Está en la página 1de 29
EO} Hid deneeeEE el el el elle el elie PLAUTO COMEDIAS I ANFITRION — LA COMEDIA DE LOS ASNOS — LA COMEDIA DE LA OLLA’ - LAS DOS BAQUIDES LOS CAUTIVOS CASINA INTRODUCCIONES, TRADUCCION Y NOTAS DE MERCEDES GONZALEZ-HABA BIBLIOTECA CLASICA GREDOS, 170 b EDITORIAL GREDOS 4 conformado por todas las obras seBaladas, en las versiones digitales aparect obra en obra. DEEEP eee eeeEeeeeeeeees | Tito Macio Plauto La comedia de la olla 1 Asesores para la seccién latina: JAVIER ISO y JOSE LUIS MORALEIO. Segin las normas de la B.C. G,, la traduccién de este volumen ha sido revisaéa por JOSE ANTONIO ENRIQUEZ GONZALEZ. © EDITORIAL GREDOS, S. A. Sanchez Pacheco, 81, Madrid, 1992. Depésite Legal: M. 24512-1992, ISBN 84-249-1497-X. Obra completa ISBN 84.249-1496-1, Tomo I. Impreso en Espatia, Printed in Spain, Gréficas Céndor, S. A. Sanchez Pacheco, 81, Madrid, 1992. - 6499, ADVERTENCIAS DEL ESCANEADOR [La edicién latina usada para esta versién bilingiie se ha tomado de: www.thelatinlibrary.com } En ocasiones, si se confronta la lectura de Ia traduccién usada en la edicién de Gredos y el texto latino aqui usado, se pereibirén diferencias de numeracién de versos, asi como como otras divergencias textuales. Tito Macio Plauto La comedia de la olla 2 LA COMEDIA DE LA OLLA (Aulutaria) INTRODUCCION La Aulularia © «Comedia de la olla» es ta historia del caso de un viejo avaro, que a fuerza de un miedo neurético a perder un tesoro encontrado, acaba, como no podia ser de otra manera, por perderlo en la realidad. Pero la Aulularia es una comedia: el viejo recupera el tesoro y, segiin lo que sabemos —no se conserva el final de la pieza—, sin intervencién de un psiquiatra, también la salud mental: «Ni de noche ni de dia tenia un momento de tranquilidad; ahora podré volver a dormir, exclama en un grito de liberacién después de haber hecho entrega de la dichosa olla de oro a Fedria, su hija, y al esposo de ésta, Licénides. El dios lar de la casa, harto de la indiferencia para con él de mas de una generacién de sus habitantes y conmovido por las offendas de Fedria, la hija del actual pater familias Euclién, ha hecho descubrir a éste el tesoro que le confié uno de sus antepasados, sélo en atencién a ella, Fedria, para que tenga su padre con qué dotarla y poderla casar. Peto Euclién, que segin parece tiene ya una cierta predisposicién al ahorro, pierde la cabeza con el hallazgo y vive bajo el continuo miedo de su pérdida, y se siente obligado a controlar una y otra vez, no sea que quizé haya desapa- recido. Fedria espera un hijo; nadie lo sabe aparte de su aya Estéfila, la vieja esclava. Ella no conoce al padre, pero el padre, Licénides, el joven y adinerado vecino, si sabe que es Fedria la muchacha que violé por culpa del vino y del amor en la noche de la vigilia de Ceres. Eunomia, madre de Lieénides, quiere convencer a su solterén, otofal y patriarcalista hermano, el ricachén Megadoro, de que se case; Megadoro consiente, pero ha de Ser con Ia vecinita Fedria, a pesar, 0 precisamente por su pobreza; el motivo es claro: dineros, gracias a Dios, le sobran, y asi serd él quien tenga el bastén de mando, Lleno de recelos y sospechas de que sea su tesoro lo que induce a Megadoro a emparentarse con su familia, accede al fin Euclién a concertar la boda. Ante el alboroto organizado en su casa por los cocineros que Megadoro ha hecho venir para preparar la cena nupcial, decide Fuclién sacar la olla de su escondrijo y Ia lleva primero al Templo de la Fidelidad. Desgraciadamente no resulta en su caso veridico aquello de nomen omen: un esclavo de Licénides lo ha visto y Euclién lleva entonces el oro al bosque de Silvano, a donde le sigue el esclavo, que consigue al fin hacerse con a olla. Fedria entre tanto esté a punto de dar a luz y Licdnides ruega a su madre que interceda con Megadoro para que le ceda la joven como esposa. Sigue el lamento de Euclién por el tesoro perdido. Licénides lo oye y, como no sabe nada de la olla, piensa que el motivo es su propia trastada. Euclién es informado y entra en casa para cerciorarse de todo. El sclavo de Licénides comunica a su amo el feliz hallazgo, que intenta luego negar ante su reaccién de ira y sus amenazas. En este punto termina el texto llegado hasta nosotros. Por fragmentos y otras, noticias se sabe que la pieza termina bien: Licénides consigue recuperar la olla y se la entrega a su dueiio, que, curado de su mal, se desprende voluntariamente de ella en favor de Fedria y Licénides. La Aulularia es en cuanto a su temitica mucho menos una obra de produccién en serie que la mayoria de las comedias de Plauto: no hay joven enamorado y sin recursos, ni muchacha en poder de un chulo o una alcahueta, ni chulo perjuro y avaricioso, ni pardsito bufén. EI personaje central de la obra es Euclién, a cuyo cardcter se le ha puesto la etiqueta de «el avaro», aunque en si es més bien el motivo de su miedo neurdtico lo que queda en primer plano, y no es tampoco Euclién un tipo desagradable ni una mala persona; tendré la mania de no gastar, pero tunas coronas de flores y un poco de incienso compra para el lar, que conceda felicidad a su hija Escenas famosas de la Aulularia son por ejemplo el duetto de Eunomia y Megadoro por la Tito Macio Plauto La comedia de la olla 3 perfeccién y la propiedad en el desarrollo de! didlogo: femenina y habilmente persuasiva ella, deferente, cortés, caballeroso para con el sexo débil el hermano; insuperable la comicidad de los didlogos entre Euclién y Megadoro: tipica la escena de los cocineros y casi al final, el didlogo entre Euclién y Licénides, en el que —cada loco con su tema—, durante treinta versos consigue el poeta hacer hablar a sus personajes sobre lo que para ellos es una y la misma cosa, pero en realidad son dos: Euclién se refiere a la olla del oro, Licénides a Ia hija de Euclién, La Aulularia es también notable por Ta riqueza de sus partes liricas, En cuanto al original griego, se esti por lo general de acuerdo en atribuirlo a Menandro. La fecha de estreno de la Aulularia es desconocida, pero seguramente pertenece al periodo medio de la actividad literaria del poeta, primer decenio del siglo Il, antes del Pseudolus (191). El més famoso descendiente literario de la Aulularia es L'Avare de Moliére. NOTAS TEXTUALES (ED. GREDOS) TEXTO DE LINDSAY TEXTO ADOPTADO 1ibi rem potiorem video (en el aparato critica: bi rem potiorem verbo (LEO 693 y ERNOUT). verbo LEO, fort. recte). Tito Macio Plauto PERSONAE, LAR FAMILIARIS PROLOGVS EVCLIO SENEX STAPHYLA ANVS EVNOMIA MATRONA MEGADORVS SENEX TROBILVS SERVV! CONGRIO Cocus ANTHRAX COCUS PYTHODICVS SERVVS LYCONIDES ADVLESCENS SERVVS LYCONIDIS PHAEDRIA PVELLA TIBICINAE SCAENA ATHENIS ARGVMENTVM 1 Senex avarus vixsibi credens Euclio domi suae defossam multis cum opibus aulam invent, rrsumque peaitus conditam exanguis amens servat. eis flim Lyconides viiaat,interea senex ‘Megadoris a sorore suasus ducere uuxorem avari gnatam deposcit sbi dduras senex vix promiti, atque aulae timens domo sublatam vari abstrudit leis, insidias servos facit huiuslyconiis qui virginem vitiart;atgue ipse obsecrat avonculum Megadorum sibimet cedere uuxorem amanti. per dolum mox Euelio cum perdidissetaulam, insperato invent Taetusque natam conloeat Lyconidi ARGVMENTVM II ‘Aulam repertam aur plenam Euclio ‘Vi summa servat, miseris adfectus modis. LLyconides istius vita fiiam, ‘Volt hane Megadoras indotatam ducere, Lubensque ut faciat dat coquos cum obsonio ‘Auro formidat Euclio,abstruit fori ‘Re omni inspecta compressoris servolus 1d surpit illic Euclioni rem refer ‘Ab eo donatur aura, uxore et fli La comedia de la olla 4 PERSONAJES LAR FAMILIAR, prélogo. EUCLION, viejo. ESTAFILA, vieja eselava. EUNOMIA, matrona, hermana de Megadoro, madre de Licéonides. MEGADORO, viejo. ESTROBILO, esclavo, CONGRION, cocinero. ANTRAX, cocinero. PITODICO, esclavo. LICONIDES, joven. ESCLAVO DE LICONIDES. FEDRIA, joven, hija de Euclién FLAUTISTAS. La aceién transcurre en Atenas. ARGUMENTOI ‘Un viejo avaro, Euelién, que no se fia ni de si mismo, ‘encuentra enterrada en su casa tna olla con un tesoro, y después de volverla a enterrar otra vez bien hondo, Pierde la cabeza a fuerza de miedo y no se dedica mas que a vigilarla. Su hija habie sido violada por Licénides, pero el viejo Megadoro, inducido por su hhermana a que se case, se Ie pide al avaro en ‘matrimonio. Fl viejo, que es un hombre may huraio, se la concede a duras penas y, temiendo por su olla, la saca de casa y la esconde en diversos lugares, Un esclavo del Liednides que habia violado a la ‘muchacha, le tiende una emboscada, Licénides suplica 1 su tio Megadoro que le ceda como esposa a su amada, Euclién es engatiado y pierde Ia olla, pero después de que contra toda esperanza la vuelve a encontrar, leno de satisfaccién, casa a su hija con Licénides, ARGUMENTO IL Euelién encuentra una olla Hea de oro y la guatda con tun empefio sin igual y sin poder encontrar reposo, Licénides viola a su hija. Megadoro quiere casarse cou. ella sin dote, y para que Buclién consienta con mis gusto, le manda unos cocineros con provisiones para tuna cena, Euclién teme por el oro y lo esconde fuera de casa, Un eselavo de Licénides le observa y se lo robs, pero Liednides se lo devuelve a Euclién, que le ‘oro, una esposa y su hijo. entrega el Tito Macio Plauto La comedia de la olla 5 PROLOGYS PROLOGO LAR FAMILIARIS EL DIOS LAR [Ne quis miretur qui sim, paucis eloguar. ‘ego Lar sum familias ex hae familia unde excuntem me aspexistis, hane demum iam mulios annos est cum possideo et colo Patri avoque iam huius qui mune hic habet, 5 sed mi avos huius obsecrans concredidit thensaurum auri clam omnis: in medio foco defodit, venerans me ut id servarem sibi is quoniam moritur—ita avido ingenio fuit— ‘numquam indica id filio volut suo, 10 ‘nopemque optavit potius eum relinquere, ‘quam eum thensaurum commonstratet iio; agri reliquit ei non magnum modum, ‘quo cum labore magno et misere viveet. ‘ub is obit mortem qui mihi id aurum credit, 15, ‘coupi observate, ecqui maiorem filius ‘mihi honorem haberet quam cius habuisset pater, atque ile vero minus minusque impendio ‘curare mimasque me impertre honoribus tem a me contra factum est, nam item obiit diem, 20 is ex se hune reiquit qui hie nune habitat filium pariter moratum ul pater avosque huius fut hhuie filia una est, e8 mihi cotidio ‘au tue aut vino aut aliqu semper supplicat, dat mihi coronas, eius honoris gratia 25, fect, thensaurum ut hie reperiret Euclio, {quo illam facilius nuptum, si velle, daret. znam eam compressit de summo adulescens loco, is sit aduloscens quae sit quam compresserit, illa illum neseit, neque compressam autem pater. 30, ‘eam ego hodie faciam ut hic senex de proxumo sibj uxorem poscat. i ea faciam grata, ‘qua ille cam faciius ducat qui compresserat ‘thie qui poscet eam sibi uxorem senex, is adulesceatisillius est avonculus, 35 {qui illam stupravit noctu, Cereris vigils, sed hic senex iam clamat ints ut solr. ‘anu foras extradite sit conse. ‘redo aurum inspicere vot, ne subreptum set ACTVSI Li EVCLIO Ex inguam, age ex. excundum hercletibi hie et foras, 40 ireumspeciatrix cum oculis emissicis, STAPHYLA Nam cur me miseram verberas? EVCL. Vt misera sis atgue ut te dignam mala malam actatem exigas. STAPH, Nam qua me mune causa exteusisti ex aedibus? EVCL. Tibi ego rationem reddam, stimulorum seges? 45 illueregredere ab ostio.ilue ss vide, ut incedit, at sein quo modo tibi res se habet? sihercle hodie fustem cepero aut stimulum in manum, testudineum istum tii ego grandibo gradum, LAR — Unas breve palabras sobre mi pereons, para aque nadie se extafey Se pregune, que es lo que die Gxt aut Yo coy ol dio lar do eta fia de dau, do donde roe habs visto sli ahora mismo, Ya tee entchos ais qm eioyinstaledo en esta casa encargado de 3 fuel, en tiempos va del padre y det thuclo del que vive shore en ale, La coms que ol athuolo de éste me vino un da con [5] machasspicas y me encomendé en secrelo. an tesor0 y fie ¥ lo ner en medio del hogar, pidiéndome en su rogativa qe me hier yo cargo de ell. Cuando maris, que tra de una condiién muy aver, no quiso dar cuca dc [10}asento del tevoro sho y pres dejrle Sin una pera que indcarle dnd exeba escondido; le dsj sélo um pedazo de terreno de nada, tniendo st hombre que arastar ast una vida tabajosa miserable. Cuando muré st (15] pare, o sa, et gue tne habia encomendado el tes0f0, me. puse YO a bservar a Yer ses gus el hijo me hacia un poco mas de caso que me habia hecho el padre, Pero qué, cada ver se ocupaba menos de mi y mie hacia menos oendss. (20) Yo por mi parte hice exactamente to Iismo, o sea que’ se mano tan pobre como habia vivide, Dej6 un hijo, que es el que vive actalmente quien a casa, que es de la misma condicion que ot pate y of abucloy y tiene una bij nica que no deja pasar un dia sin venir a rezarme, me ofrece [25] Tocions, vino o To mus sen y te’ pone coronas de flores. Ela hs sido la cause por la. que he hecho encontrar cl tesoro a Buclign, eu pade; pera que la puaieracasar asi mis ficilments si es que queria Porque es qe I a viola un joven de una familia de muchas campanlls. EI [30] sabe quién es cla, pero clia no sabe quign es él y cl padre no sabe nade de ‘ada. Por obra mia va pedia hoy en matimonio et viejo eve que vive ahi al lado, pero sso lo hago sso on el fin de que se case mls filmente con ela et joven que la vol. Y esque el vieio que lava pedir n matrimonio es Ho de joven que Ta viol de noche, nl (35) vigiia de Ceres, Pero ya esté mucsto vio grtando ahi deny como de costumbre, Est echando 8a vga fora, para que no se entere de nada, Seguro Gue esque quiere dare una vuliaa esro, no sea que fe lo hayan robado AcToI ESCENA PRIMERA _ BUCLION, FSTAFILA [40] EUC. — jFuera, digo, hala fuera, afuera contigo, ‘maldicién!, jmirona, mis que mirona, con es0s ojos de arrebafiadera! PSTA, — Pero, :por qué me pegas? ;Desgraciada de EUC, — ¢Que por qué te pego, desgraciada! Pues para aque lo seas de verdad y para que Meves una vejez tal como tela mereces, de mala que eres. ESTA. Pero, spor qué me echas ahora de casa? BUC, — {A ti te voy a tener que dar yo cuentas, Tito Macio Plauto STAPH. Viinam me divi adaxint ad suspendium $0 potius quidem quam hoe pacto apud te serviam. EVCL. At ut scelesta sola secum murmurat ‘culos herele ego istos, improba, eefodiam ib, ne me observare possis quid rerum geram. abscede etiam nune—etiam nune—etiam—ohe, 55 istic astato, si herele tu ex istoc Inco digitum transvorsum aut unguem latum excesseris ‘aut si respexis, donicum ego te iussero, ‘continuo hercle ego te dedam diseipulam eruci scelestiorem me hac anu cere scio 60 Vidisse numquam, nimisque ego bane metuo male, ‘nc mi cx insdiis verbs imprudent duit ‘neu persentiseat aurum ubi est ebsconditum, ‘quae in oceipitio quoque habet oculos pessima, ‘mune ibo ut visam sitne ita aurum ut condidi, 6S ‘quod me solicitat plurimis miserum modi. — STAPH. Nocnum mecastor quid ego ero dicarm meo ‘malae rei evenisse quamve insaniam, {queo comminise; ita me miseram ad hune modum decies die uno saepe extruditaedibus. 