DEFD, XXV, 2007, ss.

43-58

BR YAHUD OLARAK HZ. SA

Bekir Zakir OBAN*

ZET

Bu makalenin amac; Hz. sa'nn Yahudilikle ilikisini aklamak ve onun aslnda

hibir zaman Yahudilikten ayrlmadn, fakat manevi anlamda bir ihya hareketi
hedeflediini, siyasi planda ise Yahudilerin bekledikleri Mesih'in zelliklerini
tadn, dolaysyla bir "bar prensi" olmayp aksine siyasi bir aktr olduunu,
Hristiyan kutsal metinlerinde de bu gerein izlerini bulabileceimizi gstermektir.

Anahtar Kelimeler: Hz. sa, Mesih, Yahudilik, Hristiyanlk.

JESUS ASA JEWISH
ABSTRACf
The aim of this article is to explain the relation of Jesus with Judaism, and to show
that he has never deviated from Judaism but his goal was a spiritual renewal, and
in the political sense he was carrying the features of messiah which Jews had been
waiting for, thus he was not a "prince of peace" but the contrary he was a political
ador, and in the Christian scriptures we can find the evidence of this truth.
Keyworcls: Jesus, Christ, Judaism, Christianity
"Aslnda tek bir Hristiyan vard, o da armhta ld" der Ni-
etzsche, "o andan balayarak <Evangelium> adn alan her ey, daha o
anda, onun yaadnn kartyd. .. " 1 Nietzsche'nin bu szleri armh
hadisesinden sonra her eyin deitii gereini dile getirmekle birlikte,
ilk ksm, ayn anlam artracak biimde tersine evrilse tarihsel adan
daha doru olacaktr: Hristiyan olduu dnlemeyecek tek kii varsa,
o da sa'dr. nk -Bultmann'n vurgusuyla- "sa, ancak Yahudilik ba
lamnda anlalabilir, zira o 'Hristiyan' deil bir Yahudi idi. "2

Dr., Dokuz Eyll niversitesi, ilahiyat Fakltesi, Dinler Tarihi Anabilim Dal.
F. Nietzsche, Deccal, Hristiyanla Lanet, ev. Oru Aruoba, Hi! Yay., stanbul, 1985, s.56
2
Rudolf Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Setting, trans. by R.H.
Fuller, Meridian Books, New York, 1956, s. 71.
 Bekir Zakir OBAN

sa ile ilgili -aslnda byle birinin hi yaamad iddiasna varnca

ya kadar- hemen her ey sylenmitir. Bununla birlikte, kurumsal bir din
olarak Hristiyanlk sz konusu olduunda, genellikle iki tr sa'dan sz
edilmektedir: 1) Hristiyan teolojisinin bir unsuru, hatta bu teolojinin
merkezi olan sa. 2) Tarihsel sa. 3 Ancak, bunlarn birbirinden tamamen
bamsz olduunu iddia etmek mmkn deildir. Zira tarihsel sa, teolo-
jideki sa'nn n-artdr. Tarihsel sa'nn yok farzedildii durumda tm
Hristiyanlk tarihinin bir vehim veya bir farz- muhal zerine bina edilmi
olduunun kabul edilmesi gerekir. Dolaysyla tarihsel sa -hatta onun
ierisinden geldii Yahudilik- Hristiyanln meruiyet zeminini olutur
maktadr.

Peki, sa kimdi? Tarihten gnmze her eilim kendi sa tasawu-

runa sahip olmutur. Bununla birlikte, Hristiyanln Yahudilikten ayrla
rak mstakil bir din haline gelme srecini gz nne aldmzda, temel-
de sa ile ilgili iki farkl tasawurun bulunduunu sylemek mmkndr.
lkine gre sa bir Yahudi mesihidir; dierine gre ise insanln kurtuluu
adna kendini kurban eden bir kurtarcdr. 4 Dolaysyla, aslnda Hristi
yanln mstakil bir inan haline gelii birincinin, yani Yahudi-
Hristiyanln ikinciye, yani Heleno-Hristiyanla dnmesi ya da ma
lup olmas biiminde olmutur. te bizim buradaki amacmz Hristiyan
Kitab- Mukaddes'ini temel alarak bir Yahudi mesihi olarak sa'nn Ya-

3
Bu ayrmla ilgili ayrntl bir deerlendirme iin bkz. inasi Gndz, Pavlus, Hristiyan
ln Mimar, Ankara, 2001, s. 121 vd.
4
Joseph Campbell, ilk yzylda, Hristiyanlar ierisinde sa'nn grevine ilikin farkl
grlere sahip ayr grubun sz konusu olduunu ifade eder: Yahudi-
Hristiyanlar'a gre sa, Eski Ahit'in vaat ettii ve siyasi bir lider olan mesihtir. zellik-
le II. Yzyldan itibaren etkili olan Gnostikler'e gre sa, alemdeki "iyilik-ktlk" ikili-
sinde, iyilik tarafnda yer alr ve ruhsal bir misyona sahiptir. Sonradan Hristiyanln
teolojisini belirleyen Pavlusu Yaklam'a gre ise Yahudi Kanunu insan iin bir mu-
sibettir ve sa kendini feda etmekle insanl bu musibetten kurtarmtr. Bkz. J.
Campbell, Tanrnn Maskeleri - Bat Mitolojisi, ev. K. Emirolu, Ankara, 1995, ss.
315-318. C.C. Rowland da tarihsel sa ile ilgili temel gr u ekilde sralar: a)
sa siyasi ve din! iktidarn tepkisiyle kar karya gelerek idama maruz kalan ve sonra-
snda mesaj, taraftarlarnca te dnyaya ynelik bir dine dntrten tipik bir Ya-
hudi mesihidir b) O, dnyann sonunun geldiini haber veren eskatolojik bir pey-
gamberdir c) sa, vecizelerle konuan ve uygulamalaryla ynetici snf kzdran hik-
metli bir retmendir. Bkz. C. C. Rowland, "sa ve lk Kilise", slmiyt, III, 4 (Ekim-
Aralk 2000), s. 36.
44
 [Bir Yahudi Olarak Hz. sa:

