Esquema para a elaboracin do tema 1 de literatura das PPAU (pregunta 7):

A poesa das Irmandades da Fala.

Caractersticas, autores e obras representativas.

A literatura galega entre os sculos XIX e XX (1880-1920)
Caractersticas xerais
Lingua dialectal prxima fala mais
avanzando cara a estandarizacin.
Vontade normalizadora.

Preponderancia da poesa.
Temtica rural.
Ideoloxicamente marcada
polo rexionalismo e o
agrarismo.

Das lias principais:

- Escola Realista (costumista ou social)
- Escola Idealista.
(Pegadas dun romanticismo serodio)
Detctanse certos cambios de actitude esttica:
- Influxo doutras literaturas.
- Actualizacin dos temas.

As Irmandades da Fala
Caracterizacin:
Obxectivos:
Movemento poltico cultural iniciado no ano 1916 na Corua.
Defensa e difusin do galego a travs da prctica.

Achegas e logros no mbito literario

Renovacin esttica, formal e temtica.
Promocin do cultivo do galego concursos, revistas, xornais.
Ampliacin do nmero de lectores.
Extensin da lingua a novos xneros teatro, novela, ensaio.
Traducin de obras estranxeiras.
Creacin de editoriais Cltiga, Lar.
Promocin do teatro galego e dos coros populares Conservatorio Nazonal do Arte Gallego (1919) e Escola Dramtica Galega
(1922).
A poesa no tempo das Irmandades
Tendencias poticas:
- Tradicional (Antonio Noriega Varela, Francisca Herrera Garrido, Xerardo lvarez Limeses, Gonzalo Lpez Abente, Xos
Crecente Vega)
. Continuadores da poesa do sculo XIX.
. Reticentes s innovacin e s influencias forneas.
. Reivindicacin do enxebre: costumismo, sentimentalismo, temas populares.
- Renovadora (Ramn Cabanillas)
. Parte da poesa do XIX.
. Asimila trazos formais da poesa universal contempornea.
. Incorpora temas relacionados coa realidade social do momento.
. Serve de ponte entre os clsicos do Rexurdimento e as correntes de pegada vangardista desenvolvidas polos
poetas novecentistas ou da xeracin do 25.

Antonio Noriega Varela (Mondoedo 1869-Viveiro 1947)

