BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Od obozw nazistowskich
do polskich obozw
Stanisaw erko

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 288/2016
24.01.17
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

W poowie stycznia 2017 r. w mediach spoecznociowych doszo

do kolejnej odsony dyskusji wok obozw koncentracyjnych
i obozw zagady, tworzonych przez niemieckich okupantw
na podbitych terenach Rzeczypospolitej. Cz internautw zwracaa uwag na stosowanie w Niemczech terminu nazistowskie
obozy i unikanie posugiwania si okreleniem niemiecki. Jak
si miao okaza, zwyczaj ten zaczli przejmowa te niektrzy
autorzy, a nawet niektrzy politycy w Polsce.
Swoist akcj protestacyjn polskich uczestnikw Twittera
wywoa sposb opublikowania na stronie internetowej drugiego
programu niemieckiej telewizji publicznej przeprosin za uycie
sformuowania polskie obozy w odniesieniu do niemieckich
obozw koncentracyjnych w okupowanej Polsce. Telewizji ZDF
(Zweites Deutsches Fernsehen) polscy twitterowicze zarzucali
celowe ukrywanie przeprosin, do ktrych opublikowania zmusi
j wyrok Sdu Okrgowego w Krakowie z grudnia 2016 r. Internauci w spontanicznej akcji #GermanDeathCamps masowo
udostpniali na Twitterze grafiki przypominajce telewizji ZDF,
i obozy byy zorganizowane i prowadzone przez Niemcw.
W odpowiedzi niemiecki nadawca zacz blokowa twitterowe
konta niektrych uczestnikw tej akcji, a nastpnie w specjalnym owiadczeniu oznajmi, i bdzie to czyni nadal.
Nieoczekiwanie pojawi si inny aspekt tej sprawy. 21 stycznia na stronie internetowej tygodnika Newsweek Polska (wydawanego w Polsce przez niemiecko-szwajcarsk spk Ringier
Axel Springer Polska) opublikowano artyku podkrelajcy, e polskie obozy istniay. Tekst stanowi osobliwe omwienie wydanej
nakadem wydawnictwa Znak niezwykle interesujcej ksiki
Marka uszczyny Maa zbrodnia. Polskie obozy koncentracyjne
(Krakw 2017), ktra nie jest opart na materiaach archiwalnych
monografi historyczn, lecz rodzajem historycznego reportau,

1z3

wykorzystujcego relacje wiadkw. W udzielanych wywiadach autor ksiki utrzymywa, jakoby polskie obozy koncentracyjne mona porwna z obozami niemieckimi.
Wypowiedzi te wywoay oburzenie duej czci opinii publicznej. Negatywne reakcje
wzbudzio przy tym utrzymywanie przez cz zabierajcych gos w dyskusji, i obozy
niemieckie naley waciwie nazywa obozami nazistowskimi, podczas gdy obozy
funkcjonujce od 1944 r. na ziemiach Rzeczypospolitej rzeczywicie byy obozami
polskimi.
Sposb przedstawiania tej sprawy w czci mediw elektronicznych wymaga
komentarza. Zacz naley od tego, e poczwszy od schyku lat osiemdziesitych
w Polsce zajmowano si intensywnie spraw obozw tworzonych od 1944 r., traktujc ten problem jako jedn z tzw. biaych plam, pomijanych lub zafaszowywanych
w okresie Polski Ludowej. Kwestie te byy i s nadal przedmiotem bada naukowych,
ktrych wyniki przedstawiano w licznych publikacjach naukowych i popularnych.
Powstaway te na ten temat filmy dokumentalne i programy telewizyjne, zagadnienia te dyskutowano w studiach telewizyjnych i na konferencjach naukowych. Cz
znalezionych dokumentw archiwalnych opublikowano. Szczeglnie duo uwagi powicono obozom, w ktrych przetrzymywano ludno niemieck, zwaszcza obozowi
w witochowicach. W polskim przekadzie ukazyway si te i to do szybko
po wydaniu ich w oryginale ksiki autorw obcych, m.in. Johna Sacka (Oko za oko.
Przemilczana historia ydw, ktrzy w 1945 r. mcili si na Niemcach, Gliwice 1995)
czy Helgi Hirsch (Zemsta ofiar. Niemcy w obozach w Polsce 1944-1950, Warszawa
1999). Take te publikacje byy omawiane i dyskutowane w debacie publicznej.
Ujawniano przypadki tortur, gwatw i morderstw, dokonywanych w tych obozach,
opisywano cikie warunki w nich panujce.
Funkcjonowanie obozw tworzonych na ziemiach polskich przez NKWD i MBP
stao si te przedmiotem bada Gwnej Komisji Bada Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu. W ramach wszcztej procedury karnej przesuchano m.in. ju w 1991 r.
Salomona Morela, osawionego komendanta obozw w witochowicach (1945 r.)
i Jaworznie (1949 r.), ktry na fali czystek antysemickich zosta w 1968 r. w wieku
49 lat przeniesiony na emerytur. W 1992 r. Morel zdoa wyjecha do Izraela, ktrego
wadze w 2005 r. odmwiy wydania go Polsce (prawo izraelskie nie przewiduje ekstradycji swych obywateli). Oskarony w Polsce o zbrodnie przeciw ludzkoci i ludobjstwo Morel zmar w Tel Awiwie w 2007 r.
Obecna prba porwnywania tych obozw z niemieckimi obozami zagady
i generalnie z niemieckimi obozami koncentracyjnymi musi wzbudza sprzeciw. Obozy te powstay w zupenie innych okolicznociach, w warunkach wygasajcych dziaa
wojennych i w okresie bezporednio powojennym. ywa bya pami o zbrodniach,
dokonywanych przez niemieckich okupantw, o eksterminacji narodu ydowskiego
i prbie wyniszczenia narodu polskiego. Trzeba jednoczenie zaznaczy, e na og
organizowane od 1944 r. obozy byy obozami przejciowymi lub obozami pracy, przeznaczonymi dla robotnikw przymusowych. Tworzone one byy take w innych pastwach
alianckich, w tym zachodnich, gdzie rwnie na masow skal wykorzystywano
(zgodnie z postanowieniami konferencji Wielkiej Trjki) niemieckich robotnikw
przymusowych.