hudi kimliini mercek altna almak; onun Yahudilikle ilikisini ortaya

koymaya almaktr.
Mesih' in Geliinden nce Filistin
Hz. sa ncesindeki siyasi ve dini duruma gz attmzda yle bir
tablo grrz: Filistin blgesi, M.. 332'de Byk skender'in igaliyle
birlikte Yunan Medeniyeti'nin etkisini hissetmeye balamtr. M..
63'ten itibaren ise Roma'ya bal bir krallk haline gelir. sa'nn doduu
yllarda bu kralln banda "Byk Herod" (M.. 37-M.S. 4) vardr.
Daha sonraki baz gelimeler sonucunda Yahuda ve Samiriye'yi iine
alan blge Roma valilerince idare edilmeye balamtr. M.S. 26--36 ylla
r arasnda grev yapm olan ve sa'nn idamn onayiayan Pontius
Platus da bunlardan biridir. Bu idare tarz ierisinde Yahudiler bir tr
yarglama zerkliine sahiptir. zel mahkemeleri vardr. Ancak, idam
cezas iin valinin onay gerekmektedir. 5 Anlalan Roma, idaresi altnda
ki milletiere dini inan konusunda belli bir zgr saha brakmaktadr.
Renan'n ifadesiyle "isyan bastrmalarda korkun olan bu byk ve hain
hakimiyet, korunacak bir akidesi olan devletler gibi vesveseli deildir. "6
Fakat otoritesine kar tehdit olarak grd eylemiere ok sert mukabe-
lede bulunmaktadr. Bu artlar altnda -belki de siyasetin ve idarenin
gerei olarak- Yahudilere belli dzeyde hogr gsteren putperest Ro-
ma ile, tarihleri siyasi mcadelelerle gemi ve dini anlaylar dnyevl
hakimiyeti gerektiren "Tanr'nn seilmi halk"nn bar ve huzur ieri-
sinde yaamalar imkanszdr. Zaten yle de olmutur. sa ncesi ve son-
rasndaki Yahudi isyanlar bunun gstergesidir. Dolaysyla Hz. sa d-
neminde Yahudiler, boyun emek zorunda olsalar da, Roma egemenli-
ini haznedemez durumdadrlar. Bekledikleri mesih de -o gn Roma
esaretinde bulunduklar iin- onlar Romallarn elinden kurtaracak bir
ahsiyettir.

Hz. sa dneminde Filistin'in dini corafyasna baktmzda ise,

Yahudilik ve putperestliin blgede hakim inanlar olduunu grmekte-
yiz. Putperestler Roma Devletinin himayesi altndadr, ancak nfus a-

5
6
X. Jacob, ncil
.
Nedir? Tarihi Gerekler,
.
Ankara, 1985, s. 172.
E. Renan, Isa'nn Hayat, ev. Ziya Ihsan, Ankara, 1964, s. 49.
45
 Bekir Zakir OBAN

sndan blge halknn ounluu Yahudidir. Romallar politeisttir. 7 Byle

bir inanta bir takm gelenekler var olmakla birlikte, snrlar aka belli
bir teolojik ve ritel yap sz konusu deildir. Hz. sa ncesinde Yahudilik
ise yekpare bir yap arz etmez. Genel hatlaryla bu yap u ekilde tasvir
edilebilir: Mabed'i merkez edinmi olan Ferisiler ve Sadukiler'den oluan
Ortodoks Yahudilik; Esseniler ve dier vaftizci hareketler gibi Filistin-
rdn blgesinde yer alan ve merkezi Yahudilikten ayr gruplar ile sen-
tezci bir nitelikte olup, kendi inanlar ile yerel ve kltrel baz unsurlar
birletirmi olan Samiriler, yani Heretik Yahudilik. 8

sa'nn, hangi Yahudi akm ierisinde doup byd hakknda

farkl grler varsa da, onun hitap ettii kesim Ortodoks Yahudilerdir.
Bu Ortodoks Yahudilie inan ve dini uygulamalar asndan baktmz
da u hususlar dikkati eker: Hz. sa'nn yaad dneme gelinceye dek
Yahudilikte yerleik bir credo'nun, yani zerinde genel mutabakat olu
mu bir inan sisteminin henz var olmad anlalmaktadr. Bu durum,
ahirete inanan Ferisiler ve byle bir inanc kabul etmeyen Sadukiler r-
neinde grld zere, nemli bir takm konularda dahi birbirine ta-
mamen zt grlere sahip dini gruplarn ayn din ats altnda bir arada
yaayabilmelerini de aklamaktadr. Bununla birlikte, dnemin Yahudi-
leri arasnda Tevrat'ta ifadesini bulan baz temel inan unsurlarnn varl
muhakkaktr. Bunlardan en bata geleni Tanr inancdr. Dini hayatn
merkezinde ise Mabed vardr. Dier yandan Yahudi "Kanun"u, zellikle
Ortodoks Yahudiliin ana bnyesini oluturan Ferisiler nezdinde hayati
bir neme sahiptir. Buna ilaveten, imdi olduu gibi, o dnemde de Ya-
hudilik bu dnya ile son derece ilgili bir din grnmndedir. yle ki, bu
dini asl unsurlar itibariyle tarihten ve siyasetten ayr dnmek neredey-
se mmkn deildir. nemli dini fenomenler ya tamamen bu dnyaya
yneliktir ya da bunlarn bu dnyaya ynelik bir taraf mevcuttur. Yahu-

