. De las putas libres 6
siervas , si el alcalde por negligencia non las pesqui
riere , y as en la rbrica.
29 Esc. 5. seglo. (.
30 Camp. y Bex. provada muchas veces.
 LIBRO
muchas vezes, recibe y muchos omnes sin
vergenza % esa tal muier dvela prender el
sennor de la cibdad , mandel 1 dar CCC,*.
azotes delante el pueblo, depues dxenla4
por tal pleyto , que nunqua mas la fallen
en tales cosas. E si depues la connoscieren
que hy torna , denle CCC. azotes de cabo,
dnla por sierva algn mesquino s,
nunqua mas entre en aquella cibdad. E si
esta muier faze aquella cosa 6 de voluntad
del padre de la madre , que pudiessen be-
vir daquello que ella ganara 7, hy esto pu-
diese ser provado contra ellos , cada uno de-
los reciba C. azotes. E si fuere sierva , bi-
viere en la cibdad ass cuerno es dicho de
suso , prndala el iuez , mandel dar CCC
azotes ante 8 todo el pueblo , desfullen
le 9 la fruente , dnla su sennor por tal
pleyto , que la envi morar luenne ' de la
cibdad , que la venda en tal logar que
mas non torne 1 1 la cibdad. E si por aven
tura non la quisiere vender ni enviar fue
ra de la villa , y ella tornare fazer esto de
eabo , el sennor reciba L. azotes , la mu-
ger sea dada por sierva algn mesquino
quien mandare el rey , .el conde
el duc , ass que depues 13 nunqua entre
en la cibdad I4. E si por ventura de vo
luntad del sennor fiziere adulterio por le
fazer ganancia , y esto fuere provado , el
sennor reciba tantos IJ azotes cuerno es de
suso dicho de la sierva. Otros mandamos
guardar daquellas que fazen fornicio publi-
cana mientre *? por las villas, por los bur
gos 17j mas si por ventura el iuez por ne
gligencia por aver non quisiere pesquirir
esta cosa , vengarla ,8, tagal dar el sennor1
II I. TITVLO I V.
59
ciento azotes , peche den:
dems XXX. sueldos
quien mandare el rey.
XVIII. Del fornicio de los clri-
Quanto mas 21 el prncipe manda guardar
castidat, tanto mas la manda guardar
sus 22 ministros. E nos devemos nos esforzar
de poner trmino los que quieren fazer mal,
quanto mas queremos fazer placer nues
tro sennor. E por esto mandamos nos que
el sacerdote*3, el dicano *4, el subdi-
cano que" se aiuntare con la bibda , con
la vrgene *s, 26 con otra mulier qualquiere,
por casamiento, por adulterio, mante
niente quel obispo el iuez lo sopiere, luego
los faga partir, pues 27 que este fuere meti
do 18 en poder de su obispo 29, metal en un lo
gar de penitencia, fganle 30 cuerno manda
el decreto31. E si esto non fiziere el obispo,
peche dos libras de oro al rey , dems que
faga meiorar32 , si no lo pudiere meiorar
el obispo , llame al conceio 33 , lo diga al
rey. E las mugieres que este mal ficieren, re
ciba cada una ciento 34 azotes , iamas non
se mescan 3S con ellos. Y el obispo guarde
la sentencia de los decretos ass en los om
nes, como en las mugieres por tal peca
do. Mas en 36 vengar tales pecados, en
acusar , non 37 damos ende : poder todo
omne , fueras si fuere el pecado muy ma
nifiesto 38 , si fuere acusado provado,
porque no entiendant ningunos que nos que-
rmos ir contra los mandados 39 dellos san
tos padres. >'

1 B. R. i. Esc. . 6. Camp. y Bex. sin vergonza as.
S. B. Malf. 2. Esc. x. y 4. vergenza as.
2 Malp. i. B. R. 1. 2. 3. Btx. S.B. Esc. 2. 4. y 6.
sea frida de. Esc. g. sea iirida.
3, Malo. 2. Tolcd. Esc. 1. y g. C. azotas.
4 M. destrrela.
5 Esc. 6. mezquino. ' ' '' j .
o Esc. 2. nemiga. .. . ;
7 M. ganarte. - A . . _;
8 ante todo el pueblo falta en M. B.R. i. y Camp.
S.B. Esc. 2. g. y 6. CC. azotes. .".
9 Esc. 6. desfuengella. Camp. esfollenii. Bex. desfue-
lenle. Esc. g. desfuellcngela.
10 S. B. y Esc. 4. uera luen. Esc 1. fuera luene.
Esc. 6. luenne morar della villa. B. R. 2. longe. B. R. j.
luenge.
11 Esc. 6. tuerne maes lia ciclado.
la Esc. 1. cuende. . >
13 Esc. 2. depues non non sea fallada mas en la cib-
dar.
14 Desde aqu adelante falta una hoja en el M.
fue comprehende hasta la palabra parentesco de la ley
II. del tt. siguiente , y en lo que falta se ha tomado
el texto de Malp. i.
15 Malp. 2. CCC. azotes. B. R. 3. el sennor tantos re
ceba da azotes.
16 Esc. . encobiertamente. S.B. Malp. 2. B. R. 1. 3.
Esc. 3. y 4. pblicamientre. Esc. 6. pbjjcamentre.
17 Malp. 3. y Esc. 1. por los burgos por las aldeas;
mas si. Esc. 5. bucrgos. Camp. oteros.
18 Btx. verigar.
19 Malp. 2. y Esc. 1. el conde de la cibdad.
20 Malp. 2. y Esc. I. de los sacerdotes , de los dico
nos , de los clrigos.
2 1 Esc. 1. la ley de Dios manda. Esc. 6. Quanto maes
el principe deve gardar castidat , tanto mas.
22 Malp. 2. los ministros Esc. . sus ministradores.
-"23 Toled. Esc. 1. 2. y 4. sacerdot. -. s
24 Camp. digano el subdigano. , ,
25 Esc. s- virgo. , .
20 Toled. monga. En B. R. 1. Esc. 2. 4. g. 6. Camp.
y Bex. con monja con penitencial. Malp. 2. con mo-
nia con penitencial.
27 Malp. 2. pues que este fuere en poder de su obispo
metudo. \
28 Tolei. y S. B. metudo.
. 29 E.R. y Esc. 6. bispo.
30 Esc. 5. fganla. B.R.j. fgan cuerno.
31 Esc. 6. los derechos.
32 Malp. 2. meiorar luego esto. J". B. y B. R. 1. meior
rar esto. Esc. 1. 2. 4. y 6. i si non pudiere el obispo rue-
iorarlo , lame el conseio.
33 Malp. 2. llame al conceio de su logar , digagelo
lo diga al rey.
34 S. B. Esc. 2. 4. 6. y Bex. docientos.
35 Malp. 2. mesclen. Esc. a. mesquan. Esc. 6. volvan.
Ese. 5. y Camp. mezcan.
36 Esc. g. por vengar. . .
37 Esc. 2. y 6. non mandamos ende aver poder tot
omne.
38 Camp. manifest. B. R. 2. maneestado.
39 Esc. 1. y B. R. 3. mandamientos.
 6o DEL FVERO
V. TITOL DE 1 LOS ADVLTERIOS CONTRA NATVRA,
E DE LOS RELIGIOSOS , E DE LOS SODOMITAS.
I. De los casamientos que son fechos en adul-.
terio en parentesco. '" '
II. De los casamientos que son fechos en adul-
terio en parentesco , 6 con las sagradas
vrgines , con bibdas , con peneten-
cales %. '"
III. De los varones de las mulieres que
I. El Rey Flavio Rescindo.
De los casamientos que son Jechos en
adulterio en parentesco.
Nengun omne non ose 4 casar ni ensuciar
por adulterio con la esposa s de su padre %
con alguna que fu su mugier 7 de sus
parientes, con alguna que es del linnage de
su padre de su madre , de su avuelo 8
de su avuela , con parienta 9 de su mu-
lier fasta VI. grado10, fueras ende " aquellas
personas que eran ya 12 ayuntadas por man
dado del prncipe ntes que esta ley fuese 1 J
fecha, que non deven aver 14 estos pena por
esta ley. E otros mandamos esto guardar
las mugieres. Et todo aquel que veniere
contra esta constitucin Is, el iuez los de
parta luego , los meta en algunos mones-
terios 16 o 17 fagan siempre penitencia, lo
que a de seer fecho de sus cosas , dicelo la
ley de suso.
1 Toled. DE LOS OVE YAZEN CON LOS OM
NES. Malo. a. DE LO QVE NON CONVIEN DEL
CASAMIENTO E DE LOS QVE FAZEN ADVL-
TERIO CON LOS VARONES. Camp. S.B. B. R. i. 2.
Bex. Esc. 2. y 4. DE LOS QVE CASAN CON LAS
PARIENTAS , E DE LOS QVE DEXAN EL H
BITO DE RELIGION, E DE LOS SODOMITICOS.
Esc. 1. DEL CASAMIENTO DEVEDADO E DE
LOS SODOMITICOS. Esc. 5. DE LOS CASAMIEN
TOS DE LAS PARIENTAS ,y en. lo dems como S. B.
E. R. DE LOS BARONES E DE LAS MVGIERES
QVE DEXAN SOS PANNOS E LA CIRCINADV-
RA DE LA ORDEN.
2 B. R. 1. Esc. 4. 6. y Malp. 2. penedcncialts. S.B.
penitenciales.
3 Esc. 1. sus.
4 Bex. non se ose. B. R. J. non ose.... nen ensuciarse.
5 Esc. z. muyer de su padre, la que fu de sus
parientes.
6 Esc. . de su pariente.
7 Esc. 2. y 6. o. Bex. y Esc. g. fus muier.
8 Esc. 5. y 6. ablo.... abla , parientas.
9 Malp. 2. con su parienta.
10 Esc. r. fastal VI. grado. Camp. VII. Ese. j. seto.
1 1 Malp. J. fueras en aquellas personas.
JVZGO
i
dexan los pannos et la cercenadura de
la rden.
IV. Bel enganno que fazen las bibdas.
V. De los omnes que yacen con los omnes.
VI. De los sodomticos.
VIL De los que yacen con las mugieres de
los 3 padres de los hermanos.
II. El Rey Don Flavio Rescindo.
De los casamientos que son fechos en
adulterio en parentesco , con
las sagradas vrgines , con las
bibdas , con penetenciales l8.
En ' todo nuestro regno los malos ao fe
chos que son pasados nos fazen poner ley
de iusticia los que son de venir , ca mu
chos omnes se casan con vrgines sagra
das , con bibdas profesas con sus
parientas , por fuerza , por voluntat,
y ensucian cuerno non deven la castidat
que era dada1" Dios y el parentesco. E por
ende defendemos por Dios por la nues
tra 2i fe que daqu adelantre nenguno non
se case con virgen a4 sagrada , nin con bibda
drden lS, nin con su parienta , nin 16 con
otra muier, onde sea fecho de mala >7 nom
brada a8, nin por fuerza , nin por su volun
tad , que atal casamiento non puede seer
verdadero 9, que el bien se torne en mal ,
su falso casamiento sea tornado en fornizio.
E si este pecado daqu adelantre algn omne
de nuestro regno 30 alguna muier lo osar
1 2 Esc. 6. contenidas ayuntadas. B. R. 2. eran hy.
13 Malp. 2. Bex. y Esc. 2. fu. B. R. 2. fusse.
14 Esc. 6. ser estos penados.
15 S. B. institucin. Esc. 1. contra esta ley y contra
esta. Esc. 6. y B. R. 2. constituizon. '.
16 Esc. 6. monesteyros. Esc. g. menesterios. Bex. mo
nasterios.
17 B. R. 1. Bex. y Esc. 5. hu. Camp. et.
18 Esc. 5. pcnenciales. Camp. Malp. 2. B. R. 2. y 3. pe-
nedenciales. Bex. y Esc. 1. penitenciales.
19 Esc. 1. El Rey Don Requeredo todas las provin
cias de nuestro regno. Los malos fechos.
20 S. B. y B. R. 1. malfechos.
2 1 Esc. j. confiesas. Esc. g. porfesas. 't
22 Camp. era dada de Dios.' ..
23 Esc.g. fey.
24 S. B. Esc. 4. y Malp. 2. virgin.
25 M. dorden , nin con penitencial, nin con su parienta.
26 S.B. y Esc. 6. nin con penetencial , nin. B.R. 1, y
Esc. 4. nin con penedencial , nin.
27 M. de la mala nombrada.
28 B. R. i. 3. Esc. 6. Camp. y Bex. nomnada. Esc. 3,
nombradla.
29 Bex. verdadeiro.
30 S. B. B. R. x. Esc. 1. 2. 6. Bex. y Camp. 6 alguna.
 LIBRO III.
fzer el sacerdote * el iuez los departa
luego, maguer nenguno non lo acusare, y
envenlos fuera de la tierra , por ellos be-
vir luengo 3 tiempo de so uno, non sean
cscusados 4, su buena yanla los fos que
avien dotro casamiento , si non los avien,
yanlo los fiios deste casamiento , que ma
guer 5 que sean nazidos 6 de peccado fue
ron purgados por el baptismo 7. Et si estos
non ovieren fiios deste casamiento, yanlo
los parientes mas propincos. E assi esto man
damos guardar de los que son de orden , que
non mandan casar los decretos , fueras que
tiramos desta ley las muieres que casron
por fuerza , si non otorgaron ante nin de-
pues. E los sacerdotes los iuezes si non
quisieren esta cosa vengar , pues que lo so-
pieren , cada uno peche I. 8 libra doro al
rey ; si por ventura non lo pudieren ven
gar, dganlo al rey , que aquello que ellos
non lo pueden vengar 9, el rey lo vengue.
III. El Rey Don Flavio Egica.
De los varones de las muieres que
lexan los pannos la cercenadura. IO
de la orden.
Por tanto nos devemos nos esforzar de to-
11er el mal daquellos que dexan el bito de
la orden , porque creemos que Dios nos avr
merced Ca si nos creemos que l nos avr
piadad , si nos emendamos los pecados que
son menores , mucho mas nos avr merced
si nos tollemos el pecado que es fecho con
tra Dios. E por ende nos establescemos en
esta ley que qualquequier 12 omne que reci
ba el bito de la orden ,J, sea lego I4, sea
clrigo, si lo dieren los Is padres al mo-
nesterio ,6, depues tornar al mundo ,
visquiere seglar mientre , sean tornados la
orden , assi cuerno mandan los decretos l,
i Esc. g. facier , parta.
a Malp. 2. y Camp. sacerdot.
3 Camp. longo. Esc.g. lungo.
4 M. Malp. 3. Bex. Esc. 4. y 6. ensuziados.
5 M. maguey. B. R. 2. maguier. B. R. 3. majrer.
0 Esc. 1. 2. 4. y 6. nascidos. Camp. nados.
7 B.R. 2. Camp. y Bex. babtismo. B.R. 3. bautismo.
8 Esc. . cincoenta.
9 Esc. g. vedar.... viede.
10 Bex. sarcenadura. E. R. circinadura.
11 Toled. Malp. 2. B.R.i. S.B. Esc. z. 2.4. 5. y 6.
mas merced. Camp. mais merced.
1 2 Toled. y Malp. 2. qualquicr.
13 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de la orden la santa
cercenadura. B. R. 3. habitu de la orden.
14 Esc.g. B.R. 2. y 3. leygo.
15 Esc. 2. 4. y 6. sus padres. Bex. y E. R. sos padres.
16 Esc.g. la orden.
17 Esc. 6. derechos.
18 Malp. 2 B. R. 1. y Esc. 1. desfamados. E. R. y
B. R. 2. defamados.
19 Esc. 6. y Camp. penedencia. B. R. 2. penedencia.
20 Esc. 1. 2. 4. g. 6. Bex. Camp. y E. R. monasterios,
ai E.R. Bex. Camp. y Esc. g. saliron.
TITYLaiY. 6t
sean'difJairaadas i?j fagan mas fuerte pe
nitencia 1 9 por siempre en los monesterios io.
Mas estos tiramos ende , los que saliron 21
ende por enganno dotri , los que tornaren
la orden por su voluntad; todava si el
marido non tom otra muier , ni la muier
otro marido. E dems estos tiramos ende
que tomron la orden por dolor por grand
enfermedad, atal que non sabien estonce2*
si la recibien 23 , ni se miembraban i4 si la
pidian *s. Mas la buena de los que dexan la
orden , deve pertenescer 26 sus fiios sus
parientes 17 en tal manera , que si el mari
do "8 que dex la orden avie muier fiios
della, la 29 muier le diera alguna cosa ante
que tomase la orden , yalo la muier todo
en su vida quantol diera, depues de su
muerte yanlo sos fiios 30. Mas si la muier
fuere muerta , non ovieren fiios , yanlo
los herederos del marido la buena del ma
rido. Mas lo quel diera la muier , deven aver
los herederos de la muier. Hy esto mismo
mandamos guardar de las muieres que si la
muier penitencial31, la virgen32, la bibda
lexare el bito de la orden , tornare al
sieglo s3, se casar; otro tal sea de su bue
na , cuerno dixiemos de la buena de los oro
nes, otra tal pena deve aver; assi que la
buena de la muyer ayan sus fiios sus
herederos, lo que les diera el marido
yanlo los herederos del marido. E porque
las muieres suelen esto fazer mucho me
nudo 34, por ende establescemos por esta ley
que quanto que quier quel marido dier 35
la muier por arras, la esposa ante de
las bodas depues , no lo ayan los here
deros de la muier ; mas el marido 36 sus
herederos. E tales personas cuerno estas que
lexan la orden , mandamos que non puedan
accusar 37 otri , ni seer testimonias , ni
traer pleyto aieno , ca non puede seer fiel
en pleyto ayeno quien quebranta la rdeo
de la sancta religin.
22 Esc. 1. estonces. Esc. 6. non sepan entonce.
23 B. R. 1. recibien, si non. Camp. se la tomaban.
24 Esc. 1. Camp. y Bex. nombraban. Esc. 2. y 4. men>
braban. E. R. nimbraban.
2 5 Esc. 1. pidien. Esc. 6. si la podien tomar. B. R. 3.
si la sofrenan.
26 Malp. 2. aperfenecer.
27 B. R. 1. parientes mas propincos.
2 8 Esc. g. el omne que.
29 Esc.g. la muier.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. los fiios que a daquel ma
rido. Esc. 6. hyanlo sus fiios.
31 Toled. B. R.i. 2. j. Malp. 2. Esc. 2. 4. Camf.y
E. R. penedencial. S. B. penetencial.
32 Toled. Malp. 2. B.R. 1. Esc. 1. 2. 4. 5. 6. y Bex.
virgo.
33 Esc- 5- segro.
34 Toled. Malp. i. y Esc. 1. i menudo mas que los va
rones. Esc. 6. y Camp. menudi.
35 S.B. Malp. 1.2. Esc. 1.2.4-s-y Bex. diese. E.R.
mande por arras.
36 Malp. 2. el marido lo aya, sus herederos si l fuere
muerto.
37 E. R. acosar.
 6% DEL FVERO
IV. El Rey Don Fiavio Ci-
tasuindo.
/ '/* t .r.., j.itj ,<. fizieren el V mal-. E que los meta departi-
Z)t?/ enganno que Jazen las bibdas con
el dbito. : ; v ' . ; :
Algunas bibdas suelen mezclar 1 el bito
por enganno del sieglo con el de la or
den , muestran que 2 algn tiempo que
traen pannos 3 de orden , pues quando quie
ren fazer el enganno , cosen otros pannos
de dentro en la 4 saya muy sotilmientre ,
ass engannan los que las catan , que non
veen otra cosa dellas si non lo que traen
de s fuera. E por ende 6 que todo engan
no sea desfecho daqu adelantre, estables-
cemos por esta nuestra ley que si alguna
bibda daqu adelantre fiziere este engan
no , que vista 7 bito seglar 8 de dentro ,
muestre otro de fuera aquello que ella de
muestra de fuera por enganno haya por or
den , ca aquellos pannos de dentro non IO
son verdaderas sennales de la orden , mas
aquellas que los omnes veen 1 1 de fuera. E la
bibda que se quisiere daqu adelantre defen
der por esta escusacion, non sufra 11 tan so-
lamientre la pena que es de suso dicha I3,
mas sufra la pena que es establescida en los
decretos y en 14 las leyes. - de 35 tanto deven seer mas tormentados
V. El Rey Don Flavio Egica.
De 1S los omnes que iazen con los otros
omnes.
Non 16 devemos dexar el mal 17 que es des
comulgado maldito I8. Onde los que ya
zen con los barones , los que lo sufren
deven seer penados por esta ley en tal ma-
1 Bex. Esc. 4. y E. R. mesclar.
2 B. R. 2. j. Esc. 3. 4.y . que en algn. Esc. 6. que....
trayan. Esc. g. trahien.
3 Esc. . hbito de orden.... con ellos.
4 Malp. 2. Bex. Camp. S.B. Esc. i. 2. y 4. con las
sayas. B. R. i.y 2. con las saas.
5 B. R. 1. 2. 3. y Esc. . de suso de fuera.
0 Toled. E porque.
7 Toled. Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. Bex. y E. R. sea.
S. B. B. R. 1. Esc. 5. y 6. haya.
8 Esc. . segrar.
9 S. B. B. R. 1. 2. y 3. de fora.
10 Esc. 2. por non seer verdaderos sennales de la or
den , mas aquellos.
11 S. B. y Esc. 4. veyen.
1 2 Esc. 6. y Bex. sofra.
13 Toled. suso dicha , mas pierda su buena por enganno.
Malp. 2. y Esc. 1. suso dicha , mas pierda su buena por
su enganno.
14 Esc. 1. en la ley para lo que dexan la orden.
1 5 Esc. 1 . De los que yazen con os otros ornes que
son sodamthos.
16 Camp. Nos devemos deechar.
17 B. R. 2. del que es.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. maldito , nin ningn pe
cado sin trmino , porque sean penados los que lo ii-
zeu. Onde &c.
JVZGO
era , que depues que el iuez este mal su
piere 0, que los castre 21 luego ambos ,
los d al obispo de la tierra en cuya tierra
damientre en crceles o J fagan peniten
cia a4 contra su voluntad 15 en lo que peca
ron por su voluntad. Mas esta pena non deve
aver aquel qui lo non faze por su grado,
mas por fuerza si el mismo descrube este
fecho. E aquellos que son casados , que fi
zieren esta nemiga sus fiios legtimos a7
deven aver toda su buena , las muieres de
ben aver sus arras sus cosas quitas 8 ,
casarse con quien quisieren.
VI. El Rey Don Flavio Rescindo.
De los sodomticos *9.
Por la fe cristiana 30 guardar * la31 ley deve
poner buenas 34 costumbres, deve refrenar
aquellos que fazn nemiga de sus cuerpos;
ca estonze damos nos buen conseio la gent
la tierra quando nos tollemos los ma
les de la tierra , ponemos trmino los
que son fechos. Onde agora entendemos en 35
desfazer aquel pecado descomulgado 34, que
fazen los barones que yazen unos con otros,
los que se ensuzian en tal manera , quanto
ellos pecan mas contra Dios contra cas
tidad. E maguer este pecado sea defendido
por sancta escriptura por las leyes terre
nales , todava mester es que sea defendudo
por la nueva ley, que si el pecado 36 non
fuere vengado , que non cayan en peor yer
ro 3?. E por ende establescemos en esta ley
que qual que quier omne lego , de or
den, de linaie 38 grande, de pequenno
que fuer provado que fiziere este pecado,
19 B. R. a. 3. y Etc. 5. sofiren. Bex. los con
sienten.
20 Camp. sober. Esc. g. sobiere.
21 B. R. 1. castigue , los d al bispo. Esc. 6. que
los constrenga.
22 Esc. i. 2. 4. Bex. y E. R. este mal.
23 B. R. 1. y Esc. 6. du fagan. Camp. y Bex. h.
Esc. s. d. /
24 Esc. 4. y 6. penedencia.
25 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. su voluntad en toda su
vida dmbos , lo que pecron por su voluntad , que
fagan ende penitencia mal su grado. Mas.
26 E. R. B. R. 2. 3. y Esc. 5. nimiga.
27 Esc. 2. legitimados.
28 M. quietas.
29 En Esc. 1. falta esta ley.
30 M. Por la cristiandad guardar. B. R. 2. Por la ley
cristiana.
31 Esc. 6. devemos poner. . (
3 2 Esc. 5. bonos costumbres.
33 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de.
34 B. R. x. y 3. descomulgado. Esc. 6. descumun-
gado.
3 5 Esc. 5. como.
30 E. R. pecador.
37 B. R. 2. Esc. 6. y Camp. erro.
38 Esc. . lennage.
 LIBRO MI.
mant iniente 1 el prncipe 2 , el iuez los
mande castrar 3 luego, et aun sobre esto
aya aquella pena, la qual diron los sacer
dotes en so decreto 4 el tercero anno 5 de
nuestro regno por tal pecado.
VII. Flavio Gondemaro 6 Rey.
De 7 los que iazen con las mugieres de
los padres e de los hermanos. ->
En la ley de suso avernos dicho qual pena
deven aver los que casan con las parientas;
VI. TITOL DE LOS DEPARTIMIENTOS 15 DE LOS CASADOS
ET DE LOS DESPOSADOS.
I. Si la mulier 16 se parte del marido con
derecho con tuerto 17.
I. Si la mulier se parte del marido con
derecho con tuerto.
La mugier que fuere 18 dexada del marido,
ninguno non se case con ella , si non sopiere
que la lex certamientre por escripto por
testimonio , si lo fiziere , el sennor de la
cibdad , el vicario 19 , el iuez , depues que
lo sopiere , si fueren personas que non pue
dan constrennir que se departan JO, fgalo
saber al rey ; si fueren personas de me
nor guisa , fgalos partir luego ; ass que la
mulier que se cas contra su voluntad del
primero marido en adulterio , aquel que
la tom por mugier , seyan metidos en po
der del primero marido , faga dellos lo
que quisiere , todava en tal manera si non
eran partidos por iudizio, si el marido pri
mero non se cas con otra. E si el marido
la lexa la mulier con tuerto , deve la mu
gier aver las arras quel diera , y l non deve
1 Esc. 2.4. y Bex. manteniente el iudez. Esc. 5. 6.
y E. R. mantenente. ' . \ 14 Toled.- y Esc. 1. aaden: y est en podar dalgun
2 Esc. 6. el bispo.
3 Toled". castigar. E. R. acastrar.
4 E.R. derecho.
5 M. el tercero anno que regn el nuestro sennor don
Sisnando por tal pecado.
6 Falta en Toled. Malp. i. S. B. y B. R. I.
7 S. B. Esc. 4. 5. Bex. y Camp. Del corrompimiento
de las mugieres de los padres , de las mugieres de los
hermanos.
8 Desde la palabra pena falta en el M. una hoja
que comprehenae esta ley , la siguiente , y parte de la
segunda del tt. inmediato hasta la palabra la muier,
y se ha tomado el texto de Malp. i.
9 B. R. 3. y Esc. 6. hirmanos.
10 Toled. S. B. Malp. 2. Camp. Esc. i. 2. 4. y Bex.
mandamos. E. R. emendamos.
1 1 Toled. y Malp. 2. so hermano alguna vez.
1 1 Malp. 2. y Esc. 1. ovicren.
TITVLO VI.
mas todava porque non deven aver menor
pena 8 aquellos que yazen con las mulieres
de los padres de los ermanos enna-
demos IO en esta ley que ningn omne non
ose yazer con la barragana de su padre
de su hermano, con la mugier que so-
pier que yog so padre so hermano 1 ', si
quier sea libre , si quier sierva ; ni el padre
non yaga con la mugier que yog el fiio. E
si alguno fiziere tal cosa sabindolo, su buena
ayan toda los fiios legtimos si los ovier,
si non los ovier 1 2 , yanlo sus herederos mas
propneos, y l sea echado 13 de la tierra por
pena por siempre l*.
II. Que los casados non se pueden partir.
III. Que los esposados non se partan.
aver nada de las cosas 21 de la mugier ; si
alguna cosa le avie tomado aienado11, todo
lo entregue la mulier. E si la mulier , se-
yendo en poder del marido , por enganno 2*
por arte le diere la quarta parte dun di
nero al marido 44 que la lex , non le vala
aunquel ge lo d por escripto; mas quanto
diera la mulier por aquel escripto, todo deve
tornar ella IS.
II, El Rey Don Flavio Rescindo.
Que los casados non se pueden partir.
Si pecado es yazer con la mulier aiena,
mayormientre es pecado en lexar la suya con
que se cas por su grado. E porque son al
gunos que por cobccia por luxuria le-
xan 26 las sus mulieres , van casar con las
aienas , fazemos esta costitucion, que nin-
13 Esc. 6. echado en pena por siempre. E.R. eichado.
orne quel faga sofrir pena, tngalo por su vida. Malp. 2.
como en Toledo , excepcin del Jin dnde dice : sofrir
penedencia en su vida.
15 Esc. 1. DE LA SEPARACION. Esc. 3. DE LOS
PARTIMIENTOS.
16 B. R. 1 . De la muyer que se.
17 B. R. 2. y Esc. 6. torto.
18 Toled. Esc. 1. 4. y 6. fil.
19 Camp. B. R. 1. Esc. 6. y Malp. 2. vigario.
20 B. R. 3. Esc. 2. y 4. se partan.
11 Esc. 1. y 4. de las cosas quel diere la muger.
21 Toled. enaienado. Malp. 2. agenado. Esc. 1. ena-
genado. B. R. 2. alevado.
23 Esc. 1. por miedo grant qne l avia le diere de su
buena alguna cosa al marido.
24 Esc. 2. mas.
25 Malp. 2. y Esc. 1. al que la oviere en poder.
26 S. B. Malp. 2. Esc. 1. a. y 4. dexan sus.
' Hh
 4 DEL FVEI O
guno omne non lexe su mugier si non por
adulterio , nin se parta della por escriptu-
ra *, ni por testimonias , nin por otra ma
nera ; mas si el marido pudiere provar el
adulterio la mulier , el* iuez la deve 1 me
ter en su poder, que faga della lo que qui
siere ; 3 si quisier tomar rden , el sacer
dote sepa * la voluntad dmos ; si mos
quisieren , ninguno dellos non se pueda ca
sar de aqu adelante con otri , si alguno
se partiere de otra manera de su mulier , y
ende fiziere eseripto 5, non vala este eserip
to , la mulier aya las arras quel diera el
marido , toda su buena quita. E si dems
oviere de las arras, ayan los sus fiios leg
timos i si non oviere fiios daquella mulier,
de otro casamiento , la mugier aya la
buena de su marido. E si la mulier muriese
ante que la demandase, los fiios la pueden
demandar. E si la mugier y el marido non
an fiios deste casamiento , los fiios que ovie
re la mugier de otro casamiento deven aver
la buena si pudiere mostrar el fecho. E si
nenguno 6 dlos non oviere fiios deste ca
samiento nin de otro , los propincos 7 della
lo deven aver, segn cuerno es de suso di
cho, si acusaren al marido deste malVecho.
Y el marido que fiziere fazer la mugier
eseripto de tal partimiento, queladexar
sin eseripto se casare con otra , deve re-
cebir CC. azotes , seer sennalado layda-
mientre , y echado de la tierra por siempre;
. si el prncipe lo quisiere dar alguno por
siervo , dlo quien se quisiere ; la muier
que se casare corr l , sabindolo que a otra
muier , aquesta deve seer metida en poder
de la primera muier , que faga della lo que
quisiere , fueras 8 muerte. E si los fiios pro-
varen este pecado al padre depues de la
muerte de la madre , los mas propinquos
parientes si fiios non han , esta muier pe-
1 Esc. i. y 6. eseripto.
2 E. R. S. B. Esc. 3. y 4. la debe prender meter.
3 Toled. Malf. 3. y Esc. i. si quisiere tornar en ella
por La mal traer segund dotra ley , et si quisier.
4 B. R. i. saba ela voluntat. Esc. 6. debe saber la vo-
dat dmbos.
5 Toled. Malf. 3. Esc. i. 2. y 4. eseripto testi
monias.
6 Esc. 6. Et si alguno dellos.
7 Toled. Malf. 3. y Esc. 1. los mas propincos. Esc. 6.
los prncipes de la tierra.
JVZGO
cador sea metuda en poder dellos , que fa
gan della lo que quisieren, si non muerte.
E porque las muieres suelen dexar los ma
ridos mas menudo con amor de los reyes
de los grandes omnes , por ende manda
mos que si alguna muier por ayuda del
prncipe , de algn omne , por algn
enganno se quisiere partir de su marido ,
casar con otri , sea tornada en poder del
primero marido l, aya aquella pena la qual
dixiemos de suso del marido , otros de
sus cosas , cuerno es de suso dicho , ass
sea guardado esto del omne que casare con
esposa aiena , con muier aiena cuerno es
de suso dicho. Todava 11 si el marido es tal
que yaze con los barones , si quisier que
faga su muier adulterio con otri , non que-
rendo ella , si lo permeti ; porque los
cristianos non deven sufrir tal pecado, man
damos que la muier pueda casar con otro
si se quisiere. Mas si por aventura el marido
seyendo con la muier fuere dado por sier
vo alguno IJ, si la muier se quisiere par
tir dl , deve la muier guardar castidad ,
on se casar con nenguno fasta que aquel
marido sea muerto^
III. Que los esposados non se depar
tan.
Otros mandamos seer pennados aquellos
que egualmientre son ayuntados. Onde aque
llo que es dicho en la ley de suso de los ba
rones , de las muieres casadas , de las
sus cosas mandamos guardar entre los es
posados que se13 parten pues que las arras
son dadas y el prometimiento fecho cuerno
manda la ley , se casan con otros. E si por
enfermedad por voluntad dmbos quisie
ren entrar en rden, deven fazer cuerno es
dicho en la ley de suso.
8 B. R. j. sem muerte.
9 B. R. 1. Malf. 3. y Esc. 4. de prncipe.
10 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. marido con toda su
buena.
' 11 S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. y 6. E to
dava.
12 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. alguno por algn
pecado.
13 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. que parten segunt la ley
IV. del libro III. del ttulo I. pues que.
 LIBRO IV.
LIBRO
Del ' linge
I. I. TITOL DE LOS GRADOS 1 DEL PARENTESCO.
I. Del primier grado.
II. Del segundo grado.
III. Del tercero grado.
IV. Del quarto grado.
I. 3 Del primero grado.
En el primero grado de 4 suso es 5 conte-
nudo el padre la madre. De yuso el Hio
la fiia ; estos son ayuntados 6 otras mil
personas 7.
II. Ley antigua 8. Del segundo grado.
En la linea 9 de suso del segundo grado es
contenudo el avuelo 10 y el avuela. En la
linna de yuso el nieto y la nieta. De tra
vieso 1 1 el ermano la ermana , las qua-
les personas son dobladas. El avuelo la
avuela de parte del padre de parte de la
madre : el nieto la nieta de parte del fiio
c de la fiia : el hermano y la hermana ass
de parte del padre cuerno de la madre. Hy
estas personas son dobladas E otros en los
otros grados siguientes 11 estas personas del
segundo grado son dichas dobladas '3, por
que son dos avuelos 14 de la parte del padre,
dos de parte de la madre , dos nietos
de parte del fiio dos de la fiia. E de
travieso viene el hermano y la hermana
del padre , y el hermano y la hermana de
la madre , que son lamados tios : hy ellos
otros son doblados.
1 Toled. EL LIBRO QVARTO. De las herencias i
del Unage. Et del parentesco. Et de los acomendamientos.
Sus ttulos son cinco. En M. y S. B. no hay epgrafe
ninguno. Malp.. a. y Esc. i. EL QVARTO LIBRO.
Del Unage , de las herencias , de los mandamientos.
(Esc. 1. acomendamientos^) Sus captolos son cinco.
a Toled. DE LA NASCENCIA NATVRAL. Malo. a.
. DE LOS GRADOS , E DEL PARENTESCO, E DEL
LINAGE, E D LOS CERCANOS. Sus captolos
son siete. Captolo primero. Esc. I. DE LOS GRA
DOS , E DEL PARENTESCO PROP1NQVO DEL
LINAGE , E DE LOS ABVELOS , E DE LOS PRO
PINOOS. Esc. 4. y 6. DE LOS GRADOS.
3 B. R. 1. y i. Ttulo de los /ordenamientos del primero
grado.
4 Esc. 1. de la linea de suso.
5 Esc. 4. ye contenido contado.
6 Esc. a. y 6. ayuntadas. Esc. $. yuntados.
7 Esc. i. mas non en este grado.
8 Ley antigua falta en Toled. Malp. a. y Esc. i.
g S. B. Camp. Malp. a. Esc. i. a. 4. y 6. linna, y
TITVLO I. 65
IV.
natural.
V. Del quinto grado.
VI. Del sexto grado.
VIL Del sptimo grado.
III. Del tercero grado.
En el tercero grado viene de suso el bisa-
vuelo IS la bisavuela : de yuso el bisnieto
la bisnieta : de travieso el fiio la fiia del
hermano de la hermana l6, y el fiio la
fiia del tio de la tia ; y el hermano la
hermana del avuelo de la avuela ass de
parte del padre cuerno de la madre. Aqu
non podemos nos mas espaladinar de cuerno
es dicho.
IV. Del quarto grado.
En el quarto grado viene de suso el tras-
avuelo 17 la trasavuela : de yuso el tras
nieto 18 .la trasnieta. De travieso el nieto
la nieta del hermano de la hermana ,
el fiio la fiia del tio 19 de la tia , el
hermano la hermana del avuelo de a
avuela ao, ass de parte del padre cuerno de
la madre. Aqu non podemos nos mas es-
planar 21 de cuerno es dicha
V. Del quinto grado.
En el quinto grado vienen de suso el quarto
avuelo la quarta avuela : de yuso viene
el quadrinieto " la quadrinieta. De travieso
el bisnieto la bisnieta del tio de la tia
'<'*
as despus. B. R. I. Eno linaje , y as despus. Esc, i.
En el libro. B. R. a. Ena linaye. B. R. j. En la \\-
nagem.
o Esc. 6. ablo y el abla.
11 B. R. a. y Esc. 6. De traves. . .
11 Camp. y Ese. . seguientes.
13 Esc. . dupladas. B. R. a. dubladas.
14 Esc. 5. ablas.
1 5 Esc. 6. bisabolo bisabola.... bisneto bisneta.
16 S.B. Esc. 1. a. 4. 6. Malp. a. y Camp. y el her
mano y el hermana del padre , y el hermano y el her
mana de la madre. Y aqu acata la ley. B. R. 1. y
Camp. el hermano , ca hermana de la madre. Y tam
bin acaba aqu la ley.
1/ S. B. Esc. 1. y 4. tresavuelo a tresavuela.
18 Esc. 1. 4. y Camp. tresnieto la tresnieta.
19 B. R. 1. tiyo.... tiya.
jo Camp. abla.
ai Esc. a. y 4. desplanar.
a 2 Esc. 6. quarto nieto la quarta nieta. B. R. 2. qua- 1
dranieto.
Hha
 66 DEL FVERO
de parte del padre de parte de la madre:
el hermano la hermana del bisavuelo de
la bisavuela de parte del padre de parte
de la madre. Aqu non podemos nos ni 1 por
escripto ni por voces mas declarar.
VI. Del sexto grado.
Ein el sexto grado viene de suso el quinto
avuelo la quinta avuela : de yuso el quin
to nieto la quinta nieta: de travieso el tris-
nieto 2 la trisnieta , y el hermano la her
mana del trasavuelo 1 de la trasavuela,
ass de parte del padre cuerno 4 de la ma
dre. Desto s non puedemos mas esplanar 6 de
cuerno avernos dicho.
II. TITOL DE LOS
I. Que as ermanas deven venir egualmien-
tre con los ermanos en 15 la buena del
padre.
II. Que los filos deven heredar primeramien-
tre en la16 buena del padre.
III. Que si non fuere alguno del linaie '7 de
los que vienen de suso, 6 de los que vie
nen de yuso , los que vienen de travieso
deven aver la heredad.
IV. Quien deve aver la buena daquellos19 que
non fazen testamiento , ni por escripto19,
ni por testimonios.
V. De los herederos de los hermanos de las
hermanas ; daquellos que 29 non son dun
padre, duna 21 madre, non an otros 22
herederos , fueras los ermanos las er
manas.
VI. Si aquel que muere dexa 2* avuelo
avuela.
VII. Si aquel que muere a tio tia del** pa
dre de la madre.
i B.R. i. nen por escripto , nen.
i Esc. i. tresnieto. Esc. 2. y 6. trasnieto trasnieta.
3 Esc. 6. trasabolo , trasabola. Camp. tresabuelo , trasa
buela.
4 B. R. 1. cuerno de parte de la madre.
5 S.B. y Malp. 3. Esto non.
6 S. B. Esc. 3. 4. y B. R. 1. desplanar.
7 Esc. 6. sexbolo. . . . sexbola. Esc. . el sexto y la
sexta abuela.
8 B. R. 1. Esc. 1. 2. 4. Camp. y Malp. 2. el sexnieto
la sexnieta.
9 Esc. . quadranieto la quadranieta.
10 S. B. Camp. y Esc. . de parte de la madre.
11 Toda esta clusula Hy el hasta madre falta
en S.B.
1 2 Camp. quadriabuelo de la quadriabuela.
13 B.R. 1. nomnes.
14 Toled. DE LOS HEREDAMIENTOS DE LOS
HVRFANOS , E DE LOS QVE LOS DEFIEN
DAN. B. R. 1. y Esc. j. DE LOS HEREDEROS
COMO DEVEN HEREDAR LOS HEREDAMIEN
TOS. Malp. 2. y Esc. 1. DE LAS HERENCIAS.
Esc. 2. DE LOS HVRFANOS , E DE LOS QVE
LOS DEFIENDAN.
15 S. B. B. R. 1. Malp. 2. Esc. 1. a. y 4. 4 /a buena.
JVZGO
VIL Del sptimo grado.
E.in el sptimo grado viene de suso el sex-
vuelo 7 la sexvuela de parte del padre
de parte de la madre : de yuso el sex-
tonieto 8 la sextanieta. De travieso el qua-
drinieto 9 la quadrinieta del tio de la tia
de parte del padre IO de la madre, hy el 11
hermano la hermana del quadravuelo 11
de la quadravuela de parte del padre de
parte de la madre. E por ende furon fac
hados VIL grados , non mas , porque daqu
adelantre non puede omne fallar nombres IJ,
ni los omnes non son de tan luenga vida
que puedan aver mas nietos nin mas linage
en sua vida.
HEREDEROS14.
VIII. Si aquel que muere avie 2S sobrinos de
su ermano de su ermana.
IX. Que la muier puede aver 26 parte en toda
heredad. ..
X. Que la muier puede heredar, aquel que
es en grado mas propinquo deve aver
la heredad.
XI. Del eredamiento27 del marido de la muier.
XII. De la eredad de los clrigos de los
monges.
XIII. Que los fiios deven fincar en poder del
padre depues de la muerte de la madre.
XIV. Que los fiios deven fincar en poder del pa
dre depues de la muerte de la madre *%
maguer que ayan madrastra , que deve
fazer el padre de las cosas de los fiios.
XV. Si la madre fincare bibda, deve venir
egualmientre con los fiios la buena del
padre.
XVI. Que la muier non deve aver nada de lo
que gana el marido con los siervos della.
16 Esc. 2. heredat.
17 Malp. 2. del linage. Esc. 1. 2. y 4. Imagen.
18 B. R. 1. de los que.
19 Desde ni por escripto 6rc. falta en Camp. S. B.
B. R. t. 2. Malp. 2. y Esc. 1.
20 Malp. 2. que son.... non an herederos fueras los her
manos.
21 B. R. I. y S. B. 6 de una madre.
2 B. R. 1. y S. B. non han herederos. Esc. i.Jtjos he
rederos. Esc. 2. non heredan fueras. ' t
23 S. B. y Malp. 2. dex.
24 S. B. Malp. 2. Esc. 1. 2. 4. y 6. de parte del pa
dre. B. R. 1 . ha tiyo del padre. 1
25 Malp. 2. a. B. R. 1. avia.
26 Malp. 2. y Esc. 1. Que la mugier deve heredar con
aquel que es con ella en un grado egualmientre. S. B. Que
la mugier puede haver part en la heredat. Toled. Que la
muger deve heredar con aquel que es con ella en minos
grado egualmientre.
27 Toled. Esc. 2. y Malp. 2. Que las mugieren heve-
den todo heredamiento que los varones heredan , que
al varn non hereden si non los mas propneos varones
mugieres. En B. R. 1. y S. B. est baxo este nmero la
ley IX.
18 Toled. Ese. 1. 2. 4. y 6. de la madre , que deve.
 <
LIBRO IV.
XVII. De lo que gana el marido la ntuier
seyendo de 1 s uno. . *' . -
XVIII. Del ninno cuerno puede aver la here-
dad2. ' XXI. Que el omne que nona fiios, deve fa-
XIX. Cuerno los padres deven ganar la ere-
I. Que las ermanas deven 3 venir egual-
mientre con los ermanos la buena
del padre.
Si el padre la madre mueren sin fabla %
las ermanas deven aver egualmientre la bue
na del padre con los hermanos.
II. Que los jiios deven eredar primera-
mientre en la buena del padre.
En la heredad del padre 5 vienen los fiios
primeramientre. E si non oviere fiios, d-
venlo aver los nietos ; si non oviere nietos,
dvenlo aver los bisnietos. E si non oviere
fiios , ni nietos *, ni padre , ni madre , d
venlo aver los avuelos.
III. El Rey Don Flavio Rescindo.
Que si non fuere alguno del linaie 7 de
los que vienen de suso, 8 de los
que vienen de yuso , los que vienen
: de travieso deven heredar 9.
Quando non 10 es nenguna persona del li
naie que venga derechamientre de suso,
de yuso 1 1 , dvenlo aver los que vienen de
travieso mas propinquos. E si muriere 1 2 sin
-lengua 1 J, los que son mas de luenne non de
ven aver nada.
TV. Quien deve aver la buena aque
llos 14 que non fazen testamiento , ni
por 15 escripto, ni por testimonios.
'La buena daquellos que mueren que non
fazen testamiento , ni ante testimonios , ni
. i Ese. i. y 6. casados en uno.
Esc. i. y Malp. 2. puede heredar su padre
su madre. Esc. 2. y 4. la heredad del padre.
3 Esc. 6. deten heredar igualmientre con los hermanos
la buena del padre.
4 M. flabla. E.R. Esc. - y B.R.J. fala.
5 Toled. del padre , si murier sin testamento , vienen.
Malp. 2. y Esc. x. del padre , si muere sin testamento,
vienen. ., . <
6 M. nietos , ni bisnietos , ni padre.
7 Esc. 6. Imnagen. Esc 5. Itnage.
8 Malp. i.yM. de.
9 Malp. 2. Esc. 2. y Camp. aver la heredad. Esc. %.
haber la buena. Esc. 6. haber la heredade.
10 Esc. 6. non ha hy nenguna.
1 1 Toled. Malp. a. y Esc. 1. de yuso , non fciera
testamento. Camp.. nen de yuso.
i 2 S. B. si muere sin fabla. D. R. 1. y Camp. si
niorre sen faula.
13 Esc. 1. lingua. B.R. 2. j. Esc. 2. 4. . y 6, fabla.
TITVLO II. 6T
dad de los ninnos.
XX. De los que nascen depues de la muerte
del padre.
zer de su heredad lo que quisiere.
por escripto , los que fueren mas propinquos
deven aver la buena.
V. De los herederos de los ermanos
de las ermanas y 16 daquellos que
non 17 son dun padre de una ma~
dre , non 18 an otros erederos,
Jueras ende los hermanos las er
manas 19.
Aquel que non a otro heredero, si non er
manos y ermanas , estos deven aver egual
mientre su buena , si fueren dun padre 2
duna madre. Mas si fueren dotro padre
dotra madre , los que son dun padre 21
duna madre vengan la buena de 22 su er-
mano. E los ermanos *3 que son dotro pa
dre , son duna madre , deven venir egual
mientre la buena de la madre. E los que
son dun padre , non duna madre , deven
aver egualmientre la buena del padre *.
VI. Si aquel que muere dexa 2S avuelo
avuela.
Quando el omne muere, si dexa avuelo
de parte del padre de parte 26 de la ma
dre , mos deven aver egualmientre la bue
na del nieto. E si dexa avuelo de parte del
padre, avuela de parte de la madre , mos
vengan egualmientre su buena. E otros,
si dexa avuela de parte del padre , de
parte de la madre , vengan la buena egual
mientre. Esto es de entender de las cosas
que gan el muerto. Mas de las que l ovo
de parte de sus padres de sus avuelos,
deven tornar sus 76 padres sus avue
los cuerno ge las dieron
14 B. R. 1. de los que non.
15; por escripto, rc. falta en Malp. 2 . B. R. 1 . y Esc. 1.
16 Malp. 1. y M. 6 daquellos.
17 Malp. 2. que son.
18 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 1. 4. 6. y Camp. non
an herederos fueras los.
19 En Malp. 2. y Esc. 1. falta las ermanas.
10 Malp. 2. S. B. Esc. 1. 4. y 6. duna.
2 1 B. R. 1. et duna madre.
22 Camp. de su padre.
23 B.R. 1. Malp. 2. B._y 2; jr.. hermanos dotro padre.
24 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden: cada uno dellos
heredar su madre propiamente.
25 B. R. 1. dex. Esc. 1. 6. v Camp. Itx.
26 Malp. 2. y Esc. 1. de la madre. S. B. B. R. 2.
, Esc. j. 4. y 5. de parte de la madre.
27 Malp. 2. de.
28 S.B. y B. R. 1. los padres los.
29 Malp. 2~ Esc. 1. 2. 4. 5. y 6. dieran. B. R. 1. ye
las diron. S. B. ie las dieran.
 68 DEL FVERO
VII. Si aquel que muere a to tia
de parte del padre de la madre.
Si aquel que muere dexa 1 tio tia d parte
del padre de parte de la madre 1 , estos
deven aver egualmientre su buena.
VIII. El Rey Don Flavio Rescindo.
Si aquel que muere avie 5 sobrinos de
su ermano de su ermana.
Si aquel que muere non ha hermanos ni
hermanas , mas a dun hermano un sobrino,
dotros ermanos dotras ermanas a mu
chos sobrinos ; todos los sobrinos deven par
tir egualmientre su buena por cabezas.
IX. Que la muier 4 puede aver parte
en toda heredad.
La muier deve s venir egualmientre con
sus ermanos la buena del padre , 6 de la
madre , de los avuelos , de las avuelas
de parte del padre de parte de la madre;
otros la buena de los hermanos de
las ermanas 7. E otros deve venir la bue
na de los tios , de las tias , de sus fiios.
Ca derecho es que aquellos que natura fizo
egualmientre parientes , egualmientre ven
gan la buena.
X. Que la mugier 8 puede heredar ,
aquel que juere en grado mas pro-
. pinquo deve aver la heredad.
Las heredades 9 de parte IO de la madre,
de 11 los tios , de las tias, de sus fiios,
las muieres deven partir egualmientre con
aquellos que son tan propinquos cuerno ellas.
1 B. R. i. lexa. Malp. a. ha. En S. B. B. R. z.
Esc. i. 2. y 4. falta tia.
2 Malp. 2. y Esc. j. madre , non faze testamento,
estos.
3 Malp. 1. ha. B. R. i. avia.
4 Toled. Malp. 2. y Esc. i. Que la muger deve here
dar con aquel que es con ella en un grado egual
mientre.
5 Malp. 1. y M. puede.
o B. R. 1. y Esc. 6. de la madre.
7 Esc. 1. de parte del padre de parte de la madre.
Esc. 6- de partes del padre de la-madre.
8 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. Que las mugieres here
den (Malp. 2. herieden.... heriedan) todo heredamiento que
los varones heredan. Que al varn non hereden si non
los mas propincos varones 6 mugieres.
9 Camp. Los herederos. Esc. . B. R. i. a. y 3. Las
heredades que vienen..
10 J". B. Esc. a. y 4. de parte del padre de la
madre.
1 1 Malp. 2. S. B. B. R. 1. Esc. 4. y 6. de los tios,
6 de las tas , .
12 S. B. E toda.
1 3 Toled. y Esc. 1. que son mas propincos. S. B. Esc. a.
y 4. que son mas propincos en el grado.
JVZGO
Ca Ia toda heredad deven aver aquellos que
son 13 en mas propinquo grado I4.
XI. Del eredamiento del marido de
la muier.
Ei marido deve aver la buena de la mu
ier, la muier deve aver la buena del ma
rido quando non ay otro pariente fasta sp
timo grado.
XII. De la eredad de los clrigos 4
de los monges 1S.
Los clrigos , los monges , las monias l*
que non an heredero fasta sptimo grado,
non mandan nada de sus cosas, la egle-
sia quien siervien 17 lo deve aver todo.
XIII. Que los jiios deven Jincar en po
der 18 del padre depues de la muerte
de la madre 19.
La madre muerta , los fiios deven fincar 20
en poder del padre si son daquel casa
miento , deve tener 11 su buena de los fi
ios, si se non casar con otra. Mas non puede
nada vender ende, nin enagenar a3, mas to-
del a4 fructo *s deve aver, despender co-
munalmientre con sus fiios. E si el padre se
casa con otra muier , porque non es dere
cho que los fiios sean en poder dotri si non
de su padre ; el padre tenga las sus cosas,
los fiios en guarda a6, ass cuerno es de
suso dicho. Todava que meta en escripto
todas las cosas '7 antel iuez, ante los pa
rientes de la madre , deve dar tal re-
cabdo 18 aquellos parientes de la madre,
que deven 29 aver los fiios en guarda , si el
padre fuesse muerto , por 30 que non pare
mal ninguna daquellas 31 cosas. E si el pa
dre, pues 3a que casar con otra, non quisiere
1 4 Toled. Esc. i. y Malp. 2. aaden : los de mas
alongado grado non hereden nunqua con los propincos.
1 5 M. monies.
16 B.R. i.y E. R. monchas. Camp. y Esc. 6. mongias.
Bex. B. R. 2. y 3. mongas. Esc. 5. monichas.
17 Esc. 1. sirven. Esc. 2. 4. y Camp. servian. Malp I.
siervan. Bex. sierven.
1 8 Esc. 6. podier, y as otras veces.
19 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. aaden: Que deve fazer el
padre de las cosas de los fijos.
20 B.R. 1. y Camp. ficar.
ai Esc. 1. del padre con toda su buena.
2 2 Esc. 6. teniere.... vendier.... despiender.
23 Esc. a. empennar. Esc. 3. 6. y B. R. 3. aienar.
Camp. alienar.
24 Esc. 4. y Malp. 1 . tot. Bex. todo el.
2 5 Esc. 1. fructu. B. R. 2. Esc. . 6. y Camp. fructo.
B. R. 3. fruch.
26 B. R. 1. Esc. 6. y Camp. en garda.
27 Esc. 1. las cosas suyas.
28 Camp. recaldo. B. R. 1. recaudo.
29 B. R. 1. Esc. 4. y 6. devien. Esc. a. tenien.
30 Esc. 6. por tal que.
31 B.R. 1. y Camp. de suas.
3 2 Esc. 1. despus. Camp. y B. R. 2. pois que.
 LIBRO IV.
aver en guarda los fiios, estonze el iuez deve
escoier 1 alguno de los parientes de la
madre que los guarde. E quando el fiio
la fiia del padre se 2 quisiere casar , el padre
luegol 3 d su parte de la buena de su ma
dre , retenga pora s la tercia parte da-
quello quel diere 4 por la lazera s que to
m 6 con elo, y el padre deve dar al fiio
la fiia, pues que oviere XX. annos com-
plidos , maguer que se non case , la meetad
de quanto pertenesze cada uno de la buena
de la madre , y el otra meetad tenga el pa
dre en su vida, depues de su muerte fin
que 7 aquellos * fiios. Y el padre que se
casar deve mostrar 9 todas las cosas d los
fiios de parte de su madre , que por ventura
xjuando los fiios entraren en la casa de la
madrastra I0, qu les non fagan tuerto. E
otros mandamos de los nietos. E si el padre
enaienar alguna cosa destas cosas, si las
quisiere tener dems del tiempo que non
deve, todo ie lo deve dar, y entregar d manle las guilas27. E diz en otro logar: Me-
*us cosas los fiios quien pertenescen
aquellas cosas 13 de -su madre.
:.' t. * i '-i
XIV. 14 Ley antigua. Que losJiios deven
Jincar en poder del padre depues de
la muerte de la madre , maguer que
ayan madrastra ; qiie deve fazer
elpadre de las cosas de losJiios. '
En la ley de suso es dicho que si el padre
non casa depues de la muerte de la muier,
que los fiios finquen en su poder con todas
sus cosas fasta 1 5 que casen , que el padre
deve aver los fructos ,s, despender 17 con sus
1 S. B. escogir. B. R. z. Esc. 4. y 6. escoyer. Camp.
escoller. B. R. 2. escoler. : '. .
2 M. se quiere. < la buena de la madre.
3 S. B. B. R. z. y Malf. 2. luego le de.
4 Esc. z. quel diere , que la esquilme , que la non
enagene por la laceria. ' "
5 B. R. 1. Camp. Esc. 1. 2. 4. 5. S. B. Malp. 3. y
Toled. laceria.
6 B. R. 1. y Esc. 5. lev con ello. S. B. y Malp. 3.
tom con ello. B. R* 2. que ovo con ellos.
7 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. finque los fiios ; esto
deve seer guardado otros en los nietos ; hy el padre que
se casar deve entregar sus fiios de todas sus partes de
la buena de la madre , non les retener dello nada,
que por ventura &c.
8 S. B. B. R. r. Esc. z. a. j. 4. 6. y Camp. los fijos.
9 Malp. 1. E. R. B. R. J- S. B. Esc. 2. 4. y 6. mos
trar destremar todas las cosas. B. R. 3. estremaf.
10 Esc. . y Camp. madrasta. - 29 B.R. 1. y Camp. En esta ley manda que se la mu-
1 1 Esc. 4. entergar.
1 2 Malp. 2. los hijos que pertenescen. S. B. que per-
tenescen. B. R. 1. que pertenecan. " "r
13 B. R. 1. Camp. S. B. y Malp. 2. de parte.
14 Esta ley se halla- en el texto latino en el lib. IV.
tit.II. pg. 2 en -las -notas. Falta en el Esc. 1. , y
est puesta al margen de distinta letra.
1 5 Camp. hata que el padre casa. Esc. . fata que se
case. B. R. 2. y j. que se casen.
16 B. R. 1. Bex; Esc. 1. y Camp. truchos. . R. las
fructas.
17 Camp. despensar.
18 Toled. nieatad por meetad siempre. '-
TITVLO II.. 69
fiios comunalmentre , que depues que los
fiios casaren, compliren XX. annos, que el
padre les deve dar la meetad 18 de 19 la bue
na de la madre, que l aya la otra mei-
tad JO de la buena 81 en toda su vida , que
la non pueda vender nin dar. E que los fi
ios de la muier lo deven aver depues de la
muerte del padre j si el padre se casare,
los fiios tomen la buena de la madre , que
sean en poder dotri con toda su buena ,
non en poder del padre. Y esto nos semeia
nos muy desguisada 22 cosa , que non les
miembra de lo que dice Salamon : El mi
fiio , i por que eres engannado , que quieres
mas seer en otra guarda que en la mia\ Hy
en otro logar dice Salamon : El fiio que fue
ll 23 alguna cosa al padre 6 la madre ,
diz que non es pecado , atal es cuerno aquel
que mata 24 el omne. E diz en otro logar:
Quien ** escarnesce su padre, qui escarnes-
ce su madre , squenle los oios cuervos l6, c
ior es que te rueguen tus fiios , que t ten
gas 2* oio las manos dellos. 29. E por ende
esto tenemos nos por cosa muy sin razn
-que aquellos ayan ganancia de la buena de
los fiios que non levaron pena 30 por los criar.
'Doeas segund esta ley podemos nos retraer
Dios lo que fallamos en la sancta escrip-
tura del 31 ygno : Assi cuerno el padre a pia-
dad Ja del fiio , assi el nuestro sennor a pia-
dad daquellos que lo temen. E Salamon dize:
El fiio que es sabio es el ensennamiento del
padre. E diz en otro logar : Mi fiio , entien*
de tu la ^veyez de tu padre , no lo fagas en-
sannar sS en su vida. E sil desfalisciere 36 el
seso , perdnalo , no lo desprecies mientre
19 B. R.i. Malp. 2. y S. B. de la buena, que l haya
la otra meetad de la buena de quanto les perteneca de
' 20 Esc. i.y . el padre les debe dar la meatad del buena
de quanto lies perteneca de la buena de la madre.
21 B. R. 1. Esc. g. S. B. y Malp. 2. de la buena en
su vida.
2 2 Malp. 1. 3. E. R. B. R. 1. S. B. Esc. x. j.y Toled.
desaguisada.
23 S. B. y Bex. tuele. E. R. y B. R. 2. tole.
24 Esc. 2. 3. y Bex. mata omne.
25 B. R. 1. Qui..,. qui. Bex. y Malp. 2. Que.... i qut.
Esc. 5. ElJijo que.
26 E. R. corvos.
27 M. cmanle butres.
28 B.R. 1. tengas mano dlos. Malp. X. 2. Camp.
E. R. y Bex. tenga manos dellos. S. B. tengas oios ma
nos dellos. B. R. 3. tengas olio.
yer morir, et el marido casar con otra, que tenga toda
la buena en so poder. Et por ende &c. S. B. E por esto
tenemos nos muy sin razn. Malp. 2. E por ende esto
tenemos nos mu por sin razn.
30 Esc. 2. traba o.
3 1 Malp. 2. y Camp. ymno.
32 S. B. piadat. B.R. 1. piedat.
33 Toled. y Malp. 2. sabido.
34 Toled. la vegez. B. R. 1. veyes. Camp. entend' tu
la vcllez. Bex. veltz. B. R. 2. veyeze.
35 B. R. 1. Camp. y Bex. asannar.
36 Malp. 2. // le desfalleciere. S. B. y Camp. defallecier.
B. R. 1. y Esc. 5. se ye desfalecir. Esc. 3. desfalescier.
 DEL FVERO
fueres mancebo. E diz Salamon en otro lo
gar : Quien ama a su fiio , firelo menudo:
quien amostra 1 su fiio , ser loado 1 por ello
en medio 3 de sus enimigos , dirn 4 ass:
Muerto es el s su padre da quel, semeia que
non es muerto , ca dex depues 6 de s su fiiot
que lo semeia : vilo en su vida , alegros con
l: y en la muerte non fu contristado con
miedo de sus enimigos , ca dex depues 7 de
s tal fiio , que defiende la casa de sus ene
migos , ayuda sus amigos. E por ende
mientre nos acordamos destas cosas , do-
tras que furon dichas por las 8 prophetas
del nuestro sennor , queremos ennader 9
esta ley , toller las cosas que non son
bien puestas IO, poner otras que el nuestro,
sennor orden bien. Onde mandamos to
dos los omnes que son de nuestro 11 regno
que daqu adelantre , assi cuerno es derecho
manda la sancta escriptura, que sea gar-
dada esta ley en tal manera , que el mari
do que se casar depues de la muerte de la
muier , si oviere fiios della , sean en poder
del padre con todas sus cosas depues de la
muerte de la madre con las cosas que les
pertenescen de parte de la madre , ass cuer-
mo es dicho en la ley de suso E manda
mos que faga escripto por su mano de las
cosas de los fiios antel iuez , ante los par
rientes de la madre , d recabdo en ma
no1* de los herederos que avien I3, aver el
fiio en guarda , si el padre fuesse muerto,
que nenguna cosa non pare mal. E si el pa
dre que se casa non quisiere aver los fiios
en guarda , el iuez los deve dar al mas pro-
pinquo del linaie de la madre I4. E si algu
no de los fiios se casare , denle su parte de
la buena ,s de su madre , ass que el padre
retenga 16 pora s la tercia parte por uso 17
del fructo. E si el fiio la fiia oviere XX.
annos complidos, maguer que se non case,
1 B. R. i. Esc. i. 2. 3. Bex. S. B. y Malp. 2. amuestra-
2 B. R. 1. 2. 3. S. B. Malp. 1. 2. Camp. Bex. Esc. i.
.a. 3. 4. S. B. y E. R. laudado.
3 B. R. 1. entre los.
4 S. B. Malp. 2. y Esc. 2. dizran.
JS. B. B. R. 1. y Malp. 2. et su. . , .
M.ilp. 2. despus s. B. R. 2. depos se.
7 Toled. y Malp. 2. dex pues su B. R. I. depos t.
S. B. pues de s. \ y Esc. 1. visquieren. B. R. j. vivir,
8 Camp. pellas profecas.
9 B. R. 1. Esc. j. y Camp. emendar esta ley.
10 Camp. y B. R. 2. postas.
1 1 Esc. . de nuestros regnos. Esc. j. de nuestro
xeno.
1 2 Malp. 2. d recabdo cuerno de los.
13 B. R. 1. ovieren aver. S. B. avien aver los fiios.
14 S. B. del padre de la madre. Esc.j.y 5. del li-
nage del.
155. R. i. bona de la madre. S. B.y Malp. 3. buena
de la madre.
16 Esc. j. tenga. E. R. retinga.
17 Esc. j. husu fructu. B. R. 2. y j. uso fructo.
18 S. B. meetad de la buena.
19 B. R. 1. y Esc. . por en sua vida.
20 S. B. emegramicntre. Malp. 2. enteramientre.
31 Bex. y Esc. 2. non.
ai B.R. 1. quesier. Malp. 2. y Esc. 2. quisiere.
JVZGO
aya la meetad 18 de quantl pertenesce de
la buena de la madre , y el otra meetad
tenga el padre en su 1 9 vida ; depues de
su muerte deve fincar los fiios entrega-
mientre 0. Otros mandamos guardar de
los nietos. E si el padre para mal alguna
cosa los fiios , 21 no les quiere 22 dar lo
suyo fasta en aquel tiempo que es de suso
dicho, dveselo entregar el iuez de las cosas
del padre los fiios. 3 Esta 14 ley manda
qui si la muier muriere, el marido casare
con otra , que tenga toda la buena de los
fiios en su poder.
te * '
XV. Ley antigua 4. Si la madre fin
care bibda , deve venir egualmien-
tre la 26 buena con los Jiios del
padre. .
jLa madre si se non casare depues de la muer
te del marido , deve partir egualmientre en
todos los fructos de la buena de su mari
do con sus fiios mientre visquiere 27 ; mas
ni lo puede vender , ni dar ninguno de
sus fiios 38 . E si los fiios entendieren que la
madre lo quiere ennagenar, por malque
rencia , por otra cosa , dganlo al sennor
de la cibdad , al iuez que ielo 19 dfien-
da 30, que aquellas cosas non pare mal. Mas
el fructo 31 que ella deve aver, pudelo 31
dar 33 quien quisiere de los fiios de las
fias : aquello que ella ganare del fructo,
puede dar quien quisiere. E si daquella
parte de la madre alguna cosa fuere enaiena-
da 34, todo deve seer entregado 3S depues de
la muerte de la madre 36 los fiios , de
pues de la muerte de la madre el quinnon
de la. madre dvenlo aver los fiios egual
mientre. E si la madre se casar depues de
la muerte del marido , desdaquel dia 3 7 ade-
a3 S. B. Antigua ley. Esta ley &c.
24 Malp. 2. En esta. Y es el epgrafe de la ley XV.
la qual comienza: Quermos ennader, &c. , y sigue com*
aqu hasta .fiios.
25 Falta en el Toled. Malp. 2. y Esc. 1.
16 S. B. B. R. 1. Esc. 1. 2. 3. Malp. 1. y Bex. con los
Jiios la buena del padre. Camp. con losJillos.
27 B. R. j. vevir. Esc. . vevier. Camp. vivicr. Bex.
28 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de sus fiios , nin otri
por ninguna manera. E si &c.
29 B. R. 1. 2. j. defendan. S. B. defiendan.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. defiendan, que ge lo
fagan combrar , le fagan fazer escripto que lo non ena-
gene , ni aquellas cosas &c.
31 Esc, $. fructu. .
3 2 Toled. y Malp. 2. pudelo dar quien quisiere. E
si &c. . ,. .
33 B. R. 1. y S. B. puede dar.
34 S. B. Camp. B.R. 1. y Bex. aleada. Malp. 3. y
Esc. j. agenada.
35 S. B. entegrado. ...r. '.
36 S.B. Camp. y Malp. 3. madre de la buena (Camp.
de la bona) de la madre los fiios. B. R. i- de la
muerte de so padre et de la buena de la madre sos
fiios.
37 Malp. 2. en adelantre.
 LIBRO IV.
lantre deven aver sus fiios la parte que ella
devia aver de la buena del marido se se non
casare
XVI. El Rey Don Flavio Res
cindo.
Que la rriuier non deve aver nada de
lo que gana el marido con los sier
vos della.
Si el marido gana alguna cosa con los
siervos de la muier 1 en hueste , la muier
non puede demandar daquello nada , ni en
vida del marido , ni depues de su muer
te. Ca el marido que a la muier en su po
der segund 3 la sancta escriptura , otros
deve aver los siervos della en su poder,
otros todas las cosas que con ellos ganare,
seyendo en hueste 4 por tal razn. Ca si los
siervos mientra son en hueste con su sennor
fazen algn danno , aquel sennor deve 5 res
ponder por ellos. Onde derecho es que ass
cuerno a el danno , ass 6 aya la ganancia.
XVII. De lo que gana el marido
la muier, seyendo casados en 7 uno.
Quantoquequier 8 que el marido sea noble,
si se casa con la muier 9 cuerno deve ,
viviendo de so uno IO ganan alguna cosa ,
acrecen, si alguno dellos fuere 11 mas rico que
el otro , de su buena 12 de 13 todas las co
sas que acreceren 14 ganaren en uno , tanto
deve aver dems en aquello que ganron en
uno , quanto avie dems del otro en su bue
na : ass que 1 5 si las buenas dmbos semeian ' 6
i S. B. Camp. Malp. a. y Esc. g. casase.
a M. Malp. a. B. R. i. a. y j. de la muyer, en hueste.
3 Bex. segundo diz.
4 B. R. i. uueste , y as despus. Camp. E. R.
B. R. a. 3. y Ese. . hoste.
5 Camp. debe por ellos tiizer emienda. B. R. a. y 3.
aresponder.
6 S. B. Bex. y Esc. i. que haya.
7 En uno falta en B. R. i. y en Malp. 2. Esc. r. 3. y 5.
seyendo en uno.
8 S.B. y Malp. 2. Quandoquequier. B- R. j.y Esc. 3.
Quantoquier. Esc. 5. Quantoquer.
9 Toled. muier noble. Esc. i. y Malp. 2. mugier cue
rno l.
10 B.R. i. de consuno. Camp. de con so uno. B. R. j.
y Esc . desuno.
1 1 Malp. 2. era. Camp. sea.
1 2 Toled. y Malp. 2. buena ante que casasen. Esc 1.
ante que casen.
13 En B. R. 1. S. B. y Malp. a. falta .
14 B. R. 3. Camp. Esc. a. y 5. acrecron ganron.
S. B. acrescron ganron. Bex. acrecentron ganron.
15 S. B. B. R. 1. y Malp. 2. ass que.
16 S. B. y Malp. 2. se semeian. Camp. semellaren.
17 Esct. contencin.
18 Camp. B. R. 1. y 3. Ca de dur. Esc. 1. Ca muy de
duro.
19 M. Malp. 1. y Esc. 5. asmodas. Esc. 2. osmados.
B. R. 2. eguadas. B. R. 3. ensinnadas.
20 B. R. 1. Camp. y Malp. 2. que la. Esc. 1. a. y
niaior. , .
TITVLO II.
eguales, por poca cosa non tomen en ten
cin 17 . Ca de duro 18 puede seer que sean aso
madas J9 tan egualmientre , que non semeie
que la una es meior 30 de la otra en alguna
cosa. Mas si la una es mayor 21 de la otra
conno$udamientre quanto fuere mayor,
tanto deve aver mayor partida en la ganan
cia13, ass cuerno es dicho de suso, cada uno
depues de la muerte del otro , pudelo de-
xar sus 14 fiios, sus propinquos 2S,
otri si quisieren 26. E ass lo dezimos de los
barones cuerno de las muieres. E de las co
sas que ganron 27, de que fiziron mos es
cripto, aya cada uno tal partida 18 cuerno
dixiere el escripto. E si el marido ganare
alguna cosa de 10 algn omne estranno 31
en hueste, quel 3a d el rey su sen
nor , sus amigos , dvenlo aver sus fiios
sus herederos depues de su muerte , puede
fazer dello lo que quisiere 33. E otros dezi
mos de las muieres.
XVIII. Del ninno cuerno puede aver34
la heredad del padre.
La cosa que es dubdosa, si non fuere de
partida por razn , muchas vezes cae en yer
ro. Ca muchos omnes suelen contender , si
el ninno 35 que es nacido 36 muere 37 ayna,
si puede aver la buena del padre. E esta
entencion 38 queremos nos poner tal trmi
no. La razn de natura atal es , que aquel
que nasce non puede 39 prender ninguna cosa
en el mundo ante que si mismo , que es fe
cho de teniebras 4'. Doeas en qual manera
puede prender heredad sobre tierra qui non
puede prender el empezamiento 41 de la luz 44
deste mundo? E qui non puede usar de los ele-
21 Toled. Malp. 2. y Bex.vnox. B. R. 2. y E.R.
roaor. :
2 2 Toled. Malp. 2. y Esc. i. conocidamientre ante del
casamiento , quanto &c.
23 Esc. 1. y B.R. 2. gananza.
24 Toled. y Esc. 1. sus ios sus fiias.
25. Malp. 2. y Esc. 1. propinquos si non oviere fiios, 6
otri quien quisiere.
26 S. B. quin quisiere. Camp. quien quisieren.
27 S. B. Bex. B. R. 2. Camp. Esc. . y Malp* 2. ga
naren.... fizieren. Esc. 3. ganan.
iS.Esc. a. y 3. parte.
29 Malp. 2. y S. B. lo dixiere. JB. R. 1. como ye de-
xier. Camp. como li lexar el escripto.
30 M. con algn.
31 Ese. . y B. R. 2. estranio.
32 B.R. u y Camp. 6 que ye d.
33 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. lo que quisiere mientre
fuere vivo. E otros &c.
34 Malp. 2. heredar su padre. Esc. 1. heredar su pa
dre s madre-.- :Ti mL
35 Toled. si el mozo.
36 M. y Esc. 1. nascido.
37 Malp. 2. nacido muere. Bex. y Esc. 1. muerre.
38 Esc: 1. contencin. Esc. 6. entenzon.
39 S. B. y B. R. pode:
40 Malp. 1. a. y Esc. 1. tiniebras. B.R. a. 3. y Esc. 6.
tenebras. ,,
41 B. R. r. y Esc."3. comczamiento. S. B. y Esc, 2.
comenzamiento. B. R. 3. y E. R. compezamUnto.
42 Bex. lux.
li
 DEL FVERO
mentos 1 de los quales2 era fecho, i cuerno
podr aver las cosas que nol dexron veer ?
E cuerno avr 4 partida de las cosas deste
mundo en su muerte , qui lo deviera s aver
si visquies, 6 cuerno ser contado en os bi-
vos al qual fu mas allegada 7 la muerte que
la vida? E ass en medio de la luz 8 es luego
muerto, y es entrado ' en las teniebras lo. E
porque los padres puedan aver la buena de
tal fiio , que la vida del ninno sea tal que
cuerno puede aver la vida celestial , ass aya
la vida terrenal j establescemos que aquel que
nasce 11 non deve aver la buena de los pa
dres, fueras 12 si depues que fuere nascido re
cibiere 1 3 baptismo , visquiere X. dias , que
tod omne que cubdicia 14 ganar la buena del
padre de la madre por este ninno , se es
fuerce este de ganarle ante la vida celestial
por el baptismo ; as aquel que finca de
pues 1 5 dl , aya la buena. E quando el ninno
a la tierra por heredad , las cosas celestia
les que son apareiadas , sus herederos ayan las
terrenales, y este gane 16 las cosas que defa-
llen 17 . E que 18 si el muerto non puede 19
usar las cosas terrenales, derecho es que si al
que non, que pueda ganar las cosas celestiales.
XIX. El Rey Don Flavio Rescindo.
Cuerno deven los padres 90 ganar la ere-
dad de los nimios.
El padre muerto , si el fiio la fiia visquie
ren 21 X. dias, mas menos, fuere **
baptizado , quanto quel pertenicie 23 de la
buena del padre , todo lo deve aver la ma
dre. E si la madre muriere, otros el pa
dre non puede aver 24 la buena que avie 23
aver del fiio de la fiia de parte de la ma
dre, fueras si mostrare quel fiio la fiia
vise 86 X. dias , mas menos , fu bap-
i S. B. y Be.v. de los elemientos de que.
I Esc. 2. qui. Esc. .y 3. quien.
3 Esc. . venir. Malp. 2. y B. R. 2. vevir. B. R. 3. viver.
4 B. R. 1. podr aver. Esc. 1. como.
5 S. B. devia.
O Bex. Esc. 3. ct al qual. B. R. 2. al que. Esc. 3.4.
y 5. aquel fu.
7 S. B. Esc. 2. j. y Be.v. legada. B. R. 2. axegada.
8 Camp. 1 leg muerte.
9 Esc. 3. encerrado.
10 Toltd. Malp. 2. y Esc. 1. tiniebras de la fuessa.
I I Camp. naceo. Esc. . nacer. Esc. 3. que as nasce.
. 1 2 Esc. 3. salvo si.
13 S. B. recibe. Malp. 2. recibier.
14 S. B. B. R. 1. y Malp. 2. cobdicia.
15 B.R. 1. Esc. 3. y Malp. 2. pues. Camp. pus l.
Esc. 3. pos l.
16 Esc 3. y ste gane las cosas que son de vida , et
ste otro gane las cosas.
17 S. B. destallen. B. R. 2. y 3. desfalecen.
18 S. B. y M.ilp. 2. E si el muerto non pudo.
19 Esc. 1. 2. y 3. pudo. \ .
20 Camp. los padres poden.
21 B. R. 1. y Bex. viviren. Camp. vivieren.
22 Esc. 3. fueren baptizados.
3 E"> * y 3- pertcnesce. Bex. pertenece.
JVZGO
tizado 27. E si el padre la madre que an de
aver la buena de los fiios , si non ovieren
otros fiios , toda la heredad ayan los nietos.
E ni el padre ni la madre ayan poder de
meiorar en esta heredad al un nieto dems
que al otro , si non de la tercia parte. E si
quisieren dar alguna cosa la eglesia , pu-
denlo fazer de la quinta parte daquellas co
sas solamientre segund que es en otra ley
que es de suso 2g. E si non an fiios, ni nie
tos , ni bisnietos , pueden fazer desta here
dad lo que quisieren. E si non fizieren nin
guna manda , dvenla aver los parientes mas
propinquos del padre de la madre ; ass
que 29 si el fiio muere, si el padre que avie
aver su buena , si non fiziere manda , d
venla aver los herederos mas propinquos del
padre. E otros dezimos de los herederos de
la madre en tal manera , que si el fiio la
fiia muere , seyendo el padre la madre bi-
vos , los nietos 30 daquel fiio daquella fiia,
que son muertos , si dexan fiios , deven aver
enteramientre 31 su partida en la buena del
avuelo 32 de la avuela, quanto devie 33 aver
su padre su madre si visquies. E si el fiio
era casado , muri vivendo el padre an
te quel diese el padre toda su partida quel
pertinicie 34 ; si mueren 35 los fiios viven-
do el 'avuelo , la muier del fiio deve aver
aquello quel padre avie dado al fiio ante que
muriese 3% y ella non puede mas demandar
daquello. E si el fiio , vivendo con el pa
dre, non recibiera nada del padre, estonze
su muier del fiio non puede nada deman
dar daquellas cosas si non quantol diera su
marido en arras. E si el fiio que quier 17 seer
obediente al padre , dexa tener 38 al padre
la buena de su madre , hy el fiio la diere
depues 39 de su muerte su muier otri,
atal donacin puede valer si fiios non oviere
en aquella muier ; si fiios oviere , los fiios
lo deven aver.
24 Esc. 3. non debe haber nada de la buena.
25 Camp. y Esc. 1. devia aver.
26 B. R. 1. Esc. 2. 3. y Camp. vevi. Bex. viviroo.
B. R. 2. y 3. vivo.
27 Toled. baptuado en la collacin do muriere. Et si murie
re el padre la madre que an de aver. Esc. 1. y Malp. 3.
baptizado en collacin. E si moriere. Esc. 5. bautizado.
28 B.R. 1. Esc. 2. S. B. y Malp 2. de yusso.
29 S.B.y Esc. 2. as que si el fiio la fiia muere. Etc. g.
as que el. fiio muerto. Malp. 1. si el fiio muere sin el pa
dre , que.
30 Esc. 2. los nietos fijos daquel fijo.
31 B. R. 1. Camp. y Esc. . entegramientre su partiya.
32 S. B. B. R. 1. Esc. 1. 2. Malp. 2. y Bex. de la.
33 Camp. Esc. 2. 3. y Bex. deba.
34 B. R. 1. y Camp. pertenecia. S. B. y Esc. 1. per-
tenescie. Esc. 3. pertenescia. ;
35 S. B. y B. R. 1. sos fiios. Malp. 2. sus fijos.
36 Toled. y Malp. 2. que muriese, non al , y ella &c.
37 M. S. B. Esc. 2. B. R. 1. y Camp. non quisiere.
Bex. non quier. Esc. 1. E si el fiio quisier fazer avenencia
con el padre, que dexe. La leccin del texto est to
mada de B. R. 2. y Esc. ., pues en. los dems na. i*
entiende , y est errada.
38 Camp. traher. . .. '/.".
39 Esc. 3. despus su muier.
 LIBRO IV.
XX. El Rey Don Fiavio Rescindo.
De los que nascen 1 depues de la muerte
del padre.
Nos fazemos servicio Dios quando con-
seiamos 1 aquellos que an de nascer. E por
ende establescemos que si el marido muriere^
dexa la muier prennada , el fiio que nas-
ciere depues sea heredado 3 egualmientre
en la buena del padre con los otros fiios.
E si non dexare nengun fiio diere su bue
na quien quisiere , mandamos que pueda
dar la quarta parte, las tres partes deve
aver aquel que 4 nasci depues de la muer
te del padre. E si el marido la muier se-
yendo casados , ante que ayan fiios, el ma
rido la muier , la muier al marido , el
uno al otro , diron de su buena depues
ovieren fiios , aquella donacin non vala;
mas los fiios ayan toda la buena s de su
padre , fueras ende la quinta parte que
:' >
III. TITOL DE
DE I7LOS QVE
L jQe aquel es dicho hurfano '% que non a
padre ni madre.
II. Desde quando deve * seer contado el tiem-
po los negocios de los hurfanos.
III. Cuerno omne deve recibir la guarda de
I. El Rey Don Fiavio Rescindo.
Que aquel es dicho hurfano que non
a padre ni madre. .
Grand piadad es dar omne conseio los
menores que a* non pierdan sus cosas. E por
1 B. R. r. y Esc 3. yacen en el vientre de a madre
despus de muerte del padre.
2 Esc. 1. aquellos.
3 Toled. Esc. g. y 5. heredero. < .
4 S. B. y Esc. 6. nasce. Camp. nace.
5 S. B. su buena de su padre. ' despus. '
o Esc. 3. pueda. Bex. deba.
7 Mulp. 2. dieren. B. R. i. y Camp. dier.
8 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. toda muier quier sea noble,
quier de menor guisa que no a fiios. S. B. Malp. 1.
Bex. E. R. B. R.2.3. Esc. 2. y 4. toda mugier que non
a fiios &c. >'
9 Esc. j. ni nietos, fagan. . 24 Toled. y Esc. 1. an la madre viva , eran dichos.
10 Esc. 5. mas otro.
11 S. B. B. R. 1. Esc. 5. y Malp. 2. linage,> as otras
veces. Camp. que venga de su linnage.
1 2 Malp. 2. B. R. 1. S. B. y M. non pueda.
1 3 Esc. g. otrogamiento. B. R. j. esta ordenacin.
14 Esc. j. y B. R. j. en la lina. B. R. 2. ena nmina.
15X2?. E. R. Esc. 2. y Bex. fecho.
16 M. y E. R. deve. Esc. 2. pueda. Bex. deba heredar.
TITVLO III. ?3
puede ' dar por su alma quien quisiere.
Mas si el uno dellos, el marido , la mu
ier ante que fuessen en uno diere 7 el uno
al otro alguna cosa de su buena , aquello
deve valer ; atal donacin non deve seer
desfecha por los fiios que nascen depues.
XXI. Que el omne que non a jilos,
puede fazer de su heredad lo que
quisiere.
Todo omne libre toda muier 8 libre que
non an fiios , ni nietos ', ni bisnietos fagan
de sus cosas lo que quisieren ; nin 10 otro
omne de su linaie 11 que venga de suso, nin
de travieso pueda " desfazer este ordena
miento 13. Ca aquel que viene en 14 el linaie
del parentesco de suso derechamientre , non
es nado Ij en tal manera, que por natura
deva 16 aver heredad. Mas si muriere sin fa-
bla , los que son mas propinquos deven aver
su buena cuerno manda la ley.
LOS HVRFANOS,
LOS DEFIENDEN.
los hurfanos , quanto deve aver de
sus cosas.
IV. Que los que defienden 20 los burfa-
'nos non les fagan fazer nengun 21 es-
cripta
ende maguer que fasta 13 aqu ios fiios pe-
quennos , que non an padre 34, eran dichos
hurfanos , non otros ; porque la madre
non a menor 25 cuidado del fiio que el pa
dre, por *6 ende mandamos que los fiios 27
que son sin padre, sin madre fasta XV.
annos , sean lamados hurfanos. \ , ( .
. .1. -. .. . .- . v .- .' . ". v o* '
17 M. DE LOS QVE. DEFIENDEN. B. R. 1. y
se. 3. E SVS DEFENDEDORES. Malp. 2. E SVS
ADELANTRADOS. Esc. 1. E DE LOS DEFEN
SORES. }>.....<..;.
-^i8j>i B.- E. R< Camp. B. Ri t. 2. y 3. rphano , y as
' -
19 S. B. y Esc 2. es contado, y as en la ley. Cfhp. cunc-
tado. B. R. 1. V i c um. ulo. Malp. 2. y Esc. 5. . .. en los.
20 S. B: y B. R. 2. defenden.
21 S. B. ningn.
2 2 Esc. 3. y . porque. . '
2 3 Esc. 1. fasta enesaqu.
M. Malp. 1. 2. Camp. E. R. Bex. Esc. 2.4. .y 6. non
an padre , ni madre , eran dichos &c.
2 5 Bex. Esc. 6. B. R. 1. y Camp. mnos cuidado.
E. R. minor coidado.
26 M. Camp. y B. R. 3. por ende.
27 Toled. se. 1. y Malp. 2. que los fiios que pierden
el padre c la madre , los dexan de mnos edat que
{Malp. 2. fasta) quince annos, sean lamados hurfanos.
lia
 DEL FVER O
1 Desde quando deve seer contado
el tiempo los negocios de los hur
fanos.
Si nos queremos saber en quanto tiempo
los ninnos pueden perder sus cosas , deve
nios contar los annos del ninno ; dems
quantos annos a que los padres perdieron
las cosas, fazer una summa fasta L. 2 an
nos, desde J all adelantre non la puedan4
demandar la cosa los ninnos. Mas si por
ventura el padre la madre en su vida es-
tudiron XXX. annos que perdieron la co
sa , los ninnos dalli adelantre non la puedan
demandar.
XIX. Cuerno deve omne recebir la guarda
de los hurfanos , quanto deve aver
de sus cosas.
Si el padre fuere muerto, la madre deve
aver los fiios de menor edad ,en su guarda,
Si ella quisiere si se non casare, assi que de
las cosas de los fiios faga un escripto. si
la madre s se quisiere casar , alguno 6
de los fiios fuere de edad de XX. annos
fasta XXX. , este deve aver los otros herma
nos las sus cosas en guarda , non las 7
dexar ennaienar ni perder 8 ellos ni otri.
E si por ventura alguna cosa ende diere ,
vendiere , gastare , perdiere por su.9 ne
gligencia, todo lo deve 10 entregar de su par
tida. mandamos que tome todo el diez
mo 1 1 del fructo en que viva , porque non
faga grandes despensas en lo al. si algunas
despensas fiziere por los negocios de los her
manos de lo suyo , mustrelo al iuez j c
brelo de lo de sus hermanos comunalmien-
tre. E si los hermanos 12 non fueren de tal
edad , de tal discrecin 13 que devan aver
los otros en guarda estonze el tio 14 el fio
t Esta ley est repetid sinnmero al jtn del tit. III.
del lib. XII. En B. R. 2. Esc. 3. y . dice as.
Flavo Cindo.
Desde quando es contado el tiempo enos negocio? de lo
rfanos. ' '- ' -1 *
Quando los rfanos pierden alguna cosa por enganno
de algn omne , aquelos annos mandamos que sean con
tados en sos negocios desque el padre la madre per-
diron aquela cosa , que aquel tiempo de los XV. anos
deve ser contado desde que sos padres perdieran la cosa
del que diz que es engaado. si los padres del rfano
mientre viviron avien XXX. annos que perdiron la cosa
del rfano , el rfano non la pode demandar dent adelatre.
2 S. B. cincoanta annos.
3 X B. all adelantre. Malp. 2. all en adelantre. M.
desdal.
4 Esc. 6. puedan mas demandar.
5 Esc. 3. se casare.
0 M. algunos.... fueren.
7 Esc. 3. non los.
8 B. R. 1. Esc. .y Camp. perecer. Malp. 2. y B.R.2.
percer. B. R. 3. peszer.
ff Malp. 2. negligencia suya. Esc. 6. sua negliswicia.
JVZGO
del tio deve aver la guarda dellos en tal
manera , cuerno dixiemos del hermano. E si
el tio el fiio del tio non es tal , que lo deva
aver, estonze el iuez lo d ls alguno de los
otros parientes. E si la madre oviere la guar
da 16 de los fiios, quienquier otri, faga
escripto de todas las cosas que dex su pa
dre los hurfanos ante tres testimonios ,
cinco , presentes 17 sus parientes, delantre
aquellos testimonios que son en el escripto,
sea dado el escripto al obispo, algn
sacerdot quien mandaren los parientes, que
lo den los ninnos depues que fueren de
edad complida. E si algunas demandas 18
fueren fechas contra los ninnos , aquel que
fuere su defendedor deve responder por 19
ellos. E si non lo quisiere fazer, aquel que
demanda deve seer entregado20 daquello que
demanda por el iuez, salvo el derecho de
los ninnos que lo demanden quando fueren
de edad complida. E aquel que lo deman
da, si por iudizio lo pudieren " vencer los
ninnos, deve entregar aquello que recibi
con todos sus fructos con todos sus de
rechos los ninnos sus erederos,
quien lo ellos dieren *3. E porque demand
la cosa que non pudo vencer, peche X. suel
dos dems. Mas si el defendedor quisiere de
fender los ninnos , pudelo fazer. E si las co
sas de los ninnos fueren perdidas por negli
gencia del defendedor 24, dvelo entregar de
lo suyo.
IV. Que los que defienden los hurfanos
non lesfaganfazer nengun escripo.
Porque los hurfanos mientra que son pe-
quennos non pueden defender sus cosas ni
s mismos , derecho es que sean as en
guarda dotri fasta tiempo establescido. Mas
porque algunos defendedores los engannan
por falagamiento **, por miedo, fazenles
10 Camp. todo lo debe dar.de sua partida, y entregar.
1 1 Camp. el dcimo. Esc. g. y B- R. 2. la dcima parte.
Esc. 3. la diezma parte. E. R. el dezm. B. R. 3. la dez-
tna parte.
1 2 Malp. 2. y Esc. 1. E si el hermano non fuere de
tal edat o de tal descrecion.
13 B. R. 1. 3. y E. R. descrecion. Esc. . discricion.
14 Malp. 2. y Esc. 1. el tio hermano del padre.
15 Camp. los dia. B. R. 2. y 3. dey.
16 B. R. 1. garda.
17 Bex. presientes.
18 M. mandas. . .
19 Toled. por ellos si quisieren. Malp. 2. si quisiere.
20 Camp. y B.R. 3. entrego.
21 M. y E.R. pudiere.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. con todos sus fructos ,
si fueren siervos, entrnguenles el precio del servicio,
los siervos con todos.
23 M. dieron.
24 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. del defendedor , ge lo
pudieren probar los hurfanos , ellos lo pueden deman
dar quando fueren de edad complida , dvelo.
25 Camp. que sean defendudob ata tiempo.
16 Toled. S. B. B. R. 1. Malp. 1. Camp. Bex. y
Esc. 2. afalagamiento. Esc. 3. y . falagamientos.
 LIBRO IV.
dar recabdo , que les non demanden razn
de sus cosas , los fazen ende fazer algn
escripto que nunqua les fagan nenguna de
manda , por 1 ende mandamos esto guar
dar en todas maneras , que si los hurfanos
fueren en menor edad % aunque ayan mas 3
de XIV. annos complidos , si los defendedo
res los an 4 en poder ellos 5 sus co
sas , qualquequier 6 escripto que fagan fa
zer de demanda , 7 de quitamiento %
de abehencia que faga fazer el defendedor
por l por otri , non vala esto nada , ni
aya nenguna fuerza ; quando viniere el
hurfano que aquel a en guarda , quan
do IO fuer en tai edad que deve 1 1 aver sus
cosas en poder , estonz el defendedor antel
obispo antel iuez d razn de todas sus
cosas al hurfano , reciba dl escripto que
non ge lo demande mas. ass sin toda
IV. TITOL DE LOS
L jQe el omne libre a muier que echa el
ninno deve o seer siervo siervo, por l.
II. Si el siervo la siervo, echa el ninno sa
I. Que el omne libre la muier que
echa el ninno deve seer siervo sier-
va por l"11.
Si algn omne tomar el ninno la ninna
echada , lo 2a criar, 11 los padres le con
nocieren depues *4: si los padres son omnes
libres, den un siervo por el fiio el pre
cio ss. E si lo non quisieren fazer, el iuez
de la tierra los deve fazer redemir*6 el fiio 37
que echron ; los padres deven seer echa
dos por siempre de la tierra. E si non ovie
ren de que lo puedan redemir, aquel que
. . .. . ; i
I S. B. por esto.
S. JB. y S. R. 1. menor edat. Malp. a. de menor
edad. Esc. 5. menor ydat. ...
3 B. R. 1. menos. Camp. minos.
4 Esc. 3. los an aun en poder.
5 M. sus cosas.
6 S. B. qualquiere cosa 6 escripto que fagan. Camp.
que los fagan. ,
7 M. . En este cdice se escribe siempre hurfano con ph.
8 Camp. quitacin.
9 S. B. y Malp. i. aquel enguarda.
o S. B. que fuere de edad , que deve. Malp. 3. quando
fuere en tal manera.
II B. R. i. deva.
1 2 S. B. Esc. s. y Bex. lo que deve aver. B. R. z.
Esc. i. 3. Malp. 2. y Camp. lo que le deven , faga.
13 S.B. y Malp. 1. si el rtano que es en guarda.
14 Esc. 1. aviniere.
1 5 Esc. 2. la hora de su muerte.
1 6 Esc. 3. que feciera.
17 S. B. y B. R. 1. lo.
18 B. R. 1. despus. S.B. Bex. y Malp. a. depues.
Esc. . depues de XV. annos.
1 9 Este ttulo es el V. en M. B. R. 1. 3. 3. Esc. 3. 5.
Malp. 1. y Camp.
TITVLO IV.
cueyta demande el hurfano lo quel 11 de
ven, faga de sus cosas lo que quisieie -
bremientre. E mientre 13 que es en guarda,
si por ventura viniere 14 que aya enfermedad
miedo de muerte, pues que oviere X annos
complidos , puede fazer de sus cosas lo que
quisiere , ass cuerno es dicho en otra ley.
Hy el defendedor si alguna cosa mandare
de sus cosas sus fiios- otri en vida , 14
en muerte, si non avie dado recabdo los
hurfanos de sus cosas segn el escripto,
que 16 era fecho quando los 17 recibiera en
guarda , si alguna cosa connoscida mientre
daquello avia el defendedor, todo lo deve
entregar. Onde por esta ley avernos dado
conseio todos los hurfanos , fueras ende
aquellos que son de tal edad, que pues 18 que
an XV. annos passados non manda la ley
que puedan demandar lo que perdieran ntes.
=4-
NINNOS ECHADOS19.
bindolo el sennor non.
HI. Aquel que cria el ninno , quanto deve
aver por su soldada.
lo ech sea siervo por l l8. Y este pecado o 2
quier que sea fecho en toda la tierra 3, el
iuez lo deve acusar penar.
II. Ley antigua 3\ Si el siervo la
sierva echa el ninno 39 sabindolo el
sennor non.
Si el siervo la sierva 33 echan su 34 fiio non
lo sabiendo el sennor, pues quel ninno fuere
criado, aquel que lo cri deve aver la tercia
parte de lo que val 35 ; hy el sennor deve
provar iurar que non sopo 36 quando lo
20 Malp. 2. y Esc. i. deben dar un siervo , y as en la
ley. Esc. 3. debe ser su siervo , y as en la ley.
21 B. R. 2. por elle.
2 2 M. los criar. .
23 Esc. 3. si los.
24 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. depues por fijo.
25 Toled. Malp. a. y Esc. 1. el precio al que lo cri.
Esc. 3. prescio que lo vala. Bex. el pretio.
26 B.R. 1. y Esc. 6. remir.
27 Esc. 3. redemir el fijo , los padres que lo echron.
B. R. 1. el fiio que enechron.
28 Toled. por l, y el ninno sea libre, y este pecad o&c.
Esc. 1. sierva por l , y el ninno sea libre , et estepe-
cado du quier.
29 Esc. 3. y 5. do quier. B. R. 1. y 2. u quier.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en toda la tierra , todo
orne puede mantener la voz del echado aniel alcalde por
facerle al fechor castigar penar.
31 Ley antigua falta en el Toled. Esc. 1. y 3.
i2 Esc. 2. echa el ninno sabiendas. Esc. 6. y E. R. sa-
bendolo. ,
33 B.R. i- enecha.
34 Esc. 3. el ninno la ninna.
35 Malp. 2. y Esc. 1. de lo que vale el criado.
36 B. . 1. 3. y Bex. sobo. B. R. 3. sabe.
 76 DEL FVERO
echaron si el sennor lo sopo , el criado
sea siervo del quel cri.
III. Jiquel que cria el ninno , quanto
' deve aver por 1 soldada.
r que este ninno por siervo daquel quel
Si alguno diere su 4 fiio criar algn
V. TITOL DE 7 LOS BIENES QVE PERTENESCEN 8
POR NATVRA.
I. jQwi? los fiios ni los nietos non deven seer
deseredados.
II. Quanto puede la muier mandar de sus
arras.
III. De las cosas que dan los padres en las
bodas 9.
IV. De los fiios que non son dun padre IO,
I. Que los jilos ni los nietos non deven
seer desheredados.
Quando nos entendemos 14 algunas cosas
malfechas, devemos 11 poner trmino las
que son de venir. E porque algunos 14 son
que biven sandiamientre , despienden 15
mal sus cosas , danlas las personas es-
trannas , mllenlas los fiios los nietos cosas de meiora 23 ; ni pueda dar omne
sin razn 16 , que estos non puedan 17 apro
vechar en el pueblo los que solien seer escu-
sados de su 18 trabaio por sus padres. Mas 19
que el pueblo non pierda lo que non deve,
ni los padres sean 20 sin piadad los fiios
los nietos cuerno non deven ; por ende
tollemos la ley antigua que demandaba al
padre y la madre , y al avuelo y al avue-
la *' dar su buena los estrannos si quisies,
y la muier que fizies de sus arras lo que
quisiese j mandamos por esta ley , que se
i Toled. por su trabaio. Malp. 2. y Esc. 1. por su sol
dada. B. R. 2. por sua.
a M. B. R. 1. 2. 3. Esc. 2. . 6. Bex. y E. R. su
fiio siervo.
3 Bex. quatro sidos ata que oviere X. annos.
4 Esc. 2. fasta IX. annos complidos.
5 Toled. depues que oviere el ninno X. annos Esc. 1.
Camp. y Bex. E desde que. E. R. y B. R. 2. des que.
Malp. 2. desend que.
6 Esc. 3. non le debe dar nada.
7 Malp. 2. DE LOS AVERES ANTIGOS QVE
PERTENECEN DE PARTES DEL PADRE. Esc. 1.
DE LAS BVENAS ANTIGVAS DE PARTE DE
LOS PADRES. Esc. 2. DE LAS BVENAS DE LOS
PADRES.
8 Bex. Esc. 3. y 6. AL OMNE POR NATVRA.
9 Malp. . y Esc. 1. bodas sus fijos , y as en la ley.
10 Malp. 2. Esc. 1. y Toled. padre , cuerno deven ere-
dar, y as en la ley.
11 Malp. 2. y Esc. 1. que son franqueados , non se
tasen con mugieres libres , ni los que el decreto fran
que por pieyto de servir la eglesia. Esc. 2. ni te casen
con mujeres aienas.
JVZGO
omne , dl cada anno un 3 sueldo fasta 4
X. annos ; desende 5 que oviere X. an
nos complidos , nol 6 d nada por solda-
da ; ca el servicio del ninno vale bien la
soldada. E si tanto non quisiere dar, fin-
cri.
V. De lo que ganan los fiios biviendo el pa-
dre la madre.
VI. De los obispos que quieren toller las egle-
sias lo que dizen que toviron XXX. annos.
VII. Qpe los siervos de las eglesias non 11 sean
franqueados , nin se casen con muieres
libres.
deve guardar daqu adelantre, que ni los
padres ni los avuelos non puedan fazer de
sus cosas lo que quisieren , ni los fiios ni
los nietos non sean deseredados de " la
buena de los padres y de los avuelos. Onde
mandamos que si el padre la madre , el
avuelo el avueia quisier meiorar alguno
de los fiios de los nietos de su buena , non
les pueden dar mas de la tercia parte de sus
estranno 24 de su buena , fuera si non oviere
fiios nietos , en tal manera que si el pa
dre la madre , el avuelo el avuela
daquella tercia parte de sus cosas diere al
guna cosa los fiios los nietos special-
mientre , aquello ser estable cuerno le fuere
mandado ; ni el fiio , ni la fiia , ni el nieto lo
que oviere daquella tercia *5 non puede ende
fazer nenguna cosa , si non lo que mand 16
el padre el avuelo. E si aquel que a fiios
nietos, si 17 quisiere dar la eglesia 28
1 2 Esc. g. algunos mal fechos , debemos poner trmino
los que.
13 E. R. Bex. y Esc. 2. queremos.
14 Bex. vimos que.
15 B. R. 1. y S. B. despenden.
16 Toled. i los nietos , que. S.B. y Esc. 2. sin razn,
que estos. -
1 7 Esc. . pueden provechar en el puebro.
18 S.B. por su trabaio de sus padres. Esc. s. por su
trabaio de sus cosas.
19 Esc. 1. Mas porque el pueblo no pierda lo que non
debe perder.
20 S. B. B. R. z. Esc. 1. 2.3. . y Malp. 2. non sean.
i S. B. avuola.
2 2 Esc. 3. de toda la buena.
23 Camp. mellora.
24 Esc. 3. y 5. toda su buena.
25 Bex. Esc. 1. y 3. tercia parte.
26 S. B. y Esc. 1. mandare.
27 Esc. i.y 2. nietos, quisiere.
28 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. la eglesia sus sier
vos , 6 otro qualquiere algn cosa salva la III. parte
antedicha , que es por meiora al fiio al nieto , pucd
 LIBRO IV.
1 otros logares , de su buena puede dar la
quinta parte de lo que ovier sin aquella ter-
cia. Mas aquel que manda partir la tercia
parte por dar meiorancia , la quinta por
dar las eglesias otros logares, aquesta
tercia y esta quinta deven seer departidas
de las otras sus cosas que gan de su sennor,
non deven seer mezcladas con ellas ; ca da-
quello que l gan del rey de su sennor
puede fazer lo que quisiere. El padre non
puede desheredar los fiios ni los nietos por
lieve culpa ; mas pudelos ferir castigar
mientre que son en su poder. Mas si el-fiio
la fiia, el nieto la nieta fiziere grand tuer
to grand desondra al padre la madre,
al avuelo al avuela quel d con palma %
con punno 3, con coz 4, con piedra s,
con palo, con correa % ol tira 7 por el pie
por la mano, por los cabellos deson-
drada mientre; si lo denost 8 en conceio 9,
estos tales deven recebir cada uno L. azo-
tes delantre el iuez ; y el padre la madre,
y el avuelo el avuela los pueden dse-
redar si quisieren. Mas si estos , que as er-
rron , pidieren 10 merced sus padres ,
los padres los recibieren en amor, los he-
redaren non deven perder la heredad por
ende , ni les deven retraer aquellos azotes.
II. Quanto puede la muier mandar de
sus arras.
Jorque las muieres era mandado que fi-
ziesen de sus arras lo que quisiesen, algu-
nas dexaban sus fiios sus nietos Ia, d^
banlas otros estrannos. Por ende menester
es que aquellos 13 ende ayan algn provecho
por la cnauza 14 de los quales fu fecho el
casamiento. Onde nos establescemos que la
muier que a fiios nietos , non pueda dar
dar la quinta parte de su aver , esta III. parte que po-
siemos meiora de los fiios , esta quinta parte que
postemos la eglesia los siervos , quien quier,
eleven seer sacadas de los averes solamientre ; mas las
otras sus cosas que gan de su sennor, non deven seer
mezcladas con ellas , ca daquello que l gan del rey
de su sennor , puede fazer lo que quisiere. El padre &c.
1 En Esc. 2. 4. 6. M. Camp. Bex. Malp. 1. B. R. 1.
y E.R. falta desde el primer logares hasta el segundo.
2 Esc. 1. con palmada.
3 Esc. . ponno.
4 E. R. B. R. 2. y 3. coze.
5 B. R-3-y E. R. pedra.
6 S. B. correya.
7 S.B. y Bex. ol tiene. B. R. 1. lo tien pe la mano,
pe lo pia , pe los cbelos.
8 S.B. Bex. Esc. 1. 2. 3. y Malp. 2. denuesta. Camp.
denostar en concello la desonra.
9 Toled. Esc. i. 2. y 3. en conceio, lo desondra, es
tos tales. E. R. B. R. i. y Malp. 2. en conceio ,
los desondra , estos tales.
i o Camp. y B. R. a. pidiren. Bex. y E. R. pediren.
Esc. 3. pedieron perdn et mercet.
1 1 Toled. los heredan. M. los perdonaren. Esc. 3.
los heredaron. r\ ,
1 2 Esc. i. desheredados dellas.
13 S. B. aquellos ayan.
14 Camp. y Bex. criancia.
TITVLO V.
mas de la quarta parte de sus arras ni la
eglesia , ni otra parte ; las tres partes
deven fincar sus tiios a sus nietos , si
fuere uno sennero IJ, muchos. Mas quan-
do la muier non a fiio 16 nieto vivo, es
tonze puede fazer de sus arras lo que quisie-
re. E la muier que ovo dos maridos, mas,
ovo fiios dellos , las arras que ovo del un
marido non puede 17 dexar los fiios del otro;
mas cada un fiio fiia , nieto nieta deve
aver las arras quel 1 8 di su padre su avue-
lo su madre depues de la muerte de su
padre1;. . .
III. De las cosas que dan los padres
en las bodas.
^
\fuanto a0 que los padres fazen 21 desagui-
sado " contra los fiios, menester es que por
nuestra ley se meiore. E por ende porque los
padres quieren demandar los fiios lo que
les dan sus bodas, tollemos 2J que lo non
fagan, ponemos por esta ley, que si alguna
cosa recibieren los esposados de los padres
en tiempo de sus bodas en siervos , en vin-
as, en. tierras , en casas , en vesti-
dos, esotros ornamientos, en bodas
depues de sus bodas , por escripto , por
testimoni *% que todo esto sea en voluntad
de los fiio3 lo que quisieren ende tomar, fue-
ras lo que ,s reciben :dalgunos 16 estrannos
por ondra de las bodas , en ornamientos,
en vestidos , en otras cosas , que *7 lo
deven dar aquellos que ge lo emprest-
ron **. E as que depues de la muerte del
padre , si los fiios vinieren su buena , ven
gan todos los hermanos egualmientre la
buena del padre, fueras si el padre diera
alguna cosa al fiio estremadamientre a, ass
cuerna manda la ley. Et aquello quel 30 diera
15 E.R. sinlero. Ese. 6. senllero. B. R. 1. y Esc. 5.
sinero. Esc. 2. uno solo muchos.
16 Malp. 2. y Esc. 1. fijo legtimo ni nieto vivo.
17 S. B. pueda. Esc. 1. non puede delexar.
18 B. R. 1. que di so padre, so avuelo , sua ma
dre , despus, de la "muerte' de sua madre. Bex. que di
so padre sua madre , depues de la muerte de sua madre.
19 Esc. 1. 2. y 3. de su madre.
o Toled. B* R. 1. Esc. 1. 2. y 5. Quando los pa
ires. ' ' ' ;
21 S. B. facien. E. R. fizieren.
2 Camp. B. R. 2. y 3. desguisado. Bex. desanguisado.
23 Toled. Esc. 1. B. R. i. y Malp. 2. tollemos eso,
ponemos por esta ley que si alguna cosa. Esc. 3. y . por
ende tollemos eso. .
24 Malp. 2. testimonios. B. R. 1. y S. B. testi
monias. . _.
25 S. B. lo que les emprestaren por ondra de las bo
das. Bex. fueras lo que los dieren por onra de las bodas.
Esc. 2. fueras lo que les prestaren por orna.
26 Malp. 2. dalgunos ornes de sus parientes de estran
nos emprestado por ondra de las bodas en ornamiento.
27 Malp. 2. y B. R. i. aquello deven.
28 S. B. emprestaren. Esc. 1. prestaron. Esc. 3. em
prestaran.
29 S.B- estrimadamientrq. , r. - .
30 M. Esc. 2. Camp. Malp. i.y 3. .que diera el pa-
dre , depues de su muerte. '.>. .
 5* DEL FVERO
el padre al fiio la fiia en tiempo de sus
bodas , puede fazer dello lo que quisiere en
la vida del padre depues de su muerte,
todava en tal manera, que lo quel dio el
padre en tiempo de las bodas que sea as
mado que los hermanos tomen al tanto
por ello , lo que fuere dems de la buena
del padre prtanlo egual mientre.
IV. De los Jiios que non son dun pa
dre.
Si algn omne oviere muchas muieres, 1
de todas oviere fiios , alguno de los fiios
por ventura muriere sin 3 fabla , aquellos
hermanos que fueren dun padre, de una
madre , deven aver su buena si 4 non oviere
fiios nietos : si son dun padre non
duna madre , la buena del padre deven aver
los fiios que son dun padre. E otros los fiios
que son duna madre non dun padre , de
ven aver la buena de la madre. E si la mu-
ier ovo fiios de muchos maridos , los her
manos que son dun padre duna madre
deven aver la buena de los hermanos que
mueren sin fabla , si non an fiios nietos,
ass en la heredad que es de parte del pa
dre , cuerno en lo que es de parte de la ma
dre ; en tal manera que los fiios de los her
manos 5 de las hermanas que son muertos,
vengan con sus tios egualmientre la bue*
na de los 6 avuelos de las avuelas, ass cue
rno es dicho en la ley de suso. E que los
padres los avuelos puedan meiorar los fiios
los nietos, dar quien quisieren de su
LIBRO
De las avenencias 9 de las compras.
I. TITOL DE LAS COSAS DE SANCTA EGLESIA io.
L De las cosas que son dadas la eglesia.
II. De la guarda de las cosas de la eglesia.
III. De la vendicion de la donacin de las
cosas de la eglesia.
IV. De las cosas de la eglesia que tienen aque
llos que fazen servicio la eglesia.
1 Bex. osmado. Camp. aesmado.
2 Camp. et en todas.
3 Toled. Malo. i. y Esc. i. sin fabla, no dexar fiio
nin nieto , aquellos.
4 S. B. B. R. 2. y Malp. 2. si l non.
5 Esc. 2. y S. B. de.
6 Esc. . de los hermanos de las hermanas.
7 S. B. y Esc. 2. non puedan. B. R. 2. non poden en,
y as' otras vcese
8 Estas dos leyes VI. y VIL son V. y VI. del tit.
JVZGO
buena , ass cuerno es dicho en la ley de
suso
V. Don Flavio el glorioso Rey
Bamba.
De lo que ganan los Jiios vivendo el
padre la madre.
Ei fiio que gana alguna cosa, vivendo el
padre la madre , del rey de su sennor,
lo quisier dar vender, pudelo bien fa-
zer , ass cuerno es de suso dicho en otra
nuestra ley ; ni el padre ni la madre non
pueden 7 ende nada demandar en la vida del
fiio. E si alguna cosa ganar el fiio en hueste
- por su trabaio, si bive con el padre de
so uno , la tercia parte deve aver el padre,
las dos partes deve aver el fiio por su
trabaio.
(
VI. 8 De los obispos que quieren toller
d las eglesias lo que dizen que to-
vieren XXX. annos.
Dios que es derecho iuez &c.
VIL Que los siervos de las eglesias non
sean franqueados , nin se casen con
muieres libres.
Grand confusin es &c
V.
V. De los obispos que quieren toller las
eglesias lo que dizen que toviron XXX.
annos.
VI. Que los siervos de las eglesias non sean
franqueados , nin se casen con muieres
libres.
del lib. V. siguiente , adonde verdaderamente pertene
cen , y no aqu , como estn en todos los cdices cas
tellanos.
9 En el M. falta el epgrafe del libro. Esc. 1. De las
tenencias de las compras. Esc. 3. De las cosas dadas
pasadas cada una como deven valer.
10 Esc. 1. DE LOS AVERES DE LAS IGLESIAS
Y DE LAS DONACIONES QVE LE SON FECHAS.
Esc. j. DE LAS COSAS QVE SON DADAS LA
EGLESIA.
 LIBRO; ^.
I. De las cosas que son dadas la
eglesia.
Si nos somos temidos de gualardonar 1
los que nos sierven, quanto mas 1 devemos
dar 3 las cosas terrenales por redemien-
to 4 de. nuestras almas, guardar las que
son dadas? E por ende establescemos que
todas las cosas que fueren dadas las egle-
sias, por los prncipes, por los otros fieles
de Dios , que sean siempre firmadas en su 5
juro de la eglesia. ; * .
II. De la guarda de las cosas 6 de
la eglesia. - ~
Nos creemos que muy buen conseio ser de
nuestro regno, si nos mandamos por 7 nues
tra ley que las cosas de sancta eglesia sean
guardadas. E por ende establescemos en esta
ley, que mantiniente 8 que el obispo fuere
ordenado que faga escripto de las cosas
de la eglesia presentes 10 V. omnes buenos;
aquellos ante quien fuere fecho , robren
este escripto con sus manos. E depues de 11
la muerte daquel obispo , el otro obispo que
fuere en su lugar, segund aquel escripto
demande las cosas de la eglesia. E si algu
na cosa fallar minguada los herederos del
primero obispo, aquellos quien perte-
nesce 13 su buena, lo deven entregar de la
buena del obispo 14 : si alguna cosa vendi,
el otro obispo que viene ,s depues l entre
gue el precio al comprador I6, reciba la
cosa con todo su fructo , con * sus per
tenencias 1 8 sin toda calonna. E otros man
damos esto guardar de los otros sacerdo
tes *, de los chachnos, de los otros cl
rigos.
x Esc. i. guardar. Bex. B. R. i.a.y 3. galardonar,
a S. B. Esc. i. y Malp. a. quanto dems,
g Esc. i. guardar. . .
4 B. R. i. y S. B. redimiento. Malp. a. remcdimien-
to. Esc. a. 3. y Bex. remimiento. Esc. i. rendimento.
Camp. rendimiento.
5 S. B. en so iur. Toled. Malp. a. y Esc. i. en su
poder de la iglesia por siempre. Camp. Bex. y Esc. a.
iur. B. R. 1. firmadas en servicio de la iglesia.
6 Esc. I. De las cosas y de los averes de.
7 Camp. y Esc. i. en nuestra ley.
8 S.B. Malp. a. Bex. y Esc. a. manteniente. B.R.i.
mantinente , y as otras veces. Camp. mantinenti. Etc. i.
B. R. a.y 3. mantenente. Esc. 3. luego que.
9 Toled. Malp. 3. y Esc. i. ordenado en su ley.
10 Bex. presientes. Camp. con V. omnes bonos pre
sentes. - '
1 1 M. de su muerte.
1 1 Malp. 2. menguada perdida. Esc. i. y 3. men
guada. , . .
13 Esc. 1. pertenesciere.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. i. del obispo muerto.
1 5 Esc. 3. vieno. Camp. y B. R. a. ven.
16 Toled. Malp. a.y Esc. i. al comprador de la buena
del muerto. _ .
17 Toled. Malp. a. y Esc. i. con toda su pertenencia
* ([Malp. 2. y Esc. i. pertenencias) , trnelo la yglesia,
TITVLO It ?9
III. De la vendkion * / de la donacin
de las cosas de la eglesia.
Si algn obispo algn clrigo vendiere %t
diere sin conseio de los otros clrigos,' al
guna cosa de la eglesia , mandamos que.
non vala , si non fuere fecho cuerno man
dan los decretos de los padres 13 santos.
IV. De las cosas de )a eglesia que
tienen aquellos que fazen servicio
_ d la eglesia. , '' J
Los herederos del obispo de los otros cl
rigos que meten sus fiios en servicio de la
eglesia , que teen algunas heredades , al
gn prstamo de la eglesia , si depues se tor
nan legos a4, se quitan del servicio de la
eglesia de la que tinien 13 la posesin, luego
mantiniente pierdan lo que tienen. E non 26
dizemos esto * tan solamientre de los que se
tornan legos, mas de todos los otros cl
rigos que tienen alguna cosa de la eglesia l8;
maguer 29 que la tengan 30 luengo tiem
po , non la pierda por ende la eglesia , ca
ass lo mandan los decretos. E las muieres
de los sacerdotes de los otros clrigos3',
que dan sus fiios las eglesias por 31 servi
cio fazer Dios depues de la muerte del
padre solamientre por merced ,. bien pueden
tener los fiios los prstamos que toviron 33
sus padres de la eglesia 34.
V. El Rey Bamba.
De los obispos que quieren toller las
eglesias lo que dizen que toviron 35
XXX. annos.
Dios , que es derecho 36 iuez , ama iusticia
que nenguna pena non aya el comprador , ni nenguna
calonna. E otros.
18 S. B. pertinencias. Esc. 6. pertinenzas.
19 Bex. y Esc. /. sacerdotes de los otros clrigos,
jo B. R. 1. vendecion. .
.ai B. R. 1. Esc. 1. 3. y Bex. vendir , dier.
a 2 Toled. Mtlp. a.y Esc. 1. que non vala aquella com
pra nin aquella donacin , si non.
.23 B.R.i. Esc. 1. Bex. S. B. y Malp. 2. santos padres.
24 Esc. 1. Malp. 1. B. R. a.y 3. leygos.
25 S.B. B.R.i. Bex. Malp. 2. Esc. 1. 3. y Camp.
tienen. <:.
26 S. B. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 3. decimos. B. R. 1. de-
cimus.
27 En Esc. 1. 3. 4. 5. M. y B. R. 1. falta esto.
28 Esc. 1. si dexan la orden.
29 S. B. y Esc. 2. maguera. B. R. 1. y Camp. magar.
30 S. B. ttengan. Camp. tienen.
3 1 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. clrigos que fiiictn bib-
das que dan.
32 S. B. B.R. 1. Bex. Malp. 2. Camp. Esc. 1. 3.
y 3. por tazer servicio depues.
33 Malp. 2. toviron sos padres. S. B. tovieren sos
padres. M. los padres.
34 Esc. 1. del conceio.
35 Esc. 2. toviron por.
%6 S. B. Esc. a. y 3. derechero.
. Kk
 DEL FVERO
en> todo tiempo, non Quiere 1 que la ius-,
ticia peresca 3 en nengun tiempo ; ca Dios
es iusticia ; porque Dios es iusticia , lo que
ls fieles de Dios dan las eglesias 4, Dios
es dado. Doeas 5 quien tueile alguna cosa
de iusticia *, enganno faze Dios. E pues
que Dios es iusticia , ass cuerno es 7 dicho,
cuerno osar 8 nenguno toller de la mano
de Dios lo que diz que l tovo 9 XXX. an-
nos '? Ca nos vimos 11 muchos obispos
que por gran cubdicia 12 tollen '3 las egle
sias que son fundadas en su obispado 14 las
cosas que les dieran los fieles de Dios ,
dbanlo las IS eglesias cathedrales , otri
quien quisieren 16 : ass quebrantaban las
asmolnas 17 aienas , fazien sacrilegio , por
que engannavan las eglesias de Dios : ca sa
crilegio es engannar la eglesia. Onde cue
rno ellos entendien 18 por razn que lo de-
vien entreguar queriessen 20 defender que
dizien 21 que lo tovieran " XXX. annos ,
dizien 11 que lo non forzaran ellos. E ma
guer saben lo que 24 fiziron sus antecesso
res , ellos non lo quieren 25 emendar , hy
el pecado que ellos devien emendar en un
momento 26 , quieren defender por muchos
aos. Doeas 27 mucho es aquel sin piadad
que se trabaia desto fazer, 28 non connos-*
cen que por XXX. annos fiziron 29 tuerto
Dios, dems depues de XXX. annos non lo
quieren meiorar, fasta enesaqui se quisieron
1 Camp. en toda manera. B. R. j. en todo tempo.
I E. R. y Bex. non manda.
3 Esc. j. y B. R. 2. perezca. . i
4 S. B. yglesias. E. R. glisias. B. R. 2. eyglesias.
5 Toled. B.R- i- y Esc.j. ca la iusticia es Dios, et
Dios es iusticia. Por ende. Malp. 2. Onde.
6 Esc. 2. as como es dicho Dios le tuellc , j pues
como osa ninguno toller de la mano de Dios lo que l
tovo XXX. annos mas.
,7 Esc. 3. de suso.
"8 S.B. B. R. 1. y Camp. como osa nengun toller.
9 Esc. 6. Camp. y Bex. tevo.
10 M. Esc. 2. y 6. treinta annos, mas.
II Esc. 3. vimos ya. . .. ' ;
1 1 Toled. S. B. B. R. r. Esc. i. 2. y 3. cobdicia.
13 S.B. Camp. Bex. y Esc. 3. tollian. Malp. 2. y
Esc. 1. fucilen. Esc. 2. tollien.
14 Malp. 2. obispazgo, y as otras veces. Bex. y Esc 1.
obispadgo. B. R. 2. y 3. bispadgo. E. R. bispado.
1 5 Esc. 3. sus. B. R. 2. suas.
16 Malp. 2. Bex. y Esc. 2. quieren. S. B. quereren.
B. R. 1. Camp. Esc. 1. y 3. querian.
17 Toled. S. B. Malp. 2. Esc: 1. y 2. elimos as.
B. R. 1. 2. y j. alimosnas. Camp. alimosinas. Bex. elim-
mosnas. Esc. 3. elmosnas.
18 M. S.B. y B. R. 1. entienden.
19 S.B. B. R. 1. Bex. Camp. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 3.
entregar.
jo S. B. Camp. Bex. Esc. i.y 2. quirense. B. R. I.
y Malp. 2. querense Esc. 3. queranse.
2 1 M. dizen. Esc. 3. decan.
22 S.B. Esc. 1. y 2. toviron. . . . forzaron. Camp. y
Bex. teviron. Esc. 2. dicen que lo non forzaron ellos,
mas sus antecesores. maguer saber que lo forzaron su*
antecesores , ellos no lo quieren emendar.
23 B. R. 1. decian que lo forciaran.
24 S. B. que lo forzaron sus. Malp. 2. lo que forza
ron. B. R. 1. maguer lo que forciron sos antecesores.
Camp. y Bex. lo que lo forciron.
JVZGO
defender por torticera 30 iusticia. Mas non
ordenamos nos las cosas que son passadas de
los otros reyes , mas queremos poner trmi
no las que 31 son de venir en el nuestro
tiempo. Onde defendemos que daqu ade-
lantre nengun obispo non tome nenguna
cosa de las eglesias de su obispado , lo que
tomare , que non lo pueda defender por ca-
lomnia 32 de XXX. annos 33. E non dizemos de
XXX. annos tan solamientre ; mas quando
que quiere quel pueda seer mostrada la cosa,
que la entregue. Ca las vezes el duro sen-
nor *4 faze que non le osa omne deman
dar 3 3 nada, porque tiene los clrigos mu
cho apremiados ; por ende que la eglesia,
que es despoiada , non pierda 36 por tales
prelados , tod omne en todo tiempo puede
acusar 37 atal fuerza, demandalla por iudi-
zio 38 en tal manera que si los padrones 39 que
fundron las eglesias son 40 presentes , ellos
lo deven demandar; si non fueren pre
sentes, no lo quisieren demandar, estonz
los prncipes, sus vicarios41, qualquier
omne que 42 lo sepa , pudelo acusar de
mandar. Doeas 43 todos los obispos que fas
ta este tiempo toviron 44 alguna cosa for
zada de las eglesias, cumplieren 4 XXT.
annos , dexamos lo 46 nos ante iudgar
Dios, que nos lo iudguemos 47. Mas lo que 4*
non toviron aquellos 49 que forzaran las
eglesias XXX. annos fasta en tiempo desta
25 M. quisieren.
26 S. B. momiento. Camp. mummiento. Bex. moni-
miento.
27 Toled. y B. R. 1. Por ende. Malp. 2. Onde.
.28 S.B. Esc. 1. a.y j. conosce. Malp. 2. y B. R. 1.
conocen. Camp. conucen.
" 29 M. fizo. Camp. fecron. Bex. feciron.
30 S. B. Bex. y Esc. 2. torticiera razn.
31 S. B. y Esc. 2. las cosas que son de venir en el
nuestro regno (Esc. 2. reigno). Malp. 2. Camp. y Bex.
las que son de venir.
32 S. B. Malp. 2. Esc. 1. y 2. calonna. B. R. j. ca-
) lumpnia. Esc. o. calumpna.
33 S. B. Camp. y Esc. 2. annos solamientre, mas quan
do que. Malp. 2. annos solament , mas quando que.
34 E. R. Esc. j. y . sennoro.
3 5 Esc. j. -demostrar.
36 M. non pierda lo suyo. '
37 Esc. j. acusar tal cosa et tal fuerza.
; 38 B. R. 1. y Malp. 2. iuicio.
39 S. B. Esc. 2. y Bex. padres.
40 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. son vivos presentes.
41 Camp. y Bex. vigarios.
42 S. B. y Esc. 3. orne que que sea. B. R. i- orne que
lo saba. y Malp. 2. orne lo sepa.
. ., 43 Toled. Por ende. Malp. 2. Onde. B. R. J'. E por
ende.
44 Camp. revieren. Esc. j. tovieren.
45 B. R. 1. compliren trinta annos. S. B. compliron.
Esc. j. compliron.
46 B. R. 3. y Esc. 1. los nos.... los.
47 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. iudguemos quanto for
zaren las yglesias que non a aun XXX. annos fasta
el tiempo.
48 Camp. y B. R. 1. lo que teviron forciron. B. R- 3-
Mas los que non tovieren lo que forciaran. Malp. I. Mas
lo que non toviron aquellos que forzaron.
49 M. aquellos, lo que.
 LIBRO V. TITVLCLi.

