Ahmet Turan DOĞAN PDF

T.C.
ADIYAMAN NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI
EL-FEREC BADE-DDEDE BRLEK FLLER
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
Ahmet Turan DOAN
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. M. Fatih ALKAYI
Adyaman-2011
ZET
DOAN, Ahmet Turan. El-Ferec Bade-iddede Birleik Filler, Yksek

lisans tezi, Adyaman, 2011.
El-Ferec Bade-iddede Birleik Fiiller balkl alma, Eski Anadolu
Trkesinin gzide eserlerinden biri olan Ferecdeki birleik fiilleri tespit ederek
bunlar yap bakmndan bir tasnife tabi tutma ve anlamlarn verme zerine
kuruludur.
Giri blmnde, konu ve ama belirtildikten sonra birleik fiil, yardmc fiil
ve deyim hakknda bilgiler verilmi ve bu terimler zerine bugne kadar sylenenler
sralanarak yorumlanmtr.
Birinci blmnde, Ferec hakknda bilgiler verilerek birka balk altnda
Ferec gelenei, nshalar, dnemi ve dili tantlmtr.
almamzda kaynak kitap olarak kullandmz metin, Ferecin
Sleymaniye-Hamidiye nshasnn Sleymaniye-Fatih nshas ile karlatrlmal
olarak 2000 ve 2004 yllarnda iki cilt hlinde yaymlanan eviri yazl metindir.
Birinci blmde, ncelikle iki cilt halindeki bu metin taranarak birleik fiiller tespit
edilmi ve yap bakmndan, isim+fiil ve fiil+fiil yapsnda olanlar olmak zere ikiye
ayrlmtr. sim+fiil blmnde, birleik fiiller, alm olduklar yardmc fiillere gre
tasnif edilirken fiil+fiil blmnde ise; alm olduklar zel anlaml yardmc fiillere
gre snflandrlmtr. kinci balk altnda ise; tespit edilen birleik fiilerin
karlarna hem metin iinde getii sayfa numaralar hem de anlamlar yazlmtr.
Bir birleik fiil olup da deyim zellii tayanlar ise italik yazlarak dierlerinden
ayrlmtr.
Anahtar kelimeler:
1. El-Ferec Bade-idde
2. Fiil
3. Birleik fiil
4. Yardmc fiil
5. Deyim.
ABSTRACT
DOAN Ahmet Turan, Compound Verbs in El-Ferec Ba'de' idde, Master's
Thesis, Adyaman, 2011.
The study "Compound Verbs in El-Ferec Ba'de' idde" is based on
classifying the compound verbs in El-Ferec Ba'de' idde in the terms of form and
giving the meanings of these verbs by identifying compound verbs in El- Ferec
Ba'de' idde that is one of the works of eminent old Anatolian Turkish.
In the introduction chapter, the subject of the study and the aim of the study
were presented. Then, information about compound verbs, auxiliary verbs and
idiomatic compound verbs was given. Lastly, the comments that have been made on
these terms so far were indicated in an order and interpreted.
In the first chapter, the information about El- Ferec Ba'de'- idde was given.
Then, Ferec tradition and copies, the period in which the book "El-Ferce Ba'de'-
idde" was written and its language were presented.
The text used as the resource book in our study is the text of transcription that
was published in 2000 and 2004 as two volumes. This study is the comparative study
in which Sleymaniye- Hamidiye copy and Sleymaniye- Fatih copy of Ferec were
compared and contrasted. In the first part, compound verbs were identified in this
text as two volumes and were categorized as noun+verb, and verb+verb. In the part
of noun+verb, these verbs were divided according to auxiliary verbs while compound
verbs were classified according to auxiliary verbs that are used with nouns to
agglutinate new verbs in the part of verb + verb. In the second part, compound verbs
identified were given with the page number where they are in the text and their
meanings. Compound verbs having features of idioms were separated from others by
means of being written in italics.
Key words:
1. El-Ferec Bade-idde
2. Compound Verb
3. Verb
4. Auxiliary Verb
5. Idiom
i
N SZ
almamza konu olan El-Ferec Bade-idde, Eski Anadolu Trkesinin

gzide eserlerinden biridir. Zorluktan sonra gelen kolaylk, kederden sonra gelen
sevin olarak Trkeye evirebileceimiz bu eser, 15. yzylda kaleme alnm olup
kendi adyla uyumlu 42 hikyeyi iermektedir.
Tezimizin konusu, El-Ferec Bade-iddede geen birleik fiiller zerinedir.
Bunun iin de kaynak kitap olarak kullandmz eviri yazl Ferec; Do. Dr. Hasan
KAVRUK, Dr. Sleyman ALDAK ve Dr. Kzm YOLDA tarafndan eviri yazs
yaplarak 2000 ylnda I. cildi, 2004 yllnda da II. cildi Malatyada yaymlanan
karlatrmal metindir. Do. Dr. Hasan KAVRUK, Dr. Sleyman ALDAK ve Dr.
Kzm YOLDA, Trkiye ktphanelerindeki en eski tarihli, imla zellikleri ve
harekeleriyle en gvenilir nshalar olular sebebiyle Sleymaniye Ktphanesi,
Hamidiye Kitapl 1173 numarada kaytl olan nsha ile Sleymaniye Ktphanesi,
Fatih Kitapl 3719 numarada kaytl olan Ferec nshalarnn -sayfa ve satr dzeni
bakmndan Sleymaniye-Hamidiye nshas esas alnmak zere- eviri yazsn
karlatrmal olarak yaymlamlardr. Bu metinden hareketle Ferecde geen
birleik fiiller tespit edilerek yap bakmndan deerlendirilmi, daha sonra da
anlamlar verilerek birleik fiiller szl oluturulmutur.
Trke, fiiller bakmndan zengin bir dildir. Bizi bu almaya iten sebeplerin
banda da bu zenginlik gelmektedir. Btn fiil yaplarnn ele alnp incelenmesinin
ok meakkatli bir i olaca ve bir konuya younlamann daha isabetli sonular
ortaya karaca gibi sebeplerden tr nemli bir yap arz eden birleik fiilleri
incelemeyi uygun bulduk.
almamzn nemli bir zamann birleik fiilleri tespit etmeye, yap
bakmndan tasnif ederek anlamlarn vermeye ayrdk. Geriye kalan zaman
diliminde de birleik fiilleri yorumladk. Ayrca almamzda nemli bir yer tutan
deyim niteliindeki birleik fiilleri italik yazarak dier birleik fiillerden ayrdk.
almamn her aamasnda bana yardmc olarak kolaylklar salayan ve
deerli bilgilerini esirgemeyen saygdeer hocam Yrd. Do. Dr. M. Fatih
ALKAYIa, ayn zamanda kaynak kitabmzn yazarlarndan olan ve deerli
ii
bilgilerini bizlerle paylaan hocam Prof. Dr. Sleyman ALDAKa, manevi destei
ile bu tezi bitirmemde ok nemli katklar olan nianlm Fatma eyma FTye,
tez almas boyunca bilgi ve belgelerini benimle paylaan deerli arkadam Ar.
Gr. etin YILDIZa ve her zaman yanmda olarak beni cesaretlendiren aileme
sonsuz teekkrlerimi sunuyorum.
Ahmet Turan DOAN

Adyaman-2011
iii
NDEKLER
NSZ.i
NDEKLER..iii
TRANSKRPSYON LSTES VE KISALTMALAR...V
GR..1
1. Konu...1
2. Ama...1
3. Birleik Fiil ile lgili Grler ve Deerlendirme..1
3.1. Birleik Fiil..1
3.2. Deyim..9
3.3. Deerlendirme12
I. BLM
EL-FEREC BADE-DDE.14
1. El-Ferec Bade-idde Gelenei ve Trk Edebiyatnda El-Ferec Bade-
iddeler.15
2. Trke El-Ferec Bade-idde Nshalar zerine Yaplan almalar...20
3. Eski Anadolu Trkesi ve El-Ferec Bade-iddenin Dil zellikleri.........25
II. BLM
NCELEME..30
1. Yap Bakmndan Birleik Fiiller .........30
1.1. sim+Fiil Yapsyla Kurulanlar31
1.1.1. Alm Olduklar Yardmc Fiile Gre Birleik Fiiller...........66
1.1.1.1. al- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar..66
1.1.1.2. bin- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar67
1.1.1.3. bul- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar67
1.1.1.4. buyur- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar67
1.1.1.5. ek- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar....68
1.1.1.6. dut-/ut- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar...68
1.1.1.7. eyit-/syle- Yardmc Fiilleriyle Kurulanlar..68
1.1.1.8. eyle- yardmc fiiliyle Kurulanlar..69
iv
1.1.1.9. gel- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar..........77

1.1.1.10. gr- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar...........78
1.1.1.11. it- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar......................78
1.1.1.12. al- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar........92
1.1.1.13. l- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar........92
1.1.1.14. o- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar ..94
1.1.1.15. ol- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar....................94
1.1.1.16. ur-/vur- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar..................107
1.1.1.17. vir- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar......107
1.1.1.18. sim+Fiil+Fiil Yapsyla Kurulanlar.......................................108
1.2. Fiil+Fiil Yapsyla Kurulanlar109
1.2.1. Yeterlilik Fiilleri........113
1.2.2. Tezlik Fiilleri.........114
1.2.3. Sreklilik Fiilleri....115
1.2.4. Yaklama Fiilleri............117
1.2.5. Uzaklama Fiilleri.....118
2. (almadaki) Birleik Fiiller Szl118
SONU217
KAYNAKA..220
Z GEM.......224
v
TRANSKRPSYON LSTES VE KISALTMALAR
Transkripsiyon Listesi
^ nceltme iareti n
Okunmayan vav
s

g t

h
z

k

Ksaltmalar
A. : Arapa.
age. : Ad geen eser.
agm. : Ad geen makale.
b. : Bin (Arapa olu).
bk. : Baknz.
bs. : Bask.
ev. : eviren.
F. : Farsa.
Ferec : El-Ferec Bade-idde.
haz. : Hazrlayan.
vi
nu. : Numara.
l. : lm.
Prof. Dr. : Profesr Doktor.
s. : Sayfa.
TDAY : Trk Dili Aratrmalar Yll.
TDK : Trk Dil Kurumu.
Yrd. Do. Dr. : Yardmc Doent Doktor
.
1
GR
1. Konu
almamzda Do. Dr. Hasan KAVRUK, Dr. Sleyman ALDAK ve Dr.

Kzm YOLDAn eviriyazl metnini iki cilt halinde yaymlad, ierisinde 42
hikye bulunan El-Ferec Bade-idde adl kitaptaki birleik filleri deerlendirdik.
2. Ama
Tez almamzn amac, Trkenin kelime trlerinden biri filin hem yap
hem de anlam bakmndan karmak bir kolunu oluturan birleik filleri tespit etmek,
snflandrmak ve metin ierisindeki anlamlarn vermektir. almamzda, Ferecde
tespit ettiimiz birleik fillerin, temelde yapya dayanmakla birlikte anlamlarn da
vererek bir tasnifini yapmaya amaladk. Ayn zamanda deyimlemi olan birleik
fiilleri de italik yazmak suretiyle dierlerinden ayrdk.
3. Birleik Fiil le lgili Grler ve Deerlendirme
3.1. Birleik Fiil
Birleik fiil kavram, eitli szlklerde yle tanmlanmtr:

1. sim soyundan bir kelime ile biim veya anlam bakmndan kaynap btnleen
fiil.1
2. Ad soylu bir kelimeyle etmek, eylemek, olmak yardmc fiillerinin birlemesinden
veya birer sfat-fiil ya da zarf-fiil ekleriyle birbirine balanm iki ayr fiil eklinin
anlamca kaynamasndan olumu fiil tr. Birleik fiillerin kalplama yoluyla
1
Trke Szlk, 10. Bask, Ankara, TDK, 2005, s. 283.
2
anlam deitirerek deyimlemi olan trleri de vardr ( bel bala-, dolap evir-, dizini
dv- vb.)2
3. Baka bir eylem ve baka trde szcklerle birlikte, genellikle kalplam olarak
olumu eylem.
1. Eylem + yardmc eylem (hkm-etmek, igal etmek, test etmek, spor
yapmak).
2. Ad soylu szck(ler) + yardmc eylem (gelivermek, yazakoymak,
deyazmak, alabilmek).
3. Deyimlemi olanlar3.
Bu tanma bakacak olursak, ikinci ve nc tanmlarn birleik fiili daha
iyi tanttn grrz. Zira, birinci tanmda iki ayr fiil eklinin kaynamasndan
oluan birleik fiillere dahi yer verilmemitir. kinci ve nc tanmlarda ise;
Korkmaz ve Hengirmen, nc bir grup olan kalplama yoluyla deyimlemi
birleik fiillerden de bahsetmektedir. Hergirmen, bir isimle bir yardmc fiilin
birleiminden oluan birleik fiilleri, iki fiilin birlemesinden meydana gelmi
birleik fiiller olarak tantmtr.
Tasnifimizi ekillendirirken Korkmazn belirttii fiil trnden (esas fiil,
yardmc fiil ve ek fiil4) yardmc fiillerin ve yardmc fiil zellii kazanm esas
fiillerin oluturduu birleikleri gz nnde bulundurduk. ncelikle yap bakmndan
deerlendirdiimiz bu birleik fiillerin anlamlarn da verdik. Bylece, nce tespit
ettiimiz birleik fiillerin meram nasl anlattn, sonra da neyi anllattklarn
gstermi olduk. Ayrca, deyim zellii kazanm olan birleik fiilleri dierlerinden
ayrmak iin italik yazdk. Bylece madde ban da deerlendirmede kullanm
olduk.
Tasnifimizin iki ana bal vardr:
1. sim+fiil yapsyla kurulanlar.
2. Fiil+fiil yapsyla kurulanlar.
2
Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Szl, 3. Bask, Ankara, TDK, 2007, s. 46.
3
Mehmet Hengirmen, Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Szl, 1. Bask, Ankara, Engin Yaynevi, 1999,
s. 78.
4
Korkmaz, age., s. 91.
3
Birleik fiil hakknda yaplan tanmlar ve esas aldmz tasnifi belirttikten

sonra birleik fiil hakknda bugne kadarki yaklamlar deerlendirelim.
Korkmaz, birleik fiilleri anlam ve yap zelliklerine gre drt ana gruba
ayrmaktadr: 1. Bir yan ad, bir yan yardmc fiil olan birleik fiiller, 2. Bir yan
sfat-fiil, bir yan yardmc fiil olan birleik fiiller (karmak fiiller), 3. Bir yan zarf-
fiil, bir yan fiil olan birleik fiiller (tasvir fiilleri) (a. Belirleyici birleik fiiller, b.
kili birleik fiiller.), 4. Anlam kaymasna uram ve deyimlemi olan birleik
fiiller5.
Muharrem Ergin, birleik fiili, bir yardmc fiille bir isim veya fiil eklinin
meydana getirdii kelime grubudur eklinde tanmlamtr. Ergin, birleik fiilleri
isimle birleik fiil yapan yardmc fiiller ve fiille birleik fiil yapan yardmc fiiller
olmak zere ikiye ayrm ve sfat-fiiller zerine yardmc fiiller getirilerek
oluturulan birleik fiilleri de isim+fiil blmnde ele almtr6.
Birleik fiiller tasnifinin birinci maddesine zel birleik eylemler biiminde
adlandrd fiil+fiil yaps ile yardmc fiillerle yaplm birleik eylemler olarak
adlandrd ve kurall birleik eylemler adnverdii isim+fiil yapsn yerletiren
T. Nihat Gencan, ikinci maddeye ise; anlamca kaynam birleik fiiller adn
vermitir. Bu iki kategorinin yannda bir de beklemi eylemler adyla ayr bir
snfn varlndan bahsetmi ve burada yer alan kalplarn iki veya daha ok
szckten oluup deyimletiini belirtmitir7.
Jean Deny, bir hareketi tasvir eden birleik fiilleri 1. Karmak filler 2.
Mrekkep fiiller eklinde iki blmde inceler. Mrekkep fiiller, bir isimle onun
ardndan gelen bir fiillden tekil edilir. Karmak fiiller ise; ikincisi yardmc olarak
kullanlan, bir kme suretindeki fiillerdir8.
Lars Johanson, birleik fiilleri bir fiil szlk birimle kendisinden hemen
sonra gelen gramatikallemi bir fiilin ok genel bir ilevle birlemesidir biiminde
5
Zeynep Korkmaz, Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), Ankara, TDK, 2003, s. 791-857.
6
Muharrem Ergin, Trk Dil Bilgisi, stanbul, Bayrak Yaynlar, 2009, s. 386.
7
T. Nihat Gencan, Dilbilgisi, 4. Bask, Ankara, TDK, 1979, s. 310-329.
8
Jean Deny, Trk Dili Grameri-Osmanl Lehesi, ev. Ali Ulvi Elve, 1. Bask, stanbul, stanbul Maarif
Matbas, 1941, s. 476.
4
tanmlamtr. Grdmz gibi Johanson, birleik fiili, iki fiilin birlemesi eklinde
tanmlamaktadr9.
Birleik fiili, bir hareketi karlamak veya bir hareketi tasvir etmek zere yan
yana gelen kelimeler topluluudur. Olarak tanmlayan Leyla Karahan, birleik
fiilleri, bir hareketi karlayan birleik fiiller ve bir hareketi tasvir eden birleik
fiiller olmak zere iki grupta incelemitir. Ayrca, Karahan, fiil+ yardmc fiil
birlemelerinde birinci unsuru kip eki alm yaplar da birleik fiile dhil etmitir
(doland durdu, rpnr durur)10.
Vecihe Hatipolu, tasvir fiillerini iki eylem kknden kurulan ulal birleik
eylemler (tasvir fiiller) eklinde tanmlayarak zarf-fiilli bu yaplar kendi iinde
ayrmtr11.
Tahsin Baguolu, iki fiilden oluan birleik fiilleri ayrrken tasvir fiillerini
anlattktan sonra karmak fiiller diye adlandrd bir grubu daha incelemektedir. A.
celik Fiileri (grm ol-, bitmi ol-, balanm ol-), B. Balama Fiilleri (gelir
ol-, utanr ol-), C. Niyet Fiilleri ( gidecek ol-, verici ol-, kalkacak ol-)12.
Bilgegil, birleik fiilleri, a. Yardmc fiiller ve onlarla tekil olunan birleik
fiiller (temenni et-, memnun kl-), b. ki fiilin birlemesiyle tekil olunan birleik
fiiller (yazabil-, bitiriver-), c. Kaynama yoluyla tekil edilen birleik fiiller
(mihnet ek-, yorgun dmek) eklinde e ayrmtr13.
Haydar Ediskun, birleik fiilleri drde ayrmtr. Birinci bek dedii ilk
grupta iki ya da daha ok fiilden oluan yaplar ele almtr: yeterlik, tezlik,
srerlik, yaklama, beklenmezlik (geleceitut- vb.), gerekseme (gelecei gel- vb.),
yapmack fiileri (bilmezlie vur-, duymazdan gel-). kinci bekte ise; bir sfat-
fiil zerine getirilen ol- yardmc fiili ile oluturulan birleikleri ele alnmtr:
balama fiilleri (yapar ol-), bitirme fiilleri (yapm ol-), davranma fiilleri
(yapacak ol-). nc bekte bir isim unsurunun zerine gelen et-, eyle-, kl-,
9
Lars Johanson, Trke Dil likilerinde Yapsal Etkenler, ev. Nurettin Demir, Ankara, TDK, 2007, s.
89.
10
Leyla Karahan, Trke Sz Dizimi, 13. Bask, Ankara, Aka Yaynlar, 2008, s. 73.
11
Vecihe Hatipolu, Trkenin Sz Dizimi, Ankara, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
Yaynlar, 1982, 45.
12
Tahsin Banguolu, Trkenin Grameri, 7. Bask, Ankara, TDK, 2004, s. 482-494.
13
M. Kaya Bilgegil, Trke Dilbilgisi, Ankara, Dergh Yanlar, 1984, s. 280-282.
5
buyur-, ol- yardmc fiilleri ile kurulan isim+fiil biimindeki birleikleri

iermektedir. Drdnc bekte ise; anlamca kaynam birleik fiiller yer alr14.
Nurettin Ko, birleik fiileri, yardmc eylemlerle kurulmu olanlar, iki
eylemle kurulmu olanlar ve deyimlemi olanlar olmak zere e ayrr15.
Fiil kategorisi iin birleik fiil kavramn kabul etmeyen Delice, birleik fiil
denen yapnn aslnda bir fiil bei olduunu belirtir. Bu beklerin amacnn anlam
netletirmek, snflamak ve aklamak olduunu dile getirir. bek fiilleri de
yardmc fiillerle kurulanlar, asl fiillerle kurulanlar ve ek-fiille kurulanlar
olmak zere e ayrr16.
Birleik fiilleri, bir yardmc fiilin isim gesi veya esas fiille bir araya
gelerek oluturduu kelime grubudur. eklinde tanmlayan Mehmet Kara, birleik
fiilleri ikiye ayrmaktadr: 1. Bir isim gesiyle yardmc fiilin bir araya gelmesiyle
kurulan birleik fiiller (arzuv et-, buyruk ber-, giryaan eyle-), 2. Bir esas fiille
yardmc fiilin bir araya gelmesiyle kurulan birleik fiiller (alp bil-, geip bil-,
goyber-)17.
Talat Tekin, birleik fiilleri iki ana gruba ayrmtr:
1. Ad ya da sfat + yardmc eylem: Ad ya da sfat+ bol- (kagan bol-, yag
bol-, yok bol-), Ad ya da sfat + kl-/k- (baz kl-, bay kl-)
2. Eylem zarf + tasvir eylemi: Genellikle nll eylem zarf + bar-, ber-,
d-, elt-, kal-, kr-, u-, yor-18.
Timurta, Eski Anadolu Trkesi metinlerinde yer alan birleik fiilleri drt
gruba ayrmtr:
1. Birleik sigalar (Her zaman ve sigann hikye, rivayet, art ekilleri).
2. Yardmc fiillerle yaplan birleik fiiller: it-, kl-, eyle-, ol-.
3. Tasvir fiiller.
4. sim, sfat ve zarflarla meydana getirilenler19.
14
Haydar Ediskun, Trk Dilbilgisi Sesbilgisi-Biimbilgisi-Cmlebilgisi, 10. Bask, stanbul, Remzi
Kitabevi, 2005, s. 228.
15
Nurettin Ko, Yeni Dilbilgisi, stanbul, nklp Kitabevi, 1990, s. 275.
16
H. brahim Delice, Yklem Olarak Trkede Fiil, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.
26, No: 2, Aralk, 2002, s. 185-212.
17
Mehmet Kara, Trkmence Giri-Gramer-Metinler-Szlk, 2. Bask, Ankara, Aka Yaynlar, 2001,
s. 57-58.
18
Talat Tekin, Orhon Trkesi Grameri, Ankara, Trk Dili Aratrmalar Dizisi: 9, 2000, s. 99.
6
A. von Gabain, birleik fiil yapsn e ayrmaktadr: Buna gre 1. grupta

nominal veya verbum finitumeklinde bulunan logique esas fiil; bir yardmc fiil ile
birlikte kullanlr ve modusu (kip), ara sra da kln ifade eder: yazar idim,
yazmam ol- 2. grup; logique bir eas fiil ile ona eklenen bir deskriptif (tasvir)
fiilden oluur. Bu grupta yer alan fiil birlemeleri tasvir fiillerdir. 3. grup, asl fiil+
yardmc fiil birlemesi eklinde olmakla birlikte, esas fiilden sonra gelen fiiller,
tasvir fiillerinin tersine birleme esnasnda kendi anlamlarn tamamen muhafaza
ederler. Gabain, bu fiil grubu iin modal yardmc fiil szn tercih etmektedir:
yuyunu bala-, saklayubil-, istey git-20 Gabainin iki farkl grup olarak
deerlendirdii 2. ve 3. gruplar bizce tasvir fiillerdir ve ayn grupta yer almaldr.
Akbaba, Trkede birleik fiilleri, 1. sim+yardmc fiilden oluan birleik
fiiller, 2. Fiilimsi+yardmc fiilden oluan birleik fiiller olmak zere ikiye ayrmtr.
Aratrmasnda, ikinci ksmdaki birleik fiillerden zerinde fazla durulmayan
isim+fiile eklenen yardmc fiillerle kurulan birleik fiiller zerinde durmutur21.
Sadettin zelik ve Mnir Erten, 1. simle Yaplan Birleik Fiiller (sim+
yardmc fiil), 2. Fiille Yaplan Birleik Fiiller (Fiil+zarf-fiil eki+yardmc fiil), 3.
Anlamca Kaynam birleik Fiiller, 4. Belirleyici Birleik Fiiller (sim-fiil+(y)A
bala-), 5. kili Birleik Fiiller (Fiil+p fiil) olmak zere be grupta
22
deerlendirmitir .
Burada ayrca, birleik fiil yaplarnn olmazsa olmaz olan yardmc fiillerden
bahsetmek yerinde olacaktr. Yardmc fiiller, ad soylu ve adlam fiil soylu Trke
kelimelerle, yabanc kaynakl ad soylu kelimelerin fiilletirilmesinde kullanlan imek,
etmek, olmak, eyleme, klmak fiileri ve esas fiile tasvir anlam katan ver-, dur-, kal-,
yaz- gibi fiillerdir23. Korkmaz, Eski Trkede er- eklinde olan, gnmzde ise; i-
ve eklinde olan ek-fiili de yardmc fiiller iine eklemitir.
19
Faruk Kadri Timurta, Eski Trkiye Trkesi XV. Yzyl Gramer-Metin-Szlk, 3. Bask, Ankara,
Aka Yaynlar, 2005, s. 159.
20
A. von Gabain, Trkede Fiil Birlemeleri, TDAY Belleten, Ankara, 1953, s. 16-28.
21
Dilek Ergnen Akbaba, Trkiye Trkesinde Yapsnda sim-Fiil Bulunan Birleik Fiiller, Dil
Aratrmalar Dergisi, C. 1, Say 1, Gz, 2007, s. 1-13.
22
Sadettin zelik, Mnir Erten, Trkiye Trkesi Dilbilgisi, Ankara, Bizim Bro Basmevi, 2011, s.
136-140
23
Korkmaz, Gramer Terimleri Szl, s. 241.
7
Yardmc fiillerle kullanlan isimler, genellikle yabanc kkenli kelimelerdir:

devam et-, park et-, samimi ol-, diskalifiye ol- Bunlarn yannda Trke isimler ve
fiilimsi ekleriyle isimlemi fiiler de bir yardmc fiille kullanlr: ba et-, sz et-,
borlu ol-, yardm et-; okumaya bala-, grm olmak, gider olmak, geliver-,
bakadur-, deyaz-, bakabil-
Dilimizin bu nemli ve kvrak yaps hakknda aratrmaclar unlar
sylemilerdir:
Birleik filler ve yardmc fiiller hakknda kapsaml bir bilgi veren Zeynep
Korkmaz, unlar sylemitir: eyle-, kl-, ve yap- fiileri de et- fiiline parelel ilev
gren geili yardmc fiillerdir. Ancak, bunlardan fiillerdir. Ancak, bunlardan eyle-
fiili Eski Anadolu Trkesindeki kadar yaygn olmayp belirli yerlerde
kullanmaktadr. kl- yardmc fiili ise; icra kl-, mecbur kl-, namaz kl- gibi birka
kalplam ifadede kalmtr. Bunlardan en yaygn olan yap-tr (askerlik yap-,
bask yap-, park yap-). Yalnz bana emretmek ve sylemek anlamlarn
tayan buyur- fiili, bir yardmc fiil olarak da kullanlr ve et- yardmc fiilinin yerini
tutar. Ancak, bu yardmc fiilince nezaket slubu tayan ve sayg bildiren sayl
ifadelerde yer alr (dikkat buyur-, insaf buyur-, kabul buyur-)24.
Hamza Zlfikar, adlarn, zellikle yabanc kkenli adlarn fiil biimlerini
oluturmak iin ya onlara fiilden yaplm bir ek getirilir ya da etmek, olmak, klmak
ve eylemek fiillerinden biriyle fiil biimleri elde edilir. diyerek, eylemek ve klmak
yardmc fiillerinin kullanmnn yaadmz ada azaldn, etmek ve olmak
yardmc fiillerinin en sk kullanlan iki yardmc filler olduunu, belirtmitir. lki
etken, ikincisi edilgen kavramlar karlamak zere bir baka isimle birleik fiil
oluturur. demitir25.
Mustafa zkan, et-, eyle-, kl-, ol- yardmc fiillerine bir de bulun- yardmc
filini eklemitir. Eski Anadolu Trkesinde geen yardmc fiillerle ilgi u bilgiyi de
24
Korkmaz, Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), s. 792-800.
25
Hamza Zlfikar, Dnden Bugne Trke-Trkede Ka Yardmc Fiil Var?, Trk Dili, say 689, Mays,
2009, s. 435-443.
8
vermitir: Aslnda yardmc fiil olmamakla birlikte bul-, dut-, gel-, gr-, var-, vir-,
tur-, ur- fiillerinin oynad rol de hemen hemen yardmc fiillerinki gibidir.26
Hseyin Cahit, yardmc fiilleri et-, eyle-, ol- ve kl- olarak verdikten sonra
unlar sylemektedir: Et- ile eyle- arasnda hi fark yoktur. Birbirini takip eden
cmlelerde tekrardan itinap iin biri dierinin yerine kullanlr.27 zellikle son 50-
60 ylda eyle- yardmc fiilinin yerini byk lde et- yardmc fiiline brakmasnn
sebebi de budur.
Muhittin Bilgin, Trkede yardmc fiilerin saysn 19 olarak belirtmitir.
Bunlar: ol-, et-,eyle-, kl-, buyur-, gr-, at-, yap-, gel-, git-, ge-, ka-, bul-, kal-, bil-,
ver-, dur-, koy- ve yaz-28. Bilginin yardmc fiillerin saysn 19 olarak sylemesi,
esas yardmc fiilleri, tasvir fiilleri ve esas fiil olmasna ramen yardmc fiil olarak
da kullanlabilen fiilleri birlikte vermesi nedenlidir.
Faruk Kadri Timurta, Eski Anadolu Trkesindeki yardmc fiilleri it-, kl-,
eyle-, ol- olarak belirtmitir. Bunlardan it-, kl- ve eyle- ile yaplanlar geili, ol- ile
yaplanlar geisiz manaya sahiptir. Aslnda yardmc fiiller olmamakla beraber bul-,
ur- ve dut- fiillerinin oynad rol de hemen hemen yardmc fiillerinki gibidir.29
demektedir.
Eski Trkedeki yardmc fiilleri, esas ve tarif (tasvir) yardmc fiiller
olmak zere ikiye ayran inasi Tekin, er-, bol er-, bol- ve pek az olarak da tur-
biiminde sralad esas yardmc fiilleri gruba ayrmtr:
1. sim cmlelerinin yklemini oluturmak iin isim ve benzerleri ile
birleenler: bilge kaan ermi
2. Baz zarf-fiil ve isim-fiillerle birleerek gereklilik bildiren ve baz
hllerde de tarifi yardmc fiil grevini grenler: r bol- kaldrabil-
3. Birleik ekiminde kullanlanlar.
Tarif yardmc fiilleri, zarf-fiil eki alm fiil szlk birimlerin manalarn
yakndan tarif, tayin ve tasvir ederler biiminde tanmlamtr (klu u-, kr bil-).
26
Mustafa zkan, Trk Dilinde Gelime Alanlar ve Eski Anadolu Trkesi, stanbul, Filiz Kitabevi, s.
147.
27
Zlfikar, agm., s. 436dan Hseyin Cahit, Trke Sarf ve Nahiv, Haz. Leyla Karahan, Dilek Ergnen
Akbaba, Ankara, 2000.
28
Zlfikar, agm., s. 436dan Muhittin Bilgin, Anlamdan Anlatma Trkemiz, Ankara, An Yaynclk,
2005.
29
Timurta, age., s. 133-134.
9
Ayrca, Tekin, bir ksm yardmc fiillerin esas anlamlarn kaybedip fiil szlk
birimin anlamnda deiiklik yapma grevini grdklerini belirtmitir ( altayu tur-
aldatp dur-, ayu bir-)30.
Gabain, bir fiil szlk biriminin yardmc fiile gelimesi yolunda nce
modal yardmc fiile dntn, sonra ya anlam deierek ya da kendine has
bir kurulu ve anlam ile tasvir fiili olarak kullanldn ve en son aama olarak asl
anlamlarn kaybedip yardmc fiile dntn dile getiriyor31.
Delice, yadmc fiilleri ikiye ayrmaktadr: 1. Yabanc ismi yklem yapan
yardmc fiiller (ol-, et-, eyle-, kl-, yap-): nazr ol-, kabul et-, sabreyle-, namaz kl-,
kur yap-, 2. Asl fiilin kipini belirleyen yardmc fiiller (kal-, yaz-, ol-, dur-, ver-,):
bakakal-, deyaz-, soracak ol-, ekitirip dur-, enleniver-) Delice, dier
aratrmaclarn tasvir fiiller olarak adlandrd yardmc fiilleri asl fiilin kipini
belirleyen yardmc fiiller olarak adlandrmtr.
3.2. Deyim
Deyim bal altnda hem deyimden hem de deyimlemi birleik fiillerden

bahsedeceiz. Deyim, gerek anlamndan farkl bir anlam tayan ve ekici bir
anlatm zelliine sahip olan kelime veya kelime grubudur (abay yakmak, ileden
kmak, dalga gemek, kar gelmek, nallar dikmek, yzgz olmak)32.
Deyimler, kalplam szlerdir. Bir deyimin szckleri deitirilip yerlerine
ayn anlamda da olsa baka szckler konulamaz ve deyimin szdizimi bozulamaz.
Bir gramer ekli veya ekici bir anlatm kl tayan ve -genel kural
niteliinde olmamak zere- ounun z anlamndan ayr bir anlam bulunan
kalplam szler. olarak deyimi tanmlayan mer Asm Aksoy, deyimleri ekil ve
kavram zellikleri bakmndan incelemitir33.
Muna Yceol-zezen, deyimleri biim olarak balkta toplamtr:
30
inasi Tekin, Eski Trke, Trk Dnyas El Kitab, Ankara, TKAE Yaynlar, 1992, s. 98.
31
A. von Gabain, Eski Trkenin Grameri, ev. Mehmet Akaln, 5. Bask, Ankara, TDK, 2007, s. 87-90.
32
Korkmaz, Gramer Terimleri Szl, s. 66.
33
mer Asm Aksoy, Ataszleri-Deyimler, TDAY Belleten, say 217, 1988, s. 131-166.
10
1. ki ya da daha fazla szcn bir araya geldii ve herhangi bir bek

trnde (ad tamlamas, sfat tamlamas, edat bei vb.): gz ak, yaln ayak ba
kabak
2. Sonu mastarla bitenler: hafife almak, gze batmak, havanda su dvmek
3. Cmle biiminde olanlar: buyurun cenaze namazna, maymun yourdu
yemi artn yzne srm34
Her dilin kendisine has bir kelime tretme ve kelimelere yeni anlamlar
ykleyerek onlarn anlamlarn gelitirme yntemi vardr. Bilhassa kelimelerin var
olan birincil anlamlarna ek olarak onlara mecaz yoluyla yeni anlamlar ykleme
durumu dillerin zenginliklerini ve kvraklklarn gsteren hususiyetlerdendir. Trke
de bu konuda olduka gelimi bir dildir. Trkenin daha, bildiimiz ilk yazl
metinlerinden itibaren bu konuda olduka ileri bir dzeyde olduunu gzlemliyoruz.
Bunlar, dilin ilenmiliinin ve eskiliinin de tanklardr35. Burada ayr bir nem
vermemiz gereken deyimler, hem birleik fiil yapsnn hem de anlam konusunun en
ncelikli konularndandr.
Birleik fiiller zerine kapsaml bir inceleme yapan Zeynep Korkmaz, birleik
fiilleri balca ikiye ayrr:
1. Esas anlamn korumu veya esas anlamn korumakla birlikte birtakm
ilev incelikleri kazanm olan birleik fiiller,
2. Esas anlamn kaybederek deyimlemi birleik fiiller.36
Burada bizim iin nemli olan ikinci maddedeki birleik fiillerdir. Bunlar
zamanla esas anlamn kaybederek deyim zellii kazanan ve baka kavramlar
karlayan birleik fiillerdir. Korkmaz, bunlar da ekil yaplar bakmndan fiilden
nce gelen isim gelerinin saylarna gre e ayrr:
1. Tek geli kalplam birleik fiiller ( can yan-, bel bala-, bo ver-, gel
keyfim gel),
2. ki geli kalplam birleik fiiller (az laf yap-, ii batan a-, benzi uup
git-, azn bak ama-, akln bana topla-, ii tadnda brak-),
34
Muna Yceol-zezen, Trke Deyimler zerine Birka Sz, Trk Dili, say 600, Aralk, 2001, s. 869-
879.
35
Doan Aksan, Trkiye Trkesinin Dn, Bugn, Yarn, 5. Basm, Ankara, Bilgi Yaynevi, 2007, s.
36.
36
Korkmaz, age., s. 790.
11
3. geli kalplam birleik fiiller (anasndan emdii st burnundan fitil

fitil gel-, ayan yere salam bas-, eytana papucunu ters giydir-).37Deyimlemi
birleik fiiller, ad ya da ad soylu bir veya birden ok kelimenin, belirli ekil bilgisi
kalplar iinde, bir esas fiil ile birleerek anlam kayma ve kalplamasna
uramasndan olumutur38. Bir ya da birden ok isim ve bir yardmc fiilin
birlemesinden ortaya kmaktadr. sim gesi yaln olarak kullanlabildii gibi, bir
isim bei eklinde de olabilir ya da iletme eklerinin herhangi biriyle
geniletilebilir: and i-, ba eg-, cn vir-, el yu-, gz dik-, yas ut-; eline gir-, gzden
d-, nne d-, zi gyin-, yasn tut-; cn cehenneme av-, tuz etmek bilme-
Bylece isim gesi, fiile zne, nesne, yer tamlaycs ve zarf gibi grevlerle
balanm olmaktadr.
Anlamca kaynam ve deyimlemi birleik fiillerin bir dier zellii, anlam
bakmndan kazandklar boyutlardr. Bu tr birleik fiilleri anlam bal altnda
ilememizin nedeni de bu zellikleridir. Bu birleik fiiller, ekilce bir kaynamann
yannda anlamca bir kayma ve kalplamaya urayarak deyim nitelii
kazanmlardr. Bu kurulutaki fiil gesi, gerek anlamnn dnda kullanlarak sz
konusu birleik yaplardan yeni anlamlar elde edilmitir.
Deyimler, bir dilin zenginlik, kvraklk ve ilenmiliini gsteren en nemli
unsurlardr. Trke, alardan beri byk bir zek ile ilendii iin deyim
oluturmada zorluk ekmeyen bir dildir. Hatta oluturulan baz deyimlerin birden ok
kavrama bile ad olduklar grlmektedir: kar k-: 1. Dardan gelenleri
karlamak, 2. Bir olayn olmasna izin vermemek; ayr d-: 1. Birbirinden uzakta
kalmak, 2. Uyumamak Metnimizde de deyimler, btn bu kvraklklaryla
bulunmakta ve metnin anlam younluunu artrmaktadr. Bu deyimler, Trkenin
eskiden beri ne kadar ilenmi bir dil olduunun en gzel kantlardr. Tespit
ettiimiz deyimlerin hemen hepsi, bugn kullandmz deyimlerdir. Sadece,
bazlarnn yardmc fiilleri veya isim geleri deimitir; ama, sylenmek istenen
yine ayndr.
37
Korkmaz, age., s. 153-157.
38
Korkmaz, Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), s. 153.
12
3.3. Deerlendirme
Dilbilgisi zerine yaplan ve yukarda tantlan balca almalardaki

birleik fiil tasnif ve yorumlarnn tamamen bir btnlk ve birlik salad
sylenemez. Ancak, unu diyebiliriz ki, bir isim ya da isim soylu kelime veya kelime
grubunun yardmc fiillerle kurduu yaplar ve iki fiilin bir araya gelerek oluturduu
tasvir fiilleri, ortak olarak birleik fiiller grubuna dhil edilmitir. Aratrmaclarn
zerinde durduu ve nc bir birleik fiil grubu olarak belirttii birleikler,
deyimlemi birleik fiillerdir. Bu birleik fiillerdeki fiil gesi, asl anlamnn dnda
kullanlarak deyimlemi bir zellik gsterir: derman ol-, hile eyle-, kan dk-, tevazu
gster-, stne d-, zahmet ek-
Bilindii zere, isim+fiil yapsyla kurulan birleik fiiller oluturulurken
yararlanlan fiiller, e ayrlmaktadr: 1. Asl fiil (al-, bul-, gster-, ver-) , 2.
Yardmc Fiil (etmek, eyle-, kl-, ol-, yap-), 3. Ek-fiil (i-). Trkede yukarda
belirtilen fiil trlerinin tmyle de birleik fiil yaps oluturmak mmkndr.
Ancak, birleik fiil yaplarnda asl olarak kullanlan fiil tr, yardmc fiildir:
hasta ol-, yardm et-, namaz kl-, bhtan eyle-, hata yap- Bunlardan, eyle- ve kl-
yardmc fiilerinin kullanm gnmzde olduka azalmtr. Asl fiilerle kurulan
birleikler ise; genelde deyim zellii kazanm olan birleik fiilerdir: ardna d-,
insafa gel-, kar k-, yas tut-, zahmet ver- Ek-fiil ile kurulanlar ise; dierleri ile
kurulanlardan farkldr. Bunlar, isim soylu kelimelerin yklem olarak kullanlmasn
salamann yannda birleik fiil ekimlerinde hikye, rivayet ve art grevlerini
stlenirler. Gemiten gnmze er->ir->i- eklinde bir geliim izgisi takip eden
ek-fiil, gnmzde artk iyice dme/kullanlmama eilimi gstermektedir: kap-
imi>kapym, salk-idi>salkd, zamir-ise>zamirse; gelir-idi>gelirdi, gelmi-
imi>gelmimi, gelir-ise>gelirse
Fiil+fiil yapsyla kurulan birleik fiiller, iki taraf da fiil olan yaplardr.
Birinci taraf, asl fiillerden oluurken ikinci taraf, tasvir fiil dediimiz zel anlaml
yardmc fiillerden olumaktadr. Birleme srasnda araya (y)A, -(y)I, -(y)Ip zarf-
fiil eklerinden biri getirilir. Bu yardmc fiiller unlardr: bil-, gel-/dur-, yaz-, k-
13
/var-, ver-. (yapabil-, olagel-, bakadur-, deyaz-, karlayu k-, karlayu var-,
bakver-)
Birleik fiilleri incelediimiz almamzda, isim+fiil, fiil+fiil yapsyla
kurulan birleik fiiller ve aratrmaclarn genelde nc grupta belirttikleri
deyimlemi birleik fiilleri esas aldk. sim+fiil ve fiil+fiil yapsyla kurulanlar
yapyla ilgili blmzde gsterdikleri zelliklere gre deerlendirdik. Birleik fiiller
seilirken iki kelimenin bir araya geldii birleikleri dikkate aldk. Bugn kalplam
ekilde kullanlan ek-fiil ile kurulu rnekleri almadk. Deyimlemi birleik fiilleri
ise; birleik fiillerin anlamn vermi olduumuz blmde italik yapmak suretiyle
dierlerinden ayrdk. Bylece almamz, nce yap, ardndan da anlam ele alr bir
ekilde gelimi oldu.
14
I. BLM
EL-FEREC BADE-DDE
Arapa bir tamlama olan El-Ferec Bade-idde szn oluturan

kelimeler u anlamlara gelmektedir: el Arapa belirlilik taksdr, ismin bana
gelerek kelimenin anlamn tayin ve tarif eder. ferec 1. gam, tasa ve skntdan
kurtulma; kederden, darlktan sonra gelen sevin, teselli. 2. zafer; bade kelimesi
Arapa bir zarf olup, sonra anlamna gelirken, idde kelimesi ise; 1. sertlik,
katlk. 2. fazlalk. 3. sklk. 4. inandrma, szle yola getirme yerine kaba kuvvet
kullanma demektir39. Bu anlamlardan yola karak El-Ferec Bade-iddeyi
zntden sonra gelen sevin, zorluktan sonra gelen kolaylk anlamlaryla
Trkeye evirebiliriz.
Yurt iinde ve yurt dnda Trk diliyle yazlm pek ok nshas bulunan
Ferec, Arap kaynakl bir eser olup Arap edebiyatndan Fars edebiyatna, oradan da
Trk edebiyatna gemitir. Ancak btn bu geiler tercmelerde olduu gibi
muayyen bir metnin baka bir dile naklinden ibaret kalmam ve her defasnda yeni
ilavelerle eser tannmaz bir hle gelmitir.40
15. yzylda Farsadan Trkeye tercme edildii varsaylan ve daha sonra
eitli zaman dilimlerinde onlarca istinsah yaplan Ferecin hl muallakta olan
meselesi, Trkeye mterciminin kim olduudur. kr Kurgun, bu konuda Trke
nshalara ait fihristlerde kaytl drt ayr ahstan (1. Neet Efendi, 2. Kasm b.
Mehmed, 3. Lamii elebi, 4. Tokatl Mevlana Deli Ltf) bahsetmekte ve bu
ahslar tek tek inceleyerek gerek fihrist kaytlarnn yanllndan gerek dnem
uyumazlndan gerekse de bilgi yetersizliinden dolay drdnn de gerek
39
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, 29. bs., Ankara, Aydn Kitabevi Yaynlar,
2009, s. 213, 259, 62, 997.
40
kr Kurgan, Osmanl Devrinde Mensur Hikyeciliimize Ait Bir Eser, Ankara, Trk Dili
Belleten, seri III, say 4-5, 1945, s. 356.
15
mtercim olamayacan belirtmektedir41. Ancak, Kasm b. Mehmedi dierlerinden

ayr bir kefeye koymaktadr. Tam olarak mtercim olmadn syleyemedii gibi
dierlerine gre mtercim olma ihtimalinin daha yksek olduunu belirtmektedir.
Sadece eldeki bilgi azlndan dolay bu duruma ihtiyatl yaklamaktadr. Dier
aratrmaclarn da zerinde durduu isim Kasm b. Mehmeddir.42 TBA tarafndan
yaymlanan Macar Bilimler Akademisi Ktphanesindeki Trke El Yazmalar
Katalounda Trkeye mterciminin Kasm b. Mehmed olduu tereddtsz olarak
belirtilmitir.43
1. El-Ferec Bade-idde Gelenei ve Trk Edebiyatnda El-Ferec Bade-

iddeler
slam inancna gre kulun belaya uramas, skntya dmesi vs. onun
snandnn bir gstergesidir. Bu durumda kulun yapmas gereken tek ey Allaha
tevekkldr; nk ondan baka gidecek bir kap yoktur. Nitekim tarih boyunca
Allahn sevgili kullar olarak tabir edilen kiilerden olan peygamberler ve veliler de
pek ok skntyla kar karya kalmtr. Snavn bitip bu skntlarn da sona erdii
aama kul iin en sevinli gndr. Bundan sonra dertsiz tasasz gnler balar ve bir
gn gelir kul, cihan- faniden gidip cihan ayruklara smarlar. te bu anlayn
ilendii Ferecler slam dnyasnda oka rabet grm ve Arap corafyasnda bu
tr hikyelerin derlenip kitap hline getirilmesi bir gelenek olmutur. Daha sonralar
tarih ve efsanev olaylarn da eklenmesiyle bir edeb tr olarak dier Mslman
toplumlar tarafndan da byk bir ilgiye mazhar olmutur.44
41
Kurgan, agm., s. 363-367.
42
Hasan Kavruk, Sleyman aldak, Kzm Yolda, El-Ferec Bade-idde I-II, Malatya, 2000-2004,
s.13; Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, Ferec bade-idde (Ein frhosmanisches Geschichtenbuch),
Berlin,: Klaus Schwarz Verlag, 2006, s. 15.
43
Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, (2006), Ferec bad es-sidde (Ein frhosmanisches Geschichtenbuch),
1. Band, Text, Klaus Schwarz VerlagBerlin, 650 s. , Bilig, say 52, k, 2010, s. 244ten smail Parlatr,
Gy. Hazai, Macar Bilimler Akademisi Ktphanesindeki Trke El Yazmalar Katalou, Ankara,
2007, TBA Yaynlar, s. 219.
44
Kavruk, aldak, Yolda, age., s.7.
16
Edebiyatn belli bal nevilerine girmeyecek tarzda eser yazan ve konusu

uzun skntlardan sonra bir ferahla var anlatan her yazar, eski bir gelenee
uyarak eserine El-Ferec Bade-idde adn vermitir. Bu eserlerin klasik
edebiyattaki Leyl ile Mecnn, Hsrev ile irin, Yusuf ile Zeliha gibi mterek, tam
ve deimez bir mevzusu da yoktur.45 Hikyeler, bir benzerlik kuracak olursak; sen
doru dur, kendi belasn bulur sz erevesinde kaleme alnmtr. Hikyelerde,
daima temiz yrekli ve iyiliksever kiiler, ktlk peinde olup insanlara zulmeden
kiilere galebe almtr.
Bu gelenek erevesinde kaleme alnan eserlerin ilk rneklerine M. IX.
yzylda Arap edebiyatnda rastlanmaktadr. Arap edebiyatnda ilk olarak Ebul-
Hasan Ali b. Muhammed el-Medyin (l. 225/839)46, El-Ferec Bade-idde
terimini eserine ad olarak kullanmtr. Bugn elde bulunmayan bu eser ahlak
tler ieren 20 sayfalk bir eserdir. Bu ad balk edinerek eser yazan ikinci kii bn
Ebid-Dny brhim b. Ali (l. 281/894)dir47. Medyinnin eserinden faydalanarak
ayn adla yaklak 50 sayfalk bir eser yazan nc kii de Kad Ebul-Hasan (l.
328/938)dr48. Kenidisinden nceki Ferecleri okuyan, onlardan da faydalanarak ayr
bir eser meydana getiren ve bugn pek ok istinsah bulunan Fereclerin yazar olan
kii ise Kadi-et Tanuh (l. 384/994)dir49. Bu eser 10ar hikyelik 14 Babdan
olumaktadr. Dolaysyla ierisinde 140 hikye bulunmaktadr.
Eserin Farsaya yaplan tercmelerine gelecek olursak, karmza
Medyinnin nshasn gren ve bu nshay 707/1307 tarihinde Farsaya tercme
eden Celleddin Hseyn b. Esad el- Meyyed ed-Dehistn50 kmaktadr. Eser 13
Babdan olumutur. kinci evirisi ise; Seddddin Muhammed b. Muhammed
45
Kurgan, agm., s. 356.
46
Kavruk, aldak, Yolda, age., s. VIIIden Alfred Wiener, Die Farag Bad as-Sidda Literatur, Der slm,
C.4, 1913, s. 270.
47
Kavruk, aldak, Yolda, age., s. VIIIden Ktip elebi, Kef el-Zunn, C. II, stanbul, 1971, s. 1252.
48
Kavruk, aldak, Yolda, age., s. VIIIden Ktip elebi, a.g.e., C. 2, s. 1252.
49
Kurgan, agm., s. 361.
50
Kavruk, aldak, Yolda, age., s. IXdan Said Nefis, Trih-i Nazm u Nesr Der-rn ve Der-Zebn-
Fris, C. 1, Tahran, 1344, s. 186.
17
Avfye aittir. Tenhinin eserinden yaplan bu eviri de 1123 ylnda

