1

KROMATOGRAF DEDEKTRLER

In Dedektrleri, yon Dedektrleri

Kromatografi, kompleks karmlardaki eitli maddeleri birbirinden ayrmaya ve

tanmlamaya olanak veren ve bilim adamlarnn almalarn kolaylatran bir seri
ayrma yntemleri tekniidir. Tm kromatografik uygulamalarda bir "sabit faz" ve
bir "hareketli faz" bulunur. Bir karmdaki maddeler hareketli faz ile srklenerek
sabit faz zerinden tanr; rnekteki maddelerin g etme hzlarnn farkl olmas,
her bir maddenin sabit faz zerinde gruplaarak ilerlemesine yol aar, bylece
karm iindeki maddeler birbirinden ayrlrlar

GAZ KROMATOGRAFS (GC) DEDEKTRLER

Bir gaz kromatografisi dedektr kromatografik ilem uygulanan bir karmdaki

bileenleri sratle ve hassasiyetle alglayabilen bir aygttrr; sisteme uzamsal ve
zamansal boyutlada yerleririlebilir. Herhangi bir anda, tayc gazdaki madde
konsantrasyonu sadece binde birka seviyesindedir ve dedektr bunun ok altn-
daki deerleri alglayabilecek kapasitede olmaldr. Ayrca bir pikin dedektr
getii sre 1 sn veya daha ksa bir zaman aral olduundan, dedektr ksa bir
periyot iinde tm alglama gcn gsterebilmelidir. Dedektrn dorusal ve
muntazam alglamalar yapabilmesi ve uzun sre kararlln koruyabilmesi istenir.
lk kullanlan dedektrler arasnda gaz younluu terazisi, katarometre, alev
temokupl dedektr, -n dedektr ve emissivite dedektr saylabilir.
Gaz kromaatografisi tekniklerindeki gelimeler son on ylda artk kararl hale gel-
mi gibidir; bu durum GC dedektrleri iin de sz konusudur. Son yllarda ok az
sayda yeni ticari gaz dedektr retilmitir. Yirmi yl ncesinde olduu gibi hala
ok popler olan ve tm gaz kromatografik almalarn, yaklak %95inde kulla-
nlabil drt dedektr tipi vardr; termal iletkenlik (TCD), alev iyonizasyon (FID),
nitrojen fosfor (NPD), ve elektron yakalama (ECD)
2

Alglanmas istenen komponentlere bal olarak gelitirilmi ok eitli gaz

kromatografisi dedektr vardr. Kullanm alan yaygn olan baz dedektrler, uy-
gulama alanlarve hassasiyetleri aadaki tabloda verilmitir.

Tipik Baz Gaz Kromatografisi Dedektrleri ve Alglama Limitleri

Dedektr Tipi Uygulanabilir rnekler Alglama
Termal iltkenlik (TCD) evrensel 500 pg/ml
Alev iyonizasyon (FID) hidrokarbonlar 1 pg/s
Nitrojen fosfor (NPD) N, P ieren rnekler P: 10 , N: 10-11 (g/ml)
-12

Elektron yakalama (ECD) halojenli hidrokarbonlar 5 fg/s

Atomik emisyon (AED) element seici 1 pg
Fotoiyonizasyon (PID) gaz ve buhar bileikler 0.002-02 g/L
Ktle spektrometre (MSD) ayarlanabilir rnek 0.25-100 pg

Gaz kromatografisi dedektrerin ou, GC kolonundan gelen akmdaki bileenle-

rin iyonlatrlmasnda farkl iyonizasyon metotlarnn kullanld iyon
dedektrleridir; bir kapasitr veya vakum tpne benzerler.
Bir iyonizasyon dedektr, iinde, nemli derecede iyonizasyon potansiyeli rete-
bilen bir gaz bulunan szdrmaz bir iyon odacdr. Bu amala argon, kripton,
neon, ksenon, helyum gibi gazlar kullanlabilir. Tipik olarak odack metalden yap-
lr; negatif potansiyel tar (katot) ve topraklanmtr. Anot gergin bir tel, bir ubuk
veya bir disk olabilir. Odacn bir tarafnda veya son ksmnda bir pencere vardr;
pencere n (alfa, beta, gama ve X-nlar) lebilecek derecede effaf olmal ve
nn odacn i tarafna nfuz etmesine olanak vermelidir. Elektrotlar bir g
kaynana balandnda ve odaca n verildiinde, iyonizasyonla oluan orta-
lama akm veya puls says ve/veya bunlarn genlii, nn miktarn gsterir. lk
retilen GC iyonizasyon dedektrlerinin (1950 yllar) hassasiyetleri, katharometre
veya alev termokupl dedektrler seviyesindeydi (~10-6 g/ml).
 3

Termal letkenlik Dedektr, TCD

Kullanm alan geni olan bu yntemde, gaz akmndaki ssal iletkenliin dei-
mesi alglanr; bu amala kullanlan cihaza bazan "katharometre" denir. Cihazn
hassas elementi elektrikle stlan bir kaynaktr; kaynan scakl, sabit elektrik
gcnde, etrafndaki gazn sl iletkenlii ile deiir. Element ince bir Pt tungsten
tel veya yar iletken bir termistrdr. Tel veya termistrn direnci gazn sl iletken-
liinin bir lsdr; telin scaklk katsays pozitif, termistrnki negatiftir.
TCDlerde genellikle ift dedektr kullanlr; biri tayc gaz (referans), dieri ta-
yc gaz ve rnek karmnn sl iletkenliini izler. Bunlar rnek injeksiyon odac-
nn nndeki gaz akm iine ve kolon kna konarak tayc gazn sl ilet-
kenlii yok edilir; ak hz, basn ve elektrik gcndeki deiiklerin etkisi de en
aza indirilir. Dedektrlerin direnleri, bir Wheatstone kprsnn iki kolu zerinde
birletirilerek kyaslanr.

Hidrojen ve helyumun sl iletkenlikleri, pek ok organik maddeye gre 6-10 kat

daha fazladr. Bu nedenle ok az miktarlardaki organik maddeler bile kolon ak-
ndaki sl iletkenlii nemli derecede drr. Azot ve karbon dioksitin iletkenlik-
leri organik maddelerinkine yakndr; bu nedenle tayc gaz azot veya karbon
dioksit ise sl iletkenlik yntemi hassasiyetini kaybeder. Isl iletkenlik dedektrleri
basit, kaba ve ucuzdur. Bunlar dier baz dedektrler kadar hassas deildir.

stlm metal
http://www.chromatography-online.org/GC-

blok

wheatstone wheatstone
Detectors/Katharometer/rs31.html

kprsne sensr kprsne referans

balants balants

sensr referans
flament flament

kolondan tayc gaz referans tayc gaz

Isl iletkenlik dedektr ematik grnm

4

Alev yonizasyon Dedektr (FID)

