110

identycznym tylko zdaniom (Simplicius in phys. Arist.

p. 20. i podug Diog. Laert.
kategoryczno-przeczcym II. 135.)
(anoqmua a odmawia
mw amparwv) rw

nie jak warunkowym i zoonym.

ODDZIA TRZECI

DoKADNmJszE sYsTEMA'rA KTnu z SoKnATEsA

szKoY wYNmNY.
gms
_ Plato wznis w Akademii dokadniejszy dogma
tyczny Systemat lozolii z stanowiska czystej' idei, ucze
_zajego Aristoteles z stanowiska rzeczywistoci. Z cy
`nizmu powsta Stoiczny, a zcyrenaicznego Epikurei
czny Systemat. Dogmatyzm Stoikw, pohudzil Akade
mika Arkesilausa do sprzeciwienia si, z czego utwo
rzy si Skeptycyzm nowej Akademii. Tak wic zpraktycz
nej szkoySokratesa powstay cztery dogmatyczne Syste
mata, ktre si w teoretycznych i praktycznych odrniay
zasadach i scilejszy Skeptycyzm.
1.PLATa
gma
rda: Dziea Platona, z ktremi poczy potrze
ha Tiedemanna Argumenta dialogorum Platonis (WXII.
T. ed. Bip.) i Schleiermachera przekad dzie Platona,
Wyd. ll. T. I. 1. 2.11. 1. 2. 3.111. 1. Guil. von Heusde
Specimen criticum in_Platonem; acc. Wyttenhachii Epi
stola ad auctorem Lugd. Bat. 1803. 8. Aristotcles. Ci
cero. Plutarchus (mianowicie Quaest. Plat.) Sextus Empi
ricus , Apulejus dc doctrina Platonis, Diogenes Laert.
- lib. III. Timaeus, Suidas. `
Nowsze pisma o yciu, nauce i pismach Platona w powszechnoci:
Ma rs. Fici ni vita Platonis przed jego przekladem Platona.
Remarks on the Life and Writings of Plato, with answer to the prin
cipal objections against him, and general view of his Dialogues,
Edimb.1760. 8. (po niemiecku Entwurf von Plato,s Leben, nebst
 111

Bemerkuugen ber dessen schriftstellerischen und philosophischen

Charakter, a. d. Engl. mit Anmerkungen und Zustzen v. H.
Morgenstern. Leipz. 1797. 8. `
VV. G. Tennemann System der Platoniscben Philosophie. Lep
zg. 1792-95. 4. Tomy 8. '
Fried. Ast Platons Leben und Schriften. Ein Versuch etc. als
Einleitung in das Studium des Platon. Leipz. 1816. 8.
Ferd. Delbrck Platon. Eine Bede. Bona. 1819. 8.
Joseph. Socher ber Platons Schriften. Mnchen. 1820. 8.
` (pismo dotyczce szczeglnij ich prawdziwoci i kolei czasu.)
James Geddes Essay on the composition and manner of writing
of the Ancients, particularly Plato. Glasg. 1748. 8. po niemie
cku w Sammlung vermicbster Schriften zur Befrdcrung der sch
nen Wissenschaften und freien Finste. T. Ill. Zesz. 2. T. IV.
Zesz. 1. 2.
i i
K

0 systemacie Platona w szczeglnoci:

Joh. Bapt. Bernardi Seminarium philosophiae Platonis. Venet.
1599-1606. llI. Voll. fol.
Bud. Goclenii idea philosophiae Platonicae. Marb. 1612. 8.
L ud. Mora i nvillie re Examen philosophiae Platonicae. 1659. 8.
Sam. Parker a free and impartial censure of Platonic philosophy.
Lond. 1666. 4.
Jo. Jac. VV agncr VVrterhuch der platon. Philosophie. Gtting.,
1799. 8. (wraz zrysem lilozoi Platona.)
Joh. Fred. Herbart de Platonici systematis fundamento. Gottl.,
1805. 8. porwn. z jego Lehrbuch zur Einl. in die Philosoph.
Wyd. II. Oddzial IV. Rozdz. 4. i
Phil. Gu il. vo n He usde initia pbilosophiae Platonicae Pars I. II.
Ultraj. 1827. 8.

P-lato zAthen (ur. 430. albo 429. r. Ol. 87. 3. lub

4. r.) waciwie Aristokles, syn Aristona i Perictiony,
z rodu Codra i Solona, odebra znamienite talenta na poet
ilozofa. Drugie wzbudzi w nim Sokrates. Z zawodu
politycznego, do ktrego wielk miaskonno, wysuny
go wczesne zaburzenia, wyuzdana demokracya i upa
dek obyczajw. (Epist. VII.). Talnta jego pielgnowane
byy starannie wasn jego pilnoci, poetycznemi usio
waniami, nauk matematyki, podrami (zwaszcza do
Italii i Sicilii) i zwizkiem z najgoniejszcmi mdrcami
Atben. Mylenie jego rozwino si pod wpywem nauki
112

Heraklitw z ktr go wczenie Rratylus obezna (Arist.