51
tamamlanmtr .
Binbir Gece Masallarn andran ve ayn zamanda Trk kltr gelenei
ierisinde ekillenen dier halk anlatlarna ait izleri de bnyesinde barndran
Ferecin, 15. yzyldan itibaren Trkeye tercme edilip onlarca istinsah yaplmtr.
Aratrmaclarn zerinde en fazla kafa yorduklar mesele Trke Ferecnin telif mi,
tercme mi olduu meselesidir. Bu eser zerine aratrma yapan baz aratrmaclar,
Arapa ve Farsa Fereclerin birbirlerine ok benzemelerine ramen, Trke
Fereclerin bunlardan tamamen farkl olduklarn ileri srerek ilk musannifinin belli
olmaynn bu hikyelerin her birinin ayr ayr, anonim hlde halk arasnda yaygn
bulunduunu, daha sonra bunlar birisinin toplayarak bir araya getirdii intiban
uyandrdn ve Arap, Acem ve Hintten gelen motiflerin Trk halk zevki, gelenek
ve grenekleriyle birleerek bu hikyelerin teekkl ettiini belirtmilerdir 52. Bir
ksm aratrmaclar ise; Trke Fereclerin gerek hikyelerin konusunun Abbasiler
dnemime ait olmasndan gerek hikyelerdeki Sad-hezar rahmet-i hak bu kitabn
mellifine ve mtercimine ve okuyana ve iidene dah bu kitabn sahibine dah bu
duay iidip min diyene gibi ibarelere ve eserde eitli yerlerde geen Farsa
msra ve ataszlerine dayanarak hikyelerin Farsadan Trkeye tercme olduunu;
ancak evirisi yaplan eserin bugn elde olmadn belirterek 42 hikyeden oluan
bu klliyatn evirisinin yapld Farsa nshann da 140 hikyeden oluan Tenuh
nshasna dayanamayacan ortaya koymulardr53.
Aratrmaclar bu konuda farkl grlere sevk eden durum, Ferecde geen
hikyelerin tad zelliklerdir. Hikyeler, genel olarak Abbasiler dneminde
gemekte, Arapa ve Farsa beyit, drtlk ve ataszlerine rastlanmaktadr. Esere
eviri havas veren bu zelliklerin yannda hikyelere Trk halk anlat geleneinin
zelliklerini tar. Ancak, yine de bizim bu konuda kesin hkmlere varmamz
engelleyen konularn banda, evirisi yaplan Farsa eserin ve ilk Trke evirinin
elde bulunmay gelmektedir.
51
Kavruk, aldak, Yolda, age., s. Xdan J. Rypka, ranische Leteratur Geschichte, Leipszig, 1959, s.
234.
52
Bilge Seyidolu, Orhan Yavuz, Glkten Kolayla Kederden Sevince, Ankara, 1990, Kltr
Bakanl Halk Kltrn Aratrma Dairesi Yaynlar, s. 11-12.
53
Kurgan, agm., s. 363.; Kavruk, aldak, Yolda, a.e.g, s. 11.
18
Trkede onlarca istinsah yaplan Ferec nshalar ierisinde en eski istinsah

tarihli olan Macar Bilimler Akademisi Ktphanesinde bulunan ve 855/1451
tarihinde Edirnede istinsah edilmi olan Budapete nshasdr. Trkiyede bulunan
en eski tarihli nsha ise; 898/1492 tarihli Sleymaniye Ktphanesi, Hamidiye
Kitapl 1173 numarada kaytl nshadr. Bu nshalarla beraber Trke Fereclerin
says gerek Hazai-Tietze almasndan elde ettiimiz bilgilerle gerekse de
karlatrmalarmz sonucunda 58e kadar kmtr. Farkl nshalar arsndaki
karlatrmalar gstermitir ki; elimizdeki yazmalar, muhtelif zamanlarda, ayr ayr
mstensihler tarafndan ayn yazmadan istinsah edilmitir54.
Hazai-Tietze, Kavruk-aldak-Yolda ve Koun almalarndan
karlatrmal olarak tespit edebildiimiz yurt ii ve yurt dndaki Trke Ferec
nshalar ile Ferecdeki hikyelerin bir ksmnn yer ald yazmalar yle
sralayabiliriz:
El-Ferec Bade-iddenin Yurtii Nshalar:
1. Ankara Milli Ktphane, A 4932

2. Ankara, Trk Dil Kurumu Ktphanesi, A/ 64
3. Ankara, Trk Dil Kurumu Ktphanesi, B/ 17
4. Atatrk niversitesi, Seyfettin zege Kitapl, gh Srr Levend Yazmalar, Nu:
94
5. Bursa, Umumi Kitapsaray, Nu: 879/300
6. stanbul niversitesi Ktphanesi, T460
7. stanbul, Esad Efendi, Nu: 2356
8. stanbul, nklap Mzesi, M. Cevdet Ktphanesi, 104
9. stanbul niversitesi Ktphanesi, T8670
10. stanbul, niversite Ktphanesi T284
11. stanbul niversitesi, Nu: 1194
12. stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi, Nu: 1536
13. stanbul niversitesi Ktphanesi, Nu: 1536
54
Seyidolu, Yavuz, age., s. 6.
19
14. Konya-zzet Koyunolu Nshas, Nu: 11824

15. Nuruosmaniye Ktphanesi, Nu: 3735
16. Revan Kk, Nu: 1071
17. Sleymaniye-Ayasofya Kitapl, Nu: 3384
18. Sleymaniye-Hamidiye Kitapl, Nu: 1173
19. Sleymaniye-Fatih Kitapl, Nu: 3718
20. Sleymaniye-Fatih Kitapl, Nu: 3719
21. Sleymaniye-Laleli Kitapl, Nu: 1698
El-Ferec Bade-iddenin Yurtd Nshalar:
1. Berlin, Eski Prusya Devlet Ktphanesi, Trk el yazmalar, Nu: 437 ( PERTSCH
434)
2. Berlin, Eski Prusya Devlet Ktphanesi, Trk el yazmalar, Nu: 438 (PERTSCH
434f)
3. Berlin, Eski Prusya Devlet Ktphanesi, Trk el yazmalar, Nu: 458 (PERTSCH
448)
4. Budapete, Bilimler Akademisi Ktphanesi, Trk, Kaynak 3
5. Budapete, Bilimler Akademisi Ktphanesi, Trk, Kaynak 4
6. Budapete, Bilimler Akademisi Ktphanesi, Trk, F.17
7. Budapete, Bilimler Akademisi, Trk, F. 71(En eski tarihli nsha: 855/1451)
8. Edinburgh, Yeni Kolej, Nu: 8 (cf. J. R. WALSH, in: Oriens, 12.1959.179 f.)
9. Gotha, ESK DK Ktphanesi. Nu: 234
10. Gotha, ESK DK Ktphanesi. Nu: 235
11. Kairo, Dar-al Kutub, adab (turk.) 163 (9533)
12. Kairo, Dar- al kutub, adab (turk.) 163 (9532)
13. Londra, ngiliz Mzesi (British Museum) , Addenda Nu: 7883
14. Londra ngiliz Mzesi (British Museum), Harl. Nu: 5450
15. Mnih, Eski K. Saray ve Devlet Ktphanesi, Nu: 204
16. Nec Collage 8, ngiliz Mzesi (British Museum), Nu: 1173 (II. Murad adna)
17. Oxford, Bodleian Ktphanesi, Nu:2102 (64)
20
18. Paris Milli Ktphanesi (Bibliotheque Nationale), Ancien Fonds, Nu: 377
19. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Ancien Fonds, Nu: 380
20. Paris Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Ancien Fonds, Nu: 382
21. Paris Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Ancien Fonds, Nu: 383
22. Paris Milli Ktphanesi (Bibliotheque Nationale), Ancien Fonds, Nu: 384
23. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Suppl. turc, Nu: 415
25. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), suppl. turc, Nu: 640
26. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Suppl. turc, Nu: 712,723, 914,
940-945,
27. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Suppl. turc, Nu:1223
28. Paris, Milli Ktphane (Bibliotheque Nationale), Suppl. turc, Nu:1295
30. Roma, Vatikan Ktphanesi, Vat. Turco 140
32. Uppsala, niversite Ktphanesi, Nu: 115
33. Viyana, Milli Ktphane, Ancien Fonds, Nu: 286
36. Viyana, Milli Ktphane, Ancien Fonds , Nu:163/172
37. Viyana, Dou Bilimleri Akademisi, Nu: 170
2. Trke El-Ferec Bade-idde Nshalar zerine Yaplan almalar
El-Ferec Bade-idde adyla bilinen nshalara ilk dikkati eken kii Fransz
uzman Antoine Gallanddr. Galland, 1672-1673 tarihlerinde yaymlad stanbula
Ait Gnlk Hatralar adl eserinde stanbulda grd bu eser hakknda unlar
sylemektedir: Bana bedestenden muharrir ismi olmayan Ferec Bade-iddet
isimli baka bir kitap getirdiler. Bu kitap krk iki masal ihtiva etmektedir yahut vaka
21
ehasnca anlatlm krk iki hikyeyi muhtevi bulunup bu ehas bunlar olduka
zarafetle ve kabil olduu kadar alakaya lyk bir ekilde anlatmaktadr.55
sfahanda zhd hayat yaad iddia edilen Mocles El-Ferec Bade-
iddeyi kaynan belirtmedii Trke bir kitaptan Hezr-yek Rz adyla
Farsaya ve ardndan onun samimi dostu olan ve Moclesin yapt eviriyi gren
Petits de la Croix de 1710-1712 yllarnda eseri Franszcaya evirir56.
Bu tarihten itibaren Batda -bilhassa Fransada- Ferec hikyelerinin
derlemeleri youn bir ilgi ile takip edilmi ve Les Mille et un Jours adyla ok
sayda basks yaplmtr. Ayrca yine bir Fransz aratrmac Victor Chauvin, bu
dnemde Ferec hakknda ilk ciddi bilgileri verir.
Eserin dili zerinde ilk almay yapan ve Trke Fereclerin Farsa bir
eserden eviri olduunu belirten Hermann Wambery, 1901 ylnda yaymlad
Altosmanishe Sprachstudien adl eserinde El-Ferec Bade-iddenin bugn
bilinen en eski tarihli nshas olan Budapete nshasn esas alarak iki hikyenin
Almanca evirisini ve Ferecde geen Trke kelimelerin szln vermitir.
Ferec zerine Trkiyede ilk ciddi incilemeyi dnemin Ankara Gazi Lisesi
edebiyat retmeni kr Kurgan yapmtr57. Kurgan, makalesinde Fereci tantarak
Osmanl dnemindeki nesir anlay iinde yerini belirtmitir. Kurgan, makalesinde
eserin nshalarn tantm ve eserin Trkeye mterciminin kim olduu meselesini
tartmtr. Ayrca Eserde geen hikyeleri de konularna gre bir tasnife tabi
tutmutur. Daha sonra, eserden yapt baz karmlar vastasyla Trke Fereclerin
bugn elde bulunmayan Farsa bir eserden Tercme edildii sonucuna varan Kurgan,
Wamberynin yaymlad ikinci hikyenin Latin harfli metnini verek yazsn
tamamlamtr.
Ferec zerine aratrma yapan bir dier aratrmac Andreas Tietzedir. Gy.
Nemethin yardmyla Macar Bilimler Akademisiden getirttii Ferec mikrofilmlerini
kullanarak hazrlad makalesinde Tietze, Trke yazlm Ferec nshalarnn
55
Mustafa Ko, El-Ferec Bade-idde, I. Cilt, yaymlanmam doktora tezi, stanbul niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 1998, s. 4ten Antoine Galland, stanbula Ait Gnlk Hatralar,
ev. Nahid Srr rik, c.II, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1987, s. 5-6.
56
Ko, age., s. 4ten Victor Chauvin, Bibliographie des Ouvrages Arabes ou Relatifs aux Arabes
Publies Dans LEurope Chrerienne de 1810 a 1885, c. IV, Liege-Leipzig, 1900, s. 123-125.
57
Kurgan, agm., s. 353-382.
22
Arapa ve Farsa yazlm Ferec kitaplaryla sadece bir isim benzerlii olduunu
belirterek Trke Ferec hikyelerinin basit bir dille yazlm 14. yzyla ait anonim
toplamalar olduu sonucuna varmtr58.
Fahir z, Eski Trk Edebiyatnda Nesir adl eserinde Ferecin stanbul
niversitesi Ktphanesi nu. 284te kaytl nshann 250a-253b arasn matbaa
harfleriyle vermitir.
Trk Dil Kurumu Ktphanesi, Yazmalar Blmnde bulunan Ferec nshas
Tarama Szl oluturulurken Dehri Dilin tarafndan taranmtr.
1990 ylnda Bilge Seyidolu ve Orhan Yavuz, Ferecden setikleri 12
hikyeyi gnmz Trkesine aktararak yaymlamlardr. Giri blmnde
Hamidiye, Fatih, Ayasofya ve zege nshalar hakknda ksa bilgiler verilerek
Kurgann 7 olarak belirtmi olduu Trke Ferec nshalarnn saysn Fatih,
Ayasofya ve zege nshalarn da ekleyerek 10a karmlardr. Ferec gelenei ve
Trke Fereclerin kkeni zerinde durulmu ve Trke Fereclerin birbirine
benzeyen Arapa ve Farsa Fereclerden tamamen farkl olduunu belirterek Trke
Fereclerin Arapa ve Farsa Fereclerle arasndaki benzerliklerin sadece; eserlerin
adlar, kahramanlarnn adlar ve balarndan geen skntlardan sonra refaha, huzura
kavumalar olduu sonucuna varmlardr59. Trke Fereclerde bulunan hikyeleri
Trk halk edebiyatnn dier hikye ve masallaryla karlatrmay da ihmal
etmemilerdir. Seyidolu ve Yavuz, 855/1451 tarihli Budapetedeki Ferec nshasn
grmemi olacaklar ki en eski nsha olarak 1492 istinsah tarihli Sleymaniye-
Hamidiye nshasn belirtmilerdir. almalarnn sonuna da Ferecin ilk ve son
sayfalarnn tpkbasmn eklemilerdir.
Orhan Yavuz, Seyidolu ile yapt ortak almann ardndan 1995 ylnda
Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Edebiyat Dergisinde yaymlad Ferec
Bade-iddeden iki hikye zerinde Bir Gramer Denemesi adl makalesinde
Hamidiye nshasnda geen Ez-An Temmdri-i Ensr B Cinniyn ve Ez-An
58
Ko, age., s. 6dan Andreas Tietze, Das trkische Ferec ba e-idde als Medium der Wanderung
orientalischer stoffe ins Abendland, Proceeding ef the XXII Congress of Orientalists, Leiden, 1957, s.
415.
59
Seyiolu, Yavuz, age., s. 5-15.
23
Den-i Zen-i Am ve Habb-i Attr- Cd ve Duhter adl iki hikyenin eviriyazl

metnini ve bu hikyeler zerine yapt dilbilgisi almasn verir60.
Ferec zerine ilk tez almasn 1998 ylnda Mustafa Ko yapmtr.
stanbul niversitesinde Mustafa zkan danmanlnda hazrlanan yaymlanmam
bu doktora tezi, Trkiyedeki en eski Ferec nshas olan Sleymaniye-Hamidiye
nshas zerine yaplmtr. alma iki ciltten olumaktadr. lk cilt, dil incelemesi
ve metin; ikinci cilt ise szlk balklarn tamaktadr.
Ferec zerine yaplan nemli almalardan biri de Hasan Kavruk, Sleyman
aldak ve Kazm Yoldan birlikte hazrladklar ve ilkini 2000 ylnda, ikincisini de
2004 ylnda iki cilt halinde hazrladklar almadr. Kavruk, aldak ve Yolda,
almalarnda; Ferec gelenei, Trke Ferec nshalar, Ferecin konusu, Ferecin
dili ve Ferec ile dier hikye kitaplar arasndaki benzerlikler gibi konularda bilgiler
verdikten sonra Ferecin Sleymaniye-Hamidiye nshas ile Sleymaniye-Fatih
nshalarn karlatrmal olarak yaymlamlardr. Bizim, birleik fiilleri taradmz
kaynak da budur.
Andreas Tietze, lmnden yaklak bir yl nce, 2002 ylnda, ilk cildini
yaymlad Tarihi ve Etimolojik Trkiye Trkesi Lugat adl szlnde El-Ferec
Bade-iddenin Budapete nshasndan da yararlanmtr.
Ferecin Budapete nshas zerine yaplan son alma, Gyrgy Hazai ile
Andreas Tietzenin ortaklaa yayndr. Bu alma, smail Parlatrn yardmyla
Fatih, Hamidiye ve Laleli nshalarnn mikrofilmlerinin elde edilmesi sayesinde
Budapete nshasnn bu nshalar ile karlatrlmas zerinedir. almada El-Ferec
Bade-idde ad, edeb bir tr olarak ortaya k, Arap, Fars ve Trk
edebiyatlarnda Ferec gelenei hakknda bilgiler verilir. Budapete nshas tantlr
ve ardndan eviri yazl metne yer verilir61. 2006 ylnda tamamlanm bu alma
Berlinde yaplmtr.
2007 ylnda smail Parlatr ve Gyrgy Hazai tarafndan ortaklaa hazrlanan
ve TBA tarfndan yaymlanan Macar Bilimler Akademisi Ktphanesindeki
60
Orhan Yavuz, Ferec Bade-iddeden ki Hikye zerinde Bir Gramer Denemesi, Seluk
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dergisi, say 9-10, 1995, s. 289-336.
61
Emine Ylmaz, Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, (2006), Ferec bad es-sidde (Ein frhosmanisches
Geschichtenbuch), 1. Band, Text, Klaus Schwarz VerlagBerlin, 650 s. , bilig, say 52, K, 2010, s.
243-248.
24
Trke El Yazmalar Katalounda Ferecin Budapete nshas hakknda bilgi

verilir62.
Ferec zerine yaplan ikinci tez almas, Seluk niversitesinde 2007
ylnda Orhan Yavuz danmanlnda Menure Deveci tarafndan yaplmtr. Bu
alma da Ferecin Sleymaniye-Hamidiye nshasndaki 42 hikyenin ilk sekizi
zerinde yaplan Metin-Gramer-Szlk almasdr.
Ferec zerine yaplan nc tez almas ise; Atatrk niversitesinde 2008
ylnda Kzm Kktekin danmanlnda Ali Akyol tarafndan yaplmtr. Bu
almann dierlerinden fark, Atatrk niversitesi, Merkez Ktphanesi, Seyfettin
zege Kitapl, gh Srr Yazmalar, nu. 94te kaytl Ferec nshas zerine
yaplm olmasdr. alma, bu nshada geen Abdl-azz Cevher Falullah ve
Benn Hikyeleri zerine yaplan Giri, Dilbilgisi, Metin, Dizin blmlerinden
olumaktadr.
Son olarak ise; Emine Ylmaz 2010 ylnda Bilig dergisinde kaleme ald
yazsnda Ferec hakknda genel bilgiler verdikten sonra Hazai ve Tietzenin ortaklaa
hazrladklar Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, (2006), Ferec bad es-sidde (Ein
frhosmanisches Geschichtenbuch), 1. Band, Text, Klaus Schwarz VerlagBerlin,
650 s. adl almay tantmtr63.
Yukarda ad geen almalardan da anlald gibi zerinde en fazla
alma yaplan nsha Trkiye ktphanelerinde bulunan en eski tarihli ve en dzgn
hatl nsha olmas sebebiyle Sleymaniye Ktphanesi, Hamidiye Kitapl nu.
1173te kaytl olan nshadr. Ayn zamanda bu nsha, Sleymaniye-Fatih nshas
ile karlatrmal olarak da allmtr. zerinde ikinci olarak en ok alma
yaplan nsha, en eski tarihli Trke Ferec nshas olmas sebebiyle Budapete
nshasdr. zerinde bir alma yaplan nsha ise; Atatrk niversitesi, Merkez
Ktphanesi, Seyfettin zege Kitapl, gh Srr Yazmalar, nu. 94te kaytl Ferec
nshasdr.
62
smail Parlatr, Gyrgy Hazai, Macar Bilimler Akademisi Ktphanesindeki Trke El Yazmalar
Katalou, Ankara, TBA Yaynlar, 2007.
63
Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, (2006), Ferec bad es-sidde (Ein frhosmanisches Geschichtenbuch),
1. Band, Text, Klaus Schwarz VerlagBerlin, 650 s. , Bilig, say 52, k, 2010, s. 243-248.
25
3. Eski Anadolu Trkesi ve El-Ferec Bade-iddenin Dil zellikleri
Aratrmaclar tarafndan Eski Ouz Trkesi, Eski Trkiye Trkesi gibi

adlar altnda da ele alnan Ouz lehesi zerine kurulu Eski Anadolu Trkesi, XIII-
XV. yzylar arasn kapsamaktadr. Eski Anadolu Trkesi hakknda bilgi vermeye
gemeden nce Ouz lehesinin bu dneme gelene kadar nasl bir geliim izgisi
gsterdii hakknda ksaca bilgi vermek faydal olacaktr.
Ouz lehesinin Eski Anadolu Trkesi dnemine gelene kadar geirdii
zaman iki blme ayrabiliriz:
1. VI-XI. yzyllar arasndaki dnem,
2. XI-XIII. yzyllar arasndaki dnem64.
Trk yaz dili, XI. yzyla kadar Asyada bir kol hlinde ilerlemitir. Bu
yzyldan sonra ise; Harezm Trkesi olarak adlandrdmz dnemle birlikte artk
eitli Trk boylarnn dil zellikleri Trk yaz diline nemli bir lde yansmaya
balamtr. XI. yzyla gelinceye kadar nasl ki Ouz Trkleri bir devlet
kuramamsa, kendi azlarna dayal bir yaz dili de meydana getirememilerdir.
Ancak, bnyesinde bulunduklar topluluklarn yazl eserlerine kendi azlarndan
birtakm zellikler yanstmlardr. Hem Eski Trke dneminde hem de Karahanl
Trkesi dneminde bu yansmalara rastlamaktayz.65
kinci blm XI-XIII. yzyllar arasn kapsamaktadr. Bu blm de kendi
iinde iki alt dneme ayrabiliriz. Birinci dnem, Ouzlarn Orta Asya Trk tarihinde
daha nemli roller stlenmeye balad ve Batya doru ilerleyerek Byk Seluk
Devletini kurduu dnemdir. Bu dnemde Ouz lehesi hakknda en nemli bilgileri
Kagarl Mahmud, Divan Lgatit-Trk adl eserinde vermektedir. Kagarlnn
Ouz lehesine ayr bir nem vermesi, Ouz Trklerinin o dnemde stlendii roln
de bir gstergesidir. Unutmamak gerekir ki, XI. yzyl sonunda Ouzca genel olarak
yine konuma dilinin snrlarn aamam bir lehe durumundadr.66 kinci alt
64
Zeynep Korkmaz, Ouz Trkesinin Tarih Gelime Sreleri ve Divan Lgatit-Trk, Trk Dili, s.
570, Haziran, 1999, s. 459.
65
Zeynep Korkmaz, Eski Trkedeki Ouzca Belirtiler, Trk Dili zerine Aratrmalar, I. cilt, Ankara,
TDK, 2005, s. 205-216.
66
Zeynep Korkmaz, Eski Anadolu Trkesinin Trk Dili Tarihindeki Yeri, Prof. Dr. Fikret Trkmen
Armaan, zmir, 2005, s. 472.
26
dnem ise; XII-XIII. yzyllar kapsayan dnemdir. Bu dnem, Ouz lehesine

dayal yeni bir yaz dilinin olumaya balad, dier bir ifadeyle Ouz Trklerinin
Dou Trkesi yaz geleneinden kendi konuma dilleri zerine ina etmeye
baladklar yaz geleneine geiin balad dnemdir. Bu dnemde kark dilli
eserler olarak adlandrdmz, hem Dou Trkesi hem de Ouz lehesi
zelliklerini birlikte barndran eserler yer almaktadr. Behcetl-Hadaik, Alinin
Kssa-i Ysufu, Kitb- Gzde, Kudur Tercmesi, Kitbul-Feraiz gibi eserler bu
gruba dhil olan eserlerdir. Bu dnemde de Ouz lehesi bir yaz dili olarak, henz
kendi rtn tam anlamyla ispat etmi deildir.
Bizim iin nemli olan ve almamza konu olan, eserin de yazld nc
dnem, Eski Anadolu Trkesi dnemidir. XIII. yzyln sonlarndan XV. yzyln
sonlarna kadar devam eden bu dnemde, Byk Seluklu ve Anadolu Seluklular
dneminde horlanan Ouz lehesi, Anadolu Seluklu Devletinin Ouz boylar
zerinde etkisinin azalp Beylikler dneminin balamas ve Mool istilasndan kaan
kalabalk Ouz boylarnn Anadoluya g etmesiyle kendisine has zellikleri
yanstan bir yaz dili durumuna gelmitir. Bu dnemde, kendi blgelerinde hakimiyet
kuran Ouz beylerinin Arapa ve Farsa karsnda Trkeyi savunmalar ve
aydnlar meclislerinde toplayp onlar eserlerini Tke yazmaya tevik etmeleri
sonucunda onlarca telif ve tercme Tke eser Eski Anadolu Trkesi ile kaleme
alnmtr. Eski Anadolu Trkesinin nemli eserlerinden biri olan Garibnamenin
yazar k Paann eserinde geen u dizeler de bunun bir gstergesi
durumundadr:
Trk diline kimesne bakmazidi

Trklere her gez gnl akmazidi
Trk dahi bilmezidi bu dilleri
nce yol ol ulu menzilleri.
Bu Garibnme ann geldi dile
Ki bu dil ehli dahi mni bile...
27
almamza konu olan El-Ferec Bade-idde adl kitap da bu dnem

mahsullerinden olup sonraki yllarda oka istinsah yaplan bir eserdir. 898/1492
istinsah tarihli nshas zerine yaptmz almada eser, dil bakmndan Eski
Anadolu Trkesinin kendisine has zelliklerini yanstmaktadr. Bu zelliklere
uygun olarak metinden unlar tespit ettik:
Eski Anadolu Trkesinin en nemli zelliklerinden olan yuvarlaklama bu
metinde de kendisini gstermektedir. Ancak, ayn kelimede bile baz eklerin
yazmnda, hem dz hem de yuvarlak nll ekil kullanlmtr. Ancak, eserde,
yuvarlak nll rnekler baskndr; dar nll rnekler birka kelimeyi
gememektedir: alp gitme- I/209, alup git- I/166; elimden gel- I/183, elmden gel-
I/108, bulvir- II/23, buluvir- I/ 157.
15. yzyl Trkesinin az zellii olarak ayn kelimenin farkl yazllarna
metnimizde rastlamaktayz. Eserde ounluk, nszlerin dt rneklerden
yanadr: o- I/115, oy- I/115; vur- I/16, ur- I/20;
Eserde, yabanc kelimelere gelen baz eklerin bnyesinde yer alan k ve
nszleri Trke kelimelere kalnlk-incelik bakmndan uyarken baz Arapa ve
Farsa kelimlere eklendii rneklerde bu uyuma girmemektedir: ked-bnlik II/219,
renl II/220, tarl I/22, tendrlik II103, ferrlik II/296, dest-dirzlik
II/306, gam-gsrlik I/353, Hammllik II/43. Bu rneklerin yannda ayn kelimede
hem kaln hem de ince nll olarak yazlan ekler de vardr: dl II/98, dilik
II/234.
Bir kesinlik gstermeyen sz bandaki t>d deiiklii eserimizde de kark
bir yap arz etmektedir: ditre- I/89, depren- II/29, duda I/41, dut- II/44, dutsa I/
117, dur- I/111; amar II/136, ut- I/47, ur- I/61, tuta II/70, utsa I/72
Metnimiz i/e meselesi bakmndan eilim byk oranda i ynndedir.
Aada rneklerini verdiimiz kelimelerde e olarak harekelenmi nl ok azdr.
Bunun yannda baz kelimelerde inin korunduu grlmektedir: bil I/148, bi I/48,
di- I/ 61, gir I/65, it- II/136, vir- II/157, yi- I/65, yir II/22; be I/45, ye- II/18, yer
II/18, ver- II/75.
Bugn, kur- ve vur- yardmc fiilleri ile oluturulan birleik fiiller metnimizde
ur- yardmc fiiliyle oluturulmaktadr. Bu da bize ur- yardmc fiilinin o dnemde
28
ok amal kullanlan bir yardmc fiil olduunu gstermektedir: ayme ur- (adr
kurmak) I/19, tat url- (Taht kurmak) II/334; aya ur- (Yzmek) I/18, r ur- (Sura
vurmak) I/167
Ferec, sade bir dille yazlm nesir rneidir. Eserde halk dilinde kullanlan
kalplam birok ifadeye rastlamak mmkndr: esee silli gtne ulaa
vururam. (II,34), o seni ayrular gsnler, yavuzlu syleyeni ayrular
dgsnler. I/5 Bu nedenle de halk tarafndan oka itibar grp onlarca istinsah
yaplmtr.
Tercme bir metin olmas dolaysyla Farsa cmle yaplarna
rastlanmaktadr. Bilhassa, Farsa bir ifade olan n edat ska kullanlmtr: n
gr-neye geldi, apusn au buld, ier girdi. I/17) Arapa-Farsa kelimelerin
yannda Farsa dilbilgisi zelliklerine uygun olarak kurulmu ikili-l tamlamalar
da vardr. Ancak bunlarn says, metnin geneline gre azdr. Bu tamlamalarn byk
bir ksm da hikyelerin kalplam olan balang ksmlarnda karmza
kmaktadr: ad- helk I/96, muttasl- zhre II/264, niln- ikyet I/146,
tecb-i erf- ad II/215, ual-y khen I/5
Dneminin Trkesini btn incelikleriyle yanstan Ferec, halk dilinde
yaayan pek ok deyim ve ataszn de gnmze kadar getirmitir: ay-bzl
eyle- (Dalga gemek) I/47, al u dimg yuvasndan u- (Akl bandan gitmek)
I/247, dil a- (Az amak) I/247; Gnei balla utma olmaz I/270
Gerek dnemin bir gelenei olmas gerekse de Farsadan eviri olmas
dolasyla hikye adlar Farsa tamlama yapsndadr: ikyet-i Dvm: Ez-n
Falullh- Mevl v Ebl-asan u Mh-yr- V, ikyet-i S Dvm: Ez-
n Gl-i Bbn u Duter-i h- Yemen
Eserde, Trke ataszlerinin yannda Arapa ve Farsa ataszlerine de yer
verilmitir:
Bir kimse bir kimse in h azsa gend boyunca azsun ki bet an
der / eger bed kuni keyfere, od kuni (Eer fenalk yaparsan cezasn kendin
ekersin.) I/52.
Eyy namin l ykeddiruhud-dehr (Hangi nimet vardr ki felek onu
bulandrmasn.)
29
Mensur bir metin olan Ferecde Trke beyit ve rubailerle beraber Farsa
beyit ve rubailere de yer verilmitir. Baz Farsa beyitlerin ise; hemen altna Trke
karlklar yazlmtr:
Bu cihnu bir ad vardur fen
Bunda b dyim olmaz kimsene
o dirili gresi kim rzigr
Bir karra kimseye almaz gee II/116.
Be-gr ad-i herze kn ne-dred sd

Ez-gften-i bisyar- t cnem fersd II/320.
Perde rden hev-bz frten heves

Ez-heves u ez-heva sd ne-kerdeest kes
(arava alma hev, atmas anu heves
Bu ikiden grmedi menfaat h kes) I/349.
Eserin din bir ynnn olmasndan dolay burada Kurandan ayetlere ve
baz Arapa dualara da yer verilmitir:
Leyse ke milihi eyn ve hves-Seml-Bar. (E-r 42/11) I,1.
L avle vel uvvete ill billhil-aliyyl-am, y rdde klle arbin
rudden il ehl ve veled. II/142.
30
II. BLM
NCELEME
nceleme blmnde, Ferecde tespit ettiimiz birleik fiilleri

deerlendireceiz. ncelememizin ilk blmnde, tespit edilen birleik fiilleri yap
bakmndan ele aldk. Yap blmn de kendi ierisinde, 1. sim+Fiil Yapsyla
Kurulanlar, 2. Fiil+Fiil Yapsyla Kurulanlar balklar olmak iki blme ayrdk.
Tespit ettiimiz isim+fiil yapsndaki birleik fiileri alfabetik olarak sraladktan
sonra alm olduklar yardmc fiillere gre tasnif ettik. Fiil+fiil yapsndaki
birleik fiilleri ise; alm olduklar zel anlaml yardmc fiillere (yeterlilik, tezlik,
sreklilik, yaklama, uzaklama) gre snflara ayrdk.
ncelememizin ikinci blm olan (almamzdaki) Birleik Fiiller Szl
bal altnda, tespit etmi olduumuz birleik fiilleri kaynak kitapta getii cildi ve
sayfay gsterir ekilde metin ierisinde yklenmi olduklar anlamlaryla birlikte
verdik. Deyim zellii tayan birleik fiilleri ise, dier birleik fiillerden ayrmak
iin italik yazdk.
Birleik fiilleri, alfabetik olarak verirken eviri yaz alfabesinde unlara
dikkat ettik: harfini () iareti ile gsterdik. Dier harfleri verirken de u sray
gzettik: g-, h--, k-, s--, t-, z---.
Burada vermi olduumuz birleik fiillere bakldnda ayn kelimenin
birbirinden farkl iki ya da daha fazla yazmna rastlanabilir. Bu durum kaynak
kitaptaki yazma herhangi bir mdahalede bulunmamamz nedeniyledir.
1. Yap Bakmndan Birleik Fiiller
Bu blmde, birleik fiilleri, sim+Fiil ve Fiil+Fiil yapsyla kurulanlar ana

balklar altnda ele alacaz. sim+Fiil yapsyla kurulanlar, alm olduklar
yardmc fiillere ve isim gesinin kkenine gre inceledikten sonra, Fiil+Fiil
31
yapsyla kurulanlar da alm olduklar zel anlaml yardmc fiillere (yeterlilik,

tezlik, sreklilik, yaklama, uzaklama) gre tasnif edeceiz.
1.1. sim+Fiil Yapsyla Kurulanlar
Bu grupta yer alan birleik fiiller; bir isim, sfat ya da sfat-fiil eki alm bir
fiilin isim soylu olma zellii kazanm ekli ile et-, eyle-, kl- ve ol- yardmc
fiillerinin veya esas fiil olma dnda yardmc fiil olarak da kullanlabilen al-, bul-,
bulun-, buyur-, gr-, gster-, yap- gibi fiillerinin birletirilmesi yoluyla kurulan ve
tek bir kavrama karlk gelen fiillerdir. Bu yapnn amac, eklendikleri isim ya da
sfatlar cmlede fiil durumuna getirerek az szle ok ey anlatabilmektir.
Metnimizde, bu tr yaplar oluturulurken en ok kullanlan yardmc fiiller, kl
bildiren it- fiili ile olu bildiren ol- fiilidir. Eski Anadolu Trkesi dneminde eyle-
ve kl- yardmc fiilleri de oka kullanlmtr. Gnmzde yaygn bir ekilde
kullanlmasna karn yap- yardmc fiili Eski Anadolu Trkesi dnemi eseri olan
Ferecde yardmc fiil olarak kullanlmamtr. Gnmzde ise; eyle- ve kl- yardmc
fiilleri sayl birka rnekte kullanlmaktadr.
Sfat-fiil eki alarak bir yardmc fiile balanan birleik fiilleri de burada ele
aldk. nk, sfat-fiil ekleri eklendii kelimenin isim olarak kullanlmasn salar:
bilmi ol- I/216, lmeyecek ol- I/271, syler ol- I/333
Birleik fiil oluturma ynnden zengin bir dil olan Trkede, Trke bir isim
ya da sfatn yannda Arapa veya Farsa bir isim ya da sfata da Trke bir yardmc
fiil getirilerek birleik fiil yaps oluturulabilir. Trkede birleik fiil yaplrken en
fazla kullanlan yap da budur. Metnimizde tespit ettiimiz isim+fiil yapsndaki
birleik fiilleri aada alfabetik olarak verdikten sonra, bunlar alm olduklar her
bir yardmc fiile gre yeniden sralayacaz. sim+fiil yapsyla kurulan birleik
fiiller unlardr:
A
bisten eyle- bisten ol-
32
Ahd it-
Aceb olma- Ahd u peymn it-
Acebe al- Ahde vef itme-
Acz gster- Ahdeyle-
ciz ol- henk it-
ciz fr-mnde ol- ir eyle-
dem eyle- ir it-
dem eyle- ir ol-
dem ol- Amal eyleme-
det idin- A it-
Adml-mil ol- Ad eyle-
Adl it- Ad it-
Adl bel eyle- Ad-i meclis eyle-
Adl dd eyle- Ad-i nik eyle-
fern eyle- Ad-i nik it-
fern it- An eyle-
fern l- Almet eyle-
Afv eyle- Al eyle-
Afv it- Al it-
Afv l- Allar eyle-
gh it- Allme-i lem ol-
gh ol- Alm ol-
gh olma- Amel it-
gh l- Amel l-
z eyle- Amel l-
z it- Amel ol-
Ar ol- Amel vir-
h eyle- Amaz ol-
h it- rm eyle-
Ahd it- rm eyleme-
Ahd idi- rm it-
33
rm itme- At o-
rste ol- Ata idin-
ryide eyle- vre eyle-
ryide it- vre it-
ryide l- vre ol-
r ol- vz eyle-
Arta al- vz it-
Ars- hne eyle- Avrat idin-
Ar eyle- Avrat it-
Ar it- Avrat ol-
Ar itme- Aya ur-
Ar- l eyle- Ayn eyle-
Ara it- Ayn it-
Ara l- Aydn ol-
rz it- yet-i kbr ol-
rz-y hev l- Ayru olma-
syi it- Ay b-tay it-
syi ol- Ay eyle-
ol- Ay it-
A itme- Ay u iret eyle-
A ol- Ay u tem it-
sde ol- Az ol-
eyle- Az vir-
ol- Ab it-
- d ol- Ab vir-
ikr ol- zd eyle-
ub ol- zd it-
fte ol- zd itme-
Ata ol- zd ol-
At bin- zim ol-
At ek- Azz eyle-
34
Azl eyle- Bzr idivir-

Azl it- Bzr it-
Azm eyle- Bzirgnl it-
Azm it- Bedhet ol-
Azm-i bdiye it- Bedd ol-
Azm-i b it- Be-hem ol-
Azm-i Badd eyle- Be-af l-
Azm-i dergh- h eyle- Be-se l-
Azm-i ne it- Bed-bat ol-
Azm-i rh eyle- Bed-gmn ol-
Bed-nm eyle-
B Bed-nm eyleme-
Bd it- Bed-nm it-
Bahne eyle- Bed-nml it-
Bahne idn- Bed olma-
Bahne it- Beg idin-
Bahne itme- Beg ol-
Bk it- Beglik eyle-
Bk olma- Behremend it-
B al- Behremend ol-
Bng ur- Ber-dr it-
Bng- am it- Ber--ber eyle-
Bn-y ebistn idin- Ber--beri ol-
Br virme- Ber-rdr ol-
Brn ol- Ber-arr ol-
Brigh ur- Ber-keml ol-
Baarmaz ol- Bert it-
Ban aaa eyle- Ber ol-
Bl ol- Berk-rizn ol-
Bavurclk eyle- Beyn eyle-
Bay ol- Beyn it-
35
Beyn l- Biryn eyle-

Beyat it- Biryn ol-
Bezl it- Bitmi ol-
B-rm ol- Bzr ol-
B-re eyle- Buz it-
B-re v fr-mnde ol- Bur eyle-
B-aber ol- Bult ol-
B-od ol- Bulmayaca ol-
B-b ol- Bulm ol-
B-h ol- Bs u kenr ol-
B-h olayaz- Bse al-
B-arr ol- Buyru eyle-
B-ayd ol- Buyru it-
B-man ol- Buyru ol-
B-mer ol- Buyru vir-
B-nar ol- Bhtn it-
B-nar-i lem ol- Bhtn itme-
B-niyz ol- Bnyd eyle-
B-peder ol- Bnyd idin-
B-abrl it-
B-mr ol- C
B-at ol- Cdl eyle-
B-e ol- Chil olma-
Bat it- Cn-be-leb ol-
Bdr ol- Cngenlik it-
Bihrz ol- Cr ol-
Bilecek ol- Cib it-
Bililik eyle- Cef l-
Bilmi ol- Cehd eyle-
Bm ol- Cehd it-
Bn ol- Cehl ol-
36
Celb it- Cst cy eyle-

Cem eyle- Cvn-merdlik it-
Cem it- C l-
Cem ol- C olma-
Cemat ol-
Ceml ol-
Cemiyyet eyle- bk-svr ol-
Ceng eyle- eyle-
Ceng it- k oluyaz-
Cenk eylere bul-
Cenk it- re eyle-
Cenk ide gel- re eyleme-
Cerr it- re idebil-
Cevb al- re ideme-
Cevb eyit- re idin-
Cevb vir- re idn-
Cevb vireme- re it-
Cevb viribilme- re ol-
Cevb virme- re olma-
Cez eyle- n al-
Cez it- av ol-
Cez vir- ekmi ol-
Cezm eyle- aca ol-
Cezm it- o eyle-
Cidd cehd eyle- o ol-
Cift idin- pn eyle-
Cilve it-
Cft it- D
Cft ol- Dd virilme-
Cret it- Da eyle-
Cst c it- Dmt ol-
37
Dan it- Derv ol-

Davet eyle- Dest it-
Davet it- Dest-bs eyle-
Dav it- Dest-bs it-
Dav it- Dest-dirzl it-
Dav l- Dest-dirzlik it-
Def eyle- Dest-grlik eyle-
Def ideme- Destn eyle-
Def it- Destr ol-
Defn eyle- Dev eyle-
Defn it- Develb eyle-
Degenek idin- D dile-
Dehet it- Dil-teng ol-
Dellet eyle- Dil-d ol-
Dellet it- Dilek eyle-
dellet itme- Dilek it-
Dell ol- Dilrlik eyleme-
Delk it- Dirz ol-
Dem-beste ol- Diri eyle-
Deng fte ol- Diri ol-
Derd-i fir eyle- Diri olma-
Der-st eyle- Dvne ol-
Der-st it- Du eyle-
Der-st it- Du it-
Der-niym ol- Du l-
Der-yft it- Du o-
Dermn bul- Dular eyle-
Dermn ol- Dular it-
Dermn vir- Dular l-
Der-kenr ol- Du-y b it-
Der-mnde ol- Du-y muvf it-
38
Dr eyle- Eksk itme-

Dr it- Eksk ol-
Dr ol- Eksk olma-
D ol- El ele ur-
Dutsa eyle- El ur-
Dutsa ol- Elin al-
D-gne l- Emn it-
D-nm eyle- Emn ol-
Dgm dg- Emr ol-
Dgn eyle- Emr ol-
Dgm e- Ende eyle-
Dgn idivir- Ende idin-
Dgn it- Ende it-
Dgnler eyle- Ende itme-
Dmk ol- Endenk ol-
Dr ol- Epsem ol-
Drst eyle- Erzn l-
Drst ol- Eer eyle-
Drst olma- Eer it-
Drstlik it- Esr eyle-
D gr- Esr it-
Dmen ol- Esr-i bend-i ol-
Dmi ol- Esirgenci ol-
Evgr eyle-
E Evgr it-
Eblehlik eyle- Evgr ol-
Eblehlik eyleme- Evgr olma-
Ebsem ol- Eyer ur-
Ed it- Eymen ol-
Edeb buyur- Ey it-
Edebszlik eyle- Ey ol-
39
Ef- mkft it- Fet ideme-

F Fet it-
Far eyle- Fevt itme-
Fiz ol- Fevt ol-
Fri eyle- Feza eyle-
Fri ol- Feza it-
Fri-dil it- Fs u fcr itme-
Fri-dil ol- Fikr eyle-
Far- adem idin- Fikr ide bala-
Fal it- Fikr idin-
F ol- Fikr it-
Fyide eyleme- Fikr idin-
Fyide it- Fikrler it-
Fyide itme- Fir ol-
Fyide ol- Fitne itme-
Fyide olma- Fr-mnde ol-
Faiatnk eyle- Frdt it-
Fal it- Fr-mnde al-
Fed eyle- Ftr eyleme-
Fed it-
Fed ol- G
Fet ol- Gemi ol-
Fehm ideme- Geleci ol-
Ferat it- Gelmez ol-
Ferat ol- Gelmi ol-
Ferdl-ar ol- Gerdn eyle-
Fermn l- Gerek ol-
Ferrlik eyle- Germ ol-
Ferzne-i dehr ol- Germ-gyendelik eyle-
Fesd it- Get it-
Fet eyle- Gey ol-
40
Geyik eyle- Gvh ol-

Gi ol- Gyeg idin-
Girn ol-
Gider ol-
Giriftr eyle- adr eyleme-
Giriftr eyleme- adr it-
Giriftr it- fil olma-
Giriftr ol- ib ol-
Giriftr olma- ala it-
Girz it- ala itme-
Giryn ol- alebe eyle-
Giryn zr ol- alebe it-
Girye v zr it- alebe ol-
Gkek eyle- lib ol-
Gkek it- am-gn ol-
Grinmez eyle- am-gsrlik it-
Grmez ol- ammzl eyle-
Grmi ol- amnk ol-
Grr olma- an it-
Gzsz olan ol-
G ol- aret ol-
Gyendelik eyle- arb ol-
Gft ol- arb olma-
Gm eyle- ar eyle-
Gmn eyleme- ar eyleme-
Gmn it- ar it-
Gmn itme- ar ol-
Gm-rh ol- ar olma-
Gnh it- ava it-
Gd eyle- ava ol-
Gde ol- ava -
41
av u alebe it- abs-i ebed it-

ayb ol- acc it-
ayb ol- cet dile-
yb olma- cet grivir-
yib ol- cet ol-
az it- cib idin-
aab it- di ol-
rv it- k eyle-
ul-y m eyle- kim eyle-
ul-y m it- kimlik eyle-
usl eyle- kime ol-
usl it- a- obet ol-
usl itmi ol- l ol-
all eyle-
H all idivir-
Hay it- amiyyet it-
Helk eyle- aml it-
Helk it- aml itme-
Helk itme- amle it-
Helk ol- amle l-
Hem-rh ol- amall it-
Hem-sn ol- ammllik it-
Hem-r ol- arm ol-
Heves-i ars it- areket eyle-
Heves-i sefer-i Kabe ol- areket it-
Hezr ol- areketler eyle-
Hcm it- ar ol-
Hyr ol- ar ol-
ar olma-
ased it-
abs it- l eyle-
42
l ideme- imyet it-

l idivir- isb eyle-
l it- isb ol-
l l- umet it-
l olur ol-
l olma- ccet eyleme-
l olm ol- ccet it-
ar ol- ccet ol-
avle eyle- km eyle-
avle it- km it-
avle l- r ol-
ayf it- rmet eyle-
ayf ol- rmet it-
ayrn u ciz ol-
aer eyle-
r eyle- aber eyle-
r gel- aber it-
r idivir- aber ol-
r it- aberdr it-
r l- aberdr ol-
r ol- aclet ol-
ell eyle- acl it-
ell it- acl ol-
ell ol- f ol-
ell-zdel itmi ol- al bul-
rfet ol- al eyle-
m eyle- al it-
ikyt it- al itme-
ikyet eyle- al ol-
ikyet it- al vir-
le eyle- l olma-
43
ala eyle- atun idin-

alvet eyle- atun ol-
alvet it- av idin-
alvet al- ayl ol-
alvet ol- ayme ur-
alvet-i obet it- ayr ol-
m ol- ayrat vir-
andn ol- m eyle-
andn-leb ol- m it-
arb eyle- yanet eyleme-
arb it- ynet ideme-
arb ol- ynet it-
arb olma- ilf it-
arbllar eyle- ilf itme-
arc-gr idin- ilf olma-
arc eyle- ilfet it-
arc it- ilat vir-
arc ol- re it-
arclar eylere ol-
eylere v med ol-
it- tendr ol-
idin- tendrlik it-
aml it- itb eyleme-
am olma- imetkr ol-
asta ol- imetkr-ekl ol-
asta-dil ol- or u ell l-
asta-r ol- strl it-
a eyle- o eyle-
a gelme- o gel-
a it- o gelme-
a l- o it-
44
o itme-
o ol-
o olma- de eyle-
o-dil ol- bdet eyle-
o-vat ol- bdet ider gr-
oa ol- bdet it-
ond eyle- bdet l-
ond ol- bret ol-
b ol- bret-i lemiyn ol-
b-r ol- bret-i al eyle-
umr ol- bl it-
urd ol- btil it-
urrem u andn ol- cbet ol-
urrem u andn olup git- cbet it-
urrem ol- czet buyur-
urrem-dil ol- czet ol-
ursend ol- czet olma-
umet it- cbr it-
uk ol- cr it-
ube o- mi ol-
ur it- frz idivir-
a eyle-
I sn eyle-
b eyle- sn it-
Ira eyle- sn itme-
Ira it- sn ol-
Ira eyle- sn- am ol-
I-bzl it- ss it-
Iyl idin- ticc it-
Irb eyle- htid olma-
tirm it-
45
tirz it- nd eyleme-

tirz itme- nm eyle-
tiyr eyle- nm it-
tiyr gr- nm ol-
tiyr it- nm- m eyle-
tiy eyle- nmlar eyle-
tiy it- nmlar it-
y it- nyet eyle-
r it- nyet ol-
b itme- nyet it-
met it- nyetler it-
krm eyle- ncir itme-
krm it- nkr eyle-
rr eyle- nkr it-
rr eyleme- nkr itme-
rr it- nsf it-
rr itme- nd it-
lc eyle- ntim eyle-
lm eyle- ntim it-
lm it- ntim itme-
letmi ol- rz eyle-
ltic it- rz it-
iltift itme- r it-
ltims it- bt eyle-
mret idivir- bt it-
mretler it- bt itme-
mn ol- rf itme-
mkn ol- ssi eyle-
ml it- ssi ol-
mtin eyle- std itmi ol-
m it- ster ol-
46
stibd it- tb gster-

stibat it- tblar eyle-
stifsr eyle- tid it-
stifsr ideme- timd eyle-
stifr eyle- timd eyleme-
stil it- timd it-
stihz itme- timd itme-
stibl it- timd l-
stikf it- tirf it-
stim it- tir eyle-
stiml it- tir it-
stnf it- tir itme-
stl it- tmi ol-
ile- ttif it-
ileme- veceklik itme-
it- zr utn-
itme- zz- tmm it-
olma- hr it-
ret eyle- hr- maabbet it-
ret it- hr l-
ret ol- zzet eyle-
cilicek it- zzet it-
idicek ol-
idilmez ol- K
kence it- Kfir ol-
ler it- Khillik eyleme-
ret eyle- Km-dil ol-
ret it- Kanat it-
retler it- Kr eyleme-
stifde it- Kr itme-
tb eyleme- Kebb eyle-
47
Kebb ol-
Ked-bn idin-
Ked-bnlik eyleme- abl eyle-
Kefret ol- abl eyleme-
Kefyet it- abl it-
Kel ol- abl itme-
Keleci eyle- abl l-
Keleci it- abl ol-
Kelimt it- ab eyle-
Kem olma- ab it-
Kemend at- adem rencde it-
Kenr it- dir ol-
Ker ol- ahr eyle-
Kerem eyle- ahr it-
Kerem it- ahr- dmenn eyle-
Kerem lma- ala-i Rstemdr ol-
Kerm-i cihn ol- ni ol-
Kesmi ol- arau eyle-
Kef eyle- arr eyle-
Kef it- arr ideme-
Ketm it- arr it-
Key ol- arr itme-
Kr eyle- arr ol-
Kr ol- araval it-
Kth it- ad eyle-
Kst eyle- ad eyleme-
Kst ol- ad it-
Kstlca it- ad- fesd idecek ol-
Kstl ideme- ad- helk it-
Kstl itme- ad- mam it-
Kd eyleme- ad- nn it-
48
r ol- ufl eyle-

a itme- ul ol-
at ol- ullnda ol-
atr eyle- ull eyle-
atrl it- ullk it-
avl eyle- ulllar eyle-
avl it- ulllar it-
avl-i mukem eyle- ullu eyle-
ay eyle- ulluk it-
ay it- ullular it-
ayd it- urbn eyle-
a it- urbn it-
lc ek- urbn itme-
lc ut- urbn ol-
a it- urbnlar it-
a it- urtarm ol-
smet eyle- urtlaca ol-
smet ideme- utlu ol-
smet it- uvvet it-
smet itme- uvvetl ol-
smet ol-
ym it- L
ymet ol- Lbeler eyle-
ys it- Lar ol-
onm buln- Ly eyle-
onu idin- Ly ol-
onu ol- Lerzn ol-
onul eyle- Leker it-
onul it- Luf eyle-
onu eyle- Luf it-
ufl ur- Luflar eyle-
49
Lle eyle- Ma ol-