70 nescio pol quae illime hominem intemperiae tenent: perviglat noctes totas, tum autem interdius ‘quasi claudus sutor domi sedettotos dies ‘neque iam quo pacto celem eri fiiae probrum, propingua partitudo eui appetit, 75 ‘queo comminisei; neque quiequam meliust miki, ut opinor, quam ex me ut unam faciam litteram Tongam, lagueo collum quando obsiinxero, EVCL. Nunc defaecato demum animo egredior dome, ppostquam perspexi salva esse intus omnia, 80 ‘edi aunciam intro atque intus serva, STAPH. Quippiai? ‘ego intus servem? an ne quis aedes auferat? ‘nam hic apud nos nihil et aliud questi furibus, ita inaniis sunt oppletse atque araneis. EVCL. Mirum quin tua me causa faciatIuppiter 85 Philippum regem aut Darcum, trivencfica, araneas mihi ego ilas servari volo. pauper sum; fateor,patior, quod di dant fer. abi into, occlude ianuam. iam ego hie ero, ‘eave quemguam alienum in aedis into miseris. 90 ‘quod quispiam ignem quaeral, extingui volo, ne causae quid sit quod te quisquam quaeritet. nam si ignis vive, tu extinguere extempulo. ‘tum aquam aufugisse dicito, si quis petet. cultrum, securim, pistillum, mortarium, 95 ‘quae utenda vasa semper vieini rogant, fures venisse atque abstulisse dicito, profecto in aedis meas me absente neminem ‘volo intro mitt atque etiam hoe praedico tibi, La comedia de la olla 6 cosschera [45] de palos? All, retirae de Ta puerta {Mira qué manera de moverse! Pues sabes To que te espera? ;Maldieién!;Como llegue a cchar mano de un palo o de un litigo, verds cémo te largo esos pastos de tortuga! ESTA. — {Mcjorpreferia verme en la horea que no tener [50] que servr en ti easa en esta formal EUC. — |Mira eémo rezonga para sus adentos, la alta! Los ojos te voy a sacar, malvada, para que no puedas andar espiando To que hago, Retirate més, un poco mis, [55] un —eh!, para abi—. Te jure que site Iueves de ahi ni un dedo ni una ula o si vuclves la cara para acd antes de que yo te lo ordene, en la horea ‘as a acabar, aver siasfaprendes, No he visto en ti Vide una vieja ms mala que [60] és, ;Menudo miedo Ta tengot, de que se las aregle para engafarme si me descuido y que se hela dine ests excondido el oro; en la nica fene también ojos, Ia maldita, [66] Bueno, ‘voy ahora dar una vuelta, aver si esti todavia el oro alli donde lo dsj, desgraciado de mi, que no me deja este asunto ni un momento de tanquilidad. Enira en cava) ESTA. — Por Dios, que no puedo figuatme qué clase de maieicio 0 de locura le ha entrado a mi amo: lo mismo [70] que afore me echa de casa hasta diez veces al dia, desraciada de mi. Por Dios, que no sé GUE mal le tae de esla manera; se pasa las noches eras en vla, por cl dia no se mueve de asa, i que {era un zapaterocojo! Y no sé ya [75] e6mo ccullatle Jn deshonra de su hija, que esti punto de dar a lu; ame parece que la mejor solucién seria echarme una soga al cvcllo y quedarme colgando como una espingarda ESCENA SEGUNDA. EUCLION, ESTAFILA I80] BUC. — Por fin salgo ya de casa mis esahogado, después de comprobar que esté todo en orden, (4 Estifela,) (trate yay vigila ahora alit ESTA. — jTambién ésas? ;Que vigile dentro? ;Acaso para que no se Ileven la casa? Porque otra cosa no veo yo que puedan sacar de ai los ladrones, asi esta toda ‘de vaca; como haber, no hay abi mis que ara [85] EUC, — Milagro que no me haga Japiter por mor {de ti un rey Filipo o un Dario! bruja. Quiero quedarme con mis arafas, confieso que soy pobre y estoy conforme con ello y me amoldo a la voluntad de los ioses. Entrate y [90] ciema la puerta, ensegui ‘yuelvo. Mucho cuidado con dejar entrar a nadie en la «asa, Para el caso de que viniera alguien a pedir fuego, ‘quiero que lo apagues, que no haya motivo de que ‘venga nadie a pedirtelo: si el fuego vive, th dejarés de viviral instante, Di también que se a ido el (95] agua, si alguien viene a pedirtela; el cuchillo, ef hacha, ef ‘macharatajo, el mortero, todos esos cacharros que andan siempre pidiendo prestados los vecinos, di que hhan venido los ladrones y se los han llevado, En ° Bran proverbiales las riquezas del rey Filipo II de Macedonia y del rey persa aqueménida Dario; habia también ‘monedas de oro de sus nombres; f-nota @ Asinaria 153, Tito Macio Plauto si Bona Fortuna veniat, ne intro miseris. 100 STAPH. Pol ea ipsa eredo ne intro mitatur caver, nam ad gedis nostras numquam adit, quamquam prope est, [EVCL, Tace aque abi ino. STAPH, Tacto aque be, EVCL, Oeclde sis fores ambobus pessulis, iam ego hie eto Uiserucior anim, quia ab dome abeundumn e nimis here invitus abeo, sed quid agam scio. ram noster nostrae qui est magister curiae dividere argenti iit nummos in viros; id si relinquo ac non peto, omnes ilica ‘me suspicentur, credo, habere aurum domi, 110 ‘nam non est veri simile, hominem pauperem ppauxillum parvi facere quin nummum petat ‘nam nune cum cela sedulo omnis, ne sciant, ‘ones videntur sere et me benignius ‘omnes salutant quam Salutabant prius; 115 adeunt, consistun, copulantur dexteras, rogitant me ut valeam, quid agam, quid rerum geram, ‘mune quo profectus sum ibo; postidea domum ‘me rursum quantum potero fantum recipiam, mihi, 105 ACTYS IL Mi EVNOMIA Velim te a ‘mea fideiruaique rei ‘causa facere, ut acquom est germanam sororem, ‘quamquam haud falsa sum nos odiosas haberis ‘nam multum loguaces merito omnes habemur, rnec mutam profeeto repertam ullam esse 125 aut hodie dicunt mulierem ullo in saeco. ‘verum hoe, frater, unum tamen cogitato, tibi proximam me mihique esse item te; ita aequom est quod in rem esse utique arbiter ‘ct mihi te et tibi consulere et monere; 130 ‘neque occultura id haber’ neque per metum mussar, 4quin pariiipem pariter ego te ctu me ut facias, ‘eo une ego secreto ted hue foras seduxi, ‘ut tuam rem ego tecum hic loquerer familiarem, MEGADORVS Da mi, optuma femina, manum, 135 EVN. Vbi ea est? quis ea est nam optuma? MEG. Tu. EVN. Tune ais? MEG. Si negas, nego. EVN, Decet te equidem vera prologui; ‘nam optuma nulla potest eligi alia alia peor, frater, est. MEG, Idem ego arbitror, 140 nec tii advorsari certum est de istac re umquam, Soro. EVN, Da mihi operam amabo. MEG. Twas, uleealgue impers, si quid vis, EVN. 1d quod in rem twam optumum esse arbitror, ted id monitum advento, 145 MEG. Soror, more tuo facis. EVN. Factum voto, MEG. Quid est id, sotor? EVN. Quod tibi sempitermam salutae sit: bers procreandis— ari med hace verba, fater, 120 La comedia de la olla 7 resumen, mientras yo est fuera, no quiero que se deje entrar a nadie en mi esa. (100) “Todavia mas te digo, asi venga la buona suerte en persona, no la djes entrar. ESTA. — jPor Dist, de eso me parcce que se cuida yz ella misme, porgue hasta ahora no ha puesto jams los pies en nuestra casa, a pesar de no andar lejos de por agu EUC, — Calla y dentro contigo. ESTA. —Callo y eno EUC. — Ciera por favor Ia puerta con los dos pestilos. Yo vuelvo enseguida, (Estiela entra en asa) Se me parte (105) el alma de tener que salir de casa, duro que me voy pero que completamente a la fuerza. Pro yo sé lo que me hago. Porque es que el jefe de nucsracuria ha dicho que va a hacer n reparto de a moneda de plata por cabeza silo dejo y no Voy @ por ello, enseguida van a soxpechar todos (110 que es que tengo un fesoro en casa, porque eS muy Jnverosimil que une persona pobre se deje pasir a ocasign de ira recoger dinero, sea la catidad que sea. Es que precisamente mientrs que me esfuerzo por ccullar con tanto empedo que 0 se entere nadie, parece que lo saben todos y [115] me saludan todos sis ateatos que me saludaban antes, se acetcan, se Paran conmigo, me dan la mano, me prepuntan que tl estis,e6mo se anda, qué haces. Ahora, alo que iba, y Juego a casita lo mis pronto posible, AcTOn ESCENA PRIMERA FUNOMIA, MEGADORO BUN. — Yo quisiera, hermano, que ti tuvieras la conviecién [120] de que mis palabras nacen de mi afecto hacia ti y de mi interés por tu bien, ya que vienen de parte de una verdadera hermana, Aunque no se me oculta que se nos tiene aversién a las mujeres, porque tenemos fama de charlatanas [125], y con razén y hasta dicen que ni hoy en dia ni nunca jamais hha habido una mujer que fuera muda. Ast y' todo, hhermano, quiero que reflexiones lo siguiente: nadie hay mds allegado para ti que yo, ni que th para mi, por Jo [130] gue es natural que diseurramos de comin acuerdo y nos aconsejemos mutuamente aquelle que consideremos que es en interés del bien de ambos que no nos To andemos ecultande o callando por miedo, sino que hagamos intercambio mutuo de rnuesiras opiniones. Este es el motive por el que te he traido aqut a solas para poder hablar con tranquilidad contigo de tus intereses Failiaes, [135] ME, — Eres una mujer fantéstica, jdame esa EUN. — ¢Pantéstica? {Donde esti? {Hs que hay alguna que To sea? ME, — Tilo eres, BUN. — Yo? ME, — Site empetas, entonces, no [140] FUN. — Sé sincero, una mujer fantstica no existe, Cada una es peor que la ara, hermano, ME, — Fsa es también mi opinién y de seguro que no Tito Macio Plauto ita di faxint—volo te uxorem ‘domum ducere, MEG. Ei eccidi, EVN. Quid ita? 150 [MEG, Quia mihi misero cerebrum excutiunt ‘ua dita, soror:lapides loqueris. EVN. Heia, hoe face quod te iubet soror, MEG. Si lubeat,faciam, EVN. In rem hoe tuam est. MEG. Vi quidem emoriar prius quam ducam, sed his legibus si quam dare vis ducam: 155 (quae cras veniat,perendie forasferatur, his egibus dare vis? cedo: nuptias adoma, EVN. Cum maxima possum ii, frater, dare dote; sed est grandior natu: media est mulierisaetas, ‘eam si iubes, faler, Ubi me poscere, poseam, 160 (MEG, Num non vis me interrogare fe? EVN. Immo, si quid vis, og. (MEG, Post mediam aetalem gui media ducit uxorem domum, si eam senex anu praegnatem fortuito fecerit, ‘quid dubitas, qin sit paratum nomen puero Postumus? ‘mane ego istum, soror, laborem demam et deminuam tibi, 165 ‘ego Virtute deur et maiorum nostrum dives sum sats, istas magnas factiones, animos, dotes dapsiles, clamores, imperia, eburata vehicla,pallas, purpurar, ail moror quae in servitutem surmptibus redigunt vires. E, Die mihi, quato, quis ea ext, uam vis dueete uxorem? M. Eloguar, 170 nostin hune senem Fuclionem ex proximo pauperculum? EVN. Novi, hominem haud malum mecastor. MEG. Eius cupio filiam virginem mihi desponderi. verba ne facia, sora, scio quid dictura es: hane esse pauperem. hace pauper placet. EDibene yortant. M. Idem ego sper. E. Quid me? num quid vis? M. Vale.175 EVN. Et tu, fater.- MEG. Ego conveniam Euclionem, si domi est sed eccum “video. neseio unde sese homo recipit domum, La comedia de la olla 8 te voy a Mevar la contraria en ese punto, hermana. [142] EUN. — Préstame atenci6n, por favor. ME, — Soy todo ofdos, no tienes mas que mandar, si quieres algo. EUN. — Es una cosa, que en mi opinién, ¢s lo mejor [145] para ti lo que quiero aconsejarte ME, —Hermana, eres la misma de siempre. EUN.