Met. I. 6.) dalej, omioletniego obcowania z Sokratesem
(Xen. Met. III. 6. Apulejus.) izaznajomienia si z Py
thagorejczykam'i w wielkiej Grecyi. * Tym sposobem sta
si wielkim, penym ducha filozofem, ktry co do wie
lostronnoci, gbokoci, bystroci i yjcego przedsta
wienia swoich Idei i widokw, jestprawie jedynym, a
z wzgldu moralnego charakteru godnym, aby stan obok
Sokratesa. Zaoy lilozozzn szko w Akademii, kt
ra przez dugi przecig czasu wydawaa szlachetnych ludzi
i wybornyeh mdrcw. Plato umar Ol. 108. t. . 348. r.
pr. Chr.
* Jo. Guil. Jani Diss. de institutione Platonis. Viteb. 1706. de
peregrinatione Platonis ib. eod.
Chph. Bitter de praeceptoribus Platonis. Gryphisw. 1707. 4.
O stsunkn jego do Xenophonta Aug. Bekh progr. de simultate,
quam Plato cum Xenophonte exercuisse fertur. Berol. 1812.4.

g 130.
Pisma jego, powikszej czci dialogi, ' arcydziea
poetycznego ilozoficznego ducha (std te lilozoficzncje
go mythy "), s jedynem czystem rdem z ktrego pozna
mona rozumowania, a nie cakowity jego Systemat., po
niewa znajdoway si aypaqm doyyara; pisma za Platona
i uczniw jego zaginy. (Epist. II. VII. XIII. Phaedrus
Vol. X. p. 388. Alcibiades I. Vol. V. p. 59. de rep.
IV. Vol. VI. p. 358. sq. Arist. Phys. IX. 2. de gener.
et corrupt. II. 3. Simplicius Comm. vin Arist. lihr. de ani
ma I. p. 76. Suidas). Przypuszezenie filozoi esoterycz
nej na mylnej opiera si podstawie. wszake, mimo pism
Platona, niemona pomija oceniajc'ego wykadu nauk je
go przez Aristotelesa. m
Jo. J ac. N ast progr. de methodo Platonis philosophiam tradendi
dialogica. Stuttg. 1787. 4. wjcgo opusc. lat. P. ll. Tubing. 1821.
Jo. Aug. Goerenz progr. de dialogica arte Platonis. Viteh.
1794.4.
" I'lenr. Phil. Conr. Henke de philosophia mythica, Platonis
imprimis, observationes variae. Helmst. 1776.4.
 nav

J o h. A u g. Eh e rh a r d Ahhandl. ber den Zweck der Philosophie

. und ber die Mythen des Plato wjego vermischte Schriftcn. Hal.
1788. 8.
Joh. Chr. Httner de mythis Platonis. Lips. 1788,. 4.
Ga rnier Mmoire de Pusagc que Platon a fait des fables w Mm.
de PAcad. des Inscr. T. XXXII. p. 164. sqq. po niemiecku
wHissmanna Magazin. III. str. 341.
M. Marx Die Platonischen Mythen. Rozprawa w Eleutheria oder
Freiburger literar. Blatt. herausg. von Ehrbardt. T. I. Zesz. II.
i Ill. Freib. 1819. 8.
W' Frid. Adolph. Trendelcnburg Platonis de Ideis et numeris
doctrina ex Aristotele illustrata. Lips. 1826. 8.

131.
Pato, dla ducha iwyksztacenia swego, stan na wy
szem stanowisku idei, na ktrem poczy prawdziwo
wszystkich filozoficznych usiowa wieku swego z uniknie
niem ich jednostronnoci (Sophista Vol. II. p. 252--265.
Cratyl. Vol. III. p. 345. 286.), ogarn najwyszy cel
ludzkoci z teoretycznym interesem rozumu, a teoretyczn
i praktyczn lozo, uwaa za czci nierozdzielnej ca
oci. Mniemaniem jego byo: i ludzko przez prawdzi
w tylko lozo osign moe przeznaczenie swoje (de
republ. VI. p. 76-77. Ep. VII.). '

