ENTREPONTES REVISTA DO IES CAMPO DE SAN ALBERTO Tee Ae - Ye ‘ OG “a Na vida, ron a coraxe de defender algunhas ideas é moi importante” Nélida Pinon, creadora de “A republica dos Sonos” premio Principe de Asturias 2005, FCT CIC MCC NOC an COC AU OL CLA eeLE.S. CAMPO DE SAR AL: Eis Moniz nt 6 - 15200 NOIA(A Cori) Ti 981 822 800 = Fax 981 822 887 lescamposanalbertoGeduxuntaes \ www.edu.xunta.es/centros/iescamposanalberto/ ENTREPONTES CUMPLE VINTE ANOS A revsta que te 0 tor neste memento as mans emp ete cao vite ans; nears de acta Inoterampfa desde ue plo ano 86, apres de Bil ena Noga, evcedeere rage omer to,se enpefare en ear una reta pare dalle side ao cenit €puder amos tts as ate ads que 5 fin, que ean mots. Era eqs oven «can pets de cent cn ganas de dtl presto 20 reenemente estado itis: "Reco ‘que 05 meus fils esudaban no clio Peete © ofan ba revista eeu pes pois ns amd aces ‘unto au mals pla eduaoén que ake pind” Hee tamén record que raqeles moments habia aula: par a omalzacin Inga ¢ “habla que apres Nance did de qu ders dan pret cama ete ten que haber lun © empetg tema, come dia © compat Cabs Sn ets ingredients € imasle per en marcha © motor da actividad e foun que Pree para faces rele, Tanén € inportante & ‘polo dos compas porque ea € nha hor de ei or aps © api ds stuns educa 2 les deen ser consecentes cs sus obectives apolar econdmicamente este ti de inatas ue promven able corse e tra ere b lunnad ene peste, Ast que a esta Evepontes ate nba hor € el esr con wba htc a tals ds spins, como ted histor, cama con maments bats, cone uel ao no que esa a pique de despre ef rexateda in eres nun dau, © momentos de lora, como naguel cure que fol ecofecida pole Innere de Edvacin catha mencin de ons nas Premios Nace de foment do Latur ov magus ute qu geo pine premio naonal del Pas de Tos studantes. A través das sas pias tomes poder emenorar momentos tan tess hss par Gala camo f ao do Pstge e tants exes ontecemeras a0 longo dese vine ano. Aégome mato poder pore brche de ou a ete ane «a2 pacpacn dun pea da tla de Neda Per, ale sie ferosa onde a arin e ial pares igus Esotala nunc dea indir, to un prc. Ete cso prcanes ono alumnada & sia Iteratira, que € a nosa leat, que vole retorada a taks do Antica, Tan simple € tan amples: "a vida, come de dee algunas ides, ml impartane™ Fe cumpresns Eton Cchefa Lorenzo Comité de redacion GRUPOS PARTICIPANTES Alumnado de 12 da ESO ‘Alumnado de 2° da ESO ‘Alumnado de 3° da ESO ‘Alumnado de 1° de Administracion e Finanzas Alumnado de 1 de Bacharelato ‘Alumnado de Educacién de Adults Paula Places Horta Antia Villar Laura Pérez Regueiro Luis Mayo Suérez Irene Gonzélez Pais Antia Villar Nieto Nicolas Fontenlos Tubio Carmen Garcia Vidal Victor Manuel Gémez Lépez Roi Rodriguez Araujo ‘Alumnado de 4° da E50 Luz Ces Pérez Sandra Pais Pereira Araceli Calvo Becerra Alba Fernandez Freire Noelia Botana Antia Pedrosa Gonzélez Alejandro Calo Leticia Cobas Hombre Gabriel Cambeiro Coordinacién } ( Ms Josefa Lorenzo Torea ISSN 2253-6388, } ( Depésito Legal } C.1484-2010 Prensa-Escuela Colaboran: Biblioteca do centro | Equipo de Dinamizacién da Lingua Galega ee GutenberS U M A RI El Fisica e quimica Entrevista a Dolores Cortina © gas radén: 0 nimigo na casa e Finanzas Entrevista a Soledad Agra e Manuel Lema Empresarios e directives da Asociacién Turistico-Comarcal Ria de Muros-Noia Portus Apostoli 10 | Lingua galega Entrevista a Nélida Pifién A autora de “A repiiblica dos soos” conéctase desde Rio de Xaneiro co ES Campo de San Alberto EA club de lectura Entrevista a Maria Lopez Sanchez Profesora e escritora, ‘Autora do libro °O faro escuro” El Obradoiro de Prensa Ei Certame Literario El Programas europeos A historia interminable Proyecto Grundtvig. Erasmus + “Cinema, an excuse to work together in Europe” Opinién Alumnado Profesorado Colaboraciéns Mes Cultural Ed Misceténea Actividades do centro Premios acadados polo centro EB acto de graduacion 0ENTREPONTES OWE erate wit tividade"non-debemos temela, pero si conecela” Dolores Cortina p Profesora da Universidade de Santiago —Dende cando e como se sabe que ten relacién © gas radon co cancro de pul Hai estdios epidemioléxicos que datan dos anos 70-80 Pero quzas a data importante & 1987 cando a OMS (organizacién Mundial da Saddelo recofece como a segunda causa responsable do cancro de pulmén. 0 limite de accén que quere propofer a OMS, a partir do al hai que realizar aciins comectivas & de 100 Becquereiosim’, Isto para Gaia € un reto moi importante —Come pode chegar a causar unha particula radiactva 0 cancro? 0 problema é por inhalacié, 0 gas radon ten una mobidade important, pode escapar do solo e pasar ao interior deedfcacis; enn, 0 radon e os seus descendents poden athe- tse 4 pats en suspension que estén no aire e cando as inhalamas se depositan e estamos metendo no corpo unha pequena fonte de enersa radiata, Hai algiin tipo de campafa, de control ou de concienciacién, a nivel institucional no tocante a este tema? moi if, Houbo medidas impulsadas polo Conselo de Seguridad Nuclear destin’ ronse a facer mapas de radiacins. Mapas de Virilanci; tanto a nivel de exposicién ambien- tal coma exposiciin domicllari, pero son instrumentas politicos: pédenles ser stiles a0s poticos de cara a planfcar aciéns que favorezan a mitgacén desasradiacins, pero en absoluto se poden extrapolar para estable cer a cantdade de radon que poda ter eu no meu cuarto, no meu despacho, —Quen forma o equipo de investigacién onde traballas? Cantas persoas, de que medias dispoitedes? Fu formo parte dun grupo de investigacén en Fisica Nuclear, Dentro dese grupo trabalamos cn Fisica Nuclear Experimental, onde estuda- mos as propiedades,estrutura edindmica dos ricleos, Traballamos con aceleradores de particulas que desgraciadamente non estin 10 noso pals. Por otra banda, estudamos a ratiactvidade natural e nis, estamos dous profesores, e dous teeélogos, un a. tempo completo € outro a tempo parcial. A nosa experiencia € na medida da raiacién ionzan te incluso en cantidades moi pequenas Con este pequeno equipo especaizémonos en medicins de radon e orientamas 0 noso trabalo ma busca de solucins para reducr a cantidade & que estamos expostos. Para so Colaboramas con outros profesinais coma arqutectos,enxeirosespecialitas en dins- mica de gases... Incusoagore xa hai empre- sas que desenvlvenillantes para a protecién da humidade ou a temperatura, estan inte resadas en avalar a bondade do seu produto para illar do radon —Como trata a prensa as noticias sobre a existenia do gas radon? Hai preocu- pacién por este tema? Desgraciadamente, dende a mia percepcin, Pensamos que asustar & xente non é bo, non 6 0 procedemento adecuado, Néstratamas deENTREPONTES facer 0 noso traballo 0 mellor posible « realizsmolo en dias vertentes, Por un lad, somos bos en facer medidas e cofecemos diferentes técnicas para avaliar un rico € escolemos 2 mellor para cada cas, Por outra banda, 0 noso laboratorio ests suxeto 4 proteccién de datos, eu non quero, non debo, ron pod contar casos especticos. A prensa sabe que hai un equipo de investigacin que traballa dende hai quince anos e que somos capaces de avalia se existe un risco, muna Aeterminada situacén, de orienta 65 exper- tos para tomar medidas e cuantfar poste- riormente a diminucén dese iso ; peo iso nom interesa, non & noticia, prensa o quelle interesa € saber se hai dous membros da mesma familia se morreron por canco de pulmén... 