— Me alegre. ME. — A ver, hermana, gde qué se trata? UN. — Se trata de una cosa que ojald te traiga felici- ddad sin término: para que tengas hijo. ME. — ;Dies lo haga! EUN. — Quiero que contraiges matrimonio, [150] ME, — ;Dios mio, muerto soy! EUN. — Peto, qué pasa? ‘ME, — Pobre de mi, tus palabras, hermana, me hacen saltar los sesos, son més duras que la piedra EUN. — Fa, haz lo que te dice tu hermana, ME, — Si fuera de mi agrado, si que lo hari BUN. — Es por tu bien ME. — Si, antes morir que casarme. De todos modos, estoy dispuesto a ello, si me das una mujer con la condicion de que entre mafana en casa y pasado ‘mafana la saguen.. Si estis de acuerdo con esta condicion, entonces, [155] enseguida, haz los preparativos de la boda, EUN. — Yo, hermano, te tengo ya buscada una, que tiene una buena dote, pevo...es un poco mayor, una mujer [160] asi de media edad. Si quieres que la pi para ti en tu nombre, estoy dispuestaa hacerlo, ‘ME. — {Me permites hacerte una pregunta? BUN. —No faltaba mas, pregunta lo que te apetezca, ‘ME, — Si un hombre de mis de media edad, se casa con una mujer de edad media, si se da el easo de que la vieja se queda en estado del viejo, ;no crees que la criaturarecibe de todas todas el nombre de Posture? Yo, hermana, [168] quiero ahorrarte y aminorarte todas esos cuidados, Gracias a Dios y @ nuestros ‘mayores, tengo suficientes riquezas; grandes partidos, afin de representar,rieas dotes, voeinglerias, érdenes, calesas con marfiles, mantones, pixpuras, todo eso me trae sin cuidado, cosas todas que no hacen més que reducir alos maridos a la servidumbre. EUN. — Dime enfonces, quién es la que quieres tomar [170] por esposa. ME. — Ahora mismo, {Conoces ti al viejo este pobrete de aqui al lado, Euclion? EUN. Claro que le conozco y, por Dios, que no es ‘mala persona, ME. — Suhija, que es soltera, quiero pedir por esposa [No me digas nada hermana, que sé lo que vas a decir; {que es pobre; pues pobre y todo, me gusta, [175] BUN. — Que sea pars bien. ME. — Asie espero. BUN. — {Algo mis? ME. — Que te vaya bien EUN. —Lo mismo digo, hermano, (Enira en casa.) ME, — Voy a acerearme a ver a Euclién, si esté en casa, Ah, mira, ahi viene, vuelve ahora’mismo de donde sea, Tito Macio Plauto ni EVCLIO Pracsagibat mi animus frustra me ire, guom exibam domo; itague abibar invitus; nam neque quisquam curialium ‘vent neque magister quem dividere argentum oportuit, 180 ‘nunc dorsum properarepropero,nam egomct sum hic, animus domi es. (MEG. Salvos atque fortunatus, Fuclio, semper sie. EVCL. Die ament, Megadore. M. Quid tu? recten atque ut vis vales? EVCL. Non temerarium est, ubi dives blande appellat pauperem. iam ilte homo aurum seit me habere, eo me salutat blandius. 185, ‘MEG, Ain tu te valere? EVCL. Pol ego haud perhene a pecunia. MEG. Pol si est animus aequos tb sat habes qui bene vitam cola. EVCL. Anus hercle hue indicium fect de auro, perspicue palam est, ‘cui ego iam linguam praecidam stque oculos effodiam domi IHG. Quid sls cum nue? EVCL. Meam pauparem congue. 190 virginem habeo grandem, dote cassam aique inlocabilem, ‘neque eam queo locarecuiguam, MEG. Tace, num habe anisum, Euci. ddabitu, adiuvabere a me. die, si quid opust, impera EVCL. Nune petit, cum pollicetur;inhiat aurum ut devoret altera manu fer lapidem, panem ostentat altera, 195 rnemini credo qui large blandust dives pauperi ‘bi manum inicit benigne, ibi onerataliqua zara ‘0 istos novi polypos, qui ubi quidquid tetigerunttenent. ‘MEG, Da mi operam parumper. paucis, Eucio, est quod te volo ‘de communi re appeltare mea et faa, EVCL. Ei misero mihi, 200 ‘aurum mi intus harpagatum est. mune bic eam rem volt, sci, ‘mecum adire ad pactionem. verum intervisam domum. "MEG. Quo abi? EVCL. lam ad trevorta nun est quod visam domum.— ‘MG. Credo edepol,ubi mentionem ego fecero de fila, ‘mi ut despondeat, seze a me deriderirebitur; 205 neque illo quisquam est alter odie ex paupertate parcior. EVCL. Di me servant, salva res es, salvom est si quid non pert, rims male timui. prius quam intro redii, exanimatus fu rodeo ad te, Megadore, si quid me vis. MEG. Habeo gratiam, La comedia de la olla 9 ESCENA SEGUNDA FUCLION, MEGADORO BUC, — No, si tenis yo el presentimiento al salir de «asa [180] de que iba én tonto, y por eso me marchaba a disgusto: no se ha presentado ni nadie de la cura, ui cl jefe que iba a hacer el reparto, Ahora, derecho «casa, que, bueno, estar, estoy aqui, pero en realidad de verdad, con mi magia, e ai donde estoy. ME, — ;Salud y suerte, Eucliént EUC. — Queda con Dios, Megadoro ME, — {Qué tal, contento y bien de salud? EUC. ~ (Aparte) No creas que cuando un rico se pone [185] tan amable con un pobre, es asi a la buena de Dios: ése sabe ya que tengo el o70, por eso me saluda tan atento ME, — Dime, pues, jsigues bien? EUC, — A ver, en lo referente a los monises, as asl ME, — Caray, si es que sabes levarlo, tienes bastante para un buen pasa, UC. — (Aparte,) La vieja le ha descubierto lo del ‘oro, jmaldicién!, esté més claro que el agua; cuando vvuelva a casa le voy a cortar la lengua y a sacarle los ois. ME. — ,Qué es lo que ests hablando ahi a solas? [190] EUC. — Me estoy quejando de mi pobreza ‘Tengo una muchacha soltera ya mayor, sin dote y que no hay quiea Ia case, lo que es yo no soy capaz de encontrarle una colocacién, ME. — Calla, no te apures, Buclién, se le dari una ote, estoy dispuesto # ayudarla, Habla, si necesitas algo, no tienes mis que mandar. BUC, — (Aparte,) Con tanto oftecimiento, lo que hace cen realidad es pedir; esti con la boca abierta dispuesto nada mis que a tragarse mi oro; en una mano tiene una [195] piedra y con la otra te enseda un pan. Yo no me fio de nadie que siendo rico se pone tan atento con un pobre, al mismo tiempo que te tiende tan amable la ‘mano, fe carga con el daflo que sea; yo me conozco & estos pllpos, que una vez que Te han echado la garra a algo, no lo sueltan nia ties. ME, — Atiéndeme un momento, si no te incomoda, Euclién, tengo que hablarte de’ un asunto que nos interesa [200] a los dos. EUC. — (Aparte,) jAy desgraciado de mi, es0 es que ‘me han soplado el oro! Seguro que es que quiere por eso hacer una componenda conmigo, pero voy un ‘momento a casa a dar una vuelta, ME. {A dénde vas? UC. — Ahora mismo vuelvo, que tengo que ira casa fa ver una cose. (Entra en casa.) ME, — Caray, me parece que en cuanto le diga algo de la hija, de que me la dé en matrimonio, va 2 pensar ‘que me [205] burlo de él; es que yo no he visto nadie que se ande con més estrecheces a causa de su. pobreza, EUC. — (Aparte, saliendo de casa.) Gracias a Dios, todo esti en orden; en orden esté lo que no ha fenecido, (Menudo miedo tenia! Antes de entrar en asa, casi me desmayo, Aqui me tienes, Megadoro, para lo que quieras mandar. [210] Tito Macio Plauto ‘quaeso, quod te percontabor, ne id t pigeat prologui. 210 EVCL. Dum quidem ne quid perconteris quod non lubeat prologui MEG, Die mihi, quali me atbitrare genere prognatum? EVCL, Bono, ‘M. Quid fide? E. Bona. M. Quid facts? E. Neque malis neque improbis ‘MEG, Actatem meam scis? EVCL, Scio esse grandem, item ut pecuniam, ‘MEG. Certe edepol equidem te eiver sine mala omni malitia. 215 ‘semper sum arbitratus et nune arbitror. ECL. Aurum huic oet. ‘quid nune me vis? MEG. Quoniam tu me et ego te qualis si seio, {quae res recte vorta mihigue tibique tuaeque lilae, filiam tuam mi uxorem posco, promilte hoe fore. EVCL. Heia, Mogadore, haud decorum facinus tus factisfacis, 220 utinopem atque innoxium abs te alque abs tuis me inrideas. nam de te neque re neque verbis merui ut Faceres quod facis, MEG. Neque edepol ego te derisum venio neque derideo, ‘neque dignum arbitror. EVCL. Cur igitur poscis meam gnatam tibi? (MEG. V¢ propter me tibi sit melius mihique propter te et twos. 225 EVCL. Venit hoe mihi, Megadore, in mentem, fed esse hominem diviter, fctiosum, me autem esse hominem pauperum paupersimum; ‘mune si filiam locassim meam tii, ia mentem venit te bover esse et me esse asellum: ubi tecum coniunctus siem, ‘bi onus nequeam ferre pariter, iaceam ego asinus in luo, 230 ‘ume bos magis hau respicias, gnatus quasi nomquam siem, ett ular iniquiore et meus me ordo inrideat, neutrubi habeam stable stabulum, si quid divorti fuat asini me mordicibus scindant, boves incursent cornibus. hhoe magnum est perichum, ab asinis ad boves transcendere, 235. ‘MEG. Quam ad probos propinguitate proxime te adiunxers, tam optumum est, tu condicionem hane accipe, ausculta mihi, ltque eam desponde mi. EVCL. At nihil est dotis quod dem, M. Ne duas ‘dum modo morata recte veniat, dotata est satis, EVCL. Fo dico, ne me thensauros repperisse censeas. 240 MEG. Novi, ne doceas. desponde. EVCL. Fist sed pro luppter, La comedia de la olla 10 ME, — Gracias. Vamos 2 ver, contéstame francamente y sin reparos a lo que te pregunte. BUC, — De acuerdo, con tal que no me preguntes algo aque yo no tenga gana de decir. ME, — Dime, {qué opinion te merece mi linaje? BUC, — Buena ME, — {Me tienes por una persona honorable? EUC, — Desde luego. ME, — {Qué dices de mi conducta? ELC, — Digo que no es ni mala ni reprobable. ME, — {Sabes... la edad que tengo? BUC, —Sé que es elevada, lo mismo que tus riquezas, [215] ME. — Yo, por mi parte, bien sabe Dios que siempre he erefdo, To sigo ereyend, que eres lo que se dice un ciudadano sin tacha. EUC. — (Aparte,) A éste le da el tufo del oro. :Qué es Jo que quieres enfonces de mi? ME, — Puesto que ti ests bien informado sobre mi persona y yo sobre Ia tuya, ahora, lo cual sea para bien ‘mio, tayo ¥ de ta hija, te pido que me la des a ella por esposa. Prométemelo, [220] EUC. — Vamos, Megadoro, esa manera de proceder no es digna de tu conducta, burlarte de mi, tuna persona pobre, que no te ha hecho munca nada nia tina los tuyos. De verdad, ni de hecho ni de palabra ‘me he portado mina contigo como para darte ocasis ‘que hagas lo que haces. ME, — Por Dios que no es mi inteneién el burlarme de ti; ni me bulo, ai erea que venga ello a cuenta BUC, — {Por qué me pides entonces le mano de mi iia? ME, — Pues para que ti veas acrecentado bienestar [225] por my yo el mio por ty los tuyos. EUC, — Peto es que, Megadoro, yo pienso que ti eres tun hombre rico, influyente y yo el ultimo de los pobretones, 0 sea, que si te doy a mi hija en ‘malrimonio, me parece como si fueras un buey y yo tun borrico; si me pongo a la par de ti, al no poder Tevar la carga como ti, [230] yo, el asno, parara en ef bao, ti, el buey, no me dignarias uns mirada, tal como sino existiera; ti me dejarias sentir tu superioridad y al mismo tiempo seria el hazmerreir de Ta gente de mi clase; me quedaria sin establo fijo en luna parte y en Ia otra, en el easo de que sobreviniera tuna separacién: Tos asnos me harian pedazos a mordiseos y los bueyes me envainarian con sus ceuernos. Asi que veo yo un [235] gran peligro en eso de pasarse de los asnos a los bueyes. ME. — Mientras mis te arrimes a las gentes de bien, tanto mejor para ti. Euclién, acepta mi propuesta, oye Jo que te digo y prométeme atu hija EUC. — Pero no tengo dote que dare ME, — Déjate de dotes, con tal que sea de buena condicién, bastante dotada esti UC, — No, yo te lo digo, porque no vayas a pensar aque [240] he encontrado un tesoro, ME, — Lo sé, no hace falta que me lo avises; proméeme la mano de tu hija UC, — Sea. (Se oven unos golpes de zacho,) Santo Dios, ahora si que estoy perdido! Tito Macio Plauto ‘mum ego disperit? M. Quid tibi est? B, Quid erepuit quasi ferrum modo? — -MEG, Hic apud me hortum confodere juss, sod ubi hic est homo? abiit neque me eeriiorem fecit,fastidit mei, 244-245 ‘quia videt me suam amicitiam velle: more hominusn fai znam si opulentus it petitum pauperiors gratiam, pauper metuitcongrediri, per metum male rem gerl, idem, quando accasioillace perit, post sero cupit, EVCL. Si hercle ego te non elinguandam dedero usque ab radicibus, 250 impero auctorque sum, ut tu me euivis casirandum loces. MEG. Video hercle ego te me arbtrari, Euclio, hominem idoneum, «quem senecta aetate ludos fecias, haud merto meo. EVCL. Neque edepol, Megadore, facio, neque, si cupiam, copia est. ‘MEG. Quid nunc? etiam mihi desponees filiam? EVCL. Ills legibus, 255 ‘cum lla dote quam tibi dixi. MEG. Sponden ergo? EVCL. Spondeo. MEG, Di bene vertant. EVCL, Ita di faxin.illud facto ut memineris, ‘convenisse ut ne quid dots mea ad te affere iia. MEG. Memini, EVCL. At scio quo vos soleatis pacto perplexarier: ppactum non pactum est, non pactum pactum est, quod vobis lubet. 260 MEG, Nulla controversia mibi tecum ert. sed nuptias ‘mum quae ceusa est quin faciamus hodie? EVCL, Immo edepol optuma. [MEG. Ibo igitur, parabo. numguid me vis? EVCL. Istu. ei et vale. MEG. Heus, Pythodice, sequere propere me ad macellum strenuc— EVCL. Ilichine abit. di immortales, obsecto, aurum quid valet. 265 [redo ego illum iam inaudivisse mi esse thensaurum domi] id inhiat, ea affinitatem bane obstinavit grata, 246 nit ‘ubi tues, quae deblateravisti fam vieinis omnibus, ‘meae me filiae daturum dotem? heus, Staphyla, te voco. ‘ecquid audis? vasculaintus pure propera atque elue: 270 filiam despondi ego: hodie huie nuptum Megadoro dabo. STAPHYLA Di bene vorant.verum ecastor non potest, subitum est nimis, EVCL. Tace atque abi. curata fae sint eum a foro redeam doraum; atque aedis occlude; iam ego hie adero. STAPH. Quid ego mune agam’? ‘mune nobis prope adestexitium, mi alque erilifiliae, 275, La comedia de la olla n ME, — ;Qué te pasa? UC. {Qué es lo que ha sonado, algo asi como un ruido metilieo? (Entra corriendo en casa.) ME. — (Volviéndose a mirar hacia su casa.) No, &s que be mandado cavar aqui en casa cl jardin. {Pero onde esté [244-245] éste? Se ha marchado sin darme ina coniestacin. Se porta con altaneria porque ve que bbusco su amistad; hace igual que todos: deja a una persona rica ir a buscar ol favor de un pobre; el pobre no se atreve a entrar en contacto con él; por miedo, echa & perder Ia cosa y luego, después que fenecié la ‘ocasién, entonces, cuando ya es tarde, la echa de [250] BUC. — (Hfablando con Estifila a la puerta.) |Maldiciént, sino te hago errancar la lengua de raiz, te oy orden y te autoriza a que me hagas castrar por quien te dé Ia gana, ME, — Caray, Euclién, estoy viendo que me tomas por una persona a propésito para, a pesar de mi edad, andar jugando conmigo, y eso sin que yo dé motivo para elo. BUC. — jPor Dios!, Megadoro, ni Jo hago, ni aunque quisiera tendriaposibles para juegos de ninguna clase [255] "ME. — Entonces, ;qué? Me prometes la ‘mano de tu hija? UC, — Pero con las condiciones y con la date que te die ME, — Entonces, zme la prometes? BUC, — Te la prometo MB, — Que sea para bien, EUC, — Dios lo haga, Pero ten presente que hemos convenide que no llevaria dote al matrimonio, ME.