132. -
Pato, przez krytyk dotychczasowych lilozoii przez
ogarnicie ich idealnego celu, widzia si dopiero w mo
noci podania wyraniejszych poj' o tem, czmlozoa
jest i by powinna co do treci, zakresu iformy a). Pla
to rozumie przez lozo poznanie tego, co jest oglnem
ikoniecznem, a nawet bezwarunkowem, tudzie zwiz
ku ijestestwa wszystkich rzeczy (Theaet. p.'141. de re.
VI. p. 69.V. p. 62. delegg. III. p. 131.); forma lozo i
jest podug niego umiejtnoci. Zmysy, odnoszce si
do tego, co jest zmiennem, albo rozsdek, nie s rdcm
poznania b), ale rozum (Phaedo p.225.) ktrego przed
miotem jest to, co jest niezmiennem iprawdziwie byt po
siadajcem (ro ovrw ou) (Phaedrus p. 247.). S pewne
rozumowi waciwe (wrodzone) pojcia (vonpara), bdce
15
 114

podstaw wszelkiego mylenia i znajdujce si w duszy,

przed wyobraeniem tego, co jest pojedynczm, szczegl
nm, a ktre, jako powody oznaczania, dziaanie nasze
oznaczaj. Przedmiotem ich s idee (zam), wieczne
WZOI'Y (napaduyyara) czyli jednoci ((401102669), ktre s jeste
stwem nieskoczonyeh rzeczy, i zasady (awm), do ktrych
nieskoczon rozmaito rzeczy (zo amszpov, w noMa) przez
mylenie odnosimy c), a ktre te dla tego niepowstay
zdowiadczenia, ale przez nie si rozwijaj. Dusza, przypo
mina je sobie przy spostrzeenia odpowiednich im obrazw'
(opozwpam), jakby z wczeniejszego stanu, gdy jeszcze bez
ciaa ya (avapmm Platoniea; porwn. Phaedon. ed.
Steph. p. 74. A. i 75. Phaedr. p. 249. B. C. Menon. p.
82. B.). Oile rozmaito, ktrej ywioami s wielko i
maos', (Arist. Met. I. 6.) zgadza si czciowo zidea
mi, musi si znajdowa wsplna zasada obu, a pomidzy
niemi i poznajc dusz (ob. 134.), zasada, ktr _jest
Bg, ktry przedmioty podug idei utworzy (de rep. VI.
ed. Bip. p. 116.124. Timaeus p. 348.). Liczby e) r
ni sie od idei i zajmuj mijsce pomidzy obiema (Arist.
Met. I. 6. XIII. 4. Plato de rep. ed. Steph. p. 507. B.
Phileb. p. 15. A. B.) i s wiecznemi i powtarzalnemi.
Takie s gowne myli Racyonalizmu Platona, podlug
ktrych rozrnia wiat zmysowy i nadzmyslowy, (x0
ozuog awezgrog i wonzo) tudzie empiryczne i racyonalne po
znanie, i ostatnie tylko za przedmiot lozoi poczytywa.V
a) Ocelu lozoi ob. oprcz wymienionego pod poprzednim pismaA
Eberharda:
A u g. Ma g n. lira ft de notione pbilosopbiae in Platonis apuozmg.
Lips. 1786. 4.
Glob. E rn. Sch ulze de summo seeundum Platonem pbilosopbiae
ne. Helmst. 1789. 4.
b) Jo. F r. D a m m a n n Diss. I. et ll. de bnmanae sentiendi et cogitan
di faeultatis natura ex mcnte Platonis. Ilelmst. 1792. 4.
c) Oideaeh Platona wykadaj, oprcz wyej przytoczonycb oglnych
_ pism, nastpne:
Sci pio n i sAgn el li disceptationes de ideisPlatonis.Venet. 1615. 4.
Car. Joacb. Sibeth Diss. (Resp. Job. Christ. Fersen) de ideis
Platonicis. Rostocb. 1720. d.
 115

