Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
(1) Cum igitur hoc nostrum quodcunque opus ab humano corpore feliciter incipere debeamus:
ipsum vel ex limo terre et humo, unde hominem appellatum putant, vel potius, si Iosepho
vernaculo Iudeorum historico credimus, ex rubea terra conspersa, que hebraice edon
nuncupatur, ex quo adam euphonie causa paululum immutatum dictum esse arbitratur,
quanquam eo illius lingue nomine homo significetur, in sacris litteris ab omnipotenti deo
mirabiliter formatum fuisse legimus; quod ipse per rationalis anime creationem atque
inspirationem divinitus vivificans ad contemplationem sui artificis erexit, ut optime simul atque
elegantissime ingeniosus poeta his carminibus signasse visus est:
pronaque cum spectent animalia cetera terram
os homini sublime dedit, celumque videre
iussit et erectos ad sidera tollere vultus1.
Unde Greci rectius et expressius antropon, quod sursum spectet, quam nos homines ab humo
vel quam Hebrei adam ab adama appellasse et cognominasse videntur.
(2) De perfecta igitur humane nature formatione diligenter et accurate indagari et investigare
cupientes, quid duo excellentissima commemorandorum philosophorum et oratorum ingenia de
hoc ipso senserint parumper videamus, ut quantum prestantes et excellentes homines, partim
puris suis naturalibus constituti, partim superno lumine illustrati, in eo ipso valuerint, capere et
intelligere possimus. Proinde propria dumtaxat Ciceronis ac Lactantii verba, ceteris omnibus
omissis, in hoc loco ponere et in medium afferre curabimus.
(3)Cicero namque, cum contra Epicurum hominem ab immortali deo factum fuisse contenderet,
in secundo De natura deorum in hunc modum locutus est 2: <<Cum tribus rebus animantium
vita teneatur, cibo, potione, spiritu, ad hec omnia percipienda os est aptissimum, quod
adiunctis naribus spiritu augetur. Dentibus in ore constructis manditur atque ab his extenuatur
et demollitur cibus. Eorum adversi acuti morsu dividunt escas. Intimi autem conficiunt, qui
genuini vocantur, que confectio etiam a lingua adiuvari videtur. Linguam autem ad radices eius
herens excipit stomacus, quo primum illabuntur ea que accepta sunt. Hic oris utraque ex parte
tosillas attingens palato extremo atque intimo terminatur, atque is agitationibus et motibus
lingue cum depulsum et quasi detrusum cibum accipiat, depellit. Ipsius autem partes he que
sunt infra, in quas id quod devoratur descendit, dilatantur; que autem supra contrahuntur. Sed
cum aspera arteria (sic enim a medicis appellatur) ostium habeat adiunctum lingue radicibus
paulo supra quam ad linguam stomacus annectitur, ea que ad pulmones usque pertineat
excipiatque animam, ea qua eductus sit spiritus eademque a pulmonibus respiret et redeat,
tegitur quasi quodam operculo, quod ob eam causam datum est ne, siquid in eam cibi forte
incidisset, spiritus impediretur.
(4) <<Sed cum alvi natura subiecta stomaco cibi et potionis sit receptaculum, pulmones autem
et cor extrinsecus spiritum adducant, in alvo multa sunt mirabiliter effecta, que constat fere e
nervis. Est autem multiplex et tortuosa arcetque et continet sive illud aridum est sive humidum
quod recipit, ut immutari et concoqui possit, eaque tum astringitur tum relaxatur, atque omne
quod accipit cogit et confundit ut facile et calore quem multum habet in terendo cibo et
preterea spiritu omnia concocta atque confecta in reliquum corpus dividantur. In pulmonibus
autem inest raritas quedam et assimilis spongiis mollitudo ad hauriendum spiritum aptissima,
qui tum se contrahunt aspirantes, tum se spiritu dilatant, ut frequenter ducatur cibus animalis
quo maxime aluntur animantes.