— Los EUG, — Pero yo también me sé los subterfugios que ‘os [260] gastiis: lo convenide no esta convenido, lo no cconvenide esta convenido,segim os viene en gana, ME. — No habré problema entre nosotros. Pero, tienes algo en contra de que celebremos la boda hoy EUC. —De ninguna manera, todo lo contri. ME. — Entonces me voy para hacer los preparativos, GAlgo mis? UC, — Nada, que te vaya bien, ME. (A-su esclave.) ;Ta, Est6bilo, ven conmigo enseguida deprisa al mercado! EUC. — Se fue. iDioses inmortales, lo que puede ef oro! [265] Estoy seguro que es que se ha enterado de que tengo un tesoro en casa y no esti més que descando echarle la garra, por eso se ha empefiado en ‘emparentarse conmigo, ESCENA TERCERA EUCLION, ESTAFILA UC. — :Dénde ests, damonio, que le has eascado Yu toda In voted que lim 0 dat Ura doe w inja? Ti, Esl, te estoy lamando. (ES que ests sorda? Deprisa, [270] lava y_purifca el eacho de ‘alla que hay en casa, que he prometido mi ijt ‘hoy mismo la caso con Megadoro. ESTA. — Que sea pata bien, pero por Dios, no puede ser oon tanta prise Tito Macio Plauto La comedia ‘mune probrum atque partido prope adest ut fiat palam; ‘quod celatum atque occultatun est usque adue, nunc non potest, ‘bo into, ut erus quae imperavit facta, cum vena, sien. ‘nam ecastor malum maerore metuo ne mixturm bibam.— 1 STROBYLYS Postquam absonavit erus et conduxit coquos 280 tibicinasque hasce apud forum, edixit mibi ut dispertizem obsonium hie bifariam, ANTHRAX Me quidem here, dicam pslam, non divides; ‘i quo tu totum me ire vis, operam dabo. ‘CONGRIO Bellum et pudicum vero prostibulum popl ppostsi quis vellet, te haud non velles dividi SRT. Atgue ego istue, Anthrax, aio vorsum dixeram, non istue quo tu insimulas. sed erus nuptias ‘meus hodie facet, ANTHR. Cuius duct filiant? SRT. Vicini huius Euelionis e proximo, ‘ei adeo obsoni hine iussit dimidium da ‘cocum alterum itidemgue alteram tibicinam. ANTHR. Nempe hue dimidium dicis, dimidium domum? SRT. Nempe sicutdicis. ANTHR, Quid? hie non poterat de suo Senex obsonatifiliai nuptiis? 295 SRT. Vah, ANTHR. Quid negotist? STR. Quid negoti sit rogas? ppumex non aeque est aridus atque hi est senes. ANTHR. Ain tandem? SRT. Ia esse ut dixi tate existuma: 285 290 see 2988 ‘suam rem periisse seque eradicarier. ‘quin divom atque homminum clamat continua fidem, de suo tgillo furmus si qua exit foras. 300 ‘quin cum it dormitum, follem obstringit ob gular ANTHR. Cur? SRT. Ne quid animae forte amittat dormiens, ANTHR. Esiamne obturat infeiorem gutturem, ne quid animai forte amittat dormiens? 30S. SRT. Hace mihi te ut tibi med aequom est, credo, eredere ANTHR. Immo equidem credo, SRT. At sein etiam quo modo? ‘aquam hercle plorat, cum lavat, profndere. ANTHR. Censen talentum magnum exorari pote fab istoe sene ut det, qui fiamus liberi? 310 SRT. Famem hercle utendam si roges, mamquam dabit ‘quinipsi pridem tonsor unguis dempserat de la olla 2 UC, — Calla y vote, Ocipate de que esté todo a punto cuando vuelva del foro. Y cierra la cas, ahora ‘mismo vuelvo. (Se va) ESTA. — Dios mio, ,qué hago yo ahora? Estamos al [275] borde de la perdicién, Io mismo yo que le hija del amo, que estd a punto de dar a luz y se va a escubrit su deshonra; hasta ahora lo hemos tenido fculto y en secreto, pero ya es imposible. Me voy dentro, para que cuando vuelva el amo esté dispucsto Jo que me ha mandado, ;Dios mio, no es nada el bretaje de penas y de palos que estoy viendo que voy fa tener que iragarme! ESCENA_CUARTA CONGRION [280] ESTR. — Después que el amo ha hecho la compra y contatado los cocineros y esas flautstas en el mercado, me ha dado orden de hacer de todo dos partes equtativas. AN. — Hm, a mit to digo a ts claras, a mi no me partes; si quieres que vaya entero a donde sea, estoy Aispuesto, [285] CO, — [Bonito puto me estis hecho! |Mira qué decente que es! Y a la poste, si alguien te lo pide, anda que no dejaris hacerlo, ESTR:— Antrax, yo lo habla dicho en oto sentido, no en ese que fife figuras, Bien, mi amo eelebre hoy su boda, AN. — Quien es el padre de ia novia? [290] ESTR.— Buctién, el veeino de aqui al lado, Por eso me hs dado orden de que se te dé la mitad de la oma, un de los cocinerosy una de las latists ‘AN. — DDices entonces que la mitad para aguy la ritad para yusstra casa? ESTR:— Exaco. [295] AN. — Qué, es que no podia el viejo este acer la compra de su dinero para las bodas dela hija? ESTR — jlal AN. — Qu pasa? ESTR.— {Que qué pas, dices? Ese visio es mis seo ve la pedra pomez AN" abe verdad? CO. — {Es posible? ESTR. “TA fgizatet* ESTROBILO, ANTRAX, se empefia en que esta arruinado [300), del todo. perdido; asta implora el socoreo de los diosesy 10s hombres en ewana que ve que se espa por donde sa humm de su chabola Lo que es mis, cuando ae a ala ama, e pone un saguilo de cvero aiado& la boca AN. Peto, para que? ESTR — No sea que se le escape algo de aire tats dure ‘AN. — También se tape el aguiero de ati, para gue [305] no se Te esape el are mientras duerme? STR — Yo pienso que me lo dsbes eter, igual que dado cl caso tel eeeia yo tambin a AN:—No,no, site lo creo. ESTR — Pero, sabes? jl, cuando se bai Hor, por- Tito Macio Plauto La comedia de la olla 13 collegit, omnia abstulit pracsegmins seen gu ANTHR. Edepol mortalem parce pateum pracdicas, — ;Crees th que podriamos conseguir de viejo SRT. Censen vero esse pareum et misere vivere? 315 ppulmentum pridem ei eripuit milvos ‘homo ad practorem plorabundus devenit; infit bi postulae plorans, eiulans, ut sib lceret milvom vadarier. sescenta sunt quae memorem, ssitotiam. 320 sed uter vestrorum est celerior? memora mii ANTHR. Ego, et mullo melior. SRT. Cocum ego, non furem roge. ANTHR. Cocum ergo dico. SRT. Quid tu ais? CONG. Sic sum ut vides, ANTHR. Cocus ille nundinalest, in nonum diem solet ie coctum, CONG, Tus, trum ltterarum home, 325 ‘me vituperas? fur, ANTHR. Etiam fur, trifurcifer. tw SRT. Tace nunciam tu, atque agnum hine uter est pinguior “cape atque abi intro ad nos» ANTHR. Licet.— SRT. Tu, Congrio, -=quem illic religuit agnam,> eum sume alque abi 328a, ** int iluc, et vos illum sequimii. vvos ecter ite hue ad nos, CONG. Herele inuria dispertivisti: pinguiorem agnum iti haben. SRT. At mune tibi dabtur pinguiortibicina, i sane cum illo, Phrugia. rw autem, Eleusium, hnuc intro abi ad nos. CONG. © Pythodice subdole, Inucine detrusti me ad senem parcissimum? 335 ‘ubisi quid poscam, usque ad ravim poscam prius ‘quam quicquam detur. SRT. Stultus et sine gratia es. = tibi rectefacere, quando quod facias pert ‘CONG. Qui vero? SRT. Rogitas? am principio in aedibus turbaiste nulla tibet siquid uti voles, 340 ‘domo abs teadferto, ne operam perdas poscere, hhic autem apud nos magna turba ac familia est, supellex, aurum, vests, vasa argentea: ibi si periert quippiam—quod te scio facile abstinere posse, si nihil obviam est— 345 «icant: coqui abstulerunt, comprehendite, ‘incite, verberate, in puteum condite, ‘horum tibi istic nihil eveniet: quippe qui ‘ubi quid subripias nihil est. sequere hac me, CONG, Sequor. 2 Cf nota a Asinaria 193, tu [310] talento magno™ para comprarnos la libertad? ESTR. — Uf, asi le pidieras prstada el hambre note Ja daria, Vertis, otta cosa: hace poco le coné ol barbero las us: fue y recogid y se Hevé todas las recoraduras AN. — ;Caray!, si que es un io roBioso de verdad ESTR. {Que si es rofoso y vive como un miserable? [315] Veris, el oo dia se le levd un nilano ls catme; cage y se va loriqueand al preva, cmpieca all a exigt lorando y lamentindose, gue se Je permitcra hacer un proceso al milano, Cientos de cosas te podria conlar, si luviramos (320) Kempo Pero aver, jeu de los dos es mis liger0? AN. — Yo, en consonancia con mi mayor categoria ESTR — Yo pregunto por un cocinero, no por un le arb AN, — {Un covinero es fo que digo! ESTR. — ¥ th qué dices? CO. ~ Digo que soy asi como ves. [325] AN. — jfise es un cocinero de domingo, no va a. guisue més que una ver por semana! CO. — EI nombre de ladrén, gue seis letras tiene, ti, Jadrén, te atreves a hablar mal de mi? AN. —Ladron ti, mis que ladron ESCENA, QUINTA. FSTROBILO, ANTRAX, CONGRION ESTR. — Calla ya y cope el condero més gordo y eval abi dentro a casa AN. — Vale, ESTR —Ta, vosottas ios eon [330] CO. — ;Caray, vaya una manera de repants, 305 se llevan ol cordero més gordo. ESTR — A cambio te levaris ti la flautist mis gorda; ve con él Frigia, y ti, Elewso, aq a muestra [835] CO. jAy Estobilo, tucioner, lagarme aqui con el viejo avaro este! Y si necesito algo, ;qué? iHasta perder la voz lo tendré que pedir antes que se re dé nada! ESTR. — Estés tonto y, por lo que veo, no tiene sentido el portarse decentemente euando reulla que lo echas en s800 010. CO. —c¥ eso, por gus? [340] ESTR. —;Que por qu, dices? En primer lgar, ahi descuida, que no tendrés problema alguno: si necesitas algo, tietlo de tu eaa, para que no pierdas cl tempo en pedirlo, Aqui, en cambio, en case de mi amo bay un lio y une cantidad de_gente enorme, ucbles, joyas, vestidos, [345] vajila de plata; si fenece aio (y yo sé que ti eres may capaz de no tocar ra, sino tienes nada a tw aleance) den: jlos cocinetos se lo haa llevado, echarles mano, starts, szotarles, a cistera con ellos!; nada de eso te puede in, tome éste y vete alli dentro y * Las ediciones vacilan entre os esclavos Pitédico y Estrbilo [Nota del escancador), Tito Macio Plauto vi SRT, Heus, Saphyla, prod atque ostium aperi, STAPHYLA Qui voeat? 350 SRT. Pythodicus. STAPH. Quid vis? SRT. Hos ut accipias coquos tibicinamue obsoniumque in nuptias. ‘Megadonus iussit Euelioni haee mittere. STAPIL Cererin, Pythodice, has sunt facturi nuptis? SRT. Qui? STAPH. Quia temeti nihil allatum intellego. 355 SRT. Ati afferetut, sia foro ipsus redierit. STAPH. Ligna hie apud nos nulla sunt. CONG. Sunt asseres? STAPH. Sunt pol. CONG, Sunt igitur ligna, ne quacras fori. STAPH. Quid, impurate? quamquam Volcano studes, ‘cengene causa aut tute mercedis gratia 360 ‘nos nostrasaedis postulas comburere? CONG. Haud postulo. SRT. Duc istos intro, STAPH, Sequimini— Twit SRT. Curate, ego intervisam quid factant coquit ‘quos pol ut ego hodie serve, cura maxuma est. nisi unum hoe faciam, ut in puteo cenam coquaat: 365 inde coctam sursum subducemus corbulis. si autem deorsum comedeat, si quid coxeriat, ‘super incenati sunt et cenatiinfri sed verba hie facio, quasi nogot ail set, rapacidarum ubi tantum sit in sedibus. | 370 Titi EVCLIO Volui animum tandem confirmare hodie meum, ut bene me haberem fliai nuptis. ‘venio ad macellum,rogito pisces: indicant cares; agninam earam, caram bubulsm, vitulinam, cetum, porcinam: cara omnia, 375 atque eo fuerunt eariora, aes non erat beo iratusilline, quoniam nil est qui emem, ita lis impuris omnibus adii manu deinde egomet mocum cogitare intervias ‘occepi: festa die si quid prodegeris, 380 profesto egerelieat, nisi peperceris, La comedia de la olla 14 pasar ati, porque aqui no hay nada para llevarse. Hale, ESCENA, SEXTA CONGRION ESTR. — ;Ti, Estafila, sal y ébrenos! [350] ESTA. — ;Quién va? ESTR — Soy yo, Esdbilo ESTA. Qué es lo que quieres? ESTR. — Que hagas pasar a estos cocineros y aqui a 1a flautist; ten tambien la compra para la festa de las bodas; es pare Huclién de parte de Megadoro. ESTA. Oye, ti, son las bodas de Cere lo que vais acclebrar? ESTR.— {Por qué? [355] ESTA. —Pues porque no veo vino por ninguna part. ESTR. — Pero se treré cuando venga el amo del mercado, ESTA. — Aqui nosotros no tenemos ni gota de lef CO, — ents vigas? ESTA. — ;Si que tenemos, demonio! CO, — Pues entonces hay también lea, no hace falta in fuera a buscarl, ESTA. — Qué ti, io asqueroso, por mucho que estés al (360) servicio del puro dios del fuego, vasa querer aque por culpa de la cena o por levarte ti ty salario prendamos fuego a nuestra casa? CO. —No, no, no he dicho nada ESTR.— Hale, Ilévaos den. ESTA. — jVenid conmigo! ESCENA SEPTIMA. PITODICO, (;ESTROBILO?) ESTROBILO, ESTAFILA, ESTR. — jHale! Yo entretanto voy a ver qué hacen Ts cocineros, que bien sabe Dios que es la tinica ‘ocupacién [365] que tengo hoy, el vigilarlos. Come no sea que haga una cosa: que preparen la cena dentro de Ja eistema; luego cuando esté, Ia subimos en eestos arriba. Y para el caso de que se coman abajo lo que guisee, se queda los de arriba en ayunas y los de abajo desayunados. ;Pero estoy aqui charlando (370) ‘como si no tuviera nada que hacer, con toda la casa Iena de Monipodios! (Se va) ESCENA OCTAVA EUCLION, CONGRION BUC, Quise darme un empujoncillo hoy al fin pera regalarme un poco por las bodas de mi hija: voy al ‘mercado, pregunto por el pescado: esti caro; caro el borrego, [375] cara la vaca, la terera, el atin, ef cerdo: todo caro; caro sobre todo, por falta de pasta, asi que me marcho de mal humor, porque no puedo ‘comprar nada; con tes palmos de narices les he dejado 1 todos esos sinvergilenzas. Después, me pongo yo a pensar entre mi por el eamino: si [380] echas la casa por la ventana en un dia de Fiesta, tienes que privarte Jos demas dias, a n0 ser que hayas andado con cuenta > Ba los ritos de Ceres de las Orci muptiae estaba prohibido el uso de vino (SERV., Georg. 