ley, mandamos que lo entreguen la egle sia, luego lo demuestre:?? al prelado *? el

sia .sin otra emienda l. Mas si del tiempo
que fu fecha esta ley adelante, si 2 al
gn ornne forzar 3, forz la eglesia al
guna cosa de lo que dieron los fieles de
Dios, si lo toviere en 4 su iuria , lo diera
otri,.non le vala en nengun tiempo, ass
eemo es de suso dicho; mas quando 5 quie
re que! pueda seer mostrado, deve entre
gar a. la eglesia lo que 6 forz , fazer emien
da de sus cosas. si non oviere 7 dequel
faga emienda , entregue lo que 8 fuerz;
hy l por 9 la fuerza que fizo deve aver la
pena descomunin 10 que fu- puesta en el
XI. 11 conceio 12 que fu fecho en Toledo en
tal manera , que si 1 cosa que fuerzo ,3.va- \ /nioinon semeia al padre ; que aquello que
lier *+ X. sueldos, deve fazer penitencia 15
XX. 16 dias. E si valiere la cosa mas m-
nos, todava deve aver la pena doblada ass
cuerno es de suso dicho ; otra tal pena
deve aver quien 17 quiere tener la cosa por
fuerza ia, que fuerz su 19 antecesor. Hy el
iuez que non quisiere complir esta ley ,
non lo dixiere al rey , que la 10 iudgue , pe
che de lo suyo aquella eglesia quanto de-
vie pechar el obispo. Hy esta ley non es tan
solamientre puesta por las cosas que son
dadas las eglesias menores 11 las prin
cipales , mas por todas las otras eglesias ;
ass por los monesterios " de los monges23,
de las monias 2+, de los fray res. Hy esto, que non se faga tal cosa daqu adelantre,
queremos ennader en esta ley, que todos los
obispos que ordenaren los prelados en las
eglesias de su obispado , que les fagan saber
todos los derechos de las eglesias ; ass que
si el obispo oviere ende algn escripto al
guna sapiencia 25 del derecho daquella egle-
autntico 28 del escripto. E los prelados que
tomen ende el esemplario 29 roborado 30 por
mano del obispo , porque sepan tractar los
negocios de la eglesia , demandar las de-,
rechuras. Esta ley fu dada confirmada el
dcimo 31 dia de las 32 kalendas de ianero 33,
en Toledo IV. annos andados depues que reg-
namos en nuestro regno.
VI. 34 Que los siervos de las eglesias non
sean franqueados , nin se casen con
muieres libres.
Grand confusin es del linaie quando el
viene 35 de la raiz deve ** seer en la cima.
Doeas 37 cuerno puede seer quitamrentre
libre quien su 38 padre aun tiene 39 enlaza
do? Hy esto dixiemos, porque muchos sier
vos de las eglesias son franqueados , pero
non son en todo libres , porque deven aun 40
servir en la eglesia que los franque, c-
sanse con muieres libres contra natura ,
quieren aver fiios libres, lo que ellos non son?
lo que devja 41 seer libre, nace depues
enlzado ; ca miehtre 42 que ellos casan desta
manera , el fiio sigue al 43 padre , que es de
menor guisa que la madre, y es siervo de
la eglesia con todas sus cosas. E por ende
mandamos que todo siervo de la eglesia que
fuere franqueado , en la qual eglesia deve
fazer 44 servicio, que non se pueda casar con
muier libre. Mas aquellos que fueren fran
queados, quitos de todo servicio de la
eglesia, pueden 4 s casar con muieres libres,

i Toled. Malf. a. y Esc. i. sin otra cscusacion.
a si falta en Malp. a.
3 B. R. i. y Malf. a. forzare la.
4 B. R. 1. toviera en so poder. S. B. y Esc. 2. si lo
toviere en so iurio. Malp. 2. si lo toviere en su per
jurio. Bex. si lo tevier en so iur. Camp. silo reviera en
*o poder. Esc. 1. y 3. en su iuro. 'ioled, en su podero.
" 5 Malp. a. quando que quier. r xemplario.
6 Malp. i.y 2. quel.
7 S. B. non a de que faga. Malp. 2. ovicr.
t Malp. 2. quel. .. .' \ J ,
9 Esc. 3. por lo que forz.
10 S. B. y Esc. 2. la pena que es descomulgada. Bex.
que y es descomungada. Malp. 1. la pena de desconiun
gado. B. R. 2. la pena de dcscomonion. . \ .'.
11 S. B. Bex. y Esc. a. dcimo. ' >
11 S.B. Malp. 2. Esc. 2. y j. conceio de Toledo.
13 S. B. Esc. 1. 2. y Malp. 2. forz. B. R- i- Bex.
Camp. y Esc. 3. forcio.
14 S.B. valiere,
15 Malo. 2. B. R. x. Camp. y Esc. 1. penedencia.
16 M. XV. B.R. 1. XXX.
1/ B. R. 1. S. B. y Malp. 2. aquel que. Esc. 3. aque
llos que la cosa tienen.
18 B. R. 1. y Camp. por forcia que fizo (Camp. fezo.)
19 M. Malp. 1. 2. Camp. Bex. y B. R. 2. su.
a o Bex. y Esc. 6. lo.
ai S. B. Bex. Esc. 2. 4. 6. y E. R. maiores.
a 2 Esc. 2. y S. B. monasterios.
a 3 B. R. 1. monches. monchas. B. R. 2. monyes.
24 S. B. Bex. y Esc. a. mongas. Camp. mongias y de
los liados.
a 5 Bex. y Esc. . sabencia. E. R. sabenza- Esc. 6. sa-
biencia.
26 S. B. demostr.
27 S. B. y Malp. 2. perlado , y as otras veces.
2 8 Esc. 1. autenticado.
29 B. R. 1. enxiemplo que sea roblado. Esc. g. exem-
prario. E. R. enxemplo. S.B. exemplario. Esc. i. en-
30 S. B. Malp. 2. Esc. 3. y 3. que sea roblado. Bex.
y Esc. 1. robrado. Camp. robulado.
31 Toled. doceno. Malp. 2. Esc. i.y< 3. deceno. ,
32 S. B. B.R. 1. y Malp. 2. de kalendas. Bex. ka-
liendas. . ..
33 B.R.I. chenera. Malp. 2. y S. B. enero. Camp. ie-
nero. Bex. genero.
34 En el Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el epgrafe de esta
ley dice : Que los siervos de las yglesias que son fran
queados , non se casen con mujeres libres , nm ios que
el decreto franque por pleyto de servir la eglesia.
-35 Toled. Malp<a. Esc. i.yS- es. B. R. 1. y Camp. ie.
36 S. B. Malp. 2. Esc. 1. y 3. deba. ,
37 Toled. y B. R. 1. Por ende. Malp. a. Onde.
38 S. B. y Malp. 2. ha su padre aun enlazado?
39 M. ten. Esc. 1. ha.
40 Esc. 3. servir.
41 S. B. B. R. 1. Malp. a. y Esc. 2. debia seer.
42 Malp. 2. mientra. ..
43 Malp. 2. el.
44 Malp. 2. B.R. i- y Esc. 1. en el qual.... aver sen-
norio. S. B. y Esc. aver servicio.
45 B. R. 1. S..B. y Esc. 2. pudense casar- Esc. 3.
pudanse. /
Kk 2
 fia BEL FVERO
sus fiios sean libres. E si aquellos que
son franqueados , deven 1 aun 2 servi
cio la eglesia , si casaren con muieres li
bres , deven seer 3 tres veces azotados , ass
cuerno es dicho en la ley de suso , y el iuez
los deve partir ; si se non quisieren par
tir, cada uno dellos finque cuerno 4 estaba,
los fiios sean siervos del rey. E lo que les
diere alguno , lo que ellos pueden ganar
con aquello que les 5 dieren , todo deve per-
tenescer aquel que ie lo di , sus he
rederos ; si herederos 6 non oviere , dvelo
II. TITOL DE LAS
I. Que la donacin que es fecha por fuerza
non vala.
II. De la donacin del rey I4.
III. De las cosas que da el rey al marido 6
la muier.
IV. De lo que da el marido la muier sin ,J
I. Que la donacin que es fecha j>or
fuerza non vala.
La donacin que es fecha por fuerza ,
por miedo non aya firmedumbre 17.
II. De la donacin del rey.
Las donaciones ** que el rey faze algunas
personas, que 19 a fechas, deven seer en
poder daquel quien las fizo en tal manera,
que aquel que las recibir faga dellas lo que
quisiere ; que pague los tributos ao que de
ven seer fechos en la heredad. E si aquel que
recibi la donacin muriere sin fabla , sus
herederos lo deven aver, 41 non deve seer
desfecha si non fuere por culpa daquel que
la recibi.
i B. R. i. y Esc g. aon.
i Esc. 2. aver servicio. Esc. g. servio Esc. g. ser
vir la. Carne, deven aun fazer servicio.
3 Toled. Malp. 2. y Esc. i. deben recebir XXX.
azotes.
4 Esc. 3. como ante se estaba. ' -
, Camp. que los dieran. : 18 M. La donacin.
6 S. JB. heredieros.
8 Toled. Malf. 2. y Esc: i. el rey.
9 Malf. 2. y Esc. i. franqueado de la mugier 6 del
varn. Bcx. y E.R. de.
10 S. B. B.R. i. Malf. 2. Esc. i. 2. y j. ganaron.
11 B. R 1. kalendas generas. B. R. 2. calendas jancras.
12 Esc. 1. que mustio sennor el rey regn. El Rey
Bamba fizo esta ley.
13 M. DE LAS DONACIONES DE LA EGLESIA.
Malf. 2. DE LAS DONACIONES GENERALES
DE LOS DONADOS IVNT ADOS. B. R. 1. y Esc. j.
DE LA DONACION GENERAL. Esc. 1. DE LOS
DONADOS VNIVERSALES QVE SON FECHOS
POR GRACIA,
14 Malp. j. y Esc. 1. Del rey que faze al varn i su
JVZGO
aver el sennor *. Esta ley se deve entender
del omne que es franqueado de la eglesia
de la muier. Mas esto es de guardar que
los fiios que nascieren de tales padres ante
XXX. annos fasta el tiempo que fu fecha
esta ley, non sigan el padre , que non es
de todo libre, mas sean libres con todas
sus cosas que ganaren 10 del padre de la
madre. Esta ley fu dada confirmada en
Toledo X. dias de las kalendas 11 de ianero
en el quarto anno que 11 regnamos en nues
tro regno.
9P= =4*
DONACIONES*.
las arras.
V. De lo que da el marido la muier xt.
VI. De las cosas que son dadas por es-
cript.
VIL De lo que da el marido la muier,
la muier al marido.
III. De las cosas que da el rey al ma-
rido d la muier.
Nos establescemos especialmientre que de
la donacin que el rey fiziere al marido , que
la muier non pueda ende aver nada , fueras
lo quel diere por amor * E otros lo que el
rey diere la muier , el marido non pueda
ende 21 aver nada , ni demandar depues de
la muerte de la muier , si non lo que 14
ella le diere.
IV. De lo que da el marido la muier
sin las arras.
Si la muier recibir alguna donacin de su
marido sin las arras JS, si fiios oviere deste
marido, la muier lo deve aver fasta su muer
te , segund cuerno mandare %\ el marido , i
(Esc. 1. la") mugier, y as en la ley. .. :
1 5 Camp. y Esc. 3. en arras , y as en la ley. . . .1
10 Malp. 2. y Esc. 1. la mugier, depues la falla en
adulterio. ... . .
17 Esc. 1. E. R. y B. R. 2. firmidumbre. Bex. firmi-
dumme. Camp. firmedumne. Ec. 6. non vala. '. .:
... .' . .
10 Esc. 3. que son. . ' ;.
20 Camp. trebutos. Esc. g. y B.R. 2. tribudos. Esc. 1.
y Malp. 2. lo que quisiere. E si aquel. , .
21 Esc. j. y g. la donacin non deve. . .5
2 z Toled. Camp. Esc. 1. j. g. B. R. 1. 2. j. y Malp. 2.
por arras.
23 B. R. 1. Malp. 2. Camp. Esc. 1. y 3. ende nada
demandar.
24 S. B. Bcx. Esc. 1. y 3. lo que ella diere. Malp. 2.
lo quel ella diere. B. R. 1. se non, elo que ye dier ella.
M. si non lo quel quier ella dar.
25 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. arrs , faciendo vida de
so una (Esc. 1. de so uno) si fiios.
26 Toled. face. Malp. 2. y Esc. j. farie. B. R- 2. j.
y Esc. g. cuerno le mandar. Esc. 3. como lo mandar.
 LIBRO V. TITVLO IL 83
avr los fructos , despendr 1 segund cue que Ja cosa que es dada sea luenne si es
rno l mandare. E de la quinta parte da- dada por escripto, non deve por ende menos
quello quel di el marido puede fazer lo que valer 2, que estonz semeia la donacin per
quisiere , depues de su muerte todo 2 lo fecta at, pues que a ende el escripto daquel
al finque sus fiios. E daquella cosa non que ie la 22 da 2J. Mas si aquel que ie la di
puede 3 ennaienar4 la muier nada si non cue diz que nunqua ie la di , ni fizo ende 24
rno es de suso dicho. E si non oviere fiio 5 escripto ; mas quel fu furtado el escripto,
daquel marido , puede fazer lo que quisiere estonze aquel que dize que le es dada la cosa,
daquello quel di el marido . E si la mu dvelo provar por 25 testimonios, que aque
ier murir 7 sin fabla 8, hy el marido finca lla cosa le fu dada, ass le ser firme. E si
re 9 bivo , aquella donacin deve tornar al lo non pudiere provar , estonz aquel que la
marido. E si el marido es muerto IO, torne di, iure que non fizo aquel escripto, ni lo
en los herederos del marido Otros man mand fazer , ni por su voluntad nunqual 2*
damos guardar de lo que dieren las muieres fu dado 27, as la donacin non vala. E de-
sus maridos 12. mas ennademos , que si alguno fiziere escrip
to de sus cosas en persona dotri que las d
V. De lo que da el marido' la otri , maguer que non diere el escripto
muier. aquel en su vida, todava lo avr 28 depues
de su- muerte aquellas cosas aquel en cuyo 29
Si el marido da alguna cosa la muier, nombre fu escripto; ca derecho es que aquel
la muier depues de la muerte del marido non escripto sea firme , el qual non quiso desfa-
fiziere adulterio, mas estudiere en castidad13, zer 30 el donador en su 31 vida. Mas si aquel
se casare cuerno deve , de lo quel di el que fizo el escripto non di la cosa , ni el
primero marido puede fazer lo que quisiere, escripto en su vida aquel quien fiziera
si fiios non oviere dl. E si muere sin fabla la donacin ; mas tovioseo 32 consigo, de
non a 14 fiios , si el primero marido es vivo, pues mudsele 33 la voluntad, el escripto que
"deve tornar la donacin al primero marido fizo 34 depues ser firme. E si por ventura
j sus herederos 1 s ; si faze adulterio , muriere aquel quien fu fecha la donacin
se casa 16 cuerno non deve, deve perder quan- ante que la cosa aya recibida , la cosa deve
tol diera el marido , deve tornar al pri fincar en aquel que la di , en sus here
mero marido sus 17 herederos. deros 3 s. E si alguno diere alguna cosa so
tal condicin , que se la tenga consigo en
VI. De las cosas que son dadas por su vida , depues de su muerte que la aya
escripto. aquel quien la da, porque esta donacin
semeia testamiento, aquel que la di la puede
cosas que son dadas luego 18 de mano, toller quando quisier ante de su muerte 36.
en ninguna manera non las deve demandar E si alguno era engannado por falsa dona
aquel que las di. E si avinier por aventura cin , fezo despensas en aquel que ie la pro

I B- R. 1. Bex. Camp. y Esc. 3. despender. 10 B. R. 2. Camp. y Esc. 3. avaler.

a Toled. Malp. 2. y Esc. i. toda la raiz finque iu*
fiios que ovo daquel marido. ' *
3 S.B. non pueda aienar ende la mugier nada. Malp. 2.
non puede ende. | . '
4 Esc. 1. y 3. enagenar. Camp. enallenar. k
5 Malp. 2. y Esc. 1. fijos. *
6 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el marido segunt que el
marido mand {Esc. j. por escripto) et escribso. E si la
muier. ' - >
, 7 Camp. y B. R. 2. morir. Malp. 1. muere. . _ .-.
8 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. sin fabla , non lo ena-
gen en toda su vida, hy el marido.
9 B. R. 1. fincar. Camp. y Bex. ficar.
10 Malp. 2. y Esc. 1. muerto ante que ella, torne.
E. R. y B. R. 2. morto.
I I Esc. 3. muerto. B. R 3- marito.
1 2 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. maridos en qual tiempo
quier {Esc. 1. quiere) faciendo mbos vida de s uno.
13 S. B. en su castidat. Camp. Esc. 1. y 2. en castidat.
1 4 Esc. 3. non an. Camp. a fillos del primero marido
i ye vivo.
15 Esc. 1. y Malp. 2. si fuere muerto.
16 Camp. Bex. Esc. 1. 2. y B. R. 1. se casar.
17 Malp. 2. y Esc. 1. al primer marido, sus fijo
della que ovo del casamiento legtimo ; si non oviere
fijos , torne en sus herederos del marido que fizo la do
nacin.
18 Malf. z. 2. .Toled. y S. B. dadas de mano.
19 B.R.J. lonne. Toled. Malp. 2. y Esc. 1. luenne del
lugar o fuere dada por escripto , non deve por ende.
21 B, R. 1. 2.3. Bex. y Camp. perfecha. Esc. j. se
meia que la donacin es perfecta.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que ge la da; mas que di
ga o ori sus trminos ( Esc. 1. linderos ) et con que s
tienen. Mas si aquel.
_ g S. B. di.
24 S. B. en.
25 Esc. 2. por buenos testimonios.
26 B. R. 1. nunca. Bex. nunqua fu fecho ni dada
Malp. 2. y Esc. 1. nunqual fu dado, ni enviado, ni en
escuso , ni en paladinas : quand esto oviere iurado ass , la
donacin.
27 Malp. 2. B. R. 1. y S. B. fu dado , as la do
nacin non vala. dems ennademos &c.
28 B. R. I. aver. Camp. lo avr adar.
29 B. R. J.y Camp. en qual nomne fu el escripto. S. B.
y Esc. 2. en cuyo nombre fu fecho el escripto.
" 30 S. B. Bex. y Esc. 2. desfer.
31 Toled. Malp. 2. yEsc.i. en su vida, et lo tovo
fasta su muerte. Mas.
32 B.R.i. S.B. y Esc. 2. tovselo. Bex. tevosolo.
Camp. tevolo. Esc. 3. tivosselo. B. R. 1. mas tovo so
conseyo , depois mudsele. M. tovo el siello consigo.
33 S. B. y Esc. 2. mdasele.
34 Esc. 3. feziere. E.R. y Camp. fezo.
35 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. herederos, no en otri.
E si alguno.
36 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. maguer que aquel quien
fil dada nol fizo alguna cosa {Malp. 2. y Esc. 1. ctri-
pa). Et si alguno*.' ' k
 84 DEL FVERO
metiera , mandamos que ie lo entregue el
donador 1 sus herederos * , que aquel que
cuidaba aver ganancia de vana promisin,
non reciba damno- E si algn omne recibie
ra 3 ya la cosa quel era dada por escripto,
por otro recabdo , si ploguiere depues
este que la recibi , que este que ie la di
que la tenga de su mano , depues muere
aqueste quien fu fecha la donacin ante
que aquel que ie la diera, aqueste que muere
la puede dar quien quisiere. E si muere
sin fabla , yanla los herederos deste muer^
to, non daquel que se la diera.
III. TITOL DE LO QVE
LOS QVE LOS AYVDAN 5.
L Si aquel, que ayuda a otri en 6 la lid'', 6
sus fiios desemparan 8 al padrn en la lid
6 sus fiios. . de lo que da el sennor .
II. De las armas que son dadas los sayo-
nes que ayudan omne en la lid ,
I. Si aquel , que ayuda otri en la
lid l0, sus Jiios desemparan " al
sennor1* en la lid , sus Jiios.
Si algn omne diere armas aquel quel
ayuda en la lid , otra cosa , dvelo aver
aquel quien es dado, si depues quisiere
tomar otro sennor, pudelo fazer 1 3 si qui-
sier ; ca esto non puede omne defender
omne libre que es en su poder. Mas quanto
tom del primero sennor , todo ie lo deve
entregar14. E otros dizemosI5de los fiios del
sennor, de los fiios daquel que le ayuda:
que mientra que siervieren el padrn 16, que
aya aquello que di el padrn su padre
dellos. E si desempararen el padrn , sus
fiios , sus nietos contra su voluntad , en
treguen todo quanto diera el sennor su
padre dellos. E si aquel que ayuda su sen
nor en hueste en lid , ganare alguna cosa,
I Ese. i. si es vivo. Camp. mandamos que II la entre
guen la donacin l sos herederos.
a ToUd. Esc. j. y Ma/p. 2. sus herederos si fuese
{Esc. 1. es) muerto , que aquel que cuedaba.
3 S. B. recibera. B. R. I, recebira. Bex. recibir. Esc.J.
avia recibido.
4 B. R. 1. atal. Esc. j. atal todava.
5 ToleJ. DE LAS DONACIONES QVE SON FE
CHAS. Esc. 1. y Ma/p. 2. DE LOS DONADOS DE
LOS SENNORES SVS CRIADOS. S. B. B.R. i.y
Camp. DE LO QVE DAN LOS OMES LOS QVE
LES AYVDAN. Es., j. DE LAS DONACIONES DE
LOS SENNORES DE LOS PADRONES. Esc. 5.
DE LAS COSAS QVE SON GANADAS EN LA
LID , O DE LO QVE DA EL SENNOR. M. AYV
DAN EN LA HVESTE.
6 M. otri en la hueste , en la lid.
JVZGO
VII. De lo que da el marido la muier
la muier al marido.
Si el marido diere alguna cosa la muier,
faga escripto por su mano daquello quel die
re ante dos testimonios ante tres. E si la
muier diere alguna cosa al marido, faga otro
tal 4 ; todava que ie lo non faga fazer el
marido por fuerza. E sea fecha en tal ma
nera , que segund la donacin , la buena de
cada uno sea asmada ass cuerno manda la
ley.
DAN LOS OMNES
de lo que ganan.
III. De las cosas que son ganadas en la lid,
IV. De las cosas que son dadas en la lid,
ganadas.
el sennor deve aver la meetad , sus fiios
del sennor 17 , hy el otra meetad deve aver
aquel que la gan. E si el vasallo muriere,
oviere fiia, non oviere fik), la fiia man
damos que finque en poder del sennor,
que la d pora casamiento omne conve
nible, quanto diera el sennor al padre
la madre , todo lo aya la fiia. E si ella se
casa con omne rafez 16 contra voluntad del
sennor , quanto el sennor diera sus padres
todo deve seer entregado al sennor los
herederos del sennor.
. i
II. De las armas que son dadas d los
sayones que ayudan d omne en la
lid , de Jo que ganan.
Las armas que dan los sennores los sa
yones con que los siervan l9, non las 20 de
ve demandar el sennor. Mas lo que ganar
7 Camp. y Bex. iJe. Esc. 2. E.R.I. vS.B. Ut.
8 Esc. 1. desamparan. E. R. desampararan.
9 B. R. 1. Camp. y Malp. 2. padrn. . .
10 Esc. 2. hueste.
11 S. B. desparan. Esc. 1. desamparan.
11 Toled. B. R. 1. Malp. 2. S. B. Camp. Esc. I. y 2.
padrn.
13 Malp. 1. 2. Esc. 1. y Camp. facer. Ca esto. i
14 S. B. entreguar. Esc. 2. entergar.
1 5 S. B. B. R. 1. Esc. 1. 2. y Malp. 2. decimos.
16 Malp. 1. el sennor. B. R. 2. al padrn. Toled.
Malp. 2. y Esc. 1. padrn i sus fiios que ayan.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. del sennor, si uere muer
to , hy el otra.
18 Esc. 2. rahaz. Esc. 5. y B. R. j. rafece.
19 Esc. 1. sirvan. B. R. 2. servan.
20 M. non las deve aver el sennor.
 LIBRO V.
el sayn con el snnor sea en poder del
sennor. .. " . . el otra meetad deve aver aquel que lo ga
t . . I
III. De las cosas que son ganadas en
la lid \ de lo que da el sennor. . ; \ /
Ass cuerno es dicho en la ley de suso si
algn omne en defendimiento 2 de su -sen
nor gana alguna cosa con l , si non le qui
siere seer fiel , lo quisiere desamparar, et
sennor, deve aver la meetad de quanro gar-.
IV. TITOL DE 8 LAS CAMBIAS DE LAS VENDICIONES. I
I. Cuerno valen las vendiciones 9, as que va-
. lan los cambios10.
II. Que si el vendedor non es convenible que
d fiador.
III. Que la vendicion11 que es fecha por fuerza
que non vala. . ....
IV. Si el precio non fuere pagado pues que
la sennal es dada.
V. Si alguna parte del precio fincar por
pagar.
VI. Si algn enganno fuere fecho en la ven
dicion.
VIL Si alguno dize que vendi su cosa por
menos precio que 12 non valie.
VIII. Si algn toma la cosa que dize que
es aiena. ....
IX. De los que venden 13 dan 14 las cosas
aienas. \ venzer por iudicio.
X. Que ningn non venda la cosa , ni la
d , la qual es demandada. - .
XI. Si el omne libre sufre quel vendan.
I. Cuerno valen las vendiciones , que as
valan las cambias *4.
E. camio que non es fecho por fuerza
por miedo , vala as cuerno la compra.
1 Toled. Malp. 2. y Esc I. en la lid con los que les
ayudan , de lo que les da el padrn.
2 E. R. Esc. j. y . defendemiento. ; 14 B. R. 1. donan.
3 Toled. Esc. 1. y Malf. a. que lo gan, dexallo.
(Malp. 2. dexelo. Esc. i. dcxarlo.)
4 Camp. 6. .<
5 S. B. B. R. 1. Bex. y Esc. 1. Quien.
6 B. R. 1. Esc. 1. 2. y S. B. tornas.
7 E. R. trra. Esc. i. hi quantol diera el padrn todo
gt lo entregue.
8 Malp. 2. DE LOS CAMYOS DE LAS VENDI*
DAS. Sus captolos son XXIII. S. B. Bex. E. R.
Esc. n. y 6. DE LAS COMPRAS DE LAS VEN
DICIONES Esc. j. DE LAS COSAS VENDIDAS
COMBRADAS. Esc. i. DE LOS CAMBIOS ET
DE LAS COMPRAS.
o Bex. y Esc. 6. vendidas. Esc. 3. venciones. E. R. vin-
dtdas.
10 B. R. 1. 2. 3. y Malp. 2. las cambias. Bex. camyos.
Esc. 6. cmbeos.
11 B. R. 1 . vendecion , y as otras veces. . '
12 S. B. y Esc. 2. de o que non valia. B. R. 1. y Camp.
I LT-VL O I V. 85
n con l, dems todo quantol diera, hy
n K
IV. De las cosas, que son dadas en la
lid , 4 ganadas* . ->
Qui s desempara su sennor, se torna 4
otre , aquel quien se torna le deve dar,
tierra 7 : ca el sennor que dex deve aver su
tierra, quantol diera.
XII. De los que venden los omnes 15 las mu-
ieres libres.
XIII. Que los padres non pueden vender los
fiios , ni meter16 en poder dotru
XIV. De la vendicion de los siervos.
XV. Que el siervo pues que es vendido, non
puede acusar al primero sennor.
XVI. Que el sennor que viende 17 el siervo de
mande sus cosas.
XVII. Si el siervo se redime 11 de supeguiar19.
XVIII. Que nengun non venda su siervo con
tra su voluntad.
XIX. Si el siervo 20 por culpa que fizo es dada
en poder dotri.
XX. De las cosas de los privados , de los
de la corte que non sean enaienadas.
XXI. Si alguno 21 vende la cosa que quiere,
XXII. Di los siervos que prenden sus enemigos 2 *.
XXIII. Por quanto precio deve seer comprado
este 21 libro.
II. Que si el vendedor non es convenible^
que d 23 jiador.
Si el vendedor non es convenible , deve dar
fiador 26 al comprador, d omne libre,
la vendicion sea firme.
de lo que valia.
13 Camp. y Bex. vienden.
1 5 Bex. Camp. Esc. 2. y 3. ornes libres.
16. Esc. 2. poner en poder.
17 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. vende.
1 8 Bex. y B. R. 1 . reme. Camp. rende.
19 Camp. y B. R. 2. pegular.
20 Malp. 2. y Esc. 1. Si el siervo es vendido por culpa
que fizo , 6 es dado en poder dotri por miedo de lo per
der. Esc. 3. y B. R. 2. Que el siervo.... sea dado.
21 Malp. 2. y Esc. 1. Que nengun orne non venda la
cosa ante que la haya en poder, la venzca (Esc. I.
venza") por inicio.
22 Malp. 2. y Esc. 1. los enemigos , los venden. Camp.
De los que prienden.
23 Esc. 3. 4. 5. 6. Camp. B. R. 1. 2. y S. B. el omne
libre. E. R. el libro.
24 Toled. compras. S. B. los camios.
25 Camp. y Esc. 6. dia. B. R. 2. y 3. dey.
26 Malp. 2. buen fiador al comprador, que sea el fia
dor libre, atal vendicion sea firme.
 86 DEL FVERO
HI. Ley antigua ?. Que la vendicion que
esfecha porfuerza que non va/a.
La vendicion que es fecha por escripto,
sea firme , maguer non sea fecho 1 es-
cripto depues que el precio que es dado ante
testimonias , la vendicion sea firme. E la ven
dicion 3 que es fecha por fuerza por mie
do, non vala.
IV. Ley antigua 4. Si el precio non
fure pagado pues que la sennal
es dada.
Quien 5 toma sennal 6 por alguna cosa,
deve cumplir lo que prometi. E si el com
prador 7 por enfermedad 8 por otra coyta
grand non pudiere pagar al plazo 9, envi
otro qualquiere que cumpla por l. E si non.
fuere , non quier enviar , reciba su sennal
que di , non vala la vendicion.
V. Ley antigua io. Si alguna parte
del precio 11 fncar por pagar.
Si la 11 una partida del precio es pagada, y
el otra partida finca por pagar , non se deve
por ende desfazer 13 la vendicion. E si el com
prador non pagare el otra partida del pre
cio al plazo , pague las usuras daquella par
tida que deve , fueras si fuere parado I4, que
la vendicion fuesse desfecha si non pagas el
precio al plazo. . .1
VI. 15 Si algn engannofuere fecho en
la vendicion.
Si tod el precio non fuer pagado , por
1 En el Tolei. Esc. i. y 3. falta Ley antigua. En
Esc. 3. dice as esta ley.
Non valga la donacin que es fecha por fuerza.
La vencin por escriptura fecha aya firmedumbre ,
si por aventura la escriptura non fuer fecha por iierza,
el prescio sea pagado delante bonos testimonios , ata!
compla aya firmedumbre ; si la vencin fuer fecha' por
miedo por fuerza , non vala.
2 Esc. 3. ende escripto. M. Esc. .y 6. el escripto.
3 Esc. 2. vendida.
4 Falta en el Tolei. y Malp. 2. ' ..
5 Toled. Si orne toma sennal &c.
6 Camp. Bex. y B. R. 1. sinnal. E. R. B- R. a. y
Esc. 6. sena.
/ Esc. 3. y B. R. 2. complador.
8 Esc. 1. por pleyto.
9 Esc. 1. al plazo que pusieren.
10 Falta en el Toled. Malp. 2. y Esc. j.
1 1 Bex. del precio for por pagar.
12 S. B. y Malp. 2. el una. Esc. 1. 2. y Camp. Si al
guna parte.
13 Camp. a desfacer. B.R. 1. adesfacer.
14 B.R. 1. preyteado. S. B. fu parado. B.R. 3. pe-
cheado. Esc.. pleyteado. Esc. 6. partido.
15 En el Esc. 1. dice as esta ley.
Si algn enganno fuere fecho en el precio de la ven
dicion.
Si alguno da la ora de la mierca menos que el precio
de la cosa , diciendo que lo que da es mas que non de-
JVZGO
nganho el comprador diz que 16 pag mas
que non pagara; deve doblar 17 quanto fin
cara 18 por pagar al vendedor I9.
VII. * Si alguno dize que vende *1 su
cosa por mnos precio que , 3a non
vale. i;.
Si alguno lJ omne vende algunas casas ,
tierras, vinnas, siervos, siervas, ani
mabas , otras cosas , non se deve por ende
desfazer*4 la vendicion ,s, porque diz que
lo vendi por popa . ,
VIII. Ley antigua ** . Si algn om
ne aS libre toma cosa que diz que
es ayena. - y
Si algn omne libre tma cosa ayena, la
compra , ol es dada , la toma , sabin
dolo que es aiena ; si el sennor de la cosa
lo pudiere mostrar aquel que la toma
ra * , pchela en tres 30 duplos al sennor. E
si fuere omne franqueado , pchela en du
plo ; si fuere siervo , la tomare sin vo
luntad del sennor, peche la cosa , reciba
C azotes.
IX. De los que venden dan las cosas
aienas.
Si alguno vende da las cosas aienas ,r, el
comprador non deve aver nenguna prdi
da 31 ; mas aquel que la viende la da, pa
gela en duplo al sennor de la cosa, de-
mas pague el precio aquel que la com-
via en manera de enganno et contra voluntad del que
vende , quanto es lo que mengu del precio derecho,
dos tantos peche el - comprador al duenno de la cosa.
16 S.B. Bex. y Esc. s. que pagar mas que non pag.
Malp. 2. que paga mas que non pagara. Camp. que pag
mais que non pagara.
17 S. B. y se. 2. pagar en duplo. Camp. B. R. a. y
Esc. 6- dublar. E. R. dublare.
18 B.R. 1. fic. B.R. 2. jura por.
10 Toled. y Malp. 2. al vendedor del precio.
20 En el ToUd. S. B. y B. R. 1. esta ley VIL es
VIII., y la VIII. es VIL
21 Malp. . vendi. Bex. vended.
22 S. B. de que non vale. Camp. de lo que non vale.
B. R. 1 . por menor precio de lo que val.
23 Malp. 2. y Esc. 1. Esto deve seer guardado , que si
algn hoine vende algunas cosas &c.
24 B. R. J. i. Esc. a. y 3. adefacer , y as -otras veces.
1 5 Malp. a. y Esc. 1. vendida (Esc. 1. vendicion) , por
que diga que lo vendi por poco precio.
16 S. B. y Esc. 3. por decir. Camp. dicer.
27 Falta en el Toled. B. R. 1. S. B. y Malp. 2.
28 Malp. 2. orne vende la cosa agena , 6 la da, S. B. y
B. 11. 1 . omne toma la cosa que es aiena.
29 Malp. a. tom.
30 B. R. 1. y a. tres dubb. Esc. 3. y E. R. tres do
blo. Camp. y Bex. tres dublos.
31 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. cosa aiena sobre la qual
cosa es movida pleytesa , el comprador.
,2 B. R. 1. Camp. Esc. .y Bex. pena. B- R. a. pier-
dida. B- R- ,~. pierda.
 LIBRO V.
pr1, tod el provecho .que y fiziera s
melo 1 el iuez , faga que lo entregue 1
aquel que la diera , 3 aquel que la ven
diera 4. Otros dezimos si vendiere siervos,
otras cosas. ,
X. Ley nuevamiehtre emiendada. Que
nenguno non venda nin d la ' cosa,
que es demandada. , ..
a cosa que es metida, en contienda, quan-
do alguno la comienza 5 demandar , si
la pudiere demandar con razn, non la
deve dar nenguno , nin vender , ni mudar
dun lugar otro. . pierda el precio - si fueren empennados,
XI. Ley antigua. Si el omne libre sufre
quel vendan. ' v- \
Si 6 el omne libre sufre que lo vendan 7,
t partir el precio con aquel quel vende, si
quisiere depues seer libre , non deve seer;
mas deve fincar por siervo ; ca 8 non es de
recho que aquel sea libre , que quiso seer
siervo. Mas si aquel que se vendi, se dex
vender, pudier pagar ef precio por redemir-
se % sus padres lo pagaren por l aquel
que lo compr , el comprador deve recebir
fil precio , aquel otro 10 deve seer libre.
\ . i -i -. . del siervo de la sierva aiena recibiere dellos
XII. " De los que vienden los omnes
j las muieres libres.
Si el omne libre viendiere^ diere otro om
ne. Ubre, el iuez le deve prender man ma
no, fagal pechar 1 3 C. sueldos doro, aquel
que fu vendido sea tornado en 1 4 su estado.
E si non oviere onde 15 pague los C. sueldos,
reciba C. azotes , seal dado por siervo,
aquel que fu vendido. E si el siervo ven-
,...>.
i Esc. j. compl.
< 4 S. B. asinelo. Bex. osmelo. Camp. aesmelo.
3 Esc. 2. aquel que la vendiera. Esc. i. aquel
quien.... quien. , X
4 Told. Malp. 2. y Esc. i. vendiera por tal que no
pierda sus despensas su trabaio. Otros decimos , si
vendiere siervos , otras cosas , animalias.
5 Toled. Malp. a. y Esc. i. compieza de demandas,
si la puede aver con razn. B- R. i.y 2. comieza de
demandar , S. B. Esc. 2. y j. conipieza de.
6 Malp. 2. y Esc. 1. Tod omne ( Esc. 1. Si el ) libre
que denna seer vendido , lo manda otri que lo venda
por partir el precio. '.
7 Camp. hi viendan.
8 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. que non es.
9 S. B. y Malp. 2. redimirse. Camp. y Bex. reemirse.
10 M. aquel otro deve dar el precio. Toled. Esc. j.
y Malp. 2. aquel otro deve tornar en su libertad
(Malp. 2. y Esc. r. liberdad.)
n Toled. y Malp. 1. De los siervos 6 de los libres qtu
venden.
1 Malp. 2. y S. B. vendiere. B. R. 1. vendir.
13 M. dar.
14 Malp. 2. y Esc. 1. su.
15 Esc. 2. den de. Esc. . donde.
TITILO. IV.
diere omne libre muier libre , reciba CC.
azotes, sea sennalado en la fruiente '%
sea siervo daquel que fu vendido. Hy esto
mandamos de las muieres libres. ;
XIII. El Rey Don Rescindo **.
Que los padres non puedan vender los
jiios , ni meter en poder dotri.
Los padres non puedan vender los fiios,
ni dar , ni empennar ; ni aquel que los re
cibiere, non deve. aver nengun poder sobre-
llos. Mas el que comprar los fiios del padre
pierda lo que dio 18 sobrellos I?.
XIV. Ley antigua ao. De " las vendi*
dones de los siervos.
Las cosas 11 que son 13 aienas non las puede
nenguno vender sin voluntad de su sennor;
por ende la ley antigua que mandava des-
fazer las vendiciones de los siervos aienos non
era sin danno de sus sennores. E por ende
aquella ley antigua queremos tornar dere
cho , ca meior es demendarla34que de errar
con 2S aquellos que la fizioron. E por ende
establescemos que si algn omne sabindolo
casa , vinna , siervo , posession , al
guna 16 vendicion , en pennos l7, en al
guna manera , tal fecho non vala , ni aquel
que. tom el precio non sea temido de lo
dar B, aquel que lo vendi sea dado por
siervo al sennor del siervo de la sierva,
hy el que lo compr , pierda el siervo
el precio ; ca derecho es que pierda aque
llo que dio , porque cuid ganar lo ageno
por cubdicia. Si el siervo la sierva ven
diere alguna animlia , algunos ornamien-
16 B. R. i. en la fruente laidamientre. Camp. fronte
lidamientre. B. R. 2. na frunte.
17 En el Toled. Malp. 2. y Esc. 1. falta.
18 S. B. lo que d. Esc. 3. diere.
19 Toled. y Esc. 1. aaden: sean los fiios libres.
Malp. 2. sean libres.
20 Ley antigua falta en el Toled. y Malp. 3.
21 Esc. 3. De la vendicion que fazen los siervos.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. Non pueda nenguno com
prar ningunas cosas de quien non las a en poder , nin a
en poder ( Esc. 1. en poder en s mismo ) s mismo sin
voluntad , nin sin conseio de su sennor. E por ende la
ley antigua que mandaba destacer las (Malp. 2. las vendir
das que fazien ) vendiciones que facian los siervos por
mandado de sus sennores. E por ende aquella ley.
23 Esc. j. que son dadas son aienas.
24 B. R. 2. de emendarla por nos.
5 Esc. j. as como aquellos.
26 Malp. 2. vendida. Esc. j. y B.R. J. en vendicion.
B. R. 2. em'iendacion.
7 B. R. 1. empennos en alguna manera.
28 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de lo dar, quanto el
siervo la sierva vendieron , todo torne al sennor del
siervo 6 de la sierva , el comprador pierda tod el pre
cio las despensas que . fizo en las cosas , ca derecho es.
1.1
 88 DEL FVERO
tos, otras cosas que eran de ' peguiar,
ie las diera su sennor , otro omne pora
vender , esta vendicion deve valer, assque
si el sennor del siervo de la sierva qui
siere desfazer la vendicion , dixier que la
cosa es suya propria , non era de peguiar
del siervo , non se deve ' desfazer la vendi
cion , mnos de provar el sennor , por
buenos testimonios , por su iuramiento
que aquelo no era peguiar del siervo , que
10 vendi sin voluntad del sennor Hy
esto devemos 3 entender de las cosas viles
pequennas , ca las grandes cosas non se
pueden vender sin voluntad del sennor. '
. . i:. . i. . ir . . . '
XV. Que el sierpo depues que es ven
dido non puede acusar el primero
sennor. - - .".. . : v: s .V <
Oi algn omne vendiere su siervo, aquel
siervo quisiere acusar aquel quel vendi de 4
algn pecado 5, reciba su siervo , d el pre
cio por l aquel <jue lo compr , que se
pueda vengar del cuerno se quisiere. E otros
mandamos de las siervas. E 6 el siervo la
sierva que es vendido , dado , camia-
do , non deven seer tormentados contra los
primeros sennores , nin deven seer credos,
si algn peccado dixieren contra los prime
ros sennores.
XIV. Que el sennor que vende el siervo
demande 7 sus cosas.
Si algn omne vende siervo % non sabe
el sennor lo que avie I0, el sennor puede de
mandar el siervo fasta que pueda fallar aque
llas cosas.
r . j
XVII. Si el siervo se redime de su
peguiar.
Si algn siervo se redime de su peguiar,
hy el sennor non sabie nada de su peguiar,
non deve salir de poder del sennor , ca non
i Malp. 2. Esc. i. y 3. de su peguiar.
a Esc. i. de su sennor , y as combrc la cosa.
3 M. esto dezimos de.
4 S. B. y B. R. i. quel vendi , reciba.
5 Toled. Esc. 2. 3. y Camp. pecado, aquel quel vendi,
reciba.
6 Malp. i. Mas el.
7 Maip. i. y Esc. i. deve demandar.
8 Esc. i. y 3. su siervo. Camp. servo.
9 B. R. i. Esc. j.y Camp. sabia. Malp. 2. sabie.
i o Esc. 3. y s, avia.
1 1 Toled. Malp. a. y Esc. i. aaden: non lo sabiendo
el sennor.
1 1 M. dotros que fuyen.
13 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. all los sacerdotes del
mal.
14 S. B. Esc. 1. 3. Bex. y Malp. 2. se. B. R. 1, se
avien. Camp. aun avien.
1 5 Camp. Esc. j. y 3. nengun orne.
JVZGO
di precio por s , mas dio la cosa que era
del sennor '[ >. '
XVIII. Que nenguno non vienda su
siervo contra su voluntad.
JMuchas vezes nascen las leyes, de los pley-
tos , quando los omnes fazen algn engan-
rio , ' por toHr aquel engann es fecha
nueva ley. Ca nos viemos ya que mu
chos siervos et muchas siervas por engan
n dotros fuyen Ia las eglesias , quer-
Uanse al IS del mal que les faze su sennor^
por tal que los clrigos constringan al sen
nor que los venda , aun si 14 deviene las
vezes que algn clrigo otro omne com
pra el siervo pora otro omne, por tal en
gann lo viende el sennor muchas vezes
su enemigo, lo tiene por siervo aquel que
lo non compr paladinamientre. Por ende
establescemos por esta ley que nenguno I$
non sea costrenido por vender su siervo, si
non quisiere. Mas el clrigo , el que guar
da la eglesia ge lo entregue man mano sin
nenguna escusacion : que asaz semeia des
convenible cosa que all sea recibido el sier
vo rebelle 16 o mandan que el sennor cas
tigue el siervo, y el siervo obedezca su
sennor. E si alguno compra el siervo desta
manera , ass cuerno de suso es dicho , aquel
que compr el siervo pora otri , pierda 17 el
precio. , dlo al sennor. E aun si el sennor
sabi el enganno quando vendi, el siervo,
si lo sopiere 18 depues , entreguel 19 de su
siervo 20, aquel que se meti por compra
dor peche otro tal siervo al sennor, hy este
enganno le sea haz ferido " por siempre.
XIX. El Rey Don Flavio
Si el siervo *3 por culpa queJizo sea *4
dado en poder dotri.
Non devemos dexar de fazer ley de aquello
que aviene 15 muchas vezes contrariedad a6.
E por ende establescemos que si algn siervo
16 S.B. Esc. j. y Camp. rebel.
17 M. y Bex. prenda. Camp. perda.
18 S.B. y Malp. 2. sopo. Bex. y B.R.2. sobo.
19 M. Malp. i.y 2. entergues de so siervo. Esc. j. et
entreguel de su siervo.
ao Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de su siervo por man
dado del alcalle , aquel.
ai Toled. fascetido. S. B. fazerido. Malp. 2. B.R.i.
y Esc. 1. fazferido. E. R. y B. R. 2. azfirido.
a 2 B. R. 1. y Esc. 3. Sindo. S. B. y E. R. Cindo.
B. R. 2. Sitasindo.
33 Toled. Malp. 1. y Esc. 1. Si el siervo es vendido por
culpa qu: Jizo , 6 es dado en poder dotri por miedo de
lo perder.
34 S.B. es.
35 S.B. viene. Esc 3. y Camp. avien. Esc. 5. daquellos
que avian muchas vezes mucha contrariadad.
i6 B. R. j.y Bex. contraridad. Malp. 2.y Esc. 1. con
tienda. Esc. 3. mucha contrariedad Camp, contaridad.
 LIBRO V.
por alguna culpa que fizo fuere camiado
dado , vendido otro sennor, el primer
sennor se puede avenir con aquel quiem
fizo la culpa4, si non, dl el siervo por
la culpa. Ca si aquel que compr el 3 siervo
non quisiere responder por l , emendar
el mal que fizo , reciba su precio , sea en
tregado el siervo al primero sennor ; aquel
faga por l emienda , de cuyo 4 sennor era
quando fizo el mal.
XX. De las cosas de los privados s
de los de la corte que non sean
enaienadas.
Si nos 6 devemos aver cuydado de aguar
dar las cosas propias, mucho mas devemos
guardar acrecentar las cosas que son de
comn. Onde mandamos de 7 los privados de
la corte que son tenudos de dar cavallos
otras cosas al rey 8 la corte 9, que aques
tos que non puedan dar nin vender , ni ca-
miar, ni enaienar sus cosas de su buena10. E
si por ventura lo vendiere, camiare
enaienare por alguna coyta Ia, este que lo
recibiere 13 deve 14 pagar este aver, deve
fazer otro tal escripto cuerno el otro fizie-
ra IS. E si alguno comprare la meytad de
tal buena, otra partida 16 en tierras en
vinnas , en casas , en siervos , segund lo
que tomare , pague aquella debda 17 . E si
alguno recibiere buena de tales omnes
no oviere ende escripto l8, estidiere por
un anno que non pague esta renda19, man-
tiniente que lo sopiere el rey , el cuende,
..> - ..
1 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. cambiado.
Malp. 2. y Esc 1. culpa , facer -emienda por l , 6
si non, dl el siervo* To(4- culpa, fazer emienda, si non.
3 Esc. 3. e. y B. R. s. tal siervo.
4 Esc. j. . y B. R. a. en cuyo sennro era. M. Camp.
y B.-R. i. cuyo sennor era. ' 1 ' 1 .
5 Esc. o. de los privados de la corte.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. i. Si nos devemos aver cui
dado de guardar las cosas del comn , mucho mas deve
mos guaguardar acrecentar las cosas que son del rey. Onde
mandamos.
7 Esc. 3. B. R. 2. y 3. que los.
8 Esc. 3. & la corte del rey.
9 M. Camp. B.R. i. y E. R. corte , aquestos.
: 10 B. R. i. de sua dona. Camp. de sua donacin.
Malp. 1. de sus buenas. % venzea} por juicio.
1 1 M. lo camiare , lo enviare , enaienare. / " 1
1 2 Toled. y Esc. i. coyta , de su grado toda buena , este.
13 S. B. recibe. B.R. 1. recebia. E. R. recebe.
14 Toled Malp. 2. y Esc. 1. deve pagar la osura {Esc. 1.
y Malp. 2. usura) daquel aver, deve.
15 Toled. fiziera de la summa de la osura. Malp. 2.
y Esc. 1. ficiera de la suma de la usura.
16 Esc. 1. partida en tierras. , 34 Toled. y Malp. 2. desdi. Esc. 1. desde aquel da
1 7 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. pague aquella usura al rey.
18 Toled. y Esc. 1. escripto de quanto deve pechar por
ella , estudiere.
19 I oled. Malp. 2. y Esc. 1. osura. Bex. rienda. Camp.
deveda.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. deven sacar della al que
la tiene , l deve perder el precio , quanto que di
por la heredad que recibi , quanto y emend ante ; as
que. M. y Malp. 1. prender.
TITVLO IV. 89
el iuez , deve perder 10 el precio , quan
to quel dio 21 la heredad que recibi 5% ass
que el rey la pueda dar aquel que la ven
di, otri*3 quien quisiere. E los que son
privados de la corte pueden vender, dar,
camiar 84 con los que son de la corte , ass 15
que el que recibiere la buena, que pague
la debda **. Mas el omne que es solariego17
non la puede 28 vender la heredad por nen
guna manera; si alguno la comprare, deve
perder el precio , quanto ende recibiere.
9
XXI. El Rey Don Flavio
Si alguno 80 vende la cosa que quiere
venzer por iudizio.
Si alguno omne vende da la cosa ante
que la venza 31 por iudizio , 31 la man
da tomar sin mandado del 35 iuez , el iuez
la deve entregar manteniente aquel que la
tomaron , des 34 adelantre non la pueda
demandar, maguer aya 3S razn en 36 ella.
E aquel que la vendi , la di , la mand
tomar 3% peche otra tal cosa , el precio
aquel que la tom , porque la tom ante
que la venziese j8.
XXII. El Rey Don Flavio s?.
De los siervos que prenden 40 los ene
migos 4.
Los siervos que son de nuestro regno ,
"11 S. B: se. 1. y Malp. 2. por la heredat. Esc. .'ti.
la heredad. '
2i Malp. 2. recibi, quanto hy emend, ass. Ese. z.
quanto hy emend anter
33 S. B. y B. R. 1. otri quien quisiere.
24 S. B. Bex. y Camp. tomaf. " "
15 S. B. B. R. 1. y Malp. 2. Ass que el que.
26 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. la osura del rey. X B. el
debdo. B. R. i.y Camp. al debedor. Bex. deudo. Esc. j.
y . el doblo. * '*.
27 E. R. y B. R. 2. solarego; ' '" '
a 8 S. B. y B. R. 1. pueda. ' "" -
29 En el Toled. y Malp. 2. falta. -
30 Toled. Malp. 1. y Esc. 1. Que ningn orne non venda
la cosa ante que la aya en poder, la venza (Malp. 2
~- ' " ,' ^ f-
31 S. . B.R. 1. y Malp. 2. venzea. Bex. y Camp.
vienza. Esc. 3. la cosa que quiere vencer. "
-31 J". B. B. R. 1. 2. Bex. E. R. y Esc. 6. ye la.
Malp. 1. M. Esc. 3. y . ge la.
33 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. sin mandado del lcali
por sacar de poder del que la tiene , el alcalle la deve
entregar luego manteniente. - -
adelantre non. Bex. B. R. a. y 3. dall. Esc. 3. de all.
35 S.B. ayan.
36 Malp. 2. con ella. ' 1
37 Esc. 1. tomar, que non podia vencer por derecho.-
38 B. R. 1. vencise. Bex. y Esc. 6. vencise por iuizo*
E. R. vinzese por iudicio. B. R. 3. vencesse. *
39 M. S. B. Toled. y Malp. a. sin autor.
40 Bex. prienden. i
41 T-ole. Malp. a. y Esc. ti aaden : los vendem -
Ll2
 DEL FVERO
los prenden los enemigos , si algn onine de
nuestro regno los 1 pudiere combrar , aya
la tercia parte del precio de quanto val el
siervo , hy entregue el siervo al sennor. E
si por ventura algn omne lo compra 1 de
los enemigos, iure por quanto precio lo com
pr , hy entrguelo el 3 sennor del siervo
aquel quel compr , quanto el siervo es
rneiorado , d el siervo al sennor sin nen
guna escusacion.
V. TITOLIODE LAS COSAS ENCOMENDADAS11,
HY ENPRESTADAS.
I De las cosas que son dadas por precio
guardar. ;
II. De las animalias que son emprestadas pora
lavor.
III. De las cosas emprestadas , que se pierden*
por fuego por furto.
IV. De la pecunia perdida de las ganan-
cias delia. . , .
V. De las cosas emprestadas " , que se pier-
I. De las cosas que son dadas por
precio guardar '/
Si algn omne 16 tomar en comienda,
enprestado cavallo , buey I?, otra ani*
malia, aquella animalia 18 muriere, peche
otra tal este que la recibi al 19 sennor desta
animalia, sil dieran alguna cosa por la guar
dar; si non deve 20 aver nada por la guar
dar , rprovar que la animalia 21 es muerta,
este que la guardava non demande nada por
la guardar22, yufe todava que aquella 13
animalia non fu muerta por, su culpa,, ni
por su negligencia 3 ass non sea tenudo
de pechar el animalia. E otros dezimos de
las1 cosas emprestadas 24.
1 Toled. Malp. 2. y Esc. i. los sagude de (Malp. 2.
los sagude de los enemigos. Esc. i. sacude) la nemiga,
devenios dar sus sennores, ajan la III. parte del precio.
2 B. R. i. S. B. y Malp. 2. comprare.
3 Camp. y entregelo al sennor del siervo, 6 al maor-
domo. M. entregu lelo. . .
4 En Bex. y Esc. 6. falta esta ley.
5 Malp. i. Camp. B.R. 1.2. 3. B. Esc. . 4. y 5.
*/ omne libre. Esc 3. el omne l'roie. E. R. el libro.
6 Toled. S. B. Malp. 2. Esc. 1. . y Camp. atempra-
dos. B. R. 1. atentados. Malp. .y B.R. 2. atempradas.
B. R. 3. ateinpladas.
7 Malp. 1. Esc. 2. 3. 4. . S. B. y M. comprare omna
libre , l estando delante , el vendedor non deve.
8 Toled. sueldos doro. Esc. 1. doce mr. de oro.
,'j> J". 23. y Malp. 2. tomare.... diere. ^ ..
10 Toled. sin epgrafe. . .
11 Malp.2. ACOMENDADAS. Esa. DE LAS EN
COMIENDAS ET DE LOS EMPRESTAMOS, El DE
LAS COSAS EMPRESTADAS. ^f.j.QVEMADAS.
la Malp. 1. y Esc. I. acomendadas , que se pierden.
13 Malp. 2. y Esc. 1. con mentira prestas (Esc. 1. em
prestadas} por nombre de su sennor.
14 S. B.' B. R. 1. 2. Camp. y Malp. 2. rendudas.
J V Z G O
XXIII. 4 Por quanto precio deve seer
comprado este s libro.
Que la malicia del vendedor, hy el danno
del comprador sean atemplados % estables-
cemos en esta ley que aquel que comprare 7
este libro , el vendedor non deve tomar mas
de XII. sueldos % ni el comprador nol deve
dar mas. E si alguno dellos tomasse 9 diesse
mas , deve recebir C. azotes.
deni por agua.
VI. De as cosas que dan al siervo en co-
mienda no lo sabiendo el sennor.
VIL Si el siervo demanda las cosas con men-
tira 1 3, que su sennor encomend otri.
VIII. De las usuras que devem seer rendidas1*.
IX. De las usuras del pan15.
X. A quien deven seer dados los testamientos
las escripturas.
II. De las animalias que son empres*
1 tadas pora lavo?.
Si alguno empresta aluga '* su cavallo
su yegua , su mua , otra animalia , por
alguna enfermedad murier en poder daquel
que la. recibiera , deve yurar que ni por su
culpa ni por su negligencia non fu muerta,
non sea 16 tenudo por 27 la pechar. Mas
si muriere por muchas feridas, por grand
earga, por grant trabaio, peche otra tal
animalia al sennor della. E si el animalia em
prestada fiziere danno algn omne , p
chelo aquel que la tinie emprestada **. .
1 5 M. pan , quien deven seer dadas. Esc. 5. osuras.
16 Toled. Malp. 2. y Esc. I. Si algun omne a en guarda
caballo buey. B. R. 3. en comienda en prstamo cvalo.
17 Camp. y Esc. 6. boc. B. R. 2. 3. y E. R. boy.
Bex. bue.
.18 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aquella animalia fuere
furtada perdida , peche.
19 S. B. y Bex. so sennor de.
.,o B.R. 2. devie. Esc. 3. devia. .,
21 S. B. B. R. 1. a. Esc. 3. 3. 6. y Bex. cosa.
Malp^ 2. y Esc. j. bestia.
22 S. B. Esc. 3. y Bex. la guarda , . B. R. 1. pola
garda. Esc. l. por la guardar , ni la peche.
23 S. B. aquel.
24 Toled.f emprestadas para lugar. Malp. 2. y Esc. 1.
emprestadas , por alluguer.
25 'doled, y Malp. 2. alluga. S. B. y Malp. 1. luega.
Camp. emprestar alluguer. M. alquila. Esc. 5. aloga.
26 Camp. Esc. 3. S. B. y Malp. 3. ende tenudo.
27 E. R. Bex. y Toled. de la.
28 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. emprestada, 6 aluguer.
(Malp. 2. al lugar.) E si la bestia siendo en poder daquel
que la allug lucre luida o liziada, l deve facer emienda
as cuerno deve.
 LIBRO V.
III. Ley antigua *. De las cosas em
prestadas a que se pierden por fue
go 3 por Jurto.
Si algn omne diere en guarda otro oro
plata , ornamientos 4, otras cosas , por culpa del qui la recibi "7, deve pechar
ge lo diera que lo vendiesse , si se perdi
aquella cosa , se quem con otras cosas
en casa daquel que la recibiera *, este qui
la recibi 6 venga su sennor con testimo
nios 7, dl un escripto de quanto perdi,
yur que nenguna cosa non 8 ende a , ni
meti en su provecho 9; ass non sea te-
nudo de pagar ende nada , fueras ende el
oro la plata que non puede arder. E si
algn omne mientra la casa ardi IO lev 11
dend alguna cosa , y el sennor de la cosa 1 2
lo sopo si lo pudiere fallar, pchelo en
quatro duplos, si fallar alguna cosa da-
quellas quel eran comendadas I4, entregela
su sennor de las cosas. E si la cosa que
era acomendada 15 en guarda se pierde
por furto ** , dn espacio aquel que la re
cibi en comenda 17 cuerno fuere razn,
por demandar el ladrn que la furt ;
si lo pudiere fallar, entregue 18 sus cosas
al sennor de las cosas , lo que pudiere ga
nar del ladrn todo sea ' suyo daquel que
busc el ladrn ; si " non pudiere fallar
el ladrn fastal plazo , peche la meitat de
las cosas al sennor, hy el sennor pierda el
otra meetad. E si por aventura el sennor fa
llar depues aquellas cosas en casa daquel que
las recibiera 21 ascondidas, que dize ** que las
perdiera, que ge las furtaran 1J, este pague
tanto por ellas cuerno 't'el ladrn pagarie ,s-
IV. De a pecunia perdida de la ga
nancia della.
Si alguno toma aver emprestado dotri , hy nor sea tenudo de. lo 43 pagar. Otros man-
1 Falta en el Toled. Malp. a. y Esc. i.
- i Esc. 3. encomendadas.
3 Camp. por fogo per agua. B. R. 2. fugo.
4 Bex. onramientos. > , v. t
5 S. B. rescibiera. Bex. B. R. 2. y Camp. recibir. E.R.
recebera. B. R. 3. recibera. ir'
6 Esc. 3. perdi. E. R. rccebeo. B.R. 2. reccbio.
7 Tohd. y Esc. x. testimonias, . . > . .
8 Tolcd. B.R. 1. Malp. 2. y Esc. 1. ende non a.
9 S. B. en su poder , ni en so provecho.
10 Camp. y Esc 1. arde. Esc. 3. arda.
1 1 Malp. 2. y Esc. 1. mostrando quel ayudaba, lev.
12 S.B. B.R. 1.. Esc. 3. Camp*. y Malp. 2. casa.
13 B.R. 1. y Malp. 2. sabe. B. R. 2. sabie. M. se lo.
14 B. R. 1. 2. y Esc. 5. encomendadas.
15 S. B. y B. R. 1. encomendada. Esc. j. encomienda.
Esc. 3. encomendada en guarda.
1 6 S. B. en fuerto.
17 S. B. y B. R. j. en comanda. Esc. 3. en encomien
da. Esc. 5. en comienda.
1 8 Esc. 3. entregue lo suyo al sennor.
19 Bex. sea daquel. B.R. 1. sea so daquel. E. R. suo.
20 Esc. 3. si el sennor.
21 Toled. Malp. 2. y Eje. 1. recibiera en comienda as
condidas.
2 2 Malp. 2. y B. R. 2. que dicte.
23 E.R. fortaran.
TI TV LO V. 91
el que lo recibe le promete dar usuras ,6, si
la pecunia se pierde por ventura non por
culpa ni por negligencia del debdor , aquel
que la emprest deve aver su pecunia , mas
non deve demandar usuras. E si se perdi
la pecunia las usuras. E si l fiziere alguna
ganancia con ella , depues la perdiere , si
la ganancia es tanto 18 cuerno la pecunia,
peche la pecunia las usuras.
V. De las cosas enprestadas *9, que se
pierden por agua.
Qui recibe alguna cosa emprestada , en
guarda , salvar 30 todas sus cosas de quema
de agua , de enemigos , de otra tal
guisa , 31 perdiere la aiena , peche lo que
recibi 32 en guarda sin nenguna escusa-
cion. E si salvare 33 alguna partida de sus
cosas , la aiena perdiere 34, segund 3S el
asmamiento de lo que salv peche quanto
mandare el iuez. E si perdi todas sus co
sas , salvar las aienas , deve aver parte de
lo que salv segund 36 mandare el iuez. Ca
derecho es que aquel non aya danno 37 so-
lamientre , que se meti 38 en grand periglo,
mientra que se esforz 39 de salvar las
cosas ayenas , perdi las suyas propias.
VI. De las cosas que dan al siervo en
comienda no lo sabiendo el sennor.
La -cosa que es comendada al siervo no
lo sabiendo el sennor , ni el sennor ni el
siervo non sean teaudos por pagar .ende na
da40; mas dvese tornar s mismo 41 aquel
que comend la cosa al siervo no lo sabiendo
el sennor. E si fuere alguna animalia , se
perdiere por enganno de los siervos 4 % el sen
' - "\ * < > . ..
24 Bex. Esc. 6. y S. B. quanto.
i$-TeUdr~M*lp. 2. y Esc. i. aaden : egunt manda
la ley.
.26 Malp. 1. osuras.
27 Malp. 2. y Esc. 1. por negligencia por en-
ganno.. '. .< . .. . .. . .
28 Bex. E. R. B. R. 1. 2. j. Camp. y Esc. 3. tanta.
29 Malp. 2. y Esc. 1. acomendadas que se pierden.
30 S. B. Esc. i.y 2. salvare.
31 Esc. 3. et pierdier la cosa agena.
32 Camp. perde.
33 Esc. 2. faare.
,34 Esc. 2. pereciere. Esc. . peresciere.
35 S. B. segundo el. B. R. 1. segundo el finamiento.
Camp. segondo el firmamiento. Esc. 3. segund es el escu-
samiento.
36 S. B. segundo cuerno. B. R. r. segundo como.
37 Esc. 1. non aya toda la prdida.
38 Esc. 3. se meti tan gran.
39 Camp. y Esc. 3. esforci. Esc. 1. esforzaba. M. es
fuerza.
.40 Toled. Malp. a. y Esc. 1. nada sis perdiere aquella
cosa.
.41 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. mismo , porque la
(Esc. 1. lo) acomend. Esc. 3. s meismo.
42 Toled. Malp. 2. y Esc. x. pastores.
43 Esc. x. de la pagar.
 9a DEL FVERO
damos guardar de las cosas emprestadas , si
se pierden por engarnio por maldade
VII. Ley antigua *. Si el siervo deman
da. 3 las cosas con mentira 4, que
su sennor comend otri.
Si el sennor mand al siervo que fuesse de
mandar alguna cosa enprestada , hy el sier
vo fuxiere con aquellas cosas , el sennor las
deve pechar. Mas si el siervo demandaba
las cosas sin mandado del sennor, perdier
aquellas cosas , fuxiere con ellas , el sen
nor del siervo yur que lo non envi pedir
las , que lo non sopo quando las pedi s,
non peche ende nada. Hy el sennor, hy
aquel que lo emprestara , deven buscar el
siervo. Otros dezimos de las cosas encomen
dadas 6.
VIII. De las usuras 7 que deven seer
rendidas.
Si algn omne da su aver por usuras, non
tome mas por 8 usuras en el anno del
sueldo mas de las tres partes IO dun dine
ro , de VIII. sueldos d un sueldo , ass
tome su aver con esta ganancia. E si el
que tom los dineros usura prometiere mas
de quanto es de suso dicho por alguna ne
cesidad, tal prometimiento non va la E si
VI. TITOL DE LOS PENNOS DE LAS DEBDAS14.
I. De non prendar 75.
II. Del penno que es furtado aV
III. Del penno que es dado por debda.
IV. Si el penno non 17 es rendido pues que la
debda quieren pagar , el precio.
1 Toltd. B. R. i. Esc. i. j. y S. B. maldat. Malp. a.
maldad.
2 Ley antigua falta en el Toled. Camp. Bex. Etc. i.
y Malp. 2.
3 S. B. demandare. B. R. r. demandar.
4 Toled. Malp. I. y Esc. i. con mentira prestadas
(Esc. i. emprestada) por nombre de (Esc. i. del) de su.
sennor.
5 Esc. a. pidi.
0 Toled. Malp. a. y Esc. i. aaden : emprestadas,
s fuesen perdidas furtadas por algn enganno.
" 7 Toled. osuras , y as siempre.
8 Esc j. por su usura en anno.
9 Toled. Malp. 2. y Esc. i. en el anno dun sueldo un
dinero de plata , de ocho sueldos.
1 o S.B. miaias , y est borrado lo que se sigue. En el
cdice de Murcia hay al margen de ett'a antigua la
nota siguiente: Parece que las tres quartas partes de un
dinero era la una octava parte de un sueldo , de manera
que esta cuenta un sueldo serian seis dineros.
' 1 1 Toled. y Esc. i. non vala , porque es contra la ley.
Et si el osurero.
1 2 Esc. j. le federa prometer. B. R. 2. prometira.
B. R. j. prometer.
JVZGO
el usurero le fiziere mas prometer , tome sus
dineros , pierda las usuras todas quantas
le prometiera
IX. De las usuras del pan IS.
Qui enpresta pan vino, olio otra
cosa de tal manera , non deve aver mas por
usura de la tercia parte , ass que si tomare
dos moyos 15 d III. cabo del anno 16. Hy
esto mandamos solamientre de las usuras
de los panes 17 . Hy de las usuras de la pe
cunia mandamos cuerno es dicho en la ley
de suso.
X. A. quien deven seer dados los testa-
mientos las escrituras l8.
Ei testamiento pues que fuere demostrado
por aquel omne que lo tinie " ante testi
monias , dvelo entregar aquel heredero
que deve aver la mayor partida de la buena.
E si lo diere otri si non aquel heredero,
peche el duplo 2 aquel quien fizo el en-
ganno *'. E las escripturas que son comuna
les entre las partes , si alguno las toviere en
comienda , ass cuerno testimonias 22, yuy-
zios , pley tos , donaciones , otras ta
les ; si aquel que las toviere en comienda
las diere la una de las partes sin el otra,
dvelas demandar darlas ambas JJ de
so uno.
V. Si algn omne es tenudo de muchas deb-
das , de muchas culpas.
VI. Cuerno deve omne demandar la debda
-que deve el muerto , la fuerza que
fizo.
13 M. De las usuras del pan quien deven seer
dadas. '
14 Esc. a. y 5. lino.
15 B. R. 1. mueos. Esc. 5. mueyos.
16 Malp. a. y Esc. 1. anno. E por dos almudes dl
tres , por dos cntaros dl tres , as de los pe
sos. Hy esto mandamos solamientre de las legumbres
del vino (Esc. 1. olio). Mas de las usuras de la pe
cunia.
17 M. Camp. y Bex. solamientre de las usuras. Y
de las.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden: en comienda.
19 S. B. Esc. a. y Malp. 2. tiene. Camp. y Esc. j.
teu.
20 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el duplo de toda la
manda.
2 1 Esc. j. dapno.
2 1 Malp. 2. testamentos.
23 S.B. B.R. . y Esc. 2. mbas las partes.
24 B. R. i. DEODAS, y as otras veces. Malp. 2. y
Esc. j. DE LOS DEBDOS. Camp. DELDAS.
25 E. R. De non prender por s.
26 Malp. 2. y Esc. 1. furtado del que lo empenn.
27 S. B. y Esc. 2. que es rendudo.
 LIBRO V.
I. Ley antigua. r. De non prendar.
i al sennor del penno.
Defendemos tod omne que non prende 1
por s. E si el omne que es 1 libre prenda
por s mismo por fuerza otri, pague el
duplo del penno. E si el que prenda es
siervo , peche el penno , dems reciba
C. azotes.
II. Del penno que es furtado.
Si algn omne dio otri pennos por deb
da, aquel penno quel dio fuere furtado,
es tenudo por ladrn.
III. El Rey Don Flavio Rescindo4,
rey de Dios.
Del penno que es dado por debda.
Ei penno que es dado por debda , si ende
fu fecho escripto de la debda , hy el deb-
dor 5 prometi en aquel escripto que pa-
garie 6 la debda al plazo 7, depues del 8 pla
zo pasado fasta 9 X dias , el que lo acrov IO,
deve guardar los pennos. E si el sennor del
penno 11 fuere rayz, devel afrontar que
pague su debda, tome 12 su penno. E si
no la quisiere pagare , non viniere por
negligencia al da del plazo , dall adelan-
tre deve dar usuras. E si el debdor 13 non
viniere non pagare la debda en aquellos
X. dias ass cuerno es de suso dicho , es-
tonz el acreedor 14 ensenne ts el penno al
sennor , quanto asmaren l hy tres omnes
buenos , por tanto lo venda : hy el acree
dor tome del penno quantol deve 16 dar el
i Ley antigua falta en el Toled. Malp. 2. y Esc. i.
i Malp. 2. Camp. Esc. i.y 3. prinde. E. R. Esc. 2.
y 5. pendre.
3 Toled. Malp. 2. y Esc. j. E si el orne que es libre
non tomare pennos por lo que empresta , prendar
(Malp. 2. prenda) por s mismo por fuerza las cosas de
su debdor sin su mandado, pague el duplo.
4 En el Toled. y Malp. 2. falta.
5 Camp. devedor.
6 Camp. paguara. E. R. pagara.
7 Toled. Malp. a. y Esc. 1. al plazo nombrado.
8 S.B. E.R. B. R. 2. y Malp. 2. el.
9 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. fasta X. dias lo deve aten
der el que lo acrov , et deve guardar los pennos ,
tornallos pennos cuyos son en salvo. E si el sennor.
10 B.R. 1. acri. Camp. acree. Esc. 3. . B. R. 2.
y acrey. E. R. Bex. y Esc. 6. acrev.
11 B. R. 3. el sennor de los pennos. M. penno non
fuere araiz.
12 B.R. 2. Esc. 3. y . prenda.
1 3 Camp. deldor. E. R. devedor.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el (Malp. 2. y Esc. 1.
creedor) heredero ensenne el penno al sennor de la deb
da (Malp. 2. y Esc. 1. de la cibdad al alcalde) al
alcalde , quanto asmaren ellos y tres ornes buenos , por
tanto lo venda , et el acreedor sea poderoso de vender
el penno por quanto le deve el sennor del penno , lo
dems.
15 B. R. 1. 2. Esc. . y 6. ensinne.
16 B.R. x. Si B. y Malp. 2. deve el sennor del penno.
TITVLO VI.
sennor por penno, hy lo dems rndalo 17
IV. Si el penno non es rendido pues 1%
que la debda quieren pagar I9,
el precio.
Si aquel que di el penno por debdo al
plazo quisiere pagar la debda, hy el tene
dor ao del penno non quisiere dar su pen
no, sil vendiere su penno ante del tiempo
que es de suso dicho , sil metiere en su "
pro, si no lo quisiere mostrar", quien
lo tiene entregue el penno al sennor,
dems peche la meytad de quanto valie el
penno su sennor.
V. El Rey Don Rescindo ,s.
Si algn omne es tenudo de muchas
debdas de muchas ' culpas.
Si algn omne es culpado de muchas deb
das de muchas culpas , aquel omne que *4
primeramientre ge lo demandare , mos
trare por iuyzio , por prueva , por
su confesin, aquel deve primeramientre
fazer paga. E si vinieren 25 muchos demanda
dores de so uno, deve fazer paga cada
uno segund quel a6 deve; si non , sea sier
vo de todos, hy el iuez deve saber 27 quien
devie mas, quien meaos; segund aquelo
faga pagar cada 28 uno , daquello que tin
car faga pagar los otros cuerno viere. E si
non oviere onde pague los otros debdores,
deve seer 29 siervo daquellos por la debda.
17 S. B. y Esc. 2. rindalo. B. R. i. denno. Camp.
dianno. Esc. 6. dailo. B. R. 2. renda al.
18 B. R. 1. y Esc. 3. porque. Camp. pois que la delda
ye pagada.
19 6 el precio falta en S.B. y B. R. 2.
20 Esc. 1. sennor. E.R. tomador.
11 Toled. Malp. 2. y Esc. i. en su pro , lo empres
tare , lo negare , lo tuviere empennado , si non
lo quisiere mostrar quien lo tiene , entregue este penno
mismo al sennor as como lo recibi , dems peche
la meatad de quanto vale el penno su sennor , y es-
tuence tome su aver. Esc. en su provecho.
22 Esc. 3. 5. B. R. 2. y 3. demostrar.
23 S. B. Don Cindo.
24 Malp. 2. y Esc. 1. quien primeramientre devie, lo
mostrare per juicio. ,
25 Esc. 3. . y B. R. 2. venieren. M. vinien.
20 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. segunt lo quel deve, si en
su buena a entrega pora pagallos , por facer emienda
de sus culpas si es fcchor, et si non sea siervo de to
dos , hy el alcalde deve saber bien de cierto quien
debia mas , quien menos , quien fciera mayor
tuerto , et segunt aquello ficier, faga pagar de la buena
cada uno.
27 M. catar.
28 M. pagar cada uno.
29 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. deve seer siervo (Malp. 2.
y Esc. 1. siervo l , quinto a poco) la conta poco
mucho que lo partan aquellos por la debda que les
deve , 6 por las culpas que les fizo.
 DEL FVERO
94
VI. Cuerno deve omne demandar la debda
que deve el muerto, lajuerza quefiz.
Si algn omne es culpado, hy en su vida non
el fuere demostrado, non es tuerto qu lo
demuestre- omne depues de su muerte *. Et
que esto non faga ncngun omne por engan-
no daquel que a su buena del muerto , man
damos en esta ley que si alguno 2 acusar
su debdor, omne quien le fiziese fuerza,
otro tuerto, depues de la muerte del debdor,
non le sea esto credo , si lo non demostrar
por escripto por buenas testimonias 3. E si
lo pudiere mostrar , hy el muerto non dex
fiios, mas dex su buena sus franqueados
VIL TITOL 12 DE
13 DE LOS FRANQUEADOS.
I. Si los siervs son franqueados por testi
gos por escripto.
II. Si el siervo aieno el de comn es fran
queado.
III. De los que dizen que son libres. .
IV. Si aquel que 14 es . libre es demandado por
siervo. i . :
V. Si algn omne fuelle alguna cosa aquel
que demandaba 1 5 por siervo.
VI. Si algn omne quisiere demandar por sier
vo el16 que dixo antel iuez que era libre.
VIL Si algn omne dize que es siervo por miedo.
VIII. Si aquel que es libre es demandado por
siervo , si aquel que es siervo dize
que es libre.
IX. Por qual cosa el siervo franqueado deve
seer tornado en servidumbre.
X. Si el franqueado faze tuerto al sennor
que lo franque.
XI. Que los franqueados pueden ser testimo
nios, non contra el sennor que los fran
que , ni contra sus fiios '7.
I Toled. Malf. 2. y Esc. 1. depues de su muerte, nin
sus fiios , nin sus herederos non deve ninguno demandar,
nin metier en pena de sus buenas, mas mandamos en esta lev.
4 E. R. y Be.t. se querela de so debdor quel. M. y
otros ha su.
3 Toled. B- R. 1. y Esc. 1. testimonias , lo pudier
mostrar , hy el muerto. Malf. 2. testimonias , si lo
pudier mostrar , hy el muerto. S. B. buenos testimonios,
lo pudiere probar , si el muerto.
4 S. B. B. R. r. y Malf. 2. tiene.
5 Toled. Malf. 2. y Esc. i. de la debda 6 de la culpa
del muerto. E si fiios.
6 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. sin fabla , non dexar
fiios , aquellos sus propneos sus fiios de los propn
eos que ovieren.
7 M. Elos.
8 Camf. y Esc. 3. tenudos de pagar.
9 Toled. Malf. 2. y Esc. i. propneos que tienen su
buena non quieren.
10 S. B. B. R: 1. y Malf. 2. tienen.
I I Toled. Malf. 2. y Esc. i. aaden: maguer que non
y a (Malf. 2. hava) complimicnto.
11 Esc. j. D LOS FRANQVEADOS, DE LAS
i
JVZGO
otras personas , cada uno segn lo que ti-
nie 4 de la buena pague cada uno , faga
emienda de la 5 debda. E si fiios oviere, hy
ellos ovieren su buena , ellos lo deven emen
dar por su padre. E si aquel debdor murier
sin 6 fabla , aquellos sus propinquos que ovie
ren la buena , deven fazer emienda por l. E
los Hios 7 los propinquos que non ovieren la
buena , non deven seer tenudos 8 por pagar
nada. E si el muerto dex alguna cosa al
guno , aquello que demandan es mas que
lo que dex , sus fiios sus propinquos 9
non quieren fazer emienda por l , deven dar
la buena que tiniem IO del muerto aquel que
demanda , seer quitos ".
LAS FRANQVEZAS
XII. Que os franqueados non pueden testi
moniar.
XIII. De la buena daquel que es franqueado
si fiios non oviere l8.
XIV. De las condiciones que pone el sennor
guando franquea su siervo. ...lV
XV. De los siervos del rey de la corte
franqueados.
XVI. De los siervos de la corte franqueados
e de sus cosas.
XVII. Que los franqueados ni los 19 siervos
non se casen con linage de su sennor.
XVIII. Que los franqueados que son entrados
en rden que non sean tornados en ser
vicio de su sennor ,0.
XIX. De los franqueados del rey de sus
fiios cuerno deven guardar al rey en a
hueste , con quien deven andar.
XX. Que los franqueados non dexen sus sen
nores 21 .
XXI. De 22 los que matan sus almas por per-
iurio lJ.
FRANQVEADAS , E DE LAS ACVSACIONES.
13 Esc. j. FRANQUEAMIENTOS. Malf. a. E DE
LAS FRANQVEADAS. Esc. 5. E DE LOS AFOR-
RAMIENTOS. Bex. y E.R. E LOS OMNES FRAN-
QVEADOS.
14 . R. 1. 2. Malp. 2. S. B. Esc. 2. 3. y 5. que and*
Ubre , y as en la ley.
15 S.B. B. R. 1. Esc. 2. y 5. que es demandado. Malp. 2.
que demand. Esc. 1. demanda.
16 Camp. y Esc. 2. al que.
17 En Malp. 2. y Esc. 1. se sigue la ley XII. con este
epgrafe : Que los franqueados fcc. En los dems cdices
estn unidas las dos leyes.
18 Malp. 2. y Esc. I. non oviere legtimos, y as en la ley.
19 Malp. 2. y Esc. 2. ni nenguno de su linage , y as en
la ley.
20 Malp. 2. y Esc. 1. sennor, nin de sus herederos, y as
en la ley.
2 1 Malp. 2. sennores que losfranquearon, sirvan otros.
22 Esta ley falta en Malf. 2. y la reften los cdices
castellanos el Itb. VI. tit. V. I. XXI., adonde se fondr
solamente como en el texto latino.
23 Esc. 3. y 6. feriuro.
 LIBRO tf;
I. Si algn siervo es franqueado por "
testiguo por escripto.
Si algn omne franquear 1 su siervo por
escripto por testimonio % tal franqueza
deve seer firme si oviere tres testimonias,
V. que devan seer creydos. E si aquel que
les franquea diere alguna cosa estos que
franquea , dvenlo aver si J ovieren escrip
to 4 testimonias.
II. Si \el siervo aieno el s de comn
es franqueado.
Si alguno franquea siervo aieno , que avie
de 6 mancomn con otri , tal franquea
miento non vala. E aquel que lo franque
d otro 7 siervo con 8 aquel al sennor
E si el sennor quisiere que sea franqueado,
deve aver dos siervos 10 por l , aquel sea
franqueado. Otros mandamos de las sier-
vas. E si alguno quisiere franquear el siervo
que a 11 con otri , mandamos que si algn "
sacerdoth algn diachono 1 3 estidieren *4
delantre , que non ge lo dexen fazer ; ca tal
franqueamiento non deve valer. Onde si al
guno quisiere franquear el siervo que a con
otro ,s, primeramientre ge lo deve quitar
con sus companneros por ruego por pre
cio ; hy en tal manera pudelo franquear
antel sacerdoth antel diachono ; tal fran
queza puede 17 seer firme. E si alguno 1 8 fran
quear el siervo comunal antel sacerdoth
antel diachono sin vluntad de su compan-
nero , pierda la partida que avie en el siervo,
yala su compannero : ca 19 la su partida,
si la quisiere dexar, bien lo puede iazer.
1 Esc. i. y 3. franquea. E. R. franqueare.
2 Toled. Malp. 2. y Esc. i. testimonias en ora de
muerte , tal franqueza sea firme , si oviere y tres testi
monias , V. que devan seer creidas ; si les es testi
guado ante que pasen VI. meses. E si aquel que lo fran
quea diere alguna cosa estos que franquea , dvenlo aver,
ti lo ovieren nombrado en el escripto de su franquea
miento , por tres testimonios que conozcan aquella do
nacin misma : des as ayan la donacin los franqueados.
3 Camp. se hi ovier.
4 En M. falta testimonias. E. R. escripto tres tes
timonias.
5 B. R. i. Esc. i. 3. Malp. 2. y Toled. el comunal, j
as en la rbrica. '. bredad) que se aclama.
6 Malp. 2. de comn. E. R. B. R. 2. y Esc. 3. man-
cumun.
7 Malp. 2. y Esc. 1. otro tal siervo como aquel al
sennor. ^ --
8 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. como aquel al sennor del
siervo.
9 Camp. Esc. 2. y 3. al sennor del siervo.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. I. los siervos tales (Toled.
talles) por l.
1 1 Be.r. y Esc. 6. que es dotri.
12 Esc. 3. algn clrigo algn sacerdote.
1%-Camp. digono.
14 Toled. y Malp. 2. estudieren. B. R. 1. estodieren.
M. estidiere. Esc. r. estudicre. 1 que era libre. E. R. y Esc. 3. el aue dixo.
1 5 Esc. 3. que haya con otro.
16 Toled. Malp. i.y Esc. 1. lo deve partir. S.B. E. R.
Bex. y Esc. 6. quitar de sos.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. deve.
> :iTVLO VIL $5
III. De los que dizen que son libres.
Si el siervo dixiere que es libre, luego el iuz
le deve defender, darle espacio que pue
da 10 buscar sus 21 testigos sus muestras a4.
E todava en tal manera , que el sennor non
pierda su servicio*1 entanamientre 24 del sier
vo , ni el siervo non pierda su bienfazer as
del sennor.
IV. Si aquel que es libre es demandado
* por siervo , y es libre.
Si 26 aquel que es libre es demandado por
siervo, aquel que lo demanda por siervo non
lo deve tener en su 27 guarda ; mas el iuez
deve catar quel d recabdo aquel que lo
demand '% que nol faga nengun tuerto.
V. Si algn omne tuelle alguna cosa
aquel que es demandado 29 por siervo.
Si algn omne tuelle alguna cosa omne
que es libre franqueado , depues le quiere
demandar por siervo, devel entregar prime
ramientre lo que 50 tom , depues deman
darle *.
VI. Si algn omne quisiere demandar
por siervo al que 32 otorg antel iuez
que era libre. y..-- >
Si algn omne lam Sl su siervo libre antel
iuez, depues le quiere demandar por siervo,
aquel s4 finque por libre , hy este d otro 55
siervo aquel que lam siervo.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. i. E si alguno franqueare el
comunal (Malp. 2. el comn) siervo ante buenas testimo
nias sin voluntad.
19 S. B. si la su partida le quisiere. Bex. et si la
sua partida le.
o M. deva.
21 S. B. y E. R. sos testimonios. Bex. testimonias.
2 2 Camp. y B. R.2. mosiras.
23 Esc. 2. fuero.
24 S. B. y Malp. 2. entanamientra. Bex. non pierda so
servicio ni el siervo. Esc. 3. entala mientre. Esc. . en-
tanamiente. .
25 Toled: Malp. 2. y Esc. 1. la libertad (Malp. 2. li-
26 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. Si aquel que es libre es
demandado por siervo , aquel que lo demanda por siervo
mtalo en prisin , el alcalle deve catar quel d re
cabdo que demuestre su franqueza : des sultelo que faga
su labor, aquel que lo demanda quel non faga nengun
tuerto.
27 E. R. Bex. S. B. y Esc. 2. so poder. Camp. en sua
casa.
28 B.R. 1. y Malp. 2. demanda.
2 9 Malp. 2 . demand. Esc. 1 . demanda. Camp. demandan.
30 S. B. y Malp. 2. lo quel.
3 1 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. demandarle lo que quisiere.
31 Toled Malp. 2. y Esc. 1. el que dixo ante el alcalde
33 B. R. 1. y 2. xam. Esc. 1. llam. E. R. cham.
34 Camp. al que fezo por liurc, este. Esc. I. aquel que
finc libre sea libre, hy.
35 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. d otro siervo al alcalle.
Mm
 DEL FVERO
VII. Si algn omne libre dize por* mie^
' do aue es siervo,
2 puede mostrar aquello " , las testimonias
Si 2 algn omne libre dize por miedo que
es siervo , nol deve empeezer j mas deve seer
presentado3 antel iuez, prueve que es libre;
si no lo pudiere provar , finque por siervo.
VIII. Ley J antigua
-4. -Si aquel que es
libre es demandado por siervo ,
si aquel que es s demandado por
siervo dize que es libre.
Qui demanda omne libre por siervo, deve
mostrar 6 por que es su siervo. E 7 si aquel
que es siervo dize que es libre , otros deve
mostrar que es libre. Hy el iuez deve tomar
por testimonias los que fueren meiores ,
mas. E si por ventura el iuez fuere corrom
pido 8 por precio , condempnare 9 aquel
que non deve , el que lo 10 corrompi hy el
iuez deven seer penados 11 segund la ley cue
rno falsos.
IX. Por qual cosa el omne "franqueado
deve seer tornado en servidumbre.
El que franque su siervo su sierva por
escripto antel sacerdoth, ante dos testimo
nios, ante tres, mandar que del tiempo15
daquel escripto adelantre 14 fuesse fran
queado , nenguna cosa , ni nengun po
dero non retovo 15 en l ; atal franqueza 16
non puede 17 seer desfecha , fueras si aquel
que es franqueado desondrar 1 8, denostar,
acusar su sennor 19 que lo franque : ca
por tales cosas puede seer tornado en ser-
t Camp. y B. R. 2 . con.
i Toled. Malp. 2. y Esc. i. Si algn orne libre se
otorga ( Toled. se otorgare dice por miedo ) por mie
do que es siervo , non vaya por libre , si non pues que
lo probare antel alcalde , si non pudiere probar su li
bertad , sea siervo daquel quien se otorg por sierro.
3 Catnp. mostrado.
4 Ley antigua falta en Toled. Malp. i. y Catnp.
i B. R. i. S. B. y Malp. i. si aquel que es siervo.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. i. mostrar antel alcalle.
B. R. i. y Malp. 2. o s.
i S. B. corrotnpudo. Malp. 2. Esc. 2. y Catnp. cor-
rumpudo. B. R. 2. corrumpido.
ff Catnp. condampnar.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el que demanda (Toled.
demande) y el alcalle. B. R. 1. corrumpi.
11 S. B. y Esc. 2. tormentados. Esc. . condempnados.
12 B. R. I. Malp. 2. y Esc. I. siervo franqueado.
13 Malp. 2. del tiempo escripto adelantre. Esc. 1. desde
el tiempo del escripto adelantre.
14 Esc. 3. de aquel tiempo andelantre.
1 5 Camp. y E. R. retevo. Esc. 1. non retovo en l y
le diere carta de su franqueamiento, atal franqueza. Esc. j.
non retuvo sobre l. s non fagan pesquisa.
16 B. R. i. franquenca.
\j B. R. i.'S.B. y Malp. 2. non pueda.
18 S. B. desornarc. B. R. X- desonrar. Esc. . desondra.
19 Esc. 1. su sennor, sea tornado en servidumbre: ca
por tales cosas.
20 Toled. Malp. r. y Esc. 1. en servidumbre del quel
franque.
JVZGO
. vidumbre E si el sennor dize que retovo
al^n Podero en 11 l> si Por el escriPto non
que fueron *3 al franqueamiento digan ver
dad antel iuez, lo que fu puesto 24 vala.
. ' . ..
X. S el franqueado faze tuerto al
sennor que lo franque.
q. el, franqueado
O _ , desondrar
, J fizier tuerto
su sennor quel franque , si lo firiere
con punno con otra cosa, as sil acusar
falsamientre de tal cosa que semeie*6, que
devia'7 seer descabeszado, pudelo tornar por
su siervo si el sennor lo puede 8 provar*9.
XI. Que 30 los franqueados pueden seer
testimonias, non control sennor que
los franque 31y ni contra susfios 3*.
il fiio el heredero del sennor non pue
de tornar el franqueado en servidumbre por
siervo, mas deve 3J guardar lo que fizo su
padre en todas maneras. Mas aquel que es
franqueado, nin sus fiios, nin sus nietos non
deven seer pesquisas contra los fiios de su
sennor , nin contra su linage ; si lo fiziere,
non sea credo , sea tornado por siervo.
Mas en otras cosas pueden demandar su de
recho sus fiios sus 34 nietos de su sennor.
XII. 35 Que los franqueados non pue
dan testimoniar.
Ei omne franqueado la muier franqueada
non pueden seer 36 contra nengun omne tes
timonio, fueras 57 ende en el pleyto que non
ai S.B. encuantra 1. Bex. E. R. y Esc. 6. escontra
l. Camp. podero dl. M. podero , si.
22 Esc. /.mostrar, aquellas testimonias que fueron.
23 B. R. 2. furon. Catnp. foron.
24 Toled. Malp. 2. y Esc. i. lo que fu puesto ,
lo que testimoniaren , vala. M. E. R. Camp. y Esc. s.
. lo que fo (M. fu. E. R. fuere) puesto , y falta vala.
25 Camp. Esc. 1. a. y j. si lo.
26 M. semeiaba. Malp. 2. y Esc. 1. semeia. Camp. y
Esc. j. semelle.
27 Esc. a. deba. Camp. M. deve.
28 Esc. 1. y a. pudiere.
29 Toled. Malp. 2. y Esc. x. probar antel alcalle.
30 M. De cuerno los.
31 M. cri.
3 2 Esc. 3. sus siervos.
33 Esc. 1. deven guardar los fijos lo que.
34 Esc. 3. los.
35 De Malp. 2. y Esc. 1. se ha tomado este epgrafe, y
la numeracin de las leyes para conformarse con los c
dices latinos. En los dems castellanos , excepcin del
Esc. 3. , est incorporada esta ley con la antecedente sin
divisin ni separacin alguna. Esc. 3. Que los franqueados
36 Escj.y B. R. 2. seer pesquisas contra. Esc. 1. non
pueden ser testimonias en nenguna manera.
37 Malp. 2. fueras en el pleyto que mandamos los sier
vos testimoniar en logar que non puede aver orne libre
por testimonio. Ca no nos. B. R. 1. fueras se eno pleyto
non puede.
 LIBRO V.
puede 1 aver omne libre por testimonio, *
otros dezimos de los siervos ; ca non nos se-
meia derecho que el libre deva seer condem-
nado 3 por el testigo del que es franqueado.
Mas elos 4 que nascieren del franqueado 5
de la franqueada , pueden seer testigos con
tra tod 6 omne.
XIII. El Rey Don Flavio Res
cindo V '
De la buena daquel que es franqueado
sijiios non oviere.
Si el omne franqueado non oviere fiios le
gtimos , murier , hy el sennor le diera
alguna cosa, se 8 parti de l, se fu
pora otro logar, todo lo que a deve tornar
su sennor E si el franqueado , seyen-
do 10 en la tierra , ganare alguna cosa de
su trabaio , la meatad deve aver el sennor,
el otra meetad deve aver el franqueado,
faga dello lo que quisiere. E si otro sennor
buscar ganar alguna cosa 11 con l , la
meetad deve aver el sennor que lo franque,
y el otra meetad deven aver los fiios del
franqueado11, si quier sean libres servos,
el franqueado la 13 puede dar quien qui
siere , aquello quel di el sennor deve tor
nar en poder del sennor "*. E otros man
damos guardar de las muieres franqueadas,
queremos ennader en esta ley que nin
gn omne franqueado, ni nenguna muier
franqueada non desempare su sennor mien-
tre que visquiere ; si lo Hziere , deve per
der quantol sennor le diera, seer tornado
en 15 su poder del sennor.
i Esc. 2. pudiere.
Esc. i. por testimonio , que mandamos que los sier
vos puedan testimoniar en lugar o libres non a. Ca.
3 M. Malp. i. Bcx. E. R. Camp. y S. B. acomen
dado. Esc. 6. condanado.
4 S.B. Mas si el fijo la fija del franqueado. Camp.
Esc. i. y j. H los.
5 Malo. 3. de la. Esc. i.y de" la.
o Maif. 2. y Esc. i. tod orne , mas non contra sus
sennores nin contra sus fijos.
7 Falta en S. B. y Malp. a.
8 B. R. i. Malp. 2. Esc. i. j. y Camp. se parti.
9 Toled. sennor los fijos del sennor. Malp. a. y
Esc. i. al sennor los fijos del sennor , sus he- B. R. 1. rey de los franqueados de la corte. S. B. rey
rederos. Bex. B. R. 2. S. B. Esc. 2. y Camp. so sen
nor los fijos del sennor (Camp. fillos).
10 Malp. a. y Esc. j. labrando en la tierra (Esc. 1. del
sennor) de su sennor, gana.
1 1 Esc. j. alguna cosa so l. E. R. cum l. B. R. 2.
su elle.
12 Malp. a. y Esc. 1. franqueado si es muerto. E si
fuere vivo , aya ende la meetad , los erederos del sen
nor la otra meetad &i fuere muerto. E si el sennor fuere
vivo , aya la meetad , la Otra ayan los herederos del
franqueado , si quier sean siervos o libre* , el.
TITVLO VII.
XIV. De las condiciones que pone el
sennor quando franquea su siervo.
Todo omne que franquea su siervo por es-
cripto, hy en el franqueamiento le man
da i6 que non aya poder de fazer nada
de su peguiar, si el franqueado la fran
queada lo viendiere depues lo diere , non
deve valer 17 ; mas el sennor sus fiios lo
deven demandar ,3. E si el sennor quan
do lo franque no lo 19 defendi que non
pudies vender nin fazer lo que quisiere de
su peguiar , depues que fuer franqueado
puede dello fazer lo que quisiere. Mas si
muriere sin fabla, fiios non oviere ,0,
todo lo deve aver el sennor 21 sus fiios.
XV. De los siervos del rey " fran
queados de los de la corte.
Si alguna cosa dubdosa non oviese aJ, non
serie menester nos de fazer ley en nuestro
tiempo l4. E porque las cosas de la corte
son apocadas muchas vezes por los siervos
de la corte que se fazen libres, non lo
son : non ,s lo diziemos por aquellos que lo
merecen que sean libres ; mas por aquellos
que lo fazen por enganno : daqu 16 ade-
lantre establescemos que los siervos de la
corte non sean libres, si el rey non 27 i-
ziere escripto por su mano.
XVI. De los siervos de la corte fran
queados e de sus cosas.
Los siervos de nuestra corte non man
damos que puedan franquear los otros sus
siervos M ; si lo fizieren , el franqueamiento
non vala, si non fuere por nuestro otorga
miento. E otros dezimos , que los siervos
de nuestra corte non puedan vender sus sier-
j 3 M. y Esc. ;. lo puede.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. i. aquello quel di el sen
nor, dev tornar l. E otros. M. quien quisiere aque
llo quel di el sennor.
1 5 Camp. en servidumne. r
16 M. demanda. Camp. mandar. E. R. le mete.
17 Malp. 2. y Esc. 1. valer -. ca todo es del sennor
de sus herederos. E si el sennor.
18 S.B. Bex. E. R. y Esc. 6. aver.
ij> Esc. j. le di poder que. Esc. . non le.
20 Malp. 2. y Esc.j. oviere legtimos.
21 Malp. 2. y Esc. i. sus fijos sus herederos.
22 Malp. 2. y Esc. I. rey de la corte , franqueados.
6 de los franqueados de la corte.
23 Esc. 1. 3. . y B. R. 2. aveniese..
24 Malp. 2. y Esc. 1. tiempo por lo que es de ve
nir. M. de la corte que estien libres.
25 E.R. Malp. 1. S.B. y Esc. 2. non lo decimos
,., nos. Malp. s. y B. R. i. no lo decimos nos.
26 Esc. 1. E por ende daqu. '
27 M. non lo ficiere. Camp. non los fecier escripto.
Esc. 1. non les ficiere.
28 Malp. 2. y Esc 1. siervos sin nuestro mandado,
nuestro conseio , nuestra licencia.
Mm 2
 DEL FVERO
vos \ nin heredade * nengunos omnes li
bres , fueras los otros nuestros siervos ;
si dieren tierras3, siervos glesias po
bres, non vala 4 j ca de las otras cosas que
fincan les mandamos dar por su 5 alma. si
non ovieren otra cosa fueras tierras sier
vos, estonz mandamos 6 que puedan ven
der de las tierras de los siervos los otros
nuestros siervos ass cuerno es de suso di
cho; mas mandamos que nengun omne libre
non lo compre 7, hy el precio que ende 8
ovieren mandamos que lo den pobres
las eglesias por su alma.
XVII. Que los franqueados ni los sier
vos non se casen con linaie 10 de su
sennor.
IVuchas veze viemos el poder de los sier
vos exltado " mas que non devie , los
sennores abaxados ; ca algunos siervos de-
pues que son franqueados de los sennores,
ellos su linaie asman 1 2 de casar con li
naie de su sennor que los franque, de
fazerles mucha contraria 13 ; ass la parte
aviesa 14 es fecha noble por dono 15 de fran
queza , la parte noble es fecha vil por el
suzio casamiento. Onde la claridad 16 del no
ble linaie es fecha vil dal onde los sier
vos ganan la 17 franqueza. Doeas18 por tal
que la natura del noble linaie non pierda
su ondra , aquellos que furpn siervos se
miembren de su servidumbre, non deman
den las cosas que les non son dadas, man
damos por derecho que si el omne franquea
do , alguno de su linaie se osare 49 casar
1 Malp. 2. y Esc. i. siervos nin sus tierras. M. Bex.
Camp. B. R. i. y Malp. i. siervos , nin dar herederos
ni nengunos omnes.
2 Malp. 2. y Esc. i. nin ornes libres. E si les fuere
menester de vender de sus buenas de sus siervos , no
lo puedan vender , fueras.
3 M. tierras , vinnas , siervos.
4 B. R. i. y Camp. non vala nada. Malp. 2. y Esc. 1.
non vala su donacin nin su testamento.
5 M. Camp. B. R. 1. 2. y Esc. 5. otras cosas las man
damos dar por su alma que fincan.
6 Esc. 3. y . les mandamos.
7 Malp. 2. y Esc. 1. non ge lo compre.
8 B. R. 1. Esc. 1. 2. S. B. y Malp. 2. dende.
9 Malp. 2. por sus almas. Esc. 3. por su nima.
10 Esc. 2. muger. Esc. 5. lenage. Camp. con el linnage.
11 B. R. 2. enxltado mas que non devie. M. sobrepoiar.
1 2 Toled. aman. Bex. y Esc. 6. osman.
j 3 Esc. 1. muchas contrarias. Esc. 3. muchas contrallas.
14 Malp. 2. y Esc. 1. vil. E. R. adversa.
15 B.R.2. y M. danno. Malp. 2. y Esc. 1. estado.
16 S. B. caritat. Camp. caridat. Esc. . claridade.
Malp. 2. y E. R. caridad. Esc. 1. cibdat.
17 Esc. . aquella.
1 8 Esc. 3. y Camp. Et por ende por tal. Esc. 5. Pues
por tal.
19 Toled. se atrevier de casar con alguna del lenage de
sus sennores. Esc. 1. y Malp. 2. demandare casamiento
alguna persona del linnage de sus sennores, y aquel
fiic pariente de luenne , y fue osado de se casar con ella,
les ficieren.
20 B- R- ! S. B. y Malp. 2. con alguno.
JVZGO
cum 20 algum del linaie de sus sennores ,
les fizieren alguna contraria 2i algn dan-
no 2a, luego manamano sean tornados en ser
vidumbre daquellos quiem fiziron el dan-
no la contraria. Ca muy desconvenible
cosa es que el siervo, porque 23 es. franquea
do , empeesca la dignidad del sennor quel
franque , hy el siervo por tal razn sea le
vantado , hy el sennor sea abaxado24, non
es menester que el fiio del sennor aya dan-
no , porque cuid 25 el siervo fazer tal no-
zimiento 26.
XVIII. De los franqueados que entran
en orden , que non sean tornados
en servicio *r de su sennor.
Si algn omne di la eglesia por su alma,
santidad 28 religin , su siervo fran
queado , non deve mas tornar en servicio 29
de sus fiios por ninguna guisa 30 ; ca la cosa
que es ya dada Dios , non deve mas tor
nar en poder de los omnes.
XIX. El Rey 31 Don Flavio Egica.
De los franqueados del rey de sus
fios cuerno deven guardar 32 el rey
... en la hueste 33, con quien deven
-: andarv .! :
Nos guardamos bien nuestra tierra 34 nos-
tro regno por las leyes que fazemos 35 es
tonz quando nos podemos defender de nos-
tros enemigos , avernos quien nos defen-
21 S.B. y Esc. 2. contralla.
2 2 Malp. 2. y Esc. i. danno , algn pesar , algn
tuerto , alguna desondra , fueras end en demandndol
su derecho si ovier con l pleytesa (Esa. pleyto) bue-
namientre. E si el franqueado ficiere algn tuerto al li
nage de su sennor , toviere razn dotri contra el sen
nor por le facer danno l 6 (Esc. i. al linage de so
sennor) su sennor, por le facer perder algo de lo so,
luego man mano sean tornados en servidumbre daque
llos quien fizo el danno la contralla por casar con
la sennora con los fijos de sus sennores. Ca muy.
23 B. R. 1. pues que. Camp. pois que.
24 M. y B. R- 2. abayxado.
25 Esc. 3. . y B. R. 2. porque di poder al siervo
* de facer. M. al siervo. Malp. 2. el siervo al sennor fazer.
26 S. B. y B. R. 2. nocemiento. Camp. y Bex. nuci-
miento.
27 B. R. 1. S. B. y Esc. 2. servidumbre. Esc. 5. serve-
dumbre. Camp. servedumne.
28 Toled. cidat. Ese. 2. santidade. Camp. la yglesa por
sua sanctidat. E. R. por sua buena.
29 B. R. 1. S.B. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 3. servidum
bre. Esc. . y B. R. 3. servedumbre. Camp. servedumne.
30 Camp. B. R. 2. y Esc. 6. por nenguna cosa.
31 S. B. y B. R. 1. El Rey Egica. En Malp. 2. falta
la firma. Esc. 2. . B. R. 2. y 3. El Rey Egica y Vu-
tiza.
32 B. R. 1. Esc. r. y 3. guardar al rey.
33 Camp. y Esc. 5. hoste. Desde aqu falta lo dems
en B. R. 1. 2. 3. E. R. Camp. Bex. S. B. Esc. 2. y 5.
34 Esc. 1. nuestra corte. E. R. nuestras cosas.
35 S.B. ficiemos.
 LIBRO VI.
da. E maguer que nos avernos en nostra 1
tierra gentes muchas que lidien por nos ,
que nos defiendan , no nos empeesca nada,
si 2 nostra companna es acrecentada por los
franqueados del rey 3 de su corte. Onde
porque es derecho razn que dal 4 ayan
el servicio onde oviron 5 el bien fazer d
franqueza ; por ende mandamos en est ley
que aquellos que son franqueados, todos los
otros que vinieren dellos , todos aguarden 6
el rey en la hueste ; hy el rey les mande
cuerno devan andar, cuerno devan fazer,
aquel que fincare en casa en 7 el tiempo quel
rey fiziere hueste, non quisiere seguir el
rey , ass cuerno es dicho , sea tornado en:
servidumbre daquel sennor quel franque8.
Mas aquellos non sean tenudos por esta ley
los que fincaren en la tierra por algn ne
gocio de mandado del sennor % del rey,
-*3
".LIBRO
De los malfecbos, et de las penas, et de los tormentos.
v 1 '. * . ..
I. TITOL DE LOS QVE ACVSAN LOS MALFECHORES l8.
: ! t
I. Que el sentar1* del lugar10 deve demandar
el siervo1 que es acusado. - >
II. Por quales cosas en qual manera los om~
' nes libres deven seer tormentados.
III. De los 11 omnes libres que fazen mal los
que se querellan
IV. Por quales cosas en qual manera los
siervos11 seyan tormentados contra los
1 B. R. r. en nuestra gente quien lide por nos , quien
nos defenda , no nos empeesce nada. Camp. y B. R. 2.
que liden. B.R. 2. y j. en nuestra gente muchos. E. R.
giente.
2 Toled. B. R. a.j. Malp. 2. Esc. 5. y Camp. si nues
tra hueste (. R. 2. hoste) nostra companna. S.B.y
E. R. si nuestra tierra nuestra companna.
3 S. B. B. R. 1. Esc. 2. 3. y Camp. de.
4 S. B. y Malp. 2. dall. Esc. j. de all ayan ser
vicio.
5 B. R. 1. Esc. 2. S. B. y Malp. 2. ovieren.
6 Toled. B. R. i. y Malp. 2. aguarden el rey. la 1
hueste. , VENCIAS. .
7 Esc. 5. el tiempo. Esc. 3. y B. R. 2. en tiempo.
Esc. 2. en el tiempo quando.
8 Esc. j. t. y 6. que lo franqueara.
9 M. algn negocio del sennor. -
10 B. R. x. y Malf. 2. en nenguna. Etc. a. en nen
guna guisa. S. B. en ninguna.
ir S. B- podien. B. R. 1. pueda^ Esc. 2. y 5. podien.
Camp. podan.
1 2 Esc. 3. Que los franqueados non deven ser sen
nores.
1 3 Toled. y Malp. 2. sus sennores de sus herederos.
14 Malp. 2. franqueado franqueada.
1 5 Toled. sus sennores ( Malp. 2. sus nietos) sus fijos,
sus nietos , ' sus visnietos , los de su linage. Esc. j.
y 5. los fijos de sus sennores.
16 Toled. y Malp. 2. su sennor, pasan este trmino.
TITVLO I. 99
del conde , por otra cosa tal , que por *
nenguna manera non pueden 11 ir.
XX. " Que los franqueados non desenl
iaren sus sennores.
IMuchas vezes viemos que muchos fran-,
queados desemparron sus sennores que los
franqueavan. E porque la voluntad delectosa
dellos vee el freno de la servidumbre alarga
do , quieren seer eguales con sus sennores IS.
E por ende nos establescemos en esta ley
que todo omne franqueado 14 sus fiios que
dexan sus sennores Ij, de su linage por arte
por algn enganno, luego manamano sean
tornados en servidumbre. Mas los fiios da-
quellos que son franqueados , que dexan su
sennor?6, deven aver tal pena qual es dicha
en la ley de suso.
VI."
/entiores. ..... ,
V- Por quales cosas 6 en qual manera el 48
omne franqueado seya tormentado.
VL En qual manera la acusacin deve seer
fecha ante el rey1*. , -
VII. De la piedat de los prncipes.
VIII. Que aquel solo deve aver la pena 15 que
fiziere la. culpa. .
sean tornados servidumbre con sus padres mientre que
fuesen vivos. _ .
17 En el M. S. B. B. R. 1. y Esc. 1. no tiene epgrafe
este libro. En el Toled. y Esc. I. dice: De los laidos'
fechos et de las tormentas. Sus ttulos son V. En Malp. 2.
De las malfechares et de sus tormentos. Esc. 3. De los
forfechos et de las penas et de los tormentas.
18 Esc. j. DE IOS ACVSADORES E DE LOS
FORFECHOSOS. Esc 1. DE LOS QVE SE QVERE-
LLAN DE LOS MALOS FECHOS ET DE LAS ACV-
SACIONES. Malp. 2. DE LOS QVE ACCVSAN LAS
COSAS FEAS , E FIRMAN ELLOS LAS ATRE-
19 Malp. 2. y Esc. 1. Que el siervo acusado deve seer,
demandado su sennor , 6 al mayar del logar , y as en
la ley.
a o Esc. 5. loguar. E. R. luguar.
2.1 En Malp. 2. y Esc. .1. falta este epgrafe.
2 2 Malp. 2. siervos 6 las siervas.... por sus sennores , f
as en la ley. .i'
23 Malp. 2. los siervos i los franqueadas sean tormn-,
todos , y as en la ley. . i
24 Esc. 3. iuiz.
25 Esc. 5. iusticia.
26 Esc. . dice continuacin de la rbrica , y antes
de la ley I. : Del conceio de Cartagena de Marruecos VII.
de XVIII. obispos enna era de CCCC. annos. Captulo
primo. Mandamos que aquel no sea rezebido por acusa
dor de clrigos nin d legos que fuere descomulgado. -
 100 DEL FVERO
I. El Rey Don Flavio Rescindo1.
Que el sennor del lugar deve demandar
el siervo que es acusado.
Si algn siervo es acusado de algn mal-
fecho, el iuez mande al sennor del sier
vo * que lo presente 3 delante s j si el
sennor 4 no lo quisiere presentar , el conde,
el sennor de la cibdad lo constringa fas
ta que lo presentare s. E si non pueden 6
I En M. y Esc. i. falta el autor.
j Malp. a. y Esc. i. del siervo , 6 su amo , 6 al
mayor del logar que lo presente ante s.
$ S. B. Esc. j. y . delante s. B. R. i. y Camp. ante
s. B. R. 3. y J. delantre s. E. R. devante s.
4 Esc. t. y Malp. 2. el sennor, el amo, el ma
yordomo {Malo. 2. mayor) del lugar.
5 B. R. 1. se. 1. j. 5. S. B. y Malp. 2. prsente.
6 S. B. pudiere. B. R. 1. podier ajar.
7 Malp 2. y Esc. I. al sennor en aquel logar , 6 lo
non sopiere , non oviere quien ge lo recabde , el alcalde
deve prender al siervo , guardarle , fazer iusticia dl.
8 Esc. j. gurdelo. A continuacin de esta ley se
hallan en el Esc. I. las siguientes.
Del concf'to VI. de Toledo fecho en el tiempo del rey don
Cintilan en el anno II. que l regn fecho con V.
obispos en la era DC. LXVI. annos. Ttulo XI.
Digna cosa es que la vida de los orne que non son
culpados non sea ensuziada por la maldat de los acu
sadores. Et por ende si alguno acusa otro , el acusado
non sea ante metido tormienta hata que el acusador
venga presente , et las sentencias de las leyes et de los
cnones sean requeridas. Et si la persona que acusa non
es digna de fama et de costumbre , nin de buena vida,
el acusado non sea iudgado nin tormentado por su acu
sacin , salvo se el fecho fuere de cosa que vaya contra
rey contra su sennoro.
Del conceio lili, de Marrocos fecho de CC. et XIIII.
obispos en la ira de C. et LXVI. . esta' riegla en todos los otros cristianos lindos que non
Siempre el alcalde deve demandar en iuyzio que vida
faz aquel et de qual creencia es , que aecusa al otro , et
aquel que es acusado ; et segn tallare , ass deve reze-
bir la aecusacion.
La segunda razn del conzeio de Toledo XIII. en ti-
quarto anno del rey don Ei vigi fecho de quarenta
tt VIII. obispos por mandado del rey sobredicho en
la era de DCC. et XXI. annos. \ leer , porque las personas de suso dichas sean dannadas
Vna cosa mucho spantada et mucho de llorar lleg al
nuestro conzeio , que en tanto deve ser destruida et der-
raygada por el iuyzio del nuestro conzeio en quanto trae
grant astragamiento , et grant quebrantamiento los nues
tros pueblos. Ca en los tiempos que hatagora passron
viemos del palazio del rey n.uchos , et llorrnoslos de
como cayan , los quales los despos de su ondra la
muy cruel confession , et el iuyzio muy cruel de los re
yes los mand matar, los sumeti desondra perdu
rable. Et este tan grant mal et tan grant pecado , et tan
spantalbe , entendiendo el muy glorioso rey don Ervigio
de como lo derraygaria , encomendlo generalm entre
todos los obispos que lo tractasen entre s , et que lo de-
fiendiessen que lo non usassen daqu adelantre. Onde nos
esguardando la su sentencia muy convenible establecemos
aquesta cosa comunalmientre , que daqu adelantre non
sea ninguno del palacio del rey , nin del convento de la
sancta religin echado de su ondra, nin del servicio de
la casa del rey por arte de sutileza del rey , o por fuerza
del podero descomulgado , nen por assacamiento nen por
malicia de voluntad mala de nengun orne, salvo si la culpa
JVZGO
fallar al sennor7, el iuez deve prender el
siervo , guardarle *.
II. El Rey Don Flavio Egica 9.
Por quales cosas en qual manera los
omnes libres deven seer 10 tormen
tados.
Si las 11 cosas criminales non fueren me-
ioradas por algn recabdo , la maldade de
fuere manifiesta et fuere publicada por verdadera delantre
todos ; nen sea metido ante nenguno en cadena , nen sea
metido tormento , nen sea azotado , nen lie fagan mal
ninguno, nen lie tomen nada de lo que ha, nen lo metan en
crcer , nen Su guarda ninguna , nen lie ponguan miedo de
una parte nen de otra por quel fagan contesar ascendida
mientre muy cruel confession por miedo quel metan ,
enganno quel fagan Mas aquel que es aecusado estando
en su ondra et en su estado , et non lie fziendo nin
guna cosa de lo que de suso es dicho , nen ninguna des
ondra , sea adozido delantre todos los saceedotes , et los
ricos omnes et los infanzones pblica mientre , et sea de
mandado con derecho , et examinado en plaza , et se fuere
dado por fechor sea He dada la pena que mandan las le
yes , se non fuere culpado , sea dado por salvo por
iuyzio de todos. Pero aquellos que son tales de que ovie-
ren sospecha que turran , que estn en tal lugar que
se fuxieren , vendr ende grant danno en la tierra , 6
que devan seer guardados porque la tierra sea mas se
gura , estos tales sean metidos su buena guarda , ct non
les echen cadena ninguna , nin les fagan mal ninguno.
Et en tal manera los guarden , que non los pongan es
panto nin miedo , ct que en el tiempo quando ovicren
de seer iudgados sea luego presentes en non les fagan
entre tanto ningn enganno , porque ellos departidos de
sus mugeres , de sus parientes , aienados de sus co
sas , fagan confesin contra su voluntad. Et si tal con
fesin fuere dada , mandamos que non vala en ninguna'
manera , mas segunt es dicho acuella confesin sea re-
zebida por verdadera , que fuere dada de la sua boca,
^et fuere por iuyzio de todos. Otross mandamos guardar
son del palacio del rey. Et si el rey mandar azotar tales
commo estos por algunas culpas ligeras que fgan^ss eem-
mo suele seer ; pero no lexen por esto de testiguar, nin
pierdan por ende sus cosas ; mas si fueren acusados de
alguna falsedat dotro pecado grant , non sean iudga
dos si non en la manera que de suso es dicha. Et este
degredo , que fu fecho por el mandado de Dios segunt
nos confiamos , si alguno de los reyes que an de regnar
depues de nos non lo quisier guardar , o lo non quisier
en otra manera , o sean muertas por grant malizia , per
dieren su ondra et sus bienes , sea maldito de maldicin
perdurable con todos los que con l otorgaren delantre
la magestat del padre , et del fijo , et del spiritu sancto,
et sea quemado en la candela entrnal por . siempre ; et
dems quantas cosas fueren fechas contra esta riegla desta
nuestra sentenzia en qual quier persona que sea , qui
quier qual sea tomado mandamos que non vala , nen sea
iudgada en otra manera si non commo es dicho, nin pierda
su ondra , nin sea metida tormento. Et por ordenar
nos estas cosas et otras talles non tollemos por ende el
poder los reyes de castigar los que mal fizieren lo que
an de fazer ca aquellos legos que non son. culpados de
falsedat , non fazen bien el servicio que deven fazer,
son perezosos para comprir las cosas que lies son co-
mendadas , que fagan estos tales , bien los puede el rey
tirar daquel officio sen desondra dellos , et poner otros
en so logar quales l toviere por bien.
9 En Malp. 2. falta.
10 Camp. y M. tornados siervos, y as en la rbrica.
11 B.R. i. Si eneas cosas. S. B. y Malp. 3. Si en las
cosas.

