GERNOT MINKE BENJAMIN KRICK

Podrcznik
budowania z kostek somy
PODSTAWY KONSTRUKCJE PRZYKADY
Gernot Minke, Benjamin Krick, Podrcznik budowania z kostek somy, d, 2015
Podstawa przekadu: Handbuch Strohballenbau, wyd. 3 (2014)

Tumaczenie: Zygmunt Bieliski

Redakcja merytoryczna: Maciej Jagielak www.osbn.pl

Dodatkowe konsultacje: Pawe Noszczyk (rozdz. 4), Piotr Sobo (rozdz. 6), Katarzyna Rczka-Biliska (rozdz. 13,14),
Ryszard Biliski (rozdz. 13,14), Agata Pilachowska (rozdz. 22.35), Katarzyna Bazarnik
Korekta: Agnieszka Goroska www.goronska.pl, Marek Lewandowski, Agata yniewska
Opracowanie graficzne, skad: Weronika Siwiec www.weronikasiwiec.com, Monika Flakowska www.mfka.co.uk

Koordynacja projektu: Marcin Lewandowski http://portfolio.saepia.net

Druk: Drukarnia Offsetowa Alterna; zakad Fundacji rda ycia www.fzz.pl

ISBN 978-83-941225-0-8
Wydanie pierwsze.

Copyright kobuch Verlag, Staufen bei Freiburg 2014

Copyright for the Polish language edition and translation Fundacja Cohabitat 2014

Originally published in German under the title Handbuch Strohballenbau by kobuch Verlag GmbH,
Staufen bei Freiburg/Breisgau.

All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechani-
cal, including photocopying, recording or by any information storage retreival system, without permission from the Publisher.

Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w ja-
kiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie
ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki wystpujce w tekcie s zastrzeonymi znakami firmowymi lub towarowymi ich wacicieli.

Autorzy oraz Fundacja Cohabitat dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i
rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne na-
ruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorzy oraz Fundacja Cohabitat nie ponosz rwnie adnej odpowie-
dzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji zawartych w ksice.

Autorzy zdj na okadce i obwolucie: Zuzanna Kierulfov (photo archive Createrra), Gernot Minke, Frederike Fuchs,
Architektburo Reinberg.

Ewentualne erraty do niniejszego wydania bd dostpne na stronie www.cohabitat.net

Wydawca:
Fundacja Cohabitat
al. Jzefa Pisudskiego 135
92-318 d
KRS 0000428459
e-mail: biuro@cohabitat.net
www.cohabitat.net

Wydrukowano w Polsce/Printed in Poland.

Zoono krojem Lato.

LISTA H O N O ROW YC H W Y DAWCW PI E RWS ZE J E DYCJ I KSI KI

Adam Borys, Adam Drabent, Adam Korach, Adam Makarewicz, Adam Mizera, Adam Piskorek, Adam Reizer, Adam Rybakiewicz, Adam Skiba, Adam Skrobisz,
Adam Waniewski, Adam Zdanuczyk, Adam arski, Adrian Chmura, Adrian Kochman, Adrian Sachaj, Adrian Wjcik, Adriana Czerwiska, Adriana Hojka,
Adriana Ku, Agata Augustynik, Agata Boduch, Agata Jasiska, Agata Kukuowicz, Agata Siwek, Agata Stefanicka, Agata Suchanek, Agata Swoboda, Agata
Twardowska, Agnieszka Antosiewicz, Agnieszka Bucka, Agnieszka Cajgner-Oldzka, Agnieszka Chrzanowska, Agnieszka Defus, Agnieszka Gaczkowska,
Agnieszka Grzegorczyk, Agnieszka Koczko, Agnieszka Kmiotek, Agnieszka Lewalska, Agnieszka Loza, Agnieszka M. Sikorska, Agnieszka Maruszczyk,
Agnieszka Olak, Agnieszka Przeniak, Agnieszka Rokitowska, Agnieszka Rousseau, Agnieszka Seredyska, Agnieszka Sobo, Agnieszka Wieliczko,
Agnieszka Wierzbicka, Agnieszka Winiarska-Roman, Agnieszka Winiewska, Albert Zdancewicz, Aleksander Bonar, Aleksander Hoca, Aleksander
Obolewicz, Aleksander Saagacki, Aleksander Zdunek, Aleksandra Bruska, Aleksandra Chodakowska-Malkiewicz, Aleksandra Dbniak, Aleksandra
Greczna, Aleksandra i Piotr Januszewscy, Aleksandra Kostyra, Aleksandra Kundycka, Aleksandra Marchlewska, Aleksandra Niewada-Wysocka,
Aleksandra Paczek, Aleksandra Rybak, Aleksandra Urszula Koodziej, Aleksandra Wach-Guzdek, Aleksandra Zalewa, Alicja Bytnar, Alicja Hawka, Alicja
Kasper, Alicja Kara, Alicja Pirko, Alina Sarniak, Amadeusz Kucharzewski, Andrzej Andrzejewski, Andrzej Bednorz, Andrzej Kazimierczak, Andrzej Kulpa,
Andrzej Laskowski, Andrzej Lewandowski, Andrzej Novk-Zempliski, Andrzej Rycki, Andrzej Sichma, Andrzej Smal, Andrzej Sojka, Andrzej Sztukowski,
Andrzej Tomajczyk, Andrzej Winnicki, Andrzej Wrblewski, Andrzej muda-Trzebiatowski, Aneta Bura, Aneta Korzonek, Aneta Molska, Aneta Zapart,
Angelika Stangreciak, Anita Pisarczyk, Anna Adamska, Anna Bottazzoli, Anna Chodnikiewicz-Gob, Anna Cygan, Anna Grusza, Anna Jasiska, Anna
Jzefowska, Anna Khan, Anna Kortus-Kolasa i Micha Kolasa, Anna Malinowska, Anna Nerko, Anna Nowak, Anna Pawowska, Anna Przybylska, Anna
Rakoczy, Anna Roaska, Anna Rugor, Anna Sakowska, Anna Sikorska-Bednarek, Anna Skowron, Anna Staczuk, Anna Sts, Anna Surdyk, Anna ledziska,
Anna Witaa, Anna Witkowska, Anna Woniak, Anna Wrona, Anna Zicik, Anna uchniewicz, Antoni Surowiak, Apolinary uchowicz, Archon+ Biuro
Projektw Jakub Mendel, Arkadiusz Chmielewski, Arkadiusz Chrapusta, Arkadiusz Damiaski, Arkadiusz Goliws, Arkadiusz Kisielewski, Arkadiusz
Kociemba, Arkadiusz Kociek (cigames), Artur Btkowski, Artur Cebula, Artur Feldzensztajn, Artur Gackowski, Artur Hasiski, Artur Joczyk, Artur
oskot, Artur Malinowski, Artur Nowacki, Artur Pakowski, Artur Piotrowski, Artur Rejdych, Artur ejmo, Augustyn Kaliniuk, Augustyna Wodarska,
Barbara Rapacz, Barbara wierc, Bartek Jazwinski, Bartomiej Batyka, Bartomiej Cysewski, Bartomiej Perz, Bartomiej Pitura, Bartomiej Pytka, Bartosz
Drewski, Bartosz Gb, Bartosz Guz, Bartosz Jankowski, Bartosz Jaskulski, Bartosz Krlczyk, Bartosz Kruchlik, Bartosz Kuruc, Bartosz Pazak, Bartosz
Wilczak, Beata Grejcz, Beata Grzenia, Beata Kachel, Beata Marczak, Beata Oleksyk, Beata Posuszna, Beata Sobczak, Beata Turek, Beata Wako, Benoit
Bador, Bernard Sosin, Blazej Lewicki, Bluesoft Piotr Stolarczyk, Baej Czwojdziski, Bogdan Nowak, Bogumia Winiewska, Bogusaw Sobolski, Bogusawa
Walkiewicz, Borysaw Tomczak, Bronisaw Witt, Bruno Jedrzejewski, Cecylia Ciechaska, Cyfrowy Mesjasz, Czesaw Janik, Dagmara Marchewczyska,
Damian Budziak, Damian Pietrasik, Daniel Bukowski, Daniel Cwalina, Daniel Dec, Daniel Meller, Daniel Wiszowaty, Danuta Gmosiska, Darek Mynek
Mynarczyk, Dariusz Dolecki, Dariusz Galas, Dariusz Gasiak, Dariusz Grabowski, Dariusz Kulpa, Dariusz Lech, Dariusz Myszka, Dariusz Wujtewicz, Dariusz
urek, Dawid Baszczyski, Dawid Kuziner, Dawid Magiera, Dawid Nowak, Dawid Weigt, Doman Rynkiewicz, Dominik Banach, Dominik Gowacki, Dominik
Kowalewski, Dominik Pkalski, Dominika Cyraniak-Gajek, Dominika Jarosz, Dominika Kleczyska, Dominika Zielinska, Dorota Ciarkowska, Dorota i ukasz
Polok, Dorota Wnk, Elwira Korbuszewska, Elwira Kowalewska i Micha Bundyra, Elbieta Bargiel, Elbieta Hibner, Elbieta Polanowska, Emilia Grabowska,
Emilia Pociska, Emilian Sadowski, Eryk Grubczak, Eryk Szymczak, Eugeniusz Michalec, Ewa Czap, Ewa Gajewska, Ewa Gociska, Ewa Heyda, Ewa Knoch,
Ewa Kozdraj, Ewa Lipa, Ewa Pokora, Ewa Prentka, Ewa Tarnowska, Ewelina Pgrabska, Faustyna Dunin-Sulgostowska, Filip Kwiatkowski, Filip Leniak, Filip
Nagrny, Filip Osiski, Filip Podwiski, Gabriel Idzikowski, Gabriela Wisniewska-Korre, Gsowski Kacper, Grayna Rocawska-odek, Grzegorz Bk,
Grzegorz Berezowski, Grzegorz Biskup, Grzegorz Blaut, Grzegorz Grochowski, Grzegorz Jenczelewski, Grzegorz Kamyk, Grzegorz Korszak, Grzegorz
Kosecki, Grzegorz Kuszneruk, Grzegorz Kwiecie, Grzegorz Lichtarski, Grzegorz Majewski, Grzegorz Nowakoski, Grzegorz Osiecki, Grzegorz Ordka,
Grzegorz Paka, Grzegorz Skura, Grzegorz Staro, Grzegorz Wysocki, Gyula Gruber, Halina Rzewuska, Hanna Haka-Wojtasiewicz, Hanna Marszaek,
Hanna Mijas, Hanna Sienkiewicz, Honorata Stantejska, Honorata Trocka, Hubert Kubik, Hubert Plewiski, Igor Bokun, Ilona Kubala, Inga Borska, Irena
Sobecka, Ireneusz Zmyso, Iwona Czaszka, Iwona i Wojciech Niemiec, Iwona Lubelska, Iwona Sitarz, Iwona Szewczak, Iza Mikulicz, Izabela, Izabela Cicha,
Izabela Karczmarczyk, Jacek Bender, Jacek Florkiewicz, Jacek Kalinowski, Jacek Kolanowski, Jacek Kumirak-Brudnicki, Jacek Olesiski, Jacek Pielichowski,
Jacek Rkosiewicz, Jacek Suso, Jacek Szymkowiak, Jacek Ulowski, Jacek Werbowski, Jagoda Gorloff, Jakub Burkiewicz, Jakub Drohomirecki, Jakub Gob,
Jakub Jaroski, Jakub Lewandowski, Jakub Marszaek, Jakub Morisson, Jakub Nobis, Jakub Pisarczyk, Jakub towski, Jan Karolewski, Jan Sajewicz, Janek
Dowgiao, Janina Koszykowska, Janusz Dzie, Janusz Purzycki, Janusz Tyrlik, Jarek Glapski, Jaroslaw Augustynowicz, Jarosaw Badmierowski, Jarosaw
Janczewski, Jarosaw Koziara, Jarosaw Ludwisiak, Jarosaw Pieczyski, Jarosaw Pirkowski, Jeremiasz Misiak, Jerzy Adamczyk, Jerzy Krysiuk, Jerzy
Wojty, Jdrzej Nowak, Jdrzej Siakowski, Jdrzej Zikowski, Joanna Dziamska, Joanna Gorzkowska, Joanna Krajewska, Joanna Okrasko, Joanna Ozdoba,
Joanna Schnborn-Tomczak, Joanna Stanclik, Joanna Szlugaj-Zacharska, Joanna Szymaniec, Joanna witek, Joanna Tracz, Joanna Wroska, Jolanta
Singer-Zema, Jordan Mczkowski, Jzef Maciski, Julia Hajdel, Julita Zaborska, Juliusz Humienny, Juliusz Pacho, Justyna Dybaa, Justyna Haber, Justyna
Kudelska, Justyna Skowyrska, Justyna Skrodzka, Kacper Kornas, Kaja Czapliska, Adrian Wojtaszek, Kajetan Krzto, Kamieniecki Dariusz, Kamil Bochenek,
Kamil Frankiewicz, Kamil Rybicki, Kamil Salanyk, Kamil Szotysek, Kamila Kojro, Kamila lefarska, Kamiski Andrzej, Karol Baran, Karol Bilecki, Karol
Jurczyk, Karol Szymanek, Karolina Kurtz-Orecka, Karolina Piela, Karolina Woniak, Kasjan Sitko, Katarzyna Bogdaska, Katarzyna Breczko, Katarzyna
Chojnacka, Katarzyna Dudek, Katarzyna Grecka, Katarzyna Grochowicz, Katarzyna Grzesik, Katarzyna Janczewska, Katarzyna Jaworska, Katarzyna
Karczmarek, Katarzyna Kasyna, Katarzyna Koodziej, Katarzyna Krempa, Katarzyna Ksiek, Katarzyna Ksycka, Katarzyna Kwiatkowska, Katarzyna aski,
Katarzyna Mikulska, Katarzyna Mudlaff, Katarzyna Murawska, Katarzyna Nitschke, Katarzyna Poska, Katarzyna Radkowiak, Katarzyna Sztybel, Katarzyna
Waniek, Katarzyna Zakrzewka-Gu, Kazik Adamski, Kinga Dyk, Kinga Kazanowska-Kuczmarska, Kinga Walczak, Klaudia Bajorek, Konrad Dybek, Konrad
Kania, Konrad Michalczewski, Konrad Mielko, Konrad Sachman, Konrad Winnik, Kordian Wilk, Krystian Grzelak, Krystian Potyralski, Krystian Zwoliski,
Krystyna Galazka, Krystyna Leonkiewicz, Krystyna Suchan, Krystyna Suchanecka, Krzysztof Babicz, Krzysztof Bartkowiak, Krzysztof Buchwald, Krzysztof
Burzmiski, Krzysztof Chudziak, Krzysztof Foit, Krzysztof Francuz, Krzysztof Grski, Krzysztof Hrykw, Krzysztof Jakimowicz, Krzysztof Kendra,
Krzysztof Kiszka, Krzysztof Kitlas, Krzysztof Kapsa, Krzysztof Korzeniowski-Zbroszczyk, Krzysztof Koziorowski, Krzysztof Kroczak, Krzysztof Loks,
Krzysztof ukasiak, Krzysztof Maciejewsi, Krzysztof Matczak, Krzysztof Minge, Krzysztof Mrozowski, Krzysztof Radulski, Krzysztof Stasiak, Krzysztof
Szulak, Krzysztof Wojtala, Krzysztof Wojtas, Krzysztof Wroblewski, Krzysztof Zajchowski, Krzysztof Zdebik, Krzysztof ebrowski, Ksawery Grzeka, Kuba
Mikowski, Kuba Serafin, Kwiaciarnia Elbieta Pioterczak, Lech Rybienik, Leokadia Hekert, Lesaw Modelski, Leszek Feist, Leszek Pudlis, Lucjan Godowski,
Lukasz Szmigiel, ukasz Bujnowski, ukasz Chystowski, ukasz miel, ukasz Dubiel, ukasz Filipow, ukasz Grudysz, ukasz Jaboski, ukasz Jaworski,
LISTA H O N OROW YC H W Y DAWCW PI E RWSZE J E DYCJ I KSI KI

ukasz Kapciski, ukasz Karwowski, ukasz Komsta, ukasz Konarski, ukasz Mrowiski, ukasz Niemiec, ukasz Pajor, ukasz Podlewski, ukasz Prokop,
ukasz Pruchnicki, ukasz Stpniak, ukasz Szymanowicz, ukasz Wiazowski, Maciej Bobyk, Maciej Dyewski, Maciej Gontarek, Maciej Hoda, Maciej Jaroszko,
Maciej Kotowski, Maciej Kowalski, Maciej Kouch, Maciej Maruszewicz, Maciej Mrozowski, Maciej Paradowski, Maciej Paris, Maciej Piotrowski, Maciej Racawski,
Maciej Rypina, Maciej Smulski, Maciej Stachurski, Maciej ukowski, Magda Pulwicka, Magdalena Belling, Magdalena Ckaa i Marek Hanke, Magdalena
Chustecka, Magdalena Dbkowska, Magdalena Koczor, Magdalena Koacz, Magdalena Niedwiadek, Magdalena Olszewska, Magdalena Sujka, Magdalena
Tkaczyk, Maja Chwistek, Maja Rutkowska, Maja Wojdyo, Maja yka, Majka Jankowska, Malgorzata Opiola, Magorzata Augustyniak, Magorzata Fortuna,
Magorzata Gniadek-Drozd, Magorzata Hejmanowska, Magorzata Jakubiak, Magorzata Juskowiak, Magorzata Karpowicz-ochowska, Magorzata Kijak,
Magorzata Kospin, Magorzata Krysiak, Magorzata Marczewska, Magorzata Marszaek, Magorzata Saaciska, Magorzata Sieczkowska, Magorzata
Suszkiewicz, Magorzata Sodolska Dom Organiczny, Magorzata Waligra, Magorzata Werber, Magosia Witek, Marcin, Marcin Brozek, Marcin Bua, Marcin
Cieliczka, Marcin Domino-Jacek, Marcin Dominw, Marcin Domitrz, Marcin Dremluk, Marcin Durski, Marcin Gramse, Marcin Gwiazdowski, Marcin Kacprzyk,
Marcin Kalinowski, Marcin Kamiski, Marcin Konstantynowicz, Marcin Krzeszewski, Marcin Kubicz, Marcin Lipiski, Marcin Machnacz, Marcin Markiewicz,
Marcin Rapczyski, Marcin Rosner, Marcin Wachowicz, Marcin Wsik, Marcin Westfal, Marcin Wojciechowski, Marcin Zimoczyk, Mare Taborski, Marek
Arcimowicz, Marek Bk, Marek Dunkel, Marek Ignaczewski, Marek Kamiski, Marek Krl, Marek Krzysztof Jasina, Marek Michalik, Marek Peda, Marek Penkala,
Marek Sulcki, Marek Zaleski, Maria Biaek, Maria Bucka, Maria Dbrowska, Maria Muniak, Maria Szymaska, Maria Wanat, Marian Sowiski, Marika Grzelak,
Marika Mezger, Mariusz Bichajo, Mariusz Dwrznik, Mariusz Grski, Mariusz Hauszka, Mariusz Jaworski, Mariusz Kosmalski, Mariusz Krasowski, Mariusz
Kustra, Mariusz Mikolajczyk, Mariusz Mol, Mariusz Pankiewicz, Mariusz Sarnicki, Mariusz Swat, Mariusz Urbaniak, Mariusz Wieliczko, Marlena Grochaa,
Marlena Stolarska, Marlena Wjtkowska, Marta Czarnecka, Marta Fuks, Marta Galbarczyk, Marta Jdrzejczak-Wierzcho, Marta Kieszkowska, Marta Kosiska,
Marta Kownacka, Marta Mikowska, Marta Naglik, Marta Pastuszak, Marta Pietrzykowska, Marta Tarasewicz, Marta Zgierska, Martyna Krawczyk, Marzena
Jamroziewicz, Marzena Matuszczak, Marzena Mazur, Mateusz, Mateusz Ciyk, Mateusz Hil, Mateusz Jaboski, Mateusz Machnik, Mateusz Majewski, Mateusz
Plichta, Mateusz Skowiski, Mateusz Szwagierczak, Mateusz Winiewski, Maya Tomanik, Michael Kapelski, Michal Anuszewski, Michal Rogalski, Michal Smola,
Micha Armiski, Micha Bawut, Micha Chwaa, Micha Dettmann, Micha Dubla, Micha Giera, Micha Golaski, Micha Grzegorczyk (Dziuba), Micha
Haraburda, Micha Kaczkowski, Micha Koodziejczyk, Micha Komorowski, Micha Korbut, Micha Kociak, Micha Lankosz, Micha Machelski, Micha
Meresiski, Micha Misiewicz, Micha Morzykowski, Micha Mostowski, Micha Nagrny, Micha Okupny, Micha Pajdosz, Micha Pierzchalski, Micha Pitek,
Micha Popis, Micha Puzio, Micha Sady, Micha Sieczka, Micha Sorski, Micha Stakowski, Micha Strzegocki, Micha migiel, Micha wierczyna, Micha Tranda,
Micha Wanke, Micha Wsik, Micha Woronowicz, Mieczysawa Szczerecka, Mikolaj Podlaszewski, Mikoaj Maciek, Mikoaj Sawiski, Mikoaj Wower, Mia
Skomra, Miosz Platowski, Miosz Zagrski, Mirosaw Malinowski, Mirosaw Mirecki, Mirosaw Toczka, Mirosaw Widz, Mirosawa Bogalecka, Mirosawa
Przybylska, Monika Cierpia, Monika Dyndo, Monika K. Budzyska, Monika K. Daciw-Grabicka, Monika Kubiszewska, Monika Latusek, Monika Lenart-
Kozie, Monika Sierakowska, Motak Micha, Nadulska, Natalia Brejska, Natalia Buczkowska, Natalia Jankowska, Natalia Kopytiuk, Natalia Sauga, Natalia
Szczch, Norbert, Norbert Golec, Norbert Skop, Olga Sawicka-Ripper, Patrycja Czapliska, Patrycja Rutkowska, Patrycja Sorochtej, Patryk Bodyjaski, Patryk
Pawlun, Patryk Sejud, Patryk Werbowy, Paulina Beoniak, Paulina Gobiecka, Paulina Kubas, Paulina Szafraska, Paulina Szopa, Paulina Tralewska, Paulina
Urbaska, Pawel Konior, Pawe Chya, Pawe Czachor, Pawe Dbrowski, Pawe Drewski, Pawe Drozd, Pawe Dubert, Pawe Florczak, Pawe Gajdowski, Pawe
Gdaniec, Pawe Godlewski, Pawe Kanikowski, Pawe Kobielus, Pawe Lachowicz, Pawe Mackiewicz, Pawe Makowiak, Pawe Muzyka, Pawe Naja, Pawe
Obrbowski, Pawe Opach, Pawe Petelczyc, Pawe Pieniny, Pawe Romanowski, Pawe Ruks, Pawe Spisak, Pawe Stankiewicz, Pawe Szymura, Pawe Warda,
Pawe Witkowski, Pawe Wodarczyk, Piotr Antoniak, Piotr Barancewicz, Piotr Bk, Piotr Bronicki, Piotr Chrzszcz, Piotr Dudek, Piotr Dudzik, Piotr Dziwura,
Piotr Falkiewicz, Piotr Gajek, Piotr Gerlach, Piotr i Izabela Wierchowicz, Piotr Jarzyna, Piotr Jastrzbski, Piotr Kalbarczyk, Piotr Karbownik Promens, Piotr
Kaszuba, Piotr Kopcisz, Piotr Kosowski, Piotr Kuk, Piotr Ligocki, Piotr Lipowski, Piotr Makaa, Piotr Marcinkowski, Piotr Morawski, Piotr Napora, Piotr Nietupski,
Piotr Nowak, Piotr Pecura, Piotr Pestrowicz, Piotr Poznaski, Piotr Senenko, Piotr Soka, Piotr Sobo, Piotr Stefaski, Piotr lusarczyk, Piotr Tyszkiewicz, Piotr
Waksmundzki, Piotr Wilk, Piotr Wojciechowski, Piotr Wojtasiak, Piotr Zalewa, Piotr Zydorowicz, Przemyslaw Puziak, Przemyslaw Wesolowski, Przemysaw
Kieel, Przemysaw Mrozowski, Przemysaw Nogaj, Przemysaw Prekurat, Przemysaw Siuta, Przemysaw Wciso, Radek Witczak, Radosaw Bieda, Radosaw
Kosikowski, Radosaw Stephanides, Radosaw Szlagowski, Radzisaw Trocki, Rafa Bednarski, Rafa Boguszewski, Rafa Charubin, Rafa Denkiewicz, Rafa
Fijakowski, Rafa Grecki, Rafa Jamiokowski, Rafa Krasowski i Marysia Uszyska, Rafa agosz, Rafa Michaowski, Rafa Nogas, Rafa Nowak, Rafa
Orlikowski, Rafa Sadownik, Remigiusz Erkiert, Renata Jankowska, Renata Wilisowska, Renata Wilk Touch Partner sp. z o.o., Robert Antosz, Robert Bojko,
Robert G. Krl, Robert Gobiewski, Robert Hajn, Robert Jarzynka, Robert Kaczorowski, Robert Karkowski, Robert Peka, Robert Pytkowski, Robert Szaj,
Robert Wieczorek, Robert Zwierzyski, Robert urawski, Roman Gliwa, Roman i Barbara Witkowscy, Roman Kolasa, Roman Tomasiewicz, Roman Wnuk,
Ryszard Buczek, Ryszard Gajda, Sabina Mroczkowska, Sara Fudal, Sara Wrblewska, Sebastian Bartkowski, Sebastian Chanas, Sebastian Gomuka, Sebastian
Katolik, Sebastian Misiski, Sebastian Sikorski, Sebastian Szarszewski, Sergiusz Teodorczyk, Sawek Konieczny, Sawomir Bagiski, Sawomir Bolek, Sawomir
Janucik, Sawomir Michalak, Sawomir Nowak, Sawomir Suchoski, Sawomir wierkowski, Spdzielnia Socjalna Ekonova, Spyra Architekci in. arch. Wojciech
Jan Spyra, Stanisaw Bielawka, Sylwester Kulpa, Sylwia Kluczyk, Sylwia Michalska, Sylwia Pachucka, Sylwia Rasiska, Szczepan Kwiatkowski, Szymon Bielski,
Szymon Gacka, Szymon Kadzielawa, Szymon Kauyski, Szymon Kiljaski, Szymon Krzysztofiak, Szymon Pepliski, Szymon Sarnicki, Szymon Skowyrski, Szymon
Staszaek, Szymon Sztwiorok, Szymon esawski, Teresa Majewska-wiertnia, Tomasz Antosiak, Tomasz Dluzniewski, Tomasz Doleziski, Tomasz Gad, Tomasz
Gawroski, Tomasz Gratkowski, Tomasz Hinc, Tomasz i Maria Rauch, Tomasz Janko, Tomasz Karczmarzyk, Tomasz Kasztelewicz, Tomasz Kochan, Tomasz
Koodziejski, Tomasz Korytkowski, Tomasz Kucharczyk, Tomasz Latanik, Tomasz Lelewski, Tomasz Lewandowski, Tomasz Madziarski, Tomasz Marcinowski,
Tomasz Marczyk, Tomasz Mazurek, Tomasz Mielczyski, Tomasz Miksiak, Tomasz Musio, Tomasz Niemiec, Tomasz Nowak, Tomasz Olczyk, Tomasz Opara,
Tomasz Pawlik, Tomasz Piwiski, Tomasz Plaskota, Tomasz Pogoda, Tomasz Pydo, Tomasz Stoszewski, Tomasz Strzakowski, Tomasz Tooczko, Tomasz
Wierzbicki, Tomasz Wiszowaty, Tomasz Woniak, Tomasz Zimny, Tomasz Zmylony, Tomek Szymaski, Tulnak Damian Nakielski, Urszula Szczepaniak,
Urszula Uraziska, Waldemar Litwiski, Waldemar Modawski, Waldemar Nowak, Waldemar Rudziecki, Weronika Kami, Wieslaw Zawadzki, Wiesaw
Bujnowski, Wiesaw Grabowski, Wiktor Topczyj, Wilhelm Bk, Wioletta Matusiak, Witalis Kobus, Witek Raczyski, Witold Pajnowski, Witold Pirkowski, Witold
Thiel, Wodzimierz Suski, Wojciech Baniak, Wojciech Buchta, Wojciech Karolewski, Wojciech Koniuszewski, Wojciech Kotliski, Wojciech Mucha, Wojciech
Pawlicki, Wojciech Prokop, Wojciech Rczka, Wojciech Rybak, Wojciech Skowron, Wojciech Wasilak, Wojciech elazo, Wojtek Lasek, Wojtek Myga, Wojtek
Strabel, Xenia Starzyska, Zbigniew Becker, Zbigniew Dbiski, Zbigniew Lurzyski, Zbigniew Piatkowski, Zbigniew Rymarz, Zdzisaw Szydowski, Zofia
ubocka, Zuzanna Kowal, Zuzanna Luliska, Zuzanna Rzenik
LISTA H O N O ROW YC H W Y DAWCW DRU GI E J E DYCJ I KSI KI

Adam Badylak, Adam Kszczot, Adam Soltysiak, Adam Wrzosek, Adam Wysocki, Adam Ziarkowski, Adrian Samuel, Adriana Wiliska, Adrianna Cygan-Gob,
Agata Hilt, Agata Kluczewska, Agata Mielczarek, Agata Surma, Agnieszka Gaas, Agnieszka Gsiorska - Pigan, Agnieszka Ho, Agnieszka I Rafa Pindlowie,
Agnieszka Malachowska, Agnieszka Mielczarek, Agnieszka Rudnicka, Agnieszka Spiewska, Agnieszka Szczesnowicz, Agnieszka Sztajerowska, Agnieszka
Szymaska-Konik, Agnieszka Wgrzyn, Alan Zajc, Aleksandra Barty, Aleksandra Bilinska, Aleksandra Krzyanowska, Aleksandra Proscewicz, Aleksandra
Szczepaniak, Aleksandra Wydra, Aleksandra Zieliska, Alicja Gorzkowska, Alicja Tomczak-Mirecka, Andreas Schwarz, Andrzej Biaas, Andrzej Bachut,
Andrzej Bryndza, Andrzej Nietubicz, Andrzej Ptak, Andrzej Stachura, Andrzej Tomaszewicz, Andrzej Wichowski, Aneta Mazur Am Project, Aneta Staciwa,
Angelika Wrblewska, Anita Kabata, Anna Awdziej, Anna Baturo, Anna Behr, Anna Bez-Rypalska, Anna Cichocka-Sierociska, Anna Damasiewicz, Anna
Doliska, Anna Jdrysko, Anna Kochmaska- Bharde, Anna Podlipna, Anna Podsiado, Anna Siwiec, Anna Suchod-Majewska, Anna Szymkowiak, Anna
Witkiewicz, Antonina Bocka, Arkadiusz Arcisz, Arkadiusz Witer, Artur Balcerek, Artur Baaban, Artur Botfiski, Artur Gronek, Artur Kowalik, Artur Kruoek,
Artur Mczkowski, Artur Mielnik, Artur Psykaa, Artur Skaryski, Asia i Krzysztof Furtas, Barbara Ciach, Barbara Glanowska, Barbara Piotrowska, Bartek
Tarchalski, Bartomiej Turski, Bartomiej Walu, Bartosz Adamczyk, Bartosz Bielecki, Bartosz Grnicki, Bartosz Jachym, Bartosz Kolber, Bartosz Kozowski,
Bartosz Kozowski, Bartosz Laskowski, Bartosz Leczkowski, Bartosz Piotrowski, Bartosz Zawada, Beata Przybylska, Baej Owczarczyk, Bogdan Merchelski,
Bogusaw Balicki, Cezary Oberman, Cezary Szproch, Christopher Bulzacki, Dagmara Miosz, Damian Piwowarski, Daniel Moskwa, Dariusz Ginter, Dariusz
Pralat, Dariusz Tymczyszyn, Dawid Chwalba, Dawid Drzewiecki, Dawid Przybylak, Dawid Stakun, Dominik Daszek, Dominik Mlodecki, Dominika
Tomaszewska, Dorota Grochulska, Dorota Jamrg, Dorota Jankoj-Poddbniak, Dorota Krakowiak, Dorota Majzer, Dorota Soja, Edyta Gut-Wierchowiec,
Edyta Matusiak, Edyta Oruba, Edyta Padzior, Edyta Szymanska, Elijah Kagan, Eliza Biaa, Eliza Wielgosz, Elbieta Schonfeld, Elbieta Ziomek, Emil
Chmielewski, Emil Struczyk, Emilia Bartoszek-Melko, Emilia Szumio, Ewa Dyszlewicz, Ewa Kawecka, Ewa Merda, Ewa Mzalewska, Ewelina Biaoszycka,
Ewelina Suchanek, Filip Dbrowski, Filip Knapczyk, Gniewomir Skrzysiski, Grazyna Sorokin, Grayna Chyra, Grayna Kugiel, Grzegorz Czempik, Grzegorz
Gorski, Grzegorz Krajewski, Grzegorz Lukaszewski, Grzegorz Ostrowski, Grzegorz Owsiski, Grzegorz Skrok, Grzegorz Sperling, Grzegorz Szymanski,
Grzegorz Trembecki, Grzegorz Wojciechowski, Grzegorz Zieliski, Gwidon Cybulski, Halina Kowalska, Henryk Tokarski, Igor Banaszewski, Igor Karwacki,
Ilona Olszowy, Inka wiek, Ireneusz ak, Iwo Mokwa, Izabela Campbell, Jacek Cyboro, Jacek Hreczaski, Jacek Jarosz, Jacek Leniewski, Jacek Neugebauer,
Jacek Piech, Jacek Sanojca, Jacek Skrzypek, Jacek Sokal, Jacek Szostak, Jakub Buchalik, Jakub Buchalik, Jakub Gawowski, Jakub Gramczyski, Jakub
Handke, Jakub Hinc, Jakub Houbowicz, Jakub Ignaszak, Jakub Kardyna, Jakub Kazmirek, Jakub Malcharczyk, Jakub Olejarczyk, Jakub Stachurski, Jan
Wawrynkiewicz, Jan Wyszkowski, Janina Wodek, Janusz Kasprzyk, Janusz Lepionko, Janusz Rzonca, Jarek Tafelski, Jarek Zurek, Jarosaw Figaszewski,
Jarosaw Stadnik, Jarosaw Stuczyski, Jerzy Buksiski, Jerzy Grabski, Jdrzej Zielaskowski, Joanna Modrzejewska, Joanna Redzyska, Joanna Sochaj,
Joanna Staczak, Joanna Stefanska, Joanna Suchomska, Joanna Walczykowska, Joanna Wenska, Joanna Wodarz-Jakubowska, Jolanta Sawka, Jolanta
Zimoch, Jzef Ojczenasz, Julia Biczysko, Julian Kozankiewicz, Justyna Rycka, Justyna Viehrig, Kacper Kempa, Kacper Saganek, Kamil Farynowski, Kamil
Kosut, Kamila Milewska, Kamila nie, Karol Mkosa, Karol Romb, Karol Wojciech Kowalski, Karolina Bielak, Karolina Gugaa, Karolina Kowarska, Karolina
Szczerbak, Karolina witek, Karolina Wtroba, Karolina Zamiar, Kasia Czemarmazowicz, Katarzyna Adamska, Katarzyna Baka, Katarzyna Domaska,
Katarzyna Iwanczak, Katarzyna Kochanowicz, Katarzyna Konior, Katarzyna Kruszenko, Katarzyna oziska, Katarzyna Nowakowska, Katarzyna Pisaska-
Kmiecik, Katarzyna Ronert-liwkiewicz, Katarzyna Rososka, Katarzyna Snuszka, Katarzyna Sokoowska, Katarzyna Stangrecka, Katarzyna Wanda
Jeziorska, Katarzyna Zdeb-Dudaa, Katarzyna Zieliska, Kazik Leniak, Kinga Piotrkowska, Klaudiusz Kozubek, Konrad Dbrowski, Konrad Dyrcz, Konrad
Parusiski, Konrad Reduch, Konrad Szymaski, Konrad Zareba, Kosma Stpiski, Krystian Miklasz, Krystian Swojak, Krystyna Lecka, Krystyna Nowakowska,
Krystyna Romaniak, Krystyna Stachura-Skierczyska, Krystyna Staczak, Krzysztof Kroczak, Krzysztof Lewandowski, Krzysztof Lis, Krzysztof Makowski,
Krzysztof Markowski, Krzysztof Misiak, Krzysztof Nowak, Krzysztof Przybyowicz, Krzysztof Rytka, Krzysztof S. Matejak, Krzysztof Smok, Krzysztof
Szendzielorz, Krzysztof Uamek, Kuba Brzeski, Kufta Krystyna, Lech cibor-Rylski, Leszek Bendlewski, Leszek Bochenek, Leszek Borkowski, Logos Polska
Sp. Z O.O., Lucyna Till-Modelewska, Ludwik Wodarz, Lukasz Kowalski, ukasz Bajor, ukasz Bujak, ukasz Dyszy, ukasz Glos, ukasz Grnicz, ukasz
Grny, ukasz Gwiazda, ukasz Harendarz, ukasz Klimek, ukasz Kozak, ukasz Kubista, ukasz Meina, ukasz Nowicki, ukasz Przybysz, ukasz
Samsonowski, uksz Buczyski, M.M.M.M. Sikorscy, Maciej Franciszek Kuszewski, Maciej Janecki, Maciej Janik, Maciej Kraszewski, Maciej Lechowicz,
Maciej Marks, Maciej Mazur, Maciej Nacfalski, Maciej Sobczak, Magda Golbiewska, Magdalena Kaczmarska, Magdalena Lcznar, Magdalena Manturo,
Magdalena Nicior, Magdalena Okulicz-Kozaryn, Magdalena Rapa, Magdalena Zienkiewicz, Maja Mika, Malgorzata Kaczmarek, Magorzat M.Chmielecka,
Magorzata Kauska, Magorzata Knitter, Magorzata Michalewicz, Magorzata Popczyk, Magorzata Skowronek, Magorzata Stankiewicz, Magorzata Sus,
Magorzata Szczybura, Magorzata Wjtowicz, Magorzata Zasada, Marcelina Rozmus, Marcin Baszak, Marcin Bk, Marcin Dembowski, Marcin Derewoko,
Marcin Hojda, Marcin Kaluniak, Marcin Kania, Marcin Kostoj, Marcin Kozowski, Marcin Kutkiewicz, Marcin Kunik, Marcin Wierzbicki, Marcin Zalewski,
Marcin ebrowski, Marek Bogdanski, Marek wikliski, Marek Kosowicz, Marek Litwin, Marek Nawacki, Marek Sasulski, Marek Stajer, Marek Wojciechowski,
Marek Wolak, Maria Antonina Jamrozik, Maria Pankowska, Maria Poniatowska, Maria Ptaszkiewicz, Mariusz Bacior, Mariusz Brycki, Mariusz Giczan,
Mariusz Gralski, Mariusz Grabowicz, Mariusz Lizuraj, Mariusz Majchrzak, Mariusz Masik, Mariusz Ponikiewski, Mariusz Ponikiewski, Mariusz Poznaski,
Marlena Tarapata, Marta Fiakowska, Marta Kosiska, Marta Majerowska, Martyna Laskowska, Martyna Zaremba, Marzena Stankiewicz, Marzena Taterra,
Mateusz Balcerski, Mateusz Biel, Mateusz Chudziak, Mateusz Demidziuk, Mateusz Gorczyca, Mateusz Gryewski, Mateusz Kowalczuk, Mateusz Pitkiewicz,
Mateusz Stawecki, Mateusz Stpie, Mateusz Wilczek, Mateusz Zawieja, Michal Trzeszczak, Micha Dymbel, Micha Fabiszewski, Micha Guzowski, Micha
Helwak, Micha Koziej, Micha Lehr-Kowalski, Micha Majcherek, Micha Makaruk, Micha Niemiec, Micha Obiedziski, Micha Pilarski, Micha Prasaek,
Micha Rosiak, Micha Raski, Micha Skupiski, Micha uk, Mikoaj Lazor, Mikoaj Sobczyski, Milena Danielak, Miosz Lubacki, Mirosaw Trzeniowski,
Monika Czubaczyska - Szram, Monika Goszczyska, Monika Kamiska, Monika Kondarewicz, Multienergia sp. z o.o., Natalia Banach, Natalia Brzeska,
Natalia Kita, Natalia Ropek, Natalia Tosty, Nina Szymaska, Norbert Seliga, Nzoz Nr 1, Olga Gruszka, Olga Jasionowska, Olga Karolak, Oliwia Grafka, Oskar
Gardzielewski, Panda, Paulina Lipiska, Paulina bikowska, Pawel Sokol, Pawe Btkowski, Pawe Biczysko, Pawe Bodzon, Pawe Fiedor, Pawe Goawski,
Pawe Jaboski, Pawe Jacek Wach, Pawe Jankowiak, Pawe Juros, Pawe Kdziak, Pawe Klimczak, Pawe Krzyszkowski, Pawe Majewski, Pawe
Nowakiewicz, Pawe Piotr Vertun, Pawe Pluta, Pawe Rochowiak, Pawe Siwy, Pawe Tarasiewicz, Pawe Tomczyk, Pawe Zawilak, Pawe Zizio, Peter
Ondrejcik, Piotr Antonik, Piotr Balcerzak, Piotr Bugda, Piotr Chazan, Piotr Cielma, Piotr Cisek, Piotr Drabarek, Piotr Grabski, Piotr Gradziski, Piotr Izydorek,
Piotr Jakubczyk, Piotr Kierat, Piotr Kotliski, Piotr Krukierek, Piotr Laskowski, Piotr Lewandowski, Piotr Makiewicz, Piotr Majka, Piotr Mertin, Piotr
Popowski, Piotr Stemplewski, Piotr Strzelewicz, Piotr Szterner, Piotr Wincenciak, Piotr Wysocki, Piotr Zagalski, Piotr Zygmunt, Piotr arczyski, Pracownia
Projektowa MARP Arch. Marek Paczkowski, Przemysaw Beztroski, Przemysaw Hatas, Przemysaw Misik, Przemysaw Nelec, Przemysaw Olenderek,
LISTA H O N OROW YC H W Y DAWCW DRU GI E J E DYCJ I KSI K I

Przemysaw Rajca, Przemysaw Ratajczak, Przemysaw Usarek, Przemysaw Wesoowski, Radosaw Baczyski, Radosaw Grabski, Radosaw Kud, Radosaw
Parcheniak, Radosaw Urbanik, Rafal Rurarz, Rafa Chrobak, Rafa Lisiecki, Rafa Moskal, Rafa Sak, Remigiusz Brodziski, Remigiusz Kumicz, Robert
Bodziony, Robert Hoderny, Robert Kasprzyk, Robert Martyna, Robert Musia, Robert Wolski, Roksana Chirowska, Roman Zajac, Romana Elmer, Romuald
Kasprowicz, Romuald Somko, Ryszard Dowgier, Sebastian Baut, Sebastian Bownik, Sebastian Brzozowski, Sebastian Lampa, Sebastian Pajk, Sebastian
Piaseczny, Sebastian Radlak, Sawomir Kalinowski, Sawomir Klimecki, Sawomir Rajchel, Sawomir Zarba, Stanisaw Chyla-Smyk, Stanisaw Gacek,
Stanisaw Wojaczek, Stefan Janos, Stefan Orzech, Sylwester Tokarz, Sylwia Stefaniak, Sylwia Kowal, Szymon Borth, Szymon Grzywacz, Szymon Kiepel,
Szymon Sawicki, Szymon Zimnoch, Tadeusz Fuek, Tadeusz Lenart, Tomasz Barden, Tomasz Bugla, Tomasz Chojak, Tomasz Chojnacki, Tomasz Daniluk,
Tomasz Januszczak, Tomasz Jeziorski, Tomasz Kaaska, Tomasz Kaniak, Tomasz Korzeniewski, Tomasz Mierzejewski, Tomasz Oleszczuk, Tomasz Pitkowski,
Tomasz Siegieda, Tomasz Stankiewicz, Tomasz Szymczak, Tomasz Tomaszewski, Tomasz Wojtasik, Tomasz ebrowski, Ula Dbiec, Urszula Nowacka,
Wacaw Skowron, Waldemar Muszkiet, Waldemar Stpie, Weronika Dryja, Wiesaw Gode, Wiesaw Kalich, Wiktor Kujawa, Witek Augustynek, Witold
Lejewski, Witold Zalewski, Wojciech Dabrowski, Wojciech Galosz, Wojciech Krasnicki, Wojciech Kurek, Wojciech Nowak, Wojciech Nycz, Wojciech Orze,
Wojciech Owczarzak, Wojciech Staszel, Wojciech Zawisz, Wsppracownia, Xenia Pietrzyk, Zbigniew Lis, Zbigniew Madziewicz, Zbigniew Sienkiewicz,
Zbigniew Tyczyski, Zbigniew Uciechowski, Zuzanna Pastuszczak.
SP IS T RE C I
1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 8.3 ciany
ciany
onienonym
onienonym zastosowaniu
zastosowaniu
1.1 Sytuacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 kostek
kostek
somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
somy 44
1.2 Budowanie ze somy ijego wkad wtworzenie 8.4 Izolacja
Izolacja
zewntrzna
zewntrzna zkostek
zkostek somysomy
zrwnowaonego budownictwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 wnowym
wnowym budownictwie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
budownictwie 44
1.3 Wtpliwoci iobawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 8.5 Dodatkowa
Dodatkowa izolacja
izolacja
kostkami
kostkami somysomy
budynkw
budynkw istniejcych
istniejcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2. Historia irozpowszechnienie budownictwa 8.6 Ocena
Ocenaporwnawcza
porwnawcza systemw
systemw . . . . . . . . . . . . . . . . 45
zkostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1 Wczesne budowle (1880-1980). . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 9. Konstrukcje
Konstrukcje
ukowe
ukowe
zkostek
zkostek
somy
somy 46
2.2 Renesans budowania zkostek somy 14
10. Izolacja
Izolacja
dachu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dachu 48
3. Od somy do kostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.1 Rodzaje somy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 11. Izolacja
Izolacja
podogi
podogi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.2 Produkcja kostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.3 Kostki somy dla budownictwa. 12. Szczeglne
Szczeglne aspekty
aspekty
Zapewnienie jakoci.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 konstrukcyjno-budowlane
konstrukcyjno-budowlane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
12.1 ciany
ciany
nonenonezkostek
zkostek somysomy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4. Waciwoci fizyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 12.2 ciany
ciany
onienonym
onienonym zastosowaniu
zastosowaniu
4.1 Przewodno iizolacyjno cieplna. . . . . . . . . . . . . . . 22 kostek
kosteksomy
somy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2 Pojemno cieplna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 12.3 Rozwizania
Rozwizania fundamentu
fundamentu icokou,
icokou,
4.3 Mostki termiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 poczenia
poczenia zpodog
zpodog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.4 Ochrona przed wilgoci izachowywanie si 12.4 Budowa
Budowa ciancian
onienonym
onienonym
konstrukcji zkostek somy wrodowisku zastosowaniu
zastosowaniu kostekkostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
somy 56
wilgotnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 12.5 Wiece. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiece 59
4.5 Ochrona przed haasem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 12.6 Okna
Okna
idrzwi
idrzwi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.6 Ochrona przeciwpoarowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 12.7 Poczenie
Poczenie ciancianzdachem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
zdachem 61
12.8 ciany
ciany
wewntrzne
wewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5. Bilans CO2 iwarto PEI dla kostek somy 12.9 Stropy
Stropy
midzy
midzy kondygnacjami. . . . . . . . . . . . . . . . . .
kondygnacjami 62
oraz cian zkostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 12.10 Prowadzenie
Prowadzenie instalacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
instalacji 62
5.1 Podstawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 12.11 Mocowanie
Mocowanie cikich
cikich przedmiotw
przedmiotw . . . . . . . . . . . . . . 63
5.2 Zawarto energii wbudowanej (PEI) 12.12 Wnki
Wnkiikinkiety. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ikinkiety 63
wkostkach somy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5.3 PEI rnych materiaw budowlanych 13. Tynki wewntrzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
ikonstrukcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 13.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
13.2 Tynki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6. Podstawy projektowania konstrukcji nonych . . . . . . . . 35 13.3 Inne tynki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
6.1 Smuko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Tynki wewntrzne
6.2 Odksztacenie liniowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 14. TynkiTynki zewntrzne
zewntrzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6.3 Pezanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 14.1 Wiadomoci
Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
oglne 66
6.4 Relaksacja napre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 14.2 Tynki
Tynki
gliniane
gliniane
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6.5 Przekazywanie obcie na cz ciany 38 14.3 Stabilizowane
Stabilizowane tynki tynki
gliniane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
gliniane 66
6.6 Deformacja cian przy obcieniach 14.4 Tynki
Tynki wapienne
wapienne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
poziomych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 14.5 TynkiTynki wapienne
wapienne na podou
na podou ztynku
ztynku
6.7 Odporno na trzsienie ziemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 glinianego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
glinianego 69
14.6 Zakoczenia
Zakoczenia tynku
tynku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
7. Domy pasywne izolowane kostkami somy 40
15. Powoki
Powoki
malarskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
malarskie 70
8. Systemy konstrukcji cian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Czysta
Czysta powoka
powoka wapienna
wapienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.1 Definicje itechniki budowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Powoka
Powoka wapienno-kazeinowa
wapienno-kazeinowa . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.2 ciany none zkostek somy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Powoka
Powokaboraksowo-kazeinowa
boraksowo-kazeinowa . . . . . . . . . . . . . . . . 71
 Powoka
Powoka kazeinowa
kazeinowa bezbarwna
bezbarwna. . . . . . . . . . . . . . . 71 22.11 Budynek biurowo-wystawowy
Inne
Inne stabilizowane
stabilizowane powoki
powoki wapienne
wapienne 71 wBheimkirchen, Austria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Powoki
Powoki zfarby
zfarby klejowej
klejowej izkredy
izkredy 22.12 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wKnutwil,
wKnutwil, Szwajcaria. . . . . . . . .
Szwajcaria 106
malarskiej
malarskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 22.13 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wWienerherberg,
wWienerherber
Powoki
Powoki silikatowe
silikatowe iinneiinne dostpne
dostpne Austria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
na na rynku
rynku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 22.14 Budynek
Budynek biurowo-wystawowy
biurowo-wystawowy wVerden. . . . . . . . .
wVerden 110
22.15 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wLangtaufers,
wLangtaufers, Wochy. . . . . . .
chy 112
16. Hydrofobizacja
Hydrofobizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 22.16 The The
Spiral
Spiral
House
House kookoo Castlebar,
Castlebar, Co.
Co.Mayo,landia
Mayo, Irlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
17. Deskowania
Deskowania elewacji
elewacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 22.17 Budynek
Budynek mieszkalno-biurowy
mieszkalno-biurowy wAmsterdamie,
Holandia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wAmsterdamie, Holandia 116
18. Koszty
Koszty budowy,
budowy, wkad wkad pracypracy wasnej,
wasnej, 22.18 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wOuwerkerk,
wOuwerkerk,
czas
czas budowy
budowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Zelandia,
Zelandia,Holandia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Holandia 117
22.19 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wTaos,
wTaos, USA. . . . . . . . . . . . . .
USA 118
19. Ubezpieczenie
Ubezpieczenie budynku
budynku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 22.20 Budynek
Budynek mieszkalny,
mieszkalny, Belneario
Belneario PuntaPunta
Ballena,
Ballena,Urugwaj. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Urugwaj 119
20. Dopuszczenie
Dopuszczenie do do zastosowania,
zastosowania, 22.21 Budynek
Budynek szkoleniowy
szkoleniowy ibudynek
ibudynek biurowy
biurowy
pozwolenie
pozwolenie na na budow
budow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 wPrenzlau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wPrenzlau 120
22.22 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wStupavie,
wStupavie, Sowacja. . . . . . . . . .
Sowacja 122
21. Przebieg
Przebieg budowy
budowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 22.23 Kopua
Kopua zkostek
zkostek somy
somy jako jakodwikowe
dwikowe
Ochrona
Ochrona przeciwpoarowa
przeciwpoarowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 atelier,
atelier,
Forstmehren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Forstmehren 124
Sprawdzanie
Sprawdzanie jakoci
jakoci kostek
kostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 22.24 Budynek
Budynek biurowy
biurowy wTattendorf,
wTattendorf, Austria. . . . . . . . .
Austria 126
Zapewnienie
Zapewnienie waciwej
waciwej gstoci
gstoci. . . . . . . . . . . . . . 78 22.25 Mieszkalne
Mieszkalne sklepienia
sklepienia wTamera,
wTamera, Portugalia. . . . . . . . .
Portugalia 128
Transport
Transport imagazynowanie
imagazynowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 22.26 Budynek
Budynek biurowy
biurowy wHrub
wHrub r,r,
Sowacja. . . . . . . . . .
Sowacja 131
Dodatkowe
Dodatkowe zagszczanie
zagszczanie kompresja)
(kompresja) 78 22.27 Trout
Trout
FarmFarmComplex,
Complex, Tassaroja
Tassaroja Canyon,
Canyon,
Dzielenie
Dzielenie kostek
kostek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Kalifornia,
Kalifornia,USA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
USA 134
Ksztatowanie
Ksztatowanie kostek
kostek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 22.28 Prototyp
Prototyp budownictwa
budownictwa socjalnego
socjalnego
Wyrwnywanie
Wyrwnywanie paszczyzn
paszczyzn czoowych
czoowych 79 wSentinela
wSentinela dodo Sul,Sul,
Brazylia. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brazylia 136
Ochrona
Ochrona przeciwdeszczowa
przeciwdeszczowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 22.29 HalaHala
produkcyjna
produkcyjna zbiurem
zbiurem wDunningen. . . . . . . . .
wDunningen 137
Monta
Monta kostek
kostek istabilizacja
istabilizacja ciany
ciany. . . . . . . . . . . . 79 22.30 Budynek
Budynek mieszkalno-szkoleniowy
mieszkalno-szkoleniowy
Spranie
Spranie wstpne
wstpne ciany
ciany (prekompre
(prekompresja) 80 wStollhof,
wStollhof, Austria
Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Wielokrotne
Wielokrotne spranie
spranie kostekkostek 22.31 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny Waka
Waka wPoppau
wPoppau
wcianach
wcianach nonych
nonych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 -Siebenlinden
-Siebenlinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Likwidacja
Likwidacja wybrzusze
wybrzusze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 22.32 Biohof
BiohofwEferding,
wEferding, Austria. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Austria 142
Wypenianie
Wypenianie szczelin,
szczelin, nierwnoci
nierwnoci. . . . . . . . . . . . 83 22.33 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wSeeheim
wSeeheim . . . . . . . . . . . . . . . 144
Strzyenie
Strzyenie powierzchni
powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 22.34 Pawilon
Pawilon szkoleniowy
szkoleniowy wOensingen,
wOensingen,
Nanoszenie
Nanoszenie tynku
tynku glinianego
glinianego. . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Szwajcaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szwajcaria 146
Technika
Technika French
French dipdip
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 22.35 Jules
Jules
Ferry
FerryRsidence
Rsidence wSt.wSt.DiDi des
des
Vosges,
Vosges, Francja
Francja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
22. Przykady
Przykady zrealizowanych
zrealizowanych obiektw
obiektw 85 22.36 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny ze ze sklepieniami
sklepieniami
22.1 Nauka
Naukana na bdach
bdach budowla
budowla wBuchberg-Wangelin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wBuchberg-Wangelin 150
eksperymentalna
eksperymentalna Uniwersytetu
Uniwersytetu Kassel
Kassel 85
22.2 DomDom jednorodzinny
jednorodzinny wMaasholm
wMaasholm . . . . . . . . . . . . . 88 23. Perspektywy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perspektywy 153
22.3 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wBsel
wBsel. . . . . . . . . . . . . . . . . 91
22.4 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wEsslingen
wEsslingen. . . . . . . . . . . . . . 92 24. Adresy internetowe, organizacje
22.5 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wWesterlinde
wWesterlinde. . . . . . . . . . . 94 ikontakty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
22.6 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wBad
wBad Knig
Knig. . . . . . . . . . . . . 96
22.7 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wLangenau
wLangenau . . . . . . . . . . . . . 98 25. Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia 154
22.8 Willa
Willa miejska
miejska wEggenburg,
wEggenburg, Austria
Austria. . . . . . . . . . 100
22.9 DomDom wielorodzinny
wielorodzinny Strohpolis
Strohpolis wSie
wSieben 26. Autorzy
Autorzy
ilustracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ilustracji 155
Linden
Linden koo
koo Poppau
Poppau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
22.10 Budynek
Budynek mieszkalny
mieszkalny wEgg,
wEgg, Austria
Austria . . . . . . . . . . 102 27. Skorowidz
Skorowidz
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
WSTP : O D R E DA KC J I

Budownictwo zkostek somy jest wPolsce Czytajac podrcznik naley zwrci uwag,
obecne od okoo 15 lat, jednak dotychczas e cho przedstawia on szeroki obraz
nie byo na naszym rynku adnej ksiki, budownictwa z kostek somy, to jednak
ktra caociowo opisywaaby ten sposb szczeglny nacisk pooony jest na sytuacj
budowania. Niniejsze wydanie Podrczni- w Niemczech. Ma to znaczny wpyw na
ka budowania ze somy daje wreszcie dobr przykadw, podawane informacje
polskim czytelnikom moliwo zgbiania okosztach budowy czy opis regulacji praw-
wiedzy na ten temat we wasnym jzyku, nych. Standardy budownictwa w Niem-
co jest nie bez znaczenia w przypadku czech s generalnie znacznie wysze ni
ksiki o zdecydowanie technicznym w Polsce dotyczy to take budowania
charakterze. z kostek somy. wiadczy o tym dobitnie
Tumaczenie tekstu byo zadaniem niea- chociaby ilo budynkw pasywnych
twym i na etapie korekty merytorycznej iniskoenergetycznych wrd przedstawio-
konieczne byo podjcie wielu arbitralnych nych w ksice przykadw. Ciekawostk
decyzji ze wiadomoci, e jest to pierw- jest te, e w Polsce (inaczej ni w Niem-
sza ksika na temat budowania zkostek czech) przyjo si do powszechnie
somy wydawana w Polsce. Podstawow ukadanie kostek somy na pask take
decyzj byo konsekwentne uywanie jako wypenienia wszkielecie drewnianym
okrelenia kostki somy i niestosowanie i mocne ich kompresowanie w cianie.
innych jak bele czy baloty, co mogoby By moe jest to zwizane z do nisk
by mylce. Kwesti, ktra wzbudziaa gstoci kostek somy dostpnych wPol-
najwiksz dyskusj, byo tumacznie wy- sce. To zreszt kolejna rnica kulturowa
rae lasttragende Bauweise inicht last- znalezienie rolnika, ktry dostarczy kostki
tragende Bauweise, czyli dosownie: nona sprasowane do zalecanego przez autorw
technika (sposb) budowania i nienona ksiki poziomu, okazuje si w naszym
technika budowania. Definicje iobjanienia kraju czsto do trudne.
na ten temat mona znale wrodziale 8., Praca nad powstaniem tej ksiki to kolej-
jednak wwikszoci przypadkw wtekcie ny przykad udanej wsppracy pomidzy
zamiennie wykorzystano bardziej opisowe Cohabitatem i Oglnopolskim Stowarzy-
tumaczenia np. nienone zastosowanie szeniem Budownictwa Naturalnego, wkt-
kostek somy w cianie. Tym samym unik- rej OSBN udziela wsparcia merytorycznego.
nito jzykowej niezrcznoci, jak byoby Podzikowania za dodatkowe konsultacje
wjzyku polskim nazywanie cian nieno- wybranych fragmentw nale si Pawowi
n zkostek somy ciany nonej okonstruk- Noszczykowi, Agacie Pilachowskiej oraz
cji drewanianej wypenianej som. czonkom Stowarzyszenia: Katarzynie
Inne, mniej zoone kwestie zwizane Rczce-Biliskiej, Ryszardowi Biliskiemu,
z decyzjami redakcyjnymi, s w tekcie Piotrowi Soboniowi.
wyjanione przypisami od redakcji (ozna-
czonymi *). Wszdzie, gdzie to wydao si MACIEJ JAGIELAK
REDAKTOR MERYTORYCZNY
racjonalne, oprcz polskiego tumacznia PREZES OSBN Mar iusz Zat y lny
pozostawiono oryginalne nazwy wasne
prezes zar zdu

czy terminy fachowe, by uatwi czytelni- e -mail : m.zat y lny @osbn.pl

OS kom: + 4 8 -678 -910 -112
kom szukanie dalszych informacji na wasn BN
rk (chociaby w wyszukiwarkach Oglnopolskie Stowarzyszenie
ul. Somiana 44 KR S 15002900
internetowych). Budownic t wa Naturalnego 00-007 d NIP 1231213412

