PRojekty

Wykrywacz metali
o duym zasigu

Czyli co dla poszukiwaczy

zaginionych pamitek
przeszoci
Wykrywacze impulsowe posiadaj
cay szereg zalet w porwnaniu
z wykrywaczami pracujcymi na
innej zasadzie. Mona do nich
przede wszystkim zaliczy duy
zasig praktycznie taki sam
w powietrzu, jak i w ziemi,
bardzo dobr czuo oraz
zupen niewraliwo na
zmiany mineralizacji gleby.
Wad jest brak moliwoci
rozrniania metali ferro
i diamagnetycznych.
Rekomendacje: znakomity
projekt do wykonania na
wakacje. Jest w stanie
zintegrowa ca rodzin wok
poszukiwania skarbw.

Dodatkowe
materiay na CD

AVT5196

Schemat ideowy wykrywacza przedstawiono na rys. 1. Wykrywacz dziaa na

zasadzie emisji impulsu elektromagnetycznego w gb gruntu. Obecno przedmiotu metalowego w pobliu sondy, na skutek
zmiany indukcyjnoci cewki wykrywacza,
powoduje odksztacenie napicia na cewce.
Sygna z cewki poddawany jest wzmocnieniu i po wyciciu z niego interesujcego nas
fragmentu zostaje on ponownie wzmocniony oraz scakowany. Tak obrobiony steruje
generatorem VCO, ktrego sygna syszymy
w goniku lub w suchawkach.
Wykrywacz zbudowany jest z kilka podstawowych blokw. Opis zasady dziaania
zaczniemy od ukadu wytwarzania i stabilizacji napi zasilajcych. Zastosowano
w nim nietypowy sposb zasilania czci
analogowej: mas poczono z dodatnim biegunem napicia zasilania wykrywacza. Dlatego te uzyskanie dodatniego napicia dla
czci analogowej wie si z koniecznoci
zastosowania przetwornicy podwyszajcej
napicie, ktr w opisywanym ukadzie zrealizowano z zastosowaniem IC5 (NE555).
Z przetwornicy nie jest pobierany zbyt
duy prd, wic pracuje ona w konfiguracji
z pomp adunku. W pierwszym cyklu poW ofercie AVT:
AVT5196A pytka drukowana
AVT5196B pytka drukowana + elementy

PODSTAWOWE PARAMETRY
Pytka jednostronna o wymiarach 12266 mm
Zasilanie: akumulator elowy 12 VDC/1,3 Ah, pobr prdu 100 mA, gniazdo zewntrznego zasilacza 12 VDC
Konstrukcja analogowo-cyfrowa, bez ukadw wymagajcych zaprogramowania
Duy zasig: praktycznie taki sam w powietrzu, jak w ziemi
Dua czuo

PROJEKTY POKREWNE

wymienione artykuy s w caoci dostpne na CD

Tytu artykuu
Mikroprocesorowy wykrywacz metali

Nr EP/EdW

Kit

EP 7/2001

AVT-5025

Impulsowy wykrywacz metali

EdW 8/2008

AVT-2874

Prosty wykrywacz metali

EP 10/1996

AVT-1104

24

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Wykrywacz metali oduym zasigu

przez diod D4 adowany jest kondensator
C15 do wartoci napicia zasilania, a nastpnie (w drugim cyklu) energia wnim zgromadzona, poprzez diod D2, przekazywana jest
do kondensatora C18. Powoduje to adowanie

kondensatora C18 do wartoci napicia prawie rwnej podwojonemu napiciu zasilania

wykrywacza. Prawie, poniewa jest ono pomniejszone ospadki napi na diodach D2, D4.
Ukad zdiodami D3, D5 ikondensatorem C19

dziaa analogicznie do opisywanego wczeniej

zt tylko rnic, e jego napicie wejciowe
jest rwne wartoci napicia na kondensatorze
C18. Caa przetwornica powiela warto napicia zasilania wykrywacza blisko trzykrotnie.