1, 344), por lo cual equivale esta expresion a «una fiesta sin vino». Tito Macio Plauto postquam hane rationem venti cordique edidi, accessit animus ad meam sententiam, {quam minimo sumptfiliam ut nuptum darem. ‘nunc tusculum emi hoc et coronas floreas: 385 ‘nace imponentur in foco nostro Lari, ul fortunatas facial gnalae nuptias. sed quid ego apertas aedis nostras conspicor? ‘el strepitust ints, numnam ego compilor mises? CONGRIO Aulam maiorem, si pote, ex vieinia 390 pte: hace est parva, eapere non quit EVCL. Ei mihi, peri hercle, aurum rapitur, aula quaeritur, [nimirum occidor, nisi ego into hue propere propero currere] ‘Apollo, quaeso, subveni mi atque adiuva, ‘confige sagittis fures thensaurarios, 395 cui inte tli jam subvenist antidhac sed cesso prius quam prorsus peril eurrere? Tix ANTHRAX Drom, desquama piss. tu, Macher, ‘congrum, murenam exdorsua quantum potest. ‘ego hine artoptam ex proxime wlendam peto 400 ‘a Congrione. tu istum gallum, si sapis, _labriorem reddes mihi quam volsus Tudiust sed quid boc clamoris oriturhine ex proximo? ‘coqui hercle, credo, faciunt officium suom. fagiams intr, ne quid turbae bie itider fuat, 405 ACTVS UL m CONGRIO ~Optati vires populares, incolae, accolue, advenae omnes, date viam qua fugerelicea, facie toae plateae pateant ‘neque ego umquam nisi hodie ad Bacchas veni in Bacchanal coguinatum, ita me miserum et meos diseipulos fustibus male contuderunt. totus doleo atque oppido peri, ita me iste habuit senex gymnasium; 410 attal, peri ercle ego miser, pert bacchanal, dest, | 411 sequitur. seio quam rem geram: hoe ipsus magister me docuit. 12a ‘neque ligne ego usquam gentium praeberi vidi pulehrius, jtaque omnis exegitforas, me atque hos, onustos fustibus. Tit EVCLIO Redi. quo fugis mune? tens, ene. CONG. Quid, stolid, clamas? 415 EVCL. Quis ad tris vios iam ego deferam nomen tuom. C. Quam ob rem? [EVCL. Quia cullram habes. CONG, Cocum decet, EVCL. Quid comminatus ‘mihi? CONG, Istud male factum arbitror, quia non ltus fo, EVCL, Homo mullust te scelestior qui vivat hodie, ‘neque quoi ego de industria amplius male plus libens faxim. 420 La comedia de la olla 15 Después que le expuse este razonamicnto a mi caletre ya mi estomago, quedamos al fin de acuerdo en To que ‘esde el principio habia sido mi propésito, o sea, easar ‘a mi hija con el menor gasto posible; entonces be comprado [385] sie poquillo de incienso. y estas coronas de Mores, que le pondré a nuestra lar en el hogar, para que haga feliz & mi hia en su matrimonio Pero, zmi casa abierta? Y dentro, ;qué jaleo! Desgr ciado de mi, me estén robando. CO. — Desde dentro.) Ve a peditle @ algin vecino ‘una [390] olla més grande que ésta, si es posible; ésta cs pequefa, aqui no coge. UC, — jAy de mi, estoy perdido, Dios mio! Se me zoba el oro, se busca una olla. Muerto soy sino me doy prisa entrar en casa. Apolo, yo te suplico, yen en mi socorro, ayidame, atraviesa con tus sactas @ cso Tadrones de mi [395] tesoro, ti, que has prestado ya ayuda a otros en iguales circunstancias, Pero voy allé cortiendo, antes de que sea demasiado tarde. (Enira en casa) ESCENA NOVENA ANTRAX AN. — (Salendo de casa de Megadoro y hablando con los otras cocineros dentro) Dromén, escema el pescado. To, Magucriin, deshuesa el congrio y la urena, lo mis nipido que puedss, yo voy ala casa de al lado, «pedirle a [400] Congrién un molde para pan, Ti, si tienes cabeza, me va a dejar este gallo mis iso uc un sltarin bien afetado. Pero ;que son esos gritos due salen de la casa deal lado? Seguro que es que los ocineros estin haciendo de las [405] suyas. Me voy dentro, no sea que se vaya a armar aqui también el rismo jaleo, ACTO ML ESCENA PRIMERA CONGRION CO, — (Saliendo de casa de Euclién,) (Eh, ciudadanos, compatriotas, habitantes y veeinos de la ciudad, forasteros todos, dadme paso que huya, dejad libres y vacias todas las calles! Nunca jamés hesta hoy hnabia venido a cocinar a una bacanal entre bacantes, desgraciado de mi, que nos [410] han molide a golpes, ami ya mis compaferos, Estoy todo dolorido, muerto, tal es a forma en que se ha ensaiado conmigo el viejo {Huy, Dios mio, estoy perdido, pobre de mi, se abre la puerta, viene, me persigue! Veris, ya sé lo que tengo gue hacer, él mismo ha sido mi maestro y me lo ha enseBado. En mi vida he visto repatir lea mis bor tamente, tan eargados de palos nos ha echado a todos fuera, a mi ya éstos ESCENA SEGUNDA. EUCLION, CONGRION [41S] FUC. — Ven para acé, ja donde vas? jSujetadl, sujetadle! CO. — {A que vienen esos grits, loca? BUC, — Vienen a que voy a dar cuenta de ti la polica, CO, — {Pero, por qué? Tito Macio Plauto CONG. Pol ets taceas, palam id quidem est: rs ips testist; ita fustibus sum mollior magis quam ullus cinaedus. sed quid tibi nos tactiost, mendice homo? EVCL. Quac res? ‘etiam rogitas? an quia minus quam aequom erat feci? ‘CONG. Sine, at herele cum magno malo tuo, si hoe eaput sent, 425 [EVCL. Pol ego haud seio quid post fuat:tuom nune eapul sent, sed in aedibus quid tbi meis nam erat negott ze absente, nisi ego iusseram? volo scire. CONG. Tace ergo. ‘quia venimus coctum ad nuptias. EVCL. Quid tu, malum, curas, utrum erudum an coctum ego edim, nisi mi es tulor? 430, ‘CONG. Volo scie, sinas an non sinas nos coquete ie cenam? EVCL. Volo seire ego item, meae domi mean salva futura? CONG. Viinam mea mihi modo auferam, quae adtuli, salva ‘me haud paenitel tua ne expetam. EVCL. Scio, ne doce, novi. CONG. Quid est qua prohibes mune gratia nos coquere hie eznam? 435 ‘quid fecimas, quid diximus bi secus quam velles? EVCL. Etiam rogitas, celeste homo, qui angulos in omnis ‘mearum aedium et conclavium mihi pervium facitis? ib ubitibi erat negotium, ad focum si adesses, non fissile auferres caput: merito id tibi factum est. 440, dco ut tu meam sententiam iam noscere possi! si ad ianuar hue eccesseris,nisiiussero, propius, ‘ego te faciam miserrimus mortalis uti sis. scis jam meam sententiam.— CONG. Quo abis? redi rursum. ita me bene amet Laverna, te iam, nisi reddi 445 mi es, pipulo hie differam ante sedis. {quid ego nune agam? ne ego edepol veni hue auspicio malo. ‘mummo sum conductus: plus iam medico mercedest opus. “El texto latino pone Laverna, divinidad patrona de los ladzoues. La comedia de la olla 16 BUC, — Porque tienes un cuckillo CO. Come debe un cocinere. BUC, —Y por qué me has amenazado? CO. — En lo que he hecho mal es 20 haberte atravesado el costado, BUC, — No hay en todo el mundo otro sinvergilenza igual ni nadie a quien con més gusto le haria dafio posta [420] CO. — jJa!, aunque no dijeras nada, bien clara esti Ia cosa, los hechos cantan, que me has puesto mas blando que'unos zorros a fuerza de palos. {Pero qué tienes td que ponerme la mano encima, io perdiosero? EUC. — Como? jEncima lo preguntas? {Quizé porque todavia me he quedado corto? CO. — Deja, que fe va a costar caro, si es que puedo dar [425] sefales de mi, EUC, — No me intetesa el dia de maiiana; por lo pronto bien claras que estin las sefales que levas en la cabeza. Pero, ;qué es lo que tenfas té que haver en mi ‘asa durante mi ausencia, sin mi autoizacién? Esa es Jo que quiero saber. (CO, — {Calla entonces! Hemos venido a guisar para la boda, BUC, — Maldicién, cqué tienes ti que meterte en si yo [430] como erudo 0 guisado, oes que eres acaso mi tutor? CO. Yo quiero saber si nos dejas 0 n0 nos dejas que preparemos aqui la cena, BUC. — ¥ yo quiero saber, si van @ quedar o no van @ {quedara salvo mis cosas en mi cas. CO. — Ojal me pueda evar a salvo las cosas {gue traje! A mina me falta de nada, no creas que voy 8 {querer nada tuyo. EUC, — Lo sé, no hace falta que me des leceiones, me lo tengo bien sabi [435] CO, {Cual es entonces el motivo, par el que nos ‘mpides preparar agui la vena? ;Qué e lo que hemos hhecho, que es lo que hemos dicho en contra de tus ddeseos? EUC, — ;Todavia me preguntas, malvado, desputs que estiis andando Iibremente de acd para allé por fodos los rincones de mi casa y de sus habitaciones? Si hhubieras [440] estado alli donde estaba tu oficio, en Ia cocina, 0 Ilevarias 1a cabeza partida en dos: bien ‘merecido tel tienes. Y ahora, para que lo sepas, como Iegues a acercarte un tanto asi aqui a la puerta sin mai autorizacién, voy a hacer de ti el mis desgraciado de los mortales, a lo sabes. [445] CO. — ZA dénde vas? ;Veelve acil Ast me proteja Monipodio' en persona, que si no das orden de {ue se me devuelvan mis cacharros, te Voy a armar una serenata de aipa aqui delante de tu casa. ¥ ahora, qué hhago? Anda que no he venido aqui con mala suerte ‘Me han contratado por una moneda, pero ya es mis {gue mi salario fo que me hace falta para cl médico, Tito Macio Plauto EVCLIO Hoe quidem herele, quoquo ibo, mecum erit, meeum feram, ‘neque isi id in tants perilis umquam committam ut sic. 450 ite sane aunciam omnes, et coqui et tibicinae, stiam intro duce, si vs, vel gregem venalium, cout, facite,festinate nunciam quantum libet CONG: Temper, postquam implevist fustifissorum caput EVCL. Intzo abite, opera hue conducla est vosira, non orati, 455 CONG. Heus, senex, pro vapulando herele ego abs te mercedem petam, coctum ego, non vapulatum, dudum conduct fu EVCL. Lege agito mecum, molestus ne sis, et enam coque, aul abi in malum cruciatum ab aedibus. CONG, Abi tu modo Mmiv EVCL. Ilic hine abit i immortales,facinus audax incipit 460, «ui cum opulento pauper homine coepit rem habere aut negotium.~ ‘eluti Megadorus femptat me omnibus miserum modis, 4ui simulavit mei honoris mitre hue causa coquos: is ea causa misit, hoe qui suriperest misero mibi condigne etiam meus med ints gallus gallinacius, 465 qui erat anu peculiars, perdidit paenissume. ubi erat hace defossa, accept ibi scalpurire ungulis cium eirea. quid opust verbis? ita mihi peetus peracuit: capio fustem, obtrunco gallum, furem manufestarium, credo edepol ego ili mereedem gallo pollicitos eoquos, 470 sid palam fecissct. exemi ex manu ~ manuirium. [quid opust verbis? facta est pugna in gallo gallinacio.] sed Megadorus meus affinis cecum incedita foro, jam bune non ausim praeterize, quin consistam et conloguar. MEGADORVS Narravi amicis mulis consilium meum 475 de condicione hc. Euclionis filiam Taudant. sapienter factum et consilio bono, ‘nam meo quidem animo si idem faciant ceteri opulentiores, pauperiorum flias ut indotatas ducant uxores domum, 480 ot multo fiat civitas concordior, et invidia nos minore utarur quam utieur, etillae malam rem metuant quam metuont magis, nos minore sumptu simus quam summus. jn maximam illue populi partem est optimum — 485 in pauciores avidos altreatio est, quorum animis avid atque insaietatibus La comedia de la olla 7 ESCENA TERCERA EUCLION, CONGRION EUC. — (Sale de su casa con la olla) Ni wn instante soltaré [450] esto, donde quiets que vaya, te lo juro. Ni hablar de consentir dejarlo aqui en medio de tan srandes peligros. A los cocineros.) Ea, entrar ya todos fen buena hora, cocineros y Mlautistas, carga también dentro, site parece bien, con un ejército de esclavos, hale, a guisar, a hacer y a trafinar ya lo que os dé la gana. CO. — A buena hora, después que me has Henado la cabeza de rachas a fuerza de palos UC. — Anda, adentro: se os ha contratado para trabajar [455], no para echar discursos, CO. — Th, ti, abuelo, entonces te voy a exigir también una page por los golpes que me bas dado, jearay!, yo he sido contratado para guisar y no para recibir palo. BUC, — Llévame si quieres a los tribunales, no te pongas cargante. Anda, vete ya a preparar la cena o Tirgate de una ver a la horca CO. — Lo mismo digo. ESCENA TERCERA EUCLION, CONGRION BSCR: EUC. — Por fin se fue. Santo Dios, qué atrevimiento de [460] parte de una persona pobre el entrar en tratos con un rico, Mira si no el dichoso Megadoro, que no sabe por dénde cogerme, pobre de mi, ¥ va y hace con ‘que por mor de mi persona me manda los cocineros y cn realidad de verdad, para lo que los ha mandado es ppara que me la obaran, (Sealando a la olla) Luego, por si cra poco todavia el [465] gallo ese de le vieja ‘me ha acabado de dar la puntilla ahi dentro, pues no {que empieza a escarbar justo donde estaba escondida, En resumen, me puso tan exacerbado, que cojo un palo y lo dejo ties, por ladrén, cogido ademés in flagrant Qué diablos!, estoy seguro que es que los cocineros [70] le habian prometido una prima, si descubria el tesoro. Pero yo les he quitado el arma de las manos. En resumen, el gallo es el que ha hecho los gastos det combate. Pero ahi veo a mi compadre Megadoro, que vuelve de Ia plaza, No me atrevo a pasar de largo sin ppararme con él y hablasle. ESCENA QUINTA MEGADORO, EUCLION [475] ME. — Les he estado contando a muchos de mis amigos mi proyecto de matrimonio: todos alaban a la hija de Euelién. Dicen que esti muy bien hecho y que es una decisién acertada, Porque desde luego, en ‘opinién, si los [480] demas hicieran lo mismo, 0 sea, casatse los ricos con las hija de los pobres sin recibir dote, babria muchas menos distancias entre. los ciudadanos y no estariamos los ricos tan expuestos como lo estamos a la envidia de los demas. Ellas tendrian un poco mais de miedo al castigo de lo que lo [485] tienen y nosotros menos gastos de los que fenemos. Desde Iuego ésa seria una solucién que redundaria en beneficio de la mayor parte de la Tito Macio Plauto La comedia ‘neque lex neque sutor capere est qui possit modum. ‘namque hoc qui dicat ‘quo illae nubent divites dotatac, si istud ius pauperibus ponitur?” 490 quo lubeant, mubant, dum dos ne fiat comes. hoe sia fiat, mores meliores sibi paren, pro dote quos ferant, quam mune ferunt, go faxim mul, pretio qui superant equos, sint viliores Gallic cantheriis. 