LIBRO VI.
los pecadores non ser refrenada. E por ende
si algn quisiere acusar algn omne de
nuestra corte , que fiziera 1 alguna nemi-
ga 2 contral 3 rey , contra pueblo ,
contra la tierra j omezillio, adulterio,
primeramientre sepa si lo podr provar.,
depues lo puede acusar; si non * lo po-
dier provar, faga un escripto con tres tes
timonias , que meta su cuerpo 5 atal pena
cuerno deve recibir 6 aquel quien l acusa,
si lo pudier provar ; ass deve seer tormen
tado aquel quien es acusado ; ca si depues
salier sin culpa , aquel quel 7 acus deve
seer su siervo ass que nol d muerte ,
faga dl lo que quisiere. E si se quisiere ave
nir 8 con l aquel que lo acus , peche tanto
aquel quien acus , quanto l asmare 9 la
pena que recibi. Mas el iuez deve esto guar
dar que ante que faga tormentar el acusa
do , aquel que lo acusa escriba primeramien
tre todo el fecho cuerno 10 andudo , dlo
al alcalde en 11 ascuso; si es tormentado 12
manifiesta 1 3 que fizo aquel pecado, deve seer
penado por ello ; si lo non manifiesta , el
que lo 14 acusa deve aver la pena que es di
cha en esta ley. E si el acusador , por
s mismo , por otre demostrar el fecho
todo cuerno andudo aquel quien acusa
ntes que d el escripto al iuez ass cuerno
es de suso dicho, el iuez no lo deve mas tor
mentar , pues que descubierto 1 5 es por aquel
que lo acus. Otros mandamos esto guar
dar de las otras personas libres que non son
de nuestra corte. E si el pecado non es tal,
porque 16 aquel quien es acusado deva seer
descabezado 17, ass cuerno es furto, otro
tal pecado , . los fiiosdalgo los de nuestra
corte poderosos 1 8 non mandamos que seyan
tormentados por tal pecado. Mas si el que
lo acus non lo pudiere provar, el acusado
se deve purgar 19 por i0 su iuramiento. E los
1 B. R. 1. y Camp. feciera. S. B. fciere.
a Esc. g. E. R. y B. R. 3. nimiga.
3 Esc. 3. contra rey.
4 S.B. si lo non probare.
5 Camp. y Esc. g, corpo.
6 B. R. 1. y S. B. recebir. Malp. 2. y Esc. i. aver.
7 B. R.' z. y S. B. que lo.
8 Camp. avenir aquel.
9 Esc. 1. que es la pena. :
10 B. R. 1. 2. Esc. 3. y g. como andido. S. B. cuerno
andido. Camp. y Be.v. como and. .
1 1 Malp. 2. y Esc. g. en escuso. B. R. 2. y Bex. en
acuso.
i. Camp. el acusado. M. el tormentado , manifiesta.
i\ Esc. 3. manifestamientre dice. E. R. y B.R. 2. ma-
nifesta.
14 S. B. Malp. 2. Esc. 2. y 5. acus.
1 5 Esc. 3. y g, descobierto. Camp. descuberto.
16 Camp. y Bex. tal que aquel que es. . R. 1. atal que.
17 B. R. 1. y Camp. escabezado. S. B. escabeszado.
1 8 Camp. poderosos que lo fLcieren. . 39 Malp. 2. muriese , nin porque perdies ningn miem
19 Esc. j;. purguar.
20 B. R. 1. per.
ai B. R. 1. la demanda.
2 2 Malp. 2. y Esc. 1. mostrado.
23 B. R. 1. al que faz. B. R. 2. S. B. y Esc. 3. face
torticionna. B. R, 3. torticionera demanda.
t
TITVLO I. 101
que son de menor guisa , si fueren acusados
de fuerto, de omezillio , de otros pe
cados , non deven seer tormentados si . el
fuerto la ai cosa non fuere de maior pre
cio de quinientos sueldos. E si la demanda
valiere mnos de quinientos sueldos , faga
composicin segund mandan otras leyes. E
si nol pudiere seer provado purgese por
su sagramiento , peche quanto mandaren
las leyes pechar al quien faze aj tortizera de
manda. Especialmientre establecemos que la
persona de menor guisa , si quisier acusar *
el omne de maior ,s guisa , meta '6 su cuer
po atal pena , qual deve recibir *7 el otro
si a8 este lo podier provar. Mas si lo on
pudiere provar aquello que dize*9, aquel om
ne que es de maior 30 guisa iure que lo non
fizo , ni tiene aquela cosa quel demandan ;
depues que fiziere el iuramiento, aquel quien
fizo tuerta 31 demanda peche tanto quanto 3*
manda la ley de suso. Mas la persona que
fuere tormentada antel iuez, si quier sea no
ble , si quier sea de menor guisa, as deve seer
tormentado antel iuez, ante los omnes bue
nos, que non prenda muerte, nin pierda nin
guno de sus miembros 33, deve seer tor
mentado por tres dias. E si por ventura 34
muere, por malquerenza 3S del iuez, por
algn enganno, porque tomara 36 aver del
otra parte, non quiso defender que nol
fiziesen tan malos tormientos onde muries-
se , 37 por ende el iuez mismo seya dado en
poder de los parientes del muerto quel dn
otra tal pena 38. E si el iuez se pudier pur
gar por su sagramiento , los testigos que
fueren presentes iuraren que por ningn mal
ni por ningn enganno, nin por ningn aver
no lo torment porque muriesse 39 , si non
porque el alcalde era de poco siso 40 que non
defendi que nol 41 fiziessen tan grandes tor
mientos , estonz deve pechar el iuez CCC. 41
24 B. R. 1. y Malp. 2. al omne.
2 5 Esc. 3. gran. Esc. g. grand.
26 B. R. 2. non meta.
27 B. R. 1. arecebir. Esc. g. recibicr.
28 B. R. 2. si esto lo. S. B. si este pudiere. Esc. 2. s
este que acusa.
29 Esc. 5. dece.
30 M. B. R. 1. y Camp. menor.
31 S. B. torticionna. Esc. 2. torticon peche. Camp.
E. R. y Esc. 6. torta.
32 B. R. z. y Camp. como. Esc. 2. tanta quanto manda
pechar. M. manda en la ley.
33 B. R. 1. 3. y Camp. nenbros. Esc. g. y B. R. 2.
membros. Esc. 3. membrios.
34 Toled. si por ventura por el tormento muere.
35 B.R. 1. S.B. Malp. 2, y Esc. 3. malquerencia.
Esc. 1. malicia. E.R. por mal que facia el iudiz.
36 Esc. 2. tomara de la otra parte alguna cosa, non.
37 M. por ende.
38 Malp. 2. y Esc. 1. pena otra tal nterte.
bro, sino....
40 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Camp. Esc. 1. 2. 3. y g.
seso.
41 Esc. g. S. B. y B. R. 2. quel ficiesen.
42 Malp. 2. y Esc. 1. quinientos. Esc.g. trecentos.
 102 DEL FVERO
sueldos los parientes del muerto; si non
oviere onde los pague , sea siervo de los pa
rientes del muerto. Hy el acusador del muer
to 1 sea metido en poder de los parientes del
muerto quel den otra tal pena cuerno al
muerto.
IIL 9 De los omnes libres que jaztn
mal los que se querelan.
_ porque devan morir, los siervos que lo mal-
oi alguna demanda es que vala CCC. suel-
dos , establecemos ass que maguer que la
demanda es pequenna , aquel que es acusado
que sea trahido * antel iuez , sea constrin-
nido cuerno manda la ley caldaria 4. E si
el fecho fuere manifiesto , el iuez lo mande
tormentar ; si lo confessar, faga emienda
cuerno manda la ley de suso ; si se pur
gar segund cuerno manda la ley 5 caldaria,
el que lo acus non deve aver nenguna pe
na. E otros mandamos guardar de las per
sonas que son aduchas 6 en testimonio, que
son suspechosas 7.
IV. El Rey Don Flavio Cin-
dasuindo.
Por quales cosas o" en qual manera los
siervos deven seer tormentados con
tra los sennores.
El siervo la sierva non deve seer tormen
tados contra 9 sus seores si non por adul
terio , si fizieren alguna nimiga contral
rey , contra pueblo , contra la tierra,
si fizieren falsa moneda , omezillio ,
si dieren yerbas por matar alguno. E si el
siervo la sierva que10 fueren" tormentados
1 Malp. 2. y Esc. i. muerto , por cuya razn fu
muerto , ctnle otra tal. M. Malp. i. Bex. E. R. y
Camp. Hi el acusador del muerto quel den.
2 En Malp. 2. falta esta ley. En el texto latino es
la XXXII. del lib. II. tt. I.
g Camp. trahudo.
4 Camp. calda!.
5 Toled. la ley de suso caldaria. Camp. caldal.
o Camp. trahudas.
7 B. R. i. sospechosos.
8 S. B. El Don Flavio. En Malp. s. falta la Jirma.
9 Malp. 2. y Esc. i. por sus sennores en nenguna cosa,
si non si los sennores fueren sospechados de adulterio , de
moneda , de omecillo , de echizos , si dieren yen-as.
10 En Malp. i. 2. M. Camp. Bex. Esc. i. n. a. S. B.
y B. R. i. falta que.
1 1 Esc. . quieren tormentar.
12 Malp. 2. y Esc. i. c fueren. Esc. . sabiedores.
B. R. j. y E. R. sabedores.
1 3 Camp. E. R. y B. R. J. encobertores. Esc. i. enco-
bridores.
14 Malp. 2. y Esc. 1. sennores , el rey faga dellos lo
que quisiere. *E si los siervos se antuviaren {Esc. 1. an-
tuvieren) decir la verdad , abastarles debe aquella pena
que sufrieren por saber dellos verdad , non deven mo
rir por ende.
15 B.R. 1. y S.B. abastarles.
1 6 En M. falta una hoja , que comprehende desde las
palabras en tormento hasta la palabra descabezado de
la ley VI. de este ttulo,y se ha tomado el texto de Malp. 1.
JVZGO
por tales cosas de sus seores fueren Ia sa
lidores encubridores 13 deste fecho de sus
seores 14 , deven morir con sus sennores;
si lo descubrieren por su grado ante que
sean tormentados, abastar ls deve aqullo que
los quisiron tormentar, non deven morir
por ende. Hy el siervo la sierva depues
que son metudos en 16 tormento 17, si ma-
nifestaren el pecado de sus sennores atal '%
festron 19 deven morir con sus sennores.
V. Por quales cosas en qual manera
e omne franqueado seta tormentado.
_
Oi algn siervo fuere acusado de algn pe-
cado lo, non deve seer tormentado fasta que
aquel que lo acusa d recabdo que si el
siervo non fuere culpado de aquel pecado,
que peche otro tal siervo al sennor 21 . E si
el siervo muriere en aquel tormentamien-
to ,a, perdiere miembro *3, el qui lo acu
sa peche otros tales dos siervos al sen
nor , et aquel que perdi el miembro finque
por libre en poder de su sennor ; y el iuez
que non sopo darle tormenta 44 temprada,
et fizo 15 mas que non manda la ley , pe
che 26 otro tal siervo al sennor del siervo
que torment a7 si el siervo muriere. Et
que toda dubdanza a8 de los siervos sea des
fecha, non se pueda ninguno escusar que
diga que non falla siervo de tal menes
ter, de otra tal edat , de otro tal pro
vecho; assque aquel que fu tormentado,
si sabie ? algn menester, aquel quel fizo
tormentar non puede aver siervo de otro tal
menester , peche otro siervo dotro menes
ter ass cuerno es de suso ordenado. Et
si non pudiere aver siervo J0 deste menes-
17 S. B. tormientos , y as otras veces. Malp. 2. y
Esc. 1. en tormento por decir la verdad dessy si non fue
ren preguntados por sus sennores , si manifestaren algn
pecado dessy de sus sennores , atal porque los senno
res deban morir , fuere sabido por algunas sennales
ciertas , los siervos que lo manifestron.
18 B. R. 1. atal que los sennores deban morir. S. 3.
atal porque los sennores deben morir.
19 B. R. 1. manenfestron , y as otras vetes. E. R.
manefestron. B.R. 2. manifestaren.
20 Malp. 2. y Esc. 1. pecado , mereciere alguna pena
por razn d aquella querella , el juez nol debe tormentar.
2 1 Malp. 2. y Esc. 1. al sennor del siervo.
2 2 Malp. 2. y Esc. 1. tormiento , seyendo sin culpa,
perdiere, B. R. 3. tormientamiento. E. R. tormento.
Bex. tormiento.
2 3 Esc. 3. nembrio. Bex.y Camp. nembro. E. R. menbro.
24 S. B.y Malp. 3. tormienta. B. R. 2. Esc. 3. y 5. dar
templa en lo tormentar. B. R. 3. dar tiempla en lo ator
mentar.
Esc. 1. afinc mas.
26 Malp. 2. peche por pena. Esc. 1. peche en pena,
27 Malp. 3. y Esc. 1. torment , si el siervo muriere.
porque toda dubdancia toda escusacion por los siervos
sea destecha , oviemos los de apreciar de que edad son
quando los quieren meter tormento. Ass que aquel.
28 Esc. 3. y 6. dubdancia.
29 B. R. j.y Camp. sabia.
30 Malp. 2. y Esc. 1. siervo menestral. S. B. siervo
dotro menester. '
 LIBRO VI.
ter, y el sennor se quisiere avenir , que to
me r otra cosa fueras siervos, peche tan
to quanto fuere asmado * que vale el su
siervo. Mas esto deve guardar el iuez, que
ningn omne libre , nin siervo non faga tor
mentar fasta que aquel que lo acusa iure
antel iuez 3 y el sennor del siervo presente,
iure que por ninguna malquerencia nin
por ningn engarnio non lo faze tormentar.
E si aquel que fuere tormentado fuere muer
to , aquel que lo fizo tormentar non oviere
onde lo peche , l deve seer siervo en logar
del muerto , el qual 4 lo fizo tormentar con
tuerto. E si algn omne fiziere tormentar el
siervo ageno con tuerto , y el sennor del
siervo puede demostrar que non es culpado
daquel pecado , aquel que lo acus deve pe
char otro tal siervo al sennor , y entrguelo
de todo el danno que ovo en la prueva fa-
zer , ass como diziere el iuez. E si el sier
vo fuere culpado de poca cosa, el sennor
deve * pletear 6 por el siervo si quisiere, as-
sque segund el fecho sea azotado por la cul
pa que fizo- E si fuere culpado por grand
cosa , y el sennor non se quisiere componer,
d el siervo por ende. E si el omne libre
quiere fazer tormentar el omne 7 que fuer
franqueado y de buena guisa 8, no lo puede
fazer_ tormentar, si la demanda non valiere
T,C. L. sueldos, ca 9 el omne libre que es
ele menor guisa puede seer tormentado, si
la demanda val C. sueldos. E si el omne
libre que es tormentado pierde algn miem
bro en el tormento , el iuez que lo fizo tor
mentar sin mesura deve pechar dozientos
sueldos I0, aquel que lo fizo tormentar 11
deve pechar CCC. sueldos ; si muriere en
el tormento , el iuez y el que lo acusaba
deven pechar la suma de suso dicha sus
parientes del muerto. E si el omne fran
queado , que es de menor guisa , muriere
perdiere miembro en el tormento , deve "
i Malp. a. y Esc. i. tome otro siervo , otra cosa
fueras siervo.
. 2 Malp. 2. y Esc. i. asmado por el alcalde por bue
nos onies que valie el siervo.
g Malp. 2. y Esc. i. antel alcalde ante el sayn y el sennor.
4 Malp. 2. que l fizo. B. R. i. y S. B. que fizo.
5 Esc. j. y . puede.
6 B. R. 3. pretear. Esc. 3. pletiar. Esc. . y Camp.
plcytear.
7 B. R. 3. Esc. J. y el ome franqueado , que fuere
idneo de bona guisa.
8 Malp. 2. y Esc. i. guisa por algn grand pecado.
9 Esc. i. y el.
10 Malp. 3. y Esc. I. sueldos al tormentado.
1 1 Malp. 2. y Esc. i. tormentar sin culpa , pecho al tor
mentado CCC. sueldos.
i 2 Malp. 3. y Esc. i. debel pechar el que lo fizo tor
mentar sin culpa la meetad.
13 Malp. 3. y Esc. 1. parientes. E si algn siervo di
fiere dalgun ome algn pecado ; quier sea de los nues
tros siervos , quier de los siervos de las iglesias, fuere
fiador de lo probar , non mandamos al iuez que lo crea,
fueras si lo dixicre quando fuere metido al tormento.
14 Falta la frma en Malp. 2.
15 S. B. contral rey. Esc. 1. antel rey. Camp. ante el re.
16 B. R. 1. Malp. 2. Esc. 1. y Camp. algn mal fe-
TITVLO I.
pechar la meiatat del emienda que es de suso
dicha del franqueado de buena manera,
dvenlo pechar l, si visquiere; si muriere
sus parientes ,J.
VI. El Rey Don Cindo l\
En qual manera la acusacin deve seer
fecha antel rey.
Si algn omne acusa otri falsa mientre
con ,J el rey , ass que dize que fizo alguna "
mala fecha contral 17 rey, contra la tier-
ra '% que fizo alguna falsedat ' en los man
dados del rey de los iuezes , que fizo al
gn falso escripto , quel us ao, que fizo
falsa moneda , que di yerbas , que fizo
adulterio con muger agena ; estos pecados
Otros tales semejables *' estos tales, por
que omne deve seer descabezado *% que *5
pierda lo que oviere : si aquel que lo acusa
puede mostrar por verdad lo que dize , non
deve aver ninguna pena ; si lo dixiere con
falsedad por enbidia 14 por fazer al otro
descabezar perder el cuerpo sus cosas,
sea dado por siervo aquel quien acus,
reciba aquela pena en si mismo 15 y en
sus cosas, qual querie fazer, que recibiesse
aquel quien *6 l acusaba. Onde todo omne
que dize que sabe alguna cosa que es contral
rey contral prncip, que ie lo quisier fazer
saber, si por ventura el prncip fuere y *7
0 l es, fgalo saber manamano * por s
por otro omne fiel ; si el rey fuere luen-
ne dal o l es , lo quisiere enbiar di-
zer por algn omne fiel tal cosa que per-
tenesce 10 acusar otro omne , fagan un es
cripto ante aquel que 31 lo quiere enviar di-
zer 32 ante tres testimonios fieles, que se es-
crivan 33 en la carta que son testimonios de
aquel acusamiento, y en la carta vaya or
denado todo el fecho.
cho. S. B. alguna malcha. Esc. 3. alguna malfetria.
B. R. 2. malfeytria.
17 B.R. 1. Esc. 1. 3. 5. y Malp. .1. contra el rey 6
contra el pueblo. Camp. Esc. 6. y B. R. j. contra el pobl.
1 8 Malp. 2. y Esc. i. tierra , que lo quiso tacer
que fizo.
19 B.R. i. y 3- falsidade.
20 B.R. i. S. B.Camp. Esc-3.y4. uso, 6 que fizo falsa mo
neda, di yerbas, que fizo adulterio. Malp. i. vEsc. i.
uso que fizo falsa moneda fechizos que fals seyello.
21 Malp. 2. estas cosas. Esc. . aquestos tales.
21 B. R. i. Camp. y S. B. escabezado.
23 Malp. 2. que.
24 Camp. enveia. Esc. . invidia.
25 Esc. 2. en so cuerpo en.
26 Malp. 2. quien l acusaba siendo salvo. Esc. t.
quien l acusaba seiendo salvo. Esc. 5. qui.
27 B. R. 3. Esc. 3. y s- al'"'
28 Esc. 5. y B. R 2. mantenente. Esc. 3. mantinente.
B. R. 3. manteniente.
29 Camp. lonni. B. R. 3. lune. E. R. longe.
30 Esc. 5. pertenesca. Camp. perteneca.
31 Esc. i.y 5' con quien. Esc. 2. aquel que lo embai
1 decir.
31 Malp. i. y Esc. 1. decir, aste aquel fiel , ante.
33 B. R. x. que esetivan.
Nn
 DEL FVERO
VIL De la piedad de los prncipes.
Quando nos ruegan por algn omne que
es culpado de algn pecado contra nos ',
bien queremos oyr los que nos ruegan,
guardamos por nuestro poder de aver les
mercet. Nas si algn omne fizo algn mal-
fecho contra muerte 2 de rey 3 centra la
tierra , non queremos que ninguno nos rue-
gue por ellos. Mas si el prncip los quiere
aver mercet por su voluntad por Dios4,
fgalo con conseio de los sacerdotes s de
i -maiores de su corte.
II. TITOL DE 9 LOS
DE LOS QVE
DE LOS QVE DAN YERBAS.
I. Si el omne10 libre toma conseio con los ade-
vinos , con los sorteros " de la vida
de la muerte 12.
II. De los que dan erbas
III. De los iuezes 6 de los otros omnes que
toman conseio con los adevinos 14 con
J. l> Si el omne libre toma conseio con los
. adevinos, con los. sorteros de la vida
de la muerte de algn omne.
Quien toma conseio de muerte de vida
'del rey de otro omn con los adevinos
6 con los encantadores ,' con lo provize
ros, los qui les responden20, si fueren li
bres, con 41 todas sus Cosas sean siervos de la
corte , de quien' mandare el rey. E si los
i Malp. s. y Esc. i. nos contra nuestras cosas, bien.
a Malp. 2. y Esc. 1. muerte de nuestro linage (Esc. i.
6 de nuestro regno) de nuestra tierra , defendemos que
nenguno de nuestro regno non ros ruegue por ellos.
3 Esc. 6. Bex. Camp, y M. de la tierra.
4 Mate. a. y Esc. i. a estos fales , fgalo.'
5 M. o.
6 Camp. Esc. 6. Bex. y E. R. por el pecado del
fiio.
/ Malp. , el pecado, quier sea muerte, quier castigo,
y el. Esc. i. quier sea de muerte , quiere otro pecado.
8 Malpl'3. y Esc. i. por ende en sus cuerpos ni en sus
buenas. Esc. g.' de perder por ende lo que ellos an. B. R. 2.
por ende de perder lo que an.
i Malp. a. DE LOS FECHICEROS E DE LOS
QVE PREGVNTAN LOS ESTRELLEROS ,
A LOS QVE FACEN LA VEGAMBRE. B. R. i.
y Esc. j. DE LOS" ADEVINOS DE LOS FECHI-
CEROS, POZON ADORES, DE LOS QVE TO
MAN SV CONSEIO. Esc. i. DE LOS MAGOS ET
DE LOS QVE PIDEN CONSEIO LOS ASTR
LOGOS E DE LOS QVE TIEMPRAN LAS ME-
GAMBRES.
10 Malp. 2. y Esc. I. Si alvun orne pregunta los adi
vinos d los sorteros por la vida por la muerte del
rey 6 dotro orne , y as en la ley.
1 1 Camp. y Esc. 6. sortoreros.
JVZGO
VIII. Que aquel solo dezfe aver la pena
que Jiziere la culpa.
Todos los pecados deven seguir aquelos
que los fazen. Ass que el padre non sea pe
nado por el 6 fiio , ni el fiio por el padre,
ni la muier por el marido, ni el marido por
la muier , ni el ermano por el ermano , ni
el vizino por el vizino , ni el pariente por
el pariente non sea penado ; mas aquel solo
sea penado que fizier el pecado 7, y el pe
cado muera con l; sus fiios, ni sus ere
deros non sean tenudos por 8 ende.
MALFECHORES,
LOS CONSEIAN,
los 15 sorteros.
IV. De los encantadores , provizeros 16, de
los que los conseian.
V. De los omnes que fazen algn mal los
omnes , las animaltas , otras
cosas l?. .
fiios usaren deste mester , ayan otra tal pe
na. E si lo non fizieren lo que fazen 22 sus
padres , deven aver toda la buena del pa
dre , dems la dignidad que perdi el pa
dre. E los siervos que esto fizieren sean tor
mentados por muchas maneras , sean ven
didos, que los lieven aJ en ultra mar, que
estos non sean escusados daver pena , que
por su grado fazen estos adevinamientos a4.
ti B. R. 2. 3. Esc. 3. y 5. muerte de algn orne. Camp.
y E. R. muerte del rey.
1 3 E. R. yervat,
14 B. R. 2. adivinadores. Esc. 3. devinadores. E.R. adi
vinos.
1 5 M. tas sorteras.
10 S. B. Esc. 1. 2. y 3. provizieros , y as otras veces.
. R. 2. provincos.
tf Malp. 2. y Esc. 1. cosas con sus encantamientos i
con sus fichizos > y as en la ley.
18 Esc. 5. De los que toman conseio contra muerte de
rey 6 de otro omne con adevinos con encantadores
proviceros.
19 S. B. Esc. 2. 3. y . sorteros. Camp. sortoreros.
20 Malp. 2. y Esc. 1. responden , con los estrelleros,
con los que catan en el espalda (Esc. i. en la espada).
con los agoreros , el que lo demanda , quien es el
conseio demandado , si ambos fueren libres con todas sus
cosas sean siervos de la corte daquel quien los man
dare el rey dar , que los aya mientre vivieren depucs que
fueren azotados. si los jos.
2 1 M. Malp. x. Camp. Bex. E. R. y B. R. 1. ea
todas.
1 1 Esc. 3. y . facian. Malp. i. facien.
2 3 Esc. 5. oltra-mar.
24 Malp. 3. y Esc. i. adevinamientos (Esc. 1. adivi
naciones , y tal) por tal que ellos sean escarmiento otros.
 LIBRO VI.
II. El Rey Flavio Ervigio \
De los que dan yerbas.
Los que fazn pecados de muchas maneras
deven ser penados de muchas maneras. E
primeramientre aquellos que dan yerbas *
deven aver tal pena, que si aquel quien
dieran las yerbas murier, manamano 3 de
ven seer penados 4 los que ie las diron, mo
rir mala mientre s. E si por ventura esca
par de muerte aquel que las bevier, el que
ie las di deve ser metudo en su poder,
que faga dl lo que quisiere.
III. * De los alcaldes 7 de los otros
omnes que toman conseio con los adi
vinadores \
Ass cuerno la verdad non es prindida por
la mjntira , ass se sigue que la 10 mintira
non viene de la verdad; ca toda verdat vien
de Dios , la mintira viene del diablo , ca
el diablo fu siempre menterero11. Et porque
cada una de estas a su prncipe , cuerno
deve orane pesquirir 12 la verdad por la min
tira? Ca algunos iuezes que non son de Dios,
son llenos 13 de error, quando non pueden
fallar 14 por pesquisa los fechos de los malfe-
chores , van tomar conseio con los adevi-
nos con los agoradores15, non cuidan
fallar Verdad se non toman conseio con es
tos ; mas por end non pueden fallar verdad,
porque la quieren demandar 16 por la menti
ra , quieren provar los malos fechos por
las adevinaciones , los malfechores por los
adevinadores ; dan s . mismos en lugar
i B- R. i. Rescindo. S. B. y Camp. Euvigio. Malp. a.
Emigio. Esc. . Eregio. B. R- 2. Erigi.
I Malp. 2. y Esc. 1. yerbas, quier sean libres 6 (Esc. i.
quier) siervos.
3 Esc. 3. mantinente. Esc. . B. R. 2. y 3. mante-
nente.
4 Esc. 3. y . tormentados los que ge las diron.
5 Bex. B.R. 2. 3. Malp. 2. Esc. 2. 3. y 5. mala muer
te. E. R. mala menrre.
6 Esta ley se hallar en el texto latino en el llb. VI.
tit. II. pag. 81 en las notas , y falta en el Esc. 2. , aun"
que posteriormente se puso al margen. .1
7 S. B. iuieces , y as otras veces. B. R. 1 . mices. *
8 B. R. 1. y E. R. adivinos. S. B. y Malp. a. adevinos.
Esc. 5. adivinadores.
9 B. R. 1. Esc 1. 3. . S. B. y Malp. 2. mentira , y
as otras veces.
10 Toled. que la verdad non sigue por la mentira , qu
toda verdad. Malp. 2. que la verdad non se sigue por
la mentira; ca verdad viene de Dios, la. Esc. 3. 1*
verdat non debe pesquerir sobre la mentira. Esc. . la
verdad non se debe pesquerir por la mentira.
I I Toled. mintroso. Malp. 2. siempre es mentiroso.
. R. 1. y Camp. mentirero. Esc. 2. mentideroso.
Esc. . mentiroso. Esc. 3. mentidero. Esc. 1. mentira.
E. R. y B. R. 2. mi util ero.
12 S. B. y Malp. 2. pesquerir. B. R. 1. apesquerir.
1 3 M. Esc. . 6. y Camp. leos. Bex. B. R. 2. y J
xenos.
14 Esc. 3. fallar pesquisas de los fechos.
TITVLO II. *5
del diablo con los adevinadores. E por ende
mandamos que si algn iuez quisiere pesqui
rir, provar alguna cosa por adivinos por
agoradores I7, si 'algn omne toma conse
io con estos tales de muerte de vida do-
tre, demandar que les respondan en al
guna cosa, faga la emienda que dize en este
sexto libro en la ley que es en el segundo
titol 18 en la era primera en la ley que di
ce : De los que toman conseto con los adevi
nadores de muerte de vida dotre. Mas los
iuezes non sean tenudos de la pena dessa1
ley , los quales demandan los adevinadores,
non por provar por ellos nada, mas por de
mostrar que son tales ante muchos ,0, por
fazer venga 21 en ellos. E porque estos ta
les agoradores " son aborridos 23 de Dios,
por ende establezemos en esta ley especial
mientre que todo ombre que es agorador 24,
que se 25 guia por agoros 26 por ade-
vinancias '7, reciba C. azotes. E si depues
tornare en ello , pierda toda buena testimo
nia , reciba otros C. azotes.
IV. De los encantadores , provizeros a8,
e de los que los consejan.
Los proviceros, los que ** fazen caerla
piedra en las vinas en las mieses 3, los
que fablan con los diablos 31 , les fazen tor-
var las voluntades los omnes las mu-
ieres , aquellos que fazen circos 32 d no
che , fazen sacrificio los diablos , estos
tales o 33 que quier que el iuez so merino
les podiere fallar provar, fganles dar ca
da uno CC. azotes, sennlelos na fron
te 34 layda mientre, fgalos andar por diez
villas 33 en derredor 36 de la cibdat , que los
1 5 Camp. agoriadoreS. Esc. . aguaradoras. Esc. 2. ag'e-
rados. E. R. aguradores. B. R. 2. gruadores.
16 Esc. 3. saber.
17 B.R. i- agoiradores , y as otras veces. Esc. 2. age-
radores. Camp. agoriadores.
18 Malp. 2. en el segundo ttolo primera la. B- R. 3.
E. R. y Bfx. titol en la primera ley.
1 9 Esc. 3. de la ley.
20 Malp. 2. muchos ornes.
2 1 E.R. vingua. Esc. 1. vengan*.
42 S.B. aguoradres.
. 23 Esc. 3. y S. B. aboridos. Esc. 2. alborridos.
24 S. B. y Esc. 2. agerador. Esc. 3. agorero.
2 j se. . si segu por.'
76 S. B. ageros, por adevinanzas. Camp. agorio.
Esc. 6. agoyros. B. R 2. ageyros. B. R. 3. aguiros.
27 Etc. 2. adivinanzas. B. R. 2. devinanxas. Esc. 6.
tdevinancias.
8 Toled. proficiente . . . provicieros.
29 Malp. 2. y Esc. 1. los que echan la piedra. '
30 M. B. R..3~ y S. B. meses.
31 B. R. 1. provizos.
32 J". B..y Malp- 2. circos. B. R. T. ciercos. Esc. 3,
cerco. Bex. cerchos. B.R. 2. circo.
33 B. R. / hu quier. se. 1. du quien
34 B. R. 1. S. B. Malp. 2. se x. 3 y 3. en la
fruente.
35 Esc, . milias. Malp. 1. y B. R. 2. islas. Esc. 6.
y Bex. por X. veces.
36 Toled. . R. Btx, y B. R. 1. aderredor.
Nn 2
 io6 BEL FVE
otros 1 que los vieren sean espantados por la
pena destos. E porque non ayan poder de
fazer tal cosa dal adelantre , el iuez los meta
en algn logar o 2 bvain, que non pue
dan empezer los otros omnes , los en-
bie al rey que faga dellos lo que quisiere.
E los que tomaren conseio con ellos reciban
CC. 5 azotes cada uno dellos ; ca non deven
seer sin pena los que por saneable culpa 4
son culpados.
III. TITOL DE LOS QVE TOLLEN 9 LAS
1 QVE NON
I De los que fazen abortar las muieres por
yerbas.
li. Si el omne libre faz la muier Ubre abor-
tar por fuerza.
III. Si la muier libre fiziere abortar otra mu-
ier libre.
I. De los que fazen abortar las muie
res por yervas.
Si algn omne diere yerbas la muier tti
porque la faga abortar , quel mate el fi-
io , el que lo faze deve prender 11 muerte ,
la muier que toma yerbas por abortar ; si
es sierva , reciba CC. azotes ; si es libre , pier
da su dignidad, sea dada por sierva quien
mandar el rey.
II. Si el omte libre faze abortar la
muier libre porforza*
Quien fiere muier IJ prennada en alguna,
manera , por alguna ocasin le faze abor
tar, si la muier muriere, aquel prenda muer
te por el omecillio que fizo. E si la muier
abortare, non oviere 14 otro malj si m-
bos eran libres el omne la muier.* si el
ninno era formado 15 dentro, peche C. L.
sueldos ; si el ninno non era formado , pe
che C. 16 sueldos. " '
I Camp. que los que los oyrcn seafl< v'- *
a B. R. i. hu vivan.
S ToUd. CCC.
4 Ese. . colpa.
5 E. R. encantamento 6 por ligamento;
6 Esc. j. y g. meses. . .. _
7 Malp. a. y Esc. t. mal en su cuerpd "en lo suyo.
8 Toltd. otri. Esc. t. como es dicho de suso. -
9 S. S. TVELLEN. Malp. 2. DE LOS QVE FACEN
ABORTAR LAS MVGIERES, Ese, 1. DE LOS
QVE FACEN LAS MVYERES PREGNADAS
ABORTAR. Esc. 3. DE LOS QVE FACEN ABOR
TAR LAS MOGIERES.
10 S. B. hs.
.O JVZGO
V. De los omnes quefazen mal 4 los om
nes, das anima/tas, 6 i otras cosas.
Por la ley presente mandamos que todo
omne libre siervo que por encantamiento*
por ligamiento faze mal los omnes ,
las animalias, otras cosas en vinnas,
en miesses 6, en campos, fiziere cosa
porque fagan morir algn omne , seer mu
do , quel fagan otro mal 7 ; mandamos
que todo el danno reciban en sus cuerpos,
y en todas sus cosas que fizieren otre
MVIERES
AYAN PARTO.
IV. Si l omne libre faze abortar la sierva.
V. Si el siervo faze abortar la muier li
, bre.
Vl.tSi el siervo faze abortar la sierva.
VII. De los que matan sus 10 fiios en el vien-
tre , 6 depues que son nadas.
III. Ley antigua. Si la muier libre fi
ziere abortar otra muier libre.
Si alguna muier libre flzier alguna muf
ier libre 17 por fuerza, por alguna ocasin,
que pierda el parto , ol fiziere perder algn
miembro , deve sofrir tal pena cuerno el
omne libre ass cuerno dice en la ley de
suso.
IV. Ley antigua. 18 Si el omne librefaze
abortar la sierva.
E. omne libre que faze abortar la sierva
aiena , peche XX. 19 sueldos al sennor de la
sierva*
"V. Ley antigua. Si el siervofaze abor
tar la. muier libre.
Si^el siervo faze la muier libre abortar, re
ciba CC. azotes , sea dado por siervo
qela muier 20.
i i Malp. 2. y Esc. jr. muger prennada..
12 B.R. 1. apiender. Malp. 2. tace , prenda muerte.
t3 Mdip. a. y Esc. i. mugier libre.
14 Malp. 2. y Esc. ii non muriere nin oviere otra
mal i s el que la firi era libre , el ninno.
i 5 Esc. 3. enfermado. k
l M. L:
17 B. R. 1. libre abortar por forcia. Esc. I. abortar
por fuerza.
18 Ley antigua falta en Malp. 2. y Esc. 1.
19 Toltd. CarHp. y S. B. noventa. Malp. x. Esc. x.y .
XXX. M. C.
20 Malp. a. y Esc. 1. mugier por siempre.
 LIBRO VI.
VL- El Rey Flavio Scindo.
Si el siervo faze abortar la sierva.
El siervo que faze abortar la sierva aiena,
el 1 sennor del siervo peche X. sueldos al sen
nor de la sierva y y el siervo reciba dems 2
CC. azotes.
"VII. De los que matan sus Jilos en el
vientre , depues que son nados.
Ninguna cosa non es peor 3 de los padres
IV. TITOL DENLOS QVE FAZEN TVERTO LAS M VIERES,
DE LAS LAGAS BE LOS OMNES.
I. De muerte ,s de omne libre y del siervo.
II. los soberbiosos 16 y de sus 17 fechos.
III. Que los que fieren lagan los omnes deven
metir 1 8 su cuerpo otra tal pena , de
se 19 avenir con ellos.
IV. Si algn omne libre retiene por fuerza
por tuerto aquel que 20 va por camino.
V. Que aquel que faze 21 tuerto otro contra
I. Ley antigua. De muerte de omne
libre y del siervo.
Si el omne libre fiere otro omne libre en
qual manera quier en la cabeza J4, sil non sale
sangre 15 si es 46 enchad "7, peche V. suel
dos : sil ruempe 38 el cuero *, peche X. suel
dos : por 30 colpe que entre tata 31 el hues-
.x
1 Esc. j. el siervo y el sennor del siervo.
a M. Esc. 2.5- y S.B. C.
g Malp. 2. y Esc. i. peor ni mas laida que los.
. 4 Toled. despendido tanto y espandido. S. B. defndu-
do tanto y espandudo por. Malp. 2. despendudo tanto. .
B. R- i> despendido tanto esparguido por. Camp. ye de-
fendudo tanto desparzudo.
, 5 B. R. i. Esc. a. y . enculpadas. S. B. Camp. y
Malp. 2. enculpados.
6 S. B. que diere yerbas. B. R.. 1. tomar. Esc. 1. y
g. prendere.
f B. R. 1. y Malp. i. lo afogar. M. la afogare.
8 Male. 2. y Esc. i. tierra fuer este pecado fecho.
9 B. K. i. y Camp. sobier , condnela para muerte.
10 Malp. 2. y Esc. i. por muerte pblicamientre.
Esc. : de muerte.
I iJlfalp. 2. y Esc. I.. ciegela dmbos los oioi. s
el alcalde sopiere por cierto que el marido ge lo man
dar fazer , lo <ufrier.
11 B.R.i. Jo sofrir. S.B. y Esc. a. 6 lo sufriere.
Esc. 5. o lo sopier.
. 13 Malp. 2. y Esc. i. aver, qual la muier over de
prender , muerte , perder los oios.
14 Malp. 2. y Esc. 1. DE LAS LLAGAS (Esc. t. V
DE LAS FERIDAS) , DE FERIR LOS OMNES;
DE LAS LIVORES. Esc. .7. DE LOS DEN VES-
TOS , ET DE LOS AMORTIGUAMIENTOS , ET
DE LOS LIVORES , ET DE LAS PLAGAS.
15 Malp. 2. y Esc. x. De las fcridat dtl omne.
TITVLO IV.
que non an piadat , matan sus fis. E por*
que el pecado destos tales es 4 spendudo
tanto por nuestro regno , que muchos va
rones muchas muieres son culpados 5 de
tal fecho , por ende defendemus que lo non
fagan , y establezemos que si alguna muier:
libre sierva matar su fiio, pues que es nado,
ante que sea nado prender 6 yerbas por
abortar, en alguna manera lo afogare 7,
el iuez de la tierra 8 luego que lo sopiere '
condmpnela por muerte io. E si la non qui-
sier matar, ciegela11: si el marido ie
lo mandar fazer, la 12 sofrier, otra tal pena
deve aver 13.
ley que reciba otro tal cuerno fizo.
VI. Que aquel no sea culpado quien fiere el
omne que lo quiere ante ferir.
VII. Si el siervo faze tuerto 21 al omne libre.
VIII. Si el omne libre fiere otro omne libre.
IX. Si el omne libre fiere siervo aieno.
X. Si el siervo fiere omne libre.
XI. Si el siervo fiere siervo aieno tJ.
so 32 XX. sueldos: si33 quebrantar huesso, pe
che C. sueldos. E si el omne libre esto fizier
al siervo , peche la meatad de quanto es di
cho 34 de suso. E si el siervo lo fizier al sier
vo , peche la tercia parte de quanto es di
cho de Suso , dems reciba 3* C. L. azo
tes. E si el siervo lagar 36 omne libre , pe
che tanto quanto deve pechar el omne li
t' S. B. suprhiosos. Esc. 5. sobrebosos y as en
la ley. "
17 Malp. it y Esc. 1. sus malos fechos, y as en la ley,
18 Esc. 5. su corpo otro tal.
19 S. B. 6' dvens.
20 Esc. 3. que se va su camino^
Malp. 2. faze otro- lo que en la ley non es puestt
qu reciba , y as en la ley.
> 22 M'p- * y Esc. 1. tuerto, 6 desondra (Esc. I. deson*
Ira) al omne libre , lo denosta.
23 B.R. 1. El Rey Flavio Cindo. S. B. Esc. 2. 5. y
Camp. El Rey Flavio Scindo.
14 S.B. cabes z a , si non salle Sangre y es inchado.
2 5 Camp. sagne. -
26 Toled. y es inchado.
27 B. R. 1. inchado. MalJ. 2. y Esc. i. nchadrt , pe-
ehel pof aquella inchazon {Esc. 1. inchacion) V. sueldos.
Esc. 3. et e snnalado , peche.
28 Toled. S. B Esc. /. 2. 3. S- y Camp. s rompe.
Malp. 2. sil rompe. BR- i' se le rompe el cueyro.
39 Camp. corio. Esc. 3. y 5. cueiro.
go Malp. 2. por golpe que entre fasta al huesso pe-
chel XX! sueldos. B. R. t. por golpe.
3 1 S. B. fasta en el.
3 1 Camp. osso.
33 Malp. 2. si quebranta1.
34 Malp. 3. y Esc. 1. es establecido de tuse) al libre
35 Malp. 2. Esc. 1. 3. y Camp. ciento,
gd Esc. . laguar. Esc 1. Hagar.
 i 08 DEL FVERO
bre , que laga siervo aieno *. E si el sennor
no lo quisiere pechar d el siervo por los
livores.
II. De los sobervos 3 de los sus fe
chos. . lagan los ombres deven meter su
El omne que entra en casa aiena por fuer
za, el cchelo 4 sacado, con otra arma
qual quiere , quiere matar el s sennor de
la casa ; si este que entra por fuerza prende
muerte, su muerte non deve seer deman
dada. E si aquel que entra por fuerza ma
tar 6 omne dentro , mantiniente el mismo
deve morir. E si non fiziere ninguna culpa 7
de muerte , sane el damno que fuere fecho
en la casa segundo cuerno mandaren las le
yes. E si aquel que entra en la casa por
fuerza, robar alguna cosa, peche lo que rob
en X. duplos 8 : si non oviere onde lo pa
gar sea dado por siervo al sennor de la
cosa. E si non fizier danno en la casa, nin
levar nada , por quanto entr por fuerza
peche X. sueldos et reciba C. azotes 10. E si
non oviere onde los peche", reciba CC. azo
tes. E si algn omne libre entr con l en
la casa , non por su mandado , nin por
ayudarle, mas que era su amigo, le pla-
zie , cada uno de estos que entraron con l
ayan otra tal pena , peche el danno ass
cuerno l. E si non ovieren onde lo paguen,
cada uno dellos reciba CL. azotes 12. E si vi
nieren en su aiudorio IJ, lo fizieren por su
mandado , con l de so uno , el sennor 14
es temido de emendar 15 el danno la pena
por todos , 16 los otros non deven seer cul
pados , que lo fiziron por mandado del sen
nor." E si el siervo entrar en casa aiena por
fuerza, non lo sabiendo el sennor, reciba CC.
azotes , y entregue lo que tom E si lo
i Malf. 2.y se. 1. aieno, reciba el siervo LXX. azotes
t Malf. 2. y Esc. 1. pechar , nin facer emienda por su
iervo , d el siervo al ferido por las livores. ' .
3 Toled. y Esc. i. sbenlos. S.B. B. R. i. Esc. 3. y
Camp. soberbiosos.
4 B. R. 1. cochiello. S. B. y Esc. . cuychielo.
Malp. 2. Esc. 1. y 3. cuchicllo.
. 5 Esc. 1. y 3. al sennor.
6 Esc. 1. matar el sennor de cosa dentro.
7 Malp. 3. culpa porque merezca muerte.
8 Malp. 2. en- III. duplos , la casa que rob entregas
si non. Esc. 1. en XI. duplos , la cosa entregela.
9 B. R. 1. S. B. Esc. 1. g. . y Malp. j. lo pague.
10 Malp. 2. y Esc. 1. azotes antel pueblo.
X I Camp. Esc. 1. j. y . lo pague.
11 Malp. 2. y Esc. 1. azotes, non pierdan testimonia
por end. Esc. 3. CCL.
13 S. B. aiutorio.
14 Malp. 3. sennor solo.
1 5 M.. demandar.
16 Malp. 2. ca los.
17 Malp. 2. y Esc. 1. tom todo complidamientre,
18 Malp. 1. otra tal pena.
lo Toled. sandiez.
a o S. B. Malp. 2. y Esc. 3. teme de seer. Esc. I. tc-
mier de ser.
ai Esc. 1. y j. Se agaurde.
aa Esc. a. qui. ferie otro en la cabeza , sennalarc
JVZGO
sopo el sennor, peche por l quanto deve
pechar omne libre , ass cuerno es dicho de
suso.
III. Ley antigua. Que los que jieren
cuerpo d otro 18 tal , de se avenir
con ellos.
La muy grand sandez * de muchos omnes
es de vengar por mayor pena : que mieutra
que cada uno teme ao seer penado por lo que
fizier, se guarde 21 mas de mal fazer. Onde
establecemos que cada un omne libre que
tirar otro por cabellos , sennalar en
el rostro en el cuerpo con correa 13 con
palo54, firindolo trandolo 45 villanamien-
tre 16 por fuerza, ensucindolo *7 en lodo,
lo tajare aS en algn lugar , le legar 4 9
por fuerza, lo metiere en la crcel 3,
en alguna guarda, lo mandare.- otro
prender legar31 ; aqueste que esto <!eve
recebir otra tal pena en su cuerpo , cuerno
l fizo, mand fazer, dvelo castigar
ademas el iuez ass que aquel quien 31 f fe
rido , recibe 33 el tuerto, si quisiere recibir
emienda daquel que ie lo fizo , reciba tanto
por emienda daquel que ie Jo fizo quanto l
asmare el lo mal que recibi. Mas por 34 pal
mada, por pugnada 3S, por coz, - por
ferida de cabeza , non mandamos que este
aya otra tal pena como aquel que lo fizier:
que por ventura si lo fiziese, avirie 36 maior
danno maior periglo. E si algn omne fi
zier algunas destas cosas 37 sin otra laga, por
la palmada reciba X. palos 38 : por puada
por coz reciba 39 por emienda XX. palos: he
por, ferida de cabeza ^ si non oviere 40 san
gre , reciba por emienda XXX. palos 4I. E si
313 S. B. correya.
34 Malp. 3. y Esc. i. palo , con vara , firindolo.
t s B.R. 1. S. B. Esc. 1. 2. Malp. 2.y Toled. tirndolo.
. 3 6 Esc. 3. malamicnt.
- 17 B. R. 1. esugndolo. Malp. 2. y Esc. 1. por fuerza,
6 le cortare alguna cosa de (Esc. 1. de sos miembros) su
cuerpo , lo ensuciare en lodo , lo ligare por fuerza,
lo metiere.
38 Esc. j. rayar.
39 Toled. y S. B. ligare.
30 Malp. 3. y Esc. 1. crcer , en cormas , en algu
na guarda. Camp. crcerc.
31 Toled. y S. B. ligar. Malp. 2. ligar.
32 Toled. y Malp. 2. que fu. B. R. i- fu.
33 B.R.i.y S. B. recebi. Malf. . Camf.y Esc. z.
recibi. #
34 Esc. 3. por la palmada.
35 S.B. y Malf. 2. punnada.-
36 Toled. S. B. 'B. R. 1. Esc. 3. y 5. avrie y. Malp. 2.
avric hi. Esc. 1. avernie y.
37 Malp. 3. y Esc. 1. cosas otro ome , non enlay-
dandol nengun miembro de sus miembros , por la pal
mada peche X. morvedis (Esc. z. sueldos).
38 Camp. pertegadas , y as despus. Esc. I. sueldos, ^
as despus en lugar de palos.
39 Malp. 2. peche por emienda XX* sueldos.
40 S.B. salliere.
41 Malp. 2. azotes.
 LIBRO' VI TITILO 1(7.

aquel qmen fizo la desondra, provr:qu non algunos de los miembros, ie lo manda
vino primeramientre por fafcer muerte, nin taiar, peche otro tal siervo 22 al sennor del
laga 1 ; mas por contienda-, que nasci des- siervo , dems reciba CC azotes. E si el
pues entre ellos, fu fecho aquel mal sin omne 43 franqueado faze alguna cosa dellas,
su grado: por oio 4 sacado peche ' C. suel- que son de suso dichas al omne libre JV
dos; si por ventura viere 3 algn poco 4 por que non es egual con l, deve recebir
aquel que es firido en el oio, el que lo tirio* otro 2S tal en su cuerpo, cuerno l fizo, de-
pecie una libra doro al firido. si el que mas recebir C. azotes J. E si el omne libre
es ferido en las narizes , si pierde las nari- lo fiziere al franqueado , peche la tercia par-,
es , el que lo tirio deve pechar C sueldos, fe de quanto es de suso dicho , que deve
si las narizes son cortadas 6 en alguna pechare el omne libre27. Si el siervo deslayda
parte laydamientre , el iuez le faga fazer otro siervo , ol taiar miembro no lo sabien-
emienda segund'que es el laydamiento 7. do su sennor , reciba en su cuerpo otral tal
E otros mandamos guardar del que es ti- qual fizo , dems ciento azotes. Si el sier-
rido en los labros en las oreias*. E quien vo prende 118 omne libre , lo ligar * no
fieren en las renes 9 quel fazen corcobado 10 lo sabiendo su sennor, reciba CC. azotes;
pchenl C. sueldos por emienda. E quien ta- si lo fiziere de voluntad de su sennor , el
ia 11 mano , por ferida faze que non pueda sennor peche por 30 l otra 31 tal pena, los
della fazer provecho, pchele C. sueldos por damnos jS que son contenudos en esta ley
emienda. A quien taiaren el pulgar deve aver' que deve pechar omne libre que fiere otro
L. sueldos por emienda: por el otro seguiente " 'omne libre ,s. El omne libre que prendiere
dedo" deve pechar XL. sueldos por emienda: ligare siervo aieno sin culpa, peche III.
por el tercero deve pechar XXX. sueldos : por sueldos al sennor del siervo. E si el siervo
el quarto XX. sueldos: por el quinto X.ss. Otro ligare 54 otro siervo sin voluntat del sennor,
tanto deve 1 3 pechar por los dedos de los pie- reciba ciento azotes ; si lo fiziere de man
des ,4. Por cada un 15 diente quebrantado 16 dado de su sennor, el sennor peche III. suel-
deve pechar XII. 17 sueldos A quien creban- dos al sennor del otro siervo. E si el omne
taren pierna' % ol fazen dla seer coxo, reciba libre prende siervo aieno, lo tiene liga-
una libra doro por emienda. E estas cosas di- do 35 por un dia , por una noche 3% lo
chas de suso deven seer guardadas entre los mandare tener otro , por un dia pech III.
omnes libres Mas si el siervo faze alguna cosa sueldos , 37 por la noche peche otros tres
al omne libre de estas que son de suso dichas, sueldos al sennor del siervo. E si lo tovo pre-
si lo deslaydare deve seer metudo en po- so por muchos dias sin culpa , por cada un
der del omne libre , que faga dl lo que qui- dia peche III sueldos al sennor del siervo ,
siere. Mas si el omne libre deslayda 29 sier- por cada una noche otros tres. Y el omne
vo ayeno, lo fizier deslaydar , si el siervo libre que fiere siervo aieno con palo con
era u de vil guisa, peche X. sueldos al sen- correa, en otra manera por sana, assi
or del siervo ; si el siervo era bueno, pe- quel salga 38 sangre , quel faga sennal, por
che X. sueldos al sennor, dems reciba cien- cada una ferida peche al sennor del siervo
to azotes. E si el omne libre taia al siervo un sueldo; si la ferida fuere grande, assi