0 alarmismo... © nés nese xogo ron queens entrar. —Cales son as aplicaciéns médicas das radiacions? Son prexudlciais? Toda acc ten unha cansecuenci; pero se 0 benefco & moi superior ao dano, ten que ser rendible, A Fisica Nuclear ten moitas apica ciins tiles tanto en diagnéstico coma en terapia Laura LouRO ‘WIS MAYO. “O Gas Radon: o inimigo na casa” Traballo dirixido por Dolores Rodriguez Rodriguez e Angeles Farifia Busto 0 Radon 6 un gas incor, inodor, insipido € soluble na auga 0s quimicas din que & un gas nobre,& dice non ten tendenda a combinarse con outros elementos quimicos ou consigo mesmo para formar composts. Esta propiedade débese a que 05 seus lectins estin distrbuidos en capes completas polo que teen menor contido ners Ademais, € RADIACTIVO, Que quere dicit isto? Cando falamos de radioactvidade os vellosrecordan o “Nuclear, non gracias, € ‘6s mazos, 0 accdente de Fukushima. A radioatvidade dénos med, ‘A RADIOACTIDADE & un fenémeno natural, neste fenémeno 0 niicleo dun elemento transformase noutro nicleo 20 tempo que ‘emite tres tipos de radiacién © moita ‘antidade de ener € 0 responsable de que as estelasemitan luz e calor, da formacién a Terra e das sias caracteristias ¢, polo tanto, de que 2 vida sexa como é Non debemos temela, pero si cofiecela ‘Onde se atopa o RADON? Atépase, de xeito natural, no subse, atrapado entre as fendas das rochas ¢ chegad superficie, en maior ou menor medida, dependendo do tipo de soo, Hai moto mais Radon nas rochas granticas que nas calcireas ou anilosas, porque no granite 0 contido de uranioe toro & malay, € ‘estes elementos son os precursors do Radon ‘Aderai, a emanacién sé maior nas rochas fracturadas ou pouco compactas, caracte- tsticas que tamén ten o granite, Tamén afectan outros factors como a humi-= dade, a presién atmosférca baixa e as temperatures suaves. Todas estas caracteris- teas atopémolas en Galicia. No mapa representase a exposiciin ao Radon nas diferentes comarcas galegas. Vese que en moitas delas a cantidade $ que nos expo- fiemos pode ser moi grande. Ten algunha importancia de cara 4 nosa saiide? Representa un risca para a-nosa salide. Segundo a OMS, € 2 segunda causa de morte por canco de pulmén, logo do tabaco fe entte 0 3 € 0 1486 deste tipo de cancto pon ser debidos ao Radon Por outa banda a posiblidade entre os fumadoresexposts 20 Radon aumenta moi. (0s canctos de pulmén causados polo Radon non estan relacionados con exposiciéns a alts concentracéns, senén a exposiciins moderadas pero continuas, Na rsfca vemos como 0 4336 da dose de radian que recibimas procede deste gas, polo que & importante reduc, na medida do posible, a nose expasicién — ——4 ENTREPONTES A vida media do Radon € de 3,8 dias, pero a0 ser inhalado descomponse nun isstopo do Radon, en poloni, chumbo ou bismuto, que se depositan en forma de po ou finas particlas nos pulméns, adherindose és tecids sensible. Como entra nas nosas casas? As formas ims habitus de penetracin son + pola fendas de asentamento que se forman no forxado do chan + nas nins entre as paredese o chan + polas xuntas das tubos, desaugues sumidoros + concéntrase nos garanes, sotos ou adegas, por ser mais pesado que 0 aire, e seren zonas en contacto directo cotenes. Temos algunha solucién? i, temos fundamentalmente doustpos de solucéns + mellorando a ventlaciin do fonrado € ilando 0 chan ¢ selando o chan e as paredes + instalando un sistema de extraccén mecinica do gas en sotos, adegas,..€ mellorando a ventilacién da vivenda 0s sistemas pasvos poden reducr os nives de Radon eninterires ata 50%, Co uso de sistemas de extraccién os niveisrediense mito mis. 1E.S. CAMPO DE SAR AL. / Egas Moni, ny 6 - 15200 NOIA (A Corufa) Tlf 987 822 800 : Fax 981 822 887 lescamposanalberto@eduxuntaes \ www.edu.xunta.es/centros/iescamposanalberto/ENTREPONTES lise MoT moO rf Soledad Agra e Manuel Lema Empresarios e directivos da Asociacién Turistico-Comarcal Ria de Muros-Noia Manuel Lema e Soledad Agra Directivos da Asociacién Turfstica Comarcal Ria de Muros-Nola, re- flexionan sobre a situacién das fempresas de turismo na zona e da JImportancia futura_da_ofcializacion de Nola como Portus Apostoli e dos pportes da tia como lugates de inicio da ruta maritima do Camifo inglés a Santiago de Compostela Despois dun congreso no 2010, que leva 4 publcacién de toda a infrmaclén histrca sobre Portus Apostlina revista do Liceo, hai un novo pul para conseguir o recfecemento oficial de Noia como porta de Compostela a validaén oficial da antiga ruta do camifo inglés de Santiago desde o distntos portos desta a Detrs destasiniiatvas estin, entre outras persoas, Manuel Lema e Soledad Agra, presidente ¢ secetaria, respecivamente, da Asociaiin Turstica Comarcal Ria de Muros- Noia, cada en 2007 para o fomento do turismo na zona —Como e cando xurde a iniciativa do Portus-Apostoli? SOLEDAD: Portus Apostoli non parte da Asociacén Turstica Comarcal Ria de Muros- Nola, sendn que & parte da inicitiva de oficiizar 0 Camifo de Santiago pola Ria de Muros-Noia, que ven sendo 0 cami inglés pola Ria de Muros-Noia Portus Apostolié una incativa que wurde de Nia, € dict, dun grupo de xente que quere pofler en valor Porto de Santiago, o Porto de Compostela como se denominow no ano 1168 mediante unha carta do Rel Fernando I 20 pobo de Nola fn 2010 houbo un pequeno congreso sobre © tema e historiadores de Nola publiaron na revista do Liceo os resultados das séas ivestigaciéns para demostrar que Noia era 0 Porto de Compostela € que, polo tanto, historiamente se deberia denominar as € unha incatva que non parte da nosa asociacién sendin dun gtupo de vente, historiadores, comerdantese, utimamente, da asocacin Noa Hit. MANUEL: Unha cousa & falar de Portus Apostolie outra do Camifo. 0 Camifo non é desde Nola a Santiago, senén que é dende distntos pores da Ria ata Santiago, pasando evidentemente por Nia Entonces, coa nosa incativa tivo moito que ver Noia Historica, 05 actos que se fixeron no 2010 e a publicadén por parte do Liceo de toda esa documentaci, Nés desde 0 primelro dia que decidimos pofer en marcha a. nosa asociacén, vimos que esa dacumentacién si que era un punto de partida importantisimo para poder recuperar 0 Camifio. Pero se nos referimos a este tramo do Camifo, debemos falar sempre do Camifo Inglés. “Socioléxicamente vexo como unha promocién do tecido ‘inifundista persoal que temos ‘5 galegos nas vilas, estamos cerquina pero estamos moi distantes uns dos outros.” Manuel LemaENTREPONTES —Como resumirian os antecedentes de Portus Apostol MANUEL; Hai aTenda de que unha sabia de Nog, Noel, foi quen fundow Noia no ano 4000 antes de Crist. Pero, se. nos remon- tamos ao Portus Apostoli, hal que ter en conta que a ubicaciin de Nola estaba na Barquifa. Hove hal un castro que constata que ali houbo unha poboacién vella pre- roménica, Na idade media Nola € Portus- Apostoll porque hal interese politico © rele oso en dare splendor e valor a esta vila. 0 feito de que Noia sexa 0 punto navegable ims préximo a Compostela moi importante cando en Santiago se estaba facendo unha Catedral eal que achegar ali mateiais para 2 sda construcdn. €tamén, sobre todo, cando se consolida Compostela coma punto de pererinaion, Por outra parte, ha un intresereliioso en aque 0s arcebispos de Santiago pasen o verén en Noa. Tense itereses de todo tipo en que Noia sera nomeada como algo impor- tanle por dstintos aspects. Aso fi en 1168 0 rei cunha carta que fla de recompoter ou rehabiltar o Portus Apostol SOLEDAD: A carta que entrega o rei Fernando HV non nomea Noia como Portus Apestol, senén que di que se vai a restaurar Portus ‘posto. € di, que se quere restauralo xa que, nese momento estaba destruido por culpa de “intrusiéns” polos piratas © a poboacnalonaouse da costa par eitalos. A poboacin de Nola non sempre esti onde est agora mesmo, Esa carta real o que di é aque hai que restaurar Portus Apostoli, asi que 1a hai que supofier que Portus Apostol vita de antes e que a outra documentacin se perder, xa qu 56 temos esa carta de 1168 —dué importancia ten e qué impacto causa este proxecto sobre a nosa comarca? SOLEDAD: 0 interese de toda a xente que agora. mesmo ests tratando de promaconar tanto 0 Portus Apostoli como 0 Portus ‘posto dentro do que € o Cami inglés de Santiago pola ria de Muros e Nola, cemos que isto vai ter un impacto econémico moi importante. Pensamos que & de todos cofe «ido que o feito de ter un Cami de Santiago pasindoche pola porta mellora econé- micamente falando a fama do lugar. Os peregrinas que pasan non s6 benefidan 30 restaurante no que paran a comer ou 20s albergues nos que paran a durmir senén que cles tfien que ir a0 supermercado, tefen que ir 8 farmaci,... polo que moverin a eco- noma da zona en vera. De feito, incluso hai accins especifcas dende a Xunta para promocionar que se recuperen edfcacéns historcas de toda a zona pola que pasa 0 Camino, 0 cal se ets comezando a nota. Este € 0 interese poltico © dos empresarios que ceemas que favoreceré non 56 a0s politics & aos empresarios sendin tamén a toda a poboacién MANUEL: Dende un punto