7
WST P : O P OE ZJ I, INY NIE R I I I WI N KACH

Architektura ze somy to poezja. Czy nie tylko idealistyczn bajk, astaje si biznesem
jest poezj, gdy co sabego okazuje si i poniekd to dobrze. Mimo zmian, wiele
silne? Gdy co, co jest przemijajce, zachwy- idei i szczerej energii jednak pozostao.
ca trwaoci? Gdy co, co jest wymiewane, Wrodowisku mionikw somy, jak nigdzie
daje najpowaniejsze odpowiedzi na najbar- indziej, nadal obecna jest ch dzielenia si
dziej wakie dylematy wspczesnoci wiedz. Niniejsza ksika jest na to doskona-
problemy ekologiczne i spoeczne? ym dowodem. Powstaa dziki zaangao-
Architektura ze somy jest inynieryjn poe- waniu wielu pasjonatw, ktrzy s
zj, ktra rozwiewa przesdy ipokazuje, jak przekonani, e nie tylko ch i wiara, ale
gupio byo wierzy wbajki na przykad t iwiedza s potg. Atechnika budowania
otrzech winkach ze somy staa si powan dziedzin nauko-
Aswoj drog, czy kto zapyta, dla kogo w. Ksika ta bya dugo wyczekiwana ijest
pracowa wilk? Czyim by wysannikiem bardzo potrzebna. Powanych anglo- czy
i dlaczego tak mu zaleao na niszczeniu niemieckojzycznych publikacji na temat
tkanki budowlanej idrczeniu prosiaczkw? somianej architektury s dziesitki. W Pol-
Czyby by opacany przez deweloperw sce wreszcie pojawia si pierwsza taka
iproducentw plastikowych elewacji? praca; ale za to jaka! Jest to dzieo szczegl-
Na szczcie winki s bardzo inteligen- ne, napisane przez wyjtkowego czowieka
tnymi zwierztami. Miay do czasu, by profesora Minke, ktry caym swoim yciem
wyedukowa si i przechytrzy wilka. Po- dowodzi, e mona by inynierem-na-
dobno planuj przeprowadzi si z powro- ukowcem, a jednoczenie nie przesta by
tem do ciepego, przytulnego, somianego poet wierzcym wwielkie idee. Minke po-
domu. wici ca swoj karier, by rozwija archi-
Mino pitnacie lat, odkd miaem przy- tektur przyjazn rodowisku i ludziom.
jemno poczu, jak buduje si wPrzeomce Co ciekawe, by on kiedy na najlepszej dro-
pierwszy wPolsce somiany dom pod okiem dze, by zosta architektoniczn gwiazd.
Pauliny Wojciechowskiej. By to przeom dla Pracowa zwczesnymi celebrytami, takimi
wielu, ktrzy dzi tworz grup Cohabitat. jak Otto Frei. Zdecydowa si jednak zrobi
Wiele te czasu mino od momentu, gdy cakowity zwrot w karierze. Postanowi
proponujc publikacj ksiki o architektu- gruntownie (nomen omen) zmieni architek-
rze ze somy, usyszaem w pewnym archi- tur izaj si badaniem materiaw natural-
tektonicznym wydawnictwie To to nych. Powici si na pocztku architekturze
niepowane! Nie bdziemy cofa budowni- zgliny, co podsumowa wPodrczniku bu-
ctwa do redniowiecza! no i oczywicie dowania zgliny, ktry dwa lata temu opub-
usyszaem t bajk o prosiaczkach. Tym, likowao wydawnictwo Brama Wiedzy.
ktrzy wwczas podoyli wink tamtej Minke nawrci si raz jeszcze, gdy po latach
publikacji, mona by dedykowa t ksik. pracy nad glin odkry pikno somy. Tak oto
Niech przeczytaj izrozumiej, e budowni- niniejsza ksika jest poniekd drug czci
ctwo naturalne jest bardziej potrzebne dzi- jego dokona dotyczcych budownictwa
siejszej architekturze ni wielorakie neo-, naturalnego, opisujc tym razem z rwn
post-, czy ultramodernizmy. solidnoci kolejny zaskakujcy materia.
Kiedy wlatach 80. po raz pierwszy organi- Mimo konkretnoci i rzetelnoci tej pracy,
zowano wUSA kongresy obudownictwie ze trudno nie dostrzec, e pomidzy wykresami,
somy, chciano, by ta architektura bya inna przydatnymi i praktycznymi wskazwkami,
ito nie pod wzgldem wygldu cian. Uma- mona te odczyta przesanie
wiano si, e to budownictwo powinno by soma jest poezj.
dostpne dla wszystkich, a wiedz o nim
naley si dzieli, anie j patentowa. Czasy MARCIN MATEUSZ KOAKOWSKI
(ARCHITEKT, DZIENNIKARZ, DOKTOR
troch si zmieniy. Soma przestaa by NA UNIWERSYTECIE W LINCOLN, UK)

8
1. W P ROWADZE NIE
1.1 Sytuacja
O tym, e wznoszenie budynkw z ko-
stek somy moe by tani, energooszczd-
n i ekologiczn form nowoczesnego
budownictwa, niemieckie media donosz
coraz czciej. W 2006 roku, na skutek
zabiegw niemieckiego Stowarzyszenia
Budownictwa zKostek Somy (niem. Fach-
verband Strohballenbau FASBA),
powstaa pierwsza wNiemczech aprobata
techniczna (niem. Allgemeine bauaufsichtli-
che Zulassung) dla tego sposobu budowania
[AbZ 2006]. Na pocztku roku 2014 zosta-
a wydana nowa, znacznie rozszerzona
aprobata dla kostek somy jako izolacji
cieplnej (patrz rozdz. 20). Urzdowe wyni-
ki testw ogniowych i izolacyjnoci ter-
micznej (por. rozdz. 4.6 i4.1), atake nowe
osignicia bada naukowych, daj wy-
starczajco pewne podstawy do budowa-
nia domw zzastosowaniem kostek somy.
W midzyczasie FASBA zacza take
organizowa dwustugodzinne szkolenia
dla rzemielnikw.
Niemcy, znane wEuropie ze swoich suro-
wych przepisw budowlanych oraz ztego,
e inwestorzy s skorzy do procesowania
si, s szczeglnie trudnym terenem dla
innowacji. Budynki musz powstawa
zgodnie zoglnymi reguami sztuki budo-
wania oraz stanem techniki, ktre nie
nadaj za postpem. Wprowadzenie ja-
kichkolwiek nowoci bez dugotrwaych
1.2 Budowanie ze somy ijego wkad wtworzenie
zrwnowaonego budownictwa
Soma jest surowcem wzrastajcym co-
rocznie, ktry wnaszej szerokoci geogra-
ficznej jest dostpny wszdzie. Po
zakoczeniu uytkowania mona go po-
nownie wczy wnaturalny obieg materii,
nie stwarza wic adnych problemw uty-
lizacyjnych. Przy rozbirce domw mona
som atwo odczy od innych elemen-
tw i przykadowo uy jako kompostu
w ogrodzie albo jako materiau
i kosztownych zabiegw o dopuszczenie
do zastosowania jest niemale niemoliwe.
Od roku 2014 staje si to jednak znacznie
uatwione, dziki wspomnianej nowej
aprobacie. Mimo wielu trudnoci, wostat-
nich latach powstao na terenie Niemiec
okoo 250 budynkw zkostek somy.
W wielu krajach Europy wprowadzanie
innowacji przy wznoszeniu budowli jest
znacznie atwiejsze (por. zdjcia 1.1 i1.2).
Przykadowo, w Anglii przepisy budowla-
ne maj jedynie charakter zalece albo
wytycznych, a w Szwajcarii wystarczaj
podpisy architekta i konstruktora, ktrzy
gwarantuj bezpieczestwo budowli.
Ksika ta ma przedstawi projektantom
i wykonawcom (architektom, inynierom,
rzemielnikom i laikom) odpowiadajce
naszemu klimatowi i prawodawstwu nie- 1.1 TRZYKONDYGNACYJNY BUDYNEK
MIESZKALNY Z KOSTEK SOMY
zbdne fakty, aspekty fizyki budowli, W POUDNIOWYM TYROLU (PROJEKT:
MARGARETA SCHWARZ,
a take wane detale konstrukcyjne oraz WERNER SCHMIDT)
oglne zasady budowania ze somy. Ma
1.2 DWUKONDYGNACYJNY BUDYNEK
przy tym zwraca uwag na moliwe bdy, MIESZKALNY Z ZEWNTRZNYMI
powstae przy projektowaniu i wykonaw- CIANAMI NONYMI Z KOSTEK SOMY
W IRLANDII (PROJEKT: NORITA
stwie, poniewa cay szereg rozwiza CLESHAM)
konstrukcyjnych przedstawionych w lite-
raturze amerykaskiej nie nadaje si do
wdroenia w naszym klimacie i moe do-
prowadzi do znacznych szkd, apoza tym
reguy te nie odpowiadaj uznanym
w Niemczech zasadom techniki
budowlanej.
spulchniajcego ziemi w rolnictwie. Do
produkcji kostek somy iich transportu na
budow potrzebna jest mniejsza ilo
energii, ni to si dzieje w przypadku in-
nych materiaw budowlanych. Dlatego
ten rodzaj budownictwa jest niemal nie-
szkodliwy dla rodowiska. Itak, do produk-
cji kostek somy potrzebnych do
postawienia 1 m ciany owspczynniku
przenikania ciepa U=0,15W/(mK)
9
 Primrenergieinhalt (PEI) niezbdne jest okoo 3 kWh energii [Krick
von 1 Quadratmeter
Wrmedmmung
2008], podczas gdy do wytworzenia odpo-
in Passivhaus-Qualitt wiedniej pyty izolacyjnej zpolistyrenu po-
trzeba ok. 100 kWh (por. wykres 1.3).
Poprzez gromadzenie wsomie CO2 oraz
dziki podwyszonej izolacyjnoci cieplnej,
100 kWh/m
Konstrukcje cienne, izolowane kostkami
somy, mona stosowa przy wznoszeniu
wikszoci jedno- i dwukondygnacyjnych
budynkw: domw jednorodzinnych,
bliniaczych, szeregowych, garay, budyn-
kw gospodarczych, przedszkoli, szk, biur

domy z kostek somy znaczco wpywaj i innych. W pojedynczych przypadkach

20 kWh/m

na redukcj dwutlenku wgla wbudowni- moliwe jest wznoszenie budynkw

Polystyrol: 100 kWh/m

ctwie. Takie budynki mog take znacznie wielokondygnacyjnych.

3 kWh/m
Zellulose: 20 kWh/m

przyczyni si do osignicia wyznaczo- Domy z izolacj z kostek somy mog

Stroh: 3 kWh/m
POLISTYREN:

nych wNiemczech celw ochrony klimatu. nawet uzyska standard domw pasyw-
CELULOZA:

Soma jako materia budowlany wype- nych. Takim mianem okrela si budynek,
SOMA:

nia wic wszelkie wymagania stawiane ktrego zapotrzebowanie roczne na ciepo

surowcom przyjaznym rodowisku.
Wedug niemieckiej aprobaty technicz-
nej kostki somy posiadaj:
wartoci przewodnoci cieplnej:
= 0,080 W/(mK) wzdu odyg
1.3 PORWNANIE ZAPOTRZEBOWANIA = 0,052 W/(mK) wpoprzek odyg
NA ENERGI PEI, POTRZEBN
DO PRODUKCJI MATERIAW
wskanik oporu dyfuzji pary wodnej
IZOLACYJNYCH NA 1 m =2
POWIERZCHNI CIANY DOMU
PASYWNEGO. klas materiau budowlanego
wg DIN 4102: B2, normalnie zapalny
gsto: 90110 kg/m
Urzdowe badania techniczne przepro-
wadzone w instytutach badania materia-
w w Brunszwiku i Wiedniu przyniosy
nastpujce wyniki:
Odporno ogniowa
F30 wg DIN 4102* dla ciany nonej
z kostek somy, obcionej i pokrytej
3-5 cm gruboci tynkiem glinianym (je-
Jahresheizwrmebedarf
bei unterschiedlichen dynym krajem na wiecie, gdzie ten test
Gebudestandards przeprowadzono s Niemcy);
OLEJU OPAOWEGO / ma
potrzebne do jego ogrzania wynosi mniej
ni 15 kWh/m i konwencjonalny system
ogrzewania jest zbdny (por. wykres 1.4).
Koszty koniecznej energii grzewczej
(np. gazu ziemnego) mog okaza si nisze
od opaty staej za przycze, a czasem
wrcz nisze od kosztw zwizanych
z prac pompy cyrkulacyjnej konwencjo-
nalnego systemu ogrzewania.
Niemieckie rolnictwo produkuje som
wwystarczajcej iloci, by (wedug bada
przeprowadzonych przez autorw) teore-
tycznie moliwe byo izolowanie som
rocznie okoo 700 000 domw jednoro-
dzinnych. O trwaoci domw z kostek
somy wiadczy wiele przykadw z USA.
Najstarszy, cigle zamieszkany budynek
ma ok. 100 lat (por. rozdz. 2.1)
Dla budujcych samodzielnie ten sposb
budowania jest idealny. Zalet s nie tylko
oszczdnoci kosztw budowy, ale take

F30 wg DIN 4102 dla ciany nonej
z kostek somy, obcionej i pokrytej
warstw gliny ogruboci 1 cm;
F90 90-minutowa odporno ogniowa
4 l l/(m2a) / ma
interakcje zachodzce w trakcie wsplnej
pracy. Wproces budowy mog by wcze-
ni czonkowie rodziny, ssiedzi iprzyjaciele,
ktrzy normalnie nie mieliby wnim udziau.

dla nienonej ciany pokrytej tynkiem Dla inwestorw, a szczeglnie ich dzieci,
glinianym o gruboci 3-5 cm, wedug powstaje silna wi identyfikacji zwasny-
ma a)
16 2La)

L OLEJU OPAOWEGO

2
1,5 l /l/(m
l l/(m

normy NORM B3800 **; mi czterema cianami, zwasnym domem.

BUDYNKI NOWE:
STARE:

Materia budowlany klasy (SBI) B1 Dla wszystkich biorcych udzia w budo-

OPAOWEGO
BUDYNKI16

(trudnopalny) wedug EN 13501 zwar- wie, zdarzenie to staje si bogatym wprze-

4 Neubau:

BUDYNKI PASYWNE:
Gebudebestand:

Passivhaus:

stw obrzutki glinianej ogruboci 8 mm. ycia i uatwiajcym kontakty procesem

(zdjcia 1.5-1.8).
1,5 L OLEJU

WUSA, Kanadzie iAustralii ciany zko-

stek somy wznosi si podczas tzw. work
parties, na ktre zapraszani s nie tylko
*Oznaczenie F30 wg niemieckiej normy DIN 4102 przyjaciele, ale te zupenie obcy ludzie.
odpowiada w przyblieniu oznaczeniu REI 30 wg
europejskiej normy EN 13501 (ktra obowizuje
take wPolsce)

1.4 TYPOWE, ROCZNE ZUYCIE **Oznaczenie F90 wg austriackiej normy NORM

ENERGII CIEPLNEJ DLA BUDYNKW B3800 odpowiada wprzyblieniu REI 90 wg europej-
O RNYCH STANDARDACH skiej normy EN 13501.

10
1.3 Wtpliwoci i obawy
Wtpliwoci iobawy
Niektrzy ludzie maj powane wtpliwo-
ci ipodwiadome obawy, kiedy wyobraaj
sobie ycie i prac w domach o cianach
zkostek somy. Obie reakcje bazuj przede
wszystkim na niewiedzy i strachu przed
czym nowym, nietypowym. Niedoborom
wiedzy mona zaradzi wyjanieniami, co
zreszt jest celem tej ksiki. Strach mona
jedynie prbowa pokona argumentami
co niniejszym sprbujemy uczyni.
Niebezpieczestwo poaru
To, e luna soma atwo si pali, jest oczy-
wiste. Ale fakt, e obustronnie otynkowane
ciany z kostek somy posiadaj odporno
ogniow do 90 minut (F90), jest jeszcze sto-
sunkowo mao znany. Zostao to po raz
pierwszy udowodnione w Austrii, zgodnie
znorm NORM B 3800 oraz, wmidzycza-
sie, potwierdzone rwnie wNiemczech.
Miejsce zamieszkania dla myszy
Domy z kostek somy nie zostan z bie-
giem czasu poarte przez stada gryzoni.
Soma nie stanowi dla nich poywienia, ale
za to jest dobrym miejscem na zaoenie
gniazda.
Ze som s wic podobne problemy, jak
z konwencjonalnymi materiaami izolacyj-
nymi. Dlatego naraone elementy budynku
musz by przed gryzoniami chronione
przy pomocy tynkw, siatek lub perforo-
wanej blachy, podobnie zreszt, jak robi si
to w przypadku zabezpieczania konwen-
cjonalnych izolacji.
Podczas ogldzin budynku dowiadczal- Alergia na py
nego zkostek somy, ktry po 4 latach ro- Powstajcy podczas budowy py somia-
zebrano ikad pojedyncz kostk somy ny moe powodowa u ludzi uczulonych
poddano badaniom, nie stwierdzono ani
jednego miejsca zaatakowanego przez
szkodniki.
Termity
Soma nie jest take ulubionym poywie- zagroenia.
niem dla termitw. Niektre ich gatunki
wprawdzie s wstanie strawi som, wol
jednak drewno. Istniej relacje mwice,
e wpewnym historycznym budynku zko-
stek somy termity zjady drzwi i ramy
okienne, lecz soma pozostaa nienaruszona
[Steen et al. 1994, str. 64]
Grzyby pleniowe
Obawa, e na kostkach somiany urosn
grzyby pleniowe, jest nieuzasadniona
przy waciwym, budowlano-konstrukcyj-
nym wykonaniu ciany, poniewa na su-
chej somie nie moe powsta adna ple.
Waciwe wykonanie oznacza, e zastoso-
wane kostki s suche, tj. posiadaj wilgot-
no mniejsz ni 13%. Oznacza te, e
albo paroizolacja zapobiega przenikaniu
wilgoci od wewntrz pomieszczenia, albo
zewntrzna warstwa wykoczeniowa jest
na tyle przepuszczalna dla pary, by ewen-
tualna woda skraplajca si na kostkach
moga odpowiednio szybko odparowa na
zewntrz. Do potwierdzenia tego su
odpowiednie, prawnie uznane metody
obliczeniowe (por. rozdz. 4.4).
Przy wykonywaniu tynku naley zwrci
uwag, by mg on jak najszybciej wy-
schn. Dlatego musi on by otwarty dyfu-
zyjnie w wystarczajcym stopniu, by
zawilgocona podczas tynkowania soma
moga moliwie szybko si osuszy. Jeeli
dodamy do glinianej zaprawy tynkarskiej
duo materiaw organicznych, takich jak
trociny czy sieczka i tynk bdzie schn
bardzo wolno, mog powstawa na jego
powierzchni grzyby pleniowe. Dlatego
trzeba pilnowa, aby przy stosowaniu gru-
bych tynkw pierwsze warstwy byy ju
suche zanim pooymy warstw wierzch-
ni, ktra z kolei nie moe zawiera ad-
nych skadnikw organicznych lub jedynie 1.5-1.8 ZIELONA SALA LEKCYJNA
NA TERENIE WYSTAWY OGRODW
bardzo niewielk ich ilo. LANDESGARTENSCHAU 2006
W WERNIGERODE. CIANY NONE
Z KOSTEK SOMY WYKONANE PRZEZ
GRUP AMATORW POD NADZOREM
FRIEDERIKE FUCHS.
nieprzyjemne reakcje. Dlatego alergicy
powinni pracowa w maskach z filtrem
chronicym ukad oddechowy. Dla miesz-
kacw gotowego budynku ootynkowanych
cianach z kostek somy nie ma adnego
11
2. H I S TOR IA I ROZP OWSZECH N I E N I E B U DOWN I CTWA
Z KOS TE K S OM Y

2.1 Wczesne budowle

(1880-1980)

Rozwj budownictwa zkostek somy roz-

2.1 FAWN LAKE RANCH, HYANNIS, NEBRASKA, 1900-1914
2.2 MARTIN-MONHART-HOUSE,
ARTHUR, NEBRASKA, 1925
2.4 BURRIT MANSION, HUNTSVILLE, ALABAMA, USA, 1938
2.3 PILGRIM HOLINESS CHURCH,
ARTHUR, NEBRASKA, USA 1928
pocz si wUSA wXIX wieku, wraz zwpro-
wadzeniem pras do somy. W latach
1861-1866 wytwarzano kostki siana, ktre
byy przeznaczone dla koni wojskowych
podczas amerykaskiej wojny domowej.
W roku 1872 wspomniano o prasie nap-
dzanej si koni, aok. 1884 r. stosowano ju
prasy parowe.
Pierwsze udokumentowane budynki
z kostek somy pochodz ze sabo zadrze-
wionych terenw w stanie Nebraska.
Wymylone pocztkowo prawdopodobnie
jako budowle prowizoryczne, suyy
robotnikom rolnym za miejsce zamieszka-
nia. Okazay si jednak trwae i przytulne
zarazem. W roku 1886 powsta w pobliu
Bayard, Scotts Bluff County budynek
szkolny zjednym pomieszczeniem klasowym
[Steen et al. 1994]. Te wczesne budynki
powstay bez konstrukcji drewnianej, dach
spoczywa bezporednio na cianie zkostek
somy. Taki przenoszcy obcienia
sposb budowania okrelano pniej wlite-
raturze jako technik Nebraska. Najstarsze,
znane ido dzisiaj zamieszkane domyokon-
strukcji nonej z kostek somy powstay
midzy rokiem 1900 a 1914; budynki
zostay rozbudowane wlatach 40. ubiege-
go wieku (zdjcie 2.1). Najwiksze
rozpowszechnienie tej techniki nastpio
wlatach 1915-1930. Welsch [1970] twier-
dzi, e w tym czasie powstao okoo
70 domw, spord ktrych jeszcze 13
istniao w1993 roku. Wmiejscowoci Art-
hur wstanie Nebraska, wroku 1928 zbudo-
wano koci Pilgrim Holiness Church,
ktrego ciany none s z z kostek somy
(zdjcie 2.3). Przedstawiony na zdjciu 2.4
budynek Burrit Mansion z Huntsville,
wAlabamie powsta w1938 r. ijest prawdo-
podobnie jednym zpierwszych dwukondyg-
nacyjnych domw w USA o konstrukcji
szkieletowej drewnianej, wypenianej kost-
kami somy. Wsumie zabudowano wjego
cianach, stropach idachu 2200 kostek.

12
2.5 DOM WIEJSKI HEEZE, HOLANDIA, 1944
Dzi obiekt suy jako muzeum. Wzwiz-
ku zkocem wiatowego kryzysu gospodar-
czego i rozwojem budownictwa
przemysowego, od poowy lat trzydzie-
stych XX wieku budowanie domw zkostek
somy tracio na znaczeniu. Take wEuro-
pie budowano t technik tylko pojedyncze
domy. Przykadowo, w1921 r. powsta we
francuskim Montargis Maison Feuillete
budynek okonstrukcji drewnianej szkiele-
towej, wypenionej kostkami somy. Jest to
najstarszy tego typu obiekt w Europie
(zdjcie 2.6). Znany jest te budynek wHo-
landii z roku 1944 [Steen et al. 1994].
Wbyej NRD, wlatach 80. proponowano
budowanie stajni zkostek somy (rys. 2.9)
[Gratz 1988: 126 inast.]. Jeszcze zanim
w latach osiemdziesitych rozwino si
wUSA nowoczesne budownictwo zkostek
somy ina dugo przedtem nim pojawio si
700
powki drgw deski okorkowe (odpadowe)
1800
300
soma
rzepakowa
spoina
gliniana
2.9 STAJNIE Z KOSTEK SOMY Z BYEJ NRD
ono w Europie, niemiecki architekt Rudolf
Doernach zbudowa w 1979 roku w Hen-
nef-Schterscheid dom o konstrukcji
szkieletowej z elementw drewnianych
ookrgych przekrojach, ocieplony kostka-
mi somy (zdjcie 2.7). Budynek nie spotka
si z ponadregionaln uwag i pozosta
nieznany dla midzynarodowego rodowi-
ska alternatywnego. alternatywnego.
2.6 MAISON FEUILLETTE,
Stao si tak by moe dlatego, e kostki MONTAGRIS, FRANCJA, 1921
somy nie byy otynkowane, a jedynie
oszalowane z zewntrz deskami. W ten
sposb nie mona byo zapewni wiatrosz-
czelnoci, dlatego som przykryto z ze-
wntrz foli, co z kolei zakcio
niezbdn moliwo dyfuzji pary wodnej
i spowodowao miejscowe zbutwienia.
Som po kilku latach zdemontowano iza-
stpiono konwencjonalnymi materiaami.
2.7 BIOHAUS (BIO-DOM),
dach z papy SCHTERSCHEID, NIEMCY, 1979
warstwa powietrza
glina ze som
500
1400
300
kostki drewniane
albo cegy
500
500
uel albo wir
2.8 NAJSTARSZY BUDYNEK Z KOSTEK
SOMY W NORWEGII, WZNIESIONY
W 1956 R., ZE CIANAMI NONYMI
Z KOSTEK SOMY
13
2.10 PIERWSZY WNIEMCZECH, 2.2 Renesans budowania z kostek somy
ZBUDOWANY ZOFICJALNYM
POZWOLENIEM BUDYNEK
ZKOSTEK SOMY, Rozwj wUSA
WINDECK-WERFEN (RUTH
IMATTHIAS BNISCH, 1999) W latach 70. i 80. XX wieku powsta
wUSA cay szereg publikacji, ktre spowo-
doway renesans budowania zkostek somy,
przy czym propagowano nie tylko technik
przenoszc obcienia, ale take zastoso-
wanie kostek somy jako wypenienia kon-
strukcji drewnianej [Welsch 1973, Doolittle
2.11 BUDYNEK 1973, McEderry 1979, Strang 1983].
EKSPERYMENTALNY
ONONYCH CIANACH
Od 1993 roku ukazuje si kwartalnik The
ZKOSTEK SOMY, Last Straw the journal of straw-bale constru-
UNIWERSYTET KASSEL, 2000
ction* czasopismo konstrukcji somianych.
Pniej powstao tak wiele budynkw zko-
stek somy, e w wielu stanach, przede
wszystkim poudniowo-zachodnich, wyda-
no specjalne przepisy prawne wtym zakre-
sie (patrz rozdz. 20). Pierwsze oficjalne
regulacje prawne ukazay si w Nowym
Meksyku pod nazw New Mexico Straw-Bale
Construction Guidelines. Wlatach 90. prze-
prowadzono w wielu miejscach w USA
badania konstrukcji zkostek somy, wcelu
okrelenia ich izolacyjnoci termicznej,
*The Last Straw to w jzyku angielskim gra sw
wystpuje w rnych zwizkach frazeologicznych.
14
dopuszczalnych obcie statycznych, od-
pornoci na dziaanie wiatru i trzsienia
ziemi, atake zachowania wczasie poaru
[King 2006].
Wlatach 80. XX wieku prowadzono pierw-
sze warsztaty eksperymentalnego budow-
nictwa, najpierw wStanach Zjednoczonych,
pniej w Kanadzie i Wielkiej Brytanii.
W1993 roku zorganizowano wUSA pierwsz
konferencj na temat budowania z kostek
somy, co doprowadzio do powstania
organizacji National Straw Bale Research Ad-
visory Network. Od tamtego czasu dziaa ju
wiele midzynarodowych stowarzysze
sucych rozpowszechnianiu budownictwa
zkostek somy (patrz rozdz. 24). Poza tym,
nie tylko wUSA, Kanadzie iWielkiej Brytanii,
ale take wNiemczech iwAustrii dziaaj
firmy, ktre zajmuj si profesjonalnym
wykonawstwem wtej brany.
Rozwj wEuropie
Pocztkiem wspczesnego budowni-
ctwa zkostek somy wEuropie bya pierw-
sza konferencja eko-wiosek w Findhorn
w Szkocji, gdzie warsztaty poprowadzi
David Eisenberg. Podczas kolejnych, ktre
organizowali Martin Oehlmann i Harald
Wedig, zbudowano ju pierwsze mae
budynki z kostek somy. W roku 1998
odbyo si pierwsze europejskie spotkanie
powicone tej technice w Plougonven,
w Bretanii. Brao w nim udzia ponad
50 osb. Pierwszy w Niemczech budynek
wybudowany z oficjalnym pozwoleniem, o
cianach z kostek somy uytych w funkcji
nienonej, powsta w roku 1999 na podsta-
wie projektu architekta Matthiasa Bhnis-
cha. Natomiast pierwszy obiekt ocianach
nonych z kostek somy zbudowano pod
kierownictwem Gernota Minke i Dittmara
Heckena na terenie uniwersytetu w Kassel
wroku 2000 (zdjcie 2.11, por. rozdz. 22.1).
Sensacj wzbudzi postawiony w 2001
roku w Sieben Linden koo Poppau budy-
nek mieszkalny Club 99 (zdjcie 2.14), 2.12 BUDYNEK ATELIER, GUHREITZEN (PROJEKT: DIRK SCHAMER)
ktry zbudowali samodzielnie inwestorzy,
do tego bez uycia elektronarzdzi. Rok
pniej zaoono we wiosce ekologicznej
Sieben Linden koo Poppau Stowarzysze-
nie Budownictwa z Kostek Somy (niem.
Fachverband Strohballenbau FASBA).
Wlatach 2002-2005 rolnik iprzedsibior-
ca budowlany Peter Weber zbudowa nie-
opodal Trewiru pierwszy w Niemczech
budynek z urzdowym pozwoleniem,
o cianach nonych z wielkowymiaro-
wych kostek (zdjcie 2.15).
Pod kierownictwem Gernota Minke
w 2004 roku powstaa w Westerwald
kopua z kostek somy uytych w funkcji
nienonej. Wieczy ona atelier suce 2.13 BUDYNEK KOO TREWIRU, O CIANACH NONYCH Z KOSTEK SOMY,
20022005 (PROJEKT: PETER WEBER)
jako studio dwikowe (zdjcie 2.16
i rozdz. 22.23). W latach 2006-2007
powsta w Sieben Linden na podstawie
projektu Dirka Scharmera Strohpolis
trzykondygnacyjny, wielorodzinny dom
z kostek somy (zdjcie 2.17, por. rozdz.
22.9). Wlutym 2006 roku wydano pierw-
sz niemieck aprobat techniczn dla
kostek somy. Latem 2006 roku powstao
wBad Schussenried sklepienie wtechnice
nienonej z kostek somy (zdjcie 2.18)
podczas warsztatw pod kierownictwem
autorw. Na pocztku roku 2007 powstaa
pierwsza w Niemczech firma o nazwie
STROH Unlimited Ltd. zajmujca si
budownictwem zkostek somy. Latem tego
2.14 CLUB 99, SIEBEN LINDEN, NIEMCY, 2.15 ZAGRODA DLA PRZESIEDLECW,
samego roku, wedug projektu Gernota 2001 (PROJEKT: BJRN MEENEN, WARGOLDSHAUSEN, NIEMCY, 2001
Minke, w ramach warsztatw powstay MARTIN STEMPEL) (PROJEKT: ACHIM WST)

15

2.16 SKLEPIENIE ZKOSTEK
SOMY UYTYCH WFUNKCJI
NIENONEJ WBAD
SCHUSSENRIED, NIEMCY, 2006
(PROJEKT: GERNOT MINKE)
2.17 NONE SKLEPIENIE
ZKOSTEK SOMY,
TAMERA, PORTUGALIA, 2007
(PROJEKT: GERNOT MINKE)
2.18 KOPUA ZKOSTEK SOMY jest w Verden szkielet drewniany picio-
UYTYCH WFUNKCJI kondygnacyjnego budynku ze somian
NIENONEJ WWESTERWALD,
NIEMCY, 2004 (PROJEKT:
GERNOT MINKE)
2.19 DOM WIELORODZINNY
STROHPOLIS, SIEBEN LINDEN,
NIEMCY, 2007 (PROJEKT:
DIRK SCHAMER)
2.16
16
w miejscowoci Tamera (Portugalia) trzy
jednostki mieszkalne w formie nonych
sklepie kolebkowych z kostek somy
(zdjcie 2.17, patrz rozdz. 22.25). Wlatach
2008-2009 zbudowano wedug projektu
Benjamina Kricka budynek biurowy zno-
nych, ukadanych na rb wielkowymiaro-
wych kostek somy w Odenwald (zdjcie
2.20). Wroku 2011 wBuchberg-Wangelin
w Meklemburgii-Pomorzu Przednim po-
wstao na podstawie projektu Gernota
Minke 5 nonych sklepie zkostek somy
(por. rozdz. 22.36). Aktualnie realizowany
izolacj (patrz rozdz. 22.14). Dotychczas
wNiemczech powstao ok. 250 obiektw
zbudowanych przy uyciu kostek somy.
W Austrii, dziki poparciu przez Mini-
sterstwo Transportu, Innowacji
2.17
2.18
i Technologii programu rzdowego Dom
Przyszoci (niem. Haus der Zukunft) oraz
dziki zaangaowaniu Grupy Dostosowa-
nych Technologii (niem. Gruppe fr Ange-
passte Technologien GrAT) z Robertem
Wimmerem na czele, woono wiele trudu,
aby som uznano za wysoce wartociowy
materia izolacyjny. Dzisiaj powstaj tam
domy z kostek somy nie przenoszcych
obcie, montowane w duym stopniu
zprefabrykatw. Warte uwagi s projekty
S-House wBheimkirchen (por. rozdz. 22.11)
oraz dom pasywny w Tattendorf (zdjcie
2.21, patrz rozdz. 22.24). W sumie
wAustrii powstao dotychczas ponad 120
budynkw zkostek somy.
W Szwajcarii architekci i budowniczy
maj relatywnie wiele wolnoci tworzenia.
Na przykad Werner Schmidt w2002 roku
zbudowa z kostek somy przenoszcych
obcienia dwukondygnacyjny budynek
w Diesentis. W latach 2007-2008 koo
Graun w Poudniowym Tyrolu zbudowa
nawet trzykondygnacyjny dom ze cianami
nonymi z wielkowymiarowych kostek
(por. rozdz. 22.15).
Od roku 1989 wIrlandii iAnglii dziaaj
aktywici budowania z kostek somy:
grupa Amazon Nails pod kierownictwem
Barbary Jones. W 1998 r. Barbara Jones
zbudowaa w Irlandii dwukondygnacyjny
dom z nonymi cianami zewntrznymi
zkostek somy (zdjcie 1.2). Dzi stoi tam
ponad 700 budynkw ztego materiau.
W Danii, w Hurup Thy, w 1998 roku
zrealizowano przy wsparciu ministerstw
2.19
 2.20 2.21

2.20 PIERWSZA KOPUA,

W KTREJ KOSTKI SOMY
S ELEMENTAMI NONYMI, HRUB
R, SOWACJA (PROJEKT: GERNOT
MINKE I CREATERRA)

2.21 GLINIANY DOM PASYWNY

(NIEM. LEHMPASSIVHAUS) W
TATTENDORF, AUSTRIA, 2006
(PROJEKT: GEORG. W. REINBERG)

2.22 BUDOWA LUDOWEGO

CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ,
KTRA STAA SI ISKR DLA
ROZWOJU BUDOWNICTWA
Z KOSTEK SOMY W DANII, 1998

2.23 BUDYNEK BIUROWY Z

NONYCH, UKADANYCH NA RB,
WIELKOWYMIAROWYCH KOSTEK
SOMY, BREUBERG-RAI
BREITENBACH, 2009 2.22 2.23
(PROJEKT: BENJAMIN KRICK)

budownictwa prototypowy projekt awe Francji nawet siedmiokondygnacyjny

(zdjcie 2.22), ktry znaczco wpyn na opodobnej konstrukcji (patrz rozdz. 22.35).
rozwj budownictwa z kostek somy We Francji iwAnglii budownictwo zko-
w Skandynawii. Jednake naley podkre- stek somy jest obecnie w rozkwicie. We-
li, e ju w1956 r. zbudowano wNorwe- dug bada przeprowadzonych przez
gii dom o konstrukcji z kostek somy FASBA, we Francji powstao w ostatnich
przenoszcej obcienia (zdjcie 2.8). Tam latach ponad 2500, awAnglii blisko 2000
te pod koniec XX wieku powstao ponad tego rodzaju domw.
20 tego typu budynkw. Najwicej znich Na Biaorusi zbudowano dla ludzi prze-
zaprojektowa Rolf Jacobson. siedlonych zokolic Czarnobyla cae osiedle
Pierwsza kopua przenoszca obcienia domw z kostek somy. Zostao ono
powstaa wedug projektu Gernota Minke w 2000 roku wyrnione nagrod World
wroku 2010 wmiejscowoci Hrub r na Sustainable Energy Award. Dziki progra-
Sowacji (zdjcie 2.20, patrz rozdz. 22.26). mom popieranym przez rzd zbudowano
WAmsterdamie zbudowano w2007 roku wtedy ok. 200 domw z kostek somy
piciokondygnacyjny budynek odrewnianej [Wedig 1999]. Od tamtego czasu posta- 2.24 PICIOKONDYGNACYJNY
BUDYNEK MIESZKALNY, AMSTERDAM,
konstrukcji szkieletowej zizolacj zkostek wiono tam wiele wicej takich budynkw. HOLANDIA 2007 (PROJEKT: R.
somy (zdjcie 2.24, patrz rozdz. 22.17), DALMEIJER)

17
3. O D S OM Y D O KO S T E K SOMY

3.1 Rodzaje somy

Som nazywamy suche odygi wymco- produkcji pyt somianych.

nego zboa (pszenicy, yta, jczmienia, owsa,
ryu, prosa) albo rolin wknistych (lnu,
konopi). To surowiec pochodzenia rolinne-
go, ktry powstaje przez fotosyntez
zenergii sonecznej, wody imineraw po-
chodzcych z gleby. Skada si z celulozy,
ligniny ikrzemionki, ajej warstwa zewntrz-
na wykazuje woskowate, hydrofobowe
waciwoci.
Soma rozkada si wolno dziki wysokiej
zawartoci krzemianw. Dlatego w rolni-
ctwie ekologicznym jest zaorywana wcelu
spulchnienia ziemi uprawnej. Som stosuje
si take jako cik wstajniach oraz jako podczas schnicia (wicej: Minke 2009,
dodatek do paszy wokresie zimowym. Rza-
dziej uywana jest jako paliwo albo te do
Do budowy domw nadaj si przede
wszystkim kostki ze somy pszenicznej, or-
kiszowej iytniej. Kostki ze somy jczmien-
nej i owsianej s mniej stabilne i przez to
mniej odpowiednie do tych celw.
Od setek lat soma suya wEuropie do
krycia dachw (przy czym naley zwrci
uwag, e do budowy strzechy najbardziej
nadaje si trzcina, ze wzgldu na jej trwa-
o). Od tysicy lat soma bya te dodawa-
na do gliny jako materiau budowlanego,
wcelu zwikszenia jej izolacyjnoci termicz-
nej oraz dla redukcji powstawania pkni
rozdz. 3.7.2, 9.2 i10.3).

3.2 Produkcja kostek somy

Koszenie imcenie
Sposb pozyskania i jako somy maj
kluczowe znaczenie dla waciwoci wy- Koszenie i zbieranie zb kombajnem
tworzonych kostek. Jako materia budow-
nastpuje wtedy, gdy roliny osigaj doj-
lany najlepsze s kostki ze somy odugich
rzao martw, tzn. ziarno jest ju twarde
inieuszkodzonych odygach. isuche, aodygi te ikruche (zdjcie 3.1).
3.1 KOMBAJN ZBOOWY NA
Zboe cinane jest tu nad ziemi przez
PRZYKADZIE CLAAS MEDION (OPIS (nawet 10-metrowy) zesp tncy, a na-
MASZYNY OD DOU, OD LEWEJ,
ZGODNIE stpnie transportowane do zespou omo-
Z RUCHEM WSKAZWEK ZEGARA) towego. Ze wzgldu na sposb przenoszenia
KABINA SILNIK / NAPDY somy rozrniamy dwa rodzaje kombajnw:
o zasilaniu stycznym lub o zasilaniu osio-
ZESP OMOTOWY wym zespou mccego. Wkombajnie ze
stycznym zasilaniem zboe jest podawane
ZESP TNCY midzy bbnem mccym i klepiskiem.
Przymocowane do bbna listwy uderzaj
w som i wyuskuj ziarno z kosw. Im
mniejszy jest dystans midzy klepiskiem
ibbnem, tym wicej ziaren wydostaje si
z kosw ale te struktura odyg ulega
WYSYP SOMY wikszemu zniszczeniu [Bermann 1999].
Po przejciu przez mockarni zboe do-
WYTRZSANIE staje si na wytrzsacze, gdzie pozostae
PRZYSTAWKI RESZTEK ZIARNA
ziarno oddzielane jest od somy. Ziarno
CZYSZCZENIE wpada do zbiornika, asoma wypada ztyu
kombajnu i tworzy sterty, tzw. pokosy.
Niektre wielkie i nowoczesne kombajny

18
zboowe pracuj z osiowymi zespoami wielkogabarytowe kostki (niem.
mccymi. Tu zboe nie jest bezporednio Quaderballenpressen).
transportowane do bbna, lecz podczas Bele somy oksztacie walca mona pod-
mcenia wielokrotnie obracane. Listwy da ponownemu procesowi prasowania.
uderzajce wytrcaj wtym czasie ziarno Wysoko iszeroko kostki somianej jest
KO
z kosw. Jest to proces mcenia agod- wyznaczona przez wielko kanau prasy SZE
RO DU
GO
niejszy dla ziaren, ale soma jest tak uszko- ijest niezmienna. Dugo natomiast jest

dzona, e pozostaje zniej jedynie sieczka
[por. Kunze, 1987]. Mona spotka take
kombinacje obu systemw, gdzie zespoy
osiowe przejmuj funkcj wytrzsaczy.
Efektem pracy takich maszyn jest jednak
soma oporwnywalnej jakoci, jak zkom-
bajnw osiowych.
Poniewa nienaruszone odygi zb
wpywaj pozytywnie na wytrzymao
kostek somy stosowanych wbudownictwie,
naley uywa somy skoszonej przez kom-
bajny ostycznym zasilaniu zespou mc-
cego. Dotyczy to przede wszystkim
WYSOKO
regulowana w okrelonych granicach.
W tabeli 3.3 przedstawiono typowe
wymiary kostek.
Wedug danych producentw przy pomo-
cy pras do maych kostek (zdjcia 3.3) mona
produkowa kostki o gstoci do 120 kg/m3. 3.2 WYMIARY KOSTEK SOMY
Wymiary kostek wahaj si, w zalenoci [LACINSKI, BERGERON, 2000]
od producenta, wokolicach 36x49x50 do
130 cm. Ich charakterystyczn cech jest
PRASA WYMIARY KOSTEK [cm]
WYSOKO SZEROKO DUGO

budowli, gdzie kostki somy bd elemen- PRASA

DO MAYCH
31 (30) 41 (40) 30-120

tami nonymi. KOSTEK 36 49 (48) 50-120

50 80 70-240

Prasowanie somy wkostki 70 80 120-250

Do produkcji kostek somy dla celw PRASA DO

DUYCH
70 120 90-300

budowlanych nadaj si prasy kostkujce, KOSTEK 90 120 100-270

wytwarzajce mae kostki (niem. Kleinbal- 100 120 100-300

TABELA 3.1
130 120 100-270
lenpressen) oraz te wytwarzajce due/ TYPOWE WYMIARY KOSTEK

G
F

E D

3.3 PRASA DO MAYCH KOSTEK WELGER AP 56

19
3.4 ZBYT LUNA KOSTKA
3.5 MOCNO SPRASOWANA KOSTKA
3.4
te, oprcz niewielkich rozmiarw, wizanie
dwoma sznurkami. Mae prasy wysokiego
zgniotu (niem. HD-Ballenpresse) stosowane
s dzisiaj przede wszystkim w maych go-
spodarstwach rolnych. Sprzeda tych urz-
dze mocno spada. Wielu producentw
przestawia si na produkcj pras do duych
kostek ipras rolujcych.
Prasy do duych kostek prostopadocien-
nych (niem. Quaderballenpressen, Q-Ball- enpres-
sen, Groballenpressen, Gropackenpressen
zdjcie 3.6) to najnowsza technologia wtej
3.3 Kostki somy dla budownictwa. Zapewnienie jakoci.
Kostki somy stosowane w budownic-
twie musz mie nastpujce waciwoci:
wizanie sznurkiem ztworzywa sztucz-
nego lub drutem;
moliwie mae zaokrglenia na kocach;
moliwie nieuszkodzone odygi (zboe
zbierane zpl przy pomocy kombajnw
ozasilaniu stycznym);
zoto-ty kolor (nie szary ani czarny);
bez stchego zapachu;
jednolit struktur, mocne zwizanie
ikompresj;
relatywn wilgotno powietrza wkost-
kach mniejsz ni 75% (co odpowiada
wilgotnoci masowej poniej 15%);
gsto co najmniej 90 kg/m, dla kon-
strukcji nonych minimum 110 kg/m.
Dla zapewnienia nieuszkodzonej struk-
tury odyg naley wczasie niw stosowa
kombajny o stycznym zasilaniu zespou
mccego, bez dodatkowego bbna wy-
trzsajcego ziarno. Skoszona soma nie
20
3.5
brany. Dziki odpowiednim maszynom
mona osiga gsto do 220 kg/m przy
wymiarach kostek midzy 80-120x70-
-130x80-300 cm. Kostki s cztero- albo
nawet szeciokrotnie wizane. Prasy takie
stosowane s przede wszystkim w duych
gospodarstwach rolnych, spdzielniach
rolniczych albo przez firmy wynajmujce
sprzt czy wiadczce usugi. W USA po-
wszechne s tzw. kostki 3-sznurkowe (ang.
3-string-bale). S to trzykrotnie wizane
kostki owymiarach np. 41x56x46-132 cm.
powinna pozostawa na deszczu. Po zmo-
czeniu iwyschniciu soma staje si amli-
wa, autrzymujca si wilgo moe sprzyja
powstawaniu grzybw i zgnilizny oraz za-
gniedeniu si niepodanych
mikroorganizmw.
Pomimo e wizanie kostek sznurkiem
sizalowym naley oceni ze wzgldw
ekologicznych pozytywnie, to badania
obcieniowe wykazay, i wytrzymao
naturalnego sznura nie jest wystarczajca.
Jeli krawdzie kostek s ostre, aich koce
nie s zaokrglone (patrz zdjcia 3.4 i3.5),
to w czasie budowy zaoszczdzimy wiele
czasu przy rwnym ukadaniu kostek
i wypenianiu szczelin. Lune kostki z za-
okrglonymi krawdziami przed ich wbu-
dowaniem wymagaj pracochonnej
obrbki. Niezbdne prace to: strzyenie
(wyrwnanie kocw), obcicie wystaj-
cych odyg przed tynkowaniem, aewentu-
alnie take ponowne zagszczenie.

Przy prasowaniu somy wkostki obowi-
zuj nastpujce reguy (rys. 3.6):
pokosy (waki) powinny by ukadane
rwnomiernie (pokos rwnomierny
rezultat rzetelny);
korby regulujce zagszczenie musz
by mocno przykrcone (korby mocne
dokrcanie dobre sprasowanie);
wbudowanie bocznego zwenia zwik-
sza gsto kostek o ok. 4% na kady
centymetr (kanau zawenie gsto-
ci zapewnienie);
wlot prasy powinien by zawsze peny
(wlot peny sukces zupeny);
przejazd podczas zbierania pokosu
winien odbywa si z moliwie du,
rwnomiern prdkoci na moliwie
niskim biegu (szybkie jedenie
kostki utwardzenie).
Aby kostki somy mona byo stosowa somy ok.
w budownictwie, musz one odpowiada
nastpujcym warunkom:
1. Kontrola wzrokowa: kostki nie nadaj 90kg/m, a dla kostek stosowanych jako
si, gdy:
a. wizanie jest wykonane zwkien natu-
ralnych;
b. kostki maj przebarwienia;
c. krawdzie s mocno zaokrglone;
d. kostki zawieraj prcz somy duo chroni je przed deszczem. Na budowie naj- 3.7
chwastw;
3.6 PRASA DO DUYCH KOSTEK
CLAAS 3400
POKOS RWNOMIERNY
REZULTAT RZETELNY
Gleichmiger Schwad - Kurb
gutes Resultat
Chwasty s zreguy wilgotniejsze, mniej Gleichmiger Schwad - Kurbe
KORBY DOKRCANIE -
stabilne i mog sta si zarodkiem dla gutesDOBRE
Resultat
SPRASOWANIE
pleni.
Gleichmiger Schwad - Kurbel fest - gut gepresst
Enger Kanal - Ballen genial Pick
gutes Resultat
2. Kontrola dotykowa i zapachowa:
kostka nie nadaje si, jeli w dotyku jest
wilgotna ima zbutwiay zapach.
3. Test obcieniowy: stanie na pasko Gleichmiger Schwad - Kurbel
lecej Gleichmiger
kostce nie powinnoSchwad - gutes
sprawia Resultat
Kurbel fest - gut gepresst
KANAU ZAWENIE
gutes Resultat
trudnoci, nogi nie mog si zapada, apod- GSTOCI ZAPEWNIENIE
Enger Kanal - Ballen genial Pick
czas wykonywania ruchw soma nie Schnelle Fahrt - Ballen hart
powinna si przesuwa. Sznur nie powinien
si poluzowa.
Enger Kanal - Ballen genial Pick-Up voll - Ballen toll
4. Test wilgotnociowy: Sensor higrome-
tru naley wetkn do rodka kostki (zdj-
cie 4.9). Wilgotno wzgldna powietrza
wkostkach nie powinna przekracza 75% Schnelle Fahrt - Ballen hart
(odpowiada to wzgldnej wilgotnoci masyEnger Kanal - Ballen genial Pick-
15%).
Enger Kanal - Ballen genial Pick-Up
WLOT PENY
voll - Ballen toll
SUKCES ZUPENY
Schnelle Fahrt - Ballen hart
5. Gsto: gsto kostek stosowanych
wfunkcji nienonej powinna wynosi min.
none nie mniej ni 110kg/m.
6. Kostki somy powinny by magazyno-SchnelleSZYBKIE FahrtJEDENIE
- Ballen hart
KOSTKI UTWARDZENIE
wane wmiejscach suchych. Oznacza to, e
Schnelle Fahrt - Ballen hart
nie naley ka ich na wilgotnej ziemi itrzeba
PI PROSTYCH ZASAD
PRODUKCJI DOBRZE SPRASOWANYCH
lepiej skadowa kostki na paletach. KOSTEK
21
4. W A C IWO C I F IZYCZN E

4.1 Przewodno i izolacyjno cieplna

POZIOME UOENIE
Waagerechte
Waagerechte ODYG
Halmorientierung
Halmorientierung
Transport ciepa odbywa si poprzez trzy zalena jest od uoenia odyg wstosunku
mechanizmy: promieniowanie, konwekcj do kierunku przepywu strumienia ciepa.
iprzewodnictwo. Podczas gdy promieniowa- Jeeli kierunek przepywu ciepa przebiega
nie ciepa przenosi energi w formie fali rwnolegle do odyg, to przewodno jest
elektromagnetycznej i przenika przez wysza, ni kiedy strumie jest prostopad-
przepuszczajce wiato materiay oraz y do odyg. Rysunek 4.1 przedstawia do-
przez prni, to przewodnictwo i kon- kadniej t zaleno.
wekcja zwizane s z odpowiednimi Niemiecka aprobata techniczna dla ko-
PIONOWE
Senkrechte UOENIE ODYG
SenkrechteHalmorientierung
Halmorientierung nonikami. stek somy okrela nastpujce wartoci
Przewodnictwo cieplne to transport ciepa obliczeniowe wspczynnika przewodze-
przez materia. Tu obowizuje zasada: im nia ciepa:
ten materia jest gstszy, tym lepiej prze-
wodzi ciepo oraz im jest lejszy tym mniej- Przepyw ciepa rwnolegle do odyg:
sz ma przewodno, tzn. tym wiksz ma = 0,080 W/(mK)
izolacyjno. Przepyw ciepa prostopadle do odyg:
Konwekcja to przenoszenie ciepa przez = 0,052 W/(mK)
ruchome medium, w ktrym tworz si
prdy konwekcyjne (np. powietrze albo W porwnaniu do materiaw izolacyj-
woda). nych z tworzyw sztucznych albo z wen
KONWEKCJA
Konvektion
Konvektion Aby mc obliczy izolacyjno ciepln mineraln, wykazujcych wartoci od
jakiego fragmentu budowli, trzeba zna 0,024 do 0,045 W/(mK), jest to wynik mniej
TRANSMISJA
Transmission
Transmission przewodno ciepln materiau oraz korzystny, ale w porwnaniu do wartoci
grubo elementu. Przewodno ciepln dla drewna iglastego, = 0,13 W/(mK), jest
PROMIENIOWANIE
Strahlung
Strahlung okrela si wspczynnikiem lambda (), bardzo korzystny.
ktrego jednostk jest W/(mK). Warto
4.1 PRZEWODNO CIEPLNA wspczynnika przewodzenia ciepa Od przewodnoci cieplnej do wspczynnika U
W ZALENOCI OD KIERUNKU
UOENIA ODYG
= 2W/(mK) oznacza, e przez cian Wspczynnik przenikania ciepa U dla
o powierzchni 1 m i gruboci 1 m przy r- ciany okrela, ile energii cieplnej, przy
nicy temperatury midzy dwiema stronami rnicy temperatur 1 kelvina, bdzie trans-
ciany wynoszcej 1 K, bdzie przeniesiona portowanej przez powierzchni ciany
energia cieplna o wielkoci 2 watw. owielkoci 1 m. Im nisza warto U,tym
W kostkach somy przewodno cieplna mniej jest transportowanej energii i tym

GRUBO d WSPCZYNNIK U 0,20

WARSTWY CIANY DLA CIANY
SOMY [m] [W/(mK)]
0,18
PRZEPYW CIEPA PROSTOPADLE
Stroh senkr.
SOMA = 0,052
PROSTOP. W/(mK)
=0,052 W/(mK) Holz = 0,140
DREWNO W/(mK)
=0,140 W/(mK)
0,16
0,31 0,16
[W/(mK)]

Stroh parallel
SOMA RWNOLEGLE
0,36 0,14 0,14 = 0,080W/(mK)
W/(mK)
=0,080
U [W/(mK)]

0,50 0,10
0,12
0,70 0,07
U-Wert

0,90 0,06 0,10

1,00 0,05 0,08
1,30 0,04
0,06
PRZEPYW CIEPA RWNOLEGLE
POLISTYREN / WENA
Polystyrol/Mineralfaser
0,41 0,19 0,04 MINERALNA
= 0,035 W/(mK)
TABELA 4.1 =0,035 W/(mK)
WARTO U DLA CIAN Z KOSTEK 0,49 0,16 0,02
SOMY W ZALENOCI OD GRUBOCI 0,80 0,10 20 40 60 80 100 120 140
WARSTWY SOMY ORAZ UOENIA Dmmstoffstrke
GRUBO [cm][cm]
IZOLACJI
1,20 0,07
ODYG

22
mniejsze s koszty ogrzewania. Dlatego dn grubo n-tej warstwy [m]
te naley dy do moliwie najniszej n warto przewodnoci cieplnej
wartoci U dla przegrd zewntrznych n-tej warstwy [W/(mK)]
budynku. Rse opr przenikania ciepa na
Warto U dla ciany skadajcej si powierzchni zewntrznej [mK/W]
zn warstw oblicza si na podstawie wzoru:
Tabela 4.1 podaje wartoci Udla konstruk-
1 cji ciennych zkostek somy onastpujcej
U= d1 dn strukturze (warstwy od wewntrznej
Rsi + + ... + + Rse
1 n do zewntrznej): 4 cm tynku glinianego,
kostki somy, 2 cm tynku glinianego,
gdzie: deskowanie wentylowane.
U wspczynnik przenikania ciepa Grubo warstwy somianej odwzoro-
[W/(mK)] wuje gruboci dostpnych kostek somy.
Rsi opr przenikania ciepa na Wykres przedstawia porwnanie tych
powierzchni wewntrznej [mK/W] wartoci z wartociami dla konwencjonal-
d1 grubo pierwszej warstwy [m] nych materiaw izolacyjnych i drewna,
1 warto przewodnoci cieplnej uzyskanymi przy tych samych grubociach
pierwszej warstwy [W/(mK)] warstw.

4.2 Pojemno cieplna

Dla wikszoci materiaw budowlanych tylko wprzyblieniu. Materiay organiczne

obowizuje zasada: im wiksza ich gsto,
tym lepiej magazynuj ciepo, ale take le-
piej go przewodz. Im lejszy jest materia
budowlany, tym lepsza izolacyjno, ale te
mniejsza zdolno do akumulacji ciepa.
Ta praktyczna zasada obowizuje jednak
przy takiej samej gstoci gromadz dwa
razy wicej ciepa ni mineralne (a woda
nawet czterokrotnie wicej).
Kady materia posiada typowe dla niego TABELA 4.2
CIEPO WACIWE I POJEMNO
ciepo waciwe c. Ciepo waciwe jest CIEPLNA RNYCH MATERIAW
sta materiaow wyraan wkJ/(kgK). BUDOWLANYCH

CIEPO WACIWE c [kJ/(kg K)]

METALICZNE NP. ALUMINIUM 0,90
STAL 0,45
Wrmespeicherfhigkeit
POJEMNO K)], [Wh/(m
C [Wh/(mK)],
CIEPLNA C [Wh/(m K)]
[Wh/(mK)]
MINERALNE OK. 1,00 10 000
10000
ORGANICZNE OK. 2,00 POJEMNO CIEPLNA
Volumenbezogene C (OBJTOCIOWA)
Wrmespeicherfhigkeit [Wh/(m K)]
C [Wh/mK]
WODA 4,20 POJEMNO CIEPLNA
Flchenbezogene C (POWIERZCHNIOWA)[Wh/(m
Wrmespeicherfhigkeit C [Wh/mK] K)]
bei U = 0,11 W/(mK)
POJEMNO CIEPLNA C [Wh/(m K)]
1 000
1000
STAL 988
ALUMINIUM 675
ELBET 694
POROBETON 125 100
100
DREWNO 278
SOMA (110 kg/m) 56
CELULOZA (55 kg/m) 29
STYROPIAN (18 kg/m) 10 10
10
WENA MINERALNA (27 kg/m) 6
WODA 1167
C [Wh/(mK)] PRZY U= 0,15 W/(mK)
11
SOMA (110 kg/m) 19,3
DO
EoTn

Oz

ZsAe
lu

INer
Oon

A
Ll

ASN

.
Moh
TaAh

Nol

O2
IUA

LuOlo

Mas
PIP
LeBt

WH
eTt

Otr

WH

CELULOZA (55 kg/m) 7,7

SSt

OE

Aalf
IN

lEb

SS
BbE

LeUll
RE
Oen
ah
M

eNr
YR
CEZ
D

POLISTYREN (18 kg/m) 2,3

U

oRr

iEn
St

ST
AL

PPO

M
W

WENA MINERALNA (27 kg/m) 1,6

23
 Pojemno ciepln C (mierzon w kJ/K) cho w zestawieniu z konstrukcyjnymi
jakiego ciaa o okrelonej objtoci materiaami budowlanymi wypada skrom-
wyliczamy ze wzoru: nie. Przykadowo, ciana o konstrukcji
szkieletowej drewnianej albo wiba
C = cV dachowa przy zastosowaniu kostek somy
jako izolacji osignie warto wspczynni-
gdzie: ka przenikania ciepa U= 0,15 W/(mK)
c typowe dla danego materiau oraz dziesi razy wiksz pojemno
ciepo waciwe w[kJ/(kgK)] ciepln ni przy uyciu weny mineralnej.
gsto materiau [kg/m] Komfort termiczny wtakim domu znaczco
V objto ciaa [m] wzronie.

Aby obliczy ilo ciepa Q zmagazyno- Wporwnaniu zbudownictwem masyw-

wanego w jakim ciele, w celu jego wyko-
rzystania naley pojemno ciepln C
pomnoy przez rnic temperatury mi-
dzy tym ciaem iotoczeniem:
Q = CT [kJ]
gdzie:
C pojemno cieplna danego ciaa objtociowym od 1900 do 2100 kg/m
[kJ/K]
T rnica temperatur midzy
ciaem iotoczeniem w[K]
Dla przeliczenia Q [Wh]:
3,6 kJ = 1 Wh lub 1 kJ = 1/3,6 Wh
Tabela 4.2 pokazuje, e soma wporw-
naniu z innymi materiaami izolacyjnymi
posiada bardzo dobr pojemno ciepln,
nym, lekk konstrukcj izolowan kostkami
somy cechuje znacznie mniejsza pojem-
no cieplna (przy zaoeniu takiej samej
wartoci U).
Aby poprawi pojemno cieplnciany
z kostek somy, naley wykona tynk
wewntrzny z gliny z duym dodatkiem
piasku idrobnego wiru. Tynk o ciarze
i gruboci 3-6 cm przyczynia si do ago-
dzenia przebiegu zmian temperatury. Dla
zapewnienia wikszej pojemnoci cieplnej
cian oraz polepszenia klimatu wntrza
zaleca si dodatkowo budowanie cian
wewntrznych ogruboci 11,5 cm zcegie
glinianych, ceramicznych albo silikatowych.
Cegy gliniane pokryte takim samym tyn-
kiem bardzo pozytywnie wpywaj take na
rwnowag wilgotnoci w pomieszczeniu
(por. rozdz. 4.4).