1 Malp. a.y .E/r. 7. llaga. B. R.i. jaga.
2 2?. R. 1. uueyo , y as otras veces. E. R. por oy
sacado ; si por vintura vire.
3 Camp. vir.
4 Esc. . pouco. .. *
5 B.R.i. S. E. Esc. 3. y Malp. 3. feri.
6 B. R. 1. Etc. 3. y Malf. 3. corta*.
7 S. B. deslaydamiento.
8 Camp. orellas.
p B. R. l. renas. Camp. nenes.
10 S. B. corcabado. Malp. 2. y Esc. I. potroso.
1 1 Camp. talla. Malp. a. y Esc. 1. quien taia mano
orne libre.
i Camp. di do.
13 Malp. 3. le deve.
14 S. B. Esci. Malf. 2. y Toled. pies. B. R. x. y
Esc. 3. pias.
1 5 Desde aqu falta en el Murciano hasta las pa
labras por el homecillo de la ley VIII. del tt. siguiente,
y se ha tomado el texto de Malp. I.
16 Esc. 3. quebrado.
17 Esc. 3. X.
18 Malp. 3. y Esc. 1. A quien quebrantaren el camello,
enflaquesce (Esc. 1. enflasqueciere) dello , reciba.
' 19 B. R. 3-y S. B. deslaydar, y as otras veces. Malp. 3.
deslaydar la cabeza , ge la rayere.
20 Malp. a. y Esc. 1. deslayda estema siervo ageno,
ol fiziere deslaydar, peche su sennor (Esc. 1. X. ma
rvis) C. maraveds , reciba C. azotes. Esc. . delaya-
dar. Esc. 3. delaydar.
11 S.B. y Esc. a. era vil , peche.
11 Malp. a. y Esc. 1. siervo en edad , en cuerpo,
en precio , dems del siervo al sennor.
23 Esc. 3. y Camp. omne libre tranqueado.
24 Malp. 3. y Esc. 1. libre , lo deslayda en alguna
cosa de su cuerpo , porque non es egual con l.
1 5 Toled. y Esc. 5. otra t^l pena. Camp. otra tal.
26 Malp. 2. y Esc. 1. azotes , porque t osado de fa
cer tuerto meior que l.
2/ Malp. 3. y Esc. 1. libre al libre por ferida por
laydamiento. Y. si el siervo fiere dcsia}da, llaga
otro siervo , ol taiare miembro , lo ligar no -lo sa
biendo el sennor , reciba CC. (Esc. 1. C. ) azotes antel
pueblo. E si lo fitier.
28 Ese. t. prisiere. .'
p Toled. lo atare. Esc. . liguar.
%'o Malp. 3. por l , reciba.
31 Camp. toda la pena.
31 B.R. 1. y Camp. lo dems que ie contenido en
sta ley que deve pechar orne libre.
33 Malp. 3. libre , el siervo estuerca de la pena.
34 Toled. lagare.
35 Malp. 2. ligado por fuerza un dia una noche.
30 B. R. 1. nueche,jy as otras veces.
37 Esc. 3. i por una noche.
38 S. B. salla. Malp. a. Etc. 1. 3. y Camp. sala.
 rio DEL 'EVEROT7YZGO
que el siervo muera ende , que 1 sea fe
ble por ende, el iuez deve asmar quanto
deve pechar al sennor por tal daino. E si
el siervo fiere otro siervo , assi cuerno es
de suso dicho, el iuez asme 1 segund 1 la
laga et segund el mal quanto deve pechar
al siervo su sennor por l : assi quel fa
ga 4 pechar la meyatat de quanto deve pe
char omne libre s, dems reciba L. azo
tes. E todo lo que diziemos 6 en esta ley 7
mandamos guardar assi en los omnes cuerno
en las mulieres *. E todo lo que mandamos
catar al iuez dezimos que lo faga luego ;
si lo lexare de fazer por amor por ruego IO,
no lo quisier vengar luego, pierda su dig-
nidat", y el obispo de la tierra y el sennor
le constringa que faga fazer emienda de su
buena al qui non quisiere fazer emienda ni
derecho ; ca razn es que aquel aya danno
de sus cosas quien no quiso fazer derecho por
su grado aquel que recibiera " tuerto.
IV. Flavio Rescindo Rey.
Si algn omne retiene porfuerza 6por
tuerto al que va su camino.
Si algn omne detoviere por fuerza aquel
que va su camino , nol devia nada , por
el tuerto que 13 fizo peche V. 14 sueldos; s
non oviere onde los pague , reciba L. azo
tes ; si fuere su debdor , non qusiere
pagar de su IS debda , presentel al iuez de
la tierra sin ningn tuerto quel faga , y el
iuez faga lo que fuere derecho : si el sier
vo lo fizier sin voluntad de su sennor , re
ciba C. azotes , si lo fiziere con voluntad
de su sennor , el sennor peche por l quanto
es de suso dicho que deve pechar omne libre.
1 Esc. 2. 6 enflaqucza.
* Malp. t. Esc. i.y . deve asmar. Camp. aesme
8 S. B. segundo Ja laga segundo la sennal. Malp. i.
segund la llaga segund la sennal. B. R. i, segundo la
Haga segundo la sinnal.
4 Esc. x. faga dar por emienda al sennor del siervo la
meatad.
5 Malp. 2. libre libre.
6 Malp. a. establesciemos. S. B dixiemos. B. R. x.
dexiemos. Esc. i. estable jemos. Campi mandamos.
7 Malp. 2. y Esc. i. ley , en las otras vista del al
calde mandamos.
8 Malp. 2. y Esc. i. mugieres. E mandamos que lo
faga luego manteniente sin alongamiento. si lo de
stare.
9 S. B. guardar. B. R. 1. dezir. Camp. dizer.
i o Malp. 2 . ruego , por prescnt , non. Esc. t. rue
go , 6 por pereza , non.
1 1 Malp. a. dignidad del alcalda. Esc. g. dignidad do
la alcalda.
V: El Rey Flavio Rescindo.
Que aquel que faze algn tuerto i otro
contra ley que reciba otro tal cue~
mo Jizo.
Non es menor culpa de non saber omne
los establecimientos de la ley de lo que es
sabindolos , fazer contra ellos. E por ende
establezemos que tod omne que fiziere mal
otro , fizo daqu adelante , dize que
non sabia las leyes '6, dize que aquel 17 mal
que fizo non es tenudo en derecho de las
leyes , por ende dize que non deve aver
ninguna pena ; aquel questo faze manda
fazer, todo el peligro, toda la desondra,
tod el tormento , todo el damno 18 que
fizo otro , reciba en su cuerpo , dems
reciba C. azotes , sea sennalado laydamien-
tre por desondra desi por todos tiempos.
VI. Ley antigua 19. Que aquel non sea,
culpado quien fiere el omne que lo
quiere ante ferir.
Non deve seer culpado 20 el omne que con
trasta aquel quel quiere ferir por fuerza.
Onde nos mandamos que tod omne que fiere
quiere ferir otri sin razn , con palo,
con arma , en otra manera , si aquel
quien l quiere ferir *' lo firiere ante , lo
matare , non peche por ende omicilio , ni
aya ninguna pena ; ca meior "es al omne
que mientra que vive que se defienda, que
lexar que lo venguen depues de su muerte.
Y el omne, que tira arma contra otri por
sanna , maguer que non lo fiera , solamien-
tre por aquello que os fazer, peche X. suel
dos 4 J aquel quien quiso ferir. . _s
VII. Si el siervo faze tuerto al omne
libre.
Ningn siervo, maguer que sea bueno, non
deve denostar, ni entenciar 1+, ni contender
li S.B. recibi. B. R. x. recebi. Malp. a. recibi el
tuerto.
13 B. R- i. que ic fizo. S. B.y Malp. 2. quel.
14 Camp, X.
15 B. R. 1. sua deoda. Ese. 6. pagar sua debda. ->
16 Malp. 2.y Esc. i. leyes, fuere osado de facer dan-
no 6 muerte alguno , fuere osado de guisar de fa
cer lo que en las leyes non es contenido.
1/ Esc. 6. aquelo que fizo. ^
18 Malp. 2. y Esc. 1. danno , tod el pecho , tod el
enftaquimiento , en qual manera quier que lo fizo otri
mand facer , reciba.
19 Ley antigua falta en B. R. I,
10 Malp. 2. y Esc. 1. culpado , nin recibir mal el omne.
ji Esc, 6. firir.
1 1 Camp. mellor yes al omne que mientre que vevier e
defienda , que dexarse matar que lo venguen de pos sua
morte.
23 . R. X. sis. al qui quiso firir.
24 Esc. 3. continuar.
 LIBRO VI.
sin razn con omne libre ; si lo fiziere , re
ciba X. 1 azotes. E si el siervo fuere vil , re
ciba L. azotes. E si el omne 2 libre, noble
de grand linage fizo al siervo, ol busc
tal cosa por que lo denostase , l se deve 3
tornar s mismo que 4 non se membr
de su ondra , por ende recibi lo que de-
mandava.
VIII. Ley antigua. Si el omne libre
jiere otro omne libre.
Si algn omne libre laga otro omne libre,
y aquel que es lagado muere luego, el que
lo mat sea penado por el omicilio. E si
aquel ques ferido non muere luego, aquel
que lo firi sea guardado s, d 6 buen fia
dor que est derecho ; si escapare el fe
rido , el qui lo firi peche XX. sueldos por
la locura que fizo ; si non oviere onde los
peche , reciba C. azotes , dems peche por
la ferida al ferido quanto asiente 7 el iuez.
IX. Si el omne librejiere siervo aieno.
El omne libre que laga siervo aieno por su
grado, ass 8 quel faze flaco I0, peche por el
oiro tal siervo su sennor tenga el fe
rido en su guarda 12, por su despensa fasta
que sea sano I3. E si non 14 pudiere sanar ce
do, peche por la ferida al sennor quanto as
V. TITOL DE LAS 28 MUERTES DE LOS HOMINES.
I. Si algn omne mata otro omne sin so
grado.
II. Si alguno mata el omne , no lo vien-
do a.
III. Si el omne mat otro omne por empuxo,
por alguna ventura.
1 Malp. 2. y Esc. 1. XL. Esc. 6..C.
2 Malp. 2. orne noble libre.
3 Esc. 6. dbese tornar sua culpa que noa
4 B. R. 1. ca l non.
5 Malp. 2. y Esc. 1. guardado en la crceL
6 Esc. 6. dia. . . . estia.
7 Esc. 2. asignare.
8 B. R. 1. se lo faz fraco.
9 Esc. 2. y 6. faga.
10 Esc. 6. flaquezer.
1 1 Malp. 2. y Esc. i. sennor en edad en precio.
12 Malp. 2. y Esc. 1. guarda, su costa por su des
pensa. Camp. en sua casa per sua despensa.
13 Esc. j. sanado.
14 Malp. 2. y Esc. i. si bien sanare de sus feridas, pe-
ene. B. R. 1. S. B. Esc. 6. y Camp. si non podier
sanar cedo , peche.
1 5 Malp. 2. y Esc. i. el alcalde , des torne lo sano
su sennor , el sennor reciba.
16 B.R. i. peche V.
17 Esc. j. ferida.
1 8 Ley antigua falta en el Toled. y Esc. tt
19 Esc. 1. muerto.
so B. R. 1. aguardado. Malp. 2. y Esc. 1. guardado
en la crcel.
TITVLO IV. ni
mare el iuez 15 ; si depues pudiere guarir el
siervo , el sennor reciba su siervo ; aquel
que lo firi peche dems X. 16 sueldos por la
locura 11 que fizo.
X. Ley antigua l8. Si el siervo Jiere
omne libre.
Si el siervo fiere omne libre sin voluntat de
su sennor, y el omne muere luego, el siervo
sea penado 1 9 por el omicilio ; si el ferido
non muere luego , el siervo sea guardado *,
si escapare el ferido M, el siervo reciba CC.
azotes'; si quisier el sennor , faga emienda
por su siervo quanto mandare el iuez , si
non quisiere fazer emienda , d " el siervo
aquel quien firiera 23 por emienda.
XI. Si el siervo jiere siervo ageno.
El siervo que fiere 24 otro siervo , por la
ferida el ferido enflaquece *s, sin la emienda
que deve fazer por la ferida reciba C. azo
tes el iuez deve asmar quanto vale m-
nos el siervo por aquella ferida. E si el sen
nor del siervo ferido non quisiere recebir
otra emienda por l , el sennor del siervo
que lo firi d otro tal siervo como el su
yo 26, quanto vala ; y el siervo que era
ferido seya 27 so. E otros mandamos guar
dar de las siervas.
i4>
IV. Si el que quiere 30 ferir un omne JI, mata
otro.
V. Si algn omne muere en descarpir 32.
VI. Si algn omne mata otro por pequenna
ferida.
VIL Si algn s omne mata otro en iuego
al Malp. 2. y Esc. 1. ferido de muerte.
2 2 Esc. 6. y Camp. dia.
23 B. R. 1. Esc. i. y 6. i quien erira por.
Camp. quien firi por.
24 B. R. 1. siervo aieno.
2j Malp. 2. y Esc. . enflaquesce. B. R. 1. flaquece.
26 B. R. 1. y Camp. el so. Esc. j. como el siervo
Suyo.
27 Toled. y Malp. 2. sea suyo.
28 Toled. y Esc. 4. DE LAS LLAGAS E DE LAS
MVERTES DE LOS OMNES. Camp. S. B. y B. R. 1.
DE LAS LAGAS. Malp. 2. TITOLO QVINTO DE
MATAR LOS OMES E DE SVS MVERTES.
29 B. R. 1. Esc. 1. S. B. y Malp. 1. veyendo. Camp. y
Esc. 6. non lo veendo , "y as en la ley.
30 Esc. 3. quera.
31 Malp. 2. y Esc. 1. orne , lo yerra, mata otro> y
as en la ley.
32 B. R. 1. y Camp. departir. Malp. 2. desparar. Esc. 1.
y 3. despartir.
33 B. R. t. Malp. 2. Camp. Esc. 1. 3. y S. B. baxo este
num. VL porten el siguiente ttulo Si algn orne mata
otro de pequenna ferida.
34 B. R. 1. y Gzxri$. yogo. Malp. 2. y Esc. i.yuege 6 sin
tu gradt.
Oo
 112 DEL FVERO
VIII. Si algn omne mata aquel que tiene en
guarda , 1 que quiere castigar.
IX. Si algn omne mata el siervo por algu
na ventura.
X. Si el 1 siervo mata omne libre por ocasin.
XI. Si algn mata otro por su grado.
XII. 3 Que el sennor non mate su siervo sin
razn.
XIII. Que el sennor non taie miembro al sier
vo , nin la siervo.
XIV. Que todo omne puede acusar al que faz
omicilio.
I. 6 El Rey Flavio Rescindo.
Si algn omne mata dotro sin su grado.
Quien mata otro omne sin su grado, nol
conosciendo 7, ninguna malquerencia non
avie contra l, non deve prender * muer
te seguntdo que dice nuestro sennor ; que
non es derecho que aquel sea penado IO por
el omicilio que non lo fizo por su grado.
II. Flavio Rescindo Rey.
Si algn omne mata dotro no lo viendo.
Si algn omne mata otro , no lo vien
do *%* ni lo sabiendo, si ante non avia nin
guna enemiztat 13 con l , no 14 lo mata de
su grado , y esto pudiere mostrar antel
iuez, deve ser quito ,s.
III. Si algn omne mata d otro por
empuxo , por alguna ventura l6.
Quien mata otro omne por ocasin por
empuxamiento dotro , por caer sobre
l por ocasin , non deve aver damno , nin
i Malp. 2. y Esc. \. 6 lo quiere castigar.
a B. R. i. S. B. y Malp. 2. Si el orne libre mata el
siervo por alguna ventura. En estos tres cdices la ley
que aqu es VIII. es IX. , y la que aqu es IX. es XI.
En los dems nmeros hasta el fin tienen estos cdices
de consiguiente notable variedad.
3 Esc. i. y Malp. i. Que el sennor non mate su siervo
sin mandado del alcalde , 6 si el libre mata al otro libre
tal como l , y as en la ley.
4 Esc. 4. fuge. Esc. t y 1. fuie.
5 Malp. 2. mata a otro siervo por ocasin.
6 B. R. 1. El Rey Flavio Don Cindo. S. B. El Rey
Flavio Cindo; Malp. 2. El Rey Don Flavio Scindo.
7 Esc. 6. conuciendo. S. B. cognoscendo. Esc. 1. cog-
nosciendo. Camp. connuzendo.
8 B. R. 1. aprender.
9 Esc. 6. B. R. 1. y Camp. morte.
10 Malp. 1. dannado.
11 B.R. i.y Camp. por el omecio quien non fizo. S. B.
por el omecilio que non fizo. Malp. 2. y Esc. j. por el
omecillo quien non tenie mala voluntad , nin lo fizo por
su grado.
1 2 Malp. 2. y Esc. 1. veyendo , estando en pie , ve-
niendo , yndose , no (Esc. 1. no) lo sabiendo.
1 3 Toltd.y S. B. enemizdat. B.R. J.y Esc. j. enemizat.
Malp. 2. y Esc. 1. eneiniztad. B. R. J. enemistade con l.
14 Esc. 6. y Camp. non le mat.
J V*Z G O
XV. Que los parientes los estrannos pue
den acusar al que faze omicilio.
XVI. Si el omne que fazel omicillio fu 4 la
iglesia.
XVII. De los que matan sus padres 9y de sus
cosas.
XVIII. De los que matan sus parientes.
XIX. De los que matan sus parientes por
occasion.
XX. Si el siervo mata 5 otro siervo por oca
sin.
XXI. De los que periuran por sus parientes.
pena por el omicilio. E si algn omne empu-
xa otro, por el empuxo 47 daquel , aquel
es empuxado, mata otro, el primero quel
empuxo, si lo fizo sin 18 mala voluntade pe
che una libra doro19, por que non se sopo **
guardar de fazer mal.
IV. Si el que quiere ferir d un omne
mata d otro.
Ei omne que baraia 51 con otro alguno ,
mientra que cueda" ferir aquel con que 2J
baraia , fiere otro , lo mata sin su gra
do , deve el iuez saber qual empez i4 la
baraia Js, et si fallar que aqueste comenz
quien este otro querie lcrir , maguer 16 que l
escap de la ferida , todava por que l fizo
que se feziese omizilio, peche C. sidos doro
y el que lo firi L. ss. 17 los propneos del
muerto, por ende deven mos aver dan-
no , porque el uno fuera j8 razn de muerte
por su grado , y el otro mat sin su grado.
V. Ley antigua. Si algn omne muere
en descarpir 29.
Si algn omne libre JO, que quera meter
15 Malp. 2. y Esc. 1. quito del omecillo.
16 Malp. 2. y Esc. 1. aventura. Camp. manera.
17 Toled. por empuxada.
18 B. R. 1. Camp. S. B. y Toled. sin mala vo
luntad. Malp. 2. y Esc. 1. si lo non fizo con mala vo
luntad quel avie , nin sabiendas , peche.
19 Toled. Malp. 2. y Esc. i. una libra doro los pa
rientes del muerto.
20 Camp. y Esc. 6. por se non sobo.
21 Toled. pelea. Camp. batalla.
11 Toled. cueida. Esc. j. coida.
23 Toled. con quien a la pelea. S. B. Esc. 1. y ,j. con,
quien baraia. Camp. batalla. Malp. 2. con quien baraia,
lo yerra , fiere.
24 B. R. 1. Camp. y Esc. 6. conpez. Esc.j. comienzo.
2 5 Toled. qual comenz la pelea, de quien se movi,
si aquel quien este otro quisiera ferir, lo err , ma
guer que l escap.
26 Camp. magar. Esc. 6. maguyar.
27 Camp. II. Esc. j. sidos el que.
28 Camp. fo en razn.
29 Toled. B. R. 1. Camp. y Esc. 6. departir. Esc. 3.
deparar. Esc. 4. despartir.
30 Malp. 2. y Esc. j. libre acaeciendo pelea , entrar*
entre algunos , querindolos departir meter paz , en
este comedio prende hy fridas de muerte , aquel que lo
matse debe purgar por iuramicnto (E{c. j. sacranilento).
 LIBRO VI.
paz entre algunos" omnes que lidiaban 1 ,
prende y muerte , aquel que lo mat pu
diere 2 provar por so iuramiento, por
buenos testigos 3, muchos, que lo non qui
so ferir ni matar por su grado , peche 4
una libra doro sos parientes del muerto s,
por que lo non quiso ferir, ni matar *;
otros sil fizieren laga 7 alguna en esta ma
nera 8 , peche la tercia parte 9 que es di
cho : ca la muerte daquel non deve seer
sin venganza, el qual vino por dar IO paz.
VI. Si algn omne mata otro por11 pe-
quenna ferida.
Quien fiere omne con coz, con punno, 6
en otra tal manera, por le fazer desondra
sil mata 13 deve seer penado por el omizilio.
VII. Si algn omne mata otro en 14
iuego.
Si algn omne por poco seso rs, trebeian-
do l6, alanz 17 piedra, alguna cosa O1'
estevan muchos omnes aiuntados, feriere
algn omne lo matare 19 j si se pudiere
purgar por su sacramiento, por testigos20,
que non avia voluntad de lo ferir, nin de
le fazer mal , non sea tenudo del omizilio
dar, nin deve morir ni perder por ende
su buena fama , ca non lo mat por su
grado ; mas porque lo firi loca mientre,
non se guard de ocasin , peche una li
bra doro los parientes del muerto, re
ciba L. azotes
VIII. Si' algn omne mata aquel que tiene
en guarda aa, o'23 quel quiere castigar.
Si el maestro *4 que ss castiga su diciplo 2< lo-
I S. B. y Esc. 4. lidian. B. R. 1. lediaban.
a Camp. Esc. . y B. R. 2. podier.
3 Bcx. por bonos testigos , muchos. Camp. testiguas.
4 Esc. 1. y Malp. 2. esto fecho , peche.
5 Camp. morto.
"6 Malp. 2. y Esc. 1. matar, sea quito del omccillo.
7 Malp. 2. llaga. B. R. 2. xaga. Camp. ferida. Esc. 4.
llaga en alguna manera.
8 Malp. 2. y Esc. 1. manera, non moriere, peche.
9 Malp. 2. del emienda que es dicha en los que fie-
len de su grado. B. R. J. y Esc. 4. la tercia parte desto
que es. B. R. 2. Esc. j. y 6. desto que es de suso
dicho.
10 Camp. meter paz.
II Esc. 6. B. R. 1. J Camp. de pequenna.
I 2 Malp. 2. desondra mal. Esc. 1. desonrra mal.
1 3 Esc. 4. sil matare.
14 Toled. en juego. B. R. 2. Camp. y Esc. 6. en iogo.
Malp. 2. en luego 6 sin su grado.
1 5 Esc. 1. y Malp. 2. seso , non se guardando , trebe
jando con algn otro.
16 Camp. trebellando. Esc.j. 6 iogando trobellando.
17 B. R. 1. y Camp. alanza. Esc. 1. y j. alanzando.
18 B.R. 1. y Camp. hu estaban.
19 Malp. 2. matare su ora. Esc. 1. matar so hora.
20 Esc. 1. y Malp. 2. testigos buenoi. Camp. tes
tiguas.
a 1 Malp. 2. azotes por castigo.
TITVLO V.
"3
camientre *7, si por ventura muere daque-
llas feridas; el padrn mata aquel que
aiuda por ocasin, el sennor mata el man
cebo 2 8 que lo sirve 29 ; si el maestro el
padrn, el sennor no lo fizo por ningu
na malquerencia , ni por ningn odip , non
deve seer penado 30 ni desfamado por el
omezilio : ca assi cuerno dize la sancta es-
criptura: Mal aventurado es 31 qui non quie
re 32 disciplina.
IX. Si algn omne 33 mata el siervo por
alguna ventura.
Si el omne libre non por su grado 34 mas
por ocasin mata siervo aieno, deve pechar
al sennor del siervo la meatad de quanto
es de suso dicho , que deve pechar por om
ne 3S libre , que mata 36 por ocasin.
X. Ley antigua. Si el siervo mata 4
omne libre por ocasin.
El siervo que mata omne libre non por
su grado mas por ocasin, peche 37 la mea
tad de quanto es de suso dicho de los que
matan los omnes libres por ocasin : si
el sennor non quisiere fazer emienda 38 por
el siervo , del el siervo por el omezillio 39.
XI. 40 El Rey Flavio Rescindo.
Si algn omne mata 4 otro por su
grado.
Todo omne que mata otro por su gra
do , non por ocasin , deve seer penado
por el omezillio.
22 Esc. 3. 6 en comanla.
23 Malp. 2. y Camp. lo quier. S. B. y Esc. 4. ol quer.
B. R. 1. 6 lo quier.
24 Camp. mestro. B.R. 2. maestre.
. 25 que falta en el Esc. 1.
26 Malp. 2. su desciplo. B. R. 1. sos discipulos. Camf.
sos discipolos. Esc. 3. su discpulo.
;27 Esc. 2. non locamientre.
28 Esc. 1. mancebo , su siervo que.
29 B.R. 1. Camp. Esc. j. y S. B. sierve. Malp. 3.
quel sirve , 6 su siervo ; si el.
30 Toled. non debe seer penado por el omecillo. S. B.
penado ni difamado. Malp. 2. penado nin defamado.
Esc. 4. enfunado.
31 S. B. Esc. 2. y 4. es aquel que. B. R. z. ye quien.
JEsc.g. es quien non. B. R. 2. el omne que. M. que non.
32 Camp. quiere aver. Esc. 6. quien non quier disci
plinas.
33 Esc. 6. omne libre.
34 Malp. 2. grado nin por su voluntad. Esc. 1. nin por
voluntad.
35 Esc. 1. 2. y 4. por el omne. Malp. 1. pechar el que
mata omne libre por ocasin.
36 B. R. 2. y Camp. matan.
37 Esc. 1. peche so sennor.
38 B. R. 2. Camp. y Esc. 6. enmenda.
39 Malp. 2. omccillo los parientes del muerto
40 B-1. R. 1. Ley antigua.
R.z.'
Oo 2
 ii4 DEL FVERO
XIL El Rey Egica.
Que el sennor non mate su siervo sin razn.
Si el omne que kze algn pecado 1 , lo
consei % non deve seer sin pena ; mu
cho mas aquel non deve seer 3 sin pena
qui faz el omezillio por su crueldad4. E
porque los sennores matan los siervos mu-,
chas veces por crueldad en ante que los
siervos sean condempnados 5 de algn pe
cado i por end les queremos toller esta li
cencia 6 los sennores que lo non fagan,
hy establecemos por esta ley que ningn 7
sennor , nin ninguna sennora 8 non ma
te su siervo , nin su sierva si non por
mandado del iuez , por pecado que fizies-
se el siervo publicamientre. Mas si el sier
vo la sierva fizier tal pecado porque de-
va prender muerte 9, mantiniente su sen
nor de l , aquel que lo quisier acusar,
dgalo al iuez de aquella tierra , 10 aquel
sennor : pues 1 1 que lo dixiere , si el pe
cado fuere mostrado, el siervo prenda muer
te por el iuez por su sennor en tal ma
nera , que si el iuez lo quisier iusticiar de
muerte , meta en 12 su escripto aquelo por
quel 13 condempna. E si el sennor lo quisiere
fer 14 matar, lo quisier guardar de muerte,
sea en su poder. E si el siervo la sierva por
muy mal osamiento , contrastando 15 so
sennor , si lo firiere con arma , con pie
dra , con otra cosa , asmar 16 de lo ferir,
y el sennor se quier defender, se en aque-
la sanna luego matar el siervo la sier
va-, non deve ser tenudo del omezilio, se
aquelo puede seer provado por testimonios
1 Malp. a. y Esc. i. pecado, es aparcero en el mal
conseio , non debe seer.
2 Esc. 3. consola.
3 Malp. 3. y Esc. i. estorcer.
4 Malp. 3. y Esc. i. crueldad. Mas pues que entendi
mos que muchos sennores muchas sennoras peccadri-
ces se antuvian matar su siervos ante que sean con
dempnados dalgun pecado ; por ende. S. B. Esc. 3.
y B. R. 1. crueldat. M. y Malp. 2. qui faz el omezillio
por su crueldad en ante que los siervos.
5 Esc. 3. penados.
6 Malp. 2. y Esc. 2. atrevencia. Esc. 4. esta licencia
los sennores hy establecemos.
Toled. que nengun sennor non mate.
Malp. 2. y Esc. 1. sennora , sea qui quiere.
fMalp. 2. muerte , matare el sennor la sennora
siervo la sierva , lo mandaren matar por grand
pecado que aya fecho , lo sopiere el alcalde , el alcalde
apremie al sennor la sennora que vengan al iuycio
por firmar por testimonio de siervos de siervas , por
sus yuras que ellos fizieran tan grand pecado por que
mereciron muerte. E tod aquel que se trcviese {Esc. 1.
atreviese) matar su siervo su sierva con su mala vo
luntad, l por s, lo mandare otro facer sin pecado,
peche por su atrevencia al tesoro del rey una libra doro:
desi aqnel fecho que fizo le sea infamia (Esc. 1. en-
fama) vergenza durable que nunqua mas pueda tes
timoniar en nenguna cosa por toda su vida. E quien mata
siervo.
10 B. R. 3. al sennor.
11 S.B. depucs. Esc. 3. y 3. et despus.
1 2 Esc. 3. meta en escripto. B. R. 3. meta en scripto.
JVZGO
de los siervos de las siervas que estavan
delante, por el sacramiento del sennor quel
mat. Mas se el sennor la sennora mata
re so siervo so sierva por crueldad, si
non fueren condempnados por 17 el iuez, el
que lo matar , por la locura que fezo de
ve seer echado fuera de la tierra por siem
pre , deven aver la su buena los mas pro
pneos de su linage. E quien mata sier
vo aieno sierva aiena por su grado ,
manda que lo maten , peche otros dos ta
les siervos dos 1 8 siervas al sennor del sier
vo de la sierva muerta19} y el que lo
mat sea echado de la tierra , assi cuerno
es dicho de suso. Mas si algn omne fie-
re 10 su siervo otro aieno , porquel di-
ze algn denuesto 2% ol faze algn des
pecho J, porque lo querie castigar i si
lo mata , si se pudiere salvar ,4, por testi
gos, por so sacramiento, que lo non qui
so matar, non deve sofrir la pena desta
ley. E si el siervo la sierva 1 5 dize que ma
t algn omne por mandado 56 por con
seio de su sennor, pudier mostrar que
so sennor lo fizo fazer aquello por que lo
tormentaba ; el siervo la sierva que esto,
fizeren , deven recibir C. azotes , ser sen-
nalados. E si el sennor iurar que lo non
mand fazer, non haya la pena desta ley,
y el siervo que mat so companero 47 sea
en poder del sennor, que faga dl lo que
quisiere. E si el siervo mata siervo aieno, el
sennor lo deve dar por el omezilio 28 aquel
cuyo siervo cuya sierva mat. E si al
gn 29 ladrn robador 30 matar otro en ca
sa en camino11, luego deve seer penado
por el omezilio. E por que 12 el que manda>
13 B. R. 3. porquel iustician.
1 4 Toled. y Esc. 3. facer. B- R. J. y Camp. el sen-
or lo quisiere matan
1 5 Camp. contrastar so sennor , si lo ferir.
16 Esc. 4. asmare ferir.
17 Toled. antel iuez.
18 B. R. j. y Camp. duas.
19 Malp. 2. y Esc. 1. sierva muerta. Mas si.
20 Esc. 3. feriere. B. R. 3. ferire. Esc. 6. fere.
21 Malp. 2. y Esc. 1. siervo su sierva, querindolos
castigar , otro siervo ageno.
22 Camp. Esc. 6- y B. R. 2. denosto.
23 se. 3. cnoio. Malp. 2. y Esc. 1. despecho, mue
re daquellas feridas , si se pudier salvar.
34 M. salvar que lo non quiso matar.
25 Malp. 2. y Esc. i. sierva obedeciendo sus senno
res , ficieren muerte en algn siervo de sus companneros
6 en otro omne qualquier , seyendo metidos tormen
tos dixiere que mat algn omne por mandado.
26 B. R. 2. y Camp. 6 por.
27 Malp. 3. y Esc. 1. compannero otro qual
quier.
28 B. R. 1. por el muerto.
29 Malp. 2. y Esc. 1. Si algn omne libre robador.
30 B. R. i. arrobador.
31 Camp. camio. Malp. 2. en camino por le robar lo
suyo , luego.
32 Malp. 2. Mas porque es mas enculpado aquel que lo
manda fazer , lo guisa , que aquel que lo obedesce, lo
face de fecho, establescemos. Esc. 1. Mas porque es mas
culpado aquel que lo mand del fecho que aquel que fizo
su mandado.
 LIBRO VI.
conseia fazer omezilio es mas enculpado1
que aquel que lo faze de fecho , por ende
establecemos specialmientre , que siu aque
llo que es de suso dicho de los siervos %
si el siervo dize que so sennor le mand
matar omne libre muier libre , siervo
aieno sierva aiena , y esto manifestare el
siervo antel iuez ; si lo non pudiere mostrar
por otros testimonios , el siervo non deve
seer creydo 3 contra sus sennores. Mas los
sennores se deven luego salvar antel iuez
por su sacramiento 4 de tal fecho ; los
siervos que fizieren 5 el omezillio , 6 deven
ser penados por ello , 7 ser dados en
poder de los parientes del muerto , que fa
gan dellos lo que quisieren. E si los sen
nores non se pudieren 8 salvar por su sa
cramiento, el siervo, que fizo el omezillio 9,
deve recibir CC. azotes, seer sennalado
layda mientre 10 : los sennores que lo man
daron fazer deven seer descabezados Y el
omne libre que conseia 18 con otro de fazer
omezillio , aquellos quel diron alguna fe-
rida , ol mataron , deven recibir muerte ,
aquellos que lo conseiron , maguera 13 non
furon 14 con l, reciba cada uno CC. azo
tes por el conseio IS que diron , sean sen-
nalados 16 , den cada uno dellos L. suel
dos los parientes del muerto; si non
ovieren onde los paguen , sean siervos de
los parientes del muerto 17 .
XIII. 18 Que el sennor non taie miem
bro 19 al siervo 20 la sierva.
Nos aI que amamos los bienes , que fiziron
i Esc. 2. B. R. 2. y Camp. culpado. ' 1
i Malp. 2. y Esc. i. siervos , que si el sennor 6 la
sennora mandare su siervo su sierva matar al
gn omne libre , el siervo depues que la cosa files
pesquerida , dice que su sennor. < B. R. 2. falamos.
3 B. R. 1. crido. Camp. creudo.
4 B. R. i. y S. B. sagramiento. Malp. 2. y Esc. i. sa
cramentos que son salvos de tal. fecho.
Malp. 2. connocieren.
6 Malp. 2. deben. ... seer dados. : 26 S. B. y Esc. 6. parabras. Camp. paravas.
7 Esc. i. y 3. .
8 Malp. 2. y Esc. 1. quisieren. B. R.3. los sennores
se pudieren salvar.
9 Malp. 2. y Esc. 1. omecillo , lo consenti al sen
nor , debe.
10 Toled. layadamientre.
1 1 Camp. encabezados. Malp. 2. y Esc. 1. descabeza
dos , porque enrizaron sus siervos matar sus eguales.
E los omnes libres que conseian de fazer omecillo QEsc. 1.
omecilios , los cumplen) en otro , todos aquellos quel
dieren alguna ferida ol mataren. - Camp. y Esc. 6. beizos.
1 2 Esc. 3. que se conseia.
13 Bex. magar non foron.
14 Malp. 2. non fueren con l al frir nin al matar,
reciba. Esc. 3. frieron. B. R. 3. feriron. B. R. 2. en l.
15 Malp. 2. y Esc. 1. conseio malo.
16 B. R. 1. asinalados. Malp. 2. sennalados laydamien-
tre , pierdan testimonio , de cada uno.
17 Malp. 2. muerto mientre vivan.
1 8 Esta ley XIII. falta en Malp. 2. ; y baxo este
nmero est la que aqu es XIV. , y siguen las dems
taxo de este rden.
19 B. R. 1. tnembro. Esc. 3. nebrio. Esc. 6. niembro.
TITVLO V. nS
los nuestros antecessores , fallamos " , que
esta ley fu fecha con derecho , es desfe
cha con gran tuerto. E por ende que los
frenos non sean alargados los malos 13 fe
chos , en el nombre del nuestro sennor Yo
rey a4 Don Flavio Egica quiero ,s poner esta
ley de cabo por aquellas mismas palabras '%
por esa misma sentencia a7, que la fiziera
ante el prncipe nuestro antecesor , la ley
compieza assi : En la ley de suso tolle-
mos la crueldad de los sennores contra los
siervos , que non desfagan la forma " 8 que
Dios fizo , quando se asannaban " contra
ellos, que non les tuelan 30 los cuerpos. Por
ende establecemos que ningn sennor, nin
ninguna sennora sin iuicio **, sin l% yerro
manifest non taie su siervo, nin su sier
va mano , nin nariz , nin labros 33, nin len
gua 34, nin oreia 3S, nin pie 3<s, nin le saque
oio 37 , nin le taie nenguno de sus miembros,
nin ge lo mande taiar 38 : si lo fiziere, sea
desterrado de la tierra por tres annos por
el obispo en cuya 39 tierra es , en cuya 40
tierra fazel 41 tuerto, toda su buena ayan
sos fiios , que non furon parcioneros 42 de
aquel tuerto , el 43 guarden al padre fasta
qul torne en la tierra. E si fiios non oviere
legtimos , el iuez mande los otros parien
tes , que la guarden , quel respondan della
quando tornare en la tierra ; si aquel que
es desterrado non oviere nengun 44 pariente,
el iuez mismo le deve guardar su buena,
responderle della quando venier 45 en la
tierra.
Camp. nemlro.
20 Esc. 3. ni, Camp. nen.
21 B. R. x. Esc. 4. y S. B. Los que.
2 2 B. R. 1. axamos. Esc. 6. oseamos. Camp. aliamos.
23 S. B. los malfechos. - .
24 M. Esc. 1. 2. Toled. B. R. 1. y S. B. yo el Rey
Don Flavio Don Egica queremos.
. 2 5 Esc. 6. queremos.
37 Esc. 6. sentenza.
28 B.R. 3. la ley.
1 29 Esc 1. y 3. se asannan. Esc. 6. quando asannan con
ellos.
30 Toled. B. R. 1. y S. B. tuelgan. Esc. 1. 2. y 6. to*
yan. Camp. tollan. B. R. 2. tolgan.
31 S.B.y Maip. 1. sin iudicio. Camp. sen vicio. Esc. 2.
sin iuicio sin otro mal manifiesto.
52 Esc. 2. sin otro mal manifiesto.
33 Bex. mano, ni nariz, nen bezos, nen lingua, ni oreya.
34 B. R. u nen lingua , nen pia. . . . nen le saque uueio.
35 Camp. orella. B.R. i. orea.
30 B. R. 1. y Esc. 3. pia.
37 Camp. olio.
38 Esc. 3. tirar.
39 B. R. 1. en qual tierra ia , en qual fazel tuerto.
40 Toled. y Esc. 1. en cuyo logar. M. en cuya fazel.
41 Esc. 3. fizier.
42 B. R. 1. fiiron partidos. Esc. 6. parcineros.
43 Esc. 3. la guarden.
44 Esc. 3. algn.
45 Camp. tornar.
 n6 DEL FVERO
XIV. El Rey Don Rescindo.
, . i r
Que todo omne puede acusar al que jaz
omezillio.
Oi nengun 1 omne non quiere a acusar al que
faz omecillio , el iuez mismo , depues 3 que
lo sopiere , lo deve prender , penar cue-
mo merece ; ca non deve dexar 4 ven-
gallo por no ser s alguno quel acuse *, por
algn enganno por ventura que feziron en-
tre s. Mas la mugier puede acusar i el que
mat su marido, quel fizo otro mal. E
otros el marido puede acusar al que mat
su mugier % y el iuez deve penar aquel
quien fuere provado el omezillio segundo
cuemo manda la ley . Assi que, si el mari-
do, la mugier murieren IO ante que el pley-
to sea provado sos fiios sos parientes,
que deven *ver su buena , pueden acusar
al que fizo el omezillio Ia, assi cuemo los pa-
dres. E non es derecho que los fiios , ni los
parientes 13 ayan la buena si non acusaren el XVI. Si el omne que faze omezillio
omezillio. E si el iuez , pues que ge lo mos- fue ** la iglesia.
traren , non quisier vengar el omezillio ,
lo porlongar I4, pues que el rey lo sopie- JMon 31 nos remembramos33, que fasta 54 en
re **, sepa 16 bien por verdad, que 17 el rey
far pechar la meatad del omezillio que es
CL. sueldos aquel que lo demanda , por
que non quiso vengar el omezillio del muer-
to , la bona 18 daquel, quien fizo el orne-
zillio , non mandamos que nenguno la to-
me fasta que sea iudgado 19 , si lo fizo.
XV. Que los parientes los estrannos
pueden acusar al quefaze omezillio.
Jrues que los omnes, que fazen los otros
i B. R. j. Si algn omne.
a B. R. 2. y Esc. 6. quisier.
g Toled. y Etc. 6. pues.
4 Malp. 2. de tardar de vengarlo. Esc. j. de tardar de
lo vengar.
5 B. R. j. seer ninguno que.
6 S. B. Esc. 2. 4. y 6. acuse por. Malp. a. y Esc. j.
acuse. Mas la mugier.
7 Malp. 2. acusar demandar al. B. R. 2. Ese. 6. y
Camp. al que.
8 Malp. 2. y Esc. 1. mugier , ol fizo algn mal.
9 Malp. 2. y Esc. 1. la ley. E mandamos que ella por l
l por ella acusen al omicero , reciban venganza se-
gund que fuere el pecado as cuemo la ley manda. Asquc.
10 Esc. 6. moriren. Camp. morren.
11 Malp. 2. y Esc. 1. probado acabado.
11 S. B. face omecilio.
13 Esc. 6. parentes.
14 S. B. porkwigare. B. R. 1. pelongar. Malp. 2. y
Esc. 1. perlongare , sabindolo por verdad , pues que.
1 5 Esc. 6. soper.
16 B.R. 1. y Camp. saba. Esc. 6. sabea.
17 Malp. 2. que pechara la meetad. B. R. 2. y j. le
far pechar. Esc. 2. que deve dar el omecilio.
18 B. R. 1. Camp. S.B. y Esc. 6. la pena.
19 Toled. fasta que sea acusado el que lo fizo. B. R. 1.
S. B. Malp. 2. Esc. 1. 2. y 4. fasta que sea vengado si lo
fizo. Esc. 6. provado.
30 C.imp. ca torto sera si dexsemos.
21 Malp. 2. y S. B. serie.
a 2 Toled. omeccllo , y as otras veces.
JVZGO
pecados , deven seer penados por las leyes,
ass* cuemo merecen, tuerto 10 seria 11 que
dexasemos de penar los que fazen el ome-
zim "> los qnales manda 13 el prncipe
que sean a4 mas penados. Doeas 25 por tal
que aquel , que faze omezillio , non pue-
da escapar sin pena , que ningn omne
no lo deva 46 escusar , ni encobrir , prime-
ra mientre mandamos los parientes mas
propneos del muerto que puedan acusar
aqnel , quien fizo el omezillio ; si por ven-
tura aquellos no lo quisieren acusar, tar-
dren por lo zer, dalli adelantre todos
los otros parientes lo pueden acusar , los
otros estrannos ; aquel quien quisiere es-
cusar * por algn enganno , defender al
quien fizo el omezillio"8, todo aquello que el
deve aver por lo defender , pchelo en du-
po aquel que lo acusava , ca el omezi-
Hiero 19 nunca pued seer bien seguro quan-
do sopiere que todo omne lo puede acusar 3.
esaqu pusisemos 3S penas de muchas ma-
eras 36 daquellos 37 que fazen los omezi-
llios 38 , segundo 39 cuemo el fecho de cada
uno mereca 4. Mas porque 41 aquellos que
fazen este pecado, quanto mayor voluntad
an de lo fazer , tanto mas fallan razones por
que puedan escapar , fuyen 4* las igle
sias de Dios , que los defendan, y ellos non
dubdaron de fazer el pecado contral man-
dado de Dios, 43 porque tal pecado non deve
seer sin pena , ca mata las almas , faze
los omnes muchas veces44 fazer peor41: por
23 B. R. 1. mandamos al prncipe. Camp. mandamos
que sean. Malp. 2. manda el prncipe. B. R. 2. manda
mos los prncipes.
24 S. B. sean penados.
25 Toled. B. R. 1. y Camp. Por ende. Malp. 2. Onde.
Camp. Por ente.
i 6 S. B. Esc. 2. y 4. pueda. Esc. 6. poda. Esc.
non la.
27 B.R. z. Camp. Esc. 2. j. 4. y 6. acusar.
8 Malp. 2. y se. 1. el omecilio , mostrare que lo
quiere amparar (JEsc. 1. mamparar) por algn don , todo.
29 Toled. Malp. 2. y Esc. j. omicero. S. B. omeciero.
Esc. i.y 2. omiciero.
g o Malp. 2. y Esc. 1. acusar, que non se puede am
parar de quienquier quel acuse. Esc. 2. bien acusar.
31 Esc. 6. fuge. B. R. 2. Esc. 1. y 2. fuye.
.32 B. R. 1. Malp. 2. Esc 1. y 6- Nos nos.
33 Esc. j. olvidamos. B. R. J. desmembramos. Bex..re-
sembramos.
34 Esc. 6- ataes aqu.
35 B. R. 1. y Esc. 6. poblemos. Bex. pusiemos.
36 B. R. 1. guisas.
37 Malp. a. aquellos.
38 Malp. 2. y Esc. 1. omecillios los fechizos.
39 S. B. segundo el fecho.
40 Malp. 2. merecie. S. B. merezca. Esc. 6. mcresca.
41 M. Malp. 1. y Bex. Mas por aquellos que.
42 B. R. j. y Bex. fuen. Camp, uyen.
43 Ese. 1. et porque.
44 Esc. 3. que fagan peor.
45 S. B. pcior.
 LIBRO VI.
ende fazemos esta ley que vala por siempre,
que pues la ley manda que aquel que fa-
ze el omezillio , el mal 1 fecho de su vo
luntad , nenguna escusacion , nin nengun
poder * non J vala. Mas si fuyer 4 a4 altar,
el omne quel quiere prender, no lo deve
ende a tirar 5 sin mandado de los sacerdo
tes. Mas depues que fuere dicho al sacer
dote , jurar 6 que aquel , que fuy la
iglesia , es condempnado de muerte por el
pecado que fizo , el sacerdote tirel del al
tar , y chelo 7 fuera de la iglesia : y es-
tonze aquel, que andaba 8 en pos l, lo pren
da , non le deve dar muerte , pues que
lo echaron de la iglesia ; mas dvelo me
ter en poder de los parientes mas propin
os del muerto , que fagan dl lo que qui
sieren, fueras 9 muerte. Y esto establesce-
mos por tal que la maldade de los malos sea
refrenada , pues que veyen que non pueden
escapar , que non sean penados , dexen 10 si
al que non de fazer mal con miedo de pe
na lo que farian muchas vezes por su grado
o 11 pudiesen.
XVII. " Ley antigua. 13 De los que ma
tan sus padres , y 14 de sus cosas.
Por que nengun omezillio , que omne faz
por su voluntad, non deve seer sen pena Is,
aquel que mata so pariente , mas deve pren
der muerte que otro omne. E por ende es
tablecemos en esta ley , que todo omne que
1 Esc. 6. 6 el malo fecho.
2 Esc. 6. podero.
3 S. B. y Malp. a. nol vala.
4 Esc. 6. se for. B. R. 2. y Camp. ti fugir. Bcx. fujr.
$ S. B. Esc. s. j. 6. y Malp. 2. ende tirar.
O M. catar.
7 Camp. itelo fora.
8 Toled. y Malp. 2. que andaba pues l , prndalo.
B. R. 1. y Esc. 1. que andaba de pos l. S. B. que an
daba despus l , que lo prenda. Esc. 4. que andaba
depues l. B.R. 2. que andaba por l. Esc. 6. que an
daba pus elle.
p Esc. j. salvo muerte.
10 Esc.j. dexen de fazer.
1 1 Esc. 1. por du pudiesen.
12 En el cdice Esc. j. hay una ley despus de esta
que 'dice as: Esta es otra ley que fu fecha en el deceno
tonceo de Toledo.
Esta es otra ley que fue fecha en el dezeno conceo
de Toledo de treynta y cinco obispos , mandndolo
otrorgndolo el muy noble rey d. Ervigio el primero
anno que l regn en la era de DCC e XVIII annos.
Ninguno non sea osado de tirar de la iglesia aquellos que
ella fliyen por miedo que an de muerte por espanto
que lies ponen ni delles fazer mal ni de lies tomar nada
de lo suyo mientrc estudieren en el logar sancto. Mas
aquellos que estn en la iglesia que luyen ella pue
dan andar XXX pasos fuera de la puerta de la egle
sia. En aquellos XXX passos deve cada una yglesia seer
amparada defendida derredor. Pero en tal manera
que aquellos que fuven la eglesia non sean encelados
por ninguna guisa en las casas estrannas que son alon
gadas de la eglesia : mas ayan poder de se solazar en
quanto montaren aquellos XXX passos , fueras ende las
casas estrannas en que non entren. Et este trmino deven
aver para complir las cosas que la natura non puede es-
cusar, et por aquellos que demandan ayuda de la eglesia
TITVLO V.
mata su padre , su madre , so erma-
no , so ermana , otro so propinco , s
lo faz por so grado , el iuez lo prenda mana-,
mano , lo faga morir tal muerte qual el
di al otro. E si el que fizo el omezillio es
barn mugier, si non oviere fiios, toda
su buena ayan sus parientes mas propn
eos 16 . E si avian 17 fiios dotro casamiento,
la meatad de su buena ayan sus fiios;
la otra meatad ayan sus fiios daquel quien
mat ; todava si los fiios non fueron par-
cioneros 18 en el pecado del padre, ca se lo
sopieron *, ge lo consentiron 20, non de
ven aver nada de la buena del padre , mas
devena aver los fiios daquel quien el ma
t. E si aquel quien mat , nin aquel que
es muerto non an fiios , los parientes del
muerto mas propincos , que acusaren aquel
que lo mat , deven aver toda la buena da
quel que lo mat.
XVIII. De los que matan sus pa
rientes.
Si el fiio mata el padre , el padre mata
el fiio , el marido la mugier j la mu
gier el marido : la madre mata la fiia,
la fiia la madre : el ermano al ermano,
el ermana la ermana el yerno " ma
ta el suegro *3, el suegro el yerno: la
nuera 31 mata la suegra IJ, la suegra la
nuera : otros 46 omnes qualesquier de so
linage , que son allegados so linage 7:
sancta non les sea tollido para cumplir los usos de la
natura en los logares que deven. Et si alguno contra esta
ley quisiere passar la quisiere quebrantar sea descomul
gado de la yglesia sancta et sea penado muy cruel mien
trc por la sentencia real. Pero si aquellos que luyen
la iglesia non los quisiere ende poner fuera el sacerdote
daquel logar , dando aquellos que los demandan el i-
ramento que mandan los cnones la riegla de los pa
dres sanctos , se fuyeren ende , deven ser demandados
al sacerdote que los non quiso poner fuera et deve seer
condempnado por sentencia qual el rey toviere por bien.
Mas si aquellos que los demandan non quisieren dar iu-
ramiento que los non matarn , nin los Usarn , nin los
tormentarn , los culpados con miedo de muerte fu
yeren , non sean demandados los clrigos de la igle
sia. Otros despus que el tiramiento fuere dado de muer
te c de lision, les fuere probado que lo quebrantaron,
sean periurados non tan solamientre sean descomulga
dos de la eglesia de todos los clrigos; mas ninguno
de los christianos non coma nin beva con ellos , nin lies
faga compaa , ni faga vida con ellos.
13 En Esc. 1. falta la nota.
14 Esc. 6. 6 suas madres.
1 5 Malp. 3. sin pena en esta nuestra ley , aquel.
16 Malp. 2. y Esc. i. mas propinquos del muerto.
17 S. B. y Malp. 2. avie. B- R- i- avia.
18 S.B. particioneros.
19 Esc. 6. oiren.
ao Bex. consentiron.
21 B.R. 3. y Esc. 2. aaden el ermano la ermana,
6 la ermana el ermano.
22 Camp. Esc. 6. y B. R. 2. genro.
23 Camp. Esc. 6. y B. R. 2. sogro.
24 Esc. 6. ora.
25 Esc. 6. y B. R. 2. sogra.
o Toled. otros qualesquequiere que sean.
27 Esc. 6. linagem. .
 xi8 DEL FVERO
el que mata , luego deve morir. E si por
veritura el quel mata fuyere 1 la iglesia,
y el rey ol sennor lo quisieren librar * de
muerte por piedad , embienlo por siempre
fuera de la tierra, toda su buena daquel
quel mat ayan los erederos 3 del muerto,
assi cuerno es departido en la otra ley de
suso. E si el muerto non oviere nengun
gun pariente , aya la buena daquel dester
rado 4 el rey. Ca aquel que fizo el necea
do , maguer que non prenda muerte non
le deve fincar la buena.
XIX. De los que matan sus parientes
por occasion.
Si el padre mata el fiio , el fiio mata
el padre , la madre la fiia , la fiia la
madre , el ermano el ermana 5 , algu
no de sus parientes mata por tuerto 6 quel
fazie el otro , por que se quera amparar
del el que lo mat , si lo pudiere esto pro-
var antel iuez por buenos testigos , que de-
van seer creydos, que defendiendo 7 so cuer
po , mat al pariente , sea quito de todo 8
el omezillio , non reciba por ende pena,
ni tormento , nin danno de sus cosas ,0,
guardndosse , cuerno 11 se deve guardar, de
non faz-r el omezillio.
i Esc. i. y Malp. a. fuxiere la eglesia sea me
tido en poder de los padres del muerto de sus pa
rientes mas propneos por pleytp, que lo non maten , mas
que fagan del lo que quisieren, toda su buena ayan
los herederos.
a M. salvar.
3 B. R. j. los parentes del.
4 Malo. 2. y Esc. i. omicero el rey. E aquel que fizo
el pecado , non aya de su buena nada , maguer que fuese
depues franqueado , pues que estorci de la amargor de
la muerte.
5 B. R. 2. S. B. Malp. 2. y Esc. 6. el hermano. Esc. i.
el hermano la hermana , la hermana el hermano.
6 Esc. 6. por rogo. Bex. por ruego.
7 Esc. i. defendendo. Esc. 6. defiendendo.
8 B. R. i. sea quito todo el omecio. Malp. 2. sea
quito del.
9 B. R. i. y S. B. tormiento. Esc. i. tormienta.
10 Malp. 2. y Esc. i. cosas , toda la pena el pe
cho que mandamos en el que face la muerte de su vo-
>
JVZGO
XX. El Rey Don Flavio Egica.
Si el siervo mata otro siervo por occa~
sion.
El siervo que mata otro siervo 19 en al
guna manera por occasion , la meatad de
quanto deve dar aquel que mata omne *
por occasion , peche el sennor del siervo al
sennor del siervo muerto : si lo non qui
siere pagar , d 14 el siervo por emienda.
XXI. ls El Rey Don Flavio Scindo.
De los que se periuran por sus pa
rientes.
Si algn omne por cuyta ,a que a niega
verdad , sabindola , se periura , el iuez
luego 17 que lo sopier, prendal, fagal dar
C. azotes , non sea mas recibido en tes
timonio, sea defamado " por malo, assi
cuerno es dicho 1 9 en otra ley de suso de los
falsos. E la quarta parte de su buena aya
aquel quien quiso engannar por su perju
rio ,0.
luntad de todo sea quito , guardndose d.
1 1 Esc. 4. 6. y B. R. 2. cuerno devia.
12 Esc. 1. siervo ageno. B. B. 2. por alguna manera.
13 Malp. 2. orne libre.
14 Camp. y Esc. 6. dia. B. R. 2. die.
1 5 Falta esta ley en el texto latino impreso y en los
cdices latinos, excepto en el de San Juan de los Reyes
y en el Legionense, en {os quales la hay, y es la misma que
se pone en los cdices castellanos por ltima del ttulo
ltimo del libro V. con otro epgrafe. En Malp. 2. no se
halla en este lugar ni al fin del libro V. En el Esc. 4.
est en el lib. II. tt. IV. despus de la ley XIII.
16 Toled. S. B. y Esc. 2. coyta.
17 Esc. 6. manteniente que lo soper. Esc. 3. tnantinente
que lo sopier. B. R. 3. mantenente que.
18 B. R. x. desfamado , y as otras veces. S. B. difa
mado.
19 Esc. 6. dito.
20 Toled. y B. R. 1. perjuro.
 LIBRO VIL
LIBRO
De 1 los furtos de
I. TITOL DE 1 LOS DESCUBRIMIENTOS DE LOS FVRTOS.
I. De los que manifiestan 3 los ladrones.
II. Que la testimonia del siervo non deve seer
creda 4, si el sennor no lo otorgar.
I. Ley antigua. De los que manifies
tan los ladrones.
El iuez non deve tormentar 7 aquel que es
acusado de furto fasta que aqueste que lo
acusa presentare antel iuez el que ge lo ma
nifest que por delante III. testimo
nias : ante el iuez meta su cuerpo en 10
otra tal pena , qual deve recebir aquel
quien acusa , si el acusado saliere sin cul
pa daquel pecado. E todava depues quel
acusado saliere 11 sin culpa, el iuez constrin-
gaI2el acusador, fata quel presente aquel,
quien le fiziera entender el furto IJ, si lo
non pudiere presentar , si al que non , diga
el nombre 14 antel iuez, y el iuez lo cons-
tringa por saber la verdad : si el iuez non
lo pudiere aver, por que IS ge lo defiende al
gn omne poderoso, por medo, digalo
luego al rey l6; si el rey es I? luenne de la
tierra , dgalo al obispo 18 al sennor de la
tierra , que ellos que han mayor poder,
que lo constringan '. Et si esto non fizier el
iuez , todo quanto ha 0 perdido aquel , que
se querella , el sennor el rey ge lo entre
gue de la buena del iuez ; et si el que ge
lo demostr el furto , non pudiere provar
lo que dixo , sea tenudo de emendar de su
buena todo el furto. E si el furto pudiere
1 Esc. 1. De los furtos , de las falsedades , de los
tngannos, Toled. De los que furtan los siervos, i los
venden en tierra estranna , de los otro% furtos , de
los engannos.
I Toled. DEL IVICIO DEL FVRTO. E. R. B. R. 1.
Camp. Esc. 1. 2. y S. B. DE LOS QVE DEMVES-
TRAN (Camp. DEMOSTRAN) EL FVRTO. Malp. 2.
DE LOS QVE AMVESTRAN EL FVRTO.
3 Malp. 2. y Esc. 1. descubren , y as en la ley.
4 Esc. 2. creydo.
5 Malp. 2. y Esc. r. Si el que mestura (Esc. i. demues
tra , y en la ley muestra) el furto es aparcero en ello.
6 B. R. .galardn , y as otras veces.
7 Esc. 3. atormentar.
8 Malp. 2. y Esc. 1. manifest , si no lo quisiere
presentar delantre lili, testimonios faga tal carta c tal
recabdo sobre s antel alcalde que meta su cuerpo.
9 Toled. delautre. Camp. que por delantre tres. Esc. i.
quarro.
10 S. B. otra tal. B. R. I. otra atal.
I I Camp. salir sen culpa , el iuez lo constringa.
1 2 B. Je. /. constrenga al. Malp. 3. costringa al. Esc. 6.
onstrega.
TITVLO I. u9
VII.
los engannos.
III. Del 5 iuez que sabe el furto.
IV. Del gualardon 6 del iuez.
V. Si el que non es culpado es acusado.
seer provado , y el que fizo el furto es li
bre , peche en nueve duplos lo que furt,
sea deffamado por ladrn. E si fuere sier
vo, pchelo en seis duplos, dems reciba
C. azotes. E si el omne libre , que manifes
t el furto , non oviere onde lo pagar , sea
dado por siervo aquel quien 21 defa
m por ladrn *% aquel otro quien min
ti. E si el siervo non pudier fazer emien-
de por s , el sennor non quiere fazer
emienda por l, dl el siervo por emienda J*.
II. Ley antigua. Que la testimonia
del siervo non deve seer creda , si
el sennor no lo *4 otorgar.
Si el siervo descubrier 15 el furto sin volun
tad del sennor, non sea credo, se el sen
nor non dixiere por su testimonio 16 que
deva seer creido , si non dixiere quel sier
vo era bueno leal , non sea creydo.
III. Ley antigua. 87 Del iuez que sabs
elfurto.
Si aquel , que descubre el furto , lo so
po quando se facia , si de su voluntad lo
discubri , non deve aver ninguna pena, nin
13 S. B. fiierto. Malp. a. y Esc. 1. furto por saber en
l la verdad. E si.
14 B. R. 1. nomne al iuiz. Camp. omne.
15 Malp. 1. y Esc. 1. porque es noble , porque lo.
16 Malp. 2. y Esc. 1. al rey si fuire cerca del logar.
17 Malp. 2. fuere luen. B. R. i. ie luene. S. B. es mo
no. Camp. lonni. Esc. i. fu luen.
18 Esc. 6. bispo.
19 Malp. 2. y Esc. 1. constringan por lo aducir al al
calde.
20 Esc. 6. perde. Camp. a perduto.
ii B. R. 1. y Esc. 1. que desfam. Esc. t. dis
fam.
22 Malp. 2. y Esc. i. por ladrn, aquel otro quien
minti engann.
23 Malp. 2. y Esc. 1. por emienda aquel quien dif-
farn. {Esc. i. desfam)
24 Malp. 2. y Camp. otorga. Esc. 1. otorg. E.R. ttor-
guare.
25 B. R. i.y 2. descobrir.
16 Esc. 1. testimoniomiento. E. R. testimonia.
27 Esc. 1. Ji' el que muestra el furto es apareen
en ello.
 120 DEL FVERO
deve demandar otro gualardon , por que lo
demuestra ; que 1 ahondarle deve que salga
sin pena. E si por ventura aquel que lo de
muestra , parti con el ladrn el furto, la
parte que ovo de la cosa 2 , entrguela su
sennor.
IV. Ley antigua. Del gualardon del
iuez.
Ei que descubre el ladrn 5 , si non fuere
sabidor del furto , non deve aver mas 4 por
lo descobrir , si non quanto val la cosa
que fu furtada todava se el sennor de
la cosa avia ante su emienda 5 complida-
mientre. E si el omne que fizo el furto, es
tal omne , que deve prender muerte por el
furto , non a nada de su buena ; si fue
re siervo por aventura, so sennor tom
q anto quel avia6, aquel que lo demues
tra 7 deve aver la tercera parte de quanto
val la cosa que fu furtada , por que lo de
mostr, non mas.
II. TITVLO DE 18 LOS LADRONES
I. jQe aquel que busca la cosa de furto di
ga qual 19 es la cosa.
II. Si el siervo faze furto seyendo siervo ,
depues que es libre.
III. Si el siervo 30 que se torna 21 otro sen
nor faze furto.
IV. Si el omne libre faze furto con el siervo 22.
V. Si ti sennor faze furto con el siervo.
VI. Si el siervo ageno es amonestado de al
gn que faga furto.
VIL De los que son sabidores 23 del furto.
VIII. Si algn omne compra la cosa de fur
1 Esc. i. a. y E. R. ca abundarle. Camp. abondarli.
Bex. ca avondarle.
2 Malp. 2. y Esc. i. cosa no mas , cntrguegelo su
sennor de la cosa furtada.
3 Malp. 2. y Esc. i. el ladrn el turto , si non fuere
aparcero (Esc. i. parcionero) sabidor.
4 Malp. 2. y Esc. i. mas en gualardon. . ,
5 Malp. 2. y Esc. i. emienda del ladrn complida
mientre en nueve duplos.
6 Malp. 2. y Esc. i. avie , aquel quien fu fur
tada la cosa non oviere de que recebir su derecho , aquel
qne lo demostr (Esc. i. amostr) debe.
7 B. R. i. Camp y S. B. amostr. B. R. 2. demos
tr. E. R. mostr.
8 Camp. Del orne que ye acusado de furto.
9 B. R. i. y S. B. de furto , que di yerbas. Esc. i.
disfamado que.
10 Camp. herbas , vino beber.
11 B. R. i. beber , de otras tales cosas. Malp. 2.
beber , de fechizos , dotras tales cosas vedadas,.
1 1 Esc. j. et saba todo el fecho. Esc. 1. el fecho se-
gunt es uso en la ley.
1 3 Esc. 1. sopier de cierto que aquel acusado fizo aquel
pecado, mndelo.
14 B- R. 1. y S. B. danno que este.
JVZGO
V. 8 Si el aue non es culpado es acusado.
Si algn omne es acusado de furto 9 ,
que di yerbas 10 , venino beber
dotras cosas tales , el quel acusa vaya an-
tel sennor , antel iuez de la tierra , que
lo pesquira , sepa 14 el fecho ; pues
que lo sopier 1 3, mndelo prender. E , si la
cosa es tal , que non deve prender muerte,
fagal fazer emienda aquel cuya era la cosa
que furt , quien fizo el mal. E si non
oviere onde faga emienda , sea su siervo da-
quel qui lo fizo. E si se pudiere purgar
daquello que fu acusado, sea quito, aquel
que lo acus sufra la pena y el danno 14, y
el pecho queste devie recebir, si el fecho 15
le fuese provado por verdat. Mas el iuez
non deve nengun omne tormentar en as-
cuso, si non delantre otros omnes muchos'6.
Mas todava nol deve penar ante que el fe
cho sea probado por algunas pruebas, ante
que aquei que lo acusa meta su cuerpo
otra tal pena cuerno aquel que es acusado
debe recebir , sil pudiere seer provado , as
deve ser tormentado 17.
DE LOS FVRTOS.
to 4, no lo sabiendo.
IX. Si algn omne compra la cosa de furto
sabindolo.
X. De los que furtan las cosas que son del rey.
XI. De los que furtan las cencerras 2* de los
ganados.
XII. De los que furtan los fierros 6 las otras
cosas del molino.
XIII. Del danno que deve recebir 26 el la*
dron 27.
XIV. Que el ladrn, pues que es preso, sea
presentado antel iuez.
15 Esc. 6. B. R. 2. y Camp. el pecado.
16 Esc. 1. y Malp. 2. muchos por tal que non meta
ningn omne en yerro , nin ande en la pesquisa ciegas
(Malp. 2. ciegadas) , porque haya de facer sofrir pena
al que serie por ventura salvo a la ora del verdadero
iuicio.
17 Malp. 2: y Ees. 1. tormentado examinado, seyendo
el conde (Esc. 1. cuende) el alcalde delantre presentes.
18 Toled.DE LOS QVE DEMVESTRAN EL FVR-
TO. Esc. j. DE LOS QVE FVRTAN ET DE LAS
COSAS FVRTADAS.
19 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. qual es el furto. Esc. 3.
qual es la cosa que busca.
20 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. Si el siervo que es vendido
otro sennor hace furto 6 algn tuerto al que lo vendi,
y as en la ley.
21 Esc. 3. de otro sennor faciendo furto.
22 Malp. 2. siervo ageno.
23 Toled. y Malp. 1. sabidores aparceros. Esc. I. 6
porcioneros.
24 Malp. 2. de furto del ladrn, y as en la ley.
25 Malp. 2. y Esc. 1. los cencerros, y as en la ley.
26 B. R. 1. arrecebir.
27 Malp. 2. y Esc. 1. el ladrn, que deve dar en du
plo el libre el siervo, y as en la ley.
 LTB R O V IL
XV. 1 Si el omite libre faze furto con el
siervo*; si algn omne mata el ladrn
que se ampara con arma.
XVI. Si algn omne mata el ladrn que anda
de noche K y -
XVII. De las cosas aienas que omne manea 4
mal, que peebe otro tanto por elo. ..i
XVIII. De las cosas que omne toma en peri-
glo de agua.
I. Que aquel que busca la cosa defurto,
diga qual es la cosa I0,
Aquel que demanda la cosa de furto, di
ga 11 qual es la cosa al iuez,. que tal cosa
jes, dgagelo en escuso lo que demanda,
que lo demuestre por sennales 12 lo que per
di, que sepa omne la verdat, si la cosa
a tales sennales , cuerno l dize, si es
aquello lo que perdi '.-...
II. Si el siervo faze furto seiendo sier
vo, depues que es libre.
Si algn siervo faze furto I4, so sennor
lo franquea depues , el sennor , que lo, tran
que , non deve recebir danno por aquel
furto15, mas 16 el siervo mismo 17 que lo fe-
zo., deve recebir la pena, hy el danno l*.
E si feziere furto pues 19 que es franquea
do , deve recebir tal pena , " tal emien
da, cuerno si fuese siervo. E si el furto 21
non fu tal porque deve seer tornado en ser
vidumbre , tinque por libre , todava faga
la emienda.
1 Esta rbrica XV. est separada de la XIV. en
ti cdice de M. aunque despus en la ley no hay se
paracin ni diverso epgrafe.
I Malp. 2. siervo , que ambos fagan un emienda, j
as en la ley.
3 B. R. 1. de nueche.
4 Malp. a. enguera , y as en la ley.
5 Camp. torto. \ 2 1 Esc. 3. E si el siervo. . . . deba.
6 Malp. 2. y Esc. I. siervo comel.
7 S.B. y E. R. quanto. . -
8 Malp. 1. el ladrn deve ser preso presentado al
alcalde , y as en la ley.
9 B. R. 1. Esc. I. y 3. en ascuso. Malp. 2. en escuso
for manera de furto.
10 Toled. la cosa perdida. Malp. 2. y Esc. 1. qual es
ti furto.
II Toled. Malp. a. y Esc. 1. deve decir al alcalde en
escuso lo que demanda , que demuestre por sennales
lo que perdi , que sepa el alcalle la verdat quando la
cosa le aduxiere de tales sennales cuerno l dice , si
es aquello lo que perdi , as lo creer de lo quel di-
xo. B. R. 1. 2. Camp. y S. B. deve decir (Camp. deve
dizer en ascuso) al iudez en ascuso lo que demanda ,
que demuestre.
1 2 Camp. sinnales. Esc. 6. y B. R. x. sinales.
13 Camp. y Esc. 6. perde.
14 Malp. a. y Esc. 1. furto su sennor seyendo sier
vo, lo franquea.
1 5 Toled. por aquel furto que fciera ; ante el siervo
franqueado mismo que lo fizo ", deba. Malp. i.y Esc. z.
T I T V L O 1 1 1. lai
XIX. De la- buena de los erederos del ladto.
XX. Si algn omne dexa el ladrn , el
malfechor que prendi.
XXI. Del siervo que faze furto * so sen-
J . or, otro siervo 6 del sennor.
XXII. Hasta qual 7 tiempo el que 8 prende
el ladrn ^ lo deve presentar al iuez.
XXIII. Si alguno mata ganado ageno en es
cusa .
III. Si <?/ siervo i que se torn dotro
sennor, faze furto.
El siervo que se torna otro sennor,
furta alguna cosa al sennor primero,
ol faz algn danno 13 , el iuez lo deve pes
quirir , si lo fizo : si lo fallare 14 por
verdad , el sennor postremero Js faga la
emienda por el siervo , si quisiere ; si non
quisier, sea tormentado el siervo segundo
cuerno el fecho fu.
TV. Ley antigua. Si el omhre librs
. faze furto con el siervo *6.
Si el ombre 8 7 faz furto con el siervo age-
no , roba alguna cosa , pague cada uno
la- meatad de la emienda que deve fazer por
el furto , segundo cuerno es dicho en la ley
de suso , ambos sean azotados paladina-
mientre>*8. E si el sennor non quisier fazer
emienda por el siervo, d el siervo por emien
da. E si mbos fizieren tal cosa, porque de-
van ser descabezados, mbos prendan muer
te desuno 29.
por aquel furto que fciera ante. Mas el siervo franqueado
mismo que lo fizo , debe.
16 S. B. mas si el. . . . fizo.
17 B.-R. i. mismo debe. . .
18 Esc. i. que fu puesto en la ley.
19 B. R. 1. Esc. j. 4. y Malp. 2. depuoc.
20 Esc. i.y 3. fazer tal emienda.
. >
2 2 Toled. Malp. a. y Esc. i. El siervo que torna otro
sennor por vendida furta. M. Si el siervo que toma otro.
23 Malp. 2. daino l otro. B. R. 3. danno,
el rey.
24 B. R. 1. hajar. >
25 Malp. 2. postrimero. "
26 Malp. 2. y Esc. t. siervo ageno. '-
2? B. R. 3. Esc. 3. y 4. el omne libre. En el To
led. y Malp. 2. esta ley dice as: Si el orne libre
furta con algn siervo aieno , roba , faze fuerza,
las cosas (Esc. 1. faze alguna cosa de las cosas) ve
dadas , si les fuere probado alguna cosa, pague cada uno
la meatad de la emienda que deve facer por el furto jsl
orne libre segund como es dicho en la ley de suso , 4
amos sean azotados paladinamientre. E i- el sennor non
quisiere facer emienda por su siervo, d el siervo por
emienda aquel quien fizo el danno. Et si, mos k
cieren el dao tal cosa , porque deven ser descabezad
dos , amos prendan muerte de so uno. Antigua ley.
28 B. R. 1. planamientre. -..-.'i.-- - ,;.i\^t
20 Esc. 6. y B. R. 1. de su uno. S. B. Esc*, y Catnp.
de so uno. B. R. a. de s uno.' ''> - C
 192 DEL FVERO
V. 1 Ley antigua. Si el sennorfazefur~
to con 8 el siervo.
El sennor 3 que faze furto con el siervo,
el sennor deve fazer toda la emienda del
furto , ca non el siervo : y el sennor reciba
G azotes, por ende el siervo non deve aver
nenguna pena , porque lo fizo por mandado
del sennor.
VI. Si el siervo ageno es amonestado
dalguno que faga furto*1.
Si algn omne conseia 5 siervo ageno que
faga furto , que faga el mismo , que ge
lo consei 6 algn mal , porque lo pierda so
sennor , 7 porque lo pueda ganar del sennor
mas aina por este enganno ; pues que lo so-
piere el iuez, el sennor del siervo non deve
perder el siervo , nin deve aver ninguna pe
na ; mas aquel , que consei el siervo fazer
tal cosa , porque lo perdiesse so sennor ,
lo 8 pudiesse l ganar, pchelo al sennor del
siervo en siete 9 duplos , tanto quanto el
siervo le furtara I0, quanto danno le fezie-
ra ; hy el siervo reciba C. azotes por que 11
crey,a aquel, quel conseiaba que fiziesse
atal cosa , .porquel perdiesse so sennor, '*
lernas finque en poder de so sennor.
VIL El Rey Don Flavo Rescindo.
De los que son sabidores 14 delfurto. , ,
Non deven seer 15 dichos ladrones tan so-
lamientre los que fazen el furto ; mas los
que lo saben , lo 16 consienten, los que
reciben la cosa de furto , sabindolo. E por
ende mandamos que estos reciban otra tal
pena cuerno los ladrones.
x Esta ley V. es VT. en el Toled. Malp. 2. y Esc. 1.
y es como se sigue : El sennor que va facer fiirto con
el su siervo , si les fuere probado , el sennor ( Esc. 1.
el sennor solo) deve facer toda la emienda del furto,
ca non el siervo ; y el siervo non sea tenudo de nada,
c el sennor reciba cien azotes antel pueblo , por ende
el siervo non deve aver nenguna pena , porque lo fizo
por mandado de su sennor.
2 Esc. 1 . con su siervo.
3 M. B. R. 1. Camp. Esc. 2. y S. B. el siervo.
4 B. R. i. tuerto.
5 Toled. Male. 2. y Esc. z. conseia amonesta.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que ge lo conseia algn
mal , 6 que mate su sennor por arte del por enganno,
porque lo pierda su sennor.
7 Esc. 1. porque. E. R. por tal que lo.
8 S. B. y B. R. 1. que ie lo. Malp. 2. que ge lo.
9 B. R. J. sex. Camp. VI. dublos. B. R. 2. septe
dublo.
10 Malp. 2. y Esc. 1. furtara por su consei.
1 1 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. porque menospreci su
sennor , porque crey aquel su enemigo quel conseiaba,
que fciese tal cosa , porque lo perdiese su sennor , por
que l se otorgaba con otro por matar su {Esc. x. su)
sennor dems.
1 1 Camp. crev.
13 Esc. 6. dcs finque.
JVZGO
VIII. Ley antigua. lr Si algn omne
compra la cosa de furto, no lo sa
biendo.
Apandamos que ningn omne non compre
ninguna cosa de omne que non conosce l8,
si non tomare buen fiador, que ' non pue
da depues dizer, que non sabe de quien lo
compr; si lo tziere, prndalo el iuez,
fagal quel presente aquel que ge lo vendi
fasta un plazo 4' quel ponga. E si non pu-
dier aver aquel que ge lo vendi , slvesse
por su sacramiento, por testigos, que 41
non sabia que era ladrn aquel que ge lo
vendi, reciba la meatad del prezo que
diera , hy entregue la cosa al sennor , cu
ya era, mbos prometan por su sacra
miento , que lo busquen fiel mientre el la
drn ; si non lo pudieren fallar , todava
sea entregada * la cosa al sennor cuya era.
E si 21 el sennor, cuya era la cosa, sabe
del ladrn , non lo quiere manifestar 4+,
deve perder toda la cosa , dvela aver el
que la compr 4S. E otros dizemos de 46 los
siervos.
IX. Ley antigua. Si algn omne com
pra la cosa del furto , sabindolo.
Si algn omne compra la cosa de furto 47,
sabindolo, el iuez lo deve prender, cos-
trennir4*, quel presente aquel 29 que ie lo
vendi. E depues 3o este que la compr faga
emienda cuerno ladrn. E si non pudiere
fafiar aquel que ge lo vendi , peche dos
tanto por emienda que el ladrn. Ca bien
semeia ladrn todo omne que compra la co
sa de furto , sabindolo. E si fuere siervo
aquel que la compr , peche la meatad por
emienda de quanto pecha el ombre libre.
14 Malp. i. y Esc. r. sabidores 6 aparceros.
1 5 Malp. 2. y Esc. i. seer penados los ladrones tan so-
lamientre , mas los que lo saben.
16 E. R. lo encobren.
\y En Esc. r. y 2. falta la nota.
1 8 Camp. conuce. E. R. conusce.
iy Toled. Malp. 2. y Esc. i. que si la cosa fuere tes
tiguada , dixiere alguno que ge lo furtaron , non
pueda decir depues que non sabe.
20 B.R. i. prazo.
2 1 Toled. Malp. 2. y Esc. i. que non es orne sospe
chado , nin sabe {Esc. i. sabie) que era ladrn.
2 2 Toled. sea entregado la meatad del precio de la cosa
al sennor cuya era. Malp. 3. sea entregada la otra meetad
del precio ai sennor cuya era.
23 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. E si sabe del ladrn ,
non lo quisiere manifestar , sabindolo el alcalde en ver.
dat , deve perder.
14 B. R. i. manenfestar.
25 Malp. 2. y Esc. i. la compr del ladrn.
26 B. R. i. y Camp. de las siervas.
37 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de furto del ladrn.
28 Camp. costrier. Esc. 1. costrinnir. B. R. 2. cos-
trener. Esc. 6. constreir.
29 Malp. 2. aqel ladrn que ge lo.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. E depues que este que I9
compr , lo presentare , faga emiend.
 LIBRO VII.
E si non quisiere el sennor fazer emienda
por l , d el siervo por emienda
X. 9 Ley antigua De los que Junan
las cosas que son del rey.
Quien furta tesoro del rey, otra cosa,
ol faze danno 3, entrguelo en nueve du
plos * quanto tomare.
XI. De los quefurtan las cencerras de
los ganados.
Si algn ombre furta s la cencerra de la
yegua , del buey 6, peche un sueldo al
sennor : por la cencerra de la vaca peche 7
las dos partes de un sueldo : por la de la
oveia % el carnero , dotro ganado , pe
che 9 la tercera parte de un sueldo.
XII. El Rey Don Flavio".
De los que furtan los jierros , las
otras cosas del molino.
Si algun^ombre furta fierros" de molino *%
otro engeno Ij, entregue lo que tom I4,
dems peche por el turto quanto deve pe
char quien furta otras cosas ls, dems re
ciba C. azotes.
XIII. Ley antigua. Del danno que
deve recibir el ladrn. if
Ei ombre libre que furta alguna cosa , qual-
quiere que sea la cosa , de quanto que
quier precio , deve pechar en nueve duplos
quanto valia la cosa que furto ; si fuere
siervo, dvelo pechar en seis ,6 duplos, ca
da uno dellos reciba C 17 azotes. E si el om-
ne libre non oviere de que faga emienda,
el sennor del siervo non quisier emendar
por el siervo , el que fizo el furto deve seer
siervo del sennor de la cosa
i Toled. Malo. 2. y Esc. i. por emienda aquel cuya
era la la cosa furtada.
3 En E. R. falta esta ley.
3 Esc. j. le faze danno en otra cosa.
4 B. R. 2. en nove dublo.
5 Teled. Malp. 2. y Esc. i. furta tuelle. S. B. toma.
6 Camp. y Esc. j. bue. B. R. 2. de la egua del boy.
7 B. R. 1. peche VIII. dinenss.
8 Camp. ovella. E. R. oveia, peche. Bex. oveya.
9 B. R. 1. peche IIII. dineros. B. R. 2. peche la ter
cia parte.
10 Esc. j. Rodericus Rex.
11 B. R. 2. ferros. ''> i-s chos siervos.
1 2 Camp. molion.
1 3 Toled. y Malp. 2. apero. B. R. 1. 2. y S. B. engenio.
14 Malp. 2. y Esc. j. furto.
15 Toled. Malp. 2. y Esc. 2. otras cosas segund man
da esta ley ( Esc. 1. estas leyes ) de los ladrones
dems. '4
16 Esc. jf.y S. B. en sex duplos. B. R.i. en seis dublos.
Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en seis duplos. Et esto deve
TITVLO II. 123
XIV. Que el ladrn , pues que es pre
so , sea presentado antel iuez , e
si el omne libre face furto con el
siervo. .......
Quien prende ladrn , dvelo presentar an
tel iuez ; si el ladrn fuere omne libre,
peche lo que furto en nueve duplos ,
dems reciba C. azotes. E si non oviere on
de los pague , sea siervo daquel quien fur-
t el furto. E si fuere siervo aquel que
fizo el furto , peche en seis ' duplos la
cosa que furto , dems reciba C azotes 2,
hy el iuez lo deve tener en 81 guard fasta
que sepa de su sennor si quiere fazer1 emien
da por l. E si el sennor tardr 'd \fazer
la emienda , dlo el iuez por siervo aquel
cuya era la cosa a*. Hy esto mandamos guar
dar en esta ley , que si el omne libre , hy *?
el siervo, muchos ombres libres siervos
furtan alguna cosa de so uno , todos fagan
emienda. Ass que el omne libre peche la
meatad de 14 nueve duplos , hy el siervo pe
che la meatad de seis duplos, cada uno re
ciba C. azotes : ca una misma razn es del
furto , que faz el omne ' libre , hy el siervo,
del furto que fazen muchos omnes libres,
muchos siervos. E ambos sean azotados
antel iuez , ass cuerno es de suso *s dicho.
XV. *SV algn omne mata el ladrn que
se mampara con arma.
Ei ladrn que es prendido 26 de dia , se
quiere defender con arma , si alguno lo ma
tare , non deve seer tenudo 17 del omezillio,
ass cuerno del que furta de noche *8.
XVI. Ley antigua. Si algn omne ma
ta el ladrn que anda de noche.
Ei ladrn que furta de noche *, y es pren
dido con el furto, si alguno lo matare, non
deve seer tenudo 30 de pechar del omecillio.
aver el duenno de la cosa furtada, et cada uno dellos.
17 Camp. y Esc. 2. ciento.
18 Toled. M. y Malp. 2. de la cosa en toda su vida;
19 Toled. y S. B. en VII. duplos.
jo Toled. Malp. 2. y Esc. 1. reciba C. azotes dclantre
el alcallde.
2 1 Esc. 1. en la crcel.
22 Toled. y Malp. 2. la cosa furtada. Camp. que furt6.
33 Camp. .
24 M. en.
25 M. al margen , aunque de la misma letra : de suso
dicho del furto que facen muchos mes libres , mu
26 Malp. 2. y Esc. 1. preso, y as' otras teces. Camp.
y Esc. 2. prendudo.
27 Toled. y Esc. 1. tenudo del meollo que fiiera.
Malp. 2. del omecillo, y concluye la ley.
28 Camp. de nueche.
29 Bex. Esc: 2. y Camp. nueche. \ ' ',
30 B. R. 1. Camp. S. B. Malp. 2. Esc. 2. y J. te-
nudo del.
 DEL FVERO
XVII. De las cosas aienas que omne ma
nea mal, quepeche otro tanto por ello.
Si algn omne manea 1 malamientre vesti
dos * genos, otras cosas agenas , tirar
mal aquel que va por el camino 3, ol furta
alguna cosa , non deve fazer emienda * en
nueve duplos de quanto trae aquel} mas so-
lamientre de lo que furto ,, de lo que ma
ne malamientre. 7 pudiere fallar el ladrn , reciba la pena, hy
XVIII. De las cosas que omne toma en
j periglo de agua de Juego 4.
Lo que ? el mne roba de fuego, dagua,
dotras ocasiones , si otri lo toma daquel
que lQ:,ton7a% lo encubre7, sabindolo
aquel que lo recibe lo encubre , pchelo
en quatro duplos.
XIX. De la buena 8 de los herederos
&x ;\.d$l' ladren* ..
Si algn omne a la buena del ladrn,
que ge la mand l, 10 por que es su pariente
mas propinquo , por que el pecado fu muer
to, con :el ladrn , este que la buena a, non
deve recibir " ninguna pena en su cuerpo,
mas faga, tal emienda qual debe fer el la
drn, si Ia visquies, E si la buena non es
tanta dond pueda fazer emienda 1J, dexe la
buena por la I+ emienda, sea quito.. /
XX. Si algn omne dexa el ladrn
e? ;. el malfechor que prendi.
Quien prende Ij ladrn malfechor, si otri
ge 16 lo tuelle por fuerza, si es omne de grant
guisa , reciba C. azotes , presente al omne
que tolli antel iuez. E si otro omne prende
el ladrn , que non avie nenguna demanda
i Esc. i. engueran
a Malp. 2. y Esc. i. panno ageno , cosa agena ,
yendo en camino , ioppare en algunas cosas , furtare
dellas ; non deve facer emienda por aquellaa cosas fueras
end quanto enhuer maltrugo , de lo que rt, faga capar ladrn mal fechor por fuerza , si es orne de
emienda segund manda la ley. ... '
3 Camp. camin.
4 Camp. y Esc. 6. fogo.
5 Toled. Lo que el orne roba de la cosa do avie fuego,
et otras ocasiones de nave que perece , si otro lo toma
daquel ladrn que lo toma lo encubre , sabindolo,
si fuere sabudo , aquel que lo recibe. Malp. a. y Esc. i.
Lo que el orne roba de la casa o {Esc. i. do cae) avie
Fuego , ruina , otras ocasiones , de nave , y lo cli
mas como en el Toled.
<f Esc. 6. furto..
. 7 . Esc. j. encuebre.
8 B. R. i. Malp. 2. Camp. y Esc. i. hiena de los.
9 Toled. Malp. s. y Esc. i. ereda la buena xlel la
drn {Esc. i. muerto) que muri , porque ge la mand
1 , 6 porque. Malp. a. erieda la buena del ladrn que
znori.
10 B. R. i. Esc. j. y S.B. 6 porque. ,
1 1 Toled. Malp. s. y Esc. i. non debe recebir la pena
del ladrn muerto ; mas faga por l tal emienda qual
debie fer {Esc. i. fazer) el ladrn si visquiese.
JVZGO
contra l , deve aver el que lo prendi la
quarta parte de la emienda 17 del ladrn
por su trabaio. E si el ladrn 18 non pudiere
ser fallado, el que lo tolli por fuerza su
fra la pena qul devie 1 9 sofrir, peche tan
to cuerno el ladrn furtara ao. E si fuere
omne de menor guisa aquel 11 que lo tolli
por fuerza , presentare al ladrn , por la
locura que fizo reciba C. azotes. E si non
el danno que el ladrn deve recibir. E si
algn omne tollier por fuerza aquel que
fiziera otro mal fecho sin furto , otros re
ciba C azotes. E si lo non pudiere fallar,
nin presentar al iuez, reciba otra tal pena
qual devia recibir aquel que fiziera el mal *\
E si fuere siervo aquel que lo faze dexar por
fuerza sin voluntad de so sennor, reciba CC. aj
azotes por la locura que fizo, presente al
iuez el malfechor. E si lo non pudiere pre
sentar, el sennor del siervo faga emienda por
su siervo de quanto devie fazer el ladrn, si
quisiere , si non 14 lo quisiere fazer , d el
siervo por 35 el danno , que lo iusticie 4<s,
ass cuerno es 17 derecho.
XXI. Del siervo que faze furto d so
sennor, otro siervo *8 del sennor.
Si el siervo furta alguna cosa su sennor,
otro su compannero siervo de su sen
nor, el sennor faga dl lo que quisiere ; hy
el iuez non a y de veer nenguna cosa, si
el sennor non quisiere.
XXII. Fasta qual'19 tiempo el que prende
el ladrn lo deve presentar al iuez.
Quien prende ladrn, otro malfechor,
luego lo deve levar 30 antel iuez, nol de
ve tener en su casa mas de un dia una
Ii B. R. i. se vevis. Camp. se veviess.
13 Toled. facer emienda sus debdores.
14 Malp. 2. y Esc. j. por emienda sus debdores.
1 5 Toled. Malp. 2. y Esc. i. Qui fuere osado de es
grant guisa , reciba C. azotes antel ( Malp. 2. tendido
ante) alcalde , presente al orne que tolli delantre el
alcallde.
16 Esc. j. otre ge lo prende.
17 Esc. 2. que debia fer el ladrn.
18 Camp. el ladrn non podier aliar el que lo tolle..
19 Esc. 1. faga la emienda que l devia fazer. E si.
20 Toled. forzara.
1 Esc. 1. aquel que fizo escapar el ladrn , presente el
ladrn , por la locura.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. el mal segunt la ley.
23 B. R. 3. C.
24 Esc. 2. facer emienda.
25 Toled. y Malp. 2. por qua manno fuere el danno.
. 26 B. R. I. 2, y Esc. 6- iusticen.
27 Toled. Malp. 2 y Esc. 1. cuerno es derecho , que
peche.
28 Malp. 2. siervo comel. Esc. i. siervo tal como l.
20 Camp. Esc. t. y K R. quanto.
30 B. R. 1. y Camp. presentar al iuez.
31 Toled. Malp. a. y Esc. 1. un dia una noche.
 LIBRO VII.
noche. E si 1 lo ficiere, peche al iuez V.
sueldos 2 por que lo tovo mas. E si fuere
siervo, lo toviere mas de un dia 3, una
noche sin voluntad de so sennor, reciba C.
azotes ; si lo ficiere de voluntad de so sen
nor , el sennor faga emienda por l. Ass
que 4 si el siervo es de buena guisa , el sen
nor peche por l X. sueldos s.: V. sueldos
sean del iuez , los otros sean daquel
quien fizo el danno.
XXIII. Si alguno mata ganado ageno
en escuso 6.
Todo omne que mata 7 caballo , buey *,
III. TITOL DE LOS 14 QVE PRENDEN LOS
POR FVERZA, QVE LOS VENDEN EN OTRA PARTE.
I. Si 15 alguno prend por fuerza siervo aie-
no 16.
II. Si el omne libre vende el siervo la
sierva aiena en otra tierra.
III* De los fiios de los omnes libres que son
vendidos en otra tierra.
I. Rey 19 Don Flavio de Dios.
Si algn omne prende porfuerza siervo
aieno. ( t , II. Ley antigua. a Si el omne libre vende
Todo omne libre , que roba siervo aieno,
peche otro tal siervo so sennor del sier
vo20. E si es siervo aquel robador, deve en
tregar 21 al sennor el siervo que le rob, de-
mas reciba C. azotes. E si non pudiere aver
el siervo que forz , el sennor del siervo ro
bador 22 peche otro tal siervo cuerno el suyo
I Malp. 3. y Esc. 1. Si al ficiere..
a Toled. y Malp. 2. V. sueldos en oro. Ese. x- doro.
3 Toled. Malp. 2. y Esc. j. mas de un da una noche.
4 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. As que, si fuere de los
nobles del logar {Esc. 1. lugar) peche X. sueldos , lps
V. sean del alcalde.
5 E. R. V. ss. los III. sean.
6 S. B. B. R. 1. y Camp. en ascuso, y as otras veces.
Malp. 1. en escuso por manera de furto. Esc. j. en casa
por manera de furto.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que mata caballo aieno, 6
rocin , buey, otra animalia qualquier , ,de noche,
en escuso.
8 Camp. y Esc. 6. bue.
9 Camp. y Esc. 6. de nueche.
10 Malp. 2. pchelo al sennor.
I I Toled. en VII. duplos.
12 M. sea.
13 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en las otras leyes o
([Esc. j. do) fabla de los tormentos.
14 Malp. a. DE LOS QVE FVRTAN LOS SIER
VOS , E LOS QVE LOS FACEN FVIR , E LOS
TITVLO III. 125
otra animalia de noche 9 en ascuso , pues
quel fuere provado , pchelo 10 en nueve du
plos , si non pudiere ser provado , slvesse
por su sacramento. E si el siervo lo faze
de voluntad de su sennor, sil pudiere ser
provado , so sennor peche en nueve duplos
la cosa , cuerno ladrn. E si nol pudiere ser
provado , el siervo sea tormentado , pues
que lo manifestare , peche la cosa en 11 VI;
duplos, 12 sea siervo daquel quien fizo
el; danno. E si fallaren qel siervo es sin
culpa , aquel que lo fizo tormentar faga
emienda al sennor del siervo , cuerno man-^
da en las 13 otras leyes de suso.
OMNES
IV. Si el siervo vende siervo aieno en otra
tierra, non 17 lo sabiendo el sennor.
V. Si el siervo vende omne libre por man"
dado del sennor. ' >
VI. Si el siervo vende omne libre sin 18 man-
dado de su sennor.
al sennor 13 que perdi el siervo , fasta quel
entregue el siervo que perder 24j pues qu
ie lo entregar reciba el suyo , ante non.
siervo sierva aiena en otra tierra.
omne libre , que vende siervo ageno
sierva agena en otra tierra , peche quatro
siervos quatro siervas al sennor del siervo,
reciba dems C. azotes. E si non oviere
onde los d los siervos , el mismo sea siervo
del sennor cuyo siervo vendi.
QVE VENDEN LOS LBEROS. Esc. 1. DE LOS
QVE FAZEN FVIR LOS SIERVOS LOS OMES
LIBRES. Esc. 2. DE LOS QVE FVRTAN. Esc. j.
DE LOS TRAEDORES , ET DE LOS SOSACA-
DORES, ET DE LOS ENGANNADORES.
15 Camp. Si el omne libre.
16 Toled. y Esc. 1. siervo aieno , 6 lo vende. Malp. 2.
siervo aieno, lo vende, y as en la ley.
17 S. B. Esc. 1. 3. Camp. y Malp. 2. no lo sabiendo su
sennor, y as en la ley.
18 E. R. S. B. sin mandado del sennor, y as en
1 ley.
19 B. R. 1. S. B.y Malp. 3. Rey Flavio Rey de Dios.
E. R. Rescindo.
20 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. del siervo' en precio, des
pus que tomare aquel mismo siervo que enagen {Esc. 1.
engarnio) si es siervo.
3i Esc. 1. entergar.
2 2 Esc. j. torzador.
23 Esc. 6. al sennor del siervo que perde.
24 B. R. 1. perdir.
2 5 Ley antigua falta en Toled. y Malp. 3.
 I2 DEL FVERO
III. De los fiios de los omnes libres que
son vendidos en otra tierra*
Quien vendiere fiio fiia de omne libre,
de muier libre en otra tierra , lo saca de
su casa por enganno , lo 1 lieva en otra
tierra, sea fecho siervo del padre , de la
madre , de los hermanos daquel ninno 2,
quel puedan justiciar vender, si quisieren;
si quisieren tomen dl la emienda 3 del
omecillio , que son CCC sueldos 4 : ca atal
cosa cuerno aquesta los padres 5 los pa
rientes no lo tienen por mnos que si lo ma
tasen. E si los * padres pudieren cobrar 7 el
fiio , el que lo vendi peche los padres la
meatad del omecillio, que son CL. sueldos8,
si non oviere de que los pague , sea siervo
de los padres.
IV. 9 Antigua. ro Si el siervo vende sier
vo aieno en otra tierra , non lo sa
biendo el sennor.
Si algn siervo vende siervo aieno en otra
tierra , non lo sabiendo el sennor , el siervo
que lo vende reciba CL. azotes " antel al
calde, des 12 entregue el siervo que ven
di so sennor. tt si aquel , cuyo es el
siervo que fu vendudo , lo pudier fallar
prender , 13 non demande nengun gualar-
don , nin ninguna cosa al sennor del otro
siervo por la prisin. si non lo pudiere
IV. TITOL DE LA
DE LOS IVSTICIADOS*\
I. Si algn omne acusa el ladrn antel iuez,
depues se faze ende afuera 0.
i Toled. Esc. i. y Malp. a. lo lieva pora otra yente
Esc. i. gente) doira tierra. S. B. lo leva por otra tierra.
{Esc a. j. 4- y B. R. j. para otra tierra. . R.y Esc. 6.
otra. Camp. pora otra tierra. .
i Tolcd. Malp. s. y Esc. i. daquel ninno, de sus
(JEsc. i. de sus parientes mas propinquos) propneos , si
padre madre non oviere , quel puedan.
3 B. R. j. la enmienda : ca atal cosa.
4 Tolcd. Malp. 2. y Esc. i. sueldos dor.
5 Esc. 2. las madres.
6 Toled. Malo. a. y Esc. i. E si el que lo rob lo
pudiere tornar a su logar los padres , peche la meatad
del omecillo , que son C. et L. sueldos en oro , si non
oviere onde los pague.
7 S. B. y B. R. i. combrar. Esc. j. aver combrar.
8 Esc. i. en oro.
9 Esta ley y la siguiente faltan en el cdice Mur
ciano.
10 Antigua falta en el Tolcd. B. R. i. S.B. Malp. a.
Camp. y Ese. i.
n B. R. a. y S. B. azotes , y entregue.
12 Malp. a. y Esc. i. des ass.
13 B. R. 1. y Malp. a. que non.
14 B.R. 1. se vien tarde. S. B. Esc. a. y Malp.- a. ti
non tarde. Camp. y Btx. si non tardar.
1 5 Esc. 1. que constringa.
16 B. R. 1. y S. B. vendido , le d aquel siervo por
JVZGO
fallar, aquel que perdi el siervo, non 14
se tarde el iuiz IS, constringa al sennor del
qui lo vendi , que d otro tal siervo al sen
nor, cuyo siervo fu vendido14: si otro
non oviere , d aquel siervo por el que lo
vendi I7, por sierva furtada; que sea en
so poder fasta quel sea el su siervo entre
gado l8. E despus quel fuere entregado,
entreguel el otro siervo so sennor.
V. Si el siervo vende omne libre por
mandado del sennor.
Si el 19 siervo vende omne libre por man
dado de su sennor, pague el sennor por l
la emienda que devie 20 pagar el omne libre
que lo vendiese : dems reciba C. azotes:
el siervo non aya nenguna pena , por que
fizo mandado de su sennor.
VI. Si el siervo vende omne libre sin
mandado de su sennor.
Si el siervo vende omne libre sin manda
do de su 21 sennor, mantiniente sea metido
en poder de los padres daquel * cuyo era
el omne libre que vendi , que fagan dl
lo que quisieren. E si aquel quien 23 es ven
dido se tornar por aventura , fuyere J4, el
sennor del siervo , si quisiere fazer emienda
por 25 l , d una libra doro aquel que lo
vendi
=-Wp=
GVARDAl8Y EL IVICIO
II. Que el sennor de la tierra deve aiudar
el iuez por prender los malfecbores.
el quel vendi , que sea.
17 B. R. a. Camp. Esc. 2. 6. y E. R. lo vendi ,
que sea.
1 8 Esc. j. entrego.
19 B.R. 1. 3. E. R. Esc. 1. a. 4. y Malp. 2. El siervo
que vende.
20 B. R. 1. devira. . . . vendise. S. B. devrie. Esc. a.
devria.
2 1 Toled. de su sennor sin su sabidura. Malp. 2. sin
mandado sin sabedora de su sennor. Esc. 1. sin man
dado de su sennor et sin sabidora.
22 S.B. B. R. 1. Esc. 1. y Malp. a. daquel que ven
di. Camp. daquel que vendiron.
23 B. R. 1. 2. y S. B. que.
24 Camp. fogir.
25 Malp. 2. por el siervo i aquel que fil ven
dido porque lo someti. B. R. 3. y J. por l, peche una.
26 Tolcd. y Esc. 1. quien vendi , porque lo someti.
27 Malp. 2. DE LOSCARCEREROS E LA PENA
DE LOS PENADOS LOS CVLPADOS. Esc. 1. DE
LOS CARCELEROS E DE LA PENA DE LOS
MALFECHORES.
28 B. R 1. GARDA. Camp. DE LA GARDA DEL
IVIZ E DE LOS 1VSTICIADOS.
29 Esc. j. MALFECHORES.
30 B. R. i. y Esc. 1. afuera , se adoba con l, y as
en la ley. E. R. afora.
 LIBRO VIL
III. De los que crehantan la crcel en-
gatinan el guardador a.
IV. De lo que deven tomar los guardadores
de los que 3 guardan.
I. El Rey Don Flavio Rescindo.
Si algn omne acusa el ladrn antel
iuez , depues se faz ende afuera.
Si algn omne acusa otro de furto an
tel iuez , depues recibe alguna cosa del
ladrn por avenencia 7 , no lo sabiendo el
iuez , peche cinco sueldos al iuez. E si fuere
siervo , lo fiziere sin voluntad del sennor,
el siervo reciba C. 8 azotes , hy el sennor
non aya nenguna calomna. Mas si el siervo
lo faze de voluntad del sennor, el sennor
pague 9 por l quanto deve pagar omne libre.
II. Ley antigua. 10 Que el sennor de la
tierra deve aiudar los iueces jpor
prender los mafechores.
Quando el omne godo , otro omne es
acusado de furto , dotro mal fecho , el
iuez lo deve luego prender , castigar
lo E si el iuez no lo puede luego pren
der" por s solo , demande al sennor 13 de la
tierra quel ayude , hy el sennor de la tierra
le deve mantinente ayudar, que los malte-
chores non puedan durar mucho.
III. De los que crebantan la crcel,
engannan el guardador.
Si algn 14 omne crebanta crcel, engan-
na el guardador, el guardador mismo
suelta los presos por algn enganno sin man*
i Camp. la carene.
a S. B. al guardador. Esc. i. y Malp. . al guardador
6 al portero. Camp. gardador.
3 Esc. i. de los presos.
4 Malp. i. y Esc. i. los mlfechores por algn enganno,
y as en la ley.
5 Malp. 2. y Esc. I. Que deve pechar el alcalde guando
quita algn maijecho a tuerto.
6 Esc. i. y E. R. ante todos.
7 E. R. y Esc. 6. aveniencia. M. avenienza.
8 Esc. 6. cento. . . . calupna.
9 Toled. Malp a. y Esc. j. pague por l los cinco
sueldos que deve pagar el orne libre.
10 Ley antigua falta en el 2 oled. Malp. 2. Camp.
Esc. 1. y Bcx.
11 S. B. y Malp. 3. castigarle. B. R. 1. costrengilo.
1 2 Toled. y Malp. 2. prender nin constrennir.
13 B. R. 3. al iuiz.
14 Toled. y Esc. 1. Si .algn ome es osado de que
brantar la crcel. Malp. 3. Si algn ome es osado de
crebantar crcel , engannar.
1 5 Esc. 3. que tiene guardar.
16 M. sueltar.
1 7 Malp. 2. y Esc. 1. las dos partes dun sueldo. E s
acaeciere que el alcalde quite alguno que es preso por
TITVLO IV.
V. Del iuez que quita los mlfechores 4.
VI. 5 Que el iuez non deve pareir el malfecbor.
VIL Que el malfecbor non dzve seer iudgado
en escuso , mas paladinamientre *.
dado del iuez, cada uno destos deve reci
bir tal pena tal damno qual deven reci
bir los presos.
IV. De lo que deven tomar los guarda-
dores de los omnes que guardan.
El iuez que tiene '* algunos omnes presos,
aquellos que los da que los guarden , si los
presos salieren sin culpa , non demanden
estos presos nada por la guarda , nin por los
soltar'6. E si fueren culpados los presos, por
cada uno dellos deven aver los guardado
res las dos partes de un sueldo 17. E si fuere
el preso atal que lo dexen sobre su ome-
naie lS, . que pueda fazer emienda, el iuez
deve fazer entregar aquella emienda
los que la deven aver 1 9, daquella emienda
puede retener la diezma ao parte por su tra
bajo k si algn omne toma mas desto, que
es dicho de suso, quanto tom mas, pchelo
en duplo.
V. Del iuez que quita 91 los mlfechores.
El iuez que iusticia ** el omne de muerte,
que non era enculpado *3, deve morir tal
muerte qual l dio al otro que non era cul
pado J4; e si quit con tuerto a aquel que de-
via ser iusticiado , por algn ruego, por
algn aver ; quanto tom por lo soltar , p
chelo en siete duplos a aquel quien riziera
el danno el preso , non pueda ser iuez da-
ll adelantre , sea desfamado ; hy el otro
iuez que viniere ,J en so logar lo constrin-
ga , que 6 presente al malfechor que a7 solt.
emienda que deve fazer ante que la cumpla toda, si (Esa.
tal) tal que fuere el preso quel dexen sobre su orne-
nage. 2 oled, las dos partes de un sueldo. E si acaesciere
ue el alcalde quite alguna cosa que es preso por emien-
dla que deve facer alguno ante que la culpa dada tal fuere
el preso quel dexen sobre su omenage. Bex. lo dexen ir
sobre su omanage.
18 Camp. y Esc, 1. omanage. E. R. omenage.
19 Toled.y Esc. 1. deven aver. E si el preso face la emien
da compiida al qui deve con aiuda del alcalde daquella
emienda, puede retener la (Malp. 2. dcima) dcima parte.
jo S. B. dezma. Camp. y B. R. 3. decima.
21 Esc. 3. guarda.
2 2 B.R.i. S. B. y Malp. a. iusticia orne.... que non
era ende culpado. Esc. 3. que Iusticia ome que non. Esc. 1.
de muerte por algn presente por algn enganno.
23 Toled. y Malp. 1. culpado por algn presente por
otro enganno , deve morir.
24 B. R. 1. ende culpado. S. B. enculpado. B. R. 3.
que non era en culpa.
2 5 Esc. 3. en su guarda et en so logar.
26 B. R. 1. y Esc. 3. que le. S.B. Malp. 3. y Bex.
quel. B. R. 3. que lie die.
27 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. que solt por tal que faga
levar la pena que meiesce.
Qq
 128 DEL FVERO
VI. Que 1 el iuez non deve parcir * d
los malfechores.
iuez non deve parcir al malfechor por
nengun miedo , ni por nengun amor. Ca si
l sofriere los malfechores , los soltar los
que devien seer iusticiados de muerte 3, el
iuez non deve por ende prender muerte, nin
perder miembro de su cuerpo, mas deve fa-
V. TITOL EJE LOS QVE 8 FALSAN LOS ESCRIPTOS.
L De os que faisn los escriptos del rey.
II. De los que fazen falsos escriptos I0.
III. De hs que falso mandado llevan falsas
letras so nombre del rey de iuez.
IV. 11 De los que faisn la manda del vivo
contra su voluntad.
V. De los que encubren la manda del muerto,
que la faisn.
VI. Si algn omne se pone falso nombre;
I. De los que faisn los escriptos
del rey.
Quien mudar alguna cosa de mandado
del rey , desfiziere, ennadiere IJ, en
tiempo , en dia , en otras cosas ; hy el
que falsar el siello del rey , otras sen-
nales , si es . omne de grand guisa , peche
al rey la meatad de toda su buena ; si
fuere omne vil , pierda la mano con que fizo
aquel pecado; si por ventura viniere14, que
aquellos iuezes murieren quien 15 es en
viado aquel mandado del rey , el obispo del
logar, otro 16 obispo deven dar aquel man
dado los otros iuezes vezinos de la tierra,
1 Esc. 3. Del danno que deven sofrir el iuyz al malfechor.
2 B. R. 3. perdonar.
3 Toled. y Malp. 2. de muerte sin venganza. Etc. i.
lin vergenza.
4 Esc. 6. que zier aquel preso.
5 B. R. 1. S. B. Malp. 2. y Bex. que deve iusticiar al
gn malfechor. Toled. que a de justiciar algn malfechor.
6 Toled. Malp. 2. y Esc. i. non lo deve fazer en es
cuso nin en logar celado , mas paladinamientre (Esc. i.
paladinamientre por tal) ante todos , por tal que se es
carmienten otros.
7 Camp. Esc. x. 6. y Bex. fazer. B.R.2. fazer en as-
cusado.
8 Malp. 3. FACEN LOS ESCRIPTOS FALSOS E
LIGADOS. B. R. i.y Esc. j. DE LOS FALSARIOS
E CORROMPEDORES QVE FALSAN LAS ES-
CRIPTVRAS. Esc. 1. DE LOS QVE FAZEN LOS
ESCRIPTOS E LAS CARTAS FALSAS.
9 Esc. a. escripturas.
10 Malp. 2. y Eic. 1. escriptos los que quieren facer,
y as en la ley.
1 1 En S. B. Esc. 1. B. R. z. Malp. 2. y Bex. estn
trocadas esta ley y la V.
12 B. R. 1 . en antes.
13 Esc. 2. annadiere. E. R. ennadere. Toled. Malp. 2.
y Esc. 1. ennadiere , mudare el tiempo el dia ,
otras cosas , y que falsar el seello (Malp. 2. y Esc. 1.
tayello) del rey, ficicre seello de nuevo, et seellare
JVZGO
zer emienda por el omecillio , por todo el
danno que fiziera 4 aquel quien era preso.
VII. Que el malfechor non deve seer iud-
gado en ascuso, mas paladinamientre*
Todo iuez, que 5 deve iusticiar algn omne,
algn malfechor , non lo deve iusticiar *
en ase uso 7, mas paladinamientre ante todos.
falso linage , falsos parientes.
VII. De los escriptos que son-fechos, que di"
zen que eran fechos ante que lo fuesen.
VIII. De los escriptos que son fechos , que
dizen que eran fechos depues , hy eran
fechos ante Ia.
IX. De los que escriben las leyes del rey fal-
samientre , las dan otri que las es
criban.
que lo iudguen , acaben el pleyto cuemo
los otros l7.
II. De los quefatenfalsos19 escriptos.
Si algn omne faze falso escripto *, lo
usar en iuizio, 10 otra cosa, sabindolo,
hy el que desfaze la verdad del escripto,
que lo rompe21; quien faze siello, sen-
nal falsa, al que la usa ; estos que fazen
tales cosas , los que los conseian , pues que
fueren provados , si fueren omnes de grand
guisa , pierdan la quarta parte de su bue
na. E si algn omne furta 23 escripto aie-
no, lo corrompe a4, pues ,s lo manifiesta
con l otras sennales , si es orne de grand guisa , peche
al rey toda su buena, - si fuere.
14 Malp. 2. y Esc. 1. aviniere. B. R. i. venier. Camp.
avenier. Es'c. j. avinier.
15 Toled. Malp. 2. y Esc. i. quien es dado de oir
los pleytos, (Esc. 1. y Malp. 2. los han de librar
ante) son que an de librar estas cosas dante que lo aca
ben , el obispo del logar.
16 B. R. 1. S.B. y Malp. 2. otro.
17 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. cuerno los otros , et que
fganlo en tal atrevencia quanto la ley manda de iusti-
cia. Esc. 6. Bex. y E. R. acaben el pleyto como deven.
18 Toled. y Esc. 1. falsos escriptos , tos quieren fazer.
19 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. face falso escripto , lo
notar , lo usar.
jo Esc. 1. j. y Bex. en otra.
21 Malp. 2. y Esc. 1. lo rompe lo rahe.
22 B. R. 1. S. B. Malp. 2. y Bex. qui lo usa.
23 Toled. furta, muda, roba. Malp. 2. y Esc. 1.
furta , muda escripto. Esc. . fuerza.
24 Camp. rompe.
25 Toled. des los testigos que h pusieran sus nom
bres , testiguan (Esc. j. testigen) antel alcalde , que es
perdido flirtado 6 corrompido , et escriban sus dichos
(Esc. 1. ) pongan los testigos (Esc. 1. y) et sus senna
les (Esc. 1. de cada uno de como ste) de cuemo el es
cripto es perdido 6 mudado , lo que y avie , et pues
lo manifiesta antcl alcalde et ante testimonias. Malp. 2.
 LIBRO VIL
antel iuez ante testimonias que furto" 1
aquel escripto , que lo desfezo 1 , que
lo corrompi s ; el manifiesto que fizo ante
las testimonias vala tanto cuerno el escrip
to valia, que l perdi, que corrompi.
E si non se pudier acordar 4 de lo que de-
zia s el escripto, estonze aquel, cuyo era el
escripto, deve provar por su sacramiento,
6 por una testimonia , lo que era' conte-
nudo en la carta ; aquela muestra 8 vala
tanto cuerno el escripto. E si non oviere
tanto en su buena, aquel que furto el es
cripto , que lo corrompi , quanto fizo
danno aquel cuyo era el escripto, aquel
que lo furto , que lo corrompi el escrip
to , sea siervo con toda su buena daquel
cuyo era el escripto , de la quarta parte
de su buena , que mandamos de suso que
deve perder el que furto el escripto , deve
aver las tres 10 partes aquel cuyo era el es
cripto , y el otra quarta parte deve aver el
rey, faga dello lo que quisiere. E si fuere
omne de vil 11 guisa el que furto el escripto,
el que lo corrompi , depues que lo ma
nifestare antel iuez , deve ser siervo daquel
cuyo era el escripto. Hy el omne de grand
guisa , de vil guisa , si lo fiziere , cada
uno dellos deve recibir C. azotes. E si fue
re siervo aieno el que furta Ia el escripto,
el que lo corrompe , que lo asconde , sea
siervo daquel cuyo era el escripto ; si lo
fiziere por mandado de su sennor , el sen-
nor peche todo el danno 13 por l. E otros
mandamos guardar de los que furtan, cor
rompen, asconden mandas l4aienas, otros
escriptos por fazer alguna ganancia, por
fazer ende dnno aquellos cuyos eran : que
estos tales sean dichos falsos E otra tal
pena reciban , otro tal damno , segund
cuerno es dicho de suso, segund la persona
de cada uno, si fuere 16 vil , de grand 17
guisa. E si algn omne , que non turta es-
6 lo corrompe , los testigos. . . . y lo dems como en
Toledo , excepcin de las palabras siguientes : testi
gen. ... si depues. . . . testimonios {Esc. i. testes).
i Esc. . forz , y as despus.
a B. R. i. y S.B. desfizo. E. R. disfezo.
3 B. R. I. rompi. Camp. rompe. Esc. 6. y Bex. cor-
xompe.
4 Toled. acordar el testigo. Malp. 2. non se pudieren
acordar los testigos.
5 Malp. 2. dizie. Camp. dizia.
6 B. R. i. j. y Esc. 4. por.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. /.en la carta, fganla de
nuevo , metan h el derecho que el falso mudara ,
aquel escripio nuevo vala tanto cuerno el escripto perdidoi
8 E. R. monstra.
9 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. el escripto , quanto.
10 Esc. 1. tres quartas.
11 B.R. 3. de menor guisa.
12 Esc. 2. furto. . . . corrompi. . . . ascondi.
13 Malp. 2. el danno que es sobre dicho por l.
14 Esc. 2. 4. E. R. y Bex. materias.
15 Esc. 3- - y B. R. j. falsarios.
16 B. R. j. si fur de vil.
17 S.B. y Esc. 4. de gran linaie de grand guisa.
18 B.R. 1. aon.
J9 Esc.$. deguan
TITVLO V.
cripto ni corrompe , nn falsa , nin encubre,
nin faze ninguna cosa de lo que es de suso
dicho ; mas aquel cuyo era el escripto , si
lo perdi por su negligencia, por su mala
guarda , diz que ie lo furtron , si las tes
timonias , que eran en la carta , son aun 18
vivas, por aquelas testimonias puede pro
var todel .escripto antel iuez. E si las tes
timonias de la carta todas son muertas,
pudiere fallar otras testimonias que digan 19
que viron aquella "carta, que sabien todo
lo que era contenido en aquella carta , por
aquellas testimonias puede provar so escripto,
cobrar 11 todo lo que perdiera del escripto.
IIL De los que falso mandado llevan
6 falsas letras de 99 su nombre del
rey , de iuez.
Quien muestra 43 falso escripto, 6 falso
mandado del rey 4, no lo sabiendo , non
deve seer tenudo por falsario 2S, si pudiere
provar aquel 46 que ie lo di , aquel deve. re
cibir la pena que es de suso dicha , que de
ven aver los que fazen falsos escriptos a7. E
si mbos lo sopieren l3, ambos sean penados
cuerno falsarios *.
IV. 30 De los que faisn la manda del
vivo contra su voluntad.
Quien falsa la manda del omne vivo,
fiziere escripto de ordinamiento 31 de sus co
sas del vivo , manifestare 3 la manda del
vivo 33 contra su voluntad, sea iudgado co
mo falso.
V. De los que encubren la manda del 34
muerto, 6 que lafaisn.
Todo omne que encubre la manda del
10 Toled. y Malp. 2. aquella carta , entendieron el
tenor , por aquellas testimonias puedan probar.
21 S. B. E. R. Bex. Esc. a. y 4. recobrar. Malp. 2>
con.brar.
22 B. *R. 1. Esc. 1. S. B. y Malp. 2. so nombre.
E. R. sub.
23 Toled. y Malp. 2. Quien lieva muestra. Esc. . 6*
Camp. y B. R. 2. mostra. Es,c. 1. Quien lieva falso.
24 Toled. y Malp. 2. del rey del alcalde.
25 Toled. Malp. 21 y Esc, 1. por falsario, mas dev
seer preso apremiado fasta que muestre quil di Ja
carta , si non lo quisiere nombrar nin mostrar {Malp. 2.
mostrar qui gelo di) aquel deve.
16 Esc. 4. que otri ge lo di.
27 Toled. falsos escriptos , segunt la persona c si amos.
Malp. 2. segund la persona de cada uno<
28 Esc. 4. lo ficieren.
2 0 Esc. 1. y Bex. falsos.
30 Falta esta ley IV; en el Toled. Esc. 6. De los que
encubren la manda del morto , 6 que la faisn. Esta
ley est en este cdice M. baxo el nm. V. , y tambin
en Esc. 4. Bex. y B. R. 3.
31 Camp. Esc. 1. 2. y g. ordenamiento.
32 Malp. 2. y Esc. 1. encubriere. Esc. 5. manifestando.
33 Malp. 2. del vivo, la mudara.
34 B. R. 2. y Esc. 6. del morto.
 DEL FVERO
muerto, faz alguna falsedat 1 en 4 ela, to
da la ganancia que deve aver daquel escrip-
to , pirdala , gnenla aquellos quien fi-
zieran 3 el enganno , sea desfamado por
falsario. E 4 si nenguna cosa non deve ende
ganar , muy poco 5, sea penado cuerno fal
sario 6.
VI. Si algn omne se pone falso nombre
falso linaie falsos parientes.
Quien se pone falso nombre falso lina
ie , falsos parientes, alguna apostura 7
falsa , sea penado ' cuerno falso .
VIL Rey Don Flavio de Dios.
J)e 10 los escriptos que son fechos , que
dizen que eran fechos ante que lo
fuessen.
El enganno de algunos nos constrinne mu
chas vezes que fagamos nueva ley, porque
entendemos 11 la maldad de muchos omnes,
que fazen por engannar otros. E por que
son muchos omnes, que por grand volun
tad de ganar de los otros omnes por una
debda quel deven , fazen 12 escripto, que 13
ellos deven otras muchas debdas. E por en
de establescemos en esta ley , que todo omne
que deve otro alguna cosa , aquel que 14
la deve , faze escripto por enganno , que es
tenudo dotras muchas debdas 15 ; si por
ventura aviniere que non faga ende escrip-'
to , mas por otras palabras engaosas mues
tra que l es tenudo dotras muchas debdas;
1 B. R. 1. y Esc. 5. falsidat. Camp. alguna cosa de
falsidat. Esc. 6. falsidad.
2 S. B. y Malp. a. en ella.
3 B. R. i. feciera. Malp. a. fletera.
4 Camp. s alguna cosa ende ganar.
5 Toled. Malp. 2. y Esc. i. muy poco daquella manda.
6 B. R. j. Esc. 2. 4. 6. S. B. Bex. y Malp. 2. falso.
7 Toled. apostisa. Ju B. Esc. 3. y 4. apostia. B. R. 1.
apostiya. Esc. 1. y g. apostija. Camp. apostilla. Malp. 2.
apostiza. Bex. apostila mala falsa.
8 E. R. sea iudgado.
9 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden : et non sea ya
pas recebido por testimonio.
1 o En Malp. 2. en lugar de esta ley se halla la siguiente:
De los escriptos que son fechos que dicen que eran fe
chos ante que lo fuesen. VIL Ley. t 14 B. R. 1. y Esc. 1. A qui.
1 enganno dalgunos engannadores nos faz poner nuevo
establecimiento por vedar el grand danno que ellos quie
ren facer , nos sopiemos dunos homes que engannaban
otros , les vendien algunas cosas , facenles ende
carta ; desy vendienlo otro , faeenle ende carta ,
testigubanla, facien duna cosa dos escriptos. por
end establescemos esta ley , la confirmamos , man
damos que si algn orne ficiere dos escriptos duna co^
sa , quisiere engannar alguno as que con ambos mier-
que , desy que escriba despus algn escripto en que faga
perder al comprador su demanda por sacarle de lo quel
vendi , por ventura que escriba algn escripto , que
diga por la lengua contra de lo que dice la carta ; todo
aquel que engannare alguno en tal manera de enganno
JVZGCK
estos tales , que fazen este enganno , sean
desfamados, pechen la pena aquellos que
engaaron , qual manda la ley de los fal-
sos. E otra tal pena deven aver aquellos que
fazen escripto por enganno, que sus cosas
empearan ante otri, por fazer perder
aquellas 16 que tiene 17 en pennos de su deb*
da. Onde el debdor 1 8 que faze tal escripto,
aquel por cuyo nombre lo faze , si es sa-
bidor del enganno , ambos deven recibir la
pena y el danno que es de suso dicho , hy
el escripto 19 deve seer firme. Y el otro, que
fu fecho por enganno, non vala nada.
< . -i
VIII. De los escriptos que son fechost
que dizen que eran fechos despus^
eran fechos ante.
Non es tuerto que aquel que a la buena
del muerto , que pague la debda 10. E por
que el omne que faze el enganno non deve
aver nenguna escusacion : por ende esta
blecemos por esta ley que todo omne que
da otri alguna cosa por escripto , aque
ta " cosa nunqua fu en so poder, tal
cosa que avie ante empennada ** otri,
por algn enganno dila 1 3 ste lo que
empennara ante otri, lo que non era
so I4., pues que esto pudiere ser prova
do , si aquel que fizo este enganno es vivo,
deve pagar la pena , quanto prometiera
en el escripto 25. E si despus de su muer
te pudiere seer provado el enganno, sos ere-
deros lo deven todo pagar a6. E si aquello
que prometi es mas que toda su buena , los
que tienen lo buena dexen la buena por
de falsedad , pierda testimonio , sea metido en poder
daquel qui enganno , sufra la pena qne nos estables-
cimos los que faisn los escriptos ; esta misma pena
hayan los que quando quieren desfacer su primer escripto^
ficen otro , dicen que es primero , menguan la
era por dar aquelles cosas otros , non los que las
compraron , celan la verdad ; onde quando qu'rer que
fuer sabudo que alguno face tal enganno tal falsedad,
el que ficiere la carta , aquel qui fuere fecha , as
j el vendedor , cuerno el comprador quel consenti , su
fran en sus cuerpos y en sus haberes lo que de suso
establecimos ; la carta falsa que dicen que era primera
sea desfecha , la que querien desfacer , vala. :
1 1 Esc. i. tolgamos.
n Esc. i. fzenles fazer escripto que les. i
13 S. B. y Bex. que Ies deben.
15 B. R. 1. deodas , y as otras veces.
16 S. B. y Esc. 1. al que las tenie. Camp. aquellos que
tenan empennos. Esc. 5. al que los tiene empennados.
17 B. R. 1. tenia. Esc. 6. tenie empennos.
18 B.R. 1. deodor.
19 S.B.y Esc. j. el escripto postremero. B. R. 2. y j.
el escripto postremo deve.
20 Camp. Bex. y Esc. 4. debda del.
ji S. B.y Malp. 2. que la cosa. E. R. la cosa nonca.
2 1 Malp. 2. y Esc. 1. empennada dada ante i otri.
23 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. dilo.
24 Toled. y Malp. 2. suyo. E.R. seu.
2 5 Toled. Malp. 2. y se. 1. en el escripto , porquo
(Esc. 1. pues que) lo quiso desfacer. E si despus.
26 Esc.. paguar, y as despus.
 LIBRO VII.
emienda:, si non quisieren pagar aquello r:
hy esto mismo mandamos guardar, que si
aquel quien fuera la cosa empennada *
primeramientre sopiera el enganno , el qui
lo. fazo el enganno , y el que lo sopo , pa
guen egualmientre la pena *, quanto fue
ra prometido , reciban en sus cuerpos , hy
n sus cosas el danno que dize la ley de
suso de los falsos. . *. . *4
IX. De los que escriben las leyes del
rey falsamientre , las dan otri
que las escriban 4.
Los males de algunos omnes nos fazen po-1
ner ley pora los que son de venir, que
aquellos que non se quieren castigar por 5
palavra , si al que non , que se castiguen por
la pena de la ley. E porque vimos ya al
gunos que escriban leyes de rey falsamien
tre , que las alegaban * falsamientre ,
que las fazian escriver los notarios por las
*i . ligar
VI. TITOL DE LOS 17 QVE FALSAN LOS METALES.
I. Jufi los siervos deven seer tormentados
contra 18 sos sennores , que corrompen la
moneda.
II. De los que.faisn la moneda los mora-
vedis -. 1 -
I. Que los siervos deven seer tormenta
dos 94 contra sos sennores que cor
rompen la moneda.
Non2s defendemos que los siervos non sean
tormentados , que digan la verdad contra 16
sos sennoivs que falsron la moneda , por
tal que quando ellos fueren tormentados,
i Tolcd. Malp. a. y Esc. r. pagar aquello , ct si el
muerto non toviere erederos , todo lo que l prometiera,
den aquel mismo quien diere el muerto la cosa , as
como agora mandamos . hy esto mismo.
Tolcd. y Malp. 2. empennada dada por escripto
primeramientre.
3 Tolcd. Malo. 3. y Esc. z. la pena que yacie (Esc. i.
yace) en el primer escripto , quanto.
4 B. R. i. S. B. y Malp. 2. escriba.
5 E. R. de palabra.
6 S. B. Camp. Esc. 1. 3. 5. y Malp. s. allegaban.
7 nin falta en B. R. 1. S. B. Malp. 2. y Bex.
8 B. R. 1. y Bex. regno. Esc. 5. provecho.
9 S. B. Malp. 2. y Bex. nuestro pueblo. Esc. 6. en
nro. pobl.
10 Escg. comonal.
1 1 Esc. 6. costetuiciones. . . . costituiciones.
1 2 Esc. 5. y Camp. escriban. . . . escribanes.
1 3 Esc. 5. los otros , quien. . . . leyan.
14 B. R. 1. Bex. S. B. y Malp. 2. quien.
15 S.B. Esc. 1. Bex. y E. R. Si alaun orne viniere-
contra esta nuestra constitucin , si quier.
TITVLO V. 131
confirmar, onde metien muchas cosas en
nuestras leyes, hy escribien que non eran
ordenadas , nin 7 pora nos , nin eran con
venibles nuestro pueblo % nin provecho
sas, que fazien grande danno nuestros
pueblos : por ende defendemos en esta nue
va ley que ningn omne daqu adelantre*
si non fuere escrivano comunal 10 de pue
blo, del rey, tal omne, quien mande
el rey , que non ose allegar falsas constitu
ciones nin falsos escriptos del rey, nin es-
crivir , nin dar ningn escrivano 12 que es-
criva falsamientre. Mas los escrivanos del
pueblo , los nuestros IJ, quien 14 nos
mandaremos, las escrivan, las lean las nues
tras constituciones , non otri. E si algn
omne ,s fuere contra este defendimiento , si
quier sea libre siervo, el iuez le faga dar
CC. azotes , sea sennalado laydamien-
tre; fgale dems cortar el polgar 14 de la
mano diestra , por que vino contra nues
tro mandado , contra nuestro defendi
miento.
.
III. De los que faisn el oro.
IV. Si el orebze * furta alguna cosa del
oro 21 de la plata quel dan.
V. Que ningn omne non refuse 22 a moneda
derecha ti.
que por ellos podamos saber la verdad. E si
aquel que lo manifiesta es siervo aieno ,
pudiere seer provado por verdad lo que di
ze , si so sennor quisiere , deve seer fran
queado , dele el rey el precio ; si non
quisiere so sennor , den al siervo tres onzas
doro 7. E si fuere omne libre el que lo des
cubre, denle seis onzas doro. *8
16 B.R.T.y Malp. 2. pulgar. Esc. 5. polegar.
17 Malp. 2. y Esc. 1. DE LOS QVE FALSAN EL
ORO E LA PLATA E FACEN LA MONEDA
(_Ese. 1. E BATEN MONEDA) ESTRANNA. Esc. j.-
DE LOS FALSARIOS O DE LOS CORROMPE
DORES DE METALES O DE MONEDAS.
18 Malp. 2. y Esc. 1. por, y as en la ley.
19 Esc. 5. Bex. y Camp. moravidis. E. R. maraveds.
20 B. R. 1. Bes. y Camp. oriz , y as en la ley.
ai S. B. y Bex. del oro quel dan. Malp. 2. y Esc. 1. del
oro quel dan , lo mengua , y as en la ley.
22 Camp. nfugue.
23 Malp. 2. y Esc. 1. derecha, i el maraved de peso,
y as en la ley.
24 Esc. 6. con sos sennores.
2 5 Toled. Nos non defendemos.
20 Malp. 2. por.
27 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. tres onzas doro del te
soro del rey. ....
28 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden : porque descu
bri la verdad.
 DEL FVERO
II. De los que faisn la moneda los
moraveds *.
Quien faze moraveds * falsos, los ra
ye 1 , los cercena % pues que el iuez lo
sopiere prndalo luego : si fuere sier
vo , fgale cortar la mano diestra : si de-
pues fuere fallado en tal fecho , sea pre
sentado antel 6 iuez, que lo iusticie cuerno
quisier. E si el iuez no lo quisier fazer lo
que es de suso 7 dicho, pierda la quarta
parte de su buena. E develo aver el rey.
E si el que falsa 8 moraveds es omne li
bre , el rey deve ' tomar la meatad de lo
que a ; si es omne IO de vil guisa, deve seer
siervo de quien el rey mandare. Hy el om
ne 1 1 que falsa moneda, la bate 1 % deve re
cibir otra tal pena cuerno es de suso dicha.
III. De los que faisn el oro.
Quien toma oro por lavrar, 15 lo falsa,
lo ennade 14 otro metal qualquiere, sea ius-
ticiado cuerno ' * ladrn.
LIBRO
De 29 las fuerzas, et de losdannos30, et de los quebrantamientos.
L TITOL DENLOS
DE LOS FORZADORES.
I. jQe ti padrn el sennor deven seer cul-
pados , si el mancebo el siervo fazen
algn tuerto por su mandado dellos.
II. Si algn omne es echado porfuerza de lo suyo.
1 Camp. moravidis de oro , 6 los raen.
i Toled. y Esc. i. Quien face moraveds , 6 los taya.
Esc. 6. Qui faz moravidis.
3 B. R. i. Bcx. y Camp. rae. Malp. a. taya. Esc. 6.
trabe.
4 Esc. g. sercena. Camp. y Esc. j. sarcena.
5 Toled. lo sepa por verdad. Malp. a. y Ese. i. lo
sopiere por verdad.
6 Toled. Malp. 2. Esc. i. y . antel rey.
7 Toled. Malp. 2. y Esc. i. de suso dicho , 6 lo tardart.
8 S. B. falsa la moneda.
9 Malp. 2. le deve.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. i. si es orne libre de vil
guisa, deve perder su libertad ( Malp. 2. libredad ),
deve seer.
ii B. R. i. orne libre que face falsa moneda. Malp. 2.
Tiex. y S. B. el ome que face falsa moneda.
12 Toled. Malp. a. y Esc. i. la bate, sea qui quiere,
deve.
13 Esc. 1. . y Bex. i.
. 14 B. R j. y Bex. lo. Malp. a. ol annade. Esc. 6.
para labrar , lo falsa llena de otro metal , 6 lie annade.
15 Esc. 2. y E. R. cuerno falso ladrn.
16 B. R. j. orivices.
17 E. R. metal lo.
18 Camp. entunaren.
JVZGO
IV. Si el orebze furia alguna cosa de
oro quel dan.
Los orebzes 16 que labran el oro, la plata,
otro metal *7, si alguna cosa dende furta-
ren 18 sean tenudos por ladrones.
V. Que ningn omne non refuse 19 la
moneda derecha.
Nengun omne non refuse , nin ose refu-
sar 30 moraved JI entero " de qual ma
nera que quier que sea , si non fuere fal
so, nin demande nada por ende, fuera *
si pesar menos. Hy el que lo refusare, non
quisiere tomar el moraved entero , si de
manda alguna cosa dems sobrel morave
d, que 44 es derecho , fagal pagar ,s el iuez
aquel que lo refus **, tres moraveds 17
al otro que lo refusara. E otros mandamos
guardar de la meaia de oro. 28
VIII.
COMETEDORES
III. Si muchos omnes se ayuntan por fazer
mal 32 de so uno.
IV. Si algn omne 33 es encerrado en su casa
tras su puerta por fuerza 34.
19 B. R. 1. y Camp. refugue.
20 B. R. 1. y Camp. refugar. se. 5. recusar.
21 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. moraved entero de peso
de qual moneda que quiere que sea.
2 1 B. R. 1. entrego , y as otras veces.
23 S. B. si fuere menor, pesare menos.
24 Esc. 1, que es de peso.
25 Toled. pechar el allcalle.
26 B:R. 1. y Esc. 1. refug.
27 Malp. 2. moraveds tales.
28 Toled. Malp. 3. y Esa. aaden: que es llamada
tremises.
29 Toled. De los cometedores de los forzadores.
Malp. 2. De las fuerzas de los damnos que facen los
ornes. Sus ttolos son seis. Esc. 1. De los tuertos , et de
las fuerzas, et de la pena de sus fechares.
30 Esc. 3. falta de los dannos.
31 B.R. j. DE LOS ENAGENAMIENTOS E DE
LOS ENCERRAMIENTOS. Mr.'p. 2. TITOL PRI
MERO -. DE LAS FVERZAS E LAS GVERRAS.
Esc. j. DE LOS ROBOS E DE LAS PRENDAS.
91 B. R. 1. mal de su uno, y lo mismo en la ley.
Malp. 2. mal 6 muerte de se uno.
33 Malp. 2. y Esc. 1. ome 6 alguna mugier, y as er
la ley.
34 S. B. por forza, y as otras vces.
 LIBRO VIII.
V. Que nengun omne non tome lo que otri
tiene por fuerza.
VI. Si algn omne envida 1 otros por fazer
alguna roba.
VII. Que si el sennor non es en la casa , si
es en tueste , nengun omne non le deve
guerrear 1 la casa.
VIII. Si los siervos fazen algn mal mientre
el sennor es en la hueste.
IX. De los que van en la hueste , que roban
I. 7 El Rey Don Flavio Scindo.
Que el padrn el sennor deven seer
culpados , si el mancebo el siervo
fazen algn tuerto 9 por su manda
do dellos.
Esto establescemos principalmientre en esta
ley, que ningn 9 mancebo libre fran
queado , siervo , si fiziere algn tuerto de
mandado de su padrn , del sennor IO, el
padrn el 11 sennor sean tenudos de la
emienda , los que lo fizieron por manda
do dellos non deven aver nenguna culpa: ca
non lo fizieron por su voluntad, mas por
mandado de los sennores.
II. Si algn omne es echado porfuerza
de lo suyo.
Quien echa otro omne por fuerza " de lo
suio , ante que el iudicio 1 3 sea dado pier
da '* toda la demanda, maguer que aya bue
na 16 razn17. E aquel que fu forzado, reci
ba 18 su posesin , et todo lo suyo que tenia
entregelo en paz qui toma por fuerza la
cosa que non puede venzer por iudizio, pier
da lo que demanda I9, y entregue al tanto
aquel que fu forzado.
i B. R. i. convida, y as en la ley.
a B. R. i. guerear, y as en la ley.
3 B. R. i. nontne , y as en la ley.
4 S. B. demostran. Malp. 2. y Esc. I. De los que dicen
que robaran algunas cosas for menaza , y as en la ley.
5 Malp. 2. y Esc. 1. en su labor, 6 lo maltrae, y as
en la ley..
6 Malp. 2. lo matan hi, y as en la ley.
7 En el cdice de Murcia falta una hoja , y con ella
las quatro leyes primeras , y la mitad de la V. Esc. J.
El rey Flavio Rescindo.
8 Camp. torto.
9 B. R. 1. j. Esc. 4. S. B. y Bex. todo.
10 Malp. 2. y Esc. 1. del sennor, non lazre por end
mas el padrn y el sennor, &c
11 S.B.y el.
I 2 Camp. y Bex. forcia.
13 B. R. 1. y Malp. 3. iuicio.
14 Malp. 2. y Esc. 1. sea dado, el alcalde ge lo entre
gue todo , el que lo forz nol oyan ninguna razn,
pierda , &c.
15 S. B. y Bex. pierda la emienda toda la demanda,
maguer que y aya buena. E aquel que fu forzado re
cobre so posesin , todo lo so que tenia , 6 tngalo en
paz. E qui toma &c. Esc. 2. 4. y E. R. pierda la emien
da toda la demanda. \
TITVLO L
*33
alguna cosa.
X. Que aquel que tiene alguna partida de
la roba , nombre 3 los otros companneros
que fueron con l.
XI. De los que muestran 4 a los robadores
alguna cosa que roben.
XII. Quien fuerza alguna cosa al que va por
carrera, al qu est en s so labor.
XIII. Si aquel que faz fuerza , si lo ma
tan 6.
III. El Rey Flavio.
Si muchos omnes se aiuntan por fazer
mal de so uno *.
Si algn 11 omne aiunta omnes por fzer
muerte ferida at, quien faze aiuntar pora
otro omne ferir , manda algunos omnes
que lo fieran'pues quel iuez lo sopiere 1S, mn
delo prender, fgalo sennalar, reciba LX.*4
azotes, fgale nombrar todos aquellos que
fueron con l que lo fizieron. E si fueren
omnes libres , que non sean en su poder **,
cada uno dellos reciba L. azotes. E si fue
ren siervos dotri , non daquel con quien
fueron, mndelos el iuez tener *7 ante s ,
mande dar cada uno dozientos azotes28.
IV. Rey Don Flavio.
Si algn omne es encerrado en su casa
detras su puerta porfuerza.
Todo omne que ncierra por fuerza al sen
nor, 30 la duenna en su casa, en su cor
ral, mandare otros omnes que los non
dexen salir, peche XXX. moravedis doro al
sennor la duenna por la locura que fi
l B. R. 1. aya buena aquel que fu y forcia do , reco
bre sua possession et todo lo que so tenia , et tingalo
en paz. Et quien toma &c. '
1 7 Malp. 2. derechera.
18 Camp. Esc. 2. y E. R. recobre.
19 B. R. j. y 2. demanda , et entregue otro tanto i
aquel que forci. S. B. demanda y entregue al tanto
aquel que forz. Malp. 2. y Esc. 1. demanda , entre-
ue el alcalde al tanto aquel que fil forzado de la
uena del forzador.
20 Malp. 2. de se uno.
ai S. B. y B. R. 1. Si algunos ornes se ayuntan. Ese.
2. 4. B. R. 3. Bex. y E. R. Si muchos homes te
ayuntan.
22 Esc. 1. desonra.
23 Esc. 1. que l movi la pelea, fu cabdiello daquel
fecho.
24 S. B. y Esc. 4. LXX. Esc. 1. C. azotes , sea de
famado.
25 Malp. 2. mas l enviara por ellos , cada uno &c.
ao Esc. 1. CC. azotes.
27 Esc. 3. y Camp. traer.
28 Esc. 1. que sea escarmiento et castigo (Malp. 2. tes
tigo) otros.
29 Esc. 1. 6 alguna muger.
30 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. la.
 134 DEL FVERO
zo , dems reciba C. azotes , aquellos que
ge lo conseiron , quel aiudron , si non
eran omnes que anduviesen 1 por su man
dado, y eran libres, cada uno peche XV.
moravedis aquel que fiziron el tuerto,
reciba dems cada uno C. azotes. E si eran
siervos , lo fiziron 2 algn omne libre
sin mandado de su sennor, reciba cada uno
CC. azotes. E si algn omne sacare 3 por
fuerza al sennor la duenna fuera de su
casa , ass que non puede 4 ir su casa , el
encerrador pcheles 5 la pena por la fuerza
que fizo , dems reciba C. azotes , los
quel aiudron , si son libres , non son en
su poder, cada uno reciba C azotes, cada
uno dellos peche XXX. 6 moravedis aquel
quien fiziron el tuerto. E si fiere siervo,
lo fiziere sin voluntad de su sennor , su
fra 7 la pena de suso dicha: y el sennor non
aya ningund damno. Y esta misma pena de
ven sofrir aquellos que prenden cosa aie-
na sin mandado 8 del rey , de iuez , que
escriven lo que fallan en ella.
V. Ley antigua. Que nengun omne non
tome lo que otri tiene porfuerza.
Nengun cuende 9, ni nengun vicario 10, ni
nengun mayordomo", ni omne libre, ni sier
vo non tome por fuerza lo que el otro tiene
en poder , pues que aquel que Ia lo tiene
se alama 13 el rey, dice 14 que es suio,
dice cuio es j si lo tomare sin mandado
del iuez lo entrare por fuerza lo que
otri toviere , todo lo que tom , lo que
entr por fuerza 16 entregelo , ass en siervos
como en otras cosas, todo en duplo 17 al que
lo fizo, todo quanto iurkre 18 el que 19 lev
por su sacramiento que ovo ende cada uno,
entrguelo 10. E si fuere siervo, lo ficiere sin
1 B. R. 1. andodiesen. Malp. 2. andudiesen. X B. an-
didisen.
2 S. B. y B. R. 1. ficieron sin mandado.
3 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 1. a. 3. 4. . R.
y Bex. encierra.
4 E.R.y Bex. podiere.
5 Malp. 2. le peche.
6 B. R. 1. 3. Bex. S. B. Esc. 2. 3. 4. y E. R. X.
7 B. R. 1. y S. B. el siervo sufra.
8 Esc. 3. joicio.
9 Esc. 2. 3. 4. 6. E. R. B. R. 2. j. y Bex. conde.
10 B. R. 1. 2. y Camp. vigario.
1 1 Malp. 2. y Esc. 1. nin adelantado , nin coxedor,
nin procurador.
12 S.B. que tiene , a alianza al rey.
13 B. R. 1. se ama al rey. Malp. 2. se aclama. Esc. 2.
gUama. Esc. i. aclam. B. R. 2. se ajama. Bex. se jama.
1 4 B. R. 1. diz que ie so. S. B. dice que es so.
1 5 Malp. 2. y Esc. 1. et non quisiere atender el juicio.
16 B. R. 1. entr por forcia.
17 Esc. 3. doblo. Bex. dublo. .
18 Esc. 4. aquel quien fue levada la cosa que ovie-
ra de cada uno.
19 B. R. 1. S. B. y Bex. que lo lev. Malp. 2. el
forzado que lo lev.
10 B. R. 1. entregue. Malp. 2. entrgucgelo.
j I B. R. 1. y S. B. entregue.
22 Malp. t. y Esc. 3. con su fhicto-.
JVZGO
voluntad de su sennor, reciba dems CC.
azotes. E si el sennor non quisiere fazer emien
da por el duplo , d el siervo por emienda,
y entriegue sl la cosa 2 " . Mas esto deve guardar
en todas guisas 23 el iuez, que si aquel sier
vo non fiziesse por enganno de voluntad de
cuyo era la cosa por amor de ganar el sier
vo, si lo fallare ass por verdat el iuez,
que el sennor de la cosa lo fizo fazer 24, todo
quanto el siervo levara , el sennor de la cosa
peche '* en VII. duplos al sennor del siervo,
segundo la otra ley, hy el sennor del siervo
aya el siervo quito.
VI. Si algn omne convida otros om-
, bres 46 porfazer alguna roba.
Si algn omne convida otros ombres que
fagan a7 alguna roba de ganado, de otras
cosas , todo lo que robaren peche el. que los
embid 28 en 19 XI. duplos al que 30 lo forzaron,
los que fueron con 31 l, si fueren ombres
libres , peche cada uno V. 32 sueldos 33 : si
non oviere onde los pague , reciba cada uno
L. azotes. E si el siervo lo faz sin voluntad
del sennor, reciba cada uno C. L. azo
tes, hy entregue quanto tom.
VII. Que si el sennor non es en la
casa , si es en la hueste , nengun
omne non le deve guerrear la casa.
Nengun omne non guerree 34 casa aiena
mientra 35 el sennor es en la hueste 36j si al
gn omne entrar por fuerza la casa 37, que
pudier venzer por iuizio , non seyendo el sen
nor de la casa en 38 la tierra, entregue la cosa
que forz en duplo E si forzar tal cosa en
que non a 39 nenguna demanda, pchela en
tres duplos. E si algn omne es lamado4"
23 Esc. 1. que si por aventura algn omne consejare
al siervo ageno quel lurte alguna cosa de su casa por
tal quel falle guisa manera de sacar aquel siervo de
su sennor , si lo fallare as el alcalde que el seor de
la cosa lo fizo. Malp. a. dice lo mismo , sino que en vez
de furte escribe fuerze.
24 Malp. 2. que ge lo ficies. B. R. i. que lo ficiss.
Bex. ie lo consei que ie lo ficiese.
25 Bex. pchelo.
26 B. R. 1. omnes. -
27 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. fagan roba.
28 B. R. 1. envi. Malp. 2. convid.
29 B. R. 3. en el doblo.
30 Toled. aquello que levaron.
31 Esc, 1. Toled. y Malp. 2. con l en el conseio.
3 2 M. Bex. Esc. 4. B- R. 1. y S. B. C. sueldos.
33 Malp. 2. sueldos doro.
34 S. B. guerreye. B. R- I. guereye. Esc. 2. guarreye.
35 B. R. 2. mentre.
30 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en la hueste , queriendo
tomar ende algo ; si Ssc.
37 Toled. la cosa que pudies vencer iudicio entregue la
cosa que tom por fuerza en duplo. Malp. y Bex. la
cosa. Esc. 1. la casa , tomare ende la cosa.
38 Esc. 3. en ella.
39 B. R. 1. y S. B. aya.
40 Toled. cuitado. B. R. 1. y Malp. 2. coitado. S. B.
Esc. 1. 2. 4. B. R. 3. y Bex. citado.
 LIBRO VIII.
por el iuez , que venga al pleyto 1 ante que
se vayan 8 en la hueste , mandamos que res
ponda por s , envi escripto por otra per
sona que responda por l antel iuez. E si
l non quisiere responder , nin quisiere 3 dar
otro que responda por l , ass 4 se fuere,
pues que es quito s del iuez , el iuez entre
gue aquel que demanda 6 la cosa, ass que
el otro la pueda demandar pues que fuere
tornado.
VIII. Si los siervos fazen algn mal
mientra 7 el sennor es en la hueste.
Ei omne que es en hueste , si los sus sier
vos fueren fallados en algn malfecho , el
iuez los deve castigar, segund cuerno manda
la ley , segund la nemiga 8 que fiziron.
E si tal cosa fuere que deva el sennor fa-
zer emienda , dar el siervo por emienda,
el iuez deve tener los siervos en guarda fasta
que torne el sennor de la hueste , 9 faga
emienda del tuerto ', d el siervo por emien
da. E si algn omne matar el siervo con
tuerto si el iuez lo fiziere tormentar,
matar con tuerto , el sennor quando tor
nare ge lo puede demandar.
IX. De los que van en la hueste , que
roban alguna cosa.
Todo omne que va 12 en hueste , si roba,
fuerza * 3 alguna cosa14, lo que roba fuer
za entrguelo en quatro duplos IS. E si no
oviere de que 16 lo pague el 17 quatro duplo,
entregue lo que tom, reciba 18 C.etL. azo
tes. E si lo fiziere el siervo sin voluntad de
so sennor, entregue lo que forz *9, reciba
1 B. R. i. y Malp. a. pleyto.
2 B. R. i. S. B. y Malp. 2. vaya.
3 Esc. 3. embiar quien responda por s.
4 Toltd, si se fuere con desden , pues que el alcal
de ie lo face saber, el alcalde entregue aquel que de
manda toda la cosa, &c. Malp. 2. ass se fuere, y lo
dems como el Toled.
5 S. B. Esc. 1. 2. j. 4. B. R. 3. y Bex. citado,
o Esc 3. toda la cosa.
7 B. R. 1. y Malp. 2. mientrc.
8 S. B. y Esc. 2. enemiga.
9 Malp. 2. que faga.
10 Esc. 1. del tuerto que ficicron , si quisiere, .d.
11 B. R. z. tuorto.
12 B. R. j. vayc.
1 3 Toled. furta alguna cosa de los de otro regno , lo
que roba entrguelo en quatro duplos cuyo es.
14 Malp. 2. cosa de los de nuestro regno , lo que fuer
za &c.
1 5 Malp. 2. duplos cuyo es.
16 B. R. 1. y Malp. 2. de que pague.
17 S. B. en quatro duplos. B. R. 1. el quarto dublo.
Esc. 2. en quarto duplo. Esc. 1. en quatro duplos.
18 B.R.3. C. azotes.
19 B. R. 3. furto. Bex. tom.
20 B. R. 1. Esc 1. 2. 4. Bex. y Malp. 2. desgastada.
Esc. 3. astragada.
21 S. B. nombre. Malp.. 2. nombre los otros sus compon-
eros que fueron con l. Esc. 1. diga los otros sus eow
fanneros que fueron con l.
22 B.R- 1. la una. S. B. y Malp. 2. el una.
TITVLO L 135
CC. azotes , y esta cosa fagan entregar los
sennores , los iueces , los mayordomos
de la tierra. Ca non queremos que nuestra
tierra sea degastada 20 por robadores.
X. Que aquel que tiene alguna partida
de la roba , diga 21 los otros quefue
ron con l en la roba.
Si el omne que a alguna 24 partida de la
cosa que fu forzada J, si ge la pueden fa
llar, deve nombrar 24 los que furon con l
en la roba, si los non quisiere nombrar,
sea tenudo de la emienda. E si es omne li
bre 's faga la emienda de la fuerza que tizo,
y entregue lo que tom en X. 16 duplos,
dems reciba C. J? azotes. E si es siervo aquel
que a la una partida de la roba, reciba C. *8
azotes, nombre * aquellos que furon con
l en 30 la roba.
XI. Ley antigua. De los que muestran
alguna cosa dios robadores que roben.
El omne libre el siervo que muestra 31 al
guna cosa otri que la robe, ganado,
otras cosas, si 31 pudiere ser provado 33 qui
lo mostr 34, reciba C. 35 azotes.
XII. Quien Juerza alguna cosa al que
va por carrera, est en so 36 labor.
Quien fuerza 3? alguna cosa algn omne
que va su carrera 3% le faz algn tuerto,
pues que el iuez lo sopiere , fgalo entrgar
al qui lo fizo en quatro duplos. E si fiziere
otro damno, ftidas, otras cosas, emin-
23 S.B. y B. R. 3. robada. Esc. 1. forzada robada.
Toled. y Malp. 2. forzada robada , si ie la pueden fa
llar , deve seer constrennido por nombrar los que fueron
en la roba con el , si los non quisiere nombrar , sea
preso por facer dl venganza. si es orne libre de grant
guisa , faga 1 emienda &c.
24 Esc. 1. sea preso por facer dl venganza, sea.
a 5 Esc. 1. libre de grant guisa.
26 B. R. 1. VI.
1 27 Esc. j. reciba C. azotes antel pueblo, constrnganle
que mostr nombre. Toled. reciba C. azotes , constrn-
gale que nombre aquellos que fueron con l en la roba.
Malp. 2. reciba C. azotes antel pueblo , si es siervo &c.
Esc. 4. cinquenta azotes.
28 Esc. 3. B.R.a.y 3. CC. azotes.
29 Malp. 2. constrnganle que nombre,
go Esc. 3. en el robo.
31 Malp. 2. que dice que robara forzara alguna cosa
otri, as cuerno ganado. Eses. E.R.y Bex. demuestra.
32 B.R. a. sil pudiere.
33 S. B. provado qui. Esc. 2. 3. 4. y E. R. probado
el que. Esc. 1. probado aquello que dixo , reciba C. azo
tes , porque dixo maniestamientre que faria mal.
34 Toled. qui lo dixo , reciba C. azotes , porque dixo
maniestamientre que facie mal. Malp. 2. cont Toled. me
nos farie por facie.
35 B. R. 3. CC. azotes.
36 Esc. 1. lo maltrae.
37 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. fuerza 6 roba.
38 S. B. Esc. 3. 4. y Bex. va por so camino. E. R. va
su camino.
Rr
 DEL FVERO
dlo 1 segund la ley. E si el siervo lo fiziere
sin voluntad del sennor, reciba C. azotes el
siervo , faga el sennor emienda por l si
quisiere , si non quisiere , d el siervo por
emienda.
+ nc
IT. TITOL DE 4 LAS QVEMAS Y DE LOS QVEMADORES.
L De los que queman casas en clbdat 5, 6
fuera.
I. El Rey Don Flavio Rescindo.
De los que queman casas en cibdat
fuera.
Todo omne que enciende 7 casa aiena en
cibdat, fuera, prndalo el iuez, fgalo
quemar, fgal fazer emienda de la casa
que quem , del danno que y ovo de la
buena daquel que la quem. E aquel cuya
era la casa yur, diga 8 por su sacramien-
to 9, quanto avia en la casa delante 10 om-
nes buenos quantos mandara el iuez, non
diga mas de lo que 1 1 avia , non deve pre
ciar mas la cosa 1 2 de lo que valia. E si de-
pues ' 3 que yur, le pudiere seer provado que
dice 1 4 que perdiera mas de lo que non avia
por algn engarnio, quanto dixo dems p
chelo en duplo al que facie 15 la emienda E
si por ventura el fuego quema16 otras casas,
segund el danno que recebiron los sen-
nores de las casas 17 , segund la vala de
las casas, partan entre si la buena daquel ,8.
E si alguna csa fincare , pues 19 quel sen
nor de la primera casa que fu encendida IO,
ovier su emienda , que diga otros cada
1 B. R. i. emindelas. S. B. y Bex. cmindeielo.
Malf. 2. emlndegclo. E. R. emndegelo.
2 B. R. i. casa.
3 S. B. y Malo. 2. el que.
4 Esc. j. DE LOS ENCENDEMIENTOS DE FVE-
GO , E DE LOS ENCENDEDORES.
5 B. R. 1. ciudad* , y lo mismo en la ley. S. B. elida*
de , y as en la ley.
6 B. R. 1. y S. B. van carrera*
7 B. R. 1. quema.
8 B. R. 1. diga.
9 Toled. juramento.
10 B. R. 1. Malf. 2. Esc. . y E. R. delantre.
1 1 Esc. 1. 2. E. R. y Bex. que hi habia.
1 1 Malf. 2. la casa.
1 3 Malf. 2. despus.
14 Esc. 1. 2. E. R. y Bex. dixo.
1 5 Esc. 1. 2. face.
10 Esc. x. quema mas.
17 B. R. 1. cosas.
1 8 Toled. Malf. 2. y Esc. 1. daquel que encendi el
fuego todava si toviere complimiento en su buena. As
que si alguna cosa &c.
19 Malf. 2. depues.
Jto Esc. 3. encenduda.
ai B- R. 1. S. B. y Malf. 2. enciende casa.
JVZGO
XIII. Si aquel que faze fuerza , si o
matan.
\Juien fuerza cosa a aiena , si en la fuerza
fuere ferido muerto, el que lo feri,
que 3 lo mat, non aya nenguna calonna.
t
II. De los que queman monte.
III. De los que van 6 en carrera, fazen fuego.
uno dellos por su sacramiento lo que per
di. E si depues pudieren seer provados , que
se periuraron , lo que levron de mas p
chenlo en duplo aquel de quien lo lev
ron. E quien enciende ** la casa fuera de cib
dat, entregue todo quanto se perdi en la "
casa y el precio de la casa al sennor de
la casa, y el sennor de la casa diga 23 ante
testimonias lo que perdi. E si depues pu
diere ser provado , que demand mas , que
non perdiera *4, pchelo en duplo aquel
quel devia as fazer la emienda. E si el fuego
quem las otras casas 16 derredor 7, si alguna
cosa fincar a8 de su buena daquel que las
quem, dvense entregar daquello que finc:
iuren lo que perdiron delantre 30 om-
nes buenos ,x. E si se periuraren , iuraren
mas pchenlo en duplo , y el que encen
di la casa 33 reciba C. azotes por castiga
miento. E si non oviere onde faga la emienda
de suso dicha, sea dado por siervo daquel 34
cuia era la casa. E si el siervo encendiere
casa en cibdat, fuera de cibdat 35, sea dado
por siervo aquel cuya era la casa. E si el
sennor lo quisiere librar, faga 36 la emienda,
y el siervo reciba dems CC. azotes , hy el
sennor cuya era la casa iure lo 37 que per-
2 Malf. 2. en ella.
3 Toled. Malf. a. y Esc. 1. yur ante testimonias que
non tom mas de lo que perdi. E si despus &c. Esc. j.
y B. R. 3. iure.
24 B. R. 1. perdira , y as otras veces.
15 Malf. 2. deve.
16 Esc. 6. quem casas aderredor.
27 Toled. enderredor. B. R. 1. aderedor. S. B. de
redor.
28 B. R. 1. ficar, y as otras veces.
29 B.R. 1. S. B. y Malf. a. que iuren.
30 B. R. 1. ante.
31 Toled, Malf. 2. y Esc. 1. delantre ornes buenos que
non demanden mas de lo que perdieron.
32 S.B, dems.
33 Esc. 1. 2. E. R. y Bex. las casas.
34 B. R. 1. Malf. 2. y Bex. aquel.
35 Toled. y Malf. 2. fuera de cibdat , si el sennor
lo quisiere librar , faga emienda del dap que fizo , y
el siervo &c. S. B. y B. R. 1. cibdat , si el sennor lo qui
siere librar , faga por l emienda , y el siervo dems re
ciba &c.
36 Bex. faga por l emienda. Esc. 1. faga la emienda
del dao que fizo.
37 Toled. Malf. 3. y Esc. 1. jure que non tom mas
de quanto perdi. S. B- >ure quanto perdi.
 LIBRO VIII.
di. E si el sennor non quisiere fazer emienda
por el siervo, d el siervo 1 que lo descabecen.
II. De los omnes que queman monte.
Si algn omne enciende monte aieno ,
rbores 3 de qua manera quier , prndalo
el iuez , fagal dar C. azotes , faga emien
da de lo que quem , cuerno asmaren om
nes buenos. E si el siervo lo fizo sin volun
tad de so sennor, reciba C. L. azotes, hy
el sennor faga emienda por l , si quisiere;
si non quisiere, hy el danno fuere dos
tanto , tres tanto que el siervo non vale,
d el siervo por el danno , sea quito.
III. TITOL 14 DE 15 LOS DANNOS DE LOS RBOLES l5,
DE LOS HVERTOS,
DE LAS OTRAS
I. De la emienda de las 17 rboles taladas.
II. Si algn omne destruye huerto aieno.
III. Si aquel 1 8 que tata arbor, mata omne ,
laga
IV. Si el arbel 28 que es taiado de la una
parte faze danno.
V. De la vinna taiada , arrancada de
los panes.
VI. De los setos talados, quemados
VII. Si algn omne taia los palos de los
setos.
VIII. Si algn omne taia monte aieno.
IX. De los logares 23 de los fmeteros, de los
pastos que son mas estrechos que non
deven.
1 Catnp. por enmenda.
S. . y Malf. 2. rboles.
g S. B. andan por carrera. Malp. 2. van en carrtra.
4 Esc. i. y 4. carrera.
5 B. R. 2. face fiiego.
6 Toled. por cocer alguna cosa para comer. B. R. 1.
por facer de comer , por. E. R. adubar de comer.
7 Toled. danno.
8 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. restroio en paia seca,
amtelo.
9 Ese. 1. 3. E. R- B. R. 2. y Bex. amtale.
10 B.R. 1. y Malp. 2. crezca.
ir B. R. 1. crescir. Malp. 2. creciere.
12 B.R. 1. S. B. Malp. 3. Esc. 1. y Bex. miesse.
B. R. 2. mese. Esc. 6. mese.
13 B. R. 1. val. S. B. vale. Malp. 2. valie.
14 Esc. 1. DE LOS QVE CORTAN LOS RBO
LES , E LAS VINNAS , E LAS HVERTAS, E LOS
FRVTALES. . :
15 Malp. 3. DEL DANNO.
16 B.R.I. y S.B. ARBORES. Malp. 2. ARBO
LES , E DE LAS VINNAS E DE LOS HVERTOS,
E DE LOS PANES.
17 S. B. de los rboles taiadot. Malp. 1. 7 Esc. i. dt los
rboles cortos, y as en la ley. . .- ~>
TITVLO II.
III. De os que van 3 carrera , fa-
zen fuego.
Quien anda por camino 4, si s quiere fazer
fuego en algn campo por cozer 6 de co
mer, por se calentar, por otra cosa,
gurdese que el fuego non vaya mas ade-
lantre que faga nemiga 7. E si se prendiere
en restrojo 8 en paia seca , mtelo *, que
non cresca IO mas. E si por ventura el fuego
cresciere 11 mas, quemare mies era,
vinna , casa , vergel , otra cosa,
aquel que lo encendi , porque se non guar
d, peche tanto quanto valia 13 la cosa que
quem.
sf-
DE LAS MIESES,
COSAS.
X. De los que meten el ganado en mieses ate'
as, en vinnas 24.
XI. Del ganado quefaze danno 25 en las mieses.
XII. Si el ganado pasee 16 el prado que es
defesado.
XIII. Si el ganado faze danno en los logares
de los fructeros 27.
XIV. Si alguno faze fuerza al que echa el
ganado fuera de la miese a8.
XV. De los que fallan el ganado en las vin~
as, en as mieses.
XVI. Si el ganado se sale 19 de la miese ante
que o echen fuera.
XVII. Si algn omne laga 30 fiere el ganado
que falla en la miese.
18 S. B. algn,
10 Malp. 2. llaga t y as en la ley.
30 Malp. a. Si el rbol que es taiado, 6 quemado, 6 mo
vido de la una parte face danno, mata alguno, y as
en la ley.
21 Malp. 2. arrancada 6 quemada , de los fructos ro'
bados , de los panes , y asi en la ley.
22 Malp. 2. quemados 6 arrancados y as en la ley.
S. B. 6 quemados , i de los panes, y as en la ley.
23 B. R. t. Si los lugares de los fucheros 6 de los paseos
son mas estrechos que non deten, y as en la ley. S. B. Si
los logares de los fructos 6 de los pastos son mas es-
treytos que non deten, y as en la ley. Malp. 2. Si los
logares de los fruteros 6 de los pastos son mas fondos qu
non deven , y as en la ley.
24 Malp. i. en vinnas sabiendas , y as en la ley.
25 Malp. 2. mal en las mieses en los frutos, y as en la
ley.
26 Malp. 2. pace en prado, y as en la ley. B. R. 1. pa
ce el prado que te defendido.
27 B. R. 1. frucheros. Malp. 2. fruteros.
18 B. R. t. S. B. y Malp. 2. las mieses, y as en la ley.
29 B. R. 1. se sal, y as en la ley. S; B. st salle , y as
en la ley.
30 Malp. a. llaga,
Rr a
 138 DEL FVERO
I. De la emienda de las rboles taladas.
Si algn omne 1 taia rbol 4 sin mandado
de so sennor, si es manzanar 3 peche tres
sueldos : si es olivar , peche cinco * sueldos:
si es de lande mayor, peche dos sueldos : si
es menor % peche un sueldo ; si fuere r
bol dotra manera, fuere grande, peche
dos sueldos7, que maguer non lieve fruc-
to % todava son buenas 9 pora muchas
cosas. Mas si 10 la taiar por fuerza , por
sobervia , deve dar otras 11 tales rboles,
pechar la pena de suso dicha en duplo.
II. " Ley antigua. Si algn omne des-
tre 13 huerto aieno.
Quien destruye huerto aieno man mano
el iuez 14 le faga derecho hy emienda al sen
nor del huerto, segund cuerno fuere *5 el dan-
no ; si fuere siervo reciba 16 dems 17 C L.
azotes sobre 18 la emienda.
III. Si aquel que taia rbol , mata
omne , laga.
Si algn omne taya rbol , hy el rbol 19
quando caye mata algn omne , el que lo
taia deve pagar el omecillio. Ca si omnes es
pidieren "derredor del rbol, dvelos 11 di-
zer, que se guarden ante que caya. E si de-
pues que ge lo dixiere , alguno fuere fendo
del rbol, o muerto, el que lo taia11 non deve
pechar 1J nenguna calomna: mas si matar14
omne vieio 1S, feble s6, omne que duer
ma 27, otro omne que se non pueda 18 guar-
i Malf. 2. y Esc. i. siervo.
a Toled. y Esc. j. rbol aieno. Malf. 3. rbol ageno.
B. R. j. aiena. Esc. 6- la rbol. Camp. talla rboles.
3 B. R. i. s. y Esc. 6. manzanal. S. B. uianzenar.
Camp. si ye pumal. Esc. i. frutal.
4 B. R. j. VI. sueldos.
5 Esc. j. III. sueldos.
o B. R. i. y S. B. de menor.
7 loled. dos sueldos por cada una , que maguera &c
Malp. 2. dos sueldos por cada uno &c.
8 B. R. i. frucho.
9 S. B. Bex. Esc. i. y 2. buenos.
10 Malp. 3. y Esc. x. Si alguno fuere acusado de las
taiar.
ti B. R. 1. Malp. 3. Esc. 1. 2. y Bex. otros.
12 En los cdices Camp. y B. R. 3. esta ley est des
pus de la III.
13 S.B. y Malp. a. destruye. B. R. 1. destru orto aieno.
14 Toled. Malp. 3. y Esc. j. el alcalle lo prenda, le
faga facer derechos &c. Bex. Esc. 2. y E. R. le faga fa
cer derecho.
1 5 Esc. 1. fu.
16 Camp. y B. R. 2. reciba L. azotes.
1/ Toled. B. R. i. S. B. y Malp. 2. reciba dems sobre
la emienda L. azotes. Esc. 4. y Bex. reciba dems sobre
toda la emienda L. azotes.
18 E. R. sobre toda la emienda.
19 Toled. Malp. 2. y Esc. 1: y el rbol caye yrado,
mata algn orne , qui lo taya &c
20 S. B. estidieren deredor,, ,ZJ.'J<. x.y Bex. estodieren
a deredor. E. R. estovieren.
2 1 S. B. y Malp. 2. develes decir.
a 2 B. R. 1. Esc. j. S. B. Bex. y Malp. 3. taiav.^
JVZGO
dar, alguna bestia1, algn ganado3",
por la bestia que matar 31 d otra tal bes
tia aquel que lo taiaba, por el omne muer
to peche el omecillio. E si le feri en tal lo
gar31, porque perdi miembro 33,faga emien
da por l , cuerno manda la ley. E si algu
no taia rbol aieno por fuerza , faga emien
da 34 al sennor del rbol por la fuerza 5S. E si
el sennor del rbol dixiere al que lo taia que
se guarde , que non taie i<s el rbol , de-
pes el que lo tai prende hy muerte , el
sennor non sea tenudo del omecillio.
IV. Ley antigua. Si el rbol que es
taiaJo de la una partefaze danno.
Si el rbol que es taiado de la una parte,
quemado , aquel que lo taia lo manda
taiar, non seyendo presente, si el rbol ca
ye 37 mata alguno, non sea tenudo del
danno que faze el rbol.
V. De vinna taiada , arrancada , o' 38
de los panes.
Quien taia vinna aiena , derrayga 3',
destruye , peche otras tales dos vinnas al
sennor de la vinna por ela 40, la vinna des
truida finque del 41 sennor cuya 42 era. E si
algn omne toma el fructo de la vinna por
fuerza , entriegue 43 quanto tom , dems
peche 44 dos tanto : assique , aquellos que
lo coiron 45 yuren quanto era. E si el sier
vo lo fiziere sin mandado 46 de so sennor,
entregue todo el danno, por cada vid *7 re
ciba diez azotes. E si el sennor quisiere fa-
23 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 1. y Bex. aver. . . .
calonna.
24 Esc. /.si matare aquella rbol en cayendo algn omne
25 Toled. ciego.
26 Esc. 1. flaco, que acia dormiendo.
27 .5". B. durmia. Esc. 6. durma.
28 B.R. 1. pudia. S.B. pudie. Malp. 2. podic.
29 Esc. 1. alguna animalia , por la animal a peche lueg*
su sennor otra tal , et por el omne muerto sea penado
por el omeciiio: por lo enflaquecimiento faga emienda se
gn mandan las leyes. Y aqu acaba la ley.
30 Esc. 3. el que la taiaba peche la bestia al sennor de
la bestia.
31 S.B. Malp. a. Esc. 3. E. R. y Bex. mat.
3 2 Esc. 3. en tal maa que.
33 B- R. i- membro.
34 Esc. j. emienda por l como manda la ley.
35 E. R. y Bex. que fizo.
36 Malp. 2. tage.
37 S. B. E.R. y Bex. cayere.
38 Esc. [. de los frutos robados.
39 B. R. 1. arranca. Esc. 6. desarranca. B. R. 2. desrayga.
40 S. B. B. R. 1. y Malp. 2. ella.
41 B. R. 1. y S. B. al. \
42 Toled. y Malp. 2. cuya se era. .
43 B.R. 1. S. B. y Malp. 2. entregue.
44 S. B. y Malp. 2. pechel.
45 B. R. 1. cu iron. S. B. y Esc. 4. cogieron. Toled. y
Esc. 1. que lo cogieron al tiempo, iuren quanto era el dan
no, faga emienda de dos tanto. E si el siervo &ut.Malp. 3.
como Toled. sino que dice dos tantos. ''
46 S. B. Esc. 2. 4.' Bex. y E. R. voluntad.
47 B. R. 1. S. B. y Bex, vide. sn 1. sarmiento.
 LIBRO VIII.
zer emienda por l , por seis vides jpeche un
sueldo. E si el danno fuere grande , y el
sennor del siervo no lo quisier emendar, d
el siervo por el danno *.
VI. De ios setos * taiados, quemados s.
Si algn omne taia 4 seto aieno en algn
lugar s , si es omne de grand guisa refa
ga el seto % faga la emienda por la locu
ra 7 ; si algn danno fuere fecho en la
miesse , por el seto quebrantado peche el
danno , ass cuerno mandare 8 el iuez %
al sennor de la miesse , diez sueldos de-
mas. E si fuere logar de fmeteros, prado
cerrado , peche cinco sueldos : si fuere lo
gar en que non a senon 10 el campo , non
peche otra 11 cosa senon que refaga el se
to. E si fuere persona de menor guisa pe
che el danno quanto fuere asmado, re
faga el seto , dems reciba L. azotes :
si el siervo lo faz sin voluntad de so sen
nor , peche el danno , refaga el seto, re
ciba " C. L. azotes. Hy esto dizimos 13 de
los que los fazen por su grado ; mas si al
guno lo faze por ocasin , refaga el seto ,
non sea tenudo de mas : ca non semeia tuer
to lo que omne non faze por su grada
VI. Si algn omne taia los palos de
los setos.
Quien taia 14 palos de seto aieno, si non
avie 15 fructo en el tiempo l6, entregue los pa
los al sennor en quatro 17 duplos : si avie
hy fructos 18 encerrados por cada palo pe
che una meaia a0; si algn danno oviere en
los fructeros 11 , dvelo entregar. E otros de
zimos de los huertos que son cerrados de seto.
1 Toled. Mate. 2. y Esc i. por el danno al sennor de
la vinna.
2 B. R. 2. 3. y Esc. i. sotos, y as siempre.
3 Esc. I. 6 arrancados.
4 Malp. 2. quema taia.
5 B. R. 1. S. L. y Malp. 2. logar.
0 Esc. 3. refaga el danno del seto , faga emienda por
el danno que fizo.
7 Toled. Esc. 1. 2. 4. E. R. Bex. S. B. y Malp. 2.
-por la locura que fizo.
8 Toled. asi como manda el alcalde los apreciadores,
al sennor de la miessa &c.
9 Malp. 2. y Esc. 1. el iuez los apreciadores. '
10 S.B. y Malp. 2. sinon. Esc. 3. en que non haba al
salvo en campo. Bex. non aya si non campo.
11 Toled. B. R. 1. Bex. S. B. y Malp. 2. non peche al.
1 2 Toled. Esc 1. 2. 4. E. R. Bex. B. R. I. 3. S. B.
y Malp. 2. reciba C. azotes.
13 S.S.B.R.i.y Malp. 2. decimos, y as otras veces.
14 Malp. 2. taia quema.
15 Esc. 2. oviere. Bex. oviere fructo el campo.
16 B. R. 1. S. B. Esc. 3. y 4. campo.
17 B. R. 1. eri quatrodoblo.
18 B. R. r. y Bex. frucheros. ' '
19 Esc. 1. encargados.
20 Esc. j. de oro.
ai S. B. Esc. 1. 2. 3. 4. y E. R. fructos.
12 En el Esc. 3. falta esta ley. -:n
a 3 Esc. 1. es y fallado con carreta. \
TITVLO III. i39
VIII.** Si algn omne taia monte aieno**.
Si algn omne prende otro , quel taiaba
so monte , que salia con so carro del mon
te , levaba arcos de cubas , otra lenna
sin voluntad de so sennor del monte, el sen
nor del carro pierda los bues 14 y el carro,
quanto le fallare el sennor del monte todo
lo deve aver.
IX. Si los logares de los fruteros ,
de los fastos son mas estrechos s que
non deven.
Si algn omne ha vinna prado en logar
en que a fructo *6 pasto 47, por ventura
feziere 48 cerca derredor , tamanna *9 que
non pueda omne passar sinon por la vinna,
por la miesse , el que passa , si 30 Hzier al
gn danno , no es 31 tenudo de ge lo me-
iorar. E los campos que yacen desempata
dos32, en que non a fructo, si alguno feziere
y valladares 5S, nenguno non dexe de en
trar dentro por aquellos valladares , nin por
otras defesas 34 que les fagan 3S.
X. De los que meten ganados en mieses
atenas , o en vtnnas 3<S
Q uien mete yeguas, oveias 37, vacas,
o" otro ganado en miesse aiena en vinna,
peche todel danno , quanto fueie asmado.
E si fuere omne de gran guisa , por buey,
por 38 caballo 3, peche senos sueldos. E por
ganado menudo peche por cada cabeza una
meaia 4. E si es omne de menor guisa peche
todel danno la meatad 41 que es de suso
dicha , dems reciba sesenta 41 azotes. E
si el siervo lo fiziere de 45 voluntad de so
24 B. R. 1. buys. S. B. y Malp. 2. bueyes. Esc. 4. y
B.R. 2. boys.
2 5 Esc. 1 . fondos.
26 Malp. 2. uto. B. R. 1. frucho.
27 B. R. 1. pasco.
28 S. B. y Malp. 2. ficiere , y as otras veces.
29 S. B. tanmanna.
30 S. B. Malp. 2. Esc. 2. y Bex. sil. B. R. 1. se le.
31 S. B. y Bex. non sea tenudo de lo.
32 B.R. 1. S. B. Bex. Malp. a. Etc. 1. y E. R. des
amparados.
33 B.R. i. valadares ,y as otras veces.
34 S. B. otros defensamients quel fagan. Esc. 4. defen-
dimientos.
35 Toled% que les fagan , no aviendo fruteros. Malp. 2.
quel fagan , no hi aviendo fruteros. E'c. 1. non hy ha
biendo fructos.
36 Esc. 1. sabiendas , y as en la ley.
37 B.R. 1. S. B. y Malp. 2. oveias. Esc. 3. B. R. 2.
y 3. 6 bues.
38 Esc. 4. vaca.
39 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. por caballo , por cada
cabeza mayor peche sendos sueldos.
40 B. R. 3. meaia de oro.
41 Malp. 2. -meetad de mas. Esc. 3. la meatada de la
emienda. Esc. 4. la meatad de la emienda. B. R. 3. la
meatada de toda la emienda.
42 Toled. L. azotes. Malp. 2. XL. azotes.
43 Malf. a. R. 1. y S. B. sin voluntad.
 140 DEL FVERO
sennor , el sennor peche todel danno %
dems el siervo reciba sesenta azotes.
XI. Del ganado que faze danno en
las miesses.
Si el ganado de algn omne pasee miesse
aiena vinna , el sennor cuyo 2 es el ga
nado , d otra tanta de miesse , de vin
na , otro tanto logar con los fructos al
sennor de la miesse de la vinna , quanto
fuere asmado aquel danno. E aquel cuyo era
el ganado , los fructos cogechos 3, reciba
su heredat 4, si aquel cuyo era el ganado
non oviere otra tal mies , otra tal vinna,
entregue otro tanto de fructo, cuerno era
asmado el danno que fizo el ganado en otro
tal loguar s.
XII. Si el ganado pasee el prado que
es defesado 6.
Quien mete ganado en prado 7 defesado * en
tal tiempo que la yerba non pueda crescer
pora segar , si es siervo reciba quarenta 10
azotes , y entregue el feno al sennor del fe-
no 11 , quanto fuere asmado : si es omne li
bre , hy es de menor guisa , por dos cabe
zas de ganado peche una meaia , dems
el danno del feno quanto fuere asmado:
si es omne de mayor guisa peche el dan-
no , por dos cabezas de ganado peche un
sueldo I2.
XIII. Si el ganado faze danno en los
logares de los fructeros.
Si algn omne falla ganado aieno en su
mies , en su vinna, en su huerto , en
su prado , nol mandamos que lo eche ende
sannudamientre , que por ventura non se
danne el ganado 13 ; mas livelo buenamien-
1 Malp. 2. el danno por l.
2 B. R. 1. cuyu es , y as otras veces.
3 S. B. coiechos. B.R. 1. coiecos.
4 Toled. su heredat todava que aquel que ficiere la
emienda lieve el relieve del fructo damnado; si aquel &c.
Malp. 3. como Toled. sino que en vez de relieve dice rema
niente.
5 B. R. j. lugar. S. B. y Malp. 2. logar.
6 E.R. defeso.
7 Esc. 2. y 4. aieno.
8 Esc. 3. 6. y Bex. defeso.
o B. R. 1. 2. S. B. Malp. 3. Esc. 1. 2. 6. y Bex. se
garla.
10 Esc. 2. L. Esc. 3. LX.
11 B.R. 3. prado.
1 2 Toled. y Esc. 1. peche un sueldo , peche el feno
quanto asmaren que dannaron sus bestias. En Malp. 2.
como en Toled. sino que aade su ganado.
13 Esc. 1. faga maior daino en saliendo yrado.
14 Toled. mansamientre. B. R. 1. belamientre. S. B. bie-
lamientre. Malp. 3. Esc. 1. 2. 4. 6. B. R. 3. E. R. y
Bex. bellamientre.
15 B. R. 1. pora su casa.
16 B.R. 3. domno.
17 S. B. y Bex. delawtrc l dos vecinos. Esc. 2. y 4.
JVZGO
tre 14 15 su casa; tngalo encerrado,
fgalo saber so sennor16 del ganado, que
delantre dl '7, de los vecinos 18 sea asma
do el danno 19 que fiziera el ganado : m-
bas las partes vengan al logar, miedan 10
lo que es dannado de la vinna , del cam
po , de la mies , del prado , que es dan-
nado : hy esperen ** fasta que sea el pan co
gido" daquel logar, 23 dl otro tanto ,4en
otro logar de terreno que non sea danna
do , cuerno es aquel que era dannado ,
coia el pan delantre testimonios 4S daquel
logar , que es dannado , daquel que non
es dannado : quanto fallaren que es menos
daquel logar que es dannado, entrgueielo
todo al 26 sennor del ganado : depues que
el logar fuere medido, entreguen 17 el ga
nado so sennor, ass cuerno es derecho18.
si el ganado que es echado con sanna se
danna , aquel que lo ech entregue lo que va
lia el ganado *' solamientre , retenga pora
s el ganado que feri 30, que mat : to
dava que pague ante lo que valia. E si el
ganado se danna muere por occasion,
quando lo ech 31 sin culpa daquel que lo
echa, 3a si cae en palos en valladares,
pague el medio 33 del danno el sennor del
ganado , segund cuerno es dicho en la ley
de suso , ass sea firme.
XIV. Si alguno faze fuerza al que
echa el ganado de las mises.
Si alguno tuelle el ganado 34 aquel que
lo saca de su mies , si es omne de grand
guisa el que lo tuelle, peche al sennor de
la mies cinco sueldos , peche el danno en
duplo : si fuere omne 3S vil peche en du
plo el danno, dems reciba cinqenta azo
tes : si es siervo , peche cinco sueldos;
si non oviere onde los pague , reciba C.
azotes antel iuez , so sennor non aya nen-
dos omnes buenos vecinos.
18 B.R. 1. vescinos.
1 9 Esc. 3. el damno de la vinna el huerto.
20 S. B. y Malp. 2. midan. E. R. veian.
21 B. R. i- se asperan.
22 Toled. S. B. y Bex. coyecho. Malp. 2. cogecho.
B- R' i- coido. E. R. coleydo.
23 B.R. / S. B. y Malp. 2. del.
24 Esc. 2. de trmino.
2 5 Esc. 1. que midieran el lugar dannado 1 quanto ta
llaren &c.
26 Esc. 3. y Bex. el.
27 S.B. y Malp. 2. entregue.
28 Esc. 4. suso dicho.
29 Malp. 2. ganado terido.
30 S. B. y Malp. 2. firi.
31 S.B. B. R. 1. y Malp. 2. lo echa , sin culpa.
32 Malp. 2. .si. . . .
33 Toled. y Esc. 1. pague el medio del danno enflaque
cido muerto el sennor del ganado, &c. Malp. 2. pa
gue el medio del danno del ganado enflaquido o muerto
al sennor del ganado.
34 S. B. Esc. 1. 2. 3. B. R. 3. y E. R. el ganado por
fuerza. B. R. I. el ganado por forcia.
35 Esc. 2. y 4. de vil guisa.
 LIBRO VIII.
guna calonna por l. E si algn omne fuer
za 1 el ganado que tiene omne en corte,
por danno que fizo, ge lo toma * por
tuerza de su casa , peche ocho 3 sueldos al
que fizo 4 el tuerto , peche dems el danno
en duplo. E si es siervo el que lo fizo, re
ciba dems C. azotes , hy el sennor non aya
nengLin danno.
XV. De los que fallan el ganado en
las vinnas, en las mieses.
Todo omne que fallar en su vinna, en
su miese, en su prado, en su huerto
algunas bestias aienas , ganado , lutgo 5
ese dia , otro dia lo faga saber al sennor
del ganado: si el sennor del ganado non
quisiere venir, ni enviar, los vecinos deven
asmar el danno que es fecho , y el iuez deve
constrinnir 6 aquel cuyo era el ganado,
que emiende el danno 7 que recebi por el
ganado , lo iure. E si el sennor del ga
nado non quisier venir por recebir so ga
nado , 8 por emendar el danno , el que lo
prendi 9 dl beber solamientre al ganado,
tngalo tercer dia encerrado : por aque
llos tres dias non deven 10 aver nenguna ca
lonna": depues de tres dias dexe el ga
nado. E si depues so sennor del ganado non
quisiere recudir 12 sobrel ganado , nin fazer
emienda , solamientre por el desprezamien-
to peche el danno en duplo: si aquel, cuyo
IV. TITOL DEL31 DANNO QVE FAZE EL GANADO,
DE LAS OTRAS ANIMALIAS.
I. Si algn omne fuelle 31 caballo, otra ani-
malia de so pesebre sin voluntad de so
sennor.
. i ToUd. Malp. a. y Esc. i. furta fuerza. B. R. i. i.
S. B. y Camp. furta el ganado. E. R. forza.
2 Malp. a. tom.
3 Esc. 3. siete.
4 B. R. 3. la tuerza.
5 ToUd. Malp. 3. y Esc. 1. luego lo encierre en su
casa ese dia , et otro dia lo faga saber al sennor del ga
nado ; si el sennor del ganado , pues que ie lo ficiere
saber , non quisiere venir ni embiar, quanto los vecinos as
maren del danno que es fecho , tanto deve pechar el duen-
no del ganado. E si el sennor &c.
6 B. R. 1. costrennir. S. B. constrennir.
7 B. R. 3. as qe aquel que recebi el danno prob el
danno que &c.
8 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. por.
9 Malp. 3. prendr. B. R. 1. prend.
10 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. deve.
1 1 ToUd. Malp. 3. y Esc. 1. nenguna calonna , porque
su duenno non quiso venir. E despus de tres dias dexe
el ganado. E si depues &a
11 B. R. i. S. B. y Malp. 2. recodir.
13 S. B. y Malp. 2. tenie.
14 Esc. 1. 3. y E. R. lo rogar.
15 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. vaya.
10 ToUd. y Esc. 1. sendos. B. R. i. senlos.
17 ToUd.y Esc. 1. sendas. S. B. una meaia. B.R.a. senlas.
TITVLO III.
era el ganado , vinier al que lo tiene 13 en
cerrado, l 14 rogar que vayan Is con l asmar
el danno , que dexe el ganado , y el otro
non lo quisier fazer, mas quisiere matar el
ganado ; si esto le fuere provado, por cada
cabeza de ganado mayor peche sennos 16 suel
dos al sennor del ganado : por cada cabeza
de ganado menor peche sennas 11 meaias. E
otro tal derecho es daquellos que tienen el
ganado encerrado enante 18 tres dias, 19 non
lo quieren dizir 10 al sennor. E si es siervo
aquel que lo faz 21 sin voluntad de so sen
nor, reciba C. azotes, y el sennor non aya
nengun danno.
XVI. Si el ganado se sale de Ja mies
ante que lo echen fuera.
Si el ganado " se sale *3 de la mies ante que
sea echado fuera, no *4 deve el sennor pren
dar ; ca non sabe el omne si fizo 2S y dan-
no : mas si aquel , cuyo es el ganado ,
otro omne lo echa fuera , el sennor del ga
nado sea tenudo de pechar el danno *6.
XVII. Si algn omne fiere 6 laga el
ganado que falla en su mies.
Si algn omne que falla ganado en su mies,
sil * taia labros l8, oreias, 19 sil faze otra
cosa aquel ganado que deslayd, sea suyo,
peche al sennor del ganado otro tal sano.
II. Si algn omne la bestia que es empres
tada trae 33, usa contra 3 4 su voluntade
del sennor.
1 8 Esc. 4. y ante de tres dias.
19 Esc. 1. que.
20 B. R. 1. S. B. y Malp. 2- decir.
1 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. faz , si lo ficier sin vo
luntad &c. Esc. 3. si lo fkier. B. R. 3. lo faz , lo faz
sin &c<
22 Malp. 3. si ganado sale.
13 S. B. se salle.
24 S. B. Esc. 3. E.R. y Bex. non lo deve el sennor
prender. Esc. t. pendrar.
25 ToUd. Malp. 2. y Esc. 1. si fizo y danno aquel
ganado otro.
26 ToUd. y Malp. 2. el danno quanto apreciaren.
27 B. R. 3. le taia dalguna cosa , porque sea deslay-
dado , peche al sennor del ganado otro tan sano ganado
como era entonces el so.
18 Esc. 6. beycos. Bex, becos.
29 Esc. 2. ol faze.
30 Esc. 3. tal como el suyo sano.
01 Malp. 2. QVIEN FICIER DANNO LAS ANI-
MALIAS EN LAS HEREDADES EN AL.
32 B. R. 1. tuey. Malp. 2. tutlle desata , y as en
la ley.
33 S. B. traye.
34 B. R. 1. S. B. y Malp. 1. contra voluntad de so
jennor, y as en la ley. ;
 i4a DEL FVE] .0
III. Si algn omne danna la cola , o la coma
del 1 caballo.
IV. Si algn omne lastra alguna animalia
ajena.
V. Si algn omne faze abortar 1 el 3 ani
malia aiena.
VI. Si algn omne faze abortar yegua aiena.
VII. De las animalias que se fieren unas con
otras.
VIII. Si algn omne mata ganado aieno, sil
faze danno , nol faze danno.
IX. Si algn omne labra con ganado aieno sin
voluntad de su sennor.
X. * Si algn omne encierra ganado aieno que
nol faze danno.
XI. <5"/' algn omne trilla pan en era con ga
nado aieno.
XII. Si algn 5 omne mata ganado aieno por
alguna ferida.
XIII. 6 Si el animalia se mete 7 con otra grey *
aiena.
XIV. Si el omne faz algn espanto la ani
malia por que se pierda, por que muera.
XV. 9 Si el animalia que es brava mata al
gn [omne.
XVI. Si el omne no quiere quitar de si el ani
malia que es brava.
I. Rey Rescindo
Si algn omne fuelle cavallo , animalia
de su pesebre sin voluntad de so
sennor.
Si algn omne saca 42 caballo aieno otra
animalia destablia 's, de pasto a4, de al
guna prisin sin voluntad de so sennor, pe
che un sueldo al sennor del animalia : si
el animalia murier J por aquel soltamiento,
peche otro 16 tal caballo, otra tal animalia
al sennor. E si fuere en ela algn logar,
labr con ela sin voluntad de so sennor,
dl otra tal animalia cuerno 7 aquella suya
al sennor del animalia , si el sennor del ani-
1 S. B. al, y as en la ley.
2 S. B. abortar vaca aiena, y as en la ley.
3 Malp. 2. al animalia agtna , y as en la ley.
4 En Malp. 3. estn trocadas esta ley y la siguiente.
5 Malp. 2. Si alguna bestia face mal algn orne.
x siguen las dems leyes con este aumento.
6 En S. B. esta ley est pospuesta la siguiente.
7 B. R. i, S. B. y Malp. 2. amece.
8 B. R. i.gree.
9 Esta ley y la XVI. estn pospuestas en S. B. la
XVII.
10 S. B. guiamiento.
11 En S. B. B. R. 1. y Malp. 1. esta ley es la XXI.
Antes de ella est la XX. en S. B. , que es ; Del can que
mata ganado ; y en Malp. 2. Del can dannojo.
12 B. R. 1. S. B. y Malp. a. caye.
13 B. R. 1. armadas. S. B. armaduras.
14 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. deve mostrar.
15 B..R. 1. S. B. y Malp. 2. cierran.
10 Malp, j. fuelle al que pasta carrera que non passa
JVZGO
XVII. Si algn omne faz algn guiamiento r"
con mano , con otra cosa la anima
lia , la mata.
XVIII. Si el can que es enrizado mata ,
muerde algn omne.
XIX. Del danno 1 1 que omneface en panes aienos.
XX. Si algn omne va por facer mal, cae 13
en las armadijas 13 de las bestias.
XXI. Que el que faz armadijas las bestias,
dvenle 14 mostrar el logar, dicirlo
los omnes , a los vecinos.
XXII. De los que encierran 15 el camino.
XXIII. Quanto de terreno deve omne dojar cer
ca d:l camino.
XXIV. Si el omne fuelle 16 aquel que va su
camino , que nol pasca el ganado.
XXV. Que los pastos 17 que non son cerra
dos 18 non sean defendudos los que pa
san por el camino.
XXVI. Que aquel que face alguna labor cerca
vado de rio, deve cercallo derredor 19
de seto.
XXVII. Quanto deve cercar * del rio el que
a lavor cerca del rio.
XXVIII. De los que crebantan molinos ,
pesqueras.
XXIX. De los que furtan las aguas.
malia pudiere aver su animalia fasta *8 ter
cer dia : mas si la non pudiere aver nin fa
llar fasta tercer dia , dall adelantre el qui
la tom sea tenudo por ladrn.
II. *SV algn omne la bestia que es em
prestada trae usa contra volun
tad de so sennor.
Si algn omne que lieva bestia empresta
da la da otri que la corra, que faga
en ella carrera sin voluntad de so sennor
de la bestia , por diez leguas peche un suel
do al sennor de la bestia ; si lo 30 empres
tare mnos de diez 31 millas, fagal emienda
scgund el trabajo 3t, segund la carrera :
el ganado. S. B. tutllt ganado al que va por so camino
que non pasca, y lo mismo en la ley.
17 B. R. 1. paseos , y as otras veces.
18 B. R. 1 . y S. B. encerrados.
19 B. R. I . enrredor del rio de valladar 6 de xeto.
20 Malp. 2. Quanto deven cerrar del rio con las presar.
ai 3.R.I. Cindo. S. B. Resciendo.
22 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. saca desata. E. R. col
saca.
23 B.R. 1. 3. y Esc. 3. de trava. S. B. Etc. 4. E. R.
y ex. destrava.
24 M. y B. R. z. pasco.
25 Esc. 1. murier, se perdier.
36 Toled. peche otra tal animalia.
37 Toled. S. B. Malp. 3. y Esc. g. con.
28 Malp. 3. tro tercer dia.
29 S. B. Esc. 6. y E. R. leva la bestia.
30 B.R. 1. S.B. y Malp. 3. la.
31 S.B. dos.
32 B.R. 1. S. B. y Malf. 3. trabaio.
 LIBRO VIII.
si la bestia se afollare1, muriere, el que
la tom emprestada aya aquella afollada %
muerta , d otra tal sana al sennor de
la bestia.
III. Ley antigua. Si algn omne danna
la coma la cola al caballo.
Si algn omne danna 3 la coma la cola4
al caballo aieno , d otro caballo sano al
sennor del caballo, cuerno el so 5 . E si fue
re otra animalia , por cada cabeza de ani-
malia que deslaydar % peche 7 la terza parte
de un moravedi 8.
IV. Ley antigua. Si algn omne castra
animalia aiena.
Quien castra caballo aieno, otra anima
lia , que por ventura so sennor tiene 9 en
guarda I0, puerco, otra animalia que non
devia seer castrada , peche el duplo del ani
malia al sennor del animalia , quien tzo
el danno, por emienda.
V. Si algn omne faz abortar baca
aiena.
Si algn omne faz baca aiena prennada abor
tar, dl otra tal baca con so becerro al sen
nor de la baca ; y l tome la baca que fi
zo abortar. E otros mandamos de las otras
animalias.
VI. Si algn omne face abortar yegua
aiena.
Si algn omne faz abortar yegua prennada
aiena , peche al sennor de la yegua un po
tro dun anno.
VIL De las animalias que se feren
unas con otras.
Si algunas animalias, algn ganado se fie-
re se lagan de so uno, el sennor de
la animalia, que firi el 12 otra, peche otra
i B. R i. se matare moriere. Esc. 6. y Bex. afo
gare moi iere.
i Bex. abgada.
3 Toled. Esc i. j. B.R. i. y Malp. 2. taia.
4 Esc. 6. E. R. B. R. 2. y Bex. coa.
5 Toled. suyo sin otro negamiento. Malp. 2. 'y Esc. x,
con el suyo sin otro alongamiento.
6 B. R. 1. y Esc. j. conbndiere. S. B. Esc. 1. y Bex.
deslayd.
7 Toled. peche MI. mrs. Malp. s. y Esc. 1. peche un
moravedi.
8 S. B. moravedin.
9 B. R. 1. y Malp. 2. tenie.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en guarda para tener ye
guas. B.R. 1. 2. y Esc. j. en guarda, toro , puerco.
S. B. en guarda , toro , porco.
1 1 Esc. 1. fieren.
1 2 Malp. 2. al.
13 Toled. tome la suya &c B. R. 2. Como la suya,
TITVLO IV. *43
tal animalia sana , cuerno *' la suya lagada
muerta l4.
VIII. Si algn omne mata ganado aieno,
silface danno, nolface danno.
Si algn omne laga mata animalia aiena
sin danno quel ficiese , peche otra tal ani
malia al sennor de la animalia. E si es sier
vo , reciba dems diez IS azotes : si es li
bre , peche cinco sueldos dems : si la ma
ta laga por danno quel ficiese , peche el
precio del animalia al sennor, sea quito.
IX. Si aloim omne labra con panado aie-
no sin voluntad de so sennor.
Quien yunne 16 buey 17 aieno para facer al
guna labor, por acarrear alguna cosa sin
voluntad de so sennor, peche 18 otro tal
buey al sennor del buey , cuerno aquel que
yunn
X. Si algn omne encierra ganado aieno
que nolface danno.
Si algn omne encierra ganado aieno sin dan-
no nenguno quel ficiese , si es siervo reciba
diez 20 azotes , si lo ficiere sin voluntad del
sennor : si es omne libre , peche al sennor
del ganado por dos cabezas las dos 21 par
tes dun. moravedi. E si alguna de las ani
malias fuere muerta enflaquecida 22, faga
emienda segund la a 3 ley de suso.
XI. Si algn omne trilla pan en era con
ganado aieno.
Todo omne que mete caballo aieno , ye
gua , otra animalia por trillar sin volun
tad de so sennor, por cada cabeza de ani
malia peche 34 un sueldo al sennor de la ani
malia. E si el animalia muere por alguna 13
ocasin, peche un sueldo, dems otra tal
animalia al sennor.
l tome la xagada morta. Esc. 3. et l tome la lagada
muerta para s.
14 S. B. morta. Esc. 1. tome la muerta la lagada
para s.
15 Toled. Malp. 2. y Esc. j. L. azotes.
10 Esc. 6. y . R. yunge. Bex. yunze.
1 / Toled. yunne buey en carreta. B. R. I. yunne bue,
y as otras veces. ,
1 8 Toled. peche otro tal buey con aquel que yunn. S. B.
peche otro tal buey con aquel que iunne. Malp. s. pe
che otro tal buey con aquel que iunni. B. R. I. pecha
otro tal buey como aquel que iunni.
jp Esc. 6. y E. R. yungi. Bex. yunc.
20 Malp. 2. L. B. R. 2. C.
j 1 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. una tercia dun maraved.
22 B. R. 1. flaquecida.
23 Toled. segund la ley.
24 B. R. 1. y 2. pague un sold.
2 5 Esc. 1. este achaqut.
 i44 DEL FVERO
XII. Si bestia , animaiia daosa de
quien quier face danno.
Si alguna animaiia ficier algn danno enr
poder de so sennor de la animaiia , deve dar
el animaiia por el danno , facer la emien
da como mandare el iuez2.
XIII. Si algn omne mata ganado aieno
por alguna ferida.
Si algn ferier yegua aiena , ganado aie
no , ass que la enflaquezca , que la mate
de la ferida , peche otra tal animaiia al sen
nor, aquella que enflaqueci mat sea
suya. E si non oviere otra tal animaiia,
pague el precio que valia. E otros dicimos 3
del buey , del caballo , de las otras ani-
malias.
XIV. Si algu ganado se mezcla 4 con
alguna grey aiena.
Si algn ganado se mezcla 5 con otro ga
nado aieno , aquel cuya era la grey * lo
sopiere, si depues se saliere de la grey no
lo sabiendo el sennor de la grey, deve iu-
rar al sennor del ganado , que non se sali
por su culpa , nin por so enganno , que
l no lo ha , ni lo di otri , sea quito.
E si lo adujiere 7 su casa con su ganado,
fasta ocho dias" no lo dixiere en conce-
io paladinamientre % pchelo en duplo 9.
J-
XV. Si algn omne faz guiamiento
alguna bestia por que se espante.
Si algn omne liega 10 cabeza de ganado
muerto , huesos , otra cosa la cola
del caballo , de otra animaiia por tal que
se espante , si el animaiia por aquel espanto
fuere muerta enflaquecida, el que lo rizo 11
d otra tal animaiia sana al sennor. E si la
bestia non oviere ningn mal , el qui lo fizo,
si es omne libre , reciba cinquenta azotes,
si es siervo , reciba C. ,a azotes.
1 M. ToleJ. B. R. 2. Esc. 4. 6. E. R. S. B.y Malp. 2.
sea en poder de so sennor del animaiia de darle el ani
maiia &c.
2 Esc. 1. alcalle.
3 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. decimos.
4 Toled. se avere.
5 Toled. se avere. Esc.j. 4. 6. E. R. Bex. S. B. y
Malp. 2. se amece. B. R. 1. se mecier. Esc. 1. se mece.
'6 Esc. 6. gree.
7 B. R. 1. adoxier.
8 Esc. 4. 6. E. R. y Bex. paladinamientre , sea tenudo
por ladrn.
9 S. B. en duplo , sea tenudo por ladrn.
10 S. B. Esc. 4. E. R. y Malp. 3. liga.
11 Esc. 1. lig.
12 B.R. 1, ciento azotes.
13 B. R. 1. y Malp. 2. el sennor.
14 B.R. 1. merinos.
15 Aqu acaba la ley en Bex.
JVZGO
XVI. Si el animaiia que es brava mata.
algun omne.
Si algn omne ha buey bravo, toro, 6
baca , otra animaiia , mtelo luego ante
que faga mal : si lo sabe por los vecinos
quel dixieren que es tal, depues lo toviere
lo governare, no lo quisier luego ma
tar, depues matar algn omne , firiere,
faga ende emienda al 1 3 sennor, cuerno man
da la ley del omecillio de los omnes , de
las mugeres, de los ninnos '4, de los siervos,
de las siervas. ,s Ass que si aquela 16 ani
maiia matar omne ondrado , peche el sennor
por el omecillio D. sueldos : por omne libre
de menor 17 guisa, que aya XX. 18 annos, pe-
che CCC. '9 sueldos, por omne franqueado
peche la meatad desta emienda. E esta emien
da misma mandamos facer por omne que ma
ta fasta L. annos ao. E si el animaiia mata
omne de L. annos adelantre fasta LXV. *l9
el sennor peche por el omecillio CC. sueldos.
E por omne de LX. " V. annos adelantre
peche CL. 23 sueldos. E si la animaiia ma
tar omne de XV. annos, peche el sennor por
el omecillio C. L. sueldos : por omne de
XIII. annos peche C. XXX. sueldos : por omne
de XII. annos peche C. 2* XX. sueldos : por
omne de XI. annos peche C. 15 X. sueldos,
por omne de X. annos peche C. sueldos ,
por omne que aya IX. annos, VIII., VII.
peche XC. 6 sueldos: por omne que aya VI.
annos, V., IIII. peche LXXX. sueldos :
por omne que aya III. II. annos peche LXX. * 7
sueldos : por omne de un anno peche LX.
sueldos. E si matar mugier el animaiia de
algn omne , si es la mugier de XV. annos
fasta XL. peche el sennor del animaiia por el
omecillio C. L. sueldos. E si matar mugiec
que aya XL. annos fasta LX. peche el sen
nor del animaiia CC. sueldos por el omeci
llio: por mugier que a de LX. annos arriba
peche C. sueldos. E si matar mugier de XV.
annos 18 en ayuso peche la meatad de la
emienda que es dicha de suso de los ninnos
de XV. annos en ayuso, segund la edad de
cada uno. E si la animaiia matare siervo aie-
16 B.R. i. S. B. y Malp. 3. aquella.
1 7 ToleJ. de menor guisa , tranqueado , peche la
meatad del omecillo del ombre libre ; et si fuere el
muerto siervo , peche el sennor de la bestia dos siervos
tales cuerno el siervo muerto que a XX. annos , peche
CCC. sueldos por orne franqueado &c. Malp. 2. y Esc. /.
como Toled. sino que acaba la ley en siervo muerto.
18 Esc. 4.X.
19 B.R. 1. CC.
20 Toled. L. annos adelantre.
21 S.B. sesaenta cinco. B. R. 1. fasta LV.
22 S. B. sexanta cinco. B. R. 1. LX.
23 Toled. B. R. 1. Esc. 4. y 6. C. sueldos. S. B. ciento
sueldos.
24 B. R. 1. CX.
25 Toled. C. IX.
26 S. B. novaenta.
27 S. B. setaenta.
a 8 B. R. 1. annos ayuso , y as despus.
 LIBRO VIII.
no, el sennor del animalia peche otros tales
dos siervos al sennor del siervo.
XVII. Si algn omne non quiere quitar
de s el animalia que es brava.
Si algn omne ha buey bravo , otra ani
malia , mtelo luego , qutelo de s , f
galo saber los vecinos, que lo quit de s:
si lo non quisiere matar, ni lo quitar de
s , mas 1 si lo quisier tener, quanto danno fi
ciere depues pchelo 3 en duplo.
XVIII. Si algn omne faz algn espan
to 3 con mano con otra cosa la
animalia , lo mata.
Si algn omne enriza buey 4, can, otra
animalia contra s, quanto danno le ticiere
el animalia , trnese su culpa.
XIX. Ley antigua. Si el can que es en
rizado mata algn omne , muerde.
Si s algn can muerde algn omne , de la
mordedura muere el omne , enflaquece , el
sennor del can non deve aver nenguna ca-
lonna 6 , si 7 el sennor non enriz el can que
lo mordiese. E si el sennor del can enriza
el can que prenda ladrn otro malfechor,
de la mordedura muere enflaquece el
ladrn el malfechor, el sennor del can non
deve aver nenguna 8 calonna. Mas si lo enri
zar que muerda omne que non es malfechor,
quanto danno ficiere el can todo lo deve pe
char el sennor, segund la ley , cuerno si lo
l mismo ficiese.
XX. El Rey Don Flavio Rescindo
Del can 10 que mata ganado.
Todo omne que ha can que mata ovejas
otro ganado , el sennor del can deve dar
el can al que fizo el danno , " lo mate
1 B. R. i. mas quirselo tener. S. B. mas quireselo te
ner. Malf. 2. lo quisier tener.
2 Toled. y Malf. 2. peche el omecillo.
3 B. R. 1. 2. Esc. 4. 6. E. R. y Bex. untamiento.
Esc. !}. enrizamiento.
4 se. 1. buey , baca , can.
5 Ese. 1. 3. 4. y_ E. R. Si el can de algn orne.
o B. R. x. cal'omia.
7 Esc. 6. E. R. y Bex. se l non enriz*".
8 S. B. y Ese. 4. ninguna pena.
o S. B. E. R. Ese. 4. B. R. 2. y Malf. 2. Scindo.
B. R. 1. Cindo. M. El Rey Don Flavio.
10 Esc. 1. Del can dannoso. * 26 B. R. 1. fuos. S.B. Esc. 4. 6. y E. R. foyos. To
ir B. R. 1. 2. S. B. Malf. a. Ese. 4. 6. y E. R. oveias.
13 B.R. 1. 2. S. B. Malf. 3. Esc. i. j. 4. 6. E. R.
y Bex. lo. , 27 M. S. B. Esc. 4. y 6. o suele ser carrera. B. R. i-
13 S. B. el tuert. - *
14 B. R. 1. S. B. y Malf. 2. pechar el sennor.
15 B. R. 1. De los que confonden 6 dannan faunos
aienos. 1 "* - '.
16 Toled. y Malf. 2. suciedad. Esc. 4. "y S. B. sucia.
B- R. 3. uicidumbre. Ese. 3. 6. y Bex. sucio. E. R. su-|
TITVLO IV.
luego : si lo non quisier dar aquel qui
fizo el danno 13 primeramientre, quanto mas
danno ficiere depues el can, todo lo deve pe
char 14 en duplo. :
XXI. Del 15 danno que omne faz en
pannos aienos.
Si algn omne taia vestidos aienos, los
rompe, los ensucia en tal manera que la
ensucidura 16 non se pueda toller sin laydu
ra 17 del panno, peche otro tal vestido en
tero 18 al sennor del vestido. E si non pudie
re aver otro tal vestido , d el precio quanto
valia el vestido ante que fuese taiadoI9,
roto , ensucido ao, tome el vestido roto
pora s. E si el siervo ficiere tal cosa sin
voluntade de so sennor , y el sennor non
quisiere facer emienda por l, d el siervo
por emienda , segund qual fuere el fecho.
XXII. Ley antigua. Si algn omne
que va por facer mal , cae 41 en las
armadijas aa de las bestias.
Si algn omne pone armadijas 2 3 en su vi
a, en su campo por matar ciervo a4,
otra animalia de monte , algn omne que
quiera facer furto, alguna nemiga cayer
en las armadijas , dvese tornar su culpa,
porque quera tomar lo aieno con tuerto.
XXIII. Que el omne que faz armadijas
1 las bestias , develo mostrar el lo
gar *s los vecinos.
Si algn omne face fuyos 16 por prender al
guna animalia de monte, tendiere arcos,
otros lazos , ballestas en logar ascondi-
do, o non 27 suele ser carrera l8, si el animalia
de algn omne cayere en aquellas armadijas-
por ocasin , y enflaquece, muere, aquel
cazador peche el animalia al sennor. Ca la
animalia non se sopo 30 guardar; y el ca
zador dvelo 31 dicir ante los vecinos que
ciez. Esc. 1. sucidat
17 Esc. 1. y Bex. laydadura.
18 B. R. 1. entrego.
19 Malf. 2. traido.
10 Toled. B. R. 1. S. B. Malp. 2. Ese. 1. 4. 6. E.R.
y Bex. ensuciado.
2 1 Toled. S. B. y Esc. 6. caye en las armaduras.
21 B. R. i. armadillas, y as despus. Esc. i. y Bex.
armaduras. .
23 Toled. S. B. Esc. 4. y 6. armaduras , as desfues.
24 Ese. 1. ciervo otro venado.
2 5 Malp. 2. el logar, decillo los ames los vecinos.
led. y Malf. 2. foyos en la vinnas et en los campos pora
prender , 8cc. '
do suele ser carrera.
28 Malf. 2. carrera, ni andan ganadoi.
29 S.B. y Malf. a. el.
30 Esc. 6. sabe.
31 B. R. 1. y S. B. deviralo. Malf. a. develo decir.
Esc. 6. B. R. 2. y E. R. deverilo.
Ssa
 I46 DEL FVE
se guardasen daqueflos lazos. E si algn omne
y cayere por ocasin depues que ge lo di-
xiere el cazador, non deve aver nenguna
calonna : ca aquel se busca el mal pora s,
que 1 non quiso creer. E si algn omne viene
de otra parte que non lo sepa , cayere en
ellos , si muriere enflaqueciere , el cazador
peche la tercia 1 parte de la emienda que es
dicha en la ley de suso de los omnes muer
tos enflaquecidos : porque non devien me
ter tal periglo 3 en la carrera o * los omnes
suelen pasar.
XXIV. De los que cierran el camino.
Si algn omne cierra la carrera pblica de
seto de valladar, el que crebantar s el seto
el valladar non sea tenudo de la emienda,
y el que cerc la carrera , si es siervo , prn
dalo el iuez, fgalo aducir 6 al seto,
fagal dar C. azotes 7 : constrngalo 8 que
abra la carrera cuerno solia ser, maguera que
tenga y mies . E si es omne poderoso el
que lo taz, peche XX. sueldos: los omnes de
menor guisa que lo ficieren, peche cada uno
X. sueldos. E toda esta pena devela aver el rey.
XXV. Quanto de terreno deve omne de-
xar cerca del camino.
La carrera por que los omnes suelen ir 10
las cibdades las villas nengun omne no
la cierre, mas " dexen Ia la nuatad descu
bierta 13 sin 14 l al que prende de cada una
parte , que aquellos que van carrera , que
puedan aver espacio de folgar. E si algn
omne viniere contra esta nuestra ley , si es
omne poderoso, peche XV. sueldos, si fuere
omne de menor guisa , peche VIH. sueldos,
dvelos aver el rey. E quien a alguna mies,
vinna, prado cerca de la carrera, cr-
quelo de seto, si lo non puede facer por
pobreza , faga y valladar.
1 Toled. B. R. x. a. X B. Malp. a. Esc. 4. 6. y E. R.
quando.
2 Malp. 2. tercera.
3 Toled. B. R. i.y Malp. 3. peligro.
4 Esc. 6. por u los.
5 S. B. quebrantare. Malp. 2. quebrantar.
6 S. B. adocr.
7 Esc. 6. cabo el sieto.
8 B. R. 1. y Malp. 2. costrngalo. S. B. constrngalp.
9 B. R. 1. Esc. 4. E. R. S. B. y Malp. 2. mese,
y as otras veces.
10 Esc. 4. venir. B.R.a. pasar 6 ir. '
11 mas dexe de cada una parte VII. colido &c. As
dice el Toled. y Esc. i. : acaso quiso decir VII. cobdos,
como est en Malp. 2. En este cdice st sigue luego : que
aquellos que van carrera &c
12 S. B. lexe la mectad descubierta sin el pende de ca
da una parte.
13 B. R. 1. descobierta sin el apiende de cada una paite.
14 Bcx. sin el alpende.
1 5 Malp. 2. echa.
1 6 S. B. desemparado. Malp. 3. desamparado, desend-
cierrado.
17 Toled. y Malp. 3. por quatro cabezas de ganado pe-
,0 JVZGO
XXVI. Si algn omne tuelle ganado al
que va por su camino que non pasca.
Si algn omne encierra 15 ganado del que va
por camino , porque lo fall el ganado en
campo abierto, en pasto desamparado14,
por dos 17 cabezas de ganado peche las dos
partes dun sueldo. E si lo echa fuera el ga
nado que non pasca, por quatro cabezas d
tanto cuerno es de suso dicho su sennor
del ganado. E si el siervo faz tal enganno 18
sin mandado de so sennor, el sennor de la
tierra el iuez le faga dar C. azotes , y
el sennor non aya nenguna calonna.
XXVII. Que los pastos que non son
cerrados non sean defendidos 19 los
que pasan * por camino.
Los omnes que van por camino, en los cam
pos, en los logares de pascer21, que non
son cerrados, pudense deportar 22 en ellos,
dar pascer sos ganados sus bestias,
assque non deven estar en nengun 23 logar
mas de dos dias , se ge 24 lo non consentiere
el sennor del campo cuyo es , cin deve taiar
los rboles por * la raiz , nin quemar sin vo
luntad de so sennor : mas bien puede pas
cer 26 el ganado 27 los campos los ramos
de los rboles.
XXVIII. Quien face alguna labor cer
ca 98 del vado 29 del rio , dvelo cer
car 30 aderredor de seto.
Quien face alguna labor all o 31 es el vado
del rio 34 , por 33 o pasan el ganado, si f-
ciere y valladar , devel facer seto. E si lo
non ficiere, recibiere ende algund danno
por su negligencia 34, non deve ende 3* aver
nenguna emienda. Ca non es derecho que
por su negligencia otri aya danno.
che la III. parte dun sueldo al sennor del ganado. E si el
siervo &c. Esc. i. por cada dos cabezas de ganado peche
una meaya.
1 8 Esc 1. j. y Camp. cosa.
19 S. B. y Malp. i. defendudos.
jo B. R. 1. pasan camino.
ai B. R. 1. pacer , y as otras veces.
2z Camo. folgar.
33 S. p. degun. Esc. 6. y E. R. en un.
34 Toled. si le lo non consintiere. S. B. Esc. 1. 3. Camp.
y Bcx. si ge lo non consintiere aquel cuyo es el campo.
25 Malp. 2. de raiz.
%6 B. R. 1. pueden pacer los ramos de los otros rboles.
37 S. B. Malp. 3. B. R. 3. Esc. 4. 6. y E. R. el ga
nado los ramos de los rboles.
28 B. R. 1. y Malp. z. cerca vado de rio. S. B. cerca
del vado.
29 Esc. 6. vao , y as despus.
30 B. R. I. cercar de valladar de sietoj.. ,
3 1 B. R. i', hu es el. ... por hu pase.
32 S.B. rivo. 1
33 S. B. y Malp. 2. 6 por ond.
34 B. R. 1. neglesencia. . . . por su Jieglisencia.
35 Bcx, haber ende nenguna demanda ni nenguna.
 LIBRO VIH.
XXIX. Quanto 1 deve cerrar del rio
el que a labor cerca del rio.
Los grandes ros , por que 2 vienen los sal
mones , otro pescado de mar , en 3 que
echan los omnes las redes, 4 por que vienen
las barcas con algunas mercaduras s, nen-
gun omne non deve encerrar el rio por to-
11er la 6 pro todos los otros , facerla 7
suya ; mas puede facer seto fasta medio 8
del rio , all o 9 es el agua IO mas fuerte,
que la otra meatad finque libre pora la
pro de los omnes. E si alguno ficiere dems 11
contra esto que nos decimos , el sennor de
la tierra el iuez lo crebante 12 luego el
seto j si fuere omne de mayor guisa pe
che diez sueldos aquel quien facie el
embargo con el seto. E si es omne de me
nor guisa peche cinco sueldos , dems re
ciba L. azotes. E si dambas las partes del
rio oviere dos sennores , non deven cercar 13
todo el rio fascas que diga cada uno que
cerr la su meatad j mas el uno deve cer
rar la su meatad de suso , y el otro la de
yuso, dexe 14 por medio pasar ** el rio.
E si non oviere mas de un logar, que pue
dan ambos cerrar, de guisa lo cierren am
bos que puedan pasar las barcas las redes.
E si el sennor el iuez crebantare 16 el seto
que fu fecho , ass cuerno nos decimos 17
de suso , peche diez sueldos so sennor del
seto , si otro omne libre lo crebantare pe
che cinco sueldos al sennor del seto , re
ciba L. azotes. E si algn siervo lo creban-
tar, reciba C. azotes.
i Malp. 2. y Esc. i. Quanto deven cerrar del rio con lar
presas. B. R. i. Como deven facer pesqueras pasos en
las grandes aguas.
a Esc. 4. por o. Esc. 6. por u.
3 B. R. j. do echan.
4 B. R. i. por do. Esc. 4. por ont. Esc. 6. 6 por u.
5 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 3. Esc. 1. j. 4. Camp. y
Bex. merchandas.
6 Toled. y Malp. 3. el pro. B. R. 1. 2. y E. R. la
prol , y as despus.
7 Malp. 3. el suyo.
8 Toled. y Esc. 1. fasta la meatad del rio. Malp. 3.
fasta la meetad del rio. Esc. j. fasta all do es el rio me
dio , all do corriere la agua mas alta , que la otra
meatad.
9 B. R. 1. u lo corre mas forte.
10 S.B. lagua mas fuerte.
11 Malp. 2. mas.
12 B.R. 1. S. B. y Malp. 3. le quebrante.
13 B.R. 1. S. B. y Malp. 3. cerrar.
14 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 4. 6. y E. R. dexen.
TITVLO IV. 14{r
XXX. De los que crebantan molinos
pesqueras.,
Si algn omne crebantar molinos 18 ' las
pesqueras , todo quanto crebant refgalo
fasta treinta dias , dems peche veinte
sueldos. E si fasta treinta dis no lo ficie
re 10, peche otros veinte sueldos , dems
reciba C. azotes. E otros decimos de los que
crebantan los estancos 21 del agua : si es sier
vo refaga lo que desfizo "2, dems reciba
C. azotes.
XXXI. De los quefurtan las aguas *3.
Muchos 24 de logares en que an mengua ,s
de agua de pluvia 2% son tales, que si el agua
de los rios y desfallece 27, los omnes de la
tierra se desesperan 48 de aver mieses : por
ende en las tierras o corren los rios esta
blecemos, que si algn omne furtar el agua,
la 2 face correr por enganno por otro lo
gar que non suele , por cada quatro horas
del dia que la ficiere correr ibre 30, peche
un sueldo 31 . E 32 si el agua es pequenna,
por quatro horas del dia peche la tercia 33
parte de un sueldo, por quanto tiempo
corri el agua por otros logares , por otro
tanto tiempo sea entregada aquel que la
devia aver. E si el siervo lo face por su
grado , si el agua es grande , reciba C.
azotes , si el agua es pequenna reciba
L. azotes.
15 B.R. 1. 3. passage. E si non.
10 B. R. i. y Malp. 2. quebrantaren. S.B. quebfantare.
17 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. dixiemos.
18 Toled. y Malp. 2. molinos por fuerza.
19 Esc. 4. 6. B. R. 2. y E. R. pesqueras.
20 B.R. a. refez.
2 1 B.R. 1. estannos.
22 B.R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 4. y 6. fizo. E. R. fezo.
23 B. R. 1. as aguas, lievan por lugares non husadas.
24 B. R. 1. Muchos lugares.
25 S.B. mengua de pluvia. B. R. 2. Esc. 4. 6. y E. R.
mingua.
26 Toled. y Malp. 2. lluvia. B. R. 1. luvia.
27 S. B. defalesce. Malp. 2. desfallesce.
38 S. B. y B. R. 2. se desperan.
29 Malp. 3. la.
20 Toled. aimbre. B. R. 2. alumbre. Esc. 6. allum.
Bex. aliur. E. R. alubre. Camp. allure.
31 Toled. y Esc. 6. IIII. sueldos.
32 Esc. 1. Et do son las aguas pocas.
33 Malp. 2. tercera.
 148 DEL FVERO
V. TITOL DE1 LOS PVERCOS'QVE
DE LAS ANIMALIAS QVE ANDAN ERRADAS.
I. De los puercos que comen la lande 4.
IL De los puercos s que paseen la lande que
es de muchos.
III. Si los puercos comen la lande por pleyto,
que 6 den diezmo de los puercos.
IV. De los puercos que andan por el monte
errados.
I. De los puercos que comen la lande.
Quien falla puercos aienos en su monte en
tiempo de la lande , primeramientre tome
pennos al pastor, fgalo saber al sennor
de los puercos 9. E si se avinier con l , que
dexe andar los puercos en el monte fata el
tiempo que los puercos devan seer decima-
dos IO, que el sennor del monte tome ende
el diezmo entregue los pennos al pastor.
E si el sennor de los puercos non se quisier
avenir con l de darle el diezmo, y el sen
nor del monte 1 2 si los fallare otra vez en el
monte , maguer 13 que sean pocos, puede
matar 14 el uno dellos ; si fueren muchos
puede matar los dos , IS levarlos sin calon-
na nenguna por ellos: afruentel 16 la ter
cera vez al sennor de los puercos, que si qui-:
siere meta los puercos en el monte , quel
d ende el diezmo segn la costumbre. E si
non se quisiere 17 avenir con l , deve dar
el diezmo , depues si el sennor del monte
los fallare la tercera vez en el monte , tome
el diezmo de todos los puercos por so de
recho. E si algn omne mete los 18 puercos
en monte aieno sobre pleyto de dar el diez
mo los toviere depues en otro monte
fasta el yvierno 20 de las eladas ax, pague el
1 B. R. 1. DE LOS PASCOS DE LOS PVERCOS,
E DE TODAS BESTIAS ERRADAS E QVE FA
CEN DANNO.
2 Etc. 1. DE LOS PVERCOS PASCIENTES. Etc.6.
E. R. y B.R. 2. PORCOS , y as despucs.
3 Malp. 2. ANIMALIAS ERRADAS.
4 B. R. 1. glande , y as siempre. Malp. 2. la lande por
fuerza de grado del sennor de la lande.
5 Malp. 2. puercos que son entre muchos, pacen la
ande que es de dos , y as en la ley.
6 S. B. que el sennor d. Malp. 2. que din diezmo , si
los puercos son ante furtados, y asi en la ley.
7 Malp. 2. erradas cuerno sean guardadas, y as en la ley.
8 B. R. 1. smnalar.
9 S. B. porcos.
ro B. R. x. 3. S. B. Malp. 2. Esc. 1. 3. 6. E. R.
, Bex. Camp. y Toled. dezmados.
1 1 Esc. 1. Camp. y Bex. dezm , y as siempre.
11 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. del monte los.
13 S. B. maguera.
14 B. R. 3. tomar, y as siempre.
1 s Toled. B. R. 1. S. B. Malp. 2. Camp. y Bex. non
deve aver calonna nenguna por ellos.
16 S. B. y Catnp. afronte.
17 Toled. B. R. 1. Malp. 3. y S. B. E senn quisiere
JVZGO
PASCEN,
V. Si la grey de algn omne entra en algunas
unieses.
VL De las animalias que andan erradas 7.
VIL Que aquel que falla errada el anima-
lia , que la deve guardar. , .
VIII. Que aquel que falla el animalia errada
nn Ia deve sennalar 8 nin tresquilar.
diezmo al primero con quien primeramien
tre lo prometiera. E si depues de las ela
das quisier meter los puercos en el monte,
primero -aa peche de 33 XX. cabezas la una
ass cuerno es costumbre de la tierra.
II. De los puercos que paseen la lande
que es de dos *4 companneros.
Si dos companneros han contienda sobre la
lande del monte , porque dice el uno quel
otro ha mas puercos que l , qu mete en
el monte mas puercos , estonce puede cada
uno en la su 25 partida de tierra meter los
puercos, ass que el uno meta tantos cuerno
el otro , depues partan el diezmo ass cue
rno partiron 26 la tierra.
III. Si los puercos comen la lande 97 por
pleyto, que den diezmo de los puercos.
Si algn omne mete sos puercos en monte
aieno , por 28 tal que d el diezmo , leva
re 29 los puercos ante que d el diezmo , sea
tenudo por ladrn , peche el diezmo , de-
mas faga la emienda que deve facer ladrn J.
E si el siervo faz tal csa sin voluntad de
so sennor, el siervo reciba C. 31 azotes , y
avenir con l de dar el diezmo , depues el sennor del
monte &c.
18 B.R. 1. S. B. y Malp. 3. sus.
19 Toied. Malp. s. y Esc. i. de dar el diezmo , pa
cieren en aquel monte fatal tiempo del parir, el sennor
del monte aya el diezmo , si el sennor de los puercos
los toviere depues en otro monte &c.
20 S. B. y B.R. 1. invierno. .. .
2 1 Esc. 6. y E. R. geladas.
22 S. B. y Malp. 2. primerol. .-. . .
2 3 Esc. j. de nueve.
24 Esc. 1. 3. 4. 6. E. R. y Bex. muchos , y falta com
paeros.
2 5 Malp. 3. en la partida de la tierra. S. B. Esc. 4. 6.
y E. R. en la su parte de la tierra.
26 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 4. y 6. partieron.
27 S. B. glande.
28 Toled. B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 1. j. Bex. y
Camp. por pleyto.
29 Toled. y Malp. 2. ante que d el diezmo levare los
puercos ende por enganno, sea tenudo &c. B. R. 1. 2.
S. B. Esc. 4. 6. y E. R. ante que d el diezmo levare
los puercos ende , sea tenudo por ladrn.
30 B. R. j. y Malp. 3. el ladrn,
gi Esc. 3. L. azotes.
 LIBRO VIII.
el sennor non aya ende nenguna calonna,
sinon que d el diezmo que deve dan E si
lo ficiere de mandado de so sennor 1 que lo
mand facer , faga 2 emienda cuerno ladrn.
IV. De los puercos 3 que andan por
el monte errados.
Quien falla puercos aienos 4 en su monte,
lo deve mostrar sus vecinos , los deve
tener encerrados. E si su sennor de los puer
cos non viniere facer s emienda, la primera
vez 6 puede tomar un puerco , fgalo sa
ber al iuez de la tierra que l tiene los puer
cos errados 7 encerrados. E si depues el
sennor de los puercos non viniere, gurde
los el sennor del monte cuerno los sos ,
tome ende el diezmo por 8 el danno que fi-
cieron , quando vinier el sennor 9 dl el
gualardon Iu por la guarda segund 11 cuerno
asmare el iuez.
V. Si alguna grey de algn omne entra
en 12 las mises.
Si algn omne falla grey aiena de oveias
de vacas en su pasto 13 abierto, lo que
mandamos de suso guardar de los puercos,
esso mismo mandamos guardar de la grey:
mas el que es el parcionero en el pasto,
los qu van por el camino , non deven aver
nenguna calonna; Ca estos tales pueden
pascer ,4 en el campo15, que non es cerra
do, y el vecino, y el compannero, que
tienen16 su partida del pasto encerrado, y
entra en otra partida con so ganado en el
pasto de so vecino de su compannero, no
lo deve facer sin voluntad de so sennor
daquel que guarda el pasto.
VI. TITOL DE LAS ABEIAS,
I. Si algn omne falla abeias aienas en su
monte. ,
iB.R. 1. 2. S.B. Malp. 2. Esc. 4. 6. y E. R. so
sennor, el sennor que lo mand,
a B. R. 2. Esc. 4. 6. y E. R. faga toda la emienda.
3 Toled. De los puercos que andan radios por el monte.
4 B. R. 1. aienos errados.
5 B. R. 1. facer derecho. , 20 S. B. deguna.
o Malp. 2. la primera vez fgalo saber.
7 Toled. rados encerrados. E. R. Esc. 6. B.R.1.2.
y S. B. errados encerrados.
8 Esc. i por la lande que comieron , quando viniere.
9 S. B. el sennor de los puercos d.
10 B. R. i. galardn.
11 B. R. i. y Malp. 2, segund asmare. S. B. segundo
asmare.
1 2 Esc. i. en los pastos genos.
1 3 . R.y Esc. 6. pasco , y as siempre.
14 B.R.j.y S. B. pascer con el ganado en el campo.
15 M. en el campo cerrado.
16 S.B. y Malp. 2. tiene su partida del pasto encerrada.
B. R. 1. tieo su partida del pasco cercada.
TITVLO V. 149
VI. De las animalias que andan er
radas.
Quien falla caballo otra animalia errada
pudela tomar, dvelo luego facer saber
al sacerdote , al sennor 17 de la villa, al
iuez , 18 decirlo paladinamientre en con-
ceio ante los vecinos. E si lo non ficiere,
deve ser temido por ladrn. E otros deci
mos de las otras cosas.
VIL Que aquel que falla animalia 19,
que la deve guardar.
Quien falla animalia aiena errada , sin
nenguna 20 guarda , prndala de guisa , cue
rno la non darme ; mas 11 gurdela de guisa
cuerno la su cosa. E si el sennor del caballo
del animalia errada non la fallar danna-
da por cada cabeza de ganado mayor d
al que la guard la quarta parte dun suel
do , quanto iurar el que la guard , que
despendi 13 en el caballo en el animalia,
todo lo peche el sennor. E si aquel que la
tiene *4 la fizo perdediza as, peche dos tales
animalias so sennor.
VIII. Que aquel que falla la animalia
errada non la deve sennalar atf nin
tusar 37.
Nengun omne que caballo errado tome
otra animalia, non la tuse28, nin la tres-
quile , nin la venda , nil faga nenguna sen-
nal E si algn omne 30 vende caballo er
rado animalia , la da 31 , sea tenudo por
ladrn ; si la tusa la tresquila , peche
tres sueldos , otro s si la sennalar.
Y DEL DANNO QVE FACEN.
II. Del danno que facen las abelas,
III. Si algn omne furta abeias.
.17 S. B. Esc. 4. 6. y E. R. al sennor de la tierra al
iudez de la villa.
18 B. R. 1. decirlo.
19 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 2. Esc. 4. 6. y E. R. ani
malia errada.
2 1 Toled. mas gurdela como si fuese suya.
2i B. R. 1. derramada.
23 Toled. S. B. y Malp. 2. espendi en el animalia.
24 Malp. 2. tenie.
25 Toled. y Esc. 1. perdediza la enflaqueci. B. R. I.
perdidiza.
26 B. R. 1. sinnalar.
27 Toled. Malp. 2. B. R. x. %. Esc. 1. 3. 4. 6. y Bex.
tresquilar. S. B. ne tresquilar.
28 B.R. 1. sinnale. .
29 B. R. 1. sinnal.
go Malp. 2. ombre.
31 Esc. 6. 6 la deslaida. Bex. la eslaida.
g Camp. ABELLA , y as siempre.
 DEL FVERO
I. Si algn omne falla abelas aienas
en su monte.
Si algn omne falla abeias aienas en su
monte , en piedras , en su rbol , faga
tres corchos *, que por el un corcho 2 non
puedan facer enganno 3; si alguno ficiere
contra esto que nos decimos , crebantare 4
sennal aiena , pchelo en duplo al que fizo
el enganno , dems reciba X. s azotes.
II. Del danno que facen las abeias.
Si algn omne face abeiero 6 de abeias en
villa en cibdat , faz otros sus vecinos
danno , luego 7 las deven mudar dall ,
mtalas 8 en logar que non fagan danno
los omnes ni las animalias ; si las non
quisiere mudar depues que lo dixieren , si
las abeias mataren alguna animalia, el sen-
LIBRO
18 De los siervos fodos , de los que se tornan.
. TITOL * DE LOS FVIDORES DE LOS ASCONDEDORES,
DE LOS QVE MVESTRAN DAN CARRERA PARA FOIR.
I De 20 os omnes libres que encubren los
siervos que fuyen.
II. Si algn omne desliga " el siervo que sue
le fuir.
III. Fasta qual tiempo aquel que falla el sier
vo que fue 21 lo deve presentar al iuez.
IV. Si algn omne recibe el siervo fuido no
lo sabiendo.
V. Si algn omne conseia al siervo aieno que
fuya.
1 Toled. y Malf. 3. sennales. Esc. x. caractaras.
2 Toled. Malf. 3. y Esc. i. por l una seal.
3 S. B. Esc. 4. 6. E. R. Bex. y Camp. enganno , d
los dos al sennor, retenga pora s el uno; si algn
ficiere &c.
4 Toled. y Malf. 2. quebrantare.
5 Toled. y Esc. 1. XX. Malf. 2. CC.
6 B. R. 3. abeyera. Camp. abellero.
7 Toled. y Malp. 2. luego el sennor del logar le deve
anunciar que las mude dall , mtalas &c.
8 B. R. i. Esc. 4. 6. y E.R. meterlas.
9 S. B. que ie lo. E. R. Esc. 4. y 6. que ge lo.
10 J8. R. 1. 5 sidos.
11 Esc. 6. y Bex. VIII. sueldos.
12 B. R. 1. denle.
13 S. B. y Esc. 6. peche en once duplos.
1 4 Bex. XI.
1 5 Malp. 2. reciba L. azotes.
16 B. R. 2. abeiera.
17 B. R. 1. 2. J". B. Malp. 3. Esc. j. 4. 6. E. R.
Camp. y Bex. levare , pchelo.
18 En el cdice Murciano el epgrafe de este libro di
ce : De los ornes libres que encubren los siervos que fu
yen. En Malp. 2. El libro nono : De los siervos foidos
JVZGO
nor de las abeias peche dos tales por ella
E si la animalia fuere enflaquecida , tome
el sennor de las abeias aquella flaca, pe
che otra tal sana al sennor de la animalia:
por que non quiso facer el mandado del
alcalde , peche V. sueldos 10.
III. Si algn omnefuria abeias.
Si algn omne libre entra en el logar de
las abeias por las furtar, si non furtare ende
nada , solamientre por que lo fallaron hy
peche III.11 sueldos, reciba 12 L. azotes. E si
ende alguna cosa tomare, pchelo ' 1 en IX. 14
duplos, dems reciba 15 los azotes de suso
dichos. E si fuere siervo , non levare ende
nada del abeiero '% reciba C. azotes. E si algo
ende levare ,?, reciba C. azotes, pchelo en
VI. duplos. E si el sennor non quisiere facer
emienda por l , d el siervo por emienda.
IX.
VI. Si el siervo que es fuidor 23 mora mucho
en casa de algn omne.
VIL Si el siervo muestra carrera 44 al que
fuye sabindolo.
VIII. Que aquel 2S cuya casa viene el siervo
fuido , lo deve luego decir los vecinos.
IX. Que el siervo que vende su sennor dos ve
ces26, en otra tierra, si se torna, deve
ser libre.
X. Que el iuez deve pesquirir 27 , si el sennor
( de los que les encubren. Sus ttolos son tres.
10 B. R. 1. y E. R. TITOLO L DE LOS SIERVOS
E DE LOS QVE LOS ASCONDEN. S.B. PRIMERO
TITOL. DE LOS SIERVOS FOIDOS E DE LOS QVE
, SE TORNAN. Malp. 3. TITOLO PRIMERO. DE
LOS SIERVOS FOIDOS E DE LOS QVE LOS EN-
CVBREN , E DE LOS QVE LOS FACEN FVIR.
Esc 4. TITOLO I. DE LOS SIERVOS FOIDOS , ET
DE LOS QVE LOS ASCONDEN , ET DE LOS QVE
LOS FACEN FOIR.
20 Malp. 2. Del orne libre 6 del siervo que asconde el
siervo foido , y as en la ley.
2 1 S. B. suelta , y as en la ley. Malp. 2 . desata , y as
en la ley. Esc. 6. y E. R. solfa.
22 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. fuye , y as en la ley.
Esc. 6. fugc.
23 B. R. i. 2. S. B. Esc. 4. 6. y E. R. fuido, y as en la
ley. Malp. 2. foido , y as en la ley.
24 Esc. 4. y 6. la carrera.
25 Malp. 2. De los ornes libres siervos que reciben el
siervo que fuye , y as en la ley.
26 S. B. y Malp. 2. dos veces en otra tierra.
27 B. R. 1. S.B. y Malp. 2. fesquerir.
 LIBRO IX.
face fuir el siervo casa de algn omne
por ganar algo de l.
XI. Si el siervo , que dice que es libre , est
con algn omne por soldada.
XII. Si el sennor falla su siervo fuido en casa
dalgun omne.
XIII. Del gualardon que deve prender 1 el que
falla el siervo * fuido.
XIV. Si el siervo fuido dice que es li
bre J.
XV. 4 De lo que gana el siervo que fuye.
I. De los omnes libres que encubren los
siervos que fuyen.
Si algn omne libre encubre siervo 6 fuido 7
peche otro, tal siervo cuerno 8 aquel al sen
nor del siervo ; si el siervo face tal cosa
sin voluntad de su sennor, cada uno de
los siervos reciba C. azotes, y el sennor del
siervo que lo rizo non aya nenguna ca-
lomna 9.
II. Si alguno suelta 10 el siervo que suele
fuir Ir.
Quien suelta el siervo aieno fuido " de fier
ros dotra legadura , peche X. sueldos al
sennor del siervo por la locura que fizo, si IJ
es omne libre , si non oviere onde los pa
gue , reciba C. azotes , constrngalo el iuez
que demande aquel siervo , que lo entre
gue su sennor : si lo non pudiere fallar,
fagal el iuez pechar otro tal siervo : si lo
non pudier aver, sea l su siervo. E si al
gn siervo faz tal cosa sin voluntad de so
sennor, reciba G. azotes. E si non pudiere
fallar el siervo que solt , sea l siervo del
sennor del siervo que solt. E quando que
quier 14 que lo fallare, entrguelo su sennor,
y el otro siervo torne su sennor E si
lo ficiere con voluntad de so sennor, el sen
nor faga la emienda , que es de suso dicha,
que deve facer el omne libre.
1 S. B. aver el que falla simo aieno foido.
2 Esc. 4. 6. y E. R. siervo aieno fuido.
3 Malp. z. libre , se casa con la mugier libre o nol
connoscen.
4 En Malp. 3. esta ley y la XVL estn trocadas.
5 B. R. 1 . con quanto lo fallare. S. B. con quantolfallare,
o Esc. 6. y Bex. siervo aieno fuido.
7 Toled. y S. B. foido , y as otras veces.
8 S. B.y Malp. 2. con aquel,
o B. R 1. calomia,
10 Esc. 1. desliga. Esc. 6. desliega.
11 Toled. /o/'r.
1 1 Toled. foido. Esc. 6. fogido.
13 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 2. y Esc. 6. s.
14 Toled. y Malp. 2. quienquier que. B. R. 1. quando-
quier que lo pueda fallar. S. B. quandoquiere.
1 5 Toled. y Malp. 2. 1 su sennor el primero.
10- E. R. Esc. 4. 6. y Bex. quanto.
1 7 Toled. B. R. 1. 3. X B, Malf. 3. E. R. Esc. +y 6.
rctoviero.
TITVLO I. iSi
XVL De los siervos que fuyen , dicen que
son libres , casan con muieres libres.
XVII. De los que fallan los siervos fuidos^
non los quieren dar sus sennores.
XVIII. De los omnes libres siervos que en
cubren los ladrones.
XIX. Que el iuez deve entregar al sennor su
siervo con quanto 5 quel fallare.
XX. De los siervos que fuyen.
XXI. De los omnes libres siervos que reci
ben el siervo que fuye.
III. Fasta qual16 tiempo aquel quefalla
el siervo que fuye, lo deve presentar
al iuez.
Si el siervo que fuye viniere alguno que
lo encubra , aquel lo deve presentar luego
al iuez : si lo toviere 17 fasta VIII. dias,
lo dexare fuir 18 otro logar, peche otros
tales dos siervos al sennor del siervo. E otro
s 19 si fallaren el siervo en casa de aquel
que lo encubre 40, d otros 11 tales dos sier
vos con l al sennor del siervo , porque non
lo quiso presentar al iuez fasta aquel tiem
po que devie82.
IV. Si algn omne recibe el siervofuido
no lo sabiendo.
Si algn omne recibe siervo aieno fuido non
lo sabiendo *3, lo encubre *4, si non fuere en
su casa mas de un 14 dia una noche, yur
al sennor del siervo que non sabie que era
fuido i 26 si lo pudiere probar que lo non
encubri , sea quito. E si estudo el siervo
en otra casa dos dias , tres , quatro por
alguna cosa, deve j8 muestrar al sennor del
siervo o estudo que lo gobern, d-
velo muestrar J0 fasta seis meses, presen-
. tar aquellos que lo tovieron : si los non
pudiere fallar, dvese purgar por su sacra-
miento, aquel que lo tovo 31 depues, deve
presentar el siervo, dar otro tal siervo
su sennor por l : si el siervo pudiere ser
18 Toled. foir.
19 B. R. 1. 2. Mas s.
10 B. R. 1. 3. y S. B. encubra. Malp. 3. encubre,
E. R. encobra. - -
21 B. R. 1. 3. y Malp. 2. otro tal sierro.
22 S. B. devia. B. R. 1. tenie.
23 Esc. 1. et le da algo, si non fue en su casa mas
de dos dias et una noche.
34 E. R. Esc. 6. y Bex. si lo encobre en su casa un dia
una noche.
25 toled. mas de dos dias. Malp. 2. mas de dos
dias .
26 B. R- 1. y S. B. 6 s.
27 S. B. y Esc. 4. estido ei siervo en su casa. B. R.
1. 2. y E. R. estudo y el siervo en su casa.
a 8 B. R. 1. y S. B. deve mostrar. Malp. 2. y Esc. i.
deve seer constrennido el que lo recibi de mostrar.
29 B. R. 1. 2. S. B. y Esc. 4. estido.
30 Malp* 3 . mostrar presentar.
31 B.R. 1. tuvo.
Tt
 153 DEL FVERO
fallado depues, entrguelo so sennor,
reciba su siervo, sea quito.
V. 1 Si algn omne cometa siervo aieno
que fuya.
Si algn omne conseia siervo aieno que
fuy^ a, lo encubre pues que sabe que es
fydo , si aquel que le cohsei fuir pudiere
fallar el siervo, peche otros tales dos sier
vos com 5 aquel so sennor del siervo:
si lo non pudiere fallar, peche otros tales
tres siervos. E otros decimos de las siervas.
VI. Si el siervo que es fuido mora mu
cho en casa dalgun omne.
Si el siervo 5 fuido est ascondido en algu
na casa cinco dias seis6, que lo non co
nocen , aquel que lo recibi en su casa ,
que lo gobernaba ante de los 7 ocho dias, lo
diga al iuez al vicario 8 de la tierra , se-
gund cuerno diximos 9 en la ley de suso de
los siervos fuidos , ass que aquel que es fui-
do dvelo el iuez el sennor preguntar quien
es , por que vino I0. Y en tal manera la
nuestra constitucin que ficiemos de los sier
vos que son fuidos , ser bien guardada,
los omnes de las nuestras tierras avrn
mayor 11 voluntad de lo guardar ass que
en es dia mismo en otro lo farn saber
1 En el cdice Esc. i. se pone antes de esta ley lo
siguiente :
Del coneci de Gangria de quince obispos, captulo III.
Se alguno en manera de religin et de crlstiandat con
solar al siervo que desprecie su seor, quel desampare
el servicio , et fujra , que nol sirva lealmientre , sea
maldito et confondido por siempre.
2 Toled. y Malf. s. que fiiya , le da que coma en
la carrera , lo cercena , lo encubre pues que sabie
que es foido &c
3 S.B. y Malf. i. con aquel.
4 El Murciano dice dos , pero es yerro conocido.
5 Toled. y Malp. s. Si el siervo est ascondido &c.
6 Toled. y B. R. 2. 6 VIII. Camp. B. R. i. S.B.
E. R. Esc. i. j. y Malp. 2. VII.
7 Toled. y Malp. 2. ante de los V. das.
8 Esc. 6- y B. R. a. vlgario.
9 B. R. i. S. B. y Malp. 2. dlxiemos.
10 B. R. i. vieno. S.B. y Malp. 2. vino hy.
1 1 Toled. meior.
12 B. R. 2. y E. R. gardar.
13 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. E si el siervo fgiere da
quella casa depues que fuere testiguado , el que lo reci
bi lo busque ; si aquel que lo recibi no lo pudiere
fallar, peche otros dos tales siervos al sennor por l.
14 B. R. 1. otros tales dos siervos al sennor.
15 B. R. 1. ensea.
io Toled. Malp. 2. y Esc. 1. C.
17 Ley VIII. del titulo I. del libro IX. segn se halla
en B. R. 1. Esc. 3., y en el cdice Toledano.
VIII. Que aquel cuya casa viene el siervo fuido di
velo luego decir sus vecinos.
Si algn siervo fuidizo , passando por la carrera, v-
nier casa de alguno , recibier almosna , se fuyer
luego , ninguna calompnia non aya : solamientre que aquel
que le di el almosna iure que non le conoscie. Mas si
JVZGO
al iuez : si aquel que lo recibi non lo fi-
ciere saber fasta ocho dias , y el siervo mo
rar mas que ocho dias con l , peche otro
tal siervo al sennor de el siervo con l , por
que lo non quiso decir. E si el ,J siervo fu-
yere daquella casa, aquel que lo recibi
no lo pudiere fallar , peche otro 14 tal sier
vo al sennor por L
VII. Si el siervo muestra la carrera
al que fuye sabindolo.
Si algn siervo muestra 15 la carrera otro
siervo fuido sabindolo, si pudier fallar aquel
que fuy non , el siervo quel demostr la
carrera reciba CC. 16 azotes, su sennor non
aya calonna nenguna.
VIII. 17 Que aquel cuya casa vi-
,. . niere el siervo fuido , luego lo deve
decir los vecinos.
A cuya casa viniere el siervo fuido , el sen
nor de la casa luego lo faga saber los me
rinos 1 8, los iueces , al sennor de la
tierra : si lo quisiere tener en su casa bien
lo puede facer, en quanto ' viniere el sen
nor del siervo reciba su siervo , aquel que
lo tenie non aya nenguna calonna. E si por
ventura fuyere el siervo, aquel que lo te-
dos das , III. ass como es dicho de suso , con l con
otro remaneciere (2?. R. i. remanesciere) , ante de VIII.
dias fgalo saber al iuiz , al maioral del logar , con '
buenos testigos presntetelo , el iuiz demande mucho
aguciosamente cuyo siervo es , quanto ha que es foi
do, quando (. R. 1. quando), en qual lugar lo
tom aquel que lo present (JB. R. 1. presenta). E quando
esto todo fuere sabido , el iuiz escrvalo todo delante los
que estodieren y : dlo con aquel que foy aquel que
lo present , mndele que ante de ocho dias lo d
sus sennores. E si el sennor del siervo fuer alongado por
IX. tornadas del lugar , aquel que lleva el fuidizo cun
te los mijares (. R. 1. cuente los miiares), reci
ba del sennor del siervo , pues e lo ovier dado por s
6 por otro , por X. millas IIII. d' (acaso dineros dem
narios") segund diz en la otra ley adelantre. E si por
ventura fuere grave cosa de presentar aquel siervo su
sennor, porque sea mucho alongado, si mas non, all
do mas acerca soplere casa possession del sennor del
siervo livelo all , delantre buenos testigos presntelo
al procurador del lugar , reciba su derecho por el tra-
baio que ovo , vaya seguro. Mas si quandol presentar
al iuiz demandar quien le presenta cuyo siervo es , et
l non ie lo dixier , aquel que presenta el fuidizo dl
al iuiz , el iuiz gurdelo muy bien , ante del tiempo
que dixiemos de suso presntelo al rey, et sea en poder
del rey fasta que sepan cuyo es. Et quien otramientre lo
ficiere , fueras como en esta ley es ordenado , d aquel
fuidizo con otro tal su sennor del fuidizo, et si non
le pudier aver, dl dos tales por l. Esse mismo danno
deve haver el iuiz , si ass como es dicho no lo quisier
complir. Si el siervo lo fecier sin voluntad de su sen
nor, reciba delante el iuiz C. azotes , d el fuidizo
su duermo , si non lo pudier aver , d el sennor del
siervo otro tal por l ; et si el sennor non quisier com
poner por el siervo , d el siervo por l.
18 S. B. Esc. 4. 6. E. R. Bex. y Camp. vecinos al
sennor de la tierra.
19 S.B. Esc. a. 6. E. R. Bex. y Camp. et quando.
 LIBRO
nie , iure delantre aquellos quien l lo ma
nifestara , que non consej al siervo que fu-
yese , nin ge lo comend , nin sabe do 1
es : ass non deve aver nenguna calonna.
IX. * De los omnes libres siervos que
reciben el siervo que fuy.
A cuya casa viniere el siervo fuido , sil
dieren alimosna J cuemo romero , si 4
fuere luego pora otro logar , el que lo re
cibi en su casa una hora en 5 el dia cue
mo 6 romero , non deve aver nenguna
calonna, si yurare que non lo conoscia 7
aquel quien diera el alimosna 8. E si en
casa daquel o fuy morar dos dias tres
por aventura , el sennor de la casa luego
lo deve facer saber al iuez ante de ocho 10
dias , ass cuemo es dicho en la ley de suso,
presentar el siervo antel merino , ante 11
tres testimonias, y el iuez deve demandar
al siervo, pesquirir cuyo es, quando 12
fuy su sennor , por que , en qual lo
gar le prendi aquel que lo presenta. E de
todas estas cosas faga el iuez un escripto
con su mano , 1 3 los otros que fueren de
lantre : si el siervo lo manifestare , finque
en poder daquel que lo presentare al iuez,
14 fasta ocho dias lo entregue su sen
nor. E si el sennor fuere muy luenne Is, por
cada 14 treinta millas paguen ass cuemo
manda la ley, que segund el plazo quel
dieren , que entregue el siervo su sennor
o lo fallare por s por otri : y el pro que
deve recibir del sennor deve seer por cada
treinta millas 17 un moraved. E si fuere muy
grave de presentar el siervo al sennor , por
que es muy luenne l8, presntelo al procu-
IX. TITVLO I.
*53
rador * del logar, al sennor, su omne
lo mas acerca que ao lo fallare, delantre
tres " testimonios, reciba el pro que es de
suso dicho , trnese quito. E si depues que
fuere presentado el siervo al iuez , sil de
mandaren cuyo siervo es , no lo quisiere
decir, deve fincar 2 en poder del iuez ; y el
iuez lo deve guardar, segundo cuemo es
de suso dicho develo presentar al prncipe
en conceio. Y estas cosas , pues que son as
establecidas , si algn omne daqu adelan-
tre recibe coge 13 siervo aieno fuido , que"
lo conozca 84 que lo non conozca, si lo non
presentare al iuez Su sennor, segund cue
mo es dicho , peche otro tal siervo al sen
nor com 25 aquel. E si se le fuere i6 aquel
siervo, el que lo recibi peche otros dos
tales siervos su sennor del siervo : y esta
misma pena deve aver 27 el iuez si non com-
pliere aquesto segund cuemo es de suso di
cho. E si algn omne 28 recibe siervo aieno
sin voluntad de su sennor , reciba C. azo
tes , y entregue el siervo fuido su sennor.
E si lo non pudiere fallar su sennor , entre
gue otro tal siervo al sennor del siervo fuido.
si lo non quisiere entregar, d el siervo
suyo a por emienda.
X. 30 Que el siervo que vende su sen
nor dos veces en otra . tierra , si se
torna deve ser libre.
Si algn omne vende su siervo fuera de
nuestro regno , y el siervo se torna depues,
y el sennor lo vende otra vez fuera del
regno, el iuez deve constrinnir 31 el sennor
que lo redima daquel que lo compr : de-