de vista turstia, a0 peregrina de hoxe en dia case Ile poderiamas chamar “camifante” ou “trstat 0 que wai levar € una experiencia, vai a sitar o teritori, vai levar un recado do que ve. E entendemos que a nosa comarca é especialmente atractva. Polo tanto hai que facet una promacién turistica para este tipo de xente que esta xerando una. micro- economia no entorna “€ responsabilidade de todos coidar 0 noso medio” Soledad Agra —Antes nomeou 4 Xunta, Que papel xoga a Administracién, tanto local como autonémica, nesta iniciativa? SOLEDAD: Pois xoga un papel fundamental Anda que a iicatva nun principio pate da sociedade civil pedindo que isto se faga realdade, sen dibida dita socedade sen 0 apoio politico non pode chegar mais ali, porque 0 recofecemento do Camino de Santiago s6 0 pode ofializar a Xunta, Por moitaaportaén histrca que nés lle deamos se eles non publican no DOGR que este & un camifo oficial, poderiamos facer promocién turistica, pero necesitamos 0 apoio dos Concells © da Xunta para poder facelo mals complet, 'MANUEL: Un pouco para detrarves claro 0 oso percortdo: Nés comezamos hai dous anos e medi, € 0 primeto que fiemos foi tratar de documentamos e logo démonos conta de que son as institucéns (Munta © Concells) 05 elementos vitais que se deben preocupar de que no seu teitoro tefan 0 Camo como elemento de intrese para eles imesmas, Polo tanto nds 0 que fxemos € reunimos primeiro con todos os alaldes da ria deivamos pasar un tempo ¢ volvemos a reunimas outra vez. & cando fomas por Segunda ver démonos conta de que habia espertado o interese: viron que era algo tbe, algo que se podera levar a cabo ¢ xa eles tifan interese en levalo 2 cabo. Agora mesma fémanos das alcaldfas da Ria ds demais que estin no camo (Lousame-Ros Brién-Santiago). Agora xa foros a todos os recunchs e xa flamos con todos par verse Somos capaces de elaborar un documento connunto, € que ese documento se presente ante a Xunta de Galicia nos distintos departamentos que teien que ver co Camifo, que son: Patrimonio, acabeo ¢ Turismo, Digamos que estamos ao final dese percorid. Nés tratamos de ser un vehicula aque servis para levar interese dende os Concells ata a propia Xunta. De feito estamos agora mesmo pendentes de ter unha reunin oa Directora de Patrimonio para que lle dea tun impulso definitive, —Como ¢ cando xorde a idea de crear a Asociacién de Turismo Comarcal? SSOLEDAD: Esta asocicin ten nha longa vida Ten méis de 15 anos de evolucién, e & una asociacién que se ceou come inicatva dun grupo de empresaros que queren promocio- nar tristicamente a Ra, e paraiso ven que é necesrio que haxa una unin entre todos os concells que conforman a ria para promo- ionala consuntamente, xa que individual mente ou en grupos reducidos de cancels & iis dil de levalo a cabo. Agora mesmo ten moitas outras inicitivas e proxectosENTREPONTES ademas deste do Cami, Soledad. “E necesaria moita formacién, comecer moito 0 sector e non quedarse quieto’. Soledad Agra —Que tipo de actividades e proxectos se levan a cabo para promocionar esta inciativa? SSOLEDAD: En cancreto, para a promacién da inicativa do Camifo, 0 que comentou 0 presidente: estivemos facendo reuniéns con todas as acai; temos en marcha a entrada nas redes socias (pixina de Facebook, pixina web) ¢ facemos fincapé por sair na prensa Tamén dende os Concllos se estan levando a cabo traballos de promacién, como por exemplo pequenas camifadas para ver diferentes tramos da ruta, etc. —Vés representades empresas relacio nadas co turismo, Naceu esta idea para satisfacer algunha necesidade? SOLEDAD: A nosa & unha asociacién de empresarios turisticas e dentio dela estén tanto hostaera, restauracin como activi dade; todo 0 que ten que ver co turismo, Calquera empresa relacionada pode ser soca € sen dibida traballamos para benefia aos socios desta asociacin, anda que cemos que moitos dos provectos que levamos a cabo funcionan como todo na socedade, dent dun sistema, 0 feito de que haa turstas que van beneficar 4 empresas que confor man a asociacén tamén fai que 0 resto da poboacién ¢ da sociedade tamén saian benefciaas MANUEL: Wese aspecto estamos aqui vis estadesfacendo un traballo de caricter social 0 que estamas facendo nds con rspecto 4 aprobacién € promocidn do Camino de Santiago, Tamén entendemos dende o minuto un que & algo que, ainda que deberia beneficiar 20 sector turstic, entendemos tamén que & un elemento socal no que se deberia implicar todo cidadin desta Porque 0 tecido microecanémico vai mas alé dun sector en concrete SOLEDAD: BenefiarS ao terttoio non 56 ceconomicamente falande, E 0 feito de-que hhaxa mais turstas, 0 forte impacto paisa tico que se produc na ria ao longo dos itimos anos eo pouco que se ten en conta 0 oidado do entomo, son mostras de que se a vente valorara mais o que temos, gual nse 5 nosos politicos comezabamos a facer 0 mesma ¢ a coidar mss 0 que & noso. Este € tun dos intereses que temas dende o sector turstco soi Que papel credes que xogan as empresas no desenvolvemento econé- rico socal da comarca? MANUEL’ Sen empresas non hai economia, Gastenos ou non. Eu dedicome a unha empresa pequenz e familiar e ela igual; traballamos na casa, somos os famasos auténomos eses que tanto pelexamos por af adiante, peo tal e como esta configurada a sociedade hoxe en dia eo sistema de consumo no que vivimos & impensabe vivir sen empresas, Sera na cidade ou no campo cow onde sera, Eu penso que as empresas son elementos necesaros para que haxa un ted econémica, € o que ten a nasa comarca é un Aéfct dist, e deberan de multipliers para que haxa traballo e para que todo tivera relor pinta que da que ten agora SOLEDAD: Sen empresas non hai poboacin. Se non temas un lugar a onde ir trabalar pois temos que marchar, Por iso cada vez as zonas rurasestin menos poboadas, —VWés que sodes empresarios que vos implicades en proxectos comunitarios como este, que pensades da responsa- bilidade social das empresas? MANUEL: Eu ai vou ser cco, Nbs impli rmonos, € ningin de nés quere aplausos Dende 0 momento no que decidimos implicarnos tomamos como inicatva. dias «cous: conslidaro destin, & dic, unidade pasanstia dara, 05 Concellos que a forman que poltcamente son os que hai ¢ cada un ten as sis delimitacin; este era un dos motives: consolidar 0 destino... certas acciéns de promacién turistica por parte da Yunta de Galicia, E 2 outa € coller toda a documentacién histéricarelatva a0 trabalo feito polo proxecto do Portus Apostli e 0 Camo inglés para que se ofcialice, Como no ‘momento en. que nos implcamos tomamos sa dias inidativas como motor principal, estaremos aqui ata que conslidemas esas dias cousas, que xa estén a punto de consolidase Na implicaién empresaral, eu socioléxica mente vero como una promocién do tecido minifundista_persoal que temos o5 galegos nas wl, estamos cerita pero estamos moi distantes uns dos outros. As empresas pdsalle 1. mesmo: a implicaciin & moi escasa. R disposicdn € igual de escasa que a impli cacién, porque non & necesrio pagar unha Cota Sinxelamente, a veces con que te impliques nun proxecto ou que deas apoi, con que dea cobertura.. En neal, non ten bo funcionamento a implcacién das empresas en proxectos deste tipo. SSOLEDAD: Eu penso que os proxetos socials non é 6 unha eiva do tecido empresaril, porque socalmente todos temos a respon- sablidade de apoariniativas que estamos vendo que dende arriba ou poltcamente non se estin levando 2 cabo € que nos interesa como persoas. Hai una escasa moblzaién Social Todos sabedes se alguna ver estives- tes nunha asociacin, montando un grupo, dentro das aulas hai un delegado, aluén que ten que implicarse en lear mais alé un tipo de proxectos que non se estén facendo dende arriba © hai moi pouguifa participacién. Loitar por cousas implica reuntse, quedat, perder o tempo, traballar mit, ter en conta que inguén che vai remunerar econémi- Camentee so pois fae pouco porque costa € 5 traballo. E a xente nova pois deberia implcase mis. Hai que xuntase, reunise € levar adiante provectos e dé traballo € hai molt indvidualismo social © non hai meito apoio. Ao final stds metido nunha asociacién e trabalan 0s cato de sempre Como esperanza pare o futuro que saibades que a sociedade civil ests conseguindo moitsimas