4.3 Mostki termiczne

Mostki cieplne to sabe termicznie punk- Mostki termiczne w cianach z kostek

ty wbryle budynku. Wtych fragmentach
budowli traci si wicej ciepa ni wssied-
nich miejscach tzn. izolacja termiczna
dziaa tam gorzej. Poprzez sabsz izolacj
wokolicach mostkw termicznych, tempe-
ratura powierzchni wewntrznych tych
czci budynku (przy niskiej temperaturze
zewntrznej) jest nisza ni obok. Moe
to prowadzi do skraplania si tam wody
i w konsekwencji do pojawienia si grzy-
bw pleniowych. Dodatkowo, wiksza
wilgotno powoduje dalsze pogorszenie
izolacji termicznej, skutkiem czego
problem si zaostrza.
somy powstaj np. poprzez niewypenione
szczeliny midzy kostkami oraz wmiejscach
pocze ze stolark okienn i drzwiow.
Rwnie sama konstrukcja drewniana
moe stanowi mostek termiczny, ponie-
wa przewodno cieplna drewna jest
dwu- a nawet trzykrotnie wiksza ni
kostek somy. Dlatego naley unika lub
przynajmniej redukowa zakres stosowania
takich rozwiza konstrukcyjnych, w kt-
rych elementy drewniane cakowicie prze-
chodz przez ca szeroko ciany zkostek
somy.

24
4.4 Ochrona przed wilgoci izachowywanie si konstrukcji
zkostek somy wrodowisku wilgotnym
BUDOWAWandaufbau
CIANY 4.2 STREFA ZAGROONA WOD
Elementy budynku naley zawsze chroni Pyta kartonowo-gipsowa
Gipskarton BRYZGOW BEZ KOSTEK
przed zawilgoceniem, aby zapobiec uszko- przestrze instalacyjna
Installationsebene
pyta OSB
(PRZEKRJ PIONOWY NA DOLE,
POZIOMY U GRY)
OSB-Platte
dzeniom konstrukcji przez ple. Zbyt dua kostki somy
Strohballen
midzy
podwjnymi zwischen
supami
wilgotno moe by konsekwencj zaci- Doppelsttzen
drewnianymi
bitumowana
Bit. pyta
Weichfaserplatte
nania deszczu na cian zewntrzn, pod- z wkna drzewnego
Stlpschalung,
deskowanie na zakadk,
cigania kapilarnego wilgoci zpodoa albo wentylowane
hinterlftet

te kondensacji wilgoci pochodzcej

zwntrzu budynku.

Izolacja pozioma przeciw podciganiu

kapilarnemu
W Niemczech transportowi wilgoci z ziemi
do budowanych cian zapobiega si przez
poziom warstw izolacji niezalenie
>30 cm

od rodzaju budowli. Przegrod jest zreguy BUDOWA PODOGI

Fussbodenaufbau
wykadzina podogowa
Bodenbelag
powoka bitumiczna, z tworzywa sztucz- pyta OSB
OSB-Platte
paroizolacja
nego albo metalu. Dampfsperre
izolacja termiczna,
Dmmung,
konstrukcja pod Unter-
podog
konstruktion
izolacja przeciwwilgociowa
Ochrona przed odpryskujc wod pyta fundamentowa
Feuchtesperre
Sohlplatte
deszczow
BUDOWA Wandaufbau
CIANY 4.3 STREFA ZAGROONA WOD
Konstrukcje cienne musz zawsze by tynk gliniany, 3-lagig
Lehmputz, BRYZGOW Z CHRONIONYMI
trjwarstwowy KOSTKAMI (PRZEKRJ PIONOWY
chronione przed wod bryzgow na wyso- Strohballen zwi-
kostki somy
schen midzy
Holzsttze NA DOLE, POZIOMY U GRY)
ko co najmniej 30 cm ponad powierzch- supami drewnianymi
Weichfaserplatte
pyta z wkna drzewnego
Kalkputz
ni poziom (grunt, paski dach itp.). Przy tynk wapienny

budowie cian zkostek somy naley wic

pierwsz warstw pooy powyej tej
wysokoci (rys. 4.2). Jako alternatyw mona
stosowa ochron przed wod bryzgow BUDOWA PODOGI
Fussbodenaufbau
w formie pyt albo specjalnego tynku pyta OSB,
OSB,2 warstwy
2-lagig
warstwa wyrwnawcza
(rys. 4.3). Niebezpieczestwo powodowa- Ausgleichsschicht
granulat szka piankowego
Schaumglasschotter
ne tym rodzajem wody mona zredukowa
>30 cm

poprzez opask wypenion piaskiem lub

wirem albo poprzez gste nasadzenie
niskich rolin (rys. 4.5). Twarda, gadka
powierzchnia z pyt (np. chodnikowych)
przed cian jest niekorzystna (rys. 4.4).

Ochrona przed wpywami atmosferycznymi

ciana zkostek somy musi by chronio-
na przed deszczem, gradem iwiatrem tak,
jak kada inna ciana. Warstw ochronn
moe by odporny na wpywy atmosfe-
ryczne iwykonany bez pkni irys tynk
albo, jeszcze lepiej, wentylowane desko-
wanie (por. rozdz. 17).

4.4 DZIAANIE WODY BRYZGOWEJ 4.5 OGRANICZENIE DZIAANIA

PRZY NAWIERZCHNI Z PYT WODY BRYZGOWEJ

25
 Higroskopijno somy
Higroskopijno oznacza zdolno mate-
riau do pobierania i oddawania wody
pochodzcej zwilgotnego powietrza.
Wzgldna wilgotno powietrza jest
zdefiniowana jako stosunek midzy aktual-
n zawartoci wilgoci w powietrzu
(wg wody na m) amaksymaln jej zawar-
toci, kiedy powietrze jest cakowicie na-
sycone (rwnie w g wody na m).
Wilgotno wzgldna podawana jest
wprocentach .
Wilgotno wzgldna o wartoci 1, ina-
czej 100%, oznacza cakowite nasycenie
powietrza wod. Ju wicej wilgoci powie-
trze nie moe wchon. Im powietrze jest
cieplejsze, tym wicej moe wody przyj.
Jeeli powietrze zaczniemy schadza, to
podniesie si jego wilgotno wzgldna do
wartoci maksimum 1 (100%). Przy dal-
szym schodzeniu powstanie woda kon-
densacyjna, tzn. H2O wystpi w postaci
pynnej.
Podczas dugotrwaego magazynowania
jakiego materiau w staej temperaturze
iprzy staej wilgotnoci wzgldnej powietrza,
ustabilizuje si wnim typowa dla tego ma-
teriau zawarto wody, nazywana
wilgotnoci rwnowagi u [g/g]. Wedug
DIN EN ISO 12571 (2000) definiuje si j:
m - m0
u=
m0
gdzie:
m oznacza mas ciaa wilgotnego,
m0 mas cakowicie suchego.
Zjawisko wchaniania wody zpowietrza
0,25
przez jaki materia nazywamy adsorpcj,
0,2
a jej oddawanie desorpcj. Oba procesy
okrela si mianem sorpcji.
ZAWARTO WODY U (g/g)
0,15 Wilgotno rwnowagi danego materiau
przy staej temperaturze i rnej wilgotno-
0,1 ci powietrza przedstawia typowa dla tego
materiau izoterma sorpcji. Przy pomocy tej
0,05
izotermy mona okreli zawarto wilgoci
wmateriale na podstawie (technicznie pro-
0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
stego) pomiaru wartoci wilgotnoci wzgld-
WILGOTNO WZGLDNA POWIETRZA
PSZENICA 23 JCZMIE 23
nej powietrza wok lub wewntrz prbki
YTO 23 ORKISZ 23 materiau, jeeli znajduje si ona w stanie sowa na wewntrznym tynku glinianym,
4.6 IZOTERMY SORPCJI PSZENICY, rwnowagi zotaczajcym powietrzem.
JCZMIENIA, YTA I ORKISZU PRZY
TEMPERATURZE 23C (ZMIENIONO
Rys. 4.6 pokazuje izotermy sorpcji dla
WEDUG [KRICK 2008]) pszenicy, yta, jczmienia i orkiszu
26
wtemperaturze 23C. Dokadne krzywe
patrz rys. 4.8.
Dyfuzja pary wodnej itworzenie si wody
kondensacyjnej
Wnaszym klimacie spadek cinienia pary
wodnej przebiega od ogrzewanego wntrza
budynku na zewntrz. Ztego powodu para
wodna zawarta w powietrzu wewntrz
budynku szuka (zgodnie z prawami fizyki)
drogi na zewntrz, poprzez przegrod
budowlan. Proces ten okrelany jest jako
dyfuzja pary wodnej.
Opr, jaki stawia materia przy przenika-
niu przez niego pary wodnej zawartej
wpowietrzu, jest zaleny od wspczynnik
oporu dyfuzyjnego [-] igruboci materiau.
Warto zaley od gstoci i struktury
porw danego materiau.
Iloczyn wspczynnika oporu przenikania
materiau budowlanego i gruboci war-
stwy elementu s wyznacza istniejcy opr
dyfuzji pary wodnej, ktry okrela si po-
przez rwnowanik przenikania warstwy
powietrza sd [m]. Powietrze ma wspczyn-
nik oporu dyfuzyjnego = 1 itym samym
warstwa materiau o sd = 10 m odpowiada,
pod wzgldem oporu przenikania pary wod-
nej, warstwie powietrza ogruboci 10 m.
Jako uproszczon zasad mona przyj,
e opr dyfuzji pojedynczych warstw ciany
powinien si zmniejsza w kierunku na
zewntrz budynku tak, aby w warstwie
o wikszej gstoci nie doszo do zatoru.
Jeeli warstwa szczelniejsza dyfuzyjnie jest
na zewntrz, np. ciana zkostek somy jest
wytynkowana od rodka glin, na zewntrz
za pokryta tynkiem cementowym, to
przenikajca para wodna napotyka na
zwikszony opr tynku cementowego, co
moe doprowadzi do pojawienia si
zwikszonej iloci wody kondensacyjnej
na jego wewntrznej stronie (warto dla
tynku glinianego wynosi 6-8, adla cemen-
towego 20-30) (por. rys. 4.7). Nawet przy
tynku wewntrznym dwu- albo trzykrotnie
grubszym opr dyfuzji pary wodnej tynku
zewntrznego bdzie dalej znacznie wik-
szy. Tynk zewntrzny wapienny owartoci
= 10 jest zca pewnoci lepszym roz-
wizaniem. Jako alternatyw mona zasto-
hamujc dyfuzj powok malarsk, ktra
podwyszy opr dyfuzji pary wodnej.
Wspczynnik = 2 dla kostek somy to
 GLINA ILASTA (I=28%, M=34%, P=38%)
GLINA MUOWATA (I=12%, M=78%, P=14%)
GLINA PIASZCZYSTA (I=15%, U=29%, P=56%)
TYNK GLINIANY, ILASTY
TYNK GLINIANY, MUOWATY
TYNK Z WAPNA TRASOWEGO
TYNK WAPIENNY
TYNK WAPIENNO-KAZEINOWY (10/1)
TYNK CEMENTOWO-WAPIENNY
0 2
warto porwnywalnie maa (wedug
aprobaty technicznej [AbZ]).
Wilgotno bezwzgldna w kostkach
somy powinna zasadniczo wynosi mniej
ni 15%. Krtkotrwale podwyszona wil-
gotno nie prowadzi do gnicia.
W pomieszczeniach, gdzie wilgotno
wzgldna moe podnie si nawet ponad
70%, przykadowo wazienkach, moe by
wskazane podwyszenie oporu dyfuzji
tynku wewntrznego poprzez dodanie do
niego odpowiednich rodkw np. pokostu
lnianego albo przez pokrycie go hamujc
przenikanie pary wodnej powok malar-
sk z farby lateksowej lub pokostu
(por. rozdz. 11.3 i11.4).
Stosowanie paroizolacji np. zfolii wcianie
przepuszczajcej par (przykadowo otynko-
wanej zzewntrz tynkiem wapiennym albo
zabezpieczonej deskowaniem wentylowa-
nym) nie jest zasadniczo potrzebne.
Warto zaznaczy, e w odniesieniu do
wczesnych budynkw z USA nie spotyka
si relacji o szkodach powodowanych
przez wilgo lub wod kondensacyjn, po-
mimo e tynkowano je cementem i nie
stosowano paroizolacji. Prawdopodobnie
woda kondensacyjna pojawiaa si, lecz
dziki korzystnym warunkom klimatycz-
nym w tak niewielkich ilociach, e w okre-
sie odparowywania nastpowaa dalsza
dyfuzja na zewntrz. Dlatego te woda nie
powodowaa adnych szkd, np. pleni.
Pomiary wilgotnoci
Zuwagi na niejednorodno kostek somy,
precyzyjne okrelenie zawartoci wilgoci
moliwe jest tylko poprzez ich waenie
przed i po wysuszeniu. Wystarczajco
dokadny pomiar mona uzyska przy
pomocy izoterm sorpcji. Odpowiednie
izotermy sporzdzi Krick [2008],
por. rys. 4.8. Aby okreli wilgotno kostki
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 4.7 WSPCZYNNIKI TYNKW
WSPCZYNNIK OPORU DYFUZYJNEGO
somy na podstawie izotermy sorpcji, nale-
y najpierw zmierzy wilgotno wzgldn
powietrza oraz temperatur wrodku kost-
ki przy pomocy odpowiedniego czujnika.
Do tego celu mona uy higrometru
uywanego w rolnictwie albo higrometru
z zewntrznym czujnikiem, dostpnego
whandlu dla celw domowych. Zdjcie 4.9
przedstawia taki wanie higrometr, ktrego
zewntrzny sensor, po przedueniu kabla,
umieszczono w dugim szpikulcu. Wynik
nanosimy na o X wykresu 4.8. Wilgotno
kostki odczytujemy na osi Y, korzystajc
z izotermy sorpcji odpowiedniego rodzaju
somy. Wykresy dotycz temperatur 15C
albo 25C. Przy innych temperaturach nale-
y zastosowa interpolacj liniow.
Warunki powstawania grzybw pleniowych
Jak na wszystkich organicznych materia-
ach budowlanych, tak i na kostkach
somy mog rosn grzyby pleniowe
powodujce proces rozkadu. Dzieje si
tak tylko wtedy, gdy grzyby maj sprzyjaj-
ce warunki, tj. du wilgotno powietrza
iodpowiedni temperatur.
Grzyby pleniowe mog rozkada
materiay organiczne, doprowadza
do szkd budowlanych i wydziela sub-
stancje toksyczne. Mog te powodowa
grzybice, mikotoksykozy ialergie [Sedlbauer
2001]. Jednake nie wszystkie s tak
niebezpieczne. Grzyby pleniowe rozwijaj
si w przedziale temperatury od 0
do 50C [Sedlbauer 2001]. Przy tym prd-
ko wzrostu masy biologicznej jest
uwarunkowana temperatur i osiga
maksimum midzy 20 a 30*C, w zalenoci
od rodzaju grzybw. O tym, czy
zarodniki pleni si rozwin, w wielu
przypadkach decyduje niewielka rnica
temperatury. Po zakiekowaniu ipocztko-
wym wzrocie grzybni, grzyby pleniowe
27
 Weizen 15C Gerste 15C Roggen 15C Dinkel 15C

18
18 18
18

17
17 17
17
MASY) [%]

MASY) [%]
16
16 16
16

(%)
(%)

15
15 15
15
ODNIESIENIU uDO

ODNIESIENIU uDO
WODY u (WWassergehalt
WODY u (WWassergehalt

14
14 14
14

13
13 13
13

12
12 12
12
Massebezogener

Massebezogener
11
11 11
11
ZAWARTO

ZAWARTO
10
10 10
10

99 9

88 8
50 55 60 65
65 70 75 80
80 50
50 55
55 60
60 65
65 70
70 75
75 80
80
Relative
WZGLDNA Luftfeuchte
WILGOTNO (%) [%]
POWIETRZA Relative Luftfeuchte (%)
WZGLDNA WILGOTNO POWIETRZA [%]

PSZENICA 15
Weizen 15C JCZMIE 15
Gerste 15C YTO 15C
Roggen 15 ORKISZ
Dinkel 15
15C Weizen 25C
PSZENICA 25 Gerste 25C25
JCZMIE Roggen
YTO 25C
25 Dinkel
ORKISZ25C
25

4.8 IZOTERMY SORPCJI PSZENICY, staj si do odporne na niedogodn w Instytucie Fizyki Budowlanej (niem.
JCZMIENIA, YTA I ORKISZU PRZY
18
TEMPERATURZE 15C (PO LEWEJ)
temperatur. Jeeli temperatura staje si Fraunhofer Institut fr Bauphysik) w Holz-
ORAZ 25C (PO PRAWEJ) (WEDUG
17 dla nich nieodpowiednia, to grzyby nie kirchen przesunito j do grupy 0 [FASBA
[KRICK 2008])
rosn tak szybko albo wrcz przestaj si 2008]. Badania przeprowadzone na obiek-
16
powiksza. Kiedy temperatura si pod- tach ju zbudowanych wskazuj jednak, e
wyszy, grzyby staj si znowu aktywne. soma praktycznie powinna znajdowa si
Massebezogener Wassergehalt u (%)

15
Decydujcym kryterium wzrostu grzybw midzy grup IaII.
14
pleniowych jest odpowiednia wilgotno. Jeeli zaoymy przynaleno somy do
13
4.9 HIGROMETR DO MIERZENIA W praktyce mona przyj, e ich wzrost grupy I, to z izoterm sorpcji i podanej
WILGOTNOCI I TEMPERATURY
12
przy wzgldnej wilgotnoci powietrza w tabeli 4.3 wilgotnoci masowej wynika,
W KOSTKACH SOMY
poniej 70% nie wystpuje. e przy tych wartociach mona wykluczy
11
powstawanie grzybw pleniowych.
10 Materiay budowlane podzielono [Sedl- Kolejn zmienn, ktra odgrywa tu rol,
bauer 2001] na cztery grupy podoy od jest czas. Im krcej na jaki substrat ma
9
0 do III (niem. Substratgruppe). Do grupy 0, wpyw klimat sprzyjajcy wzrostowi
8 czyli optymalnych podoy, zalicza si grzybw, tym mniejsze prawdopodobie-
50 55 60 65biologiczne
70 noniki
75 grzybni.
80 Do grupy I, stwo tego wzrostu.
Relative Luftfeuchte (%)
biologicznie przyswajalnych substratw, Aby przewidzie powstawanie grzybw,
Weizen 25C Gerste 25C
nale produkty Dinkel
Roggen 25C
z dobrze
25C
rozkadajcych konieczne s kompleksowe rozwaania
si surowcw, np. tapety i pyty kartono- biorce pod uwag temperatur, wilgot-
wo-gipsowe. Podoa grupy II, oporowatej no, rodzaj podoa iczas. Takie prognozy s
strukturze, stanowi tynki, materiay w stanie dostarczy specjalne programy
mineralne iizolacyjne, jeeli nie nale do (np. WUFI-Bio), bazujce na matematycz-
grupy I. Grupa III, substraty obojtne, nych modelach zarodnikw pleni. Wyni-
to metale, folie, szka iglazura. kiem jest wzrost grzybw w milimetrch,
Soma bya pocztkowo wczona do ktry jest miar ich aktywnoci.
grupy I, ale po najnowszych badaniach W Centrum Budownictwa Przyjaznego
rodowisku (niem. Zentum fr Umweltbewu-
MAKSYMALNA WILGOTNO stes Bauen) wKassel przeprowadzono liczne
SUBSTRAT PRZY KTREJ NIE POWSTAJ higrotermiczne symulacje dla rnych ele-
TABELA 4.3 MAKSYMALNA GRZYBY
WILGOTNO, PRZY KTREJ mentw budynku [FASBA 2008]. Na pod-
PSZENICA 0,13 g/g
MONA ZAGWARANTOWA stawie tych bada mona bez ogranicze
NIEPOWSTAWANIE GRZYBW, DLA JCZMIE 0,15 g/g
RNYCH RODZAJW SOMY poleca tylko takie rodzaje cian, w ktrych
PRZYJMUJC, E SOMA JEST YTO 0,12 g/g
PODOEM GRUPY I (NIEM.
kostki somy zzewntrz bd zaizolowane
ORKISZ 0,13 g/g
SUBSTRATGRUPPE I) termicznie oraz osonite dodatkow war-

28
stw chronic je przed wpywami atmo-
NADAJE SI?
sferycznymi (deskowaniem). SZKIC ELEMENTU
GRUBO
WARSTW UKAD WARSTW
(ROCZNY PRZYROST
GRZYBA
Konstrukcje bez zewntrznej izolacji [cm]
PLENIOWEGO W mm)
mona prawdopodobnie stosowa, jeeli DESKOWANIE NA NAKADK
bd dodatkowo chronione przed zmienn 3 ATY / SZCZELINA WENTYLACYJNA
pogod. Konstrukcja, w ktrej izolacj PYTY Z WKNA DRZEWNEGO
2,2
zewntrzn zastpuje tynk gliniany o gru- (ALBO TYNK GLINIANY, 3 cm) TAK
boci 3 cm, jest te godna polecenia. Zasa- 36 KOSTKI SOMY

dy te dotycz budowy z maych kostek. PYTY KARTONOWO-GIPSOWE ALBO

1,5 OSB ALBO PYTA OSB + PYTA GLINIANE
Konstrukcje zkostek wielkowymiarowych O GRUBOCI 2 cm
mona stosowa pod warunkiem, e bd JAK POPRZEDNIO, ALE KOSTKI SOMY O GRUBOCI 85 CM WARUNKOWO (6 mm)

one dodatkowo zaizolowane i chronione DESKOWANIE NA NAKADK

przed deszczem. Jeeli zabraknie ochrony 3 ATY / SZCZELINA WENTYLACYJNA

przed zmienn pogod, to zacinajcy deszcz, 3 TYNK GLINIANY, TRJWARSTWOWY WARUNKOWO (41 mm)

moczc tynk, moe doprowadzi do tworze- 36 KOSTKI SOMY

nia si grzybw pleniowych. Kiedy nie
bdzie zewntrznej izolacji, to zewntrzna
strona kostek bdzie chodniejsza i wzro-
nie niebezpieczestwo powstawania wody
kondensacyjnej, aco za tym idzie pleni.
3 TYNK GLINIANY, TRJWARSTWOWY
JAK POPRZEDNIO, ALE TYNK WEWNTRZNY GLINIANY JAKO WARSTWA
WARUNKOWO (43 mm)
O OGRANICZONEJ PAROPRZEPUSZCZLNOCI ( = 30)
JAK POPRZEDNIO, ALE PYTA Z WKNA DRZEWNEGO ZAMIAST
WARUNKOWO (58 mm)
TYNKU WEWNTRZNEGO

Warunkowo dopuszczalne jest wewntrz- DESKOWANIE NA NAKADK

ne izolowanie kostkami somy istniejcej 3 ATY / SZCZELINA WENTYLACYJNA

ciany, ktra zzewntrz jest odeskowana i 2 TYNK WAPIENNO-CEMENTOWY
dodatkowo lekko zaizolowana, jeeli od 24 MUR CEGLANY
wewntrz pooymy paroizolacj (Sd = 2m). 2 TYNK WAPIENNO-CEMENTOWY
WARUNKOWO (16 mm)
Spord dachw skonych za niebudz- 36 KOSTKI SOMY
c zastrzee mona uzna tylko konstruk-
PAROIZOLACJA (s d = 2 m)
cj z pooonymi od rodka pytami OSB,
1,3 DESKOWANIE DREWNIANE
zzewntrzn dodatkow izolacj, kontra-
TYNK GLINIANY TRJWARSTWOWY
tami iatami oraz dachwk. 3
NA MACIE TRZCINOWEJ
Przy konstrukcjach dachw paskich zale-
DACHWKA, ATY, KONTRATY
ca si stosowanie wentylowanych dachw
2,2 PYTA Z WKNA DRZEWNEGO
zielonych. Dachy niewentylowane zalecane TAK
s tylko warunkowo. 36 KOSTKI SOMY
Tabela 4.4 pokazuje prawidowe oraz 1,5 PYTA OSB
warunkowo nadajce si do zastosowania
WEGETACJA, WARSTWA SUBSTRATU,
konstrukcje, przedstawione pod ktem WARSTWA DRENAU, WARSTWA OCHRONNA
PRZECIW KORZENIOM, WKNINA
problematyki powstawania grzybw ple- OCHRONNA, POWOKA DEKARSKA
niowych. Konstrukcja jest zakwalifikowana 2,8 DESKOWANIE NA WPUST I PIRO
jako warunkowo dopuszczalna, kiedy 4 WARSTWA POWIETRZA
roczny wzrost grzybw jest nie wikszy ni 2,2 PYTA Z WKNA DRZEWNEGO TAK
150 mm.
36 KOSTKI SOMY
W sklepieniu z kostek somy, zbudowa-
PAROIZOLACJA (S D = 2m)
nego w Tamerze, Alentejo, w Portugalii
2,2 DESKOWANIE
(por. rozdz. 22.25), pooono warstw
2 TYNK GLINIANY NA MACIE TRZCINOWEJ
bitumiczn termozgrzewaln z dachem
zielonym bezporednio na tynku glinianym, JAK POPRZEDNIO, ALE BEZ WARSTWY POWIETRZA I BEZ MATY
WARUNKOWO (31 mm)
Z WENY DRZEWNEJ
pokrywajcym kostki. Od wewntrz skle-
TYNK GLINIANY ALBO 2,2 CM PYTY
pienia nie pooono paroizolacji. Taka 2 Z WKNA DRZEWNEGO

konstrukcja odpowiada nieoddzielonej od 36 KOSTKI SOMY

OPCJONALNIE: PAROIZOLACJA (S D = 2m) TAK

TABELA 4.4 KONSTRUKCJE PRAWIDOWE ORAZ 2,2 DESKOWANIE
WARUNKOWO ODPOWIEDNIE, Z UWAGI NA
PYTA GLINIANA ALBO TYNK GLINIANY
PROBLEMATYK GRZYBW PLENIOWYCH [FASBA 2
NA MACIE TRZCINOWEJ
2008]

29
 80 80
70 70
WZGLDNA
relative Feuchte WILGOTNO
%rF %
60 60
50 50
40 40
30
30
20
20
10
10
0 TEMPERATURA
Temperatur C C
4.10 WYNIKI POMIARW 0
TEMPERATURY I WILGOTNOCI
28.5.08
29.5.08
30.5.08
31.5.08

10.6.08
11.6.08
12.6.08
13.6.08
14.6.08
15.6.08
16.6.08
17.6.08
18.6.08
19.6.08
20.6.08
21.6.08
22.6.08
23.6.08
24.6.08
25.6.08
26.6.08
27.6.08
28.6.08
29.6.08
30.6.08

10.7.08
11.7.08
12.7.08
13.7.08
14.7.08
15.7.08
16.7.08
17.7.08
18.7.08
19.7.08
1.6.08
2.6.08
3.6.08
4.6.08
5.6.08
6.6.08
7.6.08
8.6.08
9.6.08

1.7.08
2.7.08
3.7.08
4.7.08
5.7.08
6.7.08
7.7.08
8.7.08
9.7.08
W KOSTKACH SOMY SKLEPIENIA,
TAMERA, PORTUGALIA

pomieszczenia termoizolacji wewntrznej, Jest oczywiste, e wilgotno wzgldna

wmiejscu potencjalnie naraonym na dzia-
anie wilgoci. Szkody mogyby powsta
wtedy, gdy na skutek rnicy temperatur
midzy wntrzem i stron zewntrzn, na
spodzie dachowej powoki bitumicznej
zbieraaby si woda kondensacyjna, ktra
nie mogaby odpowiednio szybko wyschn
poprzez oddanie wilgoci do wntrza.
Dziki agodnemu klimatowi Portugalii
oraz dziki zielonemu dachowi, ktry ago-
dzi ekstrema temperatury, problem ten
okazuje si niegrony. Aby mie biece
informacje ostanie wilgotnoci powietrza
na wewntrznej stronie izolacji bitumicznej
dachu, zabudowano tam czujnik mierzcy
temperatur iwilgotno. Sensor notowa
dane zczerwca ilipca w2008 roku (patrz
wykres 4.10).
(zaznaczy jednak trzeba, e przy wysokiej
temperaturze) w obserwowanym przedzia-
le czasu znajdowaa si nieprzerwanie na
bezpiecznym poziomie. Przedstawiony
okres naley traktowa jako wilgotnocio-
wo niekrytyczny, poniewa rednia tempe-
ratura zewntrzna bya wysza ni rednia
temperatura wntrza budynku. Wyniki
pomiarw pokazuj jednak co najmniej to,
e powstaa ewentualnie podczas poprzed-
niej zimy woda kondensacyjna bya wstanie
wyschn w wyniku dyfuzji. Mona przy-
puszcza, e ta konstrukcja w klimacie pa-
nujcym wAlentejo bdzie bezproblemowa
take dugoterminowo. To stwierdzenie nie
dotyczy jednak innych klimatw.

4.5 Ochrona przed haasem

Izolacja od dwikw powietrznych ele- izolacyjno na poziomie 40 dB midzy

mentw budowli jest wedug normy
DIN 4109 opisana ilociowo, a jej szacun-
kow miar jest wskanik izolacyjnoci
akustycznej Rw albo Rw. Warto laborato-
ryjna - wskanik Rw dotyczy sytuacji, gdy
dwik przechodzi wycznie przez badany
element. Przy dodatkowym, bocznym
przenikaniu dwiku albo innych jego dro-
gach stosuje si wskanik Rw.
Wymagania minimalne ochrony przed
haasem dla elementw budowli wedug
DIN 4109 wynosz: dla cian oddzielaj-
cych domy szeregowe ibliniacze Rw= 57 dB,
dla cian wklasach szkolnych Rw= 32 dB oraz
dla cian midzy klasami i klatkami scho-
dowymi 47 dB. Dla budynkw mieszkal-
nych s tylko zalecenia, ktre obejmuj
gonymi icichymi pomieszczeniami.
Izolacyjno akustyczna ciany zkostek
somy otynkowanej zobu stron jest wysza
ni innych, tak samo cikich konstrukcji
jednowarstwowych, poniewa kostki wy-
kazuj swego rodzaju dziaanie sprynujce.
Poza tym kostki pochaniaj dwik.
W studiu muzycznym w Australii przepro-
wadzono badania na cianach z kostek
somy o gruboci 45 cm. Wykazay one, e
przy widmie dwiku 500-10000Hz po-
ziom dwiku wewntrz budynku wynosi
114-117 dB, natomiast na zewntrz 62-71
dB. Odpowiada to rnicy poziomu dwi-
ku w zakresie 43-55 dB (John Glassford,
wspomniano w[GrAT 2001]).

30
 70
W wiedeskim Versuchs- und For- 70

[dBR] [dBR]
schungsanstalt Wien MA39 badano wedug
60
60

AKUSTYCZNEJ
normy NORM EN 20140-3 izolacyjno
dwikow ciany zbudowanej z pyt trzy- 50
50
warstwowego klejonego krzyowo drewna

Schalldmmma
Strohballen
KOSTKI SOMY
wierkowego, pidziesiciocentymetro- 40
40

WSKANIK IZOLACYJNOCI
CEGA
KS SILIKATOWA
150mm
150 mm
wej warstwy z kostek somy i z tynku CEGA
KS SILIKATOWA
100mm
30
30 100 mm
glinianego o gruboci 3-4 cm. Uzyskano Beton
BETON100mm
100 mm
wskanik izolacyjnoci 55 dB. Na Uniwer- 20
20 BETON120mm
Beton 120 mm
sytecie technicznym w Eidhoven w Holan-
dii badano wedug ISO 140-3 wartoci 10
10
63
63 125
125 250
250 500
500 1000
1000 2000
2000 4000
4000
izolacji dwikowej dla ciany z 45 cm
Frequenz [Hz] [Hz]
CZSTOTLIWO
kostek somy (o gstoci 120-130 kg/m), 4.11 WSKANIKI
pokrytej na grubo 2,5 cm, wzgldnie 3,5 cm, IZOLACYJNOCI
AKUSTYCZNEJ DLA RNYCH
surowym tynkiem glinianym. Rys. 4.11 MATERIAW CIENNYCH
pokazuje uzyskane wartoci, w porwna-
niu ze cianami masywnymi z betonu
icegy silikatowej. ktra jedn stron miaa otynkowan glin
Instytut Akustyki i Fizyki Budowlanej na grubo 1 cm, adrug na 2 cm, zmierzo-
(niem. Institut fr Akustik und Bauphysik) no warto RW,R = 44 dB. Zwykresu 4.12
wOberursel okreli wedug DIN EN ISO mona odczyta, e izolacja dwikowa
140-1 obliczeniow warto izolacji dwi- przy niskich czstotliwociach jest ograni-
kowej dla ciany szkieletowej wypenionej czona, przy zwikszajcej si czstotliwo-
kostkami somy ogruboci 36 cm iotynko- ci wzrasta, przy 200 Hz spada na niszy
wanej dwustronnie na grubo 1 cm jako poziom iod ok. 500 Hz wyranie wzrasta do
RW,R = 43 dB [FASBA 2008]. Dla ciany, ponad 80 dB.
LABORATORYJNA WARTOCI WSKANIKA
IZOLACYJNOCI AKUSTYCZNEJ R / dB

4.6 Ochrona przeciwpoarowa 90

90

80
Ocen zachowania si materiaw budow- Przez taki minimalny czas musz by zacho- 80
lanych wczasie poaru reguluje norma DIN wane nono, szczelno i izolacyjno
70
4102. Wedug niej materiay budowlane ogniowa elementu. 70
dzieli si zuwagi na ich palno na nastpu- Luna soma stwarza niebezpieczestwo
60
jce klasy: poaru. Tak jak lun kartka papieru, jest j 60
A niepalne bardzo atwo podpali. Podobnie jak
50
50
B1 trudno zapalne znacznie trudniej jest podpali ksik te-
B2 normalnie zapalne lefoniczn, tak te nieatwo, z uwagi na
40
40
B3 atwo zapalne saby dopyw tlenu, pali si sprasowana
Materiay cienne musz by co najmniej kostka somy.
30
30
klasy B2. Som sklasyfikowano jako materia
Norma DIN 4102 klasyfikowaa tylko klasy B2 (normalnie zapalny). Kiedy jednak 20
20
materiay budowlane, nowa europejska cian zkostek somy otynkujemy zdwch
norma DIN EN 13501 umoliwia take kla- stron 8 mm tynku glinianego, to bdzie ona 10
10
syfikuj produktw budowlanych przy naleaa do klasy B1 (trudno zapalne)**. 63
63 125
125250250500500
1 k 1000
2 k 42000
k 4000

pomocy tzw. testu spalania pojedynczego Nowe niemieckie testy potwierdzaj, e CZSTOTLIWO [Hz]

przedmiotu (ang. Single Burning Item - SBI). konstrukcja zsupami drewnianymi, zkost- R BADANEJ KONSTRUKCJI

Elementy budowli klasyfikuje si pod kami somy w roli izolacji i dwustronnym KRZYWA WEDUG DIN EN ISO 717-1
DLA RwP = 45 dB
wzgldem odpornoci ogniowej, ktra opi- tynkiem glinianym ogruboci co najmniej
4.12 ZMIERZONY LABORATORYJNIE
sana jest wminutach: F30, F60, F90, F120*. WSKANIK IZOLACYJNOCI
**Podano oznaczenia klas wg niemieckiej normy AKUSTYCZNEJ W ZALENOCI
*Podano oznaczenia wg normy niemieckiej. DIN4102-1. W wyniku testw wg normy europej- OD FREKWENCJI DLA CIANY
Z KOSTEK SOMY POKRYTEJ Z OBU
Odpowiadaj one oznaczeniom REI30, REI60, REI90, skiej EN 13501-1 (system euroklas) same kostki STRON TYNKIEM GLINIANYM
REI120 wg zunifikowanej normy europejskiej somy otrzymay oznaczenie D, natomiast otynkowa- O GRUBOCI 1 CM.
EN 1363 obowizujcej obecnie take wPolsce. ne ciany zkostek somy B, s1, d0. [WEDUG FASBA 2008]

31
 10 mm, ma odporno ogniow F30.
Dla cian nonych zkostek somy, otynko-
wanych obustronnie tynkiem glinianym
gruboci 3-5 cm i poddanych obcieniu
uytkowemu, rwnie okrelono odpor-
no ogniow jako F30 [FASBA 2008]. W
styczniu 2014 przeprowadzono z powo-
dzeniem trwajcy 90 minut test na obci-
onej cianie o konstrukcji szkieletowej z
wypenieniem z kostek somy obustronnie
pokrytych omiomilimetrowym tynkiem
wapiennym [FASBA 2014].
WAustrii wwyniku testu ciany zkostek
4.12
somy otynkowanej od strony zewntrznej
tynkiem wapiennym, a od strony
wewntrznej tynkiem glinianym, uznano
odporno ogniow F90 wedug NORM
B 6015 wzgldnie DIN 4102-1*. Zblione
testy przeprowadzone wUSA (SHA AGRA
test) wykazay nawet odporno ogniow
rzdu 120 minut [Steen et al. 1994].
Dua odporno ogniowa otynkowanej
ciany somianej wynika przede wszystkim
z odcicia przez tynk dopywu tlenu do
wntrza ciany. Drugim czynnikiem jest
mocne sprasowanie kostek, wwyniku kt-
rego jest wnich nieduo tlenu, co spowal-
nia rozprzestrzenianie si poaru. Jeli
4.14
jednak powoka tynku pknie, to pod rys
4.13 NANOSZENIE PIERWSZEJ tworzy si warstwa zwglonych odyg,
WARSTWY TYNKU
ktra przeszkadza dalszemu dostawaniu
4.14 ODYGI SOMY OBLEPIONE
GLIN *Testy odpornoci ogniowej symuluj poar
wewntrz budynku, wic strona wewntrzna ciany
oznacza tu stron wystawiona na dziaanie ognia.
5. B I L A NS CO 2 I WA RTO PE I DLA KOSTE K SOMY
O R A Z C IA N Z KO S T E K S OMY
5.1 Podstawy
Do produkcji kadego materiau budowla-
nego potrzebna jest energia. Im mniej in-
tensywnie materia jest przetwarzany, tym
mniej energii bdzie potrzeba do jego wy-
tworzenia. Bliskie natury surowce, takie jak
glina, kamienie polne albo drewno, zawiera-
j znacznie mniej energii ni przemysowo
przetworzone produkty, jak metale, tworzy-
wa sztuczne albo cement. Energi
32
si tamtdy tlenu, co wykazay badania
przeprowadzone w Laboratorium Budow-
nictwa Eksperymentalnego (FEB) Uniwer-
sytetu wKassel. Podczas testu temperatura
wynosia 1000C, jak to przewiduje norma
DIN. Po 90 minutach dziaania ognia, mimo
tworzenia si rys, w cianie nie wystpi
ogie, a jedynie nastpio zwglenie ko-
stek somy wobrbie pkni.
Nieotynkowane ciany zkostek somy s
w czasie budowy naraone na poar,
szczeglnie kiedy wystaj z nich pojedyn-
cze odygi. Dlatego powinny zosta pokry-
te pierwsz warstw tynku jak najszybciej
po postawieniu. Najatwiej zrobi to
poprzez natrysk agregatem, wygadzajc
nastpnie powierzchni ciany pac, aby
wcisn w tynk wystajce odygi somy
(zdjcia 4.13 i4.14).
Dla wolnostojcych domw jednoro-
dzinnych idla budynkw onieduej wyso-
koci nie ma wzasadzie wymaga ochrony
przeciwpoarowej. Poniewa przepisy
wposzczeglnych landach Niemiec troch
si rni, naley podczas planowania
domu zkostek somy odpowiednio wcze-
nie zasiga rady urzdw udzielajcych
pozwole na budow.
potrzebn do wyprodukowania danego
materiau okrelamy jako zawart wnim
energi wbudowan.*
*Przyjto polskie okrelenie energia wbudowa-
na jako tumaczenie niemieckiego PEI Primre-
nergieinhalt. Obydwa okrelenia s wtumaczeniu
uywane zamiennie.
 Zawarto energii wbudowanej PEI do-
tyczy wszystkich procesw wstpnych
iprodukcyjnych a do gotowego do sprze-
day produktu. Kryterium to bierze pod
uwag tylko energi z nieodnawialnych
rde. Zawarto energii w drewnie, wo-
dzie, socu itd. nie jest tu uwzgldniona.
[Kohler/ Klingele (wyd.) 1995]. PEI opisuje
wic ilo energii nieodnawialnej, ktra
jest potrzebna do wytworzenia produktu
(np. budowlanego). Energia soneczna za-
warta w postaci pierwiastku wgla np. w
drewnie albo somie nie jest brana pod
uwag, tak samo, jak nakad energii na
transport gotowego materiaw na budo-
w ina prace budowlane.
Jak kada rolina dokonujca fotosynte-
zy, soma pobiera z powietrza dwutlenek
wgla (CO2, czsteczk w stanie gazowym,
skadajc si z jednego atomu wgla
i dwch atomw tlenu). Wgiel jest maga-
zynowany w strukturze roliny, a tlen od-
dawany do powietrza. Po obumarciu
roliny nastpuje jej rozkad. Wtym proce-
sie wgiel czy si z zawartym w powie-
trzu tlenem. Powstaje znowu dokadnie
tyle samo dwutlenku wgla, ile rolina
wchona w okresie wzrostu.
5.2 Zawarto energii PEI w kostkach somy
Zawarto energii wbudowanej (PEI) dla
wielkowymiarowych kostek ustalono na
50 kWh/t, adla kostek maych na 63 kWh/t
[Krick 2008]. Wzito tu pod uwag: wyko-
nanie kostek za pomoc prasy, energi
potrzebn do produkcji sznurka, energi
zuyt podczas zaadunku i transportu,
rodzaj zastosowanych maszyn oraz propor-
cjonaln cz nakadu energii potrzebnej
do ich wytworzenia. W stosunku do masy,
due kostki, pomimo stosowania maszyn do
ich za- irozadunku, wykazay mniejsz war-
to PEI ni mae kostki. Powodem bya
wiksza wydajno nowoczesnych pras.
Rys. 5.1 przedstawia procentowo wkad
poszczeglnych procesw produkcji wPEI
duych kostek. Zwraca uwag znaczny
udzia sznurka. Powodem nie jest jaka
szczeglnie wysoka energochonno
produkcji sznurka, lecz raczej ekstremalnie
niskie nakady energii w przypadku
pozostaych procesw.
Proces ten jest wic neutralny pod
wzgldem emisji CO2. Jeli rolina zostanie
spalona, zajdzie zbliony proces, zt rni-
c, e utlenienie przebiegnie znacznie
szybciej.
Poprzez wykorzystanie somy jako mate-
riau izolacyjnego, zostaje ona wyjta ztego
procesu, poniewa zawarty wsomie wgiel
ani przez spalenie, ani przez gnicie nie do-
staje si do atmosfery. Dom zkostek somy
staje si wic magazynem wgla. Soma
w swoim skadzie zawiera ok. 42% wgla.
Jedna tona somy to wprzyblieniu 420 kg
zmagazynowanego wgla. W ten sposb
atmosfera zostaje odciona ook. 1,5 kg
CO2 na kady kilogram somy na czas jej
wykorzystywania w budynku. Uniknicie
emisji w ten sposb mona opisa jako
ujemny (awic korzystny) bilans CO2. Bilans
ten jest jednak prawdziwy tylko wtedy, je-
eli bdzie dalej uwzgldniany na kocu
cyklu uytkowania somy wbudynku. Jeli
na przykad po zakoczonym uytkowaniu
ta soma zostanie spalona (albo skomposto-
wana), to naley j wdalszych rachunkach
traktowa podobnie jak paliwa kopalne,
poniewa redukcja emisji CO2 zostaa ju
zapisana wbilansie dla budynku.
5.1 WKAD POSZCZEGLNYCH
PROCESW PRODUKCJI WE
WSKANIK PEI (ENERGII
WBUDOWANEJ) DUYCH KOSTEK
(WEDUG [KRICK 2008])
ADOWANIE KOSTEK NA
POLU, TRANSPORT,
ROZADUNEK
W GOSPODARSTWIE 19 %
SZNUREK POLIAMIDOWY
52 %
WYTWARZANIE KOSTEK
PRAS. WYMIARY:
70x120x240 cm, 255 kg
29 %
33
 280 5.3 PEI rnych materiaw budowlanych i konstrukcji

264,7
260
Kostki somy s gwnie stosowane jako nonej zsilikatw pytami drewna klejone-
240 izolacja termiczna. Wykres 5.2 przedsta- go, przez co obnia si ilo energii wbudo-
220
wia zawarto energii wbudowanej dla wanej tej warstwy, oraz dodatkowo dla
rnych materiaw izolacyjnych przy pozycji pozostae, bo strony wewntrznej
200 wspczynniku U na poziomie 0,11 W/ nie trzeba tynkowa, pozostaje widoczna.
(mK), Kiedy zamiast drewna klejonego uyjemy
Ui =0,11 W/(mK)

180
wystarczajcym zwykle na realizacj domu konstrukcji zdrewnianych dwuteownikw,
U=0,11W/(mK)

160 pasywnego. a tynk zewntrzny zastpimy deskowa-

138,2

140
Na tej podstawie wida wyranie, e izo- niem, to przy uyciu kostek somy uzyska-
lacja zkostek somy wykazuje najmniejsz my lekki spadek PEI. Przez zastosowanie
120 warto energii wbudowanej. Przypuszcze- weny mineralnej lub celulozy nie da si nic
PEI bei
PEI PRZY

94,2

100
nie, e materiay izolacyjne z surowcw zaoszczdzi. Warto PEI konstrukcji
pochodzenia rolinnego bd zawsze miay drewniano-somianej jest tylko nieznacznie
77,7

80 mniejszy wskanik PEI ni produkowane mniejsza, poniewa wbudowane od rodka

60
z surowcw kopalnych albo mineralnych, pyty OSB ipyty zwkna drzewnego od
okazuje si jednak nieprawdziwe. zewntrz posiadaj objtociowo wiksz
40 Zdecydowanie najwysz zawarto PEI ni drewno klejone. Izolacja wymaga
24,9

20
energii wbudowanej wykazuj pyty zwk- wikszej iloci energii, poniewa midzy
na drzewnego, produkowane typow meto- pkami dwuteowniki drewniane s izolo-
3,4

0 d na mokro. Maty z weny mineralnej s, wane pytami zwkien drzewnych. Kolejne

MATY WENY

SOMY
PYTA Z WKNA
DRZEWNEGO
STYROPIANOWE
(EPS)

KONOPNE

MINERALNEJ

CELULOZOWE
Holzweichfaserplatte

EPS-Dmmplatten

Hanfplatte
Steinwolle-Klemmfilz
Zellulosefasern
HD-Ballen

zuwagi na PEI, materiaem korzystniejszym oszczdnoci mona uzyska stosujc

ni izolacja konopna. Moe to dziwi, ponie- obustronnie tynk gliniany zamiast pyt OSB
KOSTKI
PYTY

wa konopie, podobnie jak soma, s pro- od wewntrz i pyt z wkien drzewnych

WKNA
PYTY

duktem rolniczym. Konopie jednak sieje si zzewntrz (przegroda 8). Wprzypadku re-
w celu produkcji materiaw izolacyjnych, zygnacji wprzegrodzie 8 zdwuteownikw,
5.2 ZAWARTO ENERGII
WBUDOWANEJ PRZY a soma jest produktem odpadowym i dla- mamy do czynienia zwariantem 9 (ciana
WSPCZYNNIKU PRZENIKANIA
CIEPA U = 0,11W/(mK)
tego energia potrzebna do jej uprawy nie nona zkostek somy), ktry wypada najko-
jest tu uwzgldniona. Gdyby procesy upra- rzystniej, azawarto energii wbudowanej
PEIkWh/m
PEI kWh/m 2
wy zboa dodano do produkcji somy, jej wynosi tu ok. 10% wariantu pierwotnego.
450
Sonstiges
POZOSTAE
zawarto energii wbudowanej byaby po- Naley jednak zauway, e:
400 dobna do przedstawionej tu izolacji Wykres 5.3 dotyczy niczym niezak-
IZOLACJA CIEPLNA
Wrmedmmung zcelulozy. conego fragmentu ciany, bez detali.
350
Konstruktiv
KONSTRUKCJA
Konstrukcje cienne nie skadaj si jed- Jeeli wemiemy je pod uwag, to
300 nak tylko zizolacji. Na wykresie 5.3 przed- wzronie warto PEI.
stawiono zawarto energii wbudowanej Z uwagi na kwesti powstawania grzy-
250
w konwencjonalnych przegrodach w po- bw pleniowych Centrum Budowni-
200 rwnaniu z przegrodami z kostek somy. ctwa Przyjaznego rodowisku (niem.
Punktem wyjciowym tego porwnania jest Zentrum fr Umweltbewustes Bauen
150
ciana z cegie silikatowych, izolowana sty- ZUB) w Kassel ustalio, e przegrod 7
100 ropianem (EPS), pokryta zzewntrz tynkiem mona okreli jako higrotermicznie po-
ywicznym iod rodka tynkiem wapienno- prawn, a wariant 9 jako warunkowo
50
-cementowym (przegroda 1). Energia wbu- dopuszczalny. Konstrukcje przegrd 3
0 dowana jest tu wrwnym stopniu zawarta i4 s odradzane, poniewa wedug obli-
Steinw.
Stroh

8. Leicht Stroh Lehm

Stroh-Lehm
KS SOMY
KLH SOMY

KOSTKI SOMY, TYNK GLINIANY

TYNK GLINIANY
DREWNIANE, CELULOZA

MINERALNA
2. CEGY SILIKATOWE, PYTY Z
DRZEWNEGO
1. CEGY SILIKATOWE,
KS (EPS)

3. CEGY SILIKATOWE,

5. DWUTEOWNIKI

6. DWUTEOWNIKI DREWNIANE,

KOSTKI SOMY, OSB

DREWNO KLEJONE

7. DWUTEOWNIKI DREWNIANE,

8. DWUTEOWNIKI DREWNIANE,

NONE KOSTKI SOMY,

Stroh

Zellulose
KS LDF
EPS

Stroh OSB

wkonstrukcji, jak iwizolacji oraz wniewiel- cze przeprowadzonych przy pomocy

STYROPIAN

kim stopniu w kategorii pozostae, czyli programu WUFI-Bio istnieje due ryzy-
KOSTKI

(KLH), KOSTKI

Leicht
1. WDVS
2. WDVS
3. WDVS

w warstwach tynku. Kiedy zastpimy EPS ko zagrzybienia.

5. Leicht
6.WENA
WKNA

4. 4.WDVS

7. Leicht

9.9. Lasttr.

pytami zwkna drzewnego (przegroda 2),

energochonno izolacji znacznie wzrasta. Podsumowujc, mona stwierdzi, e za-
Zastosowanie kostek somy zamiast pyt stosowanie kostek somy umoliwia znacz-
5.3 ZAWARTO ENERGII
WBUDOWANEJ DLA CIAN z wkna drzewnego zmniejsza radykalnie ne obnienie zawartoci energii
O RNEJ KONSTRUKCJI PRZY
WSPCZYNNIKU PRZENIKANIA
PEI (przegroda 3). Do dalszego zmniejsze- wbudowanej (PEI). Wnioski dotyczce
CIEPA U = 0,11W/(mK) nia PEI prowadzi zastpienie warstwy wariantw 5-8 dotycz take odpowied-
nich konstrukcji dachowych.

34
6. P O D S TAW Y P ROJ E K TOWAN I A KON STRU KCJ I
N O N YC H Z KO S TE K S OMY

6.1 Smuko

Smukoci nazywamy stosunek wyso-
koci ciany do jej gruboci. Jest ona miar
jej odpornoci na wyboczenia. Im wiksza
smuko, tym mniej stabilna bdzie ciana.
W projekcie wstpnym nowych kalifornij-
skich przepisw dotyczcych kostek somy
przyjmuje si dla nonych cian z kostek
somy maksymalny stosunek wysokoci do
gruboci 6:1 [King 2006]. Zmaych kostek
lecych pasko mona uzyska wysoko
0,486 = 2,88 m (minus odksztacenie
powodowane wstpn kompresj ciany). MODU E: STOSUNEK
Elastizittsmodul E:
NAPRENIA DO
Wymiar ten jest wystarczajcy do zastoso- Verhltnis der Spannung
SPOWODOWANEGO
zur resultierenden
ODKSZTACENIA Stauchung
wania w budynkach mieszkalnych itp.
Zmaych kostek kadzionych na rb mona
FF
uzyska wysoko ciany 0,366 = 2,16 m.
Aby osign normaln wysoko po-
mieszczenia mieszkalnego, trzeba w tym AA
wypadku przewidzie cok. Wiksza
smuko jest moliwa, kiedy zastosujemy
dodatkowe elementy usztywniajce.

NAPRENIE WYNIKA
ergibtZsich
WIELKOCI
6.2 Odksztacenia liniowe Die Spannung
SIY F [kN] DZIAAJCEJ
aus der
KraftNAF [kN], die auf die Flche
POWIERZCHNI A [m]
A [m2]
wirkt
Podczas obcienia elementu budowlane- ciany maj wikszy modu odksztacal-
go nastpuje jego deformacja, odksztacenie. noci ni pojedyncze kostki, poniewa FF
Miar sprystoci materiau (czyli jego od- kostki wcianie poddane obcieniu wza-
pornoci na odksztacenie) jest modu od- jemnie sobie przeszkadzaj wzmianach ich L
ksztacalnoci liniowej E [kN/m], ktry jest dugoci. Tabela 6.1 przedstawia wartoci
stosunkiem powodowanego obcieniem moduu E kostek somy i cian z nich
LL00
naprenia [kN/m] do odksztacenia [m], wykonanych.
patrz rys. 6.1. Im materia posiada wikszy Zrys. 6.3, 6.4 oraz ztabeli 6.1 wynika, e: ODKSZTACENIE
Die VerformungWYLICZA
errechnetSI ZE
sich
modu E, tym ciana jest sztywniejsza. Kostki pooone na rb s sztywniejsze ZMIANY
aus derWYSOKOCI
Verkrzung LL[m]
[m]
W PORWNANIU DO POPRZEDNIEJ
Modu odksztacalnoci liniowej dla kostek ni pooone na pasko. bezogen auf die ursprngliche
WYSOKOCI ELEMENTU
Bauteilhhe L0 [m]
somy zaley przede wszystkim od ich Kostki wielkowymiarowe s sztywniej- BUDOWLANEGO [m]

gstoci iuoenia odyg. Im wiksza gsto
kostek, tym modu E wikszy. Kostki ukada-
ne na pasko (wstosownym miejscu budowli)
wykazuj mniejszy modu E ni pooone na
rb, por. rys. 6.2. W pasko
lecej kostce odygi le jak rury, jedna
na drugiej, i przy obcieniu ulegaj spasz-
czeniu. Wpooeniu na rb odygi stoj, s
dziki temu mocniejsze, ale maj skonno
do wyboczenia.
ciany z kostek somy wykazuj wyszy
modu odksztacalnoci ni pojedyncze
sze ni mae. 6.1 MODU ODKSZTACALNOCI
Kostki utwierdzone s sztywniejsze, ni LINIOWEJ, NAPRENIE,
ODKSZTACENIE
nieutwierdzone, poniewa dziki zamo- (ZAADAPTOWANE Z [KRICK 2008])
cowaniu bocznemu poprzeczne od-
ksztacenie jest utrudnione. Ten sam
wniosek dotyczy kostek zabudowanych
wcianach.
Elementy cienne z maych kostek s 2 3 4
sztywniejsze, ni pojedyncze mae kostki.
Powodem tego jest wzajemne przeszka-
dzanie sobie w poprzecznych odkszta-
ceniach. Efekt ten jest wikszy, ni to flach liegend
UOENIE NA PASK
hochkant

kostki. Wielkowymiarowe kostki cechuje stwierdzono podczas badania utwier-

wyszy modu odksztacalnoci ni mae
(por. rys. 6.3). Kiedy kostki s otynkowane,
zwiksza si znacznie modu E. Przy tym
decydujce znaczenie ma miejsce, w ktrym
oddziauj siy. Oddziaywanie obcie
bezporednio na tynk powoduje wysz
warto moduu E, ni kiedy sia dziaa po-
przez kostki.
dzonych bocznie maych kostek. 2 3
3 4
4 55
Otynkowane mae kostki somy i otyn-
kowane ciany zmaych kostek wykazu-
j o wiele wiksz sztywno, ni te
same elementy, ale nieotynkowane.
flach liegend hochkant liegend
UOENIE NA RB
6.2 ZACHOWANIE SI KOSTEK
POOONYCH NA PASKO I NA RB
POD OBCIENIEM [KRICK 2008]

35
 MATERIA (W PRZYPADKU SOMY - PSZENICA)
GSTO MODU E Tynk ma znaczny wpyw na sztywno,
[kg/m] [kN/m]
a co za tym idzie, take na zdolno do
MAE KOSTKI, NA PASKO 1121 2581
MAE KOSTKI, NA PASKO (UTWIERDZONE) 1071 3122 przenoszenia obcie ciany, co wyranie
MAE KOSTKI, NA RB 1091 2561
pokazuje porwnanie krzywych na rys. 6.3
MAE KOSTKI, NA RB (UTWIERDZONE) 991 3752 i 6.4. Podczas gdy nieotynkowana ciana
MAE KOSTKI, STOJCO 981 1692 z kadzionych na rb maych kostek przy
DUE KOSTKI, NA PASKO 124 750 3 obcieniu 40 kN/m wykazuje odkszta-
DUE KOSTKI, NA RB 1101 8212 cenie 9%, to taka sama ciana obciona
MAE KOSTKI, NA PASKO, OTYNKOWANE, OBCIONE BEZPOREDNIO 106 1
54862 porednio*, ale otynkowana wykazuje od-
MAE KOSTKI, NA PASKO, OTYNKOWANE, OBCIONE POREDNIO 112 1
9112 ksztacenie jedynie ook. 0,5%. Przy obci-
MAE KOSTKI, NA RB, OTYNKOWANE, OBCIONE BEZPOREDNIO 93 1
74182 eniu bezporednim, kiedy ciar spoczywa
MAE KOSTKI, NA RB, OTYNKOWANE, OBCIONE POREDNIO 841 12402 take bezporednio na tynku, odksztace-
ELEMENT CIENNY Z MAYCH KOSTEK, NA PASKO 951 4172 nie jest jeszcze mniejsze, co uwidaczniaj
CIANA Z MAYCH KOSTEK, NA RB 98 1
6612 testy pojedynczych kostek. Porednio
CIANA OTYNKOWANA Z MAYCH KOSTEK, NA RB BRAK 29000 obciona, otynkowana, pasko leca
DANYCH - 89000 4
BRAK kostka somy przy nacisku 30 kN/m od-
CIANA OTYNKOWANA Z DUYCH KOSTEK, NA PASKO 49003
DANYCH
ksztaca si o ok. 3,7%, a przy obcieniu
DLA PORWNANIA [LPPE 2006]
BETON 30 106
ELAZO 210 106 *W tym rozdziale sformuowania obcienie
DREWNO (WIERK) 10 106 bezporednie iporednie s skrtami mylowymi iod-
TWARDE PVC 3,5 106 nosz si do warstw tynku. Obcienie bezporednie
WARTOCI Z RNYCH RDE S TYLKO WARUNKOWO PORWNYWALNE. 1 : GSTO
oznacza sytuacj, w ktrej wieniec przekazuje
W STANIE SUCHYM, 2 : [KRICK 2008], +/- 20%, DANE DOTYCZ WARTOCI NAPRENIA DO obcienie bezporednio zarwno na kostki somy,
40 kN/m, 3 : [DANIELEWICZ, REINSCHMIDT 2008] PRZY 40-60 kN/m, 4 : [GRANDSEART 1999] jak ina tynk. Obcienie porednie oznacza sytuacj,
w ktrej wieniec przekazuje obcienie tylko na
TABELA 6.1 MODUY ODKSZTACALNOCI LINIOWEJ kostki.
KOSTEK SOMY I ELEMENTW CIENNYCH Z KOSTEK
(RDA: PATRZ W DOLE TABELI)

Spannung s [kN/m
NAPRENIE [kN/m]
2
]
40 6.3 WYKRES NAPRE IODKSZTACE
EK 3 d
,T SeKn ZABLOKOWANYCH NA KOCACH ELEMENTW
eOnSkg/m
3

35 g/
m lKl
a 5 Pli
eAg CIENNYCH** ZRNYCH KOSTEK ORAZ KOSTEK
k bH cAh
/8m nC 9m
leYi tgr / flNa POJEDYNCZYCH WRNYCH POZYCJACH (PATRZ
ktgr9
3

8 t s KAnd9,5 k llTe
nK,A kg
/m
30 d9, an aZuM e a S / m
0 6 OPIS NA WYKRESIE). PODANA GSTO DOTYCZY
,en k 3 dA g , rbO 6ktr
g1
ieBg ch m anN lieSK dAeK 1d0, STANU SUCHEGO. POJEDYNCZE KOSTKI BYY TAKE
tRl ho kg//m WIAacPhA ua ,gen
An A, g CflA DU
Q lBi e ZABLOKOWANE NA KOCACH. KRZYWE
25 kNa eKn 3k N nRt
SalTl 1003 hNkAa
3
EcKh KoAc g/gm/m CHARAKTERYSTYCZNE DLA POJEDYNCZYCH KOSTEK
ShTo KerOb , 1tr S,Th 50k5 k
O, A d lOen 1 01 S WARTOCIAMI REDNIMI ZCO NAJMNIEJ
20 Kn
Halle
a Bd
Uu n inAbaKl Ot,r
YnCb DQ AegRe KMleA eAndS,K 3 TESTW (OPRCZ PROSTOPADOCIENNYCH
Alei Nli lAiePg
c h
N NA PASKO). KRZYWE, ZUWAGI NA TAKIE SAME
MK , fKlaA
15 Zs
au lenST ALBO PODOBNE UKADY TESTW, S
N dA inAbaKl O m
3
A
Ia n K
M l e
A 8 kg/ PORWNYWALNE (OPRCZ DUYCH KOSTEK
CW e n9 d8 , kgtr/9m
10 anJ tC s tOe,h NA PASK). WSZYSTKIE DANE Z[KRICK 2008],
hocShTkO OPRCZ DUYCH KOSTEK NA PASK,
ballOen S,TKA
MA A K
Klein TE DANE Z[SCHMIDT 2003].
5
ODKSZTACENIE [%]
Stauchung e [%]
0
0 2 4 6 8 10 12

NAPRENIE [kN/m]
Spannung s [kN/m 2
]
40 6.4 WYKRES NAPRE I ODKSZTACE
Wand ausZ verputzten,
CIANA OTYNKOWANYCH flach liegenden
MAYCHKleinballen,
KOSTEK ZABLOKOWANEGO NA KOCACH ELEMENTU
indirekt
NA belastet,
PASK, tr = 97 kg/m
POREDNIO 3
OBCIONA, 97 KG/M CIENNEGO Z MAYCH KOSTEK NA PASKO, Z
35 TYNKIEM GLINIANYM, ORAZ ZABLOKOWANYCH NA
et,
ast
kt

bel KOCACH, OTYNKOWANYCH, MAYCH KOSTEK

kgk/g/ 3d, dire

CI93 k end,

30 k t
3

LECYCH NA PASKO I NA RB PRZY BEZPOREDNIM

Bd, ire /m
N/Em
,

R,in 4 kg I POREDNIM OBCIENIU. PODANA GSTO

, g

NeAnd 8
Og
eItO, RnBt lie
en

g
mm

E ,
,tr=1 ch liegK,

25 Cli E
e 3
DOTYCZY STANU SUCHEGO. KRZYWE
ant O/Nm
S

E stet,
, Lhk I4kg
e f A PA

CHARAKTERYSTYCZNE DLA POJEDYNCZYCH KOSTEK

Rela t , NcAhka

KoI c BC beOla,
OtrB=

T h 8 ktSK
01606

S
n , O = d ire
A / m S WARTOCIAMI REDNIMI Z CO NAJMNIEJ 2
20 aKllOe IO tr d,NinA Pm3112 kg
la

nK, Iho

egeCnE N
inbRa TKI N

inEb EDN TESTW. KRZYWE Z UWAGI NA TAKIE SAME UKADY

etN, EnN,IO

lAe li k g
E /,
M
K R h
laIc, L E 2
kg/m EDsN

1O
PO enS,TfK trB=CI1 TESTW S PORWNYWALNE. DANE Z [KRICK 2008],
PkOt b eT
EllD

allO
BdEirZe bKaOllS

15
BEKZ E KOS

Eb K NIO O
KleAin OPRCZ CIANY, TE DANE Z [ZHANG/FAINE 2002].