.l ac. Brucke ri Diss. de convenientia numerorum Pythagoricorum `

cum ideis Platonis, w jego Miscellan. hist. philos. p. 56. sq. .
Glob. Ern. Sch ulze Diss. philosophico-historica de ideis Plato
nis. Viteb. 1786. 4.
Fzried. Viet. Lebr. Plcssing Abh. ber die Ideen des Plato,
'in wiefern sie sowohl immateriellc Sub'stanzen, als auch reinc
Vernnnftbegri'e vorstellen -- w Csara Denkwrdigkeiten aus der
philos. Welt. T. lll. str. 110.
Theoph. Fhse Diss. de ideis Platonis. Lips. 1795. 4.
De Schanz (praes. Matth. Fremling) de ideis Platonicis. Lund.
1795. 4.
Frid. Adolph Trendelenburg ob. wyej str. 113.
l'lenr. Richteri de ideis Platonis libellus. Lips. 1827. 8.
d) Joh. Andr. Buttstedt Progr. de Platonicorum remiuiscentia.
Erlang. 1761. 4. . '
e) O liczbach Platona ob. przytoczone pisma Trendelenburga i Bichtera
Oprcz tego: GustavP i n z ger de numero Platonis. Vratisl. 1821.
C. E. Ch r. Schneider de numero PlaIonis Commentalt. ll. quar.
prior novam ejus explicationem continet, posterior alior. de eo
I J. opinionem
J. Fr'ies recenset. Vratisl.
Platons Zahl 1821.
de rep. V. 8.
8. p. 546. EineVermuthung.
l'leidelb. 1823. 8.
133.

Plato, uczyni niejako wstp do podzialuIFilozoii, na

Logik (Dialektyk) Fizyologi czyli zyk (Metazyk)
Etyk (polityk) (Sext. adv.. math. VII. 16.), podajc
Wyranie gwne' zagadnienie kadj z tych czci i ich zwi
zek pomidzy sob. Plato. rni si od pop'rzednikw swo
ich, wyksztalconm dialektycznm postpowaniem (dm 'n71'
.w 'rot loyot oxtpw mwi Arist. Met. I. 6.); I'Oll'nia ana
lytyczu i synthetyczn method badania. Ma wic wiel
kie zasugi okoo formalnego wydoskonalenia lozolii.
Rwnie trudy jego, okoo materyalnego wzbogacenia wy
mienionych czci, wielkij s wartoci, chocia sam dzie
dziny badania systematycznie nieoznaczy, oywiajc bez
ustauku interes dalszyclhposzukiwa i czc si (lialogicz
n form zwolnijszym sposobem badania Sokratesa.
134.
Plato rozrnial cielesno od duszy. Cielesno
jest tm, co' wzmniejajcm si swm zjawieniu, zawira
odcisk idei i ma udzial w oglnoci (Met. I. 6.); podstaw
116

nymi ywioami s ogie i ziemia, ktre powietrze i

woda jedna.~ Dusza jest wieczn, poruszajc si (samo
dlleln) Si (av-m av'ro xwouv, de leg'- X..` p. 88. Sq.)
wniej czy si boska idea ztem, co jest rozmaitem, rze
czywicie w substancy (Timaeus ed. Steph. p. 35. a)
n tak Bztwo, objawia si w niej wyszym sposobem,
anieli w cielesnych rzeczach. VVodniesieniu _do po
czenia si z ciaem na ziemi, przypuszcza dwie ska
due czci (pzpn) duszy, to jest: rozumn (ro ozo'uuov 'rng
nwxn, wov) i nierozumnczyli zwierzca (ro aloyw'rmoz' czyli
emevmyuxov), ktre ''vfw czyli ovuoez pocza (de rep.
IV. 349. ed. Steph. p. 435. B.. sqq.). Cz zwierzca
powstaa z wygnania czyli uwizienia upadej duszy w ciele
(Phaedon Tim. p. 90. A.),' przez rozumn za duch staje
si wiadomym idei i moe wrci do szezsnego ycia
duchw. Z reszt w Platonie znajdujemy wyraniejsze roz
rnieuie wadzy poznania, czucia i 'dzy (de rep. IV. ed.
Bip. p. 367.) i wyborne uwagi nad ich dziaaniami, dalej
nad rnemi rodzajami wyobrae, uczue i powodami
oznaczenia dzy, inad stsunkiem mylenia do mowy
(ostatnie to wThaetet. ed. Steph.V p. 189. E. sq. Phileb.
p. 38. D.). '
' O nauce Platona o duszy ludzkiej wykladaj w szczeglnoci:
Ch pb. Meiners Abh. ber die Natur der Seele, eine Platonische
Allegorie (nach Phaedrus), w T. I. jego vermiscbte Schriften.
str. 120. ,
C a rl L e o u h B e i n b o l ds Abh. ber die rationale Psycbologie des
Plato, w T. l. jego Briefe ber die lantische Philosopbie. Zesz. Xl.
Em. Gf. Lilie Platonis senteutia de natura anim. Gott. 1790.8.