mis cousas das que estén facen- do, s¢ cara, as insitucéns € os organisms palsTREPONTES —Qué pensades do aproveitamento responsable dos recursos natura? SOLEDAD: Fai moita falta, pero faise moi pov, MANUEL: € plabreria, Dinse moitas couss 0 respecto pero hai moitisimas instituciéns dedicadas 20 coidado do medio ambiente € tamén do patron, Falase mis que nunca de todo iso, pero non se toman medidas efectvas en ningin lado. Para isto a socie dade civil tamén se debe asoca, xuntarse para reivndcar porque &unha reaidade 0 rio que nos bata é 0 Tambre, que desem boca aqui, Temos produtos industriais de Santiago que contaminan as augas; Aria aporta purns e todo o demas; Ordes bota tamén as sas augas fecais a0 Tambre € aqui, iis abaivo, temas a xente callendo betbe- recho. Hai alguén ocupado de medir a aldade desas2ugas? Temos una fraqueza tremenda, se tratemos nada miis que de penetrar nos recursos naturals ¢ patrimoniais que estén en claro retroceso. Vivimos neste mundo apurado € ninguén pon as medidas adecuadas. SOLEDAD: Non imas botarbaléns fra; ¢ dic, que s6 € responsabiidade dos poltcos que non se toman o tema en serio ou das empresas que contaminan. Se dades un paseo or af polo mont esté cheo de lta. Se vas dar nha volta ao Castro, hai paquetes de tabaco e cabichas. € responsabilidade de todas cidar 0 naso medio, Qué caracteristicas credes que ten que ter na actualidade para que as empresas sexan rendibles tanto econé- rica como socialmente? SOLEDAD: A mia empresa non & rendible econémicamente, as! que, que che conte Manuel Lema porque & un dos mis grandes empresario da zona en cant o turismo desta comara, MANUEL: A min custariame mot descrbir 0 perfil do empresari. A min non me gusta nada que me chamen empresario. Eu son un auténamo, Na mia empresa traballa xente familia bscamente ultimamente conse- uimos facer establecementas que teen bastante éxito consldamos algin posto de traball, Eu ceo que son mol curantee, plo tanto, 0 perfil do empresario debera ser 0 peril dun currante, alguén que se acomode 45 circunstancias @ medida que a vida se presenta por diate, E bastante complicado facer un prototipo do empresrio porque eu tampouco saio do meu ambito local moito para ver. SOLEDAD: Mirando paral, eu pédovos dict como & un empresario. Un empresrio desta zona € un auténomo que pode ter xente da familia € despois sete ow ito empregados iis en temporada alta... Un empresario aut desascaracersticas, non estamos flando das grandes empresas que cotizan no IBEX. Un empresrio € unha persoa que taballa moit, que lle dedicamoitisimas horas © unha Caractertica que ten que teresa perso 6 ser aiscado, Agu non se pode pensar "pois teh uns cartos € vounos investi’. Un empesario vai ao banco, pide un orzamento mo grande € despois pasa moitos anos tratando de pagalo. Sen arriscar non se pode ser empresaio. Hai que ter moita cabeza ¢ moverse moito; sobre todo, nestes tempos que corren, moverse moito 2 nivel redes socias, 2 nivel contacts... Hai moitsimo traballo ders ai que ivestir motoENTREPONTES 9 MANUEL; A palabra competitvidade ests cexpandida pola economia de consume, Se vas ser empresario debes cofecer ben o sector ro que te vas a mover, no que vasa investi no que vas a ariscar. Evidentemente hai empresas que non arrscan, pero moi poucos porque nos tempos que caren hal que conseguir innovar. Innovar a veces & un concepto que nos parece complicado pero a veces € simielo. Tes que estar vivo, E si ests no sector do turismo tes que ter unha boa Visualizacén de como. promocionar a tia empresa SLEDAD: Iso implica formacién, Non & como antes, que a xente pensaba “vou a Suiza, gano uns cartos, veo para auf e manto unha tabema’, Iso & un erro. € necesaria moita formacién, cofeer moito o sector ¢ non quedarse quieto, Non ofecer © mesma que 0s demais. Vender momentos, expe fiends, MANUEL; Agora as experiencia son venibles Un servizo ou un produto turstico se non leva a vivencia non vende. E a0 empresario intersale iso se quere vender —Cal € 0 perfil do turista que nos visita? E que vefien buscando? SOLEDAD: 0 perfil do turista na nose comarca € basicamente 0 de turismo rurale vefien buscando palsaxe e gastronomia, xa que hal algins restaurantes na comarca que fan una boa explotaciin dos recursos gastronémicos de temporada e ese & un dos motivos polo cal nos visitan nestas ters. —Gredes que os recursos turisticos estan ben aproveitados na nosa comarca? MANUEL: Non, porque por unha parte hal tempresarios que non aniscane por outra que desde Muros Porto do Son non se ve 0 entorno como una unidade de paisaxe € tampouco se realzaunha promocién que sexa conxunta, Polo tanto, ainda € mis dif vendemos como unha marca xa que o espaz0 non é moi grande Un exempla € 0 do Castro de Barofa, que non esti sinalizada nin ten ningin pane! expli ative. Gal credes que deberia ser o papel das Administracins ¢ cal o da xente neste aproveitamento? SOLEDAD: ara as Administracions, ser capaces de coller 0s recursos aprovetales, xa que é esta insttucén 2 que se ten que encargar esto tamén deberan tomar medidas para pofier en valor 0 tertoo en todas as sas variantes, Con respecto & xente, deberia saber que a palsaxe€ en si economia 1.E.S. CAMPO DE SAN ALBERTO-NOIA TECNICO SUPERIOR EN ADMINISTRACION E FINANZAS Oe el tel ON elel ta Nraace) Ea ol el Maer CT) TECNICO EN XESTION ADMINISTRATIVA Cr MT XESTIO SINS Nal 410 HORAS DE PRACTICAS EN EMPRESAS. CICLOS FORMATIVOS10 ENTREPONTES Nélida Pifién Escritora. Autora de “A reptiblica dos sofios” Nélida Pinén (Rio de Janeiro, 3 de maio de 1937) € unha escritora brasileira, membro da Academia Brasileira de Letras, nacida en Vila Isabel, Rio de Janelro. O seu nome & lun anagrama do nome do seu avé, Daniel. Os seus avés eran emigrantes galegos, de Cotobade, na provincia de Pontevedra, de onde se considera debedora, e que a nomeou fila predilecta © seu libro “A repiblica dos Sofos” trata da emigracién concreta que realzaron os seus avés desde Galicia ata Brasil, @ todas as penurias que soften, Recibu numerosas premias a0 longo de toda a sia traxectoria liteario, entre outros 0 premio Principe de Asturias 2006. Despois de algtins correos electrénicos ¢ rmoitos nervios puidemos por fin conectarnas «on Nelda Pin para falar con ela, Tifamos una entrevista ben preparada 20 longo do trimeste pero motas das preguntas quedaron no papel porque a conversa fia audaosa en cada una das respastas e non dou tempo a facelas todas. Foi unha experiencia apai- oante a palabras de Nélda Pin quedarén para sempre danzando na nosa cabeza € tamén no corazén, —Como e cando comezou a escribir ou a interesarse pola literatura? Esa pregunta é recorente, desperta ointerese 4 lector, do investgador..., todos queren saber como comezou unha travectoria «ea tia, porque € unha extravagancia cea. Crear algo que de algin modo & contrario és regtas do catiin. 0 cotin non & creativo nese sentido da arte, mas a atte esté no catién, provén do coin Entin por asi dc, a mita xénese de escritora repowsa na mia ore, na mia familia, nos costumes da casa, naquelo que a familia me ofrecia, arias, 0 que a vids me afte, ¢, Sobre todo, 05 libros. Eu penso que os libros que eu gael dende cedo estimuléronme a imaxinacén, 0 que poderia chamar:“oimpe- tio da imaxinacén’, porque a imarinacién preside 2 ceacén. Th non podes crear sen imaxinacén, hai outos elementos esendals da creacin, mais a imaxinaién abre poras para 0 mundo, ves mas alé do. que estis vendo. A imaxinaiin non esté aqui (sinalan do o lugar no que esti), esté aqui porque eu estou, est aqui porque todos nés estamos. Mais a imaxinacin esté no mundo e isto me hablta para habitar no mundo. fu lembro que eu era unha apabonada dos libros, eles traanme una realdade que eu descofeca Els traian para a mifa casa aquel universo que adornaba a mia vide, mello ba a mia vid fu tamén fun aprendendo que aqulo que eu lia, eu xulgaba ser a verdade do escrito, € dic, que o escitor vivra cada aventura que narraba, era coma seENTREPONTES u fose un texto biogrfico€ nan ceativo. Entén iso estimulsbame moit, Eu dic para min “eu quero ser esoritora” para poder facer o que aquela persoa fo cun libro, para eu poder sar de casa, para eu poderme aventurar polo mundo, pare eu poder se Sinbad navegantecuzando