Rys. 1. Schemat ideowy wykrywacza

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

25

Projekty

Rys. 2. Schemat montaowy pytki wykrywacza

Wzmacniacze operacyjne zasilane s napiciem symetrycznym owartoci 5V. Za
jego stabilizacj wzgldem masy analogowej
odpowiadaj stabilizatory IC7 iIC8.
Kondensatory C4, C14, C24, C16, C19,
C20, C25 filtruj napicia zasilajce. Przebieg prostoktny zasilajcy cewk generowany jest przez drugi ukad NE555 (IC4). Czstotliwo sygnau ustalaj elementy C2, R1,
PR2. Powinna ona by rwna okoo 100Hz,
a ujemny impuls na wyjciu IC4 powinien
mie dugo okoo 150ms.
Sygna z wyjcia IC4 przez rezystor R4
steruje tranzystorem T2, ktry to odwraca
go wfazie. Nastpnie, przez rezystor R6 steruje tranzystorem T1 zasilajcym cewk L1
sondy. Rezystor R8 ma za zadanie ograniczenie napicia samoindukcji cewki L1. Sygna
zsondy, przez rezystor R9 ikondensator C9,
trafia na wejcie odwracajce wzmacniacza
operacyjnego IC1. Dioda Zenera D1 zabezpiecza to wejscie przed przepiciami.
Aby umoliwi prbkowanie wzmocnionego sygnau z cewki w momencie, gdy
przechodzi on przez zero, zastosowano
dwa generatory monostabilne zbudowane
na bramkach NAND zawartych w ukadzie
IC2 (CD4011). Oba generatory poczone s
kaskadowo. Pierwszy z nich, zbudowany

Rys. 3. Szkic obudowy wykrywacza

26

na bramkach IC2A i IC2B, generuje impuls

odugoci 60ms iwyzwala drugi, zbudowany na bramkach IC2D i IC2E, a generujcy
impuls odugoci 85ms. Budowa obu generatorw monostabilnych, pomijajc wartoci
elementw R iC, jest identyczna, wic niej
opisano zasad dziaania tylko pierwszego.
W chwili pocztkowej kondensator C5
jest rozadowany. Opadajce zbocze napicia
na kolektorze tranzystora T2 powoduje natychmiastow zmian stanu wyjcia bramki
IC2A z logicznego 0 na 1. Dotychczas
rozadowany kondensator C5 zaczyna adowa si poprzez rezystor R11. Prd adowania kondensatora C5 wymusza na wejciach
bramki IC2B stan wysoki, co powoduje zmian stanu jej wyjcia na niski, aco za tym idzie
podtrzymanie stanu niskiego na wejciach
bramki IC2A do momentu naadowania kondensatora C5. Opadajce zbocze na wyjciu
pierwszego przerzutnika powoduje wyzwolenie drugiego przerzutnika. Dodatni impuls
zwyjcia drugiego przerzutnika ma za zadanie otwarcie tranzystora T5 iprzekazanie za
porednictwem R17 iC10 uytecznej czci
sygnau na wejcie odwracajce wzmacniacza cakujcego IC3.
Na wejcie nieodwracajce tego wzmacniacza podawane jest napicie stae regulo-

wane za pomoc potencjometrw zgrubnego

idokadnego strojenia wykrywacza. Wwyniku sumowania tych dwch napi, na wyjciu wzmacniacza IC3 otrzymujemy sygna
pioksztatny oregulowanej skadowej staej,
ktrej warto dodatkowo informuje oobecnoci przedmiotw metalowych w zasigu
cewki L1. Sygna z wyjcia wzmacniacza
cakujcego IC3 podawany jest dalej za porednictwem tranzystora T3 na generator
sterowany napiciem (VCO), zrealizowany
na bazie IC6. Ujemne impulsy z wyjcia 3
ukadu IC6 przez wtrnik napiciowy ztranzystorem T4 zasilaj gonik SP1. Dodatkowo
jest moliwo regulacji gonoci za pomoc
potencjometru P3 umoliwiajcy regulacj
wartoci napicia wejciowego wtrnika.