7
Joseph Campbell Roma'daki bu oktanrcl monolatri (kendi tanrlarnn yan sra
baka tannlara da sayg gsterme) olarak tanmlar. Bkz. Joseph Campbell, a.g.e., s.
204. Campbell ayn yerde bir hususa daha dikkat eker. O'na gre Romallarn inanc
iin bazen "henoteizm" tabiri kullanlmaktadr ki bu yanltr. nk "henoteizm"
Max Mller tarafndan Vedik teoloji iin kullanlan bir terimdir ve burada ayn dini ge-
lenekteki tannlara (Vinu, iva gibi) tapnma sz konusudur. Dolaysyla bu kavram
Romal putperestler iin kullanlamaz.
8
Bkz. . Gndz, "slam'da tekinin Bilimi", Tezkire, 1996, say9-10, ss. 171-189
46
 [Bir Yahudi Olarak Hz. sa]

di kutsal metinlerine baktmzda da, ounlukla bir milletin dini ve siya-

si mcadele tarihini grrz. Rabb'in ve Musa'nn srailoullarna telkin-
leri ounlukla bu dnyaya dairdir. lahi ceza da mkafat da bu dnya-
dadr. Rabbe itaat veya itaatsizlik, sonularn net bir biimde siyasi ve
toplumsal planda gsterir. Mesela, Hakimler Dnemi boyunca,
srailoullar baka ilahiara taptnda Rab fkelenip onlar dier milletie-
rin eline verir. Piman olup tekrar Rab b' e yneldiklerinde onlar esaret-
ten kurtarr. 9
O dnemde Yahudilerin bekledikleri mesih de srf dini deil, askeri
ve siyasi bir kiiliktir. 10 O, Rab b' in, kendisi vastasyla srailoullarn ya-
banc egemenliinden kurtaraca kimsedir. Genelde, Yahudilerin "Babil
Srgn" dneminde byle bir mesih beklentisi ierisine girdikleri syle-
nir.11 Fakat gzden kamamas gereken nokta Udur: Evet, Hristiyanlk
ncesinde Yahudilerce beklenen bir mesih sz konusudur. Ancak, Yahu-
di tarihinde mesih diye adlandrlan baka ahsiyetler de vardr ve bunla-
rn misyonu, gelmesi beklenen ile ayndr. Yani Yahudi mesih inanc bir
tek ahsiyetle ilgili deildir; sz konusu olan bir mesih gelenei veya ku-
rumudur.12
Bir Yahudi Olarak Hz. sa
Shhatleri tartma konusu olmakla beraber, Hristiyanlarn kabul
ettii biimiyle, sa hakkndaki bilgilerimiz neredeyse tamamen Drt ncil
ile snrldr. Sadece Josephus ondan bir iki yerde bahseder. 13 Dolaysy-

9
Bkz. Kitab- Mukaddes, Hakimler blm.
10
Bkz. M. Harris, nekler, Domuz:ar, Savalar ve Cadlar, ev. M. Fatih Gm, Ankara
1995, s. 154, 164, 167; E. Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, Samsun, 1997,
SS. 78-82.
11
E. Sarkolu, a.g.e., s. 193.
2 Tevrat'ta Musa, Harun'un ba zerine mesh ya dker ve onu takdis eder (Levili/er,
8: 12); Samuel'in annesi Hanna, Mesih iin dua eder (Bkz. I. Samuel, 2. Bap);
Samuel tarafndan yala meshedilen Saul Kral olur ve kendisine "mesih" denilir (I.
Samuel, 12: 3); Hakimler dneminde de, Rabbin fkesine maruz kalp esir den
srailoullarn, yine Rab, hep bir kurtarc komutanla, yani bir mesih'le esaretten kur-
tarr. Bkz Hakimler, 1-21.
3 Josephus, Antiquities'te, sa adnda birinin Pilatus tarafndan armha gerildiini ve
onun takipilerine sonradan "hristiyanlar" dendiini yazar. Bkz. Josephus, Jewish
47
 Bekir Zakir OBAN

la, Hristiyan kutsal metinleri dnda, sa'dan sz eden, o dneme ait

baka her hangi bir eser mevcut deildir. Bu metinleri esas aldmzda,
sa'nn Yahudilikle ilikisini adan deerlendirebiliriz:

1- Hz. sa ve Yahudi inanc

sa zamanndaki Yahudilikte yerleik bir akide sistemi olmamasna
ramen, Yahudilerin genelinin sahip olduu temel bir inan erevesinin
var olduunu belirtmitik. Bu inancn ana unsurlarn; Tanr, (Musa bata
olmak zere) dier peygamberler, kutsal metinler, srail halknn seilmi
lii ve mesih beklentisi oluturmaktadr. ncelikle, Yahudilerin mesih
bekledii bir ortamda, beklenen mesih olduu iddiasyla ortaya kan
birinin bu inan yapsna muhalif bir sylernde bulunmas, en azndan
mantksal olarak imkanszdr. Nitekim ncillerde de sa'nn, yukarda say-
dmz ana unsurlar asndan, Yahudi inancyla mutabk olduu gr-
lebilir.
Drt ncil' de sa'nn, daha sonraki Hristiyanlkta var olan ekliyle,
bir teslis dncesini aka dile getirdiine rastlanmaz. O, Tanr' dan
"Baba" diye sz etmekte ve bir "Kutsal Ruh"tan bahsetmektedir. Ancak
bunlar, Yahudilerin hi aina olmad tamamen "yeni" eyler deildir. 14
"Tanr'nn olu" tabiri de Yahudilerin bildikleri ve bekledikleri mesih iin
-mecaz! anlamda- kullandklar bir isimdir. 15 sa'nn dayand Rab, tm
zellikleriyle, Yahudilerin ilah olan "Rab"tr ve doal olarak insanlardan

Antiquities, 1rans. by H.J. Thackeray ve dierleri, Loeb Classical Library, London