(5) <<Ex intestinis autem alvo secretus a reliquo cibo succus ipse quo aluntur permanat ad
iecur per quasdam a medio intestino usque ad portas iecoris (sic enim appellantur) ductas et
directas vias que pertinent ad iecur eique adherent; atque inde alie pertinentes sunt per quas
cadit cibus a iecore dilapsus. Ab eo cibo cum est secreta bilis eique humores qui e renibus
profunduntur, reliqua se in sanguinem vertunt ad easdemque partes iecoris confluunt ad quas
omnes eius vie pertinent. Per quas lapsus cibus in hoc ipso loco in eam venam que cava
appellatur confunditur, perque eam ad cor confectus iam coactusque perlabitur. A corde autem
in totum corpus distribuitur per venas admodum multas in omnes partes corporis pertinentes.
Quemadmodum autem reliquie cibi depellantur, astringentibus se intestinis tum relaxantibus,
haud sane difficile dictu est, sed tamen pretereundum est ne quid habeat iniucunditatis oratio.
(6) <<Illa potius explicetur incredibilis fabrica nature, nam que spiritu in pulmones anima
ducitur, ea calescit primum ipso ab spiritu, deinde coagitatione pulmonum, ex eaque pars
redditur respirando, pars concipitur cordis parte quadam quam ventriculum cordis appellant.
1 Ovidio, Metamorfosis I, 84-86.
2 Cicern, De natura deorum II, 54-60.
Cui similis alter adiunctus est in quem sanguis ad iecorem per venam illam cavam influit,
eoque modo ex his partibus et sanguis per venas in omne corpus diffunditur et spiritus per
arterias. Utreque autem crebre multeque toto corpore intexte vim quandam incredibilem
artificiosi operis divinique testantur.
(7) <<Quid dicam de ossibus, que subiecta corpori mirabiles commissuras habent et ad
stabilitatem aptas et ad artus finiendos accomodatas et ad motum et ad omnem corporis
actionem? Huc adde nervos, a quibus artus continentur, eorumque implicationem corpore toto
pertinentem, qui sicut vene et arterie a corde tracte et profecte in corpus omne ducuntur. Ad
hanc providentiam nature tam diligentem tamque solertem adiungi multa possunt, e quibus
intelliguntur quante res hominibus a diis quamque eximie tribute sint. Que primum eos humo
excitatos celsos et rectos constituit ut deorum cognitionem celum intuentes capere possent.
Sunt enim ex terra homines non ut incole atque habitatores sed quasi spectatores supernarum
rerum atque celestium, quarum spectaculum ad nullum aliud genus animantium pertinet.
(8) <<Sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite tanquam in arce mirifice ad usus
necessarios et facti et collocati sunt. Nam oculi tanquam speculatores altissimum locum
obtinent, ex quo plurima conspicientes fungantur suo munere, et aures cum sonum percipere
debeant qui natura in sublime fertur, recte in altis corporum partibus collocate sunt. Itemque
nares eo quod omnis odor ad superiora fertur recte sursum sunt, et quod cibi et potionis
iudicium magnum earum est non sine causa vicinitatem oris secute sunt. Iam gustatus, qui
sentire eorum quibus vescimur genera deberet, habitat in ea parte oris qua esculentis et
poculentis iter natura patefecit. Tactus autem toto corpore equabiliter fusus est ut omnes ictus
omnesque nimios et frigoris et caloris appulsus sentire possimus. Atque, ut in edificiis architecti
avertunt ab oculis naribusque dominorum ea que fluentia necessario tetri essent aliquid
habitura, sic natura res similes procul amandavit a sensibus.
(9) <<Quis vero opifex preter naturam, qua nihil potest esse callidius, tantam solertiam
persequi potuisset in sensibus? Quod primum oculos membranis tenuissimis vestivit et sepsit,
quas primum perlucidas fecit ut per eas cerni posset, firmas autem ut continerentur, sed
lubricos fecit et mobiles, ut et declinarent siquid noceret et aspectum quo vellent facile
converterent. Aciesque ipsa qua cernimus, que pupilla vocatur, ita parva est ut ea que nocere
possint facile vitet, palpebreque, que sunt tegmenta oculorum, mollissime tactu ne delerent
aciem, aptissime facte et ad claudendas pupillas ne quid incideret et ad aperiendas, idque
providit ut identidem fieri posset cum maxima celeritate. Muniteque sunt palpebre tanquam
vallo pilorum, quibus et apertis oculis si quid incideret repelleretur, et somno conniventibus,
cum oculis ad cernendum non egeremus, ut tanquam involuti quiescerent. Latent preterea
utiliter et ex excelsis undique partibus sepiuntur, primum enim superiora superciliis obducta
sudorem a capite et fronte defluentem repellunt, gene deinde ab inferiore parte tutantur
subiecte leviterque eminentes. Nasus ita locatus est ut quasi murus oculis interiectus esse
videatur.