Monta iuruchomienie
wykrywacza
Schemat montaowy przedstawiono na
rys. 2. Uruchomienie wykrywacza zaczynamy od sprawdzenia poprawnoci dziaania czci zasilajcej. W tym celu w pytk
wlutowujemy tylko ukady IC5, IC7, IC8,
kondensatory C4, C14, C24, C18, C19, C20,
C25, C16, C21, C22 oraz rezystory R31 iR30.
Nastpnie wczamy zasilanie wykrywacza i sprawdzamy obecno napi 5 V
na nkach 7 i4 ukadw IC1 iIC3. Pomiar
wykonujemy wzgldem plusa zasilania wykrywacza.
Po stwierdzeniu poprawnych wartoci
napi montujemy elementy generatora sygnau cewki (IC4, T1, T2, C1, C2, R1, R4, R5,
R6, R7, R8 oraz potencjometr montaowy
PR2). Podczamy sond do punktw oznaczonych na pytce drukowanej jako COIL1,
COIL2 iwczamy zasilanie powinnimy
sysze ciche brzczenie sondy. Jeeli dysponujemy miernikiem czstotliwoci lub oscyloskopem, to ustawiamy na nce 3 ukadu
IC4 czstotliwo 100...110Hz. Po tych czynnociach montujemy na pytce drukowanej
pozostae elementy.
Do punktw oznaczonych na pytce jako
P3.1, P3.2, P3.3 za pomoc kawaka trjyowej tasiemki podczamy potencjometr regulacji gonoci, natomiast do punktw P1.1,
P1.2, P1.3 potencjometry strojenia. Nastpn
czynnoci bdzie maksymalne skrcenie suwaka potencjometru gonoci wstron wyjcia ukadu IC6. Sond wykrywacza umieszczamy tak, aby bya odsunita od wszelkich
przedmiotw metalowych na odlego co
najmniej 1 m. Ustawiamy potencjometry
strojenia zgrubnego idokadnego na panelu
wykrywacza wpozycj rodkow ipokrcajc delikatnie potencjometrem montaowym
PR1. Ustawiamy czstotliwo stukw gonika na okoo 0,5...2Hz.
Po tych czynnociach sprawdzamy reakcj wykrywacza na zblianie przedmiotw
metalowych do cewki. Prawidowo wykonany wykrywacz wyranie sygnalizuje obecELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Rys. 4. Wkadka uchwytu drka

Rys. 5. Grna pokrywa sondy

no puszki po pacie do butw z odlegoci
okoo 0,4...0,5 m.
Do zasilania wykrywacza najlepiej uy
akumulatora elowego o napiciu 12 V.
Z uwagi na spory pobr prdu wykrywacza
(okoo 100 mA) naley zastosowa akumulator o pojemnoci co najmniej 1 VAh.

Ostateczne testy wykrywacza powinno

si przeprowadza w terenie niezabudowanym. Z uwagi na du czuo jest on podatny na zakcenia i na obszarze gdzie wystpuj silne pola elektromagnetyczne traci
na stabilnoci. W celu poprawy stabilnoci
wykrywacza mona prbowa uy elementy o lepszej ni standardowa tolerancji. Uwaga ta dotyczy przede
wszystkim rezystorw w torze
analogowym. Wzmacniacz LF357,
oraz mA741 mog zosta zastpione innymi, pojedynczymi wzmacniaczami operacyjnymi o lepszych
parametrach. Eksperymenty w tym
zakresie pozostawiam inwencji
Czytelnikw.

Na CD karty katalogowe i noty aplikacyjne elementw

oznaczonych na Wykazie elementw kolorem czerwonym

Wykrywacz metali o duym zasigu

WykAZ eLeMeNtW
Rezystory
P1, P3: 10 kV
P2: 2,2 kV
PR1: 220 kV
PR2: 100 kV
R1, R15, R20, R25: 1 kV
R4: 1,2 kV
R5, R17: 330 V
R6, R14: 100 V
R7: 150 V
R8, R23: 180 V
R9, R18: 220 V/0,5 W
R10, R11: 33 kV
R12, R13: 47 kV
R16: 820 kV
R19: 1 MV
R21: 5,6 kV
R22: 2,4 kV
R27, R29: 10 kV
R3: 18 kV
R26: 3,3 kV
R32: 36 kV
kondensatory
C1, C4, C10, C13, C22, C25: 100 nF
C2, C11, C12: 220 nF
C3...C6, C23: 1 nF
C7: 10 pF
C8: 3,3 pF
C9: 10 mF/16 V
C14: 1000 mF/16 V
C15...C17, C20: 22 mF/16 V
C18, C19, C26: 100 mF/25 V
C21: 10 nF
C24: 1000 mF/16 V
Pprzewodniki
D1: dioda Zenera 3,3 V
D2...D5: 1N4004
IC1: LF357
IC2: 4011
IC3: mA741
IC4...IC6: NE555
IC7: 78L05
IC8: 79L05
T1: BD911
T2, T3: BC327
T4: BD140
T5: BF245
Inne
L1: cewka wg. opisu
SP1: gonik 8 V/0,5 W

oenie go na dwie czci, a take w razie

potrzeby szybkie zdemontowanie sondy.
Rozoony wykrywacz bez problemu zmieci si do baganika samochodu, plecaka lub
torby.

