Kalıp Malzemeleri

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MAKNE TEKNOLOJS
KALIP MALZEMELER
Ankara, 2015
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul / kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2
1. MALZEME TEKNOLOJS ................................................................................................ 2
1.1. Alam Elementlerinin elik Dokusuna Etkisi ............................................................. 3
1.2. eliklerin Isl lemleri ................................................................................................. 6
1.2.1. Tavlama ................................................................................................................. 7
1.2.2. Sertletirme ............................................................................................................ 8
1.2.3. Yzey Sertletirme lemleri ................................................................................. 9
1.3. elik eitleri ............................................................................................................. 11
1.3.1. Genel malat elikleri.......................................................................................... 12
1.3.2. Sementasyon elikleri ......................................................................................... 13
1.3.3. Islah elikleri ...................................................................................................... 14
1.3.4. Otomat elikleri .................................................................................................. 14
1.3.5. Nitrrleme elikleri ............................................................................................. 14
1.3.6. Paslanmaz elikler .............................................................................................. 14
1.3.7. Yay elikleri........................................................................................................ 15
1.3.8.Takm elikleri ..................................................................................................... 15
1.3.9. elik Tablolar: .................................................................................................... 18
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 51
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 52
2. DEMR OLMAYAN MALZEMELER ............................................................................. 52
2.1. Demir Olmayan Metaller ............................................................................................ 52
2.1.1. Demir Olmayan Metallerin zellikleri, Gruplara Ayrlmas ve aretlenmesi .... 52
2.1.2. Demir Olmayan Ar Metaller............................................................................. 54
2.1.3. Hafif Metaller ...................................................................................................... 61
2.2. Sinter Malzemeler ....................................................................................................... 65
2.2.1. Sinter-Kalp Paralarnn retim Kademeleri ..................................................... 66
2.2.2. Sinter Dvmeler ................................................................................................... 68
2.3. Plastikler ..................................................................................................................... 69
2.3.1. zellikleri ve Kullanlmas .................................................................................. 69
2.3.2. Kimyevi Terkibi ve retimi ................................................................................ 70
2.3.3. Teknolojik Blmleme ve Yap ...................................................................... 72
2.3.4. Termoplastikler .................................................................................................... 72
2.3.5. Duroplastikler ...................................................................................................... 76
2.3.6. Elastmerler ......................................................................................................... 79
2.3.7. Plastiklere ekil Verilmesi .................................................................................. 80
2.3.8. Plastiklerin lenmesi ........................................................................................... 83
2.4. Birleik (Karma, Kompozit) Malzemeler ................................................................... 87
2.4.1. Yap ................................................................................................................. 87
2.4.2. Elyafla Takviye Edilen Birleik Malzemeler....................................................... 88
2.4.3. CETP (Cam Elyafla Takviyeli Plastikler) in retim Metodu........................... 90
2.4.4. Paracklarla Takviye Edilen Birleik Malzeme ................................................. 91
2.4.5. Birleik Kaplama Malzemeleri ............................................................................ 92
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 93
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 96

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 97
3. KALIPLARDA YZEY KAPLAMA LEMLER ......................................................... 97
3.1. Kalp Yzeylerinin Parlatlmas .................................................................................. 97
3.1.1. Kalp Yzeylerinin Parlatlmasnn Tanm ve nemi ........................................ 99
3.1.2.Kalp Parlatma Makine ve El Aletleri................................................................. 101
3.1.3. Kalp Parlatmada, Tesviye Aamas ve Kullanlan Malzemeler ....................... 104
3.1.4. Kalp Parlatma Aamas ve Kullanlan Malzemeler .......................................... 108
3.2. Kalp Yzeylerinin Kaplanmas ................................................................................ 111
3.2.1. Kalplarn Kaplanmasnn Tanm ve nemi ..................................................... 112
3.2.2. Kaplama Kurallar ............................................................................................. 113
3.2.3. Kaplama zellikleri ........................................................................................... 115
3.2.4. Tavsiye edilen Kaplama Kalnlklar ................................................................. 115
3.2.5. Endstriyel Kaplama eitleri ........................................................................... 116
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 122
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 125
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 128
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 130
KAYNAKA ....................................................................................................................... 132
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
Makine Teknolojisi
DAL/MESLEK
Endstriyel Kalp
MODLN ADI
Kalp Malzemeleri
MODLN TANIMI
Kalp imalatnda kullanlan metal ve metal olmayan

malzemeleri seme, kalp parlatma ilemleri yapabilme
ve kaplama tekniinin kazandrld renme
materyalidir.
SRE
40/24
N KOUL
10. Snf alan ortak modllerini alm olmak.
YETERLK
Kalp imalatnda kullanlan metal ve metal olmayan

malzemeleri semek.
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Genel Ama
Kalp paralarna uygun malzeme seebileceksiniz.
Kalp yzey ilemlerini yapabileceksiniz.
Amalar
1. Kalp imalatnda kullanlacak metal
malzemeleri seebileceksiniz.
2. Kalp zelliklerine gre metal olmayan
malzemeleri seebilecek ve kullanabileceksiniz.
3. Kalp yzey ilemlerini yapabileceksiniz.
Ortam: Snf ortam, bilgisayar laboratuar kalp
atlyesi
Donanm: Ders kitaplar, imalat tezghlar, el takm
ara ve gereleri, malzeme kataloglar, eitli
malzemeler, sl ilem takmlar v.b. grsel
malzemelerdir.
Modln iinde yer alan her renme
faaliyetinden sonra, verilen lme aralaryla
kazandnz
bilgileri
lerek
kendinizi
deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda size lme arac (test, oktan
semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek
deerlendirecektir.
iii
GR
GR
Sevgili renci,
Gelimi lkelerin ekonomik bymelerinin temelini sanayileme oluturmaktadr.
Makine, takm ve kalp sanayindeki gelimeler de her geen gn rekabeti ve retimdeki
kaliteyi artrmaktadr.
Kalplk endstriyel retim alanlarnn vazgeilmez seri retim yntemidir. Bu
modlde kalp imalatnda kullanlan malzemelerle ilgili bilgiler verilmitir. yi bir kalp
veya kalp tasarmcs olabilmek iin ncelikle bu alana ilgi, matematik zek ve aratrmac
yapya sahip olmak gerekir.
Etrafmza inceleyerek baktmzda evlerdeki beyaz eyalardan otomobil paralarna
kadar pek ok eyin deiik kalplar ile retildiini grmekteyiz. Endstriyel alanlarda
baarl olmann yolunun kaliteli, ekonomik ve ksa zamanda istenen retimi yapabilmekten
getiini unutmamalyz.
Kalp tasarm ve imalat kadar, kalp imalatnda kullanacanz malzemeyi tanmak ve
semek de ok nemlidir. Kalplk zaman ierisinde renilen bilgi ve uygulamalarn
birikimiyle uzmanlalan meslek olup, sabr ve azmi gerektirir.
RENME FAALYET1
AMA
RENME FAALYET1
Kalp imalatnda kullanacanz malzemeyi tanyacak, seecek ve imalat srasnda

karlalacak olumsuzluklara zm retebileceksiniz.
ARATIRMA
Kalplarla yaplan retim eitlerini aratrnz.

Kalp imalatnda kullanlan metal malzemeleri aratrnz.
Edindiiniz bilgileri resim ve fotoraflarla destekleyerek sunum hazrlaynz
Bilgilerinizi arkadalarnzla ve retmeninizle paylanz.
1. MALZEME TEKNOLOJS
Desoksidasyon:elik ergiyine ferro-silisyum veya alminyum katma ilemidir.
Stabil:Dayankl,salam
Tufal: elik retiminde srekli dkm makinesinde kalp kndan balayarak nce
elik ktn , yksek scaklkta hava ile temas ettii tm srelerde, ardndan haddeleme
ncesi tav frnlarnda deformasyon scaklna getirilme aamalarnda veya eliin tm
yksek scaklk altnda yaplan ilemlerinde elik yzeyinde oksitlenme sonucunda oluan
ince demir oksit tabakasna tufal denmektedir.
entik: Para zerinde boyutlu gerilmeyi oluturmak iin numunenin zerine
alan iz (kesit daraltlas).
Sneklik:Kopmakszn bozunum yoluyla, srekli biim deimesine urayabilme
zelliidir.
Makine paralarnn kullanldklar yerlerde kendilerinden beklenen vazifeleri
yeterince yapabilmeleri ve istenilen sreden nce bozulmamalar iin, imalatlarnda
kullanlan malzemelerin doru seilmesi nemlidir. Bu bakmdan malzemeleri iyi tanmak
gerekir. Malzeme seiminde parann yapaca ilem ak ve net olarak tarif edilmeli ve
buna gre malzeme hakkndaki istekler (zellikler) sralanmaldr.
Btn nemli noktalan gzden geirildikten sonra bir i paras iin, istenilen
grevleri ve teknik artlar en iyi ekilde yerine getiren, retim ve malzeme fiyat en ucuz
olan ve kullanldktan sonra evreye mmkn olduu kadar fazla zarar vermeyen malzeme
seilir.
Resim 1.1.Metal malzemelerden imal edilmi eitli i paralar ve bir kalp seti
Malzeme dokusundan (bileiminden)

dolay mesela arlndan ergime
scaklndan veya elektrii iletme
zelliinden dolay bu i iin uygun
mudur?
Malzeme,i paras zerine etki eden
kuvvetlere dayanabilir mi?
Malzemenin mesela zgl arl,

ergime scakl ve elektrik iletim
zellii, gibi fizikizellikleri bu
soruyacevap verir.
Dayanm, sertlik gibi mekanik
teknolojik
zellikleri bunu cevaplandrr.
Bu konuda, ilenebilirlik ve tala
kaldnlabilirlikgibi retim teknolojisine
dair zelliklerbilgi verir.
Bu metaller, korozyon artlar ve
yanmayakar dayankllk gibi kimyevi
teknolojikzelliklere gre tanmlanr.
Hangi retim yntemi ile i paras en

ucuza retilir?
parasnn malzemesi, ngrlen
kullanm
amac ortamndaki maddelerden
veyayksekscaklktan olumsuz ynde
etkilenir mi?
Malzeme kullanldktan sonra evreye
zararvermemesi bakmndan ar yk
getiriyor mu?
Bunun iin evreye zarar verici etkisi

arbasar; mesela i paras
ergitilmeksuretiyle tekrar ilenmelidir.
Tablo 1.1.Malzeme seiminde sorular ve aranan cevaplar
1.1. Alam Elementlerinin elik Dokusuna Etkisi
Karbon: elikte balca sertletirici etkisi olan element, karbondur. Karbon

miktandaki her art, eliin scak hadde mamul veya normalize edilmi
halindeki sertlik ve ekme direncini artrr. Fakat esnekliini, dvlme, kaynak
edilme ve kesilme zelliini zayflatr.
Mangan: Mangan, eliin direncini gelitirir, esnekliini az miktarda zayflatr.
Dvme ve kaynak edilme zelliine olumlu etkide bulunur. Mangann, sertlik
ve direnci artran zellii, karbon miktarna baldr. Mangann yksek
karbonlu eliklerdeki etkisi, dk karbonlu eliklere oranla daha fazladr.
Mangan su verme derinliini artrr, paslanmaya (korozyona) olan direncini

gelitirir.
Silisyum:Silisyum, mangan gibi btn eliklerde bulunan bir elementtir.
Silisyumluelikler deyimi, bileiminde % 0,40 dan fazla silisyum olan elikler
iin kullanlr.Silisyum, elik dkmlerde mekanik direnci ve zgl arl
artrr. elikte silisyum bulunmas, esneklii eksi ynden etkilerse de her % 1
art iin ekme dayanm 10 kg/mm, akma snrn da benzer bir oranda artrr.
% 14 arasnda silisyum bulunan elikler, kimyasal reaksiyonlara kar daynkl
olduklarndan, bu durumdaki elikler dvlemezler.
Fosfor: Genel olarak elikteki fosfor zararl olarak bilinir. Yksek kaliteli
eliklerde fosfor % si enok 0,030 0,050 olarak ttulur.
Kkrt: eliin ilenebilme zelliinin artrlmas sz konusu olmad

hallerde, fosfor gibi istenmeyen yabanc maddeler olarak kabul edilen bir
elementtir. Normal olarak msaade edilen miktar enok % 0,025 - 0,050
arasnda snrlandrlr. Sonu olarak kkrt elii krlgan yapar ve
haddelenmesini gletirir.
Krom: Krom, eliin dayanma zelliini artran fakat buna karlk, esnekliini
ok az bir dereceyekadar eksi ynden etkileyen bir alam elementidir. Krom,
eliin scaa direncini artrr. Tufalyapmay nler. inde yksek oranda krom
bulunmas; eliin paslanmaya ve anmaya kar dayanmasn artrr. Krom, en
dayankl karbr meydana getirir. elikte her % 1 oranndaki krom yzdesi
artna karlk,ekme direncinde yaklak olarak 8 - 10 kg/mm lik art
grlr. Ayn oran iinde olmamakla beraber, akma snr ykselirse de entik
direnci der.
Nikel: Nikel, eliin direncini silisyum ve mangana kyasla daha az artrr.

elikte, nikel, zellikle kromla birlikte bulunduu zaman, sertliin derinliklere
inmesini salar.Krom nikelli elikler paslanmaz, tufallanmaya ve sya
dayankldr. zellikle dk scaklklarda, makina imalat eliklerinin entik
direncini artrr. Nikel, slah ve sementasyon eliklerinin direncini artrd gibi,
ostenitik elikler, paslanmay ve tufallanmaya dayankl elikler iin, uygunbir
alam elementidir.
Molibden: Molibden, eliin ekme dayanmn zellikle sya daynkl ile

kaynak edilme zelliini artrr. Yksek molibdenli eliklerin dvlmesi gtr
molibden, kromla birlikte daha ok kullanlr. Molibdenin etkisi volframa
benzer. Alaml eliklerde molibden; krom nikelle birlikte kullanldnda,
akma ve ekme direnci deerlerini ykseltir. Molibden kuvvetli karbr meydana
getirdiinden, hava ve scak i eliklerinde, stenitik pasa dayankl eliklerde,
semantasyon, slah elikleriyle sya dayankl eliklerin imalatmnda kullanlr.
Vanadyum: Vanadyum, ok dk miktarlarda dahi kullanldnda eliin

scaa direncini artrr. Vanadyum, alaml makine imalat elikleri tane
imalatlarnn ince olmas ve mekanik zelliklerinin geliirilmesi iin kullanlr.
Ayn zamanda elik kesici ularnn, daha uzun zaman keskin kalmasn salar.
Genellikle, alaml makine imal eliklerinde bulunan vanadyum miktan % 0,03
- 0,25 arasnda deiir. Karbr yapmaya kar kuvvetli bir eilimi vardr.
eliin ekme dayamn ve akma snr deerlerini artrr. Makine imal vc scak
i eliklerinde daha ziyade vanadyum krom, hava ve slah eliklerinde
volframla birlikte kullanlr.
Wolfram: Wolfram, eliin direncini artran bir alam elementidir. Takm

eliklerinde, kesici kenarlar sertliinin, kullanma mrnn artmasn ve yksek
sya dayanmasn salar. Bu ynden hava eliklerinde, takm eliklerinde ve
slah eliklerinde, alam elementi olarak yaygn bir ekilde kullanlr.
Wolframn bulunmas elikte belirli yzdelere kadar kaynak edilebilme
zelliini gelitirici etkiler yapar. elie ilave edilecek her wolfram yzdesi,
ekme direncini ve akma snrn 4 kg/mnye kadar artrr. Wolframn karbr
meydana getirmeye kar kuvvetli bir eilimi olup, yksek alma scaklnda,
eliin menevilenip sertliini kaybetmemesini saladndan, scaa
dayankleliklerin imalinde tercih edilir.
Elemanlar
Artrr
Drr
Metaller
-
Alminyum
Al
Pullanmaya dayankl,
azottan etkilenir.
Krom Cr
ekme mukavemeti,sertlik,
sya dayanklk, anmaya
dayanklk korozyona
dayanklk
Uzama genlemesi
(az lde)
Kobald Co
Sert keskinlik dayankl,

sya dayanklk
Yksekscaklklarda
tane bymesi
Mangan Mn
ekme mukavemeti, tm
olarak sertleebilirlik,
zllk.
(Mn az olduunda)
Molibden
Mo
ekme mukavemeti, s
mukavemeti, keskinlik
dayankl, tm olarak
sertleebilirlik
Mukavemet, zllk, tm
olaraksertleebirlik,
korozyon dayankl
Daimi mukavemet, sertlik,
ls mukavemeti
Tala kaldrlabilirlik,
souk ekil
verilebilirlik,
krdkmde grafit
ayrlmas
Menevi gevreklii
dvlebilirlik
(Mo-pay yksek
olduunda)
lsl genleme
Nikel Ni
Vanadyum
Va
Ar snmaya kar
dayanklk
rnek
34 CrAlMo5 :elik
retiminde
desoksidasyon maddesi
X 5 CrNi 18 10 :
Paslanmaz elik
S10- 4 - 10 : rnein;
tornaka|emi iin % 10
kobaltl yksek hlz elii
28 Mn 6: lslah elii,
rnein dvme
paralar iin
56 Ni CrMoV 7 : Scak
i elii. rnein hatl
presleme malafas|
GGG-NiCr 30 3 :
Kresel grafitli
austenitik dkmedemir.
15 Cr V 3 : Takm elii,
rnein klavuz iin
Volfram W
Karbon C
Hidrojen H2
Azot N2
Fosfor F
Kkrt S
Silisyum Si
ekme mukavemeti sertlik,

ls mukavemeti keskinlik
dayankl
Uzama genlemesi
(Ktle az olduunda)
Tala kaldrabilirlik
Metal olmayanlar
Mukavemet ve
Ergime noktas,
sertlik(Maksimum C = %0,9 uzama, ergime ve
'da) sertleebilirlik
dvlebilirlik
Gevrekleme sebebiyle
entik tesiri zll
yalanma, ekme
mukavemeti
Gevrekleme
Yalanma dayankl,
derin ekme yetenei
ekme mukavemeti , s
entik darbe
mukavemeti korozyon
mukavemeti, kaynak
direnci
edilebilirlik
Tala kaldrabirlik
entik darbe
mukavemeti, kaynak
edilebilirlik
ekme mukavemeti ,uzama
Kopma uzamasentik
snr, korozyon direnci
darbe zll, derin
ekme yetenei,
kaynak edilebilirlik,
tala kaldnlabilirlik
S 6-5-2 : % 6 W'lu
yksek hz elii,
rnein boaltma
tlar(bro takmlar)
iin
C 60 W : Rm = 800
N/mm liklslah elii
elik retimi esnasnda
uzaklatrlr.rnein
Vakum ilemi suretiyle
elik dkm ve demir
eriyiklerini inceltir.
(Akc yapar)
10 SPb 20 : otomat elii
67 SiCr 7: Rm = 1600
N/mm'likbir ekme
mukavemeti olan yay
elii
Tablo 1.2.elikler ve demir-dkm malzemelerde alaml ve yardmc elemanlarn etkileri
1.2. eliklerin Isl lemleri

Il ilem; kat haldeki metal ve alamlarna kimyasal bileimlerine gre belirli
zellikler kazandrmak iin uygulanan bir veya daha ok sayda stma (tavlama) ve soutma
ilemleridir.
elik malzemenin dokusu; iindeki karbon ve dier maddelerin oran, bulunu ekli,
eliin elde edilme yntemi, malzemenin alaca yerdeki yapaca greve gre zellik
kazandrlmas gerekir. Bu zellikleri, yle sralanabilir:
elik malzeme elde edildikten sonra, elde etme esnasnda meydana gelen i
gerginlikleri giderme,
Sertlik kazandrma ve yumuatma,
Dayanm artrma,
lenebilirlik,
Souk veya scak dvme iiliine elverililik,
Darbelere ve d etkilere kar diren,
alt ortama uyum,
Kimyasal olaylardan etkilenmeme,
Elektrik ve manyetik zellikler kazandrma,
ekil 1.1. Fe- C diyagramnda eliin tavlanma blmleri
Bu zellikleri kazandrmak iin eliklere sl ilemler uygulanr. Isl ilem ksaca

malzemenin kristal dokusunun deitirilme ilemidir.
1.2.1. Tavlama
eliklerin i gerginliklerini, scak ve souk ileme sonrasnda oluan imalat
bozukluklarn, sertletirme ileminden sonra oluan arplmalar, sert dokuda olanlarn
kolay ilenebilmesi iin yumuatlmas gibi zellikleri salayabilmek iin belirli bir zellikte
uygulanan stma soutma ilemine tavlama denir.
1.2.1.1. Yumuatma Tavlamas
Yumuatma tav elie, ulaabilecei en yksek yumuakla eritirmek iin yani
dk dayanm ve sertlikte yksek uzama gsterebilecek hle getirmek amac ile uygulanr.
elik trlerinde souk biimlendirmeyi, orta ve zellikle yksek karbonlu eliklerde ise tala
kaldrma kolayl salamak iin yumuatma tav uygulanr.
1.2.1.2. Gerilim Giderme Tavlamas
Sertletirme srasnda oluan martenzit imalat birok uygulama iin fazlasyla sert ve
gevrek olup darbe direnci ve ilenebilirlii ok dktr. Ayn zamanda, hzl souma
sonucu, su verme ileminden sonra parada yksek gerilimler oluur. Bu sebeple, hem
parann gevrekliini gidererek tok bir malzeme elde etmek hem de i gerilimleri azaltmak
amacyla menevileme denilen sl ilem uygulanr.
Islah etme daha ok imalat eliklerine uygulanan nce bir sertletirme, arkasndan da
yksek scaklkta menevileme (450-650 C) ilemlerinin btndr. lemin amac yksek
snekliktir. Menevileme ile arasndaki fark, ilemlerin yapld scaklktr.
1.2.1.3. Kristalletirme Tavlamas
Souk ekil verme sonucunda sertleen malzemenin zelliklerini(rnein yksek
dayanm, dk sneklik ve tokluk gibi) balang durumuna getirmek amacyla yaplr.
Tavlama scakl 600-700Cdir. Yaklak bir saatlik srede gerekleir. Bu tavlamann
uygulanabilmesi iinmalzemenin en az %10 orannda souk ekillendirilmi olmas gerekir.
Bylece metalik malzemenin, kat halde bozulmadan yeniden kristallemesi salanr ve
souk ekillendirme sonucunda oluan, sertleme giderilerek malzemeye daha sonraki
soukekillendirme ilemleri iin gerekli olan sneklik kazandrlr.
1.2.1.4. Normalletirme Tavlamas
Dvlm, haddelenmi, dklm, ekilmi ve kaynak edilmi i paralarnn kaynak
blgesinin evresi, yksek scaklktan etkilenerek iri tane dokusuna brnr. Yksek
scaklkta bekletmede iri taneli dokunun olumasna sebep olur. ri taneli elik dokusunun,
ekil deitirmeden kopmaya kar eilimi vardr. Bu sebeplerden tr, biimlendirilmeden
nce, ince taneli dokulu eliklerin, biimlendirme sonras eski hllerine dnmeleri istenir.
elik, d ve ii arasnda scaklk fark olmayacak ekilde 600 C scakla kadar
stlr. Yalnz, stlmann hzl olmamas gerekir. Yava stma iin tav frnlarndan
yararlanlr. ayet hzl stma uygulanrsa dzensiz sl genleme nedeni ile atlama tehlikesi
doabilir. Normalletirme tav genellikle orta ve dk karbonlu eliklere, eitli
biimlendirme ilemlerinden sonra imalat bozukluklarn dzenlemek ve ekme dayanmn
artrmak iin yaplr.
1.2.2. Sertletirme
Sertletirilmi eliklerin mmkn olan en yksek sertlik derecesine ve anma
dayanmna sahip olmalar istenir. Bu arada souk ekil deitirme yetenekleri kaybolur ve
sneklik ok der. Kristal imalatlarnn kaymaya kar gsterdii diren, beraberinde sertlik
denilen yapy getirir. Bir bakma sertletirme; eliklerin daha nceden belirlenmi
sertletirme scaklklarna kadar tavlanmas, bunun ardndan soutulmas ve son olarak da
sert dokunun istenilen dzeyde snek hle getirilmesi eklinde yaplr.
ekil 1.2. stenitin souma hzna bal olarak yapt dnmler
1.2.2.1. Suda Sertletirme

Austenit dokusu 1000- 1200oC scaklk blgesine kadar stlan elik para, Austenit
dokusu, bozulmaya zaman bulamayacak ekilde hzla soutularak eliin sertletirme ilemi
yaplr. Parann tamam suyun iine girecek ekilde hemen su tankna sokulur. Suyun serin
ksmlarndan daha fazla yararlanmak iin elik para su tank iinde sekiz izdirilerek
gezdirilir ve sertletirme ilemi gerekletirilir.
1.2.2.2. Yada Sertletirme
Yada sertletirme ileminde alevlenme scakl ok yksek olan maden yalar
kullanlr. Yan sudan fark daha yava soutmasdr. Bu durum baz eliklerin dokusuna
daha uygundur (dk alaml elikler gibi). eliin yava soutulmas, i gerilmelerin yani
arplmann az olmasn salar.
1.2.2.3. Havada Sertletirme
Yksek alaml elikler havada yava soutularak sertletirilir. Havada sertletirilen
elikler merkez ekirdeine kadar ayn derecede sertleir. Bu zelliinden dolay bilhassa
kesici takmlar havada sertletirilir.
1.2.3. Yzey Sertletirme lemleri