495 EVCL. Ita me di amabunt ut ego hune ausculto lubens. nimis lepide fect verba ad parsimoniam. |MEG. Nallaigiturdicat'equidem dotem ad te adtult ‘maiorem mullo quarn ib erat pecuni cnim mihi quidem aequomst purpuram atque eurum dari, 500 ancillas, mulos, muliones, pedisequos, salutigerulos pueros, vehicla qui vehar. EVCL. Vt matronarum hie facta pemovit probe, moribus praefectum mulierum hune factur velim. MEG, Nune quoquo venias plus plaustrorum in aedibus ‘videas quam rari, quando ad villam veers. sed hoc etiam pulchram est praequam ubi sumptus petunt stat fullo, phyrgio, aurifex,lanari: caupones patagiari indusiai, flammatii, volar, eainari, sl0 stant manuleari, stant ~ murobathari, propolae linteones,calceolari; sedentarisutores diabathrari, soleati astant,astant molocinari; [petunt fullones, sarcinatores petunt;) Strophiariastant,astant semul sonar iam hosce absolitos censeas: cedunt, petunt ‘weceni, cum stant thylacistae in atiis textores limbulari,arcular Aucuntu, datur aes. jam absolutos eenseas, cum incedunt infectores coreotar aut aliqua mala crux semper est, quae aiguid petat, EVCL, Compellarem ego illum, ni meruam ne desinat ‘memorare mores mulierum: nune sie sinar, -MEG. Vbi nugivendis res soluta est omnibus, ibi ad postremum cedit miles, as peti. itu, putatur ratio cum argentario miles inpransus astat, aes eenset dai ‘ubidisputata est ratio cum argentario, tia ipsus ultco debet argentario: $30 spes prorogatur milf in alium diem. hace sunt atque aliae multae in magnis dotibus incommoditates sumptusque intolerabiles. ‘nam que indotata est, ea in potestate est vir dotatae mactant et malo et damao vires. 535 sed eccum adfinem ante aedes. quid agi, Euclio? 505 sis 520 525 de la olla 18 poblacién, Hay algunos ambiciosos que me Hevan la contaria, gentes a las que no hay ni ley ai zapatero capaz de tomar medida a su ambicion y a sus insaciables deseos, Bueno, y en el caso de que vaya alguien y pregunte: a [490] con quién se van a easarentonees las reas, s ‘se da esa ley para las pabres? Mira, que se casen con Quien Tes dé la gana, con tal de que no aporten una dote, Si asi fuera, endrian més cuenta con llevar como dole mis virtudes de las que ahora Tevan al ‘matrimonio. Verigs ti como entonces los mulos’, que cn Ia actualidad superan en precio a los [495] caballos, se ponian més baraios que los jamelgos galos. UC, — Por Dios, que le estoy escuchando con gusto, se ha explayado de maravillaen favor del abort ME, — Ninguna podria decir entonces: «Mira que te he traldo una dote mucho mayor que el dinero que ti tenia, © sea, que es justo que se me proporcione oro y pirpura, [S00] eselavas, mulos, muleros, servidores, ‘mensajeros, earroras para pasearme. EUC. (Qué bien se sabe éste las costumbres de las seforas! Estaria bien de prefecto para asuntos emeninos, ME. — Hoy en dia, a donde quiera que vayas, ves mis [S05] carruajes en las casas de la ciudad que en el ‘campo, cuando vas ala Finca. Pero todo esto es cosa de nada et comparacién con cuande empiezan a pasarte Jas cuentas: se presenta el de la limpioza de los vestidos, el bordador en oro, el joyero, el tejedor de Jana, comerciantes de cenefas, camiseros [510], tintoreros de rojo, de violeta, de nogal, o los sastres de Jas ttinicas de manga larga, 0 los perfureros, los revendedores de lenceria de lino y de zapatos, los zapateros de zapatos fines, los de sandalias se presentan, se presentan los fabricantes de tejidos de ‘malva; traen sus cuentas los de [515] la limpieza de vestides, los que los remiendan traen sus cuenias, se presentan los corseteros y junto con ellos los fabricantes de cinturones. Te piensas que has termizado ya con todos éstos: se van y vienen entonces cientos de ellos, en los atrios estin con la bolsa en la ‘mano los fabricantes de conefas, los de cofies para joyas. Entran, se les paga. Te [520] piensas que has acabado con ellos, cuando aparecen los tintoreros de fazafran o si no, el malasengre que sea, que viene y quiere alg. EUC, — Me gustaria abordarle, si no temiera que ddojase de enummerar las maias de las mujeres. Es mejor {ejarle por lo pronto, ME, Cuando has terminado con todos estos rmercaderes [525] de bagatelas, al final, para colmo se presenta un soldado y pide su impuesto; vas y echas Tas cuentas con tu banquero; el soldado alli esperando con el estémago vavio y diciendo que quiere eobrar: cevando has terminado las [530] cuentas con cl bbanguero, resulta que tienes deudas con él, 0 sea, que * Las mulas eran muy utilizadas como animales de tiro para las earrozas; segin MARCIAL, III 62, 6, se pagaba mis dinero por la compra de una mula que de una casa, Tito Macio Plauto EVCL. Nimium lubenter edi sermonem tuom. MEG, An audivisti? EVCL. Vsque a principio omnia, ‘MEG. Tamen meo quidem animo aliquant facias rectius, sinitiior sis filisi nupiis. $40 EVCL. Pro re nitorem et gloriam pro copia qui habent, meminerunt sese unde oriundi sient neque pol, Megadore, mihi neque quoiquam pauperi opinione melius es structa est dom. MEG. Immo est istue sospitent quod nune habes, EVCL. Mud mii verbum non placet quod nune habes. tam hoc seit me habere quam egomet. anus fect palam, MEG. Quid tute solus e senatu sevocas? EVCL. Pol ego ut te accusem merita meditabar. MEG. Quid est? $50 EVCL. Quid sit me rogitas? qui mii omnis angulos furum implevisti in aedibus misero mihi, qui mi intro mist in aedis quingentos coquos, cum senis manibus, genere Geryonaceo; 4quos si Argus servet, qui oculous totus fut, 555 quem quondam Toni Tuno eustodem addidit, is mumquam serve practerea tbicinam, quae mi interbibere sola, si vino seaat, Corinthiensem fonter Pirenam potest. tum obsonium autem-—MEG. Pol vel legioni sat est. 560 stam agnum misi. EVCL. Quo quidem agno sat io ‘magis curionem nusquam esse ullam beluam. MEG, Volo ego ex te scire qui sit agmus curio, EVCL. Quis ossa ac pellis totus, ita cura macet quin exta inspicere in sole i vivo licet: 565 ita pellucet quasi lanterna Punica, |MEG. Caedundum conduxi ego illum. EVCL. Tum tu idem optumumst Toces efferendum; nam iam, eredo, mortuost La comedia de la olla 19 hay que decirle al soldado que vuclva al dia siguiente Todo esto y mucho més es lo que taen consigo las dotes fuertes en cuanto a inconvenientes y gastos infolerables. Total, que la mujer sin dote, ésa esti en ‘manos del [535] marido, y las dotadas lo tnico que fportan al matrimonio es la ruina y la desgracia de sus esposos, Pero mira, abi esté mi pariente a la puerta de su casa. {Qué hay, Euclién? ESCENA SEXTA EUCLION, MEGADORO BUC. — Si que no me he tagade con gusto tus razonamientos ME. Ah, pero jlo has oido? EUC, — Desde el principio todo ee por be. ME. — De todos modos me parece que no haria mal [S40] en ponerte un poco més elegante pars las bodas de tu hija, EUC. — El saber acomodar la elegancia a fo que se tiene y el afin de representar a la propia fortuna, es dar prucba de no haberse olvidado dela propia proveniencia, De verdad, Megadoro, nia mi ni a otra persona pobre le trae ventaja alguna en cuanto a sus ‘asuntos econdmicos el qué dinén, [S45] ME. — Pero bueno, ti tienes lo suficiente y Dios asi lo quiera y te aumente cada vez més lo que abora tienes UC. — (Aparte,) Pso de alo que ahora tienes» no me hace gracia, Este sabe lo que fengo lo mismo que yo. La vieja lo ha dicho todo, ME. — {A qué andas ah! haviendo conillo aparte? FUC, — ;Carayt, estaba pensando, y con razén, cémo [S50] podria culparte ME, — Pero, qué es lo que pasa? EUC. — {Que qué pasa, dices? Después que me has Hlenado de ladrones todos los rincones de mi casa, esgraciado de mi, y me has metide dentro mil cocincros cada uno con seis manos, como si fueran hijos de Gerién’. Ni [SSS] Argos siquiera, que no eva nis que ojos, que le encargé Juno custodiar a fo, ni ‘Argos seria capaz de vigilarlos, y ademds una Mautista, ‘apaz de bebérseme sole, si manara vino, la mismisims uente Pirene de Corinto; luego, la [560] compra, ME, — Caray, la compra bastaria pare un regimicato, hhe mandade hasta un corde: EUC. — Si, un cordero, que seguro estoy que no hay bicho mis curioso” que ést, ‘ME, — Me gustaria realmente saber qué tiene que ver tun cordero con la euriosidad ni con la curia EUG. — Pues es que no es més que hueso y pelleo, tal esti comido de curiosear; bueno, es que vivo y todo, si le [563] pones al sol, nada, que se le ven las entrafias, cs ms transparente que tna farola pinica, ME, — Pero si yo he pagado uno que estaba a punto para matar, EUC. — Enfonces mis vale que le pagues también ef * Gigante de tres cuerps, on la isla de Briteia en el Océano al oto lado de as Columnas de Héreules, a quien és robs sus rebafos de bueyes (déeimo trabajo). Tuego de palabras en el texto latino, Tito Macio Plauto MEG. Potare ego hodie, Euclio, ecum volo. EVCL, Non potem ego quidem hercle, MEG, At ego iussero 570 ‘cadum unum vini veteris a me adferier. EVCL. Nolo hercle, nam mihi bibere decretum est aquam. ‘MEG. Ego te hodie reddam madidum, si vivo, probe, tibi eui decretum est bibere aquam, EVCL, Scio quam rem agat utme deponat vino, eam adfectat iam, 575 ;post hoe quod habeo ut commutet colonism. ‘ego i caveho, nam alicubi abstrudam fois, ‘290 faxo ot operam et vinum perdidert simul ‘MEG. Ego, nisi quid me vis, eo lavatum, ul saeruficem,— EVCL. Edepol, ne tu, aula, multos inimicos habes 580 lque istue aurum quod \sbi concreditum es ‘mune hoe mii actu est optumum, ut ted auferam, aula, in Fidei fanum:ibiabstrudams probe. Fides, novisti me et ego te: cave sis tii, nein me mutassis nomen, si hoe concreduo, 585 ibo ad te fretus tua, Fides, fiducia— ACTVS IV Wi STROBILVS Hoc est servi facinus fru, facere quod ego persequor, ‘ne morae molestiaeque imperium erile habeat sib ram qui ero ex sententia serve servos postulat, in crum matura, in se sera condecet capessere, | $90 sin dormitet, ta dormitet, servom sese ut cogitet. [nam qui amanti ero servitutem servit, quasi ego servio, si etum videt supetare amorem, hoe servi esse officium reor, rotinere ad salutem, non enim quo incurnbat eo impeller. ‘quasi pueri qui nare discunt seirpea induiturratis, 595 ‘qui laboreat minus, facilis ut nent et moveant manus, ‘codem modo servom ratsm esse amanti ero acquom eenseo, ‘ut- (oleret, ne pessum abeattamquarn * * ] ~ erile imperium ediscat, ut quod frons velit ocul scian; ‘quod iubeatcitis quadrigis citius properet persequi. 600 quis curabit, abstinebit eensione bubula, rec sua opera rediget umquam in splendorem compedes. ‘mune erus meus ama filiam huius Euelionis pauperis; ‘eam ero nunc renuntiatum est nuptum huie Megadoro dar is speculatum hue misit me, ut quae ferent fieret particeps. 605 ‘mune sine omni suspicione in ara hie adsidar sacra; hhine ego et hue et illue potero quid agant arbitrarie La comedia de la olla 20 emer, porque muerto, lo est ya, segin cre. ME. — Bien, Euclion, tenemos que echar hey un copeo juntos EUC. — Te juro que yo, desde luego, de beber, nada [S70] ME. — Que si, hombre, que voy a mandartraer una agarrafa de vino viejo de mi casa EUC. — ;Que nol, que no quiero, yo no bebo més que agua ME. — Ya verds la melopea que te voy a hacer coger hoy, a ti que dices que no vas a beber més que agua, [S75] BUC. — (parte) Yo me sé lo que pretende éste, Eso no es més que un pretexto para dejarme fuera de combate con el vino y asi, cambie después de domiciio esto que Hleve aqui. (Sealando a fa olla.) Pero ya tomaré yo mis medidas, porque voy a coger y 1 esconderlo donde sea, fuera, y no va a conseguir mis {que perder el tiempo y el vino al mismo tiempo. ME. — Yo, Euclién, si no quieres nada mis, me voy al bafo, pars prepararme para el oficio religioso. (Se va) [580] BUC. — Por Dios, olla de mis entrafas, qué de enemigos tienes, ti y el oro que se te ha coafiado Ahora lo mejor, olla querida, que te Hleve fuera de casa, al templo de la Fidelidad, A te dejaté bi cescondida, Santa Fidelidad [585], tii me conoces a Jo mismo que yo a ti. No vayas, te suplico, a cambi fu nombre, si te entrego mi tesoro. A ti dinjo mis pasos, confiado en la fdelidad que levas por nombre. (e divige al templo.) ACTOIV ESCENA PRIMERA FSCLAVO DE LICONIDES ESCL. — He agui una accién digna de un buen esclavo, el hacer lo que yo taigo entre manos, ejecutar las 6rdenes del amo sin demora y con buena voluntad, Porque el estlavo que quiere servir @ su seflor sein los deseos de éste, debe poner mano primero a las cosas de su seior y [S90] después a las suyas propias, Si duerme, debe dormir de manera que no olvide su condicion de exclave, Pues quien sirve a un amo «enamorado, como es mi caso, si ve que el amor es mas fuerte que su amo, yo pienso que es el deber del esclavo el contenerle para que no se pierds, pero no cempujarle a donde le leva su pasign. Asi como a los nis, [595] cuando estin aprendiendo a nadar, se les pone un flolador para que no tengan gue esforzarse tanto y naden y muevan las manos mis ficiImente, ‘gual pienso yo que el siervo debe de ser como un salvavidas para su amo enamorado, para que se sostenga y no se vaya al fordo como una sonda de plomo. El siervo debe adivinar las érdenes de su amo, de modo que sus ojos sepan leer Ia expresién de su rostro, debe apresurarse a ejecutar sus érdenes con mas [600] velocidad que una veloz cuadriga. Quien tenga estos preceptos en cuenta, se vers libre del castigo det litigo y no dari ocasién a sacar brillo alas eadenas de sus pies. El easo es que mi amo esti enamorado de la hija de Euclién, el viejo ese pobre que vive a Tito Macio Plauto Vv. EVCLIO Te modo cave quoiquam indicassis aurum meum esse istic, Fides: ‘non metuo ne quisquam inveniat, ta probe in latebrs situmst. ‘edepol ne illic pulchram praedam agat, si quis illam invenerit_ 610, ‘aulam onustam auri; verum id te quaeso ut prohibessis, Fides. ‘mane lavabo, ut rem divinam faciam, ne affinem morer ‘quin ubi accersat mears extemplo filiam ducat domur, vide, Fides, etiam atque etiam mune, salvam ut aulam abs te auferam: tuae fide coneredidi aurum, in tuo lueo et fano est situm— 615 STROB. Di immorales, quod ego hune hominem facinus audivi foqui: se aulam onustam auri abstrusisse hie intus in fano Fide. ‘ave tu ll fidelis, quaeso, pots fueri, quam mihi atque hie pater est, ut ego opinor, hus, erus quam amt, ibo hine intr, perserutabor fanum, si inveniam uspiam 620, ‘aurum, dum hic est occupatus. sed si repperero, o Fides, ‘mulsi congialem plenam faciam tibifideiam, id deo tii faciams; verum ego mili bibam, ubi id fecero.