135.
Do dalszych zasug jego naley: wskazanie ustaw my
lenia (w Phaedr. ed.Bip. p. 226. 230. de rep. VI. 122.
VII. 133. de leg. III. p. 132. dotknita jest ustawa iden
tycznoci i sprzecznoci, jako zasady mylenia), prawide
wyjanie, wnioskw i dowodw, tudzie analitycznej me
thody; rozrnienie tego, co jest oglnem (xou'ov) i istotnem
(ovom) w myleniu, od szczeglnego 1 przypadkowego, bacz
no na znamiona prawdy i powstanie pozoru a), pierw
 117

sza podstawa filozoficznej grammatyki (w Iiratylu); pierw

szy wykad pojcia poznania i umiejtnoci (stopnie pozna
nia o'a, Jun/0m, .emo-npm), pierwsze logicznerozwinicie
poj materyi, formy, substancyi, przypadloci, przy
czyny, skutku , przyczyny natury i wolnej przyczyny, nie
zmiennego bytu (w) izjawienia (pan/answer); dokadniejsze
idea Boga ,jako najdoskonalszego jestestwa '(ayaow) i by'h
strzejsze rozwinicie boskich przymiotw (dc rep. II. p.
250. VII. 133.), zwaszcza moralnych, rwnie jak oce- `
nienie 'religii ludu-5 usiowanie teoretyczno-kosmologicz
nego dowodu o istnieniu Boga (de leg. X. p. 68.XII. p.
229. ob: X. p. 82. sq. Phileb. p. 244. Epinomis p. 254.
sq.)`. Przedstawia Boga jako wiecznego twrc wiata,
ktry w to, co byo w sobie bezforemnem __ apowmf- i nieo
znaczonem, porzdek i harmonia wprowadzi (Pato Tim.
cd. Steph. p. 49. sqq.), i ktry tym sposobem wiat celesny,
majcy posta kulist iruch wirowy (Pato Tim. ed. Steph.
p. 30-35.), i niby jedno, doskonae zwierze-_ ;wm/_oy
wione jest i opanowane przez dusz wiata, podug idei
uksztaci, a tak w wiecznie jednakowej caoci wiata
doskonao sw wyjawi (Phileb._ed. Steph. p. 26. sq'.
Tim. p. 29. E.); dalej jako sprawc i wykonawc moral
nej ustawy przez opatrzno. -W Platonie znapotykamy
pierwsze rozsdne usiowanie utworzenia Theodicei;-
Bg nie ma .udziau w zem, ktre raczej z'owej' zasady
tego, co jest bezpostaciowem i zmiennem wynika idziaa
na przeciw ideom , a od ktrej to walki zawiso ycie iroz
wijanie si wiata; ale Bg uczyni wszelkie przygotowa
nia do zwalczenia zego (de rep. IV. X. Timaeus p. 305.
sq.) b); _ wrecie pierwsze wyraniejsze rozwinicie du
chowoci i pierwszy usiowany dowd niemierteluoci
duszy c) (Phaedon .

a) Co si tyczy Logiki Platona porwn. Jo. Jac. Engels Versuch

einer Methode , die Vernunftlehre aus den Platonischen Dialogen
zu entwickeln. Berl. 1780. 8. e
b)0 Hosmologii i Thcologii Platona oh. oprcz staroytnych
(n. p. Procla) il'iommentarzy iprzekadw lTimaensza (n. p. Pla
tos Timaeus, nach Inhalt und Zweckmit crlau'ternden Anmer
11.8
ikungen von Lud. Hrstel. Braunsebw. 1795. 8. i Plato's Ti
maeus, eine cbte Urkunde wabrer Physik , bers. und erlutert
-von Iiarl Jos. Wi n discbmann. Hademar. 1804. 8.) wszcze
glnoci:
_ `Diet. Tiedemann de materia quid visum sit Platoni, in Nov.
bibliotb. phil. etcrit. Vol. I. Fasc. I. Gott. 1782.
Cbr. Meiners Betracbtung ber die Griecben, das Zeitalter des
Plato, ber d. Timus diescs Philosopben und dessen Hypotbese
_ _, von der Weltseele w T. I. jego verm. Scbriftcn. Leipz. 1775. 8.
'ber die Bildung der VVeltseele im Timos des Platon von Bekb
w III. T. Studien von Dauh und Creuzel'. str. 26.
(Aug. Bckb) Progr. de Platonica corporis mundani fabrica con
ati ex elementis geomctriea ratione concinnats. Heidelb. 1809.
4. i de platonico systemate coelestium globornm et de vera indole
Astronomiae Pbilolaicae ib. 1810. 4.
a o wyobraenia Boga przez Platona w szczeglnoci: .
Mars. Fieini theologia Platoniea. Florent. 1482. fol. '
Es. Pufendorfii Diss. de tbeologia Platonis. Lips. 1653. 4.
Job. Fried. Wucberer Diss. ll. de defectibus tbeologiae Pla
tonis. Jen. 1706. 4.
Ogilvie the tbeology of Plato eompared with the principles of ori
ental and grecian pblosopbes. Lond. 1793. 8.
Diet. Tiedemanna o pojciacb Platona o Bztwie wMm. de la
Soc. d'Antiquit. de Cassel. T. 1.; porwn. Geist der spec. Philos.
Zesz. II. str. 114. sq.' v
iWilh. Glieb. Ten nemann o boskim rozsdku, wPaulusa Memo
rabilien I. Zesz. 2. Oddzia.
Baltb. Stolbcrg (Praes.) Diss. de oyq) et wp Platonis. Vi
teb. 1676. 4. ` ~
Jo. Ge. Arn. Oelriebs Commentatio de doctrina Platonis de
Deo, a Christians et recentioribus Platonicis varie explicata et
corrupta. Marb. 1788.
Car. Fried. Studlin Progr. de pbilosopbiae Platonicae cum
doctrina religionis Judaica et cbristiana cognatione. Gott. 1819.
(ob. Gtt. gel. Anz. str. 95. 1819.)
Lud. Hrstel Platonis doctrina de deo e dialogis ejus etc. Lips.
1814. 8.
c) Porwn. Iiommentarze nad Pbaedonem (n. p. Jo. Chph. Gottle
beri animadverss. ad Platonis Phaedonem et Alcibiadem ll. Ad
jnncti sunt exeursusin quaestones Socratcas de animi immortali
tate. Lips. 1771. 8. Fried. Aug. Wolf do Platona Phaedona. Berl.
1811. 4.) i nastpne pisma:
`Cbr. Ern. de Wi'ndbeim examen argumentorum Platonis pro
immortalitate animae bumanae. Getting. 1749. 8.
Moses Mcndelsobnis Phaed. Berl. 1767. 8,; Wyd.IV. 1776.8.
 119