Yzey sertletirme ilemleri, yzeyde sert ve anmaya dayankl, i dokuda ise
yumuak ve tok zelliklerin istendii, deiken ve darbeli zorlanmalara kar dayankl
paralar elde etmek iin uygulanan sl ilemlerdir. Yzey sertletirme ilemleri genellikle
karbon oran ok az olan eliklere uygulanr. Dili arklar, rulmanl yataklar, miller ve
pistonlar gibi birok bitmi i paras bu ilemlere tabi tutulur.
1.2.3.1. Sementasyon
Sementasyon ilemi genelde dk karbonlu elikler iin kullanlr. Bunlar snek
fakat sertletirilemez karakterdedir. Sertletirme esnasnda hemen hemen hi sertlemezler.
Ancak akma snrlarnn ykseklii sebebiyle kolaylkla ekillendirilebilirler. Yzey
ksmlarnn karbon miktarnn %0,80 olmas bylece sertleebilir hle gelmesi iin
(difzyon yoluyla) nce karbon emdirilir.
Sementasyon ilemi buna gre iki aamada yaplr:
1. Karbrizasyon (yzeye difzyon yoluyla karbon emdirme),
2. Sertletirme ilemi,
eliin d yzeyinden karbon emebilmesi iin gerekli olan scaklk 900 Cdir. Bu
scaklkta elik % 1'den fazla karbon emebilir. Karbon miktarna bal olarak karbon
atomlar yzey dokusuna ve daha ilere doru girer. Scaklk ne kadar ykselirse bu
difzyon olay o kadar abuk oluur.
Sementasyon yzeyin dokusunu deitirmede kullanlan maddenin cinsine gre
adlandrlr:
Kat sementasyon,
Sv sementasyon,
Gaz sementasyonu.
1.2.3.2. ndksiyonla Yzey Sertletirme
Yksek frekans retebilen devreden alnan alternatif akm yk sargsndan geer ve
stlacak parann yzeyinde, endksiyon akm meydana getirir. Endksiyon akmn ileten
ekipmann, stlacak yzeyi skca sarmas, stma ileminin salkl olmasnn ilk artdr.
Uygulanan frekanslar 10 ile 10000 kHz deerleri arasndadr. parasnn bu akmn
gemesine kar gsterdii diren, parann snmasna sebep olur. Istma derinliinin tayini,
kullanlan frekans ile enerji miktar ve enerji verilmesi srasnda geen sreye baldr.
erisinde % 0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, bu
yntemle yzey sertletirmeye tabi tutulur.
1.2.3.3. Nitrrasyon
Nitrrasyon, genellikle katkl elik olan krom-alminyum, krom-molibdenvanadyumlu dk alaml eliklere uygulanr. Bu yntemde elik, scakl 500-550 C
olan frnda amonyak gaz ortamnda bekletilmesi sonucunda veya ayn scaklklarda azot
veren tuz banyosu iine konularak yzeyde ince ve ok sert bir tabaka oluur.
Nitrrasyon ileminin en byk avantaj, ilem sonrasnda parann tekrar tavlanp
sertletirilmesine gerek olmamasdr. nk ilem sonras elde edilen sertlik deeri
yeterlidir. Bu yntemle elde edilen sertlik deerini baka bir yntemle elde etmek mmkn
deildir.
10
Nitrrasyon ynteminin yukardaki birok stnlnn yannda nitrrasyon ok

zaman alc bir metottur. 0,35 mm nitrr tabakas elde etmek iin paray frnda ve amonyak
gaz iinde yaklak 20 saat kadar bekletmek gerekir.
1.3. elik eitleri

elikler, kendi birleimlerine gre alamsz ve alaml elikler olarak snflandrlr.
Kullanm zelliklerine gre temel, kalite ve yksek vasfl elikler, (ekil 1.3) ve kendi
uygulama tarzna gre ise imalat elikleri ve takm elikleri olarak snflandrlabilir.
Birleim ve Kullanm zelliklerine Gre Gruplandrma

1. Alamsz kalite elikler: Isl ilem grebilir ve zel kullanm zelliklerine
sahiptir. Alamsz yap elikleri olarak mesela, kenar kvrma (abkant) ve
souk profil ekme iin genel imalat elikleri, alamsz ubuk elik, derin
ekme iin saclar ve otomat elikleri saylabilir.
2. Alamsz yksek vasfl elikler: zellikle saf olarak retilen ve sl
ilemden sonra kalite elikleri gibi ayn deerlere sahip olan elik cinsleridir.
Bu elikler, slah etme ve yzey sertletirme iin elverilidir.
3. Alaml kalite elikler: Yaylar iin Silisyum Manganl elikler kaynak
edilebilir ince taneli imalat elikleridir. Alaml kalite elikleri sl ilem
iin uygun deildir.
4. Alaml yksek vasfl elikler: nce taneli imalat eliklerinin dnda, bir
sl ilem iin ngrlmtr.
ekil 1.3. eliklerin birleimlerine gre kmelenmesi
Uygulama tarzna gre gruplandrma: El ve makine takmlar, kesici

takmlar, dkme, pskrtme kalplar ve dvme kalplar takm eliklerinden
retilmekle beraber imalat elikleri makinelerin, tatlarn, cihazlarn, sanayi
tesislerinin, gemi ve tanklarn imalatnda kullanlr (ekil 1.4).
11
ekil 1.4. eliklerin kullanlma zelliklerine gre snflandrlmas
malat elikleri: malat elikleri kullanma amacna gre eitli taleplerin

karlanmasna elverilidir.
Mekanik zellikler: ncelikle, darbeli ve vuruntulu zorlama olan yerlerde ve

dk scaklklarda, yksek akma snr, kfi derecede zllk (sklk).
Fiziksel zellikler: Mknatslanabilirlik, az sl genleme,
Teknolojik zellikler: Kolay ekillendirilebilirlik, rnein preste basma ve derin
ekme ileminde souk olarak ekil verilebilirlik, kaynak ilemine elverililik,

syakar dayankllk,
Kimyasal zellikler: Korozyona ve yksek sya dayankllk.
1.3.1. Genel malat elikleri

Genel imalat elikleri iin bir sl ilem ngrlmemitir (Resim 1.2). Kullanmnda,
ekme dayanm dikkate alnr. Bu deerin gstergesi iaretleme iinde ifade edilir. rnein
St50-2. ekme dayanm, C orannn art ile ykselir, fakat ayn zamanda skl, ekil
verilebilme kabiliyeti ve kaynak elverililii der.
St37-2, St 37-3, St 44-2, St 44-3, St 52-3elikleri, ark ve gaz ergitme kaynaklar iin
elverilidir.
Resim 1.2.Genel imalat eliinden yaplm frezeleme bal
12
Kaynaa elverili ince taneli imalat elikleri: Kaynak edilmeye elverili ince taneli
imalat eliklerinin en dk akma snr, 255 N/mm - 500 N/mmlik snrlar arasnda yer
alr. Kimyasal bileimi ve C orannn % 0,2'de snrlandrlmas, kaynak elverililii ile
ilgilidir (ekil 2). 410 N/mmlik en dk akma snr olan kaynak edilmeye elverili ince
taneli imalat elii olan StE 420,-TStE 420 sembol ile soua dayankl elik
olarakiaretlenir.
Resim 1.3.nce taneli imalat eliinden yaplm i paras
1.3.2. Sementasyon elikleri

Sementasyon elikleri, C oran % 0,2 olan (rnein C 10 gibi) alamsz kalite
elikleri, rnein Ck 10 gibi alamsz yksek vasfl elikler veya 15 Ni Cr 6 ve 17 Cr3
gibi alaml yksek vasfl eliklerdir. Sementasyon eliklerinden, sementasyonla
sertletirme metoduyla sert, anmaya dayankl bir yzey tabakasna sahip i paralar elde
edilir (Resim 1. 4).
Resim 1.4.nce taneli imalat eliinden yaplm kaynakl redktr gvdesi ve sementasyon
elinden yaplm dililer ve kaplin paralar
13
1.3.3. Islah elikleri

Islah elikleri, % 0,2 - % 0,65 arasnda bir karbon oranna sahiptir. Bu eliklere, slah
edilerek yksek dayanmn kazandrlr. Ayrca slah elikleri iyi bir zlle sahiptir ve
genellikle yksek dinamik yklemelerde zorlanan makine elemanlar iin kullanlr. lslah
elikleri, rnein C 25 gibi alamsz kalite elikleri olarak, rnein Cq 45 ve Cm 60 gibi
alamsz yksek vasfl elikler olarak veya 30 Cr NiMo 8 gibi alam yksek vasfl
elikler olarak retilir.
Resim 1.5.Islah eliinden yaplm miller
1.3.4. Otomat elikleri

Otomat elikleri, yksek miktarda kkrt (% 0,3e kadar S) ve fosfor oranna (%
0.2,ye kadar P) sahip, alamsz kalite elikleridir. Bundan dolay otomat elikleri kaynak
edilmeye elverili deildir. Kkrt oran vastasyla ksa krlan talalar meydana gelir.
Kurun katks suretiyle tala oluumu ve i paralarnn yzey kalitesi iyiletirilir. Tala
kaldrlabilirlik, "sakin olarak dklmeyen'' otomatelikleri 9 S 20 ve 95 Mn Pb 28'de, en-iyi
durumda olup, C oran ykseldike bu zellik ktleir.
1.3.5. Nitrrleme elikleri

Nitrrleme elikleri, kendi bileiminde yer alan krom, alminyum ve titan gibi nitrit
oluturucu maddelerden dolay yksek sreklilik dayanm olan anmaya dayankl doku
paralar iin kullanlan rnein 31 Cr Mol2 gibi alaml eliklerdir.
1.3.6. Paslanmaz elikler

Hava rutubetine, suya, deniz suyuna, genel olarak asitlere ve ergiyiklere kar
korozyon bakmndan dayankldr(rnein X 5 CrNi 18 9), Kimya ve gda maddeleri
sanayinde her trl tank boru tesisatlar ve makine paralar yapm iin kullanlr.
14
Resim 1.6.Paslanmaz elik svama i paras ve svama kalb
1.3.7. Yay elikleri

Yay elikleri elastiki, srekli titreime dayankl ve ayrca yksek bir dayanma sahip
olmak zorundadr. Genel olarak makinelerde ve tat imalatnda kullanlan yay elikleri, C
75 gibi, alamsz kalite elikleri, Ck 75 gibi alamsz yksek vasfl elikler ve 66 Si 7 gibi
alaml yksek vasfl eliklerdir.
Resim 1.7.Yaylar ve kullanm
1.3.8.Takm elikleri
Takm eliklerinden, kesme, ekil verme ve tala kaldrma ilemleri iin takmlar
retilir. Isl ilem vastasyla kullanm sertliklerine ulatrlr. Kendi bileimine gre
alamsz, alaml ve yksek alaml takm elikleri; su verme (soutma) maddesine gre
suda, yada ve havada sertletirilmi takm elikleri ve kullanma durumuna gre (alma
scaklna), souk i, scak i ve yksek hz elikleri olarak gruplara ayrlr. Alamsz takm
eliklerinin karbon oran % 0,5 ila % 1,4 arasnda bulunur. Alaml takm elikleri % 2,2ye
kadar C ierebilir. eliklerin bileiminden kendi, kullanabilirlikleri anlalabilir. Btn takm
elikleri, yksek vasfl eliklerden retilir.
15
Souk i takm elikleri: Malzemeler souk durumda ilenir. Talal imalat,

kesme ve biim verme takmlar retilir. leme esnasnda meydana gelen yzey
scakl 200 C'nin altnda bulunur (ekil 1).
Resim 1.8.Boru retimi iin souk i eliinden yaplm hadde makaralar
Scak i takm elikleri: elik, ayrca ar ve hafif metaller, scak durumda

kesilip ayrlr ve biim verilebilir (ekil 2). Bunlardan rnein dvme kalplar
ve basnla dkm kalplar yaplr. Bu elikler, 200 C ila 400
C'lik
scaklklarda kullanma elverilidir.
Resim 1.9. Scak i eliinden yaplm kalp
16
Yksek hz elii: Kesici azdaki 600

kaldrabilen takmlar retilir (ekil 3).
C'ye kadar scaklklar iin tala
Resim 1.10. Scak i eliinden yaplm kalp
Alamsz takm elikleri: Alamsz takm eliklerinde C oran, kullanm iin

temel alnr. Sertliklerini, yaklak 200 0C'lik alma scaklklarnda kaybeder
ve bundan dolay el takmlar iin tercihen kullanlr. C105 W1 elii kendine
zg sertleebilirliinden ve yeteri kadar sk yapsndan dolay tala kaldrma
takmlar iin elverilidir. C 80 W 2 elii, basit kesici ve biim verici
(ekillendirici) takmlar iin kullanlr. Torna kalemi ve eki, C75 W 3
eliinden, makas baklar, baltalar C 55 W S eliinden yaplr.
Alaml Takm elikleri: % 5'e kadar alam katk maddeleri olan alaml
takm elikleri; talal imalat ilemi iin kullanldnda, alamsz takm
eliklerine gre daha yksek kesme hzlarnda almaya imkn salar. Alaml
takm elikleri kesici ve basn (pres) kalplar, dvme kalplar ve basnl
dkm kalplar iin elverilidir. Isya, sertlik ve menevi dayankllna,
molibden, volfram, krom ve vanadyum ilave edilmesiyle eriilir. rnein 120
WV 4 elii, yksek keskinlik dayankllna sahip olup, matkap, klavuz
takmlar ve kesici takmlar iin kullanlr.% 5'ten daha fazla alam paylar
bulunan alaml takm eliklerine, yksek hz elikleri dhil olup onlar da
yksek alamldr ve tala kaldrma ileminde yksek alma scaklklar ve
kesme hzlar iin kullanlr. Yksek hz eliinden yaplm olan takmlar;
fiziki biimlerinden dolay istenilen tipte tala kaldracak ekilde
retilebildiinden ve iyi bir skla sahip olduundan, ou takm cinslerinde
sert metalin yerini alabilmitir. Bundan dolay yksek hz eliinden (rnein S
6-5-2) matkaplar, klavuzlar, silindirik frezeler, testere lamalar ve boaltma
tlar (brolar) retilir.
17
Resim 1.11.Alaml elikten yaplm kesiciler
1.3.9. elik Tablolar:

lkemizin firmas olan, Makine Kimya Endstrisi Kurumu normlar esas alnarak
aada eliklerin zelliklerini ieren tablolar verilmitir.
MKE Makine Kimya Endstrisi Kurumu, normu
DIN Deutsche Industries Norms = Alman Endstri Normu
SAE Society of Automotive Engineers=Otomotiv Mhendisleri Topluluu
AISI American Ironand Steel Industries = Amerikan Demir ve elik Endstrileri
18
ALAIMSIZ MAKNE MALAT EL KARBONLU ELK

MKE NORMU
1040
DIN
C 35
SAE / AISI
1040
Kullanld yerler: Transmisyon milleri, raylar, dililer vs. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Sertletirme ortam :
850 - 1100 C
650 - 700 C
880 - 900 C
840 - 880 C
suda, yada
Fiziki zellikleri:
Sertletirilmi ve menevilenmi durumda:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
entik direnci (DVM) :
60 - 80 kg/mm
33 42 kg/mm
% 16 - 20 ( 5 d )
6 mkg/sm
Normalize edilmi durumda:

Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
55 - 70 kg/mm
28 kg/mm
% 22 ( 5 d )
Akma snrlar:
300 C :
350 C :
400 C :
22 kg/mm
19 kg/mm
16 kg/mm
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda (en ok)............172 HB 30
19
ALAIMSIZ MAKNE MALAT EL

KARBONLU ELK
MKE NORMU
1050
DIN
C 45
SAE / AISI
1050
Kullanld yerler: Cer kancalar, dililer, kazmalar vs. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1100 C
650 - 700 C
840 - 870 C
820 - 860 C
530 - 670 C
suda, yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
60 - 90 kg/mm
36 48 kg/mm
% 18 - 14 ( 5 d )
Normalize edilm durumda:

Kopma direnci:
60 - 80 kg/mm
Akma snr :
34 kg/mm
Kopma uzamas :
% 18 ( 5 d )
6 7 mkg / sm
Sertlii:
Suda:
............................61HRc 25 mm
Yada:
..........................58 HRc 25 mm
Yumuak tavlanm durumda (en ok) .............206 HB 30
20
ALAIMSIZ MAKNE MALAT EL

KARBONLU ELK
MKE NORMU
1060
DIN
C 60
SAE / AISI
1060
Kullanld yerler: Miller, aftlar, cvatalar vs. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1100 C
650 - 700 C
820 - 850 C
800 - 840 C
530 - 670 C
suda, yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
70 - 105 kg/mm
44 - 57 kg/mm
% 12 - 15 ( 5 d )
Normalize edilmi durumda:

Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
70 - 85 kg/mm
39 kg/mm
% 15 ( 5 d )
6 7 mkg / sm
Menevilenmi durumda sertliklerin scaklklarla deiimi:

200 C :
60HRc / suda - 51 HRc / yada
400 C :
42 HRc / suda - 35 HRc / yada
600 C :
30 HRc / suda - 24 HRc / yada
Sertlii:
Suda:
..............................61,5 HRc
Yada:
...........................58,4 HRc
Yumuak tavlanm durumda (en ok) ............243 HB 30
21
ALAIMLI MAKNE MALAT EL

ISLAH EL
MKE NORMU
3130
DIN
28 NiCr 6
SAE / AISI
3130
Kullanld yerler: Oto milleri, orta derecede diren isteyen paralar, dililer, krank milleri
vs. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
..850 - 1050 C
durgun havada 630 - 850 C
800 - 850 C
550 - 630 C
yada
Fiziki zellikleri: Sertletirilmi ve menevilenmi durumda:

Kopma direnci:
75 - 130 kg/mm
Akma snr :
55 - 90 kg/mm
Kopma uzamas :
% 10 - 17 ( 5 d )
Sertlii: Yumuak tavlanm durumda (en ok) ...............217 HB 30
ISLAH EL
MKE NORMU
3230
DIN
28 NiCr 10
SAE / AISI
3230
Kullanld yerler: Yksek diren gstermeyen makine paralar, miller vs. imalatnda
kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
.850 - 1050 C
630 C
800 - 850 C
530 - 630 C
yada
Fiziki zellikleri:
Sertletirilmi ve Menevilenmi Durumda:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
70 - 120 kg/mm
55 - 85 kg/mm
% 10 - 17 ( 5 d )
Sertlii:
22
Yumuak tavlanm durumda (en ok) ................220 HB 30

ISLAH EL
MKE NORMU
3315
DIN
14 NiCr 14
SAE / AISI
3315
Kullanld yerler: Orta derecede diren isteyen paralar, dililer, bilyal yataklar, piston
yataklar vs. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sementasyon:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
620 - 670 C
840 - 870 C
850 - 880 C
830 - 860 C
170 - 210 C
yada
Fiziki zellikleri:
Sertletirilmi durumda:
Kopma direnci:
Akma snr ( en az):
Kopma uzamas :
90 - 120 kg/mm
65 kg/mm
% 10 - 16 ( 5 d )
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda (en ok) .............220 HB 30
23

ISLAH EL
MKE NORMU
3330
DIN
31 NiCr 14
SAE / AISI
3330
Kullanld yerler: Miller, kamalar, dililer, vs. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
600 - 650 C
810 - 830 C
530 - 670 C
yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr ( en az):
Kopma uzamas :
75 - 125 kg/mm
.55 - 85 kg/mm
% 10 - 14 ( 5 d )
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda (en ok) ...............230 HB 30
24

ISLAH EL
MKE NORMU
4130
DIN
14 CrMo 4
SAE / AISI
4130
Kullanld yerler: Makine paralar, paletler, boru kokilleri, oto hareket paralar, oto aks
milleri vs. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
680 - 720 C
850 - 880 C
820 - 850 C
530 - 670 C
Suda, Yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
70 - 120 kg/mm
45 - 80 kg/mm
% 11 - 13 ( 5 d )
Sertlii:
Suda:
...........................52 HRc 25 mm
Yada:
........................47 HRc 25 mm
Yumuak tavlanm durumda
...............217 HB 30
25

ISLAH EL
MKE NORMU
4140
DIN
42 Cr Mo 4
SAE / AISI
4140
Kullanld yerler: Yksek diren isteyen makine paralar ve aralar, imalat malzemesi,
miller vs. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
680 - 720 C
850 - 880 C
820 - 850 C
530 - 670 C
suda, yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr:
Kopma uzamas :
.80 - 130 kg/mm

55 90 kg/mm
% 10 - 14 ( 5 d )
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda (en ok) ................217 HB 30
26

ISLAH EL
MKE NORMU
5140
DIN
41 Cr 4
SAE / AISI
5140
Kullanld yerler: Yksek direnli makine paralar, krank milleri, alevle sertletirmeye
uygun para imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
680 - 720 C
850 - 880 C
820 - 850 C
530 - 670 C
suda, yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
80 - 120 kg/mm
55 80 kg/mm
% 11 - 14 ( 5 d )
840 Cde yada sertletirilip 600 C de menevilendiinde:

Kopma direnci:
95 kg/mm
Akma snr :
70 kg/mm
Kopma uzamas :
% 20
Kopmada kesit daralmas :
%65
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda ( en ok):............................................277 HB 30
Dvlm ve ar soutulmu durumda ( Doku: ferritik-perlitik): .200 HB 30
Dvlm ve hzl soutulmu durumda ( Doku: bainitik): 200 HB 30
27
ALAIMSIZYKSEK KARBONLU TAKIM EL

MKE NORMU
10110
DIN
C 110 W1
SAE / AISI
10110
Kullanld yerler:
Frezeler, raybalar, klavuzlar, paftalar, baklar, eeler vs. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Gerilim giderici tavlama
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
800 - 1000 C
frnda 680 - 700 C
frnda800 - 820 C
600 650 C
..
780 - 810 C
.
100 - 300 C
.
Yada
Fiziki zellikleri:
Suda; su verildiinde sertliin menevi scaklklaryla deiimi:
100 C :
..65 HRc
150 C:
.64 HRc
200 C :
. 62 HRc
250 C :
.58 HRc
300 C :
..54 HRc
Sertlii:
Suda:
.........................65 HRc 25 mm
Yada:
.......................61 HRc 25 mm
...............210 HB 30
28
ALAIMSIZ YKSEK KARBONLU TAKIM EL

MKE NORMU
10115
DIN
C 110 W2
SAE / AISI
-
Kullanld yerler: ok sert talarn, tahta ve deri ilenmesinde kullanlan takmlarn

imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Gerilim giderici tavlama :
Sertletirme (suda):
Menevileme :
Sertletirme (yada):
..800 - 1000 C
.680 - 710 C
.600 - 650 C
760 - 790 C
100 - 300 C
780 810 C
Fiziki zellikleri:
Suda; su verildiinde sertliin menevi scaklklaryla deiimi:
100 C :
.65 HRc
150 C :
64 HRc
200 C :
62 HRc
250 C :
58 HRc
300 C :
54 HRc
Sertlii:
.............210 HB 30
29
ALAIMLI MAKNE MALAT EL ISLAH EL

MKE NORMU
8640
DIN
-
SAE / AISI
8640
Kullanld yerler: Pervane milleri (aftlar) vs. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Sertletirme ortam :
.850 - 1100
(frnda) 820 - 870
(frnda) 880 - 930
830 - 860
Yada
C
C
C
C
Fiziki zellikleri:
Sertletirilmi ve menevilenmi durumda: (854 C suda sertletirilip, 649 Cde
menevilenmi)
Kopma direnci:
.103 kg/mm
Akma snr:
. 92 kg/mm
Kopma uzamas :
% 19 ( 5 d )
% 43
Setlii :
321 HB 30 HV
Normalletirilmi durumda:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
Setlii :
79 kg/mm
60 kg/mm
% 20 ( 5 d )
% 41,5
222 HB 30
30
SICAK TAKIM EL
MKE NORMU
3150
DIN
-
SAE / AISI
3150
Kullanld yerler: Kalplk elikler, scak dvme kalplar, otomobil ve makine paralar,
ypranmaya kar dayankl paralarn imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme :
Sertletirme :
Menevileme :
Sertletirme ortam:
830 - 1050 C
(frnda ) 660 - 700 C
(havada ) 860 880 C
840 880 C
400 600 C
Yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
75 - 130 kg/mm
55 90 kg/mm
% 11 - 14 ( 5 d )
Sertlii menevileme scaklklaryla deiimi:

200 C :
57HRc / suda, 54 HRc / yada
400 C :
50 HRc / suda, 50 HRc / yada
600 C :
37,5 HRc / suda, 33 HRc / yada
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda:
Eriilebilen Sertlik (en ok) :
.............217 HB. 30
56 HRc
31
SICAK TAKIM EL
MKE NORMU
5330
DIN
X32 Cr MoV 33
SAE / AISI
5330
Kullanld yerler: ok yksek s etkilerine dayankl ve yksek alamldr. Srekli

scaklk deiimine direnli olduundan scak i kalplar, scak kesen makas baklar, scak
dvme preslerinde delme vb. ilerin imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
850 - 1100 C
Yumuak tavlama:
.. 710 - 770 C
Gerilim giderici tavlama :
600 650 C
Sertletirme :
1020 1070 C
Sertletirme ortam:
Yada, durgun hava veya tuz metal banyosunda
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
190 kg/mm
Sertlii menevileme scaklklaryla deiimi:

600 C :
61 HRc
650 C :
55HRc
700 C :
40HRc
32
SICAK TAKIM EL
MKE NORMU
7430
DIN
X30 WCr V 53
SAE / AISI
7430
Kullanld yerler: Presler, rs ve kalplar, scak ekme ve uzatma presleri, scak basma
kalplar, yksek s ve basnca dayankl salmastra vb. ilerin imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
klde veya soutma frnnda soutma 850 - 1100 C
Yumuak tavlama:
.
. .740 - 780 C
Sertletirme:
...
. 1050 - 1150 C
Menevileme:
.
600 - 700 C
Gerilim giderici tavlama:
600 - 650 C
Sertletirme ortam :
.Yada, tuzda veya metal banyoda
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
.180 kg/mm
Kopma direnci ve Sertliin scaklklarla deiimi:

600 C :
170 kg/mm 58 HRc
650 C :
155 kg/mm 53 HRc
700 C :
115 kg/mm 42 HRc
Sertlii:
Eriilebilen Sertlik (en ok) :
............. 240 HB. 30

61 HRc
33
SICAK TAKIM EL
MKE NORMU
7930
DIN
X30 WCr V 93
SAE / AISI
7930
Kullanld yerler: Yksek scaklklarda ekillenecek paralar, ok yksek diren gereken

scak makas baklar, dvme makineleri takmlar, supap konilerinde kullanlan kalplar,
basma suretiyle cvata, somun, perin takmlar, metal pres ve boru pres makinalar, takm
paralar, kk fakat ok yksek direnli burlarn itme zmbalar, pres kalplar,
preslemede basma kol ve basma kafalar imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
.. 850 - 1100 C
Yumuak tavlama:
.
.
740 - 780 C
Gerilim giderici tavlama:
600 - 650 C
Sertletirme:
...
. 1100 - 1150 C
(Yada, durgun havada, pskrtme hava, tuzda veya metal banyoda 450 500 Cde
soutulacak. lk stma 850- 900 C ye kadar kademesiz olarak srekli olacaktr.)
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
.180 kg/mm
Scaklklarla kopma direnci deiimi:

Yada sertletirildiinde
600 C :
175 kg/mm
650 C :
160 kg/mm
700 C :
120 kg/mm
Havada sertletirildiinde
600 C :
650 C :
700 C :
150 kg/mm
135 kg/mm
120 kg/mm
Sertlii:
Yada :
.............................. 49,6 HRc veya 520 HB. 30
Havada :
............................. 43,2 HRc veya 430 HB. 30
Yumuak tavlanm durumda (en ok) :
.... 240 HB. 30
34
SOUK TAKIM EL
MKE NORMU
1390
DIN
90 Mn V 8
%1 V ihtiva etmektedir
SAE / AISI
1390
Kullanld yerler: Takmlar, ekme kalplar, 3 mm. kalnla kadar salarn keski
zmbalar, keski paralar, komple keski matrisleri, kk makas baklar vb. imalatnda
kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme:
Sertletirme ortam :
850 - 1050 C
.(frnda) 740 - 780 C
...
. 790 - 820 C
.
100 - 300 C
Yada,
Fiziki zellikleri:
Menevilenmi durumda sertliin scaklklarla deiimi:
100 C :
64 HRc
200 C :
62 HRc
300 C :
57 HRc
Sertlii:
Suda :
..............................61 - 64 HRc 25 mm
Yada :
.............................60 HRc
25 mm
.... 220 HB. 30
35
SOUK TAKIM EL
MKE NORMU
5190
DIN
105 Mn Cr 4
SAE / AISI
5190
Kullanld yerler: Sa ileme, keskileri, bask takmlar, kk makas baklar, cevher

tme bilyalar, yatak bilyalar vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Sertletirme ortam :
(klde - frnda) 850 - 1050 C