2z3

Obozy koncentracyjne zakadane przez wadze hitlerowskiej Rzeszy Niemieckiej

byy orodkami tworzonymi przez suwerenne pastwo i w tym sensie byy obozami
niemieckimi. W przypadku obozw organizowanych od 1944 r. na ziemiach Rzeczypospolitej gwnie dla Niemcw, ale te dla czonkw niepodlegociowego podziemia,
a pniej rwnie dla Ukraicw, trudno mwi, i byy to w penym tego sowa znaczeniu obozy polskie. Tworzone byy przez radzieckie NKWD (pierwszymi komendantami byli niekiedy Rosjanie) oraz Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego, ktre
w praktyce byo cakowicie podporzdkowane radzieckim organom represji. Instytucji
podlegajcych najpierw lubelskiemu Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego,
a pniej lubelsko-warszawskiemu Rzdowi Tymczasowemu nie mona uzna za instytucje legalnych wadz polskich. Trzeba te pamita, i nawet nawizanie przez
mocarstwa zachodnie stosunkw dyplomatycznych z utworzonym w poowie 1945 r.
Tymczasowym Rzdem Jednoci Narodowej nie oznaczao uznania, i Polska jest pastwem suwerennym. Przeciwnie, w powszechnym przekonaniu kolejne rzdy Polski
Ludowej byy przynajmniej do poowy lat pidziesitych cakowicie zalene od Zwizku
Radzieckiego, a Polska Rzeczpospolita Ludowa take pniej mimo pewnego rozlunienia tej zalenoci uchodzia za satelit Moskwy.
W okresie Trzeciej Rzeczypospolitej wiele zrobiono dla zbadania i opisania
problematyki zwizanej z funkcjonowaniem stalinowskich obozw w Polsce, podjto
te prb osdzenia sprawcw popenianych tam zbrodni. Porwnywanie obozw
tworzonych przez NKWD i resort bezpieczestwa stalinowskiej Polski z niemieckimi
obozami koncentracyjnymi i obozami zagady jest naduyciem, prowadzcym si
rzeczy do relatywizacji zbrodni, popenionych przez Niemcw w okupowanej Polsce.
Jest te prb obcienia Polakw win za czyny, za ktre odpowiedzialno ponosz
wadze stalinowskie i funkcjonariusze aparatu represji podporzdkowanego Moskwie
reimu.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Stanisaw erko prof. dr hab., historyk, pracownik naukowy Instytutu Zachodniego. Zajmuje
si histori Niemiec i stosunkw polsko-niemieckich.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

3z3