Algns datos biogrficos relevantes. Mestre de profesin: Foz (contacta con Antn Villar Ponte). Calvos de Randn (tres
anos de traslado obrigatorio). Trasalba (contacta con Otero Pedrayo, anda que nunca simpatizar co galeguismo das
Irmandades e de Ns; contacta tamn con Basilio lvarez e con poetas portugueses contemporneos como Teixeira de Pascoaes,
Antero de Quental, Eugnio de Castro, Antonio Nobre). Abadn (coece a Aquilino Iglesia Alvario). Viveiro (xubilacin).
Obra nica (con dous ttulos): Montaesas (1 ed. 1904, 2 ed. 1910) Do ermo (1 e 2 eds. 1920, 3 ed. 1929, 4 ed.
1946).
Poesa tradicional ruralista continuadora da do sculo XIX. Temtica: Apoloxa da Galicia rural do interior (defensa da montaa
fronte maria). Presenta das vertentes poticas:
Costumismo ruralista (con motivos como a dureza da vida labrega, a ledicia das festas rurais...).
Lirismo da natureza (franciscanismo potico: acusa gran tenrura polas cousas humildes da paisaxe montesa).
Caractersticas da sa escrita: Rexeita o modernismo propio de ambientes urbanos. brese influencia do saudosismo (escola
potica idealista portuguesa para a que a saudade a esencia do pobo e da cultura de Portugal; o seu mximo representante
Teixeira de Pascoaes) que se reflicte en:
O tratamento da soidade.
A evolucin cara a unha lingua cada vez mis culta.
A utilizacin progresiva de formas estrficas cultas (soneto).
Tomando dos saudosistas portugueses e de Teixeira de Pascoaes o lirismo sinxelo e a emocin potica pura, comezou o vieiro
dunha poesa denominada franciscanista, neovirxilianista ou humanista paisaxista, que ha de ter posteriores continuadores coma
Diaz Castro, Crecente Vega, Aquilino Iglesia Alvario e, mis no presente, mesmo Uxo Novoneyra.
Ramn Cabanillas (Cambados 1876- 1959)
Algns datos biogrficos relevantes. 1910 Cuba (alentado polos galeguistas, faise escritor en galego). 1915 volve a Galicia
(convrtese no principal voceiro potico do agrarismo e do galeguismo). 1920 membro da RAG. Conxenia coa faccin
culturalista e conservadora do galeguismo. 1929 membro da RAE. Na posguerra viviu libre da represin franquista. 1958
estada no mosteiro de Samos. 1959 regresa a Cambados onde fina.
Obra: Poeta desde 1913 ata 1958; a sa mellor poca chega ata 1927. Reaparece en 1949.
- Poesa lrica: de carcter social, intimista e costumista con certas influencias de Rosala e Bcquer e s veces certamente
satrica. Ttulos: No desterro (1913), Vento mareiro (1915), Da terra asoballada (1917), A rosa de cen follas (1927), Da mia
zanfona (1954), Versos de alleas terras e de tempos idos (1955), Samos (1957).
Temtica intimista: Romanticismo, natureza, amor.
Temtica costumista: motivos tradicionais, perspectiva anovadora (crtica, humor).
Temtica cvica: agrarismo e galeguismo.
- Poesa narrativa: O bendito San Amaro (1925), Na noite estrelecida (1926), Camios no tempo (1949, compilacin).
Relacin coa Xeracin Ns propagacin do ideario nacionalista, creacin e divulgacin de mitos do pasado Na
noite estrelecida, seguindo as teorizacins de Risco, Cabanillas reelabora, relacionndoos con Galicia, mitos do ciclo
artrico e da procura do santo graal que funcionan como smbolos produtivos (tres sagas: A espada Escalibor, O
cabaleiro do santo grial, O sono do rei Artur). Poemas de exaltacin patritica onde se fai un canto esperanza dun

futuro glorioso mediante a creacin dun pasado mtico cheo de esplendor. Poesa ao modo modernista con influencias
prerrafaelistas. Trtase da obra mis caracterstica e orixinal do autor.
- Teatro: crea a sa obra dramtica a instancias de Antn Villar Ponte. Marca unha ruptura co teatro anterior. Ttulos: A man da
santia (1921, serve de presentacin do Conservatorio Nazonal de Arte Galego), comedia amorosa en prosa onde as clases
altas se expresan en galego. O mariscal (1926); drama histrico en verso ao xeito romntico sobre a figura idealizada do
mariscal Pardo de Cela.
- Ademais, Cabanillas deixou algns escritos en prosa, dos que o mis importante o prlogo de Antfona da Cantiga (1951).
Caractersticas da sa escrita: considerado como un autor de transicin porque combinou as principais lias temticas dos tres
grandes mestres do Rexurdimento coas innovacins formais de principios do sculo XX que chegaban de fra das nosas
fronteiras, sobre todo do modernismo. o mximo representante da literatura de entre sculos. A obra de Ramn Cabanillas
abriu novos camios para a poesa galega e foi chamado "Poeta da Raza". Autor de rpido recoecemento popular e acadmico,
Cabanillas conduciu a nosa poesa cara modernidade e a sa obra foi considerada desde os primeiros momentos dentro do
canon da literatura galega, a pesar de se presentar tan diversa que fai difcil a adscricin do escritor a unha corrente ou
xeracin.
Trazos do seu estilo: eclecticismo; asimilacin dos modelos do XIX, incorporacin de influencias dos movementos poticos de
principios do XX, sobre todo do modernismo. Parte da lingua popular pero contribe a consolidar un galego culto. Esteticismo ao
servizo da causa galeguista. Mestura do relixioso e do profano ao modo modernista.

A poesa das Irmandades da Fala. Caractersticas, autores e obras representativas.