.(frnda) 710 - 750 C
...
.800 - 830 C
Yada,
Fiziki zellikleri:
Sertliin menevileme scaklklaryla deiimi:
100 C :
..64 HRc
150 C :
63HRc
200 C :
..62HRc
250 C :
60 HRc
300 C :
58 HRc
Sertlii:
..........225 HB. 30
....................64 HRc
36
SOUK TAKIM EL
MKE NORMU
7245
DIN
45 WCr V 7
SAE / AISI
7245
Kullanld yerler: Kaln salarn, lamalarn, kebentlerin (5 mmden daha kaln)

ilenmesinde kullanlan ve dayankl olmas gereken keskiler, yksek diren etkisinde kalan
souk delgiler, aa kesmede kullanlan makine baklar, basnca dayankl el aletleri,
basnla alan takmlarn (keski, kama, balyoz) vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Sertletirme ortam :
(klde) 850 - 1050 C

.(frnda) 710 - 750 C
... 890 - 920 C
Yada,
Fiziki zellikleri:
200 C :
53HRc
300 C :
51HRc
400 C :
49HRc
Sertlii:
Yada :
.............................54HRc
25 mm
.... 225 HB. 30
37
SOUK TAKIM EL
MKE NORMU
72100
DIN
105 WCr 6
SAE / AISI
72100
Kullanld yerler: Makas aklar, mastarlar, souk kesme ilerinde vida ama takmlar,
metal pergeller, kumpaslar, keskiler, l aletleri vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
.. (klde) 850 - 1050 C
Yumuak tavlama:
. .(frnda) 710 - 750 C
Sertletirme:
..
...
. 800 - 830 C
Menevileme :
.kurun, ya ve tuz banyosunda 150 250 C
Sertletirme ortam :
..
Yada,
Fiziki zellikleri:
100 C :
64 HRc
150 C :
62 HRc
200 C :
61 HRc
250 C :
60 HRc
300 C :
58 HRc
Sertlii:
...........230 HB. 30
Sertletirilmi durumda :
....................64 HRc
SOUK TAKIM EL
MKE NORMU
72875
DIN
elik grubu C 18
SAE / AISI
72875
Kullanld yerler: Uzun alma zamanlar sonucu sertliklerini kaybetmeyen ok yksek

direnli kesici takmlar, helisel matkaplar, freze baklar, tala baklar- metal testereleri
vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
(klde veya frnda soutulacak) 850 - 1050 C

.
.. .770 - 820 C
..
.1240 - 1280 C
....550 570 C
Yada, durgun hava veya scak banyoda
Sertlii:
... 240 - 300 HB. 30
Sertletirilmi ve menevilenmi durumda :.......63 - 65HRc
PASLANMAZ ELK
38
MKE NORMU
3915
DIN
X 12 Cr Ni 188
SAE / AISI
3915
Kullanld yerler: stenitik grubun en nemli eliidir. Asitlere ve suya kar dayankldr.
Yksek entik direnli, zellikle dk scaklklarda iyi kaynaklanma, tufallanmama
zelliine sahiptir. Yksek esneklie ve scakla kar direnlidir. Btn bu zellikleri yan
sra ilenmesi de kolay olduundan, endstrinin her dalnda kullanlr. Ev ve mutfak
eyalarnda gda (ekerli maddeler sanayinde, stlk) genellikle makine yapmnda, tekstil
ve kimya sanayinde tp alannda para imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Sertletirme :
Sertletirme ortam:
durgun havada soutulacak 750 - 1150 C

1050 1100 C
havada
Fiziki zellikleri:
Sertletirilmi Durumda ve 20 Cde:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
E- modl:
entik direnci :
Derin ekme zellii:
39
50 - 70 kg/mm
.. 22 kg/mm
% 50 en az ( 5 d )
20300 kg/mm
20 mkg/mm
..13 mm
PASLANMAZ ELK
MKE NORMU
51420
DIN
X 20 Cr 13
SAE / AISI
51420
Kullanld yerler: Pasa (korozyona) dayankldr. Piston ve basnca direnli paralar,

pompalar ve eitli trbin imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
(klde) 850 - 1100 C

.. (frnda) 760 - 800 C
..
. 980 - 1030 C
... 700 - 750 C
Yada, tuzda veya metal banyosunda
Fiziki zellikleri:
( 920 C yada 2 saat 700 C menevilenmi)
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
Kopmada kesit daralmas:
entik direnci :
.
..
.75 kg/mm
60 kg/mm
% 25 ( 5 d )
% 65
8mkg/mm
Scaklklarla kopma direnci deiimi:

450 C :
140 kg/mm
500 C :
135 kg/mm
550 C :
120 kg/mm
600 C :
100 kg/mm
Sertlii:
. 220 HB. 30
Sertletirilmi durumda :......................45,5 HRcveya 430 HB. 30
Sertletirilmi durumda kopma direnci:
150 kg/mm
40
SEMANTASYON EL
MKE NORMU
3415
DIN
14 Ni Cr 18
SAE / AISI
3415
Kullanld yerler: Genellikle yksek diren gereken yerlerde, anzman dilileri, krank
milleri vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sementasyon:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
..
..
850 - 1100 C
610 - 650 C
830 - 850 C
..870 - 920 C
780 - 800 C
150 - 180 C
..Yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
.
..
Sertlii:
Yumuak tavlanm durumda ( en ok ):
41
120 - 140 kg/mm

90 kg/mm
.% 8 -14 ( 5 d )
240 HB. 30
SEMANTASYON EL
MKE NORMU
8620
DIN
-
SAE / AISI
8620
Kullanld yerler: Oto dilileri, traktr dilileri vb. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sementasyon :
Sertletirme:
Sertletirme ortam :
..
..
850 - 1100 C
.. 790 - 840 C
. 870 - 910 C
930 C
830 - 870 C
. Yada
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
76 kg/mm
65 kg/mm
.. % 23 ( 5 d )
.. % 63
Normalletirilmi durumda:
Kopma direnci:
59 kg/mm
Akma snr :
.
40,5 kg/mm
Kopma uzamas :
.. % 27 ( 5 d )
% 60
899 C de havada soutulmu ve 649 C de menevilenmi durumda
sertlii :
. 156 HB. 30
Sertlii:
854 Cde suda sertletirilmi ve 649 Cde menevilenmi durumda
sertlii :
. 241 HB. 30
42
YAY ve OTO MAKAS EL

MKE NORMU
9245
DIN
46 Si 7
SAE / AISI
9245
Kullanld yerler: Vagon tampon yaylar, helisel oluklu yaylar, makas yaylar vb.
imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
820 - 900 C
.. 650 - 680 C
820 - 850 C
..470 - 540 C
Suda,Yada
..
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
.
..
Sertlii:
Haddelenmi durumda:
. 230 HB. 30
.255 HB. 30 HV
43
130 - 150 kg/mm

110 kg/mm
.% 6 ( 5 d )
YAY ve OTO MAKAS EL

MKE NORMU
9260
DIN
55 Si 7
SAE / AISI
9260
Kullanld yerler: Yay malzemesi olarak, oto yaylar, 7 mmye kadar yaprak yaylar vb.
imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
830 - 900 C
.. 650 - 680 C
..830 - 850 C
..470 - 540 C
Yada
..
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
Sertlii:
Haddelenmi durumda:
.
..
..130 - 150 kg/mm

.110 kg/mm
.% 6 ( 5 d )
..240 HB. 30
. ...290 HB. 30
44
YAY ve OTO MAKAS EL

MKE NORMU
9265
DIN
65 Si 7
SAE / AISI
9265
Kullanld yerler: Yay malzemesi olarak, oto yaylar, 7 mmden kaln yaprak yaylar vb.
imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
830 - 900 C
650 - 680 C
830 - 860 C
470 - 540 C
..Yada
..
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
Sertlii:
Haddelenmi durumda:
.
..
130 - 150 kg/mm

110 kg/mm
% 6 ( 5 d )
. 240 HB. 30
. . 310 HB. 30
45
YAY ve OTO MAKAS EL

MKE NORMU
1350
DIN
46Mn 7
SAE / AISI
1350
Kullanld yerler: Takm kalplar, ekme kalplar vb. imalatnda kullanlr.

Is ilemi durumu:
Scak ekil verme:
Yumuak tavlama:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
830 - 1100 C
.. 650 - 700 C
820 - 860 C
..470 - 540 C
Yada
..
Fiziki zellikleri:
Kopma direnci:
Akma snr:
Kopma uzamas :
Sertlii:
Suda:
55HRc
Yada:
. 48,3 HRc
Haddelenmi durumda:
.
..
120 - 135 kg/mm

105 kg/mm
% 6 ( 5 d )
. . 260 HB. 30
46
OTOMAT EL
MKE NORMU
1117
DIN
15 S 20
SAE / AISI
1117
Kullanld yerler: Cvatalar, somunlar seri yapm distribtr milleri, kamalar, mafsal
cvatalar vb. imalatnda kullanlr.
Is ilemi durumu:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
Sertletirme ortam :
Sementasyon :
(frnda) 650 - 700 C

.(havada) 890 - 920 C
..
780 - 890 C
..150 - 200 C
suda, yada
..
780 - 890 C
Fiziki zellikleri:
Sertlik:
Kopma direnci:
Akma snr :
Kopma uzamas :
. 157 HB. 30
38 kg/mm
.
22 kg/mm
.. % 25 ( 5 d )
Souk ekilmi durumda:

aplar
Mm
---------------- 10
10 30
30 80
Sertlii:
Suda:
Yada:
kopma direnleri
kg/mm
--------------------55 75
50 70
38 65
.
uzama
%
----------7
10
12
.. .32,7HRc
.21,2HRc
47
OTOMAT EL
MKE NORMU
1137
DIN
35 S 20
SAE / AISI
1137
Kullanld yerler: Otomat ilerinde, slah eliklerinin kullanlmas gereken imalatlarda

kullanlr.
Is ilemi durumu:
Yumuak tavlama:
Normalletirme:
Sertletirme:
Sertletirme:
Menevileme :
650 - 700 C
860 - 890 C
.. suda 840 - 870 C
.. yada 850 - 880 C
. ..530 - 670 C
Fiziki zellikleri:
Souk ekilmi durumda:
Kopma direnci:
70 - 90 kg/mm
48
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki kalp resmini inceleyiniz. Kalp imalatnda kullanacanz malzemeleri
seiniz.
ekil 1.5. Hacim kalb komple resmi
49
lem Basamaklar
neriler
Kalp alt plaka (alt gvde)

malzemesini seiniz.
Kalp st plaka(alt gvde)

malzemesini seiniz.
n dili plaka malzemesini seiniz.
n dili plaka malzemesini seiniz.
orta dili plaka malzemesini seiniz
Arka dili plaka malzemesini seiniz.
Maa malzemesini seiniz.
Plakalar birbirine balayan cvatalar

seiniz.
Plakalar kalp gvdelerine balayan

cvatalar seiniz.
50
mal edilecek parann malzemesi

hakknda bilgilerinizi gncelleyiniz.
retim esnasnda ortaya kan
zorluklar varsa, uygulanan zm
teknikleri bilgilerinizi gncelleyiniz.
Kalbn her parasnn grevlerini ve
birbiri ile olan ilikilerini kavraynz.
Kalbn alp kapatlmas, parann
retilmesini kavraynz.
Benzer kalplar ve kullanlan
malzemeleri inceleyiniz.
Kalp imalatnda kullanlacak retim
Standart kalp elemanlar
kataloglarn inceleyiniz ve
kullanabileceiniz elemanlar tespit
ediniz.
Malzeme seimi yaparken her
elemandan beklenilen grevleri
dikkate alarak para malzemesini
seiniz.
Kalp paralar malzemesi seerken
her parada uygulayacanz ileme
yntemlerini de dikkate alnz.
Standart balant elemanlar
ediniz.
retim yapan kalp firmalarnn
katalog ve internet sayfalarn
inceleyiniz, kullanabileceiniz
bilgileri arivleyiniz.
Karlatnz zorluklarda
arkadalarnzla yorumlayarak zm
retiniz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc yaznz.
1.
Karbon miktanndaki her art, eliin scak hadde mamul veya normalize
edilmi halindeki
. ve
direncini artrr.
2.
Mangan, eliin
. gelitirir, esnekliini az miktarda
...
3.
inde yksek oranda krom bulunmas; eliin
. ve
kar
dayanmasn artrr.
4.
Il ilem:Kat hldeki metal ve alamlarna kimyasal bileimlerine gre belirli
zellikler kazandrmak iin uygulanan bir veya daha ok sayda
.
(
.) ve
ilemleridir.
5.
eliklerin i gerginliklerini, scak ve souk ileme sonrasnda oluan imalat
bozukluklarn, sertletirme ileminden sonra oluan arplmalar, sert dokuda
olanlarn kolay ilenebilmesi iin yumuatlmas vb. zellikleri salayabilmek iin
belirli bir zellikte uygulanan stma soutma ilemine
.... denir.
6.
Islah etme daha ok imalat eliklerine uygulanan nce bir sertletirme,
arkasndan da yksek scaklkta
. (450-650 C) ilemlerinin btndr.
7.
Yada
sertletirme
ileminde
alevlenme
scakl
ok
yksek
olan
..kullanlr.
8.
Sementasyon ilemi genelde dk
.elikler iin kullanlr.
9.
elikler, kendi birleimlerine gre
ve
.elikler olarak,
10. elikler, kullanm zelliklerine gre temel,
...... ve
vasfl elikler
olarak,
11. elikler, uygulama tarzna gre
..elikleri ve
....elikleri olarak
snflandrlabilir.
12. Sementasyon eliklerinden, sementasyonla sertletirme metoduyla sert,
..
.. bir yzey tabakasna sahip i paralar elde edilir.
13. Islah elikleri iyi bir
. sahiptir ve genellikle yksek dinamik
zorlanan makine elemanlar iin kullanlr.
14. Yay elikleri
., srekli.
. dayankl ve ayrca yksek bir dayanma
sahip olmak zorundadr.
15. Alaml takm elikleri: % 5'e kadar alam katk maddeleri olan alaml takm
elikleri; talal imalat ilemi iin kullanldnda, alamsz takm eliklerine gre
daha yksek
.. almaya imkn salar.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
51
RENME FAALYET2
AMA RENME
FAALYET2
Kalp imalatnda kullanacanz demir olmayan malzemeleri tanyacak, seecek ve

imalat srasnda karlalacak olumsuzluklara zm retebileceksiniz.
,
ARATIRMA
Demir olmayan ar metalleri aratrnz.

Hafif metalleri aratrnz.
Sinter malzemeleri aratrnz.
Plastik malzemeleri aratrnz.
Karma (kompozit ) malzemeleri aratrnz.
2. DEMR OLMAYAN MALZEMELER

2.1. Demir Olmayan Metaller
Demir hari, btn saf metaller ve katk eleman olarak demir miktar en byk pay
oluturmayan btn alamlar, demir olmayan metallerden saylr ve demir olmayan metaller
olarak da isimlendirilirler. Demir olmayan metaller, kendi younluklarna gre, Ar
Metaller ve Hafif Metaller halinde gruplara ayrlr.
2.1.1. Demir Olmayan Metallerin zellikleri, Gruplara Ayrlmas ve

aretlenmesi
Genellikle saf metaller yumuak ve kendi alamlarna gre daha azbir mukavemete
sahiptir. Saflk derecesi ne kadar yksek olursa, ergime derecesi azalr, elektrik iletim
kabiliyeti ve ilenebilirlii daha iyi olur.
Alam yapmak suretiyle, saf metallerin malzeme zelliklerinin deitirilmesi
hedeflenir.
Alam yapmnda, iki veya daha fazla metal sv halde kartrlr.
Genleebilirliinin,elektrik iletim kabiliyetinin azalmasna karlk, esas metallere nispetle,
alamn sertlii ve mukavemeti genel olarak artar. Tala kaldrma ileminde, tala ekilleri
ksa ve krlgan olur. Alamlar, daima adn alm olduklar saf metalden daha dk bir
erime noktasna sahiptir. Demir olmayan metallerin alamlar; dkm alamlar ve yourma
alamlar olarak gruplara ayrlr.
52
Dkm alamlar uygun dkm zelliklerine sahiptir. Bu alamlar dkm

paralar iin kullanlr.
Yourma alamlar souk ve scak durumda talasz olarak biimlendirilirler.
ubuklar, saclar, borular, teller ve profiller imal edilirler.
Tablo2.1.Demir olmayan metallerin alamlarnn gruplara ayrlmas
aretleme: Yaygn olarak saf metallerin gsteriliinde kimyasal sembolden sonra

saflk derecesi, arlk yzdesi cinsinden ifade edilir; rnein Zn 99.99 gibi. Bundan farkl
olarak bakrda saflk derecesi, A'dan F'ye kadar olan harfler vastasyla iaretlenir.
Bu iaretlemeye gre F-Cu, A-Cu'dandaha saftr. E-Cu (elektrolitik bakr) iin, sadece
elektrik iletim kabiliyeti l olarak alnr. Oksijensiz bakr cinsleri ise, semboln nne
yazlacak harfi ile gsterilir. rnein SF-Cu, %99.9 saflk derecesine sahip olan bir
oksijensiz bakrdr. Demir olmayan alamlar, en yksek paya sahip olan metal ismine gre,
(esas metale gre) ve dkm alam veya yourma alam katk maddesine gre iaretlenir.
rnein alminyum-dkm alam veya nikel-yourma alam gibi bakr alamlar, esas
metale gre ve bir veya iki alam metaline gre isim alrlar. rnein bakr ve inko alam
veya bakr-nikel-inko alam gibi.
Dkm alamlarnn iaretlenmesinde ilk basamakta imalat ve kullanmahakknda
tantc harfler bulunur. Bir ba-izgisini tertip hakkndaki ifadeler takipeder. Bundan sonra
zel zellikler ve ilem ile ilgili konular hakknda ksa iaretler (harfler, saylar) gelir,
Tablo2.2. ve Tablo2.3.).
Tablo 2.2.Bir dkm alamnn iaretlenmesi
Yourma alamlarnda imalat ve kullanma hakkndaki iaretler mevcut deildir.

Genellikle terkibi oluturan esas metalin kimyasal iaretinde genel olarak yzde oran
yer almaz, bu takdirde en nemli alam katk maddesinin iareti,paynn byklne gre,
ilgili yzde oran deeri yazar.
53
Tablo 2.3.Bir yourma alamnn iaretlenmesi
Demir olmayan metal alamlar

malat ve kullanma
hakknda tantc
harfler
G - Dkm (Genel)
GD - Basnl dkm
GK - Kokil dkm
GZ -Savurma
dkm (santrifj
dkm)
GC- Devaml dkm
V- n alamlama
GL- Kayarmetal
L- Lehim
Lg- Yatak metali
Terkip hakkndaki belirtiler

(Tantc iaretleri)
zel nitelikler veya ilem durumlar

hakknda ksa iaretler
Kimyasal Semboller
Al Alminyum
Cu Bakr
Ni Nikel
Pb Kurun
Zn inko gibi
Muhtevann arlk yzdeleri
cinsinden tantc saylar
rnein: Mg 3 %3Magnezyum
sn 25 % 25 inko
ekme Mukavemeti
F...ekme mukavemeti (belirtici says
ile) rnein F42 ekme mukavemeti
Rm= 420...480N/mm gibi
Hafif Metallerde ilave iaretler
a sertletirilmi
Ka Souk sertletirilmi
wa Scak sertletirilmi g Tavlanm
zh ekilmi (ekme sertlii)
Wh Haddeden geirilmi (hadde
sertlii)
Tablo 2.4. Demir olmayan metal alamlarn tanmlar
2.1.2. Demir Olmayan Ar Metaller

Makine yapmnda en sk kullanlan demir olmayan ar metaller bakr, nikel, inko,
kurun, kalay ve bu metallerin alamlar olup, bundan baka mesela wolfram, krom ve
ayrca altn, gm ve platin. Asal (soy) metalleri gibi alamlama metalleridir.
Kadmiyum, kurun ve cva gibi ar metaller, son senelerde iyonlarna ayrlm
ekilde hava, toprak ve akarsuya kartrlarak insanlarn saln tehlikeye sokacak boyutta
ilenmi ve kullanlmlardr.
Bakr (Cu) ve bakr alamlar: zellikleri, saf bakr yumuaktr ve iyi

genleebilir. Yksek s ve elektrik iletim kabiliyeti, gm ve altndan sonra en
yksek olandr. Bakr atmosferik etkilere kar korozyon bakmndan
dayankldr. Ak havada, yzeylerde bakr karbonattan meydana gelen ince,
kahverengi ve yeil bir koruyucu pas tabakas oluur. (Tablo2.5.)
Younluu
Ergime noktas
ekme
mukavemeti
Kopma uzamas
8 ,93 kg/dm
1083 C
Scak olarak haddeden geirilmi olan
200...300 N/mm, souk olarak
sktrlm olan 600 N/mmye kadar
% 35...50; souk ilerken sertlemesi % 2
Tablo 2.5. Bakrn kimyevi deerleri
54
Bakr-inko alamlar (pirin): Bakr - inko alamlar, genellikle kullanlan

demir olmayan ar - metal alamlardr. Bakr muhteva orannn en az % 50
olmas icap eder, nk bakr muhteva orannn daha az olmas halinde, alam
teknik ada kullanlamayacak kadar gevrek olur. lenebilme ve kullanlma
durumlar alamda mevcut bulunan miktarlarna baldr. yi polisaj yaplabilir
(parlatlabilir) olmas ve korozyona kar dayankllk salayan sar metal renk,
bakr inko alamlarnn dekoratif maksatlar iinde kullanlabilmesini mmkn
klar.
Resim 2.1 : Bakr borulu s eanjr
Bakr-inko dkm alamlar btn dkm metotlar ile elde edilirler. ekme
mukavemeti; her terkibe gre, 200 N/mm ile 800 N/mm arasnda, kopma
uzamas % 4- % 35 arasnda bulunur. Dkm paralar ok iyi tala kaldrlarak
ilenir. Kum kalplar iinde, rnein G-CuZn 35'den meydana gelmi olan
dkm paralar, kokillerin veya basnl dkm paralarnn yzeyleri, metalik
olarak parlak olmasna karlk, gri kahverengi grnmdedir.
Genlemenin ayn zamanda azalmasna karlk, (rnein Cu Zn 37 'de olduu

gibi) Bakr-inko yourma alamlarnda, souk ekillendirmenin muhtelif dereceleri
vastasyla mukavemeti ve sertlii nemli lde artrlr (ekil 2.1).
ekil 2.1: CuZn37'ye souk olarak ekil verildikten sonra, ekme mukavemetinin ve kopma
uzamasnn deimesi
55
Alminyum, demir, nikel, mangan, kalay ve silisyum katkl bakr-inko alamlar,

her terkibe gre ekme ve anma bakmndan mukavim, fakat korozyona kar da
dayankldr. Bakr inko alamlar mikro teknikte, saat ve elektrik sanayiinde kullanlr.
Gemicilik sanayinde Cu Zn 35 Ni ve Cu Zn 20 Al kullanlr, nk bunlar denizi suyuna
kar korozyon bakmndan dayankldr.
Bakr-kalay alamlar (kalay bronzlar): Bakr-kalay alamlar,%83 ila %98

bakr, %2 ila % 15 kalay ve bazen inko, kurun ve nikel de ihtiva ederler.
Bunlar, ekmeye ve anmaya kar mukavim olmaktan baka, korozyona kar,
bakr-inko alamlarndan daha fazla dayankldrlar. Bakr-kalay dkm
alamlar ve bakr - kalay -inko - dkm alamlar (kzl dkm),kendine has
iyi kayma zelliindendolay, yatak zarflar (ekil 1), milsomunlar, sonsuz
vida ve helisel diliarklar iin elverilidir. Cu Sn 8 Pden yaplm olan
kaymal yataklar, byk yzey basnlarn zerine alabilirler.
Resim 2.2: Kzl dkmden yaplm olan yatak zarflar
Bakr-kurun ve bakr-kurun kalay alamlar: ok iyi kaydrma

zelliklerine sahiptir. Bu yzden tercih edilen yatak malzemeleridir. Kurun,
yatak malzemelerine iyi bir zellik salar. Bunlar, makine ve tat yapmnda
kaymal yataklarn imalat iin kullanlrlar.
Resim 2.3-a:Bronzun hacim kalbnda kullanlmas
Resim 2.3-b: bronzdan yaplm cam kalb
Resim 2.3: Bakr alamlarnn kullanlmas
56
Bakr-alminyum alamlar iyi bir ekme mukavemetine, byk

skla(zlle) ve iyi korozyon mukavemetine sahiptir. rnein Cu Al 18,
kimya sanayindeki ve maden ocaklarndaki armatrler iin kullanlr. Az
miktarda Fe, Ni veMn katlmas, ekme mukavemetini, 850 N/mmnin zerine
karr. Bundan dolay en yksek taleplerin karlanmas iin Cu Al 11 Ni den
imal edilmi olan helisel dililer ve sonsuz vida dilileri, ayrca kaymal yataklar
yaplr. G-Cu Al 18 Mn dkm alam, kendine has yksek korozyona ve
deniz suyuna kar mukavemetli oluundan dolay gemi pervaneleri, trbin
kanatlar ve ya endstrisindeki armatrler iin elverilidir.
Bakr-nikel alamlar % 40 ila % 45 nikel ihtiva eder. Bunlar korozyon
bakmndan en dayankl olan bakr malzemelerden saylr ve gm ihtiva eden
kendi yzeylerinden dolay, metal vazo ve sofra takm gibi dekoratif eyalar
iin ilenirler.
Cu Ni 25, uzun sre tedavlde kullanldktan sonra bile kendine has ak gm

rengini ihtiva eden madeni para malzemesidir. Alam, en ince kabartmalarn keskin ekilde
tekil edildii sertlik, biim ve l taml bakmndan uygun olan madeni paralarn imal
edilmesini mmkn klar. Bina ve gemi yapmnda bakr-nikel alamlar, kaplama ve
giydirme elemanlar olarak kullanlr. Elektro-teknikteki kullanm diren telleri, kimya
tesisleri yapmnda ise, ince Cu-Ni-altlkl elikten yaplm kaplama saclardr.
Nikel (N) ve nikel alamlar: Nikel iyi parlatlan gm beyaz renginde bir
metaldir. Nikel, yksek mukavemet ve genleme. Kabiliyetine sahip olup,
yaklak olarak 365 Cye kadar ferromagnetik zelliindedir. Ayrca birok
etkili kimyevi maddelere kar korozyon bakmndan mukavemete sahiptir.
Nikel souk olarak iyi ekillendirilir (derin ekme). Nikel kaynak edilebilir, yumuak
ve sert lehim yaplabilir. Tala kaldrlarak ilenmesi mmkn deildir. Nikel galvanik
kaplamalar iin ve ayrca kimya endstrisinde saf ve alam katk metali olarak kullanlr.
Yksek mukavemetten ve elastikiyetten dolay, Ni Be 2 yaylarn ve diyaframlarn
(membranlarn) yapmnda kullanlr. Rafinelerin boru tesisat hatlarnn termik bakmndan
yksek mertebede ykleme yaplan yerlerindeki gerilmeleri azaltmak iin kullanlan metal
krk paralar, Ni Cr 22 Mo 9 Nb nikel alam malzemesinden imal edilir.
Younluu
Ergime noktas
ekme
mukavemeti
Kopma uzamas
8 ,9 kg/dm
1455 C
Scak haddeden geirilmi 400...500 N/mm,
Souk olarak ilerken 700 .. 800N/mm
% 40...50; souk ilerken sertlemesi % 2
Tablo 2.6. Nikelin kimyevi deerleri
Ni Cu 30 Fe (Monel metal), kimya sanayindeki aparatlar iin,zellikle korozyon