as sete mares, eu queria aceptar os desafios do undo, ‘challenges") 05 ret do mundo, Asi aque fun devagar lendo e, en mentras eu la tu penso que fa escrbindo de algin modo a mifa cabeza, Fun escribindo pequenas historias Gustariame compartir con vés algo. moi interesante: Fu escribin unhas historias mat modestas run pape, nun bloc, ¢ facia uns debuxos sintelos, porque eu non tifa habildade para dleburar, e cosa as pxinas, non habia gram paadoras,e vendalas ao meu pai, vena, non regaleba, eu xa tifa nocion dos deretos de autor. Asi, eu fun, cada ver mais, escrbindo pequenas historias, até mals ou menos os ‘rece anos Despois eu pase case 2 anos en Gaia, en Espafta, na Peninsula Ibérica, que foi 0 periodo mals feliz da mina vida, mai resoluto, mis enriquecedor.E fun a Bala, onde vivia un tio meu, Manolo Pino, onde pasei un mes, unha tempads, Lembro quelle pedin a meu curmén, Serafin, que me levase a cofiecer 0 bari das prostitutas de Salvador de Baia; el quedou hororizado comigo: coma unha rapariga de trece anos de boa familia queria cofecer 0s prostbulos da Bala... mais 0 meu curmén acebou cedendo ¢ fun. Quedei fascnada, atraeume profundamente «sa dramstica experiencia humana, F de volta no Rio (de Janeiro) eu comecei a facer un conto no que wn rapaz se namora dun prostuta, pero ela non queria acep talo e marcha, Nese conto eu xa revelo unha postura de algin mado moi feminist, ainda que dlsimulada na naratva: recofecia na personaxe muller 0 dereto de. dicr “NON ‘ainda que ela fose unha profesional, Hai un momento no que © meu personaxe masculine vai detrés dela comendo, e sobe nha. ladeira“ingreme” (moi inclnada). Eu escibi, (lembro perfetamente): “ladeira ingi?, € cando terminei de escribir, quede conmocionada, non pola redundanca - toda ladeira € incinada - quedei conmocionada porque me peratel da banalidade da expre- sin que estaba usando, Fu perceteime aqua época, que xa tia grandes lecturas, de que a literatura esixia nha linguaxe especfica, non podia ser banal, artifical, non podia copiar as frases que dicimos no catién, que son ditas para seren esqueddas, non para serengardadas nunha obra de arte (Quedetraumatiza detivenme, quedei uns 3 anos sen facer narrativa, Eu quedaba na méquina de escribir facia poesias, non poesias en formato poético,usaba a linguaye poétca a propésito de todo, debxaba que sase de min, do meu interior, © material que ose, pura invencén, pura metsfora, io foi as até mais ou menos os 17 anos, cando comecei a facer a mia primera novela, ue se chamou "Guia Mapa de Gabriel Arcanso, foi asi que eu comeclatetornar como esritora (— Osaber, eu 0 encontro extraordinario, eu quedo fascinada polo regalo do saber, ‘non é a cultura pola cultura, para presumir, é 0 pracer que da \__ saber, conecer as cousas. _} —Gal é 0 seu tema preferido 4 hora de esa Non tefio tema preferid. Eu penso que se eu admito un tema prferido eu estou empobre- cendo a mifa creaci, Eu estou facitando 0 camio da creaién porque teio medo,Penso que 2 creacién non ten tema, a creacén ten temas que o mundo inventa, os temas que © mundo ten dentro de si, € que o escrtor ten que ir al, abrir e buscar o quelle convén Contar nun determinado momento, sobre 0 impacto dunha...al vez podemos dcr, dunia inspira, o impulso poético. Fu nunca me vin limitada aos temas. Difci- mente podera escribir sobre un crcere, sobre tna prisin, sobre una vida nun prisién, anon ser que o fxese de forma metatrica, peto de forma realita non & 0 mundo que eu cofezo, non & o mundo que me attae. 0 propio esctor ten a sabedaia de inclnarse Cara os enredos que forman parte da sia isin do mundo, Teo a impresin de que é 3 partir dese feto, pero non & que eu tefa temas favors 0 que me fascina, so si, seria un posible tema, 6 0 mistrio, 0 misterio do ser humano, © misterio das emociéns, o misterio da paixén, e sobre todo fasciname todo o que, ainda que sexa contado no momento presen- te, contemporineo, estea dalgin modo asocado aos tempos pretéits, 20. mundo areaico, Non me agrada escribir un libro que Seva 0 espello do meu tempo, & moi pouco para a literatura. Gistame pensar que 0 espello do meu tempo reflexa todos os tempos, rfiera 05 gregos, 05 armenio, 05 romanos, 05 hebreos, 0 mundo musulmén.. reflera todo o que foi aparentemente deixado atris, pero forma parte da nosa cultura, da rosa imaxinacén. Nés non somos madernos, non hai unha persoa moderna, nés somos fetos de todos 0 tempos. Eu acostumo a dicr aque para seres de verdade modemo, contem- pordneo, tes que ser arcaico, tes que ser rego, tes que dominar todas as instancias histricas que o mundo foi coiecendo, Somos seres mestizos, somos fills da mestizave. Por exempl, se colle 2 Peninsula Ir... Eu tiven unfa grande amiga, unha das mis amigas da alma, que faleceu, fi unha grande ‘rsteza para min. Ea tifa unha manera de ser moi fina, era uma muller bonita, cando fumaba facao con moitaelegancia. Eu ollaba para ela € le dicta que ela tina un xelto de sulle fina, era una muller culta, cum aire de certapreguiza unha prequiza contemplatva, ela era moi contemplativa. E eu, que sempre estudel todas as épocas, lle dca “ti es una sueva" 0s suevos eran cats, un pobo qu foi para a Peninsula Iética, pastoril € dado 4 contemplacin, porque realmente o pastor & contemplative, el olla as ovelas, as vacas, vinia 0s seus animais. 0 que eu quero dir con este exemplo & como a Peninsula Ibrica tivo varias culturas, toda Europa, todo 0 mundo, a América12 ENTREPONTES Hai pouco eu fun catedrtica da USP, da Universidade de Sao Paulo, unha cétedra moi importante cun mandato dun an, tabale moitisimo, intensamente. Escllin un tema aque era 0 Fabulario da América Ibéria, de que feos nds formas fitos, eu comento esa arande fusin étnica deste continent iberoa mericano... rustamente con isto eu estou querendo responder, que non hai tema, porque todos os temas nacen desafusin, do aque somos hore, do que formas no pasado. —Gustarianos preguntarlle se utiliza algunha técnica en concreto cando esta no seu proceso creative © como se ve Galicia desde Brasil: Cada libro cando cobra erxistenca, que € exist a través da creacién, necesita unha determinada técnica, ¢ mais que nha técnica, unha linguaxe, porque 0 texto que vas maar ten que ser contado coa linguaxe aque se avuste 3 historia que vas conta A historia pide una linguaxe, e pide unha técnica. & como a construcin dun edificio, cando vas construt un edifice, necestas un proxeta técnica, necesita unha memoria que vai especificar os detalles minimos da enxeferia, ¢ se erras na técnica - Imos imainar que sera un romance, unha novela, aque ten unha sofisticacién co tempo e co espazo,¢ que cru por varias épocas, ov por varias tas, que esi locomocén, que esixa mudanzas de lugar - todo iso vai esr do esctitor un dominio desa técnica Come vas facer para que un personaxe sala desta sala aqui e vaia para alé para Sao Paulo?, vas ter que seleccionar, el vai en Avid, vai en tren ou vai a pé para S20 Paulo? Eu fago que ninguén vera a vaxe, ou xa fago que el xa estea en Sao Paulo, fago ver a0 lector que el apareceu en Sao Paulo?, explicando ou non explcando?, Todo o que esté na novela excepcionalmente, ten que ter unha explcacién, pera pode ser tunha explicacién evasiva, que non precises axfarar moitoUnha frase ben feita ten-un poder extraordinaio, peo de modo xeal esa frase ten una técnica, porque o lector precisa entender 0 que esté acontecendo, incluso 0 que non adarado el precisa entendelo para que acepte 2 verosmiltude, porque se 0 lector non a acepa, 0 libro para el non eit Entén, 2 técnica en certo modo axuda 20 lector a entender do que se trata, porque se ron, el queda desorientao, Eu xi bros de moito talento que tifan unha desorde que che fai sentir perdido, eran obras inacabadas. Entén a técnica & importante, a linguaxe € estraordinria porque a linguave vai mostrar temperatura, a febre do libro. Queres un libro apaironado?,queres un libro fio mals efcaz?, quer un libro que disimule os sentimentos do personae? © personaxe tamén ten nha importancia estraordinaia, porque el vai dir ao escrtor como quere ser, como quere ser presentado a0 lector Polo tanto indispensable: técnica, linguaxe. E despois o tempo, 0 espao, ¢ ai van wurdindo as necesidades para facer 0 romance redondo, ben acabado, que teia un epilogo que austifique o seu fina. Estades entendendo? ‘Alumnos/as: sis, perfectamente deixédeme dic unha cousa, 05 galegos tefen unha iusién ~ eu penso que € unha grande ilusién, que non é verdade - de entender o portugués, eu non sel se vés entendedes ben o portugués como pensades que entendedes... 