Pek ok organik bileik bir hidrojen/hava alevinde piroliz edildiinde, baz ara
rnler verirler; bu reaksiyonlar alevden elektrik tanmasna yol aarlar. ekilde
grlen bir sistemle iyonlar toplanarak oluturulduklar iyon akm llebilir. Bir
alevin elektrik direnci ok yksektir (1012 ohm gibi) ve meydana gelen akm da
nemsizdir; bu akm ancak bir elektrometre ile llebilir.
Karbon bileiklerinin alevdeki iyon says (kabaca) alevde indirgenen karbon a-
tomlarnn says ile orantldr; Karbonil, alkol, ve amin gibi fonksiyonel gruplar
ok az iyonlarlar veya hi iyon vermezler.
Hidrojen alev dedektrleri ok kullanlan, ok hassas dedektrlerdir. Isl iletkenlik
dedektrlerine kyasla daha karmak ve daha pahaldr. Bunlarn dorusal alg-
lama aral daha genitir.

k gaz

kollektr
kollektr elektrotlar
elektrot
balants
alev

izolasyon jet

jet
online.org/GC-Detectors/Flame-
Ionization/FID-Design/rs37.html

balants izolasyon
http://www.chromatography-

H2

hava veya oksijen

kapiler kolon hareketli (yanma iin)
faz (helyum)

Alev yonizasyon dedektr

 5

Nitrojen-Fosfor Dedektr (NPD)

Nitrojen-fosfor dedektr (bazen termiyonik dedektr de denir), alev iyonizasyon
dedektrne benzeyen, fakat tamamen farkl prensiplere gre alan ok hassas
zel seici bir dedektrdr; 10-12 g/ml fosfor ve 10-11 g/ml nitrojeni lebilir. Bir
fosfor atomuna kar, bir azot atomundan 10 kat, bir karbon atomundan da 104
106 kat daha fazla respons verir. Bu zellikler NPDyi zellikle fosforlu pestisidlerin
tanmlanmas ve tayin edilmesinde ok nemli klar.
Bir NPD yap olarak alev iyonizasyon dedektrne benzer; farkllk, hidrojen jetine
yakn bir mesafede yerletirilmi, iinde stc bir sarm olan bir ribdyum veya
sezyum klorr taneciktir; taneciin bulunduu yerde, H2 ve tayc gaz N2 karr.
Dedektr hem nitrojen ve hem de fosforun alglanmas iin kullanldnda hidro-
jen akm en dk dzeyde tutulmaldr; bu durumda jette gaz yanmaz.
Dedektrn sadece fosforu alglanmas istendiinde daha fala hidrojen verilir ve
karm jette yanar. Istlan alkali tanecik, termiyonik emisyonla elektronlar emitler
(yayar), bunlar anotta toplanr ve elektrot sisteminde arka plan akmn yaratrlar.
Nitrojen veya fosfor ieren bir rnekle alldnda ksmen yanm nitrojen ve
fosforlu maddeler taneciin yzeyinde adsorblanr. Adsorblanm madde yzeyin
i-fonksiyonu drr, bunun sonucu olarak elektron emisyonu artar ve anotta
toplanan akm ykselir.

anot

+ rubidyum veya
sezyum tanecik
stc
balantlar
alev
stc
_
hava

hidrojen
http://www.chromatography-
online.org/GC-Detectors/Nitrogen-
Phosphorus-Detector-(NPD)/rs45.html nitrojen (tayc gaz)

Nitrojen-fosfor dedektr
6

Elektron-Yakalama yonizasyon Dedektr (ECD)

Elektron-yakalama dedektrleri, X-nlar lmne benzer ekilde alrlar.
Dedektrde dk enerjili n ile elektronlar ve iyonlar retilir. lk kullanlan
kaynak bir gm sarm iinde absorblatlm trityumdu; ancak bu maddenin yk-
sek scaklklarda kararsz olmas nedeniyle ok daha kararl olan 63Ni kaynak
kullanlmaya balanmtr.
Kolondan kan akm, bir beta-vericiden geirilir. Vericiden gelen bir elektron,
tayc gaz (ounlukla azot) iyonlatrr ve bir elektron karr. Ortamda organik
madde yoksa bu iyonizasyon sonunda sabit bir akm grlr. Organik madde
bulunmas durumunda ise elektronlar madde tarafndan yakalanacandan akm
der; Akm kayb llr ve sinyal meydana gelir.

Elektron-yakalama dedektr, FID kadar hassas bir dedektrdr; fakat dinamik

aral snrldr. Daha ok halojenli bileiklerin analizlerinde kullanlr. Peroksidler,
kinonlar, ve nitro gruplar gibi elektronegatif fonksiyonel gruplara kar ok has-
sastr. Aminler, alkoller, ve hidrokarbonlara kar hassasiyetleri dktr. Bu
dedektrler en ok klorlu tarm ilalarnn analizlerinde kullanlr.

izolasyon
radyoaktif
kaynak

atk GC kolonu
k N2 veya H2
ak difzr pulslu modda: argon
iinde %10 metan
izolasyon
http://www.chromatography-
+ - online.org/GC/Detectors/Electron-
elektrotlar Capture/rs43.html

Elektron yakalama dedektr

 7

Atomik Emisyon Dedektr (AED)

Atomik emisyon dedektr, alev iyonizasyon dedektre benzer; farllk, AEDlerde
ksmen iyonlam plazma kullanlmasdr.
Atomik emisyon dedektrler element seici dedektrlerdir. Plazma kaynak, bir
rnein tm elementlerini atomize eder ve bunlarn karakteristik atomik emisyon
spektrumlarnn elde edilmesini salar. Atomik emisyon alglamas esasna gre
altndan uygulama alan k genitir. Plazmann yaratlmas iin yntem
uygulanr:

Mikrodalga-uyarmal plazma (MIP)

ndktif balantl plazma (ICP)
Doru akm plazma (DCP)
Bunlar arasnda en fazla kullanlan mikrodalga-uyarl plazmadr
Atomik emisyon dedektrde kapiler kolondan gelen akm plazma lmesine ileten
bir arayz, bir mikrodalga odac, soutma sistemi bulunur. Dedektr k bir
difraksiyon gratingin bulunduu optik sistemden geer ve ayarlanabilir bir
fotodioda gelir.

su girii
gaz girii
pencere
enerji girii

plazma aynaya

GC kolonu

su k
http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/
Instrumental_Analysis/Gas_Chromatography#Detection_Systems

Atomik emisyon dedektr (AED)

8

Fotoiyonizasyon Dedektr (PID)

Bir fotoiyonizasyon dedektr, yksek enerjili fotonlarla (tipik olarak UV k) mo-
leklleri krarak pozitif ykl iyonlar haline dntren bir iyon dedektrdr. Gaz
kromatografisi kolonundan kan akm yksek enerjili fotonlarla bombardman
edilir, molekller yksek enerjili UV absorblar ve iyonizasyon potansiyeli
fotonun enerjisinden daha dk olanlar iyonlarlar, pozitif bir iyon meydana
gelir.
Meydana gelen iyonlar bir toplayc elektrotta toplanr; iyon akm amplifiye edilir
ve okuyucuya gnderilir. Bu amala kullanlan UV lamba 10.6eV, 11.7eV, ve
11.8eV olabilir.