tehlikesine maruz kalan i paralar iin ve uak yapmnda perin malzemesi olarak
kullanlr.Krom-nikeI-molibdenli-elikler yksek sya ve korozyona kar dayankldr.
57
Resim 2.4. Bir Nikel yourma alamndan imal edilmi metalkrk (kompensatr)
inko (Zn) ve inko alamlar, saf inko, mavi-gm renginde parldayan bir
metaldir. inko, btn dayankl metaller arasnda en fazla sl genleme
katsaysna sahip olandr. Saf inko ak hava etkilerinden korunmak amacyla
korozyona kar koruyucu inko karbonattan meydana gelen dayankl bir
tabaka ile kaplanr. Kuvvetli asitlere ve tuz eriyiklerine kar korozyon
mukavemeti azdr. zlm inko bileikleri zehirlidir. Gda maddelerinin
inko kaplar iinde veya inko ile kaplanm (galvanizlenmi olan) kaplar
iinde muhafaza edilmesine izin verilmez.
Younluu
Ergime noktas
ekme
mukavemeti
Kopma uzamas
7,1 kg/dm
419 C
Dklm olanlarda 30 N/mm,
preslenmi 110N/mm
Oda scaklnda % 1; 90..160 C % 25
Tablo 2.7.inkonun kimyevi deerleri
Resim 2.5. inko-basnl dkm malzemesinden yaplm olan karbratr
inko alamlama metali olarak kullanlmaktan baka, rnein eliklerin inko ile
kaplanmasnda olduu gibi, demir malzemelerin korozyona kar korunmas iin de
kullanlr. inko alamlar tercihen Al ve Cu katk maddelerini ihtiva eder ve bilhassa
basnl dkm iin elverilidir. Basnl dkmde ekme mukavemeti, 270 N/mmye kadar
elde edilir.
58
Kurun (Pb) ve kurun alamlar: Kurun byk bir younluu olan, mat grisi
renkte bir metaldir. Kurun, birok kimyevi maddelere kar, bilhassa slfrik
aside kar, korozyon bakmndan dayankldr. Kurun, rntgen nlarn ve
radyoaktif nlamay emer. Kurun, iyi bir s ve elektrik akm ileticisidir.
Birok kurun bileikleri ok zehirlidir (koruyucu talimatlara mutlaka
uyulmaldr). Kurun bileikleri, korozyondan koruyucu madde (kurun slyeni)
olarak ve cam eyalarn (kurun kristali) imalatnda kullanlr.
Younluu
Ergime noktas
ekme mukavemeti
Kopma uzamas
11,3 kg/dm
327 C
15 ..20 N/mm,
100 C nin zerinde gevrek % 30 .. 50
Tablo 2.8. Kurunun kimyevi deerleri
Resim 2.6. Akmlatr (oto bataryas)
Kalay (Sn) ve kalay alamlar: . Kalay, normal olarak evresel etkilere kar
korozyon bakmndan dayankl olan gri, gm beyaz bir metaldir. Dk scaklklarda
kalay, gri toz halinde paralanabilir (kalayn 13 Cnin altndaki scaklklarda uzun sre
saklanmas esnasnda toz haline gelerek paralanmas). Kalayn bklmesi halinde, kalay
kristallerinin birbirinin zerinde srtnmesi suretiyle meydana gelen bir grlt duyulur.
Kalay, dk bir ergime noktasna sahiptir (232 C).
Endstride konserve kutular iin, ince elik saclarn yzey kaplama metali (beyaz
sac) olarak ve alam katk metali olarak kullanlr.
Younluu
Ergime noktas
ekme mukavemeti
Kopma uzamas
7,3 kg/dm
232 C
40 ..50 N/mm,
% 40
Tablo 2.9. Kalayn kimyevi deerleri
Alam metalleri: Ar Alam metalleri ok yksek scaklklarda ergiyen ve

dk scaklklarda ergiyen metaller olarak, gruplara ayrlr (Tablo 2.10).
59
Asal (soy) metaller: En nemli asal metaller, gm (Ag), Altn (Au) ve

Platin(Pt)'dir. Dier asal metaller, havadan ve birok kimyasal maddelerden,
zellikle birok asitlerden dahi etkilenmezler. Bundan dolay onlar, ss eyas
ve madeni para yapmnda kullanlrlar. Teknolojide gm ve altn, elektrik
temas malzemesi olarak; platin ise, termo elemanlar koruyan borularn ve en
fazla paslanma ve rmeye maruz kalan kimyasal kaplarn retilmesinde
kullanlr.
zellikleri
Metal
iareti
(sembol)
Younluu
Kg/dm
Ergime
noktas
zellikleri
C
ok yksek scaklklarda ergiyen alam metalleri
Wolfram
19,3
3380
Rengi: elik grisi
W
ok sert ve diri, asitlere
kar scakta korozyon
bakmndan dayankl
Tantal
Ta
16,6
3000
Molibden
Mo
10,2
2600
Rengi: Parldayan gri sert

ve diri, asitlere kar
korozyon bakamndan
dayankl
Rengi: Gm beyaz
yksek ekme
mukavemetinde,
korozyona kar dayankl
Yksek scaklklarda ergiyen alam metalleri

Kobalt
7,2
1903
Rengi: elik grisi, sert ve
Co
gevrek, korozyona kar
ok dayankl
Vanadyum
V
Kobalt
Co
6,1
1890
8,9
1493
Mangan
Mn
7,4
1244
Rengi: elik grisi,

Sert ve gevrek
Rengi: Krmz beyaz ila
elik mavisi, ok diri,
nikele benzer zellikler
Rengi: Gri beyaz,
sert ve gevrek
60
Kullanlmas
elik, sert metaller, kaynak

elektrotlar,temas
malzemeleri, akkor
lambalarnn akkor telleri iin
alam katk metali
Sert metaller, ayar arlklar,
yksek vakum teknolojisi,
tbbi aletler
elik, andrc tabakalar. s
ileticileri rntgen tpleri iin
alam metali
elik, galvanik kaplamalar

(pastan
koruyucu) iin alam metali,
takmlar ve pres kaplar iin
sert krom kaplama
elik iin alam metali
elik, sert melaller, daimi
mknats iin
alam eleman
elik. Andrc tabakalar,
s ileticileri, rntgen tpleri
iin alam metali
Dk scaklklarda ergiyen alam metalleri

Kadmiyum 8,64
371
Rengi: Gm beyaz,
Yatak metalleri, demir elik
Cd
dk scaklklarda
ve alminyumun kadminyum
ergiyen yumuak ve diri,
ile kaplanmas
korozyona kar
dayankl,buharlar zehirli
Bizmut
9,8
271
Renk: krmz beyaznda
Elektrik sigortalar, Reaktr
Bi
parldayan, kolay
yapmnda,soutma vastas
parldayan, kolay
olarak
ergiyen,katlama
esnasnda genleen
Tablo 2.10: Ar Alam metallerinin zellikleri ve kullanlmas
2.1.3. Hafif Metaller
Alminyum (Al) ve alminyum alamlar: Alminyum, eliin

younluunun, yaklak olarak 1/3' deerinde bir younluu olan, gm
beyaz renginde bir metaldir. Bir metal ne kadar saf olursa, onun mukavemeti o
kadar az, fakat ekil deitirilebilirlii o kadar kolay olur. Souk ilerken
sertlemesi (haddeden geirme, ekme, basma, ekileme) suretiyle, yaklak
80N/mmlik saf alminyumun mukavemeti,200N/mmnin zerine karlabilir.
Alminyum, sy ve elektrik akmn ok iyi iletir. Parlatma ilemine tabi
tutulmu olan alminyum parlak, ve elektro-manyetik dalgalar yanstr.
Younluu
Ergime noktas
ekme mukavemeti
Kopma uzamas
2,7 kg/dm
658 C
Dklm 90 ..120 N/mm,
Yumuak tavlanm 65 N/mm,
Haddeden geirilmi .. 150 ..230 N/mm
% 3 .. 25
Tablo 2.11. Alminyumun kimyevi deerleri
Alminyum, shhi bakmdan mutfak eyas olarak kullanldnda Alzheimer

hastalna yol at bilinmektedir (Tablo 2.12).
Ksa iareti (sembol)
Ar 99,7 w
Al 99 zh
At 98 F18
Saflk derecesi
% 99,7
% 99
% 98
Malzeme durumu
Yumuak
ekme sertliinde
R- = 180 N/mm
Tablo 2.12.Saf Alminyumun zellikleri
Alminyum alamlar: Magnezyum, bakr, silisyum, inko, mangan ve kurunun az

miktarda katklar ile alam yapmak suretiyle, alminyumun mukavemet, korozyona kar
dayankllk, dklebilirlik ve ilenebilirlik zelliklerine geni lde tesir edilir (Tablo
2.13).
61
Tesir edilen zellik
Alam Metalleri
Si
Zn
+
++
++
-
Mg
Cu
Mukavemet
++
++
Korozyona kar
++
dayankllk
Dklebilirlik
+
0
++
++
Tala kaldrabilirlik
+
0
+
++ ok etkili, + pozitif etkili, - negatif etkili, 0 etkisi yok
Mn
+
++
Pb
0
0
0
-
0
++
Tablo 2.13. Alminyum iin alam metalleri deerleri
Bakr - inko ve manganez silisyum - paylar olan alminyum alamlar

sertletirilebilir. Sertletirilebilen alminyum, yourma alamlar sl ilem sayesinde 600
N/mmye kadar bir mukavemete sahip olurlar. Sertletirilemeyen alminyum, yourma
alamlar bilhassa deniz suyuna kar dayankldr.
Sertletirilebilen alminyum dkm alamlar, korozyona kar dayankl olup,
kaynak edilebilir ve anmaya kar ok dayankldr (Tablo 2.14.). Sertletirilemeyen
alminyum dkm alamlar, ok iyi dklebilirler, korozyona dayankldrlar ve iyi tala
kaldrarak ilenebilirler.
Alminyum ve alamlarna bilhassa souk olarak iyi ekil verilir. Bkme esnasnda
geriye yaylanma, elie gre, yaklak defa daha byktr.
Karakteristik deerleri
Younluu
Ergime sahas
ekme mukavemeti
Yumuak
Sertletirilmi
Genlemesi
rnekler
Sertletirilebilir
2,7...2,8 kg / dm
630 ..650 C
100...230 N/mm
140...600 N/mm
Sertletirilemez
2,65...2,73 kg / dm
600...630 C
180...260 N/mm
% 18...90
Al Cu Mg 1
Al Mg Si 1
% 17 .. 47
Al Mg 3
Al Mg 2 Mn 0,8
Tablo 2.14. Alminyum- yourma alamlar
Karakteristik deerleri
Younluu
Ergime sahas
ekme mukavemeti
Genlemesi
rnekler
Sertletirilebilir
Sertletirilemez
2,65kg / dm
700...750 C
220...320 N/mm
160...210 N/mm
% 1.. 4
% 5 10
G-AlSi 10 Mg
G-AlSi 12
G-Al Si 5 Mg
G-AlSi 12 (Cu)
Tablo 2.15. Alminyum- dkm alamlar
62
Tala kaldrma ilemi srasnda, kesici uta ylma olaynn meydana gelmesinden
kanmak iin, yksek kesme hzlar ile allr. Tala kesitinin byk olabilmesi iin,
takmlarn tala as ve ilerleme hz byk seilmelidir. Hemen hemen btn birletirme
usulleri tatbik edilebilir. Koruyucu gaz alt kayna (MlG ve WlGusulleri) sayesinde,
kusursuz kaynak dikileri yaplr. Kullanlmas, alminyum, uygulamada metalik malzeme
olarak, elikten sonra, ikinci srada yer almaktadr. Alminyum ve alamlar ok ynl
uygun zelliklere sahip olduundan, uygulama alanlar genitir.
Ulam: Demiryolu vagonlar, tatlar, uaklar, gemiler, halatl havai hatlar.
Yaplar: atlar, cepheler, ayrc cidarlar, kaplamalar, kaplar, pencereler.
Ambalaj: Folyolar, tpler, kutular, gmler, kovalar, flar, sandklar.
Elektroteknik: Serbest hatlar, kablolar, kondensatrler, pano elemanlar, aydnlatma
armatrleri.
Ev eyas: Mutfak takm, cihazlar, el sanatlar.
Hassas mekanik ve optik: Fotoraf ve lme cihazlar, bro makineleri.
Metal yaplar: Hol (hangar) konstrksiyonlar, direkler, kprler, krenler (vinler),silolar.
Kimya sanayi ve aparat yapm: Kaplar, eanjrler, kurutucular, boru tesisat hatlar, boya
maddeleri.
Magnezyum (Mg) ve magnezyum alamlar: Magnezyum, tabiatta sadece

kimyevi bileik halinde mevcut bulunan, gm grisi renginde bir metaldir.
Magnezyum tala ve toz halinde iken beyazdr. Ak renkte parlak bir alevle
yanar. Sanayide kullanlan en hafif metaldir. Saf magnezyum (en az % 99,8), az
olan mukavemetinden ve kendisine has yanabilirlik zelliinden dolay
konstrksiyon malzemesi olarak kullanlmaz. Ham demirin kkrdnn
alnmasnda, organik bile bileiklerin elde edilmesi iin kimyevi reaksiyon
maddesi ve alam katk metali olarak kullanlr (rnein alminyum
alamlarnda olduu gibi).
Younluu
Ergime noktas
ekme mukavemeti
Kopma uzamas
1,75 kg/dm
650 C
Dklm 100. 130 N/mm,
Yumuak tavlanm 65 N/mm,
Haddeden geirilmi .. 195 ..245 N/mm
% 3 .. 25
Tablo 2.16.Magnezyumun kimyevi deerleri
Mukavemetin, sertliin ve korozyona kar dayanklln artrlmas iin, magnezyum

ile alminyum, inko ve silisyum alam yaplr.
Magnezyum - yourma alamlar, ortalama mertebedeki bir mukavemete ve genleme
deerine ve iyi bir sreklilie sahiptir. Makine yapmnda, profilli saclar, kaplamalar ve hafif
yap paralar olarak kullanlr.
63
Bklen veya dvlen paralar, 180 C 300 C'nin stnde stlrlar. Tala
kaldrmak suretiyle yaplan ilemler, yksek kesme hz (500.....3000 m/dakika) ile salanr.
Kesici takmlarn soutulmas iin, ierisinde su bulunmayan soutucu maddelerin
kullanlmas gerekir.
Resim 2.7. Mg-Motor silindir kapa ve Mg- jant
Yanan magnezyum talalarnn sadece kuru gri dkm talalar ve kuru kum ile veya
D-yangn snfna ait yangn sndrme cihazlar ile sndrlmesine izin verilir, fakat su ile
sndrlmesine izin verilmez.
Magnezyum alamlar kum-kokil ve basnl dkm yaplarak, otomobil
endstrisinde hafif imalat paralar olarak anzman gvdesi, motor silindir kapa (Resim
2.7.) ve jantlarn imal edilmesinde kullanlr. Ayrca, bro makinelerinin, bilgisayarlarn ve
hoparlrlerin, zincirli testerelerin ve ev aletlerinin ince cidarl gvdelerinin imalatnda ve
oyuncak sanayinde kullanlr.
Magnezyum alamlar saylanlara ek olarak, stma suyu besleyici aygtlarnn ve yer
altndan denen tesisatn katodik bakmdan korozyondan korunmas iin anodolarak
kullanlr.
Titan (Ti) ve titan alamlar: Titan, yksek mukavemeti byk sertlik deeri
ve skl olan gm beyaz renginde, hafif bir metaldir. Korozyona yksek
srekli esnemeye ve 500 Cye kadar sya kar iyi derecede mukavemete
sahiptir. Titan, yukarda iaret edilen kendine has iyi zelliklerinden dolay, tp
teknolojisinde implant (vcuda yerletirilen doku paras, ila veya radyoaktif
madde) malzemesi olarak kullanlr (Resim 2.8).
Resim 2.8. Ti Al 6 V 4'ten yaplm olan kala mafsal implantat
64
Titan alamlar: Tamam % 20'yi gemeyecek ekilde, alminyum, vanadyum,

molibden, kalay, zirkonyum, bakr ve demirin alam malzemesi olarak katlmasyla saf
titann mekanik zellikleri nemli lde iyi yerletirilebilir. Bu alam yapld takdirde,
ekme mukavemeti 540 N/mm - 1320 N/mm arasnda oluur.
rnekler: TiAl6 Sn 2, Ti Al 7 Zr 12, Ti V13 Cr 12 Al 3, TiV 8 Fe 5 Al 1, TiAl 6 V4,TiAl 6
Titan ve titan alamlar, byk tala derinliklerinde, orta ilerleme hzlar ve dk
kesme hzlar ile tala kaldrlarak ilenirler. Titan tozu ve titan talalar kolaylkla yanabilir;
magnezyumda olduu gibi ayn emniyet tedbirlerinin alnmas gerekir. Souk olarak ekil
verme, sadece ergitme tav durumunda mmkndr. Scak olarak ekil verme ilemi, 250"C
ila 350"C 'de iyi bir ekilde tatbik edilebilir.
paralarnn yzeyi kurun kalemle izilmemelidir, nk titann karbonla (kmr
ile) reaksiyona girmeye kar eilimli oluu, malzemenin gevrek olmasna yol aar. Titan
sertletirilebilir ve zel yntemle kaynak edilebilir.
Younluu
Ergime noktas
ekme mukavemeti
Kopma uzamas
4,5 kg/dm
1650 1700 C
290 ..740 N/mm,
% 15..30 souk
Tablo 2.17. Titann kimyevi deerleri
Titan ve titan alamlar, dk arlkl, byk mukavemet, sklk ve ayrca yksek,

termik ve kimyevi dayankllk gerektiren yap elemanlar iin kullanlr.
Esas uygulama alan, rotorlar, nlayc nite paralar, i yap paralar, korozyona ve
sya dayankl kaplamalar, tat aseleri ve antenler ile titan malzemelerinin kullanld
hava ve uzay teknolojisidir (Resim 2.9).
Kimyasal tesis yapm olarak titan malzemeler, basn ve reaksiyon tanklarnda,
soutucu boru demetlerinde ve pompalarda kullanlrlar.
Resim 2.9. Ti Al 4 Mo 2 Sn 'den yaplm olan uak kaburgas
2.2. Sinter Malzemeler

Sinterleme ileminin yaplmas suretiyle, toz maddelerden yaplan, kalpta preslemeyle
retilen yar mamul i paralar, kendi nihai mukavemetini elde ederler (Resim 2.10).
Metalik i paralarnn imal edilmesinde, saf ve alaml metallerden imal edilen tozlarn
yannda, metal bileiklerden ve toz karmlarndan meydana gelen tozlar da kullanlr.
65
Resim 2.10. Sinterlenmi dili ark ve balant ubuklar
2.2.1. Sinter-Kalp Paralarnn retim Kademeleri

paralarnn retimi, bir ok ilem basamaklarndan geirilerek salanr (Sekil 2.2).
Sekil 2.2: Sinterlenmi bir i parasnn retim kademeleri
Toz retimi: Sinter-kalp paralar iin k malzemesi, metal ergiyiklerinin bir

meme vastasyla pskrtlmesi veya plverize edilmesi suretiyle elde edilen metal tozlardr.
Byk soutma hzndan dolay, toz paracklar ince ve homojen bir dokuya sahip olurlar.
Toz kartrma ilemi srasnda tozlar arzu edilen oranlarda kartrlr. Daha sonra
yaplacak olan presleme ilemi esnasnda kaymay kolaylatrmak iin, toz karm iine
kaydrc maddeler, rnein stearin maddesi katlr.
Presleme: Pres kalplarnda (ekil 2.3), kartrlan tozlar, yksek basn altnda
sktrlr. Bunun yannda, gzeneklerin daha kk olmasna mukabil toz tanelerinin temas
yzeyleri byr (ekil 4). Adezyon ve mekanik kenetlenme sayesinde, toz bir anda tutulur.
Presleme esnasnda toz paracklar temas noktalarnda souk olarak sktrlr.
66
Doldurma
presleme
serbest brakma
ekil 2.3 :Tozun preslenmesi
Sinterleme: Scakla ve zamana gre kumanda edilen bir sl ilemde, karm

hazrlanan toz preslenerek retimi istenen para elde edilir. Bunun yannda atomlar, temas
yerleri zerinden bitiiindeki toz paracklarnn iine geer (diffzyon). Atomlar ayn
zamanda kristalin yeniden teekklnde, daha nceden souk olarak sktrlan temas
yzeylerine gelir (rekristalizasyon) (ekil2.4). Scaklk, tek malzeme tozundan yaplan
sinterleme ilemi esnasnda, toz malzemesinin ergime scaklnn altnda bulunur. Toz
karmlarnda, en dk ergitme scaklndaki malzemenin ergime noktasn aacak ekilde,
scaklk seilebilir. Sinterleme diffzyon ve rekristalizasyon suretiyle birlikte asl kalan
kristal dokularnn meydana geldii, preslenmi metal tozu paracklarnn tavlanmasdr.
ekil 2.4: Presleme ve sinterleme esnasndaki deimeler
Kalibrasyon: Sinterlenmi paralar, genellikle i paralar iin olan yeterli l taml

ve yzey kalitesine sahiptirler. ayet bu zelliklerde daha yksek zellikler aranrsa,
sinterlenmi olan hazr i paralar tekrar preslenebilir.
Sinterlenmi paralarn kullanlmas: Toz malzemesine ve gzeneklerin byklne
baldr. Ayrca, sinterlenmi paralarn zelliklerine, presleme basnc ve sinterleme
scakl etki eder. Gzeneklii % 27 olan byk gzenekli sinter malzemeleri rnein
monte edilmeden nce ya ile doldurulan % 6 % 12 orannda gzenekli sinter malzemesi
filtre olarak, iyi kaydrma ve dengeleme zellikleri olan yatak malzemeleri kullanlr.
elikten yaplm olan sinter paralar sl ileme tabii tutulabilir, rnein sertletirilebilir.
67
Sinter teknolojisinin stnlkleri:
Montaja hazr durumda olan i paralarnn retimi yaplabilir.
ll paralarn uygun fiyatla retimi gerekletirilebilir.
Ergime noktalar ok farkl olan metallerden yaplan alamlarn retimi

gerekletirilebilir.
Uygun toz karmlar vastasyla arzu edilen malzeme zellikleri elde edilebilir.
Ya ile doldurulan yataklarda iyi dengeleme zellikleri oluur.