— Wai EVCLIO Non temere est quad corvos cantat mihi nun ab laeva manu; ‘emul radcbat pedibus team et voce croceibat sua: 625 continuo meum cor coepit artem facere ludicram atque in pectus emicare. sed ego cesso currere? Wviv foras, lumbrice, qui sub terra erepsisti modo, {qui modo nusquam comparebas, nunc, cum compares, pers. ‘ego pol te, praestrigiator, miseris iam accipiam modis. 630) STROBILVS Quac te mal crox agit? quid thi mecum est commer, senex? ‘quid me adflictas? quid me raptas? qua me causa verheras? EVCL. Verberabilissime, etiam rogitas, non fur, sed trfur? STROB, Quid tibi surupui? EVCL. Redde hue sis. STROB. Quid tii vis reddam? EVCL, Rogas? La comedia de la olla 2 sogiin ha sabid, Ia muchacha ha sido prometida aqui a Megadoro, su to. Por 60S eso me ha mandado a espiar, para que le tengs al corriente de lo que pasa ‘Asi que ahora, sin que nadie tenga nada que sospectar, ‘me voy a sentar aqui en este altar, para poder observar: lo que sucede de esta parte y de la otra, ESCENA SEGUNDA _EUCLION, ESCLAVO DE LICONIDES EUC. Santa Fidelidad, yo te suplico, no descubras a nadie cl escondrijo de mi oro, No es que tenga miedo de [610] que lo encuentre, que lo he dejado bien escondido, ;Dios mio, bonita press iba a hacer el que se encontrara la olla lena de oro! No lo permit Santa Fidelidad, yo te suplico, Ahora me voy al bao, para Iuego hacer el servicio religioso y no hacer esperar a mi yerno; de modo que cuando venga, lleve & ‘mj hija enseguida a su hogar. Santa Fidelidad, mira, tuna y otra vez te lo pido, que me lleve la olla [615] salva de tu templo; atu fidelidad he confiado el oro, en tu bosque sagrado y en tu templo lo he depositado, ESCL. — Santo Dios, jgué es lo que dice este hhombre?, que ha escondido aqui en el templo de la FFidelidad ‘una olla lena de oro? Santa Fidelidad, escucha mi silica y no le seas mis fel @ él que a mi Pero me parece que éste es el [620] padre de la ‘muchacha gue quiere mi amo. Voy a entrar y a registrar el templo, a ver si encuentro dénde sea el oro, ‘mientras que el otto esti ocupado, Pero si lo encuentro, joh Santa Fidelidad!, prometo offecerte una Jarra de vino con miel de mas de tres litros de cabida; primero te Ia oftezco a t, y luego, al coleto que me la tito, después que tela haya ofrecido, ESCENA TERCERA EUCLION EUC, — (Volviendo,) Por algo es que me grazna el [625] cuervo aqui a la mano izquierda; y es que ademis estaba al mismo tiempo graznando y cescarbando la tierra con las patas. Al momento se me hha puesto ef corazén a saltar y a danzar en el pecho. iVenga, venga, deprisa y a la carrera! (Va hacia ef templo,) ESCENA CUARTA, LICONIDES EUCLION, ESCLAVO DE BUC, — (Saliendo det templo tirando del esclavo.) Fuera de aqui, lombriz de cao sucio, congue acabas hora mismo de salir de Ia tierra, hace nada ni rastro habia de ti, pues ahora que estis ahi, veris, vas a acabar tus dias ti, (630] malabarista, te las vas a tener que ver conmigo pero que de muy mala manera ESCL. — Pero, {a qué viene esa furia, qué tengo yo que ver contigo, abuelo, por qué me zarandeas, por gué ‘me arrastas, por qué me golpeas? EUC. — Ti, cosechero de palos, ;todavia me lo preguntas, ladrn, més que ladrén? ESCL. — {Pera que es lo que te he robado? UC, — jVenga, devusivemelo! ESCL. — Pero, qué te voy a devolver? Tito Macio Plauto STROB, Nil equidemtibiebsul, EVCL. ACilld quod tibiabstuleras coda. 635 ‘ecquid agis? STROB. Quid agam? E. Auferre non potes. ST. Quid vis ib? EVCL. Pone, STROB, Id quidem pol te datae credo consuetum, senex. EVCL. Pone hoe sis, aufercavillam, non ego nune nugas ago. STROB. Quid ego ponam? quin tu sloquere quidguid est suo nomine. ‘on ezele equidem quiequam sumpsi nee tet. EV. Ostende hue manus. 640 STROB, Em tii, ostendi, eecas, EVCL., Video, age ostende etiam teriam, STROB, Laruae hune atgue intemperia insaniaeque agitant ener, facisne iniuriam mii? EVCL. Fateor, quia non pendes, maximam, “lque id quoque iam fet, nisi fatere, STROB. Quid fateartbi? EVCL. Quid abstulist hic? S, Di me perdant. si ego tui quicquam abst 685 hive adeo abstulisse vellem. EVCL. Agedum, excutedum pallium. STROB, Tuo arbitratu. F. Ne inter tunicas habeas. S, Tempta qua lubet EVCL. Vah, scelestus quam benigne: ut ne abstulisse intellegam. novi sycophants. age rusum ostende hue manum frate me impetrassere; ct causa iusta est, siquidem ita est ut praedicas, te eam compressisse vinulentum virginem. LYC. Bgone ut te advorstim mentiar, mater mee? 690 PHAEDRIVM Perii, mea nuttix. obsecro te, uterum dole, Juno Lucina, war fidem! LYC. Em, mater mea, tibi rem potiorem verbo: clamat, parturt, EVN, Fi bac intro mec, gnate mi, ad fatrem meum, utistue quod me oras impetratum ab eo auferam.— 695 LYC. I, am sequor te, mater, sed servom meum Strobilum miror ubi sit, quem ego me iusseram hic opperiri, nunc ego mecum cogit: si mihi dat operam, me il rast inurium est io intro, ubi de capite meo sunt comitia— 700 ESCENA QUINTA ESCLAVO DE LICONIDES ESCL. — Morirme de la peor de las muertes preferia, anes que no dirsela hoy al viejo. Ahora ya no se atrevera a esconder el oro abi, seguro que lo saca y lo ccambia de lugar. ;Ajajl, suena la puerta: jel viejo, que saca el oro [665] fuera! Voy a retirarme aqut un poco junto a ta puerta ESCENA SEXTA LICONIDES: EUCLION, ESCLAVO. DE BUC, — Anda, que tenia yo una opinién bien distnta de la confianza que merecia la diosa de la Fidelidad, pero si, 8 punto ha estado de burlarse de mien mis propias barbas; de no ser por el euervo, perdido hubiera estado, pobre de mi, No, que no me gustarfa poco ver otra vez al cuervo que [670] me dio el aviso, para decirle algunas palabras de. reconocimiento, porque algo de comer, lo mismo seria dario que perderlo, Ahora estoy pensando un sitio solitario, para feseonder esto, Fuera de la muralla esth el bosque de Silvano [675], que queda apartado del carsino y esta ‘muy cerrado con sauces; alli busearé un sitio. Desde Iuego, mejor se lo contio a Silvano que no a la Fidelidad. ESCL, — jOlb, ole, los dioses estan de mi parte, voy ‘aadelantarme al viejo, me subo a un drbol y desde alli [680] observaré dénde esconde el oro. Aunque, sora {que lo pienso, el amo me habia mandado esperarle aqui: es igual, prefiero los monises, aunque sea a costa de palos ESCENA SEPTIMA (FEDRIA) LL. — Esto es todo, madre, ya ests ti también al tanto de toda a historia con Ia hija de Euclién. Ahora, madre, te rucgo y te suplico otra vez lo mismo que antes; haba alto, madre, por favar. [685] EUN, — Bien sabes ti que mi Gnico deseo es ccumplir los tayos; yo confio que tendré éxito con m hermano, El motivo es ademésjustficado, i es verdad Jo que dices, que violaste a 1a muchacha cuando cestabas bebide. [690] Li. madre? FE, — Desde dentro.) \Ay, aya, por favor, me muero, re vienen los dolores, ano Lucina, ayidame! LICONIDES, EUNOMIA, GVoy yo a decirte a ti una ment LL. — (Mira, madre, hechos y no palabras, grita, le viene el parto! [695] BUN. — Ven conmigo, hijo, ¢ mi hermano, {gue consiga de él lo que me pides. LL. — Ve, madre, yo te sigo. Pero, jdénde puede estar mi esclavo? Le habia dicho que me esperara aqui ‘Aunque ahora que lo pienso, si es que estd ocupado en mi servicio, no es justo que me enfade con él. Voy. dentro, donde se [700] estin celebrando los comicios sobre mi vida Tito Macio Plauto Iii STROBILVS Picis divitis, qui aureos montes colunt, ‘ego solus supero, nam isos reges ceteros ‘memorare nolo, hominum mendicabule: ‘ego sum ille rex Philippus. o lepidum diem, ‘nam ut dudum hine abi, multo illo adveni prior 70S multoque prius me conlocavi in arborem indeque spectabam aurum ubi abstrudebat senex. ubiille abit, ego me deorsum duco de arbore, ‘exfadio aulam aur plenam. inde ex e0 loco ‘video recipere se senem; ile me non videl, 710 nam ego dectinavi paululum me extra viam. attal, eccum ipsum. dbo ut hoe eondam domurn.— WVix EVCLIO Peri ine cid. quo cura? quo non curra? tee, ten. quem? quis? ‘esc, nil video, caeeus co stqueequidem quo cam aut ubi sim aut qu sim nnequeo cum animo certum investigate. obsecro vos ego, mi auxiio, 715 ‘oro obestor, sts et hominem demonstrets, quis eam abstulert, ‘quid st? quid ridetis? novi omnes, sci fares esse hie complures, ‘qui vestitu et creta occultant sese atque sedent quasi sin fugi ‘quid ais tu? tidicredere certum est, nam esse bonum ex volts cognoseo. them, nemo habet horum? ovcidisti die igtu, quis habet? nescis? 720 ‘neu me miserura, misere peri, male perditus, pessime omnatus eo: tanfum gemiti et mali maestiiaeque hic dies tai optulit, famem et pauperiem. prditissimus ego stm omnium in tera; ‘nam quid mi opust vita, qui tantum ausi perdi, quod concustodivi sedulo? egomet me defraudavi ‘animumgue meum geniumque meum; 725 ‘mune eo ali laetificantur ‘meo malo et damno. pati nequeo LYCONIDES Quinam hom hic ant aedis nostas eilans conquerisur macrens? atgue hic quidem Fuclio est, ut opinor. oppido ego interi: palamst res, seit peperisse iam, ut ego opinor, fliam suam, ause mi incertumst beam an mancam, aa adeam an fugiam, quid agam edepol nescio, 730 vx EVCL. Quis homo hic loquitu’? LYC. Ego sum miser. EVCL. Immo ego sum, cl misere perditus, * Vid nota al v. 86. La comedia de la olla 24 ESCENA OCTAVA ESCLAVO DE LICONIDES ESCL. — (Entra con la olla en las manos.) En et ‘mundo entero no hay fuere de mi nadie que supere en riquezas a los grifos, habitantes de montes de oro, Los reyes cortientes no merecen ni nombrarlos, mendigos son en comparacién mia: jel rey Filipo’ en persona soy! 1Qué dia tan fantéstco! Cuando me fui hace un ‘momento, llegué alli mucho [705] antes que el vigio ¥ ‘me puse a esperar subido en un drbol. Desde alli podia ‘observar dénde escondia el oro, De que se va, me bajo y saco de la tierta Ia olla Mena de ora. Entonces {710} veo al viejo que vuelve, pero él no me ve a mi, que me habia desviado un poco del camino, Eh, eh, ahi esti Me voy a esconderlo en casa, ESCENA NOVENA EUCLION, LICONIDES BUC, — Estoy perdido, destrozado, muro, :En qué ireccidn echaré corter, en cudl no echaré a corer? {Al ladeén, al ladrén! ;A cual, quién? No lo sé, tengo rublada la vista, voy andando a ciegas y no puedo percibir ni [715] dénde voy ni dénde estoy ni quién S0y. (Al puiblico,) Por favor, auxiliadme, os lo pido y 10s lo suplico, y decidme quign me lo ha quitado. {Qué dices ti? A tite daré crédito, que tienes eara de Buena persona. {Qué pass? {Por qué 0s reis? Os conozco a todos, sé que hay agui muchos ladrones, disimulados con el blanco de sus vestiduras” y que estén [720] aqui sentados como si fueran personas decentes. Qué, no Jo tiene ninguno de éstos? jMe has matedo! Dime tentonces, ¢quién lo tiene? {No lo sabes? iAy desgraciado de mi, qué desgracia me ha eaido! [721*] Mala es mi perdicidn y peores mis a gemidos, males, tan grande tisteza [722*] me trajo este dia, hambre y pobreza Soy el mas desgraciado de toda la tera, [723°] gPara qué quiero ya vivir, si tanto oro perdi, [724"] guardado con cuidados sin fin? ‘Yo mismo de tantas satisfacciones me privé, [725¢] otros por mi ruina y mi mal el oro van ahora a disfrutar [726] ,Cémo lo podré soporta:? LL — ,Quién se queja aqui delante de nuestra case on lan Irises lamentos? ;Pero si es Euclién! Ahora sé {que estoy del todo perdido, seguro que sabe que su hija hha [730] dado ya a luz Ahora no sé, si irme o quedarme, si acercarme a hablarle o salir huyendo {QUE hago? Por Dios, 20 los ESCENA DECIMA EUCLION, LICONIDES BUC, — ;Quién habla abi? LI. — Yo, un desgraciado, * Se hace referencia probablemente a los eiudadanos de las clases alas, que ocupabau las primeras fas de teateo (cf Captivi 15). Tito Macio Plauto ‘cui tanta mala macsttudoque optigit. LYC. Animo bono es. EVCL. Quo, obsecto, pacto esse possum? L. Qui itu facinus, quod tom sollcitat animum, id ego fect et fateor. EVCL. TLYG. 1d quod verumst. Qui ego commer ‘quam ob rem ita faceres meque meosque perditum ies liberos? LYC. Deus impulsor mii fit, is me ad illam ialexit, EVCL. Quo modo? LLYC. Fateor peccavisse et me ealpam commeritum scio id adeo te oratum advenio ul animo aequo ignoscas mibi EVCL. Cur i ausu’s facere, ut id quod non tuom esset tangeres? 740 LYC. Quid vis fer? factum est illud: fier infectum non potest. ‘doos creda voluisse; nam ni vellent, non fieret, so, EVCL. Atego deos credo voluise ul apud mete in nervo enicem. LYC. Ne istue dixis. EVCL. Quid tibi ergo meam me invito tectiost? LYC. Quia vini vitio aque amoris feci. EVCL. Homo audacissime, 745 ‘cum isacin te oratione hue ad me adite ausurn, impudens! nam si istuc is est ut tu istuc excusare possies, lei claro deripiamus aurum mstronis palam, post id si prehensi simus, excusemus ebrios ros fecisse amoris causa, nimis vlest Vinum atque amor, 750 si ebrio atque amanti impune facere quod lubeat lice. LYC. Quin ti ulto supplicatum venio ob stulttiam meam EVCL. Non mi homines placent qui quando male fecerunt purigant. tu llam seibas non tuam esse: non attactam oportuit, LYC. Ergo quia sum tangere ausus, haud causificor quin eam 755 ‘ego habeam potissimun. EVCL. Tun habeas me invite mea? LYC. Hau te invito postulo; sed meam esse oporterearbitror. 