elektrometre
+ - bilgisayar
elektrotlar
g
frn duvar UV lamba uygulama

GC kolonu UV opak
izolasyon odac
UV geirgen pencere

stlm iyonizasyon eksoz veya dier bir http://www.chemistry.adelaide.edu.au/

odas dedektre balant external/soc-rel/content/pid.htm

Fotoiyonizasyon dedektr (PID)

 9

Ktle Spektrometre (MS) Dedektrler

Ktle spektrometre dedektrler, tm gaz kromatografisi dedektrleri arasnda en
gl olanlardr. Bir GC/MS sisteminde ayrma boyunca, ktle spektrometresi
srekli olarak ktleleri tarar. rnek kromatografi kolonundan ktnda bir transfer
hattndan geerek ktle spektrometrenin giriine gelir; burada bir elektron-darbe
(impact) iyon kayna tarafndan iyonlatrlr ve fragmanlara ayrlr. Bu ilem sra-
snda rnek enerjili elektronlarla bombardman edilir ve elektrostatik kuvvetler
molekln elektron kaybederek iyonlamasn salar. Bombardmann ilerletilmesi
iyonlarn fragmanlara dnmesine neden olur. Ktle analizrne giren iyonlar
burada m/z (ktle-yk oran) deerlerine gre sralanrlar. yonlarn ou tek de-
erlidir.
Sistemde, kromatogram alkonma zamanlarn belirler, ktle analizr de pikler-
den, karmda ne tr molekllerin bulunduunu saptar. Kullanm en yaygn olan
kle analizr, gaz anyon ve katyonlarn elektrik ve magnetik alan vastasyla
uzun sre tutulmasn salayan kuadrupol iyon-kapan analizrdr.
yon kapan analizrnde elektrot bulunur. Merkez elektrot halka; st ve taban
elektrotlar yarm kre eklindedir. yonizasyon ve ktle analizi ayn yerde gerek-
leir. Ayrlan iyonlar bir iyon dedektryle llr; kullanm en yaygn olan
dedektr, srekli dinod tip bir iyon dedektr olan elektron multiplierlerdir.

halka elektrot st flament

elektrot sistemi

iyon e- giri
kayna boluu
dedektr
merkez
elektrot

GC akm iyonlarn
giri u k u dme
elektrot elektrot boluu
taban elektrot
EMP
dedektr
http://www.nature.com/nrd/journal/v2/n2/
fig_tab/nrd1011_F4.html http://ull.chemistry.uakron.edu/gcms/

Kuadrupol iyon kapan iin iki ematik diyagram

10

Alev Temokupl Dedektr (FTD)

Alev termokupl dedektr ilk retilen GC dedektrlerindendir ve alev iyonizasyon
dedektrlerin ((FID) ncs olarak kabul edilebilir. FIDlerin retimiyle FTDlerin
ticari nemi kalmamtr.
FTDde tayc gaz olarak. hidrojen, veya hidrojen+nitrojen karm kullanlr;
kolondan gelen gaz kk bir jetin ucunda yaklr; alev, jetin st ksmna yerleti-
rilmi olan termokupl str. Gaz akmnda analiz edilecek madde olmas halinde
gazn yanma ss artacandan alevin scakl ve termokuplun k da ykselir.
k, bir potansiyometrik kaydediciye gnderilir.
Dedektrn responsu, maddenin yanma ssyla orantldr ve konsantrasyonun
nc dereceden byklnn zerine kadar dorusaldr; hassasiyeti 10-6 g/ml
dir (heptanda).

k gaz

termokupl termokupl

alev

jet
jet balants

H2

hava veya oksijen

(yanma iin)
kolondan
hareketli faz
http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/
Early-GC-Detectors/Flame-Thermocouple/rs24.html

Alev termokupl dedektr

 11

Emissivite Dedektr
Emissivite dedektr, alev termokupl dedektrn enteresan ve yeniliki bir ekli
olarak gelitirilmi bir dedektrdr. Kolon akm yanabilen bir gazla kartrlr ve
bir jette yakarak alevin parlaklnn veya renginin artmas alglanr.
Alevin ters tarafnda, emitlenen a odaklanm bir mercek (bir fotoselin zerin-
de) bulunur. Alev nn k, basit bir potansiyometre ayla dengelenmitir.
Dedektr, aromatik hidrokarbonlara kar seicidir; alevin parlakl veya rengi
deitiinde sistemdeki mevcut denge bozulur ve respons potansiyometrik kay-
dedicide alglanr. Hassasiyet 10-6 g/ml seviyesindedir.
Doygun hidrokarbonlar, aromatik hidrokarbonlarn tersine, yandklar zaman ale-
vin parlakln yeteri kadar deitirebilecek zellikte olmadklarndan responslar
zayftr, dolaysyla bu tr bir dedektrle tayinlerinde hassasiyet dk olur.

40 mesh
bakr elek
reflektr destei fotosel az

metal reflektr selenyum fotosel

cam lensler
paslanmaz elik jet

kolon girii
kmr gaz girii

kolon
hava girii
kolon stc ceket
http://www.chromatography-online.org/GC-
Detectors/Early-GC-Detectors/Emissivity/rs26.html

Bir emissivite dedektr

12

Alev Fotometrik Dedektr (FPD)

Alev fotometrik dedektrler (FPD) slfrl veya fosforlu bileiklerin tayininde kul-
lanlan dedektrlerdir. Bu tr bileikler bir hidrojen/hava alevinde kemiluminesans
reaksiyon verirler;
Alev fotometrik dedektrlerde alglama, indirgen bir alevin iinde uyarlm S2 ve
HPO trlerin oluumuna dayanr. Bu trlerin karakteristik kemiluminesans emis-
yonu bir fotomultiplier tple, uygun optik filtreler kullanlarak llr; deerler,
slfr iin 394 nm, fosfor iin 510-526 nmdir. Dedektr responsu fosfor iin do-
rusal, slfr iinse konsantrasyonun karesine baldr. Seici alglama yaplabil-
mesi iin, alev ve fotomultilier tp arasna bir giriim filtresi konulmutur.
Sistemde bir yanma odac, hidrojen (yakt) ve hava (oksitleyici) girileri iin gaz
hatlar ve yanma rnlerinin uzaklatrld bir eksoz k bulunur. Ayrca, alev-
den yaylan UV ve grnr nlarn tutulmas iin termal bir filtre (bandpass) kul-
lanlr. Fotomultipliertp, yanma odacndan fiziksel olarak izole edilmitir.

eksoz yksek voltaj

kemilminesans termal filtre
alglama blgesi g kayna

PMT ampifier ve
alev bilgisayara
hava girii
deitirilebilir
H2 girii arayz filtre
scak
metal blok

GC frn duvar
http://www.files.chem.vt.edu/chem-
GC kolonu ed/sep/gc/detector/fpd.html

Alev fotometrik dedektr (FPD)

 13

Pulslu Alev Fotometrik Dedektrler (PFPD)