i B. R. 2. hu. E. R. u.
2, Esta ley en algunos cdices latinos es la VIII., y
en otros es la IX. , y por este motivo se ha puesto aqu,
aunque en los cdices castellanos Murciano , Be.v. Cama,
B. R. i. s. S. B. Esc. 4. 6. E. R.y Toled. es la XXI.
de este ttulo , y en Malf. 2. y Esc. 1. es la VIH.
3 B- R. 1. y S. B. almosna , y as despus. Malp. 2.
ciemosna , y as despus.
4 Bex. E. R. Esc. 4. 6. y Camp. se.
5 B. R. 2. et un dia.
6 B. R- j. S. B. y Malp. 2. cuemo romero.
7 S.B- conescia. . .
8 Malp. 2. el elemosna.
9 Malp. 2. o fu. ' .
10 Toled. Malp. 2. y Ese. 1. cinco.
11 B. R. 1.. E. R. Esc. 1. 4. 6. Camp. y Bex. 6 ante
testimonias. S. B. B. R. 2. y Malp. 2. ante testi
monios.
12 S.B. Esc. 4. 6. y E.R. cuemo fuy de su sen
nor , por que. B. R. 1. y Malp. 2. quando. ...
por que.
13 B. R. 1. 2. Esc. 4. y S.B. los otros. Bex. anto
los otros. 77
14 S. B. Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6. que.
1 5 Toled. y Esc. I. E si el sennor fuere luenne mas que
XX. milias , el qui lo recibi el siervo foido deve aver es
pacio fasta un dia de plazo que Heve el siervo su sennor
por s por otri , y el pro que deve rescebir del sen
nor deve seer por XXX. milias una tercia de mcrabe-
d. Malp. 2. como Toled. , sino que dice millas por milias.
16 B. R. 1. 2. S. B. E. R. Esc, 4, 6. Bec. y Camp.
por cada dia deve aver aquel, que recibi el siervo treinta
millas , que segundo el plazo &c
17 B. R. 1. milas , y as arriba.
18 B. R. 2. Esc. 6. y E. R. longe.
19 B. R. 1. 2. S. B. E. R. Esc. 4. y 6. al procurador
del sennor.
20 E.R. Esc. 4. y 6. que fallare.
ai Toled. Malp. 2. B. R. 2. E. R. Esc. 4. y 6. de
lantre testimonios en el logar do el sennor oviere alguna
heredat , reciba el pro &c. B. R. I. y S. B. delantre
testimonios , reciba el pro. Bex. y Camp. delantre tes
timonias.
21 B. R. x. ficar.
23 B. R. 1. tueye. E. R. acoge.
24 S. B. y Malp. 2. connosca.
2 5 B. R. 1. S. B. Malp. 3. y Bex. con aquel.
20 S. B. fuyere.
27 S. B. Malp. 2. . R. Es*. 4. 6. y B. R. 2. recebir.
28 Esc. 1. y Bex. siervo.
29 M. y B. R. 2. fuido.
30 La ley X. est en el cdice 5. Toledano , B. R. I.
y Esc. j. del modo siguiente :
Si algn omne vendier su siervo omnes dotras tier<
ras, despus escapar, se tornar para aquel lugar :
sus sennoreS', depucs lo vendier otra vegada , sea cons-
trinnido del iuyz quel reciba daquel quel compr , et
tornel su precio , et ia mas el siervo sea en libertad ,
d el sennor otro tal por l aquel quel vendi prne&o,
et este otro nol pueda vender (2. R. 1. nil pueda ven
der), nin. meter en servidumbre.
31 S.B. Malp. 2. Esc. 4. y 6. consirennir
Tt 2
 154 DEL FVERO
pues que lo oviere 1 el sennor, nol faga
nenguna contralla, y el siervo sea libre,
y el sennor que lo vendi 1 fuera de nues
tro regno, depues qul se tornara, peche
otro tal siervo aquel quien 3 lo vendi
primero 4, al otro quel * vendi depues
entrguel el precio : y el siervo que se tor
n sea libre , y el sennor 6 primero non lo
pueda vender nin tener mas en su servicio.
XI. Que el iuez deve pesquirir si el
sennor facefuir el siervo d casa de
algn omne por ganar algo de l.
El siervo que fuye 7 deve seer constrinn-
do 8 que diga el nombre de su sennor ,
diga si su sennor lo fizo fuir casa daquel
que lo recibi por ganar 9 algo dl. E si esto
pudiere seer probado, el sennor del siervo
que fizo tal enganno peche 10 quanto deve
pechar el omne que encubre siervo aieno
o aquel quien quisieren engannar. Ca
derecho es que tal peccado torne sobre aquel
que lo quiso ia facer.
XII. Si el siervo dice que es libre , y
est con algn omne por soldada.
Si el siervo que fuye dice que es libre ,
non es connozudo 13 , si morar en casa de
algn omne por soldada, sea constrinnido 14
presentado antel iuez, segund la ley de
suso, si lo fallare el iuez por pesquisa que
anda por omhe libre non por siervo
si el sennor lo fallare depues en casa daquel
non lo puede 16 enculpar '7: ca non sable,
que era siervo fuido4': mas su sennor deve
aver la soldada quel era prometida E si
depues quel sennor lo levare, il 19 fuir otra
vez casa daquel, y l lo recibiere en su
casa , luego mantiniente 31 lo presente al
iuez **, lo entregue su sennor: si lo
X B. Esc. 4. y E.R. toviere.
a X B. vendiera.
3 X B. quien lo vendi primeramientre , aquel otro
quel vendi. Esc. 4. quien lo vendi primero. Esc. 6.
que lo vendi primeramente.
4 -Toled. y Malp. 3. primero , porque lo sosac con
la mala cobdicia de las tierras do lo vendiera , ct al
otro &c
JB. R.s. quien lo vendi.
Est. 4. 6. B. R. 3. y E. R. y el sennor non lo.
7 B. R. 1. fui.
8 Toled. constrinnido antel alcalde. Malp. 3. y Esc. z.
constrennido antel alcalde.
9 Etc. 4. 6. B. R. s. y E. R. ganar dl alguna cosa.
10 Esc 6. peche tanto quanto.
1 1 Esc. 4. 6. B. R. s. y E. R. aieno aquel.
Za Toled. y Malp. 3. fizo facer.
13 Toled. conosido. Malp. 3. connoscido. B. R. 1. y
X B. conoscido.
14 X B. y Malp. 2. constrennido , y as otras veces.
15 E. R. B. R. 3. Esc. 4. y 6. siervo , si el sennor.
16 X B. Esc. 4. 6. y . R. deve. Esc. 3. non lo puede
ende culpar.
17 B.R.t.y E. R. culpar.
JVZGO
non ficiere , reciba la pena que deve recibir
quien encubre siervo aieno.
XIII. Si el sennorfalla su siervofuido
en casa de algn omne.
Si el sennor falla su siervo fuido, que dice
que era libre en casa de algn omne rico,
poderoso , man mano deve ser entrega
do al sennor, aquel que lo recibiera 23 en
casa tome recabdo del sennor, que nol faga
nengund 24 tormiento ** fasta que sea sabi
do 86 : si ste pudiere probar que es libre,
6 el sennor mostrar que es siervo , si el
sennor non quisiere dar este recabdo, fin
que el siervo en casa daquel que lo tenie,
fasta que mande el iuez que fagan dL
XIV. Del gualardon que deve aver el
que falla siervo aienofuido.
Si algn omne falla siervo aieno foido, ol a7
prende fuyendo fasta XXX. millas *8 daquel
logar donde fuy, aquel que lo prendi deve
aver la tercia parte dun moraved , por C.
millas deve averquatro * moravedis. E se
gund esto quanto mas fueren las millas, tan
to mas dineros deve aver. E aquel que pren
di el siervo, dvelo luego entregar su sen
nor con todas las cosas que fall con l. E si
el siervo fuir de mano daquel que lo tom,
yur al sennor del siervo que por su en-
ganno nin por su conseio non fuy, sea
quito. E si depues quel yurare le pudiere ser
probado que tom alguna cosa del siervo por
lo soltar J0, por su enganno fuy 3I, si el
siervo puede ser depues fallado , d otro tal
siervo con 31 l al sennor; si non pudiere ser
fallado el siervo, peche otros tales dos siervos.
XV. 33 Si el siervofuido dice que es Ubre 34.
Si el siervo fuido dice que es libre , se
fc B. R. 1. fuido en casa de algn orne. Y aqu acaba
la ley.
19 X B. prometuda.
20 Toled. et le fyere. Malp. i. Esc. 4. y Bex. l fu-
yete. X B. l fuere. B. R. 2. si l fuir. Esc. 6. l fbgir.
E. R. l fore. Esc. 1. le fuyare.
31 X B. y Malp. 2. manteniente.
21 B. R. 3. iuez , lo entregue,
2 Efe- 4- 6. y E. R. recibi , tome recabdo.
34 X B. nengun. B. R. 1. ningn,
a S Toled. E. R. y Esc. 6. tormento,
a B. R. 1. a. X B. Malp. 3. Esc. 4. 6. y E. R. sa
bido si este.
2/ Malp. 3. lo prende fasta, X B. Esc. 4. 6- y E.R.
6 lo prende fasta.
28 Toled. XXX. millas mnos. Malp. 3. XXX. millas
mnos desdaquel logar.
29 B. R. 1. Malp. a. y Esc. 6. un moraved.
30 B. R. 1. saber.
3 1 Toled. Malp. 2. y Esc. x. fuy , lo mostr los lu
gares do fuese , si el siervo &c.
32 Toled. como.
33 Malp. 2. aade: El Rey Don Flavio glorioso Eugio.
34 Malp. 2 . libre, i se casa con la mugier libre o nol conosun.
 LIBRO IX.
casa con mujier libre en otra tierra *, si la
mujier los parientes lo pueden probar que
que se facie libre % el iuez lo sopiere por
verdad , pues quel sennor del siervo lo vi
niere demandar, la mujier non deve aver
ninguna calomna : mas los fijos deven ser 3
siervos cuerno su padre 4 , non se deven
quitar de su padre si el sennor non quisiere.
X Vi. De los siervos que fuyen, dicen que
son libres, se casan con muieres libres.
Porque muchas veces los siervos fuyen de
sus sennores , dicen que son libres ,
casan con muieres 5 libres ; por ende esta-
blescemos en esta ley, que si algn siervo
que fuye de su sennor en alguna manera,
si quier diga que es libre , si quier diga que
non , si se casar con muier libre , todos los
fijos 6 que nacieren 7 de tal ayuntamiento 8
sean siervos cuerno su padre, ass que pues 9
que viniere el sennor, puede demandar el
padre con los fijos con todo su peguiar.
Otros decimos de las siervas que fuyen de
sus sennores , casan con omnes libres.
XVII. lo El Rey DonFlavio Erigi.
De lo que gana el siervo quefuyei
Si el siervo mientre 11 que es fuido, si gana
alguna cosa por su mester la, con derecho,
por su trabajo ,J, su sennor del siervo lo
deve todo aver. Mas si el sennor lo 14 falla
algn furto quando viniere, non 14 deve ende
aver nada ; mas dvelo entregar aquel
quien lo furtara. E si el siervo fizo algn
danno algn 16 mal fecho, el que lo fizo
fuir, el que lo encubre J7, deve emendar
aquel danno.
XVIII. De los quefallan los siervosfui-
dos, non los quieren dar d sus sennores.
Porque muchos omnes an sabor muchas ve-
1 Toled. Malf. s. y Esc. i. en otra tierra do no lo co-
noscen.
2 Toled. Malp. 2. y Esc. i. libre, et que es siervo.
3 Toled. seer libres como su madre , et non se deve
quitar de su marido, si el sennor quisiere et ella. Malp. 2.
como Toled, sino que dice : non se deven.
4 Esc. 1. et ella non se deve quitar de su marido, si el
sennor quisiere et ella.
5 B. li. 1. S. B. y Malp. 2. mugieres ,y asi siempre.
6 S. B. fiios , y as siempre.
7 B- R- ! S. B. y Malp. 2. nascieren.
i Esc. 6. ayuntanza.
9 Malp. 2. depues.
I o Esta ley es la XV. en los cdices M. Toled. B. R.
1. 3. S. B. Esc. 4. 6. y E. R. Toled. D. Flavio glorioso
Eurigio. Falta esta firma en B. R. i.y Malp. 2.
II S.B. y Malp. 2. mientra.
1 2 Toled. S. B. y Malp. 2. menester.
13 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. trabaio.
14 B.R.I.2.S. B. Malp. 2. Esc. +.y 6. le falla. E. R.
le falla algn furto quando morre , el sennor.
15 S.B. y B. R. 1. el sennor non.
TITVLO L iS5
ees de contender; por 18 ende camian 19 mu
chas veces el entendemiento de las leyes,
maguera que fallan que es escrito en la ley
antigua , que el sennor deve recibir luego
su siervo que fuye 2o, non ie lo quieren lue
go entreguar a", por ventura quieren ge
lo porlongar por ganar el siervo , por 2S aver
del lJ el siervo por algn tiempo. E porque
semeia cosa muy sin razn , que por sier
vo a4 vil el sennor sea trabajado las vega
das por CC. millas , por CCC. por mas,
porque semeia que estos tales , que lo fa
cen mas por enganno que por otra cosa:
por ende establecemos en esta ley , que pues
que el sennor demand su siervo por s
por su omne, lo conoce15, el que ge lo
non quisiere dar, que lo ficiere fuir, peche
al sennor del siervo otros tales quatro sier
vos , aquel fuido. E si el fuido se perdiere,
pechel otros tales V. siervos : si pudiere ser
fallado el siervo que fuy 26 , yalo el 17 sen
nor, d uno de los V. al otro quel avie
den treguar por el fuido. E si el siervo ficiere
tal cosa sin voluntad de su sennor, si qui
siere su sennor peche dos tales siervos por
el que fuy su sennor: si non quisiere,
dl el siervo por emienda. E otro 38 tal de
cimos de las siervas.
XIX. De los omnes libres siervos que
encubren los, ladrones.
Si algn omne libre " siervo encubre la
drones sabindolo , el iuez lo deve constren-
nir quel presente aquellos que encubri,
dems reciba 30 CC. azotes. si los non pu
diere presentar el que los encubri, reciba
l mismo la pena que ellos devan recibir.
XX. El Rey 31 Don Egica.
Que el iuez deve entregar al sennor
su siervo con quantol fallare.
El iuez que fallare siervo J aieno fuido , si el
16 B. R. 1. dalgun.
17 B. R. 1. 2. y Esc. 4. encobria. Malp. 2. encubrir.
S. B. E. R. y Esc. 6. encubri.
18 Toled. Malp. 2. y Esc. i. por ende muchas veces
quieren desfacer las leyes antiguas , que mandan que
quando el sennor viniere deve recebir &c.
19 B. R. 1. y S. B. cambian.
20 Malp. 2. que fuye , lo que ha, non ge lo quie
ten &c.
21 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. entregar, y as otras veces.
22 S. B. por.
23 S.B. Malp. 2. Esc, i.y 4. del servicio.
24 Esc. 4. servicio vil.
15 S. B. yMalp. 2. conosce.
26 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. que fuy del sennor del
que lo -pech , yalo &c.
27 E. R. Esc. 4. y 6. so.
a 8 Toled. y Malp. 2. Et otros.
29 B. R. i. libre encubre los ladrones.
30 B. R. 1. fagal dar.
3 1 La firma y la ley siguiente faltan en Malp. 2.
32 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. sierve fuido.
 DEL FVERO
sennor non es presente1, muestre el siervo
al sennor de la tierra , depues tngalo
en guarda, que quando viniere su sennor
que ge lo d.
XXI. De los siervos quefuyen.
Por leyes antiguas avernos mostrado en qua-
les maneras los siervos luidos deven seer pes
quiridos 1 que se non puedan asconder. Mas
por que los engannos son muchos de los que
fuyen , de los que los encubren ; por ende
el mandado de la ley non puede seer com-
plido , la maldad que les cresce los face
mas encubrir 3: ass que non es cibdat 4,
nin castiello , nin burgo 5, nin villa o 6 los
siervos non sean ascondidos. Onde manda
mos guardar la ley de suso de los siervos
que fuyen , y establecemos dems 7 por esta
nueva ley, que todo omne que recibiere da-
qu adelantre siervo aieno fuido , maguer
quel diga que es libre , luego lo presente an-
tel iuez , y el iuez pesquira si es libre sier
vo : si fuere siervo , entregelo su sen
nor. E si algn omne recibe siervo aieno
fuido , non lo presenta luego al iuez , 8
non lo entregua su sennor , si es 9 siervo
omne franqueado aquel quel recibe , reci
ba C. L. azotes paladinamientrc. E si es
omne libre , reciba C. azotes , dems pe
che una libra doro al sennor del siervo. E
si non oviere onde los pague , reciba CC.
azotes: los otros vecinos daquel logar, si
quier sean siervos , si quier sean libres,
fueren de nuestra gient ,0, dotros ora-
nes , de las eglesias otra tal pena man
damos que reciban ,' cuerno es de suso di
cha , si non mostraren el siervo que es fui-
do , ** si non lo echaren del logar, o 13
se asconde. Y esto mandamos guardar y te
ner , por tal que en todos los logares o fue
ren los siervos fuidos , todos los omnes que
fueren en aquel logar se ayunten , pes-
quiran, que los tormienten ,4, los fagan
otra cosa , otra pena fasta que sepan si
son siervos aienos siervas aienasj por
. i Toled. presente el qui lo encubri , muestre &c.
MaJf. a. y Esc. i. presente o el que lo encubri, mues
tre &c
i B. R. i. y S. B. pesqueridos.
3 Toled. B. R. i. a. Esc. 4.6. y E. R. encobrir. S. B.
encubrir.
4 B. R. 1. ciudad. S. B. cibdade.
5 B. R. r. lugar.
6 Toled. do. B. R. 1. hu. S. B. onde. B. R. a. u.
7 B. R. 1. demays.
8 B.R. 2. y Esc. 4. .
p S. B. si es orne libre, franqueado, siervo aquel &c.
10 toled. y B. R. i. gente. S. B. Esc. 6. E. Ry Bex.
corte de nuestra gente.
ii B.R. i.y S. B. yglesias.
1 2 Esc. 4. 6. B. R. 2. y E. R. .
13 B. R. 2. se lo asconde.
14 S. B. tormenten.
1 5 Toled. ruyeron.
16 S.B. depues.
JVZGO
que fueron 15 de sos sennores , donde vi
nieron en aquel logar : que 16 depues que lo
sopieren17, que los entreguen sus sennores,
que ie los enven, ass cuerno es de suso
dicho. E si esto non quisieren guardar ,
non quisieren pesquirir los siervos fuidos ,
presentar antel ii*ez , entregar sus sen
nores, si depues los siervos fueren fallados
en aquel logar , todos los omnes daquel lo
gar, ass los varones cuerno las mugieres, de
qualquier gient 18 que sean , de qualquier
linaie , de qualquier dignidade r', reciba
cada uno CC. azotes. E si los merinos ,
los iueces , los que deven tener iusticia 10
en la tierra , los perlados de las eglesias,
los nuestros sacerdotes non quisieren fa
cer esta iusticia de suso dicha , los omnes
que non quisieren pesquirir los siervos fui-
dos , que los encubren, los obispos
los sennores de la tierra les fagan recibir
cada uno CCC. azotes. E si los obispos,
los sennores , por amor, por aver, por
miedo non quisieren facer iusticia " con aque
llos omnes , fganles facer 4 3 por treinta chas
penitencia * cuerno descumulgados as, ass que
en aquellos treinta dias non coman condo-
cho a% nen beban vino , fueras que ora *r
de vsperas18 coman un poco de pan dordio
por sustinemiento * del cuerpo, beban un
vaso dagua 30, sufran la pena damargura,
por que non quisieron facer iusticia. E man
damos los sennores de la tierra que esta
pena den los iueces que non quisieren fa
cer 31 iusticia. E si los sennores non lo quisie
ren facer, pechen 3* tres libras doro al rey. E
todos los omnes que son de Espanna, que qui
sieren comprar siervos de algunos omnes que
non conoscen , mandamos que non los com
pren fasta que los siervos sean presentados 35
antel iuez ante buenos omnes de la tierra,
que sea sabido si es siervo daquel que lo ven
de, dotri, que lo diga el que lo vende ,
yur lo que dixiere: depues el siervo sea pe
nado. E si pudiere seer sabido que el siervo es
aieno, non es daquel que lo vende, el sier
vo sea entreguado al sennor cuyo era : y ei
17 B. R. 1. sobieren.
18 Toled. B. R. 1. y S. B. gente.
19 Toled. B.R. 1. 2. S.B. Esc. 4. y 6. dignidat.
20 B. R. i.y S. B. iusticia , y as otras veces.
11 B. R. 1. Esc. 6. y E. R. bispos.
22 B. R. i.y S. B. esta iusticia en.
23 B.R.z.yS.B. fer.
34 B.R. 2. penedencia.
25 B. R. 1. 2. y E. R. descomungados. Toled. y S.B.
descomulgados.
26 Tolecl. B. R. 1. S.B. Esc. 4. y 6. conducho.
27 S. B. ad ora de vspera. B. R. 1. fueras que coman
ora de viespra.
28 Toled. visperas. E. R. Esc. 6- y B. R. a. vespra.
29 B. R. 1. sostimiento. S. B. sostenimiento. B. R. a.
sustentamiento.
30 E. R. agua fria.
3 ( Esc. 3. complir esta justicia.
32 E. R. Esc. 4. y 6. peche cada uno.
33 B. R. i.y a. apresentados.
 LIBRO IX.
iuez tengua en guarda aquel que lo vende
fasta ' que venga el sennor del siervo ,
aya su emienda qual mandare el derecho,
II. TITOL DE LOS QVE NON VAN EN LA HVESTE,
DE LOS QVE
I. Si ctquelos 5 que son sinescales 6 de la
hueste dexan tornar algn omne de la
hueste por precio, fincar en su casa
II. Si aquellos que mandan la hueste toman al
gunas * cosas de las casas daquellos que 9
mandan ir la hueste.
III. Si los sinescales IO, que deven ordenar la
hueste-, dexan 11 la hueste, se tornan
pora sus casas, si dexan algn omne
que non constringan que vaya en la hueste.
IV. Si los que deven ordenar la hueste se
tornan de la batalla pra sus casas,
si dexan otros tornar.
I. Ley antigua. 16 Si aquelos que son
sinescales de la hueste dexan tor
nar algn omne dla por precio
Jincar en su casa %
Si el que ha en guarda mil caballeros en
la hueste, toma 18 precio de algn 19 omne
de su companna , que lo dexa tornar pora
su casa , quanto tomare pchelo en nueve
duplos al sennor de la hueste. E si non re
cibi dl nada j mas dejlo tornar su casa,
y era sano , non lo quiso constrennir que
saliese J0 de su casa , que fuesse en la hues
te", el que lo fizo peche veinte moravedis.
Y el que oviere quinientos omnes de guar
dar en la hueste, ficiere esto, peche XV. 1%
moravedis. Y el que ha de guardar cient om
1 B. R. i. ata. S.B. fta.
2 J*. B. Esc. 4. 6- y E. R. Grduba XIII. annos an
dados en el tiempo que regnamos.
3 Toled. DE LOS OMNES QVE NON VAN EN
LA BATALLA , ET SE TORNAN EN LA BA
TALLA.
4 B. R. 1. FVEN.
5 S. B. y Malp. 2. aquellos.
6 B. R. 1 . smiscales.
7 Malp. 2. casa , si los non apremian que salgan , y
as en la ley.
8 S. B. algunas cosas daquellos , y as en la ley.
9 Malp. 2. que envan la.
10 S.B y Malp. 3. senescales , y as otras reces, aunqus
to siempre.
11 S. B. levan.
12 S. B. 6 por la vida.
13 B. R. 1. y Malp. 2. galardn deve aver el que re
eombra.
14 Malp. 2. establescido , quantos siervos deven consigo
levar que van contra los enemigos , y as en la ley.
TITVLO II.
Dada confirmada esta ley en la cibdat de
Crdova a el tiempo de XIII. annos que nos
regnamos.
FVYEN 4 DELA.
V. Si los que ordenan la hueste reciben algn
precio por dexar algn omne fincar en
su casa que non es enfermo.
VI. De los que toman el pan 6 la ceba
da por enganno , 11 la vida en la
hueste.
VIL Qual gualardon 13 dpve aver el que re
cobra siervo aieno otras cosas de los
enemigos.
VIII. De los que non son en la hueste en el
dia en el tiempo establescido
IX. Que l$ deve ser guardado si guerras a en
Espanna.
nes , peche diez moravedis. Y el que ha de
guardar diez , peche cinco moravedis. Y es
tos dineros deven ser partidos entre la com
panna que l avie de mandar.
II. Ley antigua. 93 Si aquellos que man*
dan la hueste toman algunas cosas
de las casas daquellos que mandan
ir d la hueste.
Los mandaderos *4 del sennor que constrin-
nen 25 los omnes que vayan en la hueste,
si los 26 toman algunas cosas de las casas,
los fuerzan *7 sin su grado a8, si les pudiere
ser probado , quanto tomaron pchenlo en
IX. J duplos, dems reciba cada uno L.
azotes J.
15 B. R. 1. Quien.
16 Ley antigua falta en Toled. Malp. 3. B. R. a.
Etc. 4. y 6.
17 Toled. y Malp. 2. en su casa, et si non los apremian
que salgan.
18 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. toma.
ip E. R. de alguno de sus compaeros que lo dexe.
ao B. R. j. salise. . . . que fuse.
21 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. en la hueste, nn ge lo
fizo saber , el qui lo fizo &c.
21 M. y B. R. 2. XX. S. B. B. R. 1. Esc4. 6. y
Bex. XII. E.R. XVII.
23 Ley antigua falta en el Toled.
24 B. R. 1. mandados. S. B. Esc. 4. y 6. mandadores.
25 E. R. y B. R. 2. constringen.
26 . R. y B. R. 2. les.
. 27 B. R. 2. forcian.
28 Toled. y Malp. 2. sin grado, seyendo y , no seyen-
do y si les pudiere ser &c.
29 B.R. 1. E. R. Esc. 1. 3. 4. y 6. C. Bex. y M. XI.
30 Toled. Malp. %. y Esc. 1. L. azotes antel pueblo.
 158 DEL FVERO
III. Si los sitiescales 1 que deven orde
nar la hueste , dexan la hueste , e
se tornan pora sus casas % si de
xan algn , que non constringan que
vt' .i en la hueste.
Si el que ha de mandar cient omnes en la
hueste dexa su companna en la batalla *,
se torna pora su casa, deve ser desca
bezado 4. E si fuere s al obispo la egle-
sia , peche trescientos sueldos al sennor de
cuya 6 tierra es , non aya nengund pa
vor de su muerte : y el sennor de la tierra
lo faga saber al rey ; 8 aquellos dineros
sean partidos 9 entre la companna que el
deve guardar I0. E dall 11 adelantre non de-
ve ser sennor de C. omnes , mas bien puede
ser sennor de diez. E si aquel que ha de
mandar cient 14 omnes, sin voluntad del sen
nor d2 la hueste dexar algn omne por rue
go por precio de su companna tornar
su casa , si lo dexar fincar en su casa , que
non vaya en la hueste , quanto ende reci
biere 11 todo lo peche en nueve ,+ duplos al
sennr de 15 la tierra: y el sennor de la
tierra lo faga 16 saber al rey cuerno es de
suso dicho , que por mandado del rey se
parta aquello entre aquella companna que
el dex. E si el que tinie cien omnes en guar
da , non toma nengun precio por lo dexar
tornar su casa de la hueste , por lo de
xar en su casa que non vaya en la hueste,
el que lo fizo peche diez moravedis al sen
nor 17 de qual tierra fuere , ass cuerno es
de suso dicho.
IV. Si los que deven ordenar la hueste
se tornan 18 pora sus casas , si
dexan otros tomar.
Si el que ha de mandar 19 diez omnes en
la hueste , finca en su casa , y es sano ,
non quiere ir en la hueste, se torna de
1 Toled. senescales. Esc. 6. seniseales. B. R. . s isca Ies.
2 Toled. posadas.
3 B.R. i 2.y S. B. bataia.
4 B. R. i. escabezado.
5 B. R. i. fiiyr. S. B. Esc. i. 4. Camp. y Btx. fij-
yere. Malp. 2. fuer. Esc. 6. fugir.
6 B. R. 1. de qual.
7 Malp. 2. non aya pavor de muerte.
8 Malp. 2. que aquellos.
9 Toled. y Malp. 2. partidos como l mandare &c.
10 B. R. 2. mandar.
1 1 Toled. desde all.
1 2 Toled. y Malp. 2. cient , fiiere enguiado sin volun
tad del sennor de la hueste , et sin conseio del sennor de
los mil , et dexar algn orne por ruego &c.
13 Malp. 2. recebier. B. R. 1. recebir.
14 Esc. 6. X. duplos.
15 B. R. a. de qual tierra era.
16 B.R. 1. 2. S. B. Camp. Bex. Malp. 2. Esc. 1. 4. 6.
y E. R. lo faga luego saber.
17 B. R. 1, al sennor de la tierra, se ur as como ie
de suso dicho.
18 Toled. se tornan de la batalla.
JVZGO
la hueste pora su casa , peche al sennor de
la tierra dond ,0 es diez moravedis. E si fizo
algn ruego que lo dexasen , peche cinco
moravedis, y el sennor lo " faga saber al
rey , aquellos dineros que sean partidos por
mandado * del rey entre aqulla companna
que dex. E si algn omne , depues que es
contado 13 en la hueste entre mili 1+, en
tre quinientos, entre cien *s, entre diez,
sin mandado daquel que ha de mandar aque
llas compannas, finca en su casa, non
quiere ir en la hueste, se torna de la'
hueste pora su casa , reciba C. azotes en el
mercado ante todos, peche diez moravedis.
V. Si los que ordenan la hueste reciben
algn precio por dexar algn omne
jincar en su casa que non es enfermo.
.Los siervos i6 del rey que 17 constrinnen los
omnes que vayan en la hueste, si alguna
cosa tomaren de algn omne , que es sano,
por le quitar que non vaya en la hueste,
quanto tomaren pchenlo en nueve duplos al
sennor de la tierra ond es. E por aquel que
dex que era sano, si non tom dl nada, pe
che por l cinco moravedis. E aquel que ha
de mandar mili 1 8 omnes, pesquira por aquel
que ha de mandar cien. E aquel que ha de
mandar cien, pesquira por aquel que ha de
mandar diez. E si pudieren saber que algn
omne se torn pora su casa por algn rue
go, por 29 dado, non quiso ir en la hues
te , aquel que es mayor en la hueste lo faga
saber al sennor de la tierra ond es aquel 30
que fuy 31 : y el sennor tome ende la viu
dita 3, qual manda la ley : quanto ende
ovieren entrguenlo todo los servientes del
rey 33 de la hueste. E si negaren que non ovie-
ron ende nada , lo non quisieren manifes
tar 3, todo quanto ende tomaron entrguen
lo todo en nueve duplos. E si el sennor non
quisiere esto demandar por algn ruego que
ficieron 3S, todava la emienda que ellos de-
19 E. R. gardar.
20 S.B. onde es.
1 Toled. B. R.i.a. S. B. Camp. Bex. Malp. 2. E.R.
Esc. 1. 3. 4. y 6. lo faga luego saber al rey.
2 1 B. R. 2. mano.
23 B. R. 1. cuntado ,y as otras veces.
24 Esc. 6. mili caballeros.
25 S. B. ciento.
26 Toled. S.B. Malp. 2. Bex. Camp. y Esc. 3. Los sir
vientes del sennor. B. R. 1. y Esc. 4. servientes del sen
nor. Esc. 6. serventes.
27 B. R. 1. non constrinnen. S. B. que non constrinnen.
28 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. mil,^ as otras veces.
29 Esc. i.y 3. por algn dado.
30 Malp. 2. aquel fiiido.
31 B.R. j. fiiy.
3 2 Toled.y Esc. 1. venganza. Malp. 2 . venganca. B.R.I.
vendeyta. S. B. vindicta. Esc. 6. vendecha.
33 Toled. B.R. 1. S. & E. R. Esc. 4. y 6. del sennor.
Malp. 2. B. R. 1. y Camp. sirvientes del sennor.
34 B. R.2. manefestar.
35 S.B. ficieron, por alguna cosa quel dieron. B. R- 2.
6 por alguna ddiva.
 i
LIBRO IX.
ven 1 facer , toda la pechen * en duplo de
su buena los que deven partir aquella emien
da entre s. E si depues que el sennor re
cibiere aquella emienda , non lo ficiere sa
ber al rey al sennor de la hueste , que la
parta entre aquellos que la devien aver, 3
ge la non quisieron 4 dar, pchela en diez 5
duplos de su buena.
VI. De los 6 que toman por enganno
el pan la cebada , la vida 7 en
la hueste.
Es to tenemos nos por derecho , que en cada
una cibdat , en cada un castiello % el
que deve dar la cebada , el sennor de la
.cibdad lo IO mande dar, enteramientre 11 sea
dada en su cibdad en su castiello. E si
por ventura avinier quel sennor de la cib
dad , su 12 cebadero , por que 11 la non
an, 14 por su negligencia non quisieren dar
la cebada ,' todos aquellos que '* la non
dan lo 16 deven demandar '* de so uno al
sennor de la hueste. E si el despensero 18 non
la quisiere dar ellos, estonce 19 el que ha
de mandar la hueste lo faga saber al rey
por su omne : ass que sean cuntados ao los
dias que non les dieran la cebada , cuerno
devien , de quantos dias non ge la dieron,
entrguelo 21 el sennor de la cibdad el ce
badero en quatro duplos de ** lo suyo. E
otros decimos de quantos andan en la quen-
ta * de mili , de ciento *4.
VIL Qual gualardon deve aver el que
recobra siervo aieno otras cosas
de los enemigos.
Todo omne que se despera ,J de su vida,
i Malp. 2. deven facer.
3 E. R.y Esc. 4. peche.
3 B. R. 1. y S.B. ie la.
4 S.B. quisieren. Malp. 2. quisiere dar, pchela.
5 Tolcd. Malp. 2. y Esc. 1. XI. Camp. VI III.
o Toled. De los que toman 6 cebada , 6 la vida en la
hueste. Esc. I. De los despenseros que toman pan 6 ce
bada por enganno , 6 la vida que han de partir en la
hueste.
7 Esc. 3. vianda.
8 S. B. castello.
9 Esc. 1. sea el cevadero qui deve dar la cevada do.
10 B.R. 1. a. S. B. Malp. 3. Esc. 4. 6. y E. R.h
mande.
11 B.R. 1.2. entregamientre en su cibdad. Malp. 2. en
teramientre en su.
1 2 Esc. 6. el.
13 S.B. Esc. 4. 6. E. R. y B. R. 2. porque non la an
por su.
14 Malp. 2. por.
1 5 Esc. 6. quien.
16 Esc. 6. y . R. la deven dar.
17 S.B. Esc. j.y 4. decir. Malp. 3. y Esc. 1. quere
llar. B. R. 1. dar de su uno.
18 S. B. dispensero.
10 B. R. j. estuenza.
ao S. B. y Malp. 2. contados.
3 1 Esc. 6. entrguele logo,
a 2 Esc. 4. (r. y E. R. de lo so.
23 S. B. cunta.
TITVLO II. 159
se mete entre s sus enemigos, recobra*'
dellos algn siervo algn aver , si depues
viniere el segnor lS del aver del siervo,
lo conosciere , el que lo tom deve dar al
sennor las dos partes por merced , y l deve
aver la tercia*9 parte por su trabaio. E otros
decimos , si algn omne conseiar mostrar
alguna cosa siervo , por que fuya de los
enemigos , se tornare 30 pora su sennor,
aquel que lo ficiere aya la dcima 31 parte del
siervo por su trabaio.
VIII. El Rey 3* Bamba.
De los que non son en la hueste en el dia
en el tiempo 33 establecido 34.
Si aquellos aman la tierra , que se ponen
muerte por la defender, por que non di
remos nos que aquellos que la non quieren
vengar que 3* la non aman , que la desem
paran 36 i E como nos podemos creer que
aquellos quieren salvar la tierra , los quales
quando los 37 amonestan 38 que vayan en la
hueste non quieren ir 4, nin 41 quieren
estar 4a en la hueste? E de lo que facen peor ,
quirense fincar en sus casas, quando van
en la hueste van ass como delejados. Et 44
hay algunos que quieren entender en sus la
bores mas , dexan todos sus omnes en su
casa, por guardar su salud non quieren le
var 4s omnes si non de veinte omnes uno,
quieren mas guardar sus labores que sus cuer
pos , amparan sus casas, desamparan s
mismos, an .mayor cuidado 46 de lo que de
xan en casa que de se defender por armas,
ass como si oviese ser suyo pues que fuere
vencido. Doeas 47 tales omnes devemos nos
34 Esc. 6. ciento caballeros.
25 Toled. S. B. Malp, 2. Esc. 4. y 6. desespera. E. R.
y B. R. 1. desaspera.
26 Toled. con.
27 B. R. 1. combra. S. B. y Malp. 3. recombra.
28 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. sennor, jp as siempre.
29 B. R. i. S. B. y Malp. 2. tercera.
30 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. torne.
31 S. B. dezma. Malp. 2. diezma.
32 B. R. 2. y Esc. 6. El Rey Don Bamba.
33 E. R. tiempo catado 6 cstabluido,
34 Toled. y Esc. 1. aaden-, et quantos siervos deve levar
consigo qui va contra los enemigos.
35 Malp. 3. que.
36 Toled. y Malp. 2. desemparan , que son enemigos y
robadores! Esc. 6. E. R. y B. R. 2. desamparan!
37 Toled. los an menester , los amonestan que vayan en
la hueste , non quieren ir , ni se quieren ampareiar por la
emparar. E de lo que facen &c.
38 B. R. 1. amonestamos.
39 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. hueste , non.
40 Malp. 3. irse.
41 S. B. ni entrar en la hueste.
42 Malp. 2. apareiarse por la amparar. E de lo que &c.
43 S. B. peior.
44 S. B. Esc. 4. 6. E. R. y B. R. 3. Ca hay.
45 Esc. 4. y E. R. levar sinon de XX. ornes uno. Etc. 6.
levar fueras de XXX. ornes uno.
46 Malp. 2. cuedado. B. R. 1. duelo.
47 Toled. B. R. 1. y Esc. j. Por ende. Malp. 2. Onde.
 l6o DEL F VE IO
mandar por castigo que se non quieren am
parar por facer su 1 pro. Onde nos manda
mos todos los pueblos que son de nuestro
regno, por esta constitucin2, que en el dia
establecido , en el tiempo , en logar que
el rey mandar ir en la hueste , algn de sus
ricos omnes , tod omne que recibe su man
dado , que lo sabe por qual manera quier,
en que logar deve seer la hueste 3, man
teniente se 4 vaya pora la hueste , non
ose fincar en su casa dall adelante ; mas
vyase luego sin toda escusacion, sin toda
demoranza 5. E todo omne , depues que re
cibiere el mandado , maguera que non re
ciba mandado mas que lo sabe en qual-
quequier manera o se face la hueste , non
quisier luego ir manteniente 4 pora ella,
non fuere presto en el logar , en qual 7
tiempo ; si es omne de grant guisa , como
rico orne pierda todo quanto que ha 8,
sea echado de tierra 9 ; y el rey faga de
sus cosas lo que quisiere. E los omnes que
son de menor guisa , los cabdelladores 10
que mandan la hueste , los que las 11 sa
can, si non fueren prestos en la hueste aquel
dia , en aquel tiempo que les fuere man
dado , si fuyeren de la hueste furtada-
miente ia, reciba cada uno CC. azotes, sea
sennalado laydamientre, peche cada uno
dems una libra doro al rey : y el rey la
d quien quisiere. E si aquel quien las
cosas diere el rey, las pierde por algn mal-
fecho IJ, as que tornen otra vez en poder
del rey , el rey las deve dar otri , non
aquel cuyas fueran primera mientre , que
fuy de la hueste j non quiso ir en la
hueste I4. E pues que las perdi non de
ven mas ser suyas. E los duques 15 los ri
cos ornes del rey deven aver esta pena,
si non ficieren el mandado del rey: y esta
misma pena deven aver aquellos que fu-
yen de la batalla, ques van della sien"5
i B. R. i. sua proe.
i E. R. Esc. '6. y B. R. a. constituicion.
g Esc. i. la hueste la batalla. . . .
4 Esc. 6. se deve logo ir.
5 B. R. i. y Malp. 2. demorancia.
o B. R. i. mantinente.
7 Malp. 2. el. B. R. i. S.B. E.R. Esc. 4. y 6. aquel.
8 Toled. Malp. 2. y Esc. i. sea siervo siempre da-
quia que el rey quisiere , y el rey faga de sus cosas lo que
quisiere, en tal manera que aquel desobediente non sea fran
queado , maguer que sea perdonado , nin cobre ninguna de
tus cosas. los omnes &c.
9 B. R. i- y S. B. de la tierra.
10 B. R. i. caudeladores. Esc. 3. cabdiellos.
1 1 Malp. 2. la.
12 Malp. 2. fiirtadamientre. B. R. 1. defurtadamentre.
13 Tolcd. y Esc. 1. mal fecho, porque merezca seer
tiervo , perder su libertad , as que tornen &C. Malp. 2.
como Toled. sino que dice libredad por libertad , y tome
por tornen.
14 Esc. 4. y B. R 2. non quiso ir en la hueste.
15 B. R. i. duck.
16 Toled. S. B. Malp. 2. Esc. 1. 3. 4. y Bcx. sin.
B. R. 1. 2. E. R. y Esc. 6. sen , y as siemprt.
17 Esc. 1. pequeos.
18 S. B. veya.
JVZGO
mandado de su snnor. Y esto mandamos
guardar , ass de los grandes como de los
menores 17 , que aquel que oviere grand en
fermedad que non puede ir en la hueste,
faga venir al obispo de la tierra , que vea '*
su enfermedad buenos ornes. Ca non ge
lo crean aquel, si non fuere por 20 testi
monio de los obispos , de los que 21 man
dare el obispo catar los obispos deven 25
catar la enfermedad destos tales, por s,
por otros, si pueden ir 24 por alguna ma
nera, pueden lidiar j segund como vie
ren las enfermedades, as lo deven iudgar,
si los mandarn fincar en casa, si los
mandarn ir : ass que aquel que fuere en
fermo , si por nenguna manera non puede
ir en la hueste , segund el poder que ha en
vi de sus cosas en la hueste con el rey,
con el rico orne 25 que ha de ir, que 26 el
rato que se sintiere 2? que es mejorado, man
teniente por s mismo con todo su poder
vaya en la hueste , ass como es mandado
en la ley de suso : vaya en aquel logar
ol mandaron 2% do supiere que se mud
la hueste. E pues que dixiemos agora ge-
neralmientre que todos aquellos que deven
L* en la hueste , digamos specialmientre de
lo que deven levar. E por ende establece
mos specialmientre , que todo omne que sea
duc, conde, rico orne, godo, ro
mano, libre, franqueado 3, siervo *,
qualquier que sea que deve ir en la hueste,
lieve la meytad de sus siervos consigo, que
ovieren de veinte aos fasta cinqenta :
non los lieve sien 32 armas , mas bien arma
dos , demustrelos 3 bien guarnidos delante
el prncipe , del conde , de lorigas , de
perpuntes 34 en la primera 3S, en la postre
mera 3% los otros sean armados de lan
zas , de escudos , de espadas , de sae
tas 17, de fondas , de otras armas ass
como es costumbre de cada una. E si al-
19 S. B. ie lo creern. B. R. 1. ge lo creeran.
20 E. R. por bonas testimonias,
ai S. B. y Malp. 2. que lo.
2 2 Malp. 2. y se. 1. catar , que aquellos obispos que
lo vean , o que envien por s qui los vea , cate su enfer
medad , los obispos deven catar &c.
23 B.R. 1. 2. S. B. E. R. Esc. 4. 6. y Bex. deven.
24 B. R. r.y Malp. 2. hi ir.
25 B. R. 2. rico orne con que.
26 S. B. Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6. qual rato se.
B. R. 1. tanto que se sentir. B. R. 2. y Esc. 3. qual
era.
27 S. B. sentiere.
28 B. R. 1. u ie mandaron ir, u sobier.
29 B.R. 1. ora.
30 S. B. franco.
31 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. siervo de los siervos del rey.
3 2 Toled. B.R. 2. S. B. Malp. 2. Esc. 1. 3. 4.y Bex. sin.
33 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. mustrelos.
34 B. R. 1. Esc. 1. y Bex. perpuntos. S. B. perpun-
tados.
35 S. B. primera parte. B. R. 2. con la primera parte,
en la postremera los otros.
36 Matp. 2. postrimera.
37 de saetas falta en el Toled. B. R. I. de seytas de
fundas.
 LIBRO IX.
gun omne levare mnos de la mitad de sus
siervos consigo en la hueste, sea 1 toda pes-
querida la meitad de sus siervos , quantol
follaren que lev mnos de la meitad, to
dos sean en poder del rey , faga del los lo
que quisiere. pues toda esta cosa as es
ordenada de suso, agora devemos poner fre
no la cobdicia 2 aquellos que mandamos
que fagan ir los omnes en la hueste : por
ende establecemos , que nengun omne , nin
nengun conde , nin duc , nin rico orne, nin
nengun omne del pueblo que ha de man
dar omnes , que non dexe 3 que vayan en
la hueste por nengun ruego , nin los dexe
partir de la hueste por nenguna escusacion:
si lo tciere , tomare alguna cosa de-
llos por ende , gela dieren ellos , si es
omne de los maiorales 4 de la corte lo que
tom entregelo quien lo tom en qua-
tro 5 duplos , peche al rey treinta suel
dos doro solamientre, por que lo os to
mar. si es omne de menor guisa , lo que
tom entregelo en duplo, dems reciba
L. 6 azotes. Y esta ley mandamos que vala
desde las kalendas 7 de noviembre 8 ade-
lantre, que fu fecha dos annos andados
que regnamos 9.
IX. Que deve ser guardado si guerras
a10 en Espanna.
La entencion que nos avernos " por salud
del pueblo , nos constrenne Ia que ass como
cemos ley por departir los pleytos dellos,
assi fagamos ley quel uno ayude al otro pora
lidiar 1 3, pora se defender. Ca nos creemos
que sea provecho de cada 14 un omne, que
sea constrennido por facer bien : las co
sas que non fueren ls tan bien ordenadas
fasta en esaqui, que sean meioradas daqu
adelantre por el ayuda de Dios. por ende
queremos toller las malas costumbres de los
omnes , porque vienen muchos dannos en la
tierra, que quando los enemigos vienen en
i E. R. y Esc. 6. sea pesqucrida toda la verdad de los
siervos.
i S. B. cubdicia.
3 Malp. a. non deje de r en la hueste. S. B. B. R. 1.2.
.R. Esc. 4.y 6. non dejen que non vayan en la hueste.
4 Toled. mayores.
5 Esc. 1. tres.
6 Toled. B. R. 1. y Malp. 2. C.
7 B. R. 1. kalendas novembrias.
8 S. B. novembre.
o Toled. Malp. 2. y Esc. 1. aaden : en la cibdat de
Toledo.
jo B. R. 2. an ena tierra.
11 S.B. y Malp. 2. avernos de la salud. B. R. I. ave
rnos del pueblo. B. R. 2. E. R. y Esc. 4. avernos de la
salude.
12 S. B. Esc. 4. 6. y B. R. 2. constrinne. Malp. 2.
costrinne. E. R. costringe.
13 B. R. 1. lediar.
14 Toled. B. R. j. 2. S.B. Malp. 2. E.R. Esc. 1.3.
4. 6. y Bex. provecho de todos , si cada un omne es cos-
trennido por facer &c.
15 Esc. 4. y 6. fueron.
TITVLO II.
nuestro regno, quieren entrar , los nues
tros omnes , comarcan con ellos , que quie
ren lidiar con ellos , algunos dellos se des
perecen 17 las veces por odio malo, las 18
de veces por pereza , las veces por coy-
ta 19 de la tierra , non quieren ayudar los
unos los otros lidiar : as los que quie
ren amparar 20 el pueblo, porque non an
nenguna ayuda , fcense fuera con mie
do : que si quisieren seer ardidos , que los
maten los enemigos aI. E por ende estable
cemos en esta ley , que deste dia adelan
tre, quando 22 que quier que los enemi
gos se levantaren contra nuestro regno, tod
omne de nuestro regno , si quier sea obis
po *3, si quier clrigo, si quier conde, si
quier duc , si quier ricombre si quier in
fanzn *4, qualquequier a* omne que sea en
la comarca de los enemigos, si fuere le
gado 16 de la frontera acerca dellos, si lle
gar 17 all ellos por aventura 2* dotra tierra,
todo 29 que sea cerca de la frontera fasta C.
millas daquel logar o se faz la lid 3, depues
que ge lo dixiere el rey su omne , pues
que lo l sabe por s en qual manera 31 se
quier , si man mano non fuere presto con
todo su poder pora defender el regno , si
se quisiere escusar en alguna manera, non
quisiere ayudar los otros mano mano
por amparar 31 la tierra, si los enemigos fi-
cieren algn danno, cativaren algn omne
de nuestro pueblo , de nuestro regno,
aquel que non quiso salir contra los enemi
gos por algn miedo , por escusacion ,
por enganno , non quiso seer presto por
amparar 33 la tierra, si es obispo clrigo,
non oviere onde faga emienda del danno
que ficieren los enemigos en la tierra , sea
echado fora 34 de la tierra , como manda
re el prncipe. Y esta pena mandamos que
ayan los obispos , los sacerdotes , los
diconos, los otros clrigos que non an
dignidad , que sean penados segund como
dice 15 en la ley de suso. E de los otros le-
16 Esc. 4. y 6. que comarcan.
17 Toled. desparten. Malp. 2. desparecen. B. R. 3. de
parten. Esc. j. desapartan. Esc. i. desvaratan.
18 B. R. t. S. B. y Malp. 2. las veces.
19 B.R. 1. Esc. 4. 6.y E. R. con coyta. Malp. 2. por
contra.
20 Toled. B. R. 1. S.B. y Malp. 2. mamparar.
1 1 E.R. enemigos presencia de sos pueblos. E por ende
2 2- B. R. t. quando quier que. S. B. quando quiere que.
Malp. 2. quando los.
23 B. R. 1. bispo.
24 B. R. 1. y Malp. 2. infanzn.
25 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. qualquier.
36 B. R. 1. xegado. S. B. alegado. Malp. 2. llegado.
27 B. R. 1. xegar. S. B. legare
38 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. por ventura.
29 B. R. i. todo orne que.
30 B. R. x. lide.
31 B.R.I. S. B. y Malp. 2. en qual manera quier.
3 2 Toled. y S. B. emparar.
33 Toled. B. R. x. S. B. y Malp. 3. mamparar.
34 B. R. j. S. B. y Malp. 2. fuera.
35 Malp. a. dice de los legos en.
Vva
 I2 DEL FVERO
gos establecemos, que si fuere omne de grand
guisa, de vil , pierda la dignidad que avie,
sea siempre siervo del rey, que faga dl
todo lo que quisiere. Ca derecho es que aquel
que non quiso defender su gente 1 , nin su
tierra , nin la ondra quel dexaron sus an
tecessores non quiso defender, derecho es
que aya la pena desta ley. Ca semeia que
non viene daquel linaie 2, y es omne de
sin pro 3. E de la buena daquellos que es
to facen, non an nenguna dignidad,
si son clrigos, legos , esto mandamos
guardar , que tod el danno que ficieron los
enemigos en la tierra, que aquellos que re
cibieron el danno que se entreguen en su
buena daquellos que los non quisieron ayu
dar, que estos tales, que non se quisie
ron mostrar por 5 buenos barraganes en de
fender la tierra de los enemigos 6, deven 7
perder su dignidad su ondra. E si algu
no * escndalo avinier en la tierra de Spn7
na , de Galicia de Francia , en al
guna nuestra tierra que sea de nuestro reg-
no en qual part que quier que sea , pues que
lo sopieren aquellos que son de cerca IO, se-
gund la cuenta que es dicha de las millas
de suso , si ge lo mandare el rey , el rico
orne, sus omnes en qual manera que quier
III. TITOL DE LOS QVE FVYEN LA EGLESIA.
I. el que fuye la eglesia , que non 17
saque ninguno della si se non defendiere
por armas.
II. Si aquel que fuye la eglesia , si se de-
fiende por armas, si lo matan.
I. Que el que fuye d la eglesia , que
nol saque nenguno della , si se non
defendier por armas.
Nengun omne non ose sacar por fuerza al
que fuye la eglesia , fueras ende si se de
fendier con armas.
II. *SV el quefuye la eglesia, si se de-
fende por armas , sil 19 matan.
El que fuye la eglesia , si non dexar las
l Malp. 2. yente,,y as otras vecrs.
i B. R. i. linache. . . . proc.
3 Esc. 6. piedat. Esc. 4. part.
4 B. R. 1. leigos. . maldad.
5 B. R. j. 2. Malp. 2. Esc. j. y j. por barraganei.
6 Esc. j. enemigos, se duelen por perder.
7 B. R. 1. 2. y Malp. 2. por perder.
8 B. R. 1. 2. S.B. Malo. 2. E.R. Esc. 4. y 6. algn.
o S.B. y Malp. 2. Galhda.
10 B. R. 1. de acerca , segunt la cunta.
ii S.B. presente. > 10 Esc. 4. ti matan.
JVZGO
que lo sepa , si mantiniente non fuer pres
to 11 por desfacer 12 el escndalo, por am
parar la tierra del rey, la gente de mal,
si es obispo , qual se quier sacerdote que
lo non quisiere facer, deve seer echado fue
ra de toda la tierra , y el rey puede facer
de su buena lo que quisiere. Mas mandamos,
que aquellos sean quitos de la pena desta
ley, los que non pueden ir por enfermedad.
E si algunos hay tales , que son enfermos
que non pueden ir departir el escndalo,
mandamos que envien todo su poder los
obispos , los clrigos en ayudorio por de
partir el escndalo, por provecho de la
tierra del ' 3 pueblo del rey. E si esto non
quisieren facer, reciban la pena de la ley
que es de suso dicha. Y estos enfermos se
pueden entonce mostrar que son sin culpa,
quando pudieren mostrar por buenos testi
gos que eran de tal manera enfermos, que
non pueden ir nin prestar. Y esto establesce-
mos, que la maldade 14 de los omnes que
fu fasta estos tiempos , que sean penados
por esta ley, todos sean acordados ,s por
tener la tierra en paz, por defenderla. Esta
ley fu dada confirmada en el dia de ka-
lendas 16 de novembre en el segundo anno
que nos regnamos.
III. De la pena que deven aver los que sacan
por fuerza los omnes de la eglesia.
IV. Que el malfecbor 6 el debdor19 quefuye
la eglesia non deve seer sacado de la
eglesia i mas deve pagar lo que deve.
armas que toviere , sil mataren , el que lo
matare non face tuerto nenguno la egle
sia , nin deve aver pena por la eglesia.
III. De la pena que deven aver los
que sacan los omnes de la eglesia
por fuerza.
Si algn omne saca su siervo , su debdor
de la eglesia , del altar por fuerza , que
ge lo non d el sacerdote , el que guarda
ti Toled. por defender el escndalo , por amparar &c.
13 Malp. 3. del rey del pueblo.
14 B. R. 1. 2. Esc. 4. y 6. maldat. S. B. y Malp. a.
15 S. B. Esc. 4. 6. E. R. y Btx. ordenados.
16 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. de kalendes jenero &c
B. R. I. 2 de kalendas novembras. S. B. de kalendas de
noviembre, E. R. kalendas setembras.
17 B. R. 1. que no lo. S. B. y Malp. a. que nol.
18 B. R. I. deodor, y as otras reces.
 LIBRO X.
el iglesia % el que lo saca , si es omne de
grand guisa , pues que lo sopiere el iuez fa-
gal pechar C. sueldos 2 la eglesia por la des
ondra. E si fuere omne de menor guisa , pe
che treinta sueldos ; si non oviere onde
los pague , reciba C. azotes , y el sennor aya
su siervo quitamientre , y el otro aya su
debdor
IV. Que el malfechor, el debdor que
fuye la eglesia , non deve seer sa
cado de la eglesia; mas deve pagar
lo que deve.
Los que fuyen la eglesia , al portal de
LIBRO
De 10 las particiones, de
de las lindes.
L TITOL DE LAS PARTICIONES,
ARRENDADAS.
I. jQ el departimiento que fu fecho de las
heredades una vez, que vala por siempre.
IL Que la particin que es fecha entre los
hermanos que se non defaga u, maguer 1%
non aya ningn escripto , si podiere seer
mostrado por testigos.
III. Que la particin que ficieron los ma
yores los menores l4, que la deven tener
los menores.
IV. Que el uno de los herederos puede res
ponder por los otros, demandar.
V. Si algn omne crebanta la particin que es
fecha , toma de la particin ' s del otro.
VI. Si algn omne face vinna casa en he
redad aiena 16 de so compannero.
VII. Si algn omne pone vinna en heredad
aiena en que non a nenguna suerte.
VIII. De los departimientos 17 de las tierras
entre los godos los romanos.
IX. De los montes que son de partir entre
los godos los romanos.
X. Que aquello que faz el siervo sin mandado
1 Malp. 2. la eglesia. S. B. la iglesia.
I Esc. 1. al altar que desondr.
3 Esc. 1. su fiador.
4 Toled. ningn orne. B. R. i. nengun orne.
5 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. dicono.
6 Toled. atado. B. R. 1. legado. . 16 Malp. 2. aiena en que non a parte.
7 Malp. 3. fiiyan. . . . deven.
8 B. R. 1. y S. B. omicieros.
9 S. B. E.R. y Esc. 4. actores.
10 En el cdice M. B. R. i. y S. B. no tiene epgrafe
el libro X. En el Toled. y Malp. 2. dice De las par
ticiones de los jitos.
II B. R. 1. S. B. y Malp. 2. dtsfaga.
TITVLO h 163
la eglesia , nul * omne non los tire ende por
fuerza ; mas demndelos al sacerdote , al
dichono 5 que ge los d. E si es tal omne
que non deve prender muerte , el sacerdote
deve rogar por l aquel que lo quiere pren
der, que le perdone. E si algn debdor fuye
la eglesia , la eglesia nol deve defender;
mas devel entregar man mano su deb
dor, en tal manera que non lo fiera, ni lo
tenga ligado 6 ; mas ponga delante el sacer
dote un plazo fasta quandol d su debda,
que maguer que les otorgado que fuya 7
la eglesia, non deve tener lo ageno. E de
los omizeros 8, de los otros malfechores
que fuyen la eglesia, fallaredes de cada
uno en sus leyes y en sus ttulos .
...
X.
los tiempos, de los annos,
DE LAS TIERRAS
de su sennor, non deve valer, sinon quan-
to manda la ley.
XI. Que aquel que toma heredad plazo,
deve guardar el plazo.
XII. De las heredades que son dadas plazo
fasta cierto tiempo.
XIII. Si aquel que toma la heredad plazo
estiende so labor mas que non deve.
XTV. Si alguna contienda se levanta entre
aquel que da tierra plazo , aquel
que la toma.
XV. Que aquel que toma la tierra plazo,
aquel que la da , que cada uno dellos
deve pagar el tributo.
XVI. Si los godos toman alguna cosa de la
tercia 18 parte de los romanos.
XVII. De los siervos 19 , cuerno deven ser par
tidos 20 de sus peguiares.
XVIII. Que el peguio peguiar todo es una
cosa.
XIX. Si aquel que toma a tierra plazo,
non paga la renda.
12 S. B. maguer que non ayan. Malp. 2. maguera que
non ayan.
13 B. R. 1. partecion, y as otras veces.
14 S. B. y Malp. 2. meiores.
15 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. partida. '
17 B. R. 1. departemientos, y as otras veces. S.B. par
timientos.
18 Malp. 2. de parte.
ip Malp. 2. De los jos de los siervos. . .partidos , de
sus peguiares.
ao B. R. 1. Malp. a. y S.B. de.
 164 DEL FVERO
I. Antigua. 1 Que el departimiento que
fuere fecho de las heredades una
vez , que vala por siempre.
El departimiento que es fecho una vez, non
deve seer desfecho dail adelantre por nen
guna manera.
II. Que la particin que es fecha entre
los hermanos, que se non desfaga,
maguer que non ayan nengun es-
cripto , si puede seer mostrado % por
testigos.
La particin que es fecha entre los herma
nos ^ maguer que non aya hy escripto, man
damos que sea firme si se pudiere probar
por testigos.
III. Que la particin que fcieren los
mayores los meiores que la deven
tener los menores.
Si muchos companneros fueren en la par
ticin , lo que ploguiere los mas , los
meyores , eso deven guardar los que son 3
menos.
IV. Que el uno de los herederos pue
de responder por los otros , de
mandar.
En la ley 4 de suso fu establecido que un
compannero non pueda demandar nada por
el otro compannero, si el otro non fuere
presente , lo non otorgare. Mas por que
entendiemos 6 que los pleytos se porlonga-
ban mucho por esta razn , por que cada
un omne deve responder por s, que el pley-
to non sea porlongado fasta treinta annos,
por que aquel non pierda su demanda , es
tablecemos por esta ley , que 7 cada uno de
los companneros responda por s 1 por el
1 Antigua falta en el Murciano , Toled. B. R. i. S. B.
Malo. 2. Esc. 1. y Bex.
I Esc. 4. 6. y E. R. frobado.
3 Toled. B. R. 1. 2. S. B. E. R. Esc. 1.4. 6. Malp. 1.
y Bex. menores. Malp. 2. los menos.
4 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. En la ley antigua &c.
5 Esc. 4. Malp. 1. y E. R. non ge lo. Esc. 6. y B. R. 2.
non He lo.
6 B. R. 1. y S. B. entendemos.
7 Desde aqu falta en el Murciano hasta las pala-
tras quebrantar el plazo de la ley XI. de este ttulo.
8 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6. por.
9 B- R. 2. Malp. 1. Esc. 4. y 6. en las cosas que son
comunales.
10 S. B. ningn. B. R. 1. y Malp. 2. nengun.
II B.R. i.y Esc. 6. demandar. Por ende tenemos. S. B.
E. R. y B. R. 2. demandar. Doeas tolanos.
1 a Esc. j. E por ende. Bex. y Malp. 1. Doeas.
13 B. R. 1. y Malp. 1. comunalmicntre.
14 B. R. t. parta. B. R. 1. Esc. 4. y 6. partida.
JVZGO
otro , quando fuere llamado , en las cosas
comunales. Mas si por ventura el compan
nero se dexare vencer por enganno por su.
culpa, esto non faga ningund IO danno al
otro que non es presente , si su cosa quisie
re demandar 11 de cabo. E 12 tollemos la ley
antigua que fabla de esto , mandamos que
esta sea guardada por todo nuestro regno.
E otros mandamos guardar si el uno de los
companneros quisiere demandar la cosa co
munal 13 por s et por el otro compan
nero.
V. Si algn omne crebanta la particin
que es fecha , toma la parte 14 del
otro.
Quien quebranta particin de heredat IS,
toma 16 de lo aieno alguna partida, quanto
toma 17 de lo aieno otro tanto peche de lo
suyo.
VI. Si algn omne faz alguna 18 cosa
en heredat aiena , en que non ha
parte.
Si alguno de los companneros face vinna
casa en heredat de so compannero, non
lo sabiendo so compannero , non lo sa
biendo aquel que lo faz que es heredat de
so compannero , sabindolo , si pudier 19
mostrar por su iuramento 30 por testigos,
d otro tanto de otra tal tierra su com
pannero , finque l aquello 21 que tom.
E si ficier la casa la vinna contra " de-
fendimiento de su compannero , deve perder
quanto hy riciere , quanto hy plantare 2J.
Mas esto ennademos "4 en esta ley , que si
algn omne d as tierra aiena la vendie
re , la diere en camio , tal que nunca fu
en su poder 36 daquel que la di ; si aquel
que la tom ficiere en aquella tierra casa,
vinna , huerta *7, olivedos , puma-
res18, ficiere hy alguna labor, et aquel cuya
es la tierra, por enganno non la quiere de-
15 E. R. heredero.
16 B. R. i.y S. B. toma.
17 B. R. 2. Esc. 4. 6. y E. R. tom.
18 B. R. 1. 2. vinna 6 casa en heredat aiena di so ve
cino. S. B. Esc. 6. y E. R. face vinna 6 casa en eredat
aiena de so compannero.
19 B. R. 1. se lo pudiere. Malp. 2. si lo pudiere.
20 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. iuramiento.
21 B. R. 1. 2. aquela. S. B. Malp. 2. E. R.y Esc. 4.
aquella.
2 2 Esc. 6. y E. R. con.
23 Toled. y Malp. 2. liantare.
24 B. R. 1. enadirnos.
25 Malp. 2. diere tierra agena, vendiere, 6 ge la &c.
S. B. Esc. 4.. 6. y E. R. da tierra agena otri , ven
diere , ie la diere en cabio tal que nunca tb en so
iur daquel &c.
26 B. R. 1. so iur.
27 B. R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 4. y B.R. huerto,
a 8 Toled. pomares. . R- 1. pinnares.
 LIBRO X.
mandar, por que gane despus ende 1 el la
bor- que hy ficiere el otro, 2 es luenne de
la tierra , 3 non lo sabe : pues que aqueste
quien fu dada la tierra pudier esto mos
trar antel lcali , aquel que ge la dio pe
che 4 otras dos tales tierras: non de ve per
der su labor que ficiere en aquella tierra.
VIL Si algn omne pone una vinna
en heredat aiena en que non ha
ninguna suerte.
Quien faz vinna en tierra aiena s, en que
non ha ninguna suerte, sin mandado de cuya
era la tierra , si lo ficier por fuerza , non
seyendo el sennor en la tierra, maguer 6 que
ge lo non defendiese, pierda todo quanto
hy plant 7 : ca abastarle deve que non peche
el duplo , por que tom tierra aiena por
fuerza.
VIII. De los departimientos de las tier
ras entre los godos y romanos.
departimiento que es fecho de las tier
ras et de los montes entre los godos et los
romanos , en ninguna manera non deve
seer quebrantado , pues que pudiere seer
probado ; nin los romanos non deven to
mar, nin deven demandar nada de las dos
partes de los godos ; nin los godos de la
tercia parte de los romanos, sinon quan-
do 8 los nos diremos . E los departimien-
tos que 10 les ficieren los padres, sus filos
nin su linage " non 12 lo quebrante *3.
IX. De los montes que son departidos 14
entre los godos los romanos.
Los montes que son entre los godos y los
romanos por partir, si el godo el romano
toma ende Is alguna partida, por ventura
ficiere hy alguna labor, mandamos que si
finca 16 otra tanta tierra I7, en que se pueda
entregar el otro , dvese entregar en ello :
1 Malp. 2. en la lavor. Esc. i. 3. y Bex. despus la
lavor.
2 E. R. si es. Esc. 4. si es.
3 B. R. 2. S. B. y Malp. 2. non.
4 S. B. y Malp. 2. pechel.
5 B. R. 1. 2. S. B. E. R. Esc. 4. 6. y Malp. 2. agena
sin mandado.
6 B. R. 1. et non le lo defendiendo. S. B. non ie lo
defendendo.
7 Malp. 2. llanto.
8 B. R. 1. S.B. Malp. 1. y 2. quanto les nos.
9 B. R. 1. 3. y Est.6. diermos. S.B. Esc. 4. y E.R.
Olemos.
10 S. B. Malp. i.y 2. que fcieron.
11 B. R. 1. linache.
1 2 Esc. 1. 4. 6. B. R. 2. E. R. y Btx. non lo deven
quebrantar.
13 Esc. 3. aade -. Antigua ley nuevamientre emen
dada.
14 B. R. 1. S. B. Malp. 1. y i. de partir.
TTVLO I. 165
si non fincare en que se entregue , partan
aquella tierra labrada.
X. Que aquello que faz el siervo sin
mandado de su sennor , non deve
valer l* sinon quanto manda la ley.
Lo que parte el siervo , faz T sin man
dado de so sennor 10 contra " ley, non de
ve seer estable , si el sennor non quisiere, si
non quanto manda la ley.
XI. Que aquel que toma heredat d pla
zo, deve guardar el plazo.
Las tierras que son dadas por ciertas 18 ren
das , el que las toma pague la renda al sen
nor cada anno comol conviene. Ca non
deve quebrantar el plazo. E si la renda non
pagare cada anno, el sennor puede tomar su
tierra quitamiemre 23. Ca aquel la pierde
por su culpa , que non quiere pagar lo que
prometi.
XII. De las heredades que son dadas
d plazo fata cierto tiempo.
Si agun omne da su tierra plazo cier
to "4, ass que desde aquel tiempo adelanfre
que tome la tierra quando quisiere ; pasado
el plazo le deve entregar su tierra , ass. cue
rno ge lo promiti *s.
XIII. Si aquel que toma la heredad
plazo, estiende su labor mas que
non deve.
Quien toma tierra 26 plazo, non deve mas
tomar sinon quantol diere el sennor. E si
ms tomare , labrare , buscar otros om-
nes, quien ge lo labre sus fiios, sus
nietos labraren las tierras que les non diere
el sennor , taiaren del monte pora facer
seto, otro encerramiento *8, quanto tomar
15 B.R. J.y Esc. 4. dende. S. B. dend. B.R.2. dent.
16 B.R.I. y Malp. a. fica. B. fincare. Esc. i.
non ha.
17 B. R. 1. S. B. y Malp. 3. de tierra.
18 B. R. i. avaler.
19 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 2. E. R. Esc. 1. 3. 4. 6.
y Bex. lo que face.
20 B. R. 2. Esc. 3. 4. 6. E. R. y Bex. sennor , non
deve.
21 Malp. 2. contra.
22 B. R. 1. Esc. 4. 6. y Malp. 1. por cierta rienda.
23 B.R. 1. quita.
24 Toled. plazo cierto por escrito. Esc. i.y Malp<.' 2.
plazo cierto por escripto. Esc. 3. plazo cierto de aos
por carta.
25 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. prometi.
26 Esc. 1. tierra agena.
27 Malp. 2. labren. E. R. y B. R. 2. que ge lo la
bren.
a 8 B.R. 2. encercamiento.
 i66 DEL FVERO
dems que le non foy dado , pirdalo todo,
c seya en poder del sennor dacrecentar 1
la renda % de tomar aquello quel toma
ron dems. E si algn omne da alguna tier
ra plazo solamientre , non da con ella
monte nin campo , el qui la tom non deve
tomar del monte nin del campo sin man
dado del sennor.
XIV. Antigua ley nuevamente emen
dada. Si alguna contienda se levanta
entre aquH que da la tierra p'la
zo , e aquel que la toma.
Si nace 3 contienda entre aquel que recibe
la tierra plazo , aquel que ge la da por
saber quantol di , el que ge la dio si es
vivo , si non es vivo sus herederos iuren
que sus antecesores que no 4 los dieron mas
de quanto ellos muestran : depues que ge
lo iuraren delante s testigos, pongan sennal,
que non aya hy depues contienda ; si non
lo quisieren 6 iurar, dubdaren quantol die
ron sus antecesores , ellos non deven iurar,
mas den 7 cada uno todava por tal ma
nera , que quanto ellos labraron % toma
ron que sea todo contado en aquellos 9 cin
cuenta arpendes I0, nin deven tomar mas
de quanto el sennor les diere, les mos
trare , quanto tomaren dems dvenlo pe
char en duplo.
XV. Que aquel que toma la tierra d
plazo , aquel que la da , que cada
uno deve pagar el tributo ".
Quien mete labrador 12 en su tierra, si por
ventura aquel que toma su tierra diere la
tercia parte de la tierra otri que 13 la
bre , pague cada uno dellos la renda de la
tierra , segund la partida que tiene de la
tierra.
x S.B. y Malf. s. dacrescentar.
2 Malf. 2. renta , y as otras otees.
3 B. R. i. S. B. y Malf. 2. nasce.
4 Esc. 4. 6. E. R. y B. R. 2. non les di.
5 Esc. j. bonos testigos.
6 Toled. et si lo non quisieren iurar , dubdaren , acre-
cntenles mas de quantol dieron sus antecesores ellos,
et non deven iurar , mas den cada uno cinco arpendes
todava por tal manera &c. Malf. 2. como Toled. sitio que
dice : den cada uno y uno cinco arpendes. Esc. j. como
Toled. , sino que dice : d cada uno sobre lo que hy hobo
cinqienta arpendes &c.
7 S. B. mas deven dar el tribudo : todava &c. E. R.
y Be.v. mas deven dar el trebuto: todava &c. Esc. 4. mas
den cada uno el tributo : todava.
8 B. R. 2. laboraron.
9 Be.v. en aquellos arpendes.
10 B. R. 1. arpiendes.
H S. B. tribudo.
12 E.R. labor.
13 B.R, i. s.B. y Malf. 2. que la labre.
14 b. K. 2. De los godos que toman.
JVZGO
XVI. Si 14 los godos toman alguna cosa,
de la tercia parte de los romanos.
Si los godos toman alguna cosa de la ter
cia parte de los romanos , los iueces de la
tierra lo deven entregar luego los roma
nos , que el rey non pierda nada de su de- .
recho: todava en tal manera que aquellos
que la tienen non se pueden mamparar Is,
que 16 la tovieron cinqienta annos.
XVII. De los 17 jiios de los siervos
cuerno deven seer partidos , y de su
peguiares l8.
Razn es derecho , que aquello que fu
establescido antiguamiente sin razn , que
sea emendado por esta nueva ley. E prime-
ramientre devemos catar 19 la razn onde
nasci , depues facer la ley las otras "
cosas que han de venir. Ca si el fiio es fe
cho del padre de la madre , por que deve
mas el estado de la madre seguir que del
padre , pues que non pudo seer engendrado
sin el padre? E por esta razn de natura
somos constrinnidos 20 de facer la 21 ley. E
que si la sierva se casa con siervo aieno, el
fiio 22 que dende nasciere , seya comunal en-
trel sennor del siervo de la sierva. E si
non ovieren mas dun fiio aj, de una fiia,
por que aquel solo non puede servir am
bos los sennores, deve estar con la madre
fata 24 doce annos , que aya poder de facer
servicio : dall adelante 25 el sennor de la
sierva pague la meitad del precio del ninno
al sennor del siervo, quanto preciaren omnes
buenos que vale 26. E otros mandamos si
fueren muchos, 27 non pares, toda cosa
de mueble, que el siervo la sierva ganen J7,
seyendo de so uno , los sennores lo partan
igualmientre 29 entre s. E si ficieren alguna
labor en heredad aiena , alguna cosa que
non seya 30 mueble , dvenlo partir otros 31
por medio, cuerno partieron 32 el fiio. E si
15 B.R. i.y S. B. amparar. Esc. 4. emparar por decir
que la.
16 Esc. 1. porque.
17 S. B. Esc. 4. 6. E. R. y B. R. 2. De los siervos.
18 E. R. figulares.
19 B.R. i. cuntar.
20 S.B. y Malf. 2. toristrenndos. B. R. i- constre
idos.
2 1 Esc. 4. la ley , que si. E. R.y Bex la ley ; por ende
establecernos que si la.
22 B.R. 1. S. B. E. R. Esc. 4. 6. y Malp. 1. el siervo.
23 B. R. r. fiio. . . . fiia , y as otras veces.
24 S. B. y Malp. 2. fasta.
25 B. R. J. S. B. y Malp. 2. adelantre , y as otras
veces.
26 Toled. y Esc. z. que vale, trnenlo su madre.
27 B. R. 1. y Malp. 2. non.
28 S. B. y Malp. 2. ganen de so uno.
29 S. B. y Malp. 2. egualmientre , y as otras veces.
30 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. sea, y as otras veces.
31 B.R. 1. S. B. Esc. 4. y E. R. entre s.
32 B.R. j. parttron.
 LIBRO X.
algunos 1 de los sennores non quisieren que
sean en uno , pudenlos partir todava fata
un anno. E si los dexar estar en uno mas
de un anno por su negligencia , desdel anno
adelantre quanto criaren ganaren, todo
lo deven partir los sennores igualmientre;
E otros decimos si estudieren en uno desde
un anno adelantre, no lo sabiendo los sen
nores 2.
XVIII. Flavio Reccesuindo 5 Rey.
Que peguio peguiar todo es una cosa.
JVluchas veces vimos 4 algunos , que por
que son agudos de mal, mudan el derecho
entendimiento de las leyes : por toller 5
el engarnio de estos tales , conviniemos 6
de abreviar las cosas. E por ende establece
mos , que toda cosa que 7 seya mueble , .
non seya mueble, pues que fuere de peguiar,
deve aver un entendimiento , un derecho,
II. TITOL 18 DE LAS COSAS
CINQVENTA ANNOS TREINTA ".
jQ de cinqenta annos adelante nin de
manden los godos los romanos, nin los
romanos los godos.
. Que los siervos que fuyen , de cinqenta
annos adelantre non seyan demanda
dos.
III. Que todas las cosas que non son deman
dadas fasta treinta annos , dal adelan
I. Que de cinqenta annos adelante nin
demanden los godos los romanos,
nin los romanos los godos.
Las tierras de los godos las tierras 22 de
los romanos, si fasta cinqenta annos non
fueren demandadas , dal 43 adelantre non
pueden seer demandadas.
1 Toled. y Esc. i. E si alguno de los sennores non qui
siere dar despensa amos los siervos , cada uno pudalo
partir, todava que si cada uno de. los sennores diere des
pensa su siervo , si alguno de los sennores non quisiere
complirla alguno dellos , los sennores deven tornar aque-
la despensa fasta un anno. si los dexar estar &c. Malp. 2.
tomo Toled. menos donde dice pudelos partir. ... al uno
dellos.
2 Malp. 2. el sennor.
g En el Murciano y Toled. falta la subscripcin.
4 Toled. y S. B. viemos.
5 B. R. i. y S. B. toler , y as otras veces.
o B. R. j. y E. R. convienos. Malp. 2. y Esc. 4. con
yienenos.
7 S. B. que sea mueble non moble.
8 B. R. 1. tuyda.
9 Malp. 2. non de mueble.
10 B. R. 1. otrs. Malp. 2. otri.
TITVLO II.
que daqu adelantre toda contienda seya to-
llida 8 entre cosa de mueble, non 9 mue
ble de peguiar.
XIX. Si aquel que toma la tierra
plazo y non paga la renda.
Si algn omne tiene de otro 10 tierra vinna
arrendada 11 , as que aquel que la dio finque
por sennor , 12 aquel otro le deve pagar la
renda *3 al plazo , pagele la renda al plazo
en todas guisas; maguera non ge lo demande
el sennor: que maguer ge la non pague, non
deve perder el sennor su cosa. Ca non semei
que finca por voluntad del sennor, mas por
enganno daquel que la devie dar M. E si lo
tardare de pagar en algn tiempo, aquello
que prometi peche ,s-en16 duplo. E si por
enganno no lo quisiere pagar fasta cinco an
uos , por toller la cosa al sennor fasta cin-
qenta annos , pierda la cosa , quanto hy
meti 17.
QVE OMNE TIENE
tre non seyan demandadas.
IV. Del tiempo 40 fasta quando los siervos del
"rey deven seer demandados.
V. De las cosas que son demandadas ante
de treinta annos complidos.
VI. Que los que son echados de la tierra
si algn omne tiene su cosa treinta an
nos , nol deve empeecer.
II. Que los siervos que fuyen de cin
qenta annos adelantre non seyan
demandados.
Los siervos que fuyen , si fasta cinqenta
annos non son fallados , dal adelantre non
pueden seer demandados por siervos.
11 Toled. y Malp. 2. arrendada al diezmo.
1 2 Esc. x. ficierc desto escripto.
13 Malp. 2. renta.
14 Esc 4. pagar.
15 S.B. Malp. z. 2. E. R. y B. R. 2. pchelo.
16 Esc. 4. en quatro duplos.
17 B. R. J. cnadi.
18 Toled. DE LOS L. ET DE LOS XXX. ANNOS
EN QVE FENECEN LAS DEMANDAS. Malp. 2.
DE LOS QVE TIENEN ALGVNA COSA L. AN
NOS XXX.
19 B.R. 1. TRINTA. S. B. TREYENTA.
20 Malp. 2. Que en todos los pleytos valen los treinta an
nos fueras end en los siervos del rey , y as en la ley.
21 Malp. 2. tierra, presos.
22 Malp. 2. tercias. .
03 Malp. s. y Esc. 4. dall.
Xx
 i68 DEL FVE 10
III. Antigua. 1 Gindasuindo Rey.
Que todas las cosas que non son deman
dadas Jasta treinta annos , dal
adelantre non seyan demandadas.
Todos los pleytos buenos malos % si fue
ren dalgun 5 pecado, si non fueren demanda
dos terminados 4 fasta treinta annos, 5
los pleytos de los siervos que son demanda
dos de sus sennores , si non fueren acaba
dos fata treinta annos , dall adelantre non
sean demandados. si algn omne depues
de treinta annos quisiere demandar alguna
cosa , este tiempo le tuelle , que non pueda
demandar, dems peche una libra doro
a quien el rey mandare *." v.
IV. 7 Que en todos los pleytos valen los
XXX. annos fueras ende siervos
del rey.
IVIuchas veces la negligencia , et non guar
dar las cosas que omne deve aver de dere
cho , desface las cosas que omne ha cier
tas. Et ass la negligencia desface lo que
pertenece por derecho de herencia , c la ne
gligencia otros face tornar al que non es
apuesto por liberta t * de linage , et es
tado de libertat , et merecimiento de ho
nor, et quando los XXX. annos son passa-
dos , que ass deven seer todos los pleytos
finados ,0, acabados bien, as como" si fues-
se puesto por mandado de los reyes , mas
pnelo 1 1 por necesario que deve seer por na
tura. Et por ende establescemos por esta
nueva ley, que todo omne que toviere al
gunas cosas algunas tierras del rey , quier
sea libre, quier non, de los siervos del
1 En ti Murciano , Toled. B. R. i. a. S. B. Malf. a.
Esc. 4. y E. R. falta la subscrifcion.
2 S. B. Esc. 4. y E. R. malos si non fueren determina
dos fasta.
3 Toled. Malf. a. y Esc. 1. dalgun grant pecado.
4 B. R. 1. determinados. Malf. a. desterminados.
5 Malf. a. los,
6 Esc. 1. porque vino contra nuestra constitucin.
7 Esta ley IV. falta en el cdice Mure. B. R. I. 3.
S. B. Esc. j. 4. Malf. 1. E. R. y Bex. La misma ley
IV. en el cdice Toledano dice as:
IV. Que en todos los fleytos valen los XXX. annos,
futras ende los siervos del rey.
Muchas veces la negligencia en no guardar las cosas
que omne deve aver de derecho , desface las cosas que
omne ha ciertas , et ass la negligencia desface lo que
pertenece por derecho de herencia , et la negligencia face
otros tornar al que non es apuesto por libertad de li
nage estado de libertad , et merecimiento de honor.
Et quando los XXX. annos son pasados , que ass deven
Seer todos los pleytos asmados , acabados , bien ass
como si esto nunca fuera puesto por mandado de los
reyes , mas pnenlo por necessario , que deve seer por
natura. Et por ende establescemos por esta nueva ley,
que todo omne que ovierc algunas cosas , algunas tier
ras del rey por XXX. annos , yalas en paz , sabindolo
1 rey ; ass que cerrados los XXX. annos , ningn omne
JVZGO
fisco, fueras ende los siervos del rey, por
XXX. annos yanlas IJ en paz sabindolo el
rey, assque cerrados 14 los XXX. annos nin
guno non las pueda demandar mas. Et si lo
siervos de los Is fiscos mismos fueren en la
tierra XXX. annos que ninguno 16 non los de
mandaban por siervos I?, et se ascondieron,
et se legaron otros sennores que los am
paraban , non mandamos que estuerzan de
servidumbre en ninguna guisa por los XXX.
annos , fueras ende aquellos que el rey quie
re franquear, facer libres.
V. 18 Antigua. 19 Del tiempofata quan
do los siervos del rey deven seer de
mandados.
Nos tollemos aquela ley , la qual mandaba
que los siervos del rey en todo tiempo pu-
diessen seer demandados, tornados en ser
vidumbre *, y establescemos por esta nueva
ley, que tod omne que toviere siervos del rey
por treinta annos en paz , sabindolo el rey,
21 si los siervos mismos fueren en la tierra
treinta annos , que nenguno no los deman
daba por sus siervos , si andaban fuera de
la tierra por libres fasta treinta42 annos, non
seyendo siervos de nenguno , en . nenguna
manera desdall adelantre el rey no los pue
da demandar ; mas por quales estudieron
andudieron en aquellos cinqenta annos,
en los treinta , por tales deven fincar dall
adelantre. Ca ese mismo derecho, y esa mis
ma ley deve tener el rey en sus siervos lo
que manda guardar sus pueblos.
VI. De las cosas que son demandadas
ante de treinta annos complidos.
jMuchas veces la cosa que es de un omne
non las pueda demandar mas. Et si los siervos del fisco
mismo fueren en la tierra XXX. annos , que ninguno non
los demandaba por sus siervos , nin pechaban ningn pe
cho , por que se fuyeron , escondieron , se llegaron i
Otros sennores que los amparaban , mandamos que esfuer
zan de servidumbre en ninguna guisa por los XXX. an
nos , fueras ende aquellos que el rey quisiere franquear,
facer libres.
8 Malf. 2. libredad , y as desfues.
9 Esc. i. falta et.
10 Malf. a. afinados.
i r Malf. 2. cuerno si esto nunqua fuese puesto.
12 Malp. a. pnenlo.
13 Malf. 2. yalas.
14 Malf. 2. encerrados.
15 Malf. 2. y Esc. i. del fisco mismo.
10 Malf. 2. nenguno los.
17 Malf. a.y Esc. i. por sus siervos , nin pechavan nen-
gun pecho, porque fuyeron, se ascondieron, se llegaron.
18 Esta ley es IV. en el Mure. B. R. z. 2. S. B. E. R.
y Esc. 4. , y no la hay en el Toled. ni Malf. 2.
19 Antigua falta en B. R. 1. 2. S. B. Esc. 4. E. R.
y Mure.
20 B. R. 1. servidumne.
21 Esc. 4. E. R. y B. R. 2. si.
22 B.R. 1. a. S.B. Esc. 1.3. 4. E.R.y Bex. .
23 B. R. j. 2. y E. R. estodieron en. S. B. y Esc. 4.
estidieron, andaron.
 LIBRO X.
gnala otro por la tener longo * tiempo. Ca
la cosa que omne tiene treinta annos en
paz sin calonna % non la deve perder dall
adelantre por la demandar alguno. E por
que queremos dar conseio , ass aquel que
la tini J, cuerno aquel que la demanda;
por ende establescemos en esta ley, que si
algn omne quiere demandar la cosa que
otro tovo desde treinta * annos , la , de
manda otre ante que sean complidos trein
ta annos antel iuez , non le s quisie
ren dla 6 responder derecho 7, ol quisie
re 8 porlongar, si aquel que tiene la cosa
es en otra tierra , es en hueste del rey;
estonce 9 el iuez la cosa que es demanda
da I0, sea 11 posesin , otra cosa qual-
quiere , devela dar guardar aquel que
la demanda ante dos testimonios, ante
tres , por quebrantar los treinta annos: ass-
que el iuez deve mandar al sayn al ma
yordomo por unas letras fechas de su ma
no, segundo cuerno es contenudo en fon
do " desta ley, que la faga guardar por s:
si por aventura la cosa es de so uno con
otras cosas, que non aya hy nengund engan-
no , el iuez el sayn deve cerrar la puer
ta , sllala 13 con su seyelo fasta ocho
dias. aquel que la demanda , tngala ass
ocho 14 dias : non despienda ,J ende nada,
nin gaste , mas faga y el bien que pudiere.
E depues de ocho 16 dias dexe la cosa en
salvo al que la tinie 17 primero : por aquel
tenemiento 18 de aquellos ocho 19 dias nengu
na calonna 10 non aya , si daqnel dia que la
demanda fasta treinta annos pudiere mos
trar por s por otro que la cosa 11 deve
seer suya. E si lo non pudiere mostrar , si
es vivo aquel que la demand , fagal emien
da qual deve facer aquel quel " demandaba
la cosa otro con tuerto. E si alguna cosa
ende despendi *3, par mal , pchelo en
quatro duplos. E dall adelantre non pue-
1 S. B. B. R. 1. a. Malp. 2. Esc. 4. y Toled. luengo.
2 S. B. Esc. 4. E. R. y Bex. sin culpa.
3 S. B. B.R. 1. 2. Malp. 2. Esc. 4. 6. y Toled. tiene.
4 Toled. Malp. a. y Esc. i. desde XXV. annos arriba.
5 E. R. la quisiere dar , responder.
6 Malp. 2. B. R. 2. y Esc. 6. della.
7 S. B. drecho.
8 B. R. 1. y Esc. 6. quesieren mucho pelongar. S. B.
Esc. x. j. 4. B.R. 2. E. R. Bex. y Malp. 2. quisiere
mucho porlongar.
9 B. R. 1. estuencia.
10 Toled. Esc. 1. y Malp. 2. demandada, quier sean
tierras , casas , otra cosa qualquier , dvela dar &c.
11 S. B. E. R. y Esc. 4. - si posesin en otra cosa
qualquiere. B. R. 2. si es posesin.
1 2 Toled. en fondn.
13 Toled. y Esc. 4. seellarla. . . . seello. Malp. 2. see-
llalJa. . . . seello. B. R. 1. seellala. . . . seello. S. B. see
llarla. . . . siello fasta IX. dias.
14 B. R. 1. E. R. Malp. x. Esc. 6. Bex. y S. B. IX.
15 B.R.i. y S. B. despenda.
16 B. R. x. E. R. Malp. 1. S. B. Esc.4. 6.y Bex.lX.
17 B. R. 1. tenia. Malp. 2. tenie.
18 B. R. 1. tenemiento. S. B. y Malp. 2, tenimiento.
10 S.B. Esc. 6. y E. R. IX.
TITVLO II. 169
de 44 facer nenguna demanda sobre aquella
cosa nin l , nin omne de su parte. Y esto
mandamos guardar en esta ley , que si fue
ren muchas las cosas que fueren demanda
das , y en muchos logares , un omne face
demanda de todas **, la posesin, quel diere
el iuez del una , le vala tanto cuerno si lo
metiese en todas. E la carta que deve en
viar el iuez al sayn deve ser desta forma:
wTal iuez tal sayn salud 16 . Mandamos17
vos, que tal cosa que fulan demanda fu-
lan, que tiene agora en su poder, que ge la
metades en 48 poder sennaldamientre ante
dos testimonios, ante tres, que la tenga
fasta ocho a9 dias , si alguna cosa es den-
rro, que non sea sennalada 30 de su sennor,
"que la sennaledes de vostra sennal: por que
non aya 31 nengun enganno. E vos don 38
sayn non tomedes ende nada.11
VII. Que los que son echados de tierra
si algn omne tiene su cosa trein
ta annos non ule deve emjjeescer2S.
Quanto los omnes de nuestro reyno son
mas coitados , tanto mas 36 Conviene mas
de dar conseio para las coilas. E por ende
establescemos por esta ley, que todo omne,
si es de grand guisa , de menor guisa 37,
si es siervo , si es preso en crcel , si es
echado fuera de la tierra , si por aventura
fuere librado , depues tornar en la tierra,
quisiere demandar alguna cosa de su bue
na , aquel tiempo que fuere echado de la
tierra, fuere en presin, que nol 38 sea
contado en aquel tiempo de los treinta an
nos, de los cinqenta 39 , mostrando el
tiempo que fuere echado de la tierra , en
prisin, que non pudo demandar su cosa,
desde all adelantre el tiempo que es estable
cido en la ley , sea establecido en sus cosas.
ao S, B. callona. B. R. 1. calomia, y as otras veces,
2 1 Esc. 4. cosa que demanda deve seer suya.
22 Esc. 4. E. R.y B. R. 2. que demanda. Esc. 6. que
demandaban.
23 S. B. Esc. 4. y E. R. espendi.
24 S. B. Esc. 4. y E. R. pueda.
25 B. R. 1. de toda la posesin quel diere el uiz dle
una letra tanto como se lo metise en todas.
26 B. R. 2. salve.
27 B. R. 1. Malp. 1. 2. Esc. 1. 4. y Bex. Mando vos.
28 Malp. 1. en su poder.
29 S.B. IX.
go S. B. y Malp. 2. sennalada de su sennor.
31 Malp. 1. 2. y B. R. 2. aya hi. S. B. Esc. 4. 6. y
B. R. 1. aya y.
32 Toled. don fulan.
33 Malp. 2. de la tierra, 6 presos.
34 Mure, non lo deve perder.
35 S. B. y Malp. 2. empeecer.
36 S. B. y Esc. 6. tanto de mas nos conviene de dar.
B. R. x. 2. Malp. 2. Esc 1. j. y E.R. tanto nos con
viene mas.
37 Esc. 1. sea siervo 6 libre , et el rey lo echare en crcel.
38 B. R. 1. non sea tomado.
3y Esc. 3. maU tirado ende todo aquel tiempo.
Xx a
 I^O DEL FVERO
EL TITOL DE LOS TRMINOS ET DE LOS FITOS.
I. jQ? /o trminos los fitos seyan guar
dados.
II. De los fitos arrancados crebantados.
III. 57 levanta contienda sobre los trmi
nos 1 sobre los fitos.
I. Q /oj trminos los Jitos sean
guardados.
Los trminos los fitos 4 mandamos estar
ais cuerno estudieron antiguamientre ,
non mandamos que sean mudados por nen
guna manera.
II. De los jitos arrancados quebran
tados.
Quien allana s los fitos por enganno, los
arranca , que non parezcan , por cada 6 un
fito peche' treinta 7 sueldos , si fuere omne
libre, aquel quien ficiere el enganno.
E si es siervo , por cada un fito reciba L.
azotes , torne el fito en 8 su logar. E si al
gn omne, mientra 9 que ara, pone vinna
$i arranca el fito sin su grado delantre los
vecinos , torne el fito en so logar , nort
aya nenguna calonna.
III. Si se levanta contienda sobre los
trminos sobre los Jitos.
Quando se levanta entencion IO de los fitos
entre dalgunos omnes , deven pesquerir las
sennales que fueron puestas antiguamientre,
los montes " de la tierra , las eras
las carreras que fueron fechas por departi
miento de las tierras , las piedras 13 que
i B. R. i. S. B. y Malp. 2. , y as en la ley.
4 Malp. 2. algn fito fui mudado de su logar por los
romanos. . . . demandado , y as en la ley.
3 S. B. trasmudada , y as en la ley.
4 Toled. fitos antiguos. Malp. 2. antigos.
5 Malp. i. alana.
o Toled. Malp. 2. y Esc. 1. por cada un fito, por
cada una sennal peche &c.
7 Malp. 2. XX.
8 Malp. 2. su.
9 B. R. 1. mentre ara. Malp. 2. mientra ara,
10 Ese. 1. contienda sobre. Toled. y Bex. contienda.
Malp. 2. contienda por.
11 Toled. Malp. 2. y Esc. x. montones.
12 B. R. 1. ereras.
13 E.R. y Esc. 6. pedras.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. los rboles nacidos. S.B.
E. R. Esc. j. 4. B. R. 2. y Bex. taiados.
1 5 Toled. Si algn 1 omne oviere heredat en tierra de
su vecino alende de los fitos , et non lo sopiese , non se-
yendo el vecino en la tierra , non lo sabiendo , asque la
tenga desque fu tennalada 2 , et ninguna de amas las
1 Malp. i. y Esc. 1. estn conformes en esta variante con To
led. , a excepcin de las variantes que se siguen,
a sennalada por mucho tiempo por L. annos , mas , nen
guna dambas &c.
JVZGO
TT
IV. Si algn- omne toma alguna cosa sobre
el fito.
V. Que si alguna * tierra fu mudada por
tos romanos en su tiempo , non deve de-
pues ser demandada 3.
fueron fincadas por sennales. E si nenguna
destas cosas non fallaren , deven catar los
rboles que fueron nados 14 antiguamientre
por departir las tierras.
IV. Si algn omne tonta alguna cosa
sobrel fito.
Si algn 15 omne toma 16 heredad de su ve
cino allende de los fitos , non seyendo el
vecino en la tierra, no lo sabiendo, ass-
que la tenga 17 por mucho tiempo por L.
annos, masj mantinientre *8 que los ve
cinos cataren los fitos , los fallaren , deve
perder luego lo que tom dems , non
le deve prestar aquello que tovo luengo '
tiempo, alende de los fitos. Mas esto deve
ser entendudo , si aquello 30 puede ser sa
bido , si aquella tierra era suya , de sus
antecessores. Mas si tantos tiempos fueren
pasados , que non pueda seer sabido qual
tovo " primero, cuya era, ne lo dicen
testigos , nin escripto , por que es cosa dub-
dosa , quien lo " tovo primas, cada uno
tenga por todava lo que tinie. Mas 25 si lo
puede el otro mostrar que lo tovo primas
por fitos , por otra cosa , non semeia 14
de razn , que por que la tovo estotro luen
go tiempo, que la deve el otro perder. Onde
aquel que la tom por fuerza, por en
ganno, non deve nada empecer al otro. Mas
partes non pudiere probar que la labraba s , et la esquil
maba , et que era suya manifiesta , et parecieren los fito*
et las sennales antiguas aquellos que las pesquiriesen , et
conoscieren que eran sennales , que eran dotri + por mu
cho tiempo por L. annos , mas , manteniente que los ve
cinos cataren los fitos , los fallaren , deve perder luego
lo que tom s, et nol deve prestar aquello que tom luen
go tiempo alende de los fitos. Mas esto &c.
16 S. B. B. R. i. 2. Esc. 4. 6. E. R. Bex. y Camp.
toma tiene eredat.
17 S. B. y B. R. 1. tiengan, y as otras veces.
18 B. R. 1. mantinente. S. B. manteniente.
19 S. B. longo.
20 B. R. 1. S. B. Bex. Camp. Malp. 2. y Esc. j.
aquello puede.
2 1 Malp. 1. 2. Esc. 3. 4. E. R. Bex. y Camp. la tovo.
2 2 Esc. j. Camp. y Bex. la.
23 Toled. Mas si el que tiene es uno , et sus particiones
non an parte en aquella heredat, et lo puede el otro mos
trar Ckc. Malp. 2. Mas si el que lo tiene es uno , sus
porcionarios non an ; y lo dems como Toled.
24 S. B. y Malp. 2. non semeia razn.
3 labraba , la poblaba , i la esquilmaba.
4 dotri , manteniente.
5 tom dein.it.
 LIBRO XI.
si alguno dellos lo 1 que quisiere aver no lo
deve tomar por fuerza , mas demandarlo 2
por iudicio. E si lo tomare por fuerza , el
otro lo deve 3 acusar por la fuerza, ven
cerlo por forzador 4.
V. Antigua. 5 Que si 6 algn fto fu
mudado por los romanos en su tiempo,
non deve depues seer demandado.
Si 7 alguna partida de heredad , ante que
los godos viniesen en la tierra , dieron al
gn omne los romanos, vendieron, cam
biaron 8, aquello deve seer estable en to
LIBRO
De 15 los fsicos, de los
de los
I. TITOL DE LOS FSICOS DE LOS ENFERMOS l\
I. Que el fsico non deve sangrar, nin me-
lecinar la mugier, si sos parientes non
sovieren 17 delantre.
II. Que elfsico non deve visitar los que son pre
sos en crcel sin aquellos que los guardan.
III. Que elfsico deve'pleytear 18 con el enfermo.
IV. Si el enfermo muere pues que ba pley-
I. Ley antigua. 94 Que el fsico "s el
sangrador non deven sangrar, ni
melecinar la mugier, si los parien
tes non 26 estudieren delantre.
Ningn fsico non deve sangrar ni meleci-
1 Malp. 2. Esc. 4. 6. y Camp. lo quisiere. B. R. 2.
lo quiere.
2 Malp. 2. demndelo por iuicio.
3 Esc. 1. 2. 3. 4. . 6. E. R. Camp. y Bex. puede.
4 B. R. 1. forciador.
5 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. 1. S. B. y
Malp. 2.
6 Mure. Bex. y Camp. Que si alguna tierra fu manda
da por los romanos en su tiempo, non deve despus seer de
mandada. S. B. y B. R. 2. Que si alguna tierra fu mu
dada por los romanos , non deve depues seer trasmudada.
B. R. 1. como S. B. , sino que por mudada dice man
dada. Esc. 3. 4. con Mure. , sino que por demandada dice
trasmudada.
7 Esc. 1. Si algn fito fu arrancado de su lugar al
guna partida.
> 8 Malp. 2. camiaron. Esc. 1. camiaron partieron.
9 Esc. 1. aquellos que los romanos testiguaren que lo
deven haber. Et si non puede.
10 Toled. S. B.y Malp. 2. escogieron. B. R. 1. escuiron.
11 S. B. y Malp. 2. aquella , y as despus,
ii B. R. 1. S. B. y Malf. 2. antigos.
13 S. B. y Malp. 2. entiende. B. R. I. y Esc. 1. que
lo entienden , que lo saben.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. E si fuere probado que
TITVLO l 1?1
das maneras 9. Et quando non puede pa-
rescer por sennales, por fitos cuya deve
seer la heredat , aquellos que ambas las par
tes escogeron lo por avenidores, deven man
dar cuerno sea aquela 11 cosa aquela he
redad partida entre elos : assque el iuez
deve facer iurar los omnes antiguos 12 de
la tierra que entienda 13 que lo saben, que
muestren los fitos sin todo enganno. E nen
guno non deve poner fito nuevo sin su com-
pannero , sin su vecino. E si alguno 14 lo
ficiere , si es omne libre , deve seer penado
cuerno forzador. E si es siervo , lo face
sin voluntad de su sennor, reciba CC. azo
tes j y el sennor non aya nenguna calonna.
XI.
mereadores de ultra mar,
marineros.
teado con el fsico.
V. Si el fsico tuelle la nuve 19 de los ojos ,0.
VI. Si el omne libre siervo muere en
flaquece 1 1 por la sangra.
VIL Quanto deve dar el discpulo 22 al fsico
quel demuestra.
VIH. Si el malfsico deve ser metudo 2 3 en crcel.
nar 17 muger libre, si non estudiere 18 hy
su padre, su madre delantre, sus fiios,
sus hermanos , sus tios 49 , otros sus pa
rientes , fueras 30 ende si la dolor le acoi-
tare mucho , asque non puedan atender
aquello sus parientes, y estonce 31 deven 3*
estar los vecinos que son omnes buenos ,
alguno lo fizo en tiempo de los romanos , de los godos,
si es orne libre deve seer penado cuerno mudador de fitos,
si es siervo &c.
1 5 Toled EL XI. LIBRO De los enfermos, et de los
fsicos , et de los mercaderes. Malp. . como Toled. sino
que en vez de mereadores dice mercaderos. En S. B. y
en B. R. 1. falta este epgrafe.
16 E.R. ET DE LOS SEPVLCROS.
17 B. R. 1. estodieren, y as en la ley. Malp. 2. estu
dieren , y as en la ley.
18 B. R. 1. petear , y as en la ley y otras veces.
19 Malp. 1. nub , y as en la ley.
20 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. oios.
21 B. R. 1. enfraquece.
22 B. R. 1. disciplo. S. B. diciplo. Malp. 2. dese po.
23 B. R. 1. metido.
24 Ley antigua falta en el Toled. y Malp. 2.
25 S. B. y Malp. 2. fsico non deve.
26 Toled. y S. B. s'ovieren.
27 B. R.2. y Esc. 6. nielicinar , y as siempre.
28 S.B. estidiere. Malp. 1. estidieren.
29 S. B. tios, sus nietos, otros.
30 Esc. j. salvo ende.
31 B. R. 1. estuencia deven estar delantre lo vecinos.
32 Malp. 2. deven hi estar.
 DEL FVERO
sus siervos, sus siervas dla. E si dotra
manera la melecinare , peche diez morave-
dis sus parientes della , su marido. Ca
mucho aina podrie avenir que so tal cora
zn 1 podrie avenir algn enganno de mal-
dade 9.
II. Ley antigua. 3 Que los fsicos non
deven visitar los que son presos en
crcel , sin aquellos que los guardan.
Ningn fsico non deve visitar aquellos que
son en crcel sin aquellos que los guardan:
porque 4 nol demanden quel les d alguna
cosa de 5 beber con qu mueran con me-
do de la pena. Ca si ge lo diesen, pere-
cerie mucho la iusticia 6 por ende. E si al
gn fsico lo ficiese 7, emindelo , sea por
ello penado.
III. Antigua. 8 Que elfsico deve pley-
tear con el enfermo.
Si algn fsico pleytea con el enfermo , por
le visitar, por le sanar de las plagas 9,
deve veer la plaga , la dolor : pues IO
que la conosciere , pley teye 11 con l , que
tome recabdo 1 2 por su aver.
IV. Antigua. 13 Si el enfermo muere
pues que ha pleyteado con elfsico.
Si '* algn omne, algn fsico pleytea con
el enfermo de le sanar sobre recabdo I5, s
nelo quanto meior pudiere. E si por ven
tura murier el enfermo, nol d 16 nada al f
II. TTOL DE3LOS QVE QVEBRANTAN LOS MONVMENTOS.
I. De os 31 que facen danno en los monu-
mentos de los muertos.
I Toled. condicin. B. R. 2. su tal razn,
a Esc. 6. y Toled. maldat.
3 Ley antigua falta en el Toled. Malp. 2. y Esc. 6.
4 Toled. porque nol manden alguna cosa que les den de
beber con que mueran &c. Esc. j. porque non demanden
que los d alguna cosa beber con que mueran con mie
do &c.
5 S. B. pora beber.
o S.B. y Malp. 2. la iusticia. B. R. . de la iusticia.
7 Esc. 1. lieve la pena que es contenida en los judicios
me son puestos ante el comn ; et qualquier fsico que
fu osado de lo facer reciba muerte. Y acaba la ley.
8 Antigua falta en el Mure. Toled. S. B. Malp. 2.
B. B. 2. . R. Esc. 4. y 6.
o Toled. y Malp. 2. llagas. . . llaga.
10 Malp. 2. y S. B. depues.
I I Malp. 2. pleytee.
12 S. B. recaudo.
13 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. 1. 2. S. B.
Malp. 2. E.R. Esc. 4. y 6.
14 Esc. 4. Malp. 1. y B. R. 2. Si algn fsico pleytea.
15 B.R. 1. y S.B. recaudo.
JVZGO
sico de quanto con l pley tear, nin nenguna
de las partes non deven mover 17 contra la
otra 18
V. Antigua. 19 Si algn fsico fuelle la
nube de los ojos.
Si algn fsico tolliere la nube de los ojos,
deve aver cinco sueldos por su trabaio.
VI. Antigua. 21 Si el omne libre el
siervo muere y enflaquece por la
sangra.
Si algn fsico sangrar algn omne libre,
si enflaqueciere " por sangra , el fsico deve
pechar C. L. sueldos. E si muriere me
tan el fsico en poder 23 de los parientes que
fagan dl lo que quisieren. E si el siervo en
flaqueciere , muriere por a* sangra , en
tregue otro tal siervo su sennor.
VII. Antigua. *s Quanto deve dar el
discpulo *6 alfsico quel demuestra.
Si algn fsico toma algn omne por a? mos
trar a8, deve aver doce sueldos por su tra
baio.
VIII. Si el malfsico deve seer meti-*
do *9 en la crcel.
Nengun omne non meta fsico en crcel,
maguer que non seya conocido , fueras ende
por omecillo. E si deviere alguna cosa , d
buen fiador.
II. Si algn omne furta monumento de
muerto.
16 Esc. 4. Bex. y Camp. den.
17 B. R. 2. y Esc. j. mover caloa contra el otro.
18 B.R. 1. y Malp. 2. contra el otro.
10 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. I. 2. J". B.
Malp. 2. Bex. E. R. Esc. 4. y 6.
o M. X. sueldos. Esc. 4. C. sueldos.
2 1 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. I. 2. S. B.
Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6.
22 B. R. 1. enflaquecir.
23 Toled. y Malp. 2. entre los parientes.
24 S. B.y Malp. 2. por la sangra.
25 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. 1. 2. S. S.
Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6.
26 B. R. 1. descpulo. S. B. disciplo. Malp. 2. declplo.
M. desciplo.
27 B. R. 1. para amostrar.
28 B.R. 2. Esc. 1. y 4. demostrar.
29 S. B. y Malp 2. metudo en crcel.
30 Esc. 1. DE LOS QVE DESPOYAN LOS MVER-
TOS , ET LOS SACAN.
31 Malp. 2. De los que facen danno en los sepulcros de
los muertos.
 LIBRO XI. TITVLO II.