M D
stO

RE
PO
PO

KAlein
E
CeIla
OBb le

10
MA

93

**Stanowisko,
M

na ktrym badano ciany none

5 zkostek somy, skadao si zramy drewnianej, bloku-
OBCIENIE jcej moliwo wyduania si ciany za co wbu-
ODKSZTACENIE [%] BEZPOREDNIE
Stauchung e [%]
0
POREDNIE
dynku odpowiada odpowiednia konstrukcja
0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 naronikw (por. rys.12.28).

36
bezporednim jedynie 0,3%. Wpyw ob- ODKSZTACENIE
Stauchung G [%] [%]
13
cienia czciowego* na zachowanie cia- Flach liegend,
LECA 20 kN/m,
NA PASKO, 9191kg/m
20 kN/m, kg/m
12
ny pod obcieniem bdzie omwiony
11
wrozdziale 6.5. Testy przeprowadzane na Hochkant
LECA liegend,
NA RB, 40 kN/m,
40 kN/m, 103 kg/m103 kg/m
10
maych kostkach obcionych 40 kN/m 9
wykazay, e po ich odcieniu w cigu 8
kilku minut wracay do 70-80% wysokoci 7
pierwotnej. Kompresja wyniosa zatem 20- 6
Hochkant
LECA liegend,
NA RB, 20 kN/m
20 kN/m, , 103
103 kg/m kg/m
30%. Mona wic mwi, e obcione 5
kostki somy ulegaj czciowej deformacji 4
plastycznej [Krick 2008]. Rezultatem bya 3
wiksza sztywno przy ponownym obci- 2
eniu. Dlatego przy budowie cian nonych 1
CZAS [DNI]
Zeit [Tage]
suszne jest stosowanie kostek uprzednio 0
dodatkowo skompresowanych. 0 5 10 15 20 25 30
6.5 ZJAWISKO PEZANIA TEST MAEJ KOSTKI
LECEJ NA PASKO I NA RB, PRZY NAPRENIU
40 I 20 kN/m [KRICK 2008]

*Naley przez to rozumie obcienie przekazy-

wane tylko na cz powierzchni grnej ciany.

6.3 Pezanie

Materia budowlany reaguje na obcie- wykazuj mae znieksztacenia poczt-

nie najpierw przez natychmiastow defor-
macj, odksztacenie liniowe. Jeeli
obcienie jest stae, to nastpuje dalsze
odksztacenie materia ulega pezaniu.
Rys. 6.5 przedstawia cakowite odkszta-
cenie maych kostek somy od pocztku,
a do 30 dnia obcienia. Odksztacenie
cakowite skada si z odksztacenia
pocztkowego, ktre powstaje bezpored-
nio po pooeniu ciaru, oraz z pezania.
Przedstawione testy dotycz pojedyn-
czych kostek zablokowanych na kocach.
Jak udowodniono, elementy cienne
kowe i przypuszczalnie take mae de-
formacje pezania.
Wedug Smitha, wcianach nieotynko-
wanych z ukadanych na pasko kostek
pezanie koczy si po 15 tygodniach,
azukadanych na rb po ok. 44 tygo-
dniach [Smith 2003]. Przy duych kost-
kach pezanie koczysi prawdopodobnie
szybciej dziki ich wikszej gstoci.
Kiedy po obcieniu prbki utrzyma
si jej stae odksztacenie, nastpuje w
niej spadek napre, zwany te
relaksacj.

6.4 Relaksacja napre

NAPRENIE
RestspannungSZCZTKOWE
R [%] [%]
100
ciany none budynku z kostek somy
ulegaj odksztaceniu po obcieniu ich da- 90

chem. Tak dzieje si te wtedy, kiedy zwik- 80

sza si obcienie np. podczas opadw 70
niegu. Aby temu przeciwdziaa, poddaje
60
si ciany none spraniu wstpnemu (pre-
50
kompresji), tj. antycypuje si osiadanie pod 6.6 SPADEK NAPRENIA
wpywem duego obcienia. Naprenie 40 W CIANACH Z UOONYCH
NA PASK MAYCH KOSTEK
wstpne zuwagi na relaksacj musi by wy- 30 PRZY GSTOCI W STANIE SUCHYM
95 kg/m ORAZ PRZY NAPRENIU
sze od najwikszego przewidywanego ob- 20
CZASt [Tage]
Zeit T [DNI]
POCZTKOWYM 40 kN/m
cienia. Testy wykazay, e relaksacja przy 0 5 10 15 20 25 [KRICK 2008].

37

11
22
6.7 ZACHOWYWANIE SI KOSTEK Relaksacja bya ook. 8% wiksza ni zmie-
NA PASK I NA RB PRZY
PRZEKAZYWANIU OBCIE
NA CZ ICH POWIERZCHNI szerokoci.
[KRICK 2008]
38
napreniu pocztkowym 40 kN/m wcia-
nach nonych zpasko pooonych maych
kostek wynosi ok. 50% po 25 dniach [Krick
2008] (por. rys. 6.6).
Wedug ustale Danielewicza i Rein-
schmidta wcianach zduych kostek ogru-
boci 85 cm przy napreniu pocztkowym
120 kN/m nastpi spadek naprenia do ok.
46% po 30 dniach. Relaksacja bya praktycz-
nie zakoczona po 6 tygodniach.
Przewidujc relaksacj w cianach no-
nych, naley je podda odpowiednio dobra-
nemu, wyszemu spreniu wstpnemu. Na
budowie nie jest atwo wykona odpowied-
nie sprenie. Poza tym do pomiaru spre-
nia niezbdne s specjalne urzdzenia
miernicze. Dlatego, jako punkt wyjcia nale-
y przyjmowa odksztacenie, ktre jest
atwe do zmierzenia.
Wpraktyce rozsdne jest tak dugie obci-
anie cian caym ciarem dachu, a
6.5 Przekazywanie obcie na cz ciany
W konstrukcjach z kostek somy grne
zamknicie ciany stanowi wieniec. Szcze-
glnie wbudynkach zkostek wielkowymia-
rowych wieniec moe spowodowa
znaczny wzrost kosztw. Mona je zmniej-
szy, jeeli belka wieczca nie obejmie
caej szerokoci ciany. Wbadaniach ([Krick
2008], [Danielewicz/Reinschmidt 2007])
sprawdzono, jak przekazywanie obcie
na cz ciany oddziauje na relacj napr- zywane obcienie jest ewidentnie lepiej
enie-odksztacenie i na relaksacj
napre.
Krick stwierdzi, e dla pasko pooo-
nych maych kostek, kiedy obcienie prze-
kazywane jest na 42% ich szerokoci
(=20 cm), modu odksztacalnoci liniowej E
zmniejsza si ook. 20%. Wpyw obcienia
tylko czci ciany nie by istotny dla relak-
2 Danielewicz i Reinschmidt,
sacji napre.
podczas bada pasko pooonych duych
kostek, przy obcieniu 43% (=51 cm) ich
szerokoci, osignli podobne wyniki.
Krick zaobserwowa rwnie, e przy
maych kostkach kadzionych na rb,
przekazanie obcie na 56% (=20 cm) ich
szerokoci zmniejsza modu E o ok. 60 %.
rzona dla kostek obcionych na caej
osiadanie ustanie. Kiedy to nastpi, naley
przy spraniu wstpnym uwzgldni tylko
obcienia niegiem.
Inn moliwoci jest wielokrotne powta-
rzanie sprania wstpnego. Dziki temu do
prekompresji bd potrzebne znacznie
mniejsze siy. Taka metoda jest wprawdzie
poparta praktyk, ale jeszcze nie zostaa
zbadana naukowo. Wskazwki na ten temat
znajduj si wrozdziale 18.
Naley jeszcze zwrci uwag, e powy-
sze informacje dotycz maych kostek. Due
kostki s sprasowane mocniej i wykazuj
korzystniejsze parametry odksztacania oraz
ewentualnego pezania irelaksacji.
Winnych czciach wiata bierze si pod
uwag, e tynk poczony zkostkami somy
przejmuje znaczn cz obcienia. Jest to
udowodnione poprzez testy obcieniowe,
ale w Niemczech uwzgldnianie tego faktu
nie jest dopuszczone w obliczeniach.
Wyniki pokazuj, e modu odksztacal-
noci liniowej kostek somy obcionych
na czci powierzchni jest niszy ni
dla kostek obcionych na caej powierzch-
ni, niezalenie od uoenia odyg. Zjawisko
to jest bardziej widoczne dla kostek
kadzionych na rb ni dla pooonych
na pasko.
W kostkach lecych na pasko, przeka-
rozoone (1 na rys. 6.7) ni w kostkach
lecych na rb (2 na rys. 6.7). Wcianach
efekt mniejszego moduu E ma znaczenie
tylko dla grnej warstwy kostek (uwaga
dotyczy kostek uoonych na pasko). Przy
budowie cian z kostek na rb zaleca si
przekazywanie obcie na ca
powierzchni.
6.6 Deformacja cian przy obcieniach poziomych

Obcienia horyzontalne wystpuj wwy- a dla tynku wapienno-cementowego

niku dziaania wiatru imusz by poprzez nawet 6,6 kN/m, patrz tabela 6.2.
usztywnienia przekazywane do fundamen- Wyniki bada [Krick 2008], dotyczcych
tw. W budynku murowanym ciana jest cian o wysokoci 2 m z maych kostek
wystarczajco odporna na dziaanie obci- uoonych na pasko, przedstawiono na rys.
e poziomych. W lekkich konstrukcjach 6.8. Okazao si, e nieotynkowana ciana
drewnianych usztywnieniami s przektne wstpnie sprona (40 kN/m) odksztacia
deskowania, zastrzay, miecze, pyty albo si o 180 mm przy obcieniu jej grnej
stenia ztam stalowych. partii 5 kN, a ciana otynkowana w tych
Otynkowane ciany zkostek somy lepiej samych warunkach, ale obciona 15 kN,
przejmuj obcienia poziome wynikajce tylko o6 mm.
z dziaania wiatru ni nieotynkowane.
SIA POZIOMA F H[kN]
Horizontalkraft [kN]
Poniewa w Niemczech nie mona bra 25
pod uwag tynku wobliczeniach konstruk- CIANAVerputzte
OTYNKOWANAWand Zaus
MAYCH KOSTEK
flach liegenden
NA PASKO, 104kg/m,
Kleinballen, ODLEGO
104 kg/m 3
, Weg W mm
in mm
cyjnych, naley wszystkie konstrukcje tr

20
budynkw z kostek somy wzmacnia
dodatkowymi usztywnieniami, tak samo
jak lekkie konstrukcje drewniane. 15
Nowe przepisy California Straw-Bale-Buil-
ding Code zezwalaj na traktowanie tynku 10
jako elementu konstrukcyjnego, zalenie
od jego rodzaju izbrojenia.
5
Przy zastosowaniu tynku glinianego nie- Unverputzte Wand
ciana nieotynkowana
6.8 ODKSZTACENIA CIAN PODCZAS
zbrojonego, dopuszczalne jest przykadowo a. fl.lieg.
z maych Kleinballen
kostek na pasko,
TESTW OBCIENIA POZIOMEGO
92
92kg/m,
kg/modlego
3
, Weg inw cm
cm
obcienie poziome 1,5 kN/m, przy tynku 0 (DEFORMACJE CIANY OTYNKOWANEJ
0 5 10 15 20 PODANO W mm, A NIEOTYNKOWANEJ
zbrojonym plastikow siatk 2,6 kN/m, WegODLEGO
[mm, cm] [mm, cm] W cm) [KRICK 2008]

NAPRENIA
TYNK ZBROJENIE
STYCZNE [kN/m]
BRAK 1,5

GLINIANY SIATKA KONOPNA, WIELKO OCZKA 8 cm 1,8

SIATKA POLIPROPYLENOWA, WIELKO OCZKA 5 cm 2,6

SIATKA DRUCIANA 3,0

WAPIENNY ZBROJENIE DO WYLEWEK (DRUT GRUBOCI 2 mm,
3,6
WIELKO OCZKA 5 cm)

SIATKA DRUCIANA 5,8

WAPIENNO-
CEMENTOWY ZBROJENIE DO WYLEWEK (DRUT GRUBOCI 2 mm, 6,6
WIELKO OCZKA 5 cm)
SIATKA DRUCIANA 5,8 TABELA 6.2
CEMENTOWY ZBROJENIE DO WYLEWEK (DRUT GRUBOCI 2 mm, DOPUSZCZALNE NAPRENIA
8,8 CALIFORNIA BUILDING CODE (SKRT)
WIELKO OCZKA 5 cm) WEDUG [KING 2006]

6.7 Odporno na trzsienie ziemi

Budowle zkostek somy, zuwagi na ich dostarczony przez organizacj Pakistan

du elastyczno, bardzo dobrze nadaj
si do wznoszenia wterenach, w ktrych
wystpuj trzsienia ziemi. Na Uniwersy-
tecie Nevada w Reno poddano testowi
w penej skali, na dwuosiowym stole sej-
smicznym, prototyp taniego domu
Straw Bale and Appropriate Building. Budy-
nek o wymiarach 3,5x3,5 m ze cianami
nonymi z kostek przetrwa ekstremalne
przypieszenie 0,82 g.
Wicej na ten temat patrz:
www.nees.unr.edu/projects/straw-house

39
7. D O MY PA SY W N E IZOLOWAN E KOS TKAMI S OMY

Dom pasywny to budynek, ktrego roczne ram okiennych iszczeglnie dobrego oszkle-
zapotrzebowanie na energi ciepln wynosi nia, moliwe jest osignicie standardu
maksimum 15 kWh/(ma), co odpowiada domu pasywnego bez dodatkowej izolacji
mniej wicej 1,5 l oleju opaowego na 1 m po zewntrznej stronie kostek somy. Most-
jego powierzchni rocznie. Tak niskie zapo- kw termicznych w domach pasywnych
trzebowanie na ciepo osiga si poprzez naley unika w moliwie najwyszym
doskona izolacj, zastosowanie wysokiej stopniu. Dlatego duo uwagi naley powi-
jakoci okien z potrjnymi szybami, brak ci pooeniu i ksztatowi wieca, progom,
mostkw termicznych, dobr szczelno supom ipoczeniom ze stropem.
budynku oraz dziki odzyskowi ciepa zwen- Wysoka szczelno powietrzna jest wa-
tylacji. Przy tak niskim zapotrzebowaniu, runkiem poprawnego dziaania wentylacji
niewielk ilo niezbdnego ciepa mona zodzyskiem ciepa. Wedug zasad fizyki bu-
dostarczy za pomoc wentylacji mechanicz- dowli szczelna powierzchnia powinna znaj-
nej, razem zpodgrzewanym wieym powie- dowa si po wewntrznej stronie izolacji
trzem, ktrego dostarczenie i tak jest cieplnej. Jeli to tynk gliniany ma tworzy
konieczne ze wzgldw higienicznych. Wten powierzchni szczeln, to naley go zbroi
MAE KOSTKI,HL
Kleinballen, NA
RB
mitZberdmmung
DODATKOW sposb zbdny staje si dodatkowy system tak, aby nie powstaway rysy przechodzce
IZOLACJ
- Lehmputz, 5 cm
ZEWNTRZN
rozprowadzania ciepa. Powstae oszczd- przez ca jego grubo. Kolejn moliwoci
- Stroh HL, 36 cm noci mona zainwestowa wjako izolacji jest zastosowanie folii, membran lub te pyt,
tynk gliniany, 5 cm
- Holzweichfaserpl.,
kostki somy, 36 cm
termicznej przegrd zewntrznych. ktrych czenia bd klejone. Ze szczegln
10 cm
pyty z wkna 2 cm
- Lehmputz, Budowa domw pasywnych jest ook. 5-8% starannoci naley projektowa i wykony-
-drzewnego,
Schalung10 cm drosza ni wznoszenie budynkw konwen- wa miejsca styku rnych materiaw.
tynk gliniany, 2 cm
deskowanie cjonalnych*. Dodatkowe koszty amortyzuj Systemy wentylacyjne zodzyskiem ciepa
wentylowane
51 cm
51 cm si jednak przez oszczdzanie energii wcigu s centraln czci skadow koncepcji
caej dugoci ycia domu. Zaleca si, aby pa- domu pasywnego. W wymienniku ciepa
DUE KOSTKI,
Groballen, HL sywne budynki mieszkalne miay wspczyn- (typu powietrze-powietrze) zimne powietrze
NA RB
- Lehmputz, 5 cm nik przenikania ciepa dla cian zewntrznych nawiewane zzewntrz przejmuje ciepo ze
- Stroh
tynk HL, 50
gliniany, cm
5 cm nie gorszy ni UAW = 0,15 W/(mK). Wprzy- zuytego, wywiewanego powietrza, bez mie-
- Lehmputz,
kostki 2 cm
somy, 50 cm
tynk gliniany, 2 cm
- Schalung padku domw jednorodzinnych wolnostoj- szania si z nim. Ruch strumieni powietrza
deskowanie cych warto ta jednak zreguy nie wystarcza, napdzaj wentylatory. Praca wentylatorw
wentylowane
aby osign roczne zapotrzebowanie na (zakadajc prawidowe ich rozmieszczenie
energi ciepln poniej wartoci granicznej iwysokiej jakoci komponenty) zuywa tylko
15 kWh/(ma). Dlatego zaleca si tu warto uamek energii, wporwnaniu do iloci ener-
57 cm
57 cm U= 0,11 W/(mK) lub lepsz, por. np. [Feist gii zaoszczdzonej dziki odzyskowi ciepa.
2001]. Tak niskie wartoci wspczynnika Filtry chronice wentylacj przed zanieczysz-
DUE KOSTKI,
Groballen, FL U s osigalne przy zastosowaniu kostek czeniem naley co roku wymienia. Filtry s
NA PASKO
- Lehmputz, somy kadzionych na rb albo na pasko, korzystne dla alergikw, poniewa wychwy-
5 cmgliniany,
tynk ogruboci co najmniej 50 cm iwspczynniku tuj kurz i pyki.
- 5Stroh
cm FL,
kostki
70 cm*somy,
przewodnoci cieplnej = 0,052 W/(mK). Przy Jak pokazuj niektre przykady wrozdzia-
- 70 cm 1
Lehmputz, uyciu maych kostek niezbdna jest dodat- le 22, budownictwo zkostek somy, zjego
tynk gliniany, 2 cm
2 cm
deskowanie kowa izolacja (ktra wedug wspomnianej niskim poziomem energii wbudowanej,
- Schalung
wentylowane
* nchstes b- niemieckiej aprobaty technicznej i tak jest mona czy zkoncepcj domu pasywnego
1
liches Ballen-
najbliszy podobny zalecana). Rysunek 7.1 przedstawia trzy ozminimalizowanym zapotrzebowaniu na
ma: 80 cm
rozmiar kostek
to 80cm
przykady konstrukcji ciennych z izolacj energi ciepln, tworzc budynki wygodne
77 cm
77 cm
z kostek somy, nadajcych si do zastoso- dla mieszkacw izgodne zide zrwnowa-
Passivhaus geeignete Wandaufbauten wania w domach pasywnych. W wielu onego rozwoju. Wicej na temat domw
mit Strohballendmmung, wypadkach, dziki zastosowaniu wskich pasywnych patrz [Feist 2001]. Obszerne
7.1 UKADY WARSTW W 2CIANACH
U = 0,11
IZOLOWANYCH W/(m K)SOMY
KOSTKAMI
ODPOWIEDNIE DLA DOMW
informacje s zamieszczone na stronie
PASYWNYCH (U=0,11 W/(M2K) *Dane te dotycz rynku niemieckiego www.passiv.de.

40
8. SYS T E M Y KO NS TRU KCJ I CI AN

8.1 Definicje i techniki budowania

Wrd cian z kostek somy wystpuj
dwa zasadniczo rnice si systemy
konstrukcyjne:
Nona technika budowania*, w literatu-
rze bywa nazywana technik Nebraska,
poniewa powstaa w tym stanie USA
pod koniec XIX wieku. Wjzyku angiel-
skim uywa si obecnie gwnie okre-
lenia loadbearing. W tej konstrukcji Wroku 1982, Kanadyjczyk Louis Gagn
kostki somy przenosz obcienia da-
chu i, ewentualnie, stropw.
W nienonej technice budowania (ang.
non-loadbearing albo in-fill bale walls) do-
datkowy system nony przejmuje obci-
enia dachowe istabilizuje cian. Kostki
somy nie peni tu funkcji statycznych,
su jedynie do wypenienia przestrzeni
midzy elementami konstrukcji ijako izo-
lacja termiczna. Dodatkowy system nony
jest przewanie wykonany z drewna,
w formie ram albo szkieletu. Inne moli-
woci to konstrukcje zprefabrykowanych Hybrydow technik budowania mona
pyt drewnianych, z drewna klejonego
warstwowo albo zbali. Tutaj kostki somy
znajduj si przed konstrukcj non, wy-
konan z masywnego drewna. Podobny
system znajduje zastosowanie przy ter-
momodernizacji starych budynkw, kiedy
kostki somy ukada si jako dodatkow
warstw istniejcej ciany.
Mona take wypenia kostkami somy 1
7
szkielety elbetowe albo stalowe. W ta-
kim wypadku naley jednak zwrci 1 12 2
szczegln uwag na problem mostkw
3 6
termicznych i zwikszone przez to nie-
bezpieczestwo szkd budowlanych. 88
opracowa nony system cienny (ang. 44
mortared-bale matrix system), ktry wlite- 99 5
raturze okrela si mianem techniki Gagn.
W tej technice kostki ukada si niczym NONE ZASTOSOWANIE KOSTEK
Lasttragende
W CIANIE Strohballenwand
cegy na zaprawie cementowej, bez prze- SOMY
1. Tynk
1. gliniany
Lehmputz 6.6.
Szpile mocujce
Ballenngel
wizania. Szkielet tworz tu wic pozio- 2. Tynk
2. gliniany
Lehmfeinputz kostki
7. Spannband
warstwa wykoczeniowa 7. Tama
me ipionowe spoiny, ktre wcaoci albo 3. Kalkputz
3. Tynk wapienny
8. Strohballen
dociskowa
4. Putzarmierung 8.9. Ringanker
Kostki somy
czciowo przejmuj funkcje statyczne. 4. Zbrojenie tynku
5. Fundamentanker
5. Kotwa fundamentowa 9. Wieniec
Jednak zuwagi na powstajce mostki ter-
miczne konstrukcja ta nie przyja si sze-
rzej. Nie jest ona godna polecenia idlate-
go te nie bdzie tu szerzej omawiana.
nazwa kombinacj elementw nonego 4 5
i nienonego zastosowania somy. Tutaj
ciana zkostek somy przenosi tylko cz 1 3 6
2
8.1 SZKICE DOT. ZASADY NONEGO
I NIENONEGO ZASTOSOWANIA
KOSTEK SOMY W CIANACH

8.2 SPIRAL HOUSE, IRLANDIA 2002

*W oryginale lasttragende Bauweise. Dla utrzy-
(PROJEKT: NORITA CLESHAM) Nicht lasttragende
NIENONE ZASTOSOWANIE Strohballenwand
KOSTEK
mania spjnoci tekstu zastosowano bezporednie
tumaczenie, ktre naley rozumie jako swego 1. Stlpschalung
SOMY W CIANIE 4. Strohballen
8.3 DOM O CIANACH NONYCH
rodzaju skrt mylowy od zastosowanie kostek 2. Lattungna nakadk 5.
1. Deskowanie 4. Stegtrger
Kostki somy
Z KOSTEK SOMY KOO TREWIRU 2. aty 5. Sup dwuteowy
3. Weichfaserplatte 6. OSB-Platte
somy w sposb przenoszcy obcienia. 2002-2005 (PROJEKT: PETER WEBER) 3. Pyta z wkna drzewnego 6. Pyta OSB

8.2 8.3

41

8.4 DOM MIESZKALNY W DISENTIS,
SZWAJCARIA 2002
(PROJEKT: WERNER SCHMIDT)
8.5 PREKOMPRESJA CIAN NONYCH
Z KOSTEK SOMY WEDUG
[STEEN ET AL. 1994]
Gewindestangen
PRTY GWINTOWANE,im Abstand
ROZSTAW
OK.von
180ca.
CM, ODSTP
180 cm, Abstand von
DO NARONIKW: MAKS. 90 CM
den Ecken: max. 90 cm
PO 2 PRTY STALOWE NApro Ballen
ZAKOTWIONE
42
8.2 ciany none z kostek somy
ciany z uoonych warstwami kostek
somy, ktre przenosz ciar dachu albo
stropu na fundament bez pomocy dodatko-
wych podpr, fascynuj zuwagi na pozorn
prostot konstrukcji i zwizany z ni niski
koszt materiaw. Dlatego te rozpo-
wszechniy si szybko, wraz z wprowadze-
niem pras do somy w USA w kocu XIX
wieku (por. rozdz. 2.1).
Dzisiaj rwnie mona udowodni, e
wokrelonych przypadkach daj one korzy-
ci w postaci oszczdnoci czasu i pienidzy.
Problemami s: podwyszona zaleno re-
alizacji od pogody, ograniczenie wielkoci
budynku ze wzgldu na zachowywanie si
NADPROE OKIENNE /
Tr-/Fenstersturz
DRZWIOWE
Ringanker
WIENIEC
2 Eisenstangen
KOSTK
im Fundament
verankert
W FUNDAMENCIE
obcie, reszt przejmuje dodatkowy
element nony. Liczne budowle, w litera-
turze okrelane jako budynki o konstrukcji
nonej z kostek somy, s, dokadnie rzecz
ujmujc, konstrukcjami hybrydowymi.
Przykadowo w budynku Spiral House
(rozdz. 22.16, zdjcie 8.2) centralny komin
przejmuje cz obcienia dachu i stro-
pu. W budynkach Petera Webera wTre-
wirze (zdjcie 8.3) oraz Wernera Schmid-
ta wDissintis (zdjcie 8.4) cz obcie
przenosz konstrukcje oszklonych, pou-
dniowych fasad. Aby zapobiec pniej-
szym szkodom, naley przy planowaniu
takich budynkw bra pod uwag od-
mienne zachowanie rnicych si syste-
mw nonych przy osiadaniu .
somy pod obcieniem, atake, szczeglnie
w Niemczech, uzyskanie pozwolenia na
budow. Budynki okonstrukcji nonej zko-
stek somy uzyskiway je dotychczas
w Niemczech jako tzw. pojedyncze przy-
padki. Inne zasady obowizuj np. wSzwaj-
carii, wAustrii iTyrolu Poudniowym. Tam
powstay, z urzdowym pozwoleniem,
obiekty nawet trzykondygnacyjne o cia-
nach nonych z kostek somy (por. rozdz.
22.14 i22.15).
Ograniczenia projektowe wynikaj zzale-
canej maksymalnej smukoci cian (ich gru-
bo powinna mie co najmniej wymiar 1/6
wysokoci) oraz z zalece mwicych
ZAKOCZENIE GRNE CIANY
Oberer Wandabschluss
Z WARSTW IZOLACJI
PRZECIWWILGOCIOWEJ
mit Feuchtigkeitssperre
BELKI WIECA
Ringbalken
PODKADKI NA
Kantenschutz
KRAWDZIACH
LINA STALOWA
Drahtseil
PRZEZ durch
OCZKO
einen senbolzen
RUBY
PAS NAPINAJCY
Spanngurt durch ein
PROWADZONY PRZEZ
Kunststoffrohr gefhrt
RUR Z TWORZYWA
 omaksymalnym obcieniu cian 20 kN/m. prtw na kilka czci. Dlatego technika ta
Poprzez zastosowanie duych kostek oraz rzadko znajduje dzisiaj zastosowanie. Po-
systemw hybrydowych mona te ograni- nadto, w pewnych niekorzystnych warun-
czenia zmniejszy. Wicej na ten temat kach na prtach moe kondensowa si
wrozdziale 12.1. woda, co prowadzi do powstawania grzy-
Przy budowie cian nonych wane jest, bw pleniowych. atwiej jest spra
by kostki somy miay relatywnie du cian pasami. Tu jednak trzeba zauway,
gsto oraz by ciany zostay sprone. W e ich rwnomierne napranie jest trudne
tym celu zakozona u gry wiecem cia- do kontrolowania, asame pasy mog prze-
na poczona jest poprzez elementy ciga- szkadza przy obrbce powierzchni ciany.
jce z fundamentem. Przez skrcenie tych Rysunki 8.6 przedstawiaj moliwe metody
elementw nastpuje w cianie sprenie sprania wstpnego.
wstpne, ktre wprzypadku idealnym po- Wiele prb, przeprowadzonych na cia-
winno by tak due, aby nie zaniko cako- nach otynkowanych rnymi materiaami,
wicie ani wwyniku obcieniu dachem oraz dowodzi, e warstwy tynku znacznie wpy- 8.6 WARIANTY WYKONYWANIA
niegiem, ani w nastpstwie relaksacji. waj na przenoszenie obcie. Poniewa SPRENIA WSTPNEGO
(WEDUG [KRICK 2008])
Dziki temu wtrakcie uytkowania budyn- jednak wartoci statyczne tynku s trudne
ahl mglicher Vorspannsysteme
ku nie powstan szkody spowodowane do zdefiniowania, nie mona ich w Niem- 1. POPRZEZ CIAR WASNY
2. PRZY POMOCY WZKA
osiadaniem. ciganie do fundamentu czech uwzgldnia przy przeprowadzaniu WIDOWEGO ALBO
mona przeprowadzi przy pomocy prtw oblicze statycznych. Dotyczy to zarwno ADOWARKI TELESKOPOWEJ
ch Eigenlast Auswahl
Auswahl mglicher
gwintowanych mglicher Vorspannsysteme
Vorspannsysteme
przechodzcych
4. durch z.B. pneumatische
przez ro- obcie pionowych, jak i poziomych.
Wagenheber
3. PRZY UYCIU PRTW
GWINTOWANYCH
ch Gabelstabler Auswahl mglicher Vorspannsysteme
dek kostek albooder Teleskoplader
przez obustronnie 5. durch
przebie- Usztywnienie LKW-Spanngurte
ciany oderPOMOCY
nonej na obcienia 4. PRZY Paket- PODNONIKA
PNEUMATYCZNEGO
ch Gewindestangen
1. durch
gajce 1. durch
elementy Eigenlast
Eigenlast
naprajce Spannbnder
(rys. 8.5). Przy poziome musi 4. durch
by 4. durch
z.B.
w Niemczech z.B. pneumatische
pneumatische
zapew- POMOCYWagenheber
5. PRZYWagenheber
PASW
1. durch
2.prtami,
durch Eigenlast
Gabelstabler oder 4. durch z.B. pneumatische Wagenheber
spraniu
2. durch kostki
Gabelstabler naley
oder na nie Teleskoplader
nione w inny sposb
Teleskoplader 5. 5. durch
ni
durch poprzezLKW-Spanngurte
kostki
LKW-Spanngurte NAPINAJCYCH
oder oder
DLA
Paket- Paket-
nabi,
2.
co 3.wymaga
durch
durch Gabelstabler
Gewindestangen oder Teleskoplader
czasu oraz podziau somy albo tynk. Spannbnder
5. durch LKW-Spanngurte
Spannbnder
CIARWEK oder Paket-
ALBO
3. durch Gewindestangen
3. durch Gewindestangen
DO TAM PAKUNKOWYCH
Spannbnder

obcienie
Auswahl mglicher Vorspannsysteme
pas
1. durch Eigenlastpodnonik widowy wieniec
nakrtka 4. durch z.B. pneumatische Wagenheber napinajcy
2. durch Gabelstabler oder Teleskoplader 5. durch LKW-Spanngurte oder Paket-
3. durch Gewindestangen prt Spannbnder podnonik
pneuma- sprone
gwintowany powietrze zapicie
tyczny
pasa
acuch

mocowanie rura
do przepuszczona
zakotwienie fundamentu
w fundamencie przez
fundament

1. 2. 3. 4. 5.

8.7 CIANA O KONSTRUKCJI SUPOWEJ,

IZOLOWANA SOM, KOSTKI SOMY NA STOJCO

43
 8.3 ciany o nienonym zastosowaniu kostek somy

Wcianach wtechnice nienonej, kostki wypadaniu z przestrzeni midzy elementa-

somy nie speniaj funkcji przenoszcej
obcienia. Przejmuje j dodatkowa kon-
strukcja, najczciej zelementw drewnia-
nych (rys. 8.7).
Kostki somy speniaj tu funkcj izolacji
cieplnej, a nierzadko i zamknicia ciany.
S one albo wypenieniem przestrzeni mi-
dzy elementami nonej konstrukcji ramowej
lub szkieletowej, albo te stanowi cig
warstw umieszczon przed, tudzie za kon-
strukcj supow. Na rys. 8.8 przedstawiono
pi moliwoci ustawienia supw drewnia-
nych. W kadym przypadku naley kostki
somy czy zkonstrukcj. Zapobiega to ich
mi drewnianymi czy oddzieleniu si caej
ciany od supw. Jeeli systemy ramowe
bd pokryte pytami albo przektnym
deskowaniem, to dziki takiemu rozwiza-
niu nastpi usztywnienie cian przeciw ob-
cieniom poziomym (np. wiatrowym).
W systemach szkieletowych problem ten
rozwizuje zastosowanie zastrzaw, mie-
czy albo tam stajcych. Jeeli kostki
somy zostan otynkowane, to bez wtpie-
nia warstwa tynku bdzie miaa dziaanie
usztywniajce, ktrego jednak w Niem-
czech w obliczeniach nie wolno bra pod
uwag.

8.4 Izolacja zewntrzna zkostek somy wnowym budownictwie

Kolejnym wariantem nienonego zasto- sznurkiem iwkrtami oczkowymi, su tu

8.8 CIANY Z KOSTEK SOMY
W TECHNICE NIENONEJ: ZASADY
I USTAWIENIE SUPW
8.9 i 8.1O ZEWNTRZNA WARSTWA
IZOLACYJNA Z KOSTEK SOMY,
BUDYNEK MIESZKALNY W LIENZINGEN
sowania kostek somy jest warstwa izolacji
ze somy, postawiona przed cian masywn.
ciana moe by wykonana przykadowo
z drewna klejonego warstwowo lub krzy-
owo. Taka konstrukcja przejmuje zarwno
obcienia pionowe, jak ipoziome. Kostki
somy, ktre mocuje si do ciany
tylko jako izolacja cieplna. Mona je albo
otynkowa, albo te przykry deskowaniem.
Przykadami tego systemu s: zaplanowa-
ny jako dom pasywny budynek jednoro-
dzinny w Maasholm (por. rozdz. 22.2)
iS-House wAustrii (por. rozdz. 22.11)

44
8.5 Dodatkowa izolacja kostkami somy budynkw istniejcych
W budynkach istniejcych, ktre maj
z izolacj termiczn, mona zastosowa
dodatkow, zewntrzn warstw izolacyj-
n zkostek somy. Bdzie to rozwizanie
korzystne finansowo ioszczdzajce ener-
gi, jeeli zastosujemy systemy mao pra-
cochonne, albo te bdziemy dysponowali
niedrog si robocz. Podobnie jak w
opisanym wyej przykadzie, naley tutaj
mocno przytwierdzi warstw kostek
somy do istniejcej ciany albo wypenia
kostkami somy dostawion do istniejce-
go muru konstrukcj szkieletow (por.
zdjcia 8.9 i8.10). Drugi sposb ma t za-
let, e supy mog suy do zamocowa- istniejcej cianie. Poza tym powstaj g-
nia wentylowanej okadziny elewacyjnej.
Taki sposb budowania przynosi jednak
8.6 Ocena porwnawcza systemw
Konstrukcje none urzekaj swoj pro-
stot, duym potencjalnym wkadem pracy
wasnej podczas ich wznoszenia oraz tym,
e wartociowy, oszczdzajcy energi
i ekologiczny budynek mona zbudowa
szybko i wasnymi rkami. Zwolennicy
tego sposobu budowania podkrelaj pro-
spoeczne aspekty wsplnego budowania.
Wadami bd tu ograniczone moliwoci
statyczne konstrukcji, trudnoci z uzyska-
niem wNiemczech pozwolenia na budow
oraz zaleno od warunkw atmosferycz-
nych wtrakcie budowy, jeeli nie zostao
przewidziane specjalne zabezpieczenie.
Konstrukcje z nienonym zastosowa-
niem somy s obecnie w Niemczech
wduym stopniu akceptowane przez urz-
dy. Maj one ponadto wiele praktycznych
zalet np. wiksz niezaleno od pogody
podczas budowy, czy te moliwo prefa-
brykacji. Potencjalny wkad pracy wasnej
jest tu jednak mniejszy ni w przypadku
techniki nonej.
Gdy wznoszony jest may budynek,
dostpna jest niedroga sia robocza,
a problemy z uzyskaniem pozwolenia s
rozwizane, to konstrukcja nona zkostek
somy moe by oszczdniejszym rozwi-
zaniem. Przy wikszych budynkach,
w szczeglnoci wielokondygnacyjnych,
nienone zastosowanie kostek somy
zagroenie rozprzestrzenienia si ognia
poprzez fasad. Nawet wic wtedy, gdy nie
ma innych ku temu powodw, zaleca si
pooenie na som warstwy zewntrzne-
go tynku glinianego igadkie jego zatarcie,
aby zakry ewentualnie wystajce odygi
somy itym samym usun gwne zagro-
enie poarowe.
Przez wykonanie izolacji zkostek somy
zwikszy si znacznie grubo ciany. Do-
datkowy ciar naley odprowadzi do
podoa. Mona tego dokona poprzez
wykonanie dodatkowych fundamentw
albo te zawieszajc warstw izolacyjn na
bokie wnki okienne, a okap dachu musi
czsto by powikszony.
wydaje si jednak bardziej rozsdne, zuwagi
na aspekty urzdowe, ekonomiczne
praktyczno-budowlane.
Na pytanie, czy dom zkostek somy jest
bardziej ekonomiczny ni konwencjonalnie
izolowany, nie mona jednoznacznie od-
powiedzie twierdzco. Zaley to bowiem
od planowania, organizacji placu budowy
iwielu innych czynnikw.
Jednoznaczn zalet jest jednak aspekt
ekologiczny. Soma jest materiaem
budowlanym, przy ktrego produkcji nie
powstaje CO2 ani inny szkodliwy dla rodo-
wiska zwizek chemiczny. Przeciwnie:
dwutlenek wgla jest pobierany zpowie-
trza ichemicznie wizany. Ponadto, zalet
kostek somy jest ich niska cena oraz mo-
liwo budowy wasnymi siami. Z reguy
mona w ten sposb obniy koszty
budowy.
Budynek izolowany kostkami somy
moe uzyska standard domu pasywnego
(por. rozdz. 7) i w ten sposb przyczyni
si do oszczdnoci energii i ochrony
rodowiska.
45
 KO N S TRU KC J E U KOWE Z KOSTE K SOMY
9.1 KOPUA Z KOSTEK SOMY,
FORSTMEHREN (PROJEKT: GERNOT
MINKE, FRIEDEMANN MAHLKE)
9.2 i 9.3 SKLEPIENIE Z KOSTEK SOMY
JAKO DOM WAKACYJNY, BAD
SCHUSSENRIED, 2007 (PROJEKT:
GERNOT MINKE)
9.1
9.2
46
Budowanie sklepie i kopu z kostek
somy moe by szczeglnie interesujce
ze wzgldw ekonomicznych i estetycz-
nych. Jeeli konstrukcja ukowa rozpoczy-
na si bezporednio powyej cokou, to
tworzy jednoczenie cian i dach
budynku.
W 2003 roku zbudowano w Forstmeh-
ren wWesterwald kopu zkostek somy
ukadanych na szkielecie z klejonych
drewnianych ukw (rys. 9.1, por. rozdz.
22.23).
W roku 2007 powstao sklepienie z ko-
stek somy w Bad Schussenried, ktre
suy jako mieszkanie wakacyjne. Kon-
strukcj, na ktrej ukadano kostki somy,
tworz zbite z desek uki rozstawione
wodstpach co 75 cm iprzymocowane do
nich co 30 cm aty. Przekrj sklepienia ma
statycznie optymaln form odwrconej
krzywej acuchowej. Kostki otynkowano
zobu stron glin isprono wstpnie pasa-
mi. Ochron przed wpywami atmosferycz-
nymi stanowi deskowanie na zakadk
z drewna modrzewiowego, pooone na
paroprzepuszczalnej folii dachowej (rys. 9.2
i9.3).
Jeszcze bardziej ekonomiczne s none
konstrukcje ukowe z kostek somy. Aby
ich realizacja bya moliwa, opracowano
w Laboratorium Budownictwa Ekspery-
mentalnego (FEB) na Uniwersytecie Kassel
urzdzenie do przycinania kostek wksztat
klicw (rys. 9.4). Dziki takiemu ksztato-
wi mona je ukada w uki bez zaprawy
ibez powstawania otwartych fug (rys. 9.5).
Przedstawione na rys. 9.7 trzy jednostki
mieszkalne zbudowano t technik wPor-
tugalii w2007 roku (por. rozdz. 22.25).
Dwa lata pniej opracowano w FEB
udoskonalone urzdzenie tnce, przy po-
mocy ktrego mona wykona bardzo
precyzyjne cicia skone rwnoczenie
z dwch stron kostki (rys. 9.6). Maszyna
umoliwia realizacj kopuy nonej, zapla-
nowanej przez Gernota Minke w roku
2010 (rys. 9.8). Budynek skada si
9.3
zpooonej centralnie kopuy orednicy 6
m oraz zomiu sklepie, ktre su jako
wnki do siedzenia. Kopu iuki wykona-
no zkostek somy jako elementw nonych.
Kopua jest posadowiona na omioktnym
wiecu iwykonana bez deskowania, przy
pomocy prowadnicy z obrotowym ramie-
niem. Wszystkie konstrukcje ukowe za-
projektowano jako sprone wstpnie
pasami, a nastpnie pokryte zielonym da- Lasttrage
chem zregionaln rolinnoci.
Przy pomocy urzdzenia przedstawione- Konisch ge-
KOSTKI SOMY PRZYCITE
W KLICE, UOONE
schnittene Ballen,
go na rys. 9.6 mona wykonywa take WG ODWRCONEJ KRZYWEJ
ACUCHOWEJ
aufgeschichtet in
strop z nonymi sklepieniami odcinkowy- Form einer umge-
mi, jak to przedstawiono na rys. 9.9. Takie kehrten Kettenlinie

9.4 9.5
Prinzipskizze Strohballengewlbe Studie: K

9.4 URZDZENIE DO CICIA KOSTEK

SOMY W KLICE, FEB, 2007

9.5 UOENIE KOSTEK SOMY

W SKLEPIENIU

9.6 ULEPSZONE URZDZENIE DO

CICIA KOSTEK W KLICE, FEB, 2009

9.7 POMIESZCZENIA MIESZKALNE

W NONYCH SKLEPIENIACH Z KOSTEK
SOMY, TAMERA, PORTUGALIA, 2007
(PROJEKT: GERNOT MINKE)

9.8 KAWIARNIA Z NON KOPU

I NONYMI SKLEPIENIAMI Z KOSTEK
SOMY (PROJEKT: GERNOT MINKE)

9.9 STROP ZE SKLEPIENIAMI

ODCINKOWYMI Z KOSTEK SOMY
9.6 9.7 (PROJEKT: BENJAMIN KRICK, GERNOT
MINKE)

NIEOGRZEWANE
Kalter Dachraum PODDASZE ZEWNTRZE
Auen
deski podogowe
- Holzdielen oderalbo pyta OSB
OSB-Platte substrat pod rolinno
- Pflanzsubstrat
legary
- Lagerhlzer izolacja
- Dachbahn przeciwwodna
glina glina
- Lehmschlag - Lehmschlag
ukonie cite kostki somy ukonie cite kostki somy
- Schrg
tynk geschnittene
gliniany Strohballen
(wielowarstwowy) - Schrg
tynk geschnittene
gliniany (hamujcy Strohballen
przenikanie pary
- Lehmputz (mehrlagig)
wntrze - Lehmputz
wodnej, kilka(dampfbremsend,
warstw) mehrl.)
Innen WNTRZE
Innen

9.8 9.9

47
10. IZO L AC JA DAC H U
rozwizanie mona zastosowa jako izolo-
wany strop pod nieizolowanym strychem
albo jako konstrukcj pod zielony dach.
Izolacja dachu przy uyciu kostek somy
jest zreguy tylko wtedy ekonomicznie uza-
sadniona, kiedy ju podczas powstawania
projektu zostanie szczegowo zaplanowa-
na. Wane jest, aby kostki dobrze pasoway
midzy krokwie, tzn. ich rozstaw powinien
uwzgldnia wymiar kostek. W innym wy-
padku trzeba kostki przycina albo due
powierzchnie wypenia lun som, co
jest bardzo pracochonne ikosztowne. Jee-
li zastosujemy standardowe, mae kostki
(48x36x70-110 cm), to szczeglnie ekono-
micznym rozwizaniem jest zaprojektowa-
nie rozstawu w wietle krokwi troch
mniejszego ni podwjna szeroko kostek,
a wic 94-95 cm. Wtedy mona wcisn
midzy krokwie dwie kostki obok siebie.
Tylko przy kalenicy, przejciach instalacji
oraz oknach trzeba kostki somy przycina.
Wysoko krokwi powinna odpowiada
wysokoci kostek (36 cm). Aby zredukowa
powstawanie mostkw termicznych oraz
zaoszczdzi materia, zaleca si zastosowa-
nie dwuteownikw (por. rys. 10.1).
Stosujc tak konstrukcj, mona osi-
gn warto U= 0,15 W/(mK). Lepsz wody i odporna na korzenie rolin moe
warto wspczynnika przewodnoci ciepl-
nej mona uzyska poprzez dodatkowe
ocieplenie zewntrzne lub zastosowanie
duych kostek.
Jak wida na rys. 10.2, na spodzie krokwi
umocowano deskowanie, a nad nim paro-
izolacj np. zfolii polietylenowej (PE). Suy
ona rwnoczenie jako ochrona przed
czsteczkami somy, ktre mogyby wypa-
da przez szczeliny midzy deskami. Jeeli
zastpimy deskowanie pytami OSB, ktre
wykazuj duy opr przenikania pary wod-
nej, to mona zrezygnowa zfolii, pod wa-
runkiem, e styki bd klejone (rys. 10.1).
Wcelu osignicia przez deskowanie od-
pornoci ogniowej F30, trzeba dodatkowo
od wewntrz przymocowa pyty gipsowo-
-wknowe lub gipsowo-kartonowe o gru-
boci 12,5 mm. Ponad kostkami somy
mona pooy otwart dyfuzyjnie foli
48
dachow albo bitumowane pyty zwkna
drzewnego. Powyej znajd si kontraty,
aty ipokrycie dachu.
Mona te wykona wib z krokwi
omniejszej wysokoci, jeeli kostki somy
pooymy na konstrukcji (por. rys. 10.3).
Kostki ukadamy wtedy na deskowaniu.
Dziki takiemu systemowi nie powstaj
mostki termiczne, a wymiary kostek nie
maj duego znaczenia, poniewa nie
musz one by wciskane midzy krokwie.
czna grubo caego dachu jest jednak
znacznie wiksza.
Kiedy kostki somy le na konstrukcji
nonej, powstaje pewien problem po-
woka chronica przed wpywami atmos-
ferycznymi musi by tak umocowana, aby
nie podnis jej wiatr. Niezbdna jest te
konstrukcja pomocnicza do montau po-
krycia dachu. Ponadto, w dachach pochy-
ych kostki maj skonno do zsuwania si
iwten sposb przy kalenicy moe powsta
szpara*. Dlatego kostki naley szczelnie
ukada, mocno dociskajc je do siebie.
Podobnych problemw mona unikn,
decydujc si na zielony dach zwystarcza-
jco grub warstw substratu (rys. 10.3).
Powoka dachowa nie przepuszczajca
w tym przypadku lee bezporednio
na kostkach somy. (Wicej na temat bu-
dowy zielonych dachw patrz G. Minke:
Dcher begrnen einfach und wirkungsvoll,
wydawnictwo kobuch, Staufen 2006).
Poniewa membrana hydroizolacyjna
dachu zielonego jest szczeln powok
nieprzepuszczajc pary wodnej, zaleca
si poniej izolacji termicznej umieci
dopasowujc si do zmiennych warun-
kw warstw regulujc przenikanie pary
(paroizolacj aktywn). Wykazuje ona
mniejsz zdolno regulowania (hamowa-
nia) przenikania pary przy wyszej
*Chodzi tu okompresj kostek pod wasnym cia-
rem, ktra wystpi naturalnie, jeli kostki
w dachu zostan uoone bez zastosowania rozwi-
za umoliwiajcych ich docinicie
wilgotnoci ni przy niszej. Dziki temu
woda, ktra ewentualnie skropli si we-
wntrz przegrody, moe wyschn przez
dyfuzj z powrotem do wewntrz
pomieszczenia.
BITUMOWANA PYTA
ZBituminierte Weichfaserplatte
WKNA DRZEWNEGO
We wszystkich omawianych przypad- KOSTKI SOMY MIDZY
Strohballen zw. Holzstegtrgern
DREWNIANYMI DWUTEOWNIKAMI
kach, w celu umoliwienia wyschnicia PYTA OSB
OSB-Platte
ewentualnych resztek wilgoci lub wody Gipskarton
PYTA GIPSOWO-KARTONOWA

kondensacyjnej, powstaej wwyniku bd-

nego wykonania paroizolacji, korzystne
jest wentylowanie warstwy zkostek somy
(por. rys. 10.1 i10.2).
10.1 BUDOWA DACHU Z KOSTKAMI SOMY MIDZY
DWUTEOWNIKAMI DREWNIANYMI, Z PYTAMI OSB
(JAKO USZTYWNIENIE I JAKO WARSTWA REGULUJCA
PRZENIKANIE PARY WODNEJ), ORAZ Z BITUMOWANYMI
PYTAMI Z WKNA DRZEWNEGO JAKO
DODATKOW IZOLACJ.

Wentylowane, pochye dachy z izolacj

z kostek somianych, wedug bada Cen-
trum Budownictwa Przyjaznego rodowi-
sku w Kassel (niem. Zentrum fr
Umweltbewusstes Bauen), zostay zakwali-
fikowane jako konstrukcje higrotermicznie
nie budzce zastrzee, pod warunkiem,
e posiadaj od wewntrz warstw regulu-
jc przenikanie pary wodnej (paroizolacj),
a na zewntrz lekk, dodatkow warstw BITUMOWANA PYTA Z Z WKNA
Bituminierte Weichfaserplatte
DRZEWNEGO
izolacji termicznej np. z pyt z wkna KOSTKI SOMYzw.
MIDZY KROKWIAMI
Strohballen Holzsparren
drzewnego [FASBA 2008] WARSTWA PAROIZOLACYJNA
Dampfsperre
(por. rozdz. 4.4). Dachy zielone niewenty- DESKOWANIE
Holzschalung
lowane zaktywn paroizolacj nie zostay
jeszcze zbadane. 10.2 BUDOWA DACHU Z KOSTKAMI SOMY MIDZY
KROKWIAMI, Z DESKOWANIEM, Z WARSTW
PAROIZOLACYJN, BITUMOWANYMI PYTAMI Z
WKNA DRZEWNEGO JAKO DODATKOW IZOLACJ.

KROKWIE
Sparren ZIELONY
GrndachDACH
PYTA POWOKA DACHOWA ODPORNA NA
Gipskarton
GIPSOWO-KARTONOWA Wurzelfeste
PRZEBICIE Dachhaut
KORZENIAMI ROLIN
OSB-Platte
PYTA OSB Strohballen
KOSTKI SOMY

10.3 BUDOWA DACHU Z WIDOCZNYMI KROKWIAMI,

IZOLACJ Z KOSTEK SOMY I ZIELONYM DACHEM

49
 IZO L AC JA P O DOGI
W europejskich budynkach z kostek
somy oprcz konwencjonalnych kon-
strukcji podg stosowane bywaj te
takie, w ktrych wystpuje izolacja ter-
miczna z tego materiau.
Warunkiem wstpnym i koniecznym
uycia do tego celu kostek somy jest ich
zabezpieczenie przed wilgoci podcigan
z podoa. Kostki przed zabudowaniem
musz by cakowicie suche.
Prawdopodobnie najtasze rozwizanie
wybrano dla budowli dowiadczalnej, opi-
sanej wrozdziale 22.1. Wtym przypadku
na gruncie rodzimym wysypano warstw
tucznia ogruboci ok. 10 cm, pokryto j
3 cm piasku ipooono foli polietylenow
jako izolacj przeciwwilgociow. Powyej,
warstwa zuywanych palet drewnianych
suy jako wentylowana konstrukcja nona
dla poukadanych na niej kostek somy.
Pywajc podog z pyt OSB gruboci koniecznie uwaa, aby woda, ktra dostaa
24 mm pooono bez legarw, bezpored-
nio na somie, astyki pyt poczono pasami
OSB (o szerokoci ok. 25 cm) oraz
wkrtami.
W innej, take niskobudetowej
h
12.1 PROPORCJE CIANY b/h 1/6 12.2 OTWORY W CIANIE
d b
50
konstrukcji, nadajcej si do dziaa typu
zrb-to-sam, kostki somy (z paroizolacj
po ciepej stronie tej termoizolacji) te
le na paletach, ale te zkolei pooono na
starych oponach, aby oddzieli podog od
wilgoci podoa.
Uniesienie budynku na supach skutkuje
uzyskaniem sabo przewietrzanej prze-
strzeni pod podog ijest, wedug najnow-
szej wiedzy, nieskutecznym rozwizaniem.
Latem pod podog napywa ciepe i wil-
gotne powietrze, ktre styka si zimnym
podoem. Jego ochodzenie powoduje
zwikszenie wilgotnoci i tworzenie si
wody kondensacyjnej, co moe prowadzi
do powstawania pleni. Dlatego nie zaleca
si konstrukcji ze sabo wentylowan prze-
strzeni podpodogow.
Wtakich rozwizaniach, gdzie stosuje si
kostki somy jako izolacj podogi, naley
si do konstrukcji, moga wyschn/prze-
nikn na stron pomieszczenia.
Dla konstrukcji podg nie przeprowa-
dzono jeszcze dotychczas adnych higro-
termicznych symulacji.
h
c b
 S ZC ZEG L N E ZAGADN I E N I A
KO NS TRU KC YJ NO-B U DOWLAN E

12.1 ciany none z kostek somy

Poniewa kostki somy ulegaj kompresji ciany none naley podda wystarcza-
pod wpywem obcienia, naley przy kon- jcemu spreniu wstpnemu (kompre-
struowaniu z nich cian nonych zwrci sji wstpnej).
uwag na nastpujce aspekty: Jeeli ciany nie byy wstpnie sprone,
Obcienie dachem musi by moliwie to przy obcieniu 40 kN/m naley
rwnomiernie rozoone. W adnym liczy si z osiadaniem do 10% (przy
miejscu nie mog wystpowa siy sku- uoeniu maych kostek na rb) lub do
pione. 14% (kiedy kostki bd leay na pasko).
Obcienie dachem powinno by prze- Przy kostkach wielkowymiarowych, kt-
kazywane moliwie rwnomiernie re s mocniej sprasowane, osiadanie
na ca szerokoci ciany. jest
Wysoko ciany nie powinna przekra- odpowiednio mniejsze.
cza szeciokrotnej jej gruboci. Jeeli Take ciany wstpnie sprone mog
ciana jest wzmocniona przeciw wy- osi, jeeli sprenie byo niewystar-
brzuszeniom poziomymi elementami czajce albo kiedy zbiegiem czasu kost-
usztywniajcymi, to mona t warto
przekroczy (rys. 12.1).
Kostki powinny skada si z nieuszko-
dzonych odyg i posiada gsto co 12.3 FUNDAMENT Z WARSTW
najmniej 110 kg/m. TUCZNIA ZE SZKA PIANKOWEGO
Otwory okienne powinny by moliwie
wskie oraz mie mniejsz szeroko ni
wysoko (rys. 12.2).
Stosowania nadproy okiennych
DACH
Dach
idrzwiowych naley wmiar moliwo- lekki substrat
- Leichtsubstrat
izolacja dachowa
ci unika. Rozmiary wieca powinny - Dachabdichtung
pyta OSB
dwuteownik drewniany,
- OSB-Platte
by tak dobrane, by przej funkcj nad- spadek 5%
- Doppelstegtr-
kostki somy, 35/48 cm
proy. ger,

5%10Neigung
izolacja, cm
paroizolacja 35/48
- Strohballen
Jeeli nadproa s zaplanowane, to nale-
- strop z drewna10
Dmmung
warstwowo
klejonego
cm
- Dampfbremse
y midzy nimi a wiecem pozostawi - Brettstapeldecke
odpowiedni odstp, poniewa kostki
wcigu pierwszych tygodni albo miesi- PODOGA CIANA
Fuboden Wand
cy mog osi pod wpywem obcie- deski podogowe
- Holzdielen
paroizolacja
tynk gliniany wielowar-
- stwowy,
Lehmputz,
5 cm mehr-
- Dampfbremse lagig,somy,
5 cm80/80/...
nia dachem. legary drewniane / luny
granulat szka
- Lagerhlzer/
kostki
cm
- Strohballen
piankowego tynk glinianycm
wielowar-
Odstpy midzy otworami w cianie, Schaumglas-
warstwa tucznia ze
80/80/...
stwowy, 3 cm
schotter, lose
szka piankowego, - stela
Lehmputz, mehr-
do mocowania
a take odstpy midzy otworami i na- zagszczona
- Schaumglassch., lagig, 3 cm
desek
verdichtet
geowknina
- deskowanie na zakadk
Unterkonstruktion
stpn cian, musz odpowiada grunt rodzimy
- Geotextil - Stlpschalung
co najmniej szerokoci jednej kostki - Erdreich

(rys. 12.2).
Kiedy ciana jest szczeglnie duga albo
smuka (atake przy duym obcieniu 10 6 74 50
dachem), naley j wzmocni dodatko-
wym usztywnieniem w celu zapobie-
gnicia wybrzuszeniom.
Obcienia dachowe przekazywane na
kostki somy nie powinny przekracza
20 kN/m.