Da'n. Wyttenbach ob. pismo wyj str. 26.

W. G. T e n n e ma n n*s Lehren und Meinungen der Sokratiker ber
die Unterblichkeit. Jena. 1791. 8.
Gust. Frid. Wiggers examen argumentorum Platonis pro im
mortalitate animi humani. llost. 1803. 4.
Franc. Pettavel de argumentis , quibus apud Platonem animo
rum immortallas defenditur. Disputat. acad. Berol. 1815 4.
Plato n,s Phdon mit besondererllcksichtauf die Unsterblichkeits
lehre erlutert und beurtheilt von li u h n hard t. Lbeck. 1817. 8.

_ 186.
Do Etyki w szczeglnoci, zostajcj w zwizku
z metazycznm rozmylaniem (Phaedon. ed. Steph. p.
64. C. i p. 67. D.), naley interesowne badanie wzgldem
najwyszego dobra i cnoty (mianowicie w Theaetecie , Phi
lebie, Menonie ide rep.). Cnota _jest naladowaniem Boga,
(dnoei stania si podobnym Bogu, opozwm 198p nam ro
vmxrov Tim. Vol. IX. p. 338. Theaet. Vol. II. p. 176.)
czyli jednoci i zgodnoci trzech owych stron duchowj
naszj natury, pod panowaniem rozumu (de rep. IX. p. 48.
i IV. ed. Steph. p. 441. D.), zkt'rych najwysza wypywa -
szczliwo. Przeciwnm harmonii tj jest ze,jako cho
roba duszy (de rep. IV. ed. St. p. 443. C. sqq.). Jedna
jest tylko cnota, skadajca si z cztrech zasad, mdroci
(coqam, (pgommg), mnoci, mzkoci (m'pw) umiarkowa
nia (mpgmwm) i rzetelnoci czyli sprawiedliwoci (txam
mm; de rep. IV. 443. sqq.)-z tak zwanych cztrech cnot
kardynalnych - a wynikajca z wolnoci czyli z podnie
sienia si nadto, co jest zmysowm. Plato czy w prak
tycznj swj lozolii, scise wypelnienie obowizkw zudz
koci i odnosi wychowanie do wolnego, moralnego wy
ksztacenia ducha (de rep. III. p. 310. de legib. I. p. 46. sq.
II. p. 59.). Po l i tyka jest nauk doskonaego urzeczywist
nienia sprawiedliwoci moralnoci); porwn. de rep. IV.
ed. Steph. p.421 . C. delegg. IV. ed. Steph. p. 707. D. XII.
p. 962. B.; gdy pastwo, jako wolne poczenie si mn
stwa ludzi podjedn ustaw, jest podug niego moralnym
organizmem. Plato maluje swoje rozumowe (idealne) pa
stwo zszczeglnym wzgldem na obyczaje i potrzeby Gre
120