1966, i. 110-114. The Jewish War' m "Slav versiyonu" nda ise zetle unlar sylen-
mektedir: "O zamanda insan gibi grnen fakat insanst zelliklere sahip bir adam
ortaya kt. Bazlar onun lleri dirilttiine ve hastalklar mucizevi bir ekilde iyile
tirdiine, bazlar ise onun gkten geldiine inanyorlar." Josephus, The Jewish War,
1rans. by G.A. Williamson, Penguin Books, Great Britain 1969, s. 398, 399. Bununla
birlikte, Williamson'un da iaret ettii gibi, ncillerle gsterdii paralellik, ad geen
versiyondaki bu ifadelerin esere sonradan eklenmi olduu phesini uyandrmakta
dr. Bkz. a.g.e., s. 396.
14
Bkz. Tesniye, 32: 6; II. Samuel, 7: 14; k, 35: 30-34.
s Bkz. Gnay Tmer, Hristiyanlkta ve slamda Hz. Meryem, Ankara, 1997, s. 15.
Annemarie Schimmel'e gre de, Eski srail'de Tanrnn "Baba" sfat vardr, fakat
onun daha ok "Rab-Kral" sfat ne kmtr. sa ise "Tanr-Baba"y ne karm ve
mecaz! manada O'nun olu olduunu sylemitir. Bkz. A. Schimmel, Dinler Tarihine
Giri, Ankara, 1955, s. 121.
48
 fBir Yahudi Olarak Hz. sa]

ve sa'nn kendisinden ayr bir varlktr. sa, O'na kar bir kul gibi davra-
nr ve bir insan gibi dua eder: " .. .Baba, adn kutsal klnsn. Egemenliin
ge/sin. Her gn bize gndelik ekmeimizi ver. Gnahlarmz bala ... " 16
Renan'n da iaret ettii gibi, "sa'nn kendisini Tanr veya Tanr'ya eit
sayd iddias, Yuhanna ineili'nde bile bir Yahudi iftiras olarak gsteri-
lir. "17 O, kurtuluun Yahudilikte olduuna inanmaktadr. 18
sa, "retmenimiz" dedii Musa ve dier Yahudi peygamberlerin-
den her zaman sayg ile sz eder. 19 Dahas, muhataplarna ska Musa ve
dier peygamberlerin kitaplarndan deliller gsterir. 20 ncillerde onun,
Yahudi olmayan birka kiiyle dosta diyaloglara girdii ifade edilmekte
ise de, yine ayn ncillerde sa'nn, retisi iin Yahudi olmayan kimseleri
muhatap kabul etmediini net bir ekilde dile getiren pasajlar mevcut-
tur. z

2- Dini Uygulamalar Asndan sa ve Yahudilik

zellikle o dnemdeki hakim eilim olan Ferisilerin "Yahudi Ka-
nunu"na ne derece nem verdikleri gz nne alndnda, sa'nn dini
uygulamalar bakmndan zamann Yahudileri gibi davranp davranmad
n sormak, doal olarak onun Kanun'a uyup uymadn irdelemektir.
ncillerde, bu adan, baz Yahudilerin -zellikle de Ferisilerin- sa'y u
konuda eletirdiklerini okuruz:
a) Sebt Gnne riayet: Sebt gnnde rencilerinin bir buday
tarlasndan geerken baaklar koparp yemeleri ve ayn gn kendisinin
de baz hastalar iyiletirmesi nedeniyle Yahudiler sa'y Cumartesi yasa-

6 Matta, 6: 9-12; Luka, ll: 2-4.

? Renan, a.g.e., s. 184. Burada bahsedilen pasaj Yuhanna, 5: 18'dir.
s Yuhanna, 5: 22.
9 Yeni Ahit'te, Eski Ahit peygamberlerinden sadece birkann ismi zikredilmez. Bunun
dnda tm Eski Ahit peygamberlerine atflar vardr. Yahya dnda Yeni Ahit'te en
ok zikredilen peygamber Musa'dr (89 yerde ismi geer), Onu Davud (66 yerde) ve
aya (23 yerde) takip eder.
20
rnek olarak bkz. Markos, 12: 26; Luka, 3: 4.
2
"sa On ikileri u buyruklada halkn arasna gnderdi: dier milletiere ait yerlerin hi
birine girmeyin, Samiriyelilere ait ehirlerin de hi birine girmeyin" (Matta, 10: 5);
"Ben yalnzca srail halknn kaybolmu koyunlarna gnderildim" (Matta, 15: 24).
49
 Bekir Zakir OBAN

n ihlal etmekle sular. Fakat sa bu ithamlar karsnda, Cumartesi ya-

san ihlal etmek gibi bir niyeti olmadn belirtir ve onlara hem Eski
Ahit'ten, hem o dnemin Yahudilerinin uygulamalarndan rnekler vere-
rek, hem de mantksal aklamalarda bulunarak, bunlarn yasan ihlali
anlamna gelmediini ifade eder. 22

b) Temizlik: sa -tipik bir Ferisi adeti olan- yemekten nce ve sonra

elierin ykanmasna dikkat etmedii iin eletirilmitir. Ona gre ise "in-
san, azndan girenler deil, kanlar kirletir. "23
c) Dindar Yahudilerin ho bakmadklar insanlarla diyaloga girme-
si: sa'nn itiraz gren bir dier uygulamas da, vergi mltezimleri ve g-
nahkar insanlarla muhatap olmas ve onlarla yemek yemesidir. Am ha
aretz (temiz olmayanlar) ile ilikiye girmesini eletiren Ferisilere sa yle
karlk verir: "Ben doru kiileri deil, gnahkarlar armaya geldim." 24

Grld zere, sa'nn zaman zaman eletiriye urayan bu dav-

ranlarndan sadece ilki, yani Sebt gn ile ilgili olan dorudan Ka-
nun'la balantldr. Dier iki husus Tevrat'ta aka ifade edilen ve Ya-
hudilerin tamamnn dikkat ettii konular olmayp daha ok Ferisilerin
hassas davrand eylerdir. Sebt gn yasa konusunda da, sa'nn bu
emre kar gelmek veya onu lzumsuz grmek gibi bir tavr ierisinde
olduunu sylemek zordur. nk o hibir yerde byle bir eyi ifade
etmez. Onun kar olduu, ekiki davranlmas ve bu yasan insan iin
olduunun gz ard edilmesi, yani amala aracn kartrlmasdr: "nsan
Sebt gn iin deil, Sebt gn insan iindir. "25
ncillerde sa'nn sadece Sebt gn iin deil, Kanun'un tm hak-
knda da olumsuz bir sz sylediine ahit olmayz. O, Kanun'a uymann
ekle indirgenmesine ve iin ruhunun arka plana itilmesine kardr. Yok-
sa Kanun'u ksmen de olsa deitirmek gibi bir niyete sahip deildir:
"Kutsal Yasa'y ya da peygamberlerin szlerini ykmak iin geldiimi
sanmayn. Ben ykmaya deil bilakis tamamlamaya geldim. Size doru
sunu syleyeyim, gk ve yer ortadan kalkmadan, her ey gerekleme-