(10) <<Auditus autem semper patet, eius enim sensu etiam dormientes egemus, a quo, cum
sonus acceptus est, ex somno excitamur. Flexuosum iter habet, ne quid intrare possit si
simplex et directus pateret; provisum etiam ut siqua minima bestiola conaretur irrumpere, in
sordibus aurium tanquam in visco inheresceret. Extra autem eminent que appellantur aures, et
tegendi causa facte tutandique sensus et ne abiecte voces laberentur atque errarent
priusquam sensus ab his pulsus esset. Sed duros et quasi corneos habent introitus multisque
cum flexibus quod his naturis relatus amplificatur sonus. Quocirca et in fidibus testudine
resonatur aut cornu, et ex tortuosis locis et inclusis referuntur ampliores. Similiter nares, que
semper propter necessarias utilitates patent, contractiores habent introitus ne quid in eas quod
noceat possit pervadere, humoremque semper habent ad pulverem multaque alia depellenda
non inutilem. Gustatus preclare septus est, ore enim continetur et ad usum apte et ad
incolumitatis custodiam. Omnisque sensus hominum multo antecellit sensibus bestiarum.
Primum enim oculi in his artibus quarum iudicium est oculorum, in pictis fictis celatisque
formis, in corporum etiam motione ac gestu multa cernunt subtilius. Colorum etiam et
figurarum tum venustatem atque ordinem et, ut ita dicam, decentiam oculi iudicant, atque
etiam alia maiora. Nam et virtutes et vitia cognoscunt: iratum, propitium, letantem, dolentem,
fortem, ignavum, audacem, timidumque cognoscunt. Aurium item est admirabile quoddam
artificiosumque iudicium, quo iudicatur et in vocis et in tibiarum nervorumque cantibus varietas
sonorum, intervalla, distinctio et vocis genera permulta: canorum, fuscum, lene, asperum,
grave, acutum, flexibile, durum, que hominum solum auribus iudicantur. Nariumque item et
gustandi arte et tangendi magna iudicia sunt, ad quos sensus capiendos et perfruendos plures
etiam quam vellem artes reperte sunt. Perspicuum est enim quo compositiones unguentorum,
quo ciborum conditiones, quo corporum lenocinia processerint>>.
(11) <<Ad usum autem orationis incredibile est, nisi diligenter attenderis, quanta opera
machinata natura sit. Primum enim a pulmonibus arteria usque ad os intimum pertinet, per
quam vox principium a mente ducens percipitur et funditur. Deinde in ore sita lingua est finita
dentibus. Ea vocem immoderate profusam fingit et terminat, que sonos vocis distinctos et
pressos efficit cum et ad dentes et ad alias partes pellit oris. Itaque plectri similem linguam
nostri solent dicere, cordarum dentes, nares cornibus his qui ad nervos resonant in cantibus.
(12) <<Quam vero aptas quamque multarum artium ministras manus natura homini dederit.
Digitorum enim contractio facilisque porrectio propter molles commissuras et artus nullo in
motu laborat. Itaque ad pingendum, ad fingendum, ad sculpendum, ad verborum eliciendos
sonos ac tibiarum apta manus est admotione digitorum. Atque hec oblectationis, illa
necessitatis, cultus dico agrorum extructionesque tectorum>>3, et reliqua.
(13) Atque hec Cicero de corpore humano ieiune et exiliter, ut Lactantio viro eloquentissimo, ut
mihi vero hominii non diserto videri solet mirabiliter ac divinitus, elocutus est. Nunc de ipso
Lactantio videamus, quem in libro De opificio hominis sic disserentem legisse meminimus:
(14)<<Cum igitur statuisset deus ex omnibus animalibus solum hominem facere celestem,
cetera universa terrena, hunc ad celi contemplationem rigidum erexit bipedemque constituit,
scilicet ut eadem spectaret, unde illi origo est. Illa vero depressit ad terram ut, quia nulla his
immortalitatis expectatio erat, toto corpore in humum proiecta ventri pabuloque servirent.