Eski alev fotometrik dedektrlerin (FPD) sadece slfr ve fosfor iin seici olmala-
rna karn yeni gelitirilen PFPD, bata slfr ve fosfor olmak zere, N, As, Sn,
Se, Ge, Te, Sb, Br, Ga, In ve Cu iin de seicidir.
Alev fotometrede olduu gibi PFPDde de bir yanma odac (veya yakma tp)
ve bir fotomultiplier tp bulunur; farkl olarak iki gaz akm girii vardr. kinci gaz
akm, yanma ileminde analit emisyon parlakln dzeltmede yararldr.
PFPDnin st ksmndaki yakma teli srekli olarak kzgn (krmz) haldedir. Gazlar
ve kolondan gelen akm yakcnn iine akarken alevlenebilir karm oranna ula-
tklarnda yakma teli tarafndan yaklr ve alev geriye, yakma tpne dner. Yak-
ma tpnde bulunan kolay alevlenebilir tm maddeleri 10 milisaniyeden daha ksa
bir zamanda sratle yakar ve sonra kar gider. Bu ksa alev pulsundan sonra
daha zor alevlenebilen analitler uyarlr ve elementlerinin zelliklerine uygun k
yayarlar. Bu periyot srasnda fotomultiplier tp, yakma odacndaki olaylar sonu-
cu analitten yaylan kaydeder. 300 milisaniye sonra, giri tpleri ve kolondan
yeni bir akm gelir, alev pulsu ile ayn ilemler tekrarlanr. Saniyede alev pulsu
kaydedilecek ekilde ilem devam eder.

eksoz amplifiere

yakc

yakma
tp
PMT

cam filtre
safir pencere

ikinci gaz
girii

H2 girii
GC kolonu http://www.shsu.edu/~chm_tgc/
primers/pfpd.html

Pulsku alev fotometrik dedektr (PFPD)

14

-In yonizasyon Dedektr

-n dedektr retilen (1956) ilk iyonizasyon dedektrdr; iinden saf tayc
gazn getii bir referans hcre ile kolon akmn tayan bir sensr hcreden olu-
ur. Her hcrede, emisyonu veren ve kademeli fisyon ilemiyle kararl Zr(90)
atomuna dnen stronsyum(90) kayna bulunur. Doan iyonizasyon akmlar
birbirlerini yok edecek, yani sistemi dengede tutacak ynlerde dzenlenir. Bu
durumda iki hcrede olabilecek herhangi bir basn veya scaklk deiimi denge-
yi bozar. Test edilecek maddeyi ieren kolon akmnn bulunduu hcrede oluan
diferensiyal sinyal amplifiye edilir ve kaydedilir.

90
Sr kaynak voltaj kadedici
dzenleyici
- +
amplifier

akm
elektrometre
izolasyon

yksek impedans

referans ak
elektrot
+ -
voltaj
90
Sr dzenleyici
atk kaynak
http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/Early-
GC-Detectors/b-Ray-Ionization/rs25.html

-n iyonizasyon dedektr
 15

Termiyonik yonizasyon Dedektr

Istlan bir flamentten retilen elektronlar uygun bir potansiyel tarafndan hzland-
rldnda, yolu zerindeki herhangi bir gaz veya buhar molekllerini iyonlatrabi-
lecek yeterli enerjiye sahip olur. Bu bak asyla, gaz kromatografisi almalar-
nn ilk yllarnda (1957), standart bir vakum iyonizasyon geyci modifiye edilerek bir
GC dedektr olarak kullanlabilir hale getirilmitir.
Alglayc, iinde bir flament, zgara toplayc-elektrot ve anot bulunan bir vakum
tpdr; ekil olarak termiyonik triod valfe benzer. Tp vakum altnda alr; ko-
lon akmn alabilecek ayarlanabilir bir giri delii vardr. Tayc gaz olarak hel-
yum kullanlr. Tayc gaz helyumdur.
Dedekrn responsu iindeki gazn basnc ile orantldr (0.02-1 5 mm Hg). Bu
aralktaki gaz basncnda respons dorusaldr.

http://geetaworld.com/wp-content/
uploads/Ion%20Gauge.jpg

souk kapana

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/
Less-Common-Detectors/Thermionic-Ionization/rs82.html

yonizasyon gey dedektr

16

Argon yonizasyon Dedektrleri

lk iyonizasyon dedektrlerini takiben tamamen farkl prensiplere gre alan
iyonizasyon dedektrleri gelitirildi; bunlarda, pek ok organik bileii iyonize e-
debilecek yeterli enerjiye sahip yar-kararl (metastabil) atomlar retebilen asal
gazlar kullanld. Bir metastabil atom ykszdr, fakat d orbitteki bir elektronun
yer deitirmesi srasndaki arpmalarla oluan yksek enerjiyi absorblar.
Metastabil atom bir organik bileie arptnda absorblad enejiyi (11.6 eV
kadar) molekle geirir; sonuta, elektronu orijinal orbitine dnerken moleklden
de bir elektron kar. Bu prosesle retilen elektronlar anotta toplanrken anot ak-
mnda byk bir art meydana gelir. (11.6 eV enerji pek ok organik maddeyi
iyonatrmaya yeterli bir enerjidir.)
Bu grupta toplanabilen dedektler; basit veya makro, mikro ve termal argon
dedektrleridir.

1. Makro Argon yonizasyon Dedektr

Makro argon iyonizasyon dedektr paslanmaz elikten yaplm silindirik bir kap
ve PTFE (veya yksek scaklklarda alldnda uygun bir seramik) izolasyonla
hazrlanm bir sistemdir. Kabn iinde, gm bir folyoyla kaplanm 90Sr kaynak
vardr. Kaynan radyoaktif gc ~10 mili kri kadardr. 90Sr iki aamada bozunur
ve her aamada , tanecikleri kararak kararl 90Zr atomuna dnr.

(+) anot
dorusal diren
3 x 109
izolasyon

sinyal direnci
_ 1 x 108
yksek
atk akm voltaj g
+
radyoaktif 90Sr
amplifiere
kayna
(-) katot

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/
kolon akm Ionization-Detectors/Macro-Argon/rs56.html

Makro argon dedektr ve g devresi

 17

Radyoaktif kaynak tarafndan retilen elektronlar, dedektr hcrenin byklne

ve elektrotlarn geometrisine bal olarak 500-2000 V potansiyel uygulanarak
hzlandrlrlar. Kaskat etki dorusal bir direnle kontrol altna alnr. Organik buhar
(rnek) varlnda akm ykselirken dorusal direncin ularndaki voltaj dmesi
de artar; bylece, elektrotlara uygulanan voltajn da dmesi salanr.

2. Mikro Argon yonizasyon Dedektr

Mikro argon dedektrlerin etkin alglama hacmi ok kktr; ak hz 0.1
ml/dak. veya dada dk olan kapiler kolonlarla kullanlabilecek ekilde dizayn
edilmitir. Anot boru eklindedir, ~2.5 mm kadar apndaki bir boluk iine yerle-
tirilmitir; bylece, anoda sadece snrlandrlm bir yol zerindeki elektronlarn
ulaabilmesi ve elektrodun etrafndaki elektrik alann ok kk olan anot ap
kadar bir blgede kalmas salanm olur. Kapiler kolon anodun iine kaydrlarak
yerletirilir.