22
Bkz. Matta, 12: 1-5; Markos, 2: 23-28; Luka, 6: 1-11; Yuhanna, 5: 9-18.
23
Bkz. Matta, 15: 1-20; Markos, 7: 1-23.
24
Bkz. Matta, 9: 11-13; Markos, 2: 15-1 7; Luka, 15: 1-7.
25
Markos, 2: 27.
50
 [Bir Yahudi Olarak Hz. saj

den, Kutsal Yasa'dan ufack bir harf ya da bir nokta bile eksilmeyecek.
Bu nedenle, bu kurallarn en kklerinden birini kim bozar ve insanlara
yle retirse, Gklerin Melekutunda kendisine en kk denilecektir; ve
onlar kim yapar ve retirse Gklerin Melekutunda kendisine byk
denilecektir. "26
sa Yahudi Kanunu'na muhalefet etmedii gibi, buradaki kurallara
uyma asndan, ahlaken daha byk bir titizlik istemektedir: "Eski za-
man adamlarna 'ldrmeyeceksin' ve 'kim birini ldrrse hkme
mstehak olacaktr' [k, 20:3; Tesniye, 5:1 7] denildi. Fakat ben size
derim; kardeine kzan her insan hkme m stehak olacaktr... 'Zina et-
meyeceksin' [k, 20:14] denildiini iittiniz. Fakat ben size derim; bir
kadna ehvetle bakan her adam zaten yreinde onunla zina etmitir ...
ve yine eski zaman adamlarna 'Yalan yere and etmeyeceksin ve
andlarn Rabbe deyeceksin' [Levililer, 19:12; Saylar, 30:2; Tesniye,
23:21] denildiini iittiniz. Fakat ben size derim; hi and etmeyin ... "27

3- Siyasi Tavr Asndan sa ve Yahudilik

S. H. Nasr, brahim'in inanc, Musa'nn kanunu ve sa'nn manevi
yolu; slam Peygamberi'nin ise tm bu zelliklerin bir sentezini temsil
ettiini syler. 28 Gerekten de slam dnyasnda, Yahudiliin ar ekilde
dnyevlletii, ardndan gelen Hristiyanln kar uca geerek tamamen

26
Matta, 5: 1-19. Ayrca sa, iyiletirdii hastalara dahi Musa'nn Kanunu gereince
Rabbe takdime arz etmeleri gerektiini syler, bkz. Matta, 8: 1-4; Markos, 1: 40-45;
L,uka, 5: 12-16. Kur'an'da bu konuda, sa'nn "Tevrat' tasdik etmekle birlikte, onda-
ki baz haramlar helal klmak iin gnderildii" ifade edilmektedir (Al-i mran, 50).
Fikri Yavuz gibi baz mtercimler ayette geen "baz haramlar" ibaresinin nne, pa-
rantez kullanmakszn "i ya ve deve eti gibi" cmlesini eklemektedirler, fakat met-
nin kendisinde byle bir ifade yoktur (bkz. Fikri Yavuz, Kur'an- Kerim ve Meal-i
A/fsi, stanbul, tarihsiz).
27
Matta, 5: 21-22, 27-28, 33-34. Josephus'a atfedilen The Jewish War'n Slav Versi-
yonu'nda sa'dan bahsedilirken onun "birok ekilde eriat ihlal ettii" ifade edil-
mektedir (The Jewish War, s. 398, 399). Bu eer doruysa, dnemin sa'ya kar
kan Yahudilerinin; uydurma ise de, zaten Yahudilikle balarn koparm, Kanun kar-
lt Hristiyanlarn fikri olsa gerektir.
28
Bkz. Seyyid Hseyin Nasr, slam'da Dnce ve Hayat, ev. F. Tatllolu, stanbul,
1988, s. 302.
51
 Bekir Zakir OBAN

ruhani bir havaya brnd, son olarak gelen slam'n ise bu ikisi ara-
snda bir denge ortaya koyduu eklinde bir forml zaman zaman dile
getirilir. Formller caziptir, fakat her zaman fazla genelleyicidirler. rne-
in, Yahudiliin fazla dnyeviletiini, buna kar karken sa'nn da
"kantarn topuzunu kardn" ifade ederek, sa iin " ... yllk tebli-
inde yeryz, igdler ve siyaset (dinin temel dinamikleri) hemen he-
men yok gibidir. ncil'in btn satriarna sinmi olan semavilik, uhrevilik
ve ruhaniliktir" 29 demek, ancak ncilleri hi okumam biri iin mmkn-
dr. sa'nn yaad dnemde din ve siyaset birbiri ierisindedir. 30 Daha
nce de belirttiimiz gibi, Yahudilerin bekledii mesih de kendisine dini
olmaktan ok siyasi ve askeri misyonlar atfedilen bir kiiliktir. 31 Ve o d-
nemde, sa dnda, kendisinin mesih olduunu iddia eden birok kii
ortaya kmtr. 32
Peki, Vaftizci Yahya'nn dahi siyasi gerekelerle ldrld bir or-
tamda Yahudilerin kitabnda yazl olan mesih olduunu iddia eden sa,
olmamas gerektii kadar bar birisimiydi? Gnmzde Hristiyanlk
her tr iddete kar olan bir sevgi dini olarak takdim edilmektedir. Ancak
tarih bunun byle olmadn gsterdii gibi, gnmz Hristiyanlarnn
sa hakknda izdii portrenin de tamamyla gerei yanstmad kanaa-
tine varmak iin ncillerde nemli ipular vardr:
a) Her eyden nce, sa bir "Tanrsal Krallk" tan (veya "Gklerin
Egemenlii") sz eder. 33 ncillerde ve geleneksel Hristiyan yorumlarnda
bu ifadenin bu dnyaya ynelik olmad, eskatolojik/ahiretle ilgili bir
anlam haiz olduu sylenmektedir. Ancak, ayet o dnem artlar dikka-