Az dkntden dolay evre dostudur.
Sinter teknolojisinin eksiklikleri:
Daha byk presleme kuvveti ile presleme ilemi gerektirmesi.
Pres kalb iin maliyeti yksektir.
paralarnn iindeki yksek presleme kuvvetleri ve az sktrma sebebiyle i

paras bykl snrldr.
Sinterlemeden sonra biimlendirme zorluu vardr, rnein sonradan kesme

ileri, enine delik delme ve vida dii amak mmkn deildir.
2.2.2. Sinter Dvmeler

Alam haline getirilen elik tozlarn preslenmesi ve sinterlenmesi suretiyle imal
edilen n paralar, bir dvme kalbnn iinde kendi nihai ekillerine getirilir (ekil2.5).
retilen i paralar, dvme kalb paralarna nazaran narin ve her yndeki geni ve ayn
ldeki doku ve alam elemanlarndan dolay %1'in altnda bir gzeneklie ve daha iyi
mekanik zelliklere sahiptir (Resim 2.11).
Resim 2.11. Sinter metodu ile dvme
ekil 2.5.Sinter metodu ile dvlen biyel
Scak isostatik presleme: Scak isostatik preslemede metal toz, presleme ve

sinterleme ilemleri ayn zamanda tatbik edilecek ekilde sinterleme scaklnda preslenir.
Bu ekilde imal edilen i paralar, daha nce pres edilmi ve ondan sonra sinterlenmi olan
i paralarna nazaran daha yksek younlua ve daha narin bir dokuya sahiptir. Scak
isostatik presleme sayesinde, rnein yksek hz eliklerinde frezeler ve sert metalden kesici
plakalar retilir (Resim 2.12 ve 2.13).
68
Resim 2.12. zostatik stma metoduyla
Resim 2.13. zostatik stma metodu
imal edilen yar mamulden yaplm
ile sktrlan sert metal ular
olan freze aklar.
2.3. Plastikler
Plastikler, sentetik olarak elde edilen, organik malzemelerdir. Bunlar, petrol gibi
hammaddeden kimyasal dnm (sentez) sayesinde imal edilir ve organik maddeler olarak
ifade edilirle. nk bunlar organik karbon bileiklerinden meydana gelmektedirler
(istisna: silikon plastikler).
2.3.1. zellikleri ve Kullanlmas

Plastikler, bugn teknolojide malzeme olarak nemli bir yere sahiptir. Plastiklerin ok
ynl olarak kullanlabilirlii, zel zelliklerinden ve ayrca ok farkl zellikleri olan
plastiklerin imalat imknlarndan kaynaklanmaktadr (Tablo 2.18).
Plastiklerin tipik zellikleri unlardr:
zgl arln azl,
Muhtelif mekanik zellikler,
Elektrii izole etmesi,
Isy snmlendirmesi,
Korozyona ve kimyasal maddelere kar dayankll,
yi ekil| verilebilir ve ilenebilir olmas,
Renklendirilebilir olmas,
Parlak, dekoratif yzeyler elde edilmesi.
69
Depolar,
motorlu tat ve
uak paralar
F ve bidonlar
Makine gvde
ve paralar,
sert, yumuak ve
elastik
malzemeler
Elektrik
izolasyonu ve
yaltm
malzemesi
anzman paralar
Takm saplar
Kimyevi
maddelere ve
zarar verici
etkilere kar
kaplar
Fan arklar
Tat lastii
Elektro-izole paralar
Gsterge panosu
Makine gvdesi
Is yaltm plakalar
Boru donatm
Kaplamalar
Kimyevi maddeler iin
elemanlar
kaplar
Tablo 2.18. plastiklerin tipik zellikleri ve kullanlmas
Plastikler, kullanlabilirliini snrlandran zelliklere de sahiptir.
Isya dayankllk zellikleri azdr.

ok yksek mukavemet zellii yoktur.
Ksmen yanabilirler.
Hlihazrdaki teknolojide zc maddelere kar dayankl deildirler.
Dier bir problem ise, plastik atklarn yok edilememesidir. Plastik atklar
tabiatta rmemekte ve ancak ksmen tekrar kullanlabilmektedir.
2.3.2. Kimyevi Terkibi ve retimi

Plastikler, silikonlar hari, makro molekl olarak birlikte oluan karbon
bileiklerinden meydana gelir. Plastikler, karbonun yannda hidrojen, oksijen, azot, klor ve
flour elementlerini de ihtiva ederler. Plastik retimi, petrol ve doalgaz ana hammaddelerine
dayanmaktadr ve iki dala ayrlmaktadr (ekil 2.6.).
70
ekil 2.6. Plastiklerin retimi esnasnda molekl alanndaki durumu
Reaksiyon kabiliyeti olan n rnlerin sentezi: Ayr ayr molekllerden

meydana gelmilerdir ve
(tek anlamna gelen ) monomerler olarak
adlandrlrlar.
Binlerce tek tek molekllerin makro molekller halinde ba tekil etmesi

(ilmiklemesi): Meydana gelen maddeler (ok anlamna gelen) polimerler olarak
isimlendirilir. Tek tek molekllerin makro molekller halinde birlikte olumas,
muhtelif reaksiyon tarzlarna uygun olarak salanabilmektedir. Polimerizasyon,
polikondensasyon ve poliaddisyon suretiyle salanabilmektedir.
Polimerizasyon, esnasnda, ift ba kaldrlarak tek bir monomer cinsinin doymam

moleklleri, birbiri ile yan yana dizilerek makro molekller meydana getirir.
ekil 2.7. Polietilenin, etilenlerden meydana gelii
Polikondensasyon, dk molekle sahip bir maddenin blnmesi ile muhtelif

tarzdaki ikili monomer moleklleri makro molekllere balanr. rnek, Polyester, dar
ilmekli olarak a tekil eden makro molekl zincirlerinden meydana gelir.
ekil 2.8. Polyester reinesinin teekkl.
71
Poliaddisyon, ayn veya muhtelif tarzdaki monomer moleklleri bir yan rn meydana
getirmeden makro molekllere balanrlar. rnek: Poliretann teekkl, dar veya geni
ilmekli a tekil eden makro moleklleri meydana gelir.
ekil 2.9. Poliretann teekkl
2.3.3. Teknolojik Blmleme ve Yap

Her bir plastik gurubu kendine has bir i dokuya sahiptir. Bu i doku ise stlma
srasnda mekanik olarak ayn zellii gsterir. Plastikler, kendi i dokularna gre
termoplastikler, duroplastikler ve elastmerler olmak zere gruba ayrlr.
2.3.4. Termoplastikler
Termoplastikler, iplik gibi bir pamuk tkacnn iine dolanan ve karlkl olarak a
tekil yerlerine sahip olmayan ip eklindeki makro molekllerden meydana gelmektedir
(ekil 2.10). Onun mukavemeti, srtnme kuvvetlerinden ve makro molekllerin
dolanmasndan meydana gelen bu plastikleri muhafaza eder. Termoplastikler oda
scaklnda serttirler. Scakln artmas ile elastik hale gelirler ve stmaya devam edilmesi
halinde yumuak plastik ve en sonunda sv hale gelirler. Istlm plastik kitlenin
soutulmasyla sv, yumuak ve elastik durumu takip ederek sert plastik malzeme durumuna
dnrler.
ekil 2.10. Termoplastikler
Termoplastikler, scakta ekillendirilebilir ve kaynak edilebilirler. Bu plastikler

stlma esnasnda yumuadklarndan, (thermo = termo = s anlamna gelen ) termoplastikler
olarak adlandrlrlar. Plastiklerin stlmas ancak belirli bir snr deerine kadar
mmkndr. nk onlar bu scakln almas halinde bozulurlar.
72
Termoplastikler, miktar itibariyle en byk plastik grubu temsil ederler. Bu da her

eyden nce kolay ilene bilirliklerinden dolay paralarn az bir masrafla retilmesini
mmkn klar (scak ekil deitirilebilir, kaynak edilebilir). Kald ki, hemen hemen her
kullanma maksad iin, zellikli termoplastik tiplerinin geni bir eidi bulunmaktadr.
Polietilenin (PE) zellikleri: Renksizden, st rengine kadar renkte balmumuna benzer
yapda, dz parlak yzeyleri olan asitlere ve eriyiklere kar dayankldr. PEnin younluu
0,92 kg/dmtr.
Resim 2.14. PE nin tipik kullanl (kaplar,hortum)
Dk basnl polietilen, kat zor bklebilir zellie sahiptir. Depolar ve borular

imalatnda kullanlr. Yksek basnl polietilen ise yumuak ve kolay bklebilir zellie
sahiptir. Hortumlar folyolar imalatnda kullanlr.
Polipropilen (PP), dk basnl, PE'nin (kat) zelliklerine ve grnne ok
benzerdir. Polipropilen biraz serttir ve her eyden evvel, kaynayan suyun iinde srekli
olarak kullanlmasn mmkn klacak zellikte olup, scakta (130 Cye kadar) ekil
bakmndan polietilenden daha dayankldr. amar makinesi ve otomobil paralar
yapmnda kullanlr.
Polivinilklorid (PVC): Renksiz, effaf, aside ve eriyiklere kar dayankldr.
Younluu 1.35 kg/dmtr.
Sert-PVC: Sert, diri, zor krlabilir. Sert PVC borular, muhafaza gvdeleri, profiller
ve ventillerin yapmnda kullanlr.
Yumuak-PVC: Yumuatc maddeler katlmak suretiyle, lastik elastiinde veya deri
eklinde PVC cinsleri imal edilebilir. Sentetik deri, hortumlar, izme, koruyucu eldivenler,
ayakkab tabanlar yapmnda kullanlr.
Resim 2.15. PVCnin tipik kullanl (pencere, anta)
73
Polistirol (PS): Renksiz, parlak, yzeyleri cam effaflndadr. Sert ve gevrek,

darbeye ve vurua kar duyarl, krlma esnasnda paralanp dalan, inceltilmi asitlere ve
ergiyiklere kar dayankl, zc maddelere kar dayankszdr. Younluu =1.05
kg/dmtr.
Gzetleme (seviye kontrol) camlar, effaf izim aletleri, gda maddelerinde kullanlan
kk paralarn topland kaplar yapmnda kullanlr.
Resim 2.16: PSnin tipik kullanl (ev telefonu, s yaltm malzemesi )
Polistirol: Gevrekliin bertaraf edilmesi iin polistirol-k kitlesi akrilnitril, kauuk

elastikiyetinde Butadin veya her ikisi (ABS-polimeri) kartrlr. Bu suretle katlk ve
darbeye kar dayankllk gsterir. effaf sentetik maddeler elde edilir. Tornavida plastik
eki, basma tular, makine muhafaza gvdeleri, motorlu tat paralar yapmnda
kullanlr.
Kpk haline getirilmi polistrol: Polistrol, tahrik maddesi vastasyla
kpklendirilebilir. Yaklak olarak.0.02. kg/dm lk bir younluu ve s yaltm (izolasyon)
zelliklerine sahip bulunan, kapal gzenek yapl (sk dokulu) sert bir kpk malzemesinden
meydana gelir. Piyasada, (styropor) strafor ve hostapor ticari ad ile bilinmektedir. Is yaltm
plakalar ve ambalaj malzemesi olarak kullanlr.
Polikarbonat (PC): Cam effaflnda, parlak yzeyleri olan, gne ndan
etkilenmeyen, ekli bozulmayan effaflkta, yksek mukavemetli, darbeye kar dayankl,
krlmaz, asitlere kar dayankldr. Fakat mukavemetli eriyiklerden tuz zeltilerinden ve
dier zelti maddelerinden etkilenir. Younluu = 1,2kg/dm tr.
Krlmaz camlar, iaret cihazlar, vantilatrler, pompalar, elektrik alter ve fileri,
mikro mekanik teknoloji alannda, tbbi ve elektroteknik cihazlar ve mutfak eyas
yapmnda kullanlr.
Poliomid (PA): St beyaz renginde, kayma kabiliyeti ve ovulmaya kar mukavemeti
olan yzeylere sahip, kimyasal ve zelti maddelerine kar dayankl, sert ve diri, 70 N/mm
ye kadar yksek ekme mukavemetine sahiptir. Younluu = 1 .14 kg/dm tr.
74
Dili arklar, yatak zarflar, kaydrc kzaklar, kam kasnaklar, kumanda kamlar,
hareket ve klavuzlama makaralar, koruyucu kasklar (baretler) ve yakt tanklar yapmnda
kullanlr.
Poliamid elyaflar: Poliamidler, elyaflara da balanabilirler. Onlardan tekstiller,
dokumalar, fitiller, halatlar imal edilir. Piyasada, perlon ve naylon ticari ad ile
tannmaktadr.
Resim 2.17. Poliamidin tipik kullanl (dili, fan)
Akriglas (PMMA) (Polymethylmethacrylat): Renksiz yzeyleri parlak olan cam

effaflnda, ktan etkilenmeyen (solmayan), optik camlar olarak ilenebilir. Sert ve zl,
zor krlr, birok asitlere, eriyiklere ve ayrca evresel etkilere kar dayankldr ve baz
zeltiler iinde eriyebilir. Younluu = 1.18kg/dm tr (pencere cam yars). Genel olarak
fleksiglas olarak ifade edilir.
Resim 2.18. PMMAnn tipik kullanl (koruyucu gzlk ve koruyucu cam )
Koruyucu gzlkler, apaklara kar koruyucu, effaf muhafaza gvdesi, caml at

demeleri, tpla ilgili alet yapmnda kullanlr.
Politetrafloretilen (PTFE): St beyaz renginde, muma benzer yapda, kayma
kabiliyeti olan yzeylere sahip, yumuak, kolayca eilip bklebilir ve anmaya kar
dayankldr. Kimyasal maddelerden etkilenmez ve scaa kar dayankldr (-150 Cden
+ 280 Cye kadar). Younluu 2,2 kg/dm tr.
75
Resim 2.19: PTFE nin tipik kullanl (contalar, kaplamalar)
Ticari ad, hostaflon, TF teflon, yatak zarflar, kimyasal armatrler, contalar, katlamal
krkler, kaplamalar, yalama vastalar yapmnda kullanlr.
2.3.5. Duroplastikler
Duroplastikler, birok a teekkl yerlerinde, kimyasal balar vastasyla dar ilmekli
olarak, birbirleri ile arka arkaya balanm olan makro molekllerden meydana gelir
(Sekil2.11). Duroplastikler, stlmak suretiyle kendi mekanik durumlarn sadece biraz
deitirirler. nk a teekkl yerleri makro molekllerinin deimesine msaade etmez.
Istlmas esnasnda sertliin ve mukavemetin muhafaza edilmesi niteliinden dolay, bu
plastikler, (Latincede durus = sert) duroplastik olarak isimlendirilir. Bozulma scaklnn
zerine kadar stlmas halinde duroplastikler yumuamadan bozulurlar. Duroplastiklerin
ekli deitirilemez ve kaynak edilemez.
ekil 2.11 Duroplastikler
Duroplastikler, sv veya toz eklinde n rn olarak bunlar ileyecek iilere kadar

havaya kararak ularlar. Plastik, kendi sertliini ve mukavemetini muhafaza eder.
Fenol reinesi (PF): Hardal sars (sarms kahverengi) renginde, sonradan koyulaan,
tipik kokulu, sert, gevrek ve krlgandr. Younluu = 1.5 kg/drntr. Genellikle, kaya ta
tozu, ahap tozu veya dokuma gibi dolgu maddeleri ile kartrlr ve preslenerek
ekillendirilecek ilerin maddesi olarak kullanlr.
76
Kk paralar
Elektrik malzemeleri
Resim 2.20: PF MF UFnin tipik kullanl
Melamin reinesi (MF), re reinesi (UF): Renksiz olanndan ak sarya kadar,

sonradan kararmaz, yzeyleri parlak, kokusuz ve tatsz, pimeye kar dayankl sert, gevrek
ve krlgandr. Younluu = 1.5 kg/dmtr. Genellikle dolgu maddeleri ile kartrlarak
ilenir.
Ahap iin birletirme maddesi olarak saf halde (yonga levha=sunta), kk paralar
ve muhafaza iin dolgu maddesi olarak kullanlr.
Doymam polyester reinesi (UP): Renksiz, yzeyleri parlak cam effaflnda, sert
ve gevrek olanndan yumuak ve elastik olanna kadar iyi yapma kabiliyeti (adhezyon)
vardr ve iyi dkm yaplabilir. Younluu = 1.2 kg/dm tr.
Metaller iin yaptrma reinesi, kaznmaya (izilmeye) kar dayankl boya,
modeller iin dkm reinesi, cam elyaflar ile takviye edilen plastikler iin balayc reine
ve elyaflar iin k reinesi olarak kullanlr.
Resim 2.21: UPnin tipik kullanl (tat tamponlar, su tanklar )
Epoksi reinesi (EP): Renksiz olanndan bal sars rengine kadarki renklerde, sert,
diri, krlmaz ve iyi dklebilir zelliktedir. Asitlere, eriyiklere, tuz zeltilerine EP'ni tipik
kullanlmas ve zc maddelere kar dayankldr. Younluu =1,2 kg/dm tr. Cam
elyaflarla takviye fotoraf edilmi olan plastikler iin, yaptrc reinesi, boya (lak) reinesi
ve dkm reinesi ve ayrca balayc reine olarak kullanlr.
77
Epoksi reine akm trafosu
EP den yaplm tekne
Resim 2.22: EPnin tipik kullanl
Elyafl takviye edilen polyester ve epoksi reinesi: Polyester ve epoksi reinelerinin

byk ksm, cam elyaflarnn veya karbon elyaflarn, cam elyaflar ile takviye edilen plastik
(GFK) ve/veya karbon elyafla takviye edilen plastik (CFK) iin balayc reinesi olarak
kullanlr. Hafif ve yksek mertebede dayankl olan bu malzemeden kayak botu gvdesi,
karoser paralar, uak paralar, spor aletleri ve oluklu plakalar imal edilir.
Poliretan reinesi (PUR): Bal sars renginde, effaftr. Her cinsine gre sert ve diri
olanndan yumuak ve lastik elastikiyetine kadar, iyi yapkanlk kabiliyeti (adhezyon)
kprtlebilir, Zayf asit asitlere, eriyiklere, tuz eriyiklerine ve zc maddelere kar
dayankldr.
Boru yaltm
yamur botlar
Resim 2.23: PURun tipik kullanl
Sert-PUR: Yatak zarflar, dili arklar yapmnda kullanlr.

Orta sertlikte-PUR: Dili kaylar, binek tat tamponlar, makaralar yapmnda
kullanlr.
Yumuak-PUR: Conta yapmnda kullanlr. Poliretan bunlardan baka lak (DDLak) olarak ve ayrca yaptrc maddesi olarak kullanlabilir. Ayrca her a teekkl
derecesine gre, sert kpk maddesi veya elastik yumuak kpk maddesi elde edilebilir.
78
Resim 2.24: Silikonun tipik kullanl
Silikon reinesi(SI): St beyaz renginde, su ve yaptrc maddeyi reddeden

zelliktedir. Her imalata gre sert ve kat olanndan yumuak ve lastik elastikiyeti olanna
kadar eidi vardr. Yalara kar dayankl, asitlere, eriyiklere ve zc maddelere kar
dayanksz ve + 180oCye kadar scakla dayankldr.
zole lk (boyas), su geirmez boya, contalar aralk doldurma maddesi ve dkm
kalplar olarak kullanlr.
2.3.6. Elastmerler
Krdm eklinde olan ve ayrca azyerlerde geni ilmekli olarak a tekil eden
makro molekllerden meydana gelmitir(Sekil 2.12). D mukavemetlerin tesiri ile
elastomerlere yzde yzden daha fazla elastik olarak ekil verilir ve kuvvet kaldrldktan
sonra tekrar kendi eski durumunu alr. Bu mekanik metot lastik elastikiyeti ve bu zellikteki
plastik elastomer adn alr. Istma suretiyle elastomerlerin lastik elastikiyet zellii sadece
biraz yumuarlar. Elastomerler, ok fazla stldklar takdirde bozulurlar. Elastomerler, lastik
elastikiyetindedir ve scak olarak ekil deitirebilirler fakat kaynak edilemezler.
ekil 2.12: Elastomerler
Bugn teknolojide kullanlan elastmerler sentetik olarak retilmilerdir. Bunlardan

Sentetik kauuk olan da Butadien kauuk olarak isimlendirilmitir.
79
Tat lastii
makine ayaklar
Resim 2.25: Kauuun tipik kullanl
Sentetik kauuk: Sardan koyu kahverengiye kadar renklerdedir ve genellikle kurum

maddesi ile de siyaha boyanr. Her imalata gre sert lastik elastikiyetinden yumuak lastik
elastikiyetine kadar eidi olan sarsnt (titreim) ve sesi nleyici zellikte (snmleyici),
eskimeye kar dayankl ve srtnmeye kar dayankldr. Tat lastikleri, radyal (ap
dorultusunda) contalar, szdrmaz conta, koruyucu kapaklar, lastik yaylar ve hortumlarn
yapmnda kullanlr.
2.3.7. Plastiklere ekil Verilmesi

Termoplastikler reticiler tarafndan orta incelikte (granller) taneler olarak toz
veya sv halinde duroplastikler ve elastmerler olarak piyasaya sunulur. Plastikler,
ileyenler tarafndan ok defa bitmi i parasn temsil eden asl kendi ekline dntrmek
suretiyle elde edilirler. Daha da ekil vermek iin termoplastiklerin ekli deitirilebilir.
Duroplastiklerde ve elastmerlerde bu mmkn deildir.
Termoplastiklerin ekillendirilmesi:
Ekstrzyon, termoplastiklerin ilenmesi iin en kapsaml olan metottur. Ekstruder,
daha nceden konulmu bir profil memesi olan devaml alan bir helisel hat presidir.
Plastik taneler, stlan silindir iinde dnen plastik heliseli (vida taycs) vastasyla
sktrlr, gaz atlr, stlr ve bylece plastik ilemi yaplr (Resim 2.26).
Ekstrzyonda imalat yapma
Ekstrzyon makinesi
Resim 2.26: Termoplastiklerin ilenmesi
Helisel, ekil verilebilen plastik kitleyi, onun darya hat halinde kt yere profil
memesi vastasyla devaml olarak ne doru bastrr. Memenin k aznn kesiti, darya
kan ubuun profilini belirler, ubuk ayn zamanda hava akm iinde soutulur ve
katlatktan sonra paralar halinde kesilir. Tipik ekstrder mamuller, plakalar, bantlar,
ubuklar, profiller ve borular olarak saylabilir.
80

Enjeksiyon makinelerinde plastiklerin ekillendirilmesi:
Termoplastikler iin en nemli ileme metodudur. Enjeksiyon makinesi, sevk heliseli
(vida tayc) olan plastik ilem silindiri, itici silindir ve ayrca, iki veya daha ok paral
ekil oyuklu kalptan meydana gelmitir (Resim 2.27). Plastik ilem silindirinin iinde
plastik granller stlr ve plastik ileme tabi tutulur. Pskrtme stroku esnasnda itici
silindirin pistonu, heliseli ne doru bastrr ve yumuak plastik maddesini byk bir hzla
kalp boluklarnn iine pskrtr. Kalbn her iki paras termoplastik madde abucak
katlaacak ekilde soutulur. Ondan sonra kalp alr ve bitmi (retilmi) para darya
atlr. Ara zamanda helisel, basnl ya aknn ynnn deitirilmesi suretiyle k
konumuna geri dner. Kalbn kapanmasndan sonra, yeni bir retim evrimi balar.
Enjeksiyonla retim, karmak yapl paralarn retimini yalnz bir ilemle hzl ve ucuz
olarak mmkn klar.
Resim 2.27: Enjeksiyon makinesi ve konik ikiz vidalar

Enjeksiyonla retim, fazla miktarda paralarn retimi iin ekonomik olur, nk
enjeksiyon kalplar pahaldr. Tipik enjeksiyonla kalplama mamulleri, kova, kira kasalar,
televizyon ve telsiz cihazlarnn muhafaza gvdeleri, mutfak cihazlar, mutfak makineleri,
elektrik takmlar ve ayrca dili arklar ve cvatalar gibi, tatlar iin guruplar halindeki
paralardr. Snrl olarak, duroplastikler ve elastmerler de Enjeksiyonla kalplama
vastasyla ilenir. Plastik ilem silindiri, plastik kitlenin yeter derecede plastiklik derecesini
gerekletirecek kadar stlr. Kalp kuvvetli olarak stlr, nk burada sertletirme s
altnda salanr.
Duroplastiklerin ve elastmerlerin ekillendirilmeleri, kalpta presleme:

Kalpla ekil verme ilemi, kalpta presleme esnasnda safhada meydana gelir
(ekil 1). lk nce, sertletirici maddesinin ilave edildii, nceden stlm plastik kitlenin
glendirilmi bir konumu (matrisin) dii kalbn boluuna doldurulur. Ondan sonra kalp
st paras aaya doru hareket eder ve plastik kitle, kalp iindeki boluklarna doru
preslenir. Bu esnada plastik kitle kalbn stlm olan cidarlarn da snr ve sertleir. Bundan
sonra bitmi i paras darya itilir ve yeni bir retim evrimi balar. Kalpta preslemek
suretiyle, muhafaza ve hazne gibi ince cidarl paralar retilebilir.
81
ekil 2.13: Kalpta presleme ilemi
Kpk maddesinin ekil deitirmesi:

Plastikten (sentetik maddeden) yaplm olan kpk maddeleri, birok kk gaz
kabarcklar olan sv haldeki plastiin kpklendirilmesi suretiyle meydana gelir. Onlar bir
tahrik maddesinin kimyasal bozulmas veya buharlamas suretiyle tekil edilirler. En nemli
iki kpk maddesi, polistrol kpk maddesi ve poliretan kpk maddesidir.
Kpklendirilmi polistirol, iki kademede retilir. lk nce kabartc (iirici) madde
ihtiva eden, ince taneli polistirol, bir scak hava akm iinde stlr. Bu esnada polistirol
tanecikleri bezelye byklne kadar ierler. Istlm olan kpk maddesi taneler, bundan
sonra ekillendirme kalplarnn iine doldurulur. Orada taneler tekrar ierler, kprrler ve
kapal kalp iinde bir biimlendirilmi cisim halinde birlikte kaynak edilirler.
ekil 2.14: Ekstrzyon
Kpklendirilmi poliretan, genelde srekli olarak bloklar halinde ekillendirilir

(ekil 2.14). Sv halindeki poliretan n rnleri bir yarkl (yrtmal) memenin iinde
kartrlr ve ince durumda devaml ne doru hareket eden bir ayrc folyo stne serilirler.
n rnler birbiri ile reaksiyona girer, bu esnada snr ve gazlar serbest olarak aa
karlar. Onlar, meydana gelmi olan, henz sv haldeki poliretan, reaksiyon ss
sayesinde sertleen, bir kpk gvdesi oluturacak ekilde iirirler.
82

Termoplastik - yar mamullerin s ile ekillerinin deitirilmesi:
Is ile ekil deitirme ilemi, termoplastik maddelerden yaplm olan byk
ebatlardaki yap elamanlarnn retimine ilikin bir metottur. retim, infraruj nlar
vastasyla veya hava akm olan frn iinde eklinin deitirilmesi gerekli olan yerde,
stlan plakalar, sert folyeler, ubuklar ve borulardan kar. ekil deitirme tertibatlarnda
sonradan eilebilir, dorultulabilir, preslenebilir ve kenarlar bklebilir. Vakumlu derin
ekme olarak da adlandrlan sz konusu genleme (yayma) kalplar olan zel (spesiyal) bir
scak ekil deitirme metodu ilave bir neme sahiptir.
ekil 2.15 : Genleme kalb (vakumlu derin ekme)
Burada ayn lde stlan tabela veya sert folyo kenarlardan bir kalbn iine
gmlr. Kalbn oyuklu bo ksm, kanallar zerinden bir vakum pompasna balanmtr.
Vakumun tatbik edilmesi esnasnda, biimini alabilen plaka, kalbn oyuklu bo ksmnn
iine ekilir ve soutulmu olan cidarlarnn zerine gelir.
Buzdolabnn sac gibi ince cidarl malzemelere, ancak, vakumun emici etkisi
sayesinde ekil verilebilir. rnein tekne gvdesi gibi kaln byk yap elemanlar, ilave
olarak bir st paras ve basnl hava ile kalp iine preslenir (ekil 2.15).
2.3.8. Plastiklerin lenmesi

Kesme ve tala kaldrarak ileme:
nce plastik plakalar kesilebilir ve delinebilir. Kaln paralar testere vastasyla kesilir.
Plastikten yaplm olan i paralar, elle eelemek, kesmek, raspalamak ve kazmak
suretiyle tala kaldrarak ilenirler. Bunun iin zel olarak ekil verilmi olan takmlarn
kullanlmas gerekir.
Makine ile tala kaldrlarak ilenmesi:

Sadece sert plastikler uygundur. Sert plastikler delinebilir, planyalama ilemine tabi
tutulabilir ve torna edilebilir. Testere ile kesilebilir ve frezelenebilirler. Plastiklerin tala
kaldrlarak ilenmesinde, metallere nazaran nemli lde daha az s iletim kabiliyetine
sahip olduklarnn ve bundan dolay tala kaldrma esnasnda meydana gelen snn kt
iletileceinin dikkate alnmas mecburiyeti vardr. Bu balamda, u hususlar gz nnde
bulundurulmaldr:
83
Yksek kesme hz ve az ilerleme,