51
 ki ulegy rozpreniu.
Do wykonywania cian nonych korzyst-
niejsze jest zastosowanie kostek wielko-
wymiarowych, poniewa posiadaj one
wiksz powierzchni, na ktr rozkadaj
si obcienia, aponadto s mocniej spra-
sowane i dlatego ulegaj mniejszej defor-
macji pod wpywem dziaajcych si.
Poniewa pod grubymi cianami potrzeb-
ne s zreguy szerokie idrogie fundamenty,
naley wybra takie rozwizanie, ktre jest
dopuszczane przez urzdy, ale gdzie funda-
ment nie musi siga na gboko poniej
przemarzania gruntu, tj. 80-90 cm. Przykad
przedstawiony na rys. 12.3 pokazuje war-
stw przerywajc podciganie kapilarne,
wykonan ztucznia ze szka piankowego.
Musi ona wystawa poza fundament na
co najmniej 50 cm imie grubo minimum
30 cm. Na tej warstwie posadowiono
cienk aw fundamentow.
Zdjcia 12.4 do 12.7 demonstruj cieka-
we konstrukcje dachowe, ktre gwarantuj
wduym stopniu rwnomierne obcienie
cian. Podobny efekt daj dachy o kszta-
cie piramidy. Typowe dachy jedno-, dwu-
albo czterospadowe mog stwarza

12.4 - 12.7 DACHY TYPU HOGAN NAD BUDYNKAMI O RZUTACH OMIOKTNYCH

I KWADRATOWYCH (PROJEKT: GERNOT MINKE)

52
12.2 ciany onienonym zastosowaniu kostek somy

problemy konstrukcyjne.
Ju w fazie planowania konstrukcji su-
powych, izolowanych kostkami somy,
wane jest wzajemne pooenie tych ele-
mentw. Rysunek 12.8 przedstawia rne
moliwoci ich ustawienia.
Jeeli supy znajduj si poza cianami
(pooenie AiC), to jedynie przy otworach
okiennych i drzwiowych istotna jest A B C
dugo kostek. Kiedy supy s midzy
kostkami somy (pooenie B i B), zaleca
si wybra taki ich rozstaw, ktry odpo-
wiada dugoci kostek, wzgldnie ich
jedno- lub dwukrotnej szerokoci. Wtym A B C B
wypadku take otwory okienne i drzwio-
we powinny mie taka sam szeroko.
Gdy sup wykonany jest na ca szero-
ko ciany jako drabinka* lub dwuteow-
nik (B), to konstrukcja ma t zalet, e A B C B D
mona bezporednio do niej mocowa
wentylowane deskowanie lub wierzchni
izolacj termiczn. Zastosowanie dwute-
ownikw daje, zarwno od wewntrz jak
i na zewntrz, stosunkowo rwn po- A B C B D
wierzchni, poniewa kostki, z ich lekko
zaokrglonymi krawdziami, mona atwo
wcisn midzy supy. Do innych supw
o szerokoci ciany mona przymocowa
trjktne listwy, aby kostki nie wypaday
A B C B D
zkonstrukcji.
12.9 WYCINANIE BRUZD NA SUPY 12.8 MOLIWE UKADY SUPW
Kiedy stosujemy kostki ornej dugoci W CIANIE
albo te supy (np. ze wzgldw optymali-
zacji konstrukcji) znajduj si w odlego-
ciach rnych od dugoci kostek, naley rdem mostkw termicznych.
stawia supy od wewntrz albo na ze- Rozwizanie D (rys. 12.8), gdzie wkost-
wntrz, poza warstw kostek somy. kach wycito wgbienia, moe by
Wobu przypadkach kostki naley ukada korzystne dla ksztatowania powierzchni
zprzewizaniem, tak aby styki pionowe si wewntrznej ciany, a zwaszcza dla
nie spotykay (rys. 12.2 i12.10). zmniejszenia jej gruboci. Ponadto, a-
Ustawienie supw po zimnej, zewntrz- twiejsze bdzie mocowanie regaw isza-
nej stronie ciany ma nastpujce wady: s fek
one potencjalnie naraone na dziaanie wiszcych. Rys. 12.9 przedstawia takie
warunkw atmosferycznych, a paszczy- wycicie wykonane pi acuchow.
zna izolacji musi czsto by przerwana Korzystne jest ukadanie kostek na rb
przez elementy konstrukcyjne, co utrudnia lub pionowo. Przy mniejszej szerokoci
wykonanie szczelnej powierzchni i jest ciany jest wtedy moliwe uzyskanie lepszej
wartoci wspczynnika U(por. rozdz. 4.1).
*W Polsce takie supy nazywa si czsto supami W nastpnych rozdziaach dokadnie
dwugaziowymi. Podobiestwo do drabiny (niem. Leiter)
polega na tym, e dwie pionowe czci supa po-
czone s najczciej poziomymi przewizkami)

53
 12.3 Rozwizania fundamentu icokou / poczenia zpodog

omwione s moliwoci budowy po- piankowego (por. rys. 12.11)*.

szczeglnych czci cian oraz przedsta- Tucze (ofrakcji np. 0-90 mm) wykony-
wione ich poczenia. Korzystne wany jest poprzez spienianie odpadowego
rozwizania szka, ktre nie nadaje si ju do produkcji
zilustrowano rysunkami. penowartociowego szka. Warstwa, za-
Rodzaj fundamentu zaley przede gszczona przez wibrowanie (w stosunku
wszystkim od gbokoci przemarzania 1,3:1), posiada zdolno przenikania ciepa
gruntu i jego nonoci. ciana z kostek 0,08 W(mK). Wstanie lunym warto ta
somy, w porwnaniu z konwencjonaln, wynosi 0,06 W(mK).
jest najczciej grubsza ifundament powi- Izolacja taka moe spenia take funk-
nien by odpowiednio szeroki, przez co cj przerwy kapilarnej. Warstw odcinaj-
droszy. Dlatego wpojedynczych przypad- c podnoszc si par wodn i
kach uzasadnione jest zastosowanie fun- ewentualnie, radon trzeba wykona osob-
damentw punktowych i oparcie na nich no. Naley zawsze zwraca uwag na to,
belek. Rys. 12.10 pokazuje zoptymalizo- by w strefie fundamentu oraz cokou nie
wany statycznie ukad z jedn belk na powstay mostki termiczne.
dwch fundamentach punktowych. Jest to Mniej konwencjonalnym rozwizaniem
rozwizanie oszczdne, czego dowodzi jest wykorzystanie jako fundamentu sta-
opisany wrozdziale 22.1 przykad budowli rych opon samochodowych wypenionych
eksperymentalnej. chudym betonem. Bdzie to konstrukcja
Take awa fundamentowa ze znalezio- tania, jeli zostanie wykonana we wasnym
nych wpobliu budowy kamieni albo pozy- zakresie ze zuytych opon, ktre mona
skanych z recyklingu cegie moe by dosta za darmo na stacjach benzynowych
rozwizaniem oszczdnym, jeeli prace albo w warsztatach dokonujcych ich
murarskie wykonamy we wasnym zakre- wymiany (rys. 12.14). Wypenienie opon
sie. Inn ekonomiczn konstrukcj jest wymaga niewielkiej iloci betonu, jeeli
12.10 STATYCZNIE pyta fundamentowa pooona na war- dodamy do niego gruz albo due
ZOPTYMALIZOWANE ROZMIESZCZENIE stwie izolacji termicznej ztucznia ze szka kamienie.
FUNDAMENTW PUNKTOWYCH
Cok suy do podniesienia ciany zko-
stek somy ponad stref odprysku wody
deszczowej. Musi on wic by odporny
na dziaanie wody, nie moe wchania za
duo wilgoci, powinien by te wystarcza-
jco izolowany termicznie i wytrzymay
na ciskanie. Te kryteria spenia np. mur
1/5 3/5 1/5 z lekkich pustakw ceramicznych owyso-
Wandaufbau
kiej izolacyjnoci (niem. Leichthochlochzie-
Wandaufbau WARSTWY CIANY
Lehmputz,
WARSTWY 3-lagig
CIANY
Lehmputz,
Tynk gliniany3-lagig
trjwarstwowy geln (LHLZ)), ktry jest pokryty zzewntrz
Strohballen zwischen
Strohballen
Tynk zwischen
gliniany trjwarstwowy
Holzsttzen
Kostki somy
drewnianymi
midzy supami
Holzsttzen wodoszczelnym tynkiem (rys. 12.12).
Kostki somy midzy supami
drewnianymi
Bit. Weichfaserplatte Pyta z wkna drzewnego
Weichfaserplatte
Tynk wapienny
Poniewa taki tynk stanowi barier dla
Bitumowana pyta z wkna
Stlpschalung, Kalkputz
drzewnego hinterlftet pary wodnej, take od wewntrz naley
Deskowanie na zakadk,
wentylowane COK Sockel wstrefie cokou zastosowa tynk otakich
Lekkie pustaki ceramiczne
Leichthochlochziegel parametrach (lub inn paroizolacj).
Korzystnym rozwizaniem jest pooe-
nie pierwszej warstwy kostek somy kilka
centymetrw ponad poziomem gotowej
Fussbodenaufbau
WARSTWY PODOGI Fussbodenaufbau
BUDOWA PODOGI podogi. Zapobiega to dostawaniu si wody
WarstwyBodenbelag
podogi Wykadzina
Bodenbelag
Wykadzina Estrich Jastrych Estrich
Jastrych
Gleit-/Trennlage Warstwa polizgowa / od-
Gleit-/Trennlage
dzielajca z paroizolacj
*Informacja dotyczy rynku niemieckiego. W Pol-
Warstwa polizgowa / od-
mit Dampfsperre mit Dampfsperre
dzielajca z paroizolacj Tucze ze szka piankowego sce jak dotychczas szko piankowe nie jest rozpo-
Schaumglasschotter
Tucze ze szka piankowego Schaumglasschotter
wszechnionym materiaem i koszty transportu s
12.11 WARSTWA PRZERWY KAPILARNEJ
I IZOLACJA TERMICZNA ZE SZKA PIANKOWEGO 12.12 BUDOWA COKOU zreguy wysokie.

54
 WARSTWYWandaufbau
CIANY WARSTWY CIANY
Tynk gliniany
Lehmputz, trjwarstwowy
3-lagig Tynk gliniany trjwarstwowy
Wandaufbau
WARSTWY CIANY
Wandaufbau KostkiStrohballen
somy Kostki somy midzy supami
Tynk gliniany3-lagig
trjwarstwowy Tynk gliniany jako Lehmputz,
drewnianymi 3-lagig
Lehmputz,
Kostki Strohballen
somy Unterputz
warstwa Lehm
podkadowa TynkStrohballen
gliniany jakozw.
warstwa
Tynk gliniany jako Tynk wapiennyKalk
Oberputz jako Holzsttze
podkadowa
Unterputz
warstwa Lehm
podkadowa warstwa wierzchnia Tynk wapiennyLehm
Unterputz jako warstwa
TynkOberputz
wapiennyKalkjako wierzchnia
Oberputz Kalk
warstwa wierzchnia Sockelschutz
COK
Stare opony
Altreifen, COK
ChudyMagerbeton
beton Sockel
Pyta fundamentowa
DrobnyBodenplatte,
wir midzy profilami
dazw. Feinkies
drewnianymi
OCHRONNA COKOU
Sockelschutz
Folia kubekowa
Noppenfolie
Rcksprung
Wycicie
w pycie in der
fundamentowej,
Bodenplatte,
ok.
ca.4/10
4/10 cmcm

WARSTWY PODOGI WARSTWY PODOGI

Fussbodenaufbau
Fussbodenaufbau
Pyta OSB Pyta OSB OSB-Platte
Paroizolacja OSB-Platte Zasyp wyrwnawczy
Palety, 2 warstwy zasypane
Dampfsperre Ausgleichsschttung
Paroizolacja
materiaem izolacyjnym
Paletten, 2-lagig Kostki somy Dampfsperre
Izolacja przeciwwilgociowa
mit Dmmschttung Palety Strohballen
Izolacja przeciwwilgociowa
Feuchtigkeitssperre Paletten
12.15 BUDOWA COKOU
12.13 BUDOWA COKOU 12.14 BUDOWA COKOU Feuchtigkeitssperre Z WYCICIEM NA OPARCIE TYNKU
Z PALETAMI ZE STARYMI OPONAMI I WARSTW WIRU

do somy (por. rys. 12.12). Na rys. 12.13
i 12.14 przedstawiono dwa rozwizania
eksperymentalne (z paletami i starymi
oponami), nadajce si do wykonania
samemu. W paletach naley wypeni
puste przestrzenie materiaem do izolacji
cieplnej, np. resztkami opakowa styropia-
nowych. Zzewntrz natomiast kadzie si
warstw nieprzepuszczajc wody np.
zfolii kubekowej. Opony mona wypeni
chudym betonem.
Rys. 12.15 pokazuje rozwizanie stoso-
wane wAustralii przez Franka Thomasa.
Pyta fundamentowa jest tu wycita na
wysoko ok. 10 cm i na grubo tynku.
W ten sposb tynk ma podparcie, co
zapobiega powstawaniu w nim rys przez
ewentualne lekkie obsunicia. Dziki unie-
sieniu podwalin drewnianych, atwo jest
przetkn pod nimi pasy napinajce, aby
spry wstpnie cian. Pod kostkami
somy pooono warstw wiru, w ktrej
moe zbiera si woda kondensacyjna
wwypadku jej pojawienia si. Gdyby kost-
ki leay bezporednio na folii albo papie
bitumicznej, to w wypadku kondensacji
wody moe pojawi si niebezpiecze-
stwo gnicia
somy. Ztego wzgldu wilgo zawsze musi
12.16-12.18 ZGODNE Z ZASADAMI
mie moliwo dyfuzji z powrotem do FIZYKI BUDOWLI WYKONANIE DETALI
POCZE FUNDAMENTU, PODOGI
pomieszczenia. I COKOU (PRZEKROJE PIONOWE,
Przy poczeniu ciany z fundamentem A NAD NIMI POZIOME).

WARSTWY CIANY
Wandaufbau WARSTWY CIANY
Wandaufbau Wandaufbau
Warstwy ciany Pyta gipsowo-kartonowa WARSTWY CIANY
Gipskarton Gipskarton Lehmputz,
Tynk 3-lagig
gliniany, trjwarstwowy
Pyta gipsowo-kartonowa Przestrze instalacyjna
Pyta
OSB-Platte
OSB Installationsebene
Pyta OSB Kostki Strohballen
somy midzy supami
Strohballen zw.
Kostki somy midzy podwj- Kostki somy, pionowo, mi-
OSB-Platte drewnianymi
zw. Holzsttze
Doppelsttzen
nymi supami dzy dwuteownikami Tynk gliniany
Lehmputz
Bit. Weich- Strohballen vertikal Wierzchni tynk wapienny
Bitumowana pyta z wkna drewnianymi Oberputz Kalkputz
faserplatte zw. Holzstegtrgern
drzewnego Pyta z wkna drzewnego
Weichfaserplatte
Stlpschalung,
Deskowanie na zakadk,
hinterlftet Tynk wapienny Fubodenaufbau
wentylowane Kalkputz WARSTWY PODOGI
Bodenbelag
WykadzinaEstrich
Jastrych
Dampfsperre
Paroizolacja
Strohballen
Kostki somy
Feuchtigkeitssperre
Izolacja przeciwwilgociowa
COK Sockel Warstwa wyrwnawcza
Ausgleichsschicht
Podoe none dla tynku
Putztrger Przerwa kapilarna
kapillarbrechende
Wodoszczelny tynk
Wasserfester Schicht
cementowy
Zementputz

WARSTWY PODOGI
Fubodenaufbau
Wykadzina
Bodenbelag
Pyta OSB WARSTWY PODOGI
Fubodenaufbau
OSB-Platte Wykadzina
Paroizolacja
Dampfsperre Bodenbelag
Izolacja cieplna Jastrych
Estrich
Dmmung,
Podkonstrukcja Warstwa polizgowa / od-
Unterkonstruktionpodogi Gleit-/Trennlage
dzielajca z paroizolacj
Izolacja przeciwwilgociowa mit Dampfsperre
Feuchtigkeitssperre
Pyta fundamentowa Tucze ze szka piankowego
Sohlplatte Schaumglasschotter

55
 12.4 Budowa cian onienonym zastosowaniu kostek somy

i podog naley przede wszystkim zwra-
ca uwag, aby nie powstay tam mostki
termiczne. Cok z kolei naley zabezpie-
czy przed odpryskujc wod deszczow,
aby uniemoliwi zmoczenie somy, czy te
pooonego na niej tynku glinianego.
Rysunki 12.16 do 12.18 pokazuj kilka
moliwych rozwiza.
Rozmieszczenie supw
Przed ustaleniem dugoci cian, atake
wielkoci otworw, rozsdne jest naryso-
wanie siatki, ktra uwzgldnia dugo
stosowanych kostek somy, a przy kost-
kach stojcych, ich podwjn szeroko.
Jest tak dlatego, e skracanie kostek na
potrzebny wymiar jest bardzo
czasochonne.
Dodatkow istotn spraw dla procesu
budowy, konstrukcji detali oraz stosowa-
nych wykocze jest decyzja, czy supy
stoj przed warstw kostek somy, w jej
12.19 SUPY Z DWUTEOWNIKW
rodku, czy te za ni. Trzeba te ustali,
czy bd to profile pojedyncze, czy czo-
ne np. supy dwugaziowe albo dwute-
owe (por. rys. 12.19 do 12.21).
Jeeli warstwa zkostek somy stoi przed
albo za supow konstrukcj drewnian,
musi by z ni poczona, chyba e jest
midzy fundamentem a wiecem wystar-
czajco sprona, by zabezpieczy j przed
wybrzuszeniem.
Wzajemne pooenie supw i po-
wierzchni kostek somy ma wany wpyw
na ksztatowanie powierzchni ciany
imoliwoci stosowania wykocze. Jeli
supy licuj zpowierzchni somy, to przed
tynkowaniem trzeba do drewna przymo-
cowa element, ktry bdzie stanowi
podoe dla tynku np. mat z trzciny.
Ponadto zaleca si stosowa wtynku od-
porn na rozciganie siatk zbrojeniow,
poniewa drewno pracuje przy rnicach
wilgotnoci (rozszerza si lub kurczy) itynk
moe atwo popka.
Jeeli supy stoj przed warstw kostek
somy, ktre maj by pokryte tynkiem, to
powoduje to take utrudnienie tynkowa-
nia. Rwnie wtym przypadku niezbdne
jest uzyskanie szczelnej powietrznie
powierzchni. Dlatego trzeba supy i po-
czenia otynkowa, uywajc mat podtyn-
kowych isiatek.
Gdy planuje si pokrycie ciany pytami
gipsowo-wknowymi, z wkien drzew-
nych, OSB, gipsowo-kartonowymi albo
sklejk, naley tak ustawi supy, aby

12.21 SUPY WYKONANE

12.20 SUPY Z LITEGO DREWNA JAKO RAMY TZW. DRABINKI

56
mogy suy do ich zamocowania. Ta zasa-
da obowizuje te przy zewntrznej fasa-
dzie zwentylowanych desek albo pyt.

Usztywnienie przeciw dziaaniu si poziomych

Poniewa kostki somy nie usztywniaj
ciany, trzeba konstrukcje supowe,
podobnie jak wbudowlach konwencjonal-
nych, usztywnia z uwagi na dziaanie si
poziomych np. obcie wiatrem.
Konstrukcja z pojedynczych supw
ustawionych w rodku ciany jest rozwi-
zaniem niekorzystnym, poniewa usztyw-
niajce elementy umiejscowione po
przektnych bardzo utrudniaj monta
kostek. Lepszym wyjciem jest stosowanie
np. supw czonych, zbali, zdwuteowni-
kw czy supw drabinowych, ktre s
tej samej szerokoci, co grubo kostek.
Mona wtedy wykona usztywnienia
diagonalne przeciw siom poziomym 12.22 USZTYWNIENIE PRZECIW
w formie deskowa, zastrzaw/wiatrow- DZIAANIU SI POZIOMYCH

nic, tam stalowych albo sztywnych pyt,

np. OSB (por. rys. 12.22).
hochkant liegend
Uoenie kostek somy (HL)
NA RB
Kostki somy mog by ukadane wcia-
nie na pasko, na rb lub na stojco
(rys. 12.23). Dla kostek kadzionych na rb
i na stojco uoenie odyg jest prostopa-
de do kierunku przenikania ciepa.
W takim przypadku izolacyjno cieplna
somy jest wiksza, aprzekrj ciany moe
by mniejszy (por. rozdz. 4.1). Natomiast flach
tynkowanie kostek somy w takim uoe- stehend (S)
NA STOJCO
liegend (FL)
NA PASKO
niu jest trudniejsze.
12.23 UOENIE KOSTEK SOMY
Poczenia kostek midzy sob oraz

Innen
WNTRZE
Innen Innen pyta OSB
- OSB-Platte
WNTRZE WNTRZE WNTRZE kostki somy
- Lehmputz
tynk glinianymit Leinlfirnis als
(wielowarstwowy) Dampfbremse
z pokostem lnianym - OSB-Platte
pyta OSB - pyta
Strohballen
tynk gliniany z wkna
AbZ-konform!
ZGODNE Z ABZ

(mehrlagig)
jako warstw ograniczajc przenikanie pary wodnej
Innen
kostki somy drzewnego
kostki somy - kostki somy
Lehmputz - Strohballen
pyta z wkna
- Holzweichfaserplatte
aty
- Strohballen - tynk gliniany (chroniony przed dziaaniem
Strohballen
tynk wapienny (wielowarstwowy) warunkw atmosferycznych) - Holzweichfaserplatte
drzewnego - Lattung
deskowanie
- Kalkputz
ZEWNTRZE
(mehrlagig) -ZEWNTRZE
Lehmputz (witterungsgeschtzt) tynk
- Putz drewniane
- Holzschalung
Auen Auen ZEWNTRZE ZEWNTRZE
Auen Auen
6/36

6/36
6/36

6/36

12.24 STABILIZACJA POOENIA 12.25 STABILIZACJA POOENIA 12.26 CIANA Z OBUSTRONNYM

KOSTEK SOMY POPRZEZ ODPOWIEDNI KOSTEK SOMY POPRZEZ ODPOWIEDNI DESKOWANIEM, WEDUG
KSZTAT SUPW KSZTAT SUPW, Z TRJKTNYMI ZASAD APROBATY
(PRZEKRJ POZIOMY) LISTWAMI TECHNICZNEJ (AbZ)

57
 ze supami
W konstrukcjach o nienonym zastoso-
waniu kostek somy, aby unikn wybrzu-
sze iwypadania kostek ze cian, naley je
z reguy czy ze szkieletem nonym.
W rozwizaniach, w ktrych supy maj
ksztat dwuteownikw, kostki maj wystar-
czajce oparcie (rys. 12.24). W konstruk-
cjach, gdzie zastosowano supy okonstrukcji
skrzynkowej albo z litego drewna, mona
przymocowa trjktne listwy od rodka
iod strony zewntrznej wcelu stabilizacji
kostek (rys. 12.25).
W przypadku (rys. 12.26), w ktrym
z obydwu stron ciany wykonano desko-
12.27 CZENIE KOSTEK SOMY wanie, kostki somy s trwale zabudowane.
WEDUG PRZEPISW
( BUILDING CODE) OBOWIZUJCYCH
W NOWYM MEKSYKU.
SUP ALBO
Sttze oderOBUDOWA OTWORU
NA STOLARK
Trrahmen
KTOWNIK Z SIATKI METALOWEJ
Streckmetallwinkel zur Verbindung
CITO-CIGNIONEJ DO POCZENIA
von Sttze und Strohballen
SUPA Z KOSTK SOMY
STALOWE PRTY,
Stahlstbe, ZAKOTWIONE
mit dem Fun-
W FUNDAMENCIE
dament verankert
58
Przy tym rozwizaniu mona dodatkowo
pooy tynk na macie tynkarskiej albo
przymocowa deskowanie poziome na
zakadk lub pionowe deska na desk.
Wkonstrukcjach nonych zkostek somy
naley czy kostki midzy sob oraz mo-
cowa je do fundamentu ido wieca. Ryc.
12.27 pokazuje dwie kolejne moliwoci,
odpowiadajce przepisom obowizujcym
wNowym Meksyku (USA).
Naroniki cian
Ze wzgldw konstrukcyjnych, w przy-
padku cian nonych zkostek somy, jest
istotne, eby na naronikach kostki somy
zazbiay si* albo byy podparte przez
elementy drewniane. Wten sposb ciany
bd stanowi dla siebie nawzajem
usztywnienie przeciw siom poziomym,
a koce cian zostan zabezpieczone
przed wybrzuszaniem si na zewntrz.
Rys. 12.28 przedstawia rozwizanie,
wktrym koce cian s usztywnione ele-
mentami stanowicymi obudowy otworw
*Przez zazbianie naley tu rozumie wykonanie
naronika z poprawnym przewizaniem podobnie
jak ukada si cegy wnaroniku ciany murowanej
12.28 USZTYWNIENIE CIANY
ELEMENTAMI, KTRE STANOWI
OBUDOWY OTWORW OKIENNYCH
I DRZWIOWYCH.
12.5 Wiece

okiennych idrzwiowych.
Wnaronikach cian zzazbiajcymi si
kostkami zaleca si je czy wbijanymi
pionowo palikami drewnianymi, ktre
przechodz przez dwie i p warstwy ko-
stek somy. W przypadku kostek wielko-
wymiarowych, z uwagi na ich mocne
sprasowanie, wbijanie palikw drewnia-
nych jest trudne. Mona wtedy uy stalo-
wych klamer wksztacie litery U.

Wieniec, grne zakoczenie ciany, spe-

nia kilka funkcji: przejmuje obcienie
dachu i przekazuje go rwnomiernie na
ciany, stabilizuje przeciw wybrzuszeniom
grn warstw kostek, atym samym ca
cian. Wzmacnia te usztywniajce dzia-
anie naronikw imoe suy za nadpro-
a drzwiowe iokienne.
Wieniec powinien wic by sztywny
i mie, jeli to moliwe, szeroko ciany. 12.29 PRZEKAZANIE OBCIE
Konstrukcj, ktra si sprawdzia jako Z DACHU SKONEGO

oszczdna materiaowo i rwnomiernie

przekazujca obcienia zdachu na ciany,
jest wieniec tzw. drabinowy (rys. 12.30).
W celu przeniesienia obcie mona te
pod waciwym wiecem pooy sklejk
lub pyty OSB (rys. 12.31). Lekkie ibardzo
dobrze przenoszce obcienia s wiece
wykonane z drewnianych dwuteownikw
(rys. 12.32).

12.30 WIENIEC JAKO KONSTRUKCJA 12.31 WIENIEC Z PYT PRZEKAZUJC 12.32 WIENIEC JAKO KONSTRUKCJA
DRABINOWA OBCIENIA SKRZYNKOWA (Z DWUTEOWNIKW)

59
 12.6 Okna idrzwi

Naley koniecznie pilnowa, aby ciar termicznych, naley ocienice moliwie

dachu by przekazywany osiowo na rodek dokadnie zaizolowa. Okno osadzone g-
ciany i tym samym na rodek wieca. boko, bliej wntrza budynku, powoduje od
Rys. 12.29 pokazuje, wjaki sposb mona strony zewntrznej konieczno skompliko-
to osign przy dachu spadzistym. Jedno- wanej zabudowy parapetu, ktrego brzegi
czenie nie wolno zapomina oprewencji powinny by wyprowadzone do wysoko
powstawania mostkw termicznych. wgr, poniewa naley liczy si zzalega-
Wiece zreguy wykonywane s zdrew- niem niegu ilodu.
na. Istniej take przykady budynkw, Wtynku zewntrznym, problematycznym
gdzie zrobiono je ze stali albo elbetu. Takie elementem jest spoina, powstajca na styku
rozwizania nie s odpowiednie zuwagi na z ocienic, poniewa woda moe dosta-
powstawanie mostkw termicznych . wa si tamtdy do rodka. Aby temu zapo-
Ukad oraz budowa pocze okiennych biec, naley pooy w tym miejscu tam
idrzwiowych s decydujce dla zapobiega- uszczelniajc i przykry j listw albo te
nia powstawania szkd budowlanych. Po- wypeni spoin materiaem trwale ela-
niewa te problemy s takie same dla stycznym. Naronik, po zamontowaniu pro-
obydwu rodzajw otworw, omwimy tylko filu tynkarskiego, mona wykona na ostro
zagadnienia dotyczce okien. albo jak na rys. 12.36, lekko go zaokrglajc.
Aby zapobiec tworzeniu si mostkw Naroniki zaokrglone czy cite daj wicej
12.33, 12.34 PRZYGOTOWANIA
DO MONTAU OKIEN

luftdichter
szczelne Anschluss
powietrznie durch
poczenie
werkseitige Verklebung
fabrycznie wykonane
zczenie klejem montaowym
mit Montagekleber

luftdichter Anschluss durch

szczelno powietrzna poczenia deskowanie typu deska na desk, aty, kontraty
szczelnoluftdichter
powietrzna Anschluss
poczenia tynk zewntrzny
Auenputz, = 0,700
= 0,700 W/mKW/mK Boden-Deckel-Schalung, Lattung, Konterlattung
pyta z wkna drzewnego poprzezeingeputztes
otynkowanvlieskaschiertes
okienn tam pyta z wkna drzewnego, 30mm, = 0,045 W/mK
durchpoprzez pooenie
Klebeband Holzweichfaserplatte, 30 mm,30mm, = 0,050
= 0,050 W/mKW/ Fensteranschlussklebeband
Holzweichfaserplatte,
kostki 30 mm,
somy, na stojco, = 0,045
36 cm, W/mK
= 0,056 W/mK
tamy uszczelniajcej mK uszczelniajc z wknin Strohballen, cm, =(paszczyzna
Strohballen, hochkant liegend, = 0,052 W/mK
kostki somy, ukadane na rb, = 0,052 W/mK tynk gliniany,hochkant stehend, 36
wielowarstwowy, zbrojony 0,056 W/mK
Lehmputz, mehrlagig,
szczelna),armiert (luftdichte Ebene)supw
OSB-Platte instalacyjna,
przestrze pyta
(luftdichte Ebene), = 0,130 W/mK
z wkna powietrznie w ocieach i w rejonie
Installationsebene,
drzewnego, Holzweichfaserplatte,
= 0,045 W/mK = 0,045 W/mK drewnianych na macie
im Laibungs- und z trzciny auf Schilfrohrmatte
Bohlenbereich
Lehmputz,
tynk mehrlagig,
gliniany im Laibungsbereich
wielowarstwowy, a. Schilfrohrmatte
w ocieach na -Luftdichte
paszczyzna powietrznie szczelna
Ebene
macie trzcinowej
Luftdichte Ebene
12.35 SZCZEG POCZENIA OKNA 12.36 POCZENIE OKNA ZE CIAN
ZE SUPEM DWUTEOWYM, Z LITYMI SUPAMI DREWNIANYMI,
KOSTKI NA RB KOSTKI STOJCE

paszczyzna Luftdichte
powietrznie szczelna:
Ebene: wierzchnia izolacja
Klebeband als berdmmung w rejonie
im Bereich ocienicy
des Fensterrahmens mit
tama uszczelniajca jako poczenie
Verbindung zwischen midzy einem
Fensterrahmen wykonana z moliwie
mglichst dobrego materiau
guten Dmmstoff
ocienic i pyt trjwarstwow
und 3-Schicht-Platte

Jalousie
aluzja
3-Schicht-Platte, 4 cm
trjwarstwowa pyta, 4
cm

luftdichter powietrzna
szczelno Anschluss durch
tynk wapienny, wielowarstwowy, zbrojony szczelno powietrzna poczenia
eingeputztes
poczenia vlieskaschiertes
poprzez Kalkputz, mehrlagig, armiert
kostki somy, na pasko, 48 cm, = 0,08 W/mK
Luftdichter Anschluss durch pyta
5 cm falista wkno-cementowa, poziomo
Faserzement-Wellplatte, 5 cm
horizontal
Strohballen, = 0,08 W/mK poprzezeingeputztes,
otynkowanvlieskaschiertes
okienn
otynkowan okienn tam
Fensteranschlussklebeband tynk gliniany,flach liegend, 48 cm,
wielowarstwowy, zbrojony tam
przerwa wentylacyjna, 5 cm
5 cm Hinterlftung
uszczelniajc z wknin Lehmputz, mehrlagtig,
(paszczyzna armiert
powietrznie (luftdichte Ebene)
szczelna) Fensteranschluss-Klebeband pyta z wkna drzewnego, 2 cm + pyta izolacyjna, 4 cm
2 cm Holz-Weichfaserplatte + 4 cm Dmmstoffplatte
kontraty / luna soma, upchana, 4 cm
-luftdichte
paszczyzna
Ebenepowietrznie szczelna 4 cm Konterlattung / loses Stroh gestopft
kostki due, 6-krotnie wizane, nieobrabiane, 70 cm
70 cm Quaderballen, 6-fach geschnrt, unbehandelt,
przepyw ciepa prostopadle do odyg, = 0,052 W/mK
Wrmestrom
tynk gliniany, wielowarstwowy, Faser, 3=cm
senkrecht z.zbrojony, 0,052 W/mK
(paszczyzna
3 cm Lehmputz,
powietrznie mehrlagig, armiert (luftdichte Ebene)
szczelna)

12.38 POCZENIE OKIENNE W SOMIANYM DOMU

12.37 SZCZEG POCZENIA OKNA PASYWNYM STROH-PASSIVHAUS KRICK ZE SPECJALN,
W CIANIE NONEJ, KOSTKI NA PASKO WIERZCHNI IZOLACJ OCIENICY

60
wiata w pomieszczeniu oraz przyjemne,
agodne przejcie od jasnoci do ciemnoci.
Konstrukcja ciany, przedstawiona na rys.
12.35, odpowiada niemieckiej aprobacie
technicznej dla budowania z kostek somy.
Na rys. 12.35 zewntrzn warstw z pyt
wkna drzewnego mona zastpi cienkim
tynkiem glinianym.
Rys. 12.38 demonstruje rozwizanie,
gdzie ociee nie jest otynkowane,
lecz wykonane z desek lub pyt
drewnopochodnych.
Decydujce dla idealnego funkcjonowa-
nia poczenia okien ze cian jest po-
prawne poczenie z paszczyzn
powietrznie szczeln. Zapobiegnie to te
wystpowaniu szkd budowlanych. Dla
pocze ocienic z tynkiem stosuje si
specjalne tamy, ktrych jedn stron

12.7 Poczenie cian zdachem

przykleja si do ramy, a drug tynkuje.

Tamy te pokryte s wknin, co umoli-
wia dobre wizanie ztynkiem.
Do pocze ocienic z pytami drew-
nopochodnymi rwnie stosuje si spe-
cjalne tamy klejce. Tu istnieje moliwo
bezporedniego sklejenia ju uproducenta
(por. rys. 12.35). W tym wypadku prefa-
brykowane ociee jest czone tam
klejc zpaszczyzn powietrznie szczeln
budynku.

Przy grnym zakoczeniu ciany naley

rwnie uwaa, aby nie powstaway tam
mostki termiczne.
Wprzypadku tynkowanych powierzchni
zewntrznych cian okap dachu powinien
by wystarczajco duy, aby ograniczy

12.8 ciany wewntrzne

moczenie fasady przez zacinajce deszcze.
Nieotynkowane albo otynkowane tylko
glin ciany zkostek somy najlepiej chro-
ni przed zacinajcym deszczem iniegiem
deskowanie wentylowane. Rysunki 12.39
do 12.42 ilustruj rne moliwoci roz-
wizania tego problemu.
Aby zapobiec obcieniom skrcajcym,
ktre mog prowadzi do skrcenia wie-
ca, naley w konstrukcjach nonych z ko-
stek somy uwaa, by obcienie dachowe
byo przekazywane na rodek wieca.

12.39 - 12.42 ROZWIZANIA

POCZE DACHU ZE CIAN

61
 12.9 Stropy midzy kondygnacjami
ciany wewntrzne maj za zadanie
oddzielenie optyczne i akustyczne po-
mieszcze. Ponadto mog one mie zdol-
no magazynowania ciepa iwilgoci, tym
samym pozytywnie wpywajc na klimat
wntrza. Materiaem budowlanym, ktry
optymalnie spenia te wymagania, jest
glina (por. rozdz. 4.2 i4.3). Budowa cian
wewntrznych z kostek somy jest mao
sensowna z uwagi na ich rozmiary i nie-
wielk mas termiczn.
Stropy midzy kondygnacjami w budyn-
kach wielokondygnacyjnych z kostek
somy wykonuje si zreguy jako drewnia-
ne belkowe albo jako drewniane monoli-
tyczne, z desek uoonych warstwowo.
Bodenbelag
WYKADZINA PODOGOWA
Trockenestrich
SUCHY JASTRYCH
Trittschalldmmung
IZOLACJA TUMICA KROKI
Lehmsteine
CEGY GLINIANE
Trittschalldmmung
IZOLACJA TUMICA KROKI
DESKOWANIE DREWNIANE Z WARSTW
Holzschalung mit Rieselschutz
OCHRONN PRZED WYSYPYWANIEM
SI DROBIN
12.43 STROP NA BELKACH DREWNIANYCH 12.44 STROP Z DESEK UOONYCH WARSTWOWO
12.10 Prowadzenie instalacji
(rys. 12.44). Deski lece na rb, poczone
gwodziami albo kokami drewnianymi,
tworz tu peny, drewniany strop. Ta kon-
strukcja, wporwnaniu zkonwencjonaln,
ma nastpujce zalety: niewielka wyso-
ko, dobra izolacja od dwikw po-
wietrznych, brak dodatkowych rodkw
oraz atwo (wporwnaniu ze stropem na
belkach) uzyskania paszczyzny powietrz-
nie szczelnej. Ponadto mona taki strop
w caoci albo w duych czciach prefa-
brykowa iszybko zmontowa na budowie
(potrzebny jest wtedy dwig).
Instalacji wodnych raczej nie naley pro-
wadzi w cianach ze somy. Na rurach
12.45 LISTWA PRZYPODOGOWA
Z RURAMI INSTALACJI GRZEWCZEJ
z zimn wod moe bowiem tworzy si
I KANAEM KABLOWYM woda kondensacyjna, prowadzc do
62
Naley przy tym pamita o zapewnieniu
wystarczajcej izolacji tumicej odgos
krokw i izolacji od dwikw powietrz-
nych.
Na rys. 12.43 przedstawiono prost budo-
w stropu, ktry wduym stopniu nadaje
si do wykonania we wasnym zakresie.
Warstwa z cegie glinianych, uoona
wstropie, ma poprawi izolacj od dwi-
kw powietrznych, i przyczyni si do
akumulacji ciepa i regulacji wilgotnoci.
W stropach z belek drewnianych trzeba
zwrci uwag na zapewnienie paszczy-
zny powietrznie szczelnej wrejonie oparcia
belek na cianie.
Innym korzystnym rozwizaniem jest za-
stosowanie desek uoonych warstwowo
Bodenbelag
WYKADZINA PODOGOWA
Trockenestrich
SUCHY JASTRYCH
Trittschalldmmung
IZOLACJA TUMICA KROKI
STROP Z DESEK UOONYCH
Brettstapeldecke
WARSTWOWO
zawilgocenia somy. Da si to wykluczy
jedynie pokryciem instalacji paroszczeln
izolacj termiczn. Takie rozwizanie sta-
nowi
jednak trudne zadanie dla wykonawcw
i jest bardzo kosztowne. Instalacja
grzewcza oraz ciepej wody nie stwarza
niebezpieczestwa skraplania si wody
kondensacyjnej.
Instalacj wodn najlepiej jest poprowa-
dzi w specjalnej dla tego celu przygoto-
wanej przestrzeni instalacyjnej, w szybie
lub
kanale albo za listw przypodogow
(rys. 12.45). To zalecenie obowizuje take
w odniesieniu do kabli elektrycznych.
Przechodzce przez kostki somy kable
12.11 Mocowanie cikich przedmiotw
powinny by prowadzone w niepalnych
kanaach albo peszlach. Wczniki igniaz-
da najprociej zamocowa do supw lub
zintegrowa w obudowy wnk
drzwiowych.
Jeli musimy przymocowa gniazdo albo
wycznik w miejscu, gdzie nie ma profili
drewnianych, naley wbi w kostki somy
12.12 Wnki ikinkiety
stanowi tynk inie ma wwybranym miejscu
supw, na ktrych mona by powiesi
regay, szafki wiszce, kinkiety itp., naley
wtych miejscach wbudowa odpowiednie
drewniane elementy konstrukcyjne. Gdy
ciana jest pokryta deskowaniem albo
12.47 WBUDOWANE W CIAN KINKIETY
(PROJEKT: MANFRED FAHNERT)
12.49 OTWORY OWIETLENIOWE
klin drewniany ido niego przykrci pusz-
k elektroinstalacyjn. Jeszcze prociej jest
zamocowa puszk w kostkach somy po-
przez jej zagipsowanie. Aby zminimalizo-
wa ryzyko poaru, amerykaskie przepisy
nakazuj otaczanie instalacji elektrycznych
zapraw ogruboci co najmniej 3 cm.
Jeli powierzchni wewntrzn cian
pytami drewnopochodnymi, to zabiegi
tego rodzaju s zbdne. Aby mc zawie-
sza
obrazy w miejscach niezalenych od kon- 12.46 NISZA Z LAMP
strukcji, mona wgrnej partii ciany umie-
ci listw drewnian i na niej wiesza
potem obrazy. Cikie regay i szafki wi-
szce mona te podwiesza do wieca
lub
12.48 WNKI W CIANIE
12.50 OKIENKO PRAWDY POKAZUJCE SOM
63
 TY N K I W E W N T R ZN E
13.1 WYGADZANIE PIERWSZEJ
WARSTWY TYNKU DESK
13.2 NONIKI TYNKU - MATY Z
BAMBUSA I TRZCINY UMOLIWIAJ
TYNKOWANIE KONSTRUKCJI
DREWNIANEJ
64
13.1 Wiadomoci oglne
Jedn z moliwoci zamknicia po-
wierzchni ciany zkostek somy wewntrz
budynku jest jej otynkowanie. Tynk
wzmacnia powierzchni kostek, wygadza
j oraz, wpoczeniu zsiatk zbrojeniow zagroeniu deszczem mona ewentualnie
i odpowiednio wykonanymi poczeniami,
zapewnia konieczn szczelno powietrz-
n iodporno ogniow.
W miejscach, gdzie nastpuje czenie
materiaw, wnaronikach oraz na duych
powierzchniach, naley tynki zbroi tkani-
n siatkow, aby zapobiec powstawaniu
pkni.
Do tynkowania nadaj si zaprawy gli-
niane, gipsowe, wapienne icementowo-wa-
pienne. Tynkw cementowych, z uwagi na
ich amliwo ima elastyczno, raczej nie powstawania
naley stosowa. Zasadniczo, jako tynki we-
wntrzne zaleca si tynki gliniane, poniewa
bardziej ni inne przyczyniaj si do wyrw-
nania wilgotnoci wpomieszczeniach.
13.2 Tynki gliniane
Tynk gliniany, z uwagi na swoje waci-
woci regulowania wilgotnoci wpomiesz-
czeniu oraz swoj elastyczno, ma znaczn
przewag nad innymi tynkami. Badania
przeprowadzone w Laboratorium Budow-
nictwa Eksperymentalnego (FEB) Uniwer-
sytetu wKassel pokazay, e tynk gliniany
absorbuje duo wicej wilgoci z pomiesz-
czenia ni inne tynki. Kiedy powietrze jest
suche, tynk oddaje zmagazynowan wilgo
iwten sposb przyczynia si do powstania
zrwnowaonego, zdrowego mikroklimatu
wewntrz. Wicej na temat sorpcji iregu-
lacji wilgotnoci patrz. rozdz. 4.4.
Tynki nakada si na kostki somy najcz-
ciej wtrzech warstwach. Pierwsza znich
suy przede wszystkim do sklejenia
wystajcej somy. Zapraw powinno si
nanosi w konsystencji pynnej, pod
duym cinieniem, aby spowodowa jej
Jako tynki zewntrzne stosuje si tynki
gliniane, ale tylko na powierzchniach chro-
nionych przed dziaaniem warunkw at-
mosferycznych. Przy minimalnym
uy stabilizowanej zaprawy glinianej. Le-
piej jednak
na zewntrz nakada tynki wapienne.
Obowizujc regu tynkowania jest
pokrycie cian zkostek somy najpierw od
wewntrznej strony; wtedy wilgo stosun-
kowo bez przeszkd moe przedosta si
na zewntrz. Jeeli pooymy najpierw
tynk zewntrzny, istnieje niebezpiecze-
stwo kondensacji wody na zewntrznej
stronie kostek, co moe doprowadzi do
grzybw pleniowych.
Tak dzieje si szczeglnie w czasie, kiedy
temperatura jest niska. Zasada ta nie doty-
czy pierwszej, cienkiej warstwy, sucej
jedynie jako ochrona przeciwpoarowa.
gbokie wnikanie w som. Najprociej
zrobi to przy pomocy pompy. Po spryska-
niu trzeba wcisn wystajce dba
w tynk przy pomocy deski albo szerokiej
pacy (ryc. 13.1). Moliwe jest rwnie
wcieranie zaprawy rk. Aby tynk mocno
przyczepi si do
somy, naley przygotowa zapraw zgliny
moliwie tustej, czyli o duej zawartoci
iu. Powstajce podczas schnicia rysy nie
s wad, przeciwnie bd one powodo-
wa lepsz przyczepno kolejnej
warstwy.
Elementy drewniane naley przed tynko-
waniem pokry nonikiem dla tynku
np. mat ztrzciny albo bambusa. Aby unik-
n pniejszego powstawania pkni,
powodowanych prac drewna, trzeba
dodatkowo wtynku uoy nonik zodpo-
wiednio duym zakadem.
Drug warstw wykonujemy z zaprawy
 mocniej schudzonej piaskiem albo drob-
nym wirem. Zapobiega to tworzeniu si
rys podczas schnicia. Do schudzania
mona te uy trocin, sieczki, padzierzy
konopnych oraz drobnych wkien sizalo-
wych, kokosowych, lnianych, jak rwnie
mielonej somy. Dodatki te su jedno-
czenie jako zbrojenie tynku.
Druga warstwa tynku suy przede
wszystkim do wyrwnania wikszych nie-
rwnoci na powierzchni ciany. Jeeli
jednak konieczne byoby naoenie war-
stwy
zaprawy grubszej ni 2 cm, to zaleca si
przed pooeniem drugiej warstwy wype-
ni nierwnoci mieszank sieczki zglin.
Trzecia warstwa to drobnoziarnisty tynk
(niem. Feinputz) ogruboci 5-10 mm. Two-
rzy on wykoczenie ciany. Ze wzgldw
estetycznych oraz w celu zapobieenia
pkniciom podczas schnicia, mona
doda do zaprawy gruboziarnisty piasek,
mielon sieczk, wkna i podobne
czsteczki. Zawarto iu wynosi tu prze-
wanie 5-8%. To istotne, by druga warstwa
bya wystarczajco nawilona ichropowa-
ta, a zaprawa trzeciej mocno rzucana
i zatarta. Spowoduje to dobr przyczep-
no tynku.
Powierzchni trzeciej warstwy mona
po przeschniciu wygadzi zwilon pac
pokryt filcem albo gbk. Kiedy tynk
wyschnie albo jest prawie suchy, mona go
ostronie przemy wilgotn gbk, aby
gruboziarniste dodatki, takie jak wir,
soma albo wiry, stay si widoczne.
Cakowita grubo tynku wynosi 3-6 cm.

13.3 Inne tynki

Im grubszy jest tynk, tym wiksza zdolno
akumulacji ciepa przez cian i tym bar-
dziej wpywa on na wyrwnywanie wilgot-
noci powietrza wpomieszczeniu.
W celu uzyskania wikszej wytrzymao-
ci powierzchni ciany, mona jako ostat-
ni warstw pooy tynk wapienny.
W tym
wypadku zaleca si zastosowanie wytrzy-
maej na rozciganie tynkarskiej siatki
zbrojeniowej. Tynki wapienne bd om-
wione wrozdziale 14.3.
Tynki cementowe wporwnaniu zglinia-
nymi s bardzo twarde i amliwe. atwo
pkaj, jeli tylko konstrukcja drewniana
zaczyna pracowa albo gdy ciana jest
obciona wiatrem, czy te kiedy kostki
somy zaczynaj osiada. Dlatego tynki
te naley zbroi odporn na rozciganie
siatk z wkna szklanego albo metalu.
Paroprzepuszczalno, a co za tym idzie
take udzia w regulacji wilgotnoci, s
w przypadku tynkw cementowych
ograniczone w porwnaniu do tynku

13.3 OPR DYFUZJI PARY WODNEJ

RNYCH TYNKW [MINKE 2001]

Lehm,GLINA
tonig (T=28%,
ILASTA U=34%,
(I=28%, S=38%
PY=34%, )
PIASEK=38%)
Lehm, schluf fig (T=12%, U=78%, S=14%
GLINA PYLASTA (I=12%, PY=78%, PIASEK=14%))
Lehm, sandig (T=15%,
GLINA PIASZCZYSTA U=29%,
(I=15%, S=56%
PY=29%, )
PIASEK=56%)
Lehmputz,
TYNK toni
GLINIANY, g
ILASTY
Lehmputz, schluf
TYNK GLINIANY, fig
PYLASTY
Trass-Kalk-Putz
TYNK Z WAPNA TRASOWEGO
Kalk-Putz
TYNK WAPIENNY

TYNKKalk-Kasein-Putz
WAPIENNO-KAZEINOWY (10/1)
(10/1)
Kalk-Zement-Putz
TYNK CEMENTOWO-WAPIENNY

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30
WSPCZYNNIK OPORU DYFUZYJNEGO[-]
W asserdampfdiffusionswiderstand [-]

65
 TY N K I ZE W N TRZN E
14.1 Wiadomoci oglne
Moczone deszczem tynki zewntrzne
na cianach zkostek somy zaliczaj si do
elementw problematycznych. W somie,
pod tynkiem, poprzez oddziaywanie zaci-
najcego deszczu oraz kapilarne podciga-
nie wody, wilgotno moe osign stan ciany
krytyczny. Dlatego naley chroni przed
deszczem zewntrzne powierzchnie tyn-
kowanych cian. Najbardziej efektywne
w tym wypadku jest deskowanie. Jeeli
jednak tynk ma by widoczny, naley go
14.2 Tynki gliniane
Tynk gliniany moe by tynkiem
zewntrznym tylko wtedy, gdy jest chro-
niony przed deszczem albo kiedy staje si
odporny na dziaanie wody dziki do-
mieszkom lub powokom malarskim. Przez
dodanie pokostu lnianego, wzgldnie
przez pomalowanie powok zawierajc
olej lub lateks, zmniejsza si znacznie pa-
roprzepuszczalno tynku (rys. 15.1). Moe
to prowadzi do niebezpiecznego zbiera-
nia si wody kondensacyjnej wsomie, jeli
od strony wewntrznej nie bdzie warstwy
paroizolacyjnej albo nie bdzie zastosowa-
na farba o waciwociach hamujcych
14.3 Stabilizowane tynki gliniane
wadzi do pkni.
Stabilizowanymi tynkami glinianymi nazy-
wamy takie tynki, ktre wswoim skadzie,
oprcz iu, posiadaj take inne materiay
wice np. wapno, cement, gips, modyfi-
kowan skrobi, metyloceluloz, krowi
nawz, oleje, ywice, emulsje bitumiczne
albo syntetyczne rodki wice. Po stward-
nieniu nie daj si ju rozpuci wwodzie.
Stabilizowane tynki gliniane mona stoso-
wa na zewntrz tylko tam, gdzie zagroe-
nie deszczem jest niewielkie. Tynki
z dodatkiem pokostu lnianego lub emulsji
66
w inny sposb ochroni przed zacinajcy-
mi opadami. Mona to zrobi przez duy
okap albo posadzenie rolin przed fasad.
Stojcy w pobliu inny budynek rwnie
moe peni rol ochronn. Wprzypadku
budynku ze stron, ktre s osonite przed
niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi,
moe by dopuszczlane tynkowanie zapra-
w glinian, zwaszcza stabilizowan.
Zwyczajowo zaleca si jednak stosowanie
tynku wapiennego.
przenikanie pary.
Prba pokrycia tynku glinianego war-
stw z zaprawy cementowej prowadzi
niestety do szkd budowlanych. Tynk ce-
mentowy jest owiele mniej elastyczny od
glinianego, adziaanie termiczne imecha-
niczne powoduje powstawanie rys. Kiedy
dostanie si do nich woda iprzeniknie do
gliny, ta pczniejc powoduje odpryski
warstwy wierzchniej. Zjawisko to jest po-
tgowane przez mrz. Mniej problema-
tyczna jest warstwa wierzchnia z tynku
wapiennego, ale tu take naley zwrci
uwag na takie wykonanie, ktre nie pro-
bitumicznej wykazuj bardzo due dziaa-
nie hamujce przenikanie pary wodnej.
Dlatego w zasadzie nie nadaj si do bu-
dynkw stojcych wstrefach klimatycznych
o duych rnicach temperatur w zaleno-
ci od pory roku. Idealna ilo dodatkw
zaley od skadu stosowanej gliny ipowinna
by kadorazowo testowana.
Dobre mieszanki, ktre zostay przez
autora wyprbowane z wynikiem pozy-
tywnym (w agodnym klimacie Kolumbii)
przedstawia tabela 14.2. Okazao si, e
glina zpokostem lnianym icementem oraz
wapnem byy trudniejsze do wymieszania dni by wystarczajco sfermentowaa. Dzi-
i do zastosowania ni inne zaprawy ki temu wzrasta odporno tynku na ciera-
gliniane. nie ina dziaanie deszczu, co jednoznacznie
Dodanie 6% emulsji bitumicznej powodo- wykazay badania przeprowadzone wFEB.
wao najlepsz odporno na deszcz, Tabela 14.1 przedstawia wyniki testw
chocia w wyniku dugotrwaych opadw na dziaanie ulewnego deszczu i testw
tynk wchania troch wody, co powodowa- cierania, ktre przeprowadzono w FEB
o zmniejszenie wytrzymaoci tynku na na stabilizowanych tynkach. Symulacja
ciskanie. Klej pszeniczny wykonano ukazaa, e ju po 3 sekundach ulewy nie-
wedug nastpujcej receptury: 1 cz. mki stabilizowany tynk gliniany ulega erozji,
dokadnie wymieszano z1 cz. zimnej wody podczas gdy tynki stabilizowane nawet
i rozcieczono 2 cz. gotujcej si wody. po szeciu dniach wstrugach deszczu nie
Taka breja bya tak dugo gotowana na wykazyway adnego uszczerbku.
maym ogniu, a staa si prawie szklista. Znaczce s rnice w odpornoci na
Mieszanka kau krowiego z glin musi cieranie mechaniczne. W prawej czci
w stanie wilgotno-mokrym pozosta kilka tabeli 14.1 przedstawiono ubytki masy

Tynk gliniany Wystpienie erozji w wyniku dziaania deszczu po... Ilo startego tynku w g
(test na cieranie)
1 bez dodatkw 3s 3,1
2 z 4% emulsji bitumicznej 20 min 1,7
3 z 6% emulsji bitumicznej 20 godz. 0,3
4 z 8% emulsji bitumicznej 68 godz. 0,2
5 z 8% brei wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) 50 min 0,4
6 z 6% brei wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) + 0,4% pokostu lnianego 23 godz. 1,2
7 z 8% brei wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) + 0,4% pokostu lnianego 70 godz. 0,6
8 z 6% brei wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 8 cz. obj. chudego twarogu) 35 min 0,5
9 z 8% brei wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 8 cz. obj. chudego twarogu) 90 min 0,5
10 z 6% wapna > 6 dni 0,1
11 z 6% cementu > 6 dni 0,2
12 z 4% wapna + 2% cementu > 6 dni 2,9
13 z 1,5% kleju z mki pszennej 5s 1,7
14 z 3% kleju z mki pszennej 10 s 0,1
15 z 4% kleju z mki pszennej 15 s 0,1
16 z 4% pokostu lnianego > 6 dni 0,02
17 z 6% pokostu lnianego > 6 dni 0,03
18 z 10% sodowego szka wodnego (1 : 8 rozcieczonego wod) 5 min 4,4
19 z 6% kleju boraksowo- kazeinowego (700 g twarogu + 17,5 boraksu w 0,1 l wody) 1 min 0,6
20 z 8% kleju boraksowo- kazeinowego (700 g twarogu + 17,5 boraksu w 0,1 l wody) 1 min 0,7
21 z 4% glutenu z wapnem (1:1) 5 min 0,1
22 z 8% glutenu z wapnem (1:1) 40 godz. 0,1
23 z 4% glutenu z wapnem (2:1) > 6 dni 0,8
0 6 12 18 24 30 36 42 48 h 0 1 2 3 4 5g

TABELA 14.1 CIERANIE I EROZJA W WYNIKU DZIAANIA DESZCZU NA STABILIZOWANE TYNKI GLINIANE [MINKE 2009]

1. 2. 1. 2. 1. 2. 1. 2. 1. 2. 1. 2.
warstwa warstwa 1 warstwa warstwa 1 warstwa warstwa 1 warstwa warstwa 1 warstwa warstwa 1 warstwa warstwa 1

Glina ilasta, sezonowana 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1

Piasek gruboziarnisty (0-4 mm) 1,5 1 3 3 1 0,5 1,5 1,5 1,5 1 1,5 1,5
Piasek drobnoziarnisty (0-1 mm) 1 1 1 1 1 1,5 1 1,5 1 1,5 1 1
Nawz krowi, wilgotny, wymieszany 1:1
1 1 1 1 0,5 1
z brej glinian, sfermentowany
Wapno 5% 5%
Cement 5% 5%
Emulsja bitumiczna 5% 6%
Gotowany klej z mki pszenicznej 3% 4%
Breja kazeinowa wymieszana 3% 3%
z wapnem 1:1
Pokost lniany 4% 4%
wcierana pac z gbk jako szlam

TABELA 14.2 SKAD STABILIZOWANYCH TYNKW GLINIANYCH ZEWNTRZNYCH (OBJTOCI PROPORCJE) [MINKE 2009]