29
lhami Gler, "Dnyann Bana Gelen 'Derin Sapknlk': Dnyevileme", slmiyat,
IV, 3 (Temmuz-Eyll2004), s. 38, 39.
30
Bkz. M. Harris, a.g.e., s. 141.
31
Bultmann'n ifadesiyle "srail Halknn milliyeti bir inanc olarak varolan mesih fikri,
Davud Krallnn ihyas anlamna gelir ve beklenen Mesih de Davud gibi bir kral, bir
sava kahramandr." R. Bultmann, Primitive Christianity, s. 81.
32
Harris, Josephus gibi baz yazariara dayanarak M.. 40 - M.S. 70 yllar arasnda
yaam en az be Yahudi asker-mesihten sz eder: Athrongaeus, Theudas, Felix tara-
fndan idam edilen adsz "hain", Msrl yahudi "sahte peygamber" ve Menahem. Bkz.
M. Harris, a.g.e., s. 149.
33
Bu tabir daha ziyade Matta'da youn olarak geer (bkz. Matta, 3: 1; 4: 1 7; 5: 19,20;
13: 33, 44, 45, 47, 52 vd.) Ayrca Matta nci/i, gsterdii Yahudi eilimi asndan di-
er incillerden belli lde farkldr.
52
 [Bir Yahudi Olarak Hz. sa]

te alnr, hem Yahudilerin hem de Romallarn psikolojisi gz nnde

tutulur ise bu kavramn yukarda yorumland ekliyle anlalmasnn ok
zor olduu grlr.
b) Kuds'e geldiinde, sa'nn Mabed'e girii olayl olmutur. O,
Mabed' e girdiinde oradaki btn satclar ve al veri yapanlar kov-
mu; para bozanlarn masalarn, gvercin satanlarn sehpalarn devir-
mitir.34

c) ncillerde, tutukianma annda bir atma olduuna ynelik

iaretler vardr. nk sa, tutuklanmasnn ncesinde havarilerine "klc
olmayan abasn satp bir kl alsn "35 der. Tutuklanmas srasnda da
sa' nn yanndakilerden biri askerlere saldrarak onlardan birinin kulan
uurmutur. 36

d) nsanlardan bazlar (bunlar tabi ki Yahudidir) ona alenen "Ya-

hudilerin kral" diye hitap eder ve sa'nn buna hibiritiraz olmaz. 37
e) Vali Pilatus'un nnde iken, Pilatus ona sorar: "sen yahudilerin
kral msn?" sa'nn cevab "sylediin gibidir" eklindedir. 38 sa armha
gerilirken de, alay etmek iin Romal askerlerce bana dikenden bir ta
konur ve zerine bir su taftas aslr: "Bu, Yahudilerin Kral sa' dr. " 39
Grld zere, zellikle sa'nn armha gerilme tablosu tama-
men siyasi bir anlam tar. Ayrca onun, Romallarca "Yahudilerin kral"
denilere k armha gerilmesi (armha gererek idam etmenin Roma mpa
ratorluunda ancak devlete bakaidranlara verilen bir ceza olduunu
hatrlatalm} ayn zamanda tm Yahudilere hakaret anlamna gelmekte-
dir. Zaten, Yuhanna'daki anlatma gre, bu durum sa'nn tutuklanmasn
"salayan" Yahudi din adamlarnn bile kanna dokunmutur. Onlar, su

34
Bkz. Matta, 21: 12-13; Markos, ll: 5-19; Luka, 19: 45-48; Yuhanna, 2: 13-22.
35
Luka, 22: 36.
36
Matta, 26: 51; Markos, 14: 47; Luka, 22: 50.
37
Bkz. Luka, 19: 37-41; Yuhanna, 12: 12.
38
Matta, 27: ll; Markos, 15: 2; Luka, 23: 3.
39
Matta, 27: 32-44; Markos, 15: 21-32; Luka, 23: 26--43; Yuhanna, 19: 17-27. Kilise-
lerdeki armha gerilmi sa tasvirlerinde yer alan "INRI" harfleri bu yaftaya iaret et-
mektedir ve Latince IESVS NAZARENVS REX IVDIEORVM"un, yani "Yahudilerin
Kral Nasral sa" ibaresinin ksaltlm eklidir.
53
 Bekir Zakir OBAN

yaftasndaki ibareye itiraz ederek, Pilatus'a '"Yahudilerin Kralz' diye

yazma, 'Ben Yahudilerin Kralzym dedi' diye yaz" derler. 40 Valinin cevab
u ekildedir: "ne yazdmsa yazdm. "41

sa'nn hibir Yahudinin olamayaca kadar bar birisi olmad

nn en nemli kant, herhalde, Yahudilerin onu eletirirken sylemedik-
leri bir eydir: Ferisiler ve dier baz Yahudilerce sa eitli ekillerde ele
tirilmitir, ancak bir "kurtarc-mesih" bekleyen Yahudiler, sa'ya hibir
zaman "sen bizi bu (barsever) halinle mi kurtaracaksn?" eklinde bir
itirazcia bulunmamlardr. Kald ki, sa'y bir bar elisi eklinde tasvir
eden ncillerin anlatmn pek inandrc bulmayanlar hi de az deildir.
rnein, "ncelikle biz" der Marvin Harris, "sa'nn ne zaman konutu
u konusunda yanlg ierisinde olmayabilirsek de onun ne konutuu
hususunda yanlg ierisinde bulunduumuzu varsaymak iin pek ok
neden vardr" .42 Ayrca unlar ekler: "Hristiyan ncilleri sa'nn Yahudi
kurtulu sava ile olan ilikisini yorumlamadklar gibi onun szn bile
etmezler. Siz eer yalnzca nciilere dayanrsanz, sa'nn yaamnn b-
yk bir blmn tarihin en yabanl ayaklanmalarndan birinin tam orta-
snda geirmi olduunu bilemezsiniz... ve sa'nn Yahudi ihtilalcilerin
askersel-Mesihsel bilinlifiini yok etme yolundaki Roma giriiminin bir
kurban olarak lmesinden en az kuku duyan siz olursunuz. "43