05 meus amigos galegos esienme que fale portugués ¢ eu digo que non, porque a clase media galega non entende 0 portugués! ( Quen pode dicir que unha nai \ non foi esencial para entender o mundo dos sentimentos? —Gustarianos preguntarlle que sente vostede cando escribe de Galicia? ‘Aah, posme nun punto moi sensible da mia via. Déixame contarche unha couse: eu tia 10 anos, sempre me prometeran que un dia eu cofecera Espafa, mia nai divome que 16s teriamos que cruzar o atléntico para chegat a Europa, haberia que vencer as ondas do Aintco. Cando a familia resolveu que ifamos a Espafia, eu con 10 anos, esa viaxe parecia un circ, unha viaxe extravagante porgue Espafa vvia un periodo de gran miseia oa ditadura de Franco. Despois da Guerra Chil e a 2* Guerra Mundial, Espafa non fi incorporada ao Plan Marsal, non foi incorporada a nada, Meus pals, meus avis, sabian que haba oestrapera, non habia pan de tig... haba unha falta tremenda de todo, Mia nai comprou maletas e maletas, aquelas maletas de teatro que tifan caixéns, € Colgadores para a roupa. E encheu as maletas de faba, arto, café, roupa de seda, xabén, pasta de dentes...non sabedes como foi a rosa bagaxe...E metimonos nun batco, ¢ a vane foi até Vigo, 0 barco parou en Vigo: noverbro, fio, © solo do vento do norte aque despols eu amei apatsonadamente, pero raguel momento eu deteste, e chovia un pov, 0 sentimento que eu quardo desa chegada € de hora, eu unha menina..epreguntabame aque estaba a faceraquelaxente ali embait, 2 familia, os amigo, as mulleres vestidas de regia. Un negro que despos eu utiizo oma imaxe na mifa novela A Repilica dos Sos, que era lito, 0 mesmo traxe negro seria para todos 0s morta, acababas de reverenciar un morte, colgébala no armario € no préximo mort qutabas 0 mesmo trae. Ent, eles todos ali embaino chamsndome a grits, ew sentfame unha nena Xesis, ou Moisés... Balas, agartéronme, cu detes- teino. Eescoitei o galego, deteste 0 galego, pareceume unha lingua ristica, grseira, gutural. E, arrastréronme, fomos nuns coches para levarnos, eta unha caravana, moitas maletas, ¢ cando fomos chegando a Pontevedra ¢ colimos 0 camifo a Cotobade, (que nés somos de Cotobadel, a “coredoin,ENTREPONTES 13 ¢u lembro de todo, Prcatidesvos de que eu tal ver sba de Galicia mais ca vs...) Neus pais e mais eu iamos para Buea, e os meus avis, Daniele Amalia, pare Carblled, pero cando chegamos a Burela, na entrada enfente da ponte, os caches non pasaban, porque estaba cheo de barto pola chuva Tweron que traer os bos € os caros dos bois, cu detestel todo aquilo, Peo nso, para que verades, eu miro pare a ponte de Burela, é linda, € do século XW, despois da ponte ten una capelifa que & de Nosa Sefiora de Lourdes, eu vin esa ponte e vin esa capela,€ 0 que ev gardo, eu gardo o sentido de tod, tiven una emocién tan profunda, que dven para min mesma, como unha milagre da via, eu denme: “eu You amar esta terra sempre’ © € 0 que eu tei fet, ev amo 2 Calida profundamente, Eu vive sentindo Galicia, 6s debédesme ese meu amor ¢ eu débovos ese amor que me quitades Para mina Galicia &unha tera extraordinaia € rao 0 ia que eu non pense en Calica Gala forma parte dos meus provectos. de vida, eu non vexo © mundo sen Gala, Podo estar en Nova logue - son a muller mais moderna do mundo - xa vivin en Nova lorqu, 1 vivn en Paris, pero onde queira que estes, son unha campesina galega. Enén, creo que estou respondendo tia pregunta. Gaia esté presente na mia vida, por cert, vés tedes que ler A Replica dos Soros, que din aque & a grande épica galega, dito por varios tics galegos, & un libro de amor a Glia —Querémosile preguntar que, se un ‘escritor ten sempre unha responsa- bilidade coa sociedade e co mundo, cal é a sia responsabilidade? Querida, non o podo crer, esa frase, esa pregunta € boa, pero a grande responsa bildade do escritor & estética, esa é a grande responsabildade. Non serve de nada ter esa responsabilidade que é moi importante para 0 idadin, Sendo un escritor mediocre, se el ron respecta 0 texto, se publica a calquera pro para gafar difeiro, para ter gloria falsa, [A grande responsabilidade do escritor & estética, facer unha obra seria que polda perdurar 2 lingua do pais, o imainario do pls; unha obra que dea honra élteratura do seu pai, o resto ven despois 0 testo & asunto da cidadania, todos nés Somos cidadins e temas obtigas coa socie- ade, Temos impulsos humanitarios, somos seres que formamas parte da ciilizacién, entin, formar parte da civilizaciin implica tuna responsabilidad, ai vén a tia pregunta, ai si, 0 esctor ten a responsabilidade de scribe con estética e de ser un cidadén do mundo, Se & posible escribir sobre o seu tempo através de crnicas, moi ben, peo hal csctitores que non o fixeron e non por iso eixaron de ser grandes escritres. E hal escrtores que, a través de crnicas,esrbiron sobre a potica da sia época e son escritores mediocre Non eviten asumir riscos, que o risco € redentor. O risco tamén che dé unha plenitude que a acomodacién excesiva non che dd. Esta contenta coa situacién politica, social ¢ cultural do seu pais nestes momentos? Non, non estou. Estamos vvindo un momento moi diff, Europa tampouco pode estar orgullosa. Europa vive momentos moi dfs tamén, ¢ nds partcularmente estamos vvin- do un momento mei dif, mais eu tefo a certeza de que nés haberemos de superar css dfiltadesteribles,vencer 0s desacor- ios interns, para chegar a unha construciin civca importante, pero sempre dentro. do spirit da ei Eu cada da admiro mais ale, mesmo cando a lei se equivoca. Mesmo cando os sefores a5 les, 05 maxstrados, 0s nue, se equivo- can, Kinda asi és, sen a lei, seriamos btbaros, Estis escoitindome querida? Ess escoitanto 0 que estou respondendo? Nés, sen a fe, seriamsbitbaos, por tanto € iso 0 que «eu veo, bai a impero da lei, a Consttucién € a nai de todos nés. Non se pode vivir esquivando a Constitucé. —Que opina do papel da muller na sociedade brasileira? Eu voulledicr nha cous, eu preferiia que ime preguntaes o papel da muller no mundo, © papel da muller na sociedade cambia dun pais 2 outto, dependendo da situacién econémica do pais, do respecto 4 leis, se € un pats democratic, se & un pals autécrata, se & un pals ditatorial.. Todo iso inflie no tratamento da muller. De todas formas, nés podemos considerar que a muller ten sido unha cidadé perifrica, de segunda categoria fla vén avanzande, pero ela non esté no centro do poder que se xoga,cando a metade da poboacén do mundo esté consttuida por mullees Polo tanto, as mulleresviven bai a tutela das decisiéns masculinas. Iso en alquera pas, hai paises moito méis adian- tados onde os movementos feminists avan- Zaron moito € exerceron un papel fundamen- tal para o recoiecemento da cidadania da aller —Que opina sobre o papel da familia na conformacién das persoas? ‘familia, eu penso que & fundamental, nds Cando somos xoves pensamos que & dspen- sable, A familia crea obstculos pare o teu progress, & anacénica, € conseradora. Dif culta a tia ascensién no mundo, a tia maneira de recofecer© mun, E natural porque cada xeracidn mata a xera- cién anterior e nis val pal vai na. Pare que veras, 20 longo da historia, hstriamente ou simbolcament, a figura do particida, o fill que mata a0 pal... sempre houbo iso na historia € dir, ainclinacién de cada xereién de suplit a xeracién anterior, niso val a familia, Pero eu pens que a familia & fundamental, € 0 teu bere, déche as nocéns fundamentase fundacionals do teu sex. € a familia quen che conta as primeiras historias, pronuncia as primeira slabas, a familia canta pare que dirmas Hove, oa ida, coa experiencia de vida, cada ver agradero mis 2 familia que tive Modesta ov non, fia familia que ev tive,“4 ENTREPONTES que me deu as mans, que me acarifiou, que me dev as nocins de que eu era dunha familia galega, que eu era dunha adea, que non esquecera que sou dunha aldea, Que eu non esquecera que eu veflo dun