kw (de rep.), a ywioy organizmu tego odpowiednie wi

dokowi swemu o skadanych czciach duszy 134.). '
Pikno jest zmysowem przedstawieniem moralnej i
cielesuej doskonaoci (de leg. II. p. 69. sq. p. 89. sq.
sympos. Phaedr. Hippias major. Philebus, Timaeus); na
stpniejestjedn z tem, cojest prawdziwem idobrem (Diog.
Laert. III. 89.) i budzi mio (89m9) prowadzc do cnoty
(Sympos. Phaedr. p. 301. Eutyph. p. 20.) '- mio
platoniczna.
' Onaukach Platona odnoszcych si do lozoi praktycznej porwn.
nastpne pisma:
C h ry s. Javel l'i Dispositio moralis philosopbiae Platouicae. Venet.
1536. 4. i Dispositio philosophiae civilis ad mentem Platonis.
Venet. 1536. 4.
Maga. Dan. Omeisii ethica Platonica. Altdorf. 1696. 8.
Fr. A u g. Lu d. A dolp h. Grotefe n d Commentatio in qua doctrina
Platonis 'ethica cum christiana comparatur etc. Getting. 1820.4.
(pismo uwieixczone). .
Jo h.` Sleid a ni summa doctrinae Platonis derepublica et de legi
_ bus. Argentor. 1548. 8.
_ Job. Jac. Leibnitii Diss. Ilespublica Platonis. Lips. 1776. 4.
Job. Z'entg ra vii Specimen doctrinae juris naturae secuuduin di
sciplinam Platonicam. Argentor. 1679. 4.
Car. Mor gen stcrn de Platonis repuhlica commentationes tres.
Hal. 1794. 8.
Joh. Lu d. Guil. de Geer (praes. van Heusde) Diatribe in po
litices Platonicae principia. Ultraj. 1810. 8.
Fr. Iip pen Politik nach platon. Grundstzen. Leipz. 1818. 8.
Gustav. Pi nzger de iis , quae Aristoteles in Platonis politia re
prehendit. Lips. 1822. 8. _

137.
Plato, czy si w wielu wzgldach z poprzednikami
`swojemi, aszczeglniej zPytbagorejczykami (Met. I. 6.),
ktrzy go na t gwn myl naprowadzili, i wszystkieV
skoczone przedmioty wraz zwiatem skadaj si'zjed-~
nego zmiennego podkadu ijednej formy; ale oryginalny
duch jego nadawawszystkiemu waciwe pitno i czy
wszystkie odbiegajce od siebie kierunki ilozolii w harmo
nijny Systemat, ktrego wyszo zasadza si na jednoci'
przez idee, na poezeniu/teoretycznego i praktycznego
 121