Konstrukcja mechaniczna
wykrywacza

Rys. 6. Ksztatka uchwytu sondy

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Cay stela wykrywacza zbudowano przy uyciu podstawowych

narzdzi, takich jak: wiertarka,
pilnik, pika do metalu. Dlatego te
nie powinno by problemu z wykonaniem wykrywacza w warunkach
domowych. Jako podstawowego
budulca zastosowano plastikowe
rurki wodocigowe o rednicy 1/2.
Konstrukcja stelaa umoliwia roz-

27

Projekty
suy do mocowania rurki, na
ktrej umieszczona bdzie sonda
(rys. 3-12). Na
rurce podokietnika
mocujemy
obudow, w ktrej zamknity bdzie akumulator.
W prototypie zastosowano typow,
plastikow
obudow
uniwersaln o oznaczeniu
Z-VB
(rys.3-6).
Do
zasilania wykrywacza
najlepiej
zastoRys. 7. Monta wkadki uchwytu wpokrywie sondy (przekrj
sowa may akupoprzeczny sondy)
mulator elowy
12 V/1,3 Ah. Akumulator naley trwale zaSzczegowy opis wykonania mechaniki
montowa w obudowie. Mona go na przywykrywacza zacznijmy od czci rkojeci
kad przyklei do obudowy za pomoc kleju
ipodokietnika. Sam podokietnik (rys.3-3)
na gorco.
mona wykona z odcinka o dugoci
W jednej z bocznych cianek obudo7...10cm rury kanalizacyjnej PCV orednicy
wy mocujemy gniazdo sondy. Proponuj
10 cm lub wikszej, wzalenoci od potrzeb.
zastosowa 3-pinowe gniazdo mikrofonoRur naley rozci wzdu osi tworzcej.
we CANON. W drugiej ciance montujemy
Jedn z powstaych po przeciciu czci
gniazda adowania, suchawkowe iwcznik
przykrcamy kilkoma blachowkrtami do
zasilania wykrywacza (rys.3-9). Ca obudostelaa. Dodatkowo mona podokietnik wyw mocujemy do stelaa za pomoc dwch
klei od wewntrznej strony cienk, tward
uchwytw. W przypadku prototypu s to
gbk, ktra zamaskuje wkrty oraz poprawi
drewniane szeciany (rys. 3-7) o krawdzi
komfort pracy zwykrywaczem.
40mm, zwywierconym przez rodek otwoDugo odcinka rurki, do ktrej przykrrem orednicy 21mm. Przez ten otwr przecony jest podokietnik, powinna by rwna
chodzi rurka stelaa. Zamiast drewnianych
okoo 30cm (rys.3-1). Od strony podokietniuchwytw mona zastosowa uchwyty suka rurk zalepiamy zatyczk gumow, ktr
ce do mocowania rurek wodocigowych
mona kupi podobnie jak gbk na rkolub kabli do ciany.
je w sklepie z akcesoriami rowerowymi
Miejsce
usytuowania
akumulatora
(rys.1-8). Zdrugiej strony rurk zzamontow dolnej obudowie, jak rwnie miejsce jej
wanym podokietnikiem wklejamy w jeden
umieszczenia na rurce podokietnika trzeba
ze wsposiowych kocw trjnika (rys.3-2)
ustali dowiadczalnie, tak aby wykrywacz
dedykowanego do uytej rurki. Drugi otwr
wnormalnej pozycji pracy mia swj rodek
trjnika pozostawiamy wolny bdzie on

Rys. 8. Schemat montazowy wykrywacza

28

cikoci pomidzy rkojeci asond. Spowoduje to przyciskanie podokietnika do rki

ipoprawi komfort obsugi.
Trzeci otwr trjnika suy do zamocowania rkojeci (rys. 3-5), ktr wykonujemy zodcinka rurki odugoci okoo 