Anodun ucunda bulut eklinde metastabil argon atomlar oluur; kolondan gelen
rnek moleklleri bu bulutun iinden geerler ve iyonlarlar.

kapiler kolondan
atk akm (+) anot

PTFE izolasyon

radyoaktif trityum (-) katot

kayna

paslanmaz elik
beden

http://www.chromatography-
online.org/GC-Detectors/Ionization-
argon Detectors/Micro-Argon/rs59.html

mikro argon dedektr

18

3. Termal Argon yonizasyon Dedektr

Termal argon iyonizasyon dedektr, radyoaktif veya baka bir elektron retici bir
kaynan kullanlmad bir argon dedektrdr. Bu tip argon dedektrleri 150
0
Cda alrlar. Cam 150 0C ve daha yksek scaklklarda iletken zellik kazand-
ndan, elektrotlardan biri camdr.

Kolondan gelen argon tayc gaz, 150 0C veya daha yksek scaklktaki silindirik
cam tp iindeki paslanma elik tpten (anot) geer. Tp (anot), cam tpten bir
PTFE kaplamayla izole edilmitir. Cam yzeyden termal olarak yaylan elektronlar
yksek potansiyel altnda hzlandrlrlar, argon atomlaryla arprlar ve
metastabil atomlar retirler; bunlar anotta toplanrlar. Organik buharlarn
alglanmas normal argon dedektrlerinde olduu gibidir; yani, organik molekller
ve metastabil atomlar arprlar, retilen elektronlar ve organik iyonlar toplanr,
oluan akm yksek impedansl bir amplifier ile izlenir.

paslanmaz
PTFE kovan elik tp
PTFE tp
paslanmaz
elik tp
argon tayc
gaz, kolondan argon ak

cam tp
yksek voltaj yksek
g kayna impedans
amplifier

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/
Ionization-Detectors/Thermal-Argon/rs61.html

Termal argon dedektr

 19

Helyum yonizasyon Dedektr (HID)

Helyum iyonizasyon dedektrn kullanm alan olduka yaygndr. zellikle NOX,
CO, CO2, O2, N2, ve H2 gibi, FID ve dier dedektrlerin alglamad inorganik
uucu bileiklerin tayininde kullanlr. Helyum atomunun iyonlamas iin radyoak-
tif bir kaynak kullanlr. Tayc gaz helyumdur. Gaz kromatogrfisi cihazndan
kan akm helyum iyonlaryla kartrlarak bileenlerin iyonlamalar salanr.
yonlar bir elektrik akm yaratrlar; ne kadar ok iyon retilirse o kadar byk a-
kmlar meydana gelir.
HIDler alglayacaklar komponenti bozmaz veya tketmez; bu nedenle birden
fazla dedektr kullanlmas gereken sistemlerde dier dedektrlerin nnde ola-
cak ekilde nce yerletirilir.
Helyum dedektr, argon dedektr prensibine gre alr; metastabil helyum
atomu hzlandrlm elektronlar tarafndan retilir; enerjileri 19.8 ve 20.6 elektro
volt dolaynda olduundan kolayca iyonlarlar, ve kararl gazlar ve dier uucu
bileikleri alglayabilirler.
HIDlerde, radyoaktif bir kaynak kullanlmadan da elektron retimi yaplabilir. E-
lektronlar, bir elektrik dearjyla veya fotometrik olarak retilir, uygun bir potansi-
yel altnda bir inert gaz atmosferinde hzlandrlr ve helyumla karlatlarak
metastabil helyum atomlar retilir

dearj voltaj, ~500 V

dearj elektrotlar

dearj gaz

dearj odac

iyonizasyon
odac kolon akm

toplayc levhalar atk akm

http://www.chromatography-online.org/ amplifiere
GC-Detectors/Ionization-Detectors/
Helium/rs65.html 150 V

Dearj iyonizasyon dedektr

20

Pulslu Helyum Dearj yonizasyon Dedektr

Pulslu helyum dearj dedektrnde iki ayr ksm vardr. st ksm ap 1.6 m olan
bir tptr; buras dearj blgesidir. Alttaki ksm metastabil helyum atomlar ve
fotonlarn olutuu 3 mm apl bir tptr. Helyum takviye gaz dedektrn st ks-
mndan girer dearj ksmna geer. Dearj elektrotlara potansiyel uygulandnda
elektronlar ve yksek enerjili fotonlar ve bir miktar da metastabil helyum atomlar
retilir.

helyum takviye

dearj
elektrotlar

amplifiere
balant

http://www.chromatography-
ak boru kolon online.org/GC-Detectors/
Ionization-Detectors/Pulsed-
gaz k Helium-Discharge/rs67.html

Pulslu helyum dearj dedektr

Pulslu Dearj Elektron Yakalama yonizasyon Dedektr

Pulslu elektron yakalama dedektr, pulslu dearj helyum iyonizasyon
dedektrnn gelimi bir tipidir. Fonksiyonlar, geleneksel elektron yakalama
dedektrne benzer; farkll elektron retim yntemidir.
Dedektr iki ksmdan oluur; st ksm dearj olaynn meydana geldii ap daha
kk olan bir blmedir. Alt ksm kolon akmnda elektron yakalama ileminin
meydana geldii geni apl bir blmedir. Elektrotlar arasna potansiyel uygulanr,
 21

dearjla elektronlar, yksek enerjili fontlar ve bir miktar da metastabil helyum a-

tomlar medana elir. Propanla doplanm helyum ikinci elektrodun tam altndan
girer ve metstabil atomlarn paralanmasyla ve fotonlar tarafndan elektronlar
retilir.

dearj gaz giri

http://www.chromatography-online.org/GC-
Detectors/Ionization-Detectors/Pulsed-Discharge-
dearj elektrot dearj elektrot

Electron-Capture-Detector/rs77.html
dearj corona toprak
bias elektrot
dupant girii
bias elektrot
kapiler kolon topayc elektrot

atk gazlar
rnek girii / kapiler kolon
dupant girii

Puslu elektron yakalama dedektr

Radyoaktivite Dedektr
Radyoaktif dedektrlerin iki tipi vardr; biri sadece 13C ler, dieri 13C ve 3H ler.
Her iki sistemde de tayc gaz helyum veya argon olabilir; kolon akm, bakr
oksit doldurulmu bir frna gnderilir. Burada tm maddeler oksitlenerek karbon
dioksit ve su kar.
Sadece 13Cn saylmas istendiinde yanma rnleri bir kurutma tpnden
geirilir, sonra %10 propan kartrlr ve sayc tpe gnderilir. Sayc tpte
radyoaktif tanecikler tarfndan iyonlar ve elektronlar retilir ve anoda doru
hzlandrlr. Bylece ayn ilemler devam ederek tayc gazn iyonizasyonu
ilerler ve alnan sinyal byr. Bu reaksiyonlar kararl bir dearj olutuunda
sonlanr. Reaksiyonlarn durmamas iin ortamn soutulmas gerekir; bu ii
akma kartrlan propan yapar; propann grevi kuen gaz, yani soutucu gaz
olmasdr.
22