interesu `rozumu, na=scislem zwizku jednnczym'cnot

prawd 'i pikno ,1 ina'fninstwie'nowych' idei li' widokw,
ktre w nim jako-zarody spoczywaj'i 'naywem zajciu si
rzeczami nadzmysowemi>,.jacic s'ystemat ten cuoi -i'utry
moje. aMa'oir jednake vfi- sa'b'e stnony-jako to: niedosta
teczne rozrnienia czytyclnii em'pirycznyeb :poj rozumu,
mystyczne powstanie idei, pomieszanie mylenia i pozna
nia. Scise poczenie poezyi i` lozoi w naukach Plato
na, obok _braku scile systematyczne] formy, utrudnia zro
zamienie jegoilozoi i jestrdem wielu nieporozumie,
anawet' przyczyn zewntrznegolosnfplatoniztnpa |.\--.
138. .mirz'i' i w. . i' ` '.`i!l
Pato pozyskalmnstwo'uczdiw i zwblennikw, po
midzy ktremi byli sawni urzdnicy i wiele kobiet (Diog.
L. III. v46.) (n._p. ,xioth'ea'zPhlius i Lasthenia
zWMantinei'.) z'rvozdzieleni*rotnaityhg'lv l'ozoiii Pla
tlill'poczdli ch cz'ci ''i'K widokw'ifz `rnoci .ducha
czai'l', powstay rozmaite szkoy;` (Rozi'nieniet'wiel
kademij). Akademia staroytna, do ktrej nale:
siostrzeniec i nastpca Platona Speusip p u's zAthen'. um.
339. r.. (Diog..L, 2. sq.'__O niektrych naukach jego
ob. Arist.'met. IVIL'12.;XII.` 7. Eth'ic. Nie. I. 4., `Sext.
Emp-.ladvt'mthL/VII. 145. Stob. ecl.'I. p. 56.'i 862.),
i jego na' nauczycielst'wie nastpca `IXe'nokrates zChal
cedonu, aj' 3.14."r. pr. Chr. (Diog.. L.;IV.l 6.'sq.'Sext.
Emp.`adv. math. VII. 16. 147. |XI. 4,14. 2,8. Simpl. in
phys.' Ar. - fol.v 30.; a. lsqq.) _ ktry w wyraeniach .najbar
' dziej si do Pythagorasa zblia, (n. p. i duszajest liczb
sama siebie poruszajc); dalej nastpca jego w Akademii
Polemon z Athcn (Diog- 141V. 16,.` sq. Stob.
ecl. p. I. 62. Cie. de n. IV. 6. Quaest.~apad. lII.42.), kt
rymtsowne .do natury ycie zafnajwysm 'poczytywa 'do
bro. (Cic'.'de' n. IV. 6.) inastpca jego (okoo 313. r.)
Krates zAthenv (Diog. L. IV.*21. sq."Cic.' Quaest Ac.
I. 9.) wrecie .Xenokrates'iPoleui'o przyjaciel iucze
H rantoca- z Soli (Diog.,IV.l24.lsq'.Cic. Tusc. Qu. I. 48.
Quaest. Ac. ll. 44. Sext.Emp.'ady. Math. XI. 51. sq.
16
 1 22
Plutarch de eonsolat. p. 102 et 104. ef. Bayle Diet.) ktrzy
utrzymywali systemat jego z niewielu odstryehnieniami,
zwaszcza w popularnym 'praktycznym widoku. ' ~Nowa
A'kzadem ia (ob. nij 116; Vpodniosa niepewno
poznania ludzkiego -l-za szkoa no-wo-Platcska utwo
rzya systematfpeen: szau., przez ' przyjcie wyszego' we
wntrznego wiata. 'm-L.. q ...': ? : -' .' 'q nawy-21m
"(1 Heraclides Pontie'ns (Diogl 86. Cie... Tusc.` Qu.` d'idi
-p ' _ vinat. I. 23. i Snidas s. Hgmladn) ktre o dzie posiadamy
' niektre ulomk'(ed. Geo: av. Iioeler. Ial. 1804. ayhy
uczniem Platona i Ariattalesa, 'dlal tego te nazwanyl jest. od nim
ktrych Peripatetykiem. ' ` '

4.., _. . :
11..` 2A'yl-Is 'r o'T. L E s. gi'l'i'f
1 ' . . .'.' | '-'_'i gfxlg, ' -_`...i ,..l _mit
mru. ' "i ."' ..l
- 1 Zrda.: riiiie 'Aii-else izlciiitaeia' kaimr'
_atorws ktrych. atfs'aa '.d.
nopvicie Ammonius,`AleXauder ~Avphro 'alslensi,
,'nate'b'aSim/plz;
(aim
cius); Cicero, Plutarch,l SextusEmpirieus, Diog,.Laer_,t_.
lib. V. Suidas. , . _ - ..._ 5 ,' - ,.g,
Pisma nowsze o yciu lozoi Aristotelesa w - i '= i'
. Franeisei .P'atrieii .disenssionum peipatetitarmiTomi IV. qui'
hus _ristotel-icae ,pbilosopbiae universae historia- atque_ .dogpia
cum veternm . plaeitis eollata eleganter et erudite deelarpntrwa?
sittsstfoi. V j
' Meleh. VVe i n riebii Oratio apologetica pro 'Aristotelis p'ersoua
adversus crimin'ati'ones Patriei. Lips. 1614. 4. ' ' " 'ii *i
v He rm. C on ri n gii . Aristotelis laudatio. Orationes duae'." Helmut.:
1633. 4.' ' ' - i ` ' fm
Fr. Viet. Lebr. ,Plessi ng ber den Aristoteles, w Csara
Denkwrdigkeiten' a. d. philos. Welt. T. III. (1786.) str, 1.. .
Job. Gottl. Buble I vita Aristotelis per annos digsta w`T.I It'
`' wydania dziel Aristotelesa. ' ' ' ' ' ' W
Mi e h. P i e e a r-ti' lIsagoge in leetionem Aristotelis cum-epistola Con'
.ringiana ct'premissa Dissertationc de natura, origine et progresd
pbilosopbiae Aristotelieae ed. Job. Conr.: D u rriu s, Alt. 1.667. 87,.
Petr.
toriiJob. Nunnesii
Oratt. Barth. Job.
tres de Aristotelis Pasebasii
doctrina. etJo. Bapt.
Fcf. 1591. 8. Mon" 'i ' I
Mich. Pieearti'Hypotyposis Philosopbiae Aristotelicae. Nolih:
_ ' 1605,8, .L' J . I . _ . . mam)