f. Di los que facen danno en los mo- II. Antigua. 7 Si algn omne furta
nimentos de los muertos. , monumento de muerto.

Si algn omne quebranta monumento de Si algn omne furta monumento 8 de muer-

muerto, despoja 1 al muerto de los vesti- to , si por ventura lo quiere pora s , pe
dos, de los ornamientos que tiene , si es che doce 9 sueldos los parientes del muer-
omne libre el que lo faz , peche una libra de to. E si lo ficiere el siervo de 10 mandado
oro sus herederos a del muerto, y entregue - de su sennor, el sennor faga emienda por
quantol tom. E si el muerto non oviere here- el siervo. E si lo ficiere sin mandado del
deros, peche la libra 3 del oro al rey, todo sennor, reciba C. azotes, y entregue lo
lo quel tom, dems reciba CC. 4 azotes. E que lev en su logar su cuerpo del
si es siervo reciba CC. azotes, sea cremado 5 muerto,
en fuego ardiente 6, y entregue lo que tom. ~l '= . i

i i "IflT ===== M

III. TITOL DE LOS MERCADORE3 11 QVE VIENEN

DE VLTR A " PORTOS.

I. j i el mercador que viene de ultra portos
vende cosa de furto.
II. Que los mercadores dultra mar deven ser
iudgados por sus iueces IJ, por sus le
yes.
III. Si el mercadero dultra mar lieva siervo
consigo de nuestro regno.
IV. Si el mercadero dultra mar da alguna
cosa algn siervo de nuestro regno que
le 14 leve su mercadera.

I.-1* Antigua. 16 Si el mercadero que viene III. Antigua. a5 Si el mercadero dultra

dultra 17 ortos vende cosa defurto.
Si el mercadero dultra portos vende oro,
argento 18 omne de nuestro regno ,
pannos , vestidos , otras cosas , si las
cosas fueren compradas en razn conveni-
blemientre , maguer que seyan de furto , el
qui las compr , maguer le seyan probadas
de furto , non deve aver nenguna calonna.
II. Ley antigua. 19 Que los marcadores
dultra portos ao deven seer iudgados
por sus iueces, por sus leyes ".
Si los mercaderos dultra portos an algn
. pleyto entre s , ningn iuez de nuestra "
tierra non le aj deve iudgar ; mas responder
deven segund sus leyes 24, ante sus iueces.
portos lieva consigo siervo de nues
tro regno.
Ningn mercadero defendemos que non
lieve consigo siervo ,6 de nuestro regno. E
si alguno lo ficiere, peche al rey una libra
doro , dems reciba C. azotes.
IV. Si el mercadero dultra mar da al'
guna cosa algn siervo de nos-
tro regno , que le lieve su merca
dera.
Si algn 17 omne mercadero dultra portos
tomare algn siervo de nuestro regno que
le lieve sus mercaderas '% por cada armo
dl tres moraveds por su trabaio , cabo
del plazo entregue el siervo so sennor.

1 B. R. i. despueia. Ma!p. 2. despoia. 1 5 Antigua falta en el Mure. Toled. S. B. B. R. z. 3.

2 B. R. 1. parientes. . . . parientes.
3 Malp. 2. B. R. 2. Esc. 6. y E.R. libra doro.
4 B. R. 1. Esc. 3. y 4. C. azotes.
5 Tvled. B. R. 1. y Malp. 2. quemado.
6 S. B. ardente.
7 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. I. i. S. B.
Malp. 2. E. R. Esc. 4. y 6.
8 S. B. monumiento.
9 Malp. 2. n. B. R. 1. VIL
10 Esc. 6. por.
ri S.B. Esc. 4. 6. B. R. 2. y Malp. 2. MERCADE
ROS DVLTRA PORTOS.
12 S.B. DVLTRA PVERTOS, y as en la rbrica
de la ley I.
13 S. B. vecinos.
14 Malp. 1. qw Heve su merehanda. S. t.jut le lint.
Malp. 2. E. R. se. 4. y 6.
16 S. B. antes de este epgrafe dice: Ley antigua.
17 B. R. . dultra mar.
18 B.R.J.y Malp. 2. argente.
19 Ley antigua falta en el Toled. Malp. 2. y E. R.
20 Malp. 2. Esc. 1. y 3. d'ultra mar.
21 B. R. 1. lees, j asi otras veces.
2 2 Esc. 6. nuestro reeno.
23 S.B. Malp. 2. B.R. 3. E. R. Esc. 4. y 6. le.
24 B. R. 1. leys , y as otras veces.
2 5 Antigua falta en el Mure. Toled. B. R. 1. 3. S. 3.
Malp. 3. E. R. Esc. 4. y 6.
26 Malp. 2. y Esc. 1. mancebo, y as despus.
27 Malp. 2. Si algn mercader.
28 3. R. I. a. Malp. a. En. 4. y 6- merchandat.
 i74 DELFVEROJVZGO
LIBRO
De devedar los tuertos, derraygar las sectas sus dichos.
I. TITOL DEL ATEMPLAMIENTO
DE TODOS LOS HEREJES3, DE TODOS LOS IVYCIOS
DESFECHOS.
I. Cuerno el rey manda sos jueces que seyan
mesurados en dar el iuicio *.
II. Que ningn omne que a en su poder en III. De el poder que han los obispos de man-
su guarda el pueblo , que lo non agr- '
ve 1 de despensas 6, nin de cojecbas 7,
I. El Rey Don Reccaredo 8.
Cuerno el rey* manda sus iueces que
sean mesurados en dar el iuicio.
Nos, que ponemos pena la maldad de
los omnes , qual devemos , convinenos que
ayamos merced de los mezquinos % cuerno
plega 10 Dios. E por esto defendemos 11
todos los iueces que son en nuestro regno,
que an poder de udgar ia, los 1 5 manda
mos por la virtud de Dios , que es poderoso
sobre todas las cosas que en todos los
pleytos, y en todas las cosas se trabajen Is,
y ayan cuidado d saber la verdade ,
que terminen 16 todos los pleytos , ass del
rico , cuerno del pobre : que non caten
la persona de ninguno. Mas todava esto
les mandamos , que contra los omnes viles,
que son pobres, que atiemplen 17 la pena de
las leyes en alguna cosa 1 8 los pobres. Ca
si lo quisieren todo afincar '9, cuerno man
da el derecho, en ningn tiempo non fa
llen nenguna merced.
1 En el cdice Murciano, ni en B. R. i. 2. S. B. . R.
Esc. 4. y 6. no hay epgrafe del libro. El Toled. dice:
LIBRO XII. De taller las malas sectas de los herejes.
Malp. 1. De los herejes , de los judos , c de las sectas.
Malp. 2. LIBRO XII. De taller las sectas las campan,
eras de los ereges.
2 B. R. 1. DEL ATEMPTAMIENTO DE LAS
LEES. S. B. DEL ATEMPRAMIENTO DE LAS
LEYES. Malp. 2. DE ENDREZAR LOS IVICIOS
DE LAS LEYES.
8 M. DE TODOS LOS JVDOS DEFFECHAS.
4 S. B. indicio.
5 Malp. 2. yB. R. 1. agravie, y as en la ley.
6 B. R. 1. y Malp. i. despesas, y as en la ley y otras
Teces.
7 S. B. y Malp. 2. cauchas , y as en la ley. B. R. i.
taytas , y as en la ley.
8 En el Toled. y Malp. a. falta la suscripcin.
9 Malp. 1. B. R. 1. y S. B. mesquinos.
10 B. R. 1. S. B. Camp. y Esc. ,j. plaga.
1 1 Malp. a. coniuramos.
1 2 B. R. 1. udgar los mandados de Dio*.
13 S. B. y Malp. 3. les. . . vertud.
XII.1
4 DE LAS LEYES
:
nin de otras labores. El Rey Don Res-
cindo.
dar, et amonestar los alcalles que iuz-
gan tuerto.
II. Que ningn omne que a en su po
der, en su guarda el pueblo , que
lo non agrave de despensas , nin de
cojeehas, nin de 30 otras cosas.
Tod os los omnes de nuestro regno que nos
queremos defender , non establecemos nos
nuestras leyes , sinon por que non ayan nin
guna sospecha de recebir danno. Ca qual 21
bmne ama mas iusticia , nos que aquel
que ha piedad del pueblo? quien " ha
voluntad de los gobernar aj con derecho?
E por ende establescemos nos por estas *4
nuestras leyes , mandamos que ningn
conde , nin ningn rico omne *s, ni otro
omne poderoso non agrave 46 nuestro pue
blo de coytas 17, nin de costas , nin de des
pensas , nin de labores por facer su pro
vecho , nin tome cebada de cibdade lS, nin
de la tierra. Ca esto bien sabiemos 19 nos,
de 30 quando ordenamos algunos iueces ,
algunos poderosos , luego les damos abas-
tadamientre por 31 que vivan. E otros man-
14 S. B. las cosas del mundo. ,
15 S. B. se trebaien. B. R. i. se trabayen.
10 B. R. 1. determinen.
17 B. R. 1. templen. S. B. y Malp. 2. atiempren.
18 Malp. 2. cosa quanto mas los pobres.
19 B. R. 1. aficar.
20 Toled. ni de otras labores de las nuevas leyes. S. B.
Camp. B. R. 2. Esc. 1. 4. Malp. 1. y 2. nm de otras la
bores. B. R. 1. nin de otros labores.
21 E. R. y B. R. 2. aquel.
22 B. R. 2. que ha.
23 Malp. 2. gobernar derecho.
24 X B.y Malp. 1. por esta nueva ley. Malp. 2. E. R.
B. R. 2. Esc. 1. j. y 4. por esta nuestra ley.
25 Esc. 3. y B. R. 2. nin nengun merino, nin otro omt
poderoso.
26 B. R. 1. y Malp. a. agravie.
27 Toled. cueitas. . R. 2. coiechas.
28 Malp. 2. de la cibdad. B. R. 1. de ciudat.
29 B. R. 1. 2. S. B. Malp. 2. E. R. Esc. 1. 4. 6. y
Camp. sabemos nos que quando.
30 Esc. 1. j. Malp. 1. y Camp. que.
31 Toled. Malp. 3. y Esc. 1. en que vivas.
 LIBRO XII.
damos , que aquellos que defienden nuestro
patrimonio, nuestras cosas , que non ayan
nengun podero sobre los omnes de la tierra,
nin les fagan ningund 1 tuerto. Mas si al-
gund omne de la tierra oviere algn pleyto
dalguna demanda contra nuestro siervo,
aquel que es defendedor de nuestro patri
monio, de nuestras cosas, pues que lo
sopiere , fgalo ir antel iuez de la tierra ,
de !a provincia , que sepa el pleyto , faga
emiendar 9 el tuerto cada uno. E mien
tra que nos avernos cuidado de los que tie
nen nuestra tierra en guarda , entendemos
que los merinos, los mayordomos nues
tros son mudados cada anno : desto as-
ce J grand danno nuestros pueblos. E
por esto 4 establecemos que ningund meri
no, nin ningund mayordomo, pues que fue
re ordenado pora defender la tierra , que
lo s seya por todava, que non seya mu
dado , ass cuerno es establescido que non d
ningund ruego 6 al iuez que lo ordena : ni
l non tome nada de l. E si algn iuez esta
nuestra constitucin 7 non quisiere guar
dar 8, pierda su dignidade , dems peche
al rey diez libras de oro. E los 9 sacerdo
tes aquello mandamos en poder10 Dios, pues
que sopieren que los iueces non quieren guar
dar esta nuestra ley , si lo non ficieren
nos luego saber , sepan 11 que ellos habrn la
pena que fu establecida en el conceio , de
mas entrnguenle ,a de suyo quanto perdieren
los pobres , porque lo non quisieron decir.
III. 13 Del poder que an los obispos de
mandar', de amonestar los al
caldes quando iudgan algn tuerto.
Los obispos que puso Dios por pastores,
II. TITOL " DE LOS HEREGES l8,
DE LAS
L Que depues ' que las leyes fueron dadas
los fieles de Dios, convinenos 20 fa
cer ley los non fieles.
i B. R. i. S. B. y Malp. a. nengun. . . . algn, y as
otras veces.
a B. R. j. S.B. y Malp. t. emendar.
3 Malp. 2. nace.
4 Esc. i. y j. ende.
5 B. R. i. y S. B. que lo sea, y as otras veces.
Malp. 2. que lo sea todava.
6 Malp. s. ruego al alcalde , nin l non tome nenguna
cosa d 1 -
7 B. R. i. costitucion.
8 Malp. 2. aguardar.
9 Malp. 2. E los.
10 B. R. i. 2. S. B. Malp. i. 2. E. R. Esc. 1. 4. 6.
y Camp. en poder de Dios.
11 . R. i. y Camp. saban.
II Malp. 3. entreguen! de lo suyo quanto perdieron.
TITVLO t
les di poder de aver piedat de los mezqui
nos , de los malcaidos, coniurmoslos por
Dios el padre sancto que ellos amonesten
los alcaldes , los anuncien que non fa
gan tuerto , nin dems ningn omne del
pueblo con sus iuicios torticeros : que los
castiguen, los conseien que desfagan loa
iuicios que iudgaren con tuerto , que los
tornen al derecho , la verdat ,4. Et si
algn alcalde , algn defensor , otro da
qual dignidat quier , que aya poder de iud-
gar, diere algn iuicio tuerto en alguna cosa,
estonce el obispo daquella provincia deve-
llamar al alcalde de la tierra, do acaesci
aquel tuerto , que es acusado daquel tuer
to, con los sacerdotes, con los buenos om
nes legos , iudgar antel alcalde torticero,
ante los otros todos aquella demanda se-
gunt el derecho. Et si el alcalde se defen
diere por alguna razn torticera , non qui
siere desfacer el iuicio que iudg , amones
tndolo el obispo de se convertir dello ,
non lo quisiere meiorar segunt el derecho,
porfiare , fuere rebelle que su iuicio vala;
estonce el obispo puede iudgar el pleyto da
quel que recibi el tuerto , como toviere por
derecho : faga ende un escripto , en que
trate'5, en qu iudg el alcalde tuerto,
qu emend el obispo , qu fizo , enve
al rey el escripto, el traslado del iuicio que
iudg, con el que recibiera el tuerto que
emend. E el rey depues que lo entendiere,
que mande que sea firme el iuicio, esta
ble , que entienda qual dambas las partes
iudg derecho. Et si el alcalde torticero de
fendiere al que recibiera el tuerto , que non
vayan 14 al rey, lo porlongare, porque lo
non sepa el rey , fuere probado el tuerta
contral alcalde , peche al rey una libra doro.
DE LOS JVDOS,
SECTAS.
II. De toller los yerros de todos los bereges.
III. De las leyes que fueron dadas por la
tnaldade 11 de los judos.
B. R. 2. entreguen de lo so.
1 s Falta esta ley en el cdice Mure. B. R. I. 3. S. B.
Malp. i. Esc. j. 4. 6. E. R. y Camp.
14 Malp. 2. verdad.
1 5 Malp. 3. trade.
16 Malp. 2. vaya.
17 Tolcd. EL TTVLO II. DE DESRAIGAR LA
CREENCIA DE LAS SECTAS DE LOS HEREJES,
ET DE LOS JVDOS QVE SE FACEN CHRIS-
TIANOS , ET LOS APSTATAS QVE S'TORNAN
EN ERROR. Sus captulos son X. et VIL
18 B.R. 1. HERECHES.
10 B. R. 1. Que desque. S.B. Que pues que, y as *
la ley.
jo Malp. 2. de facer, y as en la ley.
21 B. R. 1. y S. B. malJat. Malp. 2. maldad.
 176 DEL F VE 10
IV. De toller los yerros1 de los judos.
V. Que los judos non fagan su pascua se
gund su ley.
VI. Que los judos non se casen segund su ley.
VIL Que los judos non se circunden *.
VIII. Que los judos non coman las vidas se*
gund su ley.
IX. Que los judos non deven facer tormentar
los cristianos.
X. Que los judos non deven seer testimonias
contra los cristianos.
XI. Cuerno deven seer penados los judos *
que facen contra ley \
XII. Que los judos non circunden * el siervo
I. El Rey Don Rescindo Rey
de Dios.
Que depues 11 que las leyesfueron dadas
d los Jieles de Dios, convinenos d
facer ley d los non Jieles.
Fasta " enesaqu nos guardamos de las cul
pas de los judos , que son muchas , or
denamos cuerno fuesen emendadas las su
maldades , que son muchas, sin mensura.
Ca la nuestra entencion fu fasta 1 3 enesaqu,
nuestro trabajo , por defender la cosa
que non conviene I4, defacer 15 las cosas
que eran mal fechas : que pues que la ley
entendi la mala 14 voluntad de los omnes,
luego orden cuerno emendasen las malas
costumbres, c tolliesen los malos 17 fechos.
Mas todo esto non ficiemos nos por al , si
non 18 por la eglesia ** de Dios vivo que tiene
omnes cubiertos 10 de muchas naciones sub "
s, tinelos ayuntados su a una fe. Ca paz : lo al que depues que saliremos 36 deste
en 43 la ley, en la virtude de Dios avernos
nos nuestra fuerza , somos exaltados en la
tierra , por 14 la virtud de Dios tollemos
I Malp. 2. el yerro.
3 B. R. 1. y S. B. circunciden*
3 Malp. 2. los judos que tornan de cabo su ley,
y as en la ley.
4 B. R. 1. contra la ley, y as en la ley.
5 B. R. r. y S. B. circunciden, y as en la ley.
o B. R. 1. apeguen. S. B. y Malp. 2. alleguen , y as
en la ley.
7 Malp. 2. el ludio.
8 B. R. 1. costltuclon , y as en la ley.
9 En el Mure, se hallan estos dos epgrafes , y no tas
leyes ; de las quales la primera la trae el Esc. g.
10 En el Toled. falta la suscripcin. Flavio Res
cindo.
II B. R. I. Que pues que.
12 B. R. 1. Ata aqu nos guardemos. B. R. 3. Ata
enesaqu.
13 B. R. 1. ata aqu. E. R. Esc. 4. y 6. fasta aqu.
14 B. R. 1. que non tornen, desfacer.
15 S. B. B. R. 2. Malp. 1. Esc. 4. y 6. desfacer.
Malp. 2. de desfacer.
16 S.B. la maldad.
17 S.B. los mal techos.
18 Toled. y Malp. 2. sinon porque la eglesia de Dios
vi que tememos ornes cubiertos de muchas naciones ,
JVZGO
cristiano.
XIII. De los judos que venden los siervos cris*
tianoSf que los franquean.
XIV. Que los siervos cristianos non se ale
guen 6 en ninguna manera los judos,
nin entren en su secta. '
XV. Que ningn cristiano non deve mampd*
rar los 7 judos > nin defender.
XVI. De la constitucin 8 que enviaron los
judos al rey. '
XVII. De los cristianos que se tornan judos.
9 Del engarnio de los judos.
De los omecillos que facen los judos.
El Rey Don Flavio 10 Rey de Dios.
los omnes 2S, que non pequen las a* ve
ces por miedo de pena , las veces por mie
do de iusticia. Ca apocamos los malos fechos
todava las veces tempradamientre 17 poco
poco, las veces derraygando 18 todo. E
non seguimos solamientre las buenas costum
bres '9, las razones de los omnes podero
sos , de los ricos 30, en faciendo leyes so
bre las culpas de los omnes de nuestro pue
blo ; mas dems , tomando las reglas , los
exiemplos 31 de los sanctos padres que fueron
por todo el mundo. Asque la nuestra obra3*
fuese fecha semeianza 33 de la dellos t
que por esto entendiese el pueblo de nues
tro regno , que las nuestras leyes eran ho
nestas , convenibles i porque defienden las
culpas , las maldades de los omnes mani-
fiestamientre, porque semeian los man
dados, las costumbres 34, que ficieron los
sanctos padres. E desto nos Hamos, que avr-
mos dos gualardones 3S de Dios : el uno que
tenemos nuestro pueblo, nuestro regno en
mundo avrmos buen gualardon de Dios. E
depues que esta melecina fuere puesta en los
cristianos de sancta 37 fe , ass cuerno en los
tenenlos ayuntados so una fe. Ca en ella et en la vir
tud de Dios &c.
ig Mure, dice'. Dios vio.
20 B. R. i. cobiertos. S. B. Esc. 4.y E. . encubiertos.
21 S. B. y E. R. so s. B. R. 1 2. y Esc. 6. su s.
22 B> R 1. S. B. Esc. 4. y E. R. so una fe!
23 B. R. 1. Malp. i.y S. B. en ella , en la vertude.
24 S. B. Esc. 4. E. R.y Malp. 2. por ella , por la.
2 5 Esc. t. malos. Esc. j. malos homes.
16 Esc. 1. y j. las veces por miedo de iusticia.
27 B. R. t. templadamientre.
28 B. R. 1. 2. S.B- Malp. 1. 2. y Esc. 4. derraygndolo.
29 B. R. 1. costumnes.
30 Malp. 2. clrigos.
3 1 B. R. 1. enxiemplos. S. B. templos.
32 Toled. y Malp. 2. huebra. S. B. y Esc. 4. la nues
tra ley la nuestra obra.
33 B. R. 1. y Malp. 2. semeianza.
34 B. R. 1. cestituciones. S. B. Malp. 1. 2. Camp.
Esc. 1. y 3. constituciones.
35 B. R. 1. y Malp. 2. galardones, y as otras veces.
36 Toled. Malp. t. y S. B. saliremos. Malp. 2. sa-
liermos.
37 B. R. 1. 3. Malp. 1. 3. Esc. 4. 6. E. R. y Camp.
de la santa fe.
 LIBRO XII.
nuestros miembros, la paz fuer ordena
da , ass cuerno deve , en nuestro regno , y
en nuestra gente , segundo 1 caridade por
la virtud de Dios , cometremos 2 nuestros
enemigos de la sancta fe , segudarmos
los 3 envidiosos de la fe , vencirmos 4
nuestros adversarios 5, perseverarmos bien
contra ellos : assque con la virtud de Dios
los desmenuzarmos % ass cuerno el viento
faz al polvo 7 ante s , los defarmos %
cuerno el lodo es defecho 9 en el campo ;
ganarmos 10 dellos por la eglesia de Dios,
pora 11 la fe de los cristianos. E pues que
los fieles de Dios tovirmos en paz , los
non fieles tornaremos concordia , que crez
ca la nuestra loor, y el nuestro precio,
con la virtud de Dios Ia, que crecentemos 1J
nuestro regno.
II. De toller los yerros de todos los
errados I4.
La virtud '* de Dios , y el s conseo, la
su piaJad que se nos demostr 17 en nues
tro tiempo , ass cuerno nos entendemos 18
por los tiempos que son pasados , tolli,
derrayg ' la maldade a0 de los malos,
de los errados de nuestro regno fasta
enesaqu : mas por tal que en los nuestros
dias non avenga el tiempo de 21 qual dixo el
apstol san " Paulo : " Tiempo ser que los
>?omnes non quieran ,J buena doctrina; mas
"querrn vivir segn sus voluntades, bus-
mearn maestros que les fagan rascar las
orejas *4, non querrn oir la verdad , ni
el derecho , oirn as las fablas , las va
lidades/1 Por ende nos conviene que las
cosas que son de la fe verdadera , que las
defendamos por nuestra ley de las tiniebras 26
de los que las quieren contradecir. E si por
ventura algund yerro se levanta contra ela,
i Malp. 2. segimd caridad. S. B. segundo caritat.
a B. R. 2. convertermos.
3 Toled. enemigos de la santa fe. Malp. 2. enemigos
de la fe.
4 B. R. z. S. B. y Malp. 2. venceremos.
5 B. R. 1. aversarios.
6 Camp. menuzarmos.
7 Malp. 2. puelvo. . . . desfazremo.
8 Toled. desfacermos.
9 Malp. 1. 2. Toled. S. B. y B. R. r. desfecho.
10 Esc.j. ganarmos vitoria dellos.
11 S.B. por.
1 2 Malp. 1. 2. de Dios acrecentaremos.
13 S. B. B. R. 2. Esc* 1. 3. y 6. acrescentemos. E. R.
acrecentarmos. Esc. 4.. acrescermos.
14 Toled. Esc. 1. 4. 6. E. R. S. B. B. R. 2. Malp. 1. 1.
y Camp. hereges.
1 5 Malp. 2. vertud , y as otras veces.
16 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. piedad.
17 Esc. 3. mostr.
1 8 Toled. y Malp. 2. entendiemos.
19 B. R. 2. dimig.
20 Toled. maldat.
2 1 Esc. 3. del.
22 B. R. 1. S. B. y Esc. 3. Santiago.
23 S. B. E. R. Esc. a. y 6. querrn vevir per buena
doctrina; sus querrn.
TITVLO II. ijrjr
que sea desfecho por nuestra ley. E por ende
defendemos, que ningund omne de ningu
na 37 gente, si quier 88 de nuestro regno,
estranno ni de otra tierra , non ose dis
putar 30 paladinamientre , nin furto , que
lo faga por mala encencion contra la sancta
fe de los cristianos, la fe que es una sola
verdadera : nin seya osado de la contrallar 3I,
nin nengund omne non ose despreciar los
evangelios, nin los sacramentos 3 de sancta
eglesia 33 : nin nengund omne non desprecie
los establecimientos 34 del apstol: 35 ningn
omne non seya osado de quebrantar los
mandamientos que ficieron los sanctos pa
dres antiguamientre : ningn omne non sea
osado de despreciar los establecimientos de
la fe , que facen aquellos que agora son:
nengun omne non ose murmurar contra nin
gn santo , nin contra los sacramentos de
la sancta fe : nin 36 cudelo en su corazn,
ni lo diga por la boca ; ni lo contradiga;
nin lo contienda ; nin lo dispute contra nin
guno. E qualquequier persona que venga
contra esto , nin contra nenguno destos de-
fendimientos 37 , pues que fuere sabido 3% si
quier seya 39 poderoso , si quier de menor
guisa , pierda la dignidad , la ondra que
oviere por siempre, toda su buena, todo
lo que oviere. E si fuere omne lego , pierda
su ondra toda , seya despojado 40 de todas
sus cosas, seya echado de la tierra por
siempre , si se non quisiere repentir, vevir
segund el mandamiento de Dios.
III. 41 El Rey 44 Don Rescindo.
De las leyes que fueran 43 dadas por
la maldade de los judos.
Defendudas 44, tollidas todas las maldades
34 B. R. 1. S. B. y Malp. i. 2. oreias.
25 Malp. 2. oir, B. R. 1. oir las faulas. S. B. quer
rn oir las fablas las vanidades.
26 S. B. tiniebras.
27 Malp. 2. de nuestra yente. v
28 S. B. si quisiese.
29 B. R. 1. estranio.
30 B. R. 1. y Malp. 2. desputar , y as otras veces.
31 B.R. 1. contrariar.
3 2 S. B.y E. R. sagramentos,_) as otras veces. Malp. 1.
sagramentos.
3*3 B. R. 1. Esc. 1. y S. B. iglesia.^
34 B. R. 1. establescimientos , y as otras veces.
35 Esc. t. nin.
30 Malp. 2. ni lo cuede.
37 B. R. 1. y Malp. 2. defendemientos.
38 Toled. Malp. 2. Esc. i.y 3. sabudo.
39 Toled. B. R. 1. 2. Malp. 1. 2. Esc. 4. 6. y E. R. si
quier sea poderoso , siquier drden , pierda la dignidat &c.
S. B. si quier sea poderoso , si quier ordenado , pierda
ia dignidat &c.
40 B. R. .y Malp. 1.2. despoiado. S.B. despoderado.
41 En el Esc. 3. falta esta ley.
42 En el Toled. Malp. J. 2% y Esc. 1. falta la sus'
eripeion. S. B. El Rey D. Recendo.
43 B. R. 1. S.B. Malp. 1. 2. y Toled. fueron.
44 Malp. 3. Defendidas. B. R. i- Defendidas y toyda.
 DEL FVERO
de los ereges descomulgados % agora enten
demos que avernos dordenar speeialmientre
de las maldades que facen algunos en nues
tros dias. Ca pues que por la virtud de Dios,
por sus palabras son deraygados 1 todos
los ereges , por la maldade 3 de los judos 4
solamientre entendemos que el nuestro reg-
no es ensuciado : onde la s queremos ven
gar, penar por la merced de Dios, man
tener nuestra fe 6 en paz , la qual semeia
los gentiles follia 7, los judos escn aquel que es sabidor de las cosas que son
dalo. Mas nos que creemos en la ' fe por
la virtud de Cristo , que es sapiencia del pa
dre , por la su merced queremos poner tr
mino los yerros antiguos 9, destaiar
los que han de venir. E por ende estables-
cemos, mandamos en esta ley, validera IO
por siempre , que las nuestras leyes que nos
ficiemos, las que ficieron los otros reyes
nuestros antecesores, que demostraron con-
tral enganno , contra las personas de los
judos , que valan todava, 11 sin todo cor
rompimiento 12 seyan guardadas. E si algn
judo fuere probado que las quebranta , deve
auer la pena, y el danno, la justicia 13
que yace speeialmientre en las leyes de
fondo '4.
IV. El Rey Don 15 Reccesuindo-
De toller los yerros de losjudos.
Nelengun judo non 16 blasme , ni en ningu
na manera dexe la santa fe de los cristia
nos, la qual recibieron los santos 17 por el
lavmiento 18 del batismo nin nenguno
non la contralle ao, nin de fecho, ni de di
cho. Ninguno non sea osado de venir con
tra ella nin en ascuso nin en manifiesto.
Ninguno non se entremeta " de foyr'3, ni de
se asconder por la non recebir. Ningn ju-
I B. R. i. descomungados , y as otras veces.
3 B. R. i. dereygados. Camp. desarayeados. Esc. x. des-
raygados.
3 Toled. maldat.
4 Esc. i. dellos.
5 Malp. i. 2. lo.
6 Toled. nuestra ley.
7 B. R. i. folia.
8 E. R. Esc. i. 4. 6. B. R. 2. y Camp. ella por.
9 B. R. 1. S. B. y Malp. 1. 3. amigos , y asi otras
veces.
10 Toled. y Malp. 2. que vala* B. R. t. Malp. x. y
S. B. valedera.
I I Camp. que.
la B. R. 1. corrompemiento. S. B. corrompimiento.
13 Toled. Camp. Esc. 1.4. 6. E. R. Malp. 1. 2. y
B. R. 2. vindicta. B. R. 1. vendeyta , y as otras veces.
14 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. fondn. B. R. 2. sudo.
Camp. fondos.
1 5 En el Toled. falta la suscripcin. B. R. 1. El Rey
D Rescindo.
16 Toled. non blasme nin fable mal en ninguna manera
de la santa fe &c.
17 Camp. santos padres.
18 Toled. v Malp. 2. avenimiento del baptismo. B. R. 1.
elevamiento del baptismo.
19 S. B- babtismo. Esc. 3. santo baptismo.
JVZGO
dio non cuide a4, nin aya fuerza ,s de tor
nar de cabo la su erranza a6, nin la su
descomulgada ley- Ninguno non 17 tenga en
su corazn, nin lo diga S de la boca , ni lo
amuestre *' del fecho la engannosa ley de
los judos , que es contrallosa 30 la de los
cristianos. Ninguno non asme, nin cuide
quebrantar , nin murmurar contra los esta
blecimientos de los cristianos , que son fe
chos pblicamientre. Ninguno non encubra
defendudas, que las face. Ninguno non
detarde 31 de descubrir 34 aquel que los
encubre , que diga el logar o se lo 33 en
cubre. Ca todos aquellos que traspasen aque
llo que nos estableciemos de suso , abrn 3*
la pena que es establecida en la ley.
V. El Rey Don ss Recindo.
Que los judos non fagan su pascua
segund su ley.
Ningn 36 judo non faga su pascua 37 en la
quarta dcima luna de ningn mes, nin aga
fiesta en aquellos dias qne an costumbrados j8:
nin guarden ningn 39 dellos las fiestas ma
yores , menores , segund su yerro anti
guo. Ningund dellos non guarde las ferias,
nin los sbados 40, nin las otras fiestas daqu
adelantre : nin seya osado de las ordenar 4I,
nin de las tener daqu adelantre. Ca si al
guno dellos fuere fallado en esto, reciba 4*
la pena, la vindicta que es establecida
especialmientre.
VI. Que los judos non se casen segund
su ley.
jNingun 43 judo non seya osado de se ca-
ao B. R. 1. contrari.
4 1 Toled. y Malp. 2. escuso. B. R. 2. asconso.
a 2 B. R. 1. entrometa de fuyr.
23 Malp. 2. fuir.
24 Malp. 2. cuede , y as otras veces.
25 B. R. 1. ucia.
26 Toled. erranza mala. B. R. i. y Malp. 2. errancia.
Esc. 1. creencia.
27 Malp. s. no la tenga.... ni la diga.... ni la amuestre.
28 Esc i.y j. por la.
29 S. B. demuestre de fecho.
30 Toled. B. R. 1. y Malp. 2. contrariosa.
31 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. tarde.
32 B. R. 1. y Malp. 2. descobrir. . . . que las.
33 B. R. 1. u se encubren. S. B. y Esc. 3. o se encubre.
34 B. R. 1. avern , y asi otras reces.
35 En el Toled. y Malp. 2. falta a suscripcin.
36 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. Ningn judo que es fecho
christiano non faga &c.
37 S. B. pasca.
38 B. R. 1. costumnados.
39 Malp. 2. nengunos.
40 X B. sbatos.
41 Esc.j. ondrar.
42 Esc. 3. y Camp. rescibir.
43 Toled. Malp. 2. y Esc. x. Ningn judo que es fecho
christiano &c.
 LIBRO XII.
sar 1 con su parenta % nin faga con ella
adulterio, nin casamiento 3 fasta sexto gra
do. Ninguno non faga bodas , si non segund
la costumbre de los cristianos. Ca si lo fi-
ciere 4, seya penado , reciba danno que
puso sobre s en su escnpto.
VII. El Rey Don Reciendo K
Que losjudos non se circunciden.
Ningn judo 6 non faga circuncisin de
su carne , nin sofra 7 que otre 8 gela faga,
nin ningn omne libre, nin siervo, nin fran
queado , que sea de la tierra , estranno,
non faga s , nin otro tal denuesto 9 de
su carne. Ca aquel que lo ficiere , que lo
sofriere que gelo fagan , habr la pena que
es continuda 10 en la ley.
VIII. El Rey Don Rescindo ir.
Que los judos non coman las vidas 19 se
gund su ley.
Ei apstol san Paulo dice, que 15 los om-
nes , que son limpios '4 de fe , todas las
cosas les son limpias : aquellos que son en
suciados Is de los que non son Heles, nin
guna cosa non es limpia. Por ende es dere
cho , que la sucidumbre l6, que es mas su
cia que todas las otras sucidumbres 17 ,
dems yerro , deve seer desfecha ,s, y echa
da de entre los cristianos. Por ende esta
blecemos , que ningn judo non departa
unos 19 comeres de los otros, segund su
costumbre, segund 30 es uso que solien aver
Ninguno non dexe de comer, cuerno 21 non
deve , las cosas que segund su natura apa
recen buenas. Nenguno non tome un co
mer, dexe otro, si non cuerno manda la
costumbre de los cristianos. E si alguno
1 Esc. 1. de se casar segund su ley.
2 B. R. 1. S. B. Malf. 1. 2. Esc. 1. 3. y Camp. pa-
rienta.
3 S. B. B.R. 2. Malp. 1. Esc. 3. 4. 6. y E. R. encesto.
4 B. R. 2. feciere , recibir danno , et ser penado.
Esc. 6. y E. R. feciere", ser penado , et reciba el danno.
Camp. ser penado , et reciber. Las palabras : que puso
sobre s en su escripto faltan en el Mure, y Malp. i.
5 En el Malp. 2. falta la suscripcin. S. B. El Rey
Don Rescindo.
6 Toled. y Malf. 2. Ningn judo que es fecho chris
tiano &c.
7 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. sufra.
8 Toled. S. B. y Malp. 2. otri.
o Malp. 2. denosto.
10 Toled. B. R. 1. Esc. i.y 3. contenida. Malf. 2. con-
tenuda.
1 1 En el Toled. y Malp. 2. falta la suscripcin.
1 2 Esc. i. y 3. viandas.
1 3 Esc. 3. q'aquellos.
14 Malp. 2. Esc. x. y 3. limpios, toda cosa les es
limpia.
15 B. R. 1. ensugados.
10 Toled.yMalf. 2. sucadumbre,.y asdesfuts. B. R. J.
TITVLO II. 179
le fuere probado que pasa el mandado desta
ley , avr la pena que es establecida en la ley.
IX . Recesvindo as Rey.
Que los judos non deven facer tormen
tar los cristianos.
Establescemos especialmientre en este decre
to 24 que ningund judo en ningund * pleyto
non pueda seer testimonio contra cristiano;
maguer que seya siervo el cristiano a6 : nin
en ningn pleyto non pueda facer tormentar
el cristiano , nin acusar. Ca desguisada cosa
semeia , que la fe daquellos que non son
fieles , vala mas que la f de los fieles ,
los miembros de Cristo someter aquellos
que son sus adversarios. Mas si los judos
ovieren entre s algn pleyto , pueden seer
testimonios el uno contra el otro, contra
sus siervos , segn la ley, delantre iueces
cristianos pueden demandar, acusar.
X. El Rey Don Recesvindo
Que los judos non deven seer testimonios
contra los cristianos.
Si el que miente delante los omnes es di
famado a8, ha de seer penado , quanto lo
deve mas seer aquel que es probado que face
enganno contra la f de Dios? E tales non
deven seer recibidos en testimonios contra
los cristianos. E por ende defendemos , que
los judos, quier seyan babtizados, quier non,
non puedan seer testimonios contra los cris
tianos. Mas los que nacieren 19 destos tales,
si fueren de buenas costumbres , de bue
na f , pueden decir el 30 testimonio con
verdad entre los cristianos, en tal manera
que el sacerdot , el rey , el iuez ayan
probadas Jl las costumbres 3a, la f dellos.
sucidunine , y as despus. S. B. suciumbre. Esc. 1. su-
ciedumbre.
17 Toled. suciedades. S.B. suciedumbres.
18 B.R. 1. S. B. y Malp. 2. desfecha.
10 B.R. 1. S. B. y Malp. 2. los unos.
20 S. B. y Esc. 3. segundo el uso. Malf. 2. y Esc. 1.
segund su uso.
21 Esc. 1. usar.
22 Camp. como deve las cosas que segondo sua natura
son appareiladas bien.
23 En el Mure. Esc. 4. 6. E. R. B.R. i. 2. Toled.
S. B. y Malp. 2. falta la suscripcin. ,
34 B. R. i- 2. Esc. 3. 6. y Camp. degredo.
25 Toled. y Malp. 2. en ningund tiempo, ni en ningn
pleyto &c.
26 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. christiano , de menor
guisa.
27 En el Toled. y Malp. 1. 2 . falta la suscripcin.
28 B.R. 1. defamado.
29 B. R. 1. nasciren. S. B. nascieren.
30 B. R. 1. y Malp. 2. en. Esc. 1. 3, y Camp. decir
testimonio.
31 B.R. 1. y S. B. provado. Malf. 2. provadas.
32 Camf. tettemunas.
 DEL FVERO
XI. El Rey Don Recesvindo
Cuerno deven seer penados los judos que
facen * contra la ley.
Esta ley es fecha de la sentencia de las
otras leyes muy fuertes pora penar la per
fidia 3 de los judos. Por ende establecemos,
que todo judo que quebrantar los estable
cimientos 4, los defendimientos que son
dichos en las leyes de suso , lo asmare s
de lo facer, manteniente , segund cuerno
ellos han prometido, ellos le deven matar
con sus manos , apedrear % ol quemar 7
en fuego. E si el qui es probado de 8 tal
pecado , el prncipe si quier 9 aver dl pia-
dad l0, quisiere guardar su vida , dlo por
siervo quien quisiere: toda su buena seya
dada los otros judos , seya fecho en tal rizo aquel prncipe nuestro antecesor ; por
manera , que la buena nunqua 11 torne en su
poder, ni l nunqua sala 19 de servidumbre.
XII. Ei Rey Don Sisebundor I3.
Que los judos non circunciden el siervo
cristiano.
Mandamos que ningn judo non compre
siervo cristiano , nin lo reciba donado 14 ;
si lo comprar, lo recibier donado , lo
circuncidar, pierda el precio que dio por
l: y el siervo cristiano seya fecho libre, y
el judo que circuncidar siervo cristiano, pier
da todo quanto que ha, seya todo del
rey ; y el siervo , la sierva que non qui
sieren ser judos , deven ser libres.
XIII. Sisebundo 15 Rey.
Z)e los judos que venden los siervos
cristianos, que los franquean.
A los muy sanctos , los muy bienaven
i En el Toled. y Malf. 2. falta, la suscripcin.
a Toled. que tornan de cabo d su ley. Malp. 2. que si
tornan de cabo su ley. Esc. 1. que se tornan de calo
su ley.
Malp. 2. y S. B. porfidia.
4 Malp. 2. cstablecemientos los defendemientoi.
B. R. 1. establescemientos los defendemientos.
5 Malp. 2. asmare luego de lo.
6 S. B. pedrear.
7 B. R. 1. quemar. se el que &c.
8 B. R. 1. en tal.
9 Esc. 1. 3. 4. 6. Malp. 1. E. R. B. R. 2. y Camp.
quiscr.
10 B. R. 1. y S. B. piedat. Malp. 2. piedad.
11 B. R. 1. nunca , y as despus.
12 B.R. 1. S. B. y Malp. 2. salga.
13 S.B. Sisebuntor. Esc. 3. Sisebundo rey glorioso.
14 Malp. 2. dado. Esc. 1. en dado. Malp. 1. por dado.
15 En el Toled. S. B. B. R. 1. Malp. 2. y Mure, falta
la suscripcin.
1 6 En el Mure, se lee Agapito.
17 M. Recilio.
18 S.B. B. R. 1. Esc. 3. 4.6. y Camp. Barvi. Toltd.
Esc. 1. y Malp. 2. Bravia. B. R. 2. Barbai
JVZGO
turados don Agapio l6, don Cecilio'7, obis
pos , los iueces daquel logar, otros
los otros sacerdotes de aquella tierra de Bra-
bi ,s, Desturgi I9, y de Iliturgi, Turgi 2,
de Macia de Tugia a% de Tatugi,
de Egabro *3, de Epegro ,4, que son en
estas tierras , salud. La ley que fu dada
del nuestro antecesor el Rey Don Recare-
do grant tiempo ha, que los siervos cris
tianos non fuesen en poder de los judos
asaz podie abastar , si los judos non en-
gannasen depues los corazones de los prn
cipes, pidindolos *5 algn bienfacer contra
derecho. E por que con la ayuda de Dios fi-
ciemos 36 ley contra elos, et contrastamos 27
los sus engannos de muchas maneras , por
aquello que ellos quebrantaron en el tiem
po que es pasado , el establecimiento que
ende establecemos en esta nuestra ley , que
si algunos siervos cristianos eran en poder
de los judos, en aquel tiempo que la ley
fil dada, se van fechos libres, non, man
damos, que ayan el privilegio que han los
cibdadanos *8 de Roma, que seyan libres
cuerno ellos son segund nuestra ley. E si
por ventura algunos daquellos siervos, que
deven seer franqueados por aquella consti
tucin del rey , fueron vendidos , metidos
en poder dotre por algn escripto , por
alguna manera ; tal obligacin *, tal ven
dieron 30 sea defecha JI, y el siervo seya libre,
y el vendedor deve aver su precio , segund
cuerno manda la ley : vivan por su tra
bajo 3* en franquedumbre 33 con los otros
pueblos, segund cuerno ovieren peguiar,
seyan tenudos de dar alguna cosa su sen-
nor. E si algunos siervos 34 ganaron depues
daquel tiempo que f 35 esta ley fecha da
quel prncipe , mandrnosles que los vendan,
que los franqueen fasta kalendas julias 36.
E los siervos cristianos que fueren circun
cidados 37 de los judos, que guardan sus
19 B. R. 1. Desturge , de Iliturge , de Mana.
20 En el Esc. 4. 6. E. R. y B. R. 2. falta
Turci.
2 1 Esc. 6. Mana. Camp. Magna , de Curta.
22 B. R. 1. S. B. Toled. Malp. 2. Esc. 1. 3. 4. y 6.
Tuga. B. R. 2. Tugi. E. R. Turga.
23 Toled. y Malp. 2. Agbaro. B. R. 1. 2. Esc. 1. 2.
3. 4. 6. E. R. Camp. y S. B. Agabro.
24 B. R. 1. E. R. S. B. Esc. 4. 6. y Camp. Apegro.
Malp. 2. Pegro.
25 S. B. pudindoles.
26 Malp. 2. y Esc. 1. fagamoi.
27 Esc. 1. contrastemos.
28 B. R. 1. ciudadanos.
29 B. R. 2. obligacin non vala, 6 tal. Esc. 3. tal obli
gacin , tal donacin , tal rendicin.
30 B. R. 1. donacin.
31 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. desfecha.
32 B. R. j. S. B. y Malp. 2. trabaio.
33 B. R. 1. franquedumne.
34 S.B. algunos ganaron siervos.
35 Toled. S.B. y Malp. 2. fue.
36 Malp. 2. julii.
37 S. B. circundado.
 LIBRO XIL
costumbres1, seyan penados cuerno manda
la ley. Mas aquellos que deven seer fechos
libres por nuestra ley, fueren tornados en
servidumbre 2 de los judos , los detovie-
ren en servidumbre fasta enesaqu , fganles
emienda por ende , ass cuerno omnes li
bres segund la ley. E los judos que se torna
ren la santa fe de 3 los cristianos hayan
su partida 4 en las 3 herencias de los padres.
E las vendiciones 6 de los siervos que eran
ya fechas, los padres, nin los fiios non de
ven a partir aquellos siervos; mas entera-
mientre deven seer daquel 7 que los com
pra. E los judos que alguna cosa ganaron
de nuestros antecesores por enganno , seya
desfecha aquella ganancia , torne 8 en po
der del rey. E los siervos de los judos, que
se ficieren babtizar , o que quier 9 que sean 10
falados", entrguenlos sus sennores , los
sennores los franqueen man mano : y el
peguiar que ellos avien , dvengelo dar luego
en aquella franquedumbre I2. E si non avien
peguiar, el qui lo franquea dxelo segund
su poder, seya ass cuerno los otros fran
queados IJ, fgale 14 servicio por aquel pe-
guiar.
XIV. El Rey Don 13 Segebudo.
Que los siervos cristianos non se allie-
guen 16 en ninguna, manera los
judos , ni entren en 17 su secta.
Estonce ganamos nos salud todos los pue
blos de nuestro regno , nos , nues
tra gente 18 quando guardamos 19 los fieles
de Dios de las manos daquellos que non
son fieles. Ca en esto es mucho 20 enxlta-
1 S. R. /. costumnes.
2 B. R. 1. servedumne.
3 B. R. 1. Esc. 4. y S. B. de Dios de los christianos.
4 B. R. i. su partiya. Malp. 2. sus partidas.
5 B. R. 1. 2. S. B. y M. en los siervos de los padres.
6 B.R. 1. vendeciones.
7 Esc. 1. daquellos que los compran.
8 Malp. 2. y Esc. j. sea en poder.
9 B. R. 1. u quier que.
10 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. sean fallados , pirdanlos
sus sennores , sean libres , los sennores &c.
11 B. R.i. asados. S. B. fallados.
12 B. R. 1. franqueadumne.
13 Esc. 1. franqueados, et d las usuras por. Toled. fran
queados, d las usuras por &c. Malp. 2. franqueados, d
las osuras por &c.
14 S. B. fganles.
15 En el Toled. Malp. 2. B. R. 2. y E. R. falta la
suscripcin. S. B. y Esc. 6. El Rey Segdo. B. R. I. El
Rey Segrado. Esc. 3. Sisebundo rey. Camp. Resdo.
16 B. R. 1. S. B. Malp. 2. y Esc. 4. alleguen.
17 E. R. y Esc. 4. en sus casas.
18 Malp. 2. yente. B.R. i. giente.
19 Esc. 1. ganamos.
20 Toled. y Malp. 2. es muy exaltada.
21 B.R. 1. Malp. 1. E. R. S. B. Esc. 4. y 6. exal
tada.
2 2 Toled. B. R. 1. Esc. 3. y Camp. Por ende la mal
dad. Malp. 2. Onde la maldad. Esc. 6. Por ende los
malditos de los judos atoller se deven.
TITVLO IL , i8
da " la f de los cristianos , quando el en
ganno de los judos non a ningn poder so
bre los cristianos. Doeas 22 la maldade de
los judos atoller 23 se deve de entre los cris
tianos, que el pueblo de Dios 24 pueda an
dar en. amor " de Cristo. E por esto esta
blecemos en esta ley , que vala por siempre
daqu adelantre , con todos los varones de
nuestra corte , que ningund judo desdel pri
mer anno que nos regnamos adelantre nin
gn cristiano 16 libre , nin siervo , nin man
cebo non aya en so poder, nin en su ser
vicio , nin aya ningn cristiano por mercen-
dero 17, nin *8 gelo consentamos que los
alleguen s en ninguna manera. Mas bien
les sofrimos, que el judo venda so siervo
al cristiano con todo su peguiar en nuestro
regno. E mandamos , que ninguno non aya
poder de vender so siervo en otro regno,
sinon al 30 o ellos suelen estar E si por
ventura el siervo que es vendido 3a non ha
nada en su peguiar, mandamos que aquel
que lo vende , quel d tanto quanto dixiere
el comprador quel puede abastar pora ves
tir , pora gobernar. Y esto mandamos por
tal qe non Setaeie , que lo vende por lo
echar fuera de la tierra. E si algn judo
quisier franquear so siervo que se torn 3
cristiano , dvelo facer 34 segund 35 los cib-
dadanos de Roma , en tal manera , que non
seya tenido de facer servicio ningund ju
do ; mas viva o quisier luenne 36 de su com-
panna dellos. E si alguno de los judos ven
diere , franqueare su siervo por enganno,
que por atal vendicion 37, por atal fran-
quamiento 38 aya 3 algn danno 40, aya su
siervo aquel quien vendie adelantre. E si
algn omne libre descubrier aqueste engan
no aya la buena del judo ; y el cristiano
23 Toled. y Malp. 2. toller. B- R. 1. atoyer.
34 E. R. y Esc. 4. por siempre pueda andar.
25 Toled. y Malp. 2. enamorado.
26 Malp. 2. chnstiano nin siervo.
27 M. y Camp. mancebo.
28 B. R. i.- nen ie sofrirmos que lo axgue. S. B. y
Esc. 4. nin le sofrimos que allegue. E. R. B. R. 2.
Esc. 3. y 6. nil soframos. -' " -
, 29 Malp. 2. consintamos.
30 B. R. i. Esc. 4. S. B. y Malp. 2. all.
31 Toled. Malp. y Esc. 1. estar do an casas hereda
des. Et si por aventura &c.
32 Esc. 3. vendido en nuestro regno.
33 B. R. 1. y Malp. 2. se torne.
34 Malp. 2. facer libre.
35 B. R. 2. la costumbre de los cibdadanos. Esc. 3. cos
tumbre de los cibdadanos.
36 S. B. lunne.
37 B. R. 1. vendecion.
38 B.R. 1. S. B. Malp. 2. Esc. 1. 3. y Camp. fran
queamiento.
39 Esc. 1. ayan en algn tiempo su siervo daquel quien
vendia el siervo adelantre. Malp. 2. aya en algn tiempo
su siervo aquel quien vendia el siervo adelantre.
\ 40 B. R. 1. danno aquel que vendie adelantre. S. B. dan-
no aquel quien lo vendi adelantre. Malp. 1. aya algn
danno aquel quien lo vendi , delantre si delantre al
gn omne libre descubriere este enganno , si aquel quien
l manifest este enganno lo descubriere , aya la bu#-
na &c.
 DEL FVERO
<jue ficier este enganno , si non oviere al
guna buena, seya, dado por siervo quien
mandare el rey. O 1 si oviere grant algo,
pierda la meitad de lo que oviere , seya
defamado a por siempre; y el siervo que lo
descubre 3 seya fecho libre , 4 seya fran
queado daquel cuyo siervo f * : que 4 la
franqueza que le es 7 dada, que vala por
todava , y el rey d un siervo por l al sen-
nor del franqueado : dems deve ganar una
libra doro daquellos que ficieron el engan
no. E si algn judo circuncidar cristiano,
metiere alguna cristiana en su ley , deve
seer descabezado. E aquel que lo descubre 1
deve aver su gualardon , y el rey deve aver
iu buena del judo. E los siervos que nas-
cen del ayuntamiento I de los cristianos ,
de los judos , mandamos que seyan cristia
nos ; si se non quisieren tornar cristianos,
deven seer azotados paladinamientre I0
ennalados'1 laydamientre , dados por sier
vos por siempre algn cristiano , quien
mandare el rey. E si tales ayuntamientos
fueren fallados en nuestro regno , esto man
damos guardar, que si el judo se quisier tor
nar cristiano , que se torne ; si non qui
siere , seya el yuntamiento partido , seya
echado fuera de la tierra por siempre. E con
estas otras cosas enademos esto , que si al
gn judo se quisiere tornar la f cris
tiana , recibiere santo babtismo , todas las
cosas que avie en aquel tiempo , mandamos
que todas gelas den sin ninguna M contras
ta. Y esta ley mandamos que seya compli-
da lo que mandamos en 13 esta ley fata ka-
lendas julias 14 en todas maneras. E si des-
tas kalendas julias 1 s acabadas fasta las otras
fuere fallado algund judo, que tenga 16 sier
vo cristiano , el rey deve aver la meitad de
toda su buena del judo : y aquel siervo cris
tiano seya libre , y el judo non pueda nada
demandar de su persona daquel , nin de su
c E. R. y B. R. a. E ti.
a S. B. difamado. Malp. *. diamado.
3 Esc. i. descubriera.
4 S.B. sea.
5 Toled. fu.
6 Malp. a. aquella.
7 B.R. i.y Malp. 3. que le es dada. S. B. quee dada.
8 Esc. i. j. y Camp. descubriere.
p B. R. i. de la ayuntancia. Esc. 6- ayuntanza.
10 Toled. y Malp. a. azotados paladinamientre , da
dos por siervos.
11 B. R. i. sinnalados.
12 Malp. a. sin toda contrasta. B. R. i. que todas las
cosas de sin ninguna contrasta.
13 Esc. 4. 6. B. R. a. Malp. 1. y E. R. en ella fata.
14 Malp. a. jul , y as despus.
15 B. R. r. julias las otras. S. B. julias fasta las otras.
16 B. R. 1. tienga.
17 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. dall adelantre.
18 S.B. Esc. 4. Malp. j. y E. R. de nuestro regno,
de nuestro pueblo.
19 Malp. 2. la.
20 Toled. B. R. 1. Ese. 4. Malp. a. y E. R. corrom
pida. jB. R. 2. y S. B. corrumpida.
21 B. R. 1. nenguno , todava. S. B. ningn tiempo.
Malp- a. nengun tiempo.
JVZGO
peguiar dal 17 adelantre. Y esta ley que fi-
ciemos pqr amor de piedad , de religin
por guarda de nuestro 18 pueblo , manda
mos que vala por siempre por el * ayuda
de Dios. E todos nuestros reyes successores,
que estos establecimientos de la ley guarda
ren , Jesucristo , que vence , los faga vence
dores , confirme su regno daquellos que
sopiere que han voluntad de la guardar,
maguer que nos non queramos que la sen
tencia desta ley seya corrumpuda JO en nen-
gund M tiempo, todava aquel que la pasare,
non la guardare a9, seya en este sieglo ma3
difamado de todos los otros omnes en * 5 su
vida : desparezca en aquel tiempo , que ei
asmare *4 de venir contra esta ley : aya
tan JS grant carga a" de pecados, en quan-
to *7 el passar el mandado desta ley , y en
aquel tiempo espantoso , que ha de venir el
juicio , nuestro sennor ha de venir teme
roso , seya departido de la grey de los fie
les de Cristo , seya puesto la siniestra
parte con los judos : seya quemado en las
lamas 18 del fuego , aya el diablo por com-
pannero. Y esto mandamos , porque la pena
seya venganza 19 aquellos que pasan los man
damientos de la ley : aquellos que la guar
daren, que ayan buen gualardon por siempre.
XV. Que ningn cristiano non deve
mamparar los judos, nin defender.
En el facimiento 50 de las leyes de suso di
chas, que nos nuestros antecesores ficie-
mos por quebrantar la perfidia JI de los ju
dos , convinenos ennader 32 en esta ley pos-
tremeramientre 13 por confirmar, por or
denar las otras que son de suso 34 ante
puestas. Ca depues que nos diemos refu-
sanza35 los enemigos de la f, pusie-
mos trmino en contra 3* todos los engan
nos de los non fieles 37, <
2 Malp. a. aguardare.
23 B. R. 1. sua vida desperesca. S. B. y Esc. ,j. su
'da deperesca. Malp. a. Esc. i. y Camp. su vida
vida
perezca.
24 Esc. 1. pasare el mandamiento desta ley.
25 Malp. 2. tanta de carga de pecados.
20 B.R. 1. garga. Esc. j. coita.
27 Malp. 2. en quanto en aquel tiempo que el pasare el
mandado de esta ley.
28 B. R. 1. 2. y Esc. 6. xmas. Malp. 2. llamas.
29 B. R. 1. vengancia d'aqellos. S. B. Esc. 4. 6. y
B. R. 2. venganza d'aqellos. Malp. i.y 2. vengada d'aqe
llos. " '
30 Toled. y B. R. 1. facemiento.
31 Toled. S. B. Malp. 1. y 3. pordia.
32 B. R. 1. S. B. Malp. 1. y a. ennader esta ley. Esc. z.
de ennadir. Esc. 3. emendar.
33 Toled. postrimeramientre.
34 S. B. E. R. y Esc. 4. de suso dichos ante estas.
35 Toled. Malp. a. y B. R. a. refusancia. B. R. 1. y
Camp. refolgancia.
36 Toled. contra todos los engannos. Malp. 3. contra
todos. B. R. 1. contra todos los enemigos los non feles.
S.B. en contra todos los enemigos non feles, doeas con
venible.
37 E. R. y Esc. 4. doea convenible.
 LIBRO XII.
que confirmemos las cosas que son fechas,
que ordenemos las que son confirmadas:
que quanto mas el maestro muestra su en-
genno en la arte , tanto mas la huebra 1
seer 2 mas firme , mas ondrada 3. Don-
cas 4 quel enganno de los judos , que ave
rnos siempre de conseguir s que non aya
poder de crecer en ninguna manera , nin de
facer los sos establecimientos descomulgados.
Por ende establecemos en esta ley , que nin
gn omne de ninguna religin , nin de nin
gn 6 rden, nin de ninguna dignidad, nin
de nuestra corte , nin de pequennos , nin
de grandes , nin ningund omne de ninguna
gente , nin de ningn linage , nin de prn
cipes , nin de poderosos , non se esforcen 7,
nin asmen en so corazn de mamparar los
judos, que se non quisieron babtizar, 8 de
estar en su f , nin en sus costumbres , nin
los que son babtizados , de tornar en su
perfidia ', nin en sus malas costumbres. Nin
guno no los ose defender por su podero en
ninguna cosa , por estar en su maldad. Nin
guno non se trabaie por les dar ayuda , nin
por razn , nin por fecho , por que vengan
contra la santa f de los cristianos , ni pro
bar, ni decir, ni tanner 10 en nenguna cosa
contra ela, ni en ascuso ni en manifies
to. E si alguno asmar de lo facer, si es
obispo , clrigo , drden , lego , que non farmos encesto con nenguna muger
fuere desto probado , seya departido de la
companna de los cristianos, ,seya desco
mulgado por la eglesia , pierda la quarta
parte de toda su buena , yala el rey. Ca
derecho es, que aquellos seyan departidos
.de la companna de los fieles de Cristo,
que pierdan sus cosas los 11 quales se tra-
baian de contrallar lamor de Cristo, la
verdad por los 13 enimigos ,4. Y en aquellos
que pasaren este mandado 15 seya dada de-
mas la sentencia que di el Rey Don Sise-
buto 14 en 17 la quarta dcima ley.
i B.R.i.s. S.B. Esc. j. 6. Malp. i. E.R.y Camp. obra.
i Toled. y Malp. 2. se ata.
3 Toled. mas ordenada. Por ende que el enganno &c.
Malp. 2. mas ordenada. Onde que el enganno fice. Esc. 1.
ordenada.
4 B. R. 1. Esc. 3. y Camp. Por ende que el enganno.
5 Toled. conseguir , ponindoles que non ayan poder , &c.
Malp. 2. y Esc. 1. conseguir , ponindoles leyes que non
ayan poder de crescer en nenguna manera.
6 B. R. 1. y Malp. 2. nenguna. S. B. Esc. 1. y Camp.
ninguna.
7 Toled. Malp. 1. y 2. esfuercen. S. B. esfuerce ni asme
<ie so corazn. Esc. 3. non se enfiuze nin asme.
8 S. B. Esc. 1. Malp. 1. y E. R. mas de estar.
9 B. R. 1. perfia, _r as otras veces. Malp. 1. 2. y S.B.
porfidia , y as otras veces.
10 B. R. 1. y Camp. tener.
1 1 Toled. y Malp. 2. en escuso.
I 2 Malp. 2. las quales se trabaiaban.
13 B. R.2. y Esc. 3. los sus enemigos.
14 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. enemigos.
1 5 Toled. y Malp. 2. mandamiento.
16 Toled. y Malp. 2. Sisibuto. S. B. Sisebuntor. B. R. I.
Scsebinto. Esc. 3. Sisebundo.
17 Mure, fulta en la quarta dcima ley.
TITVLO II. 183
XVI. De la constitucin que enviaron
los judos al rey.
El nuestro sennor muy piadoso l!, mu
cho 19 ondrado el Rey Resicindo 10. Nos to
dos los judos de la cibdade de Toledo , que
avernos de so escribir de facer sen nales
de iuso 22 en esta ley, saludes. Nos nos mem-
bramos 2i, que 24 con bien , con derecho
en otro tiempo nos constrinnestes 2S, que fi-
cisemos pleyto et escripto por mandado del
Rey Cintilla 2<s, que es passado , que devis-
semos 27 todos guardar, tener la fe de los
cristianos. E asi nos todos lo ficiemos ; mas
porque la porfa 28 de la nuestra dureza ,
la veiez 29 del yerro de nuestros padres nos
destorva que non creamos en el nuestro sen
nor Jesucristo verdaderamientre , nin que
tengamos la fe de los cristianos firmemicn-
tre ; por ende agora de nuestro grado , de
nuestro placer respondemos la vuestra al
teza , ass por nos , cuerno por nuestras mu-
jieres, cuerno por nuestros fiios por este nues
tro escripto , que daqu adelantre non faga
mos nenguna costumbre de los judos. E
los judos que se non quisieren babtizar, non
avremos nenguna companna con ellos en
ninguna manera : non 30 casarmos con nen
guna de nuestro linage fasta sexto grado:
de nuestro linage , ni nos , ni nostros 31 fi
ios , ni nostra generacin ; mas as los Va
rones , cuerno las mugeres daqu adelantre
nos casarmos cuerno los cristianos : non
farmos circuncisin de nuestra carne : non
guardarmos la pascua 3% nin los sbados,
segund cuerno solien guardar los otros ju
dos , nin las otras fiestas : non departire
mos 33 los manjares 34, segund la su costum
bre : non farmos ninguna cosa de lo que
han los judos usado , nin costumbrado 3S,
ni cuerno 36 elos viven } mas todos creye-
18 S. B. muy piadoso el Rey Don Rescindo.
19 Toled. y Malp. 2. muy.
20 B.R. .y Malp. 1. Res s indo. Malp. 2. Resisiundo.
ai S. B. so escrebir. Malp. 2. su escribir.
22 Malp. 2. iusos.
23 S. B. nos remembramos. B. R. 1. nos nembramos.
24 Malp. 2. que con derecho.
2 5 Toled. y S. B. constriniestes. B. R. x- costrennistes.
Malp. 2. costrinniestes.
16 B. R. 1. y Esc. 3. Titiilan. S. B. Camp. Malp. 1.
y Esc. 1. Cintillan.
27 Malp. a. devinisemos. B. R. 1. devisimos.
2 Toled. y Esc. 1. perfidia.
29 Esc. 6. avoleza.
30 B. R. 1. y Camp. ne nos casarmos. S.B. y Malp. z.
nos non casarmos. Malp. 2. Esc. 1. y 3. non nos ca
saremos.
31 S.B. nuestros.
32 Malp. 2. y Esc. t. las pascuas.
33 S. B. non partremos los maniares.
34 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. comeres , y as despus.
2>. R- i. maniares , y as despus.
35 B. R. 1. cosrumnado , y as despus.
36 S. B. y Malp. 2. ni de cuerno ellos viven. B. R- X
sen de como elos viven.
Zz
 x84 DEL FVERO
mos 1 con limpia * f, con agradable *
voluntad , con grant devocin en Cristo
fijo de Dios vivo , segund cuerno los evan
gelios los apostlos 4 mandan: aquel con
fesamos adoramos s. E todos tenemos 6
en esta santa ley de los cristianos verdade-
ramientre, as en los dias de las fiestas, cue
rno en los casamientos , cuerno en sus man
jares , cuerno en todas las otras costumbres,
nin 7 nengund enganno , nin nenguna razn
non tenemos contra ella de nuestra parte,
porque non complamos , non fagamos
todas las cosas que prometiemos B. E de
las carnes del puerco prometemos guardar,
que si las non podemos comer, porque non
las avernos costumbrado 9, todava todas
las cosas que fueren con ellas cochas 10 co
merlas emos sin todo enoio sin todo
asco. E si alguno de nos fuere fallado que
pase contra estas cosas que son de suso di
chas , en la menor dellas , que ose fa
cer alguna cosa contra la fe cristiana ,
si tardremos de facer estas cosas que pro
metiemos 12 de palabra de 13 fecho, hira
mos por aquel mismo Padre , Fijo , Sp-
ritu Santo, que es un Dios Trinidat
que qualquequier 15 de todos que fuere fa-
lado 1 6 que pasa estas cosas , alguna de
llas , que nos le quememos ol apedremos *7.
E si por aventura la vuestra piadad le qui-
sier guardar 18 la vida , mantiniente 19 sea
fecho siervo : que dedes l , toda su
buena quien quisierdes por siempre, que 10
fagades dl de sus cosas lo que quisierdes,
non tan solamientre por que avedes poder
de rey , mas por nos , que vos lo otorga
mos por este nuestro escripto. E este pleyto
este escripto fu fecho doce dias andados
de kalendas marzas 21 en el sexto anno que
vos regnastes en " la cibdad de Toledo.
1 B. R. i. S. B. Malp. r. s. y Toled. creemos. B. R. 2.
creeremos.
2 S. B. simpla fe , con agradable voluntad.
3 B. R. i. grandable.
4 S. B. y Esc. i. apstoles.
5 Esc. i. j. 4. B. R. 1. 2. S. B. Malp. 1. 2. E. R.
y Toled. ondramos. Camp. onrarcmos.
6 B. R. 2. tememos esta.
7 B. R. 2. y Esc. 3. nin ningn contrato , nin ningn
enganno.
8 B. R. 1. prometemos.
9 Malp. 2. acostumbrado. Esc. z. usadas nin acostum
bradas.
10 B. R. 1. cuechas.
xi B. R. 1. enocho.
1 2 B. R. 1. y S. B. prometemos.
13 B. R. 1. S. B. Malp. i.yz.6 de.
14 B. R. 2. Esc. 3. y Camp. en.
15 S. B. qualquiere. Malp. 2. qualquier de todos nos.
16 S. B. y Malp. 2. fallado.
17 B. R. 1. S. B. y Malp. 2. apedreemos.
18 B.R.i. gardar.
19 S.B. y Malp. 2. manteniente, B. R. 1. mantinente.
ao Malp. 2. que.
21 B. R. 1. marcias. Malp. 2. mnrci.
2 2 en la cibdad de Toledo falta en el Mure. S. B.
B. R. 1. Esc. 4. 6. y E. R.
JVZGO
XVII. Egica Rey *
De los cristianos que se tornanjudos.
Ass cuerno los cristianos se deven queys-
sar 24 del mal daquellos que vienen contra
la f de Cristo, ass lo as deven tener en to-
.das maneras , que nengund omne non pue
de 26 aver perdn quien dexa el mejor pro-
ponimiento17, se torna al peor. E porque **
el osamiento que es el mas crudel 30 mas
maraviloso, tanto deve aver mas cruel pena
mayor tormento : por ende establecemos
en esta ley, que todo cristiano, mayor-
mientre aquellos que son nascidos de cris
tianos , quier seya varn , quier muger , que
fuer falado 31 que se circumeide, que tiene
las costumbres de los judos, que seya 3"
falado daqu adelantre, lo que Dios non man
de, prenda muerte de los cristianos, de
nos, seya penado de muy crueles penas,
que entenda 33 quanto es aborrecido des
comulgado el mal que fizo : toda su bue
na yala 34 el rey, por tal que los herederos
nin los propinquos de tales personas non
consientan tales yerros. 3*
XVIII. 3<s De la perfidia de los judos.
Diz esta ley que si algn judo derelin-
quier la su ley, fielmientre tornare la
f de Cristo, aya licencia de mercar con
cristianos todas sus cosas. Et si despus por
pecados se tornase en su perfidia, con to
das sus cosas sea dado la bolsa del rey.
De todos los otros judos que en su perfi
dia quisieren permanecer, et despresciaren
de tornar la f catlica , esta sentencia da
mos , que nin en mercados , nin en ultra-
portos , nin alende la mar non osen andar
con los cristianos ; mays entre s fagan sus
23 En el Mure. B. R. i. 2. S. B. Malp. a. Esc. 4. 6.
E. R. y Toled. falta la subscripcin.
24 Toled. Malp. 1. S. B. B.R. 1. y Esc 1. quexr.
Malp 2. quessar. E. R. queyxar.
25 B.R. 1. 2. S. B. Esc. 4. 6. Malp. r.y E. R. se deve.
26 B. R. 1. S. B. Malp. i.y 2. pueda.
27 Toled. y Malp. 2. prometimiento. B. R. 1. propon-
miento.
28 Malp. 1. porque aquel que face el osamiento, que
es mas cruel.
29 B.R. 1. osmamiento.
30 Toled. y Malp. 2. cruel mas maravilloso , tanto a
daver mayor tormicnto et mas cruel pena. S. B. cruel
mas maravelloso. B. R. 1. cruel mas maravila , deve
aver. Esc. 1. cruel cosa mas maravillosa , tanto a de aver
mayor tormento mas cruel pena.
31 S.B. tallado , y as despus.
32 Toled. y Malp. 2. que se faga judo daqu adelan
tre , &c.
33 S. B. Malp. i.y 2. entienda. B. R. 1. entiendan.
34 Toled. Malp. 2. y Esc. 1. yala el rey todava,
si sus herederos o sus propincos le consintieren facer tan
grant yerro.
35 n B. R. 1. alJin de esta ley se lee : Explicit liber
iudicum.
35 Esta ley se halla solo en ti Esc. 3. , de donde se Iia
tomado.
 LIBRO XII.
mercaderas , et den su encienso la bolsa
del rey : et siervos, et casas, et tierras, et
vinnas , et olivares , et toda cosa , et he-
redat que ayan comprada de los cristianos,
maguer aya muy gran tiempo que lo ten
gan , todo sea de la bolsa del rey , et dlo
el rey quien quisiere : et si algn iudo con
tra esta ley alguna mercadera fezesse , con
quanto que ha , sea siervo del rey por siem
pre jamas. Otros amonestamos los cristia
Al V .
III. TITOL 1 DE LOS DEN VESTOS Y DE LAS PALABRAS
_ ... YDISAS-^r^-
I. Si algn omne dice 3 por sanna- - otro > : senalado.
podrido. V. Quien lama 6 otro corcobado.
II. Si algn omne dice otro tinnoso 6 gotroso. VI. Quien lama otro sarrafin.
III. Si algn omne dice otro vizco 4, to VIL ' Si algn omne 7 tiene lanza 6 otra armo
poso , deslapreado $. en * su mano.
IV. Si algn omne dice otro circunciso , 6 VIII. Del tuerto que facen omne libre
I. De los que dicen d otros podridos
por sanna.
Si algn omne por sanna dice otro po
drido de la cabesza ,0, de la serviz
aquel quien lo dice no lo fuere , el qui lo
denosta reciba L. azotes antel iuez.
II. De los omnes que dicen d otro' tin
noso por sanna.
Si algn omne dice otro tinnoso gotro
so , aquel quien lo dice non lo es , reciba
L. ,a azotes antel iuez aquel lJ qui lo denost.
III. De los que dicen d otros vizcos I4.
Si algn omne dice otro .vizco I5, to
poso , deslapreado aquel quien lo
dice non lo fore, el qui lo denost reciba
treinta azotes antel iuez.
IV. De los que dicen d otro circunci
do 17 non lo fuere.
Si algn omne dice otro circuncido ,
1 En el Toltd. Malp. a. E. R. Esc. i. y j. falta todo
este ttulo.
2 En B. R. 1. falta YDIOSAS.
3 S. B. lama.
4 B. R. r. lisco. Camp. Usgo.
5 En B. R. 1. y S. B. falta deslapreado.
6 B. R. 1. .rama , y as otras veces.
7 S. B. orne muere por su culpa , y as en la ley.
8 en sif piano falta en B. R. i.
9 lu 15. R. 1. se aade otra ley con esta epgrafe:
IX. En quanto tiempo pueden lot ranos perder suas
cosas. . 1
10 Camp. c&hezi. 1 '. ri
11 B. R. 1. zerviz. S. B. cerviz. . .
TITVLO III. 185
nos, que por amor de Dios non mierquen
nada con ellos; et quien lo fezier, si ma
yor persona fuer, peche tres libras de oro
la bolsa del rey , et demays si mayor fuer
la mierca de dos libras de quiquier que de-
mas compre , dlo de lo suyo con tres do
blas la bolsa del rey : si alguna de las
menores personas tal cosa fezier, dnle cient
azotes , et todo lo que ovier sea en eleccin
del rey que tome quanto l quisiere.
' .1
sennalado , non lo fuere , el qui lo denost
reciba C. L. azotes antel iuez.
V. De los que laman d otro corco
vado.
Quien lama otro corcobado , non lo
es , el qui lo denost reciba C. L. azotes
antel iuez.
VI. Del que lama d otro 18 sarracn,
non lo es.
Quien lama otro sarracn , non lo es,
el qui lo dice no lo probare, reciba G i
L. azotes antel iuez.
VIL De los 19 que tienen arma en la
mano y se jiere alguno en ella,
Si algn omne tiene lanza otra arma en
su mano , mientre que este que tiene el ar
ma non lo veye , a otro omne caye ai so-
brella sin voluntad daquel que la tenie , si
se pudier salvar aa por so sacramento que
12 S.B. Esc. 4. 6. B. R. i.y a. C. L.
13 S. B. el que.
14 Mure, viscos.
15 B. R. a. viseo. Camp. lisgo , y as siempre. . ,
16 S.B. Malp. 1. B. R. a. y Camp. deslaydado. Esc. 6.
deslaydrado.
17' B. R; 1. circunciso , y as en la ley. . - :. -
18 Mure. otre.
19 Malp. 1. De los omnes que mueren por su ven
tura.
20 B. R. 1. y S. B. otro. Camp. el otro.
21 B. R. 1. cae. ; . .
22 B. R. a. Malp. 1. y S. B. purgar por su sagra-
Zz 2
1
 i86 DEL FVERO
no fo por su grado, el ferido se torne
su culpa.
VIII. Del tuerto aue facen omne
libre.
Si algn omne tira por * el pie otro omne
libre sin derecho , por los cabellos , si non
paresce nenguna sennal de laga , por cada
uno destos tuertos de suso dichos el qui lo
fizo peche L. sueldos al qui lo recibi el
tuerto. E si non oviere onde los pague , re
ciba L. azotes antel iue?. *
8 III. TITOL DE LAS LEYES NVEVAS DE LOS JVDOS9.
L ^De las leyes antiguas que fueron puestas
contra la descreencia de los judos, et
contra su convertimiento, cuerno las nue-
. vas las afirman , concuerdan con ellas.
II. De los que denuestan la 10 sancta Trinidad.
III. Que los judos, nin sus fiios , nin sus
siervos no estn por baptizar.
IV. Que los judos non fagan la pasqua se-
gund su costumbre ; nin fagan circunci
sin , nin tuelgan nengun cristiano de la
. ley de Cristo.
V. Que los judos 11 non guarden los sbados
nin las 11 otras sus fiestas.
VI. Que todo judo cese de todas obras en
los dias de los domingos de las fiestas.
VII. Que los judos non departan ' 3 las unas
carnes de las otras.
VIII. Que los judos non se casen con ninguna
de su parentesco, nin se casen sin ben
dicin de los sacerdotes.
IX. Que los judos non contradigan nuestra
ley , amparen razn de la suya , nin
los que fuyen de la ley non se muden
, tro logar, nin los acota nenguno.
i B. R. i. pelo pie.
a Hasta aqu llegan los cdices Esc. 4. 6. B. R. 2. y
S.B. en el qual, al fin se leen las siguientes palabras: Fi
nito libro sit laus et gloria Christo.
g Esta ley con alguna corta variacin es la misma que
te halla por II. en "el tt. III. lib. IV.
A B. R. 1. catar.
5 B. R. 1. perdiron , y asi despus.
6 B. R. 1. desde al.
7 En B. R. t. al fin de esta ley se aade: Hic liber
est scriptus , qui scripsit sit benedictus. Amen. El cdice
Camp. despus de dicha ley pone la siguiente:
Que nengun omne non presente otro libro al iuiz sinon este.
Nengun omne de todo nostro regno defendemos que
non presente al iuiz pora iulsar en nengun pleyto otro li
bro de lees si non est nuestro , otro traslado segundo isti;
et si lo fecier alguno, peche XXX. libras doro al rey. Et
el iuiz pois que tomar el otro libro defendudo , si lo non
rompier , o non esped.izar , reciba aquella misma pena.
Mas aquellos non queremos que ayan la pena de esta lee
los que quisieren las otras lees que foron ante fechas , alle
gar , non por destruir estas nue.tras , mes por afirmar loa.
JVZGO
* De los ninnos en quanto tiempo poden
perder sus cosas.
Si queremos nos saber en quanto tiempo
los ninnos pueden saber perder sus cosas,
debemos contar 4 los annos del ninno ,
dems quantos annos ha que los padres per
dieron 5 las cosas, facer una summa fasta
cinqenta annos, desal 6 adelantre no
la puedan demandar la cosa los ninnos. Mas
si por ventura su padre la madre en su
vida estidieron treinta annos que perdieron
la cosa , los ninnos non la pueden dal ade
lantre demandar. 7._
X. Que nengun cristiano non reciba presente^
- . . 'jiin comer contra ley de Cristo.
XI. Que los judos non lean los libros que non
autentica la ley de Cristo.
XII. Que los siervos cristianos non sirvan
los judos, nin se acompaen con ellos.
XIII. Si el judo conosce que es cristiano , et
por ende non quiere quitar de s el siervo
cristiano.
XIV. De la conoscencia de los judos, en qual
manera deven escribir la sennal de su
conoscencia , sus iuras , con todos aque
llos que vienen la fe.
XV. De los coniurios con que deven seer con-
iurados los judos quando se tornan cris
tianos, facen su conoscencia.
XVI. De los siervos cristianos de los judos
ji se non llamaren cristianos, et de los
que los descubren.
XVII. Que ningn judio non iudgue al cris
tiano por lo meter en servidumbre ,
nin de lo matar, nin de lo apremiar,
si el rey lo adelantrare otri en al
gn poder.
pleytos que son pasados por ellas. El Rey Don Flavio Res
cindo.
Aquel que procuracin de alguien recebir , ande por el
pleyto adelante lo mas que podier, se proluenga el tiempo,
el pleyto se podiere mais ayna delibrar, perluengase por
razones no convenibles por perlongamiento engaoso, aquel
que fizo el procurador venga antel iuez , se el procura
dor por codicia por negligencia por malicia, estando
so adversario delante, por podier de aver el iuiz , per-
longa el pleyto mais.... dias al que fizo el personero , po
dr tomar el pleyto por s mismo facer otro procurador
qual se quisier. <
8 En el Mure, y los dems cdices , excepto el Toled.
Esc. 1. Malp. z. y a., falta todo este ttulo , y ha ser
vido de texto el cdice Malp. 2. ; y en todos se numera
ttulo III.
9 Esc. 1. Toled. y Malp. 1. aaden : QVE AFIR
MAN LAS ANTIGVAS , FVERON ESTAS
NVEVAS ENNADIDAS EN ELLAS.
10 Toled. .
1 1 Esc. 3. non osen guardar.
1 2 Esc. 3. otras fiestas segn su costumbre.
1 3 Esc. 3. sos comeres segund su huso.
14 Esc. 1. y Malp. 1. nin l matar, nin l* 6v.
 LIBRO XII.
XVIII. De los siervos de los judos , si se fi-
cieren cristianos , que sean libres.
XIX. Que los judos non sean mayordomos,
nin auctores 1 en manera de servicio fa
cer, nin sean puestos sobre los pueblos,
k las familias de los cristianos , et de
la pena de los que los adelantran * en
esto.
XX. Quando algn judo fuxiere de las pro
vincias de luenne a las tierras de nues
tra obediencia, que venga al obispo de
la provincia , al sacerdot del logar,
cuerno se deve aguardar en todas sus
cosas.
XXI. En qual manera deven visitar los judos
al obispo en os dias conozudos.
XXII. Quando el judo oviere algn siervo
cristiano, si el obispo gelo demandare,
que lo non pueda tener.
XXIII. Que los obispos pueden apremiar los
judos en todas cosas propriamientre.
I. t De las leyes antiguas que fueron
puestas 4 contra la descreencia de
losjudos , contra su convertemien-
to , et cuerno las nuevas las ajirman,
concuerdan con ellas.
La gran porfdia de los judos, et la oscu-
reza de su error las veces asotilezase s
mucho , et acrece 6 en facer artes engan-
no , hsar dello segund que veen que les
ponen premias en las leyes contra ellos. E
nos maguer queramos poner las leyes nue
vas contra su grant error, devemos catar
las leyes que ficieron nuestros antecesores los
reyes contra su error su convertemiento,.
nos ayuntarlas 7 emos con las nuevas que
facemos 8 nuevamientre , llegarlas emos
con las antiguas , ass se esforzarn las
nuevas con las antiguas , esclararmos las
antiguas con las nuevas ass cuerno perte
nece 9 ; por tal ques ordenen las nuevas de
guisa que non sean contrarias al ordenamien
to antigo toi mas ques lleguen las unas con
i Esc i. actores.
a Mlp. i. y Esc. i. adelantan.
3 Esc. 3. De la membrancia de las leis antiguas que son
dadas, los traspasos asilas, de la nueva confirma-
don dellas.
En esta ley diz que ninguno de qual dignidat quier que
tea non sea osado de ir contra la ley por algn ramo de
hereja , si lo fecier sea echado de la tierra , toda su
buena sea metida en mano del rey , que faga della lo que
quisier. Demais diz que si alguno alguna secta mala toviere
en corazn , dello se arrepentiere , luego vaya al obispo
al capelln , con conscllo del obispo denlle regla como
viva : si l non lo quisiere descobrir , en ello fuere
preso , haya la pena sobredicha. De aqu adelantre reca
pitula las leis todas que son sobredichas de los judos,
confrmalas , manda que ninguno non sea osado de
quebrantarlas , quel contra ellas fuere, segn federe cada
uno as padezca la .pena.
4 Toled. y Esc. 1. fechas.
TITVLO III. i8jr
XXIV. De la pena de los obispos et de los
alcaldes , si estos juicios non ficieren
tener los judos, facer por ellos.
XXV. Que los alcaldes non iudguen los trans-
greimientos de los judos, los obispos
non seyendo hy, seyendo fuera de la
tierra.
XXVI. Que estonce sern los obispos sin pe
na , quando sus sacerdotes non les mos
traren las cosas que devien endrezar con
ellos.
XXVII. De la piedad que deven baver los re
yes los que se tornan la ley de Cristo
con buena voluntad.
XXVIII. Que todos los obispos den el trasla
do deste libro , que fu fecho pora des
facer la descreencia todos los judos
que han en guarda, los que vienen
ellos , et que pongan los escriptos en que,
se conoscen por cristianos , en los tesoros
de la eglesia.
las otras de cada parte fasta ques fagan un
cuerpo , que nasca dellas todas colump-
na 11 de luz , rayo, resplendor * abier
ta, lo que oviere de seer firme , de va
ler en las leyes antiguas , que vala : lo que
oviermos meester ,J de facer de nuevo de
la ley nueva , todo ser mas esclarado 1 *
meior provado, quando ambas 15 las leyes se
ayuntaren , ambos los iuicios se ayunta
ren en repetir la verdad, esplanar el de
recho entre ellos 16 : ca nos fallamos en el
establecimiento 17 de las leyes antiguas un
establecimiento assumado, que dicien 11 que
era de derreygar * todo el error de las sec
tas E la prueba del buen entendimien
to fiznos acrecer ** en l , emendar Jo
que non era hy puesto , dice en l , que.
todo omne que fuesse trado por la locura
de alguna secta de las sectas estrannas er
ticas, la croviere, fuere contra aquel
establecimiento de qual linage quier, de
qual dignidad a3, de qual oficio quier que
sea , amparare , mantoviere razn da-
quella secta paladinamientre , sea echado de
5 Malp. 1. y Esc. 1. asotiliase.
6 Toled. Malp. 1. y Esc. 1. acresce.
j Malp. 1. y Esc, 1. ayudarlas.
8 Esc. 1. ficiemos. Malp. i. ficiremos.
9 Toled. Malp. 1. y Esc. 1. pertenesce.
10 Toled. antiguo.
1 1 Malp. 1, columna.
1 2 Esc. 1. y Malp. 1. resplandor.
13 Esc. 1. y Malp. 1. menester. ,
14 Esc. .1. y Malp. 1. declarado.
1 5 Esc. 1. amas. . . . amos.
10 Esc. 1. y Malp. 1. entrellos.
17 Esc. 1. establescimiento , y asi siempre. . . .
18 Malp. j. dice.
19 Toled. y Esc. 1. de deraigar.
20 Esc. 1. y Malp. 1. setas.
1 Toled. Esc. 1. y Malp. i. acrescer.
a 2 Toled. enmendar.
23 Esc. 1. dignidat.
 DEL FVERO
la tierra, fganle facer grave penitencia,
toda su buena sea en mano del rey , de
mientre ques non castigare de seguir aquel
error , de lo decir , nunqua sea combra-
do, nin recebido en la tierra en nenguna
guisa , toda su buena sea dada por siem
pre quien el rey quisiere , annademos 1
en aquel establecimiento, que todo omne que
fuere traido por yerro de nesciedad , cro-
viere el error de qual secta quier de los he-
reges , la encubriere , ficiere por ella,
la amparare por razn , la mostrare por
fecho , vaya al obispo daquella provincia,
al sacerdot daquel logar, ruguelo quel
demuestre , quel ponga derecha carrera,
cierta regla que deve creer, esto faga
con mandado del arzobispo por su conse-
io. E quando quier qus non castigare aquel
herege , depues que fuere anunciado en-
sennado sufra la pena que es puesta en el
pacto de suso en la ley que deven sofrir los
hereges, que punnan de contradecir des
facer nuestra ley santa. E nos ponemos des-
stqu leyes proprias contra las descreencias
los convertemientos de los judos , aque-
Has son las leyes departidas paladinas que
fueron fechas contra la malandancia de los
judos, contra su esquivo error, pora
desraigar todo el error de los judos comu-
nalmientre , que non fagan los judos la pas-
qua segund su ley, nin se casen segund sue
len, nin se circuncisen % nin lexen las unas
carnes , coman las otras , nin metan los
Cristianos en tormientos , nin sean testimo
nios 3 contra los cristianos ; nin circuncise el
judo al siervo cristiano, de los siervos cris
tianos que venden los judos, los franquan
cuerno deven ser libres. E que los siervos
cristianos non sirvan 4 los judos. E defen
der todos los cristianos que non amparen
nengun judo , que el cristiano non am
pare al judo por amor nin por gualardon.
E de los cristianos si se ficieren judos. E to
das estas leyes fuertes , que son puestas en
este establecimiento que fu fecho contra la
descreencia de los judos , son firmes es
tables , sacado ende los dos captolos que son
puestos so ellas , las otras que son contra
nuestras leyes , contra nuestras posturas,
mandamos que sean firmes estables por
siempre,, decimos que valan todos tiem-
I Toled. y Esc. i. et ennademos.
a Esc. i. y Malf. i. circunciden , y as otras veas.
3 Esc. i. y Malp. l. testigos.
4 Esc. i. y Malp. i. siervan.
5 Esc. i. y Malp. i. captulos , y as despus.
6 Toled. iudicios.
7 Malp. 2. maguer no son.
8 Esc. i. y Malp. i. do manda.
9 Esc. i. y Malp. i. los.
10 Toled. do faz.- Esc. i. y Malp. i. de facer.
I I Esc. i. y Malp. i. en el.
1 2 Esc. i. y Malp. i. dos.
i 3 Esc. i. y Malp. i. grande et el chico.
14 Esc. 1. y Malp. 1. benedicto.
JVZGO
pos de guisa , que non contradigan las
que nos quermos poner facer de nuevo
en nenguna manera ; nos esplanarmos los
dos captolos 5 que son contra la verdad ma
nifiesta en aquellas leyes. E solamientre non
quermos aquestos dos captolos entre todos
aquellos captolos , por que son contrarios
los nuestros juicios 6, maguer 7 son au
tnticos, non deven ser firmes nin estables,
ni deven valer en nenguna manera desaqu
adelantre. El primer captolo es o manda *
da poder los judos que franqueen los
siervos cristianos j el segundo captolo to-
viemos por feo por errado o faz 10 sofrir
una venganza una pena los que facen
desemeiables pecados; mas el derecho este es,
que as cuerno las voluntades non son unas
en 11 mal facer, ass les deve la ley poner
pena mayor menor segund el pecado. E en
este captolo que decimos puso una pena 19
desemeyables pecados , non cat que la
pena fuese segund el pecado ; ca el pecado
grande el pequenno 13 non deven seer ven
gados con una pena egual. Ca nuestro sen-,
or Dios dice en la sancta scriptura : segund
la quantidad del pecado sern las maneras
de las llagas. E por razn que fu puesto
establecido en aquella ley que fu fecha en
penar la descreencia de los judos muerte,
perecimiento de los vivos , es plana cosa
manifiesta que el nuestro Sennor , cuyo
nombre sea biendicho 14 , non quiere la
muerte del pecador , nil place que los vi
vos perezcan j mas quiere ques conviertan
vivan. E judgamos que aquel captolo sea
desfecho daquella ley , que non aya fir-
medumbre , nin sea estable en nenguna gui
sa. E daqu nos metemos festinamientre
derromper el manadero del mal , der-
raygar las estrannas descreencias , man
damos firmemientre taiar 15 las achaques del
error, punnar los enemigos grand fuerza,
tirar los descredos de saetas agudas.
II. 16 De os qut denuestan la sancta
Trinidad.
Si el sancto evangelio dice que tod aquel
que desecha su hermano merece pena , cue
rno non penar el juicio 17 al que yerra con
tra el Spritu Sancto el yerro que dice Je-
1 5 Esc. 1. y Malp. 1. catar las achaques.
16 Esc. 3. De los denegadores blasfemadores de la
santa Trinidat.
Esta ley diz que si alguno denostare el nombre de Je
sucristo , despreciare de rescebir el su cuerpo la san
gre , pues que lo oviere rescebido lo echare fuera ,
dejiere algn denuesto en la santa Trinidat , esto es en
Padre , en Fijo , en Espritu Santo , luego que esto
sopier el capelln el juiz del logar den aquel denosta
dor C. azotes , tresquenio en cruz , chenlo de la
tierra por jamas , todas sus cosas sean en poder del
rey que las d quien quesier. Ervigio Rey.
17 Toled. Esc. j. y Malp. i. judicio.
 LIBRO XII.
sucristo en el evangelio, que el que desecha
el Spritu Sancto non ser perdonado en este
sieglo nin en el otro? Onde si algn omne
denuesta el nombre de Cristo fijo de Dios
vivo , oviere asco de recebir su cuerpo
su sangre sancta , lo escopiere lo
echare depues que lo tomare , desmentiere
la sancta Trinidad , la denostare , que es
el Padre , el Fijo , el Spritu Sancto ,
le fuere probado , fagal el obispo daquella
provincia o la denost, el alcalde de la
tierra , el sennor del castiello recevir C.
azotes , fganle esquilar la cabeza layda-
mientre , mtanlo en fierros , chenlo
fuera de la tierra en un logar o sea toda
su vida , el rey aya toda su buena que
la d quien quisiere por pleyto que sea
cuya el rey mandare por siempre , que non
sea desapoderado della nunqua.
III. a Que los judos, nin sus fijos, nin
sus siervos non estn por babtizar 3.
Pues Jesucristo nos dice nos manda pe
dir, rogar, ferir la puerta, nos face
saber que el regno de los cielos non lo han
si non los que lo piden 4 con gran femencia,
pues bien deve entender cada quien que non
quiere recebir el don la merced tod aquel
que s'non llega ella con voluntad ardiente
con todo corazn. Onde todo judo que
fuere de los que s'no babtizaron s, de los
que s^on quieren babtizar , non enviaren
us fijos sus siervos los sacerdotes que
los babtizen, los padres los fijos non
quisieren el baptismo, pasare un anno com
pudo depues que nos esta ley pusiemos ,
fuere fallado fuera desta condicin deste
pacto estable , reciba C. azotes , esqulen
le 6 la cabeza, chenlo de la tierra por
siempre, sea . su buena. en poder del^rey.
E si este judo echado en este comedio non
ficiere penitencia , el rey d toda su buena
quien quisiere.
:.'.-.* - \>
x Ese. i. y Malp. i. escupiere. i chenlo de la tierra , sus cosas sean en. poder del rey,
2 Esc. j. Que los judos nin s se , nm fusjtjos t nin
sus siervos non los tiren de volunptd de baptismo..
r Esta ley diz que si alguno de los judos fuere trovado
por baptizar despus que esta ley fu. fecha, otros si
non federe baptizar sus fijos sus siervos , dnles cada
uno C. azotes, tresquilarlos en cruz , chenlos de la
tierra , todas sus cosas sean en poder del rey, que las
d quien las l quisier dar, si aquel perdurare en su
crueldat. . . c;
3 Toled. baptizar. Malp. i. bautizar.
4 Toled. pieden.
5 Toled. Esc. i. y Malp. i. baptizaron , y as en los
dems tiempos del verbo.
6 Toled. y Esc. i. tresqulenle. Malp. i. trasqulenle.
7 Esc. 3. Que los judos non celebren pasqua segn su,
constumbre, nin se circunciden, nin ningn cristiano
non tuelgan de la fee catlica.
Aquesta ley diz que uingun cristiano non celebre pas-
qua segn su constumbre , nin se dcxe circuncidar , nin
circuncide otro , quel que en la pasqua celebre segn
tu constunbre , denls. C. azotes , tresquilado en cruz,,
TITVLO III.
IV. 7 Que losjudos nonfagan 9 la pas
cua segund su costumbre, ninfagan
circuncisin, nin tuelgan ningn cris
tiano de la ley 9 de Cristo.
Si los judos descredos, porfiados I0, re-
belles nou seguiesen la sombra de las anto-
yancas de la verdad , seguiesen el enten
dimiento de la ley sin el error, non se
toviesen la letra de fuera , non crucifiga-
rien 11 al sennor de la gloria ; ca la nuestra
pascua es la muerte de Cristo. E si nos pa
gsemos de circuncisar " nuestras carnes,
ass como nos pagamos de circuncisar nues
tros corazones , seriemos tenudos de lo fa
cer en nuestras carnes. Ca quando mand
que fussemos tenudos de circuncisar naes-
tras carnes solamientre , entendiese 1 5 ende
el circuncisar de los corazones, toller la
descreencia ende, ass cuerno dice el pro-
pheta : circuncisad vos Dios , tolled la
sobeiania de vuestros corazones. Onde nos,
pues las sombras de la verdad son idas ,
croviemos la verdad , lexamos 14 las som
bras, catamos las certedumbres del ver
dadero testamento IS, los sesos del espla-
namiento del error, por end establecemos
este establecemiento por siempre , que todo
judio que ficiere la pascua segund suele re
ciba C. azotes, rayanle la cabeza, chen
lo 16 de la tierra por siempre, metan todas
sus cosas en el tesoro del rey. E tod aquel
que circuncisare 17 cristiano judo,
ficiere en s en otri tan laydo techo ,
mandar otri que ge lo faga , crtenle la
su verga de raiz , toda su buena sea me
tida en el tesoro del rey. E si alguna mu-
ger ficiere circuncisin en su natura , diere
su fijo alguno que lo circuncide , tienle
las narices, quier sea 18 una muger mu
chas que tal pecado ficieren , squenlas de
quanto que ovieren por pena, mtanlo en
el tesoro del rey , sean echadas de la tierra
por siempre mientra que vivieren. E esta mis-
que las d quien l quesier. El que fecier otro cir
cuncisin , se dexare tacer , crtenle el veretro , sus
cosas sean de la bolsa del rey. Las mogieres que dexaren
circuncidar, otros algunos adoxieren circuncidar, cr
tenles las narices , todas sus cosas sean en poder del
rey. Otra tal pena deven aver todos aquellos que remo
vieren al cristiano la cristiana de la fe de Cristo , el'tor*
naren su fe. Ervigio Rey.
8 Toled. Esc. 1. y Malp. I. non tengan la pascua se
gund suelen, nin se circunciden.
9 Toled. Esc. 1. y Malp. i.fe.
10 Esc. 1. y Malp. 1. pe lidiados. /
11 Toled. crucifigarian. Esc. i. crucificarien.
11 Esc. 1. y Malp. 1. circumcidar, y asi despus.
13 Esc. 1. y Malp. 1. entendisemos en el circumcir.
14 Esc. 1. y Malp. j. dexamos.
1 5 Toled. y Malp. 1. tcstamiento.
16 Esc. 1. y Malp. 1. chenle.
17 Toled, y Esc. 1. circuncisiere. Malp. i. circuncisiare.
18 Malp. 1. quier sean muchas. Toled. y Ese. j. quier
muchas.
 190 DEL FVERO
ma pena sufran todos aquellos que tollieren 1
nengun cristiano nenguna cristiana de
la fe de Cristo , lo tornaren la descreen
cia de los judos su error.
V. 2 Que los judos non guarden los s
bados nin las otras sus jiestas.
Pues que son idas las sombras de las an-
toianzas , parescieron las verdades , de-
xamos nos de obrar por, las sombras , obli
gamos nos obrar por la verdad , pues non
es nenguno mas enemigo de la verdad , nin
aborrece mas el derecho que aquel que vie
ne contra la palabra de Dios , o dice por
lengua de su propheta: Aborridas mi alma
vuestras pascuas, vuestros sbados, vues
tros comienzos de meses. E por ende nos
castiga el apstol 3 , nos manda que an
demos segund el espritu nuevo, non si
gamos las letras vieias las palabras de fue
ra. Onde establecemos contra los judos des
credos , que si algn judo guardare los co
mienzos de las lunas , las pascuas de las
cabaniellas, guardare los sbados, los
das que han por grandes , las otras fies
tas , segund su antigua costumbre , reciba
cada uno dellos C. azotes, sea echado de
la tierra por siempre, toda su buena sea
en poder del rey, por tal que si se repen-
tiere de aquel error , que ge 4 la d aquel,
- qui el rey quisiere , si aquel en su yerro
fincare.
VI. s Que todo judo cese de todas hue
bras en los dias de los domingos 9 de
lasjiestas.
Nos non dubdamos , nin se cela nengu
no, que todo cristiano que non ondra l
dia del domingo es enemigo de la fe cat-
1 Esc. 1. y Malp. 1. tolleron.
3 Esc. 3. Que los judos non tsen guardar los sbados
nin las Jiestas segn la su constumbre.
Diz esta ley que los judos non sean osados de celebrar
las fiestas , nin los sbados , nin las ferias segn su cons-
tunbre , quien lo fecier denle cient azotes , tresquilado
en cruz , sea desterrado , toda su buena sea en poder
del rey, que la d l si se tornar la fe cristiana en
algn timpo , si quesier perdurar , dla otro qual se
1 quisier. Ervigio Rey.
3 Toled. y Esc. 1. el apostlo.
4 Toled. que ie la d.
5 Esc. 3. Que todo judo dexe de labrar los domingos
las otras fiestas.
Esta ley manda firmemientre que los judos y las ju
das tambin guarden los domingos las otras fiestas co
mo los cristianos ; si algn dellos contra esta ley venie-
le , sea tresquilado en cruz , reciba C. azotes ; si por
aventura los siervos las siervas dellos en estos dias la
braren , otra tal pena ayan como los sennores ; si los
sennores pe lo consienten , pechen cient sueldos la bolsa
del rev. Las fiestas que deven guardar estas son : todas
las fiestas de Navidat , de Santa Mara , de Circunci
sin , de Aparicio Domini , el dia de Pasqua , los
dias de las Santas Ochavas , el dia de Invencio Snete
Crucis , el dia de Ascensin, el dia de Cinquesma , e
todos loa domingos del ao. Ervigio Rey.
JVZGO
lica , que la quebranta , la desface , et nos
escodrinnarmos 6 aquellos que niegan
desfacen nuestra ley con iusticia E estable
cemos con derecho , decimos que todo ora-
ne , quier sea judo juda , que labrare en
campo en huerto en los dias de los do
mingos , la muger 8 filare lino lana ,
ficiere otra huebra 9 alguna en casa , en
el campo, en yuguera, acontra 10 de la
noble costumbre de los nobles que es usada
entre los cristianos ; aquel que fuere osado
de facer lo que nos defendemos , rayanle la
cabeza , reciba C. azotes. E si algn omne
fallare al siervo la sierva agena en estos
dias faciendo alguna huebra defendida , su
fra la pena que establecimos en esta ley. E
si los sennores les mandaren facer lo que
nos defendimos, pechen C. maraveds. Es
tos 11 son los dias que deven seer guardados:
la Asumpcion de Sancta Mara , la Anun
ciacin quando concebi la del Santo Esp
ritu , la Navidad de Cristo , la Circum-
cision , la 13 Aparicin , la pascua de la
Resurreccin, el octavo dia depues, la
Ascensin de Cristo al cielo , la Perneos
te quando descendi el Espritu Sancto so
bre los apostlos, todos los domingos; ca
la ley de Cristo manda guardar curar todos
estos dias.
VII. 14 Que los judos non departan las
unas carnes de las otras.
Los judos que son en yerro, mantienen
la mala ley , son mas sucios que todas las
suciedumbres l, lexan 17 las unas carnes,
comen las otras, departiendo las unas de
las otras. Onde aquel que fuere fallado,
manteniendo 1 8 este error en comer las unas
carnes, esquivar lo que la ley cristiana
ha por suelto , sea trado al alcalde de la
6 Malp. 1. escudrunnarmos.
7 Esc. 1. y Malp. 1. menguan.
8 Toled. mugier.
9 Esc. 1. y Malp. 1. labor.
10 Malp. 1. contra.
1 1 Toled. Et estos.
1 1 Toled. y Malp, i. concibi.
13 Toled. et el da de la Aparicin.
14 Esc. 3. Que los judos non departan sus cotneres se*
gun el su uso.
, Esta ley diz los judos que non desmembren las. car
nes , nin saquen sevo ende , nin sangre , nin escoiau ningu
na cosa como suelen fazer , quien lo fecier en otra ma
nera , salvo como los cristianos , tresquilado en cruz , reci
ba C. azotes : otra tal pena lieven por los vinos si lo con-
travienere salvo como los cristianos -. otra atal pena ayan
todos los judos que esquivaren las viandas de los cristia
nos. De las carnes del puerco decimos tanto que si alguno
hy oviese algunas que por asco no las podiese comer ,
en todas las otras cosas fuessen bonos cristianos , por so-
lamient por desechamiento de aquella carne non tiiessen
tenudos aquella pena , ca tuerto sera por coiqer de
una carne senna se perdiese toda la otra bondat.
15 Esc. 1. y Malp. 1. tienen.
16 Esc. 1. y Malp. 1. sucidumbres.
\j Esc. 1. y Malp. 1. dexan.
itt Esc. 1. y Malp. 1. manteniente.
 LIBRO XII.
tierra , rayanle la cabeza laydamientre ,
reciba cient azotes. E segund este establece -
miento que nos pusiemos sea guardado en
los vinos , segund esta pena sea penado
aquel que los vinos dexare , esquivare al-
gun beber de los beberes de los cristianos,
si 1 por ventura lo oviere de su natura. En
las carnes del puerco iudgamos con piedad,
que si algn omne oviere usgo de las comer
por la antigua costumbre *, non ge lo diere
su natura, non lo ficiere por su antigua
descreencia , non las quisiere comer, fue
re bien fiel en las otras cosas de la cristian
dad, non descroviere 3 en nenguna dllas^
fuere perfecto 4 en la ley, estos tales pro
bndolo non sufran la pena de la ley de su
so ; ca semeia que non es nenguna cosa mas
contra derecho, que aquel ques firme en la.
cristiandad , cumple los mandamientos de
la santa J ley, es condempnado por non.
comer carne de puerco : onde non deve seer
reptado 6 nin perseguido por esquivar una
carne , comiendo las otras cosas quel eran ,
vedadas en su antigua descreencia, tambin,
cuerno la carne del puerco, ante que veniese
la sancta fe de Cristo.
VIIL 7 Que los judos 8 non casen con
nenguna 9 de su parentesco , ni se
casen sin bendicin de los sacerdotes.
No mandamos ningn judo, quier sea
varn muger, de se casar con nenguno
de sus propneos , nin con propincos de sus
mugeres, nin ellas con los de sus maridos,
si non segund la regla que fue puesta los
cristianos fasta el sexto grado , ni fagan
el casamiento en su parentesco. E todo aquel
ques'metiere en esta vergenza de tal casa
miento, sufra esta pena, que sean luego de
partidos, reciba IO cada uno dellos C. azo
tes, rayanles las cabezas, sean echados de
la tierra por siempre , fganles facer fuerte
penitencia , pierdan todas sus buenas ,
yanlas los fijos que ovieren de otro casa-
1 Esc. i. si non si por aventura.
2 Esc. i. por alguna costumbre,
jj Esc. i. y Malp. i. descrove.
4 Esc. i. perfecho. Malp. i. profech.
5 Toled. sanr eclesia.
6 Esc. i. y Malp. i. penado.
7 Esc. 3. Que los judos non osen casar con parientai
fasta en el quarto grado.
Diz esta ley que ningn judo non case con su parien-
ta , nin ninguna juda con su pariente , segn suelen facer
fasta VI. grado ; si alguna con otro casar , o con l sa
aiuntar , luego sean departidos , denles CC. azotes , sean
desechados de la tierra , toda su buena ayan los fijos
do otro leal casamiento , desse meysmo si fuesen bue
nos cristianos , ninguna tacha mala en ellos non troba-
ren , si judos fueren , mal mantovieren la fe , toda
esta buena sea en poder del rey , que la departa entre los
bonos cristianos que trobaren sus herederos; si ninguna
non trobare , sea metido en la bolsa del rey. Et otros
manda esta ley, que si algn judo quesier casar con al
guna juda, denle arras fuer de cristiano, venga con
TITVLO III. 19I
miento si los ovieren, que non sean de
casamiento devedado. E si non ovieren fi
jos, si los ovieren de casamiento deve
dado , asi cuerno dixiemos , si se ficieren
judos, mantovkren su error, fueren
nacidos de casamiento devedado segund la
ley, estonce pierdan sus buenas, yalas
el rey, que faga dellas lo que l quisiere,
que las d sus herederos cristianos: si non
oviere herederos cristianos , yalas el rey. E
lo primero que mandamos guardar en esta
ley en todas guisas , que si algn judo al
guna juda se quisiere casar primero casa
miento , non se case si non si diere arras
sabudas , que faga carta de dote , segund
la ley de los cristianos , que les d el sa-
cerdot bendiciones dentro en el seno de
la eglesia. E si algn judo se casare sin
bendicin del sacerdot contra la ley de los
cristianos , pasare el mandamiento de las
arras que es departido en la ley comn, pe
che al rey C. maraveds , reciba O azo-;
tes. E esta emienda , estos azotes deven
aver cada uno dellos mbos, el varn la
muger ques'casaren ; los padres de los ca
sados todos sufran esta pena , porque vinie
ron contra la ley.
IX. 11 Que los judos non contradigan
nuestra ley , amparen razoti de la
suya , ni los que fuyen de la ley
non se muden " otro logar y nin
los acoia nenguno.
Si algn judo refertare contradixiere la
ley de Cristo , quisiere 1 3 amparar su ley,
desmentier la ley de Cristo, 14 si alguno
ficier fuir otro della , se ascondiere en.
nuestra tierra, en las nuestras fronteras,
en las fronteras dotro regno , mostrare
alguno destos o se asconda, lo encubriere l
en su casa , entendiere que aquel fuye; si
fuere probado aquel que lo acogi que pa
s nuestro establecimiento, reciba cada uno
dellos C. azotes , el rey aya todas sus bue-
ela la eglesia, k resciba bendicin del clrigo' as como
cristiano; quien contra esta lev fuer , peche cient sueldoi
al rey , -resciba C. azotes : tambin los resciba el novio
como la novia , dems sus padres sus madres.
8 Malp. 1. Toled. y Esc. r. judos que son fechos cris
tianos non se casen. .:
9 Malp. i. Toled. y Esc. i. ninguna person.. >
10 Toled. reciba luego.
1 1 Esc. 3. Que los judos non osen amparar, nin encobrir,
nin rescebir los cristianos que se quieren tornar judos.
Diz esta ley que si alguno de los judos quesier es-
carnescer la ley de los cristianos , quesiese quebrantar
la fe catlica defendindose por la maldat de su seta,
fuxiese de nuestra tierra por tal de no mantener de-
rechamientre Ja fe , diese conseio ayuda otro de
fyr ante la fe, quien quier que fuese preso en atal cosa
denle C. azotes , tresquilado en cruz chenle de la tier
ra , todas sus cosas sean en poder del rey. . '.
12 Malp. 1. Toled. y Esc. i. vayan.
1 3 Toled. quisiere.
14 Malp. 1. y< Ess.a. . , . .> . .1 .1;
aa
 DEL FVERO
as, sean echados de la tierra por siempre,
el rey faga dellas lo que por bien toviere.
X. 1 Que nengun cristiano non reciba pre
sente, ni comer contra la ley de Cristo.
Con gran derecho deve ser alongado de la
fe de Cristo quis'enfinne 1 que la cree ver-
daderamientre , la ampara desfacindola,
contradiciendo la verdad , en que reciba
presente por desfacer la verdad. E este tal
oya el Profeta que dice: Vos vendiestes el
iusto 3 por plata , el pobre por precio de
los zapatos de vuestros pies : yo silvar 4 so
bre vos, ass cuerno silva la carreta carga
da de miese s, grita muy alto, el fuidor
perder el fuir , el fuerte non avr su
fuerza , el esforzado 6 non podr estorcer,
el ballestero 7 non sestar , el corredor
non se salvar, el caballero non se libra
r , el esforzado 8 de corazn uir de en
tre los fuertes desnuyo. Pues qui 9 es
este que fu vendido por plata , qui es
este pobre vendido por precio de los zapa
tos , si non el Fijo de Dios vivo solo , cuya
sangre limpia vendieron por treinta dineros
de plata , cada dia lo venden los que es
carnecen la verdad , lo compran los que
descreen en l ? nos sabemos que algunos
fieles son que s'enfinnen to de descobrir los
pecados de los judos, que los quieren es
carmentar con celo de la f , e con gran sa
bor de devedar su descreencia, de s decben-
se con cobdicia, por los dones que han
usados ; assque quando algn descredo les
aduce algn presente algn don qualquier,
luego en aquella ora se callan de la verdad,
se dexan de devedar el error que dicien
que punnaban en la descobrir, en lo ta-
iar por recebir aquellos presentes malos,
lxanlos escapar sin pena. Onde si algn cris
tiano, de qual linage quier que sea, de qual
dignidad quier , de qual rden quier que
sea , quier varn , quier muger, clrigo ,
lego que tomare algn comer algn presen
te por ayudar contra la ley de Cristo algn
judo alguna juda , toma dellos nin de
X Esc. 3. Que el cristiano non sea defendor del judo
por donno alguno.
Est.i ley diz que ninguno cristiano non sea osado de to
mar algn servicio del judo por defenderlo por encobrir
la errancia en que l eslodier; qui lo fecier va contra las re
glas de los santos Padres, pechar dos tanta i la bolsa del
rey de quanto sopieren que tom dl judo. Ervigio Rey.
a Toled. enfie.
g Esc. 1. los iustos.
4 Esc. 1. siblar. . . . sibla.
5 Malp. 2. misse.
o Esc. 1. y Malp. 1. forzador.
7 Esc. j. y Malp. 1. baleston non sestar.
8 Esc. i.y Malp. 1. forzador.
9 Toled. quien. . . , quien.
10 Toled. enfien.
1 1 Esc 3. Que los judos non osen leer aquellos litros los
quales refusa la fe catlica.
E esta diz , que ningn judo non sea osado de en
JVZGO
de sus mandaderos qual presente quier que
sea, emperezare de non amparar mante
ner los establecimientos de la ley de Cristo
por alguna cosa que tome dellos, todos aque
llos que s'movieren por algn don , encu
brieren el yerro que saben dalgun judo,
cesaren de escarmentar su maldad por algu
na manera , sufran los mandamientos de los
sanctos Padres que son en los decretos ,
pechen la casa del tesoro del rey lo que
tomaron del judo de la juda en duplo,
si les fuere probado.
XI. 11 Que los judos non lean los libros
que non autentica la ley de Cristo.
Ayudar los que non deven seer ayuda
dos, consentir los que non deven seer
consentidos, mas es descreencia que signo
dayudar la verdad , ampararla. E por
end si algn judo leyere los libros, es
tudiare en los escriptos de los judos , en
que yaz la contradicion de la fe de Cristo,
aquellos libros fueren fallados en casa de
algn judo , los encubriere , parecieren,
rayanle la cabeza en conceio , reciba C.
azotes , faga sobre s un escripto testigua
do , que nunca " mas torne leer tales li
bros, nin los tenga, nin los cate, nin los
retraya , ni los allegue en toda su vida. E
si depues que ficiere este escripto, ficiere esto
quel nos defendemos, rayanle la cabeza,
reciba C. azotes, pierda toda su buena,
sea echado de la tierra por siempre; por
que torn en su error, el rey d toda su
buena quien, quisiere de sus varones. E esta
pena misma sufra todo maestro que fuere
osado de ensennar los mozos tales libros
corruptos. E si algn maestro fuere fallado
ensennando tal error , reciba C. azotes ,
rayanle la cabeza, faga sobre s- un escripto
testiguado , que non torne mas ensennar
alguno tal error ; si tornar en ensennar
esto que nos defendemos , non cumpliere
lo que sobre s testiguare, pierda toda su
buena , sea del rey , ryanle la cabeza,
reciba C. azotes , sea echado de la tierra
sear libro que venga contra la f de los cristianos ;
quien lo librare , nin lo demostrare , nin en su casa as-
condido lo toviere , tresquilado en cruz resciba C. azo
tes , iure que iamas non lo asconda , nin lea otros , nin
all nil tenga consigo; si despus de esia jura ge lo fa
llasen , denle otros C. azotes , tresqulenlo en cruz ,
pierda quanto ha , sea desterrado por jamas , aquella su
buena yala quien la diere el rey la otorgare. Esta
meysma pena ayan los que tales libros ensearen los nin-
nos , quelles den cient azotes , los tresquilen en cruz ,
juren que non los ensennen mays ; si despus los hy
tomaren , todo quanto an sean en poder del rey ,
ellos tresquilados en cruz resciban CC. azotes , sean
desterrados por jamays : los ninnos fasta X. annos que
no.11 sean culpados por que los oyen ; mays si fuesen
de diez annos los oyeren , mays ayan .esta pena so
bredicha.
12 Toled. nunqua.
 LIBRO XIL
pr siempre. E aquellos mozos aquellos nin-
nos estonce sern libres de la pt-na de los
azotes que nos establecimos , quando fuere
probado que leyendo ellos aquel error non
avien doce annos ; si ovieren mas de doce
annos , leyeren aquella abusin , sufran la
pena , el pecho , los azotes que sus maes
tros han de sofrir en esta nuestra consti
tucin.
XII. 1 Que los siervos cristianos non
sirvan d los judos , nin se acom-
pannen * d ellos.
Toda la universidad de la cristiandad deve
tener por grand cosa, por muy desabrida 3,
que la companna de los judos que desobe
dece Dios su Cristo , se sirvan de sier
vos cristianos , que s'obliguen su servi
cio , por que les ellos den muy mal galar
dn, que sometan, ensucien algn miem
bro de los miembros de Cristo , que nos on-
dramos , seyendo ellos confondidos , fijos
de confondidos : ca nos non queremos que
sometan 4 tales cuerno ellos, la companna
de Dios, que es apartada dellos por el sagra-
miento del baptismo, que sirvan s judo
juda non fieles de Dios de Cristo. Que
quando los amigos de Cristo vieren sus ene
migos servirse del su cuerpo , haberlo en
su poder , ensuciarlo , non es nengun tuer
to mas manifiesto , nin mas feo que los ami
gos de nuestra ley sirvan los que son nues
tros enemigos en la fe, los quales la con
tradicen , deniegan sus buenas costumbres
su buen estado. E por end mandamos que
sea guardado por esta constitucin el esta
blecemiento que fizo el Rey Sisebuto nues
tro antecesor, que lo mantengan, lo
Cumplan , fueras en d'all o manda matar;
nos damos su establecemiento por estable
por firme , confondemos todos aque
llos que salieren d'aquella ley , segn fueron
confondidos , apartados , denostados to
dos aquellos que non tcieren por lo que man
da aquella ley. Onde nengun judo non sea
osado de aver siervo cristiano , nin de facer
contra del establecemiento d'aquella ley,
fueras end'aquella una cosa que mandaba
aquella ley, daba por firme o dice que el
judo puede franquear el siervo cristiano;
nos vedrnoslo , mandamos que non vala;
ca grand tuerto serie que los judos que son
i Esc. 3. Que los judos non alleguen s mancebos
cristianos, nin se sirvan dellos.
Esta ley diz que si algn judo despus que el Rey Si-
sevundo confirm aquesta ley fuer trocado que tenga man
cebo cristiano , nin manceba , nin siervo , nin libre consigo,
nin en ascuso , nin paladino , pierda la met de quanto
a pora bolsa del rey , ni tal fuere que non aya donde
lo componga , resciba C. azotes trcsquilado en cruz. Er-
vigio Rey.
i Toled. y Esc. 1. nin moren con ellos.
3 Toled. desabuda. . * .- 1
TITVLO III.
siervos de los pecados del yerro, siervo
de la descreencia diesen libredad escripto de
franqueamiento un miembro de los miem
bros de Cristo, que son libres por creer en l,
por que la teniebra non puede alumbrar
la verdadera luz , nin el siervo non pue
de dar ondra de libredad. E el Rey Sisebu-
tos non les diera aquel poder si non por que
l ficiera aquella ley luego al comienzo, que
llamaban los judos la fe por los traer
ella ; mas agora non queremos que pue
dan franquear siervo cristiano , nin lo ayais
en nenguna manera ; ca fueron contra aque
lla ly que defiende que los descredos non
oviesen siervos cristiartos: abastarles deve
que les non facemos sofrir la pena por que
pasaron aquella constitucin , pues cuerno
no les detendremos- lo que nuestros ante
cesores defendieron? Ca el establecemiento
de la constitucin los juicios 6 del decreto
defienden que no lo pasen, ellos fueron
osados de venir contra ello. E esta es la ma
yor merced la mayor soltura 7 que les nos
facemos, que cada judo aya espacio de ven
der su siervo el cristiano desde el primer an-
no que nos regnamos del primer dia de fe
brero fasta LX. dias depues, ass cuerno man
damos en esta ley. E esto fagan con con-
seio de los obispos, de los sacerdotes,
de los alcaldes que fueren en cada provin
cia en cada tierra, por tal que aquellos
siervos vendidos non prendan muerte, ni
lision , nin danno , por tal que los judos
non ayan carrera, quando 8 los vendieren , de
facer algn enganno por los enagenar, se
vengar en ellos con 9 la grand sanna. Pasados
los LX. dias depues de 10 calendas avandichas
nengun judo non tenga siervo cristiano, nin
franqueado , nin sierva : quando quier que
el siervo fuere fallado en poder del judo, de
pues destos dias aplazados salga libre , en-
treguel su sennor su peguiar, as cuerno man
damos en esta ley ; sean todos aquellos sier
vos libres , si fuere probado que sus sennores
los ascondieran por fuerza. E todo judo en
cuyo poder fuere fallado algn siervo cris
tiano pasado este plazo que es dieron , lo
oviere encubierto franqueado, pasare es
ta constitucin en alguna manera , la non
guardare, peche la meetad 11 de toda su bue
na al tesoro del rey : si non oviere onde
peche, reciba cada uno daquellos 1 3 que ficie-
ron este pecado C azotes.
4 Esc. 1. y Malp. 1. se metan.
5 Toled. siervan. '
6 Toled. judicios.
7 Toled. sultura.
8 Toled. quantos lo vendieron. '
o Toled. por la gran sanna.
10 Toled; de las.
11 Malp* i> arriba dichas.
1 2 Toled. y Esc. 1. meatad.
_ 13 Toled. delloc.
Aaa 3
 r94 DEL FVE! LO
XIII. 1 Si el judo conosce que es cris
tiano , i.por end non quiere quitar
de si el siervo cristiano.
Si algn judo por arte por enganno, confiesan que lo facen de buen corazn,
por miedo de perder su buena, dixiere que
mantiene la costumbre de la ley de los cris
tianos , cumpliere a de dicho la ley de 5
Cristo, dixiere que non quitar de s sus
siervos cristianos , ca es cristiano ; nos ha
bernos esplanado en qual manera conviene
que afirme lo que dice , assque d'all ade-
lantre non pueda engannar ni falsar en lo
que dixiere. E por end establecemos comu-
nalmientre , que todos los judos que son en
las provincias de nuestro regno, desde el
primer anno que nos regnamos del primer
dia de febrero 4 fasta el primer dia de abril
d'aquel anno , puedan vender sus siervos los
cristianos , segund que les mandamos en la
ley de suso, que es ante desta. E si ellos
quisieren tenerlos consigo , afirmen que son
fechos cristianos en la guisa que nos espla-
namos en este libro , ca nos les diemos es
pacio en que puedan perder sospecha, que
s'purguen de todo enganno, dimosles LX.
dias del primer dia de febrero fasta el pri
mero d'abril d'este anno. Onde los que qui
sieren dellos escapar, entrar en la ley de
Cristo, vayan en comedio destos dias al obis
po de la provincia , escriban por sus ma
nos , fagan sennales de sus testimonios ,
fagan promisin pblica de lo que cuedan s
facer, escriban 6 en aquellos omenages que
s'dejan de todas las costumbres de los ju
dos , que las niegan , que en nenguna
guisa non tornen en ellas , nin sigan su an
tigua descreencia , que s1dexan de su pri
mera descreencia , que s'tornan la ley
de Cristo ; escriban en aquella carta el or
denamiento del smbulo, que s'nunca 7
tornen * su descreencia antigua, todos
los otros pley tos , ass cuerno nos esplanamos
en este captulo , so tal condicin que s'con-
fessen 9, que conoscan por palabra, que
non tengan en los corazones al, fueras lo
que dicen por la boca, que non ayan car-
rerra nengun afloxamiento por mostrar de
fuera la cristiandad , celar en sus corazo
nes la judera. E que los obispos los al-
i Esc. 3. Que el judo non se enfinga seer cristiano, nin
se otorgue por cristiano por non querer taller de si
mancebo cristiano.
Esta ley diz que ningn judo non tenga consigo man
cebos cristianos , magar que diga que es cristiana, que
vive corto cristiano , si primero non fuere probado mu
cho con aquella confession que se sigue , mays esta ley
esto delante obispos delantre juices : si consigo los
non tovieren antes que non sean esprobados , ayan la
pena sobredicha para la bolsa del rey , si non ovie-
ren onde lo compongan , trcsquilados en cruz reciban cient
azotes,
a Toled. compliere.
JVZGO
caldes , que fueren testigos en el escripto de
sus promisiones , que punnen de seer en end
bien seguros dellos , que los coniuren con
las iuras que son en esta constitucin I0,
que todo lo que es en el escripto , lo que
de 11 verdadera pura voluntad , que lo
mantenan , lo guardarn todos sus dias.
E los que fuere probado que sus huebras
su fe es buena , cumplieren quanto pro
metieron, aquellos se puedan servir de 12 sier
vo cristiano en todo su servicio, ca d'otra
guisa non se deven someter los siervos cris
tianos en su servicio , nin seer en su poder,
si non si fuere provado que son verdaderos,
que estn con ellos cuerno deven. E el que
se dixiere cristiano dellos13, depues que fi-
ciere el testiguamiento sobre s, depues
que iurare , de s tornare 14 la ley de los
judos , la croviere , dexare lo que puso
sobre s , lo non cumpliere , iurare por
el nombre de Dios en falso , se tornare
la descreencia de la judera , squenlo de toda
su buena, yala el rey, reciba C. azo
tes , ryanle la cabeza sea echado de
la tierra los extremos. E aquellos que fue
ren dellos venzudos sus corazones de error,
non ficieren sobre s testigos de sus pro
misiones, de cuerno se tornan la cris
tiandad , en comedio del plazo que les es
puesto , depues del plazo , se sirvieren
de algn siervo cristiano , sufran la pena de
la constitucin que fu puesta en los sier
vos cristianos, que non sirvan los judos:
assque les tome el rey la meatad de sus
buenas. E si non ovieren nada onde paguen
lo que manda la ley , reciba cada uno dellos
C. azotes, rayanles las cabezas. Mas los
siervos cristianos que retovieren los judos
consigo contra de la ley , porque ellos non
descobrieron su ley , cuerno eran cristia
nos , en comedio del plazo sennalado , dlos
el rey quien quisiere , que sean siervos en
todas sus vidas.
3 Esc. 1. y Malp. 1. de los cristianos.
4 Malp. 1. hebrero.
5 Esc. 1. y Malp. 1. cuy d un.
6 Esc. 1. y Malp. /. escriban aquellos.
7 Toled. nunqua.
8 Esc. 1. y Malp. 1. en su mala ley.
9 Esc. 1. y Malp. 1. conesen.
10 Esc. i.y Malp. 1. ley.
1 1 Esc. j. y Malp. 1. buena voluntad.
11 Esc. 1. y Malp. i. su siervo.
Ig Toled. dlos.
14 Toled. tornas,
1 5 Toled. cabesza.
 LIBRO XII.
XIV. 1 De la conocencia de los judos;
e en qual a manera deven escrivir
la sennal de su conocencia sus tu
ras con iodos aquellos que vienen
d la fe.
Yo fulan , fijo de fulan , niego desmien
to todas las leyes, las costumbres, las
constituciones de los judos en todas mane
ras quanto es de sus fiestas , sus costum
bres, sus cosas, que guardan curan,
todo quanto que era obligado de su ley,
creia de su fe : asque no me torne mas
desagora nenguna de sus costumbres , ni
de sus fiestas , ni de su ley, ni cobdicie nin
guna daquellas constituciones, ni las diga
por la boca, ni las faga de fecho, ni las
tenga en el corazn. E descreo todo quanto
los de la ley de Cristo descreen , todo
quanto niegan J desmienten , creo en un
Dios Padre poderoso sobre toda cosa , cria
dor del cielo de la tierra, de las cosas
que son vistas, de las non vistas, cria
dor de las cosas sentidas , de las non sen
tidas , en el un Sennor Iesucristo fijo de
Dios , un engendrado que fu nacido del
Padre ante que todos los siglos, Dios de
Dios , lumbre de lumbre , Dios verdadero
de Dios verdadero, nacido4, non criado,
que es una substancia con el Padre , por el
qual son criadas todas las cosas , quantas en
el cielo son en la tierra , el qui por nos
por nuestra salud descendi del cielo , pri-
s carne del Espritu Sancto , fizse omne
de Mara Virgo , fu tormentado so poder
de Pilato mampostero, fu crucifigado se
pultado, descendi al infierno , resuscit
al tercer dia dentre los s muertos, subi
los cielos, asentse la diestra parte del
Padre , vern de cabo con gloria pora 6
iudgar los vivos los muertos , cuyo regno
i Esc. 3. Como deve cada un judo venir manifesta
cin .uando vien la fe cristiana , como deven ma-
nifestar la fe catlica.
Esta es la profesin que dexiemos de suso que deve fa
cer el judo, diz ass: yo fulan abrenuncio todas las
constunbres todos los guardamientos de la setta de los ju
dos , aborrezco de todo en todo las fiestas , las oferen-
das , los mandamientos todos que aguard , tuve fasta
en esaqu ass que de aqu adelantre ninguna cosa non guar
dar de su costun\bre, nin husare, nin deseare, nin obrare
por ende todas estas cosas abrenunciadas : creo en Dios un
padre sobre todas cosas poderoso , facedor del cielo
de la tierra visible et non vesible , criador de las cosas,
un Seor Jesucristo fijo de Dios , un engendrado del
Padre , nascido ante de Dios , los siegros de Dios , lum
bre de lumbre , Dios vero de Dios vero , nascido , non
fecho , omne de una sustancia con el Padre , por el qual
todas las cosas son fechas que son en cielo en tierra:
que por nos por nuestra salut descendi de los cielos,
encarn de Spritu Santo , nasci de Santa Mara omne
fecho ; pass sub Poncio Pilato , crucificado, muerto so
terrado: descendi los infiernos , al tercer dia resucit,
subi los cielos , sii.de la diestra parte del Poderoso,
aun deve avenir iudgar vivos muertos , cuyo reyno non
aver fin ; en Spritu Santo , sennor avivador de toda cosa
TITVLO III.
non abr fin. E creo en el Espritu Sancto
sennor vivificador , que man del Padre
del Fijo , que es adorado con el Padre con
el Fijo 7 en semble , el que fabl por bocas
de las prophetas : una sancta , catlica
apostliga 8 eglesia': conosco un babtismo
que redime todos los pecados: espero la
resurreccin de los muertos, la vida del
sieglo que ha por venir. Amen. E yo creo
todo quanto que promet, dix en este
smbulo verdaderamientre, crelo con to
do mi corazn , prometiendo que me non
torne la descreencia de la judera en nen-
gun tiempo , nin sea obligado de las fiestas
de los judos, nin de sus leyes, que ellos
suelen guardar ondrar, ni en fecho, ni
en voluntad; deniego su ley en todas
maneras , desmintola con todo corazn,
desatngome de todo quanto es con
tra la ley cristiana. Esto pongo sobre m,
promtolo desagora , por siempre , que
crea en la Sancta Trinidad , que viva se-
gund la costumbre de los cristianos desago
ra , que me esquive de la companna de los
judos , que me allegue los buenos cris
tianos , por tal que coma con ellos , be
ba 10 de todo quanto ellos comieren bebie
ren , que vaya la eglesia de Dios , ass
cuerno faz el verdadero cristiano aturada-
mientre ". E obligme guardar las fiestas
sanctas de los mrtyres , los domingos que
los cristianos suelen guardar, establecie
ron de curar con todo buen corazn; que
me acompanhe los buenos cristianos en
aquellos dias , que reciba ondre aquellas
fiestas, ass cuerno todos los catlicos las sue
len recebir, con ondra con mayora. E esta
conocencia estas iuras fueron escriptas en
' tal dia en tal era.
saliente del Padre del Fijo, que deve seer adorado y glo
rificado con el Padre con el Hijo : que fil pronuncia
do por las profetas en una santa catlica apostolgal egle
sia : confieso un baptismo en remission de los pecados ,
espero el resuscitamiento de los muertos , de la vida del
avenidero sieglo sin fin. En esta ley confirma el judo
todo lo que dixo , dice all todas estas cosas , creyendo
temiendo fielmientre primero que iamas non torne la
mala ley en que estaba , mays que siempre los cristianos
en comeres , c en fiestas guardar , en la eglesia de Dios
servir , todas las costumbres de los cristianos todas bien
mantener. Esta profesin fago so tal dia &c.
a Esc. 1. Toled. y Malp. 1. en qual guisa deven escrebir
aquellos que vienen la fe las sennales de su conoscencia
sus iuras.
3 Esc. 1 . y Malf. 1. desniegan.
4 Esc. 1 ;y Malp. i. nascido.
5 Malp. 1. de entre.
6 Esc. 1. y Malp. 1. para. Toled. por.
7 Esc. 1. y Malp. 1. el ensemble.
8 Esc. 1. y Malp. i. apostlica.
9 Toled. ecclesia.
10 Esc. 1. de todo corazn.
1 1 Toled. Esc. 1. y Malf. x. acuradamientre.
 196 DEL FVERO
XV. De los coniurios 1 con que deven seer
' coniurados losjudos quando se tornan *
cristianos , facen 3 su conocencia. 4
Iuro por el Dios Padre poderoso , que dixo:
1 Toled. Esc. i. y Malp. x.coniurationes.
3 Esc 1 . y Malp. i . facen.
3 Esc. 1. y Malp. 1. escriben sus conoscencias.
4 En el Esc. 3. este epgrafe y su ley dicen as :
Las candifclones los sacramentos por las fue deven ju
rar los judos quando vienen l<* fe catlica , como
deven jurar.
. Juro primeramientre por Dios Padre omnipotente que
dixo: por m meysmo urredes, non periurredes en'
nombre de Dios , en nombre de Dios nuestro seor , que
fizo cielo tierra , mar , arenas , todas las cosas que
en ellas son, que puso trminos la mar, deciendol : fasta
aqu verns , aqu quebrantars tus ondas inchantes -. qu
aixo: el cielo es mi , la tierra cavo de mios pies. Qui
al primero arcngel soberbioso ech del cielo , ante cuya
fez est toda la companna de los ngeles tremiendo , cuya
fez seca los abissos, cuyo desden faz poderescer los mon
tes : qui fizo el primero orne Adn en Parayso , le de
fendi , ved que non conmiese de la manzana del rbol
vedado , pues que Adn conmi de la manzana del r
bol fu echado del Parayso , fil apremiado l todo el
su humanal linage con ligamiento de cadena del maldito
descomugamiento. Juro por aquel que rescebi volunpta de
grado l sacrificio de Abel , maldixo Cayn muy des-
denosamientre , refusando su sacrificio : qui tiene guarda
Elias Enoc en cuerpo en alma en parayso , a los
de embiar morir en la postrema fin del sieglo por salva
miento : qui No con su moger , con tres sus fijos ,
oa sus mogeres de los fijos , i con animalias , con vo-
atilias , con las otras criaturas vivas denn guardar en la
archa en tiempo de! diluvio , por que todas criaturas to-
viessen su linnage su estado : qui denn querer de Sem.
fijo de Noe , Abraam , todo el pueblo de Israel : qui
exley las patriarcas las profetas , bendixo las pa
triarcas Abraam , Isaac , Jacob. Juro por aquel que pro
meti dixo Abraam : todas las gentes de tu semiente
sean bendichas , los di sennal de circuncisin en ta
jamiento perdurable. Juro por aquel que somi Sodoma,
torn la mogier de Loth en piedra sal quando cat
trass la cibdat. Juro por aqueLquc luch con Jacob ,
dil nimo en el nervio , fizlo cosquear , dixo . de
aqu adelantre non ser lamado Jacob , mays Israel. Juro
por aquel que libr Josep de mano de sus hermanos ,
quel fizo gracioso ante la faz los. oios del Rey Pha-
raon por que fuese toda Israel librada de fembre. Juro
por aquel que salv Moysem de las aguas de Nilo el rio,
aparesciol en rubo en semellancia de fuego, que em-
b sobre los egipcios X. plagas de fuego por la mano
meysma de Moysem , que libr el su pueblo de Is-
rae! de la mano de los egipcios , que fizo el meysmo
pueblo de Israel andar por seco en el mar Rubro , los
(li muro fuerte de agua corriente. Juro por aquel que :o-
poz el Rey Pharaon toda su almofalla en el mar Ru
bro. Juro por aquel que gui el pueblo de Isrracl de da
con anparancia de nube , de noche con anparancia de
fuego , andando siempre antellos. Juro por aquel que di
jji Moysem en Monte Sinay la ley escripia de un dedo en
labras de piedra. Juro por aquel que fizo fumar el Monte
Sinay veyndolo el pueblo de Israel. Juro por el quel es-
fcogi Aron por sacerdote primeramientre , que con
sumi los fijos da Aron en casa de fuego por que osa
ron ofrescer fuego ageno delante del sennor. Juro por
aquel que mand por su derecho iuycio que la tierra, sor
biese Datan Abiron todos vivos. Juro por aquel que
otorg di al pueblo de Israel en larga vianda magn
codornices en el yermo. Juro por aquel que mud las
aguas amargas en sabor dulce por el taimiento del blago
de Moysem. Juro por aquel que mostr di al pueblo
de Israel muchas aguas sin cuenta quando avian grant
sect por la ferida que di Moysem de su prtiga en la
piedra. Juro por aquel afeit al pueblo de Israel Xl.
JVZGO
Por mi iurredes , non vos periurredes el
nombre de Dios nuestro sennor, que cri
el cielo, la tierra, el mar,' lo que en
l es : el que puso los mares fito , dixo:
Fasta aqu llegars , aqu quebrantars tus
annos en el yermo , que guard los vestidos dellos sa
nos en todo aqueste tiempo que por ningn usamiento
non fuesen rotos. Juro por aquel que con mandamiento
non trastornado deved mand que ninguno non en
tras la tierra de promission por que creyeron la pala
bra de Dios salvo Ies Nav , Caleph , los quales
prometi que entraran hy. Juro por aquel que mand
Moysem que alzase su mano, maldixiese las Malechi-
tas , vencera el pueblo de Israel. Juro por aquel que
mand nuestros padres el numen Jordn por mano de
Ies Nav , establesci que XII. piedras fuesen sacadas
del rio en testimonio. Juro por aquel que mand todo
el pueblo Ge Israel , que luego passado el rio del Sumen
Jordn fuesen todos circuncidados por las piedras enta
lladas , por aquel que los muros fondi de Yeric la
cibdat. Juro por aquel que onr David rey con gloria del
reyno, que lo libr de las manos de Sal de su hijo
Absalon. Juro por aquel que enchia el templo de nie
bla la oracin de Salamon , espandi hy su bendi
cin. Juro por aquel que port Elias profeta por torbe
llino de fuego en cielo , alzndolo de tierra la siella
de gloria. Juro por aquel que enchi todas sus profetas
de Spritu Santo , libr Daniel profeta de los leones
fuertes bravos. Juro por aquel que denn guardar Jos
tres ninnos en la fornaz del fuego ardiente delante los
oios del cruel rey Nabocodonosor , que tenia la clave
de David -. que cierra lo que ninguno non abre , que
abre lo que ninguno non puede cerrar. Juro por aquel que
fizo todas maravillas , virtudes , signos en el pueblo
de Israel , en los otros pueblos. Juro por los X. san-s
tos mandamientos de la ley. Juro por Jesucristo fijo de
Dios Padre omnipotente , por el Spritu Santo , que en
Trinidat es uno , por la santa resurrescion de Jesucristo
nuestro Seor Dios x por la su gloriosa Ascensin ,
maravilosa quando subi los cielos , por el- su ave
nimiento mucho terrible en que iuzgar vivos muertos
paresciente muy manso los justos , muy espantable
los malos , por el su muy onrado cuerpo , por la su
muy presciosa sangre : que fizo veer los ciegos , oyr los
sordos , san los paralticos , fizo feblar los mudos ,
fizo fuir los demonios de los cuerpos de los omnes ,
fizo andar correr los contrechos , resuscit los muer
tos -. que and de s,us pies sobre las aguas , resuscit
Lzaro de muerte , conmo era la su carne tornada po
drida de quatro dias que yaca en el monumento, le di sa-
lut vida: et que torn el gran loro, plant de sus
hermanas en gozo : que es facedor del mundo todo ; qui es
comenzamiento de luz , carrerador mostrador de salut;
qui alumbr todo . el mundo por el su nascemiento , lo
redemi por la su santa passion ; qui solo fu libre entre
los muertos , non pudo retenido ser de muerte ; qui que
brant los infiernos , con la inagestad del su poder sac
ende las almas de todos los fieles : que despus que ven
ci la muerte , ovo victoria del mundo , subi los cie
los con aquella meysma carne que pris en tierra de la
gloriosa santa Mana su madre , siede la diestra de
su Padre omnipotente , rescebi del perdurable poder
de reyno. Juro sobre todo esto por todas virtudes del cie
lo , de todos los santos , de los apostlos , de las
>rofetas , de las patriarchas , por las reliquias de todos
os santos , por los quatro evangelios , que quantas co
sas he iuradas prometidas por todos los sacramentos so
bredichos que son fechos sobre este altar N. de tal santo,
sobre qual pongo mis manos , tengo , que yo todo lo
venga , tenga de obra de fecho , de creencia quanto
he prometido la fee catlica. Et vos, seer obispo, lo
prometo juro , vos d escrito de mi mano fecho que
quanto yo jur promet con mi propia volunptad , i
con limpio corazn lo iur , dixe sin ningn engao,
sin falsidat , sin descontento , iuro por aquella iura
que iur denegu, deneg todos sus usos costum
bres , todas sus fiestas , todas sus. pascuas , sus con-
nwes segund su constumbre de los judos , nin usar sus
 LIBRO XII.
ondas puxaderas E el que dixo : El cielo
es mi seeia, la tierra banco de mios pies.
El que destruy el ngel primero quando
engrandeci, se quiso empareiar con l.
Iuro por el nombre del sennor ante a qui se
paran todas las caballeras de los ngeles
tremiendo , cuya faz enssuga J las aguas de
los abissos , cuya sanna faz tremer 4 los
montes : el que fizo habitar al primero omne
en el parayso, mandol que non comiese
del rbol s, comi , echlo del parayso,
meti l 6 su linage en fierros de
desobediencia: el que 7 recibi el sacrificio
de Abel 8 con gracia , desech el de Cain
con derecho : el que fizo vevir 9 Henoc
con su cuerpo en el parayso terrenal con
Elias, los far morir ante de la fin : el
que dex No su muger, sus fijos tres
con sus mugeres vivos , las animalias ,0,
las aves , los bestiglos en el arca en el
tiempo del diluvio , por sacar de cada una
daquellas animalias linage generacin :
el que sac de Sem fijo de No Abraam
su amigo, de Abraam Israel , su yente,
el que cogi esley las patriarcas 11
las prophetas , bendixo las padriarcas
Abraam , Isaac , Iacob ; iuro por aquel
que prometi Abraam el sancto : con tu
linage se bendizrn todas las yentes , dil
sennal de circumcision por precepto dura
ble ; iuro por aquel que destruy Sodom
Gomorra , torn la muger ,a de Loth
en figura de sal, quando cat en ,J pos si: el
que luch con Iacob, tanx 14 su nervio,
encox, dixol : Non te dirn Iacob, mas
decirte han Israel : E iuro por aquel que li
br Ioseph del enganno de sus hermanos,
lo ondr contra Faran por librar por sus
manos todos los fijos de Israel de fambre:
iuro por el que libr Moysen del mar,
conmeres , que nunca guardar fiestas rn sbados , nin
pascua , nin ferias segn su constumbrc de los judos , nin
usar sus conmeres , nin desvenar , nin sacar sebo de
ninguna carue nin de sangre segn la costumbre de los
judos , prometo iuro que guardar toda pascua ,
todas fiestas , toda creencia de los cristianos , que usar
c comer todos los conmeres de los cristianos carnes de
puerco , creo en la Santa Trinklat , prometo siempre
creer en ella , prometo de nunca me compannar com
panna de los judos ; mas acompannanne he siempre los
cristianos , vevir siempre en todas por todas cosas
segn las costumbres , guardar siempre quanto la fee
catlica manda. E si por ventura yo tornase la creencia
de los judos , aborresciese la tee de los cristianos ,
sus usos , sus comeres , tornase los judos , con
engao , por descebemiento , por alguna mala volump-
tat , por escarmiento iur esta iura , vengan sobre m to
das las maldiciones de la ley que fueron dadas confir
madas de la boca de Dios sobre aquellos que desprescia-
ron los sus mandamientos : vengan sobre m sobre mi
casa , sobre mis fijos todas las plagas de Egipto las
feridas de m sean espanto de todos los otros , que iuy-
cio venga sobre l , el que vieno sobre Datan Abiron,
que reviendo lo sorba la tierra , assque despus que
yo moriere el diablo me resciba con todos sus ngeles,
con toda su companna en las mayores penas del in
fierno , sentado con igual pena de fuego con todo el
pueblo de Sedoma Gomorra , quando venicre apa-
TITVLO III.
se le descubri en el espino en la flama
del fuego : el que tent 1 s Egypto por ma
nos de Moysen con X. llagas, libr su
y ente de la servidumbre de los de Egypto,
los pass el mar rubro en seco , fizo estar
las ondas eladas contra natura 16 del agua
corriente: E iuro por el que afog Fa
ran sus caballeras en el mar rubro : E
iuro por el que gui Israel 17 su yen te de
dia con un pilar de nube blanca , de no
che con un pilar de fuego. Iuro por el que
di Moysen en el Monte Sinay libro es-
cripto con sus dedos en tablas de marmor.
Iuro por el que afum el Monte Sinay oio
de los fijos de Israel. Iuro por el que esley
pora s Aron 18 primeramientre que fuesse
sacerdot , quem sus fijos con el fuego,
porque aduxieron fuego estranno , lo ofre
cieron Dios. Iuro por el que mand la
tierra que tragasse Abiron , Datan por
su juicio 1 9 derecho, descendieron vivos los
abissos. Iuro por el que di comer su pue
blo Israel en el desierto magna selhue. Iuro
por el que mud las aguas amargas por echar
la viga en ellas , ficironse dulces. Iuro por
el que di beber los fijos de Israel quan
do ovieron sed en Horab, firi Moysen
en la piedra con su blago , manaron della
muchas aguas. Iuro por el que di comer
los fijos de Israel en el desierto quarenta
annos , mantovo sus pannos sanos , que
non enveiecieron por los usar. Iuro por el que
iudg con derecho que non entrasse nengu
no de los fijos de Israel en la tierra de la
promisin , porque non crovieron por su pa
labra , fueras end Josu Ben Non , Caleb,
los quales iudg que entrarien hy. Iuro por
el que mand Moysen que alzase su ma
no, alcanzarien los hijos .de Israel los gi
gantes. Iuro por el que pass nuestros pa
reciere la magestad del gloriossimo prncipe nuestro se
or Jesucristo , sea cuntado metido en aquella companna
de los malos , los quales muy terrible muy glorioso
iuyz atenazando julgar diciendo : Partid vos de m , mal
ditos , it vos en fuego perdurable , el qual es dado
aparellado al diablo , sus amigos , sus ngeles,
todas sus compannas. Dadas estas constituciones tal
dia. N. tal. Et caetera.
1 Esc. i. y Malp. i. pasaderas.
2 Toled. ante el que.
3 Esc. i. enxuga.
4 Malp. i. entremecer.
5 Toled. de rbol.
6 Esc. i. y Malp. i. s.
7 Toled. qui , y as dice siempre en esta ley en lugar
de que.
8 Malp. a. lee Hebel.
p Toleii. vivir.
10 Malp. i. alimalias,^ as despus.
1 1 Malp. a. y Toled. padriarcas. ,
1 2 Toled. mugier.
13 Esc. i.y Malp. 1. enpus.
14 Toled. tans su niervo.
1 5 Esc. 1. tenpt. Toled. templ.
10 Malp. 1. naturaleza.
17 Toled. su gente Israhel.
18 Esc. j. y Malp. 1. Aarea.
19 Toled. judie io.
/
 DEL FVERO
dres por manos de Josu Ben Non el flumen1
Jordn , mand que tomasen daquel rio
XII. piedras por testimonio. Iuro por el que
mand los fijos de Israel quando pasaron
el flumen Jordn , que se circu incidiesen
con cuchiellos de piedras, el que derrib *
los muros de la ciudad de Iheric 3. Iuro
por el que fizo fermoso David con gloria
del regno , lo libr de las manos de Sal,
de manos de su fijo Absalon. Iuro por el
que inchi la casa de niebla quando fizo ora
cin hy Salomn, meti hy su bendicin
quando el ador. Iuro por el que alz Elias
de tierra al cielo en la nube en un roque
de fuego ; por el que parti las aguas del-
flumen Jordn , quando ador Alyaxa, fi
n las aguas con el vestido de Elias pro-
pheta. Iuro por el que meti * el spritu sancto
en todas sus prophetas , el que libr Da
niel de las bocas de los leones fambrientos.
Iuro por el que salv los tres ninnos del 5
forno del fuego ardiente oio de Nabuco-
donosor el rey descreido malo. Iuro por el
que tiene las llaves de David , cierra lo
que non abre nenguno, abre lo que non
cierra nenguno. Iuro por el que fizo todos
los miraglos en el pueblo de Israel, en las-
otras yentes. Iuro por los diez acomenda-
mientos sanctos. Iuro por Iesucristo, fijo de
Dios vivo, por el Sancto Spritu, que es
un Dios verdadera Trinidad, por la re
surreccin de Jesucristo nuestro sennor ,
por su ascensin al cielo, por su venida
sancta , temerosa quando veniere pora 6
iudgar los vivos los muertos, por se mos
trar manso los iustos 7, bravo los des
credos. E iuro por el su ondrado cuerpo
su sancta sangre ; el que abri los oios de
los ciegos , fizo, oir los sordos, san
los contrechos, fizo fablar los mudos,
sac 8 los demohes de los demoniados , fizo
correr andar los coxos, resucit los
muertos ; el que andudo 9 sobre el agua de
pies ; el que resuscit Lzaro , lo desat
de la prisin de la muerte depues que era
su cuerpo podrido , torn su tristeza en
alegra ; el que cri el mundo, comienzo de
la luz , el ponedor de la salud , el que alum
br el mundo con su venida , lo redimi
con su muerte 10 ; el que fu solo libre en
tre los muertos, non lo pudo la muerte
tener ; el que quebrant las cerraduras del
infierno , libr las almas de los iustos del
infierno con su poder; el que venci la muer
te , alz su cuerpo , que pris en tierra,
i Malp. 2. la fuente , y asi despus.
a TolcJ. cnderrib.
3 Esc. i. y Malp. i. de Jertc.
4 Esc. i\ y Malp. i. prometi.
5 Esc. i. y Malp. i. en el forno.
6 Malp. j. .
7 Esc. i. mansos.
8 Tokly Esc x. sac los demonios de los damnados.
JVZGO
al cielo, depues que venci todo el mun
do; el que seye la diestra parte del Pa
dre poderoso, recibi dl glo:ia: durable.
Iuro por todas las vertudes del cielo , por
las reliquias de todos los apostlos los mr-
tyres, por los quatro evangelios que son
puestos sobre estas iuras en el altar sancto
en esta eglesia N. que yo tengo en las mis
manos, que todo quanto dix en esta .mi
confesin, esta mi conocencia, quanto
hy ayunt, quanto di mi sennor NV
el obispo del sey 11 N. escripto por mi ma
no , todo es verdad , que yo non dix nen
guna cosa dellas por arte del mundo, nin
por enganno , mas dixlo con la mas leal co
nocencia, ass cuerno es en esta carta ;
niego todas las costumbres las constitu
ciones de los judos , creo en la sancta Tri
nidad con todo mi corazn con toda mi
voluntad , que 12 non torne mi antigua
descreencia nunca "3, nin faga companna con
los iudos viles. E prometo que viva en to
das mis cosas segund la costumbre la ley-
de los cristianos , que aya siervos cristia
nos , que cumpla todo quanto es en este
escripto de mis iuras con toda lealdad ,
sanamientre , que persevere en la ley de
los apostlos en el establecimiento del sym-
bulo desagora , siempre , -quando qirier
que yo ficiere falsedad en alguna cosa de la
ley sancta , me entremetiere de guardar
la ley de los judos, ficiere ipocrisa en
nenguna de quantas cosas yo iur I4, pro
met complir , en nenguna manera , per-
iurare, falliere de quanto sobre m pus, as
cuerno conosc, o, entend, vengan so
bre m todas las maldiciones de la ley , con
las quales confondi Dios todos los que fai
sn los mandamientos de Dios, vengan so
bre m , sobre los de mi casa , sobre mios
fijos todas las llagas las pestilencias de
Egypto; si falliere en lo que promet, ven-,
ga sobre m lo que vino sobre Abiron Da
tan , que me trague vivo la tierra , sea
depues de mi muerte de los del fuego du
rable, con el diablo sus ngeles, sea
condempnado IS de los de Sodom Gomor-
ra , aparcero de ludas en la amarga pena.
E quando veniere ante el trono del glorioso
juez nuestro sennor Iesucristo, que sea de los
de la parte siniestra , los quales dir el glo
rioso juez el bravo , el justo , menazndolos:
Idvos, maldichos16, en el fuego durable, que
es apareiado al diablo sus ngeles. Fueron
escripias estas iuras en tal dia, en tal era.
9 Toled. andido.
10 Esc. j.y Malp. i. sangre.
1 1 Esc. j. y Malp. i. de la sey.
12 Esc. i. y Malp. -i. que me non torne.
13 Tolcd. nunqua.
14 Tolcd. iurey.
1 5 Malp. 1. acompannado. Esc. i. compannon.
16 Tol/d. Malp. 1. y Esc. 1. malditos.
 LIBRO XII.
XVI. De los siervos cristianos de los
judos si se non llamaren cristianos,
de los que los descubren.
Los siervos cristianos de los judos que son
cristianos perfectos, los engannaron sus
sennores por alguna arte , non se conos-
cieren por cristianos desagora , d'oy ade-
lantre , quisieren fincar con sus sennores,
por razn que ellos non quisieron la ondra
de la liberdad el rey los mande dar qual-
quisiere de su pueblo , que sean sus siervos
por siempre: el que los descubriere, si fuere
judo, siervo dalgun judo , trnese cris
tiano , sea libre : si aquel que los descu
briere fuere cristiano , por cada un siervo 2
que descubra tome V. sueldos del judo que
toviere consigo el siervo cristiano, depues
que nos ficiemos esta constitucin.
XVII. 3 Que nengunjudo non iudgue 4
al cristiano por lo meter en servidum
bre , ni de lo matar , ni de lo apre
miar, si el rey lo adelantrare otri
en algn poder.
Nengun judo desde el primer anno que nos
regnamos , que es desde neve dias pasados
de ianero, non sea osado de se apoderar,
mandar s, apremiar, despechar, cas
tigar, ferier % ponier pleyto coto
nengun cristiano, mandar, vender,
haver poder sobre los cristianos en nengu
na guisa , si non por ventura si les mandare
el rey recabdar algunas cosas , que sean
provecho del comn por mandado del rey
solo. E si algn judio fuere osado de apre
miar constrennir nengun cristiano ,
lo matare , lo firiere , se moviere contra
l , lo desondrare , ol ficiere nenguna cosa
de quantas la ley defiende , de las que la
ley non departi , nin determin , peche la
meatad de toda su buena, yala el rey;
1 Esc. 1. y Malp. 1. de la libertad, y asi otras
teces.
2 Esc. 1. y Malp. 1. siervo cristiano que descubra
ya.
3 Esc. 3. Que ningn judo non pueda ganar, nin tor
mentar , nin apartar ningn cristiano por poder que
haya rescibido de quien quier, si non fuer por ordena
miento de la corte del rey.
Diz esta ley que ningn judo non aya poder sobre nin
gn cristiano de apremiarlo , nin de lo mandar , nin de
constrennirlo en ninguna cosa , salvo ge lo mandase ;
si por s por mandado de otro ninguno lo cometiese
facer, pierda la metad de quanto a para la bolsa del rey;
si nada non oviere , denle C. azotes , tresqulenlo en
cruz; aquel que les diere los judos poder sobre los
cristianos , si noble persona fuer , peche X. libras de oro
rey ; si non oviere onde las d , tresquilado en cruz
resciba C. azotes. ' "
4 Toled. Esc. 1 . y Malp. 1 . ningn cristiano , nin re
Jtrva dl , nin lo mate, nm lo apremie maguer alguno
TITVLO III. 199
si non oviere nada , reciba C. azotes ,
ryanle la cabeza. E aquel que pusiere nen
gun judo en nengun destos poderes contra
nengun cristiano , si fuere omne noble ,
de gran guisa , algn oficiado de nuestros
varones, peche X. libras doro al rey con pre
mia sin su grado : si fuere omne de me
nor guisa', peche V. libras doro al rey ;
si non oviere nada de que peche , reciba G
azotes , ryanle la cabeza.
XVIII. 7 De los- siervos de os judos \
si se jicieren cristianos, que sean
libres.
Pues que "el apstol * San Paulo dice por
predicar , enunciar 10 de Cristo , por cau
sa ", segund verdad , por ende es dere
cho que ass cuerno aduxiemos costren-
niemos los fieles la 11 gracia de liberdad,
bien as demos 13 los non fieles alguna gui
sa , les abramos carrera pora vevir gua
recer. E por ende establecemos que si algn
siervo de judo , quier varn , quier muger,
fuere sometido so su servidumbre, quisiere
venir la ley de Cristo , non ge lo deviede
la servidumbre , ni lo asconda de la fe nen
guna cosa , ni lo contraste nenguno , nin lo
asconda della nengun achaque, que en qual
tiempo quier que s'aclamare , connociere,
dixiere, iurare ques cristiano, que s'ha
fecho cristiano, descubriere la descreen
cia de sus sennores, negare el su error,
en aquella ora salga libre paladinamientre
con todo su peguiar, lgelo. E en todo
quanto que aquel siervo oviere vala la cons
titucin que nos ficiemos de los siervos cris
tianos.
lo penga in algn poder por mandar vedar.
5 Esc. 1. mandar apremiar,
o Toled. Esc. 1. y Malp. 1. ferir 6 poner.
7 Que los siervos de los judos quando quier que st tor~
nen cristianos que sean libres.
Esta ley diz que si algn siervo sierva de judo , si
se quesier tornar cristiano , non lo aya poder de retener
el judo ; mays si 1 se quesier tornar , el judo non
lo dexar , por aquello que non lo quiso dexar pierda todo
el peguiar del siervo , yalo el siervo pues que se tor
nar cristiano , sea libre quito. Eurigio Rey.
8 Toled. Esc. 1. y Malp. I. judos que non son hechos
cristianos , si se tornaren la ley de Cristo , que salgan
libres.
9 Toled. apostlo.
10 Esc. 1. anunciar. '
1 1 Esc. 1. y Malp. 1. por cosa segn verdat.
1 2 Esc. t. y Malp. 1. la iglesia de la libertad.
13 Esc. i.y Malp. /.debemos los non isl catar ai*
guna guisa. - '
Bbb
 i