Sayc tp metal bir silindirdir, merkezinde izole edilmi ubuk eklinde bir elektrot
bulunur. Kasann d topraklanr ve merkez elektron ile kasa arasna yksek
potansiyel uygulanr. Saycdan alnan sinyal zamana gre integre (toplanr) edilir
ve bylece integratrden k akm, saniyede meydana gelen paralanma
saysyla orantl olur.
13C ve 3Hin birarada saylmas istendiinde, kolon akmndaki maddelerin
tmnn karbon ve suya dnmesinden sonra, gaz akmna bir miktar hidrojen
ilave edilir ve dier bir frndaki stlm demir tozlarndan geirilir. Bu frnda
karmdaki su, hidrojen ve trityuma indirgenir. Ayrca, hidrojenin fazlas
sistemdeki adsorbtif ular doyurararak trityuun adsorblanmasn minimum dzeye
drr. Sonra k gaz, %10 propan ilave edildikten sonra saycya gnderilir
ve ilem 13C de olduu gibi devam eder; sonuta, hem 3H ve hem de 13C saylr.

bakr oksit bakr demir orantl atk

kolondan dolgulu tp dolgulu tp sayc
Ar veya He
tayc gaz

frn frn merkez

elektrot

H2 ilavesi %10 propan

http://www.chromatography-online.org/
ilavesi
GC-Detectors/Radioactivity/rs80.html

Karbon ve trityum sayc bir radyoaktivite dedektr

 23

SIVI KROMATOGRAFS DEDEKTRLER

Sv kromatografide, gaz kromatografide olduu gibi ok hassas dedektr sistem-

lerine gereksinim olmaz. Bu nedenle rnee bal olarak eitli dedektrler kulla-
nlabilir.
En ok kullanlan dedektrler ultraviyole n absorbsiyonuna dayanan
dedektrlerdir. Bunlar fotometrik ve spektrofotometrik olabilir. Fotometrelerde bir
civa kaynaklan alnan 254 ve 280 nm bandlar kullanlr; bu dalga boylarnda pek
ok organik fonksiyonel grup absorbsiyon yapar. Spektrofotometrik dedektrler
fotometrelerden daha elverilidir, nk rnekteki maddelerin absorbsiyon yapa-
ca dalga boylarn seme olana vardr. Fotometrik dedektrlerde cihazn dalga
boyu aralnda, rnekteki maddelerin absorblamas, fakat zgenin herhan-
gi bir absorbsiyona neden olmamas gerekir.
Sv kromatografisi sistemleri iin ok eitli dedektrler gelitirilmi olmasna
ramen burada, bu blmde kullanm yaygn olan birka tip dedektr zerinde
durulmutur.
UV dedektrler
Refraktif indeks dedektrler

Fluoresans dedektr
Elektrik iletkenlik dedektr
Elektrokimyasal dedektr
Transport dedektrler
Buharlatrmal k salmas dedektr
Ktle spektrometresi
Radyoaktivite dedektr
(Ktle spektrometresi ve radyoaktivite dedektr, gaz kromatografisi dedektrleri
blmnde incelenmi olduundan burada tekrar ele alnmamtr.)
24

UV dedektrler
UV dedektrler, sv ve iyon deitirici kromatografide de kullanlan ok nemli
dedektrlerdir; 180-350 nm aralnda k absorblayabilen maddeler iin uygun-
dur. Hassasiyetlei, yaklak olarak 10-8-10 -9 gm/ml dir. Tm olefinler, aromatikler,
>CO, >CS, -N=O ve N N gruplar ieren molekller gibi pek ok bileik UV
blgede (200-350 A) absorbsiyon yapar; tek veya ift balar ( elektronlar) vardr
ve balanmam elektronlar bulunur. Ultraviyole dedektrler bir rnein
absorblama yeteneini ler; ilem, rnein zelliine gre, bir veya birka dalga
boyunda lm yaplmasn gerektirebilir. Drt tip UV dedektr vardr; sabit dalga
boylu, deiken (veya oklu) dalga boylu, deiken (veya oklu) dalga boylu
dispersiv, diod dizili (diod aray)

1. Sabit Dalga Boylu UV Dedektrler

Sabit dalga boylu UV dedektrde tek dalga boyunda bir k kullanlr; k, zel bir
dearj lambasndan ede edilir. Bu amala kullanlan en popler lamba dk ba-
snl cva buhar lambasdr; nn byk ksm 254 nm dalga boyundadr. D-
k basnl kadmiyum (225 nm) ve inko (214 nm) lambalar da uygun dier
lambalardr. Lambalar tmyle monokromatik deildir, dier dalga boylarnda k
da yayarlar, ancak bunlarn iddetleri ok dktr. Monokromatik k elde
edilmesi iin uygun bir filtre kullanlr.
Dedektr, iinden kolondan gelen akmn getii silindirik bir hcredir. Uygun bir
UV lambadan (veya grnr blgede allyorsa grnr lamba) gelen k r-
nek hcresinden geer ve bir fotoelektrik hcreye arpar. Sabit dalga boylu
dedektrde n dalga boyu kullanlan lambaya baldr.

referans hcre sabit dalga

boylu filtre
lamba lens

fotoseller

elchem.kaist.ac.kr/jhkwak/
rnek hcresi AnalChem/09/04/gif2.htm

Sabit dalga boylu UV-grnr dedektr

 25

2. Deiken (veya oklu) Dalga Boyu

oklu-dalga boylu bir dispersiv dedektr ekilde grlmektedir. Ik kayna bir
deuteryum veya ksenon dearj lambas gibi, dalga boyu aral geni bir kaynaktr.
Gelen k iki ayna (kavisli) tarafndan paralelletirilerek holografik bir difraksiyon
grating zerine gnderilir. Datlan k kavisli bir ayna vastasyla bir dz ayna
zerinde odaklanr ve bu aynann as uygun deere getirilerek zel dalga boyu
seilir. Seilen dalga boyundaki k bir mercek tarafndan rnek ak hcresine,
dolaysyla kolon akmna gnderilir. Hcreden kan demet dier bir mercek tara-
fndan bir fotosel zerinde toplanr; alglama, geen n iddetinin bir fonksiyo-
nu olarak kaydedilir.
Dedektr, genellikle tarama (scan) moduna gre ayarlanr; hareketli faz ak
durdurularak, rnek hcresindeki bileenin spektrumunun izilmesi tercih edilir.

optik yol
fotosel

slit rnek
hcresi

(referans hcresi
gsterilmemitir)
lamba slit 200 nm

360 nm

difraksiyon http://books.google.com.tr/
books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA1
grating 63&dq=Fixed+Wavelength+UV+Detector&source

Deiken dalga boylu UV dedektr

26

3. Deiken (veya oklu) Dalga Boylu Dispersiv UV Dedektr

Deuteryum lambadan gelen k, iki eri lamba tarafndan ynlendirilerek hologra-
fik bir difraksiyon gratingde toplanr. Gratingde datlan k bir eri ayna ve dz
aynadan yanstldktan sonra, bir dier dz aynaya gelir. Bu aynann uygun bir
aya ayarlanmasyla zel dalga boyundaki k seilir ve bir mercekle rnein
bulunduu (dolaysyla kolon akmnn geldii) hcreye ynlendirilir. Hcreden
kan k demeti ktaki mercekle bir fotosel zerine odaklanr; geen n
iddetiyle bantl bir respons verir. Dedektr, genellikle maddenin spektrumunu
izen bir alete balanr.