pats, dunha nacién, dunha rexién pobre que sfru humillacns hstricas, para que eu puidese Com iso defender aos humildes, Fo a familia a que me dev esa nocén, non foi a escola, A escola & moi importante para educa, para transmitir saberes, pero os saberes fundamentas que constiten o seu cardcter, 3 sia integridade moral e éica provefen da familia, {Quen pode dcr que unha nai non foi esencil para entender 0 mundo dos sentimentos? Temos que pensar isto, lo de ser modemos negar a famiia...eu escoito - ¢ enconro ayacioso, penso - “dentro duns anos vas ver como a familia € 0 piar da tia resistencia, para que non desist de viv, para que sexas capaz de honrar as ensnanzas que recbiches, se pens que son inteesantes" Pode ser que ti engadas outs... eu son alguén que me atrevn a contestar 8 familia, pero fun moi espablada, ev non desafie a iia familia dectamente, penseio seguint, de todo corazén: “vou ter a mifa liberdade, vou ser unha muller independente,soberana, auténoma, vou facer todo 0 que eu quer, dentro da lel, do esprtu da sociedade, pero a0 mesmo tempo non vou perder a mifia familia, Eu quero 2 chave da casa, pero eu non vou perder a casa onde eu me orxne” —Canto hai de autobiografia na sia ‘obra A Repiblica Dos Sonos? Mira, moitaxente pnsa que & moi atobio- arifca, pero eu dia que ten trazos, que eu gocei da grande experiencia familiar ¢ da mia orxe para poder facer este libro, Este libro tivo a intencén de fundir dias grandes culturas e dias grandes civilizaciéns, a brasileira e a que viha de Europa, espect- camente de Espata, € méis espedicamente, de Galicia Eu pensei que para facer nha gran reflxién histiica sobre o Brasil, dentro de trazos noveistios, eu ta que ter un punto de vita de Brasil, 0 que eu tei, ¢ 0 punto de vista a emigradén. Porque eu, primeio, pense que ese punto de vista de andlise de Brasil Aeberia ser dos viaxantes do século XVII € inicios do XIX, que vitan da Europa, que vianaban e cofeceron 0 Brasil e escibron sobre el motos ios importantes, sobre todo 05 alemins,e en fn. franceses tame, Pero de repente pensei que ess estramtirs cults que escribiron sobre o Brasil, que poderian darme boas bases para falar € relleconar; eles estaban comprometidos oa caltura de orixe, © esctibian pensando no lector alemn, por exemplo.Entén pense! que ron servian naquel momento para as mifas pretensiins, de repente decateime de que ninguén mello... que 2 mirada que eu poderia utilizar para analizaro Brasil era a do emigrante; ¢ prcateime de que eu dominaba © mundo da emigracén, sobre todo o mundo da emigracién galega, a Galicia que eu cofiecn Pr certo, eu sigo até hore cofiecendo Galicia, con gran cariio © amor, grazas &s lecturas viaxes que fxen sempre al. Ent6n eu escolln esa mestur, do punto de vista dos emigrantes e do punt de vista de Brasil 0 emigrante que eu aprendin en casa era aquel que veu ao Brasil a morrer, que pensaba que via a faces rc, obter dela, si, podia acontecer 2 través dun enorme sactifio, pero en realdade el veu a Brasil a facer fills, para “acer as Améticas’, que se dicta antigamente, De medo que esa pate da mia vida eu aproveiteina no libro. 0 protagonista desa novela chémase Madi 4a, dro. que a min me fascinaba 0 famoso Madruga, © de Castelo, pero para a perso- nalidade do Madruga da mifa novela eu inspreime un pouco no meu avé, Daniel, que foi un home que ev amel profundamente ¢ ten até hoxe unha presenza forte na mia vida, € interesante que 0 pesonaxe perdeu 0 dedo, como o mew avé Daniel. € dic, son equenos detalles que me infin, pero eu non dra que € un libro con acentuadostrazos biogrfios. Peo, evidentemente o esctitor fa uso de todos os saberes que vai acmulando 1a vida, eses saberes mestiranse, como se fosen os ingredients dunta torta, aproveitas todo, non te podes dar o luxo de tar anacos data vida, a tia vida é fundamental para a tia Iteatura Cando os franceses - nha certa vertente ate de Francia ~ dican que o autor debia de quedaraleo& propia obra...é ment, iso nba flaca. Coma vou estar alla 8 mia aba sea mia vida ests nesa obra, se eu vivo 4 mia vida todos o5 das?, como me you desvencellar de min? Como eu vou dic “Nélida, marcha, que eu quero quedar a soas oa escrtor’, Nélida ten que estar presente fu son a escitora. Agora, cando eu escriba, presto a mia vor $ clectvidade, multiplural, por iso eu penso que o personaxe non é Unico, non € singular, 0 personaxe para min contén a todo o mundo, por ise, de repente un chinés pode ler © Don Quiet, Como un chinés poderia ler a on Quixote se-nosENTREPONTES 15 personaxes - como Sancho ou © que sexa non houbese un chinés. A grande obra. de arte fala para todo 0 mundo, ten unha trascendencia. mace, misterosa que con- move a todos ‘Agora vai haber un documenta en Espaia, aque debedes ver, onde eu falo sobre Bosch (1 Bosco) Foi eraconante porque o Prado fo baleirado para que eu false, fol flmado na sala do Bosco, onde ets o Kardin das Delica 0 que 0 Bosco fai a0 respecto dos traumas humanos, da desesperacién humana, do inconsciente humano, perturbado..non hai nada humano que non estea ali dentro do Bosch, 0 Bosco, como vés dicides, que o espafol traduce todo Con isto 0 que ev quero dic & que eu estou ra Repiblica como eu estou en todos 0s meus libros, pero non asumindo unha primeira persoa —Que lle poderia recomendar as per- soas novas? Mira, & mot difidl aconsellar ou dicir 20s xoves, Sobre todo propofer a liberdade e a responsabilidade, que vés na bisqueda da liberdade no voso cami evtedes magoar és persoas. As veces tendemos, na ansia de buscar o noso cami, aferir a0 préximo, até a familiares, amors... ten moito magoar 0 préxim, isto € algo que eu dra, E aa mesmo tempo non eviten asumirrsos, aque 0 isco € redentor. 0 risco tamén che d8 tuna plenitude que a acomodacin excesiva non che di. Se por exemplo queres ser escrtor,Kinzate & literatura, pero non se ilusione pensando que ¢ un camifo fil, € un ‘aio moi df pro & marabiloso. Vedes como eu estou flando aqui con vos con pracer?, © pracer que eu tefo de ser escritora, eu non sei como agradecer a Deus, agradecer a quen sera, 2 mifa nai que é fundamental, mew pal, ao mundo, aos amo- res.. porque fteron para que eu trascenda a rin mesma, as mifas fonteias Por tanto, 0 que queirades, se queredes ser campesifos, nha marabila, 0 que queiades ser. Pero a min gistame moto a dignidade, € un powco anactnic falar de dignidade nun mundo tan Aescontolado onde ves 2 comrupcién predo- minando, a falta dun cédigo ético, seré que vale a pena crear ia? Crear un pensamento que diga respecto ao seu soio de home, de http://blogs. llr? Todo iso vos idelo descubrr, eu penso que vale a pena 0 saber, eu 0 encontro extraordinario, eu quedo fescinada polo regalo do saber, non &a cultura pola cultura, para prsumi, &o pracer aque les vai dar o saber, cofecer as cous. Estes dias eu estou estudando 0 ofcio do Camicer, mos pensar, que ten que ver coa mifa vida? Estou aprendendo expresions, estos. Eu quedo imprsionada con como 0 ser humano pode dar dignidade ao seu ofc, Cando ama o seu ofio. Vis galegos, nbs al en Cotohade, foros famosos, non sei agora, os canteios que traballaban a pedra co incl, eu xa vin canteiostrabalar 2 pedra ata que collese a suavidade da pel humana soa. Sobre todo gustariame que sexades felices, ridevos, rr € unha marabila, E ter a coraxe de defender algunhas ideas tamén € moi importante. Que mis? Eu podera falar a vida enteirae vis esqueceiades todo. Entn, tiven muito pracer en coneceos, 0 dia que eu vaia a Galicia vou buscar 0 modo de ina cafecels e ver 0 voso institut. Eu agradézovos a todos 0 voso caro estou fale de ter vido aqui, muito obrigada Pédese ver a entrevista no seguinte enlace: -prensaescuela.es/entrepontes/16 ENTREPONTES [ Club de lectura ] Por quinto ano consecutive, 0 IES Campo de San Alberto pon en marcha un club de lectura. Creado no contexto do Plan Mellora de Bibliotecas Escolares no que participa a nosa biblioteca dende o curso 2007-2008, conta entre as stas libas prioritarias de actuacién para o presente curso, coa posta en marcha de dous grupos lectores. Este curso 0 alumnado lew o libro faro escuro de Maria Lépez Séndez, d que tiveron ocasién de entrevistar, =— - wren a cea G rr lENTREPONTES 7 aE Maria Lopez Sandez Profesora e