M Mat eyle-
Marr ol- Malb ol-
Maall ol- Myil ol-
Mabs eyle- Mer-zd ol-
Mabs it- Mazl eyle-
Maf ol- Mebht ol-
Mhir ol- Mecbb ol-
Malc eyle- Meclis eyle-
Marm eyle- Meclis it-
Marm eyleme- Mecr eyle-
Marm olma- Mek idin-
Met it- Medd olma-
Ma l- Meded eyle-
Mam it- Meded ir-
Mal olma- Meded it-
Mlik ol- Meded ol-
Malm eyle- Med itme-
Malm l- Med o-
Malm ol- Med en be-sez it-
Malm it- Med en it-
Malm itme- Medh ol-
Mamr ol- Meftn ol-
Mni ol- Mehcr ol-
Mni olma- Mehl ol-
Marifet ol- Mekr it-
Masaralk it- Mekf eyle-
Masarallar eyle- Mekf ol-
Masarallar it- Melmet idi-
Malaat eyle- Mellet ol-
Marf ol- Mellet olma-
50
Melletler ol- Meyl eyleme-

Melmet eyle- Meyli olma-
Melik eyle- Mihr-bn eyle-
Melik idin- Mihr-bn ol-
Melik ol- Mihrubn ol-
Mell eyle- Minnet it-
Mell it- Minnet ol-
Mell ol- Minnetler eyle-
Mell olma- Mr eyle-
Memnn ol- Muf ol-
Men eyle- Muee it-
Men ideme- Mumele eyle-
Men it- Mumele it-
Men itme- Muammer ol-
Menfaat ol- Muraa eyle-
Merdmlik eyle- Muraa ideme-
Meramet eyle- Muraa it-
Meramet it- Muaal ol-
Mertebet ol- Muaar eyle-
Meel ol- Muaar ol-
Mesken idin- Muvenet eyle-
Mest it- Muayyeb eyle-
Mest ol- Mudee it-
Mest-i arb ol- Muaa ol-
Meaat ek- Mul ol-
Mel eyle- Mulefet ideme-
Mel ol- Mulefet it-
Mel olma- Mulefet itme-
Mehr ol- Muallel ol-
Meru it- Muara it-
Mevf ol- Muvere it-
51
Muayyer ol- Murr ol-

Mukem ol- Muyebe it-
Mukemlik it- Mutekid ol-
Mutc ol- Muteri ol-
Mutc olma- Mu it-
Mutc- al ol- Mu ol-
Muteem ol- Mu olma-
Mubele eyle- Muman ol-
Muaddem ol- Muman olma-
Muarreb-i aret ol- Mutemed idin-
Muarreb ol- Murblca it-
Muarrer eyle- Murbl eyle-
Muarrer ol- Muali l-
Muvemet ideme- Muali ol-
Muayyed eyle- Muali olma-
Muayyed ol- Muttaf ol-
Muayyed olma- Muvfaat it-
Muayyed oluma- Muvf olma-
Mum ol- Muvst it-
Munab ol- Muaffer ol-
Munat olma- Muarib ol-
Muntam ol- Muarr ol-
Munamm ol- Muarr olma-
Muraa eyle- Mblaa eyle-
Murdr ol- Mblaa it-
Musaff olm ol- Mbrek ol-
Muabet it- Mberet it-
Musaar idivir- Mbeddel ol-
Musaar ol- Mbtel eyle-
Musallat ol- Mbtel l-
Muammem ol- Mbtel ol-
52
Mcvir ol- Mm ol-

Mcr ol- Mndt it-
Mcrim ol- Mnaas eyleme-
Mdr it- Mnaas ol-
Mdrt it- Mnaid eyle-
Mdvt it- Mnd it-
Mdbirlik eyle- Mnaa eyle-
Mebbed-i mebbedn ol- Mnara it-
Meir ol- Mnbai ol-
Mflis ol- Mnbas ol-
Mheyy eyle- Mnceib ol-
Mheyy ol- Mnderic ol-
Mhlet ol- Mneccimlik it-
Mkleme it- Mnevver eyle-
Mkrl it- Mnevver ol-
Mlzemet eyle- Mnim ol-
Mlzemet it- Mna ol-
Mlzm eyle- Mneri ol-
Mlzm ol- Mntail ol-
Mlevve eyle- Mnteir ol-
Mlevve it- Mnzev ol-
Mlevve ol- Mrt eyle-
Mla ol- Mrt it-
Mlk-i it- Mrfaat it-
Mlkdrl eyle- Mrevva olm ol-
Mlzem it- Mrd idin-
Mlzem ol- Mrtefi ol-
Mltezim ol- Msade it-
Mltezim olma- Mdere it-
Mmkin ol- Msid ol-
Mmted ol- Mslim ol-
53
Mstaa ol- Mteayyir bul-

Msta ol- Mteayyir ol-
Mstakem eyle- Mteayyir ol-
Mstalas eyle- Mteayyire ol-
Mstecb it- Mtemekkin ol-
Mstefz ol- Mtemetti olma-
Mstemrr ol- Mtereddid ol-
Mstenid ol- Mteid ol-
Mstevcib-i atl eyle- Mtevan ol-
Mstevcib-i ubet ol- Mteveccih ol-
Mstevl ol- Mtevellid ol-
Mslmn ol- Mteif ol-
Mslmnl eyle- Mttehem eyle-
Mhede it- Mtteid eyle-
Merref it- Mvecceh ol-
Merref ol- Mvekkel it-
Mevve ol- Mvekkel ko-
Mtail ol- Myesser ol-
Mtail olma- Myesser olma-
Mtail ol- Mzim olma-
Mlaa eyle- Mzeyyen eyle-
Mlaa it-
Mlaa l- N
Mtavass ol- N-bedd ol-
Mteaccib ol- N-bekr ol-
Mteair ol- N-bn ol-
Mteall olma- N-r ol-
Mteellim ol- N-fermnl it-
Mtefekkir ol- N-alef ol-
Mteferrik ol- N-ond ol-
Mteferrik olma- N-murd ol-
54
N-mmkin ol- Nedmet it-

Na-md ol- Nedm idin-
Nafaa buyur- Nedm-i idin-
Nafaa eyle- Nefret it-
Nafaa idin- Nerm ol-
Nafaa vir- Nerm olma-
Naf ol- Nevzi it-
Nad eyle- Nev it-
Nad it- Nev v zr it-
N olma- Nev v zr l-
N-al ol- Nevmd ol-
Nal eyle- Nigh it-
Nal it- Nk ol-
Nln ol- Nk-bat it-
Nle it- Nik eyle-
Nle l- Nik it-
Namz l- Nik- a it-
Nm-zd it- Nik- er eyle-
Nab eyle- Nm-sr ol-
Nab ol- Nimet vir-
Nasb vir- Nir eyle-
naat it- Nir it-
Nz it- Nisbet eyle-
Naar eyle- Nisbet it-
Naar eyleme- Nisbet itme-
Naar it- Nst eyle-
Naar itme- Nst it-
Naar- meramet itme- Nst ol-
Nr ol- Nin bulma-
Naf ol- Nin virme-
Nzlar eyle- Niyet eyle-
55
Niyyet eyle- P
Nizr ol- Pdih idin-
N eyle- Pdih ol-
N it- Pdihl eyle-
Nvat eyle- Pdihl it-
Nvat it- Pk eyle-
Nvat itme- Pk it-
Nvatlar it- Pk ol-
Nvzi l- Pre pre eyle-
Nvzi it- Pre pre it-
Nvziler l- Pre pre ol-
Nzl it- Pay it-
Py-ml it-
O Py-merdlik it-
Oul idin- Pyidr olma-
Olaca ol- Penhn eyle-
Oturur bul- Penhn it-
Oyun it- Penhn itme-
Perkende ol-
Perkende-r ol-
ldrmi aca ol- Perdat eyle-
lmeyecek ol- Perdat it-
lr ol- Perdat ol-
te ge- Perhz it-
zr itme- Perhz itme-
r-h it- Perin ol-
r-hl eyle- Pervz it-
r-hl it- Pesend it-
r-hllar eyle- Pemn ol-
r-hllar it- Pemnl ol-
Peyd eyle-
56
Peyd it- Rst-kr ol-

Peyd ol- Rtib eyle-
Pinhn eyle- R eyle-
Pihn it- R ol-
Pinhn ol- R olma-
Pr ol- Reddeyle-
Pr arr ol- Reddeyleme-
Pirye itme- Redd idecek ol-
Prz ol- Redd it-
P-namz idin- Redd itme-
Piyde ol- Redd-i selm it-
Pute ol- Ref eyle-
Pr-b ol- Reh-ber ol-
Renc-berlik it-
R Rencde it-
Rad ol- Rencde ol-
Rabet olma- Rencr eyle-
Rat ol- Rencr it-
Rat olma- Rencr ol-
Ram eyle- Rencr olma-
Ramet eyle- Rencr-dil ol-
Ramet it- Rengn eyle-
Ramet ol- Resm-i recm eyle-
Ras it- Rev it-
Rm ideme- Rev ol-
Rm ol- Rev olma-
Rm olma- Revn ol-
Rst eyit- Revne eyle-
Rst eyle- Reynclk it-
Rst it- Reyis eyle-
Rst ol- Rlet eyle-
57
Rlet it- Sebeb ol-

R olma- Sebeb-i in olabilme-
Riyet eyle- Sebeb-i ramet ol-
Riyet it- Sebk-serlik it-
Riyetler it- Secde-i kr eyle-
Riat it- Sedd it-
Rivyet it- Sefhetler eyle-
Rivyet oln- Sefer eyle-
Ren it- Sefer it-
Ren ol- Sehv it-
Rz eyle- Selm eyle-
Rz l- Selm it-
Rbde eyle- Selmet bul-
Rsv it- Selmet it-
Rsv ol- Selmet ol-
Rsvy eyle- Selb it-
Rsvy it- Semer ol-
Rsvy ol- Seng-sr it-
Rsvyl eyleme- Sengisr eyle-
Sengisr it-
S Sengisr ol-
Sat eyle- Ser-z it-
Sat ol- Ser-firzlik eyle-
Saal it- Ser-gerdn ol-
S ol- Ser-o ol-
Skit ol- Ser-mye it-
Slik eyle- Ser-mye idin-
Skin ol- Ser-mye itme-
Say eyle- Ser-mest ol-
Say it- Ser-ngn ol-
Syebn idin- Sersime ol-
58
Serdlik eyleme- adat vir-

Serzeni it- dr ol-
Setr-i avret it- dr olma-
Sever ol- dr olm ol-
Seyrn it- f eyle-
Sil-p ol- a ol-
Sipri it- ib-fir ol-
Sr ol- a ol-
Sitem it- arf it-
Sitze it- arf oln-
Sitze itme- atar ol-
Siyh-my ol- atun al-
Syler ol- ava eyle-
Syler ol- ayru ol-
Sz idin- r idin-
Sz syle- yaca ol-
Sz syleme- obet eyleme-
Sz syleyme- obet idivir-
Ste-dil ol- obet it-
Spri it- obet itme-
Sst ol- orm ol-
Svr ol- ul eyle-
ub- d ol-
usuz ol-
abr eyle- ul it-
abr idebil- uln it-
abr ideme- uln ol-
abr l- r ur-
ab-ber-ab it-
abr ol-
adaa vir- ebt it-
59
ebt it- efat eyle-

en eyle- efat it-
en it- efat eyle-
en l- efat it-
en-y ly it- ehriyr ol-
enlar eyle- ek eyle-
enlar it- ek it-
enlar l- er eyle-
er it-
er ol-
d eyle- ermsr eyle-
d it- ermsr ol-
d ol- eer ol-
d u andn ol- ikr it-
dl eyle- ikyet eyle-
dilik eyle- ikyet it-
dllar eyle- ikest it-
dllar eyle- il ol-
dmn ol- ill ol-
dumn ol- ir it-
h idin- itb it-
eyle- itb itme-
h ol- ven eyle-
apla vur- r-engz it-
arb-rl it- rde-ab ol-
ar it- m ol-
rl it- kr eyle-
eb-ir ol- krler eyle-
eb-i n it- kr-i u it-
eb-i n ol- nd ol-
ebn it- rb it-
60
rde ol- Tat url-

r eyle- Taabbl eyle-
r eyleme- Taabbl it-
r it- Tadr eyle-
Tadr it-
T Tarr eyle-
Taaccb eyle- Tar itme-
Taaccb it Tar itmi ol-
Taahhd it- Tarlik ol-
Taalll it- Taviyet eyle-
Taalll itme- Talm it-
Taarru eyleme- Tamm eyle-
Taarru it- Tamm ol-
Taarru itme- Tanf it-
Tb u tef ol- Tarf eyle-
Tabaur it- Taarruf eyle-
Tabr it- Taarruf it-
Tabiye it- Taavvur eyleme-
Tabiye ol- Taavvur it-
Tbt l- Tad it-
Tafaul eyle- Tv-dihlik eyle-
Taallb it- Tav it-
Taallf eyleme- Tayn eyle-
Taamml ideme- Tayn it-
Taamml it- Tayn l-
Taasss it- Taarru eyle-
Taff it- Taarru gster-
Tal it- Taarru it-
Ta it- Tze it-
Tasn eyle- Tam eyle-
Tasn it- Tam it-
61
Tebh ol- Tehniyet it-

Tebdl it- Tehniyet-i vildet-i ferzend it-
Teberrk ol- Tek py eyle-
Teberrk vir- Teabbl eyle-
Teberrd it- Teabbl it-
Tebl-i rislet it- Tekbr it-
Tebs eyle- Tekellf eyle-
Tebe eyle- Tekellf it-
Tecvz itme- Tekye eyle-
Tecesss it- Tela it-
Techz it- Telef eyle-
Tecl it- Telef it-
Tecribe it- Telef ol-
Tedbr eyle- Teln idivir-
Tedbr it- Telv it-
Tedbr ol- Tem eyle-
Teehhl it- Tem ide tur-
Teemml it- Tem it-
Tefau eyle- Tem l-
Tefau eyleme- Temcu it-
Tefau it- Temcd it-
Tefaud it- Temekkn ol-
Teferrc eyle- Temellu it-
Teferrc it- Temettu it-
Tefria it- Ten-drst ol-
Teft it- Tenzl eyle-
Tefl it- Terbiyet eyle-
Teazzl it- Terbiyet it-
Tehdd it- Terbiyyet it-
Ter it- Terbiyyet-i adl it-
Tehll it- Tereddd it-
62
Terb it- Tev eyle-

Terk eyle- Tev it-
Terk it- Tevbe eyle-
Terk itme- Tevbe it-
Terk-i cn it- Tevbe l-
Terk-i ell it- Tevbe ol-
Terk-i ml mlk it- Tevbe vir-
Terk-i vil it- Tevbe-i na it-
Terkb eyle- Tevecch eyle-
Terkb ol- Tevecch it-
Terkin it- Tevekkl eyle-
Tertb eyle- Tevekkl it-
Tertb it- Tevekkl saa it-
Tertb l- Tevekkl Tarya it-
Tertb ol- Teyessr it-
Tesbh it- Tezv eyle-
Tesell idin- Tezv ol-
Tesettr it- Tezv olun-
Teseyyr it- Tezyn eyle-
Tesr it- Tezyn it-
Teslm eyle- Tmr eyle-
Teslm it- Tmr idin-
Teslm ol- Tmr it-
Terf buyur- Tmrdatl it-
Terf eyle- Tre it-
Terf it- Tre ol-
Terf vir- Tzlik eyleme-
Terfler vir- Tvbe eyle-
Tevau it- Tvbe it-
Tevauf eyle- Tnd ol-
Tevauf it- Tndlik eyleme-
63
U
at eyle- Ucbe-i dehr ol-
abat ol- Ubet it-
ol- Ubet ol-
at getrime- Ulu ol-
al vir- Ul ol-
aleb eyle- Ulul eyle-
aleb it- Uzud ol-
aleb itme- Uzun ol-
alebde ol-
lib dme-
ama it- lfet ol-
ama itme- md it-
amal itme- mdvr eyle-
an it- mdvr ol-
anu ol- mvr eyle-
anulk vir- n eyle-
apu eyle- n it-
apu it- neglik itme-
apu l- ryn eyle-
arb it- ryn ol-
ara it- stn it-
avf eyle- stvr eyle-
avf itme-
yre ol- V
or eyle- Vcib ol-
ume idin- Vade it-
urul it- Vade ol-
urur gr- Vam ol-
u ol- Va ol-
utmaz ol- Vf ol-
64
Vi ol- Vezr ol-

Vi olma- Vid eyle-
Vaf eyle- Vid it-
Vat ol- Vid l-
Vlih ol- Vrn it-
varaca ol- Vizret it-
Vara-bfendelik it-
Varm ol- Y
Vaf eyle- Yd eyle-
Vaf it- Yd it-
Vaf oln- Yd l-
Vayyet eyle- Yama eyle-
Vayyet it- Yama l-
Vayyetler it- Yan it-
Val ol- Yan ol-
Va eyle- Yaln eyle-
Vaz gel- Yalnca it-
Vz it- Yalnca ol-
Va it- Yaman ol-
Va- aml itme- Yr idin-
Vafe ol- Yr ol-
Vef it- Yaramaz ol-
Vef itme- Yaramazl it-
Vef ol- Yardm eyle-
Vefdrl it- Yardm it-
Veft eyle- Yardum it-
Veft it- Yatu idin-
Vekl vir- Yavu l-
Vel-ahd idin- Ye-v idivir-
Verhem ol- Yig ol-
Vesvese it- Yigit ol-
65
Yir yr- Zecr it-

Yo ol- Zevl ol-
Yol idin- Zindn eyle-
Yol yri- Zindn ol-
Yola ilet- Zindign it-
Yolda idin- Zindign itme-
Yolda ol- Zrek ol-
Yoldal eyle- Ziyde eyle-
Yrir ol- Ziyde it-
Ziyde ol-
Z Ziyn eyle-
Zafern ol- Ziyn ideme-
Z eyle- Ziyn it-
Z it- Ziyn itme-
Z ol- Ziyn ol-
Zam ur- Ziyret eyle-
Zamet eyle- Ziyret it-
Zamet it-
Zil ol-
Zr ol- hir ol-
Zr eyle- hir olma-
Zrl eyle- ann it-
Zrl it- ulm eyle-
Zrllar it- ulm eyleme-
Zr it- ulm ol-
Zr l-
Zviye eyle-
Zyil ol- ab eyle-
Zebn eyle- ab it-
Zebn ol- af ol-
Zecr eylemin ol-
66
amm it-
yi eyle- ell ol-
yi eyleme- ev eyle-
yi o- ev it-
yi ol- ikr eyle-
yi olma- ikr it-
iyfet eyle- ikr ol-
iyfet it-
iyfetler eyle-
1.1.1.1. Alm olduklar Yardmc Fiile Gre Birleik Fiiler
sim+fiil yapsyla oluan birleik fiilerde bir isim ve bir (et-, eyle-, ol-, kl-
vb.) yardmc fiil bulunur. Ayn zamanda, yardmc fiil olmamasna ramen baz asl
fiiller de yardmc fiil olarak kullanlr. Metnimizde geen isim+fiil yapsndaki
birleik fiilleri, alm olduklar yardmc fiillere gre tasnif edecek olursak bunlarn
u yardmc fiillerle kurulduklarn grebiliriz:
1.1.1.1.1. al- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
al- fiili, asl fiil olmasna karn yardmc fiil olarak da kullanlan
fiillerimizden biridir. Ferecde birka yerde karmza kmaktadr:
Bse al-
Cevb al-
n al-
Elin al-
atun al-
67
1.1.1.1.2. bin- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Sadece bir rnei vardr:
At bin-
1.1.1.1.3. bul- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Yardmc fiil olarak kullanlabilen asl fiillerimizden biridir. Birka yerde

karmza kmaktadr:
re bul-
Dermn bul-
al bul-
onm buln-
Mteayyir bul-
Nin bulma-
Oturur bul-
Selmet bul-
1.1.1.1.4. buyur- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Bugn, daha ok ver- ve et- yardmc fiillerii ile kurduumuz birleik fiileri
karlayan buyur- yardmc fiili Ferecde birka yerde karmza kmaktadr. ver- ve
et-:yardmc fiillerine gre daha nezaketli, saygl bir anlam tamaktadr:
Edeb buyur-
czet buyur-
Nafaa buyur-
68
Terf buyur-
1.1.1.1.5. ek- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
At ek-
1.1.1.1.6. dut-/ut- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Ferecde fazla rastlanmayan bir yardmc fiildir. Birka rnei vardr:
zr utn-
lc ut-
1.1.1.1.7. eyit-/syle- Yardmc Fiilleriyle Kurulanlar
Eski Anadolu Trkesi dneminde ayn anlama gelen eyit- ve syle- yardmc
fiilleri bir arada kullanlmtr. Tespit ettiimiz birleik fiil rnekleri unlardr:
Cevb eyit-
Rst eyit-
Sz syle-
Sz syleme-
Sz syleyme-
1.1.1.1.8. eyle- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar

69
Eski Anadolu Trkesi dneminde oka kullanlan bir yardmc fiildir.

almamzda da nemli bir yer tutmaktadr. Bugn, kalplam olarak sadece
birka rnekte bulunmaktadr. Tespit ettiimiz birleik fiiller unlardr:
A Ar eyle-
dem eyle- Ar- l eyle-
dem eyle- eyle-
Adl bel eyle- vre eyle-
Adl dd eyle- vz eyle-
fern eyle- Ayn eyle-
Afv eyle- Ay eyle-
z eyle- Ay u iret eyle-
h eyle- zd eyle-
Ahdeyle- Azz eyle-
ir eyle- Azl eyle-
Amal eyleme- Azm eyle-
Ad eyle- Azm-i Badd eyle-
Ad-i meclis eyle- Azm-i dergh- h eyle-
Ad-i nik eyle- Azm-i rh eyle-
An eyle-
Almet eyle- B
Al eyle- Bahne eyle-
Allar eyle- Ban aaa eyle-
rm eyle- Bavurclk eyle-
rm eyleme- Bed-nm eyle-
ryide eyle- Bed-nm eyleme-
Ars- hne eyle- Beglik eyle-
Ber--ber eyle-
Beyn eyle-
B-re eyle
70
Bililik eyle- Derd-i fir eyle-

Biryn eyle- Der-st eyle-
Bur eyle- Dest-bs eyle-
Buyru eyle- Dest-grlik eyle-
Bnyd eyle- Destn eyle-
Dev eyle-
C Develb eyle-
Cdl eyle- Dilek eyle-
Cehd eyle- Dilrlik eyleme-
Cem eyle- Diri eyle-
Cemiyyet eyle- Du eyle-
Ceng eyle- Dular eyle-
Cenk eyle- Dr eyle-
Cez eyle- Dutsa eyle-
Cezm eyle- D-nm eyle-
Cidd cehd eyle- Dgn eyle-
Cst cy eyle- Dgnler eyle-
D rst eyle-
eyle- E
re eyle- Eblehlik eyle-
re eyleme Eblehlik eyleme-
o eyle- Edebszlik eyle-
pn eyle- Ende eyle-
Eer eyle-
D Esr eyle-
Da eyle- Evgr eyle-
Davet eyle-
Def eyle-
Defn eyle- F
Dellet eyle- Far eyle-
71
Fri eyle-
Fyide eyleme- H
Faiatnk eyle- Helk eyle-
Fed eyle-
Ferrlik eyle-
Fet eyle- all eyle-
Feza eyle- k eyle-
Fikr eyle- kim eyle-
Ftr eyleme- kimlik eyle-
areket eyle-
G areketler eyle-
Gerdn eyle- l eyle-
Germ-gyendelik eyle- avle eyle-
Geyik eyle- aer eyle-
Giriftr eyle- r eyle-
Giriftr eyleme- ell eyle-
Gkek eyle- m eyle-
Grinmez eyle- ikyet eyle-
Gyendelik eyle- le eyle-
Gm eyle- isb eyle-
Gmn eyleme- ccet eyleme-
Gd eyle- km eyle-
rmet eyle-
aber eyle-
adr eyleme-
alebe eyle-
ammzl eyle- al eyle-
ar eyle- ala eyle-
ar eyleme- alvet eyle-
ul-y m eyle- arb eyle-
usl eyle- arbllar eyle-
72
arc eyle- nm eyle-

arclar eyle- nm- m eyle-
eyle- nmlar eyle-
a eyle- nyet eyle-
m eyle- nkr eyle-
yanet eyleme ntim eyle-
itb eyleme- rz eyle-
o eyle- bt eyle-
ond eyle- ssi eyle-
stifsr eyle-
I stifr eyle-
b eyle- ret eyle-
Ira eyle- ret eyle-
Ira eyle- tb eyleme-
Irb eyle- tblar eyle-
timd eyle-
timd eyleme-
de eyle- tir eyle-
bdet eyle- zzet eyle-
bret-i al eyle-
a eyle- K
sn eyle- Khillik eyleme-
tiyr eyle- Kr eyleme-
tiy eyle- Kebb eyle-
krm eyle- Ked-bnlik eyleme-
rr eyle- Keleci eyle-
rr eyleme- Kerem eyle-
lc eyle- Kef eyle-
lm eyle- Kr eyle-
mtin eyle- Kst eyle-
nd eyleme- Kd eyleme-
73
Mabs eyle-
Malc eyle-
abl eyle- Marm eyle-
abl eyleme- Marm eyleme-
ab eyle- Malm eyle-
ahr eyle- Masarallar eyle-
ahr- dmenn eyle- Malaat eyle-
arau eyle- Mat eyle-
arr eyle- Mazl eyle-
ad eyle- Meclis eyle-
ad eyleme- Mecr eyle-
atr eyle- Meded eyle-
avl eyle- Mekf eyle
avl-i mukem eyle- Melmet eyle-
ay eyle- Melik eyle-
onul eyle- Mell eyle-
onu eyle- Men eyle-
ufl eyle- Merdmlik eyle-
ull eyle- Meramet eyle-
ulllar eyle- Mel eyle-
ullu eyle- Meyl eyleme-
urbn eyle- Mihr-bn eyle-
smet eyle- Minnetler eyle-
Mr eyle-
L Mumele eyle-
Lbeler eyle- Muraa eyle-
Ly eyle- Muaar eyle-
Luf eyle- Muvenet eyle-
Luflar eyle- Muayyeb eyle-
Lle eyle- Mubele eyle-
M Muarrer eyle-
74
Muayyed eyle- Naar eyleme-

Muraa eyle- Nzlar eyle-
Murbl eyle- Nik eyle-
Mblaa eyle- Nik- er eyle-
Mbtel eyle- Nir eyle-
Mdbirlik eyle- Nisbet eyle-
Mheyy eyle- Nst eyle-
Mlzemet eyle- Niyet eyle-
Mlzm eyle- Niyyet eyle-
Mlevve eyle- N eyle-
Mlkdrl eyle- Nvat eyle-
Mnaas eyleme-
Mnaid eyle-
Mnaa eyle- r-hl eyle-
Mnevver eyle- r-hllar eyle-
Mrt eyle-
Mstakem eyle- P
Mstalas eyle- Pdihl eyle-
Mstevcib-i atl eyle- Pk eyle-
Mslmnl eyle- Pre pre eyle-
Mlaa eyle- Penhn eyle-
Mttehem eyle- Perdat eyle-
Mtteid eyle- Peyd eyle-
Mzeyyen eyle- Pinhn eyle-
N R
Nafaa eyle- Ram eyle-
Nad eyle- Ramet eyle-
Nal eyle- Rst eyle-
Nab eyle- Rtib eyle-
Naar eyle- R eyle-
75
Reddeyle- ava eyle-

Reddeyleme- obet eyleme-
Ref eyle-
Rencr eyle-
Rengn eyle- en eyle-
Resm-i recm eyle- enlar eyle-
Revne eyle-
Reyis eyle-
Rlet eyle- d eyle-
Riyet eyle- dl eyle-
Rz eyle- dilik eyle-
Rbde eyle- dllar eyle-
Rsvy eyle- dllar eyle-
Rsvyl eyleme- eyle-
efat eyle-
S efat eyle-
Sat eyle- ek eyle-
Slik eyle- er eyle-
Say eyle- ermsr eyle-
Secde-i kr eyle- ikyet eyle-
Sefhetler eyle- ven eyle-
Sefer eyle- kr eyle-
Selm eyle- krler eyle-
Sengisr eyle- r eyle-
Ser-firzlik eyle- r eyleme-
Serdlik eyleme-
T
Taaccb eyle-
ul eyle- Taarru eyleme-
abr eyle- Tafaul eyle-
f eyle- Taallf eyleme-
76
Tasn eyle- Terf eyle-

Taabbl eyle- Tevauf eyle-
Tadr eyle- Tev eyle-
Tarr eyle- Tevbe eyle-
Taviyet eyle- Tevauf eyle-
Tamm eyle- Tevecch eyle-
Tarf eyle- Tevekkl eyle-
Taarruf eyle- Tezv eyle-
Taavvur eyleme- Tezyn eyle-
Tv-dihlik eyle- Tmr eyle-
Tayn eyle- Tzlik eyleme-
Taarru eyle- Tvbe eyle-
Tam eyle- Tndlik eyleme-
Tebs eyle-
Tebe eyle-
Tedbr eyle- at eyle-
Tefau eyle- aleb eyle-
Tefau eyleme- apu eyle-
Teferrc eyle- avf eyle-
Tek py eyle- or eyle-
Teabbl eyle-
Tekellf eyle- U
Tekye eyle- Ulul eyle-
Telef eyle-
Tem eyle-
Tenzl eyle- mdvr eyle-
Terbiyet eyle- mvr eyle-
Terk eyle- n eyle-
Terkb eyle- ryn eyle-
Tertb eyle- stvr eyle-
Teslm eyle-
77
V Zebn eyle-
Vaf eyle- Zecr eyle-
Vaf eyle- Zindn eyle-
Vayyet eyle- Ziyde eyle-
Va eyle- Ziyn eyle-
Veft eyle- Ziyret eyle-
Vid eyle-

Y ulm eyle-
Yd eyle- ulm eyleme-
Yama eyle-
Yaln eyle-
Yardm eyle- ab eyle-
Yoldal eyle- yi eyle-
yi eyleme-
Z iyfet eyle-
Z eyle- iyfetler eyle-
Zamet eyle-
Zr eyle- ev eyle-
Zrl eyle-
Zviye eyle-
ikr eyle-
1.1.1.1.9. gel- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Asl fiil olmasna karn yardmc fiil olarak da kullanlan gel- yardmc fiili ile
kurulmu birka rnek vardr:
r gel-
a gelme-
78
o gel-
o gelme-
u gel-
Vaz gel-
1.1.1.1.10. gr- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Metnimizde birka rnei vardr. gr- yardmc fiili ile kurulan tespit edebildiimiz
birleik fiiller unlardr:
D gr-
cet grivir-
urur gr-
1.1.1.1.11. it- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Trkenin ana yardmc fiillerden biri olan it- yardmc fiili, ayn zamanda en
ok kullanlan yardmc fiillerden biridir. Metnimizde de olduka fazla bir yer
tutmaktadr. it- yardmc fiili ile tespit edebildiimiz rnekler unlardr:
A h it-
det idin- Ahd it-
Adl it- Ahd idi-
fern it- Ahd it-
fern l- Ahd u peymn it-
Afv it- Ahde vef itme-
gh it- henk it-
z itir it-
A it-
79
Ad it- B
Ad-i nik it- Bd it-
Al it- Bahne it-
Amel it- Bahne itme-
rm it- Bk it-
rm itme- Bahne idn-
ryide it- Bng- am it-
Ar it- Bn-y ebistn idin-
Ar itme- Bzr idivir-
Ara it- Bzr it-
rz it- Bzirgnl it-
syi it- Bed-nm it-
A itme- Bed-nml it-
Ata idin- Behremend it-
vre it- Beg idin-
vz it- Ber-dr it-
Avrat idin- Bert it-
Avrat it- Beyn it-
Azm-i ne it- Beyat it-
Ay b-tay it- Bezl it-
Ay it- B-abrl it-
Ay u tem it- Bat it-
Ab it- Buz it-
zd it- Buyru it-
zd itme- Bhtn it-
Azl it- Bhtn itme-
Azm it- Bnyd idin-
Azm-i bdiye it-
Azm-i b it-
Ayn it- C
Cngenlik it-
80
Cib it- Degenek idin-

Cehd it- Dellet it-
Celb it- Dellet itme-
Cem it- Delk it-
Ceng it- Der-st it-
Cenk it- Der-st it-
Cenk ide gel- Der-yft it-
Cerr it- Dest it-
Cez it- Dest-bs it-
Cezm it- Dest-dirzl it-
Cift idin- Dest-dirzlik it-
Cilve it- Dilek it-
Cft it- Du it-
Cret it- Dular it-
Cst c it- Du-y b it-
Cvn-merdlik it- Du-y muvf it-
re idebil- Dr it-
re ideme- Dgn it-
re idin- Dgn idivir-
re idn- Drstlik it-
re it-
E
D Ed it-
Dan it- Eksk itme-
Davet it- Emn it-
Dav it- Ende idin-
Dav it- Ende it-
Def ideme- Ende itme-
Def it- Eer it-
Defn it- Esr it-
Dehet it- Evgr it-
81
Ey it- Girye v zr it-

Ef- mkft it- Gkek it-
Gmn it-
F Gmn itme-
Fri-dil it- Gnh it-
Fal it- adr it-
Far- adem idin- ala it-
Fyide it- ala itme-
Fyide itme- alebe it-
Fal it- am-gsrlik it-
Fed it- an it-
Fehm ideme- ar it-
Ferat it- ava it-
Fesd it- av u alebe it-
Fet ideme- az it-
Fet it- aab it-
Feza it- rv it-
Fs u fcr itme- ul-y m it-
Fikr ide bala- usl it-
Fikr idin- usl itmi ol-
Fikr it-
Fikr idin- H
Fikrler it- Hay it-
Fitne itme- Helk it-
Frdt it- Helk itme-
Fevt itme- Hcm it-
G
Get it- abs it-
Giriftr it- abs-i ebed it-
Girz it- acc it-
82
cib idin- al it-

all idivir- al itme-
amiyyet it- alvet it-
aml it- alvet-i obet it-
aml itme- arb it-
amle it- arc it-
amall it- arc-gr idin-
ammllik it- it-
areket it- idin-
ased it- aml it-
l it- a it-
l ideme- atun idin-
l idivir- av idin-
avle it- m it-
ayf it- ynet it-
r idivir- ynet ideme-
r it- ilf it-
ell it- ilf itme-
ell-zdel it- ilfet it-
ikyt it- re it-
ikyet it- tendrlik it-
imyet it- strl it-
umet it- o it-
ccet it- o itme-
km it- umet it-
rmet it- ur it-
I
aber it- Ira it-
aberdr it- I-bzl it-
acl it- Iyl idin-
83
ml it-
m it-
bdet it- nm it-
bl it- nmlar it-
btil it- nyet it-
cbet it- nyetler it-
cbr it- ncir itme-
cr it- nkr it-
frz idivir- nkr itme-
sn it- nsf it-
sn itme- nd it-
ss it- ntim it-
ticc it- ntim itme-
tirm it- r it-
tirz it- bt it-
tirz itme- bt itme-
tiyr it- rf itme-
tiy it- std itmi ol-
y it- stibd it-
r it- stibat it-
b itme- stifsr ideme-
met it- stil it-
krm it- stihz itme-
rr it- stibl it-
rr itme- stikf it-
lm it- stim it-
ltic it- stiml it-
ltift itme- stnf it-
ltims it- stl it-
mret idivir- rz it-
mretler it- it-
84
itme- Ketm it-

ret it- Kth it-
cilicek it- Kstlca it-
kence it- Kstl itme-
ler it- Kstl ideme-
ret it-
retler it-
stifde it- abl it-
tid it- abl itme-
timd it- ab it-
timd itme- adem-rencde it-
tirf it- ahr it-
tir it- arr ideme-
tir itme- arr it-
ttif it- arr itme-
veceklik itme- araval it-
zz- tmm it- ad it-
hr it- ad- helk it-
hr- maabbet it- ad- mam it-
zzet it- ad- nn it-
a itme-
K atrl it-
Kanat it- avl it-
Kr itme- ay it-
Kefyet it- ayd it-
Ked-bn idin- a it-
Keleci it- uvvet it-
Kelimt it- onu idin-
Kenr it- onul it-
Kerem it- ullk it-
Kef it- ulllar it-
85
ulluk it- Mekr it-

ullular it- Melmet idi-
urbn it- Melik idin-
urbn itme- Mell it-
urbnlar it- Men it-
a it- Men itme-
a it- Men ideme-
smet it- Meramet it-
smet ideme- Mesken idin-
smet itme- Mest it-
ym it- Meru it-
ys it- Minnet it-
Muee it-
L Mumele it-
Leker it- Muraa ideme-
Luf it- Muraa it-
Mudee it-
M Mulefet ideme-
Mabs it- Mulefet it-
Met it- Mulefet itme-
Mam it- Muara it-
Malm it- Muvere it-
Malm itme- Mukemlik it-
Masaralk it- Muabet it-
Masarallar it- Musaar idivir-
Meclis it- Muyebe it-
Meded it- Mu it-
Mek idin- Mutemed idin-
Med itme- Murblca it-
Med en be-sez it- Muvfaat it-
Med en it- Muvst it-
86
Mblaa it- Nle it-

Mberet it- Nm-zd it-
Mdr it- Naat it-
Mdrt it- Nz it-
Mdvt it- Naar it-
Mkleme it- Naar itme-
Mkrl it- Naar- meramet itme-
Mlzemet it- Nedmet it-
Mlevve it- Nedm idin-
Mlk-i it- Nedm-i idin-
Mlzem it- Nefret it-
Mndt it- Nevzi it-
Mnd it- Nev it-
Mrt it- Nev v zr it-
Mnara it- Nigh it-
Mneccimlik it- Nk-bat it-
Mrfaat it- Nik it-
Msade it- Nik- a it-
Mdere it- Nir it-
Mrd idin- Nisbet it-
Mstecb it- Nisbet itme-
Mhede it- Nst it-
Merref it- N it-
Mlaa it- Nvat it-
Mvekkel it- Nvat itme-
Nvatlar it-
N Nvzi it-
N-fermnl it- Nzl it-
Nafaa idin-
Nad it- O
Nal it- Oul idin-
87
Oyun it- Ras it-

Rm ideme-
Rst it-
zr itme- Redd idecek ol-
r-h it- Redd it-
r-hl it- Redd itme-
r-hllar it- Redd-i selm it-
Renc-berlik it-
P Rencde it-
Pdih idin- Rencr it-
Pdihl it- Rev it-
Pk it- Reynclk it-
Pre pre it- Rlet it-
Pay it- Riyet it-
Py-ml it- Riyetler it-
Py-merdlik it- Riat it-
Penhn it- Rivyet it-
Penhn itme- Ren it-
Perdat it- Rsv it-
Perhz it- Rsvy it-
Perhz itme-
Pervz it- S
Pesend it- Saal it-
Peyd it- Skit ol-
Pihn it- Say it-
Pirye itme- Syebn idin-
P-namz idin- Sebk-serlik it-
Sedd it-
Sefer it-
R Sehv it-
Ramet it- Selm it-
88
Selmet it-
Selb it- ebt it-
Seng-sr it- ebt it-
Sengisr iten it-
Ser-z it- enlar it-
Ser-mye it-
Ser-mye itme-
Ser-mye idin- d it-
Serzeni it- arb-rl it-
Setr-i avret it- ar it-
Seyrn it- rl it-
Sipri it- eb-i n it-
Sitem it- ebn it-
Sitze it- efat it-
Sitze itme- efat it-
Sz idin- ek it-
Spri it- er it-
ikr it-
ikyet it-
abr it- ikest it-
abr ideme- ir it-
abr idebil- itb it-
ab-ber-ab it- itb itme-
arf it- r-engz it-
r idin kr it-
obet idivir kr-i u it-
obet it- rb it-
obet itme- r it-
ul it-
uln it- T
Taaccb it
89
Taahhd it- Teberrd it-

Taalll it- Tebl-i rislet it-
Taalll itme- Tecvz itme-
Taarru it- Tecesss it-
Taarru itme- Techz it-
Tabaur it- Tecl it-
Tabr it- Tecribe it-
Tabiye it- Tedbr it-
Taallb it- Teehhl it-
Taamml it- Teemml it-
Taamml ideme- Tefau it-
Taasss it- Tefaud it-
Taff it- Teferrc it-
Tal it- Tefria it-
Ta it- Teft it-
Tasn it- Tefl it-
Taabbl it- Teazzl it-
Tadr it- Tehdd it-
Tar itme- Ter it-
Tar itmi ol- Tehll it-
Talm it- Tehniyet it-
Tanf it- Tehniyet-i vildet-i ferzend it-
Taarruf it- Teabbl it-
Taavvur it- Tekbr it-
Tad it- Tekellf it-
Tav it- Tela it-
Tayn it- Telef it-
Taarru it- Teln idivir-
Tze it- Telv it-
Tam it- Tem ide tur-
Tebdl it- Tem it-
90
Temcu it- Tevekkl Tarya it-

Temcd it- Teyessr it-
Temellu it- Tezyn it-
Temettu it- Tmr idin-
Terbiyyet it- Tmr it-
Terbiyyet-i adl it- Tmrdatl it-
Tereddd it- Tre it-
Terb it- Tvbe it-
Terk it-
Terk itme-
Terk-i cn it- aleb it-
Terk-i ell it- aleb itme-
Terk-i ml mlk it- ama it-
Terk-i vil it- ama itme-
Terkin it- amal itme-
Tertb it- an it-
Tesbh it- apu it-
Tesettr it- arb it-
Tesell idin- ara it-
Teseyyr it- avf itme-
Tesr it- ume idin-
Teslm it- urul it-
Terbiyet it-
Terf it- U
Tevau it- Ubet it-
Tevauf it-
Tev it-
Tevbe-i na it- md it-
Tevecch it- n it-
Tevekkl it- neglik itme-
Tevekkl saa it- stn it-
91
Yol idin-
V Yolda idin-
Vade it-
Vara-bfendelik it- Z
Vaf it- Z it-
Vayyet it- Zamet it-
Vayyetler it- Zrl it-
Vz it- Zrllar it-
Va it- Zr it-
Va- aml itme- Zecr it-
Vef it- Zindign it
Vef itme- Zindign itme
Vefdrl it- Ziyde it-
Veft it- Ziyn it-
Vesvese it- Ziyn ideme-
Vel-ahd idin- Ziyn itme-
Vid it- Ziyret it-
Vrn it-
Vizret it-
ann it-
Y
Yd it-
Yan it- ab it-
Yalnca it- amm it-
Yr idin- iyfet it-
Yaramazl it-
Yardm it-
Yardum it- ev it-
Yatu idin- ikr it-
Ye-v idivir-
92
1.1.1.1.12. al- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar:
Metnimizde birka rnei vardr:
Arta al-
B al-
Fr-mnde al-
1.1.1.1.13. l- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Daha ok Eski Anadolu Trkesi dneminde kullanlan ana yardmc

fiillerimizden biridir. Metnimizde dier ana yardmc fiillere gre daha az
kullanlmtr. Bugn ise; kalplam olarak sadece birka rnei bulunmaktadr:
A
Afv l- D
gh l- Dav l-
Amel l- Du l-
Ara l- Dular l-
rz-y hev l- D-gne l-
ryide l-
E
B
Beyn l- Erzn l-
Be-af l-
Be-se l- F
Fermn l-
C
Cef l-
C l- amle l-
93
l l- Nvzi l-
avle l- Nvziler l-
r l-
a l- R
Rz l-
or u ell l-
abr l-
bdet l-
timd l- en l-
hr l- enlar l-
K T
Kerem lma- Tbt l-
Tayn l-
Tem l-
abl l- Tertb l-
arr l- Tevbe l-
M
Ma l- apu l-
Malm l-
Muali l- V
Mbtel l- Vid l-
Mlaa l-
Y
N Yd l-
Nle l- Yama l-
Namz l- Yavu l-
Nev v zr l-
94
Zr l-
Z
1.1.1.1.14. o- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
At o-
1.1.1.1.15. ol- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Trkenin ana yardmc fiillerinden bir dieri de ol- yardmc fiilidir. Hem Eski
Anadolu Trkesi dneminde hem de gnmzde oka kullanlan bir yardmc
fiildir. Metnimizde tespit edebildiimiz ol- yardmc fiilli birleik fiil rnekleri
unlardr:
A Amel ol-
bisten ol- Amaz ol-
Aceb olma- rste ol-
ciz ol- r ol-
ciz fr-mnde ol- syi ol-
dem ol- ol-
Adml-mil ol- A ol-
gh ol- sde ol-
gh olma- ol-
Ar ol- - d ol-
ir ol- ikr ol-
Allme-i lem ol- ub ol-
Alm ol- fte ol-
Ata ol-
95
vre ol- B-aber ol-

Avrat ol- B-od ol-
Aydn ol- B-b ol-
yet-i kbr ol- B-h ol-
Ayru olma- B-h olayaz-
Az ol- B-arr ol-
zd ol- B-ayd ol-
zim ol- B-man ol-
B-mer ol-
B B-nar ol-
Bk olma- B-nar-i lem ol-
Brn ol- B-niyz ol-
Baarmaz ol- B-peder ol-
Bl ol- B-mr ol-
Bay ol- B-at ol-
Bedhet ol- B-e ol-
Bedd ol- Bdr ol-
Be-hem ol- Bihrz ol-
Bed-bat ol- Bilecek ol-
Bed-gmn ol- Bilmi ol-
Bed olma- Bm ol-
Beg ol- Bn ol-
Behremend ol- Biryn ol-
Ber--beri ol- Bitmi ol-
Ber-rdr ol- Bzr ol-
Ber-arr ol- Bult ol-
Ber-keml ol- Bulmayaca ol-
Ber ol- Bulm ol-
Berk rizn ol- Buyru ol-
B-rm ol- C
B-re v fr-mnde ol- Chil olma-
96
Cn-be-leb ol- Der-kenr ol-

Cr ol- Der-mnde ol-
Cehl ol- Derv ol-
Cem ol- Destr ol-
Cemat ol- Dil-teng ol-
Ceml ol- Dil-d ol-
Cft ol- Dirz ol-
C olma- Diri ol-
Diri olma-
Dvne ol-
bk-svr ol- Dr ol-
k oluyaz- D ol-
o ol- Dutsa ol-
av ol- Dmk ol-
ekmi ol- Dr ol-
aca ol- Drst ol-
re ol- Drst olma-
re olma- Dmen ol-
aca ol- Dmi ol-
ekmi ol-
o eyle- E
o ol- Ebsem ol-
Eksk ol-
D Eksk olma-
Da eyle- Emn ol-
Dmt ol- Emr ol-
Dell ol- Emr ol-
Dem-beste ol- Endenk ol-
Deng fte ol- Epsem ol-
Der-niym ol- Esr-i bend-i ol-
Dermn ol- Esirgenci ol-
97
Evgr ol- Gider ol-

Evgr olma- Giriftr ol-
Eymen ol- Giriftr olma-
Ey ol- Giryn ol-
Giryn zr ol-
F Grmez ol-
Fiz ol- Grmi ol-
Fri ol- Grr olma-
Fri-dil ol- Gzsz ol-
F ol- G ol-
Fyide ol- Gft ol-
Fyide olma- Gm-rh ol-
Fed ol- Gde ol-
Fet ol- Gvh ol-
Ferat ol-
Ferdl-ar ol-
Ferzne-i dehr ol- fil olma-
Fevt ol- alebe ol-
Fr-mnde ol- lib ol-
Fir ol- am-gn ol-
amnk ol-
G an ol-
Gemi ol- aret ol-
Geleci ol- arb ol-
Gelmez ol- arb olma-
Gelmi ol- ar ol-
Gerek ol- ar olma-
Germ ol- ava ol-
Gey ol- usl itmi ol-
Gi ol- ayb ol-
Girn ol- ayb ol-
98
yb olma- isb ol-

yib olur ol-
ccet ol-
H r ol-
Hem-r ol-
Helk ol-
Hem-rh ol- aber ol-
Hem-sn ol- aberdr ol-
Heves-i sefer-i Kabe ol- aclet ol-
Hezr ol- acl ol-
Hyr ol- f ol-
al ol-
l olma-
cet ol- alvet ol-
di ol- m ol-
kime ol- andn ol-
a- obet ol- andn-leb ol-
l ol- arb ol-
arm ol- arb olma-
ar ol- arc ol-
ar ol- am olma-
ar olma- asta ol-
l ol- asta-dil ol-
l olm ol- asta-r ol-
l olma- atun ol-
ar ol- ayl ol-
ayf ol- ayr ol-
r ol- ilf olma-
ayrn u ciz ol- re ol-
ell ol- re v med ol-
rfet ol- tendr ol-
99
imetkr ol- inm ol-

imetkr-ekl ol- nyet ol-
uk ol- ssi ol-
o olma- std itmi ol-
o-dil ol- ster ol-
o-vat ol- olma-
oa ol- ret ol-
ond ol- idicek ol-
b ol- idilmez ol-
b-r ol- tmi ol-
umr ol-
urd ol- K
urrem ol- Kfir ol-
urrem u andn ol- Km-dil ol-
urrem-dil ol- Kst ol-
ursend ol- Kefret ol-
o ol- Kel ol-
Kem olma-
Ker ol-
bret ol- Kerm-i cihn ol-
bret-i lemiyn ol- Kesmi ol-
cbet ol- Key ol-
czet ol- Kr ol-
czet olma- Kebb ol-
mi ol-
sn ol-
sn- am ol- abl ol-
htid olma- dir ol-
letmi ol- ala-i Rstemdr ol-
imn ol- ni ol-
mkn ol- arr ol-
100
ad- fesd idecek ol- Marifet ol-

r ol- Marf ol-
at ol- Ma ol-
ymet ol- Malb ol-
utlu ol- Myil ol-
uvvetl ol- Mer-zd ol-
onu ol- Mebht ol-
ul ol- Mecbb ol-
ullnda ol- Medd olma-
urbn ol- Meded ol-
urtarm ol- Medh ol-
urtlaca ol- Meftn ol-
smet ol- Mehcr ol-
Mehl ol-
L Mekf ol-
Lar ol- Mellet ol-
Ly ol- Mellet olma-
Lerzn ol- Melletler ol-
Melik ol-
M Mell ol-
Marr ol- Mell olma-
Maall ol- Memnn ol-
Maf ol- Menfaat ol-
Mhir ol- Mertebet ol-
Marm olma- Meel ol-
Mal olma- Mest ol-
Mlik ol- Mest-i arb ol-
malm ol- Mel ol-
Mamr ol- Mel olma-
Mni ol- Mehr ol-
Mni olma- Mevf ol-
101
Meyli olma- Musaff ol-

Mihr-bn ol- Musaar ol-
Mihrubn ol- Musallat ol-
Minnet ol- Muammem ol-
Muf ol- Murr ol-
Muammer ol- Mutekid ol-
Muaal ol- Muteri ol-
Muaar ol- Mu ol-
Muaa ol- Mu olma-
Mul ol- Muman ol-
Muallel ol- Muman olma-
Muayyer ol- Muali ol-
Mukem ol- Muali olma-
Mutc ol- Muttaf ol-
Mutc olma- Muvf olma-
Mutc- al ol- Muaffer ol-
Muteem ol- Muarib ol-
Muaddem ol- Muarr ol-
Muarr olma-
Muarreb-i aret ol- Mbrek ol-
Muarreb ol- Mbeddel ol-
Muarrer ol- Mbtel ol-
Murdr ol- Mcvir ol-
Muayyed ol- Mcr ol-
Muayyed olma- Mcrim ol-
Muayyed oluma- Mebbed-i mebbedn ol-
Mum ol- Meir ol-
Munab ol- Mflis ol-
Munat olma- Mheyy ol-
Muntam ol- Mhlet ol-
Munamm ol- Mlzm ol-
102
Mlevve ol- Mslmn ol-

Mla ol- Merref ol-
Mlzem ol- Mevve ol-
Mltezim ol- Mtail ol-
Mltezim olma- Mtail olma-
Mmkin ol- Mtail ol-
Mmted ol- Mtavass ol-
Mm ol- Mteaccib ol-
Mnaas ol- Mteair ol-
Mnbai ol- Mteall olma-
Mnbas ol- Mteellim ol-
Mnceib ol- Mtefekkir ol-
Mnderic ol- Mteferrik ol-
Mnevver ol- Mteferrik olma-
Mnim ol- Mteayyir ol-
Mna ol- Mteayyir ol-
Mneri ol- Mteayyire ol-
Mntail ol- Mtemekkin ol-
Mnteir ol- Mtemetti olma-
Mnzev ol- Mtereddid ol-
Mrevva ol- Mteid ol-
Mrtefi ol- Mtevan ol-
Msid ol- Mteveccih ol-
Mslim ol- Mtevellid ol-
Mstaa ol- Mteif ol-
Msta ol- Mttehem eyle-
Mstefz ol- Mvecceh ol-
Mstemrr ol- Myesser ol-
Mstenid ol- Myesser olma-
Mstevcib-i ubet ol- Mzim olma-
Mstevl ol-
103
N lr ol-
N-bedd ol-
N-bekr ol- P
N-bn ol- Pdih ol-
N-r ol- Pk ol-
N-alef ol- Pre pre ol-
N-ond ol- Pyidr olma-
N-murd ol- Perkende ol-
N-mmkin ol- Perkende-r ol-
Na-md ol- Perdat ol-
Naf ol- Perin ol-
N olma- Pemn ol-
N-al ol- Pemnl ol-
Nln ol- Peyd ol-
Nab ol- Pinhn ol-
Nr ol- Pr ol-
Naf ol- Pr arr ol-
Nerm ol- Prz ol-
Nerm olma- Piyde ol-
Nevmd ol- Pute ol-
Nk ol- Pr-b ol-
Nm-sr ol-
Nst ol- R
Nizr ol- Rat olma-
Ramet ol-
O Rm ol-
Olaca ol- Rm olma-
Olm ol- Rst ol-
Rst-kr ol-
ldrmi aca ol- R ol-
lmeyecek ol- R olma-
104
Redd idecek ol- Sever ol-

Reh-ber ol- Sil-p ol-
Rencde ol- Sr ol-
Rencr ol- Siyh-my ol-
Rencr olma- Syler ol-
Rencr-dil ol- Syler ol-
Rev ol- Ste-dil ol-
Rev olma- Sst ol-
Revn ol- Svr ol-
R olma-
Rivyet oln-
Ren ol- abr ol-
Rsv ol- dr ol-
Rsvy ol- dr olma-
dr ol-
S a ol-
Sat ol- ib-fir ol-
S ol- a ol-
Skit ol- arf oln-
Skin ol- atar ol-
Sebeb ol- ayru ol-
Sebeb-i in olabilme- yaca ol-
Sebeb-i ramet ol- orm ol-
Selmet ol- ub- d ol-
Semer ol- usuz ol-
Sengisr ol- uln ol-
Ser-gerdn ol-
Ser-o ol-
Ser-mest ol- eb-ir ol-
Ser-ngn ol- eb-i n ol-
Sersime ol- ehriyr ol-
105
d ol- Tnd ol-

d u andn ol- Tevbe ol-
dmn ol-
dumn ol-
h ol- abat ol-
er ol- ol-
ermsr ol- Tezv ol-
eer ol- Tezv olun-
il ol- alebde ol-
ill ol- anu ol-
rde-ab ol- yre ol-
m ol- u ol-
nd ol- utmaz ol-
rde ol-
U
T Ucbe-i dehr ol-
Tb u tef ol- Ubet ol-
Tabiye ol- Ulu ol-
Teberrk ol- Ul ol-
Tar itmi ol- Uzud ol-
Tarlik ol- Uzun ol-
Tamm ol-
Tedbr ol-
Tebh ol- lfet ol-
Telef ol- mdvr ol-
Terkb ol- ryn ol-
Tertb ol-
Temekkn ol- V
Ten-drst ol- Vcib ol-
Teslm ol- Vade ol-
Tre ol- Vam ol-
106
Va ol- Zafern ol-

Vf- l ol- Z ol-
Vi ol- Zil ol-
Vi olma- Zr ol-
Vat ol- Zyil ol-
Vlih ol- Zebn ol-
varaca ol- Zevl ol-
Varm ol- Zindn ol-
Vaf oln- Zrek ol-
Val ol- Ziyn ol-
Vafe ol-
Verhem ol-
Vef ol- hir ol-
Vezr ol- hir olma-
ulm ol-
Y
Yan ol-
Yalnca ol- af ol-
Yaman ol- min ol-
Yr ol- yi ol-
Yaramaz ol- yi olma-
Yig ol-
Yigit ol-
Yo ol- ell ol-
Yolda ol- Ziyde ol-
Yrir ol- ikr ol-
Z
1.1.1.1.16. ur-/vur- Yardmc Fiiliyle kurulanlar

107
Sadece bir rnekte vur- eklinde kullanlan ur- yardmc fiili, ayn zamanda
bugn kur- yardmc fiili ile oluturduumuz birleik fiil yaplarn da
karlamaktadr. Bata v tremesi ile vur- eklini Eski Anadolu Trkesi
dneminden itibaren alan ur- yardmc fiili ile kurulmu fazlaca birleik fiil rnei
yoktur. Tespit edebildiimiz rnekler unlardr:
Aya ur-
Bng ur-
Brigh ur-
El ur-
El ele ur-
Eyer ur-
ayme ur-
ufl ur-
r ur-
apla vur-
Tat url-
Zam ur-
1.1.1.1.17. vir- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar
Metnimizde bulunan rnekleri unlardr:

A Br virme-
Amel vir- Buyru vir-
Az vir-
Ab vir- C
Cevb vir-
Cevb vireme-
B Cevb viribilme-
108
Cevb virme-
Cez vir-
adaa vir-
D adat vir-
Dd virilme-
Dermn vir- T
Teberrk vir-
Terf vir-
al vir- Terfler vir-
ayrat vir- Tevbe vir-
ilat vir-

N al vir-
Nafaa vir- anulk vir-
Nasb vir-
Nimet vir- V
Nin virme- Vekl vir-
1.1.1.1.18. sim+Fiil+Fiil Yapsyla Kurulanlar
Bunlar; bir isime, iki yardmc fiilin st ste geldii yaplardr. sim+fiil
yapsnn yardmc fiili ayn zamanda fiil+fiil yapsnn fiil ksmn oluturur ve
zerine zel anlaml bir yardmc fiil alr. Bylece, st ste gelen kelime ile bir
anlam younluu oluturulmu olur. vir-, yaz-, bil-, gel-/tur- ve bala- yardmc
fiilleriyle kullanlan rneklerin fiil+fiil yapsnda da rnekleri vardr (bk. gsterivir-,
deyaz-, aabil-, uta gel-, ora bala-). Bu tr birleik fiillerin metnimizde tespit
ettiimiz rnekleri unlardr:
Bzr idivir-, Dgn idivir-, cet grivir-, all idivir-, r idivir-, Musaar
idivir-, obet idivir-, Teln idivir-, Ye-v idivir-.
109
B-h olayaz-, k oluyaz-.