DEL FVE.RO JVZGO

200

XIX. 1 los judos non sean mayor quite daquel sacerdot , por tal quel sacer
domos nin autores en manera de ser dot testimonie en verdad que s^a lexado
de guardar los sbados , las costumbres ,
vicio facer, ni sean puestos * sobre
las pascuas de los judos : assque los otros
os pueblos lasfamilias de los cris tales cuerno l non fallen carrera quando an-
tianos , de la pena de los que los didieren por las tierras por los logares de
adelantran en esto. guardar su error, nin de se asconder en ce
lado 9 por perseverar en su error antigo ,
Si algn judo fuere adelantado de mano por tal que guarden en aquellos das que es-
dalgun lego por mantener , mandar algu tidieren con los cristianos todas las constitu
nos cristianos, assi que sea mayordomo so ciones de la cristiandad , que coman be
bre familia de cristianos , todas aquellas co ban con los buenos cristianos , que comul
sas sobre que fu puesto adelantado , to guen con ellos , que vayan en los das de
das las aya el rey , reciba cada un da- las fiestas de los judos la eglesia con los
quellos judos adelantados C. azotes , aya sacerdotes, por tal que los castiguen los
el rey la meatad de sus buenas s. E si al guien buena carrera ; si se escusaren que
gn obispo , sacerdote , dicono , cl han de recabdar tales cosas tales negocios,
rigo , monge adelantrare algn judo pora que non podien escusar , porque non pueden
veer alguna cosa de la eglesia , 4 por espe morar con ellos , no s'vayan sin mandado
dir las cosas de los cristianos , tanto peche de los sacerdotes quien venieron fasta que
de su buena quanto fueren aquellas cosas pasen los sbados, sepan por cierto que
de la eglesia sobre que lo puso : si non ovie- ellos non los guardan, escriba el sacerdote
re onde lo pague, sea echado los extre del logar una carta con su mano los sa
mos de la tierra s, por tal que s'castigue con cerdotes por han de pasar aquellos judos
la pena de la penitencia , que aprenda , por ser salidos de sospecha de engarnio,
entienda su laydo fecho en adelantrar * tambin en morando cuerno en andando ,
descredo sobre los feles cristianos, sean apremiados de facer esto con derecho:
si alguno dellos pasare este nuestro man
damiento , estonce el obispo del logar el
XX. 7 Quando * algn judo fugiere
sacerdot en uno con el alcalde pueden facer
de las provincias de luenne las recibir cada un dellos C. azotes : ca nos
tierras de nuestra obediencia , que no les sofrimos que sVayan sus casas si
venga al obispo de la provincia , non con letras de los obispos de los sa
al sacerdot del logar, cuerno se cerdotes daquellos logares que vinieren ,
que escriban en aquellas letras quantos dias
deve aguardar en todas sus cosas.
moraron con el obispo daquella cibdad ,
de cuerno llegaron l , en qual dia sa
Si algn judo que fuere natural de algu lieron ende , llegaron sus casas.
na de las cibdades de las provincias de
nuestros regnos , si fuere de un logar otro,
deve venir al obispo daquel logar , al sa
cerdot , al alcalde de la tierra , non se .

1 Esc. 3. Que los judos non osen aver mancebos cristia*
nos, nin mayordomos, nin labradores ; estos que flu
yen con ellos, ayan la pena meysma dellos.
Diz esta ley que si algn judo rescebier el poder de
algn cristiano por aver algn sennoro sobre cristianos,
por apremiarlos en alguna cosa , que gane algo con
ellos , quanto quier que hy gane en aquel ministramien-
to , todo sea de la bolsa del rey ; assi que aquellos que
r,scebieren ti podero , tresquilados en cruz roe iban C.
azotes , pierdan la melad de lo que an pora bolsa del
rey: cierto si ejl obispo, qualquier de los sacerdotes,
de los ministros de la eglesia algn ocio les dieron,
6 algn sennoro sobra los cristianos servientes de la
eglesia , quanto les dieren de sennoro , tanto pechen
de lo suyo propio pora la bolsa del rey; si nada
non ovieren , sean desterrados -. assi conosca cada uno
quanto gran crueldat es poner cristianos s judos. Euri-
gio Rey.
2 Toled. adelantados por mantener pueblos nin familias
de cristianos, i de la pena Grc.
3 Esc. 1. y Malp. 1. bienes.
4 Esc. 1. y Malp. i. pora departir. Toled. por -
pender.
5 Toled. Esc. 1. y Malp. i. de las tierras.
6 Esc. 1. y Malp. 1. al.
f Esc. 3. Que los judos que vienen de otras provincias
las nuestras morart luego se muestren al obispo 6 al
capelln mayor del lugar, qu le conviene al judo de
guardar en todo esto.
Aquesta ley diz que si algn judo fuere de una cib-
at o de una provincia otro logar , se presente al sa
cerdote al uyz del logar , nin non se quite del sacer
dote fasta quel pruebe como guarda las fiestas 6 ios man
damientos de la eglesia ; si algunos dias ovieren en el
logar morar , mndelos posar con los us catlicos cris
tianos que trobaren con quien coman , con quien ayan
companna. Et quando irse quesieren de un logar otro,
vengan primero al sacerdote, dlos sus letras que pre
senten los otros sacerdotes por fueren que les guarden,
les tengan oio como viven *, si alguno dellos otramiea*
tre andodiere d una tierra otra, resciba del iuiz C.
azotes. Nin otramientre non vayan de una tierra otra,
salvo con buenas letras, en que aya notado qual dia sale
del un lugar , quantos dias mora en el otro , qual dia
deve tornar su tierra.
8 Toled. Esc. t. y Malp. i. Si algn judo viniere de las
provincias de luenne los nuestros reynos, que venga luego
al obispo de la provincia , 6 al sacerdote del logar, co
se deben guardar en todas sus cosas.
j Toled. Esc. i, y Malp. t. en celadas.
 LIBRO XII.
XXI. 1 En qual manera deven visi
tar * los judos al obispo en los
das conozudos.
Todos los judos o quiquier que sean en las
tierras, o quier que moren , deven ir veer
al obispo del logar al sacerdot en los dias
de los sbados , en las otras pascuas que
suelen guardar antiguamientre : ca les non
sofrimos, que en estos dias se traspongan,
ni se quiten de los sacerdotes, nin de sus
familias demientra 3 que estos dias duraren,
por perder sospecha. E deven venir cada dia
de sbado , depues que s'baaren , al obispo
al sacerdot , reciban dellos la bendicin.
En los logares o non ovieren sacerdotes, va
yan veer los buenos cristianos, acom-
pannarse ellos , por tal que allegndose
ellos testimonien con verdad, que mantie
nen cristiandad , que viven derechamien-
tre. E las mugieres de los judos sus fijos,
por tal que non ayan carrera pora guardar
los sbados, que solien guardar, nin fagan
enganno en se trasponer, en se ir, man
drnosles que fagan lo quel obispo el sa
cerdot tovieren por bien. Ca- bien cuerno
sus maridos non se deven quitar delantre el
sacerdot. Otros ellas deven ir veer los
obispos los sacerdotes en aquellos dias
con buenas mugeres , quales el obispo esco
giere , quien se acompannen todava. E
tod aquel que fuere contra este manda
miento , rayanle la cabeza , reciba C. azo
tes en conceio. Otros mandamos guardar,
porque los corazones dalgunos sacerdotes
carnales son venzudos con gran luxuria ,
con sabor de ensuciamiento , buscan acha
ques carrera , porque puedan complir su
luxuria: por end establecemos establecemien-
to muy fuerte, que todo sacerdot guarde
esta ley, la faga seer estable contra las mu
gieres de los judos que dixiemos, ques'non
aparte nengun sacerdot con nenguna dellas,
1 Esc. 3. De qual manera deve ir el comento di los jw
dios en los dias establescidos antel obispo.
Manda esta ley que todo convento de judos , en qual
territorio quier que sean , deben venir al sacerdote del lo
gar al obispo en los dias de los sbados de las otras
fiesfas que ellos suelen celebrar demostrar conreo viven
los dias de los sbados de las otras fiesta , deven
seer benditos del obispo del sacerdote del logar. Et si
por aventura acaesciere en logar o non ovier sacerdote,
moren con los meiores cristianos que fallaren; que si mester
los ovieren den testimonio bueno dellos las mogieres casa
das lns fias de los omnes buenos ; por tal que en estos
sobredichos non yerren ; mndelles el obispo el sacerdo-
te delantre sus maridos que vivan con las meiores que fa
llaren. Si alguno contra esta ley veniese , tresquilado en
cruz reciba C. azotes. Sobre todo esto mandamos firme
mientre los sacerdotes que ninguna de estas mogieres
non ayan peguyai nin conversacin ninguna , por tal que
por ventura non acacsca alguna ocasin de luxuria por que
ambos pierdan Dios ; si algn sacerdote o tal cosa con-
tesciese , pierda la orden lo que ha , sea echado de
la tierra. Sisebundo Rey.
2 Toledl Esc. 1. y Malp. 1. ls judos ir veer al obispo
en los dias sennalados.
TITVLO II!. 2or
nin est con ellas solo en logar o se pueda
ensuciar con ella. Onde si acaeciere que al
gn sacerdot use el celo que deve por el
nombre de Cristo en manera de luxuria,
por fallar guisa pora facer su sabor 4, sea
despuesto de su orden, sea echado de la
tierra por siempre.
XXII. * Quando 6 el judo oviere (gun
siervo cristiano , si el obispo ge lo de
mandare , que lo non pueda, tener.
Si algn Cristiano lego cogiere pora su ser
vicio algn judo alguna juda , lo to-
viere bien fecho , lo amparare, lo sa
care del poder que han sobre l los obispos
los sacerdotes , lo non embiare al obispo
al sacerdot en los dias que deve quel en-
senen, qul iudguen, quiquier que ficiere
lo que nos defendemos , el obispo lo desco
mulgue , saque el judo de su poder ,
peche quien esto ficiere por cada judo que
amparare tres libras doro al rey.
XXIII. 7 Que los obispos pueden apre
miar losjudos en todas cosas pro^
priamientre.
Nos adelantamos en iudgar todas estas
constituciones pora acabar esta doctrina en
los non fieles , los sacerdotes los quales
Dios mand facerla acabarla. Dixo el san-
cto Spritu , cuya melecina inchi el cerco
de la tierra : Los sacerdotes manternn los
mios iuicios, iudgarn por las mis cons
tituciones por los mios acomendamientos.
E por end damos poder todo sacerdot, que
cumpla todo quanto nos esplanamos en esta
constitucin so tal pleyto, que nenguno non
pueda amparar nengun judo , nin razo
nar por l, porquel persevere en su error,
3 Toted. Esc. 1. y Malp. 1. demientre.
4 Esc. 1. y Malp. 1. labor.
5 Esc. 3. Que ningn cristiano non ose tener consigo ju
dio servicial , que luego lo quite de s delant un
capelln , que sea end testimonio.
Aquesta ley diz que ningn lego non defienda judo nin
juda por dono quel den , nin por servicio quel fagan , quo
non vengan los dias que dexiemos al obispo , non cum
plan los mandamientos de la eglesia; qui contra esto fuer,
sea descomungado del obispo de la cibdat , pierda todo
aquello que coyd ganar de los judos , dems peche tres
libras de oro a la bolsa del ref. Sisebundo Rey.
6 Toled. Esc. t. v Malp. 1. Si algn cristiano oviere
algn siervo judo, e ge lo demandare el obispo que non sea
osado de lo tener.
7 Esc. 3. Que todo coy dado todo poder sea dado los
perlados destrenir d los judos.
Esta ley diz que da licencia todos los sacerdotes ma-
yormientre de constrennir los judos que cumplan todos los
establescemientos que sobre ellos son escriptos , que non
consientan ninguno que los defienda , da enxiemplo
aquello que diz en la profeca : Estarn los sacerdotes en
los mios juicios , juzgarn la mi ley los mios con-
mendamientos.
Bbb a
 ao2 DEL FVERO
en su ley: mas todos los judos que fue
ren en poder de los cristianos , squelos de
su poder el sacerdot , yalos en su guar
da , esplneles ellos quantos ovie pos que son negligentes de emendar el yer
re | quantos dellos fueren , la salud ,
la guarda de sus almas, qu deven enten
der, qu deven facer de la ley catliga,
el su mayor estudio, el su pensamiento
sea de non emperezar, ni seer negligente de
nenguno destos captolos que avernos espla-
ados , que los cumpla segund dudemos
mandamos.
XXIV. a De 3 la pena de los obispos
et de los alcaldes , si estos iuicios
non ficieren tener d losjudos, fa
cer por ellos.
Los sacerdotes de la eglesia de Dios deven
pensar, guardarse que los non alcance pe
cado en ellos dexar los pueblos perseverar 4
en yerro, pues que pro a nenguno de nos
si non fuere penado del pecado que fizo,
pues que puede ser penado condempnado
del pecado d otri? por end establecemos
por los recordar de su negligencia , que si
algn obispo fuere venzudo de la cobdicia
del mal sen., fuere de flaco corazn en
facer complir los judos estas constitucio
nes , pues que sopiere sus yerros sus en
greimientos, se le averiguare su neciedad*,
los non costriniere , los non castigare,
sea descomulgado tres meses , peche ai rey
una libra doro ; si non oviere onde peche,
sea descomulgado VI. meses , porque se cas
tigue de su negligencia de flaqueza de su
corazn : damos poder qual obispo quier,
que aya celo de Dios, que refrene con
traste * el yerro daquellos judos, que
emiende sus locuras en vez 7 del obispo ne
gligente , que acabe lo que el otro obli-
d. E si se non moviere de grado lo facer,
fuere negligente, semeyare al otro,
non oviere celo de Dios , ni fuere membra-
t Esc. i. quantos hy oviere.
Esc. 3. De los dannos de los sacerdotes de los juyees
que deven aver, quando fuellen los judos que non
cumplan los establescemientos de las leys.
Diz esta ley que si algn obispo por alguna cobdicia
poir alguna torpedat non lee ese complir a los judos es-
tas1 cosas que son establescidas , finque tres meses des-
comungado , peche una libra de oro la bolsa del rey;
e si non oviere onde lo pague , finque ses meses desco-
mungado , peche aquello quel non quiso castigar venga
otro obispo sobre l , castigelo , emindelo. Otros tura por que es segrar non resciba alguna cosa dl ; pero
los juyees que sopieren aquella nemiga , non la qui
sieren castigar , pechen una libra de oro la bolsa del
rey. Todava estos sean quitos desta pena los sacerdotes
los juyees quando provaren , que por algn embarga
miento que ovieron del rey non lo podieron castigar.
Eurijio Xey.
3 Toled. Esc. 1. y Malp. I. De los obispos los al
faides si emperezaren en complir estos iuicios sobre los
judos.
4 Toled. por pensar en yerro, pues ;que pro a nenguno.
JVZGO
do , estonce el rey emiende sus yerros ,
condmpnelos por el pecado. Este mismo es-
tablecemiento que mandamos de los obis
ro de los judos , ese mismo mandamos
los otros religiosos , ass los sacerdo
tes , cuerno los diconos , cuerno los
clrigos , cuerno todos aquellos que son
adelantados por iudgar el error destos des
credos. E si algn alcalde sopiere le fuere
dicho sus engreimientos, los non penare,
peche una libra doro al rey, ass cuerno
mandamos al obispo , los sacerdotes , los
alcaldes, todos aquellos que son adelan
tados por iudgar los transgreimientos de los
judos , estonce sern salvos de la pena
del pecho , quando provaren que el rey los
deendie de non complir esta constitucin
en los judos, que non eran osados de
los apremiar.
XXV. * Que los alcaldes non iudguen
los trasgreimientos de los judos 9y
los obispos non seyendo hy , seyendo
. fuera de la tierra.
Nengun alcalde non sea osado de iudgar
nengun iuicio contra los judos, non seyendo
los sacerdotes los obispos en la tierra , mas
delante ellos, por tal que la cobdicia del
haver non ensucie nuestra ley : si los sa
cerdotes non fueren hy, ass cuerno acaece
muchas 10 veces , el alcalde costringa los
judos propriamientre. E si acaeciere quel
obispo se aluengue 11 de su sey, lexe en su
vez un 11 sacerdot que pueda complir es
pedir con el alcalde de la tierra este man
damiento que nos mandamos, sin cobdicia,
sin recebir nengun presente.
Malp. 2. pueblos perseverar en yerro, pues que pro la 3
nengun.
5 Esc. i. nescidat.
6 Esc. i. y Malp. i. constringa.
7 Esc. i. y Malp. i. voz.
. 8 Esc. 3. Que ningn jityx. non tome ningn dono nin
permisin de judos sobre defendemientos de los per
lados.
Esta ley diz que ningn juiz non juzgue ningn judo
si non con otorgamiento del sacerdote , por tal que por ven
si acaescicre en logar do non aya sacerdote , estonce pue
de el juyz iuzgar. Si por ventura contesciere que el obis
po sea aluene de su logar , dexe algn sacerdote que con el
juiz libre estos pleytos sin rescebir ningn dono. Euri-
gio Rey.
9 Esc. t. y Malp. 1. de los judos , sin los obispos , non
seyendo ellos en la tierra.
10 Toled. algunas. Esc. 1. y Malp. 1, las veces.
1 1 Toled. auengue.
12 Tolid. su.
 I
LIBRO XII.
XXVI. 1 Que * estonce sern los obispos
sin pena, quando sus sacerdotes no
les mostraren las cosas que devien
endrezar con ellos. .
Los sacerdotes, los diconos, todos los
de religin , todos los alcaldes que son
puestos en diversos logares , deven apremiar
todos los judos que son en su guarda ,
que les fagan guardar todos estos establece-
mientos que nos establecemos, non sean ne
gligentes de los costrennir en todas aquellas
cosas que emperezaron de endrezar 3, fganlo
saber al rey , rueguen los obispos que las
emienden , las endrezen. R tod aquel que
ficiere saber al obispo la falsedad dellos, non
sufra la pena que es antedicha : los obis
pos estonce sern salvos de la pena del
pecho 4 antedicho, quando provaren que
aquellos que son so ellos , non Ies ficiron
saber nengun tiasgreimiento de los judos,
ni nenguna falsedad.
XXVII. s De la piedad que deven
haber los reyes d los ques tornan d
la ley de Cristo 6 con buena vo
luntad.
Este establecimiento que mandamos guar
dar en todas las cosas que establecimos %
esplanamos en las leyes de suso o atem-
pramos la pena los pecados de los peca
dores , que pierdan sus buenas , sean echa
dos de la tierra; damos poder nos
los reyes que vernn depues de nos , que
guarden esta piedad esta merced que de-
^cimos, que quando quier que acaeciere que
aquellos encreidos se asolvieren de las so
gas de los lazos del diablo, erovieren
1 Esc. 3. Que los obispos sean quilos de todos aquestos
dapnos establescidos quando tmbian sus capellanes
que castiguen las cosas que son de castigar, et non las
castigan , nin ge o facen saber ellos.
Diz esta ley que los prestes , los diconos , los otros
juyees cue fuesen establescidos por los logares , as como
cada uno pertenesciere el convento de los jndos, as
los castiguen , las cosas que non podicren constrennir,
embenlo decir al rey su obispo : los obispos estonce
non deven aver el dapno desta ley , quando non ge lo fc-
cieron saber. Eurigio Rey.
a Toled. Esc. t. y Malp. i. Que os obispos estonces sean
salvos de la pena , quando sus sacerdotes no les mostra
ren las cosas en que emperezaron de enderezar con ellos.
3 Toled. Esc. 1. y Malp. i. enderezar.
4 Toled. Esc. 1. y Malp. l. pecado.
5 Esc. 3. Como deie seer guardado el poder de los prn- '
cipes en la merced que facen aquellos que se tornan
terdaderamientre la fee de Cristo.
Aquesta ley diz que si alguno de los que fueren des
terrados por que iban contra ley , quesier tornar la fee,
creer en Santa Trinidat , luego que los sacerdotes los
juyees de cuyo territorio fueren los ovieren espobladns,
delant ellos ovieren la profesin fecha , aya licencia
el rey de revestirlos de sus cosas , de tornarlos en sus
tierras. Et si por pecados alguno destos otra vegada tor
TITVLO III. 303
en la Trinidad sanamientre, esto fuere pro
bado , ge lo testiguaren los obispos los
sacerdotes, los alcaldes que son daquella *
tierra , , concordaren sus huebras con el
testimonio dellos, nos los que depues de
nos vernn , podmosles facer merced ,
averies piedad , assque quando el rey fuere
cierto ques'conocieron por cristianos, iu-
raren lo que confesaren, el rey pudeles tor
nar sus buenas, sacarlos de la estrechura
de la prisin del esterramiento ,0. E aque
llos ques'tornaren su primero error de cabo
depues ques'conocieren por cristianos, si el
rey lo sopiere por cierto por sennales, sean
penados de tal pena , que nunca mas ayan
combro , segund la grandez de su pecado,
que non merescan mas seer parcidos, su
fran lo que merecen, quier pena de muer
te, otra que sea menos, sin toda falla,
sin nenguna piedad que les ayan en nen
guna guisa.
XXVIII. " Que todos los obispos den el
traslado deste libro, que fuJecho
pora 12 desfacer la descreencia d to
dos los judos que an en guarda ,
los que vienen d ellos , que pongan
los escriptos , en que se conoscen por
cristianos, en los tesoros de la eglesia.
Acaece las veces que los falsos los en-
gannosos , que son de falsos entendemientos,
se razonan que non sabien los mandamien
tos que les pusieran , porque ellos se redi
man, estuerzan de la pena quando difie
ren : Nos non sabemos las condiciones 13 del
testamiento nuevo, por tal que su escu-
sacion sea descaa Ja , mandamos esto guar
dar todos los obispos los sacerdotes , que
sepa cada un dellos la companna de losju-
nasen en su nemiga , sean tornados en su sentencia ,
jamas non ayan perdn.
6 Toled. Esc. i. y Malp. i. con buen corazn t con
buena voluntad. ,
7 Toled. establesciemos. Esc. i. y Malp. x. estable
cemos.
8 Toled. daquellas tierras.
9 Toled. piadad.
i Esc. 1. y Malp. r. desterramiento.
1 1 Esc. 3. Que toaos los obispos den sus judos provin
cales todos este XII. libro sacado de los sus errores,
de los pleytos suyos , de las sus juras , los obispos ,
gurdenlo en las arcas de sus tesoros.
Manda esta ley los obispos los sacerdotes que man
tengan bien el convento de los judos que pertenesciere
sus provincias , que ayan estas leys escriptas cada
uno en su eglesia , por tal que non se escusen que digan
que lo non sopieron , todas las profesiones institu
ciones ayan hy escriptas ; quien non lo feciere , non
escapar de la sentencia della ley.
I 2 Toled. Esc. I . y Malp. i . por devedar la descreencia
todos los judos que son s su guarda ; los que vinie
ren dotra tierra , que pongan los escriptos de su conoscen
cia , su testimonio como se facen cristianos en el tesor
de la eglesia.
13 Toled. la' condicin del testamento nuevo.
 204 DEL FVERO
dios, que son en su guarda, 'que les espla-
nen estos mandamientos que nos ficiemos
agora, que es den este libro escripto, que
ge lo lean conceieramientre en la eglesia ,
que ellos lo tengan por testimonio contra s,
pro de s. E quando este libro les fuere
leido conceieramientre en la eglesia , ge
. lo dieren, se razonar algn dellos dend'ade-
lantre , que non hy era alora que lo leien,
dixiere que non sopo que escribieran hy, non
aya esperancia iams quercrean nenguna es-
cusacion: mas quando quier que aquel encrei-
do pasare nenguna daquellas cosas que nos
defendiemos, non escape de la pena desta
ley en nenguna manera. E una de las co
i Toled. entremescieren. 2 Toled. en la noble cibdat.
JVZGO
sas ques'no puede escusar de annader en esta
ley , que todos los escriptos de sus conocen
cias , las cartas de sus testiguamientos 9
sus iuras, que los judos escribieren, die
ren sus sacerdotes, que los sacerdotes las
guarden , las alcen en el tesoro de la egle
sia, por tal que sean testimonio contra aque
llos encreydos, quando quier que quisieren
refuir, se entremetieren 1 de se tornar
su error de cabo. Estas leyes que son es-
criptas fueron ledas los judos en la egle
sia de santa Mara en la 1 cibdad de Toledo,
seis dias por andar de janero s, en el pri
mer anno que nuestro sennor el bienaven
turado Don Orihus regn.
g Toled. Eic. i. y Malp. i. enero.
 205

GLOSSARIVM

VOCVM BARBARARVM ET EXOTICARVM

QVM IN LIBRO JVDICVM CONTINENTVR.

A A Alternatus. Alternus, mutuus. custodiebat argentum: tum et

uXbinceps. Deinceps. Amalachita vel Amalechita. Ama- monetariorum praepositus.
Aborbitare. Decedere , quas ab lecha. Amalecitae posteri Ama Argenteus. Vetus apud francos et
rbita deflectere, declinare. lee , p70j/ , nepotis Esau ex filio alias gentes septentrionales num-
Aborsus. Abortus , partus immatu- Eliphaz et concubina Tamna mus. Octo argentei uni solido
rus. (Genes. XXXVI. 12.), regio- ureo respondebant.
Abortare. Immature parere. nem inhabitarunt inter Cadesch Argenteus. Nummus argenteus.
Absconsus. Absconditus. Verbal! et urbem Palmarum sive En- Corrupt dicitur etiam argn-
hoc delectatus imprimis est Jul. gaddi , loca nempe mari magno cius , argencium , argenzum.
Firmicus, qui inde etiam subs- viciniora , et propinqua regioni Argumentatio. Ars vel stropha,
tantivum formavit absconsor. Philistxorum. qua quis fullitur.
Absentia. Defectus. Ambitio. Copia, abundantia. Argumentum. Ars , qua quis fall-
Accola. Colonus seu adscrptitius, Ambitio. Avaricia. tur , fraus.
qui simul cum praedio venibat. Angaria. Onus personis aut agris Aripennis. Mensura, qua finitores
Achorosus capite vel cervice. Sic impositum; tum et injuria, vexa- et agrimensores agros metiuntur.
melius pro mareosas vel macro- tio. Non una fuit semper et ubivis
sus. Achorosus autem i lie est, Angulas. Dolus, vafrices, calli- aripennis mensura.
qui caput habet ulceribus ple- ditas. Arrae. Muera in sponsalibus dari
num , pute manantibus. Nam Anima. Vita. slita.
ackores,%txc. xtyh ulcera sunt Animas. Homo. Eodem sensa Artifex. Dolosus, dplex.
capitis puerorum mananta, quae animam dixere medii sevi scrip- Attentare. Conari.
Suidas exponit frfures capitis. tores. Aucior. Rerum omnium conditor,
Actor. Populi rerum vel causa- Annona. Ordeum, triticum, fru- creator Deus.
rum defensor, patronus. Dicitur mentum scale , bladum. Auctoritas. Diploma regis, edic-
etiam actor regis , et actor pu- Annonarius. Erogator annona:; tum judiis, constitutio.
blicus. officialis seu magistratus , qui Audientia. Consessus , conventus.
Adaratio. Ad sers pretum reda- militibus in civitatibus et caste- Audientia. Judicium.
ctio , vel taxatio. I Lis constirutis annenam sine Auditor. Judex : inquisitor a ju-
Adaquare. Jumentis aquam ad fraude exhibebat. dice delegatus ad rerum contro-
bibendum porrigere. Annositas. Annorum series. versarum veritatem detegendam.
Adcrescere. Evenire, orir. Annulus. Sigillum quo udex vel Auditus. Auris.
Adnolatus. Damnatus , reus. saio aliquid obsignabat, fraudis Autenticum. Orignale instrumenr
Adponere. Audere , statuere. vitandas grati. Nam veteres tum. ,
Adpretiare. Pretium statuere, pre- annulo sigilla mprimebant.
tium rei cuipiam imponere. Anti-christus. Futurus in fine B
Adprobare. Ostendere. mundi seductor populorum. Baslica. Templum, aedes sacra.
Aaprobatus. Convictus. Apertus 1 ampus. ncultus , deser- Basilicarum Dei se defensioni
Adtemptare. Conari , sollicitare. tus. commitere. In templo asylum
Adversitas. Incursio , nsurrectio. Apostaticus. Apostata; monachus, quacrere. V. Ad altara sancta
Advivere. Vivere , superstitem qui a vit monstica, spretis vo- confugere-
esse. tis, dficit. Blasphetnare. Deo maledcere,
Adulter. Stuprator , fornicator. Apostatizare. A monstica vitl, impi loqui.
Adulterare. Stuprare , fornican, spretis votis, deficere ; ad saecu- Blasphemator. Blasphemus, qui
virginem corrumpere. larem vitam, relicto monasterio, Deo maledicit.
Adulterium. Stuprum, et quxvs redir. Blasphemia. In Deum maledictio,
fornicatio. Applicare. In agro , in itinere sub impium verbum.
utEra. In divisione librorum ca tentoriis degere. Beneficium. Compensado.
put, sectio. Aqua major. Flumen. Boni /tomines. ~V'\ probi.
Eterna lex. Lex perpetu ser- Aratrum. Agri modus, mensura: Brumae. Hyemale tempus. BrU'
vanda. Idem significat lib. XII. quantum terrae uno aratro arari mam dixere veteres solstitii
tit. III. 1. I. p. 149. lex jugi potest. hyemalis diem, quo sol ingre-
temporum aternitate valLura. Arbitran. Oboclos poner, con ditur primum gradum capri-
^.ternum exsilium. Perpetuum, templan. cornii.
non ad tempus , sed usque ad Arca. Agrimensoribus signum fi- Bucella. Buccella, morsella pais.
mortem. nale in praediorum finibus cons- Bucellarius. Buccellarius, qui in
Altare. Ad altare sanrtum,vel titutum. alterius patrocinio est , et pa-
ad altara sancta confugere. In Arca , Arca publica. Fiscus , the- troni panem edit, clens, pa-
ecclesi vel templo christiano- saurus publicus. rasitus.
rum asylum quaererc. Arduas. Arctus, adstrictus.
Altarium. Altare. Argentara. Qui in regi domo
 so6
Chartula. Charta , instrumentum. Confugium facer. Confugere,
C Chorus. Templum , altare. aecurrere.
Cabalus. Equus vilior, qui pis Christianitas. Religio christiana. Congermani ad calcem. Filii duo-
trinis , agriculturx et vecturis Christianus. Ad Christum perti- rum fratrum.
mercium inservit. . nens, Christi assecla. Conlaqueare. Illaqueare, laqueo
Calumnia. Poena pecuniaria. Clementissimus. Honorarius im- constringere , irretire.
Calx. Plaga vel contusio cale* peratorum ac regm titulus. Conludium. Dolus,fraus.
inflicta. Clusura. Locus ubi concluduntur Conludium. Collusio , jurgum,
Canon. Lex ccclesiastica. aquac fluminis. rixx.
Canon. Fensitatio , pensio annua. Clusura. Septum in quo bestix Conscientiam juramento expiare.
Capita majora. Armcnti pecudes, custodiuntur. Proprio juramento, vel si opor-
videlicet boves , cameli , cervi, Cognitior. Cui res plenis et cla- teat juramento compurga to
equi , muli. ris nota est. rum, super objecto crimine di
Capita minora. Gregis pcora, Comes. Judex civitatis, praefectus, amad innocentiam probare,
oves nimirum , caprx, porci. 9 ui civitati prxest , in eaque ju- ostendere.
In capite alterius torqueri. Tor- d icis munus implet. Conscientiam Sacramentis pur
queri pro crimine ab alio com- Christicola. Christi cultor, chris gare. V. Conscientiam jura
misso, ut qni torquetur iilud tianus. ment expiare.
detegat. Circulus. Circus, quo dolia et Conscius. Complex. Falsitatis
Capitulum. Canon ecclesiasticus. vascula constringi et contineri conscius , adulterati vel corrup-
Capitulum. Regia sanctio , ea solent. t chirographi particeps.
fotissimnm qux edebatur in pu- Circumcidere. Judaico ritu prx- Consequens. .Equum , justum,
licis comitiis, in jcasibus quos putium abscindere. fas.
leges non designabant. Circumcissio. Abscissio praeputii, Constitutio. Prxstatio, qux ex
Capitulum. Dictum , sententia, qua consignabatur judxorum constituto exsolvitur.
causa. caro, ut populus ilie a ceteris Contemplatio. Respectus.
Captiositas. Calliditas , fraudu- distingueretur. Contentionis apex. Rixandi, liti-
lentia. Clausa. Septum in quo animalia gandi libido.
Capitt. Quodcnmque in recensione custodiuntur , vel quo vinex, Continere. Fovere, custodire.
numerum efficit. prata, vel arva muniuntur. Contingere. Custodire.
Carcter vel Character. Signum, Clausura. Ager sepibus clausus. Contropare. Adplicare , compa
quod arbori , saxo , aut animan- Clausura. Locus ubi concludun rare.
ti imprimitur aut inuritur, ut tur aqux fluminis. Dicitur etiam Contropatio. Quasi contrapactiot
ex eo dignosci possit. clusura , exclusa , conclusio ait Dufresnius: compensado.
Carcerarius. Carceris cusios. aquarum. Contumelium. Contumelia. !
Carica. Patronimicum primo ficus Clementia. Titulus honorarius Contumelium cOrjioris. Vulnus n-
optimx : deinde pro omni ficu, principum. ictum.
praesertim arid , dici ccepit. Commodum. Stipendium. Conventus certantium. Exercitus.
Carleare. Onerare : a carica seu Commonitorium. Epstola, quaquis Dicitur etiam conventus meren-
carrica, onus. commonetur , ut rem mandatam tium.
Carricare. Onerare, onus impo- exequtur. Conventus mercantium. Empo-
nere , curru vehere. Comparare. Emere. rium, forum publicum, nun-
Castellum. Parvum castrum; pa- Compeditus. In carcere deten- dinx publicx,ferix.
gus seu vicus foss murisque tus. Conventus merentium. Exercitus.
cinctus. Compendium. Precaria, redditus. Nam merentes hoc loco milites
Casus pro ausus, videtur men- Complanare. Diruere. designan censet Dufresn.
dum : nam utrumque facile li- Componere. Delictumtransactione Copulum. Copula , copulado.
brarii confundunt. et compositione interveniente Cors vel cortis. Veteribus erat a-
Cataplus. Locus conclusus, vel expiare ac luere, et cum lxso trium rusticum stabulis et aliis
statio munita , qu importantur aut ejus hxredibus de muleta xdics circumdatum.
merces, et inde exportantur. ac pecna propter illud irrogan- Cotrosus. Qui caput habet ulce-
Catenaticum seu Catenatum. Quod da pacisci. ribus scatens. Hisp. codd. go-
caten.? vel carceris nomine com- Componere. Mulctam pecuniariam trosQ.
mentariensi datur. a lege denitam, vel judice Creare. Gignere, procreare.
Catholicus amor. Charitas , Christi pro delicti vel criminis modo et Creatus. Genitus.
dilectio. qualitate statutam, solvere. Credulitas. Professio fidei.
Causa. Judichim, plac tum. Inde Componere. Statuere, stabilire. Criminalis culpa. Crimen capitale.
causam mover , in causam vo- Compositio. Pecunia: summa vel Cultor ecclesia. iEdituus, pres-
care. muleta sonti imposita ad luen- biter , cui cura et custodia eccle-
Causare. Litigare , causam agere. dum crimen, damnumve resar- six demandata est, qui etiam
Causatio. Accusatio, lis, contro tiendum. cusios ecclesia appellatur.
versia. Compulsor exercitus. Qui jussu Curialis. Decurio , qui civilia
Celsitudo. Honorarius rgum ti- Regis milites in hostem exire muera procurabat, unde nomen
tulus. compellebat. sortitus est.
Censio. Onus, gravamen. Conare. Conari. Curiare. Abscindere, amputare.
Censura. Animadversio, castigato, Conclusio aquarum. Locus ubi Cusios ecclesia. ^Edituus, cle-
poena. concluduntur aqux. Dicitur ricus cui cura et custodia eccle-
Centena. Centum milites , quibus etiam Exclusa. six demandata est. Vocatur
prceerat centenarius. Conclusum. Ager , seu quivis locus . etiam cusios baslica , cusios
Centenarius. Qui ceatum militi- sepibus munitus. sacrarii.
bus proeerat. Veteribus centuria. Condemnatio. Delicti pxna , vin
Charta. Instrumentum , contrac- dicta. D
tus , conventio. Ctnductus. Tutela, defensio. Debilis. Vulneraras.

Debilitare. Mutilare, troncare
Debilitare.. Vulnerare , inutUem
reddere. . ; ;'i.v
Debilitatioi Vlnus '""l
Debilitado. Mutilati. .-. v.-.v
Debilitatus. Vulneratus. r.rn
Debilitatus. Membro aliquo mu-
. tilatus. > ;J
Decavare. Ad cutem caput ra-
dere. -. , Divus_. Faustus:, felix. .':..;,.<
Decalvatio. Poena ad ignominiam
: et injurian per abscissionei
capillorum inflicta.
Decania. .V. Decanus. .. A
Decanus. In re militari qui de-
cem militibus prxpositus est,
quorum manipulus decania vo-
catur.
Decimum. Decima, vel decima
ars alicujus rei , qux vice tri-
uti exsolvitur.
Decuria. Nora X. seu incisio
, . Jacta in arbribus , saxis, aut
rupibus.
Defensor. Syndicus, qui negotia
civitatis suscipiebat : tribunus
plebis decretis civium electus,
ut disciplinx invigilaret , tributa
. curaret , naucleros et mercatores
tueretur &c.
" Defrangere. Disrumpere , per
der, incultum, horridum red
dere.
Delirare. Delegare,
v Denotatus. Convictus.
Desecare. Secus interpretari, pef-
: peram intelligere.
Designanter. Desgnate.
Designare. Signum vel sigillum
tollere , auferre.
Deturpatio. Abscissio, Ixsio.
Devota. Femina, virgo, qux se
. Deo vovit.
Differre se. Separari, abesse,abire,
discedere.
Dtfficilitas. Dificultas.
Digniter. Dign.
Ditatus. Ditatus, dives factus.
Dilectus. Diligenter conservatus,
ncolumis.
Diligere. Diligenter servare, in-
columem reddere.
Dilttere. Demere, radere.
Dieecesanus , a. Dicecesim consti-
tuens.
Disciplina. Flagellatio ex decreto
judicis inflicta.
Disciplina. Pcena ex decreto ju
dicis inflicta.
Disciplinam non ad infamia no-
tam pertinere. Nullam infamia:
notam viris liberis et ingenuis
flagellatiomi poenam inurere.
Disponsare. Desponsare } despon
dere.
Dispositum. Consilium, intentio,
animi decretum.
Dissimulare. Differre, reluctari,
nolle.
Disturbator. Qui avertit, vel se-
parat aliquem ab alio.
Disturpatus. Deturpatus, foedus,
turpis.
Divalis. Regius,-;SnpTeimis. -Sic
Di^ftl^ffivijdm , munus regium,
, auctritas.. Principis : -. Divalis
jussio, divale constitutum, Di~
va&\fanctQ , Divale^ pxauep-
, tum9 Divanes litterx ,.dicturni
lex, mandatum Regis, Impep-
tOrSr .. r'| j"
Divinus. Augur, ariolus, fatidicus
Facundias. J)\tioi.; ,r-, vwn,:
Duplatio. -Duplicado , ia duplm
auctio.\ ., . < ,r.;->a
Dux. Multarum.ciyitatum prx.ses,
quae singulx a comitibus rege-
bantur. . .;
JEcclesia Dei. Templum. . .' ..:\\
Ad Ecclesice prticos confugere.
V. Ad altare sanctum confugere,
Elementttm Jluens. Aqua.
Eligere. Jdicare , existimare.
Elogium. Ut hic profanationis
. elogium pro crimine , vel cri-p
minis not, sic elogium apud
. mediiasvi scriptores ignominiam
aut criminum ordinem denotat.
Ad episcopttm confugere. In epis-
. copali domo asylum quxrere.
Erroneus. Errans , vagans.
Evertere. Dolo malo disperdere,
. injuria occidere. \ >
Examen. Judicium. S. Eulog.
(Memor. lib. i.) Nec terrorem
futuri examinis metuat.'
Examen publicum. Judicis sen-
tentia.
Examinatio caldaria. Una ex
purgationibus vulgaribus quas
judicia Dei appellabant. In eo
examine qui de crimine suspec-
tus erat, qu se purgaret, ma-
num in aquam ferventem nudato
brachio immittebat ; atque si
illxsam extraheret , innocens,
si contra, reus pronuntiabatur.
Examinatio judicis vjudicialis.
Processus, judicium. (V. Exa
men.
Examinatio pmnalis, vel pcena.
Poena corporalis , tortura , af-
flictio.
Excepto. Prarter, nisi.
Excludere jlumen. Defixis per
flumen lignis, aggregatisque la-
pidum magnorum acervis aquas,
concludere. ,
Exclusa. Locus ubi concluduntux
aqoat.
Excommunicatio. A quibusdam
cibis prohibido. Non semper
media actas accepit excommu-
nicationem rigoros pro eccle-
siastica censura; quandoque e-
nim excommunicari dicebantur
qui a mensa tantin aut a qui
busdam cibis , aut a cohabitatio-
ne arcebantur.
Excutere. De alterius manibus
eripere.
Exercitalis. Miles.
Expeditio, vel Expedidopublica.
pparatus militaris.
2 7
Explorare, , Expos^ere^ ; ; >
Factio. Pravuro facinusj malita,.
. unefactiosus , malitiosus,,, , v >
Facultas. Quod qtiSque in patri-
^menio^acbonis habet. Fgculta-
, t* (ifMeitfis ordinis pro; censu
.equestri Plinius dixif. *%.-^*.i
Falsare. Adulterare, corrumpere.
Fatigium. A mi nina , molestia,/
calamitas. . ;
Feria. Quilibet hebdomad-x dies,;
excepto dominico.1 r\
Ferire* Punir, poenam infligere.
Festum nuptiale. Videtur men-
dum pro foedus , ut habet cod.
Cardn. Nisi (oiicnuptiale fes
tum nuptialem pompam sig-
nificet. . . . , i
Fidelis. Christianus, catiolicus,
qui Romana; Ecclesiz dem
amplectitur. . ;.i . n .
Fidelis. Subditus , vasallus
Fidet. Secta , credulitas.
Fides religiosa. Fides catholica.
Fiscalis , res fiscales. Qux ad re
gium fiscum pertinent. - j;
Fiscalis servus. Qui fisco sea
praedio principis deserviebat,
eratque ei quodammodo addic-
tus. Dicebatur etiam fiscalinus.
Flagella sustentare , sustinere,
suscipere. Flagellari.
Flagellis fustigare. Flagellare.
Flagellum. Ictus flagelli.
Flebotomare vel Phlebotomare.
Venam incidere.
Flebotoma. Incisio venae.
Flebotomum. Venx incisio. Forte
scalpellum chirurgicum.
Fortialiter. Potenter , fortiter.
Fossatum vel fossatus. Vallum,
fosca.
Fraternitas. Societas inita inter
unius ditionis aut regni mem-
bra.
Functio. Tributorm exsolutio.
Fuscdre. Maculare , polluere.
Fustigare. Fustibus percutere,
exaere.
G
Gardingus. InaulaGothor. Hisp.
Regum major qudam et hono-
ratior palatii ofncialis, cui forte
commissa erat regis custodia,,
a teutonic. garde custodia : nisi
optimatem palatii absolute sig-
niticet, a gard , aula , palatium:
vel prxfectum urbis , si deno
minado fiat a gard, urbs.
Genebrosus. Hisp. codd. tinnoso.
Gestum lgale. Lex.
Gillonarius , Gellonarius. Qui gi-
llonum seu gellonum curam ge-
rit. Gillo seu gello aqualis sive
vasis genns est , quod alias bau-
calis dicebatur, grxco (av-
xiov, ut cognoscimus ex Glossis
latino-grxcis, ex Isidoro, Pa-
pia, &c.^
 ao8
Glandifer. Glandibus abnndans.
Gloria. Titulus honorarius Reg-
bus et magnatibus concessus.
Gotrosus. V- Cotrosus.
Grandcevus. V. Gardingus.
Gratissime. Libentssime.
Graveda. Afflictio , molestia,
pondus. Quandoque etiam gra-
vitatem denotat , constantiam
nempe quandam in- honstate
decorequ servandis.
Gravostts. Molestus, incommo-
dus, gravis.
Guardia. Custodia, presidium,
statio. Inde guardiare : guar
dare, custodire, tueri, defen
der.
H ralis.
Habitio. Tenuta, possessio.
Hareditare. Hsereditatem obt-
nere, succedere.
Hteresium. Pro heeresum , men-
dum videtur librarii. Forte pro
htereticorum mendosis : nam
Hisp. codd. reddunt los ereges.
Holographus. Grxceowypapo;, pro
i'Jioypapo; ; ab ofcoyfaQth , integras
dictiones scribere. Juris consulti
i\y?atpo) vocant testamentum,
quod testatoris manu perscrip-
tum est, non autem sola subscrip-
tione firmatum.
Honor. Major et excellentior ia
Ecclesia dignitas ut est episco-
patus, presbyteratus.
Hospes. Villse seu pagi ncola.
Hostilitas. Exercitus irruens.
Humanitatem dar. Hospitio ex-
cipere, cibum potumque vitas
necessarium tribuere.
Humillare. Dehonestare.
Hymnidicus. Hymnorum , seu
carminum qui in Dei laudem
dicuntur , auctor , decantator.
Hypochysma , vel Hypochysis.
Quacdam oculorum infirmiras.
I Iterans. Iter faciens, itinerans.
Immissor tempestatum. Qui ma-
gicis prxstigiis graudines, pro-
celias , turbinesve inducere fin
gid . -
Immittere. Suadere , consentir.
Itnpastus locus. Ager cujus her-
bam vel messem aut fructus
bestias paverunt.
Impensio. Donatio.
Importabilis, e. Quod nequit por
tan , ferri.
Impossibilis. Impotens.
Jncantatio. lllusio per mgica
praestigia , vel phantasmata dae-
monum.
Jncantator. Qui magicis pracsti-
giis illudere fingit.
Incestivus, Incestiva conjugia. In-
cestus, incesta conjugia.
Incognit. Clam.
Indesinens. Perpetuus.
Indicator. Accusator.
Jnfamium. Infamia , probrum.
Infans. Puer, adolescntulus.
Infantia. Infans.
Inferna, Infer , loca inferna.
Jnfidelior vel infidelius. Infidelis,
incredulus.
Infidus. Infidelis , incredulus.
Injuriare. Inferre damnum , no-
cere.
Inlicenter. Contra fas ac jus.
Inlustris pro illustms passim
occurrit. Erant aUtem Ilustres
honoratores , vel hoc titulo
donati, quorum gradus Selde-
nus (lib. de Tit. honor.) aliique
recensent.
Innodatio. Vinculum. -
Innotescere. Notum facer.
Jnnox. Innocens, innoxius.
Inolittts. Insuetus , innatus , natu*
Inordinatus. Inordinatus mori
dicitur, qu tabulis testament
non confectis decedit.
Inquietare. Invadere.
Inquietudo. Oppositio, molestia.
Inretraclabilis. Irrevocabilis.
Inrumpere. Impedir, prohibere.
Inscribere. Accusare.
Inscriptio. Accusatio coram ju-
dice facta sub quadam formula,
qua accusator se erga accusatum
constringebat, si in probatione
deficeret, ut pcenam noxii subeat.
Insignium. Signum.
Jntemporabiliter. Sine tempore,
ab a;terno , semper.
Intemporaliter. Sine tempore, ab
acterno, semper.
Intentio. Lis , contentio.
Intentio. Accusatio.
Interclusus. Implicatus, ligatus.
Intimare. Notum facer.
Inventarium. Descriptio rerum,
quae post alicujus decessum in
illius oons reperiuntur.
Investir. In possessionem mittere.
Involare. Furari, rapere, vi au-
ferre.
Isox. Salmo, nobilis piscis.
Iteratim. Iterum, secund, denuo*
J ad causara dicendam venire co-
Jactura. Pccna, muleta.
Judaizare. Judxorum ritus et
mores sectari.
Judex iniquitatis Judex iniquus.
L Millenarius. Qui mille praeest mi-
Labor. Agri cultura.
Labor. Terra arabilis , culture
idnea. * domus ubi molitur faria et te-
Laborare. Agrumcolere.
Laboratum. Agri cultura.
Laicalis. Ad laicum pertinens.
Lavacrum. Baptisinus.
Lavacrum sanctum. Baptismus.
Legalis ordo, vel censura. Lex,
sancto.
Legaliter. Legitime , secundum
leges.
Leudes. Milites, legionarii, mi
nisteriales adexpeditionem lecti;
vasalli, subditi quos aiil nomi
nes vel servientes appellant.
Interdum dicuntur Leudes va
salli nobiliores.
Liberare. Expedir , indicare.
Libertare. Liberum facer, ma
numitiere. -
Licenter. Licite.
Ligamentum. Veneficium et omne
maleficii genus.
Linea. Stirps , series cognationis,
qua cognati inter se cohaerent.
Longavitas. Longum tempus, diu-
turnitas.
Luna. Quilibet mensis.
M
Machinare. Machinari.
Macrosus capite vel cervice. Men-
dum videtur pro Achorosus. (V.
Achorosus.) ,
Malacita Amalecita. V. Ama-
lachita.
Maleficium. Pracstigiandi ars, ve
neficium, magorum superstitio.
Maleficus. Magus , incantator.
Vox nota SS. Hieronymo , Au-
gustino, aliisque ecclesiasticis
scriptoribus; vulgi consuerudine
introducta fuit , ut docet Lac
tanctius.
Mandatum. Procurationis cuarta.
Mansor. Qui ingenui aut serv
agrum excolit.
Marcosus capite vel cervice. Men-
dum pro Achorosus (V. Acho
rosus). Marcosus ille esse vide
tur , qui cervicem habet equinas
similem.
Meliorare. Meliorem vel melius
reddere. Priv. Adeph. VIL ap.
Buriel. DD. 69. in Regia Biblio-
theca Matritensi. Jilos privile
gios , quos.... melioravit et con-
firmavit. t
Meliorari. Convalescere.
Melioratus. Melior , fidedignior.
Membrunt Christi. Fidelis , chris-
tianus.
Mesox. Salmo. V. Isox.
Messhte feria. Dies, in quibus ob
messium collectionem nullus
gebatur.
Meta dierum. Tempus praescrip-
tum, dies pratfinit.
Mille vel Millium. Milliare, mi-
lliarium, spatium mille passuum.
litibus.
Molinus , Molinum. Molendinum,
ritur.
Mortalis culpa. Crimen cujus pcc
na mors est.
Mortalis pana. Pcena capitis.
Munificare. Muera largiri.
N
Neomenia. Festum judacorum,quod
faciunt in novilunio. Vox graeca
est: Nfo/n'a, nova luna, vel
novilunium.
Nobilis. Dominus, clarus,illustris.

Goth , scut Saxones et alise Pars. Qui ab alio 'caussam aut
teptentrionales gentes divisi sunt mandatum habet.
in nobiles , ingenuos et servos. Pars. Regio , ditio.
Nolenter. Invite. In parte. Scorsum , separatim.
Notabilis. Reprehensibilis , nota" Participium. Participado, commu-
dignus. nio.
Notartus vel Notaraspublicus.Ya- Paschales dies. Integra hebd
blicorum instrumentorum scrip- mada a Dominica Resurrectionis
tor. usque ad sabbatum in Albis.
Notarius regitt celsitudinis. Qui Pascua, a. Pascuum.
in populis regias ditioni sub- Pascuarium. Quod pro pascis
jectis suo officio uti, et instru prarstatur.
menta conficere poterat. Eodera Pascuosus. Pascuus , pascua con-
sensu Notarii Regis, Notarii tinens.
Imperiales in medii xv chartis Patronus. Dominus.
reperiuntur. Patulum os. Apertum os.
Numerarias. Qui publicurr num- Peculiare vel Peculiaris. Pecu-
mum , pecuniam nempe regiam, lium, quod nempe servus do-
ex tributis et portoriis et vecti- mi ni permiisu possidet.
galibus partam, in aerara infe- Peculiaritas. Consuetudo , fami-
rebat. liaritas.
Numerositas. Multitudo. Pensare. Cogitare, xstimare.
Percipere. Edere , comedere.
O Percomplere. Implere, solvere.
Obcelatio. Occultatio. Obcelare Perditionem exhibere. Damnum
pro celare, oceultare invenitur inferre.
inConcii. Toiet. XIII. cap. XI. Perimere. Cohibere, ulcisci.
Obhorrescere. Abhorrere, fugere. Perjurare. Falso jurare, dejerare.
Objectio. Noxa, damnum. Permissum. Perraissio.
Observantia. Lex. Persona. Status, conditio, dig
Octeni. Octo. nitas.
Omitiere. Dimitiere. Persona honestior. Nobilis, illus-
Omnem visionem oculorum extin- tris.
guere. Oculos eruere. Persona honestioris loci. Illus-
Omnimodis. Omnino, mnibus mo- tris, nobilis, honore insignis.
dis. Persona humilioris loci. Ignobilis,
Omnimodus. Universalis , omnes plebejus.
complectens. Persona humilis. Plebejus, igno
Oppignorare. Oppignerare, pig- bilis.
nori tradere. Persona inferior. Ignobilis, ple
Ordo. Statutum, ordinatio. bejus.
Ordo, seu Ordo religionis. Pro- Persona inferioris loci. Ignobilis,
fessio monstica. (V. Religio.) plebejus.
Ordo tonsura. Professio monas- Persona major. Nobilis, illustris.
tica. Persona majoris loci. Nobilis ,
Ossum. Os , ossis. illustris.
Persona mediocris, vel mediocrior.
P Homo liber, pauper ac inrimus
Pacis assertor. Qui sola faciendac respectu divitum ac potentum.
pacis intentione , regali desti- Persona minor. Homo liber , sed
nantur auctoritate. Hispanis o- plebejus.
lim mandadero! de paz. Persona servilis. Servus.
Pactitare. Pacisci , pactum inire. Persona victa. Plebejus, ignobilis.
Palatinum qjficium. Aulx regias Persona vilior. Ignobilis , plebe
proceres. jus.
Palatinum officium. Dignitas reg- Persona vilior. Homo minimx et
ni ulica. nfima: sortis.
Palatium. Domas regia , aula, Pertinere. Consignare, tribuere.
curia. Perpetualiter. Perpetu.
Parens. Cognatus, agnatus, san- Pervasio. Injusta usurpado, n-
guine proximus. vasio.
Parentalis. Ad parentes pertinens. Pervasor. Criminosus, reus, sce-
Paroecia. Episcopi territorium , lestus.
tim ' et ecclesia presby teri , Perventus. Perveniens , prxsens.
grxca voce Tapoixi'a, quar signi- Perventus. Commissus, patratus.
ficat domorum adunationem, Picea. Arbor picem fundens , a
seu contiguas habitationes. qua amen sumsit.
Paroecitanus. Ad paroeciam per Pietas. Honorarius titulus regum.
tinens: tum et qui ex paroecia Pignorare. Praedari, alterius agros
est alicujus episcopi aut pres- incubare.
byteri. Pignorare. Pignori dar, capere.
Pars. Quicumque in lite conten- De pignoris , piqnorandi , et
dit, siveagat sire defendat. pignoratoris vocibus tractat Bu-
209
dacus annot. prioribus in Pande
ctas.
Placite. Sponte , libenter.
Placitum. Conventio , pactum.
Placitum. Lis intentata.
Placitum divisionis. Limes , ter-
minus legitimus, partium con-
sensu vel judiis sententia con-
stitutus.
Plagiare. Per circumventionem
de servitio domini abstrahere, ait
LexSalic. Tit. XLI. . 2. Libe-
rum hominem aut alienum man-
cipium solo malo vender , eme-
re, donare, celare.
Plasmatio. Plasma , figmentum,
creatura.
Pleniter. Plen , omnino.
Plurior. Comparat non vocis plus,
ut censet Dufresnius, sed plure
pro plus, quo utitur Plautus in
Cneco , seu Pracdonibus.
Polipticum vel Polyptjchus. Liber
commentarius in quo describe-
bantur charta: donationum, emp-
tionumve, et acta qux vis publica
vel domestica : tum et res anno-
naria vel civilis , et ecclesiarum,
vel privatarum personarum bo-
na etiam nomine censentur libri
censuales , in quibus descripti
quotquot censuales ac tributarii
erant,ipsaque soluti ratio exarata.
Pomarium. Hortus arboribus fruc-
tiferis consitus , ager ubi poma
nascuntur.
Sub pcenitentia persistere. Pcenar
subjacere. Nam pcenitentia qui-
busdam medix xtatis scripto-
ribus absolute pro pana dicitur.
Ponderositas. Hernia. Ponderosas
enim est qui hernia laborat.
(Levit. XXI. 18. a o.)
Ponderosus. Qui hernia laborat.
Hisp. Codd. perperam reddunt
corcobado.
Populas Dei. Ditio, regnum chris-
. tiani principis , plebs christian.
Possessio. Territorium. Aliqui
Hisp. Codd. reddunt villa, isla.
In postmodum. In posterum , dein-
ceps.
Potens. Nobilis, dominus, primas.
Potentialiter. Ex auctoritate.
Potestas, Regia potestas. Rex,
Princeps.
Potio. Venenum. Codd. Hisp.
teduntyerbas. Inde potionatus,
veneno sublatus: et impotionare,
veneno propinato extinguere,
unde Hispani emponzoar , sicut
a potione ponzoa.
Prceceptio. Charta regia.
Prapositus. Minor judex qui in
pagis et minoribus oppidis res
domini aut regis curat.
Prcerogare. Prxstare.
Presentare. Sistere aliquem.
Prasentialiter. Coram.
Prnestare. Permitiere.
Prastare. Commodare.
Prastitum. Prxstatio , tributum
quod domino prxstatur.
CCC2
 510
Prtestas. Pararas, prxsens.
Presumere. Contra jus sumere.
Presumere. Aliquid contra jus
moliri.
Prasumptio. Usurpatio , actio in
justa, crimen, insolentia, tc-
meritas.
Prcesumptiosus. Qui aliquid con
tra jus audet.
Prxsumptive. Injuste , arroganter.
Prasumptivo modo , vcl more Vi,
injuste.
Prasumptivus. Injustus, violentus.
Prcesumptor. Qui aliquid contra
jus molitur.
Prasumptuose. Injuste, arrogan
ter.
Presumptusus. Qui aliquid con
tra jus molitur vel audet com-
mittere.
Prevaricare. Usurpare, invadere,
vi aut injuste tollere.
Prevenas. Convictus.
Pragma. Opus, res, actio: item
lis, negotium, causa, semen ti a,
sfatvtuiD.
Pragmticas. Causidicus.
Precaria , seu Precaria epstola.
Charta qu" quis prxdium sub
annuo censu ad vitam utendum
accipit , illud precario possessu-
rus. Latiori etiam sensu dicitur
charta, qua ad vitam sibi aliquis
usum fructum earum possessio-
num , vel etiam aliarum , quas
alicui ecclesix concessit, reti-
net, velilli concedunt recipien
tes.
Pretiare. Pretium rei cuipiam
imponere.
Primates palatii. Proceres , qui
in aula regia primum obtinebant
locum.
Principaiis. Ad principem per-
tinens , quod proprium est prln-
cipis. ' ciis honorari poterat j ejus etiam
Privare. Abjicere, respuere.
Probabiliter. Recte , ut par est.
Procurator loci. Qui res alicujus
populi ag:t.
Prodefacere. Prodesse , aptum,
utilem esse.
Professio. Confessio rei coram ju-
dice.
Profligare. Colligere, adquirere.
Profligatio. Exactio , collectio.
Profuturus. Futuras.
Proles. In plur. num. filii.
Propinquitas sanguinis. Consan-
guinei.
Proprietas. Possessio , fundus ;
bona comparata , vel qux ex
successione parentum alicui ob-
veniunt.
Propulsare. Ostendere, probare,
conlicere.
Proselytus. Advena, adventitius.
Provintialis. Indgena , provincias
ncola.
Prximas. Affinis, consanguineus,
Publicare. Apud judicem sistere.
Pugnas. Plaga pugno inflicta.
Pulletrum. Pullus equinus.
t
Purificationis anda. Baptismus.
Q quarta pars solidi.
Questionari , Quastionare. Tor-
quere.
Querela, Actio.
Querelare. Queri: item accusare
in judicio, nomen deferre, diem
dicere. 1 tum, charta conficta, fraudu
Quingentenarius. Qui prxest quin-
gentis militibus.
Q^^<j//j.Quinquagenarius. falsigraphus ,fa!sigrapliia, 8cc.
Quinquagenarius. Qui quinqua-
ginta militibus prxerat.
R Hinc hisp. Segar.
Reformare. Reddere, restituere,
reparare.
Regimonium. Regnum , regis ditio.
Religio, Gradus, dignitas in eccle-
siastic hyerarchil.
Religio , Religionis ordo. Vita seu
professio monstica.
Religiositas. Clerus , virorum
ecclesiasticorm cactus, multi-
tudo.
Religiosas. Divino cultui man
ciparas , monasticis votis ads-
trictus.
Religiosas. Vir ecclesiasticus.
Renatas. Baptzatus.
Repedare. Redir.
Rescula. Res parvi momenti.
Resolutas. Solutus, effrxnis.
Resultare. Repugnare , obsistere.
Romani. A Gothis dicti veteres
provinciarum Hispaniac incolx,
qui Romanis olim paruerant;
ut a gentibus distinguerentur,
qui eas invaserant.
Redimere se ab aliquo. Eum pre-
tio dato corrumpere , in suas
partes allicere.
Redemptio. Subornatio. V- Re-
dimere.
s sacramentis adhibebtur lides.
Sato. Regis ac magistratus mi-
nister, ad ejus jussa exequenda
pararas. Glosx veteres saionem
tortorem interpretantur , quod
nobis etiam nunc in usu est, qui
vocamus Sayn spiculatorem seu
carnificem.
Salvare. Tueri, salvum et inco-
lumen servare, prxstare.
Salvafio. Salus.
Sanctimonialis. Femina at virgo
Deo dicata.
Sarracinator. Hisp.Codd. Sarra-
cin.Sarracinatorem non esse Sar-
racenum id est , Muhamedinum,
vel ind colligitur, quod Ieges
istac latx sint , antequam Muha-
medani Hispaniac provincias oc-
cupassent : forte Sar-kind da-
nicaut Scharf-kind germanice
tortoris filius, hijo del verdugo,
et alia prolatione danice Sxr-
kin pejerator , perjuros.
Scandalum. Bellum , dissidium,
jurgium.
Sceliqua, Siliqua, nomen minimi
ponderis. Prfscan esr* terta
pars oboli , S. Isidoro vigsima
Scrama. Teli vel spathx latioris
genus.
Scriptura. Charta , scheda , litis
instrumentum.
Scripturafalsa. Scriptum corrup-
lenter supposita. Inde littera,
rum falsarias, item falsificare,
Secare. Meter. lude mutat c in
g, dictum est Segare, cujs
exemplaaffertDufresn. inGloss.
Sedes, Locus , ditio.
Seliqua. Siliqua. V. Sceliqua.
Snior \t\Sennior. Dominus. Iinc
hisp. Seor.
Sequestrare. Separare.
Sequestratim. Separarn.
Serenissimus. Titulus, quo mpe-
ratores et reges ornabantur.
Serenitas, Titulus honorarjus im-
peratorum et regum.
Servi dominici. Qui jussu regis
milites in hostem exire com
pellunt. Hisp. Codd. Los man
daderos , mandadores , o man
dados del Sennor. Los sirvien
tes, servientes, o serventes del
Sennor. Dicebantur etiam com-
fulsores extrcitus.
Servus ecclesiee. Mancipium ad
ecclesiam pertinens , eique i ta
addictum , ut ab ea recedere
non liceret. Distinguuntur hi
servi a libertis vel liberis addic-
tis etiam ecclesix servitio, qui
ecclesiastici viri aut homines
vocabantur.
Servus fisci eu fiscalis. Qui ad
fiscum , regem vel dominurrt
spectabat. Hic aulx Regix offi-
Seteni vel septeni. Septem.
Sidas. Monetae species apud sep
tentrionales populos,etquasdam
. Hispanix gentes.
Simaltas. Simulado, fraus.
Soare fisco. Confiscare. Formula
est vulgatissima.
So, idus vel solidas ureas. Num-
. musaureus, vel argenteus, cu jus
taxatio non una ubique et sem-
per fuit.
Sordens. Sordidus, sordibus in
quinaras.
Sors vel Sors gtica. Gothis erat
agrorum pars, qux in debella-
tis provinciis, tm victoribuj,
tumantiquis possessoribus sorti-
t evenerat.
Sospitas. Incolumitas, salus.
Spatha. Ensis, major gladius , ex
utraque parte acutus. Veterurn
Gallorum propria fuit, a quibus
eam accepere Romani.
Sponsare. Sponsalia contraherc ,
uxorem dari.
Subcelare. Abscondere , tegere.

Subgitare. Conculcare, subagitare.
Sublimad. Amplitudo, sublimi-
tas.
Sublimitas. Titulus honoris re-
gum. Tribuebatur nterdum prae-
< .fectis praetorii , et episcopis.
Substantia. Alimentum.
Succedere. Acceder.
Suffectus, us. Opus , ofricium ; non
qui pro alio substituitur , ut
innuere videtur Dufresniui.
Superstis. Superstes.
Supprestes. Superstes.
Suj>prestis. Superstes.
T pace, decurionis in bello. In
Taopasus, vel Taupostts. (Hisp.
Codd. Vizco o toposo) Caecutrens
videtur ducta vox a lat. talpa,
animali noto , quod visu carere
dicitur.
Telonarius. Portitor , telonei exac
tor, ad quem teloneum perti-
net.
Temeranter. Temer, impruden
tes
Temptare. Transgred , tentare.
Terra cultura. Ager qui colitur
et aratur , vel coli potest. Di-
cebatur etiam trra cultibilis,
et cultiva.
Tertia. Pars reddituum episcopis
assignata,cujus ratione ecclesia-
rum reparationi tenebantur.
Tertia Romanorum. Cod. Legin,
et Lind. non trras, ut Cod.
noster , sed tenias Romanorum
habent. Tertiae fundorum partes,
quas Gothi in debellatis Roma-
ni Imperii provinciis, devictis
earum incolis reliquere, dua-
bus residuis sibi usurpatis, quas
sortes gticas vocat hace lex,
quoniam sorte ejusmode agri
nter victores dividebantur (V-
Sors. )
Testificare. Testifican.
Testimonium . Facultas comparen-
di coram judice ad testimonium
prasbendum.
Thiujida , thiuphada , tyuphadia,
vel thiuphadia. Provincia thiu-
phadi; tum etiam officium, dig-
nitas,
Tiumfadus, tiufadus, thiuphadus.
Apud Gothos , more ab mnibus
populis germanicis recepto , du-
plicem personam sustinuit, mi
litaren!, et civilem, judicis n
aul Regum Gothicorum His
panice, primus erat post duces,
comits et gardingos, cui ci vi-
lis administrado commissa fuit,
tum et concessa licentia in qui-
busdam negotiis criminalibus
judicandi. Praepositus erat mili-
taris inferioris ordinis, qui pro
vinciales suos, regios subditos
ex sua thiuphadia ad hostem
exire compellebat. Unde Vere-
lius in ndice thiuphadum vocat,
qui turmam quampiam vel co-
hortem rusticorum in arma
convocat et dirigit.
Tonsura. Capillorum incisio et
spoliario in corona: formam.
Tranquillitas. Titulus honoris ini-
peratorum.
Transcender. Transgred.
Tremissis. Triens, tertia pars assis.
Tribunus. Inter Gothos magis-
tratus comit inferior, seu co-
mitis vicarius.
Tricennalis annositas. Trcen-
nium.
Triplatio. Triplicado, in triplum
auctio.
211
Triumphaliter. Vincendo, hostem
superando , triumphum agendo.
Tuitio. Tutela, for.
Turpare. Mutilare, lacdere.
V
Vegetare. Fovere.
Venalitas. Corruptio , vendito.
Vervix. Vervex.
Vests laicalis. Hoc in loco ves
ts religiosa: forsitan oscitantia
librar accidit, ut vox laicalis
nscriberetur pro religiosa aut
sanctimonialis ut habent aliqui
cdices.
Vests sanctimonialis. Professio
monstica.
Vicarius. Qui in pagis et minori-
bus oppidis comitis aut alte-
rius judicis partes exsequitur.
Ejus jurisdictio erat tantm in
levioribus causis.
Vigosus vel Wigosus. Hisp. Codd.
vizco, visgo , Usgo.
Vires. Virilia.
Virtus. Vis hostilis, copia.
Pro vita sua non pertimescere.
A pcena mortis immunem esse.
Votive. Sponte , ex voto , opta-
biliter.
u
Usque hactenus. Hucusque.
Usque hic. Hucusque.
Usuatus. Qui in usu est.
w
Wardia. Custodia. V. Guardia.
z
Zava. Vests militaris, lana vel
gossipio farta , et acu stipata.
 213

GLOSARIO

DE VOCES ANTIQADAS Y RARAS

~ ; QUE SE HALLAN EN EL TEXTO CASTELLANO. ...

Observaciones para el uso de este glosario.