Takmlarn zel kesici az geometrisi,
Byk tala as ve tala boluklar,
Yeterli soutma: Termoplastiklerde su veya ya ile; duroplastiklerde
basnl havayla yaplr. Talama ve parlatma, ayn ekilde sert
plastiklerde de mmkndr.
Birletirme: Termoplastikler, sklebilen birletirme metotlar (cvatalar ve

kavramal birletirmeler) ve ayrca, sklemeyen birletirme metotlar (perinler, kalafatlar,
yaptrclar ve kaynak) vastasyla birletirilebilirler. Duroplastik ve elastmerlerde kaynak
yapmak mmkn deildir. nk onlar snma esnasnda yumuarlar.
Cvatalar, kavramal birletirmeler: Cvatal balantlar plastik veya metal cvatalar
vastasyla yaplr. Byk kuvvetleri aktarmak mecburiyetinde olan balantlar cvata ve
somunla birlikte veya iine dklen veya pres edilen bir vida dili paray tutan bir cvata ile
vidalanr (ekil 2.16).
ekil 2. 16. Vidal balantlar
Perinleme: Perinli balantlar, zerinde ekil verilen perin gvdesi ve perin delii
ile pskrtme yaplarak dklen ksmlarda faydal bir ekilde tatbik edilirler (ekil 2.17).
Perin ba, temas ss veya ses tesi ile scak yma (iirme) suretiyle yerletirilir.
ekil 2.17.Perin ile birletirme
ine dkme: Paralarn birlikte dklmesi, rnein sinter bronzdan yaplm olan
bir yatak zarfnn bir plastik i parasnn iini, pskrtme dkmnden ve pskrtme
presinden nce, metal parasnn yerletirilmesi suretiyle salanr.
84
Yaptrma: Uygun yaptrc madde seilmi ve birletirme paralar doru olarak

ekillendirilmi ve yaptrma yerleri nceden yine doru olarak ilem grmse, plastikler
birbirleri ile salam bir ekilde yaptrlabilirler.
Polivinilklorid, akrilglas, polistirol ve polikarbonatlar gibi zlebilen Termoplastikler
bir zc madde ile yzeylerde zlrler ve dorudan doruya zerine yaptrc madde
srldkten sonra birlikte yaptrlrlar. Yaptrc olarak genellikle birletirme paralarnn
zc madde ile svlatrlm olan plastik maddesi kullanlr. Yapma dikiinin
mukavemeti, esas malzemenin mukavemetine eriir. Polietilen, polipropilen ve
politetrafloretilen gibi zlemeyen veya zor zlebilen termoplastiklerin, yapma
yzeyleri zel olarak bir n ileme tabi tutulmak suretiyle salam bir ekilde yaptrlrlar.
Onlar okside olan bir gaz alevi ile yzeyler stten karncalandrlmak (opurlanmak) veya
alevle ilem yapmak suretiyle trtllandrlrlar. Yaptrc madde olarak, mmkn olduu
kadar yaptrlmas icap eden paralarnkine benzer mekanik zelliklere sahip olmas
gereken epoksi reinesi ve poliretan reinesi gibi olan duroplastik maddeler kullanlr.
Yaptrmal birletirmenin mukavemeti genel olarak dktr.
Duroplastikler: zlmeyen termoplastiklere benzer ekilde yaptrlrlar. Yapma
yzeyleri gres yandan temizlenir, trtllandrlr (przl hale getirilir), yaptrc madde
her iki tarafa srlr Ve yaptrc sertleinceye kadar, paralar birletirilirler. Yaptrc
maddeler, polyester, metakrilat, epoksit ve poliretan reineleridir
Kaynak: Kaynak vastasyla sadece termoplastik niteliindeki plastikler

birletirilebilir. Scak hava kayna, elektrikli bir stc eleman, kaynak
makinesinin iinde elde edilen scak hava akm ile salanr(ekil 2.18).
ekil 2.18. Scak hava kayna
Kaynak makinesinden elde edilen scak hava, birletirme yzeylerini ve kaynak

ubuunu, esas malzeme ile ilave malzeme birlikte akacak ekilde hamurumsu duruma
gelene kadar str. lave malzeme (kaynak ubuu) bir besleme klavuzunun iine sokulur ve
o kendi arlnn tesiri ile aaya doru kayar.
Scak elemanl kaynakta, birletirilmesi gerekli olan paralar, birletirme yzeylerine
bir scak eleman temas ettirilerek hamurumsu bir duruma gelinceye kadar stlr (ekil 2.19).
Ondan sonra scak eleman ekilir ve paralar kaynak edilecek ekilde, stlm olan
yzeylerinden birbiri ile karlkl olacak ekilde derhal pres edilir.
85
ekil 2.19. Scak elemanl kaynak

Srtnme kayna, vastasyla, ubuklar ve borular gibi simetrik olarak dner biimli
paralar birletirilir (ekil 2.20). Bunun iin paralar bir srtnme kayna makinesine
balanr. Ondan sonra bir paras dner durumda yerletirilir ve srtnme (srtme) ss
sayesinde birletirme yzeylerinde kaynak scaklna eriilinceye kadar, hareketsiz olarak
duran paraya kar bastrlr. Bunu takiben dnen para frenlenir ve derhal kaynak ek yeri
katlancaya kadar, hareketsiz duracak ekilde bastrlr.
Folyolarn kayna, birletirilmesi icap eden folyolar, kzdrlm durumdaki bir hat
elaman ile birbirinin stne bastrlmak suretiyle salanr. Is folyolar, kaynak hat
elemannn basnc altnda birlikte kaynak edilecek ekilde stlr.
ekil 2.20. srtnme kayna
Plastik kaplamalar: Bir i parasn ince bir plastik ile kaplamak iin en basit
metod boyamaktr. Laklar, bir a tekil etmeyen duroplastikten bir zc
maddeden ve renk pigmentlerinden meydana gelir. Lak srldkten sonra
zc madde buharlar. Geriye kalan plastik madde sertleir ve birlikte plastik
bir kaplamay meydana getirir. Savurma sinterlenmesinde, plastik toz depo iine
hava tarafndan frlmek suretiyle girdap olay meydana getirilir. Bu toz iine,
yaklak olarak 300 Cnin stnde stlm olan, kaplanmas icap eden metal
paralar daldrlr. Plastik paracklar, stlm olan metal parasnn stne
sk olarak yapr ve bir kaplama meydana gelmesi iin ergirler.
Alevli pskrtmede, sv haldeki plastik maddesi bir pskrtme tabancas ile i
parasnn stne pskrtlr.
86
2.4. Birleik (Karma, Kompozit) Malzemeler

ki veya daha fazla saydaki ayn veya farkl gruptaki malzemelerin, en iyi
zelliklerini bir araya toplamak ya da ortaya yeni bir zellik karmak amacyla, bu
malzemelerin makro seviyede birletirilmesiyle oluan malzemelere Kompozit Malzeme
denir. Baka bir deyile birbirlerinin zayf ynn dzelterek stn zellikler elde etmek
amac ile bir araya getirilmi deiik tr malzemelerden veya fazlardan oluan malzemeler
olarak da adlandrlabilir. Bu malzeme gruplarnn makine yapmndaki en nemli temsilcisi,
rnein cam elyaflaryla takviye edilen plastikler (cam elyafl plastik) veya sert metallerdir.
2.4.1. Yap
Sadece bir maddeden meydana gelen malzemeler, iyi olan zelliklerinin yannda kt
olan zelliklere de yani, baz mahzurlara da sahiptirler. rnein: ok sert yksek
mukavemete sahip elik, ancak az genleebilir durumda olup, gevrektir. Buna karlk zl
olarak genleebilir elik, az bir mukavemete sahiptir.
Bileik malzemelerde ise, birok malzemelerin iyi olan zellikleri birletirilir ve kt
olan zellikleri bertaraf edilir (Tablo 2.19).
Cam elyaflar
Plastik
(yksek mukavemet, gevrek)

Sert madde
(sert, gevrek)
(mukavim deil, diri)

Metal
(yumuak, diri)
Cam elyaflar ile takviye

edilmi olan plastik
(yksek mukavemet, diri)
Sert metal
(sert, diri)
Tablo 2.19.Tekil ve birleik malzemelerin zellikleri
Bylece cam elyaflar ile takviye edilmi olan plastiklerde, cam elyaflarn yksek
ekme mukavemeti, plastiklerin dayankll ile kombine edilmitir, bu suretle cam
elyaflarn gevreklii ve plastiklerin az olan mukavemeti etkisiz hale getirilir. Maddelerin
gevreklii ve metallerin az olan sertliinin yetersiz olduu hallerde, sert metallerin, sertlii
ile metallerin dayankll yeni bir kompozit malzemede birletirilir.
Bileik malzemede, tekil maddelerin iyi olan zellikleri birletirilmi, kt olan
zellikleri ise etkisiz duruma getirilmitir. Tekil maddelerin uygun bir seimi ve
kombinasyonu sayesinde, teknolojik bir ihtiyacn tam olarak karlanabildii zelliklerde
birleik malzemelerin imal edilmesi mmkn olur.
Birleik malzemede mukavemetin artrlmasna etki eden bir madde, takviye materyali
veya takviye bileeni adn alr. Cismin bir arada tutunmasn salayan dier madde balayc
veya matrks adn alr.
Birleik olarak arz edilen maddeler cinsine gre muhtelif gruplara ayrlr (ekil 2.21).
Elyaf-ve/veya tel ile takviye edilen birleik malzemeler,
Paracklarla takviye edilen birleik malzemeler,
Kaplamal birleik malzemeler.
87
ekil 2.21. Birleik malzeme cinsleri
Takviye etmek suretiyle birleik malzemelerin mukavemeti, katl (elastikiyet

modl) ve sertlii iyiletirilir. Ayrca her birleik kombinasyona gre, elektrik ve s iletim
kabiliyeti gibi dier zelliklerde, sya kar dayanakl veya anma mukavemetini
artrabilir.
2.4.2. Elyafla Takviye Edilen Birleik Malzemeler

En ok kullanlan takviye elyaflar, cam elyaflardr. Onlar yksek bir ekme
mukavemetine (1000N/mm'ye kadar), az bir younlua (yaklak 2,5kg/dm3) sahiptir ve
fiyat uygundur. Cam elyaf, 10 m ile 100 m kalnlnda olup, daha iyi kullanlmas iin
urgan (kaytan ubuk) halindeki binlerce elyafla birlikte tutulur veya hasr, dokuma ve yapa
yn olarak ilenirler. rnein uak yapm ve uzay yolculuu gibi zel ihtiyalar iin,
karbondan, en mukavim ve hafif metallerden veya seramikten yaplm olan elyaflar da
kullanlrlar. Balayc olarak genelde duroplastik esasl plastik ve ayrca az miktarda hafif
metal kullanlr.
Birleik malzemede elyaflar, kendi yksek ekme mukavemetini birleik malzemeye
intikal ettirirler. Fakat bu, iinde elyaflarn sadece malzeme halinde bulunduklar yn iin
geerlidir (ekil 2.22.).
Bir yndeki takviye
btn ynlerdeki takviye
ekil 2.22. Takviye ynleri
88
Btn ynlerden takviye edilmesi gerekli olduu takdirde, elyaflarn btn ynlerde
de tanzim edilmi olmas mecburiyeti vardr. Tercihen bir ynde tatbik edilmesi talep edilen
ubuklar, borular ve profiller gibi paralar iin, elyaflar bundan dolay sadece bir ynde
konulurlar. Her tarafndan yklenen, rnein dili arklar gibi i paralarnda elyaflar btn
ynlerde bulunurlar.
Cam elyafla takviyeli plastikler (CETP ): Ksaca CETP olarak isimlendirilen cam
elyaflar ile takviye edilmi olan plastikler ve cam elyaflarndan meydana gelir. Form
(ekilli) paralarn retimi esnasnda, plastik sv durumundadr ve daha sonra sertleir.
Terkibi
Cam elyaflar ve plastik
Yksek mukavemeti:
1000 N/mmye kadar
E (Elastikiyet)modl (Katlk):
30.000 N/mmye kadar

Az zgl arlk yaklak 1,8 kg/dm3e kadar
Tablo 2.20. CETP cam elyafnn zellikleri
zellikleri ve kullanlmas: Cam elyaflar ile takviye edilmi olan plastiklerin

zellikleri, kullanlan plastik ve cam elyaflarnn cinsi, toplam hacim iindeki cam elyaflarn
pay ve ayrca i parasnn iindeki dalmyla tayin edilir. Mukavemet, elyaflarn muhteva
orannn ykseltilmesiyle ve elyaflarn bir ynde tanzim edilmesiyle artrlr.
Resim 2 .28. CETP den yaplan paralar
CETP'nin esas kullanma alan, imdiye kadar yap ileri ve spor malzemelerinin
retimi (kayak, tenis raketleri) idi. Fakat bu malzeme, tat, uak ve malzeme yapmnda
olduu gibi dier sahalara da girmitir. rnek olarak, dili arklar, zel takmlar, kamyonyaprak yaylar, karoseri elemanlar ve uak yap paralar, boru tesisatlar ve depolar
saylabilir (Resim 2 .28).
leme: Talasz ekil verme, ancak anlan prepreg malzemelere mmkndr. Bunlar,
retici tarafndan sertletirilmemi plastikle doldurulmu olan cam elyaflarndan daha
nceden retilmi hasrlardr. ekil verilmesi esnasnda n biimlendirilmi malzemelere
biim verilir ve bunu takiben stmak suretiyle sertletirilir. Sertletirilmi olan CETP (cam
elyaflar ile takviye edilmi plastik)'ya yeniden ekil verilemez.
89
CETP, sert plastikler gibi btn tala kaldrma metotlar ile ilenebilir. Cam elyaflarn
sert olularndan dolay, sert metal-takmlarn kullanlmas mecburiyeti vardr.
CETP-yap paralar, alt alta konularak ve dier malzemelerle vidalamak, perinlemek
veya yaptrmak suretiyle birletirilebilir.
CETP paralarnn hasarl yerleri kolaylkla tamir edilebilir. Tamir edilmesi gerekli
olan yerleri temizlenir, hasarl olan ksm karlp alnr ve elle levha yapmak suretiyle delik
kapatlr.
2.4.3. CETP (Cam Elyafla Takviyeli Plastikler) in retim Metodu

CETP'nin retilmesi iin birok metot vardr:
Elle levha yapma: CETP paralarnn en basit imalat tarzdr (ekil

2.23).Genellikle dokuma veya hasr gibi takviye materyalleri bir ayrc madde
ile ve ilk reine boyas ile boyanan form (biim) stne tabaka halinde konulur.
Arzu edilen boyas kalnla eriilinceye kadar, her yeri souk olarak sertleen
bir reine ile tehiz edilir. Bylece meydana gelen tabaka halindeki malzeme
(laminat) Levha olarak isimlendirilir.
ekil 2.23.El ile levha yapma
Elyaf reinesi pskrtme: Cam elyaflar paracklara ayrlr ve basnl bir

hava akm tarafndan darya frlr(Resim 2.29). Ayn zamanda plverize
memeleri tarafndan, elyaf paracklar ve plastik sisi kalp stne bir levha
serecek ekilde, plastik pskrtlr.
Plastik veya elyaf paracklarndan yaplm olan pres hasr, takviye edilmemi olan
plastikler gibi kalpta presleme, pskrtmeli presleme ve pskrtmeli dkm vastasyla
ilenirler. Ya sarmada, elyaf ubuklar sv plastik iinden geirilerek ekilir, dolaysyla
tamamyla emilirler. Daha sonra ise merdaneye sarlr, Bu retim metodu ile borular,
depolar, tanklar gibi dner simetrik yap elemanlar retilebilir, Benzer bir metot olan, profil
ekme metodu ile CETP (cam elyaflar ile takviye edilmi sv plastikler)'ten yaplm olan
saysz profiller retilebilir. Bunun iin bir demet plastik iirilmi elyaf ubuklar, elyaf
demetini arzu edilen ekle getiren bir profil memesi vastasyla ekilir.
90
Resim 2.29. : Elyaf reinesi pskrtme
Sonsuz, dz veya oluklu (dalgal) bandlarn retimi anlan srekli laminer (levha) tesis
ile salanr. Bunun iin bir ayrc folyo stnde ne doru hareket ederek reine ve cam
elyaflar stne getirilir ve ikinci bir ayrc folyo ile kaplanr. Bu n lamine levhaya bundan
sonra bir sertletirici frn iinde bir oluklu bandn meydana getirilmesi iin ekil verilebilir.
Kesilmi n lamine levhalar derin vakumla ekme suretiyle de ekillendirilebilir.
2.4.4. Paracklarla Takviye Edilen Birleik Malzeme

Plastik-presleme maddesi: Bunlar, bir duroplastik olan plastik kitleden
(balaycdan) ve bunun iinde ince bir ekilde dalan dolgu maddesi paracklarndan
(takviyeden) meydana gelir, Plastik olarak, fenol-re-melamin veya polyester reinesi
kullanlr. Dolgu maddeleri kayata tozu, ahap tozu veya istir. Presleme maddesi, saf
plastiklere gre yksek bir mukavemete sahiptir. Bunlar kollar, kulplar, elektrik paralar,
muhafazalar gibi kk paralarn yapmnda kullanlr.
Polimer beton, balayc maddesi olarak epoksi reinesinden ve dolgu maddesi olarak
paralanm granit tanelerinden meydana gelen parack takviyeli bir birleik (karma)
malzemedir. Makine yapmndaki esas kullanm, takm tezghlarnn kaideleridir. Bunlar
tamamyla polimer beton malzemesinden yaplrlar ve bu takdirde yap dntrme
paralarnn irtibatlandrlmas iin iine dklen elik kayt hatlar ve elik vida dileri
ihtiva ederler veya bunlar polimer beton ile birlikte dklm olan oyuklu bir demir dkm
eklinden meydana gelirler. Polimer beton makine kaidesi, kr (gri) dkmden yaplm olan
makine gvdesine nazaran nemli lde titreim absorbe etme zelliine sahiptir. Bu
sayede takm tezghlarnn imalat hassasiyeti iyiletirilir.
Zmpara ta ve honlama ta: Bunlar, talama tanelerinden (asal-korundsilisyum
karpit-veya elmas paracklar) ve bir plastik, yumuak seramik veya metal balaycdan
meydana gelirler. Bu bileik malzemelerde, balayc madde ta gvdesinin birlikte
tutulmasn, mukavemetini ve dirilii salarken gevrek, sert ta taneleri talalarn
kaldrlmas grevini zerine alr.
91
Sert metaller ve oksit seramik kesici maddeler: Sert metaller, gevrek sertlikteki
karpitlerden (takviye paracklarndan) ve ounlukla kobalttan veya Nikelden yaplm olan
metalik bir balaycdan meydana gelirler. Bu birleim, karpitlerin sertliinde anma
mukavemetinde ve metal balaycnn diriliinde olan bir birleik malzemeyi verir.
Oksiseramik kesici maddeler, asal korund paracklar TiC-ve ZrO2 bal (Al2O3)
den meydana gelirler.
Sert metallerden ve oksiseramik kesici maddelerinden, tala kaldrc takmlar ve
andrc paralar retilebilir.
2.4.5. Birleik Kaplama Malzemeleri

Sert dokuma, sert kat, plastik-preslenmi ahap: Bu malzemeler, dokuma-kat
veya tabaka halinde bir yaptrc reinesi emdirilen ve ondan sonra plaka meydana gelmek
zere pres edilmi olan birleik kaplama malzemeleridir. Bunlarn mekanik zellikleri ve
ilene bilirlii, sert ahabnkine benzer.
Plaka haline getirilen (kaplama) saclar: Bunlar, stne pas ve aside dayankl olan
bir malzemenin ince bir tabakasnn haddelendii ucuz bir malzemeden, ounlukla da,
yksek mertebede dayankl olan alamsz bir elikten meydana gelirler. stne kaplanm
olan malzeme korozyona kar korurken esas malzeme mekanik yklemeleri stne alr.
Plaka haline getirilen malzemeler, her eyden nce kimyasal amal aparat yapmnda
kullanlr.
Bimetaller: Bimetaller, ince sac eritlerdir. Bunlar, st ste bindirilerek haddeden
geirilmi ve bu arada pres kayna yaplm iki farkl metal olan saclardan meydana
gelmilerdir. Bimetal stlrsa, metallerden birisi dierinden daha fazla genleir. Bunlar
birbirleri ile sk skya bal olduklarndan, bimetal az sl genleme ile malzemenin yanna
doru eilir. Bimetaller termometrelerde Bimetal-spiralleri olarak ve ayrca alterlerde
kendiliklerinden devreyi ap kapayan elektrik kontaklar olarak kullanlrlar.
92
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki kalplanacak parann perspektif grnlerini inceleyiniz. Yaplm kalp
resimlerini inceleyiniz, kalp imalatnda kullanlan demir ve demir olmayan malzemeleri
inceleyiniz. Yapacaklar grevlere gre demir olmayan malzemeleri seiniz.
Resim 2.30. Kalplanacak para perspektif grnleri
Resim 2.31. Kalbn montaj edilmi hali
Resim 2.32. Erkek plaka retimden sonra
Resim 2.33. Dii kalp (solda) ve erkek kalp (sada) Resim 2.34. Dii plaka retimden sonra
93
Resim 2.35. Soutma sistemi su balantlar (souk scak )
Resim 2.36. Dii plaka arka ksm,

Resim 2.37. Oringler ve bakr paralar
delikler etrafna alan kanal
Resim 2.38. Kalp markalama
Resim 2.39. Kalpta mapa kullanlmas
94
lem Basamaklar
neriler
Su kaaklarn nlemek iin O-ringleri

seiniz.
Soutma sistemi kalp gvdesine balant
elemanlarn seiniz.
Soutma sistemi aktarma elemanlarn
seiniz.
Bakr plakalar seiniz.
Kalp tayc elemanlar seiniz.
mal edilecek parann malzemesi

hakknda bilgilerinizi gncelleyiniz.
retim esnasnda ortaya kan zorluklar
varsa, uygulanan zm teknikleri
bilgilerinizi gncelleyiniz.
Kalbn her parasnn grevlerini ve
birbiri ile olan ilikilerini kavraynz.
Kalbn alp kapatlmas, parann
retilmesini kavraynz.
Benzer kalplar ve kullanlan
malzemeleri inceleyiniz.
Kalp imalatnda kullanlacak retim
Standart kalp elemanlar kataloglarn
inceleyiniz ve kullanabileceiniz
elemanlar tespit ediniz.
Malzeme seimi yaparken her
elemandan beklenilen grevleri dikkate
alarak para malzemesini seiniz.
Kalp paralar malzemesi seerken her
parada uygulayacanz ileme
yntemlerini de dikkate alnz.
Standart balant elemanlar
ediniz.
retim yapan kalp firmalarnn katalog
ve internet sayfalarn inceleyiniz,
kullanabileceiniz bilgileri arivleyiniz.
Karlatnz zorluklarda
arkadalarnzla yorumlayarak zm
retiniz.
95
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc
yaznz.
1.
Demir olmayan metaller, kendi younluklarna gre, ..
. ve
halinde
gruplara ayrlr.
2.
Makine yapmnda en sk kullanlan demir olmayan ar metaller bakr, nikel inko,
kurun, kalay ve bu metallerin alamlar olup, bundan baka mesela wolfram, krom ve
ayrca altn, gm ve platin.
(soy) metalleri gibi alamlama metalleridir.
3.
Bakr-kalay alamlar,%83 - %98 bakr, %2 - % 15 kalay ve bazen inko, kurun ve
nikel de ihtiva ederler. Bunlar, ekmeye ve anmaya kar mukavim olmaktan baka,
kar, bakr. inko-alamlarndan baha fazla dayankldrlar.
4.
Nikel
olarak iyi ekillendirilir (derin ekme). Nikel
edilebilir, yumuak ve
sert lehim yaplabilir. Tala
. ilenmesi mmkn deildir.
5.
Ar Alam metalleri ok
.. scaklklarda ergiyen ve
..
. ergiyen
metaller olarak, gruplara ayrlr.
6.
Asal (soy) metaller, havadan ve birok kimyasal maddelerden, zellikle birok
. dahi etkilenmezler.
7.
Bir metal ne kadar . olursa, onun mukavemeti o kadar
., fakat ekil
deitirilebilirlii o kadar kolay olur.
8.
Titan, yksek
.. byk sertlik deeri ve skl olan gm beyaz renginde,
. bir metaldir.
9.
Scakla ve zamana gre kumanda edilen bir sl ilemde, karm hazrlanan toz
preslenerek retimi istenen para elde etmeye
. denir.
10. Plastikler,
.. olarak elde edilen, organik malzemelerdir.
11. Plastiklerde en nemli mesele, plastik atklarn yok ...
12. Plastikler, kendi i dokularna gre,
..,
..ve
olarak gruba ayrlr,
13. Termoplastikler,
. ekillendirilebilir ve
.. edilebilirler.
14. Plastiklerin
ancak belirli bir snr deerine kadar mmkndr, nk onlar bu
.. almas halinde bozulurlar.
15. Palyomid, dili arkalar, yatak zarflar, kaydrc kzaklar, kam kasnaklar, kumanda
kamlar, hareket ve klavuzlama makaralar, koruyucu kasklar (baretler), yakt tanklar vb.
yapmnda kullanlr. Piyasada,
. ve
ticari ad ile tannmaktadr.
16. Enjeksiyonla retim, ancak kitle halinde paralarn retimi iin
.. olur, nk
enjeksiyon kalplar pahaldr.
17. Birok mnferit maddelerden meydana gelen ve yeni bir malzeme olarak birletirilmi
olan maddeler, birleik (
.,
..) malzemeler olarak adlandrlr.
18. Birleik malzemede mukavemetin artrlmasna etki eden bir madde,
veya
adn alr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
96
RENME FAALYET3
AMA
RENME FAALYET3
Kalp imalatnda, kalp yzeylerinin parlatlmas tekniklerini renecek ve

uygulayabileceksiniz. Kalp yzeylerinin kaplanmas tekniklerini renecek ve imalat
srasnda karlalacak olumsuzluklara zm retebileceksiniz.
ARATIRMA
Kalp yzey parlatma yntemlerini aratrnz.