Cevb viribilme-, re idebil-.
Cenk ide gel-, Tem ide tur-.
ldrmi aca ol-, Tar itmi ol-.
Fikr ide bala-.
1.2. Fiil+Fiil Yapsyla Kurulanlar
Bunlar, iki fiilin birlemesinden oluan yaplardr. Trkenin kvrakl

zerine kurulan bu yapda yardmc fiil, asl fiile bir zarf-fiil eki vastasyla
balanarak asl fiilin anlamn tasvir eden bir yapya brnr ve yeni bir anlam
zellii kazanr. Bu nedenle de bu birleik fiil yaps tasvir fiilleri olarak
adlandrlr. Tasvir zellii tayan yardmc fiiller olarak bil-, k-, dur-, gel-, gr-
kal-, ko-, var-, vir-, yaz- fiilleri kullanlr. Yardmc fiillerin alm olduklar ekler ve
stlendikleri ilevler yledir: -ebil- (yeterlilik), -ivir- (tezlik), -agel-, akal-, -ako-, -
utur-/-atur-, (sreklilik), -eyaz- (yaklama), -ak, -agit- (uzaklama).
Asl fiile zarf-fiil ekleri yerine kip ekleri vastasyla balanarak oluturulan
birleik fiiller de metnimizde mevcuttur. Bunlarn says fazla deildir.
ki yardmc fiilin st ste geldii yaplar da vardr. Bu yaplarda en bataki
asl fiile zarf-fiil ekiyle balanm bir yardmc fiil ve bu yardmc fiile yine zarf-fiil
ekiyle balanm nc bir yardmc fiil gelmektedir.
Anlamca birbirine yakn ya da zt fiillerin oluturduu ikili birleik fiiller de
vardr. Asl fiil genellikle -(y)Ip zarf-fiil ekli yapdadr.
Metnimizde oka kullanlan -(y)Up dur/ -(y)Up ur; -(y)Up urur/ -(y)Up
durur yaps bu dnemde renilen gemi zaman kipi ekini karlamak iin
kullanldndan bir birleik fiil yaps oluturmamaktadr: mteaccib olup urd
I/81, mteayyir olup ururdum I/129, kruvn onup durur I/28 Bugn ise;
durur/urur eki kalplam bir zellik gstererek basit fiil zellii kazanmtr.
110
sim+fiil blmnde iki yardmc fiil alm olanlar ksmda vermi

olduumuz fiil+fiil yapsn oluturan birleik fiilleri de burada isim gesini parantez
iine alarak verdik: (Fikr) de bala-, (B-h) Olayaz-, (Cevb) Viribilme-
Fiil+fiil yapsyla kurulan birleik fiiller unlardr:
A aru getr-
Avir- aruvir-
Alo- ayoru-
Alvir-
D
Alyoru- Degrivir-
Aao- Depredi ur-
Atvir- Dike ur-
Avd ur- Diley gel-
Avnu ur- Diley var-
Diley vir-
B Diley gel-
Balayu o- Diyivir-
Baa dur- Diy gel-
Baarvir- Diy ur-
Berkidi yoru- Diybil-
Bravir- Diyvir-
Bilivir- Diyvirme-
Bitrivir- Deyaz-
Bulvir- Dzedr-
Buluvir- Dzivir-
aru uru gel- E

ekebil- Egleni ur-
ekivir- Egleydur-
a gel- Eksili yoru-
111
Eyidvir- (Tem) de tur-

(Ye-v) divir-
G ledivir-
Geeyoru- lteyoru-
Geliyoru- rie gr-
Gelyoru- rii gel-
Getirvir- ri gel-
Getrivir- stey -
Getrvir- stey gel-
Gide ur- stey git-
Gidegr- stey gnder-
Gideyoru- stey var-
Gnder -
Gre dur- K
Gre ur- Kesivir-
Grivir-
Gsterivir-
Gtribil- aabil-
ayu uru gel-
avir-
(Fikr) de bala- apabil-
debir- arulayu -
(Cenk) de gel- arulayu gel-
(imet) degel- azanvir-
deyoru- o ver-
divir- ova git-
(Bzr) divir- oyuvir-
(all) divir- urtarvir-
(Musaar) divir- urtarubil-
(obet) divir-
(Teln) divir-
112
N alayabil-
Nide yoru- alvir-
alvirme-
O arao-
Ouyudur- arar ge-
Olabilme- atvir-
(B-h) Olayaz- atuvir-
Olbil- unvir-
Ol gel- ora bala-
Otur ur-
Oturu dur-
Oturu urur gel-
Oynayu ur- uru dur-
uru gel-
uruvar-
gtley gr- uta -
ldr yoru- uta gel-
leyaz- uta o-
lyaz- uta ur-
nley al- uta var-
rte o- uta ver-
te ge- utar gel-
utvir-
S utuvir-
Sge al-
Syle yoru- U
Syley ur- Urayugel-
Syley vir- Uyanu gel-
V
angr- Varbil-
113
(Cevb) Viribilme- Yitivir-

Yiybil-
Y Yiytur-
Yat ur- Yiyyoru-
Yatvir- Yuyuyoru-
Yatu ur- Yriybil-
Yatur o- Yriyvir-
Yitigel-
Fiil+fiil yapsyla kurulan birleik fiilleri ilevlerine gre u ekilde inceleyebilriz
1.2.1. Yeterlilik Fiilleri
Yeterlilik fiilleri, gnmzde, bir asl fiilin -(y)A zarf-fiil biimi zerine bil-
yardmc fiili getirilerek oluturulur. Metnimiz de ise; bir asl fiilin -(y)A, -(y)I ve
(y)U zarf-fiil eki alm biimi zerine bil- fiili getirilerek oluturulmutur.
Metnimizdeki rnekleri unlardr:
ekebil- Olbil-
Diybil- alayabil-
Gtribil- Varbil-
aabil- (Cevb) Viribilme-
apabil- Yriybil-
urtarubil- Yiybil-
Olabilme-
114
1.2.2. Tezlik Fiilleri
-(y)I, -(y)U zarf-fiil eki alm bir asl fiilin, ver-/vir- yardmc fiili ile
birlemesinden olumaktadr. Metnimizde sadece bir rnekte tezlik fiili herhangi bir
zarf-fiil eki kullanlmadan oluturulmutur. Eski Anadolu Trkesi dnemine uygun
olarak metnimizde byk oranda vir- yardmc fiili, bir rnekte de bir- yardmc fiili
kullanlmtr. Birka rnekte ver- ekli de gemektedir. Metnimizdeki tezlik fiilleri
unlardr:
A Diyvir-
Avir- Diyvirme-
Alvir- Dzivir-
Atvir-
E
B Eyidvir-
Baarvir-
Bravir- G
Bilivir- Getirvir-
Bitrivir- Getrivir-
Bulvir- Getrvir-
Buluvir- Grivir-
Gsterivir-
ekivir-
aruvir- debir-
(Bzr) divir-
D (all) divir-
Degrivir- (Musaar) divir-
Diley vir- (obet) divir-
Diyivir- (Teln) divir-
115
(Ye-v) divir-
divir- alvir-
ledivir- alvirme-
atvir-
K atuvir-
Kesivir- unvir-

utvir-
avir- utuvir-
azanvir-
o ver- Y
oyuvir-
urtarvir- Yatvir-
Yitivir-
S Yriyvir-
Syley vir-
1.2.3. Sreklilik Fiilleri
Sreklilik fiilleri, asl fiilin -(y)A, -(y)I, -(y)Ip, -(y)Up, -(y)U zarf-fiil
biimleri zerine dur-, gel-, kal-, gr-, ko- yardmc fiillerinin getirilmesiyle oluur.
Ayrca, bugn kalplam bir ekilde imdiki zaman kipi eki olarak kullanlan yor
eki, metnimizde yoru- eklinde bir asl fiile eklenerek sreklilik biiminde
kullanlmtr. Tespit ettiimiz sreklilik filleri unlardr:
A
Alo- Avnu ur-
Alyoru-
Aao- B
Avd ur- Balayu o-
116
Baa dur- Gre ur-

Berkidi yoru-

(Fikr) de bala-
a gel- (Cenk) de gel-
ayoru- (imet) degel-
aru getr- deyoru-
lteyoru-
D rie gr-
Depredi ur- rii gel-
Dike ur- ri gel-
Diley gel- stey gel-
Diley vir-
Diley gel-
Diy gel- arulayu gel-
Diy ur-
Dzedr- N
Egleni ur- Nide yoru-
E O
Egleydur- Ouyudur-
Eksili yoru- Ol gel-
Otur ur-
G Oturu dur-
Geeyoru- Oturu ur-
Geliyoru- Oynayu ur-
Gelyoru-
Gide ur-
Gidegr- gtley gr-
Gideyoru- ldr yoru-
Gre dur- nley al-
117
rte o- uta gel-

uta o-
S uta ur-
Syle yoru-
Sge al- U
Syley ur- Urayugel-
Uyanu gel-
angr- Y
arao- Yat ur-
ora bala- Yatu ur-
Yatur o-
Yitigel-
ur gel- Yiytur-
uru dur- Yiyyoru-
uru gel- Yuyuyoru-
uruvar-
1.2.4. Yaklama Fiilleri

Asl fiilin -(y)A zarf-fiil eki alm biimi zerine yaz- yardmc fiili
getirilerek oluturulan bir tasvir fiilidir. Yaklama fiilleri, fiilde belirtilen iin
gereklemediini; ancak, gereklemesine az kaldn ifade etmekte kullanlr.
Metnimizde -(y)U zarf-fiil eki zerine gelen rnei de vardr. Fazla olmamakla
birlikte tespit ettiimiz fiiller unlardr:
Deyaz-
(B-h) Olayaz-
leyaz-
lyaz-
118
1.2.5. Uzaklama Fiilleri:

Uzaklama bildiren tasvir fiilleri, metnimizde, k-, git- ve var- yardmc fiili
ile kurulan birleik fiillerdir. Hareketin uzaklatn bildirir. Metnimizdeki rnekleri
unlardr:
Diley var-
Gelp ge-
Gnder -
stey -
stey git-
stey var-
stey gnder-
alkup git-
arulayu -
uta -
uta var-
2. (almamzdaki) Birleik Fiiller Szl
Metnimizde tespit ettiimiz birleik fiiller, kaynak kitabmzda bulunduu

cildi (I- 1. Cilt, II- 2. Cilt) ve sayfay gsterir ekilde aada alfabetik olarak
metinde yklendikleri anlamlaryla birlikte verilmitir. Deyimlermi birleik fiilleri,
dierlerinden ayrmak iin italik olarak verdik. Birleik fiillerdeki isim gesi Arapa
olanlarn karsna Ar., Farsa olanlarn karsna ise; Far. yazlmtr. Arapa+Farsa
yapsnda olanlara Ar.+Far., Farsa+Arapa yapsnda olanlara ise; Far.+Ar.
yazlmtr. Trke olanlara ise; bir ey yazlmamtr.
A
b-dest al- Far. (I, 163, 172, 196, 196, 72, 119, 138, 143, 152, 176,
196- II, 52, 53, 59, 63, 66, 184, 321) : 1. slamiyette
119
belli ibadetleri yapabilmek Avir- (I, 64, 66, 329- II, 28):
iin bir dzen ierisinde Anszn veya abucak
baz organlar ykayp amak.
bazlarn mesh ederek dem eyle- Ar. (II, 296): nsan ekline
arnmak; 2. Boy abdesti getirmek.
almak. dem eyle- Ar. (II, 295): bk. dem
b-dest aldur- Far. (I, 196) : bk. b- eyle-.
dest almak. dem ol- Ar. (I, 111, 111- II, 163):
bisten eyle- Far. (II, 300, 301) : nsan ekline girmek.
Hamile brakmak, hamile det idin- Ar. (II, 151, 325): Gelenek
olmaya sebep olmak. haline getirmek, her zaman
bisten ol- Far. (II, 300) : Hamile yapmak.
kalmak. Adna yaz- (I, 26) : Tahsis etmek,
Aceb olma- Ar. (II, 204): ayrmak.
armamak. Adml-mil ol- Ar. (II, 38, 38): Ei,
Acebe al- Ar. (II, 301) : armak, benzeri olmamak.
hayrette kalmak. Adl it- Ar. (I, 43): Hukuka uygun i
Acz gster- Ar. (I, 316): ok yapmak.
uramasna karn bir i Adl bel eyle- Ar. (I, 86): Adaletle
yapamamak. davranmak ve bol bol
cz al- Ar. (I, 22, 74, 152, 225, ihsanda bulunmak.
321- II, 126, 167) : bk. acz Adl dd eyle- Ar.+Far. (II, 116):
gster-. Adaletle hkmetmek.
ciz ol- Ar. (I, 44, 224, 231, 251-252, fern eyle- Far. (II, 198): vmek,
339, 359- II, 56, 68, 72, 84, takdir etmek.
129, 167, 173, 215, 280, fern it- Far. (I, 37, 38, 136- II, 203):
345, 354): G bk. ferin eyle-.
yetirememek. fern l- Far. (II, 61): bk. ferin
ciz fr-mnde ol- Ar.+Far. (I, eyle-.
230): Bir ey yapmaya gc fern o- Far. (I, 36, 48, 108, 114,
yetmemek. 138, 160, 181, 239, 251,
120
276- II, 43, 57, 88, 130, 131, Azn a- (I, 24) : Konumaya
133, 154, 159, 159, 163, balamak.
169, 195, 199, 240, 245, h eyle- Far. (I, 280, 299): 1.
281, 310) : Aferin demek, Barmak, feryat etmek; 2.
vmek. Ac ile iini ekmek.
fern-n ol- Far. (I, 173) : vc h it- Far. (I, 17, 20, 32, 49, 67, 85,
szler syleyeni olmak. 107, 244, 336, 304): bk. h
ferinler o- Far. (I, 50, 100) : bk. eyle-.
ferin o-. Ahd bla- Ar. (I, 112) : Gvenmek.
Afv eyle- Ar. (I, 265): Affetmek, Ahd idi- Ar. (I, 227): Karlkl sz
balamak. vermek.
Afv it- Ar. (I, 203- II, 46, 200, 202, Ahd it- Ar. (I, 100, 142, 225, 274,
202, 205, 271, 271): bk. 324): Sz vermek.
afv eyle-. Ahd u peymn it- Ar.+Far. (I, 273):
Afv l- Ar. (I, 312): bk. aferin eyle-. Sz vermek ve yemin
gh it- Ar. (II,70): Haber vermek. etmek.
gh ol- Ar. (I, 38, 54, 264, 345- II, Ahde vef itme- Ar. (I, 167): Sznde
94, 120, 225): Haberdar durmamak.
olmak. Ahdeyle- Ar. (I, 98): Szlemek, sz
gh olma- Ar. (II, 301): Haberdar vermek.
olmamak. henk it- Far. (I, 259): Elik etmek.
gh l- Ar. (II, 282): Haberdar henk ut- Far. (I, 354) : Sesler
etmek. arasnda bir uyum
z eyle- Far. (I, 45, 132, 282, 336, yakalamak.
339, 349- II, 39, 253, 277): ir eyle- Ar. (II, 7): Sona erdirmek.
Bir ie balamak. ir it- Ar. (II, 7): bk. ir eyle-.
z it- Far. (I, 83, 292, 357- II, 111, ir ol- Ar. (I, 108, 265- II, 5, 32, 49):
140): bk. z eyle-. Son bulmak.
Ar ol- (II, 163): 1. Tayamamak; 2. Amal eyleme- Ar. (II, 336):
yk olmak. Aklszca davranmak.
A it- Ar. (I, 349): Kabul etmek.
121
Ad eyle- Ar. (I, 195- II, 114): Alyoru- (I, 172): Bir eyi almakta
Nikhlamak. olmak.
Ad it- Ar. (I, 39, 44- II, 4): bk. ad Al eyle- (I, 33, 33, 78, 82, 298, 309-
eyle-. II, 156, 161, 183, 183, 232,
Ad-i meclis eyle- Ar. (II, 64): 297, 317, 325): Dua etmek.
Elenmek iin bir araya Al it- (I, 104, 337): bk. Alk eyle-.
toplanmak. Allar eyle- (I, 309): bk. Alk eyle-.
Ad-i nik eyle- Ar. (I, 175): Nikh Allme-i lem ol- Ar. (I, 277)
kymak. Alm ol- (I, 238): Gemite almak.
Ad-i nik it- Ar. (II, 172): bk. Ad-i Amn dile- Ar. (II, 107) : Balanmak
nik eyle- istemek.
Al u dimg yuvasndan u- (I, Amn vir- Ar. (II, 112) : Cann
247) : ok sevinten ya da balamak, ldrmemek.
ok korkudan ne yapacan Amel it- Ar. (II, 173, 181): Hareket
armak, akl bandan etmek.
gitmek. Amel l- Ar. (I, 62, 299- II, 365,
An eyle- (II, 122): Saldr 366): bk. Amel it-.
dzenlemek. Amel ol- Ar. (II, 366): Bir vazifenin
Almet eyle- Ar. (II, 92, 319): yerine getirilmesi.
Belirlilik yapmak, iaret Amel vir- Ar. (II, 25): aba
koymak. gstermek.
leyk al- Ar. (II, 360) : Birinin And i- (I, 35, 47, 106, 111, 174, 175,
selamlamasna karlk 185, 221, 225, 260, 263,
vermek. 308- II, 56, 95, 103, 105,
Alo- (II, 375): Bir sre iin bir 111, 135, 264, 266, 266,
yerde tutmak. 269, 306, 312, 330) : Bir
Alvir- (I, 211, 230, 230, 231, 241, eyi yapmaya veya
304- II, 32, 32, 292, 295, yapmamaya sz vermek,
354): abucak veya anszn yemin etmek.
almak. And vir- (I, 65, 120- II, 4, 85, 104,
104, 191, 266) : Allah
122
akna, ocuklarnn ba Arkasndan gitmek, peini

iin vb. szlerle brakmamak.
karsndakini bir eye Ar ut- (II, 133) : Temiz tutmak,
zorlamak. korumak.
Andlar i- (I, 206- II, 118, 200) : bk. r ol- Ar. (I, 263): Bulamak,
And i-. ilimek.
Andlar vir- (II, 148) : bk. And vir-. Arman dz- (I, 293, 303) : Hediye
Amaz ol- (I, 252) : Birini veya bir hazrlamak.
eyi akla getirmemek, onun Arta al- (II, 76): Geriye kalmak.
szn etmemek. Ars- hne eyle- Far. (II, 73): aha
rm eyle- Ar. (I, 139): Rahat etmek. yakr surette bir gelin
rm eyleme- Ar. (I, 35): Rahat etmek.
edememek. Ar eyle- Ar. (I, 17, 19, 27, 59, 87,
rm it- Ar. (I, 323): Yerlemek. 106, 131, 151, 151, 158,
rm itme- Ar. (II, 366): 165, 210, 231, 233, 234,
Yerlememek. 323, 341- II, 14, 31, 83, 96,
rm tut- Ar. (I, 169) : Dinlenmek, 99, 155, 244, 292, 296,
yerlemek, ikmet etmek. 358): Sunmak, arz etmek,
rste ol- Far. (I, 354): Sslenmek. anlatmak.
Araya gir- (I, 321) : ki kiinin Ar it- Ar. (I, 16, 19, 104, 113, 280,
arasndaki bir ie karmak, 280, 306, 307, 350- II, 14,
iki kiiyi uzlatrmaya 31, 74, 87, 113, 154, 264,
almak, hakem olmak. 285, 335, 355): bk. ar
ryide eyle- Far. (II, 73, 353): eyle-.
Donatmak, sslemek. Ar itme- Ar. (I, 170): Sunmamak,
ryide it- Far. (II, 67): bk. ryide arz etmemek, anlatmamak.
eyle-. Ar- l eyle- Ar. (II, 350): Hlini
ryide l- Far. (II, 292): bk. ryide arz etmek, anlatmak.
eyle-. Ara it- Ar. (II, 7, 311): bk. ar eyle-
Ardna d- (I, 251, 285- II, 183, 184, .
199, 272, 275, 323, 359) :
123
Ara l- Ar. (I, 43, 105): bk. ar ub ol- Far. (II, 185): Karklk
eyle-. olmak.
rz it- Far. (I, 188- II, 16, 87): fte ol- Far. (I, 135, 293, 301- II,
stemek. 87): lgna dnmek.
rz-y hev l- Far.+Ar. (I, 259): Ata ol- (II, 117): Baba olmak.
oka istemek. At bin- (I, 108): Ata binmek.
Aao- (I, 14, 15, 25, 331- II, 100, At ek- (I, 159): Binmek iin at
375): Asl bir ekilde hazrlamak.
brakmak. At o- (I, 277): At koturmak.
syi it- Far. (II, 222): Dinlendirmek. Ata idin- (I, 99): Baba olarak kabul
syi ol- Far. (I, 140, 162, 303- II, 9, etmek.
188, 222, 322, 324): Atvir- (I, 270): Anszn, abucak
stirahat etmek. atmak.
ol- Ar. (I, 273): syankr olmak, vre eyle- Far. (II, 96):
gnahkr olmak. Uzaklatrmak.
A itme- (II, 27): Yarar salamamak. vre it- Far. (I, 42, 243): Perian
A ol- (II, 280): Yarar salamak. etmek.
sde ol- Far. (I, 101, 108- II, 116, vre ol- Far. (I, 49, 66, 142, 204- II,
178): Dinlenmek. 35, 40): Serseri olmak.
eyle- Ar. (I, 352): k etmek. vz eyle- Far. (II, 39, 246, 313):
ol- (I, 202, 203, 234, 247- II, 4, Seslenmek.
57, 80, 83, 85, 85, 86, 90, vz it- Far. (I, 296, 354- II, 112, 273,
148, 172, 173, 184, 199, 301): bk. vz eyle-.
200, 201, 229, 239, 254, vze d- Far. (II, 109) : Haber
255, 260, 283, 302, 303, yaylmak.
303, 349): k olmak. Avd ur- (II, 375): Avutma iini
- d ol- Ar. (I, 30): Gnlden srdrmek.
k olmak. Avnu ur- (II, 180): Avunma iini
ikr ol- Far. (II, 39): Ak olmak, srdrmek.
gizlenmemek. Avrat idin- (II, 358): E olarak almak.
Avrat it- (II, 3): Evlendirmek.
124
Avrat ol- (II, 293): E olmak. Ay sr- Ar. (I, 40) : Rahat, sakin ve
Aya ur- (I, 18): Yzmek. elenceli yaamak.
Ayana d- (I, 24, 24, 50, 76, 89, 92, Ay u iret eyle- Ar. (I, 269):
93, 99, 100, 100, 115, 116, Elenip iki imek.
142, 248, 255, 328, 341- II, Ay u tem it- Ar. (II, 349): Gezip
9, 19, 28, 28, 30, 59, 62, elenmek.
100, 116, 354, 360, 373) : Az ol- (II, 246): Yetmemek.
ok yalvarmak. Az ut- Far. (I, 281- II, 109, 116,
Ayaua d- (I, 112) : Bk. Ayana 262) : ok zlmek, yasa
d-. brnmek, matem tutmak.
Aya altna al- (I, 190, 215- II, 41) : Az vir- Far. (I, 14)
Gezmek, dolamak. Ab it- Ar. (I, 9)
Ayadan d- (I, 33) : Yallk Ab vir- Ar. (I, 251)
sebebiyle veya sal Aba d- Ar. (II, 150) : Sknt
bsbtn bozularak iinde olmak.
alamaz duruma gelmek. zd eyle- Far. (I, 26, 160, 160, 203,
Ayn eyle- Ar. (I, 83): Aklamak, 305- II, 28, 37, 124, 124,
ortaya koymak. 244, 299): Klelikten
Ayn it- Ar. (I, 83): bk. ayn eyle-. kurtarmak, serbest
Aydn ol- (I, 248): Aydnlanmak. brakmak.
yet-i kbr ol- Ar. (II, 81): zd it- Far. (I, 320, 337- II, 183, 271,
Hasletlerle belirmek. 330): bk. zd it-.
Ayru d- (II, 72, 99, 100, 166, 334) : zd itme- Far. (I, 159, 210):
Birinden uzakta kalmak. Klelikten kurtarmamak,
Ayru olma- (II,149): Uzakta olmak. serbest brakmamak.
Ay b-tay it- Ar.+Far. (I, 34): Bol zd ol- Far. (II, 244): Klelikten
bol elenmek. kurtulmak, serbest kalmak.
Ay eyle- Ar. (I, 160, 335): zim ol- Ar. (I, 226): Niyetlenmek.
Elenmek. Azz eyle- Ar. (I, 144- II, 194): Deer
Ay it- Ar. (I, 238): bk. ay eyle-. vermek, hrmet gstermek.
125
Azz ut- Ar. (I, 326) : Deer vermek, Bah bi- Far. (I, 324) : Deerini
hrmet gstermek. tahmin etmek veya
Azl eyle- Ar. (I, 226): Grevden belirlemek.
almak. Bahne bul- Far. (II, 250) : Sebep
Azl it- Ar. (I, 150, 223): bk. azl eyle- gstermek, bahane ileri
. srmek.
Azm eyle- Ar. (I, 215, 315): Bahne eyle- Far. (I, 68): Mazeret ileri
Ynelmek. srmek.
Azm it- Ar. (I, 280): bk. azm eyle-. Bahne idn- Far. (II, 69): Bir eyi
Azm-i bdiye it- Ar. (I, 322): le mazeret olarak kullanmak.
doru ynelmek. Bahne it- Far. (II, 358): bk. Bahane
Azm-i b it- Ar.+Far. (I, 109): eyle-.
Baheye doru ynelmek. Bahne itme- Far. (II, 154): Mazeret
Azm-i Badd eyle- Ar. (I, 325): ileri srmemek.
Badada doru yola Bk it- Far. (II, 72): Korkmak.
kmak. Bk olma- Far. (II, 207): Korkmamak.
Azm-i dergh- h eyle- Ar.+Far. (I, Baa dur- (II, 201): Bakma iini
105-106): ahn derghna srdrmek.
ynelmek. B al- Ar. (I, 26, 14, 187, 199- II,
Azm-i ne it- Ar.+Far. (II, 13): Eve 116): Ebediyen kalmak.
doru yola kmak. Bng ur- Far. (II, 256): Haykrmak,
Azm-i rh eyle- Ar.+Far. (I, 183): nara atmak.
Yola kmak. Bng- am it- Far.+Ar. (II, 313):
oka barmak.
B Bn-y ebistn idin- Far. (I, 287,
Bd it- Far. (II, 18): 1. Konumak; 2. 337): E olarak almak,
Nefes almak. hanm etmek.
Balayu o- (I, 301- II, 94, 223): Bal Br virme- Far. (II, 77): zin
bir ekilde brakmak. vermemek.
Brn ol- Far. (II, 185): Yamur
yamak.
126
Brigh ur- Far. (II, 338): adr Bl ol- Ar. (I, 96- II, 368): Yok
kurmak. olmak, etkisini kaybetmek.
Ba al- (I, 144) : ldrmek. Bavurclk eyle- (I, 262): Yemek
Ba eg- (I, 326) : Sayg gstermek iin yapmak.
ba eerek selamlamak, Bay ol- (II, 359): Zengin olmak.
direnmekten vazgeip Bzr idivir- Far. (II, 306): abucak
buyruk altna girmek. alveri yapmak.
Ba indrme- (II, 171) : Direnmek, Bzr it- Far. (I, 353- II, 150):
buyruk altna girmemek. Alveri yapmak.
Ba aldur- (II, 38) : syan etmek. Bzirgnl it- Far. (II, 238): Tccarlk
Ba o- (I, 77-78, 111, 141, 143, 144, yapmak.
167, 236, 308- II, 157, 159, Be-hem ol- Far. (II, 229): Btn
202, 361) : Sayg ve olmak.
ball gstermek iin ba Be-af l- Far.+Ar. (I, 259): Kafa
emek. iin olmak.
Baa d- (I, 104) : Beklenmedik, Be-se l- Far. (I, 259): Laykyla
artc bir olay veya yapmak.
durumla karlamak. Bed-bat ol- Far. (II, 67): Talihsiz
67
Ban alup git- (I, 49, 193- II, 376) : olmak.
Uzaklamak, ekip gitmek. Bed-gmn ol- Far. (I, 339- II, 182):
Bau al ka- (I, 191) : bk. Ban alup Kt zanna dmek.
git-. Bed-nm eyle- Far. (II, 175, 243):
Baarmaz ol- (I, 277): Baaramamak. Kt bir kimse yapmak.
Baarvir- (I, 277, 287- II, 172, 321): Bed-nm eyleme- Far. (II, 173): Kt
abucak baarmak. bir kimse yapmamak.
Ban aaa eyle- (I, 40): Ban aa Bed-nm it- Far. (II, 174): bk. Bed-
indirmek. nm eyle-.
Bed-nml it- Far. (I, 204): Fenalk
etmek.
67
Bu deyim, metinde cmle ierisinde Bedhet ol- Ar. (I, 215): Ak olmak,
kullanld iin Ban alur bit yaa git-, ban
ald bir yaa git-, baum alam bir yaa git- aikr olmak.
biimlerinde gemektedir.
127
Bed olma- Ar. (I, 198-199): Yeni Berk-rizn ol- Far. (I, 354): Sararp
olmamak. solmak, yaprak dkmek.
Bedd ol- Far. (I, 322- II, 190): Berkidi yoru- (II, 288): Pekitirmekte
Meydana gelmek. olmak.
Beg idin- (I, 88): Bey olarak kabul Beyn eyle- Ar. (I, 37, 80, 83, 205- II,
etmek. 59, 108, 193, 224):
Beg ol- (II, 363): Ynetici olmak. Aklamak, anlatmak.
Beglik eyle- (I, 313): Bir lkeyi Beyn it- Ar. (I, 60, 83, 133, 263, 275,
ynetmek. 322, 326- II, 103, 239, 358):
Behremend it- Far. (II, 217): bk. Beyan eyle-.
Nasiplendirmek. Beyn l- Ar. (I, 83, 146, 198- II,
Behremend ol- Far. (I, 1): Hissedar 247): bk. Beyan eyle-.
olmak, nasiplenmek. Beyat it- Ar. (I, 222): Birinin
Ber--ber eyle- Far. (I, 344- II, 65): bakanln kabul etmek.
Birlikte yapmak, bir eyle Bezl it- Ar. (I, 27): hsan etmek,
arasnda bir fark olma datmak.
duruma getirmek. Ba ek- (II, 181) : zerindeki
Ber--beri ol- Far. (I, 132): Beraber ba birden eline alarak
olmak, birlikte olmak. birine saplamaya
Ber-dr it- Far. (I, 317- II, 199, 298, hazrlanmak.
312- II, 9, 277, 315): Bravir- (II, 92): abucak brakmak.
Asmak. B-rm ol- Far. (II, 184): Durup
Ber-rdr ol- Far. (I, 278, 346): dinlenmemek.
Yararl olmak. B-re eyle- Far. (I, 355): aresiz
Ber-arr ol- Far.+Ar. (II, 252): brakmak.
Kararl olmak. B-re v fr-mnde ol- Far. (I, 272):
Ber-keml ol- Far.+Ar. (II, 253): aresiz ve aciz olmak.
Mkemmel olmak. B-aber ol- Far.+Ar. (II, 12): Habersiz
Bert it- Ar. (II, 22): Serbest brakmak. olmak.
Ber ol- Ar. (II, 185): imek akmak. B-od ol- Far. (I, 267, 333- II, 242):
Kendinden gemek.
128
B-b ol- Far. (II, 178): yi B-peder ol- Far. (II, 354): Yetim
olmamak. olmak.
B-h d- Far. (II, 74) : Beklenmedik B-abrl it- Far.+Ar. (II, 242):
bir durum karsnda Sabrsz olmak.
aknlamak. B-mr ol- Far. (I, 173): Hadsiz
B-h ol- Far. (I, 64, 93, 147, 152, olmak, saysz olmak.
255, 293, 297- II, 4, 75, 99, B-at ol- Far.+Ar. (II, 184): Gc,
108, 110, 129, 130, 147, kuvveti kalmamak.
163, 202, 204, 243, 282, B-e ol- Far.+Ar. (I, 292):
285, 287, 296, 301, 346, Bat it- Ar. (I, 219): Azksz,
349, 353, 377): akn yiyeceksiz olmak.
olmak, sersem olmak, deli Bdr ol- Far. (II, 157): Uyank olmak,
olmak. uyuymamak.
B-h olayaz- Far. (I, 39): akn Bihrz ol- Far. (II, 68): Gn iyi
olmasna az kalmak. olmak, mutlu olmak.
B-arr ol- Far. (I, 142, 344- II, 178, Bil bala- (I, 148-149, 149, 169, 227-
251): Kararsz olmak, II, 187) : Birisinin kendisine
rahatsz olmak. yardmc olacana
B-ayd ol- Far.+Ar. (II, 303): Kaytsz inanmak, gvenmek.
olmak, alakasz olmak. Bilecek ol- (I, 87-88): Gelecekte
B-man ol- Far.+Ar. (I, 328): renmek.
Anlamsz olmak. Bilesinde ut- (I, 96) : Hatrda tutmak,
B-mer ol- Far. (II, 354): ksz unutmamak.
olmak. Bililik eyle- (I, 229): Tanmak.
B-nar ol- Ar.+Far. (I, 154): Esiz, Bilivir- (II, 23): abucak bulmak.
benzersiz olmak. Bilmi ol- (II, 216, 250): Gemite
B-nar-i lem ol- Far+Ar. (I, 277): bilmek.
lemde tek olmak. Bm ol- Far. (I, 34- II, 153):
B-niyz ol- Ar.+Far. (II, 227): Korkulmak.
Yalvarmamak, Bn ol- Ar. (II, 190, 203): Grmek.
yakarmamak.
129
Bide birin oda azn ideme- (I, 266) Bs u kenr ol- Far. (I, 287): pp
: Bir iyilie karlk olarak kucaklamak.
yaplanlarn o iyiliin ok Bse al- Far. (I, 63): pck almak.
kk bir ksmn bile Buyru eyle- (II, 282): Emir vermek.
karlayamamas. Buyru it- (II, 89): bk. Buyruk eyle-.
Birbirine d- (II, 39) : Aralar Buyru ol- (I, 84- II, 276): Emir
almak, aralarnda gelmek.
anlamazlk kmak. Buyru ut- (I, 156) : Sz dinlemek.
Biryn eyle- Far. (I, 202- II, 73): Buyru vir- (II, 272): bk. Emir eyle-.
Piirmek, kebap etmek. Bhtn it- Ar. (I,77- II, 205): ftira
Biryn ol- Far. (II, 152): Acl olmak, atmak.
yanmak. Bhtn itme- Ar. (II, 202): ftira
Bitmi ol- (I, 90- II, 226, 279): atmamak.
Gemite bitmek. Bnyd eyle- Far. (I, 81, 287): na
Bitrivir- (I, 160): abucak bitirmek. etmek.
Bzr ol- Far. (II, 119): Bkmak, Bnyd idin- Far. (II, 167): Temel
bezmek. olarak kullanmak.
Boyun vir- (II, 173, 342) : Buyruk
altna girmek. C
Bur eyle- Far. (I, 165): Ttslemek. Cdl eyle- Far. (II, 186):
Buz it- Ar. (I, 328): Kin beslemek, Byclk yapmak.
nefret etmek. Chil olma- Ar. (II, 341): Bilgili
Bult ol- (II, 48): Bulutlanmak. olmak.
Bulmayaca ol- (I, 320): Gelecekte Cn al- Far. (I, 30) : ldrmek.
bulamamak. Cn bauna ra- Far. (I, 332) : ok
Bulm ol- (I, 25): Gemite bulmak. korkmak
Bulvir- (I, 157, 214, 306- II, 285): Cn cehenneme marla- Far.+Ar. (I,
abucak bulmak. 135, 301) : ldrmek.
Buluvir- (II, 23): bk. Bulvir-. Cn vir- Far. (I, 15, 115, 272, 338- II,
Burnna yil oy- (II, 38) : Yoldan 41, 97, 162) : lmek.
karmak, akln elmek.
130
Cn-be-leb ol- Far. (II, 49): Ruhu Cehd it- Ar. (I, 64, 93, 343- II, 40,
teslim edecek halde 187): bk. Cehd eyle-.
bulunmak. Cehl ol- Ar. (II, 263): Bilgisiz olmak.
Cngenlik it- Far. (II, 41): Canlanmak, Celb it- Ar. (II, 62): ekmek.
btn kuvvetini toplayp bir Cem eyle- Ar. (I, 81, 117, 154, 170,
eyler yapmaya gayret 183, 249, 250, 251, 251,
etmek. 251, 252, 288- II, 28, 78,
Cn cehenneme av- Far.+Ar. (I, 114, 279, 292, 366, 368):
22) : lmek. Toplamak.
Cnna od d- Far. (II, 35, 200) : Cem it- Ar. (I, 1, 52, 79, 102, 143,
Byk bir ac ve zntnn 182, 191, 226, 299- II, 51,
etkisi altna girmek. 111, 267): bk. cem eyle-.
Cnndan el yu- Far. (I, 307- II, 93) : Cem ol- Ar. (I, 89, 204, 277, 308,
Canndan vazgemek. 324- II, 66, 75, 84, 86, 137,
Cnndan ama z- Far.+Ar. (I, 270) 210, 210, 257, 269, 270,
: Hayattan beklentisi 320, 371, 374): Toplanmak.
kalmamak. Cemat ol- Ar. (II, 281): Topluluk
Cnua yma- Far. (I, 244) : 1. olmak.
ldrmemek; 2. Kendini Ceml ol- Ar. (II, 253): Gzel olmak.
ldrmemek. Cemiyyet eyle- (II, 114): Meclis
Cnuna od ur- Far. (I, 33) : Bir oluturmak.
kimseyi byk bir ac ve Ceng eyle- Far. (I, 28, 96, 137- II, 40,
zntnn etkisi altna 310): Savamak.
sokmak. Ceng it- Far. (I, 68, 146): bk. Ceng
Cr ol- Ar. (I, 142, 218- II, 175, 210): eyle-.
Srmek, devam etmek. Cenk eyle- Far. (I, 191- II, 93): bk.
Cib it- Ar. (I, 38): ekici bir hale Ceng eyle-.
getirmek. Cenk it- Far. (I, 183, 267- II, 154,
Cef l- Ar. (I, 259): Eziyet etmek. 158): bk. Ceng eyle-.
Cehd eyle- Ar. (I, 21, 29- II, 182): Cenk ide gel- Far. (I, 179): Srekli
abalamak, gayret etmek. sava halinde olmak,
131
Cerr it- Ar. (II, 332): Ele geirmek. Cevb virme- Ar. (I, 52, 193, 335- II,
Cevb al- Ar. (I, 119): Sorulan bir 57, 57, 68, 84, 85, 176, 176,
soruya yant almak. 225, 243, 352, 352):
Cevb bildr- Ar. (I, 176): Yantlamamak.
Yantlamak. Cez eyle- Ar. (II, 171): Ar derecede
Cevb eyit- Ar. (II, 56, 56): bk. Cevb zlmek.
bildr- Cez it- Ar. (II, 87): bk. Ceza eyle-.
Cevb gelme- Ar. (II, 202, 301): Cez vir- Ar. (I, 214): Cezalandrmak.
Sorulan bir soruya yant Cezm eyle- Ar. (I, 62): Karar vermek.
gelmemek. Cezm it- Ar. (I, 16): bk. Cezm eyle-.
Cevb iit- Ar. (II, 62, 217): bk. Cevb Cidd cehd eyle- Ar. (II, 49, 188):
al-. Gayret ve aba gstermek.
Cevb iitme- Ar. (II, 293, 352): Cift idin- Far. (I, 219): E olarak
Sorulan bir soruya yant almak.
almamak. Cigerne od d- (I, 328) : bk. Cnna
Cevb vir- Ar. (I, 21, 62, 66, 73, 172, od d-.
203, 210, 214, 216, 231, Cilve it- Ar. (I, 176- II, 114, 297, 297):
235, 236, 239, 240, 245, Gerdee sokmak.
267, 282, 327, 329, 340, Cd d- Far. (I, 59, 107, 220, 253,
344- II, 4, 33, 52, 53, 55, 57, 341- II, 356) : bk. Ayru d-
58, 59, 61, 66, 67, 67, 68, .
68, 105, 136, 137, 157, 162, Cft it- Far. (II, 103): E almak.
173, 174, 177, 184, 186, Cft ol- Far. (II, 103, 103, 163):
196, 201, 210, 210, 225, Evlenmek, e olmak.
227, 234, 292, 350): bk. Cret it- Ar. (I, 319): Korkmadan ileri
Cevab bildr-. atlmak.
Cevb vireme- Ar. (II, 60): Cst c it- Far. (II, 315): Aramak.
Yantlayamamak. Cst cy eyle- Far. (I, 332): bk. Cst
Cevb viribilme- Ar. (II,53): bk. Cevb c it-.
vireme-. Cvn-merdlik it- Far. (II, 24): yilik
yapmak.
132
C d- Far. (I, 134, 341- II, 110) : re ol- Far. (I, 81- II, 361): Birinin
bk. Ayru d-. sorunlarn zmek.
C l- Far. (II, 97): Ayrmak. re olma- Far. (II, 103, 103- II, 147,
C olma- Far. (II, 183): 214, 228): Birinin
Ayrlmamak. sorunlarn zmek.
n al- Far. (I, 63): Tadna bakmak.
av ol- (I, 252): Yaylmak, haber
bk-svr ol- Far. (I, 277): Ata yaylmak.
binmede mahir olmak. ekebil- (II, 304): ekme imkn veya
aru uru gel- (I, 196): Ayaa kalkp olasl olmak.
barmak. ekivir- (I, 116- II, 287): abucak
eyle- Far. (I, 14): Yrtmak, para veya anszn ekmek.
para etmek. ekmi ol- (II, 266): Gemite
k oluyaz- Far. (I, 245): Yrtmaya az ekmek.
kalmak. a gel- (I, 191, 193, 235, 278, 283,
re bul- Far. (II, 255): kar yol 296, 315, 356- II, 50, 62,
bulmak, zm retmek. 153, 163, 268, 317, 349,
re eyle- Far. (I, 22- II, 254): bk. 356, 373): Anszn kp
re bul-. gelmek.
re eyleme- Far. (II, 152): kar yol aca ol- (I, 131): Gelecekte ortaya
bulamamak, zm kacak olmak.
retememek. aru getr- (I, 34- II, 180): krp
re idebil- Far. (I, 43): kar yol getirmek.
bulabilmek, zm aruvir- (II, 304): abucak veya
retebilmek. anszn karmak.
re ideme- Far. (I, 210- II, 168, 320): ayoru- (I, 269): karmakta olmak.
bk. are eyleme-. ir l- Far. (I, 259): Kandil yakmak.
re idin- Far. (II, 160, 229, 368): o eyle- (II, 157): Bir eyi oka
kar yol olarak kullanmak. yapmak.
re idn- Far. (II, 68): bk. re idin-. o ol- (II, 145, 318): Bir eyin ok
re it- (I, 339): bk. re bul-. olmas.
133
pn eyle- Far. (II, 325): oban Degenek idin- (II, 156): Sopa olarak
etmek. kullanmak.
Deger bil- (II, 237) : nemini,
D kymetini bilmek.
Dd virilme- Far. (II, 77): Adalet Degrivir- (II, 309): abucak veya
datmamak. anszn deimek.
Da eyle- (I, 159): Vurmak, almak. Dehet it- Ar. (I, 261): Korkmak.
Dmt ol- Far. (II, 351): Gveyi Dellet eyle- Ar. (II, 31, 107): Yol
olmak. gstermek.
Dan it- (I, 192): stiare etmek. Dellet it- Ar. (I, 54- II, 55, 262): bk.
Dav it- Ar. (II, 345): ddia etmek, Dellet eyle-.
ikyet etmek. Dellet itme- Ar. (I, 213): Yol
Davet eyle- Ar. (II, 351): armak. gstermemek.
Davet it- Ar. (I, 308): bk. Davet Dell ol- Ar. (I, 162): Klavuz olmak.
eyle-. Delk it- (I, 338): Delmek.
Dav it- Ar. (I, 239, 244- II, 58, 176, Dem-beste ol- Far. (II, 344): Nefesi
202, 342, 343): bk. Dav it- tutulmak.
. Deng fte ol- Far. (I, 107): akn ve
Dav l- Ar. (II, 347): bk. Dav l-. meftun olmak.
Def eyle- Ar. (II, 365): Gndermek, Depredi ur- (I, 53): Hareket ettirmek.
uzaklatrmak. Der-st eyle- Far. (I, 263): stemek.
Def ideme- Ar. (I, 315): Der-st it- Far. (I, 99): bk. Der-st
Gnderememek, eyle-.
uzaklatramamak. Der-st it- Far. (II, 186, 187): bk.
Def it- Ar. (I, 76, 128- II, 53, 131, Der-st eyle-.
234): bk. Def eyle-. Der-kenr ol- Far. (II, 252):
Defn eyle- Ar. (I, 35- II, 28, 226, 227): Kucaklamak.
Gmmek. Der-mnde ol- Far. (I, 116, 231, 307,
Defn it- Ar. (II, 21, 21, 181): bk. Defn 332, 333- II, 22, 34, 52, 85,
eyle-. 173, 187, 201, 260): Dkn
olmak.
134
Der-m utma- Far. (I, 83) : Duman- Dest-dirzlik it- Far. (II, 306): bk.
sis altnda tutmamak. Dest-dirzl it-.
Der-niym ol- Far. (II, 48): Klfta Dest-grlik eyle- Far. (I, 67): Yardm
olmak. etmek.
Der-yft it- Far. (II, 231, 331): yilik Destn eyle- Far. (II, 177): Bir eyler
bulmak, iyi bir i olduunu anlatmak.
grmek. Destr buyur- Far. (I, 23, 190- II, 276):
Derd-i fir eyle- Far.+Ar. (I, 345): zin vermek.
Ayrlk acs ekmek. Destr dile- Far. (I, 54, 59, 60, 69,
Derde dermn ol- (II, 12): Sorununa 108, 144, 146, 185, 190,
zm bulmak, skntsn 190, 216, 260, 289- II, 75,
gidermeye are gstermek. 225, 273) : zin istemek.
Deri ol- (II, 283): Feda olmak. Destr iste- Far. (I, 116- II, 181): bk.
Dermn bul- Far. (II, 300): Soruna Destr dile-.
zm bulmak, sknty Destr ol- Far. (I, 262- II, 216, 297,
geirmeye are gstermek. 334): zin verilmek.
Dermn ol- Far. (II, 12): la, are Destr vir- Far. (I, 41, 49, 82, 118,
olmak, iyilemesine vesile 131, 159, 168, 190, 216,
olmak. 217, 253, 256, 258, 262,
Dermn vir- Far. (I, 83): G, kuvvet 262, 265, 287- II, 24, 24, 24,
vermek. 25, 87, 181, 214, 276, 325,
Derv ol- Far. (I, 206, 229): 1. Fakir 346, 372): bk. Destr buyur-
olmak, yoksulluu ve .
ilekelii benimsemek. Destr virme- Far. (II, 181): zin
Dest it- Far. (I, 331): Yumruklamak. vermemek.
Dest-bs eyle- Far. (II, 18): El pmek. Dev eyle- Ar. (II, 163): la vermek,
Dest-bs it- Far. (II, 46): bk. Dest-bs iyiletirmek.
eyle-. Develb eyle- (I, 292): alp
Dest-dirzl it- Far. (I, 287): El abalamak.
uzatmak. D dile- (I, 62): Dinlemek, kulak
vermek.
135
Dike ur- (II, 332): Dikmekte olmak. Dilrlik eyleme- Far. (II, 245): Yiitlik
Dil a- (I, 247): bk. Azn a-. etmek.
Dil o- (I, 223): Dil dkmek. Dinley gel- (I, 70- II, 53): Dinlemek
Dil uzat- (II, 373): Bir kimse veya bir iin gelmek.
ey iin kt sylemek. Dirz ol- (II, 80): 1. Uzun olmak; 2.
Dil-ol vir- Far. (II, 164): Birinin ok srmek.
dileini yerine getirerek onu Diri eyle- (II, 204): Canlandrmak.
sevindirmek. Diri ol- (II, 183): Canl olmak.
Dil-d ol- Far. (I, 85): Sevinli olmak. Diri olma- (II, 311): lmek.
Dil-teng ol- Far. (I, 225, 271, 327- II, Dir ut- Far. (II, 283, 337): Birini bir
61, 101, 189, 189, 197, 220, eyden mahrum brakmak.
228, 232, 238, 319, 330): Dir utma- Far. (I, 83): Birini bir
zlmek, skkn olmak. eyden mahrum
Dilek eyle- (II, 187): stemek, talep brakmamak.
etmek. Di ur- (I, 317): Sahiplenmek,
Dilek it- (I, 250): bk. Dilek eyle-. nasiplenmek.
Diley gel- (I, 206): steyip gelmek. Dvne ol- Far. (I, 17, 42- II, 119,
Diley var- (II, 52): steyip gitmek. 271): armak, lgna
Diley vir- (II, 99): abucak veya dnmek.
anszn dilemek. Diyivir- (I, 195): abucak sylemek.
Dili kesil- (II, 179): Sylemesine engel Diy gel- (I, 171, 172, 215): Biri iin
olmak. gelmek.
Dili utul- (I, 224- II, 273): Sevin, Diy ur- (II, 31, 309): Srekli
korku, aknlk vb. sylemek.
sebeplerle birden bire sz Diybil- (II, 197): Bir eyi sylemeye
syleyemez olmak. muktedir olmak.
Diline al- (I, 284): Ayn eyi durmadan Diyvir- (I, 45, 48, 62, 98, 107, 158,
ve her yerde tekrarlamak, 197, 202, 207, 241, 257,
bir kimseyi her yerde 265, 271, 286, 299, 305,
ktlemek. 340- II, 24, 66, 139, 152,
136
204, 225, 301, 328, 360): Du-y muvf it- Ar. (I, 55): Uygun
bk. Diyivir-. dua etmek.
Diyvirme- (II, 225): abucak Dr d- Far. (II, 110, 330): Uzak
syleyememek. olmak, uzakta bulunmak.
Du eyle- Ar. (I, 165, 293- II, 56, Dr eyle- Far. (II, 171):
153, 183, 198, 297): Dua Uzaklatrmak.
etmek. Dr it- Far. (I, 355- II, 226): bk. Dr
Du it- Ar. (I, 39, 181, 192- II, 195, eyle-.
196, 197, 199, 282): bk. Dr ol- Far. (I, 345- II, 237): Uzak
De eyle-. olmak.
Du l- Ar. (I, 27, 29, 37, 39, 60, D ol- Far. (I, 118): Rastlamak.
107, 108, 108, 114, 116, Dutsa eyle- (I, 192): Esir etmek.
166, 206, 245, 259, 280, Dutsa ol- (I, 192): Esir olmak.
300, 339, 353- II, 41, 42, Duzaa d- (I, 107, 117, 117, 117- II,
42, 59, 62, 66, 125, 163, 55): Birileri tarafndan
178, 186, 187, 187, 193, hazrlanan kt bir duruma
193, 195, 196, 196, 197, uramak, oyuna gelmek.
199, 199, 200, 201, 202, Duzaa dmi ol- (I, 117): bk. Duzaa
202, 202, 204, 215, 223, d-.
227, 276, 284, 329): bk. D-gne l- Far. (II, 52): Sanah
Du eyle-. namaz klmak.
Du o- Ar. (II, 163, 199): 1. D-nm eyle- Far. (I, 97): ki paraya
Yakarmak; 2. vmek. ayrmak.
Dular eyle- Ar. (II, 178): bk. Du Dgm dg- (I, 116): Dm atmak.
eyle-. Dgm e- (I, 116): Dm zmek.
Dular it- Ar. (II, 183): bk. Du Dgn eyle- (I, 51, 148- II, 257, 297,
eyle-. 309): Dn yapmak.
Dular l- Ar. (I, 195, 308- II, 214): Dgn idivir- (I, 261): abucak dn
bk. Du eyle-. yapmak.
Du-y b it- Ar.+Far. (I, 75): Hayr Dgn it- (I, 269): bk. Dn eyle-.
dua etmek.
137
Dgnler eyle- (II, 363): Dgnler E