67
 14.4 Tynki wapienne
(wgramach).
Zewntrzny tynk wapienny, ewentualnie
z niewielkim dodatkiem cementu, spraw-
dzi si w budynkach z kostek somy.
Wane jest, aby powierzchnia cian bya
stosunkowo gadka, a szczeliny iwgbie-
nia byy wczeniej zatkane np. wypenione
lekk glin ze som. Trzeba mie wiado-
mo, e tynk wapienny w poczeniu
zCO2 zpowietrza tworzy wglan wapnia
CaCO3. Proces ten postpuje bardzo
wolno i tylko w warunkach wilgotnych.
Wobec tego tynk nie moe wyschn zaraz
po naoeniu, a kiedy intensywnie wieci
soce, naley go zacieni i nawila.
Wpierwszych tygodniach trzeba go chro-
ni przed intensywnym deszczem i przed
mrozem, poniewa atwo ulega wypukaniu
izamarzaniu. Proces wizania po ok. 3 mie-
sicach jest wduym stopniu zakoczony.
Twardo tynku wapiennego ronie jeszcze
nieznacznie wcigu pierwszych 3 lat.
Aby proces twardnienia przyspieszy,
mona doda do zaprawy ok. 5% cementu,
ktry wie hydraulicznie (przez wchania-
nie wody) w cigu kilku godzin. Z tych
samych powodw mona uy wapna tra-
sowego, ktre w przewaajcym stopniu
wie hydraulicznie.
Jako pierwsz warstw naley zrobi
obrzutk (niem. Spritzputz), czyli natrysk
z rzadkiej zaprawy, wykonywany pod
duym cinieniem, aby skleia si wystaj-
ca soma. Na to naley pooy np. mat
trzcinow albo siatk ceramiczno-drucia-
TABELA 14.3 WARTOCI
n, jako warstw non dla kolejnych
WSPCZYNNIKA OPORU dwch warstw tynku. Mona ztej warstwy
DYFUZYJNEGO DLA TYNKW
WAPIENNYCH (PROPORCJE
nonej zrezygnowa, ale wtedy trzeba ko-
OBJTOCIOWE) niecznie w drug warstw tynku woy
[MINKE 2001]
proszek wapno chudy pokost tusta glina nawz uzyskane
tynk nr
wapna trasowe
piasek
twarg lniany ilasta krowi wartoci
1 1 3 11,2
2 1 3 10,8
3 1 6 0,5 6,2
4 1 15 0,5 3 9,7
5 1 3 0,05 15,2
6 1 3 0,25 0,05 28,5
7 1,5 10 2 6 8,0
68
tynkarsk siatk zbrojeniow. Ostatnia
warstwa tynku nie moe by spkana. Mi-
kropknicia mniejsze ni 0,2 mm mona
zamkn powok malarsk. Wane jest
te, aby tynk wrejonie cokou by chronio-
ny przed rozpryskiem wody. Mona to
osign przez dodanie do zaprawy rod-
kw hydrofobowych, malowanie albo te
przez przykrycie pytami.
Tynk wapienny skada si z1 czci obj-
tociowej wapna i3-4 piasku. Jako wapna
mona uy dostpnego w handlu, drob-
nomielonego wapna hydratyzowanego.
Wielu rzemielnikw poleca wapno doo-
wane, powstae z nielasowanych bry
wapna palonego, ktre przeleao wdole
kilka miesicy, a nawet lat. Podczas doo-
wania, tj. skadowania po gaszeniu w for-
mie brei, wiksze czci wapna osiadaj na
dnie zbiornika. Grna warstwa doowane-
go wapna nadaje si szczeglnie do pro-
dukcji sprystej, rozcigliwej zaprawy,
ktra po zwizaniu nadaje tynkowi du
elastyczno. Take powszechnie dostp-
ne whandlu, mielone wapno hydratyzowa-
ne dobrze jest moczy przez kilka dni
zanim zostanie uyte do zaprawy. Dolna
warstwa w zbiorniku, gdzie osadziy si
wiksze
elementy izanieczyszczenia, nie powinna
by stosowana do zapraw tynkarskich.
Mona uy jej do zapraw murarskich.
Wapno reaguje mocno alkalicznie. Pod-
czas pracy naley nosi rkawice ochronne
iokulary.
W publikacjach zajmujcych si remon-
tami domw szachulcowych (niem. Fach-
werkhaus) zaleca si czsto stosowanie
tynku zwapna trasowego, zamiast czyste-
go tynku wapiennego (np. [Bhrinh (b.d.)]
i[Gerner, 1983]). Do wykonania warstwy
spodniej zapraw naley wykona z1 cz-
ci wapna trasowego i6 czci piasku. Do
warstwy wierzchniej trzeba uy 1 cz
wapna trasowego i2,5 czci piasku.
Wapno trasowe jest wapnem wysoko
hydraulicznym, powstaym z wodorotlen-
ku wapniowego i pyu trasowego (tuf
trachitowy). Wapno to, obok typowego
twardnienia przez wchanianie CO2, tward-
nieje take przy czeniu si zwod. Zalet
takiego wicego hydraulicznie tynku jest
jego stosunkowo szybko osigana wytrzy-
mao pocztkowa. Wad jest jego kru-
cho. Nie moe on, tak jak tynk wykonany
z czystego wapna, przystosowa si do
osiadania konstrukcji, ktre trwa czsto
przez wiele miesicy. Dlatego do tynkowa-
nia cian z kostek somy zaleca si stoso-
wa czysty tynk wapienny, najlepiej
zwapnem doowanym.
Aby zmniejszy wchanianie wody przez
tynk wapienny, mona doda do niego
kazein (np. chudy twarg). Do wykonania
takiej zaprawy trzeba uy np. mieszarki
przeciwbienej, w ktrej najpierw miesza-
my wapno ztwarogiem iniewielk iloci
wody, a potem dodajemy piasek i wir.
Na koniec mona dorzuci wosy lub
szczecin. atwiejsze w uyciu ni wosy
zwierzce s wkna kokosowe.
Niektrzy rzemielnicy zalecaj dodawa-
nie, oprcz kazeiny, niewielkiej iloci poko-
stu lnianego. W tym jednak wypadku
zmniejszy si paroprzepuszczalno tynku
(por. tab. 14.3). W FEB przetestowano
zpowodzeniem zewntrzny tynk kazeino-
wo-wapienny o znacznie wikszej zawar-
toci kazeiny: chudy twarg, wapno
i piasek (0-2 mm) w proporcji objtocio-
wej 1:10:40. Przy produkcji tej zaprawy
naley wpierwszej kolejnoci przy pomocy
mieszada rozrobi wapno ztwarogiem na
jednolit, kremow past. Stosujc ten
rodzaj tynku naley pamita o zreduko-
wanej paroprzepuszczalnoci.
Do naprawy pkni, i jako cienki tynk
nanoszony szerokim pdzlem, nadaje si
take tustsza mieszanka o nastpujcym
skadzie objtociowym: 1 cz. chudego
twarogu, 6 cz. wapna i 25 cz. piasku
(0-1 mm).
Wkrajach ociepym klimacie dodaje si
do tynku wapiennego troch soli kuchen-
nej. Powoduje to, e tynk pozostaje duej
14.1 POWIERZCHNIA GLINIANA
wilgotny. W ten sposb wapno wie ZARYSOWANA SKROBAKIEM
szybciej ilepiej.
W Niemczech dodawano kiedy wod
ze ledzi, ktra zuwagi na du zawarto
soli powodowaa podobn reakcj. Ponad-
to, zawarte wtym pynie proteiny posiada-
j lekko stabilizujce dziaanie.
WFEB testowano, wjak duym stopniu
dodatek pokostu i kazeiny wpywa na
ograniczenie przenikania pary wodnej

14.5 Tynki wapienne na podou ztynku glinianego

przez tynki wapienne. Uzyskane wartoci glinianej zasadowym octanem glinowym

pokazuje tabela 14.3.
Jeeli tynk wapienny kadziemy na pod-
ou z gliny, naley pamita, aby midzy
tymi warstwami wystpio odpowiednio
mocne wizanie. Mona to osign po-
przez np. pomalowanie powierzchni
albo mocno rozwodnionym mleczkiem
wapiennym. Pierwsz warstw tynku wa-
piennego oziarnistoci kruszywa do 6 mm 14.2 BDNE ZAKOCZENIE TYNKU
PRZY PARAPECIE
naley mocno wetrze wglin. Dobre me-
chaniczne poczenie midzy dwiema
warstwami daje te wykonanie dziur gra-
biami w wilgotnej powierzchni glinianej

14.6 Zakoczenie tynku

albo zarysowanie jej skrobakiem (rys. 14.1). spodniej warstwy ispowodowa odpryski
tynku, tworzenie si grzybw pleniowych
Przy oknach naley uwaa, aby tynk oraz powodowa szkody przez zamarzanie
zewntrzny nie dotyka parapetu. Szpar, (rys. 14.2). Tutaj blacha powinna by na
ktra tam zczasem niechybnie powstanie, kocach parapetu zagita iwyprowadzona
woda moe dosta si kapilarnie do wgr. Przy parapecie drewnianym naley
zastosowa odpowiedni profil drewniany

14.3 SPOSB WYKONANIA

ZAKOCZENIA TYNKU PRZY
PARAPECIE DREWNIANYM

69
 P OWO K I M A L AR S KI E

Powoki malarskie, ktre maj za zadanie duje si w[Wehlte 1985].

ochron powierzchni przed wpywami atmos- Czysta powoka wapienna
ferycznymi, naley w regularnych odstpach Przy malowaniu wapnem naley pamita,
czasu nanosi na nowo. Cienka powoka jest aby szlam wapienny by bardzo rzadki. Nie
niszczona mechanicznie przez wiatr i mrz, powstanie wtedy z niego kryjca powoka,
achemicznie przez promieniowanie ultrafio- ktra po wyschniciu atwo mogaby odpry-
letowe lub przez dziaanie kwanych deszczy. skiwa. Zaleca si wic 3- lub 4-krotne malo-
Powoki malarskie zewntrzne powinny wanie mleczkiem wapiennym, powstaym
by rwnoczenie hydrofobowe i pozosta- zwymieszania 1 worka (25 kg) wapna hydra-
wia otwarte pory, aby dyfuzja pary wod- tyzowanego w 25-30 litrach wody. Mona
nej doda te 1-2 kg soli kuchennej, by powoka
nastpowaa bez wikszych przeszkd. Jest bya dugo wilgotna, co przypiesza proces
to konieczne w celu odprowadzenia na karbonizacji. Przy odnawianiu budowli zabyt-
zewntrz wilgoci, ktra przenika do rodka kowych, dodaje si czsto do farby wody
podczas gwatownych deszczw lub zbiera ze ledzi. Dua zawarto soli powoduje
si tam wwyniku kondensacji pary wodnej. podobn reakcj (dodatkowo, dziki zawartoci
Farby dyspersyjne, lateksowe lub emulsje skadnikw biakowych, powstaje odporny
syntetyczne nie nadaj si wic jako na dziaania atmosferyczne zwizek albumi-
zewntrzne powoki ochronne. nowo-wapienny, podobnie jak przy farbie
To, w jakim zakresie powoki malarskie kazeinowo-wapiennej). Mieszanka do wyko-
mog hamowa dyfuzj pary wodnej, poka- nania pierwszej warstwy powoki malarskiej
zuj dowiadczenia w FEB, ktrych wyniki powinna by jeszcze bardziej rozcieczona,
przedstawia rys. 15.1. Wprowadzone poniewa mleczko wapienne musi dosta si
tam wspczynniki sd podaj w metrach moliwie gboko. Wapno daje bardzo jasny,
gruboci warstwy powietrza, ktra biay kolor. Aby go przyciemni, mona doda
odpowiadaaby dyfuzyjnie warstwie badane- proszku glinianego, delikatnej gliny lessowej
go materiau. Wiksze wartoci sd oznaczaj lub innych pigmentw mineralnych. Malowa-
wikszy opr stawiany dyfuzji pary wodnej. nie wapnem powierzchni zewntrznych
Warto sd (dyfuzyjnie rwnowana gru- wystarcza wklimacie Europy rodkowej na
bo warstwy powietrza) dla jakiej warstwy, ok. 2-4 lat. Powoki zczystego wapna nie
podzielona przez jej grubo, okrela warto s odporne na wycieranie.
(bez jednostki) wspczynnika dyfuzji pary
wodnej : Powoka wapienno-kazeinowa
= sd / s Znacznie trwalsza ibardziej odporna na
wycieranie jest powoka malarska powstaa
W tym rozdziale zostan omwione zmleczka wapiennego zmieszanego zserwatk,
15.1 WARTOCI s d DLA RNYCH
POWOK MALARSKICH NA TYNKACH
tylko niektre, sprawdzone powoki malar- chudym twarogiem lub proszkiem kazeino-
GLINIANYCH [MINKE 2001] skie. Wicej informacji na ten temat znaj- wym. Chudy twarg zawiera ok. 11% kazeiny.
POWOKI NA TYNKACH GLINIANYCH,
Beschichtungen ILASTYCH
von Lehmputz, tonig Wapno tworzy z nim chemiczny zwizek al-
WAPNO, 2 WARSTWY
KREDA-KLEJ (FARBA KLEJOWA), 2 WARSTWY
Kalk, 2-lg.
Kreide-Leim, 2-lg. buminowo-wapienny. Renowacj zabytko-
WAPNO-KAZEINA (1:8),
WAPNO-KAZEINA (1:1),
2 WARSTWY
Kalk-Kasein (1/8)*, 2-lg.
2 WARSTWY
Kalk-Kasein (1/1)*, 2-lg. wych budynkw wykonuje si czsto uywajc
CHUDY TWARG, 1Magerquark,
SZKO WODNE SODOWE,
WARSTWA
1 WARSTWA
Natriumwasserglas,
1-lg.
1-lg. farby zgaszonego, doowanego wapna zmie-
WAPNO-KAZEINA-OLEJ LNIANY,
FARBA DYSPERSYJNA SILIKATOWA,
2 WARSTWY
Kalk-Kasein-Leinl,
2 WARSTWY
Dispersionssilikatfarbe,
2-lg.
2-lg. szanego zchudym mlekiem lub serwatk.
FARBA DYSPERSYJNA,
BALSAM MALARSKI Z WOSKU PSZCZELEGO, 2 WARSTWY
2 WARSTWY
Dispersionsfarbe,
Bienenwachs-Streichbalsam,
2-lg.
2-lg. Sprawdzon mieszank jest farba z1 czci
FARBA LATEKSOWA, 2 WARSTWY Latexfarbe, 2-lg.
POKOST LNIANY, 1 Leinlfirnis,
WARSTWA 1-lg. chudego twarogu, 1-3 czci wapna i 1,5-
IMPREGNACJA TYNKW GLINIANYCH,
Imprgnierungen
BS 15, WACKER,BS2 15,
von ILASTYCH
Lehmputz, tonig
WARSTWY
Wacker, 2-lg. 2,5 czci wody. Niewielki dodatek pokostu
IMPREGNAT BAYSILONE,
IMPREGNAT DO FASAD,
BAYER,
Baysilone, 2 WARSTWY
Imprgnierung,
HERBOL, 2 WARSTWY
Fassaden-Imprgnierung,
Bayer, 2-lg.
Herbol, 2-lg. lnianego (maksimum 10% w stosunku do
IMPREGNAT DO KAMIENI H, WACKER, 2 WARSTWY
Steinfestiger H, Wacker, 2-lg.
0 0,5 1,0 1,5
twarogu) zwiksza odporno na wycieranie,
*Klammerwerte:
*W NAWIASACH PODANO OBJTOCIOWE
Mischungsverhltnisse in RT
PROPORCJE MIESZANIA
DYFUZYJNIE RWNOWAN
Wasserdampfdiffusionsquivalente
d
d
GRUBO
Luftschichtdicke
WARSTWY POWIETRZA s [m]
s [ ]
ale utrudnia samo malowanie. Pokost naley

70
dobrze wymiesza zinnymi skadnikami, naj- iotrzymania powierzchni odpornej na wycie-
lepiej mieszadem mechanicznym, a po- ranie, naley wykona mieszank z 1 czci
wstanie chudego twarogu, z 1,8-2 czci wody, do
delikatna, kremowa emulsja. Poniewa ktrej dodaje si 1/8-1/9 czci proszku
pokost lniany szybko oddziela si od reszty wapna. Powstanie wten sposb bezbarwna
mieszaki, naley farb czsto miesza. Dziki (wzgldnie lekko mleczna) powierzchnia
temu dodatkowi, konsystencja mieszanki zsatynowym poyskiem. Efekt ten wywoany
zmienia si i naley j zuy w cigu 2-4 jest przez wytworzenie si drobnej struktury
godzin. Bia barw mona stonowa krystalicznej.
proszkiem glinianym lub innym mineral-
nym pigmentem. (Uwaga: pokost lniany redu- Inne stabilizowane powoki wapienne
kuje dyfuzj pary wodnej). Przy Jeeli zamiast serwatki do wapna doda-
wykonywaniu powok kazeinowo-wapien- my serwatki i gnojwki, to wedug rde
nych naley pamita, aby podoe byo historycznych, otrzymamy dobre wzmoc-
suche, poniewa w przeciwnym wypadku nienie powierzchni glinianej. Wedug
mog tworzy si grzyby pleniowe. bada przeprowadzonych przez Weissa
Dla pomieszcze wilgotnych zaleca si w 1963 roku, dodany do gliny kaolinitowej
nastpujc mieszank kazeinowo-wa- mocznik lub octan amonowy znacznie zwik-
pienn: 1 cz wapna gaszonego, doowa- sza jej wytrzymao. Ta wiedza zostaa zasto-
nego wymiesza mechanicznie, przez sowana w Chinach ju przed tysicami lat,
maksymalnie 2 minuty, z 5 czciami chu- przy produkcji ekstremalnie cienkiej porcela-
dego twarogu bez wody. Potem doda 20 ny, kiedy to do gliny dodawano uryn.
czci wapna i2-4% pokostu lnianego, do- Sprawdzonym dodatkiem jest take klej
brze wymiesza, a w kocu rozcieczy zwierzcy wproporcji 70g na 1 litr gotujcej
wod. Dwukrotne malowanie daje odporn si wody i1 kg wapna [Jain et al., 1978].
na wycieranie i dziaanie wody powok. Nastpujce dodatki pochodzenia rolinne-
Jedn cz wapna mona zastpi pigmen- go rwnie zwikszaj odporno powok
tami odpornymi na dziaanie soli wapiennych na cieranie i dziaanie warun-
wapniowych. kw atmosferycznych:
klajster z1 cz. mki ytniej zagotowanej
Powoka boraksowo-kazeinowa w15 litrach wody idodanym wniewiel-
Zamiast wapna mona do farby kazeinowej kiej iloci siarczanem cynku;
dodawa boraks, ktry podobnie jak wapno sok zagawy;
tworzy zkazein odporny na wod zwizek. sok zgotowanych lici bananowych;
Jeli boraksu jest za wiele, zachodzi jego sok zkaktusa figowego (opuncji);
krystalizacja, co wida goym okiem. sok zwilczomlecza (Euphorbia lactea);
Zastosowanie boraksu jest korzystne, sok zdrzew kapokowych;
kiedy chcemy stosowa kolorowe pigmen- olej lniany, pokost lniany.
ty, poniewa wprzeciwiestwie do wapna
nie rozjania kolorw. Wcelu zagszczenia Powoki zfarby klejowej izkredy malarskiej
i rozjanienia farby mona doda kred. Powoki malarskie klejowe (niem. Leimfar-
Niewielki dodatek proszku glinianego ben) albo kredowe (niem. Schlemmkreidean-
uatwia malowanie i zmniejsza osadzenie striche) nadaj si jedynie do zastosowania
si kredy. wewntrznego. Nie s one odporne na
Jeli chcemy zamiast twarogu uy proszku cieranie. Przed uyciem farb klejowych
kazeinowego, naley go zamoczy na 3 godzi- niezbdne jest zagruntowanie podoa.
ny wwodzie (320g kazeiny na 1 litr wody).
Potem 65g boraksu naley rozmiesza Powoki silikatowe iinne dostpne na rynku
Oczywicie mona stosowa inne do-
w1 litrze gorcej wody, doda to do kazeino-
stpne na rynku farby jako powoki malar-
wej brei iwkocu tak mieszank rozcieczy
w12 litrach wody. skie. Naley jednak pamita, aby powoka
zewntrzna wniewielkim stopniu hamowaa
Powoka kazeinowa (bezbarwna) przepyw pary wodnej. Zreguy speniaj
Wcelu zachowania naturalnej barwy gliny ten warunek np. farby silikatowe. Kupujcy

71
 HY D ROFOB IZACJA

Jeeli tynki wewntrzne w azienkach

(lub tynki zewntrzne) maj mie waci- Krzemowodory, siloksany i ywice syli-
woci hydrofobowe i jednoczenie zacho- konowe reaguj chemicznie zmineralnymi
wa naturaln barw gliny, to rozwizaniem materiaami budowlanymi i s bardzo
0 cos 1 90jest
< <impregnacja
180 cos powierzchni
= -sin (-90) (hydrofobi- odporne na dziaanie warunkw atmosfe-
zacja). Hydrofobowo (skonno do od- rycznych. Redukuj wchanianie wody
pychania wody) wystpuje wtedy, gdy kt o ponad 90%, ale przepuszczalno pary

zwilania kroplami wody w stosunku do wodnej tylko o5-8%.
zaimpregnowanej powierzchni materiau Estry kwasu krzemowego iywice akrylo-
jest wikszy od 90 (por. rys. 1.1). rodek we wykazuj podobnie dobre waciwoci
1 90 < < 180 cos = -sin (-90) impregnujcy wnika do porw materiau hydrofobizacji, redukuj jednak przepusz-
nie zatykajc ich. Chonno kapilarna ulega czalno pary wodnej o15-30%.
15.1 KROPLE WODY NA POWIERZCHNI duej redukcji, podczas gdy paroprzepusz- Poniewa dostpne whandlu rodki do
NIEHYDROFOBIZOWANEJ (U GRY)
I POWIERZCHNI HYDROFOBIZOWANEJ czalno zmniejsza si tylko nieznacznie. hydrofobizacji maj rne skady, a poza
(NA DOLE) [MINKE 2001] rodki impregnujce zreguy rozpuszczaj tym wzalenoci od skadu gliny wyka-
si w alkoholach organicznych, w zwiz- zuj rny stopie skutecznoci, naley
kach wodorotlenowych albo wwodzie. przed ich zastosowaniem wykona testy
Rozrniamy nastpujce rodki do na powierzchniach prbnych.
hydrofobizacji: W testowanych przez FEB tynkach,
silany (krzemowodory) albo siloksany; pokrywanych dwukrotnie rodkami impregnu-
polisiloksany (ywice silikonowe); jcymi, wspczynniki kapilarnego wcha-
TABELA 16.1 WSPCZYNNIKI w silikonaty; niania wody (wspczynnik w) wynosiy
WCHANIANIA WODY PRZEZ TYNKI
GLINIANE POKRYTE RNYMI ywice akrylowe; od 0,0 do 0,2 kg/mh 0,5 , por. tab. 16.1.
POWOKAMI [MINKE 2001] estry kwasu krzemowego z hydrofobi- Wspczynnik kapilarnego wchaniania
TABELA 16.2 WZROST OPORU zujcymi dodatkami; wody
DYFUZJI PARY WODNEJ W TYNKACH
GLINIANYCH HYDROFOBIZOWANYCH
krzemiany zhydrofobizujcymi dodatkami w wyznacza ilo wody wkg, ktr materia
[MINKE 2001] . budowlany wchania na 1 m wzalenoci
od czasu.
rodkw do hydrofobizacji uywa si co
POWOKA
ILO WARTO w
UWAGI
najmniej dwukrotnie w tzw. metodzie
g/m 2 kg/m 2h0,5
POKOST LNIANY 0 9,5
zalewania: element gliniany pokrywa si
WAPNO-KAZEINA 1:1 400 0,0 przy pomocy waka, ktry jest tak bardzo
WAPNO-KAZEINA 1:1 420/350 0,6/1,5 0-6h/6-24h
WAPNO-KAZEINA 1:8 300/300 0,7
nasiknity, e spywajcy z niego pyn
FARBA SILIN (VAN BAERLE) 700/250/310 0,3 + UTRWALACZ wyprzedza przesuwany wd waek. Nale-
HYDROPHOB (HERBOL) 390/390 0,0
BAYSOLINE LD (BAYER) 400/290 0,2
y pamita, aby powierzchnia przezna-
SYLRIT (METROARK) 350/320 0,0 czona do impregnacji bya sucha, nie
BS15 (WACKER) 450/430 0,1
STEINFESTIGER H (WACKER) 290/290 0,0 chodniejsza ni ok. 8C inie cieplejsza ni
ok. 25C. Przy stosowaniu silanu isiloksa-
nu powierzchnia powinna by wilgotna,
GLINIANE TYNKI HYDROFOBIZOWANE (2%) lecz nie mokra. Zawsze jednak naley prze-
TYNK GLINIANY ILASTY (I 6%, PY 6%, PIASEK 88%)
BEZ HYDROFOBIZACJI strzega zalece producenta. Kiedy impre-
IMPREGNAT DO KAMIENI H, WACKER gnacja po kilku latach straci swoje
IMPREGNAT DO FASAD, HERBOL
BS 15, WACKER waciwoci, mona ten sam rodek zasto-
IMPREGNAT BAYSILONE, BAYER
TYNK GLINIANY PYLASTY (I 3%, PY 18%, PIASEK 79%)
sowa ponownie.
BEZ HYDROFOBIZACJI Bardzo cienkie, hydrofobowe warstwy
IMPREGNAT DO KAMIENI H, WACKER
IMPREGNAT DO FASAD, HERBOL s wraliwe na uszkodzenia mechaniczne.
BS 15, WACKER Nawet drobna rysa moe doprowadzi do
IMPREGNAT BAYSILONE, BAYER
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
ich lokalnego uszkodzenia, umoliwiajc
WSPCZYNNIK OPORU DYFUZJI PARY WODNEJ [-] wnikanie wody. Konsekwencj mog by

72
 D E S KOWA N IA E LE WACJ I
17.1 CIANA Z KOSTEK SOMY
Prostym rozwizaniem problemu ochro- POKRYTA DESKOWANIEM
Wandaufbau
WENTYLOWANYM (PRZEKRJ
ny kostek somy przed dziaaniem warun- Gipskarton
POZIOMY I PIONOWY)
kw atmosferycznych jest deskowanie Installationsebene
wentylowane (rys. 17.1). Jednak rwnie OSB-Platte
w takiej konstrukcji naley powierzchnie Strohballen zwischen
BUDOWA Doppelsttzen
CIANY
somiane pokry obrzutk*, najlepiej gli- Pyta kartonowo-gipsowa
Bit. Weichfaserplatte
Przestrze instalacyjna
nian. Zapewnia to ochron przeciwpoa- Pyty OSB Stlpschalung,
row, zapobiega dostawaniu si do cian Kostki somy midzy
hinterlftet
podwjnymi supami
owadw i maych zwierzt oraz zwiksza Bitumowana pyta
z wkna drzewnego
szczelno wiatrow. Deskowanie na zakadk,
Do zastosowania nadaj si: deskowania wentylowane

na zakadk albo deska na desk wyko-

nywane zdrewna lub te pyty elewacyjne
zmateriaw drewnopochodnych, klejone
rodkami odpornymi na wod.
Wszystkie rodzaje deskowa wymagaj
zastosowania podkonstrukcji**. Korzystne
jest, jeli elementy konstrukcyjne wcianie
z kostek somy mog jednoczenie posu-
>30 cm

y do zamocowania deskowania. W ra- BUDOWA PODOGI

Fussbodenaufbau
mach austriackiego projektu badawczego Wykadzina podogowa
Bodenbelag
Pyta OSB
S-House [Wimmer/Drack/Hohensinner Paroizolacja OSB-Platte
Izolacja termiczna, legary podogi
2006] opracowano specjaln rub, przy Dampfsperre
Izolacja przeciwwilgociowa
pomocy Pyta fundamentowa
Dmmung, Unter-
konstruktion
*Sowo obrzutka przyjto jako tumaczenie niem. Feuchtesperre
17.2 RUBA DO SOMY Z
Spritzputz. Jest to w tym przypadka warstwa tynku
Sohlplatte [GrAT]
BIOPOLIMERW

kadziona bezporednio na som, bardzo czsto

natryskowo

**Podkonstrukcja oznacza tu ruszt z at (lub specjal-

nych profili) do ktrego mocowana jest okadzina
TREEPLAST RUBA DO SOMY
elewacyjna. DUGO 365 MM, 37 MM

KO S ZTY B U D OWY, WKAD PR ACY WASN E J ,

C ZAS B U D OW Y

Koszty budowy ciepa. Wtakim zestawieniu ciana nona

Na pytanie, czy dom zkostek somy jest
taszy od normalnego domu, nie ma uni-
wersalnej odpowiedzi. Zjakim budynkiem
mona porwna taki dom ijaka konstruk-
cja moe tu by odniesieniem? Proponuje
si przy porwnaniu bra pod uwag ciany
otakim samym wspczynniku przenikania
z kostek somy okazuje si najtaszym
rozwizaniem pod wzgldem kosztu materia-
w. Wcianach onienonym zastosowa-
niu kostek somy istotny jest rodzaj
ipooenie drewnianej konstrukcji nonej.
Decydujcym skadnikiem kosztw jest
przy tym czas potrzebny do otynkowania

73

TABELA 18.1 KOSZTY CIANY
Z KOSTEK SOMY (KONSTRUKCJA
Z RAM DREWNIANYCH WYPENIONA
SOM) NA PRZYKADZIE DOMU
JEDNORODZINNEGO W HAMBURGU.
CENY Z ROKU 2012.
ILO RODZAJE WYKONYWANYCH ROBT
0,84 m 3 DOSTARCZENIE DREWNA
3,12 m MONTA PODWALIN 11,00 /m
15,91 m 2 MONTA I POSTAWIENIE RAM
7,00 m DOSTAWA I MONTA ZASTRZAW
DOSTAWA I MONTA
KONSTRUKCJI DREWNIANEJ
5,73 m 3 DOSTARCZENIE KOSTEK SOMY
kostek (por. tab. 18.1). Poniewa kad
widoczn powierzchni naley pokry co
najmniej trzema warstwami tynku, ajeszcze
przedtem trzeba kostki somy wyrwna
(ostrzyc) oraz wypeni styki inierwnoci,
to w sumie nakady pracy i pienidzy
na tynkowanie okazuj si wysze ni
wprzypadku cian murowanych.
Metod oszczdzajc czas ikoszty jest
wic pokrycie cian od wewntrz pytami
gipsowo-wknowymi, gipsowokartono-
wymi lub te drewnopochodnymi. Wtedy
jednak uzyskamy znacznie mniejsz mas
termiczn wewntrz pomieszczenia.
Decydujcym czynnikiem dla porwnania
kosztw jest wkad pracy wasnej inwesto-
rw wproces wznoszenia domu. Wbudyn-
ku okonstrukcji szkieletowej, zwypenieniem
ze somy, wewntrznym tynkiem glinianym
iwapiennym albo deskowaniem zzewntrz,
du cz robt mog wykona amatorzy.
Przy duym udziale pracy wasnej jest to
CENA
RAZEM / M
JEDNOSTKOWA
450,00 /m 3
377,91 23,75 /m
34,32 2,16 /m2
29,00 /m2 461,45 29,00 /m2
47,00 /m 329,00 20,68 /m 2
75,58 /m
48,00 /m3 274,96 17,28 /m2
oszczdnym rozwizaniem.
Koszty nabycia kostek somy s znacznie
nisze od kupna konwencjonalnych mate-
riaw izolacyjnych. Stanowi one jednak
tylko niewielki procent kosztw caej
inwestycji.
Przeprowadzone w Austrii porwnanie
kosztw materiaw izolacyjnych (wraz
z dostarczeniem na budow) o takich
samych waciwociach termoizolacyjnych
pokazuje nastpujce wyniki: 3,65 to
cena 1 m ciany ze somy o gruboci 30
cm, dla izolacji z patkw celulozy cena
bya piciokrotnie wysza, za dla izolacji
o gruboci 24 cm z weny mineralnej
6,5-krotnie wiksza. Przy takiej samej cenie
montau (22/m), oszczdno kosztw
cakowitych dla budynku o powierzchni
150 m wynosia: w stosunku do izolacji
zcelulozy 2,6%, azweny mineralnej
3,6% [GrAT 2001]. Zaoenie takich sa-
mych kosztw montau nie jest jednak
realistyczne.
Tabela 18.1 pokazuje koszty wykonania
ciany o konstrukcji z ram drewnianych,
%
wypenionych kostkami somy, na przyka-
2
9% dzie budynku jednorodzinnego wHamburgu.
1% Dom zaprojektowany przez Dirka Schar-
mera, ktry jest te autorem zestawienia,
11%
zrealizowano wroku 2012. Spord kosz-
8% tw caoci 28% pochona konstrukcja
2
28% drewniana, 16% soma, a48% tynkowanie
trjwarstwowe wewntrzne izewntrzne.
6%

15,91 m 2 MONTA KOSTEK SOMY 26,00 /m2 413,71 26,00 /m2 10%
Wkad pracy wasnej
DOSTAWA I MONTA KOSTEK 43,28 /m 2
16% Ukadnie kostek somy jako izolacji ciepl-
MATY/SIATKI PODTYNKOWE DLA nej konstrukcji cian, dachu i podogi to
77,76 m TYNKU NA DREWNIE WEWNTRZ 3,00 /m 233,28 14,66 /m2 5%
I NA ZEWNTRZ praca, ktr zpowodzeniem mona wyko-
15,91 m 2 1. WARSTWA TYNKU GLINIANEGO
WEWNTRZ 15,00 /m2 238,68 15,00 /m2 6% na we wasnym zakresie. Do tego moli-
2. I 3. WARSTWA TYNKU GLINIANEGO we jest dodanie czynnoci przy obrbce
15,91 m 2 30,00 /m2 477,36 30,00 /m2 11%
WEWNTRZ
powierzchni somy, jak wypenienie ubyt-
15,91 m 2 ZBROJENIE TYNKU WEWNTRZNEGO 5,00 /m2 79,56 5,00 /m2 2% kw, wygadzanie itynkowanie albo moco-
TYNK WEWNTRZNY 64,66 /m2 24% wanie deskowa na cianach.
1. WARSTWA TYNKU GLINIANEGO Przygotowanie
15,91 m 2
NA ZEWNTRZ 20,00 /m 2
318,24 20,00 /m 2
7%
zaprawy glinianej oraz tynkowanie, bez
2. I 3. WARSTWA TYNKU GLINIANEGO
15,91 m 2 39,00 /m2 620,57 39,00 /m2 15%
NA ZEWNTRZ odpowiednich urzdze, jest bardzo pra-
15,91 m 2 ZBROJENIE TYNKU ZEWNTRZNEGO 5,00 /m2 79,56 5,00 /m2 2% cochonne. Naley wic rozway, czy tych
TYNK ZEWNTRZNY 64,00 /m2 24%
robt nie powinni wykona dowiadczeni
POWOKA ZEW. DYFUZYJNIE OTWARTA,
rzemielnicy przy pomocy przeznaczonych
15,91 m 2
12,00 /m 2
190,94 12,00 /m 2
4%
HYDROFOBOWA do tego maszyn.
15,91 m 2 POWOKA WEW. KREDOWO-KAZEINOWA 8,00 /m2 127,30 8,00 /m2 3% Deskowanie cian i obrabianie po-
DOSTARCZENIE I WYKONANIE POWOK 20,00 /m2 7% wierzchni tynku albo nakadanie powok
malarskich kryjcych iprzezroczystych itd.
SUMA NETTO 4.256,84 267,52 /m2
s czynnociami, ktre lepiej nadaj si

74
do wykonywania samemu, co potencjalnie
wpywa na obnienie kosztw.
Inwestorzy powinni w sposb systema-
tyczny przemyle udzia wasny wbudo-
wie ju we wczesnej fazie planowania.
Najczciej jednak przecenia si swoje
umiejtnoci i rezerwy czasowe. Moe
to prowadzi potem do niedoborw termi-
nowych lub finansowych, tudzie napi
w relacjach midzyludzkich. Dlatego te
realistyczne isystematyczne oszacowanie
wasnych moliwoci jest szczeglnie
wane.
Czas budowy
Przytoczone wponiszym tekcie liczby
bazuj na dokumentacji czasowej powsta-
wania budynku mieszkalnego dla sierot
w Kaliningradzie, gdzie wypenienie kon-
strukcji som i tynkowanie przebiegao
w szczeglnie niekorzystnych warunkach
ibyo wykonywane przez amatorw.
Interesujcy jest fakt, e wznoszenie
cian z kostek somy zabrao tylko 18%
czasu, podczas gdy wyrwnywanie i na-
prawianie powierzchni a 22%. Spowodo-
wane to byo z pewnoci tym, e tynk
zewntrzny kadziono bezporednio na
somie (bez mat czy siatek podtynkowych)
i szczeliny pomidzy kostkami musiano
pieczoowicie wypenia, alico ciany wy-
rwnywa starannie noycami do ywo-
potu. Gdyby
pooono maty podtynkowe, zredukowano
by czas pracy przy zatykaniu szczelin
U BE ZP IEC ZE N IE B U DYN KU
Poniewa budowanie ze somy jest jesz-
cze raczej mao znanym sposobem wzno-
szenia budynkw, agenci bardzo rnie
wyceniaj wysoko ubezpieczenia. Dlate-
go te naley zebra oferty z rnych agen-
cji ubezpieczeniowych. Dowiadczenia
autorw wskazuj, e niektre z nich ca-
kowicie odmawiaj ubezpieczenia, inne z
kolei proponuj stawki, ktre, mona
przypuszcza, pokazuj brak zaintereso-
wania zawarciem umowy. W najlepszym
przypadku ubezpieczalnie stosuj taryf
iwygadzaniu powierzchni cian. Niemniej
jednak czas trwania robt tynkarskich by
co najmniej dwukrotnie duszy od czasu
wbudowywania kostek somy.
Nie liczc czasu na kierowanie budow
iwykonanie dokumentacji, nakad wynosi
tu 6,6 godzin na 1 m powierzchni ciany,
co naley uzna za rezultat bardzo wysoki.
Przy tym zauway trzeba, e czas po-
trzebny do wykonania zaprawy tynkarskiej
ijej transport wynis 26%, arczne tynko-
wanie drugiej itrzeciej warstwy 20% ca-
kowitego czasu budowy. Wartoci te byy
tak due, poniewa nie byo moliwoci
uycia mieszarki przeciwbienej, odpo-
wiedniej do urabiania gliny, asamo tynko-
wanie wykonywali laicy, ktrzy wogromnej
wikszoci robili to pierwszy raz w yciu.
Ponadto,
zaprawa nie bya zawsze optymalnie
wymieszana, co w niektrych miejscach
powodowao znaczne pknicia tynku
wywoane skurczami gliny podczas wysy-
chania. Rysy te musiay by potem
naprawiane.
Gdyby uyto gotowej zaprawy imieszar-
ki przeciwbienej, czas tynkowania byby
potencjalnie zmniejszony o 1,5 do 2,5 h/
m. Kiedy podsumuje si ilo godzin po-
trzebnych na wybudowanie ciany z ko-
stek
somy, cznie z obustronnym otynkowa-
niem, okazuje si ona znacznie wysza ni
nakad czasu na wykonanie porwnywal-
nej ciany wymurowanej zpustakw cera-
micznych lub z betonu komrkowego.
Budowanie z kostek somy jest z reguy
tasze od konwencjonalnego tylko wtedy,
jak dla domw drewnianych. Do takiego
wanie traktowania obiektu powinien
zmierza wykupujcy ubezpieczenie.
Problematyczne moe by ubezpiecze-
nie domu od szkd spowodowanych awa-
ri
instalacji wodnej albo powodzi, poniewa
wysuszenie przemoczonej ciany z kostek
somy jest bardzo kosztowne i czasochonne.
Niemniej jednak firma ubezpieczeniowa
powinna zna konstrukcj cian, aby
w przypadku zaistnienia szkd nie odmwia
wypacenia odszkodowania.
75
 D OP U S ZC ZE N IE DO ZAS TOS OWAN I A,
P OZWOL E NIE N A B U DOW

W wielu krajach wolno oficjalnie budo- sprawdzenia przez nadzr budowlany*

wa nie tylko konstrukcje drewniane zizo- albo te dopuszczenie dla pojedynczego
lacj z kostek somy, ale rwnie ciany przypadku.
none z kostek somy. W niektrych sta- Od koniecznoci przestrzegania tych
nach USA istniej na ten temat dokadne zasad zwolnione s wyroby budowlane,
przepisy. S tam okrelone takie cechy jak ktre s co najmniej normalnie zapalne
np. maksymalna wilgotno kostek, mini- inie s im stawiane specjalne wymagania
malna grubo cian, maksymalne obcie- dotyczce ochrony przeciwpoarowej,
nie isposb wykoczenia ich powierzchni. ochrony przed haasem i przenikania cie-
Najbardziej szczegowe przepisy zawarte pa oraz nie su zachowaniu stabilnoci
s w California Straw-Bale-Code, (przedru- budynku (por. Bauregelliste C).
kowane w: King 1996, str. 142 i nast.) Poniewa ciany zewntrzne z kostek
iwArizona Straw-Bale-Code (przedrukowa- somy stanowi najczciej ochron bu-
ne w: Magwood & Mack 2002, str. 219 dynku przed przenikaniem ciepa, to nie
i nast.). We Francji w roku 2012 zosta podlegaj temu zwolnieniu. Zwolnienie ma
wydany przez Rseau Franais de la Con- jednak zastosowanie dla cian wewntrz-
struction en Paille zbir regu pt. Rgles nych zkostek somy, ktre nie maj funkcji
professionnelles de la construction en paille. statycznych.
W Danii, Francji, Wielkiej Brytanii, Ho- Kostki somy nie s wyrobem opisanym
landii, Irlandii i Szwajcarii wydawane s w Bauregelliste, dlatego wymagaj spenie-
pozwolenia na budow domw ze ciana- nia jednego z trzech ww. punktw.
mi nonymi zkostek somy. Jak tu ju wspomniano, dla wyrobu bu-
WShip Harbour wNowej Szkocji, wKa- dowlanego o nazwie Budowalne Kostki
nadzie, zbudowano z urzdowym pozwo- Somy (niem. Baustrohbalen) istnieje
leniem dwukondygnacyjny budynek ze aprobata techniczna (AbZ), na podstawie
cianami nonymi zkostek somy [Magwo- ktrej te wanie kostki mog by stoso-
od & Mack, 2002, str. 199 i nast.]. W Di- wane w okrelonym zakresie. Dokument
sentis, w Szwajcarii, take uzyskano ten udostpniony jest w internecie przez
pozwolenie na budow izbudowano dwu- Fachverband Strohballenbau Deutschland
kondygnacyjny dom ze cianami nonymi eV na stronie internetowej www.fasba.de.
z kostek somy, aw Poudniowym Tyrolu Jeeli kostki somiane maj by stosowane
nawet trzykondygnacyjny (patrz. rozdz. wedug AbZ, musz posiada take wia-
22.15). W Niemczech zrealizowano do- dectwo zgodnoci (znak ).
tychczas cztery budynki o somianych Produkty budowlane, ...ktrych zasto-
cianach nonych, wszystkie uzyskay po- sowanie nie suy spenieniu istotnych
zwolenie dla pojedynczego przypadku wymogw bezpieczestwa budynku [...],
(niem. Zustimmung im Einzelfall). mog zamiast aprobaty technicznej (AbZ)
W Niemczech mona stosowa tylko posiada oglne wiadectwo nadzoru bu-
wyroby budowlane podlegajce regula- dowlanego (por. 19 MBO, oraz np. 18
cjom zawartym w dokumentach nazywa-
nych Bauregellisten (listy zasad
budowlanych). Listy te publikuje Niemiecki *Woryginale allgemeines bauaufsichtliches
Instytut Techniki Budowlanej w Berlinie Prfzeugnis (AbP). Jest to wiadectwo dla materia-
(niem. Deutsche Institut fr Bautechnik). w budowlanych, ktrych nie ma na licie Bauregel-
Produkty, dla ktrych istniej regulacje, listen. Dokument wydaje wycznie placwka
znajduj si na listach A i B. Wyrb nie- kontroli
uregulowany moe by stosowany w bu- wyznaczona przez Deutsche Institut fr Bautechnik
downictwie, jeeli posiada aprobat albo te przez najwyszy organ nadzoru
techniczn (AbZ) lub oglne wiadectwo budowlanego.

76
 HBO). Dla kostek somy istnieje takie wia-
dectwo (AbP). Wpoczeniu zBauregelliste
C pkt. 1.3) mona stosowa kostki somy
jako wypenienie konstrukcji cian ze-
wntrznych [...] zminimalnym rozstawem
podpr 1,0 m, jeeli nie peni one funk- decyzji. WHesji wostatnich latach koszty
cji konstrukcyjnych w budynku lub jego
czci.
Przy stosowaniu produktu wedug wia-
dectwa nadzoru budowlanego wymagane
jest take wiadectwo zgodnoci (niem.
bereinstimmungsnachweis), ktre daje na
pimie jego producent.
Gdy kostki somy maj by zastosowane
poza zakresem AbZ albo AbP, naley
uzyska dopuszczenie indywidualne, ktre-
go udziela wyszy urzd nadzoru budowla-
nego we waciwym landzie. Wiele z tych
urzdw wydawao ju takie dokumenty
i z reguy s one skonne do wsppracy.
W Nadrenii Palatynacie, w Bawarii i Hesji
wydano ju po jednym dopuszczeniu do
budowania domw o cianach nonych
z wielkowymiarowych kostek somy,
a w Meklemburgii Pomorzu Przednim na
zbudowanie nonej konstrukcji sklepie
zmaych kostek somy (patrz rozdz. 22.36).
W Dolnej Saksonii natomiast, zostao wy-
dane dopuszczenie na piciokondygnacyjny
budynek, ktrego konstrukcja drewniana
jest izolowana kostkami somy (patrz rozdz.
22.14).
Koszty uzyskania pozwolenia na budow
dla pojedynczego przypadku wyliczane s
na podstawie czasu niezbdnego dla urz-
du do wykonania sprawdzenia i wydania
te malay, poniewa tematyka bya urzdni-
kom ju znana. Wkadym wypadku opaca
si doczy do podania dobrze sporzdzo-
n dokumentacj, aby zmniejszy nakad
pracy urzdu. Znane koszty udzielenia po-
zwolenia dla pojedynczego przypadku wa-
haj si zzakresie 200-1000.
Na Uniwersytecie Technicznym w
Brunszwiku, jak to opisano w rozdz. 4.7,
przeprowadzono badanie obustronnie wy-
tynkowanej glin ciany z kostek somy
iuzyskano na t konstrukcj aprobat tech-
niczn dla klasy F30.
Dotychczasowa, do ograniczajca,
aprobata dla somy jako izolacji konstrukcji
cian koczy si w 2014 roku. Znacznie
rozszerzona aprobata techniczna jest
opracowywana i bdzie prawdopodobnie
opublikowana na pocztku roku 2014.
Wtedy nie bdzie ju konieczne uzyskiwa-
nie pojedynczego dopuszczenia dla prawie
wszystkich budynkw izolowanych som.
W szczeglnoci bdzie te moliwe bez-
porednie pokrywanie zewntrznych
powierzchni cian zkostek somy tynkiem
glinianym albo wapiennym.
Ponadto, stowarzyszenie FASBA

P R ZE B IEG B U D OWY

Ochrona przeciwpoarowa musz by sprawdzane pod wzgldem ich

W czasie budowy istnieje zwikszone
przydatnoci. Oznacza to, e:
zagroenie powstania poaru, szczeglnie
Wilgotno nie moe przekracza 15%
wtedy, gdy na placu budowy ley luna
ich wagi.
soma. Naley zatem posiada na budowie
Kostki musz by mocno sprasowane,
urzdzenia ganicze iprzestrzega zakazu
tzn. ich ciar waciwy powinien wyno-
palenia. Lun som trzeba regularnie
si co najmniej 90 kg/m dla konstrukcji
sprzta. nienonych, a dla nonych minimum
Wcelu zmniejszenia ryzyka poaru nale-
110 kg/m. Sznurek, ktrym kostki s
y wykonane z kostek somy ciany jak
zwizane, powinien by napity i nie
najprdzej pokrywa pierwsz warstwmoe by zmurszay. Kostki nie powin-
tynku. ny mie stchego zapachu, sinych lub
czarnych miejsc ani ladw pleni czy
Sprawdzanie jakoci kostek zgnilizny oraz nie mog zawiera zbyt
Kostki somy przed wbudowaniem duej iloci trawy ichwastw.

77

21.1 PROSTY SPOSB PONOWNEGO
ZAGSZCZENIA KOSTEK SOMY
21.2 URZDZENIE Z FEB DO DODATKOWEGO
KOMPRESOWANIA KOSTEK SOMY
21.3 IGY DO WIZANIA DZIELONYCH KOSTEK
78
Zapewnienie waciwej gstoci
Na budowie najprociej wyznaczy g-
sto poprzez zwaenie kostek wag, np.
wdkarsk czy do waenia paczek ipodzie-
lenie wyniku przez objto kostki. Podczas
mierzenia kostki naley zwrci uwag, e
ma ona czsto zaokrglone rogi inierwn
powierzchni. Dlatego zaleca si najpierw,
na ile to jest tylko moliwe, poobcina
wszelkie nierwnoci noycami do
ywopotu.
Jeeli kostka owymiarach 36x48x80 cm
ma mie gsto 100 kg/m, to powinna
way 13,82 kg, jeli nie ma zaokrglonych
rogw albo wci pod sznurkiem.
Transport imagazynowanie
Podczas manipulowania kostkami somy
mona atwo si skaleczy i/lub podrani
skr. Dlatego naley chroni rce i nogi
odpowiednim ubraniem oraz uywa
do pracy rkawic roboczych.
Miejsce skadowania kostek powinno
posiada w peni suche podoe. Kostek
nie naley ka bezporednio na ziemi,
lecz na paletach, balach drewnianych, kra-
wdziakach itp. Skadowisko naley chro-
ni przed deszczem. Kostki o wilgotnoci
powyej 15% nie nadaj si do budowania.
Aby zbyt mokre kostki wysuszy, naley
poukada je wrzdach tak, aby wiatr mg
je swobodnie owiewa.
Jeli kostki somiane maja rn dugo,
naley je posortowa na grupy, ktre maj
te same wymiary i opisa w widocznych
miejscach na tablicach lub deskach. Prak-
tyka pokazuje, e wyszukiwanie kostek
o potrzebnych wymiarach, i zwizane
z tym wielokrotnym ich mierzenie, znacz-
nie wydua czas pracy.
Niedostatecznie sprasowane kostki
mog podczas przenoszenia ulec zdefor-
mowaniu. Dlatego zaleca si uycie do
transportu odpowiednich hakw. Uatwia
to take przenoszenie, w szczeglnoci
cikich kostek.
Dodatkowe zagszczanie (kompresja)
Jeeli kostki s zbyt mao sprasowane, tzn.
ich ciar waciwy jest mniejszy ni 90 kg/m,
niezbdne jest dodatkowe zagszczenie.
Mona to zrobi poprzez obcienie ich
i skrcenie wizania (ryc. 21.1). Skrci
sznurek mona przez skrcenie go
drewnianym kokiem, ktry wciska si
potem wsom.
WLaboratorium Budownictwa Ekspery- Kostki daj si stosunkowo atwo zgina
mentalnego (FEB) uniwersytetu w Kassel w uk (zdj. 21.6). Jeli zgicie nastpuje
zbudowano urzdzenie, w ktrym mona w poprzek do paszczyzny wizania,
przy pomocy lewarka samochodowego to sznurek wewntrzny obwinie i naley
ciska kostki i tym samym je zagszcza go nacign. Mona to zrobi przy pomo-
(rys. 21.2). cy cienkiego, stabilnego, drewnianego
koka albo gwodzia, ktrym naley okr-
Dzielenie kostek ca sznurek tak, aby si na niego nawija.
Jeeli kostki somy bd ukadane na za- Kiedy kostk trzeba zgi wpaszczynie
sadzie wizania murarskiego, to pod koniec wiza, to sznurki wewntrzne bd
ciany albo przy drzwiach i oknach bd odstawa, co jest niekorzystne przy tynko-
potrzebne tylko kawaki kostek. Aby mc waniu. Dlatego naley je powiza w jed-
kostki ci i na nowo wiza sznurkiem, nym albo dwch miejscach ze sznurkami
potrzebne s pokazane na rys. 21.3 zewntrznymi.
specjalne igy. Tak ig atwo wykona
zkawaka stali zbrojeniowej gruboci 6 mm. Wyrwnywanie paszczyzn czoowych
Jedn stron wyginamy jako uchwyt, Przez to, e krawdzie kostek s zaokrglo-
a drug spaszczamy motkiem i ostrzymy ne, tworz si podczas budowy ciany
tarcz szlifiersk. Wzaostrzonym, paskim szpary, ktre trzeba uzupenia. Aby
szpicu wiercimy otwr o rednicy zmniejszy nakad pracy z tym zwizany,
ok. 4 mm iusuwamy zadziory. mona troch somy, ktra wystaje
Zdjcie 21.4 demonstruje proces dziele- w paszczynie czoowej kostki midzy
nia kostki. Przez ucho przecigamy sznurek sznurkami, przecign rcznie w stron
o dwch kocach jednakowej dugoci, krawdzi. Wten sposb czoa kostek stan
apotem ig przepychamy pionowo, obok si paskie, akrawdzie mniej zaokrglone
poprzedniego wizania. Nowy sznurek (zdj. 21.7).
ucinamy przy szpicu igy, przecigamy
z obu stron dookoa kostki i wiemy po Ochrona przeciwdeszczowa
drugiej stronie zdrugim, wolnym kocem. Ochrona kostek somy przed deszczem
Czynno powtarzamy przy kolejnym wi- jest wana nie tylko wczasie skadowania,
zaniu. Teraz mona stare wizanie przeci ale take podczas budowy. ciany musz
ipodzieli kostk na dwie czci. by stale chronione przed opadami.
Jeszcze prociej przebiega podzia, kiedy Wkonstrukcjach onienonym zastoso-
zastosujemy przedstawion na zdjciu waniu somy korzystnym rozwizaniem
21.3 podwjn ig. Odstp midzy obie- jest wykonanie najpierw dachu, a wype-
ma igami odpowiada rozstawowi sznur- nianie cian kostkami somy ju pod prze-
kw wkostce. kryciem. W przypadku nonych cian
trzeba kostki przykrywa (np. plandekami)
Ksztatowanie kostek podczas deszczu ina noc.
Aby wyci w kostce wpust dla supa Zawilgocone kostki somy wysychaj
drewnianego mona do tego celu uy piy bardzo wolno, a cakowicie przemoczone
acuchowej. Jeszcze lepiej do tego celu naley wymieni na suche.
nadaje si pia elektryczna, w ktrej dwa
brzeszczoty przesuwaj si wzgldem sie- Monta kostek istabilizacja ciany
bie*. Jeli wpust siga a do sznurka, naley Przed rozpoczciem montau ciany
go przesun aby zapobiec przypadkowemu z wentylowanym deskowaniem naley
przeciciu. (zdj. 21.5). najpierw na spodzie umieci siatk prze-
ciw owadom. Wprzypadku cian nonych
*Pia taka bywa nazywana lisim ogonem (z niem. zkostek somy wskazane jest zaznaczenie
Fuchsschwanz) albo aligatorem (z jzyka miejsc na okna oraz drzwi iprzygotowanie
angielskiego) tymczasowych podpr naronikw. Dziki
takiej konstrukcji z desek podpartych

79

21.4 PRZETYKANIE PODWJNEJ IGY
21.6 ZGINANIE KOSTEK
21.8 WBIJANIE PRTW DREWNIANYCH
W KOSTKI
80
21.5 WYCINANIE WPUSTW W KOSTKACH
21.7 WYRWNYWANIE PASZCZYZN
CZOOWYCH
21.9 RUCHOME POCZENIE
zastrzaem mona atwo kontrolowa, czy
ciany s wznoszone pionowo. Kostki somy
ukada si zprzewizaniem albo sztapluje
midzy supami.
Nadziewanie kostek na prty stalowe
zakotwione w fundamencie albo podwali-
nie, jak to czsto opisuje literatura amery-
kaska, jest niepotrzebne, jeli ciana
bdzie stabilizowana przez sprenie
wstpne izamocowanie boczne albo kiedy
kostki poczone s zkonstrukcj supow.
Utwierdzone w fundamencie prty mog
dziaa jako mostki termiczne i powodo-
wa skraplanie si wody kondensacyjnej,
tym samym prowadzc do szkd
budowlanych.
W celu stabilizacji cian nonych z ko-
stek somy albo warstwy kostek stojcych
przed drewnian konstrukcj supow,
zaleca si wbijanie z gry w kostki
zaostrzonych pionowo prtw bambuso-
wych albo drewnianych. Prty te powinny
przechodzi przez dwie warstwy, awtrze-
ci wnika co najmniej do poowy i mie
grubo minimum 2,5 cm (rys. 21.8).
Jeeli ciana zkostek somy jest przewi-
dziana poza supami, naley kostki
wco drugiej lub trzeciej warstwie czy
z konstrukcj. Zdj. 21.9 pokazuje
odpowiednie poczenie, ktre moe si
przesuwa po supie podczas pniejszej
kompresji ciany, np. podczas ciskania
ciany pasami, cznik przesunie si wd.
W tym przypadku cznik umocowano
do poziomego elementu usztywniajcego
wformie drabiny.
Interesujcym optycznie rozwizaniem
stabilizacji jest usztywnienie z prtw
bambusowych albo drewnianych, ktre
stoj pionowo po obydwu stronach ciany.
Prty bdce naprzeciwko siebie czy si
podczas ukadania kostek (zdj. 21.10).
Powoduje to jednak wikszy nakad pracy
przy tynkowaniu poprzez ukadanie siatki
tynkarskiej.
Spranie wstpne ciany (prekompresja)
ciany none z kostek somy wymagaj
sprenia wstpnego jeszcze przed obci-
eniem ich konstrukcj dachu. Rwnie
wsystemach nienonych sprenie wstp-
ne jest celowe zuwagi na lepsz stabiliza-
cj cian.
W cianach nonych spina si wieniec
21.10 STABILIZACJA PRTAMI BAMBUSOWYMI

z fundamentem lub podwalin. Mona

do tego uy prtw gwintowanych
przechodzcych przez rodek kostek i za-
kotwionych wfundamencie. Lepszym jed-
nak rozwizaniem jest zastosowanie
zewntrznych pasw spinajcych, ktre
przebiegaj ponad wiecem i przymoco-
wane s do fundamentu (zdj. 21.11, 21.12),
przechodz pod fundamentem lub przez
niego. Stosowanie prtw gwintowanych
w rodku ciany utrudnia monta kostek,
nawet wtedy, gdy prty skadaj si zkilku
skrcanych ze sob czci, poniewa kost-
ki musz by bardzo dokadnie nawleczo-
ne. Ponadto takie poczenie
21.11 SPRANIE CIANY PASAMI NAPINAJCYMI
zfundamentem zawsze tworzy mostek ter-
miczny. Zkolei zewntrzne pasy napinajce
przeszkadzaj podczas tynkowania.
W systemach, gdzie kostki somy nie s
elementami nonymi, rozsdnym rozwiza-
niem jest poczenie funkcji wieca ipatwi
stopowej, ktra jest elementem nonym
konstrukcji dachowej.
Odstpy midzy prtami gwintowanymi
albo pasami napinajcymi zale od prze-
widywanego sprenia, od wytrzymaoci
wieca na zginanie iod stosowanej metody.
Dlatego nie mona okreli oglnie obo-
wizujcych tu regu. Naley jednak zwrci
uwag, aby wieniec nie ulega zbyt duej
deformacji.
W konstrukcjach szkieletowych kostki 21.12 SPRANIE CIANY PASAMI

81

21.13 WSUWANIE OSTATNIEJ
WARSTWY KOSTEK
21.14 PODNONIK HYDRAULICZNY
21.15 PODNONIKI PNEUMATYCZNE
82
ukadane s pomidzy fundamentem
a patwi stopow (lub wiecem), wic
korzystne jest kompresowanie po wykona-
niu przedostatniej warstwy w sposb
umoliwiajcy wsunicie ostatnich, gr-
nych kostek (zdj. 21.13), anastpnie wyj-
cie pasw napinajcych. Do kompresji
mona uy rwnie pneumatycznych lub
hydraulicznych podnonikw samochodo-
wych (zdj. 21.14 i 21.15), jednake pod
warunkiem, i konstrukcja dachu jest
na tyle stabilna, aby urzdzenia mogy by
oni zaparte. Przedstawionym na zdj. 21.14
podnonikiem pneumatycznym mona
osign nacisk do 3 t. Typowym dla niego
zastosowaniem jest podnoszenie ciar-
wek iautobusw.
W cianach nonych sensownym wa-
riantem jest sprzenie profilami drewnia-
nymi, ktre mocuje si u gry do wieca,
a u dou, ktownikami, do fundamentu.
Aby mie gwarancj, e prty te bd stale
poddane napreniom rozcigajcym, naley
przedtem spry kostki pasami napinaj-
cymi. Profile drewniane mog pniej su-
y do zamocowania deskowania (na
zewntrz) ido przytwierdzenia siatki/maty
podtynkowej (od rodka).
Wielokrotne spranie kostek wcianach
nonych
Przez relaksacj (por. rozdz. 6.4) napre-
nie wstpne ulega zczasem zmniejszeniu.
Jeeli stanie si ono mniejsze od napre-
nia powodowanego przez obcieniem
dachem, ciana zacznie osiada. Aby temu
zapobiec, sprenie musi by odpowiednio
mocne (por. rozdz. 6.4), co zkolei jest na
budowie bardzo trudne do osignicia.
Metod wiele obiecujc i czsto stoso-
wan w praktyce jest wielokrotne spra-
nie.
Polega to na systematycznym zwikszaniu
naprenia. Na razie nie ma naukowych
bada na temat tej metody.
Za wystarczajce uwaa si takie napr-
enie wstpne, po ktrym kostki lece na
pasko bd skompresowane o14%, ale-
ce na rb o10%.
Przykadowy plan sprania wielokrotne-
go: ponowne spranie nastpuje po 1 go-
dzinie od dokonania sprenia wstpnego,
potem 2 godziny po pierwszym spreniu,
a dalej 4, 16, 32 godziny po kolejnym,
wreszcie co 72 godziny. Przed i po ka-
dym spreniu naley cian mierzy zdo-
kadnoci do 1 mm, a wyniki
protokoowa.
Proces ten powinien trwa co najmniej
3 tygodnie. Potem mona zakoczy spr-
anie, jeeli trzy ostatnie zapisy pomiarw
wysokoci ciany s identyczne [Minke/
Krick 2008].

Likwidacja wybrzusze
Jeli ciana zkostek somy stoi swobod-
nie przed konstrukcj supow albo jest to
ciana nona, to po zakoczeniu montau
kostek mog w niektrych miejscach
powsta wybrzuszenia. Mona je zlikwido- 21.16 LIKWIDOWANIE WYBRZUSZE
wa poprzez uderzanie wielkim, drewnia-
nym motem lub podobnym narzdziem
(zdj. 21.16, 21.17).

Wypenianie szczelin, nierwnoci

Jeeli ciana zkostek somy ma by otyn-
kowana, to konieczne jest wypenienie
ewentualnych szczelin midzy kostkami.
Najlepiej nadaje si do tego luna soma
namoczona wzawiesinie glinianej (szlamie
glinianym) oduej zawartoci iu. Tego sa-
mego materiau mona uy do wypenie-
nia wgniece (por. zdj. 21.18).