Debe notarse el uso frecuente de la b por la v , y de la v por la b en todos los cdices

antiguos , el qual provenia ya de la semejanza que tenian estas letras en la figura , ya de la
que tenian en la pronunciacin. Quando en las voces que se hallan en el Fuero Juzgo no se
descubre otra irregularidad que la dicha , no se han tenido por artculos para el glosario.
Hay asimismo una notable diferencia de unos cdices otros , y aun de uno mismo en
diversos pasges en escribir o por u , e por /, y al contrario, como torbado por turbado , mim
bre por nombre , nenguno por ninguno , podiro por podero. Esta diversidad procede del dis
tinto modo de pronunciar segn las provincias, y mas principalmente de vicio y defecto
del vulgo: por esta razn se han omitido en el glosario muchas palabras, que solo baxo esta
consideracin pudieran tener lugar en l. ft
Tampoco se contemplan como artculo las voces acabadas en ,-que han venido de la
lengua latina, y las formaban los antiguos del ablativo de singular quitando la e final , y con
virtiendo despus la t en d. As de la primera formacin como de sus variaciones hasta su
actual escritura y pronunciacin se presentan en el glosario algunos exemplos, no todos porque
son bien conocidos: de virtute virtut, virtude, virtud: de volntate voluntat, voluntade , vo
luntad. En algunos de estos nombres se ha quitado por sncope cierta letra del medio, como
de veritate verdad.
En los infinitivos unidos al pronombre artculo, como quitarle , quitarla , se converta
la r en /, resultando doble //: as decan quitalle, quitalla, de que hay infinitos exemplos
en nuestros escritores , y aun se conserva este lenguage en algunos rsticos. No teniendo la
voz otra anomala , no se ha juzgado artculo para el glosario , como tampoco aquellas voces
que juntas con el artculo pronombre , con otra parte de la oracin la hacen perder
pierden alguna letra, por exemplo nol por no le, puedel por pudele puede l.
Dbese advertir tambin que en la formacin de los nombres acabados en ento interpo
nan los antiguos una /' , como sacramiento , tormiento. Por solo este respeto no se contem
plan artculos del glosario , pero se notan algunos para que se vea su uso. En esta clase han
de incluirse los adverbios en mente , cuya terminacin era diversa ya en mient , ya en miente,
ya en mientre: no forman stos artculo, si no tienen alguna otra irregularidad. No hay duda
en que al principio eran dos voces separadas, y as se notan todava en cdices antiguos, la
primera el ablativo femenino del nombre adjetivo, y la segunda el ablativo de mens, tis:
como sancta mente, mala mente-, unidas despus hicieron el adverbio de que hoy usamos. En
muchos la voz primera pierde la ltima letra , y esto es comn en aquellas que forman la
slaba final con /, como realmente.
En los pretritos imperfectos de indicativo y sujuntivo se ve la terminacin de ten por
an , pertenecen por pertenecan , diren por diran. Por ser tan clara su diversidad , pues con
siste solo en la conversin de la e en a , rio se han tenido por artculos.
Tampoco se han considerado como tales los imperfectos de sujuntivo , los que por
apcope falta la e final, mandar por mandare, prometier por prometiere: aunque pudieran
confundirse algunos con el infinitivo , el contexto y sintaxis declara fcilmente qu mod o
pertenecen. Era frecuente el uso de estos imperfectos principalmente en el plural , termina n-
dolos en ades edes , seades , gobernedes , que en tiempos posteriores se advierte solamente en
autores afectados. Alguno de estos se ha puesto en el glosario por exemplo, sin que falte
alguno de indicativo, como sodes.
No son artculo aquellos verbos que acabados en cer reciben una s antes de esta slaba,
por exemplo acaescer , conoscer , porque este uso de los antiguos es bien conocido.
 314
En algunas voces acabadas en n se ve al fin una d, mas comunmente una /, como
algund algnt, grand grant : se observa esto con mas frecuencia en las terceras personas de
plural en los verbos , terminndolas segn la forma de los latinos ; de las quales si no tienen
otra anomala no se ha formado artculo. ' , '> ' "\
Tambin en los imperativos se nota una t final por la d en las segundas personas de plu
ral, por exemplo sabet , que tampoco se han juzgado suficientes constituir artculo particular.
Es continuo el uso de la i latina en las voces en que ha sustituido la j nuestra, como
mamar por manjar , meior por mejor , trabalar por trabajar. Se han puesto algunos exemplos
de estas palabras. \
Puede ser tambin costumbre de provincia, aunque mas debe juzgarse vicio de la pronun
ciacin, eLusar la y consonante por la //, como yantar por llamar, yeno por lleno, toyer por
toller. No obstante se insinan en el glosario algunas de estas voces porque constantemente
las traen ciertos cdices de los que han servido para la edicin.
Finalmente se han asignado en el glosario muchos participios irregulares en udo , a por
ido , ida, como convertudo , a , prometudo , a , pero no todos , por ser fcil y conocida la va
riacin que tienen cotejados con los regulares, ,

A A : Acordadamientre. De comn a- Adversidad. Contradiccin.

*1 , an. Terceras personas del
verbo haber tener,. Tiene , tie
nen.
Abastadamientre. Suficiente, bas
tantemente.
Abastar. Bastar , ser suficiente.
Abaxado, a. Abatido, humilla
do, a.
Abayxado, a. Abatido, a.
Abeia. Abeja.
Abeiera. Colmenar.
Abeiero. Colmenar.
Abella. Abeja.
Abellero. Colmenar.
Abenencia. Convenio , compos
tura.
Abenirse. Convenirse , compo
nerse.
Abenirse de cabo. Convenirse
completamente.
Abejera. Colmenar.
Abierto. Claro , lo que no es du
doso.
Abisso. Abismo.
Ableza. Lo mismo que Avoleza.
Ablo , a. Abuelo, a.
Ahondar. Ser suficiente , bastar.
Aborido , a. Aborrecido , a.
Aborrido, a. Aborrecido , a, abor
recible, odioso, a.
Abreviamiento. Compendio, suma,
titulo, epgrafe.
Abreviar. Compendiar.
Abrir. Declarar.
Abundar. Ser suficiente.
Abusin. Abuso.
Acabar , se. Cumplirse , asegu
rarse.
Acatar. Atender.
Acerca se. Cerca de s.
Aclamarse. Acogerse, acudir.
Acoier. Acoger.
Acoitarse. Poner mucha diligen
cia.
Acomendado, a. Encomendado, a.
Acomendamiento. Mandamiento.
Acomendar. Encomendar, encar
gar,
Acontra. En contra.
cerdo.
Acordado , a. Conforme, unnime. Adyutorio. Ayuda, auxilio.
Acordar , acordarse. Convenir,
convenirse.
Acorrer. Socorrer.
Acostupnado. Acostumbrado.
Acoyer. Lo mismo que Acorrer.
Acrecemiento. Crecimiento , au
mento.
Acrecer. Aumentar, utilizar.
Acrcscentar. Lo mismo que Acre
centar , Aumentar.
Acrescer. Crecer , aumentarse.
Actor. Lo mismo que Otor.
Acuetarse- Poner mucha diligen
cia.
Acuitarse. Poner mucha diligen
cia.
Acuradamientre. Diligentemente,
con esmero.
Achar. Hallar.
Adelantanza. Poder, comisin.
Adelantar en su voz. Dar poder,
nombrar procurador.
Adelantranza. Lo mismo que
Adelantanza.
Adelantrar a uno. Adelantar , dar
poder , comisionar.
Adelantre. Adelante.
Aderedor. Al rededor.
Adevinador. Adivino.
Adivinamiento. Adivinacin.
AJevinancia. Adivinacin.
Adevinanza. Adivinacin.
Adivinanza. Adivinacin.
Adiudorio. Auxilio.
Adobar. Arreglar.
Adobarse con otro. Convenirse,
pactar , avenirse.
Adocir. Llevar , conducir.
Adubar. Disponer , preparar.
Aducho , a. Conducido , llevado,
presentado, a.
Aducir. Conducir, llevar.
A lucir. Atraer, presentar.
Adujir. Llevar, conducir.
Adulterador. Adltero.
Adulteriador. Adltero.
Adversario, a. Contrario, a.
Advocado. Abogado. ;.
Aesmado , a. Lo mismo que As
mado, a. p. p. de Asmar.
Aesmar. Lo mismo que Asmar.
Afalabamiento. Halago.
A/artar. Hartar, mantener.
Aficar. Juzgar.
Afinado , a. Terminado , conclu-
do , a.
Afincar. Juzgar, determinar.
Afiuzarse. Afianzarse, confiarse.
Afogar. Ahogar.
Afogarse. Ahogarse.
Afollar. Hollar, destruir.
Afollarse. Ahogarse , sofocarse.
Afora. Afuera.
Afostigado. Apaleado , a.
Afrontar. Echar en cara , recon
venir.
Afruentar. Reconvenir, echar en
cara. ' . .
Afumar. Llenar de humo.
Agardar. Guardar.
Agina. Lo mismo que aina , fcil
mente.
Atoa. Agua.
Agoirador. Agorero.
Agorador. Agorero.
Agoriador. Agorero.
Agorio. Agero.
Agor. Agero.
Agoyro. Agero.
Agraviadumbre. Dificultad.
Aguarador. Agorero.
Aguardar. Guardar, conservar.
Aguerado. Agorero.
Agueyro. Agero.
Aguorador. Agorero.
Agurador. Agorero.
dg"ijamiento. V Aguiionamiento.
Aguiionamiento. Dao.
Aguiyonamiento.V . Aguiionamien
to.
Aguiionamiento. V- Aguiionamien
to.
Aguillonamiento.Y. Aguiionamien
to.
Aimbre. Por otra parte.

Alna , mas alna. Fcilmente, mas
pronto , mas fcilmente.
Aleado, a. p. p. de Aunar. Ena-
genado, a.
Alear. Enagenar.
Aleo , <f. Ageno , a.
Ar'udorlo. Auxilio, ayuda.
Aiulgar. Juzgar.
Aiuntar , atontarse. Unir, jun
tar, unirse.
Alutorlo. Auxilio.
Ajamarse. Acudir, acogerse.
Ajar. Hallar.
Al. Otra cosa , lo contraro.
Al, todo lo al. Otra cosa, todo lo
dems.
Alamarse. Acogerse, acudir.
Alanar. Allanar.
Alanzar. Lanzar , arrojar.
Alar. Hallar.
Alborrldo,a. Aborrecido, a.
Alcali. Alcalde.
Alcallde. Alcalde.
Alcalle. Alcalde.
Alegar. Ligar.
Alegarse. Allegarse, juntarse, u-
nirse para formar partido.
Alende.' A la otra parte.
Aleo , na. A jeno , na.
Algo. Hacienda, haber, caudal.
Algo. Servicio.
Al. All.
Alimalia. Animal.
Altmoslna. Limosna.
Alimosna. Limosna.
Almosna. Limosna. , Aparcero. Compaero, partcipe.
Aliur. Por otra parte.
Almofalla. Comitiva, exrcito.
Alogar. Alquilar. ,*
Alongado. Distante, lejana.
Alongamiento. Dilacin.
Alongar. Alargar, prorogar, di
ferir.
Alubre. Por otra parte.
Alugar. Alquilar.
Alumbre. Por otra parte.
Alungar. Lo mismo que alongar.
Alunguar. Alargar, diferir.
Allamarse. Acudir , acogerse. '
Aliar. Hallar.
Allegar los omnes d s. Formar
partido, atraer gentes.
Allegar. Alegar, citar.
Alienar. Enagenar.
Allende. "Mas all , !a otra parte.
Alieno, a. Ageno, a.
Allongar. Alargar, diferir.
Allugar. Alquilar.
Allum. Por otra parte.
Allure. Por otra parte.
Amargoso, a. Amargo, a.
Amatar. Matar , apagar.
Amblsso, a. Sagaz, prevenido.
Amecerse. Mezclarse, juntarse.
Aministrar. Ministrar, servir.
Amos, as. Ambos, as.
Amostrar. Mostrar.
Amostrar. Ensenar, educar.
Amparelar. Lo mismo que Apa-
reiar.
Amuchtguar. Multiplicar. ' ,
Amttestrar. Mostrar.
Ancioso. Cauto , prevnidcv- h
Andado, a. Cumplido, a.
Andar por el pleito. Correr con
el pleito, hacer las diligencias
del pleito. Es el oficio de Re
ceptor.
Andar por su cabal. Vivir su
libre voluntad , sin respeto ni
miramiento alguno.
Andido. Sucedi , fue.
Andudo. Sucedi, fue.
Anello. Anillo. En algn lugar se
usa metafricamente por todo
quanto sirve para sujetar po
ner freno.
Angelos. Angeles.
Anlello. Anillo, vnculo.
Anlmalia. Bestia.
Annader. Aadir.
Annadlr. Aadir.
Anno. Ao.
Ansannar. Ensaar, irritar, en
furecer.
Ante. Antes,
Aniel. Ante el.
Antepuener. Anteponer.
Antevlso. Cauto, prevenido.
Antlgo, a. Antiguo, a.
Antiguadad. Antigedad.
Antiguedade. Antigedad.
Antolanca. Antigedad.
Antoyanpa antoyanza. Anti
gedad.
Antuviarse. Anticiparse.
Aon. Aun.
Apannar. Juntar, allegar.
Aparctonero. Participante.
Apareciente , aparesclente, appa-
rezente. Lo mismo que Apa-
riclente.
Aparelado, a. Preparado, a.
Aparelar. Disponerse , preparar.
Aparelarse. Aparejarse , dispo
nerse.
AparelLtdo, a. Preparado, a.
Aparellarse. Aparejarse , dispo
nerse.
Aparescer. Comparecer, presen
tarse.
Apndente, adj. com. Claro, evi
dente, manifiesto.
Aparicio Domlnl. Epifana.
Aparicin. Epifana, fiesta de
Ja adoracin de los santos Re
yes.
Apartlr. Partir.
Apellar. Apelar.
Apertenlcer. Pertenecer.
Aplasmar. Blasfemar , decir mal
de alguna persona.
Aplazamiento. Emplazamiento.
Aponer. Disponer, ordenar.
Aponer. Imputar.
Apostolgal. Apostlico, a.
Apostolizo, a. Apostlico, a.
Apostollgo. Papa, pontfice.
Apostlo. Apstol.
Apremar. Apremiar.
Apresentado , a. Presentado, a.
A primas. Primeramente, antes.
/ Apuesto , 4. p. p. de Aponer.
Aquela , aquelo , los. Aquello,
los.
-
215
Aquel que quiere. Qaalquer, quien
quiere. '. .
Aquende. De all, de aqel lugar.
Aqestes. Aquestos.
Arbor. Arbol.
Archa. Arca. ,
Ardente. Ardiente.
Ardido , a. Atrevido, a.
Argente. Plata.
Argento. Plata.
Arguio. Orgullo.
Argulo. Orgullo.
Armada. Lazo, trampa.
Armadlja. Lazo, percha, trampa.
Armadllla. Lo mismo que Ar
madlja.
Armadura. Lo mismo que Arma
dlja.
Arrobador. Ladrn, robador.
Arte. Astucia.
Arte. Modo, manera.
Asacar. Establecer , ordenar.
Asannar. Ensaar, irritar, enfu
recer.
Asannarse. Irritarse, ensaarse.
Asaz. Bastante, mucho.
Asconder, asconderse. Esconder,
esconderse , ocultarse.
Ascondido , a. Escondido, a.
Asconso (Eri). Ocultamente.
Ascusado , a. Oculto, a.
Ascuso. En asenso. Escondido.
En oculto, secretamente.
Asemellar. Parecer bien , acomo
dar.
Aslnalado, a. Lo mismo que Sen-
nalado, a.
Aslnar. Asignar , apreciar.
Asmado, a. p. p. de Asmar.
Asmamlent. Deseo.
Asmar. Desear con ansia , pro
curar con diligencia.
Asmolna. Limosna.
Asotllezar , asotllezarse. Sutili
zar, sutilizarse.
Asotlliar , asotillarse. Sutilizar,
sutilizarse.
Asplramento. Inspiracin.
Aspirar. Inspirar.
Astragado , a. Destruido, a.
Astragamlento. Estrago.
Assolver. Absolver.
Assuelver. Absolver.
Assumado , a. Compendiado, a.
Ata. Hasta.
Atal. Tal.
Ataes aqu. Lo mismo que Fas
ta en esaqui.
Atanio , a. Tanto , a.
Atarse de tura. Comprometerse
con juramento.
Atemclado, a. Templado, a, ar
reglada, a.
Alemplamlento. Disposicin, or
den, templanza.
Atemplancla. Templanza.
Atemprado , a. Templado, a.
Atempramiento. Templanza.
Atemptamlento. Templanza, dis
posicin.
Atlemplar. Templar.
Atiemprar. Templar.
Atoller. Quitar.
Ddd
 3l6
Atorgamienio. Otorgamiento.
Atorgar. Otorgar.
Atormientar. Atormentar.
Atrevencia. Atrevimiento, osada.
Aturadamientre. Diligentemente,
con esmero.
Autenticar. Autentizar.
Autorgar. Otorgar.
Avandicho, a. Antes, arriba
dicho, a.
Avariza. Avaricia.
Avenencia , avinencia. Lo mismo
que Avenencia por convenio.
Avenenza , avinienza. Lo mismo
que Abenencia.
Avenidor. Apreciador, los que
son terceros en la discordia.
Avenimiento. Venida.
Avenir. Suceder.
Avenirse. Convenirse , compo
nerse.
Aventura. Por aventura. Ventu
ra , acaso. Por acaso.
Aventuria. Aventura.
Aver. Habr.
Aver aparcioneria. Tener parte
en algn negocio.
Aver, averes. Bien, bienes, ha
cienda , muebles.
Aver entendimiento. Entender,
conocer.
Aver merced. Tener piedad , com
pasin.
Aver parcioneria con alguno. Te
ner parte con alguno.
Aver paria. Fornicar, cometer
adulterio.
Aver pleito. Dar audiencia.
Aver provecho. Ser de provecho.
Avesario. Adversario, contrario.
Avie. Tena.
Avieso , a. Vil , humilde.
Aviltadamientre. Vil , afrentosa
mente.
Avivador. Vivificador.
Avoleza. Vejez , envejecimiento.
Avoleza. Ruindad , infamia.
Avuola. Abuela.
Axar. Hallar.
Axegar. A xegar , llegar.
Axeguar. Allegar.
Avado, a. Hallado, a.
Ayana. Lo mismo que Aina.
Ayegar. Lo mismo que Axegar.
Ayegarse. Allegarse, juntarse. .
Ayna. Lo mismo que Aina.
Ayuda de salud, salut. Ayu
da, auxilio saludable.
Ayudorio. Auxilio , ayuda.
Ayudoyro. Lo mismo que Adiu-
dorio.
Ayuntamiento. Union, casamiento.
Ayuntancia. Lo mismo que Ayun-
tanza.
Ayuntanza. Union.
Ayuntar. Juntar, reunir.
Ayuntarse. Juntarse, unirse.
Ayuntarse. Juntarse, fornicar.
Ayuso, en ayuso. Abaxo.
B c
Babtismo. Bautismo.
Babtizado , a. Bautizado , a.
Babtizar. Bautizar.
B.ileston. Ballestero.
Baptismo. Bautismo.
Baptuado , a. Bautizado , a.
B.iraia. Pelea , contienda.
Baraiar. Pelear.
Barn. Varn.
Barragana. Concubina.
Barragan. Soldado, valiente, pa
triota.
Batata. Batalla.
Btala. Batalla.
Batido de azotes. Azotado.
Batismo. Bautismo.
Batudo , a. Batido , a. Golpea
do, a.
Beber, es. Bebida, as.
Beco. Labio.
Beiso. Beso.
Belamientre, bellamientre , Bie-
lamientre. Buenamente , de gra
do.
Belo, la. Bello, bella.
Ben. Bien.
Ben. Hijo.
Benaventurado. Bienaventurado,
feliz, dichoso.
Ben fecho. Beneficio.
Benedicer. Bendecir.
Benedicto, a. Bendito, a.
Beneicer. Bendecir.
Bespera. Vrperas-j, la tarde.
Besta. Bestia.
Bestiglo. Reptil.
Bevir. Vivir.
Beyco. Labio.
Bezo, beizo. Labio.
Bibda. Viuda.
Biendicho, a. Bendito, a.
Bienfacer. Beneficio.
Bien facer. Obrar bien.
Biespera. Vsperas , la tarde.
Bisabolo, a. Bisavuelo, a.
Bistieto, a. Biznieto, a.
Bispado. Obispado.
Bispazgo. Obispado.
Bispo. Obispo.
Bi-jo , a. Vivo , a.
Blago. Bastn, vara.
Blandecer. Lisonjear, halagar.
Blasmar. Blasfemar.
Bocera. Abogado.
Boe , boy , bue. Buey.
Bolta. Lo mismo que vuelta.
Bon , Bueno.-
Bona. Buena, caudal.
En bondad. Con bondad , con
dulzura.
Bono, a. Bueno, a.
Boy. Buei.
Brabi, desturgi, iliturgi, ega-
bro, epegro. Nombres de ciu
dades truncados.
Brabeza. Fiereza de nimo.
Bue. Buei.
Buena. Aver, hacienda, caudal.
Buergo. Lo mismo que Burgo.
Burgo. Aldea.
Butre. Buitre.
Ca. Porque.
Ca. Pero.
Caballera. Exrcito , milicia, mul
titud.
Cabaniella. Tabernculo.
Cabdellador. Caudillo , gefe.
Cabdiello. Caudillo , cabeza , gefe.
Cabe. En poder de.
Cabel. Cabe l, en poder de l,
junto l.
Cabesza. Cabeza.
Cabeza. Extremo.
Cabeza, por cabezas. Persona,
por personas.
Cabieza. Persona.
Cabildo. Captulo , canon.
Cabillo. Captulo cnon.
Cabo (De) Desde el principio.
Cabo el. Junto l.
Cabo (De) Al fin.
De cabo. De nuevo.
Callona. Lo mismo que Calonna.
Calomia. Pena.
Calomna , calupna. Pena , casti
go , infamia.
Calonna. Calumnia.
Calonna. Querella, pleyto.
Calonna. Reclamacin.
Caloa. Lo mismo que Calonna.
Calompnia. Querella , pleyto.
Calomnia. Calumnia , ocasin , pre
texto.
Calumpna. Calumnia , injusticia.
Calumpnia. Calumnia, injusticia.
Cambeo. Cambio.
Cambia. Cambio.
Camiado , a. Cambiado } a.
Camiar. Cambiar.
Camio. Cambio.
Camyo. Cambio.
Can. Perro.
Capildo. Captulo.
Captolo. Captulo.
Caraclara. Carcter , seal.
Crcele. Crcel.
Carcer. Crcel.
Crcere. Crcel.
Carcerero. Carcelero.
Caridad. Excelencia.
Caridat. Excelencia.
Caritat- Excelencia.
Carrera. Camino.
Carta. Autos , expediente.
Cartago. Cartagena.
Castello. Castillo.
Castidat. Castidad.
Castigamiento. Castigo , aviso,
consejo , reprensin.
Castigar. Ensear , aconsejar.
Castigo. Consejo , aviso , repren
sin.
Castiguar. Castigar.
Castiello. Castillo, aldea.
Catado, a. Determinado, a.
Catar. Atender, mirar, pensar.
Calar. Observar, mirar, atender.
Catar. Procurar , desear.
Catar. Reconocer, exminar.
Caudelador. Caudillo, gefe.
Cavalcadura. Lo mismo que Ca-
valgadura.

Cavalgadura. Caballera , bestia Cochiello. Cuchillo.
de montar.
Cebadero. Provedor de cebada.
Cedo. Luego.
Celado , a. Oculto , a.
Celador. El que encubre oculta Coidar. Cuidar.
alguna cosa.
Cencerra. Cencerro.
Cento. Ciento.
Cerca s. Cerca de s , para s.
Cercenadura. Hbito, trage.
Cerco. Junta de malvados.
Cercho. Lo mismo que Cerco.
Certas. Ciertamente, pues.
Certedumbre. Certidumbre.
Certo , a. Cierto , a.
Cevadero. Lo mismo que Cebadero. Cojecha. Cohecho.
Chamar. Llamar.
Chenero. Enero.
Christos. Ungidos.
Cibdad. Ciudad.
Cibdade. Ciudad.
Cibdat. Ciudad.
Cibdadano. Ciudadano.
Cibdat de Roma. Ciudad de To
ledo.
Cidad. Ciudad.
Cidade Ciudad.
Ciegadas (A). A ciegas.
Cient. Cien, ciento.
Cierco. Lo mismo que Cerco. \
Ciertas. Cierto, ciertamente.
Cincoanta. Cincuenta.
Cincuaenta. Cincuenta.
Cindasiondo. Chindasvindo.
Cindasuindo. Chindasvindo.
Cindo. Receswinto.
Cinquanta. Cincuenta.
Cinquaenta. Cincuenta.
Cinquaesma. La festividad de Pen
tecosts.
Cinqueanta. Cincuenta.
Cinquesma. Pentecosts.
Cinquoanta. Cincuenta.
Cintilla. Chintila.
Cintillan. Chintila.
Cipdadano. Ciudadano.
Cipdat. Ciudad.
Circa s. Lo mismo qu Cerca se. Companna. Compaa.
Circinadura. Hbito , trage.
Circo. Lo mismo que Cerco.
Circttmcir. Circuncidar.
Circuncido. Circumcidado.
Circuncisar , se. Circuncidar, se. jCompannero , a. Compaero , a.
Circuncisio. Circuncisin.
Cisiundo. Chindasvindo.
Citasiundo. Chindasvindo.
Citasvindo. Chindasvindo.
Citasuindo. Chindasvindo.
Ciudade. Ciudad.
Clamar. Implorar.
Claridade. Excelencia.
Clave. Llave.
Cobdicia. Codicia.
Cobdiciar. Codiciar , desear.
Cobdiscia. Codicia.
Cobdiza. Codicia.
Cobdo. Codo, medida.
Cobiciar. Codiciar, desear.
Cobizar. Codiciar.
Cobrar. Recobrar , restablecerse.
Cochado , a. Cocido , da.
Cocho , 0. Cocido , a.
Cogecho , a. Cogido , a.
Coger. Escoger, elegir.
Cognoscer. Conocer.
Cognoscido , da. Conocido , da.
Coidar. Pensar, creer.
Coido , a. Cogido , a.
Coiecha. Cohecho.
Coiecho , a. Cogido , a.
Coier. Coger.
Coita. Opresin, infelicidad.
Coitado , a. Cuitado , a. , mise
rable , pobre.
Coitado, a. V- Coytoso.
Coitoso. V. Coytoso.
Coler. Coger , recoger.
Coleydo , a. Cogido , a.
Calido. Cogido.
Colomia. Querella , pleyto.
Colpa. Culpa.
Colpe. Golpe.
Columpna. Columna.
Collacin. Parroquia.
Coller. Coger , recoger.
Cotlido. Part. pas. de Coller.
Com. Como.
Coma. Clin.
Combrada. Compra.
Combrar. Cobrar, recobrar.
Comedio. Espacio, tiempo.
Cometida. Encomienda, encargo
Comendadora. Encargado, a.
Comendar. Encomendar , reco ,j Condempnado , a. Condenado , a.
mendar.
Comendar. Mandar.
Comenzamiento. Principio.
Comer , es. Manjar , es.
Cometedor. Acometedor , el que Confondido, a. Confundido, a.
acomete al enemigo.
Comezado , a. Comenzado, a.
Comezamiento. Principio.
Comienda. Encomienda, encargo.
Comienzo. Principio.
Comieszar. Comenzar , empezar.
Comonal. Comunal , del comn. Connocencia. Reconocimiento.
Compaciente. Compasivo.
Companna. Exrcito.
Companna. Multitud , conjunto.
Companna. Compaa, coro.
Compannera, Compaa.
J Compannon. Compaero.
Compaso. Comps.
Compezado , a. Comenzado , a.
Compezamento. Principio.
Compezamiento. Principio.
Compezar. Comenzar, empezar.
Compiezado , da. Part. pas. de Conos. Con los.
Compiezar.
Compiezar. Comenzar.
Complant. Cumplan.
Complidamientre. Completamente. Conpezar. Comenzar.
Complido. Cumplido.
Complido. Cumplido , perfecto, Conseiar, se. Aconsejar , se.
acabado.
Complimiento. Cumplimiento, per
feccin.
Complir. Cumplir, observar.
Complir. Concluir, acabar, per
feccionar.
I
SI7
Comprir. Cumplir.
Comunal. Perteneciente al comn
del reyno, ciudad , villa , &c.
Comunal. Igual para todos , el
que no atiende la clase de las
personas.
Comunalmente. De comn.
Comunalmientre. De comn, junr
tamente de acuerdo.
Comungado. Part. pas. de Comun-
gar.
Comungar. Comulgar, restituir al
gremio y comunin de la iglesia
al que est descomulgado.
Comunicion. Amonestacin.
Comunid.it. Comunidad , comn
del reyno.
Comunidat. Comunidad , corte.
Cona. Con la.
Conceiar. Aconsejar.
Conceio. Concejo.
Conceio. Concilio.
Conceio. Concilio.
Concelo. Consejo.
Concello. Lo mismo que Conceio.
Conceyo. Concilio.
Concordamiente. Concordemente,
de comn acuerdo.
Concordadamientre. Concorde
mente, de comn acuerdo.
Condampnado, da. Part. pas. de
Condampnar.
Condampnar. Condenar.
Condanado , a. Condenado , a.
' Condocno. Cocido.
Conducho. Cocido, aderezado.
Confieso, a. Profeso, a.
Confonder. Confundir.
Coniuncion. Union.
Coniuration. Lo mismo que Con-
iurio.
Coniurio. Conjuro, juramento.
Conmer. Comer, manjar.
Conmo. Como.
Connoscer. Conocer.
Connoscencia. Reconocimiento.
Connoscidamientre. Conocidamen-
. te.
Connoscido , a. Conocido , a.
Connozudamientre. Conocida, cla
ramente.
Conos zudo , a. Conocido , a.
Connozudo, a. Conocido , a.
Connucenza. Reconocimiento.
Connuzer. Conocer.
Conocencia. Conversin, carta de
conversin.
Coitoszudo, a. Conocido, a.
Conucer, conuscer. Conocer.
Conuzudo , a. Conocido, a.
Conseguir. Perseguir.
Conseio. Consejo.
Conseio : tomar conseio. Consultar.
Conseiar. Aconsejar.
Conseio. Consejo.
Consellar , se. Aconsejar , se.
Consello. Consejo.
Ddda
 I

ai8
Cbnscyo. Consejo. Coronado. Clrigo ordenado. Cuedado. Cuidado.
Consiguiren. Consiguieren. Corpo. Cuerpo. Cuedar. Cuidar , mirar , atender.
Constituizon. Constitucin , de Corvo. Cuervo. Cu e iro. Cuero , cutis
creto. Correya. Correa. Cueila. Cuita.
Constrengir. Constringir , apre Corrompemiento , corrumpimiento. Cuerno. Como.
miar. Corrupcin. Cuende. Conde.
Constreir, costrener , costrier% Corromper. Sobornar. Cueta. Cuita.
costrinnir. Obligar. Corromper escripto. Falsificar , vi Cuerno. Como.
Constringer. Del verb. lat. cons- ciar escrituras. Cuende. Conde.
tringere. Constreir, obligar. Corrompido , a. Sobornado , a. Cueta. Cuita.
Constringir. Lo mismo que Cos- Corrompudo, 4. Corrompido, a. Cueyro. Cuero, cntis.
trenir. Corritmpudo , a. Corrompido , a. Cueyta. Cuita , pena.
Constrinnido , a. Obligado , a. Corto , a. Cortado , a. Cuidar. Entender , pensar , juz
Constrinnir. Lo mismo que Cos- Costetuicion. Constitucin. gar.
trenir. Costitucio. Constitucin. Cuitoso. V. Coytoso.
Constunbre. Costumbre. Costituicion. Constitucin. Cum. Con.
Consuno (De). Juntamente. Costombre. Costumbre. Cumplir los pleytos. Finalizar los
Contemplamiento. Contemplacin. Costrengir. Constreir , obligar, pleytos.
Contenciar. Disputar, poner pley- apremiar. Camua/. V. Comunal.
to. Costrennir. Obligar. Cunta. Cuenta.
Contencin. Altercado , disputa. Costrenudo. Part. pas. irreg. de Cuntado , a. Contado , a.
Contenda. Contienda. Cestrenlr. i Cum iado , a. Contado , a.
Contender. Disputar , altercar. Costrinir. Lo mismo que Costren Cunucidamientre. Conocidamente.
Contendor. Contrario , parte con nir. Cumplir. Aadir , aumentar lo
traria en los pleytos y quere Costrinnir. Lo mismo que Cos que est falto defectuoso.
llas. trennir. Custumble. Costumbre.
Contener. Mantener , conservar. Costumbrado , <*. Acostumbra Curazon. Corazn.
Contenudo , a. Contenido, a. do , a. Cuychielo. Cuchillo.
Confa. Cantidad. Costumbrar. Acostumbrar.
Coniudo , a. Contenido , a. Costummado. Part. pas. de Costttm- D
Contra. Delante, en presencia. mar. Dacrescentar , de acr'escentar.
Contradizer , contradizir. Con Costummar. Acostumbrar. De acrecentar.
tradecir. Costumme. Costumbre, uso. Damnado , a. Endemoniado , a ,
Contral. Contra l, en poder del. Costumnar. Acostumbrar. condenado, a.
Contralia. Lo mismo que Contra Costumne. Costumbre. Damno. Del ablat. lat. Damna.
ria. Costumpne. Costumbre , manera Dao.
Contralla. Lo mismo que Contra de conducirse y portarse. Dampnar. Condenar.
ria. Cosquear. Encojar. Dampno. Dao.
Contrallar. Contradecir. Coyecho, a. Cogido, a. Dannar. Daar, perjudicart con
Contralloso, a. Contrario, a. Coyer. Coger , recoger. denar.
Contraria. Oposicin, injuria, con Coyta. Cuita. Danno. Dao.
tradiccin. Coyta. Trabajo, embargo. Danpno. Dao.
Contraria. Fuerza. Coytado , a. Cuitado , a , misera Dante. De antes.
Contraria. Turbacin, sedicin. ble Dapnar. Condenar.
Contrariadad. Contrariedad. Coytarse. Cuidar, anhelar. Daquel , daquela. De aquel , de
Contrariar. Contradecir^ oponer- Coytoso. Apocado , de poca reso aquella.
fe. lucin. , Daqui. Contraccin de las pala
Contrariar. Ofender, causar dao. Coze. Coz , patada. bras de y aqu. De aqu.
Contraridad. Contrariedad. Crebantado, a. Part. pas. de Cre Dar estudio et fimencia. Procu
' Contrariedad Contrariedad. antar. n rar con esmero y diligencia.
Contrario (El). Lo contrario , lo Crebantancia. Quebranto , aflic Dar orden. Poner alguno en
opuesto. cin. religin , darle hbito religioso.
Contrarioso , a. Contrario , a. Crebantar, crebantar la crcel. Dar ordene. Dar estado de reli
Contrasta. Contradiccin , oposi Quebrantar , escalar la crcel. gin, poner religioso alguno.
cin. Crecentar. Acrecentar. Dar piedat. Causar piedad , com
Contrecho, a. Contrahecho, a. Creenza. Creencia , f. pasin, lstima.
Camtrestar. Contrastar. Creier. Creer. Dar recado Dar seguridad, dar
Convenencia. Convenio. Cremado, a. Quemado, a. papel de seguridad.
Convenencion. Convenio , pacto. Crescentar. Aumentar. Dar yerbas. Dar veneno, enve
Convenenea. Convenio , pacto, Creudo, a. Credo, a. nenar.
trato. Criancia. Crianza , educacin. De. A, para.
Convenible. Puesto en razn y Criido, a. Credo, a. Debda. Deuda , obligacin.
justicia. Crovier. Creer. Debdo. Deuda.
Convenible. Conveniente. Crucifigar. Crucificar. Debdor. Deudor.
Convenible. Abonado. Crudel. Cruel. De cabo. Desde el principio.
Convenibre. Convenible. Cubdicia. Codicia. Decaemiento. Decadencia, ruina.
Conveniencia. Convenio, trato. Cubdiciar. Codiciar. Decaimiemto. Decadencia , me-
Copdicioso. Codicioso. Cubdicioso. Codicioso. noscaboi
Coration. Corazn. Cubdizar. Codiciar. Devebemiemto. Lo mismo que De
Cordo. Cuerdo. Cubdiz. Que obedeci. cibimiento.
Corduba. Crdoba. Cchelo. Cuchillo. Decibimiento. Engao.
Coria. Cuero, cutis. Cuchiello. Cuchillo. Deciplo. Discpulo.
Corma. Crcel. Cuecho, a. Cocido , a. Decimado , a. Diezmado , a.

Decibirse. Engaarse.
Decchar. Desechar , repeler.
Deezmo, a. Dcimo, a.
Defacer. Deshacer, quitar.
Defalescer. Lo mismo que Des-
falecer.
Defalicido. Lo mismo que Defa~
Herido.
Defallecido. Falto , necesitado, ar
ruinado.
Dcfallescido. Lo mismo que Der
fallecido.
Defallicido. Lo mismo que De
fallecido.
Defamar. Disfamar, difamar.
Defendedor. Defensor.
Defendemiento. Defensa.
Defender. Prohibir.
Defendido , a. Vedado , prohibi
do , a.
Defendimiento. Defensa.
Defendimienlo. Prohibicin.
Defendor. Defensor.
Defenecer. Fenecer, faltar, aca
bar.
Deferencia. Diferencia, variedad.
Defeto , a. Defendido , a.
Defeso, a. Vedado, a.
Defesa. Dehesa.
Defesado, a. Vedado, a.
Defiendemento. Lo mismo que
Defendimiento.*
De fora. Fuera.
Defurtadamientre. A escondidas.
Degastar. Desgastar , destruir.
Degredo. Decreto , ley , ordena
miento.
Deguastar. Desgastar , destruir,
consumir.
Deguno , a. Ninguno , a.
Delantre. Adelante.
Dlas. De ellas.
Delayadar. Maltratar, herir, a-
frentar.
Delaydar. Lo mismo que Dela
yadar.
Delda. Deuda.
Deldor. Deudor.
Delectoso, a. Deleitoso, a.
Delejado , a. Alejado , separado,
retirado, a.
Delongar. Prolongar, diferir.
Dlos. De ellos.
Delibrar pleytos. Sentenciarlos,
dar decreto sobre ellos.
Delli, dello. Del, dello.
Demaes. Dems.
Demais. Dems.
Demandado. De mandado.
Demandador. Lo mismo que
Mandador.
Demandancia. Demanda.
Demandar. Preguntar.
Demays. Dems.
Demon , es. Demonio , os.
Demoniado , a. Endemoniado , a,
energmeno.
Demorancia. Dilacin.
Demoranza. Dilacin, tardanza.
Demuestrar. Ensear.
Demustrar. Ensear, dirigir.
Dend. De all.
Dende. De all , de ello.
Dende. Lo mismo que "Ende.
Denegar. Negar , renunciar.
Denostador. El que profiere de
nuestos.
Denostar. Injuriar.
Denosto. Denuesto.
Dent. Lo mi.'ino que Dende.
Dent. Lo mismo que Ende.
Denuesto. Acusacin, nulidad, re
pulsa, reparo.
Deoda. Deuda.
Deodor. Deudor.
Deudo. Deuda.
Departemiento. Particin.
Departido , a. Transigido , a ,
concluido , a , separado , a.
Departimiento. Divisin.
Departir, Determinar , declarar.
Departir. Partir , dividir.
Departir. Sentenciar , definir.
Departir. Separar, apartar, ahu
yentar.
Departir. Determinar separada
mente , especificar con diver
sidad.
Depoes. Despus.
Depois. Despus.
Depos. Despus.
Depues. Despus.
Depus. Despus.
Deredor. Al rededor.
Derechero , -a. Rectp, justo, a.
Derecho, a. Recto, justo, a.
Derecho. Derechamente, con rec
titud.
Derecho. Justo , puesto en razn.
Derechura. Derecho , justicia.
Derechurero , ra. Justo , ta. : el
que da cada uno su derecho.
Derelinquir. Dexar, abandonar.
Derraygar. Desaraigar, arrancar
de raiz.
Derreygar. Desaraigar.
Derredor. Al rededor.
Derromper. Romper.
Desazora. Desde ahora.
Desaguisado y a. Desordenado, a.
Desaguisado y a. Injusto, a, ir
regular.
Desal. De all.
Desamar. Dexar de amar.
Desaqui. Desde aqu, desde ahora.
Desarrancar. Arrancar.
Desavinimiento. Desavenencia ,
discordia.
Descarpir. Separar.
Descabeszado , a. Descabezado,
degollado, a.
Desciplo. Discpulo.
Descoier. Escojer , elegir.
Descomonion. Excomunin.
Descomulgacion. Descomunin.
Descomulgamiento. Descomunin.
Descomungacion. Descomunin.
Descomungar. Descomulgar.
Descredo , a. Infiel.
Descreencia. Incredulidad.
Descrobir. Descubrir.
Descuberto , a. Descubierto , a.
Descumungado , a. Escomulga
do, a.
Desdenosamientrt. Desdeosa ,
cruelmente.
319
Desdeado , a. Desdeado , a.
Desdi. Desde.
Desdizer. Desdecir.
De se uno , de so uno , de su uno.
Juntamente.
Desemparar. Desamparar.
Desend. Desde.
Desendcierrado , a. Desencerra
do, a.
Desende. Desde , luego.
Desesperarse. Desconfiar.
Desfacer. Deshacer, anular.
Desfalecer. Desfallecer , perderse.
Desfaliscer. Desfaceller.
Desfaceller. Ser oprimido , ser
confundido , perderse.
Desfamado, a. Infamado, a.
Desfar. Deshacer, quitar.
Desfacer. Deshacer.
Desfolar. Lo mismo que Desfo
gar.
Desfollar. Desollar.
Desfollar la fruente muy layda-
mientre. Quitar el cutis de la
frente por ignominia.
Desgastado , a. Destruido , a.
Desiudgar. Soltar, libertar.
Deslapreado. Sealado feamente.
Deslaydar. Afear , herir, sealar
feamente.
Desliegar , desligar. Desatar , sol
tar.
Desnegar. Negar, renunciar.
Desnuyo. Desnudo.
Desobeyanza. Desobediencia.
Desondra. Deshonra.
Desondrar. Deshonrar.
Desornar. Deshonrar.
Despagarse. Separarse.
Desparar. Separar , apartar.
Desparecer. Lo mismo que Des
perecer.
Desp.irzudo , a. Estendido , es
parcido, a.
Despecho. Injuria.
Despender. Distribuir, repartir.
Despensa. Gasto, expensas.
Desperarse. Desconfiar.
Desperecer. Perecer, ser oprimido.
Desperecida. Part. pas. de Des
perecer. Despreciada.
Despesa. Gasto , expensas.
Despezar. Despedazar , hacer pe
dazos , romper.
Despiensa. Lo mismo que Des
pesa.
Despiezar. Despedazar , hacer
piezas.
Despoderado, a. Desapoderado, a.
Despoiado , a. Despojado , a.
Despois. Despus.
Desponer. Posponer.
Desponsado, a. Desposado, a.
Despos. Despus.
Despoyar. Despojar.
Despueiar. Despojar.
Desputacion. Disputa, controver
sia.
Desrraigar. Desarraigar.
Dessamano. De esa mano.
Destablia. De establo, caballeri
za , quadra.
Destaiar. Cortar , separar , evitar.
 aso
Desterminar. Determinar , sen
tenciar.
Destorvado , a. Enredado , a. , em
brollado , a.
Destorvo. Obice, estorvo.
Destorvar. Estorvar, trastornar.
Destrava. De establo.
Desuno. Juntamente.
Desveltad. Deslealtad.
Detaiar. Cortar, acabar.
Desvenar. Sacar la sangre , dego
llar.
Detardar. Retardar , omitir.
Devante. Delante.
Devandicho. Antedicho.
Deveda. Deuda.
Devedado , a. Vedado , prohibi
do, a.
Devedor. Deudor.
Develli. Dbele.
Devenir , devenirse. Suceder , o-
currir.
Devennas. Debenlas.
Devinador. Adivino.
Devinanza. Adivinacin.
Dezm, a. Dcimo , a.
Dezm. Diezmo.
Diachono. Dicono.
Diagano. Dicono.
Diagono. Dicono. ,
Dibda. Deuda.
Dicer. Decir.
Diciplo. Discpulo.
Dicto. Dedo.
Diex. Diez.
Diezmo , a. Dcimo , a.
Dimigar. Disminuir, quitar.
Diomingo. Domingo.
Disciplina. Regla , mtodo de vi
vir bien.
Disciplo. Discpulo.
Discipolo. Discpulo.
Disputacin. Disputa , controver
sia.
Dito, a. Dicho, a.
Dizer. Decir.
Dizir. Decir.
Dizmo, a. Dcimo, a.
Do. En donde.
Dobda. Duda.
Dobdar. Dudar.
Dobdoso, a. Dudoso, a.
Doblo. Duplo.
Dominguo. Domingo.
Domno. Dueo, seor.
Dona. Donacin , buena.
Donado. Donacin.
Donador. Testador , dador.
Donazon. Donacin.
Doeas. As que , luego , por lo
qual.
Dond. Donde , de donde.
Donno. Don , dadiva.
Dono. Don , gracia.
Dorden. De orden.
Dordio. De ordio : de cebada.
Dotri. De otro.
Drecho. Derecho.
Dro. Abreviatura de derecho.
J>, dn quier. Donde, donde,
en donde quiera.
Duas. Dos.
Dubda. Duda.
Dubdancia. Duda.
Dubdanza. Duda.
Dubdoso, a. Dudoso, a.
Dubidoso, sa. Dudoso, sa.
Dublado, a.
Dublar. Doblar, duplicar.
Dublo. Duplo.
Duc. Dux , Duque.
Duch. Lo mismo que Duc.
Ducs. Plural de Duc.
Due. Dos.
Duelo. Dolor.
Duen. Dueo.
Duenna. Duea.
Duenno. Dueo , seor.
Dulda. Duda.
Duldar. Dudar.
Duldoso. Dudoso, a.
Dultra. De ultra.
Dumiengo. Domingo.
Duplado , a. Doblado , a.
Dus. Dos.
E Enculpado. Culpable.
E. Es.
Echado , a. Expsito , a.
Echar. Exponer.
Eidad. Edad.
Egua. Yegua.
Eguadez. Mitad, medio, mediana.
Egual. Igual.
Egualdad. Equidad , igualdad.
Eidat. Edad.
Ela. Lo mismo que la , aquella.
Election. Eleccin.
Elemosna. Limosna.
Elimosina. Limosna.
Elimmosna. Limosna.
Elmosna. Limosna.
Elo, ela. Ello, ella.
Elle. El.
Elli. El.
Embebdada. Embebida , empapa
da.
Embeodada. Embebida, empapa
da.
Embeudada. Embebida , empa
pada.
Embida. Envidia.
Embivida. Embebida, empapa
da.
Emiendacion. Emienda.
Emparar. Amparar.
Empeecer. Impedir.
Empeescer. Lo mismo que Em
peecer.
Empeezer. Impedir , ser culpable.
Empecimiento. Obice.
Empear. Empear.
Empennar. Empear.
Empeyzer. Lo mismo qne Em
peecer.
Empezer. Incomodar.
Empez. Obice, estorvo.
Empiezo. Obice, estorvo.
Emprestado , a. Prestado , a.
Emprestamo. Prstamo.
Emprestar. Prestar.
Empuxada. Empujn, empelln.
Empuxamiento , empuxo. Empe
lln.
Ena. Eno. En la. En el.
Enaienado, a. Enagenado,a.
Enallenar. Enagenar.
Enante. Antes.
Encabalgadura. Lo mismo que
Cavalgadura.
Encantamento. Encantamiento.
Enchado, a. Inchado, a.
Enchir. Llenar.
Encelado , a. Ocultado , a.
Encendemiento. Incendio.
Encendedor. Incendiario. ,
Encendudo, a. Encendido, incen
diado, a.
Encercamiento. Cercado.
Encerramiento. Cercado.
Encesto. Incesto.
Encierrado , da. Encerrado , ocul
to.
Encobertor. Encubridor.
Encobridor. Encubridor.
Encobrir. Encubrir, ocultar.
Encomendamiento. Mandamiento,
precepto.
Encuantra l. En contra de l.
Enculpado , a. Culpado , a.
Encutpar. Culpar.
Ende. De all , de ello.
Ende (Por). Por esto, por ello, por
lo qual.
Endeante. Adelante.
Endelantre. En adelante.
Enderredor. Al rededor.
Enderribar. Derribar, arruinar.
Endrezar. Enderezar, rectificar.
Enemizat. Enemistad.
Enemizdat. Enemistad.
Enesaqui. Hasta aqu.
Enfama. Infamia.
Enfamado , a. Infamado , a.
Enfernal. Candela enfernal. In
fernal. Fuego infernal.
Enfinnir. Fingir, disimular.
Enfiir. Fingir.
Enfirmidade. Enfermedad.
Enfiuzarse. Confiarse.
Enformado , a. Formado , a.
Enfurtar. Hurtar.
Enganamiento. Es error conocido
?t muy contrario lo que dice
a ley. Errata por guardamien-
to.
Engento. Lo mismo que Engeno.
Engeno. Ingenio , ramo de indus
tria.
Engenno. Ingenio.
Engraviado , a. Part. pas. de En- ,
graviar. Agraviado , a.
' Enguanno. Engao.
Enguerar. Lo mismo qne Mancar.
Enhuerar. Lo mismo que Mancar.
Enlazado , a. Comprometido
servidumbre.
Enmenda. Emienda , recompensa.
Ennader. Aadir.
Ennadido , a. Aadido, a.
Ennadir. Aadir.
Ennantar. Aadir, aumentar.
Enno, a. En el, en la.
Eno, a. En el , en la.
Enocho. Enojo , enfado.
Enoio. Enojo, enfado.
Enpezo. Lo mismo que Empiezt.
Enpt estado , a. Prestado, a.

Ertposier. Del verb. Enponer. Im
putarse.
Enpus. En pos de s.
Enrizar. Irritar, exasperar.
Ensannar. Ensaar, irritar.
Ensemble. Juntamente, uno con
otro.
Ensenbra. Juntamente.
Ensenriamiento. Enseanza, doc
trina.
Ensiembla. Juntamente.
Ensinar. Ensear , y otras veces
ensearse.
Ensinnamiento. Enseanza, cien
cia , doctrina.
Ensinnar. Ensear.
Ensucido , a. Ensuciado , man
chado , a.
Ensucidura. Mancha.
Ensugado, a. Ensuciado, a.
Ensuzar. Ensuciar, manchar, pro
fanar.
Entalamientre. Lo mismo que En-
tanamientre.
Entanamientra. Lo mismo que
Entanamienlre.
Entanamientre. Integramente, en
teramente.
Entenciar. Disputar, poner pley-
to, contradecir.
Entencion. Intencin.
Ehtencion. Contienda , pleyto,
disputa.
Entendemiento. Inteligencia.
Entender. Considerar.
Entenzon. Lo mismo que Enten
cion.
Entergua. Entrega.
Enterguar. Entregar.
Enterpretamiento.laterpTetzc'ion.
Entonce. Entonces.
Entrar por fuerza en alguna co
sa. Ocuparla , tomarla violen
tamente.
Entrar en el pleyto. Tomarle su
cargo.
Entregamientre. Enteramente.
Entrego , a. Entero , a.
Entrego, a. Entregado , a.
Entreguar. Entregar.
Entremecer. Estremecer.
Enveia. Envidia.
Enveiecer. Envejecer.
En ultra mar. A la otra parte del
mar.
Enxaltado , a. Exaltado, a.
Enxemplario. Exemplar, copia.
Enxemplo. Exemplar, copia.
Enxiemplo. Exemplar , copia.
Enxir. Henchir, llenar.
Epiezo. Lo mismo que Empiezo.
Era. Parece divisin , seccin.
Erba. Yerba.
Erguo. Orgullo.
Eriedar. Heredar.
Errancia. Error.
Erranza. Error.
Erro. Yerro.
Erva. Yerba.
Esaqui. Fasta en esaqui. Aqu.
Hasta aqu , hasta ahora.
Escabeszado , a. Descabezado,
degollado, a.
Escabezado , a. Descabezado , de
gollado , a.
Escatima. Escasez , miseria.
Esclarar. Aclarar , ilustrar.
Escogir. Escoger.
Escoiecho. Escogido.
Escoier. Escojer , elegir.
Escoler. Escoger.
Escoller. Escoger.
Escolenlo. Part. pas. de Escoller.
Escogido.
Escomungado , da. Part. pas. de
Escomungar.
Escomungado, da. Malvado, per
verso.
Escomungar. Descomulgar.
Escoyer. Escoger.
Escriban, es. Escribano, os.
Escripto , meter en escripto. Es
critura, poner en escritura.
Escriver. Escribir.
Escudrunnar. Escudriar.
Escumungar. Descomulgar.
Escuro, a. Obscuro, a.
Escusacion. Escusa.
Escuso , en escuso. Escondido , en
oculto , escondidas.
Esemplario. Exemplar , copia.
Esforciadamentre. Esforzadamen
te.
Esforciar. Esforzar.
Es/orzidamientre. Esforzadamen
te, con fuerza y vigor.
Esfurzar. Esforzar.
Esguardar. Atender, observar.
Eslaidar. Lo mismo que Deslay-
dar.
Esleer. Elegir.
Esledo , a. Elegido , a.
Esleyiion, Eleccin.
Eslier. Elegir.
Espaladinar. Esplicar, declarar,
esponer, hacer pblico.
Expandido, a. Estendido, a.
Espandir. Derramar.
Espandirse. Dilatarse, ext#derse.
Espandado , a. Extendido , a.
Espanna. Espaa.
Espantable. Temeroso , terrible.
Esparguido , a. Esparcido , esten
dido , a.
Espedazar. Despedazar.
Esperancia. Esperanza.
Esperescer. Lo mismo que Des
perecer.
Espiramento. Inspiracin.
Espiramiento. Inspiracin.
Espirito iancto. Espritu Santo.
Esplanar. Esplicar, exponer.
Esponsado , a. Desposado, a.
Espsalas. Esponsales.
Esprobado, a. Probado, a.
Esquerir. Indagar , examinar ju
dicialmente , hacer pesquisa.
Esquirir. Indagar , examinar ju
dicialmente , hacer pesquisa.
Est abluido , a. Establecido , a.
Estado, a. Sido.
Estanco. Estanque.
Estanno. Estanque.
Estavie. Estable.
Esti. Este.
Estonce. Entonces.
321
Estoncel. Entonces c*l. ...
Estoncia. Entonces.
Estonz. Entonces.
Estonza. Entonces.
Estonze. Entonces.
Estorcer. Contrarestar.
Estranio. Lo mismo que Estran-
no.
Estranno. Estrao , extrangero,
y algunas veces enemigo.
Estrellero. El que consulta las
estrellas, el que adivina por el
curso de los astros.
Estremar. Manifestar, poner de
manifiesto.
Estreyto, a. Estrecho, a.
Estrimddamientre. Estremada-
mente.
Estrimento. V. Estrumiento.
Estruir. Destruir, aniquilar, aca
bar.
Estrumiento. Instrumento. Est
usado metafricamente' por las
cosas necesarias para establecer
las leyes.
Estuence. Entonces.
Estuencia. Entonces.
Estuenza. Entonces.
Estuenze. Entonces.
E'ugar. Ensuciar, manchar.
Et. Y, conjuncin.
Evangelio. Evangelio.
Eugio. Ervigio.
Eumigio , Emigio , Eregio, Eri
gi. -Ervigio.
Exemplario. Exemplar , copia.
Exemprario. Exemplar , copia.
Exiemplo. Exemplo.
Exleer. Elegir.
Exquirir. Inquirir, averiguar.
Eyglesia. Iglesia.
F
Fabla. Fbula.
Fabla. Habla.
Fablar. Hablar.
Fabrar. Hablar.
Facedor. Autor, criador.
Facemiento. El acto y efecto de
hacer alguna cosa.
Facer. Hacer.
Facer arte. Engaar.
Facer artes. Seducir , engaar.
Facer buena via. Obrar justa
mente.
Facer contraria. Contradecir , ha
cer contradiccin, poner de
manda.
Facer contraria , contralla ,
contralla. Hacer contradiccin,
contrariar, causar algn dao,
inquietar.
Facer emienda por algo. Satisfa
cer, pagar por alguno.
Facer escripto. Otorgar obliga
cin.
Facer forcia otri. Forzar, obli
gar por fuerza.
Facer fiuza otri. Empear su
palabra otro.
Facer hueste. Hacer , tener
guerra.
Fazer roba. Robar , hurtar.
 222 . .
Facer snnales de tuso. Subscri Filar. Hilar.
bir , firmar abaxo. Fostigado, a. Apaleado, a.
Filio. Hijo. Foyo. Hoyo.
Facerse ende afuera. Echarse fue Filio dalgo. Fijodalgo.
ra , apartarse de lo comenzado, Fimenza. Vehemencia. Frade. Fraile.
desistir. Franco. Lo mismo que Fran
Finamiento. Conclusin , fin. queado.
Ficienda. Hacienda. Fincado, a. Colocado, a., pues
Facier. Hacer. Franqueado , a. Puesto en liber
to , a. tad.
Fala. Habla. Finado , a. Acabado , a.
Falagamiento. Halago. Franqueadumne. Franqueza , li
Fincar. Quedar. bertad.
F. lagar. Halagar, lisonjear. Finir. 'Acabar.
Falar. Hablar. Franqueamiento. Carta escritu
Firida. Ferida, herida. ra de libertad.
Falar. Hallar. Firir. Herir.
Falecer , fallecer, fallescer. Fa Franquear. Poner en libertad.
Firmado , a. Firme , estable. Franquear. Poner en libertad al
llecer, faltar. Firmar. Afirmar , otorgar , apro
Falecer. Lo mismo que Desfale- siervo.
bar. Franqueado, a. Hombre mu-
cer. > Firmedumbre. Firmeza.
Fallar. Hallar. ' ger que habiendo sido siervo
Firmedumbre. Firmeza, valor. est puesto en libertad.
Fallescer. Lo mismo que Falle Firmidumbre. Firmeza, valor.
cer. Franquedumbre. Franqueza , li
Firmidumme. Lo mismo que Fir bertad.
Faltar. Hallar. medumbre.
Falsar. Falsificar. Franquedumne. Franqueza , li
Firmidune. Firmeza, valor. bertad.
Falsidade. Falsedad. Fito. Hito, mojn, seal de tr
Falsidat. Falsedad. Franquencia. Franqueza.
mino. Franqueza. Libertad , carta de-
Falsiedad. Falsedad , mentira. Fiucia. Fuerza.
/ Fambre. Hambre. libertad.
Fiyo. Hijo. Fraqueza. Flaqueza.
* Fambriento , a. Hambriento, a. Fiyuza. Fuerza.
Fascas. Hasta. Frayre. Fraile.
Flama. Llama. Frocho. Fruto.
Fasta. Hasta. Flandi Oresto. FlavoReceswinto.
Fasta, fasta/. Hasta, hasta l. Fronte. Frente.
Flaquecer. Enflaquecer. Fruch. Fruto.
Fasta en esaqui. Hasta aqu , has Flumen. Rio.
ta ahora. Fruchero. Frutero , frutal.
Fogido. Huido, a. Frucho. Fruto.
Fastal. Hasta 1. Fogir. Huir.
Fata. Hasta. Fructa. Fruto.
Fogo. Fuego. Fructo. Fruto.
Faula. Habla. , Foido , a. Huido , a.
Falda. Fbula. Fructu. Fruto.
Foir. Huir. Frtente , ser senttalado en la
Facer. Hacer. Folgancia. Holgura, alegra.
Fazier. Hacer. fruente. Frente , haberse sido
Folganza. Holgura. desollado del cutis de la frente.
Fecha [Mala). Malhecho. Folgar. Holgar , permanecer quie
Fechicero. Hechizero. Fruito. Fruto.
to, tranquilo. Frunte. Frente.
Fcchzo. Hechizo. Folgura. Holgura, descanso-
Fecho. Hecho. Fuchero. Frutero, frutal.
Follar. Hollar, despreciar. Fueras end. Esceptuando
Femencia. Vehemencia. Folla. Necedad.
Feno. Heno, yerba. Fueras ende. Esccpto*
Fonda. Honda. Fuercia. Fueraa.
Fer. Hacer. jFondir. Hundir , arruinar.
Feria. Dia feriado. VFondon^ en fondn. Fin , al fin. Fuerto. Hurto.
Ferida. Herida. Fuerzador. Forzador.
Fondo, lo mismo que Fondn. Fuerzar. Forzar.
Haz ferido. Muy herido, mal Fondo, a. Hondo, a.
tratado. Fuerzia. Fuerza.
Fonte. Fuente, origen. Fuessa. Sepulcro.
Ferir. Herir. Fora. Fuera.'
Ferir la puerta. Llamar la Foras ende. Fuera de, excepto Fugir. Huir.
puerta. Fuidizo , a. Huido , escapado , a.
en , salvo. Fuidor. El que huye.
Fermoso , a. Hermoso , a. Forcia. Fuerza. .
Fermidumbre. Firmeza , valor, Forciado , a. Forzado , a. , arre Fuir , fuyir. Huir-
efecto. Fulan. Fulano.
batado con violencia. Fumar, Echar humo.
Ferro. Hierro. Forciador. Forzador.
Festa. Fiesta. Funda. Honda.
Forciar. Forzar , quitar por fuer Fundo. Lo mismo que Fondn.
Festinamientre. Ligera, pronta za.
mente. Fuo. Hoyo.
Fore. Fuere. Furadado. Horadado.
Fet. F, palabra. Forfecho. Malhecho.
Feuza. Fuerza. Furtadamiente. A escondidas ,
Forfechoso. Delinquente , malhe hurtadillas.
Fey. F. chor.
Fialdad. Fidelidad. Furtadamientre. A escondidas.
Forma. Planta, traza, diseo. Furtado , a. Hurtado , a. , falsi
Fialdat. Fidelidad. Fornagadero , a. Fornicario, a.
Fa-r. Lo mismo que Fincar. ficado, a.
el que la que fornica. Furtar. Hurtar.
Fideles. Fieles cristianos. Fornagador. Fornicario , el que
Fiecho. Hecho. Furto. Hurto.
comete fornicacin. Furza. Fuerza , violencia.
Fiel. Se usa como sustantivo, y Fornaz. Horno.
( equivale al que sirve fielmente, Fornicio. Fornicacin. Furzador. Forzador.
vasallo , criado fiel. Furzar. Forzar.
Forno. Horno. Fustigado , a. Apaleado , a.
Fieldade. Fidelidad. Fortar. Hurtar.
Ficldai. Fidelidad. Fuxir. Huir.
Forte. Fuerte, firme. Fuyo. Hoyo.
Fierro. Hierro. Fortementre. Fuertemente.
Fito , id- Hijo , hija. Fyo. Hijo.
Forza. Fuerza.

G amparo.
Gananza. Ganancia.
Garda. Guarda , guardia.
Gardador. Carcelero.
Gardar. Guardar.
Garga. Carga.
Ge. Se.
Geiunar. Ayunar.
Gelada. Helada.
Generacin. Linage, ascendencia.
Tmase tambin por los padres,
abuelos.
Genero. Enero.
Genero, a. Janero, a. Cosa del
mes de enero.
Genro. Yerno.
Gent fablar. Hablar con elegan
cia y cultura.
Gente. Nacin.
San Gernimo. Es error : debe de
cir San Gregorio como est en
la variante.
Getado. Part. pas. de Getar. Echa
do, separado, arrojado.
Getar. Echar, arrojar.
Geyunar. Ayunar.
Gi. Se.
Giente. Gente.
Gient. Genre.
Glande. Bellota.
Gobernamiento. Gobierno.
Gobernar. Auxiliar, alimentar.
Godos mayores. Godos nobles,
de la primera y mayor no
bleza.
Gotroso. Gotoso.
Goviernamiento. Defensa, guar
da , amparo.
Gobiernar. Gobernar.
Grado. Voluntad.
Grafio. Escrito. Acaso del verbo
griego ypcupcD , escribo.
Gran. Grande.
Grant. Grande.
Grasio. Lo mismo que Grafio.
Granado, a. Principal.
Grandable. Grande , agradable.
Grant. Grande.
Gravedumbre. Molestia, dificul
tad , gravamen.
Gravedumpne. Dificultad.
Gravez. Lo mismo que Graveza.
Graveza. Gravamen, trabajo, di
ficultad.
Gravidumbre. Gravamen, traba
jo, dificultad.
Gree. Grey , rebao.
Gruador. Agorero.
Gualardon. Galardn , premio,
recompensa.
Gualardonar. Galardonar.
Gualdad. Igualdad.
Guardamiento. Guarda, defensa.
Guanar. Ganar.
Guardamiento. Observancia.
Guardador. Carcelero.
Guardar. Mirar, atender, repa
rar, observar."
Guarir. Sanar, salvar.
Guarnecimiento. Guarda, defensa.
Guarnido , a. Pertrechado de ar
mas, armado, a.
Guarnimiento. Guarda, defensa,
Guarreyar. Lo mismo que Guer
rear.
Guereyar , Guerreyar. Lo mismo
que Guerrear.
Guerrear. Daar, perjudicar.
Guidar. Guiar.
Guinamiento. Espanto.
Guiamiento. Espanto.
Guisa. De guisa que. Modo. De
manera que.
Guisa (De mayor 6 menor). De
estado noble , plebeyo. De es
tado libre , siervo.
Guisa. Clase, linage.
H Ipocrisia. Hipocresa.
Hata. Hasta.
Hatagora. Hasta ahora.
He. Lo mismo que E conjunc. Y.
Hebrero. Febrero.
Hereche. Hereje.
Heredad. Herencia.
Heredade. Heredad.
Heredamiento. Herencia.
Heriedar. Heredar.
Hirmano , a. Hermano , a.
Ho. O.
Homicio. Homicidio.
Hornillosamient. Humildemente.
Honestad. Honestidad, decencia
en la persona, acciones y pala
bras.
Honestado. Adornado ; el que
tiene alguna cosa en estado
perfecto.
Hoste. Hueste.
Hu. Adonde , donde , en donde.
Hu. O disiunt.
Huebra. Obra.
Huevra. Obra.
Huembre. Hombre.
Hueste. Campaa.
Humildosamientre. Humildemen
te.
Humilidad. Humildad.
Humilidat. Humildad.
Humillosamiente. Humildemente.
Humillosamientre. Humildemen
te.
Husu fructu. Usufructo.
Hy. Y.
Hy. All.
Hy. Conjuncin. Y.
Hyrmano, a. Hermano, i.
I Iuro. Derecho, poder, posesin.
lacer. Estar, hallarse.
Iaiunar. Ayunar.
lanero. Enero.
laneyro. Enero.
Jdade. Edad.
le. Se.
Ieiunar. Ayunar.
lelo. Se lo.
leero. Enero.
lente. Gente.
letar. Echar, arrojar, despedir,
separar.
Islesa. Iglesia.
lglisia. Iglesia.
lgnoranza. Ignorancia.
Igoal. Igual.
fherico. Jerico.
Inchacion. Hinchazn.
Inchante. Levantado , crecido.
lnchir. Henchir, llenar.
Inferno. Infierno.
Jnimizdad. Enemistad.
Insinnamiento. V. Ensennamien-
to.
Invencio snete crucis. La Inven
cin de la santa Cruz.
Inviar. Enviar.
Invidia. Envidia.
logar. Jugar.
logo. Juego.
loicio. Juicio.
lomada. Jornada.
Ir carrera, ir por un camino.
Isaa. Isaas.
Jsaya. Isaas.
Iscripto. Escrito.
Isla. Milla.
Isti. Este.
lubre (A). Por otra parte.
ludas Escarioth. Judas Iscariote.
Iudez. Juez.
Iudgar. Juzgar. Del verb. Iat. Ju-
dicare, omitida por contraccin
la i, y convertida la c eng, co
mo es muy frecuente en otrai
palabras.
ludido. Juicio.
Iudiz. Juez.
ludido. Juicio.
Iudizo. Juicio.
luego. Juego.
luez. Juez.
Iuiz. Juez/
Iuizo. Juicio.
Iulgar. Juzgar.
lulio. Julio.
Iunnir. Uncir.
Iuntamiento del casamiento. Vn
culo del matrimonio.
Iuntar. Juntar, unir.
Iur. Derecho, poder.
Iura. Jura , juramento.
Iuramentado , a. Juramentado , a.
Iuramento. Juramento.
Iuramientar. Juramentar.
Iuramiento. Juramento.
Inrar. Jurar.
lurar con alguno. Conjurarse , for-
mar parcialidad, conjuracin.
Iuria. Derecho, poder.
Iurio. Derecho, poder. .
luso (De). Abaxo.
Iusticia. Justicia.
Iusticia. Pena, castigo.
Iusticiado, a. Juzgado, a.
lusticiar. Ajusticiar, castigar.
Iustiza. Justicia.
lustizado, a. Justiciado, a. , sen
tenciado, castigado.
lustizar. Ajusticiar.
lutancia. Lo mism* que Ayim-
tanza.
Iutgar. Juzgar.
Iuuez. Juez.
Iuycio. Juicio.
Iuyz. Juez.
Ee
 224
luyzia. Juicio. Levar derecho ante sf. Llevar ante Lune. Lejos.
luzgado. Juzgado, tribunal, pro todo la justicia y equidad con Lungo , a. Largo , a.
ceso. sigo. Lunne. Lejos.
Lexar. Dexar. Luogo. Luego.
J Ley antigua. Ley de los romanos. Luvia. Lluvia.
Jaga. Llaga. Leygo. Lego. Lux. Luz.
Jamarse. Acudir , acogerse. Leytat. Lealtad. , Luynne. Largo, lejos.
Jamays. Jamas. Lialdat. Lealtad.
Joicio. Juicio. Liberdad. Libertad. LL
Judera. Judaismo. Liberdat. Libertad. Lia. La.
Juicio. Ley. Libero. Libre. Llantar. Plantar.
Julgar. Juzgar, sentenciar. Librar pleitos. Lo mismo que De- Lie. Le.
Jura. Juramento. librar pleitos. Llegar. Juntar, adquirir.
Justiciar. Ajusticiar. Libredad. Libertad. Lelo. Se lo.
Lidar. Lidiar. Llena de rios. Avenidas.
K Lide. Lid , pelea. LU. Le.
Kalendes. Kalendas. Liegar. Atar, ligar. Lio. El , artculo en toda su decli
Kaliendas. Kalendas. Liego. Lego. nacin de sing. y plur.
Lievar. Llevar.
L Lieve. Leve, M
Laborar. Labrar. Ligamiento. Atadura, sujecin. Maes. Mas, adv. de compar. y con-
Labro. Labio. Ligar. Atar. - june, adversativa.
Laceria. Incomodidad. Liguar. Lo mismo que Ligar. Maestre. Maestro.
Lacrima. Lgrima. Lina. Lnea. 1 Magar. V. Maguer.
Lado. Feo, rstico. Linache. Linage. Magnd^ Man.
Laga. Llaga. Linage. Descendencia. Maguier. V. Maguer.
Lagar. Llagar. Linagem. Linage. Maguey. V. Maguer.
Lagosta. Langosta. Linaie. Linage. Maguera. V. Maguer.
Lagua. 1 agua. Linna. Lnea. Maguer. Aunque , pesar de.
Laguar. Llagar. Linnage. Linage. Maguyar. V. Maguer.
Laidamientre. Fea , horrorosa Linnagen. Linage. Maior de la gente goda. Princi
mente. Linaye. Linage. pal , grande de la nacin.
Laido, a. Malo, feo , a. Lisar. Daar. Mais. Mas, adv. de comparacin,
Lama. Llama. Lisco, a. Vizco, a. y conjuncin adversativa.
Lmar. Llamar , citar. Lisgo, a. Vizco, a. Maladito, a. Maldito, a.
Lande. Bellota. Lision. Lesin. Malandancia. Maldad, perversi
Lao. Llano , claro. Lit. Lid. dad. 4
Laudado, a. Alabado, a. Litera. Letra , escrito. Malcaido. Miserable , infeliz , po
Lavamiento. Labatorio. Livialdade. Liviandad , ligereza. bre, desamparado.
Laydadura , laydamiento. Lo mis Liviandade. Liviandad . ligereza. Maldade. Maldad.
mo que Laydura. Liviendat. Liviandad, ligereza, in Maldicho, a. Maldito, a.
Laydamientre. Fea , afrentosa constancia. Maldicto , a. Maldito , a.
mente. Liure. Libre. Maldker. Maldecir.
Laydo. Feo, rstico, ordinario. Livianamientre. Ligeramente, por Mal/echa. Maldad , crimen. ,
Laydura. Fealdad, rotura. causas frivolas , por asuntos de Malfecho. Malhecho , maldad , in
Lazera. Trabajo, incomodidad. poca consideracin. juria.
Lazrar. Ser responsable. Livor. Trastorno, desorden. Malfechor. Malhechor, malvado.
Le. Ley. Loancia. Loor, alabanza. Mal/etra. Malhecho , delito , mal
Lealdad. Lealtad. Loanza. Alabanza. dad.
Lealdat. Lealtad. Locura. Atrevimiento, desatino, Malfeytor. Malhechor, malvado.
Lee. Ley. presuncin. Voz propia del dialecto galle
Leetat. Lealtad. Logo. Luego. go y portugus.
Legado , a. Llegado , a , prxi Loguar. Lugar. Malfeytra. Malhecho, maldad.
mo , a. , Longe. Largo, lejos. Vpz propia del dialecto galle
Legadura. Atadura, lazo, pri Longo, a. Largo, a. go y portugus.
sin. Longuo, a. Largo, a. Maljice. Malhecho, maldad.
Legar. Atar. Lonni. LaTgo , lejos. Malquerencia. Mala voluntad ,
Leguo. Lego. Loro. Lloro, gemido, llanto. odio, rencor.
Leigal. Legal , lo que pertenece Loucura. Locara, desatino , pre Malquerenza. V. Malquerencia.
las leyes. suncin. Malvestad. Maldad , iniquidad.
Leigo. Lego. Lu. Lo. Malvestat, V. Malvestad.
Leixar. Dexar. Luedo. Lodo. Malvezdad. V. Malvestad.
Lena de rios. Lo mismo que Lle Luegar. Alquilar. . Mamvarar. Amparar , guarecer.'
na de rios. Legol. Luego le. Mampararse. Ampararse, defen
Lenaie. Linage. Lueguo. Luego. derse.
Lenaien. Linage. Luen , luene. Lejos. Manadero. Manantial, origen, prin-
Lengua. Habla. Luenge. Lejos. cipio.
Lenguaie. Lenguage , idioma. Luengo , a. Largo , a. Manamano. Al punto , en el mo
Leo , a. Lleno , a. Luenne. Lejos. mento, al instante.
Lenna. Lea. Luguar. Lugar. Manceba. Joven , doncella.
Lennane. Linage. Lumbre. Luz , vista. Mancebo. Jven, soltero.
Lftra. Carta, escrito. Lumen. Luz , vista. M*nc.umun. De mancomn , de
Levar. Llevar , percibir , sacar. Lumne. Luz., vista. acuerdo, unnimemente.
 225
M.mdadeiro. V. Mandaderd. Meismo , a. Mismo , a. Voz pro Meter mientes. Pensar, intentar.
Mandadero. Comisionado, encar pia del dialecto gallego y por- Meter personero. Nombrar pro
gado de algn negocio, legado, . tugus. curador.
embajador. Melecina. Medicina. Meter su sennal, seal. Firmar,
Mandado. Negocio, comisin. Melecinar. Medicinar. poner su firma.
Mandador. V. Mandadero. Melicina. Medicina. Metido, a. en contienda. Puesto, a.
Manear. Manejar , usar. \ Melicinar. Medicinar , suministrar en pleyto.
Mane/estar. Manifestar. medicinas. Metudo , a. Partic. irregular de
Manen/estar^ Manifestar. Melizina. Medicina. meter.
Maniar. Manjar. Mellor, mellores. Mejor, mejores. Meyor , res. Mejor , res.
Manifest , a. Manifiesto , a. Mellorar. Mejorar. Meytad. V. Meatad.
Manpostero. Recaudador , juez Mellora. Mejora. Mezquindat. V- Mesquindad.
subalterno , encargado de reco Melor,res. Mejor, res. Miege , es. V. Mege , es.
ger los tributos. Membrancia. Memoria , recuerdo. Miembrar, miembrarse. V. Mem
Mansedumne. Mansedumbre. Membrar , membrarse. Acordar brar.
Mansidupne. Mansedumbre. se. ' - Mientre. Mientras.
Mansuetumbre. Mansedumbre. Membrio. Miembro. Miercar. Mercar, comerciar, com
Mantenemiento. Gobierno. Membro. Miembro. prar.
Manteniente. En el momento , al Menaszar. Amenazar. Mietra. Mientras.
instante. Menaza. Amenaza. Miiar, mijar. Millar, milla.
Mantenienti, mantinenti.Y. Man Menazar. Amenazar. Mila. Milla.
teniente. Menbro. Miembro. Milia. Milla.
Mantinente. V. Manteniente. Menester. Oficio, necesidad. Mingua, V. Mengua.
Mantiniente. V". Manteniente. Menesterio. Monasterio. Minguado,a. Menguado , dismi
Mantinientre. V. Manteniente. Mengua. Falta. nuido, a.
Manzanal. V- Manzanar. Menino. Nio. Ministrador. Ministro.
Manzanar. Tierra poblada de Mensura. Medida. ' Minor, minores. Menor, meno
manzanos , planto de manza Menterero. Mentiroso. * res.
nos. Mentideroso , a. Mentiroso, a. Minos. Menos.
Marizenar.V. Manzanar. Mentirero, a, mintirero, a. Men Mintroso, a, Mentiroso, a.
Maor. Mayor. tiroso , a. Miraglo. Milagro.
Maordomo. Mayordomo. Mentre. Mientras. Misura. Mesura , comedimiento.
Marav. Maraved. Menude, menttdi, minude. Me Mitido. V- Metdo.t
Maraviloso, a. Maravilloso, ex nudo. A menudi , menudo. Mitudo. V. Metudo.
traordinario, a. Menuzar. Desmenuzar , partir en Mizquindade. V. Mesquindad.
Marci, a. Cosa del mes de mar menudos pedazos. ' Moble. Mueble.
zo. Meo. Medio, mitad. Mogier. Muger.-
Marito. Marido. Mercadero. Mercader , comercian- Moncha. Monja.
Marmor. Marmol. "' te. Monche. Mnge.
Marzo , a. Cosa del mes de mar Mercador. Mercader , comercian Monesterio. Monasterio.
zo; te. Monga. Monja.
Max. Mas. Mercadura. Mercanca. Mongia. Monja.
Mayer. V. Maguer. Mercendero. Criado asalariado. Monta. Monja.
Mayestro. Maestro. ' Merchandia. Mercanca. Monicha. Monja.
Mayor de la corte. Grande del Mes. Mas , adv. de comp. y con- Monimento. Sepulcro, monumen
reyno , personage ilustre. junc. adversat. to.
Mayoral. Personage principal , Mescerse. Mezclarse, unirse tor Monimiento. Momento, instante.
grande del reyno, superior eri pemente del lat. miscere. Monstra. Muestra.
qualquier destino. . . Mesclar. Mezclar. Monumento. Sepulcro.
Meadad. V. Meatad. Mese. Mies. Monumiento. Sepulcro.
Meadade. V. Meatad. Mesquindad. Miseria, infelicidad. Monye. Monge.
Meaia. Medalla , moneda de poco Mesquindade. V. Mesquindad. Moraved. Maraved.
valor. < Mesquindat. V. Mesquindad. Moravedin. V. Moraved.
Meatad. Mitad. Mesquino. Mezquino, infeliz, mi Moravid. V. Moravedi '
Meatade. V. Meatad.' serable. ; Morer. Morf f- V.
Meatat. V. Meatad. Messagero. Mensagero , enviado. Morte. Muerte. r-.".^..
Medo. Miedo, del abl. lat. metu, Mestra. Maestra. Mor vedi V. Moraved.
convertida la t en d, segn se Mestre. Maestro. Mostra. Prueba.
v en muchos nombres. Mestro. Maestro. Mostrar. Ensear. 1 r
Meedade. V. Meatad. Metallo. Metal. ' Moyer. Muger.
Meester. Menester, negocio,. co Meter. Poner. Moyo. Medio celemin.
misin , necesidad. Suele ser adj. Meter alegra; Causada. Mu. Muy.
comn , necesario j a: Meter el perseero. Poner nom Muecho , a. Mucho , a. v
Meetat. V. Meatad. brar procurador. Mueo. Medio , medida.
Megambre. V. Vegambre. Meter en fierros. Pener en la cr Muestrar. Mostrar , manifestar.
Mege, es. Fsico os. cel. 1 '' " Mueyo. V. Mueo.
Meiatat. V. Meatad. Meter en provecho. Utilizar. Mugier. Muger.
Meie , es. V. Mege. Meter ser metido en cadena. Muier. Mugen
MHor, res. Mejor, re. Prender , 6 ser preso. Mujier: Mtfger/1 ^ c^f
Meiorancia. Mejora. Meter en tormentos. Poner en tor Mulier. Muger.
Meiorar. Mejorar. mento, poneren el potro. Muller. Muger.
Mtioria. Memoria. Meter en una cosa. Poner en po Mummiento. Momento, instante.
Meiora. Mejora. - sesin de ella. ' .11 , . ... .
Bees
 226
N Obispadgo. Obispado.
Hado, os. Nacido, os.
Nacencia. Nacimiento.
irascencia. V. Nacencia.
Nascer. Principiarse , comenzar.
Nascer. Nacer.
Natura. Naturaleza.
Nebrio. Miembro.
Neciejdad. Necedad.
Neglesencia. Negligencia.
Neglisencia. Negligencia.
Nembrar , nembrarse. Acordar,
acordarse.
Nembro. Miembro.
Nemiga. Maldad , iniquidad , de
lito enorme.
Nen. Ni.
Nenbro. Miembro.
Nengun, a. Ningn, a.
Nescidat. Necedad.
Nesciedad. Ignorancia.
Niembro. Miembro.
Jsient. Nada. De aqu el tal. niente.
Nimbrar. V. Nembrar.
Nimiga. V. Nemiga.
Nin. Ni.
Ninno, ninna. Nio , nia.
No, na, nos , as. En el, en la,
en los, en las. Como en portu
gus.
Nocemiento. Dao, perjuicio.
Nombrada. Nombradla , fama.
Nome. Nombre.
Nominado , a. Nombrado , a.
Nomnada. Nombrada.
Nomne. Nombre.
Nompne- Nombre.
Non. No , del lat. non.
Nonaenta. Noventa.
Nonca. Nunca.
Nopne. Nombre.
Nora. Nuera.
Nosso, a. Nuestro, a.
Noslro , a. Nuestro , a.
Novamientra. Nuevamente.
Nove. Nueve.
Novembre. Noviembre.
Novembro. Noviembre.
Novo , a. Nuevo , a.
Nozemiento. V. Nocemiento.
Nozible. Daoso , a. , ,
Nozimento. V. Nocemiento.^
Nozimiento. V. Nocemiento.
Nozivre. Daoso , a.
tf.Nube.
Nacimiento. V- Nocemiento.
Nucir. Daar, del lat. nocere.
Nueche. Noche.
Nuimento. Parece errata del c
dice por Nucimento , dao,
Nul. Ninguno.
Nominado , a.. V. Nominado , a.
Numbre. Nombre.
Numqua., Nunca.
Nuovo, a. Nuevo, a. .
Nuscibl. Daoso, a.
Nuscimiento. V. Nocemirnta.
Nuzimento. V. Nocemiento.
o ' :;
0. En donde, en el lugar que.
0, a. El, la.
Obedicer. Obedecer.
Obisfazgo. Obispado.
Oblidar , oblidarse. Olvidar , ol
vidarse.
Obrricido, a. Aborrecido.
Occasion. Acaso , casualidad.
Ochava. Octava.
Ochubre , ochubrio, ochubro. Oc
tubre.
Octor. V. Olor.
Odir. Oir , del infinit. lat. audire,
convertido el diptongo en o se
gn se observa en las voces de
esta clase.
Oficiado. Empleado , el que tiene
oficio pblico.
Oto. Ojo.
01. O le.
Olio. Aceyte.
Olivedo. Olivar.
Olio , os. V. Oio , os.
Oltra-mar. Ultramar.
Omanage. V. Omenage.
Omanague. V. Omenage.
Orne. En los cdices antiguos se
halla esta voz escrita con una
virgulita raya encima, que
equivale n , debiendo leerse
omne , del ablativo /omine sin
copado , como nomne por nom
bre, y as otros. Puede juzgarse
que en donde se lee orne fue por
omisin de escribir la rayita.
Omecello. V. Omecillo.
Omeciero. V. Omicero.
Omecilio. V. Omecillo.
Omecillo. Homicidio.
Omenage. Palabra de honor , pro
mesa, caucin.
Omenaie. V. Omenage.
Omezillio. V. Omectllo.
Omezo. V. Omecilio.
Omicero. Homicida.
Omiciado. V. Omicero.
Omiciero. V. Omicero.
Omicilh. V. Omecillo.
Omildat. Humildad.
Omildosamientre. Humildemente.
Omiliosamientre. Humildemente.
Omitlad. Humildad.
Omillosamient. Humildemente.
Omizero. V. Omicero.
Omizilio. V. Omecillo.
Omizilliero. V. Omicero.
Omizilio. V. Omecillo.
Omizio. V. Omecillo.
Omne. Hombre.
Omne. Procurador, agente.
Omne de grant guisa; Omne de
pe quenna guisa. Hombre noble.
Hombre plebeyo.
Omne. Ministro , comisionado.
Omne. Enviado , apoderado , cria
do.
Omne de mayor guisa. Hombre
principal.
Onda , as. Agua , as.
Onde. De donde, por lo qual.
Ondra. Honra, honor.
Ondradamientre. Honradamente.
Ondrado , a. Honrado , a,
Qndrar. Honrar.
Onest. Honestidad.
Onestad, onestade, onestat. Ho
nestidad.
Onestidadt. Honestidad.
Onramiento. Adorno , alhaja.
Ont. Donde.
Ordenado. El que ha recibido
rdenes.
Ordene. Orden.
Ordene. Orden , por precepto.
Ordin por ordine. Orden.
Ordinado , a. Ordenado , a.
Ordio. Cebada.
Orea. Oreja.
Orebze. Joyero de oro y plata, del
abl. lat. aurifice.
Oreia. Oreja.
Orelia. Oreja.
Orfano. Hurfano.
Orguio. Orgullo.
Orivice. V. Orebze.
Orna. Honra , honor.
Ornado, a. Honrado, a.
Ornamiento. Adorno, alhaja.
Orphano. Hurfano.
Orto. Huerto.
Osamiento. Atrevimiento.
Oscureza. Obscuridad.
Osmado , a. Part. de asmar.
Osmar. V. Asmar.
Osura. Usura.
Osurero. Usurero.
Otor. Aquel de quien se ha recibi
do la cosa , de quien se ha ad
quirido el derecho.
Otramientre. De otro modo , al
contrario.
Otrasio. Escritura original.
Oir. Otro.
Otri. Otro.
Otrogamiento. Otorgamiento.
Otrogar. Otorgar.
Outor. V. Otor.
Outorgar. Otorgar.
Outro, a. Otro, a.
Oveia. Oveja.
Ove IIa. Oveja.
Oveya. Oveja.
Oyer. Oir.
Oy , oy'os. Ojo , ojos.
Uzea , Pres. suj. Oiga.
Ozga. Pres. suj. Oiga.
P
Padrn. Patrono , patrn.
Paguar. Pagar.
Pata. Paja.
Paladinamientre. Pblicamente,
en pblico , del lat. palam.
Paladinas , en paladinas. En p-
blico.
Paladino, a. adj. Pblico, mani
fiesto. A paladino, en paladino,
paladinas. Pblicamente.
Panno. Pao, trage, vestido.
Parabra. Palabra.
Parado, a. Contratado, a. Con
venido, a.
Parar , pararse. Presentar , pre
sentarse.
Parar mal. Perder , menoscabar.
Parar mal. Malgastar, malrotar,
destruir, dilapidar.

Parar mientes. Considerar , refle
xionar con cuidado, poner aten
cin.
Pranla. Palabra.
Paravla. Palabra.
Partido, a. Perdonado, a,
Partimiento. Perdn.
P.ircinero , a. Cmplice.
Parcinoria. Parte, participacin.
Pardonar. Tener parte , ser par
tcipe.
Parcionera. VaTte , participacin.
Parcionero. Partcipe, cmplice.
Partir. Perdonar.
Parecente. Aparente, manifiesto.
Parenta. Parienta.
Prente. Pariente.
Parescer. Parecer.
Paria. Cpula. Haber paria, for
nicar.
Partecion. Particin.
Particionero , a. Partcipe , cm
plice.
Participio. Parte, comunicacin.
Partida. Parte.
Partir. Apartar, separar.
Parto. Nio , feto en el vientre de
la madre.
Partu. V. Parto.
Pasadero , a. Lo que tiene auto
ridad , valor. '
Pasado, a. Suspendido, a.
Pascer. Pacer , apacentar.
Pasciente. Indulgente.
Pasco. Pasto.
Pe. Por. .
Peccadriz,ces. Pecadora, as.
Pechar. Pagar.
Pechado , a. Pactado, contrata
do, a.
Pecho. Tributo, contribucin.
Pecunia. Dinero.
Pedra. Piedra..
Pedrear. Apedrear.
Peguiar. Pegujar, peculio.
Pegttio. Pegujar, peculio.
Peguiar. Pegujar , peculio.
Peindrar. Tomar prenda , pren
dar.
Peior. Peor, del lat. pejor.
Pello, pella, pellos, pellas. Por
lo , por la , por los , por las.
Pelongar. Prolongar.
Pena. El dinero dado por ella\
mandado dar.
Penar. Castigar.
Pende. V. Alpende.
Pendra. Prenda.
Pendrar. Tomar prenda.
Penedencia. Penitencia.
Penedencial. V. Penitencial.
Penential. V. Penitencial.
Penetencial. V. Penitencial.
Penitencial. 1 que , la que est
en el estado de penitente.
Penno. Prenda.
Pennorar. Tomar prenda.
Pequenno , a. Pequeo , a.
Per. Por. Es la prepos. lat. per.
Percebudo , a. Partic. irreg. de
Percibir.
Percebudo , adj. Prudente, discre
to.
Percer. Perecer.
Percibido. Prudente , discreto.
Percibudo. Prudente, discreto.
Perdurar. Permanecer.
Perduto , a. Perdido , a.
Perfecho, a. Perfecto, a.
Perfia. Perfidia.
Perfidiado, a. Prfido,- a.
Periclo. Peligro.
Periglo. Peligro.
Perigro. Peligro.
Periurar , per turarse. Jurar en
falso.
Periuro. Falso juramento.
Perlado. Prelado.
Perlongamiento. Dilacin , tar
danza.
Perlongancia. V. Porlonganza.
Perlunganza. V. Porlonganza.
Perlungar. V. Porlongar.
Perpuntado. Perpunte.
Perpunto. Perpunte.
Personera. Poder , nombramiento
de procurador.
Personero. Procurador , que repre
senta la persona de otro.
Pertegada. Golpe dado con palo.
Viene esta voz de pertega , hoy
prtiga , vara larga.
Pertenenza. Parte, comunicacin,
pertenencia.
Pertenescer. Pertenecer.
Pertinenza. Pertinencia.
Pesqtterir. Inquirir , averiguar.
Pesquisa. Testigo.
Pestillenzia , as. Pestilencia , as.
Peszer. Acaso abreviatura de Pe-
rescer.
Peyndra. Prenda.
Pia. Pi.
Piadad.t Piedad.
Piadade. V. Piadad.
Piadat. V. Piadad.
Piedade. V- Piadad.
Piede. Pi.
Pierda. Prdida.
Pierdida. Perdida.
Pigular. V- Peguiar.
Pilar. Columna.
Pinnar. Sitio plantado de pinos.
Plaga. Llaga.
Planamientre. En pblico.
Plaz. Place, 3.a pers. del pres.
Plazio. Plazo.
Plega , pres. suj. de Placer.
Pleito. Caucin, apercibimiento.
Pleteamiento. V- Pleyteamienta.
Plelear, pletiar, pretear. V. Plei
tear.
Pleyteado , a. Pactado , a.
Pleyteamiento. Trato , ajuste.
Pleytear. Tratar, pactar, contra
tar. J : \
Pleytesa. Pleyto , contrato.
Pleyta. Pacto, trato , ccxnvenio.
Pluvia. Lluvia.
Pobl. Pobre.
Pobleza. Pobreza.
Pobl. Pueblo , del abl. lat. populo,
mudada la p en b por ser letras
de un mismo rgano , por consi
guiente de fcil comutacion en
tre s, y quitada la u por sncope.
2J
Pobrecia. Pobreza.
Poda , y as en otras personas del
mismo tiempo, siguiendo la ana
loga de poder. Pueda.
Pode. Puede : sigue la analoga de
poder.
Podra , y as en otras personas
del imperf. Pudiera.
Podier , podiere. Pudiere. Sigue
la analoga de poder.
Poante. Poderoso.
Poiar. Pujar, sobresalir, exceder.
Pois. Voz propia del dialecto ga
llego y portugus. Despus.
Acaso del post lat.
Polegar. Pulgar.
Polcar. Pulgar.
Polos , pollos. Por los.
Pomar. V. Pumar.
Ponedor. Autor, criador.
Ponicion. Materia, asunto.
Ponno. Puo.
Pora. Para.
Paracintinero. Est puesto por
presuntuoso.
Porcionario. Partcipe , que tiene-
parte.
Porco. Puerco , cerdo.
Porfia. Perfidia.
Porfidia. Perfidia , iniquidad.
Porfidiado , a. Obstinado.
Porfioso, sa. Prfido, os, perver
so , os.
Poridad. Secreto.
Poridade. V. Poridad.
Poridat. V. Poridad.
Porlongado , a. Prolongado , a.
Porlonganza. Dilacin.
Porlongar: porluenga , 3.* pers.
defpres. Prolongar, diferir.
Porpido. Prvido : acaso es errata.
Prpora. Prpura. . *
Portar. Llevar , soportar.
Porto. Puerto.
Pos. Despus.
Posado, a. Suspendido, a.
Posto, a. Puesto, a.
Postponer. Posponer.
Postremeramientre. Finalmente ,
por ltimo.
Postremero , a. Postrimero , a.
ltimo , a.
Postremo , a. Ultimo , a.
Postrimeramientre. Finalmente ,
por ltimo.
Postura. Establecimiento.
Pouco. Poco, voz propia del dia
lecto gallego y portugus.
Pozonador. Emponzoador , el
que d veneno.
Prazo. Plazo.
Preciar. Apreciar , valuar.
Pregnada. Preada.
Premia. Opresin , violencia, fuer
za.
Prendar. Tomar sacar prendas.
Prender. Tomar.
Prender muerte. Morir , recibir
pena capital, ser digno de muer
te.
Prennada. Preada.
Prescio. Precio.
Presientar. Presentar.
 2>8
Presin. Prisin.
Prestar. Aprovechar , servir.
Presto , a. Prestado, a.
Presumpcior. Presuncin.
Presumptuoso. Presuntuoso.
Preszio. Precio.
Pretio. Precio.
Preyteado. Pactado , contrata
do, a.
Preyto. Pleyto.
Frezo. Precio.
Primier. Primer, primero.
Primo, a. Primero, a. Aprimas,
' al principio, antes.
Princepe, es. Prncipe, es.
Princip. Prncipe.
Prinda. Prenda.
Prindar. Prendar , dar en prendas.
Prisiere. Fut. de suj. de prender.
Prisieron. Perf. de prender.
Priso. Perf. irregular de prender.
Privant. Privado, poderoso.
Pro. Provecho, utilidad.
Proba. Prueba.
Probre. Pobre.
Prod. V. Pro.
Prode. V. Pro.
Proe. V. Pro.
Proevar. Probar, intentar.
Prol. V. Pro.
Prol. V. Pro.
Prolonganza. V- Porlonganza.
Prometiemienlo. Prometimiento.
Promisin. Promesa.
Promitimiento. Prometimiento ,
promesa.
Promitire , y as en otras personas
del mismo tiempo. Prometiere.
Propinco. Pariente, del abl. lat.
propinquo.
Proponemiejito.'V. Proponimiento.
Proponimiento. Propsito.
Propriamientre. Propiamente.
Prva. Prueba.
Provecharse. Aprovecharse.
Provicero. V. Provizero.
Provinco. V. Provicero.
Provizero. Astrlogo , agorero.
Proviziero. V.' Provizero.
Provizo. V. Provizero.
PrUebro. Pueblo.
Publicandmientre. Pblicamente.
Puebla. Pueblo.
Pueble. V. Pobl.
Puebre. V. Pobl.
Puebro. Pueblo.
Pueco. Poco.
Puelvo. Polvo. .,
Pues. Despis.
Pugnada. Puada.
Pumal. Planto de frutales.
Puada. Puada.
Punnada. Puada.
Punnar. Porfiar , empearse , pro
curar con eficacia. . Rayar por Tayar, Puede ser er
Punno. Puo, puada. * '
Purgar. Salvar, libertarse.
Pus. Pysel" , 1
Pus. Despus.
Pnsiesi.1. Hora despus de siesta.
Pusponer. Posponer.
Pnstrtmtro , a. Postrimero, a.
ltimo , a.
Q za.
Quadranieto , quadranieta. V.
Quadrinieto , quadrinieta.
Quadravuelo, quadravucla. Quar-
to abuelo, quarta abuela, reta
tarabuelo, retatarabuela.
Quadriabelo , quadriabuela.
Quarto abuelo , quarta abuela.
Quadrinieto , quadrinieta. Quarto
nieto , quarta nieta , retataranie
to, retataranieta.
Qualquequier , qualquequiera ,
qualqui quiere. Qualquiera.
Quamanno , a. Quanto, a, quan
grande.
Quandoquequier. V- Quantoque-
qttier.
Quantoquequier. Quanto quiera
que.
uantoquer. V. Quantoquequier.
uantoquier. V. Quantoquequier.
uebrantancia. Afliccin, pena,
desconsuelo.
Quebrantanza. Afliccin , moles
tia.
Quema. Fuego , incendio.
Quemador. Incendiario , que pone
fuego.
Querelar , querelarse. Quejar ,
quejarse.
Quessar. Quejar.
Qestion. Tormento.
Queyssar. Quejar.
Queyxa^r. Quejar.
Qui. Quien , el que.
Quiem. Quien.
Quienquier. Qualquiera.
Quier. Quiera , ora , y.
Quinnon. Quinta parte , el quinto.
Quiquier. Qualquiera , quien quie
ra.
Quitacin. V. Quitamiento.
Quitamiento. Libertad , seguridad.
Quitamientre. Libremente, pac
ficamente.
Quitamientre. Quietamente, con
seguridad.
Quitar. Libertar , dar por libre.
Quito , a. Libre , absuelto.
Quixote. Parte de la armadura de
cabeza , pieza de la celada.
Quomo. Gomo.
Racin. Razn. ''
Radie. Errado , perdido.
Rafece. V. Rafez.
Rafez. Vil , baxo.
Rafieze. V. Rafez.
Rakaz. V. Rafez.
Raher. Raer.
Rascar tas orejas. Adular.
rata.
Rayer. Raer.
Re , rees. Rey , reyes.
Rebel,es.\ Rebelle,es.
Rebele , es. V. Rebelle , es.
Rebelle,es. Rebelde, es.
Rebielle, es. V. Rebelle, es.
Recabdar. Recaudar, recibir.
Recabao. Cancin, seguridad, fian
Recaldo. V- Recabdo.
Recaudo. V. Recabdo.
Recebir. Recibir.
Recisiundo. Receswinto.
Recisvindo. Receswinto.
Recodir. V. Recudir.
Recombrar. Recobrar , recobrarse.
Recudir. Acudir.
Recusar. Rehusar.
Redemiento. Redencin, rescate.
Redemir. Redimir.
Redimiento. Redencin.
Reemir, reemirse. Redimir, redi
mirse.
Refacer. Rehacer, reedificar.
Refez. V. Rafez.
Refugar. Rehusar.
Refuir. Rehuir , rehusar.
Refusancia. V. Refusanza.
Refusanza. El acto de rehusar.
Refusar. Rehusar.
Regina. Reyna.
Regnado. Rey nado.
Regnar. Reynar.
Regno. Reyno.
Regula. Regla.
Reigno. Reyno.
Reiz. Raiz.
Rellucir. Relucir.
Reluscir. Relucir.
Remanecer, remanescer. Perma
necer.
Remedimiento. Redencin.
Remeido, a. Redimido , a.
Remembrarse. Acordarse.
Remiir. Redimir.
Remimiento. Redencin.
Remir. Redimir.
Renas. Rones.
Renda. Renta.
Render. Rendir , tributar.
Rendido , a. Entregado , a.
Rendudo, a. V. Rendido, a.
Renes. Riones.
Reno. Reyno.
Repentencia. Penitencia , arrepen
timiento.
Repentirse. Arrepentirse.
Repintencia. Penitencia, arrepen
timiento.
Rtpoamienlo. Exclusin.
Requerir. Buscar, consultar.
Requessado , a. Requerido , a.
Rescebir. Recibir.
Rescindo. Receswinto.
Rescisindo. Receswinto.'
Rescisiundo. Receswinto.
Rescfundo. Receswinto.
Resdo. Receswinto.
Resicindo. Receswinto. J*
Resisindo. Receswinto.
Resisiundo. Receswinto. v
Resplendor. Resplandor.
Rest reunido , a. Contenido, a, re
frenado , a.
Restroio. V. Restrojo.
Restrojo. Rastrojo.
Reys. Reyes.
Ricoomne. Ricohombre.
Riegla. Recia.
Rienda. Renta.
 Riendir. Rendir.
Rienes. Riones.
Rijna. Reyna.
Ria. Reyna.
Rivo. Rio. .
Roba. Robo , hurto.
Robador. Ladrn.
Roblado , a. V. Roborado , a.
Roborado , a. Rubricado , a , fir
mado, a.
Roborar. Rubricar, firmar.
Robrar. Rubricar, firmar.
Robnlado,a. Rubricado, o, fir
mado , a.
Rogo. Ruego.
Roma {Cibdadde). Ciudad de To
ledo.
Romara. Romera.
Romero. Peregrino , pasagero que
v Roma, de donde se dixo
Romera: voz que se ha esten
dido despus qualquier viage
hecho algn santuario.
Roque. Carro.
Roydo. Ruido.
Rubro. Mar Rubro. Rojo. Mar
Rojo.
Ruegado , a. Rogado , a.
Ruemper. Romper.
Ruogo. V. Rogo.
s Selmana. Semana.
Saa. Saya.
Sbalo. Sbado , del lat. sabbato.
Sabedora. Sabidura, noticia.
Sabencia. Ciencia , noticia.
Sabenza. Ciencia , noticia.
Sabiedor. Sabedor.
Sabiencia. Ciencia , noticia.
Sabor. Deseo.
Sabroso, a. Saludable, provecho
so, a.
Sacerdoth. Sacerdote.
Sacramento. Juramento.
Sacramiento. Juramento.
Sagne. Sangre.
Sagramento. Juramento.
Signamiento. Juramento.
Sagrar. Consagrar.
S^gudir. Sacudir.
Salamon. Salomn.
Salird, 3.* pers. del futuro. Sal
dr. Sigue la analoga de Salir;
y el usado es anmalo.
Sallir. Salir.
Salmana. Semana.
Salude. Salud.
Salut. Salud.
Salvamientre. En salvo.
Salvo ende Escepto.
Saneti Spiritu, Sancto Spirito. El
Espritu Santo.
Sancto , a. Santo , a.
Sandeo. Sandio.
Sandiez. Sandez.
iSanna. Saa , rencor.
\/ Sannudamientre. Saudamente ,
con saa , con violencia.
Santidad. Santuario.
Sapiencia. Ciencia, noticia.
Sarcenadura. V. Cercenadura.
Sarcenar. Cercenar.
Sarracn. Sarraceno , moro.
Sayn. Ministro del rey, juez en
ciertas causas.
Sciencia. Ciencia, del abl. lat. scien*
tia.
Se. Si, part. condic.
Secondo , a. Segundo , a.
Secundo. Segn.
Sedes. Sois.
Sedmana. Semana.
Seellar. Sellar, poner sello.
Seello. Sello.
Seer. Ser.
Segdo. Sisebuto.
Segebudo. Sisebuto.
Seglo. Siglo.
Segnor , a. Seor , a.
Segondo. Segn.
Segondo , a. Segundo , a.
Segrado. Sisebuto.
Segrar. Seglar.
Segudar. Seguir, perseguir.
Segund. Segn.
Segundo. Segn.
Segunt. Segn.
Seguntdo. Segn.
Seguradamiente. Seguramente.
Seguradamientre. Seguramente.
Seies. Seis.
Selhue. Codornices. Es el nombre
hebreo ^if en plural y en esta
do de rgimen.
Sem. Sin , escepto.
Semble. En semble- En uno , uni
formemente.
Semeiable. Semejable, semejante.
Semeiancia. Semejanza.
Semeianza. Semejanza.
Semeiar. Parecer.
Semeiable. Semejable, semejante.
Semelabre. Semejable , semejante.
Semeiancia. Semejanza.
Semeiar. V. Semeiar.
Semeliancia. Semejanza.
Semellable. Semejable , semejante.
Semellar. V- Semeiar.
Semellave. Semejable, semejante.
Semeyar. V. Sfmeiar.
Sempre. Siempre.
Sen. Sin.
Sen. Sentido , intencin , pensa
miento.
Sena. Seal.
Sendio. Sandio.
Sendo , a. V. Senlo , a.
Senlo , a. Uno , cada uno.
Senllero. V. Sennero.
Sennal. Firma.
Sennaladamientre. Con distincin,
descripcin de sus seas.
Sennalar. Firmar.
Sennalado laidamientre. Feamen
te herido, trasquilado, ridi
culamente afeado.
Sennalar. Firmar.
Sennero, a. Seero, a. Uno solo,
nico.
Senno, a. V. Senlo, a.
Senno, a. Uno solo, una sola.
Sennor. Seor. La lengua castella
na ha sustituido la m las dos nn
en esta y otras voces.
Sennorio. Seoro.
Senon. S no,
Sentenza. Sentencia.
Sentenzado , a. Sentenciado , a.
Se quier. Ora , ya.
Ser de sobre s mismo. Ser su
cargo , su cuenta.
Ser en hueste. Estar en campaa.
Ser en uno. Casarse.
Ser firme. Observarse rigorosa, in
violablemente.
Servar. Guardar , observar.
Servedumne. Servidumbre.
Servente. Sirviente, siervo.
Servidumen. Servidumbre.
Servidumne. Servidumbre.
Servidumpne. Servidumbre.
Serviente. Sirviente , siervo.
Serviz. Cerviz.
Servizo. Servicio.
Servo. Siervo.
Ses. Seis.
Sesaenta. Sesenta.
Sesebinto. Sisebuto.
Seso. Sentido, inteligencia, juicio.
Seta. Secta.
Setaenta. Setenta.
Setmana. Semana.
Seto. Sexto.
Seu. Suyo.
Se*. Seis.
Sexabolo , sexabola. Sexto abuelo,
sexta abuela.
Sexanta. Sesenta.
Sexavuelo , sexavuela. Sexto abue
lo , sexta abuela.
Sexnieto, sexnieta. Sexto nieto,
sexta nieta.
Sey. Sede, silla.
Seyelo. Sello.
Seyello. Sello.
Seyendo. Siendo , estando.
Seyer. Sentarse , estar sentado.
Seyes. Seis.
Seyta. Saeta.
Siegro. Siglo.
SL-llo. Sello.
Sien. Sin.
Siercenar. Cercenar.
Siguramientre. Seguramente.
Siguranza. Seguridad.
Siilo. Sello.
Siillo. Sello.
Simplo , a. Sencillo , a.
Sinal. Seal.
Sinero. V. Sennero.
Sinescal. V. Senescal.
Siniscal. V. Senescal.
Sinlero. V. Sennero.
Sinnal. V. Sennal.
Sintillan. Sisenando.
Sintisiand. Sisenando.
Sinziando. Sisenando.
Sisebundo. Sisebuto.
Sisebundor. Sisebuto.
Sisebuntor. Sisebuto.
Sisevundo. Sisebuto.
Sisibuto. Sisebuto.
Sisnando. Sisenando.
Sisnando. Sisenando.
Siso. V. Seso.
Sis. Abreviatura que dice sidos.
So. Debaxo.
So, sos. Su , suyo , sus , suyos.
 a3
Seberviosamientre. Soberbiamente.
Soberbioso , a. Soberbio , a.
Sabervo , a. Soberbio , a.
Sobreboso. Soberbio.
Sobrepotar. Sobrepujar , exceder,
sobresalir.
Sobrepujan/. Sobrepujante , pode
roso.
Sobrepaiant. Sobrepujante , pode
roso.
Sobtilizar. Sutilizar.
Sodes , y as en otras personas.
Sois.
Sofismo. Sofisma.
Sofrir. Sufrir.
Sogro, sogra. Suegro, suegra.
Solarego. V. Solariego.
Solariego. Ascripticio , villano.
Sold. Sueldo.
Sola, 3.' pers. de pres. indic.
Suelta.
Soltamiento. Soltura.
Solver. Absolver.
Sorteya. Sortija.
Sortero, a. Adivino, agorero que
usa de juegos y suertes para adi
vinar.
Sorteyro, a. V. Sortero, a.
Sortiia. V. Sorteya.
Sortila. V. Sorteya. \
Sortilla. V. Sorteya.
Sortiya. Sortija.
Sortorero. V. Sorter.
Sosacador. Sonsacador.
Sosacar. Sonsacar.
Sosodecho , a. Susodicho , arriba
dicho.
Sospezoso, a. Sospechoso, a.
Sospiro. Suspiro.
Sostenimiento. Sustento.
Sostimiento. Sustento.
Soteleza. Sutileza.
Sotileza. Sutileza.
Sotilezar. Sutilizar.
Sotilmientre. Sutilmente.
Son. Su.
Spanna. Espaa.
Spantable. Espantable, horroro
so, a.
Spautado, a. Espantoso, a , terri
ble.
Spendudo, a. Esparcido, a, es
tendido, a.
Spiritu. Espritu.
Stablicido , a. Establecido , a.
S. Debaxo,
Sub. Debaxo.
Subcesor. Sucesor.
Subgeto. Subdito, vasallo.
Subiecto. Subdito, vasallo, sujeto.
Subre. Sobre.
Subtilizar. Sutilizar.
Subyecto. Subdito , vasallo.
Sucia. Suciedad.
Suciadumbre. Suciedad.
Sucidat. Suciedad.
Sucidumbre. Suciedad.
Sucidumne. Suciedad.
Suciedumbre. Suciedad.
Suciez. Suciedad.
Suciumbre. Suciedad.
Sudo. Abaxo.
SS, Abreviatura de Sueldos.
Sueltar. Soltar.
Suno. V. De suno.
Sito , sua. Su , suyo , snya.
Superbioso. Soberbio.
Suso. Arriba.
Susodecho. Susodicho , arriba men
cionado.
Suspecha. Sospecha.
Suspecho. Sospecha.
Suspechoso , a. Sospechoso, a.
Sustinemiento. Sustento, alimento.
Sutelezar. Sutilizar.
Symbulo. Smbolo.
T recibe la g como salgamos, val
Taiar. Tajar, cortar.
Tal!, talles. Tal , tales.
Tallar. V. Taiar.
Tamaito , a. Tamao , a , tan
grande , tanto , a.
Tanner. Taer, tocar.
Tanx, 3.* per. de pret. perf. del
verbo tangir. Toc.
Tardadero , a. V. Tardinero , a.
Tardar. Retardar.
Tardinero, a. Tardo.
Tayar. V. Taiar.
Temperanzia. Templanza.
Templancia. Templanza.
Tempo. Tiempo.
Tempradamientre. Templadamen
te.
Temprado. Templado.
Tempramiento. Templanza, equi
dad.
Temprancia. Templanza.
Tempranza. Templanza.
Temptar. Es defecto de escritura
por Tentar.
Temtar. Es defecto de escritura
por Tentar.
Tenebras. Tinieblas.
Tenedero. Valedero, firme, estable.
Tenemiento. Posesin , detenta
cin.
Tenencia. Posesin.
Tener. Detener, sujetar.
Teniebras. Tinieblas.
Tenimiento. V. Tenemiento.
Tercio , a. Tercero , a.
Ternd, y as en otras personas
del mismo tiempo. Tendr.
Terzo , a. Tercero , a.
Testamiento. Testamento.
Teste. Testigo.
Testemuna. V. Testimonia.
Testemunar. V. Testimoniar.
Testemunio. V. Testimonio.
Testemunna. V. Testimonia.
Testigua. Testigo.
Testiguar. Decir testimonio , ates
tiguar, ser testigo.
Testiguo. Testigo
Testimonia. Testigo, testimonio.
Testimoniamiento. Testimonio.
Testimunna. V. Testimonia.
Testimunnar. Decir testimonio ,
ser testigo.
Testimuno. V. Testimonio.
Tever. Tuviere.
Teveron. Tuvieron.
Tevieren. Tuvieren.
Ticmtr. Temer.
Tiniebras. Tinieblai.
Tinnoso , a. Tioso , a.
Tirar. Sacar, quitar.
Tirar. Quitar , apartar.
Titillan. Chintila.
Tiol. Ttulo.
Titolo. Ttulo.
Tiyo, a. To, a.
T , ta. Tu , tuyo , tnya.
To , tua. Tu comn , tuyo , tnya.
Todel. Todo el.
Todol. Todo el.
Toler. V. Taller.
Tolga. pres. suj. irreg. de Taller:
Tolido, a. V. Tollido,a.
Taller. Quitar, apartar.
Tollido, a. Partic. de Taller. Qui
tado, apartado, a.
Toposo, a. El de vista defectuosa,
como quien dice parecido nn
topo.
Toppar. Tropezar.
Tormenta. Tormento.
Tormentado , a. Atormentado , a.
Tormentamiento. Tormento.
Tormentar. Atormentar.
Tormientar. Atormentar.
Tornar s mismo. Imputarse i
s mismo.
Tornar su culpa. Imputrsele.
Tornar en nient. Reducir nada,
aniquilar.
Tornarse s mismo. Culparse
s mismo , imputarse.
Tornarse d su culpa. Imputarse
s mismo.
Tornar sobre alguno. Recaer so
bre alguno.
Torticero, a. Injusto, a.
Torticial, les. V. Torticero.
Torticiero, a. V. Torticero, a.
Torticion , torticonna. Injusticia,
agravio.
Torticionero , a. Injusto, a.
Tortizero, a. V. Torticero.
Torio. Tuerto, injusticia, agravio.
Torvado, a. Part. AtTorvar. Tur
bado, a, pervertido , a.
Toydo , a. Part. de Toyer.
Toyer. V. Taller.
Trabaiado, a. Molestado, inco
modado, a.
Travaiar otro. Incomodarle ,
oprimirle.
Trabaiarse. Afanarse.
Trabaio. Trabajo.
Trabaio , trabayo. Trabajo.
Trabajarse. Cuidar, esmerarse.
Traballo. Trabajo.
Trabayarse. V. Trabajarse.
Tractacion. Tratado.
Tractar. Tratar.
Traer el pleito. Seguirle , hacer
las diligencias del pleyto.
Trahudo, a. Trado, a.
Trado. Raido.
Traizon. Traicin.
Translatado , a. Trasladado , a.
Trasabolo, trasabola. Tercer abue
lo , tercera abuela , tatarabuelo,
tatarabuela.

Trtamelo , trasavuela. Tercer
abuelo , tercer abuela , tatara
buelo, tatarabuela. ..u.
Tras^reymiento. Trasgresion.
Trasnieto , trasnieta. Tercer nie
to, tercera nieta, tataranieto,
tataranieto.
Traspaso. Trasgresion , violacin.
Trasponerse. Ausentarse.
Traves. V. Travieso. .
Travieso. Transversal. De travieso,
por lnea transversal.
Traye por Trae, y as en otras
personas y tiempos. . .
Trebaiarse- V. Trabajarse.
Trebejar. Juguetear.
Trebetlar. V. Trebeiar.
Trebuto. Tributo.
Trecentos. Trescientos.
Tremises. Meaja de oro.
Tresavuelo , a. V. Trasavuelo ,a.
Tresnieto, a. V. Trasnieto, a,
Tresquilar. Trasquilar.
Tresquilar en cruz. Raer el pelo
y aun cutis feamente.
Treyenta. Treinta.
Tribudo. Tributo.
Trinidade. Trinidad.
Trinitat. Trinidad.
Trinta. Treinta. ""
Trisnieto, a. V. Trasnieto , a.
Tristicia. Tristeza.
Tro. Hasta, prepos. . . .
Troaque. Hasta que.
Trabar. Hallar. As elital. trovare.-
Trobellar. V. Trebeiar.
Tuerto , a. Injusto , a.
Tuorto. Agravio , injusticia.
Tusar. Trasquilar.
Tuydo, a. "V.Toilido, a.
u 7
V. En donde.
Ultra partos. Ultra mar , de la otra
parte del mar.
Umildosamientre. Humildemente.
Umillosamientre. Humildemente.
Unde. De donde J por lo que.
Universidad. El comn, conjunto.
Urgullo. Orgullo.
Usamiento. Uso , costumbre.
Uueste. Hueste, exrcito.
Uueyo , os. Ojo , os.
Vola. Pres. suj. reg. de valer.
Valga.
Valadar. Valladar.
Vala. Valor , precio.
Validero, a. Valedero, a.
Vao. Vado.
Vegada. Vez.
Velambre. Vedegambre, elboro.
Veer. Ver.
Veie. Pres. de Veier. V.
Veiez. Vejez.
Veliz. Vejz.
Vellz. Vejz.
Veluntade. Voluntad.
Veluntat. Voluntad.
Vencetniento. Vencimiento.
Vencer. Ganar.
Vencin. Vendicion , venta.
231
Vettctr. Vencer. Virgine. Virgen.
Vendecha. Venganza , castigo. Virgo. Virgen.
Vendecion. Venta. . Virtude, Virtud.
Vendeyta. Venganza, pena, cas- Visco, a. Vizco , a.
tigo. Visgo, a. Vizco, a.
Vendida, vindida. Venta. Visquir. Vivir.
Vendita. Venganza, castigo. Visquier, visquiere. Viviere.
Venga. Venganza. " Vitoria. Victorial
Vengada. Venganza , castigo. Viver. Vivir. \
Vengado , a. Castigado , a. Viz , vizes.Vz , veces.
Vengancia. Venganza, castigo!. Vizino, a. Vecino, a.
Venganza. Castigo , pena. . Voalta. Vuelta.
Vengar. Castigar. .. . Vocero, a. Procurador, que lleva
Venier. Viniere. . .y:. - la voz y persona de otro.
Venino. Veneno. Voelta. Vuelta.
Ventre. Vientre. ~ v Volatilia. Voltil.
Venturia, Ventura, acaso. Volta. Vuelta.
Venzudo, a. Vencido, a. 1 Voluntade. Voluntad.
Verdade. Verdad. ' Voluntat. Voluntad.
Verdadeiro, a. Verdadero, a'. ' Volverse. Tener ayuntamiento car-
Verdat. Verdad. ' ' ' \ nal.
Veretro. Miembro -viril. v
Verga. Miembro viril.
Vergonza. Vergenza. Xaga , xagua. Llaga.
. Verigar. Averiguar, inquirir. Xagado, a. Llagado, a.
Vernd, an. Fut. de Venir. Ven- Xagar. Llagar.
dr,an. Xama.Lhmi.
Vertud Virtud. Xamar. Llamar.
Vertude. Virtud. Xano , os. Es una abreviatura de
Vescino. Vecino. Cristiano , os.
Vespera. Vspera, vsperas. ' Xegado, a. Llegado, a.
Vevir. .Vivir.,' *. . .'. Xegar. Llegar. ;
Veyer. Ver. Xeno, a. Lleno, a. ., .
. . Veys. Vejz.. .;:. Xeto.V.Seto.
. Veyz. Vejz
Veyeze. Vejz. *
Veyo. Viejo. Y. All.
' Veze. Vez. . Yamar. Llamar. Es defecto de la
Vicario. Lugar-teniente, sustituto, pronunciacin, y por consi-
delegado. guente de la escritura. .
Vida. Vianda, sustento. Yazer. Fornicar.
Vieio , a. Viejo , a. Ydal. Edad.
, Viello. Viejo. .. . Ydioso, a. Odioso, a, injurioso, a.
Vielo. Viejo. Ye. Es, 3-* pers. del pres.
Viencer. Vencer. Yebra. Obra.
Viengar , vingar. Vengar. Yende. De donde , de ello.
Visperas. vsperas. Yent. Gente.
' Viespra. Vspera , vsperas. Yente , es. Gente , es : nacin.
Vigario. V. Vicario. Yerba. Veneno. Dar yerbas , en-
Vigilar. Velar , cuidar con es:- venenar.
mero, Ygno. Himno.
Vigiliar. Velar , cuidar con yigi- _ Ygualdade. Iggaldad.
lancia. Yie , y as en otras personas. Era.
Vilano. Plebeyo. Ymno. Himno.
Villa. Milla. Yogar. Fornicar, tener cpula car-
Villano , a , adj. Grosero , plebeyo. nal.
Viltadamientre.Y. Aviltadamien- Yogo. Juego.
tre. Yuego. Juego.
Vilva. Viuda. Yuguera. Labranza.
Vincimiento. Vencimiento , vic- Yuicio. Juicio.
toria. . Yungir. Uncir.
Vincudo, a. V. Venzudo, a. Yunnir. Unir, uncir.
Vindemia. Vendimia. Yuntamiento. Union , casamiento.
Vindicta. Castigo. Yuntacia. Union, cpula carnal.
Vindita. Venganza , castigo. Yunzir. Uncir. . .
Vingua. Venganza. . Yura. Juramento. . .
Vinino. Veneno. Yurar. Jurar. ...
Vinna. Via.. ... Yuso. Abaxo.
Vinte. Veinte. . ... Yvierno. Invierno.
Vinzudo. V. Venzudo. ...
Vioda. Viuda. ...... Z
Virgene. Virgen, doncella.' Zertedumbre. Certidumbre^
Virsin. Virgen. Zidadano. Ciudadano.
Fff
 FE DE ERRATAS DEL FUERO JUZGO LATINO.
1
Pginas. Columnas. Lneas. Erratas. . * ase.
17 .'. 4. pro ta. . . . pro his.
18 1. go. . . . . r~. pro ea~.'-~ . pro his.
Ib 1. ...... . ltima uri ure. . -.'
ai 3 37 est , ante se. .... .'* . . . est ante se.
Ib. ........ Ib. ...... . varians lcctio numero, 10 signata deletur.
a2 1. ...... . penltima. . . . pcrduxisse - - . perduxisset.
33 3. . 31 contorpatione. . . . .....-. . . contropatione et dele var. 13.
14 1. ...... . 42. ...... ars. eas et dele var. 4.
Ib I . 49. ...... nlkitos. implcitos,
r. 47. periuri. ....... . . . . penurio.
1 49 puJsantis . . . pulsandot. ' 1 .,
28. 1 35. ' fraudium fraudurii. '.' "*
t 40. plene. . , plenas.
2. 1. ...... . 33 consensus comit. ....... consensu comitis. >1
b.. a,.,.:,., ..... 45 solemncm consensu comitem. . solemnt consensu comitis. ." \
33
33- * - f 7- potestate potestatenv et - dele var. 6.
Ib
Ib.. 1. . . . . .. . . 36 prfectx. 1 . profccta et deje var. 23.
Ib.. !. ,<., . . 39 praclongatione prolongationc. ,,. .",
t'.".". . . . 41 disccsserit. . ...... ... . . dccesserit. .
\6. . i'-'yi \ ; . . 27 .'. . vindicavit. , . . . vindicabit et lin. 50.
37 3 53 Legin, ac Legin , y ' " "
38 2.. 3 przsentiam. . . . prxsentia.
42 1 18 salvas tamen animas , qux. .' salva umen anima , quatn.
43 2. . 20 admitale. . . . . . . ... . . admisisset. - 1
44 . 1. ....... . 39 corrcptae correte et dele var. 9.'
45 1 33. ..... . fauctricem . . . fautricem.
4ry 1 6 clausis clavos. .: ..'.",
Ib 2. . 40 virium. . . . viril um ct dele var. 30.
47. . 40 m ad conssum. . i ."7 .- t . ""ni-*niiiin 1,
48. \ 19 praesumpserit. praesumpserint.
52
;. . 1. ...... . 33 consummat. consumat.
Ib
Ib.. . . 2. . ". . . 51 dogma. . ... . . . y.,', . . dogmati.
Ib. .. 56 sacrarum scripturarum. . . . . sacras scripturas.
53
53- *
. '>'
'. 5o diSnae digne. '
Ib
Ib.. . 1.. ... . v
* .." . .. 52 ordinata. . ordinatum.
54- var. 17. . . . . .................. Emil.decesseritet dele seq. verba,
5<5. . 38 quod . . . quot. i
57- 42... ..... fraude. . . ' . . . fraudem.
60. . 35 pervcnerit provenerit.
6. . 29 . r infixerit. . . . . inflixerit et dele var. 1 1.
ns: 47. ....... Qunquageharius Quingentenarius et dele var. 10.
127. 2. . . 1. , sus . . . . sui.
136 2<;.'-.: .' .'. . . 19 hypocisma. hiprehysma.
151 var. 14. . . . . . faciens seu. seu faciens.
153. . . . j. .... . 47 plectabitur.' plectetur.
155. ...... . 1 47 cocidibus. codicibus. '
161 2. ....... 39 diacones. . diaconi.
Ib . . . 2. ...... . 43 ... socrodia. . socofdia. M

IDEM DEL CASTELLANO. <

VIL., var. 0. . afallar. '. ' . . '. fallar.
VIII var. 8. . qutese.
9 var. 39- ganaza gananza.
XI. ...... 3*. I 1. XIL ' rXI y as siguen equivocadas en la
numeracin las leyes siguientes.
2. . . . var. 778 nra. . . _^ nuestra.
XIV. , . . 2. ' 31 razo. . . .' razn. /
1-4. var. 10 conteudo. . qutese. -
M var, 13 ayena. . . . . ........ . . ayna.
XVI. . . . ...... 68. . .-v ; cream. ; . y crean.
41 var, 24. ayudoro ayudorio.
5* var. 2 adltador. adulterador.
71 var. .19 asmodas. '. .< . . osmadas.
8 var. 26 contaridad qutese.
98 var. 16 . cibdat. . qutese.
1 04. ... . 45V ..... 1. 9.
108. . . . . 1. . ...... penlt. var. 21. agaurde aguarde.
109 var. 10.'.', corcabado qutese. <
"5 var. 3 . crido credo.
124 var. 3 qutese.
*34 1. . ar cosa ayena. , . . . casa ayena.
140 , var. 3 qutese la de la B. R.
152 2. . 31 aguciosamente acuciosamente.
1 64 var. 25 cabio cambi.
167 var. 0 convienos. . convinenos.
189. val 2. .... . . tresquilarlos tresqulcnlos.