yapmak. Eblehlik eyle- Ar. (II, 265): Yanl i
Dmk ol- (I, 332): Megul olmak. yapmak, budalaca hareket
Dr ol- Far. (II, 196): Yalan olmak. etmek.
Drst eyle- Far. (I, 196): Sa salim Eblehlik eyleme- Ar. (II, 346): Yanl
etmek. i yapmamak, budalaca
Drst ol- Far. (I, 196, 248, 288, 336): hareket etmemek.
Doru olmak, hatasz Ebsem ol- (I, 270- II, 167): Susmak.
olmak. Ed it- Ar. (I, 37, 337): Yerine
Drst olma- Far. (II, 225): Doru getirmek.
olmamak, hatasz olmamak. Edeb buyur- Ar. (II, 209): Lutfetmek,
Drst ut- Far. (I, 175): Olmas lutuf ile muamele etmek.
gerektii gibi yapmak. Edebszlik eyle- Ar. (I, 320):
Drstlik it- Far. (I, 6): spat etmek, Terbiyesizlik etmek.
doruluunu gstermek. Efsn o- Far. (I, 91, 91, 163, 308- II,
D gr- (II, 3, 313, 330): Rya 149, 150, 153, 160): By
grmek. yapmak.
Deyaz- (II, 57): Az kalsn dmek. Egleni ur- (I, 149): Elenme iini
Dmen ol- Far. (I, 56): Dman srdrmek.
olmak. Egleydur- (I, 318): durdurma iini
Dmen ut- Far. (I, 117): Dman srdrmek.
olarak grmek. Eksili yoru- (II, 78): Eksilmekte olmak.
Dmi ol- (I, 255): Gemite dmek. Eksk itme- (I, 53- II, 182):
Dzedr- (II, 302): Bir eyi uzun sre Azaltmamak.
dzmek. Eksk ol- (II, 160): Eksilmek.
Dzivir- (I, 75, 112, 113, 276): Eksk olma- (I, 281- II, 89):
abucak veya anszn Eksilmemek.
dzmek. El bir it- (I, 187- II, 27): Birlikte
davranmak, ortak hareket
etmek.
138
El gtr- (II, 202): Dua etmek iin el Ele gir- (I, 75- II, 87, 160): Ele
kaldrmak. gemek, yakalanmak.
El ur- (I, 18, 152, 155, 190, 249, 283- Eli aya utma- (II, 194): Gsz,
II, 149, 259, 259): El dermansz kalmak.
srmek. Elin al- (I, 82, 99, 269): Elini eline
El uzat- (I, 295): 1. Birinden bir hakk almak.
almaya kalkmak; 2. Elinden aru virme- (I, 4): Bir eyin
Yardm etmek. sahipliini bakasna
El uzatma- (I, 149, 187): verememek, satamamak.
Dokunmamak, Elinden gel- (I, 97-II, 43):
mahremiyetine sayg Yapabilmek.
gstermek. Elinden urtul- (I, 161): Birinden
El vir- (I, 208- II, 174): 1. Elini kamay baarmak.
tutmak; 2. Birinin elini Eline d- (I, 20, 23- II, 122, 322): Bir
tumasna izin vermek. kimsenin egemenlii,
El virme- (I, 295): 1. Elini tutmamak; buyruu altna girmek;
2. Birinin elini tutmasna yakalanmak.
izin vermemek. Eline dme- (I, 155): Egemenlii,
El yu- (I, 28, 74, 206): lgisini kesmek, buyruu altna girmemek,
vazgemek. yakalanmamak.
Elden - (I, 359- II, 173): Eline gir- (I, 188, 256- II, 41, 41): bk.
Kaybedilmek. Ele gir-.
Elden ar- (I, 268): Bir eyin Eline girme- (II, 37, 37, 41):
sahipliini bakasna Yakalanmamak, elde
geirmek, satmak. edinilmemek.
Elden git- (II, 78): Bir eyi yitirmek, o Eline yap- (I, 43, 165- II, 271): Elini
eyden mahrum kalmak. pmek.
Ele al- (I, 13, 139, 160): Bir konuyu Elini sa eyle- (I, 135): Uramamak,
grmek. ilgilenmemek; o eyle
Ele getr- (I, 125, 160, 162): Sahibi ilgisini kesmek.
olmak, ele geirmek.
139
Elnden - (I, 281): bk. Elden Endenk ol- Far. (I, 127): Endieli,
kmak. skntl olmak.
Elnden i gelme- (I, 68): Bir ey Epsem ol- (I, 58, 118, 289, 303, 303-
yapamamak. II, 135, 150, 167, 195, 274):
Ele d- (I, 224, 291): Bk. Eline bk. Ebsem ol-.
d-. Er olma- (I,175): Herhangi bir
Emn virme- Ar. (II, 183, 287): Cann durumun gereklememesi
balamamak, ldrmek. durumunda kendisinin insan
Emn it- Ar. (II,150): Gnvende saylmayaca anlamnda
tutmak. kullanlan bir sz.
Emn ol- Ar. (I, 139, 180- II, 141, 173, Ere vir- (II,117): Kz veya kadn
175, 307): Gvende olmak. evlendirmek.
Emr ol- Ar. (II, 81): Padiah olmak. Erzn l- Far. (I, 51): Nasip etmek,
Emr ol- Ar. (II, 369): Buyrulmak. intikal ettirmek.
Ende eyle- Far. (I, 37, 57, 58, 58): Eer eyle- Ar. (I, 147- II, 104): Etki
Dnmek. yapmak.
Ende idin- Far. (I, 298- II, 260, 274): Eer it- Ar. (I, 287- II, 353): bk. Eer
Dnce iinde olmak. eyle-.
Ende it- Far. (I, 36, 90, 253, 261- II, Esr eyle- Ar. (I, 203): Tutsak etmek.
9, 63, 68, 150, 199, 265, Esr it- Ar. (I, 179- II, 121, 137): bk.
274, 353): bk. Ende eyle-. Esr eyle-.
Ende itme- Far. (I, 264, 316- II, 174): Esr-i bend-i ol- Ar.+Far. (I, 107):
Dnmemek. Akn tutsa olmak.
Ende yeme- Far. (II, 18): Tasaya Esirgenci ol- (I, 292): Korunmaya
kaplmamak, muhta olmak.
kayglanmamak. Etek ekme- (I, 326): Uzaklamamak,
Ende yime- Far. (I, 163): bk. Ende ilgilenmek.
yeme-. Evgr eyle- Far. (I, 349): ncitmek.
Endeye d- Far. (II, 263): Tasaya Evgr it- Far. (I, 331): bk. Evgr eyle-.
kaplmak, kayglanmak. Evgr ol- Far. (I, 354- II, 346):
ncinmek.
140
Evgr olma- Far. (I, 357): Fri eyle- Ar. (II, 50): Uzak tutmak,
ncinmemek. emin olmak.
Eyer ur- (II, 52): Eyerlemek. Fri ol- Ar. (I, 48, 84, 106, 141, 149,
Eyidvir- (II, 139): abucak veya 157, 205, 233, 244, 262,
anszn sylemek. 275, 287, 296, 334, 357- II,
Eylk eyle- (I, 337- II, 205): yi 34, 53, 53, 64, 119, 128,
davranmak, birine yardm 145, 195, 211, 242, 321):
etmek. Sona ermek, tamamlamak.
Eylk a bil- (I, 334): Kendisine Fri ut- Ar. (I, 53, 105, 147, 166- II,
yaplan iyilii unutmamak. 209): Rahat olmak.
Eylk it- (I, 13, 222, 309, 312, 312, Fri-dil it- Ar.+Far. (I, 142):
337- II, 159, 207): bk. Eylk Rahatlatmak.
eyle-. Fri-dil ol- Ar.+Far. (I, 143- II, 154):
Eylkler it- (I, 345): bk. Eylk eyle-. Rahatlamak.
Eymen ol- (I, 18): Korkmak, rkmek. Far- adem idin- Ar. (I, 105):
Ey it- (II, 160, 262, 263, 335): Doru Hizmete komak, ayak
yapmak. pmek.
Ey ol- (II, 262): yi duruma gelmek. Fal it- Ar. (II, 23): Hkme balamak.
Ez vir- Ar. (I, 97): Bunaltmak, F ol- Far. (II, 135, 175): Ortaya
rahatsz etmek.: kmak, oalmak.
Ef- mkft it- Ar. (II, 79): Kat kat Fyide eyleme- Ar. (II, 69, 89, 164,
mkfat vermek. 173, 286): e yaramamak.
Fyide it- Ar. (I, 128): Etki etmek.
F Fyide itme- Ar. (I, 299- II, 9, 84, 187,
Far eyle- Ar. (II, 371): vnmek. 189, 271, 327): Etki
Fiz ol- Ar. (II, 56): Baarmak, etmemek.
korktuundan kurtulmak. Fyide ol- Ar. (II, 358): Yarar olmak
Fri d- Ar. (I, 27, 30, 72, 104, 134, Fyide olma- Ar. (II, 165): Yarar
201, 232, 328- II, 56, 84, olmamak.
324, 353): Alakay kesmek, Fyide ut- Ar. (I, 242): Faydalanmak.
ekilmek.
141
Faiatnk eyle- Ar.+Far. (II, 174): 293, 301, 333, 333, 338):
Rezil etmek. Yksek sesle haykrmak.
Fal it- Ar. (I, 222): Yardm etmek. Feryd ir- Far. (I, 250, 356): Ses, ar
Fed eyle- Ar. (I, 226): Kurban etmek, ulamak.
uruna vermek. Feryd iri- Far. (I, 33, 119, 192, 220,
Fed it- Ar. (II, 114): bk. Feda eyle-. 268, 327- II, 152, 173, 198,
Fed ol- Ar. (I, 357): Urunda 283, 321): bk. Feryd ir-.
verilmek, kurban olmak. Feryd it- Far. (I, 64, 66, 294, 342- II,
Fehm ideme- Ar. (II, 60): Bir yeri veya 100, 147, 185, 263, 269,
eyi ele geirememek. 271, 298, 309, 333, 333,
Fel bulma- Ar. (I, 292): Rahata 341): bk. Feryd eyle-.
ulamak, kurtulmak. Feryd u fin eyle- Far. (II, 119, 180,
Ferat it- Ar. (II, 204): Vazgemek. 294): Yksek sesle
Ferat ol- Ar. (II, 297): Yalnz bararak alamak, inlemek.
kalmak. Feryd u fin it- Far. (I, 16- II, 180,
Ferec bul- Ar. (II, 370, 378): 305): bk. Feryd u fin
Skntdan, kederden eyle-.
kurtulmak. Feryd u zr it- Far. (II, 352): Yksek
Ferdl-ar ol- Ar. (II, 38): sesle alayp szlama.
Zamannn bir tanesi olmak. Feryda vir- Far. (I, 344): Yksek
Fermn l- Far. (I, 231): Hkm sesle barmasna neden
vermek. olmak.
Fermn ut- Far. (I, 91): Ferman Ferzne-i dehr ol- Far.+Ar. (I, 189):
yazmak. Zamannn limi olmak.
Ferrlik eyle- Far. (II, 296): Fesd it- Ar. (I, 296- II, 273): Tecavz
Temizlemek, silmek, etmek.
hrszlamak. Fesda vir- Ar. (I, 6): Kendisini
Feryd eyle- Far. (I, 71, 88, 98, 130, ktle yneltmek.
183, 193, 293, 328- II, 6, 53, Fet eyle- Ar. (I, 288): Bir yeri veya
187, 200, 264, 269, 281, bir eyi ele geirmek.
142
Fet ideme- Ar. (II, 44-45): Bir yeri Fin it- Far. (I, 85- II, 74, 185, 285):
veya bir eyi ele Bararak alamak,
geirememek. inlemek.
Fet it- Ar. (II, 63, 365): bk. Fet eyle- Fikr eyle- Ar. (I, 17, 29, 30, 47-48, 75,
. 181, 245, 279, 304, 330- II,
Fet ol- Ar. (II, 138): Ele geirilmek. 59, 96): Dnmek.
Fetv vir- Ar. (I, 180, 183- II, 154): Fikr ide bala- Ar. (II, 184):
Herhangi bir ilemin veya Dnmeye balamak.
eylemin din kurallarna Fikr idin- Ar. (I, 346- II, 77, 232, 253,
uygun olup olmad 253, 323, 358): bk. Fikr
konusunda konuyla ilgili eyle-.
bilim adamlarnca aklama Fikr it- Ar. (I, 18, 40, 45, 58, 61, 75,
yaplmak; bir iin 90, 110, 245, 315- II, 214,
yaplabilmesi iin yargda 232, 233, 240, 245, 288,
bulunmak. 320): bk. Fikr eyle-.
Fevt itme- Ar. (I, 197): Gecikmemek. Fikrler it- Ar. (I, 61): bk. Fikr eyle-.
Fevt ol- Ar. (II, 265): Gecikmek. Fir ol- Ar. (II, 12): Ayrlmak.
Feza eyle- Ar. (II, 171): bk. Feryd Fitne itme- Ar. (I, 139): Ayaklanmak.
eyle-. Furat bul- Ar. (I, 43, 183- II, 91):
Feza it- Ar. (II, 87): bk. Feryd it-. Uygun, elverili zaman
Fs u fcr itme- Ar. (I, 154): Gnah bulmak.
ilememek. Furat gzet- Ar. (I, 229): Uygun,
Fid eyle- Ar. (II, 321): Kymak, elverili zaman beklemek.
gzden karmak. Furat vir- Ar. (I, 191): Bir ii
Fid it- Ar. (I, 91, 111- II, 173, 240, yapmak iin uygun, elverili
303, 321, 326): bk. Fid art salamak.
eyle-. Fr-mnde ol- Far. (I, 142, 247- II, 3,
Fid ol- Ar. (I, 161, 233- II, 43, 50, 129, 167, 196): Aciz olmak.
154): Urunda yok olmak. Fr-mnde al- Far. (I, 203, 251-
252): Tkenmek, mecali
kalmamak.
143
Frdt it- Far. (I, 355): Holuk Getrvir- (I, 280- II, 50, 245): bk.
vermek, alttan almak. Getirvir-.
Ftr eyleme- Ar. (II, 125): Geveklik Gey ol- (I, 114): yilemek.
etmek. Geyik eyle- (I, 110, 111, 245): Geyik
yapmak.
G Gi ol- (II, 261, 262): Ge olmak,
Geeyoru- (I, 297- II, 369): Gemekte uzun srmek.
olmak. Gide gr- (I, 306): Gitme iini
Gemi ol- (I, 277): Gemek. srdrmek.
Geleci ol- (I, 64): Sz olmak, sz Gide ur- (II, 5): bk. Gide gr-.
edilmek. Gider ol- (I, 96, 292- II, 279): Gitmek.
Gelmez ol- (I, 155): Gelmemek. Gideyoru- (I, 192- II, 78, 309):
Gelmi ol- (II, 17): Gemite gelmek. Gitmekte olmak.
Geliyoru- (I, 205, 321- II, 273): Girn ol- Far. (II, 192): Sert, kat
Gelmekte olmak. olmak.
Gelyoru- (I, 175- II, 98): bk. Geliyoru- Girdek dz- Far. (II, 73): Gerdee
. girilecek yer hazrlamak.
Gerdn eyle- Far. (I, 354): Giriftr eyle- Far. (I, 17, 73- II, 299,
Dndermek, 301): Esir etmek.
Gerek ol- (I, 229- II, 3, 255): Giriftr eyleme- Far. (II, 285): Esir
Gerekmek. etmemek.
Germ ol- Far. (I, 63, 114, 236, 283, Giriftr it- Far. (I, 25, 91- II, 28): bk.
341- II, 246, 250): Scak Giriftr eyle-.
olmak, sk fk olmak. Giriftr ol- Far. (I, 36, 76-77, 110, 118,
Germ-gyendelik eyle- Far. (II, 246): 147, 147, 230, 233, 233,
ark sylemek. 243, 352, 356- II, 69, 186,
Get it- Far. (I, 21): Dolamak. 191, 268, 269, 310, 311,
Getirvir- (II, 133, 357, 357): abucak 312): Tutulmak,
veya anszn getirmek. yakalanmak.
Getrivir- (II, 376): bk. Getirvir-.
144
Giriftr olma- Far. (I, 326): Glini o it- (II, 265): bk. Glin
Tutulmamak, o it-.
yakalanmamak. Glini o ut- (II, 19, 42, 53): bk.
Girz it- Far. (I, 139- II, 39): Kamak. Glin o it-.
Gir ur- (II, 215): Bir ii yapmaktan Gnlne d- (I, 190): bk. Gline
kanmak. d-.
Giryn ol- Far. (II, 152): Alar halde Gli fri ut- (II, 160): Gnl rahat
olmak. olmak.
Giryn zr ol- Far. (I, 253): Alar Gre dur- (I, 158- II, 152): Grme iini
szlar halde olmak. srdrmek.
Girye v zr it- Far. (II, 203): Alayp Gre ur- (I, 32): bk. Gre dur-.
szlamak. Grinmez eyle- (II, 177): Grnmez
Gkek eyle- (I, 248): Gzelletirmek. hle getirmek.
Gkek it- (I, 274- II, 353): bk. Grivir- (II, 195, 279, 309): abucak
Gkek eyle-. veya anszn grmek,
Gnder - (I, 12, 78, 150, 227, 322- hacetini gidermek.
II, 240, 258): Uurlamak Grmez ol- (II, 322): Grmemek.
iin dar kmak. Grmi ol- (II, 132): Gemite
Glin o it- (I, 55): Birinin dileini grmek.
yerine getirerek onu Grr olma- (II, 305): bk. Grmez ol-.
sevindirmek. Gsterivir- (II, 138): abucak veya
Glinde yir eyle- (II, 112): Gnlnde anszn gstermek.
iz brakmak. Gtribil- (I, 170): Getirmeye gc,
Glinde yer it- (I, 334): bk. Glinde kabiliyeti olmak.
yer eyle-. Gz dik- (II, 70): Bir eyi ele geirme
Gline d- (I, 127): Heves duymak, isteine kaplmak.
arzulamak. Gzden dr- (I, 56): Bir kii veya
Gline oru d- (II, 187, 215): nesnenin deerini yitirtmek.
Endielenmek, korkmak. Gzi al- (II, 192): Uyanmak.
Glini gtr- (I, 92): Umudunu Gzi d- (I, 29, 209): Grmek, gz
kesmek. gze gelmek.
145
Gzi sr- (II, 186): Bir kimseyi Gmna d-Far. (I, 23, 60- II, 181,
tanyacak gibi olmak. 312): phelenmek,
Gzine aru gel- (II, 302): Karsna kukulanmak.
kmak, rastlamak. Gnh it- Far. (I, 325- II, 177, 273):
Gzleri dol- (II, 74): Alayacak kadar Gnah ilemek
duygulanmak. Gd eyle- Far. (I, 244): Amak.
Gzleri ya getr- (I, 89): Alamak. Gde ol- Far. (II, 263): Almak, rast
Gzsz ol- (II,189, 189, 194, 195): gitmek.
Gz olmamak. Gvh ol- Far. (II, 58, 58): Tank
Gz d- (II, 207): Birini veya bir olmak.
eyi sevmek, almay ok Gyeg idin- (II, 367): Damat olarak
istemek. almak, kzn vermek.
Gzni uyu al- (I, 332): Uyumak.
G ol- Far. (I, 119): Kulak kesilmek,
dinlemek. adr eyleme- Ar. (II, 173): Vefaszlk
Gyendelik eyle- Far. (I, 341): ark etmemek.
sylemek. adr it- Ar. (I, 89- II, 124): Vefaszlk
Gft ol- Far. (I, 260): Konumak. etmek.
Gm eyle- Far. (II, 233): ldrmek. fil bul- Ar. (I, 121, 297):
Gm-rh ol- Far. (I, 272): Yolunu Umulmadk, beklenmedik
armak. bir zamanda yakalamak.
Gmn eyleme- Far. (I, 274, 340): fil d- Ar. (II, 126, 159): Unutmak,
phelenmek, dikkatsiz davranmak.
kukulanmak.. fil olma- Ar. (II, 125, 155, 204):
Gmn it- Far. (II, 7): bk. Gmn eyle- Uyank bulunmamak.
. ib ol- Ar. (I, 273- II, 44):
Gmn itme- Far. (I, 336): Kaybolmak.
phelenmemek, ala it- Ar. (II, 330): Yanl yapmak.
kukulanmamak. ala itme- Ar. (II, 47): Yanl
yapmamak.
146
alebe eyle- Ar. (I, 30, 342- II, 68, aret ol- Ar. (II, 280, 284):
202): Galip gelmek, Yamalanmak.
basmak. arb ol- Ar. (II, 354): Yabanc olmak.
alebe it- Ar. (II, 7, 100, 111, 271): arb olma- Ar. (I, 199): Tuhaf
bk. alebe eyle-. olmamak.
alebe op- Ar. (I, 75): Grlt ar eyle- Ar. (I, 175): Bomak,
kopmak, sz yaylmak. ziyadesiyle vermek.
alebe ol- Ar. (II, 301): Grlt ar eyleme- Ar. (II, 314):
olmak. Bomamak, ziyadesiyle
lib ol- Ar. (I, 93, 133, 234, 309- II, vermemek.
21, 49, 358): Yenmek, ar it- Ar. (I, 110- II, 313, 314): bk.
oalmak. ar eyle-.
am yi- Ar. (II, 68): znt duymak. ar ol- Ar. (I, 93, 137, 139, 191,
am yime- Ar. (II, 15, 123, 127, 154, 258, 343- II, 19, 74, 90, 90,
214, 232): znt 156, 186, 192, 198, 206,
duymamak. 213, 213, 287, 319):
am-gn ol- Ar.+Far. (II, 54, 174, Boulmak.
179): Kederli, zntl ar olma- Ar. (I, 96, 181):
olmak. Boulmamak.
am-gsrlik it- Ar.+Far. (I, 353): ava it- Far. (II, 285): Kavga etmek,
Dertlemek. dvmek.
amn yi- Ar. (II,75): bk. am yi-. ava ol- Far. (II, 175): Kavga olmak.
ammzl eyle- Ar. (I, 203): ava - Far. (II, 39): Bir kiiyle
Kovuculuk yapmak, topluca dvmek, bir
ispiyonlamak. kiiye topluca saldrmak.
amnk ol- Ar.+Far. (I, 116, 334- II, av u alebe it- Ar. (II, 22):
56, 81, 83, 87, 89, 96, 109- Bastrmak, okluk olmak.
II, 110): bk. am-gn ol-. ayb ol- Ar. (I, 270): Kaybolmak,
an it- Ar. (II, 300): Zenginlemek. grnmez olmak.
an ol- Ar. (II, 261): Zengin olmak. ayb ol- Ar. (I, 283): bk. ayb ol-.
147
yb olma- Ar. (I, 342): 107, 111, 112, 157, 174,