Harris' e gre sa' nn gerek retilerinin, Yahudilerin asker mesih

geleneinden kopmu olmas imkanszdr. ncillerin bu anlatm, M. 70
ylnda Kuds'n dmesinden sonra meydana gelen bir nevi tepkinin
rndr ve eer sava Romallar aleyhine sonulansayd bar bir
mesih inanc gelimeyecekti. Havarilerin hibiri "br yanan evirme-
ye" hazr olmad gibi, onlara iddet artran lakaplar vermi olan sa
da Mabed' de insanlara kamyla saldrmaya kadar ii ileri gtrmtr.
O, "yeryzne bar deil kl getirmeye geldim" diyebilmi biridir. 44

40
Yuhanna, 19: 17-22.
41
Yuhanna, 19: 17-22.
42
M. Harris, a.g.e., s. 153. Annemarie Schimmel' e gre de "sa'nn hayat ve doktrinini
Drt ncil' den tamamyla anlayamayz" (A. Schimmel, a.g.e., s. 117). Bu ncillerdeki
anlatm farkllklar ve elikili ifadeler hakknda ayrca bkz. aban Kuzgun, Drt ncil
Farkllklar ve elikileri, Ankara, 1996.
43
M. Harris, a.g.e., s. 139.
44
Matta, 10: 34
54
 !Bir Yahudi Olarak Hz. sal

Ferisilerin kendisine sorduklar "Kaysere vergi verelim mi?" sorusuna

karlk, onun "Tanr'nn eylerini Tanr'ya, Kayserin eylerini Kaysere
verin" eklindeki cevabnn -Galileli Yahuda'nn vergi isyanna katlm
olan- Yahudiler iin tek bir anlam olabilirdi: VERMEYiN. Ama ncillerin
yazarlar ve onlarn okuyucular byk bir olaslkla Galileli Yahuda hak-
knda hibir ey bilmiyorlard, bu nedenle de onlar sa'nn ok kkrtc
olan yantn yanl bir varsaymla, Roma ynetimine kar gerekten
uzlamac bir tutumu gsteren bir yant olarak kabul ettiler. 45 Oysa Resul-
/erin leri'ndeki ifadelere gre, sa'nn ldkten sonra dirilmesinin bile
havariler iin siyasi bir anlam vardr: Onlarn dirilen sa'ya ynelttikleri
ilk soru "srail'e imdi sen Krall geri verecek misin?" olmutur. Vahiy
Kitab'nda ise sa, beyaz bir at zerinde, "batanbaa kanl bir giysi iin-
de" Tanr'nn dmanlaryla savamak ve milletleri "demirden bir asa"
ile ynetmek zere geri dnen bir komutan olarak tasvir edilir. 46
Yahudi, ama Hangi Mezhepten?
Hz. sa genellikle, dnemindeki dini akmlardan biriyle ilikilendi
rilmeye allmtr. Hatta bazen onun balantl grld gruplar ieri-
sinde, Zealotlar ve Esseniler gibi, birbirine zt yaam tarzlarn benimse-
mi olanlar vardr. 47 Bununla birlikte, dnemin, sa ile balantl olduu
dnlen Yahudi grubu Zealotlar, Esseniler ve Ferisilerdir.

Bazlar, sa'nn ar milliyeti ve iddet yanls Zealotlarla pheli

ilikiler ierisinde olduu kanaatindedir. 48 Kimilerine gre ise zaten
sa'nn havarilerinden en az alts Zealottur. Bunlara "ln olu" anla-
mnda Bar Yonim dendii gibi, bir ksmna da sa'nn muhafzln yap-

45
Bkz. M. Harris, a.g.e., ss. 160-163, 174.
46
A.g.e., s. 166.
47
Bkz. F.E. Peters, Children of Abraham, Princeton University Press, New Jersey, 1984,
s. 19. Genel tasvirleri itibariyle Esseniler ve Zealotlar ayr dnyalarn insanlar gibi g-
rlebilir (Aytun Altndal bu iki topluluun o zamann Yahudiliinde iki ar ucu tem-
sil ettiini syler, bkz. Aytun Altnda!, sa, ev. S. zbudun, stanbul, 1993, s. 31).
Ancak bu iki grup arasnda -zellikle her ikisinin de Massada'da nemli faaliyetlerde
bulunmasndan dolay- bir iliki olabileceini dnenler de vardr. Bkz. Geza
Vermes, The Dead Sea Serolis in English, Penguin Books, Great Britain, 1977, s.
273.
48
Bkz. F.E. Peters, a.g.e., s. 18, 19.
55
 Bekir Zakir OBAN

tklar iin Bar Jesus (sa'nn oullar) denmektedir. 49 Eer bir "bar
prensi" deil de tipik bir Yahudi mesihi ise ve siyasi bir mcadelenin
bakahraman ise, bir Zealot olmasa da, sa'nn bu grupla bir takm ba
lantlarnn olduu dnlebilir.

sa'nn bir Esseni maarasnda doup yetitii iddias ise daha ok

ruhulua ve ezoterizme eilim gsterenierin bir fantazisidir. Evet, birok
yazar Essenilerio Hristiyanlk ile bir takm benzerlikler gsterdii dn-
cesindedir. 1947'de bulunan ve Essenilere ait olduuna inanlan l
Deniz Yazmalar'nn kefi ile bu irtibatlandrma daha da artmtr. 5 Fakat
hakl olarak, sa'nn ve Hristiyanln Essenilik ile bir ilgisi olmadn,
hatta bunlarn birbirine kart eilimler olduunu savunanlar da vardr. 51
Zira Essenilerio asketik yaam tarz ile sa'nn "mesih"liini telif etmek
olduka gtr.
Ferisilere gelince; sa'nn, Ferisilerle srekli mcadele ettii ve onla-
ra ar ithamlar ynelttii ncillerde kaytldr. Ancak bu, ayn tabana hi-
tap eden siyasi partilerin dmanl veya ayn kitleye hitap eden sanat
lar arasndaki rekabet gibi anlalmaldr. Zira yle grnmektedir ki,
sa'nn kendisi de -daha sonraki Ortodoks Yahudiliin atas olan- Ferisi
geleneine mensuptur. S.W. Baron'a gre, "eer sa Yahudi ise -ki Ya-