Kalp yzey parlatmada kullanlan ara, gere ve malzemeleri aratrnz.
Kalp yzey kaplama yntemlerini aratrnz.
3. KALIPLARDA YZEY KAPLAMA

LEMLER
Plastik kalplarnn tasarm yaplrken balangtan bitime kadar olan btn ilem
safhalarn ieren bir listenin hazrlanmas gerekir. Hazrlanacak listede kalbn tasarm,
imalat, kalite kontrol, s ilemleri, yzeyin parlatlmas veya kaplanmas gibi ana hususlar
ve bunlarn zellikleri akla kavuturulmaldr.
3.1. Kalp Yzeylerinin Parlatlmas

Plastik kalplarnda, kalp boluklarnn yzeylerinin przsz olmas gerekir.
Kalplama sonucunda, kalp boluu yzeyinde bulunan her trl prz, rn yzeyine
yansr. Bunun yan sra yzey bozuk olduu takdirde parann kalp boluundan kmas da
zorlar. Bu yzden zellikle kalp boluklar parlatlmal ya da kaplanmaldr. zellikle iki
kalp yarmlarnn birleme yzeyleri przsz ve talanm olmaldr. nk kalplama
esnasnda bir birine skca temas etmeyen yzeylerden eriyik plastik malzeme taar ve apak
meydana gelir.
Parlatma ilemi elle yaplacaksa, parlatma yzeyi sertletirilmemi olmaldr Ancak
elle yaplan parlatma ilemi, her zaman arzu edilen dzeyde yaplamaz ve zaman kaybna
sebep olur. Sertletirilmi kalplarn parlatlmas gerekiyorsa, kalp sertlii giderildikten
sonra parlatma ilemi elle yaplr. Ancak, bu ekilde yaplacak parlatma ilemi kalp
maliyetini arttrr.
97
Resim 3.1 Parlatma ilemi
Bunun yerine, kalp sertlii giderilmeden yaplan parlatma metotlar uygulanr. Bu tip
parlatma tekniklerinden bazlar aada aklanmtr:
Alkalik zellii bulunan kimyasal maddelerin eriyikleri, parlatlacak kalp

yzeyine periyodik elektrik devreleriyle uygulanarak parlatma yaplr.
Gaz haline getirilmi tahrip gc edici gc fazla olan maddelerin parlatlacak
kalp yzeyine pskrtlmesidir.
Madeni eyalarn temizlenmesinde kullanlan yksek frekansl asitli eriyik
iine, parlatlacak kalp daldrlr.
Yukarda aklanan parlatma metotlarndan en ok kullanlan, gaz haline getirilmi

tahrip gc fazla olan maddelerdir. Ancak, parlatma ilemini yapan kiinin iyi eitilmi
olmas ve parlatlacak yzeylerin kromla kaplanm olmas, parlatlan yzeye etki eden en
nemli etkilerden biridir.
Elle yaplacak parlatma ileminde kullanlan tezgh ve dier andrc maddelerin
nceden hazrlanmas gerekir. Andrclarn tane bykl 100den balayarak kademeli
olarak 800 taneye kadar olan deiik l ve iimlerdeki ubuk talar, parlatma keeleri,
kaln ve sert kll fralar, parlatma bezleri, parlatma bileimleri ve pastalar, esnek ve
ayarlanabilir dier parlatma aralar kullanlr.
Parlatlan yzeylerde ukurluk veya girinti-knt yoksa daha ileri dzeydeki ayna
parlakl elde edilebilmektedir. Ancak bu yzey temizlii yeterliyse, parlatma ilemi
gereinden fazla uzatlmamaldr. Baz kalp imalatlar, parlatma ileminin ksa zamanda
bitmesini arzular ve bu ilem iin elmas tozu bileimli parlatma aralar kullanrlar.
98
3.1.1. Kalp Yzeylerinin Parlatlmasnn Tanm ve nemi

Plastik para imalatnn en nemli unsurlarndan biri kalptr. mal edilen plastik kalb
ne kadar hassas ve dzgn yaplrsa kan rnn kalitesi o denli yksek olur. Plastik rnn
kalitesine dorudan etkileyen kalp yapmnn en nemli uygulamalarndan biride kalp
yzeylerinin parlatlmasdr. Kalp yzeylerinin parlatlmas kalp yapm srecinin eitli
zamanlarnda yaplr. Genellikle bu parlatma ilemi rnn grnen yzeylerinin bilhassa
dzgn olmas istenen yerlerini meydana getiren yzeylerin daha temiz ve parlak olmas iin
kalp ekirdeinin yzeylerine, maalara uygulanr. Kalplarda parlatma ileminin temel
sebebi vardr.
Parann rahat kmasn salamak iin yaplan parlatma: Bu parlatma

ileminde ama parann tutma (skma) yapmadan kalptan rahata kmasn
salamaktr. Bu tr parlatmada kalbn ilenmesinden dolay ortaya kan kaba
izgiler, eeler veya gaztalar yardmyla yok edilir.
l taml gerektiren kalplarda parlatma: Bu gruba giren kalplar,

zellikle birbirine balantl veya gemeli alan paralarn kalplardr. (lego
kalplar) Bu tip parlatmada l taml nemli olduu iin, kalbn mmkn
olduu kadar hassas ilenmesi gerekir. Kaba ilenen kalplarda istenen lye
gelindiinde izgilerin tamam kmayabilir. Bu tr kalplar parlatrken dijital
kumpas, mikrometre gibi hassas l aletleri kullanmak gerekir. Parlatmann
her aamasnda l kontrol edilip istenen l yakalandnda ileme son
verilmelidir.
Hem l taml hem de hassas yzey gerektiren kalplarn parlatlmas:

Plastik kalplarn ounluu bu gruba girer. Bu tr kalplarn parlatlmasnda
izlenecek yol aadaki gibidir. nce kalp yzeyinde ilemeden dolay
meydana gelen kesici kalem izlerinin ya da erozyon yzeylerinin temizlenmesi
gerekir. Bu ilem iin kaba kumlardan ince kuma doru gaz talar kullanlr.
Gazta almas ile kalp biim dzeltilip elmas pasta ilemine hazrlanr.
Daha sonra n parlatma ilemi pastalar vastas ile yaplr.
eliklerin parlatla bilirliine etki eden be ana etken bulunmaktadr. Bunlar:

elik kalitesi
Isl ilem
Parlatma yntemi
Parlatma yerin temizlii
Uygun kalp parlatma ve makine ve aletlerinin seimi
elik kalitesi: retim aamasnda eliin kimyevi deerleri ve retim yntemi
parlakl etkileyen faktrdr. Kalp parlatma ilemi yalnzca alan yzeye uygulanan bir
ilem olmasna ramen iyi bir yzey elde edebilmek iin parlatlacak kalbn elii
nemlidir. ok temiz ve parlak bir yzey elde edebilmenin birinci art uygun elik
seimidir. Yksek parlaklk isteyen kalplarn yapmnda krom oran yksek, tokluu iyi
olan, portakallama yapmayacak malzeme seilmelidir.
99
Isl ilemleri: Malzemeyi doru bir sl ilemin ardndan iyi bir biimde parlatabiliriz.
Bunun iin sertliin 50 HRC'den daha st basamaklarda olmas gerekir ki ayna parlakl
elde edilsin. Daha dk sertlik basamaklarnda parlatma yapldnda portakal yzeyi
grntsnn kma riski vardr. Bu aamada sl ilem nem kazanr. Parlatma uygulanacak
elikler mutlaka vakum sertletirme frnlarnda veya gaz nitrrasyon frnlarnda
sertletirilmelidir. deal uygulamalarda kalbn tesviye ilemi sl ilemden nce yaplr, son
parlatmann ise sl ilem sonras yaplmas uygundur. nk elik ne kadar sert olursa o
oranda da iyi parlaklk kazanr.
Parlatma yntemi: En son basamak olarak parlatma yntemi gelir. Kaliteli elik ve
uygun sl ilemin ardndan yaplan uygun parlatma ilemi ile yksek yzey kalitesi elde
edilir. Parlatma ileminde dier etkilerin yannda parlatmay yapan kiinin de parlatma
konusunda tecrbeli olmas gerekir. Kalp parlatma, belirli bir teknik, el becerisi, dikkat ve
sabr isteyen bir ilemdir. Kalp parlatma imalatnn en son aamas olduu iin ve yaplacak
herhangi bir hatann (ke krlmas, ters konik l kamas vb.) geri dn zordur. Kalp
parlatma ilemi daha ok estetik ve grnt isteyen rnlere uygulanr. Bu aamada kalbn
ileme yntemi ve yzey kalitesi nemlidir. Parlatma ilemi uygulanacak olan kalplar imal
edilirken parlatlacak yzeylerin temiz ilenmesi tavsiye edilir. Freze, torna ve pantograf
ilemlerinde iyi kesen takmlarla alp mmkn olduunca temiz bir yzey elde
edilmelidir. Elektro-erozyon ile ilenecek kalplarda ise elektrotun temiz olmas ve mmkn
olan en ince kumda ilenmesi gereklidir. ok gzl ve kk hacimli kalplarda mmkn ise
grafit elektrot kullanlmaldr. Gerek parlatma ilem zamannn uzamamas, gerekse l
taml iin bu nemlidir.
Tablo 3.1. Kalp parlatmada ilem basamaklar
100
Parlatma yaplacak yerin temizlii: Bu aamada, parlatma yaplacak yerin temizlii

nemlidir. Parlatma yaplan yerde toz, pislik bulunmamaldr. Parlatma takmlar, ayr
kutularda saklanmaldr. Parlatma ilemi ar sabr gerektirdiinden zor ve skc bir
ilemdir. Bundan dolay parlatma yapan elemann rahat bir ortamda almas gerekir.
Kalbn rahata evrilebilecei aparatlar kullanlmaldr. zellikle byk kalplarda kalb
alan kiiye gre konumlandrmak gerekir. Kalp uygun bir aparatla evrilemezse, alan
kii kalba gre konum almak zorunda kalr. Bu da hem alan yorar hem de yzey
kalitesine etki eder.
Uygun kalp parlatma ve makine aletleri seimi: yi bir kalp parlatma ilemi iin
eeleme aparat, dz dner alet ve 120 derece ak dner alet gerekmektedir. Lazm olan
makine ve el aletleri, parlatlacak kalplarn hacmine ve zorluk derecelerine gre
seilmelidir. Son aamada ise parlatma ilemine uygun malzemeler seilmelidir. Yaplan
aratrmalara gre bir kalbn parlatlmasnda kullanlan malzeme bedelinin, parlatma toplam
maliyetinin %20sini gemedii unutulmamaldr. Maliyetin byk bir blm iiliktir.
Bundan dolay mmkn olduka kaliteli malzeme kullanlmaldr. Tablo 3.1.de rnek bir
kalp elemannn parlatma ilem basamaklar ve kullanlacak malzemeler gsterilmitir.
3.1.2.Kalp Parlatma Makine ve El Aletleri

Enjeksiyon kalplarn parlatlmasnda farkl zellik ve hassasiyette birok ara gere
kullanlmakta olup, bu ara gerelerden bazlar aada aklanmtr.
Resim3.2. Kalp parlatma aletleri
Eeleme aparatlar: Hem tesviye hem de son parlatmada kullanlrlar. lerigeri hareket yaparak elle yaplan ii mekanie evirirler. Dakikada en fazla
10000 ileri-geri hareket yaparlar. Bundan dolay hem parlatma zamann
ksaltrlar hem de zor yerlerin parlatlmasna imkn verirler. Bylelikle alan
kiinin daha az yorulmas salanm olur. Kullanm avantajlarna gre drt ana
gruba ayrlrlar. Kalp parlatmada kullanlan elemanlar unlardr:
101
Resim 3.3 Eeleme aparat
Elektrikli (spiral motoruyla alan) eeleme aparatlar: Bu makinenin

almas iin bir spiral motoruna, bir de spiral kamya ihtiya vardr.
Parlatlacak kalp adedi az olan iletmeler iin idealdir Belirli bir alma
sresinde makinede snma olur. Ayrca spiral kamya bal olarak hareket
edebildii iin hareket kabiliyeti kstldr. Bu da zellikle derin kalplarda
sknt oluturur. Maliyet asndan, dier tiplere gre daha ucuz olduu iin
tercih edilebilir. Ayrca hz ayar motora bal olan ayak pedalndan ayarland
iin hassas hz ayar yapmak mmkn deildir.
Resim 3.4 Elektrikli eeleme aparat
Havayla alan (pnmatik) eeleme aparatlar: Gcn dorudan

kompresrden ald iin g olarak iyi bir konuma sahiptir. Hava ile alt
iin snma yapmaz. Hava hortumuna bal olduu iin atlyenin her yanna
rahata dolatrlabilir. Hareket kabiliyeti iyidir. Hz ayar el aletinin zerinde
olduu iin, hassas ayarlar yaplabilir. zellikle geni hacimli kalplar iin
idealdir. Dikkat edilmesi gereken en nemli nokta mutlaka artlandrc ile
kullanlmas gerektiidir. Aksi halde hava ierisinden gelen sudan dolay, el
aletinde paslanma meydana gelebilir.
102
Resim 3.5 Hava ile alan eeleme aparat
Elektronik (mikro motorlu)eeleme aletleri: G nitesi, eeleme aparat ve

dner aletten oluan settir. Hz ayar, potansiyometre ile yapld iin hassas
ayar yapmak ok kolaydr. Aletlerin balants kablo ile olduundan her trl
yzeye ulamak daha kolaydr. Mikro motorlu olmalarndan dolay, alma
esnasnda sarsnt veya balans olumaz. Ayrca dner aletlerin kafa ve motor
deitirebilme imkn sayesinde, dz ulu, 90 ve 120 derece al dner
aletlerde kullanlabilir.
Resim 3.6 Elektronik (mikro motorlu) eeleme aletleri
Ultrasonik parlatma aparat: Saniyede 30000 ileri-geri hareket yapabilme

imkan olan bu tip aletler ok kk profil yzeyler, ince kanallar ve girilmesi
zor yzeyler iin idealdir. Strok (alma ) boyu 0,2 mm olduundan geni
yzeylerde kullanm verimli olmaz. Sinterize edilmi zel elmas takmlar ve
zellikle seramik talarla ok iyi netice verir.
Resim 3.7: Ultrasonik parlatma aparat
103
3.1.3. Kalp Parlatmada, Tesviye Aamas ve Kullanlan Malzemeler

Tesviye aamas, kalp parlatmaya balang aamasdr. Bu aamada, kalpta ilk
ilemeden dolay meydana gelen izgilerin yok edilmesi, hatal llerin dzeltilmesi,
radyslerin ve rn k alarnn verilmesi veya kalbn ilemesinde yaplan baz hatalarn
dzeltilmesi ilemleri yaplr. Bu aamada hem eeleme aparat, hem de dner el aletleri
kullanlabilir. Tesviye aamasnda kullanlan sarf malzemeleri unlardr:
Eeler: Elmas ve elik olmak zere iki trdr. Daha uzun mrl olmasndan
dolay elmas kaplamal eeler tercih edilir. Elmas eelerin de eitleri
mevcuttur. Elle kullanlabildii gibi eeleme aparatlar ile kullanldnda,
srenin ksalmas asndan daha verimli olurlar. nk ok hzl tala kaldrma
zelliinin yan sra, kaba izler braktndan ok kaba ilenmi yzeylerde
tercih edilmelidir.
Resim 3.8 Eeler
Spiral talar: Alminyum oksit veya silisyum karbr (siliconcarbide)

tozlarndan imal edilmi 2,353 ve 6 mm aft aplarnda, deiik form ve
llerde yaplmlardr. Dner el aletleri ile 2000025000 dakika/dev
kullanlmaldr. ok hzl tala kaldrma zellikleri vardr. Genelde radysl
yzeylerde tercih edilmelidir. Dz yzeylerde dalmalar yapabilecei iin ok
dikkatli kullanlmaldr. alma teknii, yksek devirde, tercihen salgsz
dnebilen hafif dner aletlerle ok hafif bask ile ve bir noktada fazla
bekletmeden eli srekli saa sola hareket ettirerek kullanlmaldr.
Resim3.9 Spiral talar
104
Zmparalar: Yaprak, rulo, silindirik veya disk ekillerinde imal edilir.

Alminyum oksit ve silisyum karbr olmak zere 2 tipte yaplr. Alminyum
oksit tipler daha hzl tala kaldrma zellii yan sra daha kaba iz brakr.
Silisyum karbr tipler ise daha az tala kaldrr; ama daha temiz yzey brakr.
Tesviye aamasnda kullanlabildii gibi ince kumlar ile n parlatma ileminde
de kullanlabilir.
Resim 3.10 Deiik zmparalar
Gaztalar: Kalp parlatma ileminin tesviye aamasnda en ok ve yaygn

kullanlan malzeme tipidir. Alminyum oksit ve silisyum karbr olmak zere
iki ana grupta toplanr. Sertliklerine ve balayc oranlarna gre eitleri vardr.
Birok deiik lde yaplr. deal gaz ta kesme ilemini yaparken kumunu
dkerek alt yzeyin biimini almaldr. Kalp zerinde kesik konik izgiler
yerine, uzun izgiler brakmaldr. Eer kesik izgi oluuyorsa, ta elii
yrtyor demektir. Bu durumda daha yumuak bir tala almak gerekir.
Gaztalar eeleme aparat ve el ile kullanlabilir. Tablo 1.3te gazta tipleri ve
zellikleri gsterilmitir.
Resim 3.11 Gaztalar
105
Gaz Ta Tipi ve zellikleri
Mevcut Kumlar
KUMLAR :
REGULAR (ORTA SERT SLKON CARBIDE)
Genel olarak kalp ve para tesviyesinde kullanlr.
150.240.320.400.600
Tanecikler eit dalmtr. alt yzeyin formunu alr.
RENK : GR/ YEL
MOLDMASTER (SERT SLKON CARBIDE)
KUMLAR :
Sert yapl bir tatr. ok az balayc madde kullanldndan,
150.240.320.400.600
hzl kesme eit yaylma zelliine sahiptir. Tm sert eliklerde ve
RENK : KOYU GR
erozyon kumunu temizlemede iyi netice verir.
EXTRA SOFT (YUMUAK SLKON CARBIDE)
KUMLAR :
Hzl yaylma ve yzeyin profiline ok abuk adapte olma
80.150.240.320.400.600
zelliine sahiptir. Genellikle yumuak malzemelerde kullanlr
RENK : GR
ve hzl kesme yapar.
KUMLAR :
YL-OIL (YARI SERT ALMNYUM OKST)
Kendinden yal tatr. Erozyon sonras geni kullanm alan olup 150.220.320.400.600.800
sertletirilmi eliklerde iyi yaylma ve hzl kesme zellii vardr. RENK : SARI
EDM (SERT ALMNYUM OKST)
KUMLAR :
Sert yapl bir tatr ve erozyon ilemi sonras erozyon kumunu
120.180.220.320.400.600
temizlemede kullanlr. alt yzeyin formunu alma ve hzl
RENK : PORTAKAL
tala kaldrma zellii vardr.
KUMLAR :
DE*STAR (ORTA YUMUAK ALMNYUM OKST)
Popler bir ta olup tm elik ve dkm malzemelerde
100.150.220.320.400.600
kullanlabilir. Hzl kesme ve yksek ykleme direncine sahiptir. RENK : YEL
SUPER (YARI SERT ALMNYUM OKST)
KUMLAR :
Kaliteli alminyum oksit tozlarndan yaplm olup genel amal
100.150.220.320.400.600
tm eliklerde kullanlabilme zelliine sahiptir.
RENK : BEYAZ
SUPER FNE (YUMUAK ALMNYUM OKST)
Yumuak balaycl ve ince kumlu tatr. abuk ekil alma
KUMLAR :
zelliine sahip olup elmas pasta ilemine gemeden nceki son 600.800.900.1200
alma iin kullanlr.
RENK : BEYAZ
RES-CUT (SERT ALMNYUM OKST)
Sert reine balantl tatr. Tm serletirilmi eliklerde ve
erozyon temizlemede kullanlr. Hzl tala kaldrr.
KUMLAR :
120.180.220.320.400.600
RENK : KAHVERENG
Tablo 3.2: Gazta tipleri ve zellikleri
Seramik (fiberglas) talar: Cam elyafl malzeme ile karbon fiber teknii ile
retilmilerdir. Yaps lifli olduundan esnektir ve krlmaya mukavemetlidir.
Gaz talar en kk 1,5 mm kalnlnda yaplabilmektedir. Bundan dolay dar
kanallarda kullanmlar zordur. Buna ramen seramik talar 0,5 mm ve 1 mm
incelikte yaplabildii ve krlmaya kar mukavemetli olduu iin bu tr
yzeylerde idealdir. Ayrca yzeyde brakt iz, gaztana gre ok daha ince
ve temizdir. Eeleme aparatlar ile iyi netice verir. Ultrasonik makine ile en st
dzeyde verim alnr. stee gre el tutucular yardmyla elle kullanlr. Deiik
kumlarda ve bu kumlar temsil eden deiik renklerde satlr.
106
Resim 3.12 Seramik (fiberglas) talar
Ringler: Elmas ve pirin olarak iki tipi tesviye aamasnda kullanlr. Hem
dner aletle, hem de eeleme aparat ile kullanlan tipleri mevcuttur. Elmas
olanlar sinterize edilmi elmas olup kaplama deildir. Pirin ringler ise elmas
pasta ile birlikte kullanlr. zellikle dzlemsellik gereken yzeylerde tercih
edilmelidir.
Resim 3.13 Parlatma ringleri ve tutucusu
Fralar: Pirin ve elik olanlar, kaba mikron elmas pasta ile ve dner aletlere
taklarak kullanlr. Kalb oymamas iin dikkatli kullanlmaldr. Kalp tesviye
aamasnda dikkatli davranmak ve sabrla almak nemlidir. nk bir
kalbn parlatmasna ayrlan srenin 3te 2si tesviye ile geer. Klasik olarak
kaba kumdan balayarak kademeli olarak ince kuma doru giden sra takip
edilmelidir. Parlatma ncesi ideal yzey 600 ila 800 kum aras olan yzeydir.
Dier bir nokta, srekli tek bir istikamette (ayn ynde) allmamasdr. Bir
nceki kumun izlerini bir sonraki kumla almak ve bunu gzlemek gerekir.
Srekli tek ynl almada gz yanlmas olur ve bunu ancak kalb
parlattmzda grebiliriz. Bu noktada en baa dnmek zorunda kalarak zaman
ve emek kayb yaarz. deal alma tarz her kumda ters ynde alma
yapmaktr. Bylece izgiler birbirine ters olarak gelecei iin gzlemek daha
kolay olacaktr. Dzlemsel yzeylerde mutlaka ringler kullanlmaldr. Bylece
kalp yzeyinin oyulmas ve ileriki aamada parlatma ileminde yzeyde
dalgalanmann meydana gelmesi nlenir. Dier bir husus da tesviye
takmlarnn zellikle eeleme aparat ve dner aletle kullanlrken fazla
bastrlmamasdr. Hafif ve dengeli bir bask ile daha rahat bir kesme yaptrlr.
Kalb bozma ihtimali en aza indirilir.
107
Sanlann aksine, temizlik sadece parlatma ileminde nemli deildir. Tesviye

aamasnda da temizlie nem verilmesi gerekmektedir. Mmkn olduunca kaliteli
malzeme kullanlmaldr. Iklandrmann ok iyi olmas gerekir. Tesviye ileminin has
aamasnda mutlaka byte kullanarak, yzeyde bir nceki kumun izlerinin kalmamasna
zen gsterilmelidir. Tesviye ileminin her hangi bir aamasnda gzden kaacak en ufak bir
iz ileriki aamada kalb parlattmzda mutlaka byk bir izmi gibi karmza kacaktr.
Buda tekrar baa dnerek o izin yok edilmesini gerektirir. Bu aamaya kadar harcanan emek
ve zaman da boa gitmi olur.
Resim 3.14 Deiik fralar
3.1.4. Kalp Parlatma Aamas ve Kullanlan Malzemeler

Kalp parlatma ileminde son aama, yani ayna yzeyi elde etme ilemi elmas pastalar
vastasyla yaplr.
Elmas pastalar: Elmas tozlarnn elekten geirilerek, deiik boyutlara

ayrlmas ve bu ayran elmas taneciklerinin zel balayc balar ile
birleiminden meydana gelir. Monokristalli ve polikristalli olmak zere iki
deiik yapdadr. Birincisi keskin keli taneciklerden, dieri ise yuvarlatlm
taneciklerden oluur. deali ikinci tiptir. nk bunlar elikte yrtma yapmazlar.
Deiik mikron saylarnda imal edilirler ve bu mikron saylar da kabalk ve
inceliklerini belirler. yi bir elmas pasta, ok iyi bir eleme ileminden gemi
olmaldr ve kalb izmemelidir. Elmas younluuna gre, elikler iin ve sert
metaller iin tipleri mevcuttur. Bazlar ya esasl, baz tipleri ise su esasl
zeltilerle kullanlrlar. Genelde krem biiminde olmakla birlikte sv, jel ve
ubuk biimlerinde de imal edilirler. En ok kullanlan mikron saylar
unlardr. 60452514863 ve 1 mikrondur. Tablo 3.3te elmas pastalarn
kullanm yerlerine gre eitleri gsterilmitir.
108
Resim 3.15 Elmas pastalar
Tablo 3.3: Kullanm yerlerine gre elmas pastalar
Parlatma keeleri: Dokumaya elverili hayvan kllarndan imal edilir. Daha

sonra ykanp preslenir ve frnlanarak kullanma hazr hale getirilir. 2,353 ve 6
mm aft aplarnda, ayrca silindirik, konik, disk al, bak ulu ve plaka
biimlerde yaplr. Kalbn parlatlacak yzey biimine gre uygun tip ve l
seilir. Gerek dner el aletleri, gerekse eeleme aparatlar ile kullanlr. Keeler
elmas pasta ile kullanlr.
109
Resim 3.16 Parlatma keeleri
Kalp boluklarnn parlatlmas: Enjeksiyon kalplarnda, retilecek olan

rnn zelliine ve kullanm yerine gre kalp boluklarna parlatma ilemi
yaplr. ekil 3.1de parlatma ileminin yaplaca dii kalp boluu
gsterilmitir.
ekil 3.1 Dii kalp boluu
110
Resim 3.17: Ekstrzyon iirme kalp boluu
3.2. Kalp Yzeylerinin Kaplanmas

Metal veya alamlarnn yzeyini korozyona kar dayankl hale getirmenin en sk
bavurulan yntemlerden biri ikinci bir metalle kaplamadr. Elektrokimyasal tutum
bakmndan metal kaplamalar, soy kaplamalar ve aktif kaplamalar olarak iki kmeye
ayrmak mmkndr. Mesela elie gre; gm, bakr, kalay, kurun, nikel ve krom soy
kaplama; inko ve kadmiyum ise aktif kaplamalar olarak gze arpar.
Uygulama alanlar:
elik, paslanmaz elik, dkme demir, bakr, pirin, bronz alamlar, nikel alamlar,
alminyum alamlar, titanyum alamlardr.
eliklerin eitli metallerle kaplanmasnda pek ok sebep sz konusu olabilir. Bunlar:
Korozyondan koruma iin, bakr, nikel ve krom ile inko veya kadmiyum ile
kaplamak,
Gzel grnt iin yine bakr, nikel ve krom ile kaplamak,
Daha yksek sertlik ve daha iyi anma direnci iin, krom veya akmsz nikel ile
kaplamak,
Lehimlenebilme iin kadmiyum ve akmsz nikel ile kaynak yaplabilme
kabiliyetini iyiletirmek iin, akmsz nikel ile kaplamak,
Isl ilemde ksa sreli duraklamaya tesir etmek iin, nitrrasyon iin elii
bronz ile kaplamak,
Dier bitirme ilemlerinin daha iyi yaplabilmesi iin, altn yda kromun altna
nikel kaplamak,
Hava ortamnda oksitlenmeme, mkemmel elektrik iletkenlii, dekoratif zellik
ve yalayc zellii dk olan svlarda fazla yk artlarnda almak
gerektiinde gm ile kaplamak,
Atmosferik ortamda ve dk ve yksek scaklkta oksitlenmeyi, slfrl
bileikler, asit, tuz yada eitlerinden yksek scaklkta dahi etkilenmeyi
engellemek ve ssleme amacyla altn ile kaplamak gibi sebeplerle metal
kaplamalar yaplmaktadr.
111
ekil 3.2. Endstriyel kaplama eitleri
Resim 3.18. Metal yzeyin kaplama ncesi ve kaplama yaplm hali
3.2.1. Kalplarn Kaplanmasnn Tanm ve nemi