Kaybolmamak, grnmez 179, 182, 216, 230, 241,
olmamak. 272, 279): bk. Helk eyle-.
yib ol- Ar. (I, 53, 249-II, 118, 164): Helk itme- Ar. (I, 111): ldrmemek,
bk. ayb ol-. mahvetmemek.
az it- Ar. (II, 143): Din iin Helk ol- Ar. (I, 95, 144, 166, 167,
kfirlerle savamak. 177, 178, 181, 194, 255,
aab it- Ar. (I, 6): fkelenmek. 256, 256, 271, 272, 333,
rv it- Far. (I, 144, 192, 332- II, 334- II, 50, 55, 62, 81, 90,
321): lk atmak, 174, 179, 179, 186, 242,
barmak. 319, 323, 370): lmek,
ul-y m eyle- Ar. (II, 9): Hcum mahvolmak.
etmek, saldrmak. Hem-rh ol- Far. (II, 191, 342, 343,
ul-y m it- Ar. (I, 17): bk. ul-y 343): Yolda, yol arkada
m eyle-. olmak.
usl eyle- Ar. (II, 226, 227): Bo Hem-sn ol- Far. (I, 144): Dost,
abdesti almak. srda olmak.
usl it- Ar. (II, 121): bk. usl eyle-. Hem-r ol- Far. (II, 81): St kardei
usl itmi ol- Ar. (I, 65): bk. usl olmak.
eyle-. Heves d- Ar. (II, 214): Bir eye kar
istek duymak, eilimli
H olmak.
Hay it- Far. (I, 339): Hcum etmek. Heves it- Ar. (I, 116- II, 40, 135, 250,
Hedef ol- Ar. (II, 43): Ho olmayan 255, 355): bk. Heves d-.
herhangi bir davrana Heves itme- Ar. (II, 92): Bir eye kar
uramak. istek duymamak, eilimli
Helk eyle- Ar. (I, 178, 265, 271, 309, olmamak.
327, 343- II, 89, 195): Heves-i ars it- Ar.+Far. (II, 352):
ldrmek, mahvetmek. Gelinin arzusunda olmak.
Helk it- Ar. (I, 119, 243, 270, 316,
330- II, 69, 72, 85, 85, 105,
148
Heves-i sefer-i Kabe ol- Ar. (I, 322): kimlik eyle- Ar. (II, 310): Hkm
Kabeye sefer isteinde vermek, hkimlik yapmak.
olmak. kime ol- Ar. (I, 79): Bir bayann
Hevesi d- Ar. (II, 11, 225): bk. hakim olmas.
Heves d-. a- obet ol- Ar. (I, 358):
Hezr ol- Far. (II, 113, 252): Binlerce Arkadalktan doan bir hak
olmak, artmak. olmak.
Himmet bala- Ar. (II, 58): Yardmn andan gel- Ar. (I, 92): Yenmek,
beklemek. cn almak veya cezasn
Hcm it- Ar. (II, 146): Saldrmak. vermek.
l ol- Ar. (II, 253): Bir eyler olmak.
all eyle- Ar. (II, 218): Halletmek,
abs it- Ar. (I, 60, 131, 135): zm bulmak.
Hapsetmek. all idivir- Ar. (II, 218): abucak
abs-i ebed it- Ar. (I, 317): Ebediyen veya anszn halletmek.
hapsetmek. amiyyet it- Ar. (I, 200): Gayret
acc it- Ar. (II, 284): Hacca gitmek. etmek.
cet dile- Ar. (I, 80- II, 227): stekte aml it- Ar. (I, 263): Nisbet etmek,
bulunmak. yorumlamak, dnmek.
cet grivir- Ar. (II, 201): abucak aml itme- Ar. (II, 79): Nisbet
veya anszn ihtiyacn etmemek, yorumlamamak,
karlamak. dnmemek.
cet ol- Ar. (II, 3, 121): Gerekmek. amle it- Ar. (II, 128): Saldrmak.
cib idin- Ar. (I, 153): Padiah amle l- Ar. (I, 317- II, 40): bk.
maviri olarak almak. amle it-.
di ol- Ar. (II, 123): Ortaya kmak, amall it- Ar. (I, 23): Para karl
meydana gelmek. yk tamak.
k eyle- Far. (I, 14): Toprak etmek. ammllik it- Ar. (II, 43): bk.
kim eyle- Ar. (I, 154- II, 185): amall it-
Hkimiyetine brakmak, arm ol- Ar. (I,12, 170- II, 3): Yasak
gzetimine vermek. olmak.
149
areket eyle- Ar. (II, 153, 160): 201, 221, 378): Meydana
Harekete gemek. gelmek, gereklemek.
areket it- Ar. (I, 132, 198, 214, 353- l olma- Ar. (I, 208, 215, 275- II,
II, 89, 233, 237, 245, 274, 195): Meydana gelmemek,
365): Kprdamak, hareket gereklememek.
etmek. l olm ol- Ar. (I, 217): Gemite
areketler eyle- Ar. (I, 357): oka meydana gelmi olmak.
kprdamak, hareket etmek. ar ol- Ar. (II, 1): Toplanmak.
ar ol- Ar. (I, 275- II, 148, 306): avle eyle- Ar. (I, 133): Uzatmak.
Tamahkr olmak. avle it- Ar. (II, 241): bk. Batrmak,
ar ol- Ar. (II, 151): Yanmak. sokmak.
ar olma- Ar. (I, 96): Yanmamak. avle l- Ar. (I, 11- II, 321): Atmak,
ased it- Ar. (I, 284): Kskanlk gndermek.
etmek, ekememek. ayf it- Ar. (II, 270): Zulmetmek.
l eyle- Ar. (I, 154, 166, 182, 252, ayf ol- Ar. (II, 280): Yazk olmak.
282- II, 38): Kazanmak, ayf yi- Ar. (II, 369): Piman olmak.
elde etmek. ayme ur- Ar. (I, 19): adr kurmak.
l ideme- Ar. (II, 87): Kazamamak, ayrn al- Ar. (I, 31- II, 41, 43, 240):
elde edememek. ok beenmek.
l idivir- Ar. (II, 95): abucak veya ayrn ol- Ar. (I, 10, 18- II, 55, 248,
anszn kazanmak, elde 344): bk. ayrn al-.
etmek. ayrn u ciz ol- Ar. (II, 43):
l it- Ar. (I, 158, 158, 161, 181, armak ve gc
181, 181, 202, 323, 335- II, yetmemek.
1, 40, 43, 86, 130, 199, 244, ayret gster- Ar. (I, 76): Taaccp
368, 369): bk. l eyle-. etmek, armak.
l l- Ar. (I, 39, 80, 335- II, 128): aer eyle- Ar. (II, 158): Kanmak.
bk. l eyle-. r dut- Ar. (II, 202): Her zaman
l ol- Ar. (I, 1, 79, 96, 96, 139, 166, yannda bulundurmak;
217, 235, 285, 323, 346, hemen kullanabilecek
359- II, 67, 107, 160, 173, durumda bulundurmak.
150
r eyle- Ar. (I, 85, 114, 149, 271, rfet ol- Ar. (II, 355): Geinmek iin
346- II, 22, 79, 84, 167, 176, bir i bulmak.
187, 234): Huzura getirmek. m eyle- Far. (I, 51): fkelenmek.
r gel- Ar. (I, 45, 272- II, 57): ikyt it- Ar. (I, 281): Hikye
Huzura gelmek. anlatmak.
r idivir- Ar. (II, 189): abucak ikyet eyle- Ar. (I, 13, 79- II, 101):
veya anszn hazrlamak. bk. ikyt it-.
r it- Ar. (I, 9, 56, 103, 272, 304- ikyet it- Ar. (I, 24, 94, 107, 143,
II, 11, 13, 359): Hazrlamak. 207, 228- II, 238):
r l- Ar. (I, 276- II, 149, 188): bk. Anlatmak, hikye anlatmak.
r it-. ikyet syle- Ar. (I, 314): Karlkl
r ol- Ar. (I, 33, 182, 198- II, 14, hikye anlatmak.
28, 55, 59, 72-73, 172, 203, le bala- Ar. (II, 153): By
211, 235, 260, 261, 292, yapmak.
373): Hazrlanmak. le dz- Ar. (II, 49): are bulmak.
r ut- Ar. (I, 278): bk. r dut-. le eyle- Ar. (II, 299): Aldatmak.
ell eyle- Ar. (II, 296, 345, 345, imyet it- Ar. (II, 181, 272):
346): zerinde hibir hak Kollamak, korumak.
iddia etmeksizin isb eyle- Ar. (II, 294): Hesap etmek.
balamak. isb ol- Ar. (II, 338): Hesaplanmak.
ell it- Ar. (II, 296, 345): bk. ell umet it- Ar. (I, 230): Dmanlk
eyle-. etmek, husmet beslemek.
ell ol- Ar. (I, 73- II, 54, 264, 312, ur ol- Ar. (II, 178): Huzurlanmak,
344): 1. Yaplmasnda ya da rahat olmak.
kullanlmasnda dinen ccet eyleme- Ar. (I, 264): Delil
saknca bulunmamak; 2. gstermemek.
Haram olmamak. ccet it- Ar. (I, 217): Delil
ell-zdel it- Ar.+Far. (II, 222): gstermek.
Doru, drst olmak, ccet ol- Ar. (II, 32): Senet, vesika
sznn eri olmak. olarak kullanmak.
151
cre dzet- Ar. (I, 7): Kalacak yer, aber ol- Ar. (I, 20, 50, 115, 198, 253,
oda hazrlamak. 308, 314- II, 8, 29, 63, 70,
km eyle- Ar. (I, 41, 92, 219- II, 23, 75, 79, 81, 88, 113, 293,
373): 1. dare etmek; 2. 299): Haber verilmek,
Karar vermek, yargda bildirilmek.
bulunmak. aber or- Ar. (II, 97): Bilgi
km it- Ar. (I, 129, 293- II, 22, 22, alveriinde bulunmak.
22, 22, 307, 341, 368, 368, aber vir- Ar. (I, 8, 15, 16, 24, 28, 39,
369): bk. km eyle-. 57, 75, 84, 94, 134, 151,
km sr- Ar. (II, 341): yice 159, 172, 173, 178, 191,
dndkten sonra bir 196, 198, 202, 215, 225,
karara varmak. 249, 254, 289, 290, 295,
r ol- Ar. (I, 102): Kle olmamak. 322- II, 29, 38, 66, 85, 94,
rmet eyle- Ar. (I, 210, 286, 316- II, 97, 109, 120, 138, 162, 183,
173): Sayg gstermek. 212, 246, 279, 299, 308,
rmet it- Ar. (I, 358): bk. rmet 314, 321, 325): Bildirmek,
eyle-. haber ulatrmak.
aberdr it- Ar.+Far. (I, 143):
Bilgilendirmek.
aber al- Ar. (II, 101): renmek, aberdr ol- Ar.+Far. (II, 331):
bilgi edinmek. Bilgilenmek.
aber bilivir- Ar. (I, 220): abucak aclet ol- Ar. (I, 63- II, 16):
haber vermek, bildirmek. Utanmak.
aber eyle- Ar. (I, 239, 271, 311): acl d- Ar. (II, 17): Utanmak.
Haber vermek, bildirmek. acl it- Ar. (II, 266): Utandrmak.
aber gnder- Ar. (I, 327): Herhangi acl ol- Ar. (I, 185, 322- II, 16, 63,
bir arala bildirmek. 66, 205, 209, 214, 232,
aber it- Ar. (I, 114, 116, 210- II, 81, 312): Mahcup olmak.
111, 247, 269, 284, 286, f ol- Ar. (I, 180): Gizli olmak.
368): bk. aber eyle-.
152
al bul- Ar. (I, 36, 296- II, 30, 72, alvete o- Ar. (I, 41): Huzuruna
93, 130, 185, 199): armak.
Kurtulmak, selamete ermek. m ol- Far. (I, 148- II, 85, 199):
al eyle- Ar. (II, 101, 162, 286): Susmak.
Kurtarmak. ancer art- Ar. (I, 30): bk. Ba ek-
al it- Ar. (I, 17, 140, 231- II, 102, .
102, 127, 201, 269): bk. andn ol- Far. (I, 266- II, 162):
al eyle-. Sevinmek, sevinli olmak.
al itme- Ar. (II, 152): andn-leb ol- Far. (I, 80): Gler
Kurtarmamak. yzl olmak.
al ol- Ar. (I, 100- II, 157): arb d- Ar. (I, 59-60): Bitkin,
Kurtulmak. perian olmak, kt duruma
al vir- Ar. (I, 77, 141- II, 326): dmek.
Kurtulua ulatrmak. arb eyle- Ar. (I, 33): Ykmak, tahrip
alel gel- Ar. (II, 189): Zarar gelmek, etmek.
bozulmak. arb it- Ar. (I, 6, 85, 278- II, 111,
alel gelme- Ar. (II, 365): Zarar 369): bk. arb eyle-.
gelmemek, bozulmamak. arb ol- Ar. (I, 16, 20, 59- II, 125,
ala eyle- Ar. (I, 307): Toparlamak. 134, 228, 242, 307, 368,
l olma- Ar. (I, 103): Geri 369, 370): Mahvolmak.
durmamak. arb olma- Ar. (II, 309):
alvet eyle- Ar. (I, 285- II, 28, 283): Mahvolmamak.
Yalnz brakmak, arbllar eyle- Ar. (I, 57): Yanl
tenhalatrmak. iler yapmak.
alvet it- Ar. (II, 302): Yalnz kalmak. arc-gr idin- Ar.+Far. (II, 78):
alvet al- Ar. (I, 259, 359): Bk. Haraca balamak, bir
alvet it-. kimseyi belli zamanlarda
alvet ol- Ar. (I, 64- II, 114, 373): bk. kendisine para vermeye
alvet it-. zorlamak.
alvet-i obet it- Ar. (I, 47): Babaa arc eyle- Ar. (I, 149, 155- II, 24):
sohbet etmek. Harcamak.
153
arc it- Ar. (I, 170, 288- II, 24, 25, atun ol- (II, 297): E olmak.
219, 220): bk. arc eyle-. av idin- Ar. (II,86): Kendi
arc ol- Ar. (I, 57, 169- II, 338): zengiliine ortak etmek.
Harcanmak. ayl bala- Ar. (I, 234):
arclar eyle- Ar. (II, 259): Gereklemesi istenen,
Harcamalarda bulunmak. zlenen eyi dnmek.
eyle- Ar. (II, 53): Bir eyi kendi ayl ol- Ar. (II, 253): stenen eyin
mal yapmak. gzde canlanmas.
it- Ar. (II, 52): bk. eyle-. ayr ol- Ar. (I, 161- II, 3, 38, 44): yi
idin- Ar. (I, 295): Bir eyi kendi olmak, hayrl olmak.
mal olarak kullanmak. ayrat vir- Ar. (II, 115): Hayrda
aml it- Ar. (II, 271): Dmanlk bulunmak.
etmek. m eyle- Far. (I, 254- II, 35, 243):
am olma- Ar. (I, 256): Dman fkelenmek.
olmamak. m it- Far. (I, 24, 150- II, 44, 99,
asta ol- Far. (I, 103, 219, 278- II, 21, 315): bk. m eyle-.
110, 354): Hastalanmak. ynet eyleme- Ar. (II, 173): hanet
asta-dil ol- Far. (I, 146): zlmek. etmemek, vefaszlk
asta-r ol- Far.+Ar. (I, 103): etmemek.
zlmek, perian olmak. ynet ideme- Ar. (I, 357): hanet
a eyle- Ar. (I, 48- II, 249): Yanl edememek, vefaszlk
yapmak. edememek.
a gelme- Ar. (I, 164): Herhangi bir ynet it- Ar. (I, 186): hanet etmek,
yanl olmamak. vefaszlk etmek.
a it- Ar. (II, 56, 308): bk. a ilf it- Ar. (II, 267, 341): Kar
eyle-. gelmek, muhalefet olmak.
a l- Ar. (I, 259, 259): bk. a ilf itme- Ar. (I, 221- II, 45): Kar
eyle-. gelmemek, muhalefet
trndan git- Ar. (II, 330): Unutmak, etmemek.
aklndan kmak. ilf olma- Ar. (II, 141): Zt olmak.
atun idin- (I, 67): E olarak almak.
154
ilfet it- Ar. (I, 187): Hkmetmek, imet it- Ar. (I, 7, 7-8, 8, 12, 12, 55,
idare etmek. 63, 66, 67, 87, 90, 91, 92,
ilat vir- Ar. (I, 237, 359- II, 113): 94, 104, 112, 115, 129, 137,
Kaftan giydirmek. 149, 173, 198, 200, 216,
re it- Far. (I, 9): Karartmak. 216, 231, 235, 272, 276,
re ol- Far. (II, 253): Kt olmak. 292, 308, 311, 315, 334,
re v med ol- Far.+Ar. (I, 258): 340, 341, 342- II, 4, 5, 33,
Kt olmak, korkmak, 55, 115, 128, 159, 159, 163,
rkmek. 172, 238, 238, 238, 239,
tendr ol- Far. (I, 325): Kendine 262, 290, 303, 324, 333,
iyi bakmak, dikkat etmek. 366, 366): bk. izmet eyle-.
tendrlik it- Far. (II, 103): Kendine imet l- Ar. (I, 15, 309- II, 3, 281):
iyi bakmak, iyi olmak. bk. izmet eyle-.
itb eyleme- Ar. (I, 300): imetde ol- Ar. (I, 141): Birinin
Sylememek. yannda almak, ilerini
imet eyle- Ar. (I, 7, 33, 33, 41, 50, yapmak.
60, 69, 70, 84, 94, 105, 108, imetinde ol- Ar. (I, 130, 154): bk.
111, 129, 133, 141, 149, imetde ol-.
150, 152, 160, 174, 190, imetkr ol- Ar.+Far. (I, 141):
194, 233, 233, 238, 262, Hizmeti olmak.
262, 265, 269, 292, 322, imetkr-ekl ol- Ar.+Far.+Ar. (II,
325, 325, 333, 336, 339, 48): Hizmet hlinde olmak.
357- II, 15, 28, 30, 30, 56, imetler eyle- Ar. (I, 147, 185): bk.
58, 68, 114, 149, 159, 161, izmet eyle-.
161, 189, 246, 249, 252, imetler it- Ar. (I, 70): bk. izmet
367): grmek, almak. eyle-.
imet gster- Ar. (I, 75, 351): Birine n dk- Far. (I, 8): lme yol
hizmet etmek, yardm amak, cana kymak.
etmek. or u ell l- Far.+Ar. (I, 190):
imet idegel- Ar. (I, 70): Uzun Baya, deersiz duruma
sredir i grmek, almak. drmek..
155
or ut- Far. (I, 212): Birine kar o ol- Far. (I, 39, 54, 71, 87, 94, 101,
kmseyici, incitici 130, 136, 212, 222, 244,
davranlarda bulunmak. 281, 298, 310, 328, 340- II,
o dut- Far. (I, 95): Birine iyi ve 48, 64, 70, 88, 95, 114, 148,
sevecenlikle davranmak. 163, 177, 178, 178, 186,
o eyle- Far. (I, 86, 238- II, 94, 156): 187, 200, 232, 232, 267,
Ho tutmak. 321, 335, 337, 359): 1. Hoa
o gel- Far. (I, 27, 69, 70, 77, 78, gitmek; 2. Rahat olmak,
105, 108, 138, 138, 160, huzura kavumak; 3.
192, 198, 206, 216, 262, yilemek.
263, 264, 350- II, 4, 45, 45, o olma- Far. (I, 114): Rahat
45, 70, 84, 86, 113, 115, olmamak, huzura
143, 155, 159, 198, 214, kavumamak.
214, 223, 225, 230, 231, o ut- Far. (I, 33, 40, 54, 71, 74, 77,
245, 255, 297, 322, 324, 129, 163, 166, 166, 178,
331, 332, 334, 357, 373): 1. 180, 184, 189, 210, 276,
Hoa gitmek; 2. Ho 295, 298, 298, 308, 311,
gelmek. 339, 341, 341- II, 19, 42, 46,
o gelme- Far. (I, 57, 57, 185, 190): 53, 123, 126, 127, 132, 137,
1. Hoa gitmemek; 2. Ho 147, 156, 157, 159, 159,
gelmemek. 185, 198, 198, 207, 250,
o gr- Far. (I, 21, 32, 158, 282): 256, 314): bk. o dut-.
Gcenilecek veya karlk o-dil ol- Far. (I, 302- II, 86, 113):
gelinecek bir davran Sevinli olmak.
hogr ile karlamak, o-vat ol- Far.+Ar. (I, 78, 254, 258,
anlayla karlamak, kusur 360- II, 47, 101, 269, 378):
saymamak. Huzurlu olmak.
o it- Far. (I, 77, 139- II, 152, 157): oa ol- Far. (II, 354): yi olmak,
yi yapmak. iyilemek.
o itme- Far. (I, 134): yi yapmamak. ond eyle- Far. (II, 354): Memnun
etmek.
156
ond ol- Far. (I, 70- II, 27): ube o- Ar. (I, 45- II, 235): Nikh
Memnun olmak. duas okumak.
b ol- Far. (I, 117- II, 263): Gzel ur it- Ar. (I, 62): Hatrlanmak.
olmak. I
b-r ol- Far. (II, 81): Gzel yzl Ira eyle- (II, 165): Uzaklatrmak.
olmak. Ira it- (II, 179): bk. Iraeyle-.
umr ol- Ar. (II, 252): Sersem, Ira bra- (II, 198): Uzakta tutmak,
sarho olmak. kendisinden mahrum etmek.
urd ol- Far. (II, 213): Krlmak, Ira d- (I, 217- II, 329): Uzak
hurda olmak. olmak, uzakta bulunmak.
urrem ol- Far. (I, 55, 56, 148, 189, Ira eyle- (I, 254, 345): bk. Ira eyle-.
189, 234, 266, 270- II, 41, Ira ut- (II, 165, 167, 172, 316): Uzak
62, 66, 72, 98, 124, 134, tutmak, yanna
149, 149, 151, 162, 213, yaklatrmamak; aklna
220, 230, 234, 260, 276, getirmemek.
302, 306, 321): 1. Mutlu I-bzl it- Ar+Far. (I, 208):
olmak; 2. Gzel olmak. Sevimek, oynamak.
urrem u andn ol- Far. (I, 61, 157): Iyl idin- Ar. (I, 295): Bakmak, aileye
mutlu, sevinli olmak. bakmak.
urrem-dil ol- Far. (I, 80- II, 74): Irb eyle- Ar. (II, 160): Hareket
Sevinli olmak. etmek.
ursend ol- Far. (II, 88, 283): 1. Irba d- Ar. (II, 185): Sknt,
Kanaat etmek; 2. Sevinmek. eziyet iinde olmak.
strl it- Far. (II, 59, 108, 115,
358): stemek, evlenmek
istemek, dnr olmak. de eyle- Ar. (II, 60): Tekrarlamak.
umet it- Ar. (I, 243): Dmanlk bdet eyle- Ar. (II, 171): badet
etmek, dmanlk beslemek. etmek.
uk ol- Far. (II, 186, 187): Kurumak, bdet ider gr- Ar. (I, 194): badet
ilemez olmak. eder hlde bulmak.
157
bdet it- Ar. (I, 196- II, 134, 137, cr it- Ar. (II, 337): Bir ii yerine
139, 153): bk. bdet eyle-. getirmek.
bdet l- Ar. (I, 194): bk. bdet er o- (I, 39): eri davet etmek.
eyle-. ine od d- (II, 173): Byk bir ac
bret ol- Ar. (II, 235): Ders olmak. ve zntnn etkisi altna
bret ut- Ar. (I, 57, 134, 344- II, 9, girmek.
126, 274): Ders almak. mi ol- (II, 266): Gemite imek.
brete bat- Ar. (I, 25): oka ibret ddet ut- Ar. (II, 118): Bir kadnn
almak. kocas ldkten veya
bret-i lemiyn ol- Ar. (I, 101): kocasndan boandktan
Herkese ders olmak. sonra tekrar evlenebilmesi
bret-i al eyle- Ar. (II, 126): Halka iin beklemesi.
ibret, ders olarak gstermek. debir- (I, 305): abucak veya anszn
bl it- Ar. (II, 367, 369): Hkmsz bir ii yapmak.
brakmak. deyoru- (II, 299): Bir ii yapmakta
btil it- Ar. (I, 275- II, 37, 179): olmak.
Yalvarmak. divir- (II, 264): bk. debir-.
cbet ol- Ar. (II, 196): Kabul olmak. frz idivir- Ar. (II, 259-260): abucak
cbet it- Ar. (I, 283): Kabul etmek, veya anszn ayrmak.
rza gstermek. a eyle- Ar. (I, 113): Kuatmak,
czet al- Ar. (II, 257): zin, onay sarmak.
almak. sn eyle- Ar. (I, 310- II, 180):
czet buyur- Ar. (II, 46): zin, onay yilikte bulunmak,
vermek. ltfetmek.
czet ol- Ar. (I, 262- II, 46): zin, sn it- Ar. (I, 121, 266, 310- II, 329):
onay verilmek. bk. sn eyle-.
czet olma- Ar. (II, 240): zin, onay sn itme- Ar. (II, 214): yilikte
verilmemek. bulunmamak, ltfetmemek.
czet vir- Ar. (II, 10, 66): zin, onay sn ol- Ar. (I, 83): yilik gelmek.
vermek. sn- am ol- Ar. (II, 244): oka
cbr it- Ar. (I, 327): Zorlamak. iyilik etmek, ltfetmek.
158
ss it- Ar. (II, 23): Koklamak. b eyle- Ar. (II, 305): Satn alarak
ticc it- Ar. (I, 212): Kullanmak. elde tutmak.
htid olma- Ar. (II, 49): Hidayete krm eyle- Ar. (I, 229, 262, 286, 352-
ermemek, Allahn yoluna II, 47, 218): 1. Arlamak,
girmemek. sayg gstermek; 2. ltifat
tirm it- Ar. (II, 290, 349): Sayg olarak bir eyler vermek.
gstermek. krm it- Ar. (I, 60, 153, 226, 323- II,
tirz it- Ar. (II, 281): Saknmak, 165, 165, 256, 282): bk.
ekinmek. krm eyle-.
tirz itme- Ar. (II, 217): rr eyle- Ar. (II, 187): Kabul etmek.
Saknmamak, ekinmemek. rr eyleme- Ar. (II, 9): Kabul
tiyr eyle- Ar. (II, 86, 87, 212): etmemek.
Semek. rr it- Ar. (I, 239, 333- II, 52, 234):
tiyr gr- Ar. (I, 309): Uygun bk. rr eyle-.
grmek, semek. rr itme- Ar. (II, 312): bk. rr
tiyr it- Ar. (I, 5, 52, 97, 226, 272, eyleme-.
304, 331- II, 3, 5, 45, 45, lc eyle- Ar. (II, 244): la tedavisi
119, 171): bk. tiyr eyle-. uygulamak.
tiy eyle- Ar. (II, 157, 347): Tedbir lm eyle- Ar. (II, 176): Haber
li olmak. vermek.
tiy it- Ar. (I, 139- II, 346): lm it- Ar. (I, 276- II, 14, 46, 210):
1.Tedbirini almak; 2. bk. lm eyle-.
Kontrol etmek. ledivir- (I, 20): abucak veya anszn
y it- Ar. (II, 117): Geceyi ibadetle iletmek.
geirmek. ler ut- (I, 251): Bir eyi oka
r it- Ar. (I, 131): armak. yapmak.
kb itme- Ar. (II, 206): Azab, eziyet letmi ol- (I, 340): Gemite
etmemek. ulatrmak.
met it- Ar. (I, 163): 1. Bir yerde lteyoru- (II, 343): Ulatrmakta olmak.
oturmak; 2. Namaz klmak. ltic it- Ar. (II, 153): Snmak.
159
ltift itme- Ar. (II, 54): lgi nyet eyle- Ar. (II, 49): Yardm
gstermek. etmek, iyilik etmek.
ltims it- Ar. (I, 275): Rica etmek. nyet ol- Ar. (I, 150): Yardm olmak,
mret idivir- Ar. (II, 370): abucak iyilik olmak.
veya anszn bir eyler ina nyet it- Ar. (I, 230, 276, 307, 317):
etmek. bk. nyet eyle-.
mretler it- Ar. (II,37): Yaplar ina nyetler it- Ar. (I, 6): oka yardm
etmek. etmek, iyilik etmek.
mn ol- Ar. (II, 353): bk. Emn ol-. ncir itme- Ar. (II, 49): Yuva
mkn ol- Ar. (II, 74): mkn, g, yapmamak.
frsat olmak. nkr eyle- Ar. (I, 230, 230, 240):
ml it- Ar. (I, 96): Birine syleyip Kabul etmemek.
yazdrmak. nkr it- Ar. (I, 5, 240- II, 32): bk.
mtin eyle Ar. (II, 39): Kanmak. nkr eyle-.
m it- Ar. (II, 236, 320): mzalamak. nkr itme- Ar. (II, 32): Kabul etmek.
nd eyleme- Ar. (II, 103): Ayak nsf it- Ar. (II, 33): Acmak.
dirememek, direnmemek. nf vir- Ar. (II, 10): Acmak,
nm eyle- Ar. (I, 168, 227, 313- II, merhamet etmek.
334): 1. Balamak; 2. nfa gel- Ar. (I, 311): Acmasz ve
hsanda bulunmak. haksz tutumdan
nm it- Ar. (I, 153- II, 48, 302): bk. vazgemek.
nm eyle-. nd it- Ar. (II, 253): iir yazmak.
nm ol- Ar. (I, 83): yilik, yardm ntim al- Ar. (I, 47, 49): almak.
edilmek. ntim eyle- Ar. (I, 48): bk. ntim
nm- m eyle- Ar. (II, 377): oka al-.
ihsanda bulunmak, iyilik ntim it- Ar. (I, 213): bk. ntim al-
etmek. .
nmlar eyle- Ar. (II, 249): hsanlar, ntim itme- Ar. (I, 319):
iyilikler etmek. almamak.
nmlar it- Ar. (I, 167- II, 14): bk. ntir ek- Ar. (II, 25): Skntl bir
nmlar eyle-. bekleyi iinde olmak.
160
rz eyle- Ar. (I, 155): Yz evirmek. stibd it- Ar. (I, 291- II, 373): Uzak
rz it- (I, 222, 233): bk. rz eyle-. grmek, inandrc
rie gr- (I, 295): Erimek, nail bulmamak.
olmak. stibat it- Ar. (II, 65): Mbah kabul
rii gel- (I, 195): Beklenmedik etmek.
zamanda gelmek. stifde it- Ar. (I, 55): Yararlanmak.
ri gel- (I, 147): bk. rii gel-. stifsr eyle- Ar. (I, 37): Sormak.
r it- Ar. (I, 222): Sunmak. stifsr ideme- Ar. (I, 319): Mana
bt eyle- Ar. (I, 320): Kantlamak. karamamak.
bt it- Ar. (I, 213): bk. bt eyle-. stifr eyle- Ar. (II, 310): Tevbe
bt itme- Ar. (II, 214): etmek.
Kantlamamak. stil it- Ar. (II, 362): Kendine
rf itme- Ar. (I, 155): Savurganlk semek.
etmemek. stihz itme- Ar. (I, 51): Alay etmek.
ssi eyle- (I, 150): Bir eye sahibi stimet ut- Ar. (II, 21): Bir lkenin
etmek. ynetiminin uzun sre
ssi ol- (II, 98): Sahip olmak. birinin elinde olmak ve o
std itmi ol- Ar. (I, 74): Alm satm lkeyi dorulukla
yapmak. ynetmek.
ster ol- (II, 237): steyici olmak, stibl it- Ar. (I, 14, 37, 85, 101, 98,
talepkr olmak. 216, 222, 326- II, 75, 113,
stey - (II, 310): Bir ey istemek 244): Karlamak.
iin kmak. stikf it- Ar. (I, 173- II, 12):
stey gel- (I, 81, 86, 111, 250, 271- II, Anlamak.
111): stemek iin gelmek. stim it- Ar. (I, 94): itmek.
stey git- (I, 225- II, 24, 47, 67, 91, stiml it- Ar. (II, 222): Kullanmak,
353): stemek iin gitmek. faydalanmak.
stey gnder- (II, 161): stemek iin stimlet vir- Ar. (I, 19, 59, 98, 148,
gndermek. 339- II, 140, 156, 178):
stey var- (II, 224): bk. stey git-. Avutmak.
161
stimletler vir- Ar. (I, 86, 101, 296): ret ol- Ar. (I, 177): Hatrlatma
bk. stimlet vir-. suretiyle emir vermek.
stnf it- Ar. (II, 114): Yenilemek. cilicek it- (I, 253): Meslek icra
stl it- Ar. (II, 316): Kkten koparp etmek.
karmak. e ut- (II, 247): altrmak, bir eyler
bilme- (I, 252): Becerikli olmamak. yaptrmak.
buyur- (I, 61, 81- II, 70): Birine e utma- (II, 43): e almamak,
yapacak i gstermek. altrmamak.
d- (II, 81): Birinin i yapmas i d- (I, 247): Birinin yardmna
gerekmek. gereksinim duymak.
ile- (I, 72, 99, 117, 139, 179, 207, i revna dr- (I, 53): Bir ii
338- II, 7, 356): Bir ile yoluna koymak.
megul olmak. idicek ol- (II, 148): itme ihtimali
ileme- (I, 119, 306- II, 182, 223, bulunmak.
289): Bir ile megul idilmez ol- (II, 39): Artk
olmamak. iildilmemek.
it- (I, 40, 95, 117, 190, 246, 296- II, kence it- Far. (I, 333): Eziyet etmek.
10): Bir ey yapmak. ler it- (I, 50): Bir eyler yapmak.
itme- (II, 9): Bir eyler yapmamak. ret eyle- Ar. (I, 39- II, 245):
olma- (II, 31): Bir eyler Elenmek, iki imek.
yaplmamak. ret it- Ar. (I, 60): bk. ret it-.
ut- (II, 43, 46): yapmak, almak. retler it- Ar. (I, 75): Elenceler
vir- (I, 72): bk. buyur-. dzenlemek, ikiler imek.
ret eyle- Ar. (I, 85, 109, 164, 164, tb eyleme- Ar. (I, 203, 300):
258, 260- II, 252, 335): Bir Azarlamamak, paylamamak,
eyi, bir durumu el, yz terslememek.
hareketleriyle anlatmak, tb gster- Ar. (I, 69): Azarlamak,
gstermek. paylamak, terslemek,
ret it- Ar. (I, 11, 75, 117, 127- II, tblar eyle- Ar. (II, 113): bk. tb
303, 329): bk. ret eyle-. eyle-.
162
tid it- Ar. (II, 176, 234): nanmak, hr it- Ar. (I, 51, 69, 355- II, 134,
gvenmek. 179): Ortaya karmak.
timd eyle- Ar. (I, 203): Gvenmek. hr- maabbet it- Ar. (I, 58, 104):
timd eyleme- Ar. (I, 274): Konuturarak hereyi
Gvenmemek. renmek, ortaya karmak.
timd it- Ar. (I, 56, 158, 278, 346): hr l- Ar. (I, 104): bk. hr it-.
bk. timd eyle-. zzet eyle- Ar. (I, 90, 159, 336): Sayg
timd itme- Ar. (I, 326): bk. timd gstermek.
eyleme-. zzet it- Ar. (I, 54, 75, 84, 94- II, 59,
timd l- Ar. (II, 314): bk. timd 73): bk. zzet eyle-.
eyle-.
tirf it- Ar. (II, 190): Kabul etmek. K
tir eyle- Ar. (II, 74): Kar kmak. Kfir ol- Ar. (II, 32): Hakk
tir it- Ar . (I, 213): bk. tir eyle- grmemek, rtmek.
. Khillik eyleme- Ar. (I, 246):
tir itme- Ar. (I, 268): Kar Tembellik etmek.
kmamak. Km-dil ol- Far. (I, 101): stee
tmi ol- (I, 89- II, 195, 222): kavumak.
Gemite bir eyler yapmak. Kanat it- Ar. (I, 285, 317- II, 2):
ttif d- Ar. (I, 23, 151, 200, 222, Yetinmek.
243, 247- II, 31, 172, 195, Kr eyleme- Far. (I, 304): Etki
297, 356): Rast gelmek, yeri etmemek.
gelmek, uygun dmek. Kr itme- Far. (II, 310): bk. Kr
ttif it- Ar. (I, 16, 192- II, 84, 91, eyleme-.
189, 202, 332): Gr birlii Kebb eyle- Ar. (II, 323): Kebap
etmek. etmek, piirmek.
veceklik itme- (I, 268): Tez canllk Kebb ol- Ar. (II, 37): Yanmak.
etmek. Ked-bn idin- Far. (II, 198): Hanm,
zz- tmm it- Ar. (II, 238): Gzelce e olarak almak.
arlamak. Ked-bnlik eyleme- Far. (II, 219):
Hanmlk yapmamak.
163
Kefret ol- Ar. (II, 177, 178): Bedel Kesivir- (II, 330): abucak veya
olmak, karlk olmak. anszn kesmek.
Kefyet it- Ar. (I, 53): Yetmek, Kesmi ol- (I, 117): Gemite kesmek.
yetecek kadar olmak. Kef eyle- Ar. (I, 57, 316): renmek,
Kel dz- (II,254): Kendini kel gibi kefetmek.
gstermek. Kef it- Ar. (I, 69- II, 18, 172, 174):
Kel ol- (II, 256): Sa olmamak. bk. Kef eyle-.
Keleci eyle- (I, 64): Sz sylemek, Ketm it- Ar. (I, 40): Gizlemek.
konumak. Kevkev it- (II, 64): Sz etmek.
Keleci it- (II, 289): bk. Keleci eyle-. Key ol- (II, 198, 324): yi olmak,
Kelimt it- Ar. (I, 281): Konumak, salam olmak.
sohbet etmek. Kici ut- (II, 76): Deer, nem
Kem olma- Far. (II, 203, 290): Kt vermemek.
olmamak. Kiilik eyle- (I, 337): nsana yakr bir
Kemend at- Far. (I, 36, 277): Kemendi ekilde davranmak.
bir ucu elde kalacak ekilde Kiilik it- (I, 316, 334): bk. Kiilik
ileriye doru frlatmak. eyle-.
Kenr it- Far. (II, 75): Bir kenara Kiilikler eyle- (I, 12): bk. Kiilik
brakmak. eyle-.
Kendyi alata bra- (II, 38): Yanl Kr eyle- (II, 173, 179, 344): Grmez
eylemlerin iine girmek. hle getirmek.
Ker ol- Far. (II, 234): Sar olmak. Kr ol- (I, 154- II, 116, 189, 190, 234):
Kerem eyle- Ar. (I, 220- II, 264): Grmemek.
Byklk etmek, ihsan Kth it- Far. (II, 70): Engellemek.
etmek. Kst eyle- Far. (I, 83):
Kerem it- Ar. (I, 48, 316- II, 265, 302, Cesaretlendirmek.
310): bk. Kerem eyle-. Kst ol- Far. (I, 301-II, 248, 325):
Kerem lma- Ar. (II, 35): Byklk Serbest hareket etmek.
yapmamak, ihsan etmemek. Kstlca it- Far. (I, 208): Cret
Kerm-i cihn ol- Ar.+Far. (I, 354): En etmek.
cmert kii olmak.
164
Kstl ideme- Far. (II, 251): ab eyle- Ar. (I, 286, 321): Almak,
Serbest hareket edememek. teslim almak.
Kstl itme- Far. (I, 299): Serbest ab it- Ar. (II, 304-305): bk. ab
hareket etmemek. eyle-.
Kd eyleme- Far. (I, 349): aabil- (II, 197): Kama olasl
Almamak. bulunmak.
adem o- Ar. (I, 34): 1. Girmek,
gelmek, uramak; 2. Ayak
abl bulma- Ar. (II, 54): Kabul basmak, adm atmak.
etmemek, onaylamamak. adem-rencde it- Ar.+Far. (I, 44):
abl d- Ar. (II, 56, 115): Kabul Zahmet vermek.
edilmek, onaylanmak. dir ol- Ar. (I, 320): Muktedir olmak,
abl eyle- Ar. (I, 27, 62, 82, 106, gc yetmek.
152, 171, 233, 263, 278- II, ahr eyle- Ar. (I, 252): Yenmek,
3, 6, 29, 56, 173, 188, 188): perian etmek.
Uygun grmek, kabul ahr it- Ar. (I, 288, 310): bk. ahr
etmek. eyle-.
abl eyleme- Ar. (II, 58, 352): ahr- dmenn eyle- Ar.+Far. (II,
Uygun grmemek, kabul 75): Dman yenmek.
etmemek. ayu uru gel- (II, 216): fkelenip
abl it- Ar. (I, 12, 25, 36, 117, 139, kalkmak.
146, 166, 186, 221, 306, avir- (II, 342): abucak veya
312- II, 8, 58, 106, 107, 117, anszn fkelenmek.
117, 182, 207, 213, 244, ala-i Rstemdr ol- Ar.+Far. (I,
306): bk. abl eyle-. 325): Rstemin kalesi gibi
abl itme- Ar. (I, 177- II, 71, 82): bk. salam, gsterili olmak.
abl eyleme-. an dk- (I, 228- II, 52): lme yol
abl l- Ar. (I, 178- II, 45): bk. amak, cana kymak.
abl eyle-. ana boya- (I, 330): Kanlar iinde
abl ol- Ar. (I, 117): Uygun brakmak.
grlmek, kabul edilmek.
165
ana usa- (II, 359): ldrme hrs arr l- Ar. (I, 187, 260): bk. arr
duymak. dut-.
an boynua ol- (II, 283): Bir eyin arr ol- Ar. (I, 344): Balanmak.
sorumluluu zerine olmak, arr ut- Ar. (I, 55, 144, 330, 344- II,
gnah boynuna olmak. 75, 116): bk. arr dut-.
ann urt- (I, 65): Bir kimseyi araval it- (I, 63): Klelik etmek.
canndan bezdirmek. aru - (I, 15- II, 115, 116):
ann yire dk- (I, 6): ldrmek. Dardan gelenleri
ni ol- (I, 84, 295- II, 312): Kanaat karlamaya gitmek.
etmek. aru gel- (I, 112- II, 66, 128, 245):
apabil- (II, 56): itir iitmez Birini karlamak.
renme, belleme olasl aru urma- (II, 212): Direnmemek,
olmak. dayanmamak.
aralara boyan- (I, 88): Yas tutmak. aru var- (II,153): bk. aru gel-.
arau eyle- (II, 89): Karanlk etmek, arulayu - (I, 114): Karlamak
karartmak. iin dar kmak.
arr dut- Ar. (II, 83): 1. Birok eyi arulayu gel- (I, 131): Karlamak ii
deneyip birini semek; 2. gelmek.
Hkmetmek. ad eyle- Ar. (I, 34, 35, 92, 93, 136,
arr eyle- Ar. (I, 50, 69, 118, 199, 138, 188, 271, 271, 330- II,
219, 251, 358- II, 225): 1. 97, 105, 154, 274): stemek,
Gemek, balanmak; 2. kasdetmek, niyetlenmek.
Szlemek. ad eyleme- Ar. (II, 182):
arr ideme- Ar. (I, 349): Kasdetmemek,
Sabredememek. niyetlenmemek.
arr it- Ar. (I, 181, 181, 251, 310- II, ad it- Ar. (I, 30, 42, 78, 81, 82, 127,
65, 284): bk. arr eyle-. 139, 142, 143, 192, 204,
arr itme- Ar. (I, 261): 1. 267, 299, 302, 335- II, 15,
Oturmamak; 2. 70, 102, 129, 130, 131, 215,
Sabretmemek. 224, 228, 271, 359): bk.
ad eyle-.
166
ad- fesd idecek ol- Ar. (II, 174): ayy eyle- Ar. (I, 57- II, 346): bk.
Bozgunculuk, fenalk etme ayy it-.
olasl bulunmak. ayd yi- Ar. (I, 59, 116, 203): Endie
ad- helk it- Ar. (I, 96): etmek.
Mahvetmek istemek. ayd yime- Ar. (I, 298): Endie
ad- mam it- Ar. (I, 257): Yerine etmemek.
gitmek istemek. ay-bzl eyle- (I, 47): Elenmek,
ad- nn it- Ar.+Far. (II, 224): alay etmek.
Ekmei almak istemek. a it- Ar. (II, 282): Yerine getirmek.
r ol- Ar. (II, 52): Yetersiz olmak, azanvir- (II,2 3): abucak veya
aciz kalmak. anszn kazanmak.
a itme- Ar. (II, 123): lememek, aya urat- Ar. (I, 246): Kaza
yapmamak. geirmek.
at ol- (II, 191): Sert olmak, ok l ek- (I, 34- II, 147, 274):
olmak. Saldrmak veya selamlamak
atna o- (I, 19, 41- II, 2, 65, 66, amacyla klc knndan
133, 137, 145, 255, 273): karmak.
Huzuruna armak. lc ut- (I, 277)
atr eyle- (II, 296): Katr yapmak. ln mrat- (II, 110): Bir olay
atrl it- (II, 295): Katrlk yapmak, karsnda ilgisiz kalmamak.
bir eyler tamak. mar oyna- Ar. (II, 332): Ortaya para
av ut- Ar. (II, 155): G olmak; i koyarak talih oyunu
huzurunu korumak. oynamak.
avl eyle- Ar. (II, 211): Yemin etmek, a it- (I, 278- II, 123): Ksaltmak.
ahd etmek. a it- Ar. (I, 256- II, 111, 181): Bir
avl it- (II, 358): bk. avl eyle-. suluya bakasna yapt
avl-i mukem eyle- Ar. (II, 242): ktl ayn biimde
Salam yemin etmek, sz uygulamak.
vermek. smet eyle- Ar. (II, 33, 34):
ay it- Ar. (II, 343): Kusmak. Bltrmek, paylatrmak.
ayd it- Ar. (I, 46): Endielenmek.
167
smet ideme- Ar. (II, 34): oyuvir- (II, 201): abucak veya
Bltrememek, anszn brakmak.
paylatramamak. ufl ur- Ar. (I, 235- II, 181, 311): Kilit
smet it- Ar. (II, 34, 299): bk. smet vurmak, kilitlemek,
eyle-. srglemek.
smet itme- Ar. (II, 33): ufl eyle- Ar. (I, 147): Yolculuktan
Bltrmemek, dnmek.
paylatrmamak. ul ol- (I, 99, 229): Kle olmak.
smet dme- Ar. (II, 34): Pay sahibi ulana deg- (I, 285): Kulana
olmamak. alnmak, duymak.
smet ol- Ar. (II, 46): Nasip olmak. ulana on- (I, 215): bk. ulana
ym it- Ar. (I, 37): Kalkmak. deg-.
ymet ol- Ar. (II,93): Karmaa ula ut- (I, 66, 184- II, 133, 139,
olmak. 167, 168, 191, 222):
ys it- Ar. (II, 168): Karlatrmak. Dinlemek, iitmek istemek.
o ver- (I, 225): Brakmak, ullnda ol- (I, 130): Birinin
vazgemek. hizmetinde olmak
onm buln- (I, 270): nceden ull eyle- (I, 20, 20, 63, 63, 76, 113,
yerlemek, konmak. 195- II, 144, 251): Hizmet
onu idin- (II, 322): Misafir almak. etmek.
onu ol- (I, 200- II, 190): Misafir ullk it- (I, 61, 61, 61, 112, 117, 136,
olmak. 186, 218, 222, 226, 229,
onul eyle- (II, 193): Misafirlikte 232, 234- II, 121, 137, 173,
bulunmak. 204, 261): bk. ull eyle-.
onul it- (II, 338): bk. onul it-. ulllar eyle- (I, 75, 160, 189):
onu eyle- (I, 270): Mevzilenmek. Hizmetler etmek.
ova git- (I, 134): Takip etmek, ulllar it- (I, 24, 230): bk. ulllar
kovalamak. eyle-.
oyun it- (II, 151): Saldrgan birini ullu eyle- (II, 30, 50): bk. ull
uysallatrmak. eyle-.
168
ulluk it- (II, 46, 190): bk. ull uvvet ut- Ar. (II, 178): Gcn
eyle-. toplamak, kuvvetlenmek.
ullular it- (II, 54): bk. ulllar uvvetl ol- Ar. (II, 220): Gl
eyle-. olmak.
umr oyna- Ar. (II, 333): bk. mar
oyna-. L
urbn eyle- Ar. (II, 337): Kurban Lbeler eyle- Far. (II, 155):
kesmek. Yaltanlanmak.
urbn it- Ar. (II, 337, 338): bk. Lar ol- Far. (II, 217): Zayflamak.
urban eyle-. Lanet it- Ar. (II, 53): lenmek,
urbn itme- Ar. (II, 338): Kurban ktln istemek.
kesmemek. Lanet o- Ar. (I, 172- II, 49, 327):
urbn ol- Ar. (II, 233, 283): Uruna Bir kimsenin Allahn
zdrap ve byk znt, merhametinden yoksun
sknt ekmek, zarara kalmasn dilemek.
girmek, lmek. Lafe dz- Ar. (II, 4): aka
urbnlar it- Ar. (II, 338): Kurbanlar niteliinde bir ey yapmak
kesmek. veya sylemek.
urtarvir- (I, 295, 308): abucak Ly eyle- Ar. (I, 246): Uygun,
veya anszn kurtarmak. yakr duruma getirmek.
urtarm ol- (I, 117): Gemite Ly ol- Ar. (I, 263): Hak etmek,
kurtamak. uygun olmak.
urtarubil- (II, 43): Kurtarma imkn Lerzn ol- Far. (II, 50): Korkudan
ve olasl bulunmak. titremek.
urtlaca ol- (I, 129): Gelecekte Lerze d- Far. (I, 89- II, 19, 118,
kurtulama ihtimali 179, 184, 201, 235, 269,
bulunmak 295, 324): Heyecandan,
utlu ol- (I, 101- II, 102, 297): Hayrl korkudan vb. eylerden
olmak, mbarek olmak. dolay titremek.
uvvet it- Ar. (II, 100): Zorlamak. Lerze ut- Far. (I, 141): bk. Lerze d-.
Leker it- Far. (II, 111): Asker etmek.
169
Lutf eyle- Ar. (II, 175, 186): Yardm Mhir ol- Ar. ( I,341): Becerikli
etmek, iyilikte bulunmak. olmak, hnerli olmak.
Luf it- Ar. (I, 37, 185- II, 123): bk. Malc eyle- Ar. (I, 74): Yn,
Lutf eyle-. pamuu kabartmak.
Luf u kerem elini a- Ar. (I, 5): yilik Marm eyle- Ar. (I, 220, 220- II,
yapmak. 259): Yoksun brakmak.
Luflar eyle- Ar. (II, 122): Marm eyleme- Ar. (I, 225): Yoksun
Yardmlarda bulunmak, brakmamak.
iyilikler etmek. Marm al- Ar. (II, 191): Bir eyden
Lle eyle- Far. (I, 74): Yn yapmak. yoksun olmak.
Marm alma- Ar. (I, 32): Bir eyden
M yoksun olmamak.
Mafuvv ut- Ar. (II, 205): Marm o- Ar. (II, 219, 372): Bir
Balamak, ayrcalk eyden yoksun brakmak.
tanmak. Marm oma- Ar. (I, 277): Bir
Marr ol- Ar. (I, 326- II, 60): eyden yoksun brakmamak.
Gururlanmak. Marm olma- Ar. (I, 226- II, 191,
Mal bulma- Ar. (I, 216): Olanak 191): Yoksun kalmak.
bulamamak. Met it- Ar. (II, 277): Hayat
Maall ol- Ar. (II, 150): Yeri olmak. srmek.
Mabs eyle- Ar. (I, 241- II, 99, 154): Ma l- Ar. (I, 1): Birine zel
Hapsetmek. duruma getirmek.
Mabs it- Ar. (II, 100): bk. Mabs Mam dut- Ar. (I, 63): Yer edinmek.
eyle-. Mam dz- Ar. (II, 187): Birinin
Mabs ut- Ar. (I, 191): Hapis etmek, kalmas iin bir yer
zgrln kstlamak. hazrlamak.
Mafil dz- Ar. (I, 144): Toplant Mam it- Ar. (II, 337): Yerlemek.
yapmak. Mabl d- Ar. (I, 189): Uygun, layk
Maf ol- Ar. (I, 246): Sakl olmak, olmak.
gizli kalmak. Mabl gr- Ar. (I, 76): Uygun
grmek, onaylamak.
170
Mabl ut- Ar. (I, 76): Beenmek, elenme arac olarak

kabul etmek. kullanmak; 2. Gln bir
Mabl dme- Ar. (I, 26): Uygun duruma drmek.
olmamak. Masaralk it- Ar. (I, 359): Gln ve
Mal olma- Ar. (I, 291): Akla uygun erefsiz bir duruma dmek.
olmamak. Masarallar eyle- Ar. (I, 209): bk.
Mlik ol- Ar. (I, 230): Sahip olmak. Masaralk it-.
Malm eyle- Ar. (I, 39, 299- II, 74, Masarallar it- Ar. (II, 247): bk.
79, 122, 154, 221, 224): Masaralk it-.
Bildirmek. Malaat eyle- Ar. (I, 39): grmek.
Malm l- Ar. (II, 105): Bilmek. Marf ol- Ar. (I, 261): Harcanmak,
Malm ol- Ar. (I, 12, 52, 62, 66, 104, sarfedilmek.
131, 186- II, 10, 30, 76, 80, Ma ol- Ar. (I, 141): 1. lmek; 2.
182, 196, 196, 244, 281): 1. Azaba uramak.
Bilinmek; 2. ine domak. Mat eyle- Far. (II, 249, 250): Satranta
Malm it- Ar. (I, 148, 173, 251- II, yenmek.
23, 186, 218): Belirtmek. Mtem ut- Ar. (I, 14): ok zlmek,
Malm itme- Ar. (II, 215): yasa brnmek, yas tutmak.
Belirtmemek. Malb ol- Ar. (II, 341): stenmek.
Mamr ol- Ar. (II, 39, 337): Myil ol- Ar. (I, 355): Meyilli olmak.
Ziyadelemek, oalmak. Mer-zd ol- Far. (I, 318): Anadan
Mni d- Ar. (I, 105, 109- II, 173): doma olmak.
Engel kmak. Mal eyle- Ar. (I, 30, 242):
Mni ol- Ar. (II, 24): Engel olmak. Grevden almak.
Mni olma- Ar. (I, 146): Engel Mar dut- Ar. (II, 24): Kusura
olmamak. bakmamak, ho grmek,
Marifet ol- Ar. (II, 262): Bilinmek. balamak, affetmek.
Masara dz- Ar. (I, 47): Komik Mar ut- Ar. (I, 12, 12, 38, 77, 307-
duruma drmek. II, 31, 62, 205, 238, 334) :
Masara idin- Ar. (I, 65): 1. Bir bk. mar dut-.
kimseyi veya bir eyi
171
Mebht ol- Ar. (I, 9, 34, 82, 136, 197): Med en it- Ar. (II, 308): oka
armak, hayrete dmek. vmek.
Mecbb ol- Ar. (I, 222): Hayas Medh d- Ar. (II, 74): armak,
kesilmek. dehete dmek.
Meclis dz- Ar. (II, 256): Elence Medh al- Ar. (II, 18): bk. Medh
hazrlamak. d-.
Meclis eyle- Ar. (II, 145): Toplant Medh ol- Ar. (I, 114, 118, 284, 304,
yapmak. 351- II, 4, 57): armak,
Meclis it- Ar. (II, 242): bk. Mecls dehete uramak.
eyle-. Meft ut- Ar. (I, 275): Bir eyle
Mecr eyle- Ar. (I, 339- II, 2, 299): ilikiyi kesmemek.
Yaralamak. Meftn ol- Ar. (II, 292): k olmak,
Mek idin- (II, 155): Denek olarak balanmak.
kullanmak. Mehcr ol- Ar. (I, 328): mitsiz
Medd olma- Ar. (1, 5): olmak, hasta olmak.
vnmemek. Mehl ol- Ar. (I, 77): Sre olmak, izin
Meded eyle- Ar. (I, 177- II, 179): olmak.
Yardm etmek. Mekr dz- Ar. (II, 179): Hile
Meded ir- Ar. (I, 258): Yardm yapmak, oyun hazrlamak.
ulamak. Mekr it- Ar. (I, 56, 101- II, 166, 296):
Meded iste- Ar. (II,156): Yardm Aldatmak.
istemek. Mekf eyle- Ar. (I, 359): Aa
Meded it- Ar. (I, 107, 280, 307- II, karmak.
186): bk. Meded eyle-. Mekf ol- Ar. (II, 250): Aa
Meded ol- Ar. (I, 200): Yardm olmak. kmak.
Med itme- Ar. (1, 5): vmemek. Mellet ol- Ar. (II, 12): Sklmak, can
Med o- Ar. (II, 335): vmek, sknts olmak.
vc szler sylemek. Mellet olma- Ar. (I, 292, 298):
Med en be-sez it- Ar.+Far. (II, Sklmamak, can sknts
335): Yarar bir ekilde olmamak.
oka vmek.
172
Melletler ol- Ar. (I, 111): Gamlar, can Men it- Ar. (II, 27): bk. Men eyle-.
skntlar olmak. Men itme- Ar. (I, 327):
Melmet eyle- Ar. (I, 118- II, 293): Engellememek.
Ayplamak. Menfaat ol- Ar. (II, 171): Yarar,
Melmet idi- Ar. (I, 91): Serzenite fayda olmak.
bulunmak. Merdmlik eyle- Far. (I, 275- II, 158,
Melik eyle- Ar. (I, 142): Padiah 350): 1. Merhamet etmek; 2.
yapmak. nsanlk etmek.
Melik idin- Ar. (II, 40): Padiah olarak Meramet eyle- Ar. (II, 113, 147, 147,
kabul etmek. 197): Acmak, efkt
Melik ol- Ar. (I, 144): Padiah olmak. gstermek.
Mell d- Ar. (I, 259- II, 335, 370, Meramet it- Ar. (I, 281- II, 50, 103,
377): Hznlenmek. 123, 181, 184, 192, 283):
Mell eyle- Ar. (II, 162): zmek. bk. Meramet eyle-.
Mell it- Ar. (II, 266): bk. Mell eyle-. Merhem dz- Ar. (I, 222): Bir yaray
Mell ol- Ar. (I, 49, 57, 83, 116, 134, iyiletirmek iin eitli
148, 155, 155, 156, 156, ilalar yapmak.
163, 176, 176, 177, 190, Mertebet ol- Ar. (II, 78): ereflenmek.
193, 260, 270, 271, 281, Meel ol- Ar. (II, 38): Hikye olmak,
296, 304- II, 12, 24, 31, 38, dillerde dolamak.
60, 88, 111, 123, 147, 167, Mesken idin- Ar. (II, 92): Yer tutmak,
171, 179, 182, 213, 228, yerlemek.
230, 232, 243, 279, 322, Mest it- Far. (I, 58, 243- II, 252):
351, 351, 357, 367, 370, Sarho etmek.
374, 377): zlmek. Mest ol- Far. (I, 11, 282-283- II, 1, 83,
Mell olma- Ar. (II, 3, 12, 138, 238, 91, 186, 323, 343, 352):
260, 256, 367): zlmemek. Sarho olmak.
Memnn ol- Ar. (II, 107): Sevinmek. Mest-i arb ol- Far.+Ar. (I, 63):
Men eyle- Ar. (I, 189): Engellemek. Sarho olmak.
Men ideme- Ar. (II, 259): Meaat ek- Ar. (I, 156): Sknt,
Engelleyememek. eziyet ekmek.
173
Mel eyle- Ar. (II, 225, 282): 1. Bir Meyl eyleme- Ar. (I, 27): 1. Temayl
ile uratrmak; 2. Vaktini etmemek; 2. lgilenmemek,
almak. gnl vermemek.
Mel ol- Ar. (I, 12, 14, 15, 19, 20, Meyli olma- Ar. (I, 327):
32, 37, 52, 55, 56, 58, 59, lgilenmemek.
67, 69, 69, 85, 89, 103, 106, Minet ek- Ar. (II, 61, 88): Glkle
117, 128, 134, 137, 144, karlamak, skntya
149, 150, 154, 155, 155, katlanmak.
164, 178, 195, 196, 201, Minete d- Ar. (I, 275): G bir
235, 252, 253, 256, 256, durumda kalmak, skntya
262, 265, 277, 282, 284, girmek.
286, 287, 292, 298, 299, Mihr-bn eyle- Far. (II, 211): 1.
302, 303, 303, 304, 322, Sevimli yapmak; 2. efktl
333, 334, 335, 336, 341 II, yapmak.
2, 4, 6, 15, 17, 17, 23, 25, Mihr-bn ol- Far. (II, 178): efktli
31, 39, 77, 84, 85, 88, 91, olmak, gleryzl olmak.
92, 93, 126, 173, 177, 178, Mihrubn ol- Far. (II, 214): bk. Mihr-
178, 187, 189, 196, 207, bn ol-.
207, 211, 242, 242, 250, Minnet it- Ar. (II, 193): yilik etmek.
258, 262, 352, 353, 367, Minnet ol- Ar. (II, 123): yilie kar
367, 368): 1. Bir ile kr duymak.
uramak; 2. Oyalanmak. Minnet tut- Ar. (I, 38): Birine iyilik
Mel olma- Ar. (I, 276- II, 327): 1. etmek.
Bir ile uramamak; 2. Minnetdr ol- Ar.+Far. (I, 38- II, 4):
Oyalanmamak. Birinden grlen iyilie
Mehr ol- Ar. (I, 80- II, 186, 236, kar teekkr duygusu
278): Tannmak, bilinmek. beslemek.
Meru it- Ar. (II, 235): Kurallara Minnetler eyle- Ar. (I, 111): yilikler
uygun hle getirmek. etmek.
Mevf ol- Ar. (II, 68): Bekletilmek. Mr eyle- Ar. (II, 28): Miras olarak
brakmak.
174
Muf ol- Ar. (I, 63): Serbest olmak. Muaeb utma- Ar. (II, 66): Azab
Muf ut- Ar. (I, 63, 76): Balamak, etmemek, skntda
ayrcalk tanmak. brakmamak.
Muee it- Ar. (I, 212, 213): Mudee it- Ar. (II, 275): Konumak.
kmak, baa kakmak. Muaa ol- Ar. (II, 79): Gerek
Mumele eyle- Ar. (II, 258): olmak, gereklemek.
Davranmak. Mul ol- Ar. (I, 89-90):
Mumele it- Ar. (I, 134- II, 280): 1. Gereklemesi imknsz
Harekette bulunmak; 2. olmak.
yapmak. Mulefet ideme- Ar. (I, 117): tiraz
Muammer ol- Ar. (II, 139): Uzun edememek, kar
mrl olmak. gelememek.
Muraa eyle- Ar. (I, 249): Mulefet it- Ar. (I, 5, 92) : tiraz
Anlamazla dmek. etmek, kar gelmek
Muraa ideme- Ar. (I, 244): Karlk Mulefet itme- Ar. (I, 119): tiraz
verememek. etmemek, kar gelmemek.
Muraa it- Ar. (II, 232, 358, 359): 1. Muallel ol- Ar. (I, 229):
Kar koymak; 2. Tartmak. Rahatszlanmak.
Muaal al- Ar. (I, 32, 82): Muara it- Ar. (II, 307): Yanl
zmsz kalmak. yapmak.
Muaal ol- Ar. (I, 155- II, 77): Muvere it- Ar. (I, 314): Grmek.
zmsz olmak. Muayyer ol- Ar. (II, 24): Tercih
Muaar eyle- Ar. (I, 46, 82, 222, 234, yapmak.
237): Gzel kokulandrmak. Mukem ol- Ar. (I, 113, 117, 134):
Muaar ol- Ar. (I, 33, 233- II, 69, 94, Salam olmak.
152): Gzel kokulanmak. Mukemlik it- Ar. (II, 350):
Muvenet eyle- (I, 275): Katkda Salamln denemek.
bulunmak. Mutc ol- Ar. (I, 150- II, 19, 120):
Muayyeb eyle- Ar. (II, 343): htiya duymak.
Ayplamak. Mutc olma- Ar. (I, 221): htiyac
duymamak.
175
Mutc- al ol- Ar. (II, 355): Halka Kaytsz kalmak; 2. nem