Hominis itaque solius recta ratio et sublimis status et vultus deo patri communis ac proximus
originem suam fictoremque testatur.
(15)<<Eius prope divina mens, quia non tantum animantium que sunt in terra sed etiam sui
corporis est sortita dominatum, in summo capite collocata tanquam in arce sublimi, speculatur
omnia et contuetur. Hanc eius aulam non obductam porrectamque formavit ut in mutis
animalibus sed orbi et globo similem, quod orbis rotunditas perfecte rationis est ac figure. Eo
igitur mens et ignis ille divinus tanquam celo tegitur.
(16)<<Cuius cum summum fastigium naturali veste texisset, priorem partem, que dicitur
facies, necessariis membrorum ministeriis et instruxit pariter et ornavit. Ac primum oculorum
orbes concavis foraminibus conclusit, a quo foratu frontem nominatam Varro existimavit. Et eos
neque minus neque amplius quam duos esse voluit quod ad speciem nullus est perfectior
numerus quam duorum, sicut et aures duas, quarum duplicitas incredibile est quantam
pulchritudinem preferat, et tamen pars utraque similitudine ornata est ut advenientes
extrinsecus voces facilius colligantur. Nam et forma ipsa mirandum in modum ficta quod earum
foramina voluit esse nuda et inobsepta, quod minus decorum et minus utile fuisset, quoniam
simplicium cavernarum angustias pretervolare vox posset, nisi perceptam per cavos sinus et
repercussu retentam foramina ipsa conveherent illis simillima vasculis quibus impositis solent
angustiora impleri. Eas igitur aures noluit deus artifex mollibus pelliculis informare, que
pulchritudinem demerent pendule ac flaccentes, neque duris atque solidis ossibus, ne ad usum
inhabiles essent immobiles ac rigentes, sed quod esset eorum medium excogitavit ut eas
cartilago mollior alligaret et haberent aptam simul et flexibilem firmitatem. In his audiendi
tantum officium constitutum est sicut in oculis videndi. Quorum precipue inexplicabilis est et
mira subtilitas quia eorum orbes gemmarum similitudinem preferentes ab ea parte qua
videndum fuit membranis perlucentibus texit ut imagines rerum contra positarum tanquam in
speculo refulgentes ad sensum intimum penetrarent>>.
(17)<<Ineffabilis ergo divine providentie virtus fecit duos simillimos orbes eosque ita devinxit,
ut non in totum converti sed moveri tamen et flecti cum modo possent. Orbes autem ipsos
humoris puri et liquidi plenos esse voluit, in quorum media parte scintille luminum concluse
tenerentur, quas pupillas nuncupamus, in quibus puris ac subtilibus cernendi sensus ac ratio
continetur. Per eos igitur orbes se ipsa mens intendit ut videat, miraque ratione in unum
miscetur et coniungitur amborum luminum usus>>.
(18)<<Ut igitur oculi munitiores essent ab iniuria, eos ciliorum tegminibus occuluit, unde
oculos dictos esse Varroni placet. Nam et ipse palpebre, quibus mobilitas inest (palpitatio
vocabulum tribuit), pilis in ordine stantibus septum oculis decentissimum prebent, quarum
motus assiduus incomprehensibili celeritate concurrens et videndi tenorem non impedit et
reficit obtusum. Acies enim, id est membrana illa perlucens quam siccari et obarescere non
oportet, nisi humore assiduo tersa pure niteat, obsolescit. Quid? Ipsa superciliorum fastigia pilis
brevibus adornata nonne quasi aggeribus et munimentum oculis, ne quid superne incidat, et
speciem simul prestant? Ex quorum confinio nasus oriens et veluti equali porrectus iugo
utramque aciem et discernit et munit. Inferius quoque genarum non indecens tumor, in
similitudinem collium levis exurgens, ab omni parte oculos efficit tutiores, provisumque est ab
artifice summo ut, siquis forte vehementior ictus extiterit, eminentibus repellatur.