Kaplama i aletleri paralarn, anmadan nceki boyutlarna tamamlamak, anmaya
kar korumak, paslanmaya kar korumak, s ve kimyevi ve elektro kimyevi tepkime
sonucu, metal yzeylerin anmasna kar direncini ykselmek amacyla yaplan, paralar
zerinde koruyucu rt oluturma ilemidir.
Kaplama yzeylerin korozyona kar dayanklln artrmak ve yzey kayganl
salamak iin srtnmeyle alan paralara uygulanr. alan makine paralar, alma
artlarna gre ksa srede veya uzun srede anrlar veya korozyona urarlar. Kaplama
sonuncu i paras yzeyi srtnme katsays dk, paralarn anma direnleri ve
korozyona kar direnleri yksektir.
Metal kaplamalar scak daldrma, elektro kaplama, scak pskrtme (tel veya toz
pskrtme), difzyon ve mekanik kaplama gibi yntemlerle yaplr. Fiziki, kimyevi ve
mekanik yntemlerin kullanld metal kaplama uygulamalarndan makine imalatnda en
ok kullanlan kaplama eidi galvaniz kaplama, inko kaplama, krom kaplama ve fosfat
kaplamadr.Pratikte korozyona kar en ok inko ya da alminyum kaplama kullanlr.Sv
metale daldrma yntemi, esas olarak eliin inko, kalay, kadmiyum, alminyum, altn ve
kurun ile kaplanmas iin uygulanr ve bu yntemin ok geni uygulama alan vardr.
112
Metal kaplamalarda drt eit yntem uygulanr:
Scak daldrma: Bu yntemde kaplama metali ergitilir ve ana metal bu ergiyik

ierisine daldrlarak kaplama yaplr. lem srasnda ana metal yzeyi, kaplama
metal ile alaml hale gelerek korozyondan korunmaktadr.
Scak pskrtme: Bu yntemde kaplama metali toz haline getirilir ve bir s
kayna ile ergitilerek, ana metal zerine pskrtlmesiyle kaplama
yaplmaktadr.
Sherardizing kaplama yntemi: Toz haline getirilen kaplama metali ile ana
metal ayn kasa ierisine konularak yksek scaklkta bir mddet
bekletilmektedir. Kaplama metali scakln etkisiyle uuculuk zellii
kazanmakta ve ana metali sarmaktadr.
Elektroliz yntemi: Bu yntemde ise ana metal katot, kaplama metali ise anot
olacak ekilde, uygun bir elektrolit ierisinde kaplama yaplmaktadr. Bu ilem
srasnda, kaplama metali korozyona urar ve ana metalin zerini kaplayarak
korozyondan korunmasn salar.
Bakr, pirin alminyum, inko, zamak ve benzerleri iin kaplama, yzey kalitesini ve
dayanm artrmak iin en iyi zm yoludur. zellikle uzun elik paralarn sl ilemle
sertletirme esnasnda eilme ve arplma gibi ekil deiikliine urama tehlikesi vardr. Bu
gibi paralarn yzeyine kaplama ile yzey sertlii verilir.
3.2.2. Kaplama Kurallar

Kaplamann esas metale iyi yapabilmesi iin anametalin (altlk malzeme) son derece
temiz olmas, yzeyin herhangi bir film veya oksit tabakas iermemesi gerekmektedir.
Temizleme ilemi birok kademeden oluur. Fakat bu tm aamalar doru olarak
uygulandnda, zayf olan metalin mukavemetinden daha yksek bir ba mukavemeti elde
edilebilmektedir. Yzey kaplama ilemlerinde en nemli aamann kaplama tabakasnn
uygulanmasndan nce altlk malzemesinin hazrlanmas olduu, kirletici atklarn altlk ile
kaplama tabakasnn hem elektriksel hem de yapsal srekliliini bozan bir engel olduu
ifade edilmektedir.
Kirlilikler, yzeyle yaptklar balanma trne gre:
Fiziki olarak balanm,

Kimyevi olarak balanm eklinde snflandrlmaktadr.
Fiziki olarak balanm olanlarn ba enerjileri dk olduundan dolay temizlenme

enerjileri de dktr. Tabloda baz kirlilikler ve bunlarn giderilmesinde kullanlan tipik
yntemler verilmitir.
retim tasarm mevcut kirlilii giderebilecek ekilde yaplmaldr. Mesela demir
esasl malzemelerin yzeyindeki FeO,500 Cden hzla soutulursa kararl halde kalr ve bu
asitle ksa srede temizlenir.
113
Yoksa oluan Fe304H2S04de yava, HCIde daha hzl znr. Paslanmaz elikler
gibi korozyon direnci yksek metallerin oksitleri daha kuvvetli asitlere yda alkalin
temizlemeye ihtiya duyabilmektedir.
Fiziki olarak balanm kirlilikler
Kir, pas
Metal tozu artklar
Parlatma/cilalama artklar
Kimyasal olarak absorblanm svlar
Ya ve gresler
Kimyevi olarak balanm kirlilikler
Yksek scaklk oksit kalntlar
Dk scaklk mat filmler
Korozyon rnleri
Bozuk kaplamalar
Biyolojik oluumlar
Temizleme yntemi
Tel fra ile fralama, andrma,
alevle temizleme. Toz pskrtme
Solvent ile ya giderne, alkali
deterjan ile temizleme
Temizleme yntemi
Asit veya alkali temizleme
Biyolojik aktiviteyi engelleyiciler
Tablo 3.4: Sk karlalan baz kirliliklerin snflandrlmas
n ilem, malzemeyi kaplama banyosuna yerletirmeden nce yaplan eitli

ilemler olup, ilk ve son yzey ilemi olmak zere iki ksma ayrlmaktadr.
lk ilem ile gres, parlatc ve izme ileminde kullanlan bileikler, yzeyle
balantsn kaybetmi metal pullar, ar pas ve yanm ya gibi ar yzey birikintileri
uzaklatrlmakta ve genellikle kaplama blmnn bir paras olup, ounlukla nce
uygulanmaktadr.
Son ilem ise gres ve yan en son izlerini uzaklatrp yzeyi elektrolitik kaplamaya
hazr hale getirir. Bu son safhadaki asit daldrmalarn metalik pullar yahut ar pas
uzaklatrmas beklenemez. Bu safhada asitler sadece durulama sonras kalan alkalin
temizlemenin son izlerini ntralize ve yzeyi elektrolitik kaplama iin aktive edecektir.
Aside daldrma metalik para yzeyinin kaplamaya hazr hale getirilmesi iin
seyreltik asit zeltisine ksa sreli daldrlmas ilemidir. Aktivasyondan sonra para
durulanr ve mmkn olduunca abuk kaplama zeltisine gnderilir.
lk yzey hazrlama ilemleri: ki temel admn bir yada ikisini birden ierir:
Ar miktarlardaki petrol, ya, parlatc ve izici bileenin

uzaklatrlmas
Metal kalnts (pul), ar pas, yanm yan uzaklatrlmas gibidir.
Ya gibi kirliliklerin uzaklatrlmas:
Islatmak suretiyle temizleme: (Metal ve ya arasndaki ba gevetici

yzey aktif madde ieren zeltilere daldrma)
Pskrtmeyle temizleme : (Bir nozl yardmyla yksek basnta

pskrtme)
114
Solvent ya giderme : (Organik solventler)

Elektrolitik alkali temizleme : (Malzeme anoda balanr, akm
uygulandnda malzeme yzeyinde O2 gaz kar ve yukar doru
ykselen gaz mekanik bir fralama ile temizler)
Ultrasonik temizleme : (Yksek frekansta ses dalgalar gnderme)
Paralarn birlikte temizlenmesi : (Paralarn uygun bir sepet iinde
pskrtme veya solventle temizlenmesi)
Metal artk veya pullarn uzaklatrlmas:
Mekanik ilemlerle temizleme : (Parann zmparalanmas, fralanmas,

parlatlmas, kumlama, bilya pskrtme, buhar veya alev vastasyla
temizlenmesi)
Alkalin ile temizleme : (Malzemeye fiziki yolla tutunmu kirlilikler ile

kimyevi bir reaksiyon oluturmakta NaOH : 180 g/L, NaCN 120 g/L ,
Scaklk 40 C)
Asidik temizleme : (Elektolitik, pskrtme veya daldrmal alkali

temizleme sonras yzeyin ntralize edilmesi ilemi)
3.2.3. Kaplama zellikleri
Isya dayankldr, renk deitirmez, kaynak yaplabilir,

Hasara neden olmadan yzeyden sklr, tekrar tekrar uygulanabilir,
Dk yzey przllne sahiptir, hzl ve kaliteli retimi salar,
Dier sertletirme metotlarndaki gibi deformasyona neden olmaz,
Sk dokuludur, korozyona ve kimyasallara kar dayankldr,
Sertliin artmasna ramen bakm kolaydr,
Uygulama scakl dktr.
Kaplama srtnmeye kar dayankldr.
Yksek scakla (1810 C) dayankldr.
Anma direncinin artmas (basma kuvvetleri altndaki srtnmeden
kaynaklanan anma ve andrclardan kaynakl anmaya kar)
3.2.4. Tavsiye edilen Kaplama Kalnlklar

eliin Tipi
stenen Kaplama Kalnl

5 mikron
25 mikron
100 200 mikron
Dk karbonlu
30-60
120-240
300-600
Yksek karbonlu
15-30
90-180
180-300
Nikel-krom
30-60
120-180
300
Yksek hzl
10-15
15-30
60-120
Paslanmaz
10-15
15-30
60-120
Tablo 3.5. Kaplama kalnlklar
115
3.2.5. Endstriyel Kaplama eitleri
Tung
Sten karbr kaplama:

Yksek anma direnci ile beraber, korozyon direnci ve yzey
tungsten karbr (WC ) kaplama idealdir. Yzey przll 0.003
olmaktadr. (WC/Co 88/12, WC/Ni Tungsten karbr-krom karbr)
karbr tozlar, astar kaplamadan sonra malzeme yzeyine kaplanarak
kadar yzeyler elde edilmektedir.
sertlii istendiinde
Raya kadar hassas
bileenleri tungsten
75-77 HRC sertlie
Resim 3.19. Tungsten karbr kaplamasnda kullanlan HVOF tabancas
Krom karbr kaplama:

Yzey kaplamada sklkla kullanlan karbrlerden biri de WCe gre (tungsten karbr)
daha iyi yksek scaklk dayanm olan Cr2C2 (krom karbr) dir. Yksek scaklklarda
erozyon iin, krom karbr takviyeli kaplamalar daha verimlidir.65-70 HRC sertlie kadar
yzeyler elde edilmektedir. Anma direnci, kaydrclk zellii, yay tutmamas, dk
srtnme katsays ve yksek sertlii stn zellikleridir.
ekil 3.3. Sert krom kaplama ematik grn
116
Resim 3.20. Sert krom kaplama yaplm paralar
Resim 3.21. MEC HIPOJET 2700 SYSTEM cihaz ile krom karbr kaplamas yaplrken
Resim 3.22-1
Resim 3.22-2
Resim 3.22-1: Havuz daldrma yntemi iin hazrlanm paralar

Resim 3.22-2: Havuz daldrma yntemi ile krom karbr kaplamas yaplrken
Sert metal kaplama:

Silindirik ekilli paralarn tamirat ve yeni imal edilmi paralarnda yzeyi termal
pskrtme ile kaplanarak, karlalacak kimyevi ve mekanik etkiye kar para mrnn
uzatlmas iin sert metal kaplama yaplr.
117
Piston mili, silindir, rulman yataklar, kee yataklar, aftlar, krank milleri, tel ekme
kasnaklar, kademeli kasnaklar, ynlendirici makara gibi elemanlarn yzeyleri sert metal
kaplama ile kaplanarak mrleri -drt kat uzatlabilmektedir. lem srasnda ok yksek
scakla klmad iin arplma gibi olumsuzluk olmaz. Kaplama sonras tornalama ve
talama ile para istenilen l ve yzey hassasiyetine getirilir.
Amorf alam bazl metaller (Fe Cr Ni) farkl zellikli tozlar ieren zl teller ile
yaplan sert metal kaplama ile 65 HRC sertlie ve apta 15 mm ye kadar kalnlkta
kaplamalar yaplabilmektedir.
Resim 3.23: Ark sprey yntemi ile zel alaml paslanmaz elikle kaplanm matbaa makinesi
su pskrtme merdanesi
Molibden kaplama:
Molibden kaplama DIN EN 657/DIN EN ISO 14919 standardna gre ark spreyin
alevinde 1/8 inlik tellerin kaplama esnasnda eritilip yzeye kaplanmas veya HVOF ile
ince ve kresel tozlarn eritilip yzeye pskrtlerek kaplanmas ile elde edilir.
Molibden kaplamada paracklar, kumlamadan sonra i parasnn zerine kuvvetli
mikro gzenekli bir kaplama oluturabilirler. Molibden kaplamalarda nerilen kaplama
kalnlklar 50 ile 500 mikrondur. Molibden kaplamalarnn sertlii kaplama yntemine bal
olarak 60-66 HRcdir ve yzey przll Ra 5m-Ra 18m arasnda deimektedir.
Molibden kaplamalar, bakr, %20den fazla bakr alamlar, kromlu ve nitrasyonlu
paralarn zerine uygulanamaz. Bununla birlikte, iyiletirilmi szdrmazlk zellikleri iin
sertletirilmi paralarn zerinde uygulanabilir. Ayrca molibden, seramik, bronz kaplamalar
veya Cr ieren elik kaplamalardan nce astar kaplama olarak da uygulanmaktadr.
Molibden kaplamann stnl geni yzeylerde uygulandnda sya maruzdan
kaynakl deformasyonlarn en az olmasdr. Eksiklii ise, ok boluklu paralar veya
karmak ekilli ve ulamann zor olduu alanlarda molibden kaplamann
uygulanamamasdr.
118
Resim 3.24: Molibden kaplanm paralar
Resim 3.25: Molibden kaplanm bir parann mikro yap kesiti
Resim 3.26: elik aft zerine molibden kaplanma yaplrken
119

Akmsz nikel kaplama:
Akmsz nikel kaplama geleneksel nikel kaplamaya kyasla sadece kimyasal prosesle
elektrik akm olmakszn uygulanr. Bunun sonucunda ok homojen ve kontrol edilebilir bir
kaplama i parasnn her yerine uygulanabilir. Kaplama temelinde grnt olarak krom
kaplamaya benzer bir grnt sergileyen nikel-fosfor alamdr. Geleneksel krom ve nikel
kaplamadan sertlik ve anma direncinin mkemmel korozyon ve kimyasal diren ile
birlemi olmas gibi zellikleri ile ayrlr, ayrca kaplama karmak ekilli i paralarnda
bile geleneksel nikel kaplamada ulalamayacak kadar ok homojendir. Normalde kaplama
kalnlnda teorik olarak bir snrlama olmamakla beraber ok basit bir ekilde kalnlk
daldrma sresinin bir ilevidir. Genelde kaplama kalnl 2-50 mikron arasnda olmakla
beraber 10-12 mikron aras yeterli olmaktadr. Akmsz nikel kaplama ile 48-52 HRCye
kadar sertlik elde edilebilmektedir. Kaplama sonras 390 Cde sl ilem ile kaplama sertlii
58-60 HRCye kadar karmak mmkndr. Ayrca yzeyde kaplama sonrasnda talama
ihtiyac ou zaman ok az olmaktadr.
ekil 3.4: Akmsz nikel kaplama ileminin ematik grnts
ekil 3.27: Akmsz nikel kaplama yaplm paralar
120
ekil 3.28: Akmsz nikel kaplama uygulamas
121
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada resmi verilen ekstrzyon iirme taban kalbnn parlatma ilemini yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Eeleme ilemi ile kalp boluunun

uygun yerlerini temizleyiniz.
Kalp boluunun radysl

ksmlarnuygun radysl gaz ta ile
temizleyiniz.
Kalp boluu kelerinde bulunan

radyslerin llerine uygun radysl
gaz ta seiniz.
Gaz tan ince ya ile birlikte zenle
kalp boluu kelerine srnz.
Radys llerinin bozulmamasna ve
dz yzeyler ile radysl ksmlar
arasnda kademe olumamasna zen
gsteriniz.
Kalp boluunu zmparalaynz.
Yzey przllne gre uygun tane

byklne sahip zmpara seiniz.
Yzeyde bir nceki ileme ait izlerin
kalmamasna zen gsteriniz.
Yzeyin tamam zmparalandktan sonra
daha ince tane byklne sahip
zmparaya geiniz.
Kalp boluu yzeyine parlatma
macununu srnz.
Dz ve geni yzeylere el ile radysl
Parlatma keeleri ile parlatma macunu

kullanarak kalp boluunu parlatnz.
alma ortamnz hazrlaynz.

nlnz giyiniz.
ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz.
Kalp boluu yzeylerinin temiz
olmasna dikkat ediniz.
Eeleyeceiniz yzey profiline ve yzey
kabalna uygun ee seiniz.
Eeleme yaparken llerin ve kalp
boluu profilinin bozulmamasna dikkat
ediniz.
122
dar yzeylere ise varsa parlatma

aparatna takacanz radyse uygun
profilli olan keelerle parlatma ilemini
yapnz.
Paray kontrol ediniz.
Para yzeyinde prz kalmadn ve

kalp pme yzeylerinin birbirine
oturduunu kontrol ediniz.
123
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. alma ortamnz hazrladnz m?

2. Eeleme ilemi ile kalp boluunun uygun yerlerini
temizlediniz mi?
3. Kalp boluunun radysl ksmlarn uygun radysl gaz
ta ile temizlediniz mi?
4. Kalp boluunu zmparaladnz m?
5. Parlatma keeleri ile parlatma macunu kullanarak kalp
boluunu parlattnz m?
6. Paray kontrol ettiniz mi?
7. Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi?
8. Sreyi iyi kullandnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
124
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
Aadaki malzemelerden hangisi parlatma amacyla kullanlmaz?

A) Elmas pastalar
B) Freze aklar
C) Seramik talar
D) Zmparalar
2.
Kalp parlatma ilemi aadakilerden hangisini salamak amacyla yaplmaz?

A) l taml
B) rnde hassas yzey elde edilmesi
C) rn boluklarnn kolay ilenmesi
D) rnn kalptan kolay kmas
3.
Aadakilerden hangisi parlatma ileminde tesviye aamasnda kullanlan

malzemelerdendir?
A) Fralar
B) Elmas pastalar
C) Eeler
D) Parlatma keeleri
4.
Aada verilen katk malzemelerinden hangisi eliin parlatlabilme zelliini

arttrr?
A) Krom
B) Molibden
C) Magnezyum
D) inko
5.
Aada verilen enjeksiyon kalp elemanlarndan hangisine parlatma ilemi

uygulanr?
A) Kalp alt plakas
B) Dii kalp (Kalp boluu)
C) Destek plakas
D) tici plakas
6.
Kalp parlatmada, ilk olarak uygulanan ilem basama aadakilerden hangisidir?

A) Parlatma macununun uygulanmas
B) Yalama
C) Kee ile parlatma
D) Parlatma yzeyinde oluan kaba tezgh izlerinin temizlenmesi
125
7.
Kalp parlatma ileminde son aama olarak yaplan aadakilerden hangisidir?

A) Tesviye aamas
B) Ayna yzey elde etme
C) n parlatma
D) Eeleme lemi
8.
Aadakilerden hangisi biti parlatmada kullanlan malzemelerden birisi 11

deildir?
A) Parlatma ringleri
B) Keeler
C) Elmas pasta
D) Talar
9.
Elmas tozlarnn elenerek, deiik boyutlara ayrlmas ve bu ayran elmas

taneciklerinin zel balayc yalar ile birleiminden meydana gelen kalp parlatma
malzemesi aadakilerden hangisidir?
A) Elmas pasta
B) Zmpara
C) Fra
D) Ee
10.
Kalp boluklarnn parlatlmamas sonucu, meydana gelen problem nedir?

A) rn soumaz.
B) Plastik malzeme erimez.
C) rnn kalp boluundan karlmas zorlar.
D) Soutma suyu istenen verimde kalp iinde dolaamaz.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Metal veya alamlarnn yzeyini korozyona kar dayankl hale getirmenin en sk

bavurulan yntemlerden biri ikinci bir
. kaplamadr.
Kaplama ile parann
. artmas en nemli zelliktir.
Metal kaplamalar scak daldrma, elektro kaplama, scak pskrtme (tel veya toz
pskrtme), difzyon ve
kaplama gibi yntemlerle yaplr.
Metal kaplamalarda, kaplama metali ergitilir ve ana metal bu ergiyik ierisine
daldrlarak yaplan kaplamaya
.
..denir.
Metal kaplamalarda, kaplama metali toz haline getirilir ve bir s kayna ile
ergitilerek, ana metal zerine pskrtlmesiyle .. .
..kaplama yaplmaktadr.
Toz haline getirilen kaplama metali ile ana metal ayn kasa ierisine konularak
yksek
.. bir mddet bekletilmektedir. Kaplama metali scakln etkisiyle
. zellii kazanmakta ve
. metali sarmaktadr. Buna Sherardizing kaplama
yntemi denir.
126
7.
8.
9.
10.
Metal kaplamalarda, ana metal katot, kaplama metali ise anot olacak ekilde, uygun
bir elektrolit ierisinde kaplama yaplmaktadr. Bu ilem srasnda, kaplama metali
korozyona urar ve ana metalin zerini kaplayarak korozyondan korunmasn
salayan uygulamaya
. yntemi denir.
Yksek
. elikler, gereinden fazla dalama ilemine urarlarsa, . (
.)
oluumu grlr.
Metal kaplama, uygulama
. dktr.
Metal kaplama,
.,
. dayankldr, bakm kolaydr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirme ye geiniz.
127
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki balama kalbn inceleyiniz. Kalp paralarnn malzemelerini belirleyiniz.
Hazr malzemeleri standart kataloglardan zelliklerini dikkate alarak seiniz.
128
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. alma ortamnz hazrladnz m?

2. Kalp paralarnn her birini ayr ayr deerlendirerek
grevlerini kavradnz m?
3. Kalp
elemanlarnn
birbirleriyle
olan
ilikilerini
yorumlayarak kavradnz m?
4. Kalp elemanlarnn malzemelerini yaptnz
deerlendirmelere gre setiniz mi?
5. Standart elemanlarn zelliklerini tespit ettiniz mi?
6. Standart elemanlar zelliklerine gre setiniz mi?
7. Kalp elemanlar iin malzeme seerken norm kataloglarndan
faydalandnz m?
8. Metal olmayan varsa tespit ettiniz mi?
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
129
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Sertlik - ekme
Direncini -Zayflatr
Paslanmaya Anmaya
Istma (Tavlama) -- Soutma
Tavlama
Menevileme
Maden Yalar
Karbonlu
Alamsz --Alaml
Kalite -- Yksek
malat -- Takm
Anmaya Dayankl
zlle -Yklemelerde
Elastiki, Titreime
Kesme Hzlarnda

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Ar Metaller -- Hafif Metaller

Asal
Korozyona
Souk -- Kaynak -- Kaldrlarak
Yksek -- Dk Scaklklarda
Asitlerden
Saf --Az
Mukavemeti -- Hafif
Sinterleme
Sentetik
Edilememesidir
Termoplastikler, Duroplastikler --Elastmerler
, Scakta -- Kaynak
Istlmas -- Scakln
Perlon -- Naylon
Ekonomik
(Karma, Kompozit)
Takviye Materyali -- Takviye Bileeni
130

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
B
C
C
A
B
D
B
D
A
C
RENME FAALYET-3N BOLUK DOLDURMA CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Metalle
Sertliinin
Mekanik
Scak Daldrma
Scak Pskrtme
Scaklkta -- Uuculuk -- Ana
Elektroliz
Karbonlu, s (Kurum)
Scakl
Serttir, Anmaya
131
KAYNAKA
KAYNAKA
ALTINBA Fatih, Fatih Alkan, Mustafa Ay, Marmara niversitesi TEF Makine E.
Bl. Yaynlar, stanbul, 2011.
EVCN Atilla, Kocatepe niversitesi Kaplama Teknikler,i Afyon, 2006.
Metal Meslek Bilgisi, M.E.B.Yaynlar /Ajans-Trk Matbaaclk Sanayi A..,
Ankara, 1995.
MKE, zel Nitelikte MKE Normu elik Trleri Katalogu, Ankara, 1972.
132

Kalıp Malzemeleri

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Kalıp Malzemeleri

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul / kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 96

Kalp imalatnda kullanlan metal ve metal olmayan

10. Snf alan ortak modllerini alm olmak.

Kalp imalatnda kullanlan metal ve metal olmayan

Kalp imalatnda kullanacanz malzemeyi tanyacak, seecek ve imalat srasnda

Kalplarla yaplan retim eitlerini aratrnz.

Malzeme dokusundan (bileiminden)

Malzemenin mesela zgl arl,

Hangi retim yntemi ile i paras en

Bunun iin evreye zarar verici etkisi

Tablo 1.1.Malzeme seiminde sorular ve aranan cevaplar

1.1. Alam Elementlerinin elik Dokusuna Etkisi

Karbon: elikte balca sertletirici etkisi olan element, karbondur. Karbon

Mangan su verme derinliini artrr, paslanmaya (korozyona) olan direncini

Kkrt: eliin ilenebilme zelliinin artrlmas sz konusu olmad

Nikel: Nikel, eliin direncini silisyum ve mangana kyasla daha az artrr.

Molibden: Molibden, eliin ekme dayanmn zellikle sya daynkl ile

Vanadyum: Vanadyum, ok dk miktarlarda dahi kullanldnda eliin

Wolfram: Wolfram, eliin direncini artran bir alam elementidir. Takm

Sert keskinlik dayankl,

ekme mukavemeti sertlik,

Tablo 1.2.elikler ve demir-dkm malzemelerde alaml ve yardmc elemanlarn etkileri

1.2. eliklerin Isl lemleri

ekil 1.1. Fe- C diyagramnda eliin tavlanma blmleri

Bu zellikleri kazandrmak iin eliklere sl ilemler uygulanr. Isl ilem ksaca

ekil 1.2. stenitin souma hzna bal olarak yapt dnmler

1.2.2.1. Suda Sertletirme

1.2.3. Yzey Sertletirme lemleri

Nitrrasyon ynteminin yukardaki birok stnlnn yannda nitrrasyon ok

1.3. elik eitleri

Birleim ve Kullanm zelliklerine Gre Gruplandrma

ekil 1.3. eliklerin birleimlerine gre kmelenmesi

Uygulama tarzna gre gruplandrma: El ve makine takmlar, kesici

ekil 1.4. eliklerin kullanlma zelliklerine gre snflandrlmas

malat elikleri: malat elikleri kullanma amacna gre eitli taleplerin

Mekanik zellikler: ncelikle, darbeli ve vuruntulu zorlama olan yerlerde ve

Fiziksel zellikler: Mknatslanabilirlik, az sl genleme,

Teknolojik zellikler: Kolay ekillendirilebilirlik, rnein preste basma ve derin

ekme ileminde souk olarak ekil verilebilirlik, kaynak ilemine elverililik,

Kimyasal zellikler: Korozyona ve yksek sya dayankllk.

1.3.1. Genel malat elikleri

Resim 1.2.Genel imalat eliinden yaplm frezeleme bal

Resim 1.3.nce taneli imalat eliinden yaplm i paras

1.3.2. Sementasyon elikleri

1.3.3. Islah elikleri

Resim 1.5.Islah eliinden yaplm miller

1.3.4. Otomat elikleri

1.3.5. Nitrrleme elikleri

1.3.6. Paslanmaz elikler

Resim 1.6.Paslanmaz elik svama i paras ve svama kalb

1.3.7. Yay elikleri

Resim 1.7.Yaylar ve kullanm

Souk i takm elikleri: Malzemeler souk durumda ilenir. Talal imalat,

Resim 1.8.Boru retimi iin souk i eliinden yaplm hadde makaralar

Scak i takm elikleri: elik, ayrca ar ve hafif metaller, scak durumda

Resim 1.9. Scak i eliinden yaplm kalp

Yksek hz elii: Kesici azdaki 600

C'ye kadar scaklklar iin tala

Resim 1.10. Scak i eliinden yaplm kalp

Alamsz takm elikleri: Alamsz takm eliklerinde C oran, kullanm iin