muhta olmak. vermemek, umursamamak.
Muteem ol- Ar. (I, 341): Grkemli Muayyed oluma- Ar. (I, 117): 1.
olmak. Umursayamamak; 2.
Mubele eyle- Ar. (II, 53): Kaytsz kalmak.
Karlatrmak. Mum ol- Ar. (I, 99- II, 215, 315):
Muaddem ol- Ar. (I, 162): nde Yerlemek, ikmet etmek.
olmak. Munab ol- Ar. (I, 230):
Muarreb-i aret ol- Ar. (I, 189): Skntlanmak.
Padiahn hususi ileriyle Munat olma- Ar. (I, 227):
ilgilenir olmak. Kesilmek, yok olmak.
Muarreb ol- Ar. (II, 141): Yakn Muntam ol- Ar. (II, 244): Birlemek.
olmak. Munamm ol- Ar. (II, 265): Eklenmek.
Muarrer eyle- Ar. (I, 78): Murd al- Ar. (I, 20, 66): Dileine
Kararlatrmak. kavumak.
Muarrer l- Ar. (I, 98- II, 235): bk. Murd alma- Ar. (I, 135): Dileine
arr dut-. kavuamamak.
Muarrer ol- Ar. (I, 115, 222- II, 346): Murd bul- Ar. (I, 199- II, 188): bk.
Kararlatrlmak. Murd al-.
Muvemet ideme- Ar. (I, 250, 310): Murd gr- Ar. (I, 64): bk. Murd al-.
Kar koyamamak. Murda ir- Ar. (I, 119): steine
Muayyed eyle- Ar. (II, 154): kavumak, dilei
Balamak, esir etmek. gereklemek, arzusu yerine
Muayyed ol- Ar. (I, 23, 269): 1. gelmek.
nem verip dikkatlica Murdua ir- Ar. (I, 112- II, 363): bk.
bakmak; 2. armak; 3. Murda ir-.
Balanmak, ilgi gstemek. Muraa eyle- Ar. (I, 284, 306):
Muayyed olma- Ar. (I, 59, 86, 104, Kymetli talarla sslemek.
118, 149, 318- II, 84, 146, Murdr ol- Far. (II, 228): Kirli olmak,
156, 156, 158, 163, 275, pis olmak, kt olmak.
280, 287, 300- II, 351): 1.
176
Muf dz- Ar. (II, 75): Savamak, Muman olma- Ar. (I, 131): kna
harp etmek. olmamak.
Musaff ol- Ar. (I, 277): Artlmak, Murblca it- Ar. (II, 352): Saz alma
halis olmak. iini yapmak.
Muabet it- Ar. (II, 4): Sohbet Murbl eyle- Ar. (II, 243): Saz
etmek. almak.
Musaar idivir- Ar. (I, 308): abucak Muali l- Ar. (II, 50): Haberdar
bir yeri birine balamak, etmek.
eemenlii altna vermek. Muali ol- Ar. (I, 56, 142, 261, 299-
Musaar ol- Ar. (I, 96): Balanmak, II, 30, 140, 303): Vakf
eemenlii altna girmek. olmak, haberdar olmak.
Musallat ol- Ar. (II, 269, 275): Peini Muali olma- Ar. (II, 218): Vakf
brakmamak. olmamak, haberdar
Muammem ol- Ar. (I, 349): olmamak.
Kararlatrlmak. Muttaf ol- Ar. (I, 262): Megul
Murr ol- Ar. (II, 48): Vazgememek, olmak.
sznden dnmemek. Muvfaat it- Ar. (I, 5, 16, 95, 161- II,
Muyebe it- Ar. (I, 242): akalamak. 122, 122, 191, 228):
Mutekid ol- Ar. (I, 115): nanmak. Uymak.
Mutemed idin- Ar. (I, 203): Gvenilir Muvf d- Ar. (I, 38, 229, 286- II,
olmak. 230): Yakmak, yaramak,
Muteri ol- Ar. (I, 144, 349): tiraz elverili olmak.
etmek, kabul etmemek. Muvf olma- Ar. (I, 19): Uygun
Mu it- Ar. (I, 201): Boyun olmamak.
edirmek. Muvst it- Ar. (I, 325- II, 42): Yardm
Mu ol- Ar. (I, 209, 306): Boyun etmek, iyilik etmek.
emek. Muaffer ol- Ar. (I, 271): Galip olmak.
Mu olma- Ar. (II, 175, 179): Boyun Muarib ol- Ar. (I, 270- II, 118, 147):
ememek. Ac duymak.
Muman ol- Ar. (II, 178): kna Muarr ol- Ar. (I, 281- II, 41, 341):
olmak. Mecbur olmak.
177
Muarr olma- Ar. (II, 283): Mecbur Mebbed-i mebbedn ol- Ar. (I,
olmamak. 113): Sonsuza kadar
Mblaa eyle- Ar. (II, 225): Arya srmek.
gitmek. Meir ol- Ar. (II, 311): Tesirli
Mblaa it- Ar. (I, 6): Abartmak. olmak.
Mbrek ol- Ar. (I, 39, 164, 224, 285, Mfd dme- Ar. (I, 116, 225): Fayda
286- II, 82): Kutlu olmak, etmemek.
hayrl olmak. Mflis ol- Ar. (I, 292- II, 363): Fakir
Mberet it- Ar. (I, 276): Gayret kalmak.
gstermek. Mheyy eyle- Ar. (II, 37):
Mbeddel ol- Ar. (I, 131, 198, 299- II, Hazrlamak.
112, 113, 298, 354): Mheyy ol- Ar. (II, 247, 310): Hazr
Dnmek, evrilmek. olmak.
Mbtel eyle- Ar. (I, 203): Giriftar Mhlet ol- Ar. (II, 197, 197, 216):
eylemek. Zaman verilmek.
Mbtel l- Ar. (I, 90): Maruz Mhlet vir- Ar. (I, 161- II, 86, 372):
brakmak. Bir i iin belli bir sre
Mbtel ol- Ar. (II, 151, 191): zrl ayrmak.
olmak, hasta olmak. Mhr ur- Ar. (II, 294, 294):
Mcvir ol- Ar. (I, 88- II, 282): Mhrlemek.
badetle megul olmak. Mkleme it- Ar. (I, 314): Konumak,
Mcr ol- Ar. (II, 338): Gereklemek. sylemek.
Mcrim ol- Ar. (I, 185): Sulu olmak. Mkrl it- Ar. (II, 145): Devecilikle
Mdr it- Far. (I, 61, 97): Yumuak megul olmak.
davranp errinden Mlzemet eyle- Ar. (I, 323): Devaml
korunmak. bir ile megul olmak.
Mdvt it- Ar. (I, 103, 298, 325): Mlzemet it- Ar. (I, 350): bk.
Tedavi etmek. Mlzemet eyle-.
Mdbirlik eyle- Ar. (II, 2): Yaramazlk Mlzm eyle- Ar. (II, 50): Maasz
etmek, hovardalk etmek. acemilik hizmeti yapmak.
178
Mlzm ol- Ar. (I, 136- II, 207): Bal Mnd it- Ar. (II, 243): Seslenmek.
olmak. Mnaa eyle- Ar. (I, 117):
Mlevve eyle- Ar. (I, 57- II, 368): Sslemek.
Kirletmek. Mnsib d- Ar. (II, 172, 214):
Mlevve it- Ar. (I, 35, 56): bk. Layk, uygun olmak.
Mlevve eyle-. Mnara it- Ar. (II, 55, 56, 235, 280):
Mlevve ol- Ar. (I, 75): Kirlenmek. Tartmak.
Mla ol- Ar. (I, 32- II, 35): Mnbai ol- Ar. (I, 231): Domak, bir
Sonradan katlmak. eyler olumak.
Mlk-i it- Ar. (I, 201): Kendi mal Mnbas ol- Ar. (I, 103): Sevinmek.
etmek. Mnceib ol- Ar. (II, 319): ekilmek.
Mlkdrl eyle- Ar. (II, 116): Mnderic ol- Ar. (II, 257): Mevcut
Padiahlk etmek. olmak.
Mlzem it- Ar. (II, 63): Susturmak. Mneccimlik it- Ar. (II, 263): Falclk
Mlzem ol- Ar. (II, 35): Susmak. etmek.
Mltezim ol- Ar. (I, 54, 88, 113, 148, Mnevver eyle- Ar. (I, 64, 222):
271, 306- II, 67): 1. Malik Nurlandrmak, gzellemek.
olmak; 2. Balanmak; 3. Mnevver ol- Ar. (I, 82): Nurlanmak.
Raz olmak. Mnim ol- Ar. (II, 328): Cmert
Mltezim olma- Ar. (II, 355): Raz olmak.
olmamak. Mna ol- Ar. (II, 160): Ayrlmak,
Mmkin ol- Ar. (II, 120): mkn ayr olmak.
dahilinde olmak. Mneri ol- Ar. (II, 131): Rahat
Mmted ol- Ar. (II, 114): Srmek. olmak.
Mm ol- Ar. (II, 338): mzalanmak. Mntail ol- Ar. (I, 107): ntikal
Mndt it- Ar. (II, 210): Barmak. etmek, gemek.
Mnaas eyleme- Ar. (I, 85): Mnteir ol- Ar. (I, 194, 253, 341- II,
Kederlendirmemek. 367): Yaylmak.
Mnaas ol- Ar. (II, 351): Kederli Mnzev ol- Ar. (I, 136- II, 2, 11, 31,
olmak. 41, 204): nzivaya ekilmek.
Mnaid eyle- Ar. (I, 38): Kymak.
179
Mrt eyle- Ar. (II, 172): 1. Mstalas eyle- Ar. (II, 75):
Korumak, hfzetmek; 2. Kurtarmak, halas etmek.
Sayg gstermek. Mstecb it- Ar. (II, 186): stei kabul
Mrt it- Ar. (I, 178, 183, 292- II, , edilmek.
118, 172, 205, 235, 237): Mstefz ol- Ar. (II, 236): Yaylmak.
bk. Mrt eyle-. Mstemrr ol- Ar. (I, 36, 160- II, 188,
Mrfaat it- Ar. (II, 220): 286): Srmek.
Mahkemeye vermek, Mstenid ol- Ar. (II, 209): Yaslanmak.
ikyet etmek. Mstevcib-i atl eyle- Ar. (I, 300):
Mrevva ol- Ar. (I, 277): Szlmek, Katli vacip bir duruma
tortusu gitmek. getirmek.
Mrd idin- Ar. (II, 187): eyh Mstevcib-i ubet ol- Ar. (II, 174):
edinmek, klavuz edinmek. Ceza vermek gerekmek,
Mrtefi ol- Ar. (I, 45): Hallolmak. cezas vacip olmak.
Msade it- Ar. (I, 85, 105, 166): Mstevl ol- Ar. (I, 10, 56, 85, 86, 104,
Uygun dmek. 107, 188, 219, 339- II, 83):
Mdere it- Ar. (II, 219): Yasak olan Hkim olmak, sarmak.
bir eyi kanuna gre elden Mslmn ol- Ar. (II, 187, 190):
almak. Mslman olmak, iman
Msid ol- Ar. (I, 140): Elverili etmek.
olmak. Mslmnl eyle- Ar. (II, 85):
Mslim ol- Ar. (II, 210): Mslman Mslmanlk yapmak.
olmak, selamette olmak. Mhede it- Ar. (I, 88, 264): Grmek,
Mstaa ol- Ar. (II, 124): Hak tank olmak.
kazanmak, layk olmak. Merref it- Ar. (I, 38):
Msta ol- Ar. (II, 100): bk. ereflendirmek.
Mstaa ol-. Merref ol- Ar. (I, 15- II, 191):
Mstakem eyle- Ar. (II, 66): ereflenmek.
Berkitmek, Merref ut- Ar. (I, 61- II, 100):
salamlatrmak. Deer vermek, el stnde
tutmak.
180
Mevve ol- Ar. (I, 147, 263): Perian Mtefekkir ol- Ar. (I, 148, 217, 357-
olmak. II, 224): zlmek.
Mevve utma- Ar. (I, 143): Perian Mteferrik ol- Ar. (I, 314- II, 106):
etmemek, kark hle Dalmak.
getirmemek. Mteferrik olma- Ar. (II, 216):
Mtail ol- Ar. (I, 231- II, 144, 238): Dalmamak.
Megul olmak. Mteayyir bul- Ar. (II, 366): zgn
Mtail olma- Ar. (II, 66): Megul grmek.
olmamak. Mteayyir al- Ar. (I, 30): zgn ve
Mtail ol- Ar. (I, 169): Yanmak, akn olarak beklemek.
tutumak. Mteayyir ol- Ar. (I, 24, 45, 60, 107,
Mlaa eyle- Ar. (I, 304, 314): 141, 156, 161, 188, 241,
Hkmetmek, tetkik etmek. 253, 304- II, 164): 1.
Mlaa it- Ar. (I, 349): bk. Mlaa armak; 2. Deimek,
eyle-. bozulmak.
Mlaa l- Ar. (I, 55): ncelemek. Mteayyir al- Ar. (I, 8, 12, 30, 87,
Mtavass ol- Ar. (I, 103): Ortada 105, 176- II, 133):
olmak. armak, hayret etmek.
Mteaccib ol- Ar. (I, 8, 13, 27, 50, 81, Mteayyir ol- Ar. (I, 13, 13, 19, 24,
158, 198, 312, 322, 324, 31, 41, 47, 49, 63, 85, 95,
352- II, 21, 70, 72, 191, 193, 104, 111, 133, 141, 141,
215, 238, 248, 295, 325): 156, 164, 174, 196, 247,
armak. 258, 269, 270, 285, 285,
Mteair ol- Ar. (I, 221): Gecikmek. 288, 294, 310, 311, 329,
Mteall olma- Ar. (II, 77): lgili, 337, 343, 345, 357- II, 32,
alakal olmak. 56, 70, 121, 126, 128, 134,
Mteeir d- Ar. (II, 72): Geriye 168, 186, 193, 198, 204,
dmek, geride kalmak. 247, 254): armak, hayret
Mteellim ol- Ar. (II, 201): Ac etmek.
ekmek.
181
Mteayyire ol- Ar. (I, 225): Myesser ol- Ar. (I, 358- II, 129, 129):
armak, hayret etmek Nasip olmak.
(Bayan iin). Myesser olma- Ar. (II, 77, 259, 369):
Mtemekkin ol- Ar. (I, 216- II, 52): Nasip olmamak.
Salamlamak. Mzim olma- Ar. (II, 330): Glk
Mtemetti olma- Ar. (I, 42): karmamak.
Faydalanmamak. Mzeyyen eyle- Ar. (I, 37, 216):
Mtereddid ol- Ar. (I, 221): Tereddtte Sslemek.
kalmak.
Mteid ol- Ar. (II, 52): Yukar N
kmak. N-bedd ol- Far. (I, 81, 180, 267, 270,
Mtevan ol- Ar. (I, 216): Yerlemek, 273- II, 73, 156, 159, 162,
vatan edinmek. 233, 235): Grnmez
Mteveccih ol- Ar. (I, 69, 100, 169, olmak, gzden kaybolmak.
176, 194, 245, 310, 322, N-bekr ol- Far. (I, 59): Ahlaksz
348- II, 54, 93, 97, 216, 367, olmak.
371): Ynelmek. N-bn ol- Far. (II, 202): Kr olmak.
Mtevellid ol- Ar. (II, 369): Domak. N-r ol- Far. (II, 357): aresiz
Mteif ol- Ar. (II, 104, 105, 341): olmak.
Ziyadelemek, katlanmak. N-fermnl it- Far. (II, 192): taat
Mttehem eyle- Ar. (II, 200): etmemek.
Thmette brakmak, iftira N-alef ol- Far.+Ar. (II, 43): Hayrsz
etmek. olmak.
Mtteid eyle- Ar. (I, 38): N-ond ol- Far. (II, 174): Memnun
Birletirmek, bir eylemek. olmamak.
Mvecceh ol- Ar. (II, 34): Uygun N-km d- Far. (I, 65): steine
olmak, doru olmak. ulaamamak.
Mvekkel it- Ar. (II, 126): Vekil N-murd ol- Far.+Ar. (II, 56):
etmek, grevlendirmek. Muradna erememek.
Mvekkel ko- Ar. (I, 18): Vekil N-mmkin ol- Far.+Ar. (II, 365):
koymak, gzc brakmak. mknsz olmak.
182
N-md ol- Far. (II, 206): mit Nlan d- Far. (II, 41): Perian bir
kesmek. hle gelmek.
Nafaa buyur- Ar. (II, 117): Para ve Nln ol- Far. (II, 309): Perian olmak.
ihtiya maddesi vermek. Nle it- Far. (II, 123): nlemek.
Nafaa eyle- Ar. (II, 347): bk. Nafaa Nle l-Far. (I, 11): bk. Nle it-.
buyur-. Nleden nl myeden my ol- Far.(I,
Nafaa idin- Ar. (II, 3, 36, 45, 182, 195): Alamaktan ve
228): Harlk etmek, zntden dolay bir deri bir
harcamak. kemik kalmak.
Nafaa vir- Ar. (I, 251- II, 7, 10, 182, Nm o- Far. (I, 100): Adn
190, 205): bk. Nafaka sylemek.
buyur-. Nm-zd it- Far. (I, 218, 250):
Nfi dme- Ar. (I, 103, 148, 212, Vermek, layk grmek.
226, 273- II, 49, 200, 244, Namz l- Far. (I, 170, 188, 314, 318-
358): Faydal, yararl II, 2, 53, 59, 63, 66, 72, 134,
olmamak. 137, 137, 137, 138, 140,
Naf ol- Ar. (I, 36, 273, 296): 152, 152, 153, 171, 176,
Zayflamak, incelmek. 184, 186, 226, 227, 282,
Nad eyle- Ar. (I, 350): Ayar kontrol 315, 321, 350): Namaz
yapmak. klmak.
Nad it- Ar.(II, 303): bk. Nad eyle-. Nara vur- Ar. (I, 93, 113, 167- II,
N olma- Ar. (II, 344): Eksik 153, 163, 202, 243, 253,
olmamak. 273, 298): Yksek sesle
N-al ol- Ar. (II, 224): Akl ksa uzun uzun haykrmak.
olmak, akl her eye Nab eyle- Ar. (II, 365): Tayin etmek,
ermemek. grevlendirmek.
Nal eyle- Ar. (I, 171- II, 6, 145): Nab ol- Ar. (II, 335): Frsat dmek,
Varmak, intikal etmek. el vermek.
Nal it- Ar. (I, 80, 289- II, 50, 355): Nasb vir- Ar. (I, 154): Mutluluk veren
bk. Nal eyle-. gzel eylere ulatrmak,
nasiplendirmek.
183
Naat it- Ar. (I, 212- II, 7, 9, 52, 58, Naar- meramet itme- Ar. (I, 325):
131, 288, 358, 358): t Merhamet gzyle bakmak.
vermek. Naf ol- Ar. (II, 261): Temiz olmak.
Naat vir- Ar. (II, 55): t vermek. Nzlar eyle- Far. (I, 63): bk. Nz it-.
Nat de- Ar. (I, 144- II, 53): ly Nedmet it- Ar. (II, 40, 272): Piman
medhedici iirler yazmak ve olmak.
okumak. Nedm idin- Ar. (II,169): Meclis
Nat de- Ar. (II, 243): bk. Nat arkada edinmek.
de-. Nedm-i idin- Ar. (II, 277):
Nz it- Far. (I, 226- II, 105): Kendine arkada edinmek.
Nazlanmak. Nefes ur- Ar. (II, 173): Konumak.
Naar eyle- Ar. (I, 111, 324- II, 47, Nefret it- Ar. (I, 171): Tiksinmek,
136, 182, 227, 268): rkp kamak.
Bakmak. Nefsini kr eyle- Ar. (I, 29): Beden
Naar eyleme- Ar. (I, 167): isteklerinden herhangi birini
Bakmamak. stn kr gidermek, nefsini
Naar it- Ar. (I, 82, 333, 339- II, 38, yattrmak.
104, 129, 181, 193, 199- Nerm ol- Far. (II, 350): Yumuamak.
200, 237, 368): bk. Naar Nerm olma- Far. (I, 305):
eyle-. Yumuamamak.
Naar itme- Ar. (I, 326): bk. Naar Nevzi it- Far. (I, 101): ltifat etmek.
eyleme-. Nevbet ut- Ar. (II, 40): asker, polis vb.
Nr ol- Ar. (II, 55): nder olmak. bir yeri, bir kimseyi, bir arac
Naar d- Ar. (II, 8, 80): Grmek; gzetlemek, korumak gibi
beenmek. amalarla bulunduu yerden
Naar dme- Ar. (I, 143): belli bir sre ayrlmamak.
Beenmemek, elde etmek Nev it- Ar. (II, 110): lye sesli
istememek. sesli alamak.
Naaru d- Ar. (I, 12): bk. Naar Nev v zr it- Ar.+Far. (II, 180):
d-. oka alamak.
184
Nev v zr l- Ar.+Far. (I, 15): bk. Nisbet it- Ar. (I, 50, 50, 104, 250): bk.
Nev v zr it-. Nisbet eyle-.
Nevmd ol- Far. (I, 107- II, 179, 363): Nisbet itme- Ar. (II, 265): nat olsun
mit kesmek. diye yapmamak.
Nide yoru- (II, 289): Ne yapmakta Nst eyle- Far. (I, 312): Yok etmek.
olmak. Nst it- Far. (II, 149): bk. Nst eyle-.
Nigh it- Far. (I, 355): Bakmak. Nst ol- Far. (II, 160, 160): Yok olmak.
Nihyete yiti- Ar. (I, 283): Bitmek, Nin bulma- Far. (I, 193): z, iaret
tkenmek. bulmamak.
Nk ol-Far. (I, 153): yi olmak. Nin virme- Far. (II, 89): z, iaret
Nk-bat it- Far. (II, 267): Baht gzel vermemek.
olmak. Niyet eyle- Ar. (II, 358): Dilemek,
Nik eyle- Ar. (I, 289- II, 66-67): niyetlenmek.
Nikh etmek, evlendirmek. Niyyet eyle- Ar. (II, 100): bk. Niyet
Nik it- Ar. (I, 45, 45, 152- II, 3, 5, eyle-.
73, 257, 277): Nik eyle-. Nizr ol- Far. (I, 43): Zayf olmak.
Nik- a it- Ar. (I, 346): Shhat N eyle- Far. (I, 147): mek.
artlarn cami olan nikh N it- Far. (I, 10, 264): bk. N eyle-.
yapmak. Nvat eyle- Far. (I, 105, 118, 254,
Nik- er eyle- Ar. (I, 192): eri 258, 265, 304, 309- II, 159,
nikh yapmak. 245): Gnl okamak, gnl
Nm-sr ol- Far. (II, 222): Yar tok almak.
olmak. Nvat it- Far. (I, 55, 82, 179, 191,
Nimet vir- Ar. (I, 246, 253): 357- II, 12, 45, 59, 82, 88,
Nimetlendirmek. 98, 113, 114, 122, 159, 177,
Nir eyle- Ar. (I, 152, 234, 236, 236, 184, 193, 204, 205, 238,
237): Samak. 246, 257, 277, 281, 282,
Nir it- Ar. (I, 133- II, 37, 168, 268): 322): 1. Gnl okamak,
bk. Nir eyle-. gnl almak; 2. almak.
Nisbet eyle- Ar. (I, 311): Yormak, Nvat itme- Far. (I, 193): Gnln
yorumlamak. almamak.
185
Nvatlar it- Far. (I, 228): Gnller Oad dme- (I, 30): Uygun olmamak,
okamak, gnller almak. doru bulmamak.
Nvzi l- Far. (I, 265): ltifat etmek. Otur ur- (I, 76- II, 162, 304, 305):
Nvzi it- Far. (II, 74): Gnl Oturma iini srdrmek.
okamak. Oturu dur- (II, 306): bk. Otur ur-.
Nvziler l- Far. (I, 205): ltifatlar Oturu ur- (I, 150, 236- II, 269): bk.
etmek. Otur ur-.
Nzl it- Ar. (I, 184): Konaklamak. Oturur bul- (II, 120): Oturur bir
vaziyetteyken rastlamak.
O Oynayu ur- (II, 358): Oynama iini
Od ur- (I, 33): Atee atmak, k srdrmek.
etmek. Oyun it- (I, 200): Oynamak.
Oda ya- (I, 33, 116- II, 150): Atee
atmak.
Oda yama- (II,175): Atee atmamak. gi git- (I, 247): armak, korkmak.
Oda yan- (I, 252): Alev almak, gine d- (I, 129, 146, 148, 253, 310,
yanmak. 323- II, 2, 49, 72, 129, 148,
Oda vir- (I, 271): Atee vermek. 150): Hatrlamak, kafasnda
Oul idin- (I, 113): Evlat olarak almak. bir dnce domak.
Ouyudur- (I, 63): Okuma iini gine dme- (I, 204): Hatrlamamak.
srdrmek. gt ut- (I, 290): Sylenen bir sz,
Olabilme- (II, 299): Olma ihtimali verilen bir d
bulunmamak. benimsemek, davranlarn
Olaca ol- (I, 161- II, 264): Gelecekte bunlara uydurmak.
olma ihtimali bulunmak. gt vir- (I, 204- II, 55, 61): t
Olbil- (I, 268): Olma ihtimali vermek, nasihat etmek.
bulunmak. gtley gr- (II, 189): tleme iini
Ol gel- (II, 257): Bir sredir olmak. srdrmek.
Olm ol- (I, 253, 277, 277): Gemite ldrmi aca ol- (I, 131): ldren
olmak. kii olma ihtimali
bulunmak.
186
ldr yoru- (II, 270): ldrmekte 353): Yapt bir yanltan

olmak. tr balanmasn
leyaz- (I, 33- II, 72): Az kalsn istemek.
lmek, lme tehlikesi zrler dile- Ar. (I, 12, 13, 227, 228,
atlatmak. 233, 250, 260, 262, 309,
lmeyecek ol- (I, 271): lmemek. 340- II, 15, 18, 19, 75, 257,
lme marla- (I, 294- II, 41): 261, 314, 330): bk. zr
lmeyi beklemek. dile-.
lr ol- (I, 20): lmek. zr itme- Ar. (II, 154): Sebep
lyaz- (I, 304): bk. leyaz-. bulmak, bahane retmek.
mr ger- Ar. (I, 60): Yaamak. r-h it- Ar.+Far. (I, 78): zr
mr sr- Ar. (I, 211, 346): yi ve dilemek.
rahat yaamak; yaamn r-hl eyle- Ar.+Far. (II, 354):
srdrmek. bk. r-h it-.
mr vef itme- Ar. (I, 160): mr r-hl it- Ar.+Far. (I, 37- II,
yetmemek. 199, 309): bk. r-h it-.
nie d- (I, 8- II, 24): Birinin r-hllar eyle- Ar.+Far. (I, 100-
nnden yrmek, birine 101): bk. r-h it-.
klavuzluk etmek. r-hllar it- Ar.+Far. (I, 66,
nley al- (I, 184): nlemek iin 153): bk. r-h it-.
kalmak. r dile- Ar. (II, 183): bk. zr dile-
ne d- (II, 49): bk. nie d-. .
te ge- (I, 164)
zi gyin- (I, 28, 35, 58, 105, 135, P
177, 192, 207, 267, 273, Pdih idin- Far.(I, 91, 143):
275, 298, 339- II, 52, 112, Hkmdar kabul etmek.
162, 182, 271, 274, 353): Pdih ol- Far. (I, 99, 273- II, 221):
Byk bir ac, sknt vb. Hkmdar olmak.
nedenlerle ok zlmek. Pdihl eyle- Far. (I, 52, 310- II,
zr dile- Ar. (I, 172, 173, 185, 233, 258): Hkmdarlk etmek.
233- II, 187, 225, 260, 312,
187
Pdihl it- Far. (I, 136): bk. Penhn itme- Far. (I, 209):
Pdihl eyle-. Gizlememek.
Pk eyle- Far. (I, 353, 353- II, 266): Penhn ut- Far. (II, 284): Bakalarna
Temizlemek. duyurmak, saklamak.
Pk it- Far. (I, 37- II, 72, 261): bk. Pk Perkende ol- Far. (II, 39, 352):
eyle-. Perian olmak.
Pk ol- Far. (II, 290): Temiz olmak. Perkende-r ol- Far.+Ar. (II, 102):
Pk ut- Far. (I, 82): Bir eyi Gnl perian olmak.
kirletmeden, bozmadan Perdat eyle- Far. (I, 139- II, 266): 1.
kullanmak, temiz olmasna Sylemek; Tra etmek.
zen gstermek. Perdat it- Far. (II, 263): bk. Perdat
Pkze ut- Far. (II, 118): bk. Pk ut-. eyle-.
Pre pre eyle- Far. (II, 72, 147, 158, Perdat ol- Far. (II, 357):
164, 233): Parampara Hazrlanmak.
etmek. Perhz it- Far. (II, 268): Saknmak.
Pre pre it- Far.(I, 42, 131, 138- II, Perhz itme- Far. (II, 219):
147): bk. Pare pare eyle-. Saknmamak.
Pre pre ol- Far. (I, 99, 331- II, 198): Perin ol- Far. (II, 184): Perian
Parampara olmak. olmak.
Pay it- (II, 298): letirmek. Pervz it- Far. (II, 44, 211): Umak,
Py-ml it- Far. (I, 230): Mahvetmek. kanatlanmak.
Py-merdlik it- Far. (II, 329): Pervz ur- Far. (II, 234): Kanat
Yardmc olmak. rpmak, umak; kanatlarn
Pyidr olma- Far. (II, 165): Daimi hareket ettirmek.
olmamak. Pesend it- Far. (I, 12): Beenmek.
Pyua d- (II, 69): Blmede hisse Pemn ol- Far. (I, 118, 224, 340- II,
ayrlmak, belirli bir blm 96, 179, 196, 202, 280, 313,
verilmek. 314, 333, 353): Pimanlk
Penhn eyle- Far. (I, 194): Gizlemek. duymak.
Penhn it- Far. (II, 48): bk. Penhn Pemnl ol- Far. (I, 346): bk.
eyle-. Pemn ol-.
188
Peyd eyle- Far. (I, 357): Ortaya P-namz idin- Far. (II, 122): mama
karmak, belirtmek. uymak.
Peyd it- Far. (II, 43): bk. Peyd eyle-. Piyde ol- Far. (II, 338): Yaya olmak,
Peyd ol- Far. (I, 137, 167, 253, 329- yrmek.
II, 2, 128, 128, 129, 135, Pute ol- Far. (II, 88): Pimek,
158, 299, 321, 342): Ortaya olgunlamak.
kmak, belirmek. Pr-b ol- Far. (I, 20): Suyla dolmak.
Peygm vir- Far. (I, 212): Bildirmek,
haber ulatrmak. R
Pinhn eyle- Far. (II, 245, 315): bk. Rad ol- Ar. (II, 185): Gk grlemek.
Penhn eyle-. Rabet gster- Ar. (I, 275- II, 44):
Pihn it- Far. (II, 317, 317): bk. stemek, beenmek, istekle
Penhn eyle-. karlamak.
Pinhn ol- Far. (II, 230): Saklanmak. Rabet it- Ar. (I, 194, 262, 326- II,
Pr ol- Far. (I, 51- II, 219): Yalanmak. 280, 280): bk. Rabet
Pr arr ol- Far. (I, 229): Yal ve gster-.
fakir olmak. Rabet itme- Ar. (I, 106- II, 373, 374):
Pirye itme- Far. (I, 326): Zinet, ss stememek, beenmemek,
olarak kullanmamak. istekle karlamamak.
Prz ol- Far. (II, 68): Muzaffer olmak. Rabet olma- Ar. (II, 373):
P dut- Far. (II, 69): 1. Megul olmak; lgilenilmemek, istek
2. leri srmek, neden olarak duyulmamak.
grmek. Rat ol- Ar. (I, 11, 20, 322- II, 9, 51,
P-ke ek- Far. (I, 91, 98-99, 216, 126, 277, 324, 330, 331): 1.
265): Verilmemesi gereken stirahat etmek; 2.
bir eyi uygunsuz bir amala zntsz, kedersiz olmak.
veya haksz yere birine Rat olma- Ar. (I, 234): 1. stirahat
vermek. etmemek; 2. zntl,
P-ke dz- Far. (I, 78): bk. P-ke kederli olmak.
ek-. Rata d- Ar. (II, 98): Rahatlamak.
189
Ram eyle- Ar. (I, 265): Gnahn Rst ol- Far. (I, 60- II, 267): Doru
affetmek, balamak, olmak.
acmak. Rst-kr ol- Far. (I, 136): Doru adam
Ramet eyle- Ar. (I, 256, 360- II, 124, olmak.
296, 350): bk. Ram eyle-. Rtib eyle- Ar. (II, 2): Kararlatrmak,
Ramet it- Ar. (I, 339, 346- II, 3, 193, balamak.
194, 295): bk. Ram eyle-. R eyle- Ar. (I, 328): Raz etmek,
Ramet ol- Ar. (II, 185): Balanmak, ikna etmek.
affedilmek. R ol- Ar. (I, 39, 74, 90, 155, 175,
Ras it- Ar. (II, 248): Oynamak, dans 200, 224, 226, 253, 268- II,
etmek. 6, 40, 42, 90, 105, 146, 174,
Rm ideme- Far. (I, 135): taat 220, 288, 294, 306, 310,
ettirememek, boyun 321, 321, 345, 358): Rza
edirememek. gstermek, onaylamak,
Rm ol- Far. (I, 230, 305, 305- II, 71, kabul etmek.
173): taatkr olmak, boyun R olma- Ar. (I, 213- II, 162, 281):
emek. rza gstermemek,
Rm olma- Far. (I, 337): taat onaylamamak, kabul
etmemek, boyun ememek. etmemek.
Rst - Far. (II, 232): Gerek olduu Reddeyle- Ar. (II, 137, 158): Geri
anlalmak. evirmek, kabul etmemek.
Rst d- Far. (II, 83): Gereklemek. Reddeyleme- Ar. (I, 12): Geri
Rst eyit- Far. (II, 66, 120, 120, 202): evirmemek, kabul etmek.
Doru sylemek. Redd idecek ol- Ar. (I, 306): Kabul
Rst eyle- Far. (I, 258- II, 34, 43, 99, etmeme ihtimali bulunmak.
212, 240, 252): 1. Doru Redd it- Ar. (II, 160): bk. Reddeyle-.
yapmak; 2. Hazrlamak; 3. Redd itme- Ar. (II, 79): bk.
Akort etmek. Reddeyleme-.
Rst it- Far. (II, 87, 245, 250, 261, Redd-i selm it- Ar. (II, 125): Selam
306): bk. Rst eyle-. alp selam gndermek.
190
Ref eyle- Ar. (I, 222): Kaldrmak, yok Rengi git- Far. (I, 89): Korku, heyecan
etmek. vb. sebeplerle benzi
Reh-ber ol- Far. (I, 85): Yol sararmak.
gstermek. Rengn eyle- Far. (I, 117): Rengrenk
Renc-berlik it- Far. (II, 43, 356): yapmak, gzelletirmek.
Zahmet ekmek. Renk oyna- Far. (I, 89): bk. Reng
Rencde it- Far. (I, 324- II, 261): oyna-.
ncitmek, krmak. Resm-i recm eyle- Ar. (II, 177): Taa
Rencde ol- Far. (II, 31) :ncinmek, tutarak ldrmek.
krlmak. Rev gr- Far. (II, 274): Bir davran,
Rencr d- Far. (II, 10): Skntya bir olay bir kimse iin
dmek, eziyet ekmek. uygun grmek.
Rencr eyle- Far. (II, 62, 267): bk. Rev grme- Far. (I, 34-35): Bir
Rencde it-. davran, bir olay bir
Rencr it- Far. (II, 35): bk. Rencde it-. kimse iin uygun
Rencr ol- Far. (I, 219, 219, 273, 328, grmemek.
330- II, 87, 172, 275, 354): Rev it- Far. (I, 166): Karlamak,
bk. Rencde ol-. gidermek.
Rencr olma- Far. (II, 87): Rev ol- Far. (I, 349- II, 111): Uygun
ncinmemek, krlmamak. olmak, yakmak.
Rencr-dil ol- Far. II, 171): Hasta Rev olma- Far. (II, 7, 24, 24, 201):
gnll olmak, dnl Uygun olmamak,
incinmek. yakmamak.
Reng oyna- (I, 244): Oyun evirmek, Revn ol- Far. (I, 20, 140, 164, 330-
hile yapmak. II, 18, 48, 83, 97, 97, 108,
Rengden renge dn- Far. (I, 43): 156, 156): 1. Yrmek,
Korkudan veya utantan yoluna gitmek; 2. Akmak.
yznn rengi deimek, Revne eyle- Far. (I, 139):
sklmak. Gndermek.
191
Revna dr- Far. (I, 53): stenen Rivyet oln- Ar. (II, 117): Anlatlmak,
biime getirmek, dzene aktarlmak.
sokmak. Ren it- Far. (II, 265): Aklamak.
Reynclk it- Ar. (I, 284): iekilik Ren ol- Far. (II, 129, 190):
yapmak. Aydnlanmak.
Reyis eyle- Ar. (I, 51): Bakan Rz szda eb tebde ol- Far. (I, 308):
yapmak, ynetici tayin Srekli sknt iinde olmak.
etmek. Rze ut- Far. (II, 122): Oru ibadetini
Rlet eyle- Ar. (II, 116): Gmek. yerine getirmek.
Rlet it- Ar. (II, 171): Rlet eyle-. Rz eyle- Far.(I, 134, 196- II, 350):
R olma- Ar. (I, 135): Raz Nasip etmek.
olmamak, kabul etmemek. Rz l- Far. (I, 1, 52, 96, 154, 156,
R vir- Ar. (I, 45, 90, 203, 344- II, 343- II, 47, 140): Vermek,
10, 25, 106, 171, 172, 281, nasip etmek.
363): Raz olmak, onamak, Rzir o ger- Far. (I, 289):
uygun bulmak. Hoa vakit geirmek,
Rsn al- Ar. (II, 2): Onayn almak, elenmek.
msaadesini almak. Rbde eyle- Far. (II, 52, 255):
Riyet eyle- Ar. (I, 277- II, 75, 159): Kendinden geirmek, gnl
1. Yerine getirmek; 2. Sayg almak.
gstermek. Rsv it- Far. (I, 46- II, 148): Rezil
Riyet it- Ar. (I, 76, 188, 325- II, 131, etmek.
140): bk. Riyet eyle-. Rsv ol- Far. (II, 148): Rezil olmak.
Riayetler it- Ar. (I, 7, 229): oka Rsvy eyle- Far. (I, 226- II, 205): Bk.
sayg gstermek. Rsv it-.
Riat it- Ar. (II, 42, 90, 114, 214): Rsvy it- Far. (II, 182, 351): bk.
zlmek. Rsv it-.
Rivyet it- Ar. (I, 5, 27, 212- II, 31, Rsvy ol- Far. (I, 223- II, 189): bk.
165, 330): Anlatmak, Rsv ol-.
aktarmak. Rsvyl eyleme- Far. (II, 245):
Rezillik etmek.
192
S Sebk-serlik it- Far. (II, 314): Acele

Sadete d- Ar. (II, 98): Mutlulua, etmek.
huzura kavumak. Secde-i kr eyle- Ar. (I, 66, 284):
Sat eyle- Far. (II, 174): 1. Gl kr secdesi yapmak.
etmek; 2. fkelenmek. Sedd it- Ar. (II, 327): Kapatmak,
Sat ol- Far. (I, 214- II, 201, 373): rtmek.
fkelenmek. Sefhetler eyle- Ar. (II, 7):
Saal it- Ar. (I, 192): Sakatlamak. Terbiyesizlik yapmak.
S ol- Ar. (I, 192- II, 18, 192): Sefer eyle- Ar. (I, 87): Yolculuk
Durmak. yapmak.
Skit ol- Ar. (II, 85): bk. S ol-. Sefer it- Ar. (I, 24, 62, 161, 217- II,
Slik eyle- Ar. (I, 63): ki 76, 240, 259): Bk. Sefer
sunuculuk yapmak. eyle-.
Skin ol- Ar. (I, 33, 340- II, 12, 129, Sehv it- Ar. (II, 361): Hata etmek,
149, 151, 193, 310, 376): yanl yapmak.
Yatmak. Selm al- Ar. (I, 245- II, 93, 213, 241,
Say eyle- Ar. (I, 43): Gayret 323-324): Birinin selamna
gstermek. karlk vermek.
Say it- Ar. (II, 268): bk. Say eyle-. Selm eyle- Ar. (I, 62, 118, 262- II,
Syebn idin- Far. (I, 162): Glgelik 156): Uzakta olan birine
olarak kullanmak. esenli dilemek.
Saz ut- (II, 246): Saz alabilecek Selm it- Ar. (I, 171, 230, 233-234- II,
durumu gelmek. 16, 85, 132, 218, 251, 260,
Sebeb ol- Ar. (I, 53, 144): Neden 303): bk. Selm eyle-.
olmak, yol amak. Selam vir- Ar. (I, 21, 37, 169, 216,
Sebeb-i in olabilme- Ar. (I, 253): 233, 233, 245, 245, 253,
Kesilme, arkas gelmeme 275, 287, 287, 293, 320,
sebebi olma ihtimali 322, 352- II, 16, 47, 50, 93,
bulunmamak. 94, 94, 97, 107, 114, 136,
Sebeb-i ramet ol- Ar. (I, 175): 137, 137, 137, 140, 152,
Rahmet sebebi olmak. 154, 158, 187, 213, 217,
193
218, 218, 225, 227, 241, Ser-firzlik eyle- Far. (II, 38):
261, 282, 284, 290, 292, Benzerlerinden stn
294, 305, 310, 322, 323, olmak.
331, 337, 338, 349, 360): Ser-gerdn ol- Far. (II, 175, 225, 320):
Selamlamak. akn olmak.
Selm virme- Ar. (I, 320, 320, 320): Ser-o ol- Far. (I, 68, 76, 260- II, 71):
Selamlamamak. Sarho olmak, kendinden
Selmet bul- Ar. (II, 24): Dzelmek, gemek.
iyilemek. Ser-mye it- Far. (II, 21): Sermaye
Selmet it- Ar. (II, 190): Kurtarmak, etmek.
fenalklardan korumak. Ser-mye idin- Far. (II, 206, 260):
Selmet ol- Ar. (II, 50): Kurutlmak, Sermaye olarak kullanmak.
emniyette olmak. Ser-mye itme- Far. (I, 326): Sermaye
Selb it- Ar. (II, 62): Kaldrmak, olarak kullanmamak.
gidermek. Ser-mest ol- Far. (I, 264- II, 252):
Semer ol- Ar. (II, 38): Anlatlmak, Sarho olmak.
dilden dile dolamak. Ser-ngn ol- Far. (I, 151): Alt st
Seng-sr it- Far. (II, 189, 194): olmak.
Talamayla ldrmek. Sersime ol- Far. (I, 98, 237, 311- II,
Sengisr eyle- Far. (II, 175, 202, 202): 16, 373, 377): Sersemlemek.
bk. Sen-sr it-. Serdlik eyleme- Far. (I, 262): nat
Sengisr it- Far. (II, 195): bk. Sen-sr etmek.
it-. Serzeni it- Far. (II, 69): Baa kakmak.
Sengisr ol- Far. (II, 204, 204): Setr-i avret it- Ar. (I, 318): Avret
Talanarak ldrlmek. yerlerini rtmek.
Ser-z it- Far. (I, 218- II, 253): Sever ol- (II, 24): Sevme iini
Yeniden, batan balamak. srdrmek.
Ser-efrz ut- Far. (II, 234): Birini ya Seyrn it- Ar. (II, 52): Gezip grmek.
da kendisini dierlerinden Sil gey- Far. (I, 28, 137, 144):
stn grmek. Silanmak, silahn alp
savaa gitmek.
194
Sil-p ol- Ar.+Far. (II, 40): Silahl Sz gel- (I, 32, 36- II, 353): Bir
olmak. davrantan dolay eletiriye
Sipri it- Far. (I, 146): Telkinde konu olmak, yerilmek.
bulunmak, smarlamak. Sz idin- (II, 10, 10): Bir eyi srekli
Sr ol- Far. (I, 80): (Stten) kesilmek, sylemek.
doymak. Sz syle- (I, 202, 212, 256, 292- II,
Sitem it- Far. (II, 241): Zulmetmek. 120, 123, 174, 353):
Sitze it- Far. (I, 9-II, 200, 201): 1. Konumak.
fkelenmek; 2. Sz syleme- (II, 6, 102, 159, 167,
ddialamak, ekimek. 179): Konumamak.
Sitze itme- Far. (I, 228): Sz syleyme- (I, 31):
fkelenmemek. Konuamamak.
Siyh-my ol- Far. (II, 220): Siyah Sz sze ula- (I, 284): Yeri gelmek.
sal olmak. Sz ut- (I, 156): Sz dinlemek.
Sge al- (I, 230, 230): Svme, kt Sze ek- (I, 291- II, 84):
sz syle iini srdrmek. Konuturmak, azndan laf
Syler ol- (I, 333): Syleme iini almak.
srdrmek. Sze gel- (II, 192): Konumaya
Syle yoru- (II, 91): Sylemekte balamak.
olmak. Szin ut- (II, 59, 112): bk. Sz ut-.
Syler ol- (II, 351): Syleme iini Szin utma- (II, 272): Sz
srdrmek. dinlememek.
Syley ur- (I, 138): Syleme iini Szni ut- (I, 156): bk. Sz ut-.
srdrmek. Sul eyle- Ar. (I, 10): Sormak.
Syley vir- (II, 178): abucak veya Sul it- Ar. (I, 182, 291): Bk. Sul
anszn sylemek. eyle-.
Sz a- (I, 90, 219): Bir konu zerinde Ste-dil ol- Far. (II, 174): Gnl
konumaya balamak, laf yank olmak.
amak. Spri it- Far. (II, 19): bk. Sipri it-.
195
Sst ol- Far. (I, 65, 258, 259, 264, 267- au a- (I, 223): enliklerde para,
II, 48, 153, 159): Halsiz tahl gibi eyler samak.
kalmak. adaa vir- Ar. (II, 37, 77, 84):
Svr ol- Far. (I, 159, 162, 314- II, 54, Bata bulunmak, yardm
75): Binmek. etmek.
adat vir- Ar. (II, 115): bk. adaa
vir-.
abr eyle- Ar. (I, 7, 33, 65, 65, 108, dr ol- Ar. (I, 33, 107, 206- II, 15,
119, 119, 129, 148, 156, 206, 292): Meydana
210, 220, 246, 251, 270, gelmek.
271, 299, 303, 339, 349- II, dr olma- Ar. (II, 330): Meydana
69, 93, 103, 117, 137, 153, gelmemek.
175, 182, 231, 234, 308): dr olm ol- Ar. (I, 253): Gemite
Sabretmek, katlanmak. meydana gelmek.
abr idebil- Ar. (I, 43): Sabretme af bala- Ar. (II, 209): Sralanmak,
imkn veya olasl sraya girmek.
bulunmak. af tut- Ar. (II, 215): bk. af bala-.
abr ideme- Ar. (I, 186, 271- II, 122, f eyle- Ar. (II, 185): Temiz tutmak.
117): Sabretme imkn a ol- (I, 271- II, 148, 157): 1.
olmamak. Salkl olmak; 2. Teekkr
abr it- Ar. (I, 30, 36, 65, 65, 139, 252, etmek.
273, 295, 295, 302, 325- II, au a- (I, 91- II, 58): lnn
6, 8, 29, 95, 121, 179, 181, arkasndan at yakmak.
245, 252, 255, 290, 303): ib-fir ol- Ar.+Far. (I, 273):
bk. abr eyle-. Yatalak olmak.
abr l- Ar. (II, 255): bk. abr eyle-. a ol- Ar. (II, 34): Doru, gerek
ab-ber-ab it- Ar.+Far. (II, 73): olmak.
Srekli, sabahlara kadar angr- (II, 242): Saknma iini
arap imek. srdrmek.
abr ol- Ar. (II, 245): ok sabrl alayabil- (II, 43): Saklama imkn
olmak. ve olasl olmak.
196
alvir- (I, 28, 36, 73, 81, 92, 98, 99, belirlenen fiyat deyerek
132, 132, 136, 138, 143, kendine mal etmek.
174, 239, 239, 240, 252, atuvir- (I, 341): bk. atvir-.
254, 255, 256, 265, 300, ava eyle- (II, 90): Savamak.
315, 317- II, 24, 105, 121, ayru ol- (I, 280): Hastalanmak.
143, 271, 271, 272, 275, at bul- Ar. (II, 178): yilemek.
275, 356, 358, 370, 374): r idin- (II, 85): Gizli tutmak.
abucak veya anszn yaca ol- (II, 256): Krma ihtimali
brakmak. bulunmak.
alvirme- (I, 179): abucak veya obet eyleme- Ar. (I, 57): Sohbet
anszn brakmamak. etmek, konumak.
anu an- (II, 105): Birine kar obet idivir- Ar. (I, 283): abucak
dnceler tamak. veya anszn konumak.
arao- (I, 28- II, 369): Sarl obet it- Ar. (I, 56, 56, 61, 62, 65, 70,
brakmak. 115, 202, 216, 226, 260,
arf it- Ar. (I, 286- II, 4, 220, 267): 279, 281, 281, 282- II, 69,
Harcamak. 75, 212, 230, 231, 233,
arf oln- Ar. (II, 341): Harcanmak. 267): bk. obet eyle-.
arar ge- (II, 182): Bir anda obet itme- Ar. (I, 223):
sararmak. Konumamak.
atar ol- (I, 358): Satma iini ora bala- (I, 264): Sormaya
srdrmek. balamak.
atvir- (II, 306): abucak veya orm ol- (I, 106- II, 68): Gemite
anszn satmak. sormak.
atun al- (I, 157, 160, 241, 277, 278, ub- d ol- Ar. (I, 172): Sabah
284, 288, 295, 295, 295, namaz vakti olmak, tan yeri
321, 325, 342, 342, 344, aarmak.
357- II, 45, 45, 47, 74, 149, usuz ol- (I, 131): Suu olmamak.
151, 185, 185, 194, 196, ul it- Ar. (II, 345): Barmak.
198, 205, 266, 300, 306, uln it- Ar. (II, 373): Padiah etmek.
307, 332, 362): Bir nesneyi uln ol- Ar. (I, 289): Padiah olmak.
197
unvir- (I, 12, 29, 130): abucak veya enlar l- Ar. (I, 50, 195, 308):
anszn sunmak. enlar eyle-.
ur ur- (I, 167): srafil kyamet
borusunu almak.
d eyle- Far. (I, 112- II, 37):
Sevindirmek.
bit ur- Ar. (I, 346): Sznde d it- Far. (I, 354): bk. d eyle-.
durmak; verdii karar d ol- Far. (I, 279- II, 41): Sevinmek,
deitirmemek. mutlu olmak.
ebt it- Ar. (I, 81): Kararl olmak, d ut- Far. (II, 234): Birini ya da
yerinden oynamamak. kendisini ansl kabul
ebt it- Ar. (I, 321): Tespit etmek, etmek.
yazmak. d u andn ol- Far. (II, 73): Mutlu
en eyle- Ar. (II, 68, 238, 349): olmak, glmek.
vmek. dl eyle- Far. (II, 98): Sevinmek,
en it- Ar. (I, 37, 41, 60, 91, 133, elenmek.
181, 192, 335- II, 28, 67, dilik eyle- Far. (II, 234): bk. dl
108, 156, 159, 199): bk. eyle-.
en eyle-. dllar eyle- Far. (I, 25- II, 116): bk.
en l- Ar. (I, 94, 168, 306- II, 62, dl eyle-.
66, 193, 329): bk. en dllar eyle- Far. (II, 115): bk.
eyle-. dl eyle-.
en o- Ar. (I, 135, 141, 160, 165- dmn ol- Far. (II, 79, 81, 328):
II, 88, 311, 335): vmek, Sevinmek.
medhetmek. dumn ol- Far. (I, 26, 55, 118, 309-
en-y ly it- Ar. (I, 55): Yarar bir II, 257): bk. dmn ol-.
ekilde vmek. h idin- Far. (II, 27): Padiah olarak
enlar eyle- Ar. (II, 62): vn dolu kabul etmek.
szler sylemek. eyle- Far. (I, 329): Padiah
enlar it- Ar. (I, 192- II, 183): bk. yapmak.
enlar eyle-. h ol- Far. (II, 81): Padiah olmak.
198
apla vur- (II, 198): Tokat atmak. er eyle- Ar. (I, 24, 25, 39, 40, 71,
arb-rl it- Ar.+Far. (I, 256- II, 81, 86-87, 89, 94, 131, 197,
269, 273): arap imek. 250, 280, 298, 303, 336,
ar it- Ar. (II, 57, 341): Sr vermek, 348- II, 10, 12, 59, 62, 274,
art etmek. 334): Anlatmak, aklamak.
rl it- Ar. (I, 282- II, 299): er it- Ar. (I, 7, 15, 48, 95, 247, 292,
Elendirmek. 336- II, 139): bk. er eyle-.
eb-ir ol- Far. (II, 221): Parlak er ol- Ar. (II, 103): Anlatlmak,
olmak, deerli olmak. aklanmak.
eb-i n it- Far. (I, 254): Gece ermsr eyle- Far. (II, 69):
baskn yapmak. Utandrmak.
eb-i n ol- Far. (I, 254): Gece ermsr ol- Far. (I, 185): Utanmak.
baskn yaplmak. eer ol- (II, 360): zp indirmek.
ebn it- Far. (II, 239): bk. eb-i if bul- Ar. (II, 192,196): bk. at
n it-. bul-.
efat eyle- Ar. (II, 70): Ho grmek. if vir- Ar. (I, 116): yi etmek,
efat it- Ar. (I, 186, 249, 250- II, salna kavuturmak.
281, 298, 325, 345): ikr it-Far. (I, 83): Avlamak.
Balama talep etmek, ikyet eyle- Ar. (I, 30): Haksz bir
balanmasn arzulamak. durumu st makama
efat buyur- Ar. (II, 196): Acmak, bildirmek.
efkat etmek. ikyet it- Ar. (I, 6- II, 259, 338, 346):
efat eyle- Ar. (II, 147): Sevgi bk. ikyet eyle-.
gstermek, merhamet ikest it- Far. (I, 251): Krmak,
etmek. mahvetmek.
efat it- Ar. (I, 98- II, 117, 190, 265, il ol- Ar. (II, 191) : Elden ayaktan
329): Bk. eft eyle-. dmek, ktrm olmak.
ehriyr ol- Far. (I, 150- II, 37): ill ol- Ar. (II, 151): bk. il ol-.
Padiah olmak. ir it- Ar. (I, 281): iir sylemek.
ek eyle- Ar. (I, 156): phelenmek. itb it- Far. (II, 263): Acele etmek.
ek it- Ar. (I, 156): bk. ek eyle-.
199
itb itme- Far. (II, 263): Acele rde ol- Far. (I, 221): Perian olmak,
etmemek. k olmak.
ven eyle- Far. (II, 304): Feryat r eyle- Ar. (II, 130): Balamak.
etmek. r eyleme- Ar. (I, 214):
ven ur- Far. (I, 85): Bir znt Balamamak.
nedeniyle barp armak. r it- Ar. (I, 158- II, 256): bk.
hret dut- Ar. (I, 80, 199): Herkese r eyle-.
tannmak, bilinmek.
hret ut- Ar. (II, 171, 190): bk. T
hret dut-. Taaccb eyle- Ar. (I, 37, 40, 68, 88,
r-engz it- Far. (II, 39): Fitne 89, 94, 97, 105, 180, 243,
koparmak. 250, 298, 308- II, 220):
rde-ab ol- Far. (II, 102): Perian armak.
halli olmak. Taaccb it- Ar. (I, 10, 22, 25, 55, 75,
m ol- Far. (I, 65): Kt olmak. 81, 91, 106, 108, 109, 118,
kr eyle- Ar. (I, 36, 39, 79, 93, 95, 119, 134, 139, 160, 178,
96, 140, 158, 178, 206, 256, 178, 191, 195, 202, 209,
285- II, 25, 50, 59, 66, 113, 228, 240, 241, 249, 267,
114, 189, 319, 375): Verilen 291, 293, 296, 334, 343,
nimetlere memnunluk 359- II, 23, 52, 107, 110,
gstermek, kretmek. 119, 120, 138, 169, 180,
kr it- Ar. (II, 8, 37, 204, 260, 322, 186, 198, 204, 225, 247,
338, 378): Bk. kr eyle-. 248, 249, 257, 273, 274,
krler eyle- Ar. (II, 165): oka 279, 293, 308, 309, 320,
kretmek, memnunluk 338, 339, 351): bk.
gstermek. Taaccb eyle-.
kr-i u it- Ar.+Far. (II, 97): Taahhd it- Ar. (I, 157): Tetkik
Allaha kretmek. etmek, gz atmak.
nd ol- Far. (I, 260): Konumak, sz Taallu utma- Ar. (II, 221):
sylemek. Sevmemek.
rb it- Ar. (I, 342): ki imek. Taalll it- Ar. (I, 224): Geciktirmek
200
Taalll itme- Ar. (II, 4): Tal it- Ar. (II, 196): Tahrif etmek,
Geciktirmemek. sze yalan kartrmak.
Taarru eyleme- Ar. (II, 221): El Ta it- Ar. (II, 312, 339):
uzatmamak. Aratrmak, incelemek.
Taarru it- Ar. (II, 367): Saldrmak. Tasn eyle- Ar. (II, 67): vmek.
Taarru itme- Ar. (II, 131): Tasn it- Ar. (II, 61, 249, 357): Bk.
Saldrmamak. Tasn eyle-.
Tb u tef ol- Far. (II, 43): G kuvvet Tat url- Far. (II, 334): Taht
gelmek. kurulmak.
Tabaur it- Ar. (II, 53): Bilgilerini Taabbl eyle- Ar. (II, 125): Kabul
yoklamak. etmek.
Tabr it- Ar. (II, 336): Rya Taabbl it- Ar. (II, 141): bk.
yorumlamak. Taabbl eyle-.
Tabiye it- Ar. (I, 311): Katmak. Tadr eyle- Ar. (I, 119): Belirlemek.
Tabiye ol- Ar. (I, 301): Tertip Tadr it- Ar. (II, 90, 209): bk. Tadr
edilmek. eyle-.
Tbt l- Ar. (I, 14): Tabut yapmak. Tarr eyle- Ar. (II, 114): Anlatmak.
Tafaul eyle- Ar. (II, 124): yilik Tar itme- Ar. (II, 106, 303): Kusur,
etmek. kabahat etmemek.
Taallb it- Ar. (I, 301): Galip gelmek. Tar itmi ol- Ar. (I, 238): Kusur
Taallf eyleme- Ar. (II, 155): Aykr etmi olmak.
davranmamak. Tarlik ol- Ar. (I, 12- II, 282): Kusur
Taamml ideme- Ar. (I, 94): ilenilmek.
Sabredememek, Taviyet eyle- Ar. (I, 194): G
katlanamamak. vermek, takviye etmek.
Taamml it- Ar. (I, 345): Sabretmek, Talm it- Ar. (I, 341- II, 38):
katlanmak. retmek.
Taasss it- Ar. (II, 82): Aramak. Tamm eyle- Ar. (I, 175, 283- II, 266):
Taff it- Ar. (I, 150, 322): Tamamlamak, eksiklii
Hafifletmek, azaltmak. gidermek.
201
Tamm ol- Ar. (I, 45, 221, 278- II, 15, Taarru it- Ar. (I, 275- II, 29, 29, 37,
50, 178, 243, 266, 266): 152, 171, 179, 286):
Tamamlanmak, eksiklik Yalvarmak,
giderilmek. Tze it- Far. (II, 82): Yenilemek.
Tanf it- Ar. (II, 250): Temizlemek. Tam eyle- Ar. (II, 86): Sayg
Tarf eyle- Ar. (I, 75): Tantmak. gstermek.
Taarruf eyle- Ar. (I, 169, 285): dare Tam it- Ar. (II, 276): bk. Tam
etmek, harcamak. eyle-.
Taarruf it- Ar. (I, 42, 49, 286, 320- Tebh ol- Far. (I, 135): Yok olmak.
II, 67, 279): bk. Taarruf Tebdl it- Ar. (I, 264): Deimek.
eyle-. Teberrk ol- Ar. (II, 95): Armaan
Taavvur eyleme- Ar. (I, 213): dare olmak.
etmemek. Teberrk vir- Ar. (I, 171): Armaan
Taavvur it- Ar. (I, 317, 335- II, 174, vermek.
234): Dnmek, sanmak. Teberrd it- Ar. (II, 243): Serinlemek.
Tad it- Ar. (I, 81): Onaylamak. Tebl-i rislet it- Ar. (II, 134):
Tv-dihlik eyle- Far. (I, 236): Tava Grevlendirmek.
getirmek, tahrik etmek. Tebs eyle- Ar. (I, 209): Alay etmek,
Tav it- Ar. (II, 356): Esir etmek. alaya almak.
Tayn eyle- Ar. (II, 88): Tayin etmek, Tebe eyle- Ar. (I, 282): Gler
atamak. yzllk etmek.
Tayn it- Ar. (II, 361, 361, 361, 362): Tecvz itme- Ar. (I, 278): 1. Haddi
1. Kararlatrmak; 2. amamak; 2. Aleyhine
Atamak hareket etmemek.
Tayn l- Ar. (I, 22): Tahsis etmek. Tecesss it- Ar. (II, 82): Aramak.
Taarru eyle- Ar. (I, 98- II, 198): Techz it- Ar. (I, 340- II, 177): Hazrlk
Yalvarmak. yapmak.
Taarru gster- Ar. (I, 33): Tecl it- Ar. (I, 346): Baka zamana
Yalvarmak, tevazu brakmak.
gstermek. Tecribe it- Ar. (I, 244, 276- II, 153,
337): Denemek.
202
Tedbr eyle- Ar. (I, 193, 272- II, 245): Teazzl it- Ar. (II, 252): Gazel
are bulmak. yazmak, gazel sylemek.
Tedbr gr- Ar. (II, 154): Hazrlanmak. Tehdd it- Ar. (II, 6, 9, 131): Gzda
Tedbr it- Ar. (II, 359): bk. Tedbr vermek, korkutmak.
eyle-. Ter it- Ar. (I, 57): Ertelemek.
Tedbr ol- Ar. (II,95): are olmak. Tehll it- Ar. (II, 121): Birlemek.
Teehhl it- Ar. (II, 13, 14): Tehniyet it- Ar. (II, 324): Tebrik
Evlenmek. etmek, kutlamak, ho geldin
Teemml it- Ar. (II, 12, 357): demek.
Anlamak, sonu karmak. Tehniyet-i vildet-i ferzend it- Ar.+Far.
Tefau eyle- Ar. (I, 62): Bir (I, 189): ocuun
meselenin i yzn domasn mjdelemek,
dikkatle aratrmak. kiiyi kutlamak.
Tefau eyleme- Ar. (I, 6): Bir Tek py eyle- Far. (I, 332):
meslenin i yzn dikkatle Kouturmak, aramak.
aratrmamak. Teabbl eyle- Ar. (I, 70, 90, 167- II,
Tefau it- Ar. (I, 16, 89, 214- II, 123): Kabul etmek.
285): bk. Tefau eyle-. Teabbl it- Ar. (I, 99, 161- II, 317,
Tefaud it- Ar. (I, 260): Arayp 355): bk. Tekabbl eyle-.
sormak, sorup soruturmak. Tekbr it- Ar. (II, 121): Tekbir
Teferrc eyle- Ar. (I, 327- II, 215, getirmek, Allahu ekber
372): Seyretmek, dolamak. demek.
Teferrc it- Ar. (I, 56, 63, 129, 312, Tekellf eyle- Ar. (II, 292): 1. Buyur
348- II, 242, 303, 370, 373): etmek; 2. hsan, hizmet
bk. Teferrcc eyle-. etmek.
Tefria it- Ar. (I, 287, 54): Datmak. Tekellf it- Ar. (I, 8, 63, 351): bk.
Teft it- Ar. (I, 6, 214- II, 285): Tekellf eyle-.
Aratrmak. Tekye eyle- Ar. (II, 371): Gvenmek.
Tefl it- Ar. (II, 200): Gaflete Tela it- Ar. (II, 79): Kalamak,
dmek. buyur etmek.
203
Telef eyle- Ar. (I, 271, 294- II, 259): Temettu it- Ar. (I, 275, 349):
Yok etmek. Faydalanmak.
Telef it- Ar. (I, 292- II, 220): bk. Telef Temiz ut- Ar. (II, 289): bk. Pk ut-.
eyle-. Ten-drst ol- Far. (I, 116- II, 317):
Telef ol- Ar. (II, 43, 228, 314, 333): yilemek.
Yok olmak. Tenzl eyle- Ar. (II, 32): ndirmek.
Teln idivir- Ar. (II, 59): Terbiyet eyle- Ar. (II, 324): vmek.
Salamlatrmak. Terbiyet it- Ar. (I, 262, 337- II, 376):
Telv it- Ar. (II, 368): 1. Kirletmek; 2. Eitmek.
Bozmak. Terbiyyet it- Ar. (I, 129): bk. Terbiyer
Tem eyle- Ar. (I, 24, 160, 183, 253, it-.
304- II, 83, 131, 151, 240, Terbiyyet-i adl it- Ar. (I, 81): Adaletle
247): Seyretmek, dolamak. eitmek.
Tem ide tur- Ar. (I, 9): Seyretme Tereddd it- Ar. (I, 115, 169): Gelmek.
iini srdrmek. Terb it- Ar. (I, 282): Selamlamak.
Tem it- Ar. (I, 9, 32, 32, 56, 63, 65, Terk eyle- Ar. (I, 201- II, 187, 351):
81, 118, 118, 191, 207, 237, Brakmak, vazgemek,
262- II, 11, 100, 102, 109, ayrlmak.
136, 138, 149, 160, 231, Terk it- Ar. (I, 35, 44, 114, 117, 203,
242, 245, 247, 373, 377): 212, 228, 232, 290- II,
bk. Tem eyle-. 24,164, 219, 328, 349, 350,
Tem l- Ar. (I, 158, 260): 353): bk. Terk eyle-.
Elenmek. Terk itme- Ar. (II, 72, 173):
Temcu it- Ar. (II, 251): bk. Brakmamak,
Tem eyle-. vazgememek, ayrlmamak.
Temcd it- Ar. (II, 121): Allah Terk-i cn it- Ar.+Far. (I, 164): lmek.
ululamak. Terk-i ell it- Ar. (I, 220): Einden
Temekkn ol- Ar. (I, 94): Yerlemek, ayrlmak, eini geride
yer tutmak. brakmak.
Temellu it- Ar. (I, 183): Ho Terk-i ml mlk it- Ar.+Far.+Ar. (I,
karlamak. 220): Maln mlkn
204
brakmak, onlardan Teslm it- Ar. (I, 51, 86): bk. Teslm
vazgemek. eyle-.
Terk-i vil it- Ar. (I, 84): Kavuma Teslm ol- Ar. (II, 175): 1. Yenilgiyi
isteinden vazgemek. kabul etmek; 2. Kendini
Terkb eyle- Ar. (I, 83): Meydana teslim etmek.
getirmek. Terf buyur- Ar. (I, 154, 261- II, 32,
Terkb ol- Ar. (I, 9): Meydana gelmek. 276): Gelmek, eref vermek.
Terkin it- Ar. (I, 104): Bulumak iin Terf eyle- Ar. (II, 350):
szlemek. Onurlandrmak.
Tertb eyle- Ar. (I, 149, 342- II, 75, Terf it- Ar. (I, 37- II, 352): bk. Terf
80): Dzenlemek, eyle-.
hazrlamak. Terf vir- Ar. (I, 30): bk. Gelmek,
Tertb it- Ar. (I, 85, 169- II, 74, 245): ereflendirmek.
bk. Tertb eyle-. Terfler vir- Ar. (I, 51): bk. Terf vir-
Tertb l- Ar. (I, 216): bk. Tertb eyle- .
. Tevi vir- Ar. (II, 173): Birinin
Tertb ol- Ar. (I, 9, 15): Dzenlenmek. kafasn kartrmak.
Tesbh it- Ar. (II, 121): Sphnallah Tevau it- Ar. (I, 138- II, 27, 42,
demek, Allahn yce ve 359): Beklemek, ummak,
mnezzeh olduunu mid etmek.
tekrarlamak. Tevauf eyle- Ar. (I, 220- II, 254,
Tesb o- Ar. (II, 138): Allahn 334): Durmak, duraklamak.
adn zikrederek ibadet Tevauf it- Ar. (II, 287, 356): bk.
etmek. Tevauf eyle-.
Tesell idin- Ar. (II, 234): Oyalanmak. Tev eyle- Ar. (I, 98, 339):
Tesettr it- Ar. (II, 69): rtnmek. Yakarmak.
Teseyyr it- Ar. (II, 358): Gezinmek. Tev it- Ar. (I, 185- II, 207): bk.
Tesr it- Ar. (I, 99): Ram etmek, Tev eyle-.
bylemek. Tevbe eyle- Ar. (I, 228- II, 185, 187,
Teslm eyle- Ar. (I, 15- II, 347): 225, 299): Piman olmak, af
Vermek, teslim etmek. dilemek.
205
Tevbe it- Ar. (I, 117, 253- II, 187, 187, Tezv olun- Ar. (I, 164): bk. Tezvk
210, 299): bk. Tevbe eyle-. ol-.
Tevbe l- Ar. (II, 197): bk. Tevbe Tezyn eyle- Ar. (II, 258): Sslemek.
eyle-. Tezyn it- Ar. (II, 75): bk. Tezyn eyle-
Tevbe ol- Ar. (I, 273): Piman olmak, .
tevbe edilmek. Tmr eyle- Far. (I, 195, 281- II, 178,
Tevbe vir- Ar. (II, 202): Tevbe etmek 205): Pansuman yapmak,
iin hak vermek. iyiletirmek.
Tevbe-i na it- Ar. (II, 187): Bir Tmr idin- Far. (I, 222): Pansuman
daha bozmamak zere tevbe edinmek, merhem srmek.
etmek. Tmr it- Far. (I, 194, 194, 195, 195,
Tevecch eyle- Ar. (I, 91): Ynelmek. 298-299- II, 177, 178, 192,
Tevecch it- Ar. (I, 90, 197, 199, 252- 325): Bk. Tmr idin-.
II, 40, 102): bk. Tevecch Tmrdatl it- Far. (II, 3): Ortaklaa
eyle-. iyilik etmek, sadaka
Tevekkl eyle- Ar. (II, 50, 54, 127): vermek.
Teslim olmak. Tre it- Far. (I, 9): Karartmak.
Tevekkl it- Ar. (I, 315- II, 8): bk. Tre ol- Far. (I, 109- II, 70, 185):
Tevekkl eyle-. Kararmak.
Tevekkl saa it- (Saa tevekkl et-) Tzlik eyleme- Far. (I, 170): Sertlik,
Ar. (II, 175): Allaha katlk etmemek.
tevekkl etmek, teslim Tvbe eyle- Ar. (II, 40): bk. Tevbe
olmak. eyle-.
Tevekkl Tarya it- (Tarya Tvbe it- Ar. (II, 40): bk. Tevbe et-.
tevekkl it-) Ar. (I, 163): bk. Tuz etmek bilme- (II, 30): Kendisine
Tevekkl saa it-. yaplan iyilii unutmak.
Teyessr it- Ar. (I, 32): Baar ile Tnd ol- Far. (I, 355): Sert olmak, kat
bitmek, muvaffak olmak. olmak.
Tezv eyle- Ar. (I, 82): Sslemek. Tndlik eyleme- Far. (I, 170): Sertlik,
Tezv ol- Ar. (I, 306): Sslenmek. katlk etmemek.
206
amal itme- Ar. (II, 6): Daha ok