eri aynalar
kolondan atk
difraksiyon grating

deuteryum eri ve dz ayna

lamba
fotosel

rnek
hcresi
dz ayna

http://www.chromatography-online.org/
HPLC-Detectors/UV/Dispersive/rs47.html kuvartz mercekler

Deiken dalga boylu dispersiv UV dedektr

4. Diod Dizi (Ddiod Array) Dedektr

Diod dizi dedektrnn fonksiyonu dispersiv enstrumandan tamamen farkldr.
Geni aralkl bir emisyon kaynaktan (deuteryum lamba gibi) gelen k bir akro-
matik mercek sistemiyle paralelletirilir ve bylece n tamam, holografik bir
grating zerinde bulunan dedektr hcresinden geer. Byle bir dzenlemeyle
kaynaktan kan tm dalga boylarndaki k rnekten gemi olur. Gratingden
kan dispers (datlm) k bir diod array zerine der. Arrayde yzlerce diod
 27

vardr, her diyotun k bir bilgisayar tarafndan alnr ve bir sabit diskte depola-
nr. lem sonunda her bir dioda karlk gelen UV dalga boyundaki kromatogram
izilir.
Enstrumanlarn ou, ayrma ilemini takiben en az bir dodu izleyebilecek ekilde
dizayn edilmitir; bylece ayrma gerekleirken kromatogram da izilebilmekte-
dir. Bu tr sistemler rnekteki komponentleerin dorudan spektrumlarn verdiin-
den ideal sistemlerdir. (Eri, absorbsiyon-dalga boyu ilikisini gsterir.)

optik yol fotodiod dizisi

200 nm
lamba slit
rnek hcresi
360 nm

difraksiyon grating

http://books.google.com.tr/
books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA163&
dq=Fixed+Wavelength+UV+Detector&source

Diod array UV dedektr

Refraktif ndeks Dedektrler

Refraktif indeks bir bulk zelliidir, dolaysyla refraktif indeks dedektrnn alg-
lamas hareketli fazdaki tm komponentlerin toplam refraktif indeksine dayanr.
Refraktif indeks dedektr en az hassas sv kromatografisi dedektrdr; evre
scakl, basn, ak hz deitiinde dedektrn alglamas da deiir. eitli
dezavantajlarna ramen, refraktif indeks dedektrleri, noniyonikler, UV blgede
absorbsiyon yapamayan maddeler ve floresans olmayan bileikler iin ok uy-
gun dedektrlerdir. Refraktif indeks dedektrleri eitlidir; diferansiyel refraktif
28

indeks, Fresnel metodu, Christiansen etki, interferometre, termal lens, dielektrik

sabiti dedektrler gibi.

ekilde bir diferansiyel refraktif indeks dedektrnn ematik diyagram verilmi-

tir. Burada zgen ve analit zeltileri bir cam levha ile birbirinden ayrlmtr.
Cam levha, iki zeltinin refraktif indeksleri birbirinden farkl olduunda gelen
nn sapmasn salayacak bir a ile yerletirilmitir. Bir k demeti optik mas-
keden geerek hcre blmesine gelir. Mercekler demeti ynlendirerek rnek ve
referans hcrelerden gemesini ve dz aynaya gelmesini salarlar. Ayna demeti
yanstarak tekrar rnek ve referans hcrelerine gnderir. Mercekten geen demet
bir fotosel zerine odaklanr. Demetin yerini iddeti deil, asal sapmas belirler;
sapma, iki hcredeki maddeler arasndaki refraktif indeks farknn bir sonucudur.
Fotoelektrik hcrede demetin odak konumu (yeri) deitiinde k da deiir ve
fark sinyal elektronik olarak modifiye edilerek rnek hcresindeki madde konsant-
rasyonuyla orantl bir sinyal ekline dntrlr.

rnek
ayna k kayna
maske

sensr

sfr kaydedici
mercek ayar
amplifier ve
referans g kayna
http://www.chromatography-online.org/HPLC-Detectors/
Refractive-Index-Based/Angle-of-Deviation-Method/rs21.html

Refraktif indeks dedektr (sapma asna gre)

 29

Fluoresans Dedektr
Fluoresans dedektr en hassas sv kromatografisi dedektrdr; bu nedenle eser
miktarlardaki maddelerin analizlerinde kullanlr. ok hassas olmasna karn,
responsu ancak snrl bir konsantrasyon aralnda dorusaldr. Doal olarak
fluoresans olmayan maddelere kar hassas olmay da bu tip dedektrn dier
bir dezavantajdr. Bu tr bileiklerin saptanmas maddelerin fluoresans trevleri
zerinden yaplabilir.
Fluoresans dedektrler basit veya kompleks olabilir. Basit bir fluoresans
dedektrde bir tek dalga boyu uyarc kaynak ve bir alglayc bulunur; alglayc
tm dalga boylarnn fluoresans n izler. Bu tip bir fluoresans dedektr baz
rnekler iin ok hassastr ve olduka da ucuzdur. Ancak tek bir dalga boyunda
uyarlmas ve sadece geni bir emisyon dalga boyu nedeniyle ok ynl kullanm-
lar iin uygun deildir. Kompleks bir dedektr ise ok amaldr; bunda, fluoresans
spektrometreye kk bir alglayc hcre yerletirilmitir. Uyarc ve emisyon dal-
ga boylarnn seilebilir olmasndan dolay ok ynldr. Ayrca, istendii durum-
larda uyarma ve emisyon spektrumlar elde edilebilir.

UV lamba

giri

fluoresans
hcre fotosel

k
fluoresans
k

http://www.chromatography-online.org/
UV k HPLC/Fluorescence/rs32.html

Tek dalga boyu uyarmal bir fluoresans dedektr

30

Elektrik iletkenlik dedektr

Elektriksel iletkenlik dedektr (yon-deitirici kromatografide de kullanlr) ha-
reketli fazn iletkenliini ler. Ortamn kendi iletkenliinden ileri gelebilecek ilet-
kenlikler uygun elektronik dzenlemelerle giderilmelidir. Hareketli fazda tampon
olmas halinde dedektrde bir taban sinyali meydan gelir; bu durumda lme
baarsz olur. Elektrikli kondktivite dedektr bir bulk dedektr tipidir; dolaysyla
zelti ve solventteki tm iyonlar alglar.
Alglayc elektrotlarn polarizasynunu nlemek iin alternatif akm kullanlmaldr;
bylece llen deer, elektrot sisteminin direnci deil, impedans olur. Fiziksel
kimya bak asyla bir zeltinin iletenlii, onun direncinden daha nemlidir.
Elektriksel kondktivite dedektrn alglaycs, dier tm dedektr alglayclar
arasnda en basit olandr. Sistemde, iinde iki elektrot bulunan uygun bir ak
hcesi vardr; elektrotlar, bir Wheatstone kprsnn bir koluna impedans
komponeneti olacak ekilde yerletirilirler. yonlar alglayc iinde hareket ettikle-
rinde elektrotlar arasndaki impedans deieceinden, kprden buna edeer
miktarda bir dengeleme sinyali meydana gelir. Ancak bu sinyal hcredeki iyon
konsantrasyonuyla dorusal olarak deien bir sinyal deildir; bu nedenle elekt-
ronik devre tarafndan modifiye edilerek dorusal sinyal ekline dntrlr ve
kaydedilir.