4quin tu iam invenies, inquam, meam illam esse oportere, Fuclio, EVCL. lam quidem hercle te ad practorem rapiam et tibi seribam dicam, nisi refers. LYC. Quid ib ego refertm? EVCL. Quod surpuist meum. 760 LYC. Surripui ego worn? unde? aut quid id est? E. Ta te amabit luppiter, ut tu nescis. LYC. Nisi quidem tu mihi quid quaeras dixeris La comedia de la olla 25 UC, — Yo si que lo soy, un hombre perdido, tan grandes son Tos males y las tristeza que me acosan. LI, No te pongas asi EUC, — ,Cémo no voy a ponerme asi, por favor? LL. — Porque yo soy quien ha cometido la accion que te inguieta, lo contiso. BUC, — gPero qué es lo que dices? LL. — La pura verdad. [735] UC, — Pero, joven, ,qué motivos te he dado yo para que hicieras una cosa semejante, acarredndome la perdicidn mia y de mis hijos? LL. — Un dios me empujo, él fue quien me sedujo hacia ella BUC, — {Cémo? LL — Confieso que he cometido una falta y que soy calpable; por eso vengo a rogarte, que te dignes conce- dderme tu perdén, UC, — Pero, je6mo te has atrevido a hacer una cosa [740] asi, tocar To que no era tuyo? LL — {Qué quieres que le hagamos? Ya esti hecko, y le hecho hecho est; los diases lo han quetido, digo Yo, Porque de no ser asi, seguro estoy que no hubiera sucedido, UC. —Y yo digo que los dioses han querido que te pponga en mi casa en el pot y te mande al oto barto, LL. — Por Dios, no digas una cosa as EUC. — (Qué tenias ti que tocar lo que era mio sin ‘mi consentimiento? [745] LI. —TEs que lo hice por culpa del vino y de BUC, —Descarado, jteatreves a venirme con esas ex- plicaciones, sinverglenza? Pues si fuera una cosa permitida el poder disculparse en esa forma, en pleno a les arrebatariamos las joyas a las sefioras a todas vistas y luego, si [750] nos echaban mano, nos sculpariamos diciendo que estibamos borrachos y ‘enamorados. Una cosa bien barata es el amor y el vino si al borracho y al enamorado le es licito hacer ‘mpunemente lo que le venga en gana. LL. — Pero yo vengo por mi voluntad a suplicarte que sme perdones mi locura BUC, — No me hace @ mi gracia le gente que viene «con excusas, después de haber obrado mal. Ti sabias {que no era tuya, no debias haberlatocado, [755] LL. — Pues porque me he airevide a tocarla, no Pongo inconvenientes en que sea yo precisamente el {que me quede con ella, EUC, — (Ti te vas a quedar con ella siendo mia en conta de mi volunted? LL — Yo no Ia exijo en contra de tu voluntad, pero juzgo que me pertenoce, es mis, 16 mismo, Euelién, fendris que reconover, digo, que debe ser mia EUC, Como no me devuelvas. LL. — {Que ¢s lo que te voy a devolver? [760] EUC. — Lo que es mio y me has quitado, imaldicin, te voy a llevar al jusz y te vay a hacer un proceso. LL. — {Que yo te quito lo tuyo? {De dnde? 0 je qué se ata? EUC, — (rénicamente) {Que Dios te bendigs tal y ‘como es verdad que nolo sabes! Tito Macio Plauto EVCL, Aulam aur, inquam, te reposco, quam tu confessu's mihi te abstulisse. LYC. Neque edepol ego dixi neque feci. EVCL. Negas? LLYC, Perego immo. nam neque ego aurum neque istce aula quae siet 765, scio nee novi, BVCL. Iam, ex Silvan luco quam abstuleras, ceo, i, refer. dimidiam tecum potius partem dividam, tametsi fur mihi es, molestus non ero. i vero, refer. LLYC. Sanus tu non es qui furem me voces. ego te, Euclio, de alia re rescivisse censui, quod ad me atinet; 770 “~ magna est res quam ego tecum otiose, si otium est, cupio logui EVCL. Die bona fide: tu id aurum non Surtipusti? LYC. Bona, FE Neque sos qui abssuleri?L. Tse quoque bona. F. Atqu i isos ‘qui abstulcrit, mihi indicabis? LYC, Faciam. EVCL. Neque partem tibi ab co qui abet indipisces neque furem excipies? LYC. Ta, 775 EVCL. Quid fllis? LYC. Tum me faciat quod volt magnus luppiter. EVCL. Sat habeo. age nune loquere quid vis. LYC. Si me novisti minus, _gonere quo sim gnatus: hie mihi est Megadorus avonculus, ‘meus pater fuit Antimachus, ego vacor Lyconides, ‘mater est Funomia, EVCL. Novi genus. nune quid vis? id volo 780 noseere, LYC. Filiam ex te tu habes, EVCL. Immo eccillam domi, LLYC. Bam tu despondisi, opin, meo avonculo. EVCL. Ommem rer tenes LYC. Is me nune renuntiare zepudivm iussit bi, EVCL. Repudium rebus paratis, exomnatis nuptiis? ut illum di immortales omnes deaeque quantum est perduint, 785 ‘quem propter hodie auri tantum perdi infelix, misr. LYC. Bono animo es, bene dice. nune quae res tibet gnatoe uae ‘bone fliciterque vortat—ita di faxint, inquit. EVCL. Ita di faciant, LYC. Et mihi ita di faciant. audi nunei ‘qui homo culpam admisitin se, nullust tam parvi preti, 790 ‘quom pudeat, quin purget sese, nunc te obtesto, Euclio, ut si quid ego erga te imprudens peceavi aut gnatam tuam, ‘ut mi jgnoseas eamque uxorem mihi des, ut leges iubent. ‘ego me iniuriam fecisse fli fateortuae, CCereris vigilis, per vinum aique impulsu adulescentiae, 795 La comedia de la olla 26 LL — Como no sea que tii me digas qué es lo que echas de menos, BUC, —La olla de oro, digo, te reclamo, que me has confesado ti mismo que me la has quitado, LL. — Por Dios, ni lo he dicho ni mucko menos lo be hecho. BUC. — {Lo nicgas? LL. — Una y mil veces, porque ni s& ni tengo la menor [765] idea de qué oro ni de qué olla se trata, BUC, — La olla que me has robado del bosque de Silvano, venga, hale, devuélvemela, yo la reperto contigo, aunque seas un ladrén, no te voy a molestar, hale, devuéivemela, LL ~ Té no estis en tu juicio, Hamarme a mi ladrén, ‘Yo, Euclién, creia que té habias renido noticia de otra [770] cosa, que me atafie; es algo de mucha importancia sobre lo que quisiera hablar contigo en calma, si es que tienes tiempo, EUC. — Dime entonces bajo palabra de honor: no me has robado ti el oro? LL. Palabra de honor que no BUC, — {Ni sabes tampoco quién me lo ha quitado? LL. — Palabra, BUC. — ;¥ me lo dirds, si sabes quién ha sido? LL. — Lo prometo. BUC, — c¥ no cogerés para ti parte algu aque [775] lo tiene ni dards acogida al ladrn? LL. — Astes. BUC, — ¥ si mientes? LL. — Entonces, que el soberano Jipiter haga de milo due le venga en gana. BUC, — Eso me basta. Venga, di ahora qué quieres LL — Por si acaso no conoces a mi farnilia: Megadoro, tu vecino, es mi tio, mi padre era Anlimaco, yo soy LioSnides [780], mi madre es Eunomia, UC, — Claro que conozco a tu familia, ;Qué es lo {que quieres? Eso es lo que deseo saber. LL —Té tienes una hija EUC. — Si, abl en mi casa, LLL. — Segiin yo sz se la has prometido a mi ti. EUC, — Estis al tanto de todo, LL — Mi tio me ha encargado comunicarte, que renuneia al matrimonio, BUC, — {Qué renuncie, después de estar todo dispuesto [785] y hechos los preparatives para la boda? ;Los dioses todos de la corte celestial le ‘maldigan, que por su culpa he perdide yo hoy por mi ‘mala suerte tal cantidad de oro, desgraciado de mit LL — Animate, Euclién, ao digas cosas de mal agiiero. Ahora, lo cual sea para bien tuyo y de tu hija, i, Dios Io haga, UC, —Dios lo haga. LL. — Lo mismo digo en mi favor. Escucha ahora: [790] nadie que ha cometido wna fala, tiene luego Ia vileca de no avergonsarse y no querer diseulparse Ahora yo te conjuro, Euclién, que si yo, por fatolondramiento, os he faltado a ti o a tu hija, me perdones y me la des por legitima esposa. Yo confieso que he hecho violencia a tu [795] hija, durante la de aquel Tito Macio Plauto EVCL. Ei mihi, quod ego facinus ex te audio? LYC, Cur eiulas, ‘quem ego avom feci iam ut esses filiai nuptiis? znam tua guata pepert, decumo mense post: numerum cape; ‘ea re repadium remisit avonculus causa me, intro, exquacre,sitne ita ut ego pracdico, EVCL. Perit oppido, 00 ita mihi ad malum malae res plurimae se adglutinant, io intro, ut quid huis verum st sciam.— LYC. Iam te sequor. Ihave propemodum iam esse in vado salutis res videtur. ‘mune servom esse ubi dicam meum Strobilum non reper; nisi etiam hic opperiartamen paulisper; postes intro 805 June subsequar. nune interim spatium ei dabo exquirendi ‘mum factum ex gnatae pedisequa nutrice anu: ea rem novi ACTYS V Vi STROBILVS Di immortales, quibus et quantis me donatis gau ‘quadrilibvem aulam auro onustam habeo, quis me est ditior? {quis me Athenis nune magis quisquam est homo eui di sin propit‘? 810 [Cent enim ogo vocem hie loqusats mode mi audie vsus sum. S. Hem, ‘erume ego aspicio meum? L. Videon ego hune servom meurn? S.Ipsus est L. Haud als est. S. Congrediar. L. Contollam gradum, redo go illum, ut uss, earpse anum ass, huius nuticem virgins, 814-815 STROB, Quin ego ili me invenise dco hane praedam [gue eloguer] 818 igiturorabo ut manu me emitat. bo atque eloquar. Repperi—LYC. Quid repperisti? STROB. Non quod pueri clamitant in faba se repperisse. LYC. Iamne autem, ut soles? deludis, 5. Ere, mane, cloquar iam, ausculta. 1, Age ergo logue. S, Reppert hodie, #20 cere, divitiasnimias, L. Vbinam? S. Quadrlibrem, inguam, alam aur plenazm LYC. Quod ego facinus audio ex te? Buclioni hic seni subripuit. ub id est aurumm? STROB. In arca apud me. nunc volo me emit manu, LYC. Bgone te emittam manu, seelerum cumulatissume? 825 No es seguro a qué clase de juego infantil se hace referencia, La comedia de la olla a vigilia de Cores, por culpa del vino y de la pasién juveail BUC, — jAy de mit, gqué fechoria oigo de ti? LL — cA qué esos ayes, site he hecho abuelo para las bodas de tu hija? Porque ha dado a luz, nueve meses después, echa la cuenta; por eso ha presentado mi tio Ja remuneia [800] al matrimonio en favor mio; entra en «asa, informate de sies asi como digo. UC. — Estoy del todo perdido, una desgracia llama a laotta, voy dentro, para enterarme de cudl es la verdad de todo est. LL. — Yo te sigo ahora mismo, Ya parece que vamos Ilegendo a buen pusrto, Pero, ipor donde andaré mi exclave? Le esperaré aqui un poco y después me acercaré a [805] casa de Euelién. Entretanto le daré tiempo para informarse de todo por la vieja, el aya y sirvienta de su hija ella esté al tanto de todo ACTOV ESCENA PRIMERA ESCLAVO DE LICONIDES, LICONIDES ESCL, — Dioses inmortales, qué felicidad tan sin Timite me habs concedida? Tengo en mi posesin una oll de cuatro libras de oro, ;Quién mis rico que yo? {QUE otro [810] hay en Atenas a quien los dioses le Sean mis propicios? LLL. — Me parove haber ofdo hablar a alguien por ag ESCL, — Eh, jno es mi amo a quien diviso? LL. — iNocs ése mi exclavo? ESCL."— Elsen persona LL. — Bes, desde luego. ESCL. — Me acercaréa 6 LL — Voy a su encuentro; seguro que, como le ondené, [814-815] se habré puesto en contacto con la cl aya de la muchacha UPer qué no voy y Ie digo el botin que ne encorivade? Luego le pediré que me conceda Ia libertad. Voy ahablale: he encontrado, Ll. — A ver, gqué has encontrado? ESCL. — No lo que los ehiguillos gritan que ban encontrado en las habas"” LI. Ya estamos come siempre, con tus bromas? [820] ESCL. — Amo, espera, ahora te lo explieo LI. — Venga pues, habla ESCL. — Amo, he encontrado unas riquezas LI. — {Dénde, pues? ESCL.— Una olla, digo, de cuatro libra de oro LL. —{Quées lo que cigo? ESCL. — Se la he quitalo a Euclién, el viejo ese de {inde esté exe oro? — En un area, en mi cuarto. Ahora queria pedirte que me dieras la libertad, [825] Ll, — La libertad te voy a dar yo, cimulo de smaldades? Tito Macio Plauto STROB, Abi, ere, scio quam rem geras, lepide hercle animum tuom temptavi, iam ut eriperes apparabas: ‘quid faceres, si repperissem? LYC, Non potes probasse nugas. i rede eurum, STROB. Reédam ego aurum? LYC. Redde, inguams, ut huic reddatur, STROB, Vide? LLYC. Quod mode fast’ este in asa. S. Soleo herle ogo gavite gas. 830 LYC. * ** STROB. Ita loguor. LYC. At sein quo modo? + * STROB. Vel hercle enica, ‘numquam ine feres a me FRAGMENTA Non. $38M pro ills eoreots, strophiis, sumptu uxorio 835 Gel. NA. 6.9.6 ‘ut admemordit hominem Non, 225M (EVCL, ego eefodiebam in die denos serobes. Non. 98M (EVCL,) nee noctu nee diu ‘quietus umquam eam: mune dormiam. Non. 120M, ‘qui mi holera eruda ponunt, hallee adduit FRAGMENTA DUBIA Varronis Eumenidum (134 Buech,) Quin mii caperratam tuam frontem, Strobile, omits? Nannius 332 sed leno egrediturforas, ine ex occult sermonatus sublegarn, La comedia de la olla 28 ESCL. — Vamos, amo, yo sé lo que estis pensando, anda que bien que te he tomado el pelo; ya estabas ispuesto a quitérmelo. ;Qué hubieras hecho, si lo hhubiera encontrado de verdad? LI, — No puedes decirme que era una broma, anda ve y devuelve el ora, ESCL. — Que devuelva el oro? LL — Devuelvelo, digo, que se Jo devolvamos Euclién, ESCL. — ,¥ de dénde lo voy a sacar? [830] LI, — ¢No acabas de confesar que lo tienes en ESCL. — jBah!, yo soy de esa condicién, de andar sgustando bromas. *** Si, eso digo. LL — {Sabes lo que te espera? ESCL. — jMaldicidn!, jamas lo conseguiris, asi me mates. (B1,final de ta comedia falta en los manuscritos) FRAGMENTOS | Para pagar esos vestidos de color avaftin, los corsés y dems gastos femeninos. IL jQué mordiseo lea tirade! III (EUC. —) Diez hoyos cavaba al dia IV (BUC. —) Ni de noche ni de dia tenfs un momento de tranquilidad. ;Ahora podré volver e dormir! V_ (SCL. —) Si me ponen verduras crudas, que les aafadan una salsa, FRAGMENTOS DUDOSOS \VIEstrébilo, no me frunzas la frente en esa forma, VII Pero sale el chulo, vamos a escuchar aqui a escondidas qué es lo que dice

También podría gustarte