escritora. Autora do libro O faro escuro Maria Lopez Sandez Maria Lépez Séndez naceu en Lugo ‘no ano 1973 e é unha das voces narrativas mais prometedoras da Literatura Galega segundo a critica fespecializada, a pesar de levar ainda ppouca producién publicada. A nivel narrative cémpre salientarmos a sua cobra “A forma das nubes’ que levou © Premio Narrativa Breve Repsol no 2012; obra coa que obtivo un fondo tecofecemento € un espazo propio nna nosa literatura, Tamén temos que salientar 0 seu ensaio “Paisaxe & Nacién A creacién discursiva do territoio que levou o Premio Ramén Piielro de Ensaio no 2007. Tamén telatou “0 faro escuro!, de intriga e violencia, propios do xénero negro. Este cuso leas 0 faro escuro no dub de lecture e,tamén foi lectura dos grupos de 3° 4a £50, que nos acompafian esta tarde. Este libro ten moitas cousas en especial, x2 aque non & a tipca obra narativa; a estruc- tura, 2 intriga, a emocién, ¢ o incrible final, tam inesperado, fxéonnos pasar uns momen- tos moi agradables. —Cando comezou a escribir e por que? Eu comece a escribir desde mol nena, Recor do que sobre 0s cto ou nove anos escbia pequenos poemas sobre todo 4 hora de comer, nese co que quedaba ene a xornada de matin ea de tarde Despisestando xa no institut tivo un papel moi importante un profesor que me daba lingua galega que me animou a presentarme a0 que despois ba a ser o meu primero concurs literaria.Estando eu en COU presen- teime a un concurso que convoca 6 insituto francisco Agular de Betanzos. Antes non habia tantos cancusos coma tendes a dia de hoxe Para min aquel primeiro concuso foi ma importante. Recodo que fra un dez de maio € ali fun cos meus pais, foi moi emecionante, entregoume o premio Alfredo Conde e foi una experiencia importante O estar aqui, flando con vis, ten tamén esa Intendién, de animarvos a ler e a escibir e que vexades que é algo que se pode facer e que esté a para todos, —Pensa que ser escritora é unha cues vocacional? Unha escitora nace ou faise? Si, ceo que vocacanal & As veces cando pensamos en profesins pensamas en certas psoas que son as mais visbles, que teen moto renombre e moitatranscendencia pera por debabeo dso ests a grande masa do que é cada profesién ¢ a dia de hoxe ser escitor profesional, vivir s6 da literatura non é imposible pero non € doado Especalmente 5 un fala esclla de escribir slo en galego, abviamente despois eté a postlidade de ser traducid, pero © mercado lterarioé limitado18 ENTREPONTES Por pofer un exemplo, ada de hoxe, Manuel Rivas e Suso de Toro nos dan os dous grandes perfis, escritores xornalistas escritores profesores. Co cal so quee dir que non son enteiramente profesionas. Sus de Toro cando eu ea adoescente fol un autentico fenémeno Ierario entre a nuventude, pediu unha exce- dencia ¢ profesionalizouse, pero hal uns anos volvew a reingresar no ensino, Manolo Rivas seguramente gate mais cas publicaciéns periddicas en prensa ¢ nas colaboraciéns que ditectamente por dereitos de autor. Real mente a figura do escritor profesional en Galida non & abundant, neste sentido coido que € algo vocacional, Tamén penso que os esctitres a primeira vocacén que tefien € a de lectres, un gusto especial na lectura © a partres de af aurde ese afin de crear t tamén wn texto que sexa ainda mais enter mente teu que os que podes ler —Cales son os seus temas preferidos? Eu creo que non te unha figura singular. Eu crea que todas aquelas obras que nos gustaon, que cando lemas nos marcaron, a través de todo 0 fio de lecturas, un vase facendo un certo univers itearo, un mundo de referencias pero non tefo un modelo de esctitor ao que me quera parecer —Para comezar a escribir, seguiu os pasos dalgiin escritor ou escritora referente para vostede? Iso & moi complicado. Case prefito tar do fo dos autores que me gustan méis¢ intentar ver por que. As veces méis a un tema &a mancira de mirar 0 mundo 0 que che int- tesa, A-min por exemple, un autor que me gusta espedalmente © que vou segundo a siia obra, @ Kazuo Ishiguro. & un autor vaponés pero que se educou en Reino Unido, € realmente moi briténico na sia manera de escribir Lo que queda del dia & unha adap- tacién cinematogréfica dunha obra sia Podemos ver a Anthony Hopkins facendo de majordomo na segunda guerra mundial Tamén hai pouc sau unha adaptacin dunha novela sia que & Non me dees nunca. Ena, Cando penso por que me gusta tanto este autor eu creo que € poo punto de vista desde ©. que narra, Curiosamente nas sias novelas utiliza moitoo naradortestemufa, que & ese narrador en primeira persoa que non coincide on singin protagonsta da acién se non que alguén que ests coma nas martes do que se conta, Gistame moito est tipo de narraciin que tefen en comin tamén outros autores que me gustan moite, sa perspective de mirar 0 mundo desde 2s mares , sendo capaz de admirar a outto ata 0 punto de facelo protagonista da narracén que fas & apartarte ti, Estas cuesténs de miar a vida, pensar sobre ela & o que me importa, En poesia por exempla, € méis doado encontrar os grandes temas como son © amor, a natureza, a temstica existencial, a temstia ivicosoil € a metapoesia ou metaliteratura, a literatura que trata sobre 2 literatura Dentro destes cinco temas para min hai dous que son recorentes, 2 natureza e tamén 0 importante que & para min a ambientacén, 0 espaza, 2 impresiin sensorial que vera. un eterminado texto € 0 existencal, porque todos temas unha vida e todos nos pregun- tamos pola seu sentido ( dieretewdsuase >) Aliteratura é 0 grande laboratorio de ensaio da vida, os experimentos da vida fanse na ficcién. —Como xurde a idea de escribir una novela? Precisamente vn aqua falarvose desvelarvos como foi 0 proceso de creaién desta obra, 0 faro escuro que lestedes no club de lecture ¢ tamén 0 grupo de 3° da E50. Cando eu me plantesei o vir 2 un institute, pregunteime que poderia dic €inmediatamente veure 8 cabera un texto de Edgar Allan Poe que a primeira. vez que vin me sorprendeu. El, ademais de escribir conto de medo centrados na idea de ser entrrad vivo, que era gran bsesiin de Poe, tamén & poeta e ten un poema que & un dos mais coiecidos de toda a literatura norteamericana que se titua 0 con. A patir deste poema escibiv un texto que se chama Filosofia da composién no que expla, cllendo como exemplo este poema, todo 0 proceso creativo. Para Poe era moi importante 0 efecto que algo causa no lector € el expiea que o primeito que fxo para escribir ese poema fol preguntarse que efecto queria causar no lector; eu quero causar un efecto de perda, de nosaia, a parties de af vai escllend todo: 0 tema, 0 Pequeno argumento narrative, © son predo- minante..entén por exemple, si eu quero provocar un sentimento de perda e de nostatia, a perda, a morte dunha persoa nova, sobre todo si & vista pola petsoa que a ‘amaba e que a perdeu e o que msis pode da. Entén vou meter un para de mal ago, un pararo negio, un cor, € cal & 0 son mais nostic da lingua inglsa?, para Poe era 0 6 longo. Eentén dino, xa 0 tea, 0 retin vai se, never more que sabedes que significa runca mais E caro, nunca mds para un sentimento de perda vai moi ben. Eentén el desila todo 0 proceso creatio. Isto a min pareceume tan interesante que @ mifa reflexién fo: que soprendente € que hax tan poucosereiplos dst, & dct, que tan poucas escritres fireran 0 execicio de desvelar 0 proceso de ceaciin semellante a isto e a verdade é que non cofezo nada tan detalado ¢ tan honesto, Eu ceo que € debido a que a literatura, ¢ arte en xera, ten un halo de mania, entén eu ceo que para os escritores & un pouco coma a mago que desvela o truce, parece que se val romper un pouco 2 maxi Sen embargo eu ceo que é interesante faclo © que pode animar ao proceso reativo 45 persoas que estades na idade onde normal mente agtoman os escitores Por iso vou intentar darvos uns fos de como wurdiy a novela “O Faro escuro’ 0 peche da novela volveu de xeto circular a0 comezo, e cando digo o peche da novela, refrome & esclla da imaxe da cuberta, Porque cando un esctibe un texto e cando acaba hai que convertelo en libro, al que esol esa imaxe da cuberta aque ten que ser unha imaxe sucrint,initar 4 lectura, A xene da novela ests nunha acuarela pequenifa que eu vin nun né de carballo. Sabedes que as acuarelas tefien