Strzyenie powierzchni
Przed tynkowaniem zaleca si wyrwna-
nie powierzchni ciany zkostek somy przy
pomocy noyc do ywopotu albo kosy
mechanicznej. Polega to na obciciu wy- 21.17 LIKWIDACJA WYBRZUSZE
stajcych odyg (zdj. 21.19 i21.20). MOTEM DREWNIANYM

Nanoszenie tynku glinianego

Jeeli powierzchnia kostek nie bya
wczeniej zanurzona w szlamie glinianym,
to naley pooy na niej warstw obrzutki
ztustego szlamu glinianego przy pomocy
pompy pod wysokim cinieniem izcienk
dysz. Zaprawa powinna wnikn na g-
boko co najmniej 1 cm. Jest moliwe
zrezygnowanie z warstwy szlamu, jeeli
naniesiemy pomp (albo wetrzemy rcznie)
stosunkowo tust pierwsz warstw tynku.
Po wyschniciu, na obrzutk (niem. Spritz-
putz) nanosi si rcznie albo mechanicznie
spodni warstw tynku (niem. Grundputz).
Spodnia warstwa powinna zawiera mniej
iu, a wicej gruboziarnistego piasku lub
drobnego wiru o przekroju do 4 mm. 21.18 WYPENIANIE SZCZELIN

83
 Ponadto mona doda do zaprawy sieczk
somian o dugoci do 5 cm, tudzie
inne wkna. Warstwa ta powinna mie gru-
bo 1,5-3 cm. Przy tynkowaniu rcznym
najlepiej zaczyna prac od gry iwciskajc
zapraw wsom, wciera j ruchami koli-
stymi. Na kocu naley powierzchni tyn-
kowan wygadzi i zarysowa pionowo
lub poziomo przy pomocy deski z gwo-
dziami albo zbatej pacy. Jest to potrzebne
dla uzyskania dobrej mechanicznej przy-
czepnoci midzy spodni i wierzchni
warstw tynku (niem. Oberputz).
Jeeli spodnia warstwa tynku jest ju
sucha, przed zarysowaniem naley j dobrze
zmoczy. Mae pknicia powstae w cza-
sie schnicia s nieszkodliwe, zwikszaj
one nawet przyczepno nastpnej
warstwy.
Warstwa wierzchnia tynku ma zazwyczaj
grubo 0,5-1 cm i zawiera piasek o gru-
boci 1-2 mm. Przed jej naoeniem naley
poprzedni warstw nawily. Po pode-
schniciu (tynk powinien mie mniej wi-
cej twardo skry), naley powierzchni
zagci poprzez wygadzenie pac z na-
ciskiem. Przy okazji zamkn si drobne rysy
powstae podczas schnicia. Jeli z upy-
wem czasu powstan nastpne mae pk-
nicia, to mona je zlikwidowa zacierajc
kolistymi ruchami powierzchni tynku
przy pomocy wilgotnej pacy z gbk. Pac
naley mocno dociska.

Technika French dip

Technika ta, ktr opracowa Tom Rijven,
polega na zanurzeniu na klika sekund
w pynnym szlamie glinianym (zawiesinie
glinianej) tych stron kostek, ktre bd
tworzyy obie strony ciany. Szlam powi-
nien wnikn w som na gboko 3-5
cm i pokry wszystkie wystajce dba.
Po tej kpieli nadmiar gliny cigamy pac
21.19, 21.20 WYRWNYWANIE POWIERZCHNI
KOSTEK PRZY POMOCY NOYC DO YWOPOTU
i kostki kadziemy do wyschnicia np. na
paletach. Zalet tej techniki jest dobra
przyczepno nakadanego pniej tynku.
Zbdne staje si te wyrwnywanie po-
wierzchni cian przez strzyenie noycami
do ywopotu. Wad tego systemu jest
konieczno
posiadania na budowie zadaszonego magazynu,
gdzie namoczone kostki bd schy. Po-
nadto elementy te s owiele cisze iwy-
magaj duszego czasu schnicia [Rijven,

84
22. PR ZY K A DY ZR E A LI ZOWAN YCH OB I E KTW

22.1 Nauka na bdach budowla eksperymentalna

Uniwersytetu Kassel

W ramach dwutygodniowych warszta- wieniec zprzepoowionych okrgych bali

tw studenci architektury uniwersytetu o rednicy od 24 do 28 cm. W celu po-
wKassel wznieli budynek ocianach no- wikszenia powierzchni oparcia wieca
nych z kostek somy. Zadaniem byo i lepszego zazbienia z kostkami somy,
stworzenie, przy minimalnym budecie, pod belkami przybito prostopadle do nich
wielofunkcyjnej przestrzeni opowierzchni drewniane poprzeczki. 1
36 m, bez supw wewntrznych, wyko- Na wykonanie podogi znaleziono eks-
rzystujc nadajc si do budowy wasny- tremalnie proste i tanie rozwizanie. Na
mi rkami, prost konstrukcj oraz pozbawionym darni gruncie wysypano
ekologiczne materiay. warstw tucznia ogruboci 10 cm, nieco
Dach mia by dachem zielonym, pokry- zagszczonego rcznymi ubijakami. Powy-
tym warstw ziemi o gruboci 15 cm, ob- ej dano warstw piasku gruboci ok. 3
sianym dzik traw izioami, aobcienia cm, ana niej foli polietylenow jako izo-
miay by przeniesione bezporednio na lacj przeciwwilgociow. Kolejne warstwy
ciany ze somianych kostek. to palety ipoukadane na nich kostki somy,
Na konstrukcj non dachu wybrano stanowice izolacj termiczna i tworzce,
specjalny system zokrgych bali ze wie- razem zpooonymi na nich pytami OSB,
tlikiem na rodku. Jako dodatkowe owietle- podog pywajc. By utworzy sztyw-
nie pomieszczenia przewidziano pionowe n paszczyzn, pyty zostay skrcone za
otwory okienne wrogach budynku. Jeden pomoc dodatkowych pasw OSB o sze-
zotworw mia suy jako drzwi. rokoci 25 cm.
W celu ograniczenia kosztw i nakadu
pracy, zamiast wykona awy fundamento- Realizacja pierwsza prba
we, zaprojektowano 8 fundamentw Budynek powstawa etapami. Najpierw
punktowych, na ktrych miay lee belki pooono obie okrge podwaliny na punk-
suce jako podwaliny pod ciany (rys. 1). towych funamentach, a przestrzenie mi-
Grne zakoczenia cian mia tworzy dzy nimi wypeniono kawakami desek,

10 cm, substrat
wknina ochronna
wieniec folia odporna na przebicie
30 cm korzeniami
20 mm, deski wierkowe
16-30 cm, okrglaki
drewniane

25 mm, tynk gliniany,

albo 2x20 mm, desko-
wanie na zakadk na
atach 3/5
50 cm kostki somy
20 mm tynk gliniany

20 mm, OSB
24 mm, deski wierkowe
50 cm, kostki somy
wknina ochronna
folia polietylenowa
piasek
+0,61

+0,14
+ 0,00
-

3 2

85
 aby uniemoliwi dostanie si gryzoni i
owadw do cian. Nastpnie w czterech
rogach umieszczono przygotowane
ocienice drzwiowe iokienne, ktre przy-
mocowano do fundamentw skonymi a-
tami. Ukadanie kostek somy byo dla
wszystkich wielk przyjemnoci, ponie-
wa rezultaty tego etapu budowy byy od
razu widoczne: ciany zostay wzniesione
4 5 wcigu ptora dnia.
Poniewa kostki somy si wciskano
midzy ramy otworw okiennych, tym
samym je kompresujc, nacisk na te ramy
spowodowa konieczno spicia ich pasa-
mi (zdjcie 11) i wzmocnienia poziomych
desek parapetowych dokrconymi atami.
W celu stabilizacji cian wbijano cienkie
prty drewniane tak, by przechodziy przez
dwie warstwy kostek i poow trzeciej
(zdjcie 7).
6 7 Dach wykonano z belek o okrgych
przekrojach, z ktrych kada opieraa si
na ssiedniej, tworzc konstrukcj niewy-
magajc podparcia supami (zdjcia 8 i9).
Do belek dachu przybito deskowanie ipo-
oono wknin poliestrow o gruboci
2 mm, stanowic mechaniczn warstw
ochronn lecego na niej pokrycia dachu.
Szczelne pokrycie dachu wykonano ze
zgrzewanej tkaniny poliestrowej, pokrytej
zkolei warstw tworzywa sztucznego. Dla
8 9
zabezpieczenia przed zelizgiwaniem si
substratu zamontowano progi ochronne
(zdjcie 10). Z uwagi na kompresj cian
pod ciarem dachu przewidziano nad
oknami i drzwiami obnienie si dachu
nawet o 25 cm. Sam ciar konstrukcji
dachowej spowodowa kompresj cian
o 10 cm. Po naoeniu substratu, dach
osiad wcigu kilku godzin okolejne 14 cm.
Stao si jednak jeszcze co, czego nie
przewidziano. ciany wybrzuszyy si
10
wniektrych miejscach tak bardzo, e gro-
zio to
zawaleniem si budowli i dach trzeba
byo prowizorycznie podstemplowa
(zdjcie 12).
Gwnym powodem zaistniaej sytuacji
byo z pewnoci uycie kostek somy
ozbyt niskiej gstoci, bo ok. 60-70 kg/m.
Ponadto na nadmierne osiadanie miay
wpyw jeszcze dwie przyczyny
konstrukcyjne:
11 12
otwr drzwiowy by szerszy od otwo-

86
 rw okiennych, przez co kostki somy somie, w celu rwnomiernego rozoenia
umieszczone po bokach drzwi byy nacisku, cinito cian (zdjcie 14). Uzy-
obcione bardziej ni pozostae. Tam skane sprenie mona byo zabezpiecza
te dach opad najniej; rwnie cienkimi pasami. Teraz mona byo
sposb budowy samej ciany, relatyw- zatwoci woy kostki ostatniej warstwy
nie smukej, bo wysokiej na 7 warstw pod wieniec, odpi pasy ije wyj. Prowi-
kostek, dodatkowo zwikszy niebez- zoryczne podparcie supkami poluzowano,
pieczestwo wybrzuszenia. a dach wszdzie spocz na cianach. Osia-
danie dachu zakoczyo si po kilku tygo-
Rozwizanie problemw druga prba dniach iciany si nie wybrzuszyy. Wreszcie
Kiedy zauwaono bdy, podparto dach mona byo, po ostrzyeniu kostek noy-
supkami rusztowaniowymi pod co drug cami do ywopotu, pooy na cianach
belk. Belki podnoszono jednoczenie kilkuwarstwowy tynk. Pierwsz warstw
ook. 5 cm przy pomocy podnonika samo- kadziono przy pomocy urzdzenia do na-
chodowego oraz odpowiednio wyduono trysku wasnej roboty (zdjcie 16). Aparat
podpor. Proces ten powtarzano tak dugo, zbudowany by ze zbiornika cinieniowego,
a podniesiono rwnomiernie cay dach wypenionego w2/3 pojemnoci szlamem 13
ook. 20 cm imona byo atwo wyj kost- glinianym, aw1/3 spronym powietrzem.
ki Szlamem natryskiwano cian przy po-
somy. mocy wa ciskanego na kocu palcami.
Przy pomocy wasnorcznie wykonane- Cinienie w zbiorniku wyrwnywa do
go urzdzenia do dodatkowego kompreso- ok. 5 barw podczony do niego
wania kostek, skompresowano je ina nowo
zwizano sznurem. Dziki temu zabiegowi
kostki osigny gsto 80-90 kg/m
(zdjcie 15).
Potem te wtrnie skompresowane kostki
znowu uoono w ciany. Jednak w celu
uzyskania wikszej stabilnoci konstrukcji
i zapobieenia wybrzuszeniom, pooono
na trzeci ina szst warstw kostek drew- kompresor. Tynkowan powierzchni wy-
niane rygle ogruboci 4 cm iszerokoci 30 gadzano domi albo pac izacierano tak
cm. Rygle te sigay od jednej obudowy dugo,
okna do nastpnej. Miay te wycicia na a nie wystaway dba somy.
kocach, pasujce do profili wzmacniaj- PROJEKT: STUDENCI UNIWERSYTETU KASSEL
ZGERNOTEM MINKE IDITTMAREM HECKEN
14
cych obudowy okien. W ten sposb byy
one zabezpieczone przed przesuniciem si
na boki imogy lizga si pionowo (zdjcie
11). Wcelu uzyskania wystarczajcego po-
czenia midzy kostkami somy i ryglami,
wbito cienkie prty bambusowe w odst-
pach ok. 40 cm. Prty przechodziy przez
rygle ilece pod nimi kostki somy (zdjcie
11). Po uoeniu sidmej warstwy spito
ciany pasami napinajcymi, aby kostki jak
najmocniej spry. Okazao si, e pasy
szerokie, ktrych wytrzymao na rozci-
ganie wynosi wicej ni 1000 kg, s lepsze
ni pasy wskie, o niszych parametrach.
W niektrych miejscach z powodzeniem
zastosowano inn metod: midzy wie-
cem a sidm warstw kostek woono
ciki lewar, sucy do podnoszenia cia- 15 16
rwek ipoprzez grub desk pooon na

87

wspomagania instalacji grzew-
czej, zamontowano prniowe
kolektory soneczne. Opalany
drewnem kominek, ktry odda-
je do zbiornika 75% energii,
suy jako dodatkowe rdo wdmuchanymi patkami celulozy.
ciepa.
88
22.2 Dom jednorodzinny w Maasholm
WYKONANIE: STUDENCI UNIWERSYTETU KASSEL
ZGERNOTEM MINKE, DITTMAREM HECKEN
IFRIEDEMANNEM MAHLKE
ZAKOCZENIE BUDOWY: PIERWSZY TEST 2000 r.,
KOREKTA 2001 r.
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 36 m
Budynek zosta zaprojektowany jako dom
pasywny. Posadowiony zosta na pycie
elbetowej spoczywajcej na awach fun- BUDOWA DACHU
dachwka
damentowych. Na tym le dwuteowniki aty
kontraaty
wypenione kostkami somy, przykryte po- pyta DHF 15 mm
pyta trjwarstwowa / ata
dwjnymi pytami OSB. Poczenia klejono 35 mm
dwuteownik drewniany /
dla uzyskania szczelnoci powietrznej. celuloza 365 mm
pyta OSB 15 mm
PODDASZE
Konstrukcj non cian stanowi ma- pyta gliniana 20 mm /
pyta kartonowo-gipsowa
GKF 12.5 mm
sywne pyty zdrewna klejonego krzyowo,
ogruboci 10 cm. Zzewntrz poukadano BUDOWA STROPU
deski podogowe 20 mm
na rb kostki somy, ktre zamocowano do pyta OSB 22 mm
pyta HWF 18 mm
pyt zdrewna klejonego za pomoc sznur- pyta z drewna masywnego
106 mm
kw przecignitych przez oczka wkrtw.
Ochron przed wpywami atmosferycznymi BUDOWA CIANY
ZEWNTRZNEJ
stanowi kilkuwarstwowy tynk wapienny. pyta z drewna masywnego
96 mm
Szczyty budynku pokryto deskowaniem kostki somy 350 mm
tynk wapienny 35 mm
modrzewiowym. Konstrukcja dachu ska- powoka malarska wapienna
da si z dwuteownikw, poszycie od we- PARTER
BUDOWA PODOGI
wntrz stanowi pyty OSB, az zewntrz deski podogowe 20 mm
2 x pyta OSB 22 mm
pyty z wkien drzewnych DWD. Prze- kostki somy 350 mm
izolacja
strzenie midzy krokwiami wypeniono pyta betonowa 120 mm
wir
Do podgrzewania wody i do
sypialnia azienka
pom.
salon
15,04 m2 5,82 m2
tech.
16,57 m2
9,44 m2
scho-
wek
1,29
m2 azienka
klatka 4,42 m2
6,65 m2
kuchnia wejcie sypialnia
8,18 m2 11,28 m2 pustka
sie
6,67 klatka
m2 2,35
piec 14x19/26

salon pracownia
37,50 m2 23,05 m2
+ 2,20 podjazd
+ 4,86

taras

AMBROSIUS
ARCHITEKT
.
HAUPTSTR. 57 24404 MAASHOLM
Tel.:04642/969220 Mail: info@Architekt-A.de
Fax:04642/969221 Web: www.Architekt-A.de

89
90
 11,96
3,385 3,295 5,18 10
30 2,995 30 2,485 14 1,955 30
50 1,23 14 1,935 1,19
14 145 2,36 14 3,685 50

22.3 Dom jednorodzinny w Bsel A

30
1,31
PROJEKT: BODO AMBROSIUS,

3,025
kotownia

2,725
Heizung
MAASHOLM magazyn pom.

1,415 30
6.76 m2
6,76 m2

1,695
peletu Abstell
Pellets gosp.
WYKONANIE PRAC ZKOSTKAMI 4,244.24
m2m2 5.33 m2
5,33 m2
SOMY: LAICY POD KIEROWNICTWEM

50

50
12/12
12/12 12/12
DU/WC 12/12 12/12 12/12

STROH-UNLIMITED

1,735
garderoba
azienka

Garderobe
1,975

2.18 m2
2.37m2m2

1,225
2,37
schowek

m2
SPK
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2006 r. 1,51
1.51m
2
m2 12/12

18.6/26
16 Stg.
2,18
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 151 m

14

3,535
pokj
Gast

1,40
13.02 m2
gocinny

1,805
1,51
KOSZT BUDOWY: CZNIE ZWYDATKAMI Diele
13,02 m2
6.84 m2
prze-

13,265

13,265
Flur
DODATKOWYMI 10.17 m2

825
12/14
3,305

8,23

14

2,14
12/14

185 000 .

22

14
3,67 4,265 3,025

Budynek zosta zaprojektowany jako

1,40

10,24
Kochen/
kuchnia Essen
i jadalnia

1,01
12/12

dom niskoenergetyczny.

3,90
23,723.7
mm2 2
12/12

ciany maj konstrukcj szkieletow, salon

2,50

5,565
Wohnen2 NEUBAU EINES W

1,945
PROJEKT:
12/12
12/12 12/12
20,83 m
20.83 m2 12/12
ALS STROHBALLENST

drewnian. Supy o przekroju 14x14 cm

12/12

IN BSEL

50
3,735

stoj wodstpach 200-350 cm.

BAUHERR: SUSANNE UND FLORIAN

1,20
29459 BUSSAU 17

2,03
ciany zewntrzne wykonano z duych,
3,05 TEL: 05844/976223

81
50
ARCHITEKT: DIRK SCHARMER

przepoowionych kostek somy o wymia- 50 6,825 50 3,635

A
50
DIPL.ING. ARCHITEKT
21334 LNEBURG AUF DE

rach 50x85x130 cm. Wewntrzna po- 2,415 3,05 1,86 1,265 2,10 1,265 TEL: 04131/727804 FAX:7
7,325 4,635
ERDGESCHOS
wierzchnia kostek licuje z powierzchni 11,96

konstrukcji. Od wewntrz ciany pokryto

tynkiem
glinianym o gruboci od 3 do 5 cm. Od
zewntrz zastosowano podkadow warstw
tynku glinianego, na ktrej pooono tynk
wapienny.
Krokwie wykonano jako dwigary
skrzynkowe owysokoci dostosowanej do

kostek somy. Pomidzy nimi, na pytach

OSB, le kostki somy ogruboci 36 cm,
pokryte z gry tynkiem glinianym. Pod
pytami OSB, na matach ztrzciny, pooo-
no tynk gliniany ogruboci 2 cm.

91
 22.4 Dom jednorodzinny w Esslingen

PROJEKT: DIRK SCHARMER, SDERGELLERSEN

ZAKOCZENIE BUDOWY: 2004 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 170 m
CZYSTY KOSZT BUDOWY: 1400 /m

Budynek zaprojektowano jako dom pasyw-

ny. Posadowiony jest na stoku ispoczywa
na piwnicy zwodoszczelnego betonu. Kon-
dygnacje nadziemne wykonano jako kon-
strukcj ramow z drewnianych
dwuteownikw. Profile te wypenione s
izolacj zpyt zwkien drzewnych a do
krawdzi.
Elementy cienne byy przygotowane whali
fabrycznej itam, ale ju we wasnym zakresie,
wypeniane izolacj zkostek somy ukada-
nych na rb. W celu uzyskania wartoci
U= 0,12 W/mK, konstrukcj izolowano
dodatkowo pytami z wkien drzewnych.
Szczeln powietrznie powierzchni
wewntrzn stanowi pyty OSB zpodkle-
jonymi poczeniami.
Z zewntrz budynek pokryto deskowa-
niem modrzewiowym. Dom jest przykryty
zielonym dachem. Pozwolenie na budow
uzyskano jako dopuszczenie dla pojedyn-

92
 AZIENKA
PRZED-
POKJ WIATA
GARAOWA

POKJ

ZIELONY
POKJ POKJ DACH

GRANICA

WIATA
GARAOWA

WIATROAP
SALON

POM.
TECHNI-
CZNE

JADALNIA

KUCHNIA

TARAS
GRANICA
DREWNIANY

GRANICA

93
 22.5 Dom jednorodzinny
w Westerlinde

czego przypadku.

PROJEKT: ERZ IGUGEL, OSTFILDERN

POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 117 m
POWIERZCHNIA DODATKOWA: 53 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2008 r.
KOSZT BUDOWY: 1623 /m

Zbudowany wroku 2007 dwukondygna-

cyjny budynek jest domem niskoenerge-
tycznym, czciowo zmontowanym
zprefabrykowanych pyt drewnianych. Na
budowie kostki somy wkadano na pasko
wlece poziomo na ziemi ramy drewniane,
co sprawio, e wcianie znajduj si wpo-
zycji stojcej. ciany wyoono obustronnie
pytami drewnopochodnymi, a z zewntrz
dodatkowo odeskowano. Od wewntrz
ciany obmurowano niewypalonymi (zielo-
nymi) cegami glinianymi. Ztakich samych
cegie wymurowano cianki dziaowe. Izo-
lacj podogi wykonano ze szka piankowe-
go w formie tucznia. Stropy zrobiono
z masywnych pyt drewnianych z izolacj
tumic odgosy krokw i suchym

94
95
 22.6 Dom jednorodzinny w Bad Knig
jastrychem. Poddasze nie jest uytkowe.
Warstwa kostek somy na stropie nad 1.
pitrem suy jako izolacja termiczna.
96
PROJEKT: STEFAN KRACHT
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2007 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 140 m
KOSZT BUDOWY: 1250 /m
Susanne Krner iTilman Schberle zbiura
projektowego Shakti Haus zbudowali sobie
w Bad Knig dom mieszkalny z kostek
somy wraz zpracowni.
Budynek ma szkieletow, drewnian
konstrukcj non i osiga, dziki izolacji
zpooonych na rb kostek somy, standard
KfW-40*. Dach i jedna ze cian s zakrzy-
wione. Powierzchnie wewntrzne kostek
somy pokryte s tynkiem glinianym,
a w niewielkiej czci take pytami OSB
i pytami
gipsowo-wknowymi ztynkiem glinianym.
Zzewntrz ciany pokrywa trjwarstwowy
tynk wapienny. Kolektor soneczny
podgrzewa wod i wspomaga instalacj
grzewcz. Reszt energii dostarcza kocio
*tzn., e jego zapotrzebowanie na energi wynosi
mniej ni 40 kWh/(ma)
 TARAS
ZACHODNI 4,0 m2

TARAS ZACHODNI
BIURO SALON
28,7 m2

SYPIALNIA POKJ DO
53,4 m2
MEDYTACJI

16,2 m2

POKJ 3,5 m2
DZIECICY
17,0 m2

KUCHNIA
BIURO
WEJCIE
8,0 m2 TARAS
WCHODNI

PARTER 1. PITRO 2. PITRO

97
 22.7 Domdrewno.
zgazowujcy jednorodzinny w Langenau

Podoga, ciany idach wdomu mieszkal-

PROJEKT: SUSANNE KRNER
ITILMAN SCHBERLE (SHAKTI HAUS)
WYKONANIE PRAC ZKOSTKAMI SOMY:
drewnianego, na ktrym le CATO RUCHLE, PRACA WASNA
kostki somy. ZAKOCZENIE BUDOWY: 2009 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA / UYTKOWA: ok. 240
Budynek przykryty jest
m
nym w Langenau, w pobliu miasta Ulm,
s izolowane warstw somy o gruboci
80 cm. Izolacj podogi idachu wykonano
ztzw. duych kostek jumbo owymiarach
120x80x240 cm, a ciany z troch mniej-
szych (80x80x160 cm). Konstrukcja dachu
skada si z masywnego stropu

6,5
/2
9,3
x1
13

PARTER 1. PITRO

ISTNIEJCA
PIWNICA
KUCHNIA
12,71 m2
WEJCIE POKJ
13x19,3
26,5

12,71 m2 KPIELOWY
14,89 m2
26,5
13x19,3

POKJ 1
15,15 m2

SALON
Z JADALNI
30,64 m2
POKJ 2
23,85 m2

98
99
 22.8 Willa miejska wEggenburg, Austria

zielonym dachem. ciany od wewntrz przejmuje reszt obcienia.

pokrywa tynk gliniany, a z zewntrz
PROJEKT: ATELIER WERNER SCHMIDT
wapienny. ZAKOCZENIE BUDOWY: 2009 r.
Z punku widzenia statyki, jest to budy-
nek o somianej konstrukcji nonej tylko
pocztkowo. Ciar dachu kompresuje
POWIERZCHNIA MIESZKALNA
kostki somy i dach osiada nieco, a do / UYTKOWA: ok. 125 m
momentu, gdy konstrukcja drewniana

100
22.9 Dom wielorodzinny Strohpolis
wSieben Linden koo Poppau gui r6t/61
mcm
/81c8
rboekr
w
a reanok
rk
nSapp
gr U=0,13 W/mK
U = 0,13 W/m2
K
Willa miejska dla wieloosobowej rodziny
przegroda
powstaa w wyniku remontu kapitalnego patrz Schott
szkic
siehe Skizze
deska Brett NH
starego budynku zroku 1964 oraz poprzez drewno iglaste
2,4/20
deska
cm
Bretter NH
2,4/20 cm
3/12cm
urw
cm
t 6i /66/6
cm
tekrrgok
zastpienie dawnego poddasza penthousem. drewno iglaste 2,4/16 cm
nukna
2,4/16 cm
trzcina a r
a r e
p
Schilfrohr dSopln
Stare ciany zostay pokryte oson tynkKalkputz
wapienny
10mm10mm deskowanie
Schalung
zkostek somy kadzionych na rb, adach tynkLehmputz
gliniany
30mm30mm 200 Schilfrohrmatte
mata trzcinowa

prefabrykowanymi elementami skrzynko-

3,12 KN
tynkLehmputz
gliniany 5,07 KN
tynk gliniany
Lehmputz
wymi zdrewna, wypenionymi som.
z dug
mit som
Langstroh
z mit
dug som
Langstroh
wkno szklane
Glasfasergewebe
Jako rdo energii cieplnej zastosowano nadproe
Bohle 320
uszczelnienie
Luftdichtung

zaS
kocio opalany pelletami.
drewno
NH iglaste
6/20cm 6/20 cm

sttrre
geklebt
klejone
Fensterrahmen

zbae
pytyWeichfaser
wkno

10
drzewne22 mm

/12
22mm
Stopfwolle
parapet
Fensterbank
PROJEKT: BAUATELIER SCHMELZ & PARTNER db Eiche
deska
Fensterrahmen
Brett parapet
Fensterbank
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2012 r. drewnoNHiglaste
3/10cm 3/10 cm modrzew
Lrche 3/33cm 3/33cm
Baupapier
wiatroizolacja
POWIERZCHNIA MIESZKALNA : 276 m luftdicht angeschlossen
bal
Bohle
drewno
NH iglaste
6/14 (EG/OG) 6/12 6/14
(DG) cm
Schilfrohr
trzcina
Ten trzykondygnacyjny dom wieloro- deskaBrett NH
200
drewno iglaste 3/20 cm
dzinny o powierzchni ok. 530 m jest do-
NH 3/20cm

deskaBrett NH
drewno iglaste 3/20 cm UU=0,16 W/mK
= 0,16 W/m2
K
tychczas najwikszym budynkiem
NH 3/20cm

mieszkalnym zkostek somy wNiemczech.

budowa podogi
Fussbodenaufbau:
To konstrukcja szkieletowa, drewniana, deski heblowane
Hobeldiele
28mm, modrzew
z wypenieniem z kostek somy kadzio-
28mm, fallende Breiten, Lrche
izolacja akustyczna
Trittschallplatten
21 mm
21mm + podkonstrukcja
+ eingelegte Unterkonstruktion

nych na pasko. Cz robt wykonano izolacja akustyczna

Trittschallplatten
21mm
21 mm
Lehmschttung
podczas warsztatw i seminariw. ciany inst.
sypka
5mm
5 mm
glina
Sockeltemp.
ogrzewania Splittschttung
sypki gres
zkostek somy s zobu stron pokryte tyn- listwa
Stellbrett
45mm
45 mm
Nut-Federbretter, diagonal
15 deski
35mm piro-wpust
kiem glinianym, ktry jest zbrojony przez podogowa
mit Haftgrund
ukone
okapnik
Wasserschenkel
db Eiche
dodawanie duej iloci wkien. Budynek deska
Brett NH
drewno iglaste
2,4/8 cm 2,4/8 cm

posadowiono na awach fundamentowych. Bohlenbelag

podoga z bali
Lrche 4/16 cm 1 cm Fuge
modrzew, odstp 1cm
Randholz
belka
ruba
Deckenscheibe
obwodowa
M10
pyty stropowej
Schlsselschraube M10
Izolacja podogi jest wykonana z konopi, przegroda
belki stropowe14/16
Deckenbalken 14,16
Schott
adachu zkostek somy. ciany dziaowe
patrz szkic
siehe Skizze
deskaBrett NH
wykonano z prefabrykowanych elemen- ata
drewno2,4/20
iglaste
cm 2,4/20 cm
Latte
trzcina
Schilfrohr drewno
NH 3/5cm iglaste 3/5 cm
40

tw z gliny lekkiej. Do budynku wchodzi Glasfasergewebe

wkno szklane pyta G-K
Gipsfaserplatte
15mm
15mm

si przez masywn, wysunit klatk deskaBretter NH

drewno2,4/16
iglaste
cm 2,4/16 cm

za
320
pytaWeichfaser str
zaS
22drzewne,
mm
Fensterrahmen
wkno 22mm Schilfrohr
trzcina tr1
ramaFensterrahmen
okienna e0b /
Luftdichtung
uszczelnienie e112
klejone
geklebt 0 /12
parapet
Fensterbank
db Eiche
Brett 200 parapet
Fensterbank
deska modrzew
Lrche 3/33cm
NHiglaste
drewno 3/10cm 3/10 cm
320
wiatroizolacja
Baupapier
luftdicht angeschlossen
rygiel
Bohle
NH 6/14 (EG/OG)
drewno 6/126/14
iglaste (DG) cm
Schilfrohr
trzcina
200
deska
Stnder 14/20

Brett NH
drewno
NHiglaste
3/20cm 3/20 cm tynk gliniany
Lehmputz
30 mm
30mm
deska
Brett NH
drewno
NHiglaste
3/20cm 3/20 cm 140

rygiel z deski
Brettriegel 3/20 Fussbodenaufbau
3/20 e m1,00 m
e = 1,00
tynk wapienny
Kalkputz budowa
Hobeldiele
28mm
podogi
Fussbodenaufbau:
10mm
10mm deski heblowane
Lagerholz
Hobeldiele
Lehmputz
tynk gliniany 28mm
NH 8/14 28mm, fallende Breiten, Lrche
30mm
30mm a legary Trittschallplatten
rz
2

Lagerholz
/1

st 12
12

drewno
NH 10/10 iglaste
21mm + 8/14
eingelegte Unterkonstruktion
za 12/
be

legary Trittschallplatten
Feuchtesperre
re

drewno iglaste
21mm 8/14
St

Gefitas
izolacja Lehmschttung
przeciwwilg.
Kapillarbrechende Schotterschicht
5mm
przegroda
20cm
kapilarna
Sockeltemp. Splittschttung
tucze 20cm 45mm
Stellbrett Nut-Federbretter, diagonal
15 mit Haftgrund 35mm

Wasserschenkel
Eiche
Brett NHmodrzew
podwalina
Lrchenschwelle
2,4/8 cm
okapnik dbowy
Eichenschenkel
Bohlenbelag Randholz Deckenscheibe
Lrche 4/16 cm 1 cm Fuge
Schlsselschraube M10
Deckenbalken 14/16
200

Fassadenschnitt
Schott M=1:20
siehe Skizze
Brett NH
PRZEKRJ
2,4/20 cm FASADY Latte
Schilfrohr LuftdichtungNH 3/5cm
40

Eichenbohle 24/6
Gipsfaserplatte
Glasfasergewebe
Bulldog
15mm
D75 einseitig
Bretter NH Dbel FAZ 16/25
2,4/16 cm

Weichfaser
22 mm 101
Str

Schilfrohr
eb

Fensterrahmen
e1
00

Luftdichtung
stfrei

0/1
 22.10 Budynek mieszkalny w Egg, Austria

schodow izadaszone galerie. Podgrzewa- SYSTEM CIENNY: KONSTRUKCJA SZKIELETOWA

DREWNIANA, ZZEWNTRZN IZOLACJ
nie wody wspomagaj kolektory ZKOSTEK SOMY, UKADANYCH NA PASKO
soneczne. ZAKOCZENIE BUDOWY: 2005 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA / UYTKOWA: ok.
350m
KOSZT BUDOWY: 1300 /m

PROJEKT: GEORG BECHTER PROJEKT: DIRK SCHARMER

ARCHITEKTUR+DESIGN WYKONANIE PRAC ZKOSTKAMI SOMY:
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2011 r. WOLONTARIUSZE, SEMINARIA, LOKALNE FIRMY,
Budynek murowany zcegy, postawiony
POWIERZCHNIA MIESZKALNA : 170 m UDZIA WASNY wroku 1964, mia by remontowany iprze-

102
103
 22.11 Budynek biurowo-wystawowy w Bheimkirchen, Austria

budowany na dom niskoenergetyczny. tynkiem glinianym. Ciepa dostarcza kocio

uniesiony ponad stropem dach.
Dziki temu, cay budynek
otula warstwa izolacyjna
z kostek somy o gruboci 50
cm. Spoczywaj one na
Dlatego rozebrano poddasze, dobudowano opalany pelletami.
pitro, wystpy iwnki fasady wyrwnano Budynek okrelany jako S-HOUSE zosta
oraz zlikwidowano okapy dachu. W ten zaprojektowany jako dom pasywny
sposb powstaa zwarta brya, ktrej ciany z zastosowaniem niemal wycznie mate-
ceglane ogruboci 36,5 cm otoczono war- riaw wyprodukowanych z surowcw
stw z kostek somy o gruboci 38 cm odnawialnych. Celem inwestycji bya dzie-
iokadzin wentylowan z gontw drew- siciokrotna redukcja zuycia zasobw
nianych. Cakowita grubo cian wzrosa naturalnych w porwnaniu z budynkiem
do 91 cm. Aby pomieszczenia dostatecznie konwencjonalnym.
dowietli, wykonano ukonie cite wnki Konstrukcja cian, podogi i stropu, wy-
okienne. ciany wewntrzne w czci konana z penych pyt klejonego drewna
mieszkalnej wyoono deskami z lokalnie KLH ogruboci 10 cm, spoczywa na punk-
pozyskanej jody, aciany sypialni pokryto towych fundamentach. Cao przykrywa

BUDOWA CIANY OD RODKA NA

ZEWNTRZ, OD PRAWEJ DO LEWEJ
pyta KLH 106 mm
kostki somy 500 mm
tynk gliniany 20 mm
wentylacja / kontraaty 50 mm
przymocowane rubami Treeplast
poziome deskowanie 20 mm
RAZEM: 696 mm
wspczynnik U = 0,08 W/mK

104
PARTER

1. PITRO

105
 22.12 Budynek mieszkalny w Knutwil, Szwajcaria

wystajcej pycie podogowej is przymo- przeciwpoarowe cian. Glina potrzebna do

cowane do cian kokami drewnianymi tynkowania pochodzia z wykopw pod
oraz sznurami konopnymi. fundamenty.
Wentylowane deskowanie przymoco-
wano do somy bez mostkw cieplnych, PROJEKT: GEORG SCHEICHER, GRaT (UNIWERSYTET
przy TECHNICZNY, WIEDE)
pomocy rub Treeplast. ZAKOCZENIE BUDOWY: 2005 r.
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 332 m
3 miesice. ciany zewntrzne Warstwa tynku glinianego o gruboci
skadaj si zgrubych na 70 cm 2 cm suy jako izolacja wiatrowa, chroni Dziki zastosowaniu prefabrykatw
drewnianych elementw przed wilgoci i poprawia waciwoci praca przy wznoszeniu budynku, od robt
ziemnych, a do wykoczenia, trwaa tylko

TARAS

ATELIER
POKJ
RODZICW
Rhrenkollektoren
Rhrenkollektoren

SALON

POKJ
ZABAW

AZIENKA
KUCHNIA,
JADALNIA

POM.TECH.

WEJCIE AZIENKA POKJ BIURO

DZIECICY
Rhrenkollektoren
Rhrenkollektoren

Solar Solar

RZUTY POZIOME
Speicher Speicher

Pellet
Ofen

Rhrenkollektoren
Rhrenkollektoren

Solar Solar
Speicher Speicher

Pellet
Ofen

Solar Solar
Speicher Speicher

Pellet
Ofen

13

12
13

11
12

10
11

10
9

8
9

7
8

6
7

5
6

4
5

13
1 4 x 2 6 x 1 95

13
12
3
4
1 4 x 2 6 x 1 95

12
11

2
3

11
10

10
9
1
2

9
8

7
8

7
6

5
6

4
5
1 4 x 2 6 x 1 95

4
3
1 4 x 2 6 x 1 95

3
2

2
1

1
13

13
12

12
11

11
10

10
9

9
8

7
8

7
6

5
6

4
5
1 4 x 2 6 x 1 95

4
3
1 4 x 2 6 x 1 95

3
2

2
1

SCHEMAT Technikschema
URZDZE
Technikschema TECHNICZNYCH SZACHT
Steigzone
1

Steigzone
Elektro Wasser Solar INSTALACJA
Elektro WasserELEKTRYCZNA,
Solar WODNA,
KOLEKTORW
masstab 1:200 1 SONECZNYCH5 10
Deckenkanle masstab 1:200 1 5 10
Grobverteilung Elektro
Deckenkanle
KANAY STROPOWE
Feinverteilung Elektro GWNA INSTALACJA
Grobverteilung Elektro ELEKTRYCZNA
Bodenkanle
Technikschema Steigzone
flexible Leitungsfhrung
Elektro Wasser Solar
ROZPROWADZENIE
Feinverteilung ElektroINSTALACJI ELEKTRYCZNEJ
masstab 1:200 1 5 10
Deckenkanle
KANAY W PODODZE
Bodenkanle
Grobverteilung Elektro PRZEWODY ELASTYCZNE
flexible Leitungsfhrung
Feinverteilung Elektro
Bodenkanle

106
flexible Leitungsfhrung
107
 22.13 Budynek mieszkalny w Wienerherberg, Austria

skrzyniowych, wypenionych wielkowy- skrzynkowych.

miarowymi kostkami somy. Pomalowana Do podgrzewania wody uytkowej su
na kolor purpurowy, wentylowana elewacja kolektory soneczne opowierzchni 10 m,
z desek wierkowych suy jako warstwa a w razie koniecznoci mona te korzy-
ochronna przed wpywami atmosferycznymi. sta zpieca na pellety.
Warstwa wewntrzna cian osonowych
icianki dziaowe wykonano zpyt drewna PROJEKT: ATELIER WERNER SCHMIDT
OPRACOWANIE PROJEKTU:
Budynek mieszkalny stoi na klejonego krzyowo o gruboci 10 cm. MICHAEL SCHNEIDER
12 studniach-fundamentach, Budynek przykrywa zielony dach, rwnie POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 217 m
ktre poczone s belkami okonstrukcji prefabrykowanej zelementw ZAKOCZENIE BUDOWY: 2012 r.

108
109
 22.14 Budynek biurowo-wystawowy w Verden

betonowymi. Na nich pooono prefabry- z powietrznowodn pomp ciepa. Dziki

kowan wtrzech czciach pyt podogo- duemu stopniowi prefabrykacji, budowa
w o gruboci 50 cm. Skada si ona trwaa jedynie 3,5 miesica.
zdwigarw zdrewna klejonego, poczo- PROJEKT: SCHMELZ & PARTNER
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2004 r.
nych od spodu pytami OSB, a od gry POWIERZCHNIA UYTKOWA: 151 m
pytami, ktrych spoiwem jest cement. KOSZTY BUDOWY: 1190 /m
Cao stanowi element skrzyniowy, wy- Orodek szkoleniowy Ponocnoniemiec-
peniony kostkami somy. ciany zewntrz- kiego Centrum Budownictwa Zrwnowa-
DETAL: POCZENIE DACHU I CIANY ne budynku to konstrukcja prefabrykowana, onego (niem. Kompetenzzentrum des
wypeniona kostkami somy i pokryta Norddeutschen Zentrums fur Nachhaltiges
wentylowanym deskowaniem modrzewio- Bauen) zawiera du przestrze wystawo-
wym. Budynek by zaplanowany iwykona- w oraz biura ipomieszczenia seminaryjne.
ny jako dom pasywny. Jedynym sposobem ciany piwnic zbudowano z pustakw
ogrzewania pomieszcze jest kontrolowa- ceramicznych o wysokiej izolacyjnoci.
na wentylacja mechaniczna ciany none od parteru a do czwartego
RAZEM 540 MM
pitra
BUDOWA CIANY - 4. PITRO
to drewniana konstrukcja
2 x 18 mm Fermacell RAZEM: 485 MM
1 x 18 Dachdeckenaufbau
mm OSB 2,5 cm tynk
gesamt 540 mm
500 mm soma
2 x 18 mm Fermacell 10 mm pyta podtynkowa Eternit
22 mm1500deskowanie
x 18 mm OSB Blueclad4.OG
Wandaufbau
X Y mm Stroh
22 mm Schalung gesamt 485 mm
2,52cmxPutz
18 mm Fermacell
505
Putztrger
360 mm Eternitkonstrukcja
Blueclad 10 mm drewniana
2 x 18 mm Fermacell
DETAL: OPARCIE STROPU NA CIANIE z izolacj z celulozy
35

360 mm Holzstnder mit Cellulosedmmung

36018
18 mm mm OSB
OSB
756 1,975

mm Zellulose
2,90

Bro 01
BIURO
2x 360
18 mmmm celuloza
Fermacell
2,30

4.04
2 x 18 mm Fermacell
+13,028
P +4
4.OG +12,79
238

BUDOWA STROPU
20

szkieletowa, skadajca si
RAZEM: 436 MM
Dachdeckenaufbau
238 2,737 25

gesamt 436 mm
2
x 182mm
x 18 mm Fermacell
Fermacell
BIURO 1
x 181mm
x 18
OSB mm OSB
2,44

ze skrzy o gruboci
Bro 01
360 mm Zellulose
22 mm360 mm celuloza
3.05
+9,828 +9,59 Schalung
P +3
3.OG 22 mm deskowanie
48 cm, wypenionych kostka-
20

BUDOWA PODOGI
238 2,737 25
17,145

RAZEM: 238 MM

mi somy. Z zewntrz ciany

BIURO 18 mm pyta
2,48

Bro 04
2.OG 8 2.08
+6,62 +6,39 gipsowo-wknowa
P +2
2.OG 100 mm sypki grys wapienny
40 mm izolacja tumica pokrywa trjwarstwowy
20

Fubodenaufbau
238 2,767 25

gesamtkroki
238 mm

tynk wapienny. Od wewntrz

18
mm70 mm jastrych cementowy
Gipsfaserplatte
BIURO
2,51

Bro 05 100 mm Kalksplittschttung

1.12 40
mm10 mm wykadzina
Trittschalldmmung
+3,398 +3,16
10 mmpodogowa
70 mm Zementestrich
P +1
pooono dwie warstwy
1.OG Bodenbelag
20

BUDOWA PODOGI
RAZEM: 120 MM
2,935 25

Fubodenaufbau
WYSTAWA
Ausstellung 40
gesamt 120mmmm izolacja tumica kroki
40 mm Trittschalldmmung
70
mm70 mm jastrych cementowy
2,68

0.12
Zementestrich
2,135

0,00 -0,12 10 mm wykadzina

10 mm Bodenbelag
2,88

-0,30 P0
EG -0,30
15 12

1.OG podogowa
18

-1,00
80

Not-
SCHODY -1,80
2,305

DETAL: POCZENIA STROPW

80

treppe
EWAKUACYJNE
3,05
2,665

3,545

-2,61 -2,68 UG
P -1 WYSTAWA
Ausstellung MURY
-2,60 Winkelsttzen
PRZEKRJ PNOC POUDNIE,
80

-3,365 -1.08
-3,595
-3,365
-3,40
60/80
OPOROWE
80

BUDYNEK CENTRALNY
8
13
1

1,17 1,17 1,17

26
35

-3,845
BUDOWA STROPU -4,195
RAZEM: 540 MM X Y Z
Dachdeckenaufbau
2 x 18
gesamt 540 mm
mm Fermacell
21x 18
x 18 mm OSB
mm Fermacell
1 x 18 mm OSB
9 8 7
500
500 mm mm
Stroh soma 1 2 3 4 10
22 mm deskowanie
22 mm Schalung
505
35

BUDOWA STROPU
RAZEM: 540 MM
Dachdeckenaufbau
756 1,975
2,90

P +4 gesamt
2 x 540
18mmmm Fermacell
POM.
4.OG PRZEKROJE: ZACHD - WSCHD 2 x 18 mm Fermacell
1 x118xmm
18OSB
mm OSB
+13,028 BUDOWA STROPU +13,028
TECH.
Technik
P +4 22 500 mm soma
500 mm Stroh
6,66

+12,79 4.OG
25 20 8

BUDOWA STROPU
23

mm Schalung
5 29 5

4.14
RAZEM: 436 MM
18 6

RAZEM: 436 MM 22 mm deskowanie

2 x 18 mm Fermacell
Dachdeckenaufbau
+11,52 gesamt 436 mm 2 xDachdeckenaufbau
18 mm Fermacell
1 x 18 mm
2 x 18 mmOSB
Fermacell gesamt 436 mm
1 x2 x18 mm OSB
23 2,737 25 238 2,737
5 29 5

18 mm Fermacell
3,20
18 6

P +3
2,81

3.OG 360 1360

mm celuloza
x 18 mm OSB
1 x 18 mm OSB
2,44

POM.
mm Zellulose 360360mm celuloza
22 mm22 mmdeskowanie
Schalung mm Zellulose
+9,828
TECH.
Technik +9,828 2222mm deskowanie
mm Schalung
+9,59 P +3
3.OG
36 40
5 29 5
2,82

3.14
18 6

BUDOWA PODOGI
20

+8,32 RAZEM: 238 MM

18 mm pyta POM.
5 29 5

FOYER
826 1,74

1,74

Foyer
3,20
18 6

P +2
2,81

2,975 25 238 2,805 25 238 2,737

2.OG 2.03
gipsowo-wknowa BIURO
Bro 02 FOYER
Foyer SOCJALNE
Teekche
WC 2.05 2.03 2.11
+6,628 100 mm sypki grys +6,628
P +2
+6,628
MSKI
WC Herren +6,39 2.OG
25 238

25 20 8

25 238

+6,39
826

wapienny
5 29 5
2,82

2.14
18 6

16

40 mm izolacja
16

16

+5,108 Fubodenaufbau Fubodenaufbau

tumica
238 mm kroki gesamt 238 mm
23 2,767

gesamt POM.
10,525
5 29 5

FOYER
1,77

1,77

Foyer
3,20
18 6

2,84
Installationsraum

WC
P +1
1.OG 1.03 18 70 mm jastrych
mm Gipsfaserplatte
100 mm Kalksplittschttung
BIURO
Bro 02
1.06
18 mm Gipsfaserplatte
100 mm Kalksplittschttung FOYER
Foyer
1.03
SOCJALNE
Teekche 01
1.15
WC Herren 40 cementowy
mm Trittschalldmmung 40 mm Trittschalldmmung
+3,398
DAMSKI 3,398 +3,398 70 mm Zementestrich +3,16 P +1
1.OG
25 20 8
25 238

25 238

+3,16
70 10 mm wykadzina
824

mm Zementestrich
826

1.18
5 29 5
2,83

10 mm Bodenbelag
18 6

10 mm Bodenbelag
16

podogowa
16

16

+1,89
Fubodenaufbau
1,635 529 5

18 6

3,398

2,935
1,93

EG FOYER
Foyer gesamt 120 mm Fubodenaufbau
P0
3,145

0.03 40 mm Trittschalldmmung BIURO

Bro 01 gesamt 120 mm FOYER
Foyer WYSTAWA
Ausstellung
POM. 70 mm Zementestrich
BUDOWA PODOGI 0.08 40 mm Trittschalldmmung 0.03 0.12
0,00 0,00 10 mm Bodenbelag 70 mm Zementestrich -0,11 0,00
P0
Technik
TECH.
-0,30 -0,12 RAZEM: 120 MM -0,30 EG -0,30
826
15 12

15 12

0.13 10 mm Bodenbelag
40 mm izolacja
18 6

18

18

115
Treppengelnder
reinspringend
tumica kroki
UG
P -1 70 mm jastrych
3,365

WYSTAWA
Ausstellung
3,05

cementowy
3,05
3,545

1,60
3,545

SERWE- -2,62 -1.08

WYSTAWA
Ausstellung P -1
UG
4,645

ROWNIA
Serverraum -3,365 10 mm wyka- -1.08
-3,365
-1.09 -3,595 -3,595
dzina podogowa
25 8

25 8
14 1
141
85
35

-3,845
25

9 8 7 6 5 1 2 3 4 10

110
 Te F: 6
NG

ch ,3
nik 0 m
1 2
2
Bro 03
pe 4
m
ep 6,8 NGF: 14,42 m2

Au F:
Tr F: 1
2
ell m

NG
st ,64

fz 4,0
N G
Ab F: 4

ug 4
NG
Flur 02

m
2
Flur 01 NGF: 12,83 m2
NGF: 7,83 m2
2 2
ell m
st ,27
Ab F: 5 Bro 02
NG NGF: 27,27 m2

Bro 01
NGF: 27,35 m2

3. PITRO

Bro 7
NGF: 19,76 m2
Te F: 6
W F: 1

ch ,4
G
N

C
G

nik 7 m
H ,62
er
0

re m2
n

Teekche
2

pe 5
m NGF: 12,40 m2
ep 6,8 ei
fr 2
Au F:

Tr F: 1 C re m
NG

W rrie 6,17
fz 4,0

N G
ug 7

ba F:
Flur 02 NG 2
Bro 06
03 2
m
r 0,3 NGF: 20,36 m2
m

NGF: 12,77 m2
Flu F: 2
2

Flur 01
NGF: 9,09 m2 NG

Bro 01 WC Damen Bro 05

NGF: 15,11 m2 Foyer/Empfang NGF: 11,81 m2 NGF: 19,89 m2
NGF: 42,10 m2

Bro 02 Bro 04
NGF: 15,16 m2 Besprechung 01
NGF: 26,13 m2
NGF: 20,51 m2

Bro 03
NGF: 25,16 m2

2. PITRO

Bro 08
Te F:

NGF: 19,74 m2
W F: 1

ch 6,7
G
N

nik 8 m
G

H ,37
er
0

re m2

Teekche 01
2
n

2 NGF: 12,42 m2
pe 4
m i
ep 6,8 f re2
Tr F: 1 re m
Au F:

C
W rrie 6,17
NG

G
fz 4,0

Bro 01 N
ba F:
2
ug 7

03 3
m
NGF: 29,64 m NG r 0,2
2
Flur 02 Bro 07
Flu : 2 F
NGF: 12,77 m2 NG NGF: 20,71 m2
m

Flur 01
2

Foyer NGF: 9,16 m2

NGF: 65,61 m2
WC Damen Bro 06
Teekche 2 NGF: 20,61 m2
NGF: 11,82 m2
NGF: 15,11 m2

Besprechung 01 Bro 05
NGF: 19,88 m2 NGF: 26,15 m2

Bro 02
NGF: 30,56 m2

Bro 03
NGF: 12,58 m2

Kopierraum
NGF: 13,35 m2

Bro 04
1. PITRO
NGF: 30,16 m2

N
Te F:
NG

ch 6,3
nik 0
m
WC

2
NG
F:
He

pe 3
m
11,9
WC
NG

rre

ep 6,8
Tr F: 1
Au F:
F:

5m
Da

NG

G
fz 4,0
12,6

N
2
me

ug 3

Austellung
5m
n

NGF: 162,48 m2
2

m
2
WC ierefr 2

e
ba

rob
NG

rde
2
rr

m
Ga
F:

3,93
F:
NG Foyer
7,65

NGF: 105,15 m2
ei
m

Bro 01
NGF: 13,55 m2

Bro 02
NGF: 13,80 m2

Bro 03
NGF: 11,66 m2

Besprechung 01
NGF: 50,15 m2 PARTER
Se F:
N

rv 8,1
G

er
ra m
um 2
4

pe 2
m
m
rau m2 ep 7,6
chlu 10,64 Tr F: 1
sans N G
Hau
Au F: 4,
N

F:
fz 07
G

NG
ug m

e-
teri
Bat ge
2

2
la m
an 3,55
F:
NG

Ausstellung UG
NGF: 333,03 m2

m
iu
Atr
Flur 10,73
NG

Lager 01
F:

NGF: 12,88 m2
m
2

Lager 02
NGF: 13,59 m2

Lager 03
NGF: 32,25 m2

PIWNICA

111
 22.15 Budynek mieszkalny w Langtaufers, Wochy

ogniochronnych pyt i jedn warstw

tynku glinianego. Zastosowano masywne
stropy drewniane o gruboci
24 cm. Dach zielony zaplanowano jako
ekstensywny.
Obiekt spenia standard budynku pa-
sywnego. Prniowe kolektory soneczne
zapewniaj 93% potrzebnej energii. Pozo-
staych 7% dostarcza mikroblok grzewczo-
energetyczny. Odzysk ciepa z instalacji
wentylacyjnej dopenia koncepcj energe-
tyczn. Wcelu uzyskania standardu plus
energetycznego, na 5. pitrze zlokalizo-
wano panele fotowoltaiczne opowierzch-
ni 170 m i mocy 20 kWp. Wszystkie
pomieszczenia posiadaj owietlenie LED.

PROJEKT: ARCHITEKTEN FR NACHHALTIGES

BAUEN, FRIDO ELBERS, THOMAS ISSELHARD, DIRK
SCHARMER
ZAKOCZENIE BUDOWY:

112
113
 22.16 The Spiral House w Castlebar, Co. Mayo, Irlandia
PLANOWANE NA ROK 2014
POWIERZCHNIA UYTKOWA:
1780 m ZPOWIERZCHNI
WYSTAWOW 500 m
Ten trzyipkondygnacyjny budynek
ocianach nonych zkostek somy, zbudo-
wany wpobliu miejscowoci Graun wPo-
udniowym Tyrolu, skada si z dwch
apartamentw do wynajcia ijednego ate-
lier. Na poddaszu zostaa przewidziana
take antresola, ktra podnosi ilo po-
wierzchni uytkowej wbudynku do 400 m2.
ciany zbudowano zkostek somy ogrubo-
ci 120 cm, lecych na pasko. Konstrukcja
dachu w ksztacie piramidy skada si
zdrewna ikostek jumbo ogruboci 70 cm.
Dom z zewntrz pokryto tynkiem wapien-
nym, aod wewntrz glinianym. Zapotrzebo-
wanie budynku na energi ciepln wynosi
zwajce si, zaokrglone cia- ok. 20 kWh/ma. a rzut budynku w ksztacie muszli (patrz
ny
wewntrzne sprawia, e miesz- PROJEKT IKIEROWNICTWO BUDOWY
ZKOSTEK SOMY: ATELIER WERNER SCHMIDT
kacy czuj si w nim dobrze ZAKOCZENIE BUDOWY: 2008 r.
114
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 300 m,
ZANTRESOL 400 m.
Dom Spiralny jest jednym z pierwszych
w Europie budynkw o cianach nonych
zkostek somy, na budow ktrego uzyska-
no urzdowe pozwolenie. Jest te pierw-
szym domem dwukondygnacyjnym otakiej
konstrukcji na naszym kontynencie. Wznie-
siony zosta nieomal wycznie przez
wolontariuszy przy wsparciu ze strony
Amazon Nails - grupy wykonawcw, ktrej
czonkiniami s gwnie kobiety. Poprzez
angaowanie amatorw organizacja realizu-
je cel przeksztacania procesu budowy we
wsplne dowiadczenie, do ktrego kady
moe co wnie, w miar wasnych
moliwoci.
Inwestor, Norita Clesham, zaprojektowa-
rysunek). Zjednej strony dom jest otwarty
na zewntrz, ale poprzez coraz bardziej
 WC
SPIARNIA
A
NI
OW PRZEDPO-
R AC KJ
P
KUCHNIA

SALON

115
 A A
22.17 Budynek mieszkalno-biurowy
w Amsterdamie, Holandia

chronieni i bezpieczni. ciany none posa-

dowiono na fundamencie z lokalnego
wapienia.
Z uwagi na ksztat rzutu budynku, kon-
strukcja dachu jest skomplikowana. Skada
si ona z krokwi (dwuteownikw drewnia-
nych) odugoci od 3,5 do 8,5 m. Centralnie
zewntrzna okadzina
External
External
Larch cladding
Larch cladding
zbudowany komin suy za oparcie dla kro-
modrzewiowa kwi. Budynek ten ma wic konstrukcj hy-
Fermacel
Fermacel
pyta cellulose
Farmacell
celulozy
cellulose
bre board
z wkien bre board
brydow, tzn. ciany przenosz tylko cz
obcie. Dach pokrywa ok. 7000 rcznie
wood wood
izolacja zinsulation
akes akes
insulation
wkna in boxes
in boxes
drzewnego
wykonanych gontw zdrewna cedrowego.
Na kostkach somy z zewntrz pooono
kostki
standing somybales
standing
straw
na stojco
ukadane
straw bales najpierw dwuwarstwowy tynk gliniany,
a potem kolejne trzy warstwy tynku
DETALE PREFABRYKOWANYCH wapiennego. Tynk kadziono wielokrotnie,
ELEMENTW CIENNYCH,
IZOLOWANYCH KOSTKAMI SOMY poniewa roboty rozpoczto zbyt pno
i karbonizacja wapna nie bya

116
22.18 Budynek mieszkalny w Ouwerkerk, Holandia

wystarczajca. Spowodowao to wnikanie konstrukcj drewnian.

wtynk wody, ktra zamarzajc, czciowo
go zniszczya. W konsekwencji konieczne
byo wykonanie znacznych poprawek wko-
lejnym roku.
PROJEKT: NORITA CLESHAM
KIEROWNICTWO BUDOWY
ZKOSTEK SOMY: BARBARA JONES, AMAZON NAILS
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2002 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 110 m
Gwna cz budynku ma stalow kon- wzrostu kosztw bya niewy-
strukcj non ipokryta jest dachem zbla- starczajca koordynacja wszyst-
chy trapezowej. Rozwizanie to pocztkowo kich robt budowlanych. Brak
wydawao si proste, lecz wczasie budowy projektu wykonawczego powo-
okazao si niezwykle skomplikowane, dowa opnienia i konieczno
zuwagi na mostki termiczne itrudne po- improwizacji
czenia ze som. Kolejn przyczyn na budowie. Do tego wszystkie-

Piciokondygnacyjny budynek o kon-

strukcji szkieletowej wypenia luk midzy
dwoma innymi domami. Fasada skada si
z wysokich na ca kondygnacj prefabry-
kowanych elementw z ram drewnianych,
wypenionych som. ciany od wewntrz
wytynkowano glin, zzewntrz za pokryto
deskowaniem modrzewiowym zotwartymi
fugami. Niebieska folia suy jako izolacja
wiatrowa iochrona przed deszczem.

PROJEKT: DAVE LAMBRECHTS, REN DALMEIJER,

DENNIS FILLIE
ROBOTY ZWIZANE ZKOSTKAMI SOMY:
REN DALMEIJER
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 278 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2007 r.
KOSZTY: 988 /m

Budynek Butterfly-House Jana Sonnevel-

da to pierwszy wHolandii dom zbudowany
z kostek somy zbudowany z urzdowym
pozwoleniem. Inwestor razem z zaprzyja-
nionym architektem wykona ju plany
budynku konwencjonalnego. Kiedy jednak
zapozna si z budownictwem z kostek
somy, zmieni projekt. Przez brak dowiad-
czenia architekta powstay znaczne proble-
my, ktre spowodoway wzrost pierwotnie
przewidzianych kosztw o ok. 200.000.
Same kostki somy kosztoway jedynie 500.
Duym obcieniem finansowym bya
robocizna. Budynek o ksztacie motyla
wyglda bardzo interesujco i jego brya
przyciga spojrzenia. ciany prowadzone
wnaronikach budynku po ukach omaym
promieniu byy trudne do wykonania, po-
niewa kostki naleao mocno zgina.
WOval Office ciany miay by pierwotnie
wykonane jako none, z kostek somy. Oka-
zao si to jednak prawie niemoliwe itrze-
ba byo zbudowa dodatkow, stabilizujc

117
 22.19 Budynek mieszkalny
w Taos, USA

go doszo
czciowo bdne wykonanie dachu przez
lokalne firmy, a w rezultacie zbyt mae
okapy. To sprawio, e podczas wysokiej
wilgotnoci wlecie wykonanie wodoszczel-
nego tynku przez dugi czas nie byo moli-
we. Potym ,jak prba z tynkiem wapiennym
okazaa si bdem, rozwizaniem waci-
wym okazao si pooenie tynku glinianego
i pokrycie go kilkukrotnie powok
wapienno-kazeinow.
Budynek stoi na metrowej wysokoci,
podwjnym cokole wymurowanym z
kamieni wapiennych. Przestrze midzy
murami wypenia izolacja cieplna. Podoga
ley na grubej warstwie zmuszli ikeramzytu.
Dziki swojej niezwykej formie oraz temu,
e dom zbudowano zkostek somy, Butter-
fly-House zyska ponadregionaln saw.
Wten sposb budownictwo zkostek somy
stao si znane szerszej publicznoci.