at eyle- Ar. (I, 188): badet etmek. istemek.
abiat ol- Ar. (I, 349): Huy, karakter aa bat- Ar. (I, 10- II, 248):
olmak. armak.
ol- Ar. (I, 65, 200, 232, 253, 325, aa al- Ar. (I, 351): bk. aa bat-.
335, 355- II, 9, 12, 201, an it- (I, 303): stiare etmek.
255): Ayrlmak. anu ol- (I, 45, 46, 238- II, 175):
at getrime- Ar. (I, 310): G ahit olmak.
yetirememek, kar anu ut- (I, 273- II, 63, 211): Birini
koyamamak. tank olarak gstermek.
at alma- Ar. (II, 41): Gc, aa batur- (II,177): st ste ta
kuvveti tkenmek. atmak, aralksz talamak.
adr eyle- Ar. (I, 1): Belirlemek. anulk vir- (I, 240, 240- II, 176):
adr it- Ar. (I, 62, 119): bk. adr ahitlik etmek.
eyle-. apu eyle- (II, 214): Hizmet etmek.
al vir- Ar. (I, 60, 152- II, 3, 4, 5, 5, apu it- (II, 214): bk. apu eyle-.
7, 8, 11, 20): Boanmak. apu l- (I, 351): Boyun emek.
aleb eyle- Ar. (I, 63, 265): stemek. arab it- (I, 276): Elenmek.
aleb it- Ar. (I, 50, 54, 214, 276, 325- ara it- (II, 98): Dar karmak.
II, 72, 89): Bk. aleb eyle-. avf eyle- Ar. (I, 157, 277):
aleb itme- Ar. (I, 327): stememek. Dolamak.
alebde ol- Ar. (II, 271): Srekli avf itme- Ar. (I, 345): Dolamamak.
istemek. yre ol- Far. (I, 239-240, 259):
lib dme- Ar. (I, 325): Bir eyi Kzmak, gcenmek.
istememek. or eyle- (II, 40): Doru sylemek,
ama it- Ar. (I, 22, 230, 231- II, 187, gerei sylemek.
214, 271): Tamahlanmak, ume idin- Ar. (II, 93): Azk olarak
arzulamak. almak.
ama itme- Ar. (I, 232): ok ur gel- (II, 55): Kalkp gelmek.
istememek, a gzllk uru dur- (II, 287): Durma iini
yapmamak. srdrmek.
207
uru gel- (I, 22, 43, 59, 76, 116, 184, utvir- (I, 239): bk. uta ver-.
204, 214, 217, 219, 282, utuvir- (II, 329): bk. uta ver-.
282, 322, 342- II, 73, 152,
273, 296): bk. ur gel-. U
urur gr- (I, 305): Durur vaziyette Ucbe-i dehr ol- Ar. (I, 277):
grmek. Zamannn pek acayibi
urul it- (II, 334): Hile yapmak. olmak.
uruvar- (II, 102): Kalkp gitmek. Urayugel- (I, 169, 170): Uramak.
u gel- (I, 255): Dnmedii, Ubet it- Ar. (I, 17, 57- II, 206,
ummad hlde 235): Ac ektirmek.
karlamak, rastlamak. Ubet ol- Ar. (II, 271): Ac ekmek,
u ol- (I, 32, 41, 254, 303, 315- II, azap ekmek.
136, 237, 256): 1. sabet Ulu ol- (II, 220): 1. erefli olmak; 2.
etmek, demek; 2. Karsna Zengin olmak.
kmak. Ul ol- Ar. (I, 277): Rahimde ocuk
uta - (I, 298): Tutup kmak. dllenmek.
uta gel- (I, 261, 263, 356- II, 81, Ulul eyle- (I, 220): Byklk etmek.
110): 1. Tutma iini Uyanu gel- (I, 188): Uyanp gelmek.
srdrmek; 2. Tutup Uyra vur- (II, 352): Uyur gibi
gelmek. yapmak.
uta o- (II, 207): Alkoymak. Uyu al- (II, 43, 152): Uyumak, uyku
uta ur- (II, 291): Tutma iini haline dayanamamak.
srdrmek. Uykuya yit- (I, 21): Uyumak.
uta var- (II, 302): Tutmak iin Uzud ol- (II, 148):?
gitmek. Uzun ol- (II, 168, 330): Uzun olmak,
uta ver- (I, 179): abucak veya uzamak.
anszn tutmak.
utar gel- (II, 280): bir ey tutarak
gelmek. lfet ol- Ar. (I, 148): Yaknlk olmak.
utmaz ol- (II, 196, 215): Artk md bala- Far. (I, 233): Umut
tutmamak. balamak.
208
md it- Far. (I, 230- II, 47): stine d- (II, 162): Bir kimseyle
mitlenmek, umutlanmak. veya bir eyle ok
md ut- Far. (I, 71, 160, 261, 323): ilgilenmek.
Umut etmek. stine gel- (I, 257): Bir ey yaplrken
mid utma- Far. (I, 232): Umut veya konuulurken
etmemek. kagelmek.
md kes- Far. (I, 20, 64, 88, 193): stine - (I, 14): zerine saldrmak.
Umut kesmek. stvr eyle- Far. (I, 284): Muhkem
md z- Far. (I, 31, 304- II, 185): bk. etmek.
md kes-. zerine ar- (II,118): Birine fke ile
mdin kes- Far. (I, 71): bk. md bir eyler sylemek.
kes-.
mdvr eyle- Far. (I, 118, 222): V
mitlendirmek. Vcib ol- Ar. (II, 327, 355): Gerekli
mdvr ol- Far. (II, 86, 128, 133): olmak.
mitli olmak. Vde it- Ar. (I, 35- II, 154): Sz
mvr eyle- Far. (II, 159): bk. vermek.
mdvr eyle-. Vde ol- Ar. (II, 326): Tehir etmek,
n eyle- (II, 299, 352): Barmak, sonraya brakmak.
seslenmek. Vade vir- Ar. (II, 216): Bir iin
n it- (II, 318): bk. n eyle-. yaplmas iin sre ayrmak.
neglik itme- (I, 337): natlk Vadeler vir- Ar. (I, 86): bk. Vade
etmemek. vir-.
ns ut- (I, 218): Arkadalk etmek; Vam ol- Ar. (II, 263): Tehlikeli
hemdem olmak. olmak.
ryn eyle- Ar. (I, 320): plak Va ol- Ar. (I, 250): Olmak,
etmek. meydana gelmek.
ryn ol- Ar. (I, 318): plak olmak. Vf ol- Ar. (I, 13,15, 24, 39, 80, 107,
stn it- (I, 71): Yceltmek. 163, 247- II, 72, 87, 189,
244, 306, 357, 357):
Haberlenmek, haberi olmak.
209
Vf- l ol- Ar. (I, 218-219): Vaf oln- Ar. (I, 246): Nitelenmek,
Hlinden haberi olmak. anlatlmak.
Vi ol- Ar. (I, 37, 67, 72, 75, 87, Vayyet eyle- Ar. (I, 85- II, 17, 317):
107, 137, 139, 170, 207, 1. Vasiyyet etmek; 2.
224, 237, 250, 250, 299, Tavsiye etmek.
340, 346- II, 3, 3, 8, 14, 40, Vayyet it- Ar. (I, 66, 154, 175, 278-
58, 71, 80, 102, 120, 122, II, 212, 33, 338): bk.
135, 177, 185, 216, 256, Vayyet eyle-.
267, 331, 368): Olmak, Vayyetler it- Ar. (I, 295): bk.
mevcut olmak, bandan Vayyetler eyle-.
gemek. Val ol- Ar. (I, 133): Kavumak,
Vi olma- Ar. (I, 207): Olmamak, birlikte olmak.
mevcut olmamak. Va eyle- Ar. (II, 365): Meydana
Vaf eyle- Ar. (I, 80): Alkoymak, getirmek.
durdurmak. Vaz gel- Far. (I, 105, 117, 317- II, 40,
Vat ol- Ar. (II, 229, 232, 233, 324): 184, 216): Vazgemek,
Zaman gelmek. brakmak.
Vlih ol- Ar. (I, 41): armak. Vz it- Far. (I, 83): bk. Vaz gel-.
Varaca ol- (I, 216): Gelecekte Va it- Ar. (II, 145): Din t
ulaacak olmak. vermek.
Vara-bfendelik it- Ar.+Far. (II, 6): Va- aml itme- Ar. (II, 279): 1.
Durumu kurtarmak iin sz Dourmak; 2. Hamile
sylemek. olmak.
Varbil- (I, 182): Ulama ihtimali ve Vafe ol- Ar. (I, 285, 285): Periyodik
olasl olmak. olarak cret vermek.
Varm ol- (II, 307): Gemite ulam Vef it- Ar. (I, 67, 197- II, 260, 321):
olmak. 1. Sadk olmak; 2. Yetmek.
Vaf eyle- Ar. (I, 261): Nitelemek, Vef itme- Ar. (I, 158): Yetmemek.
anlatmak. Vef ol- Ar. (I, 344): Sevgi gstermek,
Vaf it- Ar. (I, 215- II, 1, 103, 122): dostluk olmak.
bk. Vaf eyle-.
210
Vefdrl it- Ar.+Far. (I, 337): Vrn it- Ar. (II, 244): Harap etmek.
Ballk gstermek. Vizret it- Ar. (I, 74- II, 27): Vezirlik
Veft eyle- Ar. (I, 102): lmek. etmek.
Veft it- Ar. (I, 101, 218, 330- II, 161, Vcda gel- Ar. (I, 77- II, 80, 209,
188): bk. Veft eyle-. 221): Ortaya kmak,
Vef- murd ol- Ar. (II, 13): steine olumak, meydana gelmek.
ulamak, dilei
gereklemek. Y
Vef-i murd olma- Ar. (I, 231- II, Yabana at- (II, 5, 70): nem
13): steine ulaamamak, vermemek, nemsiz
dilei gereklememek. grmek.
Vekl vir- Ar. (I, 41): Vekil tayin Yd eyle- Far. (II, 226): Anmak.
etmek. Yd it- Far. (II, 156): Zikretmek,
Vel-ahd idin- Ar. (I, 136, 192): Tahta anmak.
varis yapmak. Yd l- Far. (I, 148, 214): bk. Yd it-.
Velveleye d- Ar. (II, 185): Byk Ydigr al- Far. (I, 211, 266, 274,
karklk yaamak. 313, 346- II, 169, 236, 328,
Verhem ol- Ar. (I, 9, 201): armak, 347): Gemiten bugne
hznlenmek. hatra kalmak.
Vesvese d- Ar. (I, 287): Kuruntuya Ydigr o- Far. (II, 207): Hatra
kaplmak. olarak brakmak.
Vesvese it- Ar. (II, 228): Kuruntuya Ydigr ol- Far. (I, 153- II, 143):
dmek, phe etmek. Hatra olarak kalmak.
Vezr ol- Ar. (II, 81): Hkmdar vekili Yama eyle- (II, 31): Yamalamak.
olmak. Yama l- (I, 28): Yamalamak.
Vid eyle- Ar. (I, 54, 167, 187, 323- Yan it- (II, 123): Yaknlatrmak.
II, 88, 107, 156, 161, 183): Yan ol- (I, 6, 267- II, 93):
Veda etmek. Yaknlamak.
Vid it- Ar. (I, 269- II, 46, 218, 258): Yaln eyle- (I, 299): Tekletirmek.
bk. Vid eyle-. Yalnca it- (I, 358): plak etmek.
Vid l- Ar. (I, 11): Vid eyle-. Yalnca ol- (I, 359): plak olmak.
211
Yaman ol- (II, 43): Kt olmak, Yatur o- (II, 301): Yatk bir ekilde
ktlemek. brakmak.
Yanna d- (II, 16, 16): Birinin Yavu l- (II, 127): Yitirmek.
yannda yrmek, ona elik Yavuz ol- (II, 321): Olumsuz bir
etmek. durum almak.
Yr idin- Far. (I, 210): Dost, sevgili Yavuz olma- (I, 19): Olumsuz bir
edinmek. durum almamak.
Yr ol- Far. (II, 252): Dost, sevgili Yavuz tom ek- (I, 14): Toplumda
olmak. kargaa karacak
Yaramaz ol- (I, 250): Yararl davranlarda bulunmak.
olmamak. Yavuzl it- (I, 25, 26, 73, 309, 312,
Yaramazl it- (II, 359): Yanl 312, 325- II, 274, 295, 318):
yapmak. Kt davranmak, zarar
Yardm eyle- (II, 25, 127, 175, 251): vermek.
Yardm etmek. Yavuzlu it- (I, 312): bk. Yavuzlu it-.
Yardm it- (I, 29- II, 194): bk. Yardm Ye-v idivir- Far. (II, 305): Buzlu su
eyle-. yapp imek.
Yardum it- (II, 332): bk. Yardm eyle-. Yel op- (II, 93): iddetli frtna
Yas tut- (I, 16, 36, 106, 131, 261- II, kmak.
161): bk. Mtem ut-. Yig ol- (I, 185- II, 148): stn olmak.
Yasn tut- (I, 16): Kt bir olay Yig ut- (I, 260): Dierlerine gre daha
sonucunda ac ve znt ok sevmek.
duymak. Yigit ol- (II, 38): Gen, kuvvetli
Yatu idin- (I, 37): Yastk olarak olmak.
kullanmak. Yile vir- (I, 340- II, 351): Boa
Yat ur- (I, 235, 236): Yatma iini harcamak.
srdrmek. Yilken a- (I, 140): Yola kmak iin
Yatvir- (I, 283): abucak veya anszn hareket etmek.
yatmak. Yilken ek- (I, 164): bk. Yilken a-.
Yatu ur- (I, 239): bk. Yat ur-. Yi silkme- (I, 326): Bkmamak,
usanmamak.
212
Yir dz- (I, 24- II, 232, 233): Kalmas Yol bul- (I, 104- II, 68, 329): are
iin yer hazrlamak. bulmak.
Yir it- (I, 334): Yerlemek, kk Yol bulma- (I, 118): are bulamamak.
salmak. Yol gster- (I, 28): Klavuzluk etmek.
Yir p- (I, 10, 10, 11, 12, 25, 89, 101, Yol idin- (I, 73): Gitmek iin yol
185, 185, 198, 237, 240, olarak kullanmak.
258, 260, 262, 353- II, 27, Yol kes- (II, 31, 44): Gemesine engel
67, 81, 82, 94, 99, 108, 196, olmak, durdurmak; ssz
276, 349): Bir byn yerlerde soygunculuk
nne eilmek. yapmak.
Yir vir- (I, 303): nemli saymak, Yol vir- (I, 116- II, 52, 327):
sayg gstermek. Gemesine izin vermek.
Yir yr- (I, 162): Yrmek, Yol yri- (II, 227): bk. Yir yr-.
ilerlemek. Yola d- (II, 21, 131, 301): Yola
Yirden yire al- (I, 65): ok kmak, yol almaya
hrpalamak. balamak.
Yire brak- (I, 28): Yenmek, vurup Yola gir- (I, 29, 54, 54, 78, 144, 159,
ldrmek. 192, 285- II, 2, 24, 31): Bir
Yirine getr- (I, 6, 11, 13): steneni, yolda gitmeye balamak.
gerekeni yapmak. Yola gnil- (I, 150): Yola kmak;
Yirine yitr- (I, 24): bk. Yerine getr-. yola koyulmak; yol almaya
Yitigel- (I, 194): Yetiip gelmek. balamak.
Yitivir- (II, 327): abucak veya Yola ilet- (I, 29): Yola gndermek.
anszn ulamak. Yoldan ar- (II, 172): Doru yoldan
Yiybil- (II, 312): Yeme ihtimali ve ayrmak.
olasl olmak. Yolda idin- (II, 216): Yol arkada
Yiytur- (I, 111): Yeme iini olarak yanna almak.
srdrmek. Yolda ol- (II, 47, 68, 71, 168, 191,
Yiyyoru- (II, 33): Yemekte olmak. 325, 342): Yol arkada
Yo ol- (II, 130): Kaybolmak. olmak.
213
Yoldal eyle- (II, 129): Yol Yz lme tut- (lme yz ut-)

arkadal yapmak. (I,132): lmek zere olmak.
Yol dut- (I, 29): Ayrlmamak zere Yz pre ut- (Pre yz ut-) (I, 206):
bir yola girmek. bk. Yz maaraya ut-.
Yoln ut- (I,17, 49, 262): bk. Yol ut-. Yz saa ut- (Saa yz ut-) (II, 171):
Yoln ut- (I, 49): bk. Yoln ut-. bk. Yz maaraya ut-.
Yolua gir- (II,10): bk. Yola gir-. Yz ehre ut- (ehre yz ut-) (I, 17): :
Yuaru o- (I, 195): Yukar armak. bk. Yz maaraya ut-.
Yurt ut- (II, 370): Bir yeri kendisine Yz arya tut- (arya yz ut-) (I,
ailesine yurt olarak kabul 20, 22): bk. Yz maaraya
etmek, vatan tutmak. ut-.
Yuyuyoru- (II, 255): Ykamakta olmak. Yz tut- (I, 7, 30, 60, 72, 78, 92, 293,
Ykl ol- (I, 188, 188, 247): Hamile 297, 329, 344- II, 39, 39,
olmak. 182, 188, 204, 321): Bir ey,
Yregi op- (II, 273): ok korkmak. olmaz zere bulunmak;
Yregine od av- (II,179): bk. Cnna ynelmek.
od d-. Yz ur- (I, 204- II, 31, 321): Birinden
Yrir ol- (I, 59): Yrmek. bir ey istemek.
Yriybil- (I, 28): Yrmek ihtimali Yz yire o- (I, 196): badet etmek.
ve olasl olmak. Yzi uyn dk- (II, 7):
Yriyvir- (II, 40, 161, 184, 250, 280, Cezalandrmak, alatmak.
284, 293, 296, 297, 305, Yzini yire o- (II, 41): bk. Yz yire
314, 325, 331, 351): o-.
abucak veya anszn
yrmek. Z
Yz dut- (I, 167): Ynelmek. Zafern ol- Ar. (I, 195): Safran
Yz grin- (I, 215): Ortaya kmak. renginde olmak.
Yz gster- (I, 38, 140- II, 70): bk. Z eyle- Far. (II, 154): Karga
Yz grin-. yapmak.
Yz manaraya ut- (Manaraya yz Z it- Far. (II, 152): bk. Z eyle-.
ut-) (I, 33) : Ynelmek. Z ol- Far. (II, 162): Karga olmak.
214
Zaamt ek- Ar. (II, 38): Glklerle Zr ol- Far. (I, 43): Hasta olmak, zayf
kalamak, skntya olmak.
katlanmak. Zrl eyle- Far. (I, 100, 130- II, 41):
Zam ur- Ar. (I, 302): Vcutta veya Yalvarmak.
yzde yara olumasna Zrl it- Far. (II, 186, 230): bk.
sebep olmak. Zrl eyle-.
Zam yi- Ar. (I, 146): Yara almak, Zrllar it- Far. (I, 97): bk. Zrl
yaralanmak. eyle-.
Zamet ek- Ar. (I, 161, 357- II, 87, Zr eyle- Far. (II, 198, 304):
87, 106, 155): : bk. Zaamt Alamak.
ek-. Zr it- Far. (I, 30, 148- II, 29, 185,
Zamet ekme- Ar. (II, 371): Glkle 189, 271): bk. Zr eyle-.
karlamamak, sknt Zr l- Far. (I, 15, 342): Yalvarmak,
ekmemek. yakarmak.
Zamet gr- Ar. (I, 283- II, 91, 373): Zviye eyle- Ar. (I, 194): Dergh
bk. Zaamt ek-. yapmak.
Zamet eyle- Ar. (II, 238): Sknt Zyil ol- Ar. (I, 15, 34, 92, 132, 355-
ekmek, aba harcamak, II, 18): Yok olmak,
gayret gstermek. kendinden gemek.
Zamet it- Ar. (I, 45- II, 295): bk. Zebn eyle- Far. (I, 267): Malup
Zamet eyle-. etmek.
Zamet vir- Ar. (I, 12, 217): Skntya Zebn ol- Far. (I, 244): Aciz kalmak.
sokmak, birine sknt Zecr eyle- Ar. (I, 333): Eziyet etmek,
verecek eyler yapmak. ikence etmek.
Zamete d- Ar. (II, 182): bk. Zecr it- Ar. (I, 206, 337- II, 8, 270):
Zaamt ek-. bk. Zecr eyle-.
Zametler ek- Ar. (I, 91): bk. Zemn-bs it- Far. (II, 86, 107, 159,
Zaamt ek-. 159, 277, 335): bk. Yir p-.
Zil ol- Ar. (II, 224): Tkenmek, Zemn-bs eyle- Far. (II, 90): bk. Yir
gemek. p.
Zemn-bs l- Far. (II, 98): bk. Yir p.
215
Zevl ol- Ar. (II, 376): Sknt olmak, Ziyna ura- Ar. (I, 20): bk. Ziyn
belaya maruz kalmak. deg-.
Zindn eyle- Far. (II, 276): Sktl bir Ziyna vir- Ar. (I, 142, 201, 340):
yer yapmak. Zarara uratmak.
Zindn ol- Far. (II, 275): Skntl bir Ziyret eyle- Ar. (I, 114): Birini veya
yer olmak. bir yeri grmeye gitmek.
Zindign it- Far. (I, 92): mr Ziyret it- Ar. (I, 113, 115- II, 284):
srmek. bk. Ziyret eyle-.
Zindign itme- Far. (I, 268): mr
srmemek.
Znet ut- Ar. (I, 339): Sslenmek. hir ol- Ar. (I, 58, 61, 98, 99, 113,
Zrek ol- Far. (II, 361): Akll olmak. 181, 196, 214, 255, 274- II,
Ziyde eyle- Ar. (II, 230): oaltmak, 17, 44, 75, 78, 83, 108, 125,
artrmak. 131, 136, 160, 174, 188,
Ziyde it- Ar. (II, 187): bk. Ziyde 189, 212, 238, 239, 250,
eyle-. 270, 315, 319, 359):
Ziyde ol- Ar. (I, 63, 109, 116, 214, Belirmek, ortaya kmak.
221, 249, 263, 265- II, 35, hir olma- Ar. (II, 131): Belirmemek,
84, 99, 151, 178, 201, 338, ortaya kmamak.
367): Artmak, oalmak. ann it- Ar. (II, 162): Sanmak.
Ziyn deg- Ar. (I, 114): Zarar grmek. ulm eyle- Ar. (I, 185): Hakszlk
Ziyn eyle- Ar. (I, 26- II, 19): Zarar etmek, sknt vermek.
vermek. ulm eyleme- Ar. (I, 207- II, 182,
Ziyn ideme- Ar. (II, 207): Zarar 311): Hakszlk etmemek,
vermemek. sknt vermemek.
Ziyn it- Ar. (I, 48, 282- II, 182, 296): ulm ol- Ar. (I, 201- II, 7): Skntya
bk. Ziyn eyle-. maruz kalmak.
Ziyn itme- Ar. (I, 113- II, 345): Zarar
vermemek.
Ziyn ol- Ar. (I, 274, 286- II, 327): ab eyle- Ar. (II, 57, 125, 156, 243):
Zarara uramak. 1. Tutmak, ezberlemek.
216
ab it- Ar. (II, 299, 365): Ele iyfet it- Ar. (II, 338): bk. iyfet
geirmek. eyle-.
af ol- Ar. (I, 296): Zayf olmak. iyfetler eyle- Ar. (II, 113): Yedirip
min ol- Ar. (I, 45): Kefil olmak. iirmeler yapmak, ikramlar
amm it- Ar. (I, 5): Katmak. yapmak.
yi eyle- Ar. (I, 273): 1. hmal
etmek; 2. Boa akarmak.
yi eyleme- Ar. (I, 85- II, 72, 127, ell ol- Ar. (I, 337): Alalmak, hor
205): Boa karmamak. olmak.
yi al- Ar. (I, 42): Ziyan olmak, ev eyle- Ar. (I, 39, 155, 296- II,
faydalanamamak. 247): Elenmek, hoa giden
yi o- Ar. Ar. (II, 288): Boa eyler yapmak.
harcamak. ev it- Ar. (I, 67, 86, 234- II, 152):
yi ol- Ar. (I, 141, 276- II, 288, bk. ev eyle-.
333): Kaybolmak, boa ikr eyle- Ar. (II, 266, 292, 370):
harcanmak. Allah anmak, anmak,
yi olma- Ar. (I, 153- II, 42, 305): hatrlamak.
Kaybolmamak, faydal ikr it- Ar. (I, 162): bk. ikr eyle-.
olmak. ikr ol- Ar. (II, 204): Anlmak,
iyfet eyle- Ar. (I, 327, 346- II, 357): hatrlanmak.
Yedirip iirmek, ikram
etmek.
217
SONU
Dilimizin yeni kelime yapma yollarndan biri de birletirme yoludur. Bu yol,

fiiller iin de geerlidir. Birletirme yolu ile yaplan fiillere birleik fiil denir. Burada
da belirtildii gibi Trke, yeni kelimeler tretme bakmndan zengin bir dildir.
nk, farkl ilevlere sahip eklerin says olduka fazladr. Ayn zamanda, yeni
kavramlara karlk gelecek kelimeler tretmenin bir dier yolu olan iki kelimeyi
belirli yaplar vastasyla bir araya getirme ve yeni bir kavrama karlk oluturma
durumu da Trkede oka kullanlan bir yntemdir. Bu yapda sadece Trke
kelimeler deil, ayn zamanda alnt kelimeler de kullanlr. Ancak, burada
unutulmamaldr ki bu birleik yaplardaki btn fiiller Trkedir.
15. yzyla ait tercme bir eser olan metinimizde tespit ederek bir tasnife tabi
tuttuumuz birleik fiillerin says olduka fazladr. Bu durum bize, yukarda
belirttiklerimiz parelelinde Trkede birleik fiillerin ne kadar sk kullanldn
gstermektedir.
Tespit ettiimiz birleik fiilleri, ncelikle tadklar yap zelliklerine gre
ele aldk. lk olarak yap blmne bakacak olursak, birleik fiiller oluturulurken en
ok isim+fiil yapsnn kullanldn grrz. sim+fiil yapsnda kullanlan isimlerin
ise; byk bir ounluu yabanc (Arapa, Farsa) dillerden alnan kelimelerdir. Bu
yabanc diller ierisinde en ok kelime alnan ise; Arapadr. sim+fiil yaps
ierisinde en ok kullanlan yardmc filler olarak, bugn de birleik fiil yaplarnda
oka kullanlan, ol- ve it- karmza kmaktadr. Bugn oka kullanlmayp sadece
kalplam olarak birka rnekte yaayan eyle- ve kl- yardmc fiilleri de Eski
Anadolu Trkesi dnemi eserlerinden olan metnimizde sklkla kullanlan yardmc
fiiller arasndadr.
Kaynak kitabmzn yazld 15. yzyl Trkesinden gnmz Trkesine
gelene kadar birleik fiiller oluturulurken, bilhassa yardmc fiiller de, bir takm
deiikliklerin olduu gze arpmaktadr. Bugn, kalplam birka rnein dnda
(namaz kl-, icra kl-, mecbur kl) l- yardmc fiilinin yerini dzenli olarak yap-
ve et- yardmc fiillerinin aldn grrz: beyan kl>beyan et-, hata kl->hata yap-
/hata et-, ibadet kl-/ibadet yap-/ibadet et- Ayrca, gnmz Trkesinde fazlaca
218
kullanlan yap- yardmc fiilinin kaynak kitabmzda hi kullanlmad grlmtr.

Metnimizde, ayn kelimelere gelerek ayn anlam veren eyle- ve et- yardmc fiilleri
yaklak olarak ayn oklukta kullanlrken bugn eyle- yardmc fiili artk yerini et-
yardmc fiiline brakarak eski ilekliini kaybetmitir: dua eyle-/dua et-, bahane
eyle-/bahane et-, ziyaret eyle-/ziyaret et- Bu saydklarmz, yardmc fiil olarak
kullanlan fiillerin zamanla kullanmnda nasl bir deime olduunu ve dilin
canlln gsteren gzel bir rneklerdir.
Birleik fiil yaplarnn, gnmz Trkesine oranla, isim gelerinde de
birtakm deimelerin yaand grlmektedir: brigh ur->adr kur-, tebs eyle-
>alay et-, aleyk al->selam al-, oda vir-> atee vir-
Yap blmnn bir dier alt bal olan fiil+fiil ile kurulan birleik fiiller
blmnde karmza iki taraf da Trke olan ve birtakm zarf fiil ekleriyle birleen
yaplar kar. Yeterlilik, tezlik, sreklilik, yaklama ve uzaklama gibi anlamlar ifade
eden bu birleikler ierisinde en ok kullanlanlar tezlik fiilleri ile sreklilik
fiilleridir. Gze arpan bir dier husus ise; bugn imdiki zaman kipi eki olarak
kullanlan yor ekinin kaynak kitabmzda yoru- eklinde kullanlarak fiil+fiil
yapsnda sreklilik fiili oluturmasdr: ldryoru- (ldrmekte ol-), geleyoru-
(gelmekte ol-), glyoru- (glmekte ol-)
almamzn nemli konularndan biri de deyimlerdir. Bilindii zere
Trke, mecaz yoluyla kelimelere yeni anlamlar ykleme bakmndan zengin bir
dildir. Bunun en gzel rneklerinden biri de deyimlerdir. Dilimizin nemli
hazinelerinden biri olan deyimlerin El-Ferec-iddede nemli bir yer tuttuunu
grmekteyiz. Bir hikye kitab olan Ferecde deyimler anlatma kuvvet ve ahenk
katmaktadr. Gemiten gnmze kadar gelen, bazlar bugn kullanmdan kalkm
ya da toplumun geneli tarafndan bilinmeyen birok deyim bu eserde yerini almtr.
Bu da bize, eserin halk diline yakn bir ekilde yazldn gstermektedir. Ferecin
edebiyatmzda birok istinsahnn yaplarak oka okunmas da bunu kantlar
niteliktedir.
El-Ferec Bade-idde kaynakl bu almamzda Trke dilbilgisinin yap
talarndan biri olan birleik fiilleri tantmaya altk. almamz sonlandrmann
219
mutluluu yannda Trkeye bir katkmz olduysa mutluluumuz daha da

katlanacaktr.
220
KAYNAKA
AKSAN D. (2007). Trkiye Trkesinin Dn, Bugn, Yarn. Bilgi Yaynevi,

5. Basm. Ankara.
AKSOY . A. (1988). Ataszleri-Deyimler, TDAY Belleten, S. 217, (131-166).
BANGUOLU T. (2004). Trkenin Grameri, TDK, 7. Bask, Ankara.
BLGEGL K. (1984). Trke Dilbilgisi, Dergh Yaynlar, 3. Bask, stanbul.
BLGN M. (2005). Anlamdan Anlatma Trkemiz, An Yaynclk, Ankara.
CAFEROLU A. (2000). Trk Dili Tarihi I-II, Enderun Kitabevi, 4. Bask,
stanbul.
CHAUVN V. (1900). Bibliographie des Ouvrages Arabes ou Relatifs aux
Arabes Publies Dans LEurope Chrerienne de 1810 a 1885, c. IV, Liege-
Leipzig.
DELCE H. . (2008). Szck Trleri, Asitan Yaynclk, Sivas.
-----------------. (2007). Trke Szdizimi, Kitabevi, 3. Bask, stanbul.
-----------------. (2002). Yklem Olarak Trkede Fiil, Cumhuriyet niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, C. 26, No: 2, (185-212).
DEMR N., YILMAZ E. (2006). Trk Dili El Kitab, Grafiker Yaynlar, 3. Bask,
Ankara.
DENY J. (1941). Trk Dili Grameri-Osmanl Lehesi, ev. Ali Ulvi Elve,
stanbul Maarif Matbaas, 1. Bask, stanbul.
Derleme Szl (1963-1982). TDK, C. I-XII, Ankara.
DEVELLOLU F. (2009). Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn
Kitabevi, 29. Bask, Ankara.
ECKMAN J. (1996). Harezm, Kpak ve aatay Trkesi zerine
Aratrmalar, haz. Osman Fikri SERTKAYA, TDK, Ankara.
ERGN M. (2009). Trk Dil Bilgisi, Bayrak Basm-Yaym-Tantm, stanbul.
ERGNEN AKBABA D. (2007). Trkiye Trkesinde Yapsnda sim-Fiil
Bulunan Birleik Fiiller, Dil Aratrmalar Dergisi, C. 1, Say 1, (1-14)
ESDSKUN H. (2005). Trk Dilbilgisi Selbilgisi-Biimbilgisi-Cmlebilgisi, Remzi
Kitabevi, 10. Bask, stanbul.
221
GABAN A. V. (2007). Eski Trkenin Grameri, TDK, 5. Bask, Ankara.

-------------------. (1988). Trkede Fiil Birlemeleri, TDAY Belleten, TDK
Yaynlar, S. 149, (17-28).
GALLAND A. (1987). stanbula Ait Gnlk Hatralar, ev. Nahid Srr rik,
c.II, Trk Tarih Kurumu, Ankara.
GENCAN T. N. (1979). Dilbilgisi, TDK, 4. Bask, Ankara.
HACIEMNOLU N. (1991). Trk Dilinde Fiiller-En Eski Trkeden ada
Trk ivelerine Kadar, Kltr Bakanl Yaynlar, 1. Bask, Ankara.
---------------------------. (2003). Karahanl Tkesi Grameri, TDK, 2. Bask,
Ankara.
HATBOLU V. (1982). Trkenin Sz Dizimi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara.
HAZA G. (2004). Ferec Bade-idde Budapete Yazmasnn Yaym zerine,
V. Uluslararas Trk Dili Kurultay Bildirileri I, TDK, Ankara (1367-1372)
HAZA G. ve TETZE A. (2006). Ferec bade-idde (Ein frhosmanisches
Geschichtenbuch), Berlin,: Klaus Schwarz Verlag, (15).
LHAN N. (2001). Birleik Fiil Kuruluunda A-I-U nlleri, Trk Dili, S. 596,
(177-183)
JOHANSON L. (1971). Aspekt im Trkischen- Vorstudien zu einer Beschreiburg
des Trkeitrkischen Aspektsystems, Uppsala
KARAHAN L. (2008). Trkede Sz Dizimi, Aka Yaynlar, 13. Bask, Ankara.
KTP ELEB (1971). Kef el-Zunn, C. II, stanbul.
KAVRUK H., ALDAK S. ve YOLDA K. (2000). El-Ferec Bade-idde I,
zserhat Yaynclk, Malatya.
------------------------------------------------------. (2004). El-Ferec Bade-idde II,
zserhat Yaynclk, Malatya.
KORKMAZ Z. (2007). Gramer Terimleri Szl, TDK, 3. Bask, Ankara.
--------------------. (2005). Eski Anadolu Trkesinin Trk Dili Tarihindeki Yeri,
Prof. Dr. Fikret Trkmen Armaan, zmir, (472).
--------------------. (1999). Ouz Trkesinin Tarih Gelime Sreleri ve Divan
Lgatit-Trk, Trk Dili, S. 570, Haziran, (459).
222
-------------------. (2005). Trk Dili zerine Aratrmalar, TDK, C. I-II, 2. Bask,

Ankara.
-------------------. (2003). Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), TDK, Ankara.
KURGAN . (1945). Osmanl Devrinde Mensur Hikyeciliimize Ait Bir Eser,
Trk Dili Belleten, seri III, S. 4-5, (356).
MUALLM NAC (1995). Lgat- Nci, ar Yaynlar, stanbul.
NEFS S. (1344). Trih-i Nazm u Nesr Der-rn ve Der-Zebn- Fris, C. 1,

Tahran.
NANYAN S. (2009). Szlerin Soyaac. Everest Yaynlar, 4. Bask. stanbul.
ZELK S. ve ERTEN M. (2011). Trkiye Trkesi Dilbilgisi, Bizim Bro
Basmevi, Ankara.
ZEZEN M. Y. (2001), Trke Deyimler zerine Birka Sz, Trk Dili, S. 600,
(869-879)
PAACIOLU B. (2006). VIII-XVI. Yzyllar Arasnda Trkenin Szck
Daarc, Bizim Bro Basmevi, Ankara.
PARLATIR . ve HAZA G. (2007). Macar Bilimler Akademisi
Ktphanesindeki Trke El Yazmalar Katalou, TBA Yaynlar,
Ankara.
RYPKA J. (1959). ranische Leteratur Geschichte, Leipszig.
SEYDOLU B. ve YAVUZ O. (1990). Glkten Kolayla Kederden Sevince
(Ferec Bade-idde), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.
EMSETTN SAM (2002). Kms- Trk, ar Yaynlar, 12. Bask. stanbul.
TEKN . (1992). Eski Trke, Trk Dnyas El Kitab, TKAE Yaynlar,
Ankara.
TETZE A. (1957). Das trkische Ferec ba e-idde als Medium der Wanderung
orientalischer stoffe ins Abendland, Proceeding ef the XXII Congress of
Orientalists, Leiden.
TMURTA F. K. (2005). Eski Trkiye Trkesi XV. Yzyl Gramer-Metin-
Szlk, Aka Yaynlar, 3. Bask, Ankara.
Trke Szlk (2005). TDK, 10. Bask. Ankara.
223
WENER A. (1913). Die Farag Bad as-Sidda Literatur, Der slm, C.4, (270).
YALIN H. C. (2000). Trke Sarf ve Nahiv, haz. L. Karahan, D. Ergnen, TDK,
Ankara.
YAVUZ O. (1995). Ferec Bade-iddeden ki Hikye zerinde Bir Gramer
Denemesi, Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dergisi, S. 9-10,
(289-336).
YILMAZ E. (2010). Gyrgy Hazai, Andreas Tietze, (2006), Ferec bad es-sidde (Ein
frhosmanisches Geschichtenbuch), 1. Band, Text, Klaus Schwarz
VerlagBerlin, 650 s. , bilig, S. 52, K, 2010, (243-248).
ZEYNALOV F. (1993). Trk Lehelerinin Karlatrmal Dilbilgisi, ev. Yusuf
Gedikli, Cem Yaynevi, 1. Bask, stanbul.
ZLFKAR H. (2009). Dnden Bugne Trke- Trkede Ka Yardmc Fiil Var?,
Trk Dili, S. 689, (435-443).
NTERNET KAYNAKLARI
Ataszleri ve Deyimler Szl (evrimii)

http://tdkterim.gov.tr/atasoz/?kategori=atalst&kelime=abdest+almak&hng=ta
m 10.05.2011
Tarma Szl (evrimii)
http://www.tdkterim.gov.tr/tarama/?kelime=yavuz&kategori=veritm
06.05.2011
Trkiye Trkesi Azlar Szl (evrimii)
http://tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=me%E7%FCk
11.05.2011
224
ZGEM
AHMET TURAN DOAN

25 Ocak 1986da Sivasta dodu. lk ve ortarenimini bu ehirde tamamlad.
2004 ylnda eitime balad Cumhuriyet niversitesi Trk Dili ve Edebiyat
Blmnden 2008 ylnda mezun oldu. Ayn yl bu niversitenin Sosyal Bilimler
Enstitsnde balad tezsiz yksek lisans eitimini 2009 ylnda tamamlad. 2009
ylnda Adyaman niversitesi Besni Meslek Yksekokulunda Trk Dili Okutman
olarak greve balad. Hlen burada grevli bulunmaktadr.
2007 yl Mart aynda stanbul Dolmabahe Saraynda Trk Dil Kurumunun
75. Yl mnasebetiyle dzenlenen toplantya ve 2008 yl Mays aynda Trk Dil
Kurumunda dzenlenen Karaman Dil Bayram etkinliine Cumhuriyet niversitesi
adna konumac renci olarak katld. Ayrca, editrln Do. Dr. smet
Emrenin yapt Trk Dili ve Kompozisyon Bilgisi adl kitabn yazarlar arasndadr.

Ahmet Turan DOĞAN PDF

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Ahmet Turan DOĞAN PDF

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

T.C.

EL-FEREC BADE-DDEDE BRLEK FLLER

YKSEK LSANS TEZ

DOAN, Ahmet Turan. El-Ferec Bade-iddede Birleik Filler, Yksek

almamza konu olan El-Ferec Bade-idde, Eski Anadolu Trkesinin

Ahmet Turan DOAN

3. Birleik Fiil ile lgili Grler ve Deerlendirme..1

3.1. Birleik Fiil..1

1.1.1.9. gel- Yardmc Fiiliyle Kurulanlar..........77

TRANSKRPSYON LSTES VE KISALTMALAR

almamzda Do. Dr. Hasan KAVRUK, Dr. Sleyman ALDAK ve Dr.

3. Birleik Fiil le lgili Grler ve Deerlendirme

3.1. Birleik Fiil

Birleik fiil kavram, eitli szlklerde yle tanmlanmtr:

Birleik fiil hakknda yaplan tanmlar ve esas aldmz tasnifi belirttikten

buyur-, ol- yardmc fiilleri ile kurulan isim+fiil biimindeki birleikleri

A. von Gabain, birleik fiil yapsn e ayrmaktadr: Buna gre 1. grupta

Yardmc fiillerle kullanlan isimler, genellikle yabanc kkenli kelimelerdir:

Deyim bal altnda hem deyimden hem de deyimlemi birleik fiillerden

1. ki ya da daha fazla szcn bir araya geldii ve herhangi bir bek

3. geli kalplam birleik fiiller (anasndan emdii st burnundan fitil

Dilbilgisi zerine yaplan ve yukarda tantlan balca almalardaki

Arapa bir tamlama olan El-Ferec Bade-idde szn oluturan

mtercim olamayacan belirtmektedir41. Ancak, Kasm b. Mehmedi dierlerinden

1. El-Ferec Bade-idde Gelenei ve Trk Edebiyatnda El-Ferec Bade-

Edebiyatn belli bal nevilerine girmeyecek tarzda eser yazan ve konusu

Avfye aittir. Tenhinin eserinden yaplan bu eviri de 1123 ylnda

Trkede onlarca istinsah yaplan Ferec nshalar ierisinde en eski istinsah

El-Ferec Bade-iddenin Yurtii Nshalar:

1. Ankara Milli Ktphane, A 4932

14. Konya-zzet Koyunolu Nshas, Nu: 11824

El-Ferec Bade-iddenin Yurtd Nshalar:

2. Trke El-Ferec Bade-idde Nshalar zerine Yaplan almalar

Den-i Zen-i Am ve Habb-i Attr- Cd ve Duhter adl iki hikyenin eviriyazl

Trke El Yazmalar Katalounda Ferecin Budapete nshas hakknda bilgi

3. Eski Anadolu Trkesi ve El-Ferec Bade-iddenin Dil zellikleri

Aratrmaclar tarafndan Eski Ouz Trkesi, Eski Trkiye Trkesi gibi

dnem ise; XII-XIII. yzyllar kapsayan dnemdir. Bu dnem, Ouz lehesine

Trk diline kimesne bakmazidi

almamza konu olan El-Ferec Bade-idde adl kitap da bu dnem

Be-gr ad-i herze kn ne-dred sd

Perde rden hev-bz frten heves

nceleme blmnde, Ferecde tespit ettiimiz birleik fiilleri

1. Yap Bakmndan Birleik Fiiller

Bu blmde, birleik fiilleri, sim+Fiil ve Fiil+Fiil yapsyla kurulanlar ana

yapsyla kurulanlar da alm olduklar zel anlaml yardmc fiillere (yeterlilik,

1.1. sim+Fiil Yapsyla Kurulanlar

Azl eyle- Bzr idivir-

Beyn l- Biryn eyle-

Celb it- Cst cy eyle-

Dan it- Derv ol-

Dr eyle- Eksk itme-

Ef- mkft it- Fet ideme-

Geyik eyle- Gvh ol-

av u alebe it- abs-i ebed it-

l ideme- imyet it-

ala eyle- atun idin-

tirz it- nd eyleme-

stibd it- tb gster-

r ol- ufl eyle-

Lle eyle- Ma ol-

Melletler ol- Meyl eyleme-

Muayyer ol- Murr ol-