49
Muhammed Ataurrahim, Bir slam Peygamberi Hz. sa, ev. Krat Demirci, stanbul,
1997, s. 40. Ayrca, yazara gre sa'nn tutuktanmas olay da Romallarla giriilen
byk bir atma akabinde meydana gelmitir. Bkz. a.g.e., s. 41 vd.
50
sa'y veya Hristiyanlkla Esseniter arasnda benzerlik veya iliki grenler iin bkz.
Bkz. Y. Kutluay, slam ve Yahudi Mezhep/eri, Ankara, 1965, s. 1 72; Geza Vermes,
a.g.e., s. 71; H. rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s. 5; M. Harris, a.g.e., s. 166;
D. Cannon, Jesus and the Essenes, Ozark Montain Publishing, United Kingdom,
1998; M. Ataurrahim, a.g.e., s. 27, 28, 32, 40. Esseniter ve l Deniz Yazmalar ile
ile mstakil bir alma iin bkz. smail Kazez, Esseni/er ve l Deniz Yazma/ar, ba-
slmam yksek lisans tezi, O.M.. Sosyal Bilimler Enst., Samsun, 2001. Burada H
ristiyanlk-Esseniler ilikisi tartmas iin bkz. s. 216 vd. Sz konusu yazmalarn Trk-
eye olduka zensiz yaplm bir evirisi iin bkz. Geza, Vermes, l Deniz Par
menleri, Kurman Yaztlar, ev. Nurfer elebiolu, stanbul, 2005.
5
Bkz. A. Edersheim, The Life and Times of Jesus the Messiah, Mac Donald Publishing
Company, Virginia, iii. 325 (eserin basm tarihi yoktur, ancak yazarn nsznden ilk
kez 1883'te basld anlalmaktadr); A.R.C. Leaney, The Jewish and Christian
World 200 BC to AD 200, Cambridge University Press, Cambridge 1989, s. 36; A.
Altnda!, a.g.e., s. 52; Joseph Campbell, a.g.e., s. 242, 298.
56
 [Bir Yahudi Olarak Hz. sa]

hudilikten hibir zaman ayrlmamtr- o bir Ferisi Yahudisidir" .52 Ayrca

Geza Vermes ve Paul Johnson gibi yazarlar da sa'nn Hillel ekolne
bal bir Ferisi olduunu sylerler. 53 Ve bazlarna gre, ncillerde
Ferisilere ynelik olarak sa'ya syletilen irkin szler, gerei yanstma
d gibi, ayn zamanda "sa'nn misyonunu simgelernesi gereken yar-
dmseverlik dsturunun irkin bir ihlalidir."
54

Tm bunlarla birlikte bizim iin nemli olan, hangi ekole mensup

veya yakn olursa olsun, sa'nn ncillerde hibir zaman toplu olarak Ya-
hudileri hedef alan bir sz sylememi olmasdr. Yahudilerden de sa'ya
kar kitlesel bir eylem meydana gelmediini biliyoruz. Hatta, Chance'nin
de ifade ettii zere, Yeni Ahit'teki anlatrnn aksine, sa'nn armha ge-
rilmesi hadisesinde Yahudi halknn bu olaya tepkisiz kalmam olmas
gerekir. 55 Kald ki pek ok Yahudi yazarn dile getirdii zere, armh
hadisesi aslnda dini (yani Yahudi etkisiyle) deil, siyasi (Roma mpara
torluu ile ilgili) bir olaydr. 56

Sonu
Sonu olarak diyebiliriz ki; Hz. sa hakkndaki bilgilerimiz tamamy
la kutsal metinlere dayanr. Bu kutsal metinler de Hristiyanlar iin ncil
ler, Mslmanlar iinse Kur'an- Kerim'dir. sa, sonradan Hristiyan teo-
lojisinin tasvir ettii biimiyle "kurtarc bir bar elisi" deildir. Yahudi
mesih gelenei ile uyum arz eden siyasi ve dini bir aktrdr. ncillerde de

52
S.W. Baron, A Social and Religious History oftheJews, New York, 1958, II, s. 67.
53
K. Armstrong, Tanr'nn Tarihi, ev. O. zel-H. Koyukan-K Emirolu, Ankara, 1998,
s. 116. Renan da sa'nn Hillel'den etkitenmi olduu fikrindedir. Bkz. Renan, a.g.e.,
s. 33.
54
K. Armstrong, a.g.e., s. ll 7.
55
Chance'ye gre Luka'nn, armh olay ile ilgili olarak, Resullerin leri'ndeki anlatm
(genellikle Resullerin leri'nin yazar Luka kabul edilir) birok adan tutarszdr. Bu-
rada, Yahudi liderlerinin yan sra, sa'nn lmne, sanki Yahudi halknn da tepkisiz
kald ima edilmektedir ki -gerek dini gerek siyasi durum gz nne alndnda- bu
mmkn deildir. Bkz. J. Brodley Chance, "The Jewish People and the Death of
Jesus in Luke-Acts: Same lmplications of an lnconsistent Narrative Role", Soeiety
of Biblical Literature, 1991 Saminar Papers, ed. E.H. Lovering, Atlanta, ss. 50-81.
56
Bkz. Solamon Zeitlin, 'The Ecumenical Council Vatican II and the Jews", The Jewish
Quarterly Review, vol. 56, no. 2 (Oct. 1965), ss. 93-97.
57
 Bekir Zakir OBAN

bunun izlerini grmek mmkndr. Dnemin baz Yahudileri ile at

maya girmise de, o aslnda Ferisi geleneine mensup bir Yahudidir ve
Yahudilikten hibir zaman ayrlmamtr. Onun amac yeni bir din kur-
mak deil, var olan inanc ihya etmektir. Bu dnce, Hz. sa'nn nceki
peygamberlerin izgisini devam ettirdiini ve Tevrat' dorulayc olarak
gnderilmi olduunu beyan eden Kur'an- Kerim'e de uygun bir yakla-
mdr.57

57
Bkz. Al-i m ran, 50; Maide, 46; Saf!, 6.
58