O sec. XX supn en Galicia o nacemento do agrarismo e do nacionalismo, a continuacin da emigracin e a aparicin do
movemento obreiro.
O movemento agrario desde 1907 o autntico revulsivo social da poca. Destaca a Liga Agraria de Accin Gallega (1912),
dirixida por Basilio lvarez; fortemente perseguida, vai esmorecer cara a 1915, mais esta presin social en contra dos foros
consegue a lei de redencin dos foros na Ditadura de Primo de Rivera en 1926.
En 1916 xorden na Corua as Irmandades da Fala, que axia se estenden por toda Galicia. O seu obxectivo mis inmediato a
defensa do idioma galego para recuperar a cultura. No 1918 declranse nacionalistas, mais no 1922 escindiranse nunha lia
poltica e outra cultural, arredor desta nacer a revista Ns.
Na poesa a entrada do sec. XX non supuxo un cambio no panorama literario galego senn que continuaron as lias iniciadas no
Rexurdimento, con autores como Leiras Pulpeiro ou Lugrs Freire.
O primeiro que marca timidamente o comezo de novos camios ANTONIO NORIEGA VARELA (1869-1947). Podemos
consideralo o mis destacado representante dunha xeracin de transicin ou antre dous sculos (Mndez Ferrn): por unha
parte acepta o popularismo, o costumismo e o sentido cvico dos predecesores, pero por outra podemos ver nel certos influxos
do modernismo e da literatura portuguesa.
Escribiu unha soa obra ampliada durante toda a sa vida: en 1904 o ttulo Montaesas; desde 1915, denominarase Do ermo.
O cambio de ttulo marca un cambio de tendencia na sa obra, con das etapas:

Poesa costumista (coma no XIX): descricin da vida rural, desde unha ptica conservadora que reacciona contra toda
novidade e innovacin porque desfigura a sa esencia enxebre. Tamn escribiu poesa cvica, relacionada co agrarismo
e suprimida na ltima edicin.

Poesa lrica da montaa (=montaesa). Potica franciscana: tenrura e amor pola paisaxe montaesa, polos compoentes
mis humildes desa paisaxe e non polos mis grandilocuentes ou vistosos. Neste apartado encdranse 21 sonetos
literariamente moito mis traballados e lingisticamente mis cultos; moi influenciados polos autores portugueses
Antero de Quental e fundamentalmente o seu amigo saudosista Teixeira de Pascoaes.
Pero o poeta mis destacado da poca das Irmandades RAMN CABANILLAS (1876-1959): O Poeta da Raza. Recolle a
inquedanza de Rosala, o celtismo de Pondal e a protesta de Curros (toda a nosa tradicin) introducindo elementos renovadores
modernistas. Pdense distinguir catro etapas na sa obra:
1. Etapa pregaleguista ou agrarista No Desterro (1913) e Vento Mareiro (1915). De forma e temtica do
Rexurdimento (Rosala e Curros), nos dous libros altrnanse poemas de carcter intimista, costumista e agrarista
(anticaciquil). Estes ltimos, rabiosos e incendiarios, que mostran a sa solidariedade cos labregos na sa loita pola
redencin dos foros, son os mis coecidos. Algns poemas como Accin gallega ou A Basilio lvarez chegan a ser
verdadeiros smbolos populares e converten a Cabanillas en herdeiro natural de Curros. Hai tamn poemas costumistas
de influencia modernista.
2. Etapa galeguista (ata 1920). O libro representativo Da Terra Asoballada (1917). Cabanillas convrtese no poeta
civil de Galicia. A oposicin xa non cacique/labrego, senn Galicia/Castela.
3. Etapa mtica (1921-30). No 1926 escribe tres longos poemas narrativos: A espada Escalibor, O cabaleiro do SantGrial e O sono do rei Artur, que compoen o libro Na Noite estrelecida. Cabanillas emprende unha actualizacin da
materia de Bretaa, galeguizndoa e adaptndoa para conseguir unha mensaxe nacionalista. E unha reconstrucin
mtica do pasado.
4. Etapa de posguerra (1950-59) Non escribe poesa entre 1930-1950. Os seus ltimos libros son Da mia zanfona
(1954) e Samos (1958), libros cheos de desenganos e morria. Neste ltimo, evocador e pantesta, Cabanillas
recupera a sa maior altura potica.
http://www.ogalego.eu/ Anxo Gonzlez Guerra e Vitoria Ogando Valcrcel