PROJEKT: WIM VAN DORT,

JAN SONNEVELD
ROBOTY ZWIZANE ZKOSTKAMI
SOMY: MARTIN OEHLMANN
CIANY: KONSTRUKCJA STALOWA
WYPENIONA KOSTKAMI SOMY (GWNA CZ
BUDYNKU)
ZAKOCZENIE BUDOWY: 1998 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA
/ UYTKOWA: OK. 200 m

Rzut poziomy tego budynku rozoony

PARTER PITRO

118
22.20 Budynek
jest wok mieszkalny,
centralnych krtych schodw. Cylindryczna brya klatki schodowej zostaa
Belneariowyrniona
zzewntrz Punta Ballena, Urugwaj
kolorem.

Na pitrze znajduje si studio i taras

z rozlegym widokiem na pustynny krajo-
braz. Dom jest energetycznie samowystar-
czalny izaprojektowany zmyl oklimacie
pustynnym zduymi amplitudami tempe-
ratury midzy dniem i noc. Fasada pou-
dniowa skada si gwnie z okien, ktre
umoliwiaj pasywne wykorzystywanie
energii sonecznej. Mury midzyokienne
oraz wewntrzne wykonano z bloczkw
glinianych (ang. adobes) by suyy jako
masa termiczna. Pozostae ciany ze-
wntrzne zbudowano z kostek somy po-
krytych grub warstw tynku glinianego. W zimie kominek opalany
Komin soneczny nad klatk schodow drewnem suy jako dodatko-
wyciga zbudynku gorce powietrze. we rdo ciepa.

119
 22.21 Budynek szkoleniowy i budynek biurowy w Prenzlau
PROJEKT: EDGE ARCHITECTS,
KEN ANDERSON, PAMELA FREUND
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2004 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 140 m
drewnianych znajduje si war-
stwa kostek somy o gruboci
50 cm, stojca na cokole z lo-
kalnie pozyskanego kamienia. Konstrukcj cian i dachu w tym domu
Zarwno zzewntrz, jak iod wykonano zokrgych pni eukaliptusowych.
rodka kostki somy pokrywa Po zewntrznej stronie supw

BUDYNEK 2: POMIESZCZENIE BUDYNEK 1: KAWIARNIA KLUBOWA, 80 m

SZKOLENIOWE/ WYSTAWOWE, 77,7 m

RAMPA

TARAS, PODOGA DREWNIANA

120
121

PROJEKT: CREATERRA (BJRN KIERULF
IMARIAN PREJSA)
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2013 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 99,5 m
122
22.22 Budynek
dwuwarstwowy tynkmieszkalny wStupavie,
gliniany. Pierwsza
warstwa wykonana jest z mieszanki gliny
zsieczk somian, druga ztustej gliny po-
chodzcej z terenu budowy, odchudzonej
piaskiem wstosunku 1:4.
ciany wewntrzne o gruboci 12 cm
zbudowano zplecionki otynkowanej zobu
stron glin. Budynek pokrywa strzecha
trzcinowa ogruboci 25 cm.
PROJEKT: CECILIA ALDERTON
ZAKOCZENIE BUDOWY: 1997 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA
/ UYTKOWA: OK. 100 m
Obydwa budynki stacji ekologicznej
wPrenzlau posiadaj konstrukcj szkieleto-
w drewnian, wypenion kostkami somy
uoonymi na rb. ciany otynkowano od
wewntrz tynkiem glinianym, azzewntrz
Sowacja
wapiennym. Izolacj dachu wykonano
zweny konopnej.
Roboty budowlane wykonaa grupa 20
bezrobotnych kobiet imczyzn wramach
szkolenia podnoszcego kwalifikacje. Rzut
czci biurowej ma ksztat jajowaty. Budy-
nek szkoleniowy (niem. Seminargebade)
jest wzniesiony na planie prostokta i jest
przeryty ukowatym dachem ze wietlikiem
wksztacie piramidy.
PROJEKT, STATYKA IKIEROWNICTWO BUDOWY:
STROH UNLIMITED, FRIEDERIKE FUCHS, BRITTA
IMHOFF
POWIERZCHNIA UYTKOWA
BUDYNKU BIUROWEGO: 78 m
 7 655 4 250

SKADZIK
SKLAD 9 884
10,69m 2
10,69 m2
4 250

SKADZIK
SKLAD
7

1,02
1,02mm22
10

TOALETA
WC PRALNIA
PRANIE/TECHNIKA 5

11 AZIENKA
KPEL!A
1,82 m2 2
1,82m 5,20 m2
GANEK 5,2m 2 4
5,35 m2
5,35m 2
Praka

12

ZDVERIE A SCHODY 3
13

5,95m
5,95 m22 2
14

KORYTARZ
CHODBA
nahoru
nahoru

SALONAIPRACOVN"
OB"VA#KA MIEJSCE PRACY
KT
SCHOWEK
KOMORA 4,55 m22
4,55m GARDEROBA
"ATNK
0,88 m2
0,88m 2 2,58 m2 2
26,51m
26,51 m2 2 2,58m
7 084
7 010

UR
POKJ DZIECI
DETSK IZBA
19,76 m2
KUCHNIA I JADALNIA 19,76m2
4 880

KUCHY!A/JEDLE!
9,75
9,75 m2m2 SYPIALNIA
SPL!A
12,55m
12,55 m22

9 805 1 312 4 470 2 790 1 312

9 884

123

warstwy podogi. Na cokole
spoczywa pkulista kopua cienki tynk silikonowy. Na pitrze zastoso-
z kostek somy ukadanych na wano deskowanie modrzewiowe. Zielony
promienistej konstrukcji ze
smukych ukw drewnianych.
124
22.23 Kopua zkostek somy jako dwikowe atelier, Forstmehren
POWIERZCHNIA UYTKOWA BUDYNKU
SZKOLENIOWEGO: 80 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2008 r.
Dwupitrowy budynek o zwartej bryle
zosta zaprojektowany jako dom pasywny
zwymuszon wentylacj isystemem odzy-
skiwania ciepa. Zewntrzne ciany none
wykonano z prefabrykowanych paneli
somianych firmy ECOCOCON. Elementy
te s szerokie na 1,20 m imaj wczterech
naronikach krawdziaki 45x90 mm, co po
poczeniu z elementem ssiednim daje
sup o przekroju 90x90 mm. Profile te s
uznawane za drewnian konstrukcj
non. Elementy maj grubo 40 cm,
a wypeniajca je soma przycinana jest
pi ju u wytwrcy, tworzc gadk po-
wierzchni. Wtym przypadku od wewntrz
otynkowano j tynkiem glinianym o gru-
boci 2,5 cm. Dodatkowa izolacja ze-
wntrzna ogruboci 10 cm zpyt zwkien
drzewnych zapobiega kondensacji pary
wodnej w somie.
Na tych pytach na parterze pooono
przewidziany dla takiego podoa tynk
mineralny. Warstw wierzchni stanowi
dach zaizolowano warstw z patkw
celulozy ogruboci 40 cm. W celu unikni-
cia osuwania si substratu, na powoce
odpornej na przebicie korzenami pooono
profile aluminiowe w funkcji progw.
W Forstmehren, w grach Westerwald,
powstaa kopua z kostek somy suca
jako atelier do komponowania, tacw
sakralnych ijako sala koncertowa.
Pomieszczenie ma rzut okrgu orednicy
8,20 m i wysoko w wietle ok. 5,10 m.
Kopua jest od poudnia otwarta szerokim
na 2,70 m oknem, przez ktre rozciga
si widok na ki ipola. Kopua o rednicy
180 cm z trzywarstwowego szka akrylo-
wego zapewnia rwnomierne grne owie-
tlenie. Wntrze budynku pokrywa
trjwarstwowy tynk gliniany. Ze wzgldw
akustycznych powierzchnie midzy ebra-
mi s wklse. Aby zapobiec wnikaniu pary
wodnej, ostatni warstw wykonano
zzaprawy zdodatkiem 5% pokostu lniane-
go. Wtynku wbudowano lampy, zaprojek-
towane przez Manfreda Fahnerta, ktre
daj indywidualne, ciepe wiato (patrz str.
119, na dole, po prawej). Cok z betonu
porowatego owysokoci 1,50 m obsypano
z zewntrz ziemi i obsadzono rolinami.
W rodku pomieszczenia cok ma tylko
1 m wysokoci z uwagi na wykonane
125
 22.24 Budynek
uki oprzekroju biurowy
8x8 cm wTattendorf,
zklejonych Austria
desek rozstawione s na cokole co 55 centymetrw.
Ukadane na rb kostki somy tworz warstw izolacyjn o gruboci 35 cm.
Zzewntrz na kostkach somy pooono dokadnie pasujc powok dachow,
listwy ze sklejki ogruboci 8 mm iszeroko- przymocowano j napinaczami do cokou
ci 8 cm, ktre na wysokoci kadej war- ilekko napito.
stwy kostek poczone s zwewntrznymi PROJEKT: GERNOT MINKE
PLAN WYKONAWCZY IROBOTY ZWIZANE
ukami za pomoc pasw napinajcych. ZKOSTKAMI SOMY:
Przez napinanie pasw kostki somy s GERNOT MINKE IFRIEDEMANN MAHLKE
ZIMA nieco zagszczane, poczone z konstruk- POWIERZCHNIA UYTKOWA: 53 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2003 r.
cj, akopua jest usztywniona.
W obliczeniach statycznych wyranie
zaznaczono, e tak sprone kostki somia-
ne stanowi poziome usztywnienie kopuy. Obiekt w Tattendorf jest budynkiem pa-
Poniewa poczenia profili drewnianych sywnym, izolowanym som. ciany skada-
naley traktowa jako przeguby, dla j si z wysokich na ca kondygnacj,
bezpieczestwa konstrukcji wdwch prze- prefabrykowanych elementw o podwj-
ciwlegych miejscach umocowano krzyu- nej (oddzielonej izolacj) supowej kon-
LATO jce si tamy stalowe jako dodatkowe strukcji drewnianej. Prefabrykaty byy
usztywnienie. otynkowane glin zobydwu stron. Podog
Dla zapewnienia ochrony przeciwpoa- i strop wykonano take z gotowych ele-
rowej kostki somy (z zewntrz i od we- mentw, izolowanych kostkami somy.
na budow kolej imontowano wntrz) opryskano pynn, tust obrzutk Wypenienie kostkami somy wykonano
z uyciem dwigu glinian, ktra wnikaa ok. 2 cm w gb przy pomocy specjalnego urzdzenia
samojezdnego. somy. Na koniec nacignito na kopu zagszczajcego. Prefabrykaty dostarczono

126
 USZCZELENIE
WIATROWE
Podoga z desek, przybijana
gwodziami
Podkad (niem. Baupapier)
Legary 5/6, wypenienie
Isozell
Legary 5/6, wypenienie
Isozell DESKA
Paszczyzna wiatroszczelna: PROGOWA
tynk gliniany F02 na wkni-

Deskowanie 24mm
Paszczyzna wiatroszczelna:
tynk gliniany BF02 na wkni-
nie (niem. Lehmvlieslage)

127

tych lekkich materiaw umoli-
wio redukcj bocznego nacisku
na sklepienia. Powierzchnie
czoowe budowli wyoono ka-
mieniem naturalnym, ktry po-
zyskano lokalnie zbudowy drogi.
Fasad pnocn zbudowano
128
22.25 Sklepienia mieszkalne wTamera, Portugalia
Powietrznoszczeln powierzchni wyko-
nano ze specjalnego, zbrojonego, drobno-
ziarnistego tynku glinianego. Szczelne
zcza elementw uzyskano przez pokrycie
ich wknin przyklejan szlamem glinianym.
Budynek pokrywa zielony dach. Koncepcja
energetyczna budowli odpowiada strategii
budynku pasywnego: izolacja termiczna,
elementy nieprzezroczyste iprzezroczyste
speniaj standardy domu pasywnego. Na-
pywajce do pomieszcze powietrze jest
przeprowadzone podziemnym kanaem,
wstpnie podgrzewane lub chodzone
gruntowym wymiennikiem ciepa. Straty
termiczne redukuje wentylacja mechanicz-
na z odzyskiem ciepa. Rozprowadzenie
powietrza odbywa si wewntrz domu
poprzez ksztatki gliniane.
Pozostaego niezbdnego ciepa dostar-
czaj najpierw kolektory fasadowe,
apotem dodatkowe ogrzewanie bioetano-
lowe (ktre dodatkowo dostarcza
niezbdnej wilgoci do pomieszcze). Pane-
le fotowoltaiczne umieszczone w pou-
dniowej fasadzie co najmniej zaspokajaj
zapotrzebowanie na energi elektryczn,
niezbdn dla urzdze technicznych bu-
dynku. Dach wykonano tak, by mg suy
jako miejsce lgowe dla nietoperzy. Budy-
nek jest zabezpieczony przed termitami.
PROJEKT: GEORG W. REINBERG,
ROLAND MEINGAST
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 360 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2006 r.
Trzy mieszkalne sklepienia kolebkowe,
ktre powstay w Wiosce Pokoju i Leczni-
czego Biotopu (niem. Friedensdorf und He-
ilungsbiotop) w miejscowoci Tamera koo
Colos, s pierwszymi sklepieniami nonymi
otakim ksztacie wykonanymi zkostek somy.
Skonie przycite kostki uoono w opty-
maln statycznie form odwrconej krzy-
wej acuchowej. Do przycinania kostek,
ktre w kadym pooeniu maj rne,
skone ksztaty, uyto urzdzenia
opracowanego w Laboratorium Budownic-
twa Eksperymentalnego (niem. Forschun-
gslabor fur Experimentelles Bauen, FEB)
Uniwersytetu wKassel. Kostki somy uka-
dano bez zaprawy na aurowym deskowa-
niu. Po uoeniu ostatnich, grnych kostek,
lekko sprono sklepienie pasami. Po zde-
montowaniu deskowania konstrukcja osia-
da zaledwie oniecay centymetr. Kolebki
otynkowano zzewntrz dwu-, aod rodka
trzykrotnie tynkiem glinianym i pokryto
zgrzewan powok bitumiczn. Na wierz-
chu wykonano zielony dach z warstw
chudej ziemi o gruboci 15 cm, obsiany
tymiankiem, dzikimi zioami oraz traw.
Zagbienia midzy kolebkami wypenio-
no pokrytymi zapraw glinian odpadami
plastikowymi oraz odpadami korkowymi,
ktre zebrano w pobliskich lasach, poro-
nitych dbami korkowymi. Zastosowanie

129
130
22.26
zkostek Budynek biurowy
somy ukadanych wHrub
na rb, r, Sowacja
apoudniow wwikszej czci stanowi podwjne
przeszklenie. Powierzchnie dookoa okien wykonano
JEDNOSTKI: 17 m +zZADASZONY
bawenianych wy
wypenionych glin lekk. We podczas TARAS 5,5 m
montau mocowano zaostrzonymi prta-
mi bambusowymi. Budynek jest wprzewa-
ajcym stopniu pasywnie ogrzewany W niewielkiej miejscowoci Hrub r,
i jedynie zim niezbdne jest dodatkowe koo Senec powstaa wroku 2010 pierwsza
ogrzewanie. W tym celu w strefie cokou na wiecie nona kopua z kostek somy,
22.26.1. URZDZENIE
uoono wtynku glinianym rurki ztworzywa otoczona omioma nonymi sklepieniami DO PRZYCINANIA KOSTEK SOMY
sztucznego, w ktrych pynie woda ogrze- z tego samego materiau. Budowl pokry- 22.26.2. WYKONYWANIE SKLEPIE
KOLEBKOWYCH ZE SKONIE
wana przez kolektory soneczne. Okna wa zielony dach. PRZYCITYCH KOSTEK, UKADANYCH
NA AUROWYM DESKOWANIU
umoliwiaj poprzeczne wietrzenie iwyko- Budynek posiada centralne, omiobocz- 22.26.3, 22.26.4. MOCOWANIE
rzystywanie nocnego spadku temperatury ne pomieszczenie, suce jako sala KOSTEK DREWNIANYMI SZPILAMI
latem. Latem zadaszenie tarasu przy
wejciu zapobiega ogrzewaniu wntrza
promieniami soca. Te trzy jednostki
mieszkalne zbudowao w3 tygodnie dwu-
dziestu piciu uczestnikw warsztatw
z10 rnych krajw.
Koszty materiaw itransportu wyniosy
ok. 4300 na jedno sklepienie. Ogrzewa-
nie soneczne kosztowao dodatkowo ok.
1200 na jednostk. Podczas trwania
warsztatw przepracowano ok. 2000 ro-
boczogodzin. Reszt robt wykonano
wcigu kolejnych 400 godzin.
PROJEKT: GERNOT MINKE
KIEROWNICTWO BUDOWY:
BEATE MLLER, GERNOT MINKE
OPIEKA WARSZTATW: GERNOT
MINKE, DITTMAR HECKEN, BENJAMIN KRICK,
ALFONSO LIPARDI, PAUL WYSER
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2007 r. 1
POWIERZCHNIA MIESZKALNA

2 3 4

131
 seminaryjna i wystawowa, z omioma ni- W ten sposb moliwe jest wykonanie
szami o powierzchni 4 m, przykrytymi rwnych powierzchni, akostki po uoeniu
sklepieniami. Nisze wykorzystywane s jako (bez zaprawy) przylegaj do siebie szczel-
miejsca pracy biurowej i aneks kuchenny. nie, bez tworzenia si midzy nimi widocz-
Pomieszczenie rodkowe przykrywa kopu- nych szczelin. Przy wznoszeniu kopuy
a orednicy wwietle 6,20 m, spoczywaj- naleao kostkom dodatkowo nada form
ca na omioktnym wiecu. Wieniec ley uku. Podczas budowy sklepie kolebko-
na omiu okrgych supach drewnianych, wych kostki ukadano na aurowym de-
5-7 TYNKOWANIE SKLEPIE orednicy 30 cm kady. skowaniu (zdjcie 2). Przy wznoszeniu
KOLEBKOWYCH Kostki somy oprzekroju 36x48 cm przy- kopuy kostki nie wymagay stosowania
8 WYKONYWANIE UBIJANEJ
PODOGI GLINIANEJ cinano skonie zdwch stron urzdzeniem szalunku. Aby zapewni ich dokadne poo-
9 NAPRAWA RYS SKURCZU opracowanym w Laboratorium Budownic- enie inachylenie, wykonano wFEB obro-
twa Eksperymentalnego (FEB) uniwersyte- towe rami, ktre podtrzymywao kostki
10 NAMIOT OCHRONNY tu w Kassel (zdjcie 1). Aparat skada si tak dugo, a zostay przymocowane do
W CZASIE BUDOWY
11 UKADANIE WORKW z dwch pi o specjalnie przygotowanych spodniej warstwy drewnianymi szpilami
WYPENIONYCH ZIEMI
12 BUDYNEK W ZIMIE
ostrzach, ktrych nachylenie mona regu- (zdjcie 3).
13 ZAZIELENIENIE LATEM lowa z dokadnoci do 0,5 stopnia. Sklepienia ikopu zarwno od rodka jak

5 6 7

8 9

132
i z zewntrz pokryto trzywarstwowo
tynkiem glinianym na grubo ok. 5 cm.
Powstae midzy sklepieniami wklse doli-
ny wypeniono kostkami somy iworkami
ze szkem spienionym wformie tucznia.
Dach nakryto powok EPDM. Aby zapo-
biec osuwaniu si substratu, wsypano
go do workw z wkna polietylenowego,
ktre poukadano jeden na drugim iobsiano
dzik traw (zdjcie 4).
Podog z ubitej gliny pooono na war-
stwie tucznia szka piankowego ogruboci
50 cm. Fasada ma 30-centymetrow izolacj
zpatkw celulozy. Sklepienia (kostki somy
10
12
36 cm, 2 razy po 5 cm tynku glinianego,
12 cm substrat oraz warstwa wegetacyjna)
wykazuj warto wspczynnika przenika-
nia ciepa U= ok. 0,134 W/mK.
Z uwagi na wypenienie zagbie, war-
PROJEKT: GERNOT MINKE
to Udla kopuy wynosi ok. 0,08 W/mK. PROJEKT WYKONAWCZY: BJRN
Okna maj potrjne szklenie, a kopua KIERULF, CREATERRA
ze szka akrylowego, ktra dowietla bu- KIEROWNICTWO WARSZTATW:
GERNOT MINKE, PIERRE BORTNOWSKI,
dowl z gry, jest czterowarstwowa. Do
SAMUEL GROS, OLAF EGGERS, DITTMAR
ogrzania budynku przy zewntrznej tempe- HECKEN, STEFAN OHNESORG,
raturze 11C niezbdne jest ogrzewanie PAVEL PAKUZA
KIEROWNICTWO ROBT
o mocy jedynie 1600 W. Zassane wiee
TYNKARSKICH: PIET KARLSTEDT
powietrze jest ogrzewane w wymienniku ZAKOCZENIE BUDOWY: 2011 r.
przez ciepo powietrza wywiewanego POWIERZCHNIA UYTKOWA: 62 m
11
13
133
 22.27 Trout Farm Complex, Tassaroja Canyon, Kalifornia, USA

zpomieszczenia. Ogrzane wiee powietrze awaryjne suy kabel grzejny omaksymalnej

Trout Farm jest siedzib San
Luis Sustainability, biura pro-
jektw, ktre zajmuje si od
1976 roku projektowaniem
i wykonawstwem zarwno po-
jedynczych budynkw, jak
iwikszych kompleksw wnur-
cie
budownictwa ekologicznego.
Grupa ta przywizuje du
jest prowadzone do poszczeglnych kole-
bek przez wieniec, ktry peni dodatkowo
funkcj kanau wentylacyjnego. Zuyte po-
wietrze odprowadzane jest zniszy kuchen-
nej przez wymiennik ciepa. Jako ogrzewanie
mocy 1900 W.
Podczas budowy dachu wiadomie zrezy-
gnowano z wewntrznej paroizolacji,
poniewa zaoono, e zewntrzna warstwa
gliny przyjmie zim wystarczajc ilo
wody kondensacyjnej, ktra latem wformie
pary wodnej przeniknie do rodka
pomieszczenia.
Dla kontroli wilgotnoci somy zainstalo-
wano czujniki w12 rnych miejscach. Prze-
kazuj one co godzin informacje
o temperaturze i wilgotnoci do
rejestratora danych. Wrodku kostek panu-
je zim i latem temperatura 10C i wilgot-
no powietrza 60%, co odpowiada
wilgotnoci somy ok. 10%.
Budow zrealizowano w cigu 2 sesji
dwutygodniowych warsztatw, po uprzed-
nim wykonaniu fundamentw i montau
przygotowanych wczeniej drewnianych
elementw fasady. W przedsiwziciu
wzio udzia 40 osb z14 krajw, pord
ktrych byo 15 fachowcw zajmujcych si
budowaniem zkostek somy lub zgliny. Zie-
lony dach wykonano w terminie pniej-
szym, po zakoczeniu robt.

134
135

PROJEKT: GERNOT MINKE,
MARCIO ROSA D'AVILA
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2005 r.
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 36 m
136
22.28 Prototyp budownictwa socjalnego wSentinela do Sul, Brazylia
wag do interdyscyplinarnej wsppracy okapy oraz drena chroni budynki przed
z innymi deszczem inapywajc wod.
organizacjami badawczymi.
Zesp obiektw skada si zbiura projek- PROJEKT: KEN HAGGARD, POLLY COOPER
ROBOTY ZWIZANE ZKOSTKAMI
tw, budynku mieszkalnego i warsztatu. SOMY: SCOTT CLARK
Budowle powstay wkilku etapach, wcigu CIANY: CZCIOWO NONE ZKOSTEK SOMY,
8 lat. Prostota obrbki kostek somy iatwo CZCIOWO SZKIELET DREWNIANY, WYPENIONY
nadawania im wymaganego ksztatu byy KOSTKAMI SOMY
ZAKOCZENIE BUDOWY: 1996 r.
inspiracj do nadania budynkom formy (BIURO), 1997 r. (BUDYNEK MIESZKALNY), 2002 r.
odpowiadajcej otoczeniu. Zaprojektowa- (WARSZTAT)
no wic nieregularn, poaman struktur
budynkw, co stanowi kontrast do typo-
wych, rwnych i prostoktnych budowli.
Budynki maj czciowo konstrukcj non
z kostek somy, a czciowo konstrukcj
drewnian, szkieletow wypenion uoo-
nymi na rb kostkami somy.
Dachy s zdrewna krytego blach. Dwa
dachy maj izolacj z celulozy, jeden
z kostek somianych, a jeden z aircrete
ekstremalnie lekkiego betonu komrkowe-
go. ciany pokrywa tynk gliniany. Ani nie
posiadaj one paroizolacji, ani te nie po-
kryto ich powokami malarskimi. Due
22.29 Hala produkcyjna zbiurem wDunningen
POWIERZCHNIA MIESZKALNA /
UYTKOWA: 327 m (BIURO 140 m, Zusammenarbeit, GTZ). Przedsiwzicie to
CZ MIESZKALNA 140 m,
obejmowao budow wBrazylii trzech proto-
WARSZTAT 47 m)
typowych domw z lokalnych materiaw.
Budynek powsta w ramach projektu Rzut
badawczego, finansowanego przez Towa- poziomy budynku odpowiada dyrektywom do Sul, w rejonie, w ktrym
rzystwo Wsppracy Technicznej zEschborn publicznego budownictwa mieszkaniowego. uprawia si ry idlatego ciany
(niem. Gesellschaft fur technische Dom zbudowano w prowincji Sentinela zewntrzne wykonano zkostek

137

technologia gliniano-wknino-
wa (niem. Lehm
Vliestechnik) zastpia typow
paroizolacj i gwarantowaa
(razem z tynkiem glinianym
138
22.30 Budynek mieszkalno-szkoleniowy wStollhof, Austria
somy ryowej. Kostki kadziono narb, co
dao grubo ciany 35 cm. Kostki z obu
stron przytrzymuj tyczki bambusowe. Do
budowy cian wewntrznych uyto rcz-
nie formowanych z lokalnego materiau
cegie glinianych. Szkielet wykonano
zokrgych bali eukaliptusowych. Na okr-
gych krokwiach pooono cienkie rury
bambusowe. Na konstrukcji ley folia
polietylenowa, warstwa wyrwnawcza
zpiasku imembrana zpolietylenu wysoko-
cinieniowego. Zielony dach o gruboci
15 cm skada si zwarstwy chudego subs-
tratu i darni wycitej z ssiedniej ki.
Zapobiega to nadmiernemu ogrzewaniu
domu przez silne promieniowanie soneczne
wokresie letnim.
Okna i drzwi wykonano w ten sposb,
eby wszystkie pomieszczenia mona byo
wietrzy poprzecznie. Koszty budowy byy
znacznie nisze ni koszty typowego
budownictwa socjalnego.
ciany zewntrzne i dach zbudowano z
wypenionych som prefabrykowanych
ram drewnianych. Kostki somy od we-
wntrz hali produkcyjnej przykryto pytami
OSB i gipsowo-wknowymi. Z zewntrz
pooono trjwarstwowy tynk gliniany.
Przed deszczem chroni go zadaszenie
wystajce 5 m poza lico budynku. Cz
biurow wykoczono zzewntrz wentylo-
wanym deskowaniem drewnianym.
Zapotrzebowanie na energi potrzebn
do ogrzewania pomieszcze iwody pokry-
wa ciepo wytwarzane przez maszyny
whali produkcyjnej.
PROJEKT: SHAKTI HAUS, KRNER
& SCHBERLE
POWIERZCHNIA UYTKOWA: 500 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2009 r.
KOSZTY BUDOWY: 750/m
Dla tego budynku opracowano nowy
system prefabrykatw. Ich elementem
podstawowym by dwuteownik drewniany
firmy Steico, wypeniony z obydwu stron
som i przykryty otynkowanymi glin
pytami drewnianymi. Ponadto nowa
139
 22.31 Budynek mieszkalny Waka wPoppau-Siebenlinden

z wknami) szczelno powietrzn po- Wykoczenie wewntrzne cian stanowi

wierzchni budynku. tynk gliniany. Pyta podogowa istropowa
Te moduy glinianego domu pasywnego wykonana jest z podobnych prefabryko-
(niem. Lehm-Passivhaus-Module) maj wy- wanych elementw. Dodatkowo konstruk-
soko caej kondygnacji i mog by pro- cj dachu pokrywa zzewntrz ekstensywny
dukowane wwymiarach do 9 m. zielony dach, obsiany traw. Budynek po-
W czasie montau elementy s na sty- sadowiono na betonowych awach funda-
i pozosta zabudow domu kach konwencjonalnie czone rubami, mentowych. Drzwi, okna, podogi
wykonano z drewna. Okna uszczelniane i pokrywane glino-wknin.

140
 kostki somy w rogu
ciany przycite na
wymiar 36 x 36 cm

listwa klinujca kostki

3 x pasek z pyty z wkna

tynk zewntrzny wapienny
drzewnego d=2 cm
parapet zewntrzny dbowy
przecicie kielni

parapet wewntrzny sosnowy

przycicie podune
skone
mata trzcinowa 70 odyg
tynk wewntrzny gliniany
listwa klinujca kostki

141
 22.32 Biohof wEferding, Austria

idrzwi maj konstrukcj drewniano-alumi- termiczne. Przeszklenia na poudniowej

niow i s szklone potrjnymi szybami elewacji pozwalaj na pasywne zyski ener-
izolacyjnymi. gii sonecznej. Reszt zapotrzebowania na
Dobra izolacja iwysokiej jakoci stolarka, ciepo zapewnia piec opalany drewnem.
z powietrzem wewntrz budyn- razem zinstalacj do odzysku ciepa ikon- Piec ten posiada zamknity system napo-
ku i dziki temu nie powstaj trolowanej wentylacji, minimalizuj straty wietrzania, ktry nie ma kontaktu

142
143
 22.33 Budynek mieszkalny w Seeheim
Ten obiekt, zaprojektowany jako budy-
nek pasywny z dwoma mieszkaniami,
jest niezalen dobudwk przy dwuro-
dzinnym domu zlat 60-tych. Konstrukcj
non jest drewniany szkielet usztyw-
niony skonymi zastrzaami. ciany ze-
wntrzne, wykonane zlecych na rb,
wielkowymiarowych kostek somy,
ogruboci 70 cm, wysokoci 120 cm
i dugoci do 260 cm, wykazuj war-
to wspczynnika przenikania ciepa
U= 0,08 W/mK. Kostki, wace do 300
kg, mocowano do nonego szkieletu
przy pomocy konstrukcji drabinowej
po kadej warstwie. Kostki wizano
welementy cienne na stole wasnej
konstrukcji iprzy pomocy dwigu mon-
towano wcianie. Dach rwnie obo-
ono duymi kostkami somy. ciany
od strony zewntrznej pokryto pytami
cementowo-wknowymi, aod rodka
bezporednio tynkiem glinianym. Na
dachu od poudnia pooono kolektory
prniowe opowierzchni 16 m oraz
panele fotowoltaiczne omocy 4,2 kW.
Soma pochodzia z pola uprawnego,
odlegego ook. 1 km itransportowano
j bezporednio na budow. Potrzebne
kostki o wadze ok. 25t kosztoway
razem z transportem ok. 2000. Dla
tej szczeglnej konstrukcji konieczne
byo uzyskanie dopuszczenia do
144
budowy dla pojedynczego przypadku,
ktre kosztowao ok. 500. Stropy
wykonano z uyciem traconego sza-
lunku z falistych pyt cementowo-
-wknowych. W fadach ukadano na
przemian prty zbrojeniowe i gitkie
rury, po czym zalewano cao beto-
nem. Wten sposb strop sta si jedn
du powierzchni grzewcz. Grne
pitro, czciowo otwarte na podda-
sze, wyposaono w dodatkowe ogrze-
wanie cienne. Nadmiar energii cieplnej
z kolektorw sonecznych jest odpro-
wadzany latem do wymiennika ciepa
znajdujcego si w ziemi pod budyn-
kiem. Poziomy
fartuch izolacyjny ze szka piankowego
redukuje straty ciepa. Jako ogrzewa-
nie awaryjne przewidziano w kadym
pomieszczeniu lampy gazowe, ktre
zim daj nie tylko przyjemne wiato,
ale rwnie wystarczajce imie ciepo.
Wydalany bezporednio do mieszkania
CO2 jest niezawodnie transportowany
na zewntrz przez wentylacj
mechaniczn.
PROJEKT: BENJAMIN KRICK
POWIERZCHNIA MIESZKALNA: 56 m NA DOLE,
75 m NAGRZE
145
 22.34 Pawilon szkoleniowy w Oensingen, Szwajcaria
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2013 r.
Pawilon o ksztacie kopuy suy firmie
vonRoll do przeprowadzania szkole
iurzdzania wystaw.
Kopu tworz 24 ukowate dwigary
z klejonego drewna, oparte u gry na
wykonanym ztego samego materiau, ci-
skanym piercieniu, ktry przykrywa
otwart przestrze. kopulasty wietlik.
Konstrukcj drewnian wypeniaj kost-
PROJEKT: ATELIER WERNER SCHMIDT
ki somy. Cao zzewntrz pokrywa tynk
OPRACOWANIE PROJEKTU:
MICHAEL SCHNEIDER wapienny. Od rodka przymocowano maty
POWIERZCHNIA WEWNTRZNA: 217 m zweny mineralnej ogruboci 5 cm iwcelu
poprawienia izolacji dwikowej pooono
na nich tynk natryskowy zpatkw bawe-
ny oraz celulozy.
Dolna partia eliptycznego pomieszcze-
nia jest otoczona cian owysokoci 2,5 m
z trjwarstwowych elementw szklanych.
Wewntrz stoi prostopadocian, wykona-
ny z pomalowanych na czarno pyt MDF,
wktrego wntrzu znajduj si sanitariaty,
wnka kuchenna imagazyn.
Jako ochrona przed wpywami atmosfe-
rycznymi suy zakrzywiony dach membra-
nowy, przykrywajcy kopu iotaczajc j

b c d

a i

e f g h

a entre d rack g wc herren

62,5 m2 1,0 m2 5,2 m2
b bar e grarderobe h abstell
5,0 m2 4,1 m2
c wc damen f technik i schulungsraum
N
grundriss masstab 1:200 1 5 10 3,1 m2 3,7 m2 121,5 m2

146
147
 22.35 Jules Ferry Rsidence w St. Di des Vosges, Francja
POWIERZCHNIA ZADASZONA: 812 m
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2010 r. aby szczelnie docisny si do cian. Na ze-
wntrz od elementw drewnianych zamon-
Projekt ten obejmowa dwa budynki, towano wentylowan fasad z pyt
jeden trzy-, adrugi siedmiokondygnacyjny, ceramicznych. Izolacj dachu grub na 40
z26 mieszkaniami socjalnymi opowierzch- cm wykonano z patkw celulozy.
ni 70 lub 90 m . Konstrukcj non stano- Koncepcja energetyczna budowli przewi-
wi masywne panele z drewna klejonego dywaa pasywne pozyskiwanie energii so-
krzyowo. Za dodatkow izolacj su necznej przez fasad poudniow, aktywne
montowane na zewntrz skrzynie drewnia- wykorzystanie energii solarnej poprzez
ne owymiarach 250x125x40 cm, wypenio- kolektory opowierzchni ponad 50 m oraz
ne kostkami somy. Kostki somy posiadaj zastosowanie 12 sond geotermalnych
gsto 135 kg/m. cigajce je pasy po- i kontrolowanej, mechanicznej wentylacji
PROJEKT: A. PAGNOUX, E. SCHMITT, przecinano po woeniu kostek do skrzy, zwymiennikiem ciepa. Budynki uzyskay
standard domw pasywnych. Prawdopo-
dobne koszty energii potrzebnej w cigu
roku dla mieszkania o powierzchni 90 m
wyliczono na 132.
Do bilansu CO2 wzito pod uwag nast-
pujce dane: 600 m kostek somy magazy-
nuje 200 ton CO2, a1000 m drewna 1000
pokj
11,48m2 wejcie
pokj
5,38m2
ton CO2. Tym wartociom przeciwstawiono
okadzina ceramiczna
wata celulozowa 40cm
panel drewno masywne
5,43m2 emisj jedynie 100 ton CO2eq dla betonu,
okadzina modrzew
naturalny
KLH 16cm
nadproe wzmocnione drewno
stali iszka.
stolarka
klejone
prefabrykat drewniano-somiany
Te wyliczenia nie uwzgldniaj jednake
trzyszybowa

niezalena konstrukcja
45cm azienka
5,28m2
emisji CO2eq przy obrbce, ciciu, klejeniu
spiarnia
balkonu ze stali
ocynkowanej PRZESUNICIE STOLARKI DO OSI IZOLACJI 7,53m2 i transporcie elementw drewnianych
szecht
linoleum wc oszacunkowej wartoci 500 ton CO2eq, co
wylewka 7cm
2,52m2
niestety zdarza si czsto przy takich
podkad izolujcy
akustycznie 3cm kuchnia kalkulacjach.
jastrych niskiej gstoci 7cm 5,08m2
pena pyta z drewna KLH 14cm Take przyjta dla 600 m kostek somy
salon
23,22m2 warto 200 zmagazynowanych ton CO2
wydaje si za dua. Realny szacunek to
raczej ok. 120 ton CO2 (por. rozdz. 5.1).

148
149
 22.36 Budynek mieszkalny
ze sklepieniami w Buchberg-Wangelin
ASP ARCHITECTURE
KONCEPT ENERGETYCZNY: VINCENT PIERR,
TERRANERGIE
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2013 R.
BRH 1,25 BRH 1,25 BRH 1,25 BRH 1,25 BRH 1,25

Budynek suy stowarzyszeniu FAL e.V.

iEuropejskiemu Centrum Edukacji Budow-
17,5 m2 21,6 m2 21,6 m2 21,6 m2 21,6 m2 21,6 m2 17,5 m2
nictwa z Gliny (niem. Europische Bildun-
gssttte fr Lehmbau) jako miejsca
BRH 1,125 BRH 1,125
noclegowe dla uczestnikw iwykadowcw
podczas seminariw. Obiekt ten ma by
RZUT ciana z betonu kostki somy na cokole z ciana
Grundriss przykadem przyjaznego rodowisku bu-
Porenbetonwand Strohballen auf Porenbetonsockel Lehmwand
komrkowego betonu komrkowego z gliny 0 1 2 3 4 5

downictwa znaturalnych materiaw, ktre

moe by take korzystne finansowo,
3,70

wprzypadku znacznego udziau pracy wa-

snej. Budowa bya wspomagana finansowo
zEuropejskiego Funduszu Rolnego na rzecz
PRZEKRJ kostki somy
auf na ciana substrakt ciana
Porenbetz granulat 0 1 2 3 4 5 Rozwoju Obszarw Wiejskich (niem. ELER).
Schnitt
Strohballen Lehmwand Substrat Grndach onwand Schaumglasschotter
cokole z
Porenbetonsockel z gliny zielony dach betonu ze szka
betonu piankowego Budynek jest pierwszym w Niemczech
obiektem z nonymi sklepieniami

150
kolebkowymi zkostek somy, na ktry uzy-
skano urzdowe pozwolenie na budow.
Jako fundament pooono 50-centymetro-
w, zagszczon warstw ze szka pianko-
wego w formie tucznia. Podoe to
stanowio zarwno izolacj termiczn, jak
i przerw kapilarn. Sklepienia wykonano
ze skonie przycitych kostek somy, uka-
danych bez zaprawy na aurowym desko-
waniu i spranych pasami napinajcymi.
Po usuniciu pasw nie stwierdzono adne-
go osiadania sklepie. Kolebki pokryto od
rodka ina zewntrz trjwarstwowym tyn-
kiem glinianym. Zielony dach skada si
zodpornej na przebicie korzeniami powoki
dachowej ilekkiego substratu ogruboci 12
cm, poronitego dzikimi trawami izioami.
Podczas budowy kostki somy wykazywa-
y wilgotno 15%. Tynk zewntrzny ogru-
boci 6-8 cm zapewnia, e punkt rosy (take

151
 zim, przy 40% wzgldnej wilgotnoci po-
wietrza wewntrz) znajduje si zawsze
wwarstwie gliny, anigdy wsomie. Trzeci
warstw tynku wewntrznego, suc jako
paroizolacja, wykonano z dodatkiem 6%
pokostu lnianego. Wilgotno w sklepie-
niach kontroluje 12 sensorw, umieszczo-
nych w rnych miejscach i w rnym
pooeniu. Cicie (zdjcie 22.36.3), monta
(22.36.6) ispranie wstpne kostek somy
(22.36.7), a take naniesienie pierwszej
warstwy tynku glinianego (zdjcie 22.36.8),
wykonanie podogi z ubijanej gliny
(22.36.10) ijednej sypialni zwy bawenia-
nych wypenionych glin lekk (zdjcia

22.36.12 do 22.36.14), zrealizowano

w ramach dwch jednotygodniowych,
midzynarodowych warsztatw.
PROJEKT: GERNOT MINKE, TOBIAS WEYHE
ZAKOCZENIE BUDOWY: 2013 r.

152
23. PE R S P E K TY W Y
Zalety budowania z kostek somy s
atwe do zauwaenia. Kostki somy s ma-
teriaem przyjaznym rodowisku, poniewa
powstaj zsurowca pochodzenia rolinne-
go i na czas ich wykorzystywania wi
dwutlenek wgla. Budynki zkostek somy
mog by realizowane w korzystnych
cenach, poniewa sama produkcja kostek
jest niedroga, amateria sprzyja budowaniu
wasnymi rkami. Ponadto soma jest wy-
rniajcym si materiaem izolacyjnym,
zktrego przy waciwym planowaniu ire-
alizacji mona tworzy budynki o standar-
dzie domw pasywnych. Moliwe jest wic
budowanie domw zdrowych, oszczd-
nych energetycznie iprzystpnych cenowo.
Dziki pozytywnym wynikom testw
ogniowych oraz istniejcym wynikom
bada izolacyjnoci termicznej i ochrony
przed haasem, atake dziki zapowiedzia-
nej na rok 2014 aprobacie technicznej dla
somy jako izolacji cieplnej cian zewntrz-
nych, pozwolenia na budow bdzie mona
uzyska znacznie prociej iszybciej. Wtedy
te nic nie bdzie stao na przeszkodzie
24.
USA
A D R E SY INTE R NE TOWE , ORGAN I ZACJ E
I KO NTA K TY
Magazyn The Last Straw
www.thelaststraw.org *
Oglnowiatowa lista mailingowa
www.sustainablesources.com/gsbn
Europa
European Straw Bale Gathering
www.esbg2015.eu *
Midzynarodowy program Straw
Leonardo
www.strawleonardo.eu
Niemcy
Fachverband Strohballenbau
Deutschland e.V.
www.fasba.de
*linki oznaczone gwiazdk zostay z koniecznoci zaktualizowane lub dostosowane w polskim wydaniu przez redakacj
rozpowszechnienia si tej prostej metody
budowania. Naley mie nadziej, e kon-
strukcje none zkostek somy znajd szer-
sz akceptacj take w Niemczech, jak
stao si to ju wwielu innych krajach Eu-
ropy. W ostatnich latach w Niemczech
zrealizowano ponad 250 budynkw z ko-
stek somy, awiele nastpnych jest plano-
wanych.
To oznacza, e jak to niedawno byo
w Austrii, a teraz jest we Francji tutaj
take nadejdzie boom na budownictwo
zkostek somy.
Widoczny sta si przede wszystkim
trend do prefabrykowania elementw
ciennych istropowych izolowanych som.
Dziki temu ulega znacznej redukcji zale-
no od pogody podczas montau.
Ponadto zauwaalny jest fakt budowania
coraz wikszej iloci domw pasywnych
zkostek somy.
Obie cechy, tj. stosunkowo proste prefa-
brykowanie elementw izolowanych som
i moliwo budowania w tej technologii
domw pasywnych, spowoduj dalszy roz-
wj budownictwa ztytuowego materiau.
Austria Dania
sterreichisches Netzwerk Lars Keller
fr Strohballenbau ASBN www.brenderuphojskole.dk
www.baubiologie.at/asbn
Sowacja
Holandia ArTUR-Sustainable Architecture
Strobouw Nederland www.ozartur.sk
www.strobouw.nl
Francja
Belgia www.rfcp.fr *
www.casalida.be * www.lamaisonenpaille.com
Skandynawia Hiszpania
Norsk Jord-og halmbyggerforening NJH RCP. Red de Construccion con Paja
www.naturligbyggeri.no www.casadepaja.org
Wielka Brytania Polska
www.strawbale-building.co.uk* Oglnopolskie Stowarzyszenie
www.strawworks.co.uk * Budownictwa Naturalnego
www.osbn.pl *
153
25. BIBL IO G R AF IA
AbZ 2006 Deutsches Institut fr
Bautechnik (2006): Allgemeine
bauaufsichtliche Zulassung Z-23.11-1595
Wrmedmmstoff aus Strohballen
Baustrohballen. Deutsches Institut fr
Bautechnik, Berlin.
Bermann, Martin (1999): Mhdrescher
untersuchungen, Einflsse auf die Korn
abscheidung der Wendetrommel
nachgeschalteter Abscheidetrommeln. In:
LANDTECHNIK 1/1999. Kuratorium fr
Technik und Bauwesen in der
Landwirtschaft e.V., Darmstadt.
Bhring, J. (o.J.): Putz und Farbe an
Fachwerkbauten. In: Historische
Fachwerkstdte in Hessen und
Niedersachsen (Hrsg.): Arbeitsgruppe
Bautechnik, H.3.
Danielewicz, l.; Reinschmidt, J. (2008):
Lastversuche mit groen Quaderballen an
der Hochschule Magdeburg-Stendal V. 2a
Doolittle, B. (1973): A Round House of
Straw Bales. Mother Earth News
19:52-57.
Fachverband Strohballenbau Deutschland
e.V. (FASBA) (Hrsg) (2008): Grundlagen
zur bauaufsichtlichen Anerkennung der
Strohballenbauweise Weiterentwicklung
der lasttragenden Konstruktionsart und
Optimierung der bauphysikalischen
Performance. Endbericht des durch die
DBU untersttzten Forschungsvorhabens.
DBU Az. 22430.
Feist, Wolfgang (2001):
Gestaltungsgrundlagen Passivhuser.
Verlag Das Beispiel.
Grandsaert, M.F. (1999): A Compression
Test of Plastered Straw-Bale Walls.
University of Colorado at Boulder, USA.
GrAT (2001): Wimmer, R.; Hohensinner,
H.; Janisch, L.; Drack, M.: Wandsysteme
aus nachwachsenden Rohstoffen.
Wirtschafts-bezogene Grundlagenstudie.
Endbericht, Gruppe Angepasste
Technologie (GrAT) an der Technischen
Universitt Wien im Auftrag des
Bundesministeriums fr Innovation und
Technologie.
Gratz, Werner (1988): Stlle fr die
154
individuelle Tierhaltung. VEB Deutscher
Landwirtschaftsverlag, Berlin; 2. Auflage
Gruber, Santler (2012): Neues Bauen mit
Stroh. kobuch Verlag, Staufen, 4. Auflage
Jones, Barbara (2011): Building with Straw
Bales Grenn Books, U.K.
King, Bruce (Hrsg.) (2006): Design of Straw
Bale Buildings, The State of The Art. Green
Building Press, San Rafael, CA, USA.
Khler/Klingele (Hrsg.) (1995):
Baustoffdaten koinventare. Ohne
Verlag
Krick, Benjamin (2008): Untersuchung von
Strohballen und Strohballenkonstruktionen
hinsichtlich ihrer Anwendung fr ein
energiesparendes Bauen unter besonderer
Bercksichtigung der lasttragenden
Bauweise. Dissertation, Fachbereich
Architektur Stadt- und
Landschaftsplanung, Universitt Kassel,
kassel university press.
Kunze, R. F. (1987): Lexikon der
Landtechnik, Getreide- und Halmfrucht
ernte. Vogel Fachbuchverlag, Wrzburg
Lacinski, Bergeron (2000): Serious Straw
Bale A Home Construction Guide for all
Climates. Chelsea Green Publishing,
Vermont/Totnes.
Magwood, Mack (2000): Straw Bale
Building, New Society Publishers,
Gabriola Island, BC, Kanada.
Mc Elderry, W. & C. (1979): Happyness in a
Hay House. Mother Earth News
58:40-43
Minke, Gernot (4. Auflage 2010): Dcher
begrnen, Einfach und wirkungsvoll.
kobuch Verlag, Staufen
Minke, Gernot: (8. Auflage 2012):
Handbuch Lehmbau. kobuch Verlag,
Staufen
Minke Gernot (3rd. edition 2013) Building
with Earth. Birkhuser, Basel
Pfleiderer, J. (2000): Bauen mit Ballen aus
Stroh: Kritische Hinterfragung eines
neuen/alten Baustoffes. Diplomarbeit
Hildesheim
Rijven, Tom (2008): Between Earth and
Straw. Athe, Frankreich
Schmidt, Werner (2003):
Strohballendruckversuche. Atelier Werner
Schmidt, Trun, Schweiz
Sedlbauer, Klaus (2001): Vorhersage von
Schimmelpilzbilung auf und in Bauteilen.
Fakultt Bauingenieur- und
Vermessungswesen der Universitt
Stuttgart, Dissertation.
Smith, Dan (2003): Creep in Bale Walls.
DAS Architects Berkeley.
Steen et. al. (1994): The Straw Bale House.
Chelsea Green Publishing, Vermont/
Totnes.
Strang, G. (1983): Straw Bale Studio. Fine
Home Building, 12/83:70-72.
Wedig, H. (1999): GUS-Staaten, in: Stroh
im Kopf. 1/1999, Xanten
Wehlte, K. (1985): Werkstoffe und
Techniken der Malerei. Ravensburg, 5.
Auflage.
Weiss, A. (1963): Angewandte Chemie 75.
S. 755-762.
Welsch, R. L. (1970): Sandhill Baled Hay
Construction. Keystone Folklore
Quarterly, Spring Issue: 16-34.
Wihan, J. (2007): Humidity in Straw Bale
Walls and its Effect on the Decomposition
of Straw. Thesis University of East
London
Wimmer, R.; Hohensinner, H.; Drack, M.
(2006): S-House, Innovative Nutzung von
nachwachsenden Rohstoffen am Beispiel
eines Bro- und Ausstellungsgebudes.
Bundesministerium fr Verkehr,
Innovation und Technologie, Wien /
sterreich
Zhang, John Q.; Fine, Michael (2005):
Preliminary Discussion of Bale on Edge
Wall Test. Universoty of Western Sydney.
Australia
26. I ND E K S OB R A ZW

Ambrosius, B.: str. 88-89 (22.2) Minke, Gernot: 2.7; 2.10; 2.11; 2.12; 2.13;
Architekturburo Reinberg: 2.21; str. 126- 2.14; 2.18; 2.17; 2.19; 4.13; 4.14; 9.1;
127 (22.24); str. 138-139 (22.30) 9.2; 9.4; 9.6; 9.7; 9.8; 12.4;12.5; 12.6;
Architekten fur Nachhaltiges Bauen: 12.7; 12.28; 12.44-12.50; 13.1; 14.1;
rysunki str. 110-111 (22.14) 21.2-21.4; 21.8-21.10; 21.12-21.22;
ASP Architecture: str. 148-149 (22.35) str. 85-87(22.1); str. 101 (22.9) po lewej
Atelier Werner Schmidt: 1.1; 8.4; str. na dole; str. 119 (22.20); 115 (22.22);
98-99 (22.7); str. 106-107 (22.12); str. str 127 rodkowe po lewej i w centrum,
110-111 (22.15) dolne po lewej (22.23); str 128-130
Bechter, Georg, Architektur + Design: str. (22.25); str 136 (22.28); str 140-141
102-103 (22.10) (22.31); str 150-151 (22.36)
Biohof Achleitner: Seite 142-143 (22.32) Quedlinburger Architekturkonzepte:
Blchl, Wolfgang: 12.9; 21.11 rysunki str. 150
Claas: 3.1; 3.6 San Louis Sustainability Group: str. 134-
Dalmeijer, Rene: 2.24; str. 116 (22.17) 135 (22.27)
de Bouter, A.: 2.6 Scharmer, Dirk: str. 91 (22.3); str. 92 (22.8)
Degouda, Lucia: str. 146-147 (22.34) na dole; strona 101 (22.9) rysunek; Seite
EDGE Architects: str. 118 (22.19) 141 (22.31)
Eisenberg, David: 2.1; 2.3 Scheicher, Georg: 2.21; str 104-105
Erz und Gugl: str. 93-94 (22.4) (22.11)
Fahnert, Manfred: str. 132 (22.26) Schmelz & Partner : str. 100 (22.8); str.
Frick, F.: 2.16; 9.3 108/109 (22.13)
Fuchs, Friederike: 1.5 - 1.8; str. 120-121 Schneider: str. 137 (22.29)
(22.21) Shakti Haus (Korner Schaberle): str. 94-95
GrAT: 17.2 (22.5), str. 137 (22.29)
Gruber, Santler: Neues Bauen mit Lehm: Weber, Peter: 2.13; 8.3;
2.8; 2.20 Welger: 3.3
Hecken, Dittmar: zdjcia str. 111 (22.14)
Heizmann, Oliver.: 8.9; 8.10
Henselmans, J.: 2.4
Jones, Barbara: 1.2; 8.2; str. 114-115
(22.16)
Kracht, Stefan: str. 94-95 (22.5)
Krick, Benjamin: 1.3; 1.4; 2.23; 3.3; 3.4;
3.5; 3.7; 4.1 - 4.3; 4.6; 4.8; 4.9; 5.2; 5.3;
6.1 - 6.8; 7.1; 8.1; 8.6; 8.7; 9.5; 9.9;
12.3; 12.23; 12.24 - 12.26; str. 144-145
(22.33)
Lacinski, Bergeron, 2000: 3.2
Lautenbach, Katja: 12.37; 12.38; 12.41
Mahlke, Friedemann: 4.2; 4.3; 4.4; 4.5;
10.1; 10.2; 10.3; 12.1; 12.2; 12.8;
12.10; 12.11-12.22; 12.24-12.26;
12.29-12.35; 12.37; 12.38; 12.41-
12.48; 17.1; 21.1; 21.5; str. 117 (22.18);
str 125, grny rzd, rodkowe po
prawej, dolne po lewej (22.23)
Marinica, D.: Seite 122-123 (22.22)
Millies, Frank: 21.6; 21.7

155
27. IN D E K S TE R M IN W

alergia na py 11
aprobata techniczna Allgemeine bauaufsi-
chtliche Zulassung 9, 22, 76
budowa dachu 48, 86, 88
budowla eksperymentalna o cianach przenosz- konstrukcje dachowe 48, 52
cych obcienia 15, 85
budowla eksperymentalna Uniwersytetu Kassel
85
Budowlane Kostki Somy Baustrohbalen 76
budynek o cianach nonych z kostek somy 85, kostki somy 1-153
112, 114, 134
czas budowy 75
deformacja 35, 39
deskowania 39, 73
dodatkowe zagszczanie 78
dom pasywny 10, 40, 88, 92, 104, 108, 122
dopuszczenie do zastosowania 9, 76
drzwi 60
dwuteownik 34, 48, 51, 53, 55, 57, 59
dzielenie kostek 79
erozja w wyniku dziaania deszczu 67
kinkiety 63
klasy odpornoci ogniowej 10, 31, 77
konstrukcja ciany 41, 51, 53, 81
konstrukcje cokou 25, 54
konstrukcje fundamentu i cokou 43, 52, 54
konstrukcje sklepie 46, 129, 131, 150
kopua z kostek somy 17, 47, 124, 131
kostki Jumbo 98, 112
kostki somy w rodowisku wilgotnym 25
koszty budowy 73
ksztat supw 53, 56
ksztatowanie kostek 79
czenie kostek somy 57, 79, 81, 86
listwa przypodogowa 62
magazynowanie 18
mieszkalne sklepienia 46, 128
mcenie 18
modu odksztacalnoci liniowej 35
mostki termiczne 24, 41, 48, 54, 55, 61, 81

farby klejowe 71 naprenia styczne 39

fundamenty 43, 52, 54 naroniki cian 58
fundamenty punktowe 54, 85, 104 niebezpieczestwo poaru 11, 31
nienony sposb budowania 44, 53, 56
gsto 10, 19, 23, 31, 35, 37, 43, 51, 78, 87 none sklepienie kolebkowe z kostek somy 16,
gliniany dom pasywny (niem. Lehmpassivhaus) 128, 150
17, 126 noniki tynku 64,
grne zakoczenie ciany 38, 59 nony sposb budowania 41, 51
grzyby pleniowe 11, 27, 28, 69, 71
ochrona przeciwdeszczowa 80
higrometr 21, 27, 28 ochrona przeciwpoarowa 64, 73, 76, 77
higroskopijno 26 ochrona przed haasem 30
historia 12 ochrona przed odpryskujc wod deszczow
hydrofobizacja 72 55
ochrona przed wilgoci 25, 50
izolacja dachu 48 ochrona przed wpywami atmosferycznymi 25,
izolacja podogi 50 29, 70
izolacja termiczna 10, 22, 24, 34, 41, 50, 62, odporno na trzsienie ziemi 14, 39
izolacja z kostek somy 10, 22, 24, 34, 41, 50 odporno ogniowa 10, 32, 64
izolacja zewntrzna z kostek somy 44, 104, odpowiednie konstrukcje 29
144 okna 60
izotermy sorpcji 26, 28 opr dyfuzji pary wodnej 26, 65

156
ociee 60 strop na belkach drewnianych 62
PEI 32, 34 strop z desek uoonych warstwowo 62
pezanie 37 stropy midzy kondygnacjami 62
podoe z tynku glinianego 56 strzyenie cian 20, 84
pojemno cieplna 23, 24 systemy konstrukcji cian 41
poczenie cian z dachem 61 szczelno powietrzna 40, 60, 64, 138
poczenie z podog 54
ponowne spranie 83 technika French dip 84
powoka boraksowa-kazeinowa 71 termity 11
powoka kazeinowa 71 transport 78
powoka wapienna 70 trwao domw z kostek somy 10
powoka wapienno-kazeinowa 71 tynk cementowy 26, 64, 65
powoki malarskie 70 tynk gipsowy 65
powoki silikatowe 71 tynk gliniany 64, 66
powoki z kredy malarskiej 71 tynki wapienne 68
powstawanie grzybw pleniowych 27 tynki wewntrzne 64
pozwolenie na budow 76 tynki zewntrzne 66
prasy do somy 19
prasowanie kostek prostopadociennych 19 ubezpieczenie budynku 75
produkcja kostek somy 18 udzia wasny 74
produkt stosowany w budownictwie 76 urzdzenie do cicia 47
projektowanie konstrukcji nonych 35 usztywnienie 56, 58, 82
prowadzenie instalacji 62
przebieg budowy 77 wapno trasowe 68
przekazywanie obcie 38 warianty spre wstpnych 42, 43
przewodno cieplna 10, 22, 24 warstwa izolacji zewntrznej 44, 104, 144
przyjazny rodowisku sposb budowania 9 warstwa tynku 44, 65, 68, 73, 77, 84
wiece 48, 59
relaksacja napre 37 wilgotno 25
reguy wytwarzania mocno sprasowanych kostek waciwoci fizyczne 22
21 wnki 63
rodzaje somy 18 woda kondensacyjna, tworzenie si 26, 30, 55,
62
ciany nienone z kostek somy 44, 53, 56 wskanik izolacyjnoci akustycznej 31
ciany none z kostek somy 41, 51 wspczynnik oporu dyfuzji pary wodnej 10,
ciany wewntrzne 61 28, 72
cieranie 67, 71 wspczynnik przewodnoci cieplnej 10, 40, 48
S-House 16, 44, 73, 104 wspczynnik przenikania ciepa U 22, 34, 40,
siy poziome 39, 43 57
sklepienie z kostek somy 15, 29, 46, 128, 131, wyboczenie 35
150 wybrzuszenia 51, 56, 59, 84, 87
smuko 35, 42, 51, 87 wykres napre i wybocze 36
sprawdzanie jakoci kostek 77 wymiary kostek somy 19
spranie wstpne 43, 81 wypenianie nierwnoci 84
ruba do somy 73 wyrwnywanie lica ciany 20, 84
stabilizacja ciany 81
stabilizowane tynki gliniane 64, 66 zagszczanie kostek 21, 78
stabilizowane powoki wapienne 71 zakoczenia tynku 69

157