elektrotlar PTFE izolasyon

hareketli faz hareketli faz

kaydediciye
Dedektr
toprak
Elektronikler
bilgisayara

http://www.chromatography-online.org/HPLC/
Electrical-Conductivity/rs29.html

Elektriksel iletkenlik dedektr

 31

Elektrokimyasal dedektr
Dedektr, uygun elektrotlarn bulunduu bir hcrede analitin oksitlen-
me/indirgenme reaksiyonlar sonucunda oluan akmn llmesi esasna gre
alr. Doan akmn seviyesi dorudan analit konsantrasyonuyla orantl oldu-
undan bu tip dedektrler kantitatif tayine olanak verir.
Elektrokimyasal dedektlerin uygulama alan fazla geni deildir; fakat hassasiye-
tinin yksek olmas nedeniye zellikle doal rnler ve yiyecek maddeleri incel-
melerinde kullanlr. Oksijen, metal kirlilikleri ve halojenler lmelerde nemli hata-
lara neden olurlar.
Elektrokimyasal dedektrlerde elektrot bulunur; oksitlenme veya indirgrnme
reaksiyonunun olduu i elektrodu, yardmc elektrot ve referans elektrot. Refe-
rans elektrot hareketli fazn taban iletkenliinde olabilecek deiiklikleri dengeler.
Eektrotlar eitli geometrik ekillerde yerletirilebilir; ince tabaka hcrelerde en
ok kullanlan yerleimler ekil(b) ve (c)degrld gibidir.

i referans elektrot
elektrodu
referans ve
(b) yardmc
elektrotlar zelti
iidedir
i elektrodu

yardmc elektrot

referans
(c) elektrot zelti
yardmc iidedir
elektrot
(a) i elektrodu
http://www.sec.psu.ac.th/web-board/
?pid=view_replies&thread_id=722&forum_id=7

(a) Bir elektrokimyasal dedektr, (b), (c) farkl elektrod konfigrasyonlar

32

Transport Dedektrler
Transport dedektr metal zincir, tel veya disk gibi bir taycdr. Srekli olarak
kolon akmndan geer, rnein bulunduu hareketli fazdan rnei ekstrakt eder
ve yzeyinde ince bir film tabakas halinde biriktirir; film zerinde kalan hareketli
faz buharlatrlarak uzaklatrlr. Bu ilemden sonra tayc, zerinde biriken
maddenin saptanmas iin uygun bir alglama sistemiyle taranr. Bu amala, r-
nein, piroliz rnlerinin saptanmas istendiinde alev iyonizasyon dedektr
(FID) kullanlr; bunun iin tayc stlr, rnekteki piroliz rnleri aa kar ve
rnler ounlukla karbon ierdiinden FID ile alglanr.
Hareketli fazda uucu olmayan maddeler bulunmas halinde doru sonu vermez,
ayrca kullanlan solventin uucu ve ok saf olmas gerekir.

ekilde, transport dedektrlere bir rnek olarak hareketli tel (moving wire)
dedektrn ematik diyagram verilmitir. Bu tip bir dedektrde, srekli hareket
eden bir tel halka ile syrcnn bir ksm bir alev iyonizasyon dedektrne tanr.
Tel nce syrcdan geer, onu bir frna tar ve burada syrcnn zgeni buhar-
lar. Buradan azot atmosferi altnda tutulan piroliz frnna gelen rnek piroliz
olur; piroliz rnleri azot gazyla tanarak alev iyonizasyon dedektr (FID) iin-
deki merkez tpe tanr ve bileenler iyonizasyon dedektr tarafndan alglanr.
FID, hareketli fazdaki solventten etkilenmeyen bir dedektrdr.

oksijen
dedektr
frn
buharlatrc
frn FID hidrojen
kolondan N2 N2 N2

piroliz frn
N2

temizleyici
frn

http://www.chromatography-online.org/HPLC-
Detectors/Transport/Moving-Wire/rs64.html

Pye Unicam hareketli tel dedektr

 33

Buharlatrmal Ik Salmas Dedektr

Bu tip bir dedektrde, kolon akmn kck damlacklar halinde atomize eden bir
pskrtc bulunur. Damlacklar buharlatrlarak solventi uzaklatrlr ve madde-
ler (solutes) atomizasyonun gaz iinde ince, sspansiyon eklinde dalr.
Atomizasyon gaz hava veya tercihen inert bir gaz olabilir. Sspanse tanecikler bir
k demetinden geer, n salmasna neden olur ve salan k bir ift optik
fiberden geerek bir fotomultipliere gelir; k elektronik olarak ilenerek bir bilgi-
sayar sistemine veya potansiyometrik kaydediciye gnderilir. Teorik olarak
dedektr uucu olmayan tm maddeleri alglar. Ik dispersiyonu ounlukla
Raleigh salmas karakterinde olduunda, alglama maddenin ktlesiyle orantl
olur; bu zellik nedeniyle dedektre ktle dedektr de denilmektedir. Dorusal
bir alglama, taneciklerin byklnn kontrol altnda tutulmasn gerektirir.
Dedektrn hassasiyeti 10-20 ng madde miktardr.

nebulize gaz kolon akm akm ve

atomize gaz
nebulizer
optik fiberler
k
kapan
k foto- atomize
kayna multiplier edilmi
tanecikler

fotosele
fan ynlendirilmi
eksoz k demeti
(a) (b)
www.chromatography-online.org/.../rs73.html

(a)Buharlatrmal k salmas dedektr emas, ve (b) ayn dedektrn ticari

bir diyagram
34

Yararlanlan Kaynaklar

Principles of Instrumental Analysis, D.A.Skoog, D.M. West, II. Ed. 1981

http://books.google.com.tr/books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA163&dq
=Fixed+Wavelength+UV+Detector&source
http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/Instrumental_Analysis/Gas_Chr
omatography#Detection_Systems
http://ull.chemistry.uakron.edu/gcms/

http://www.chemistry.adelaide.edu.au/external/soc-rel/content/pid.htm
http://www.chromatography-online.org/2/contents.html
http://www.chromatography-online.org/5/contents.html
http://www.files.chem.vt.edu/chem-ed/sep/gc/detector/fpd.html
http://www.nature.com/nrd/journal/v2/n2/fig_tab/nrd1011_F4.html
http://www.sec.psu.ac.th/web-
board/?pid=view_replies&thread_id=722&forum_id=7
http://www.shsu.edu/~chm_tgc/primers/pfpd.html
elchem.kaist.ac.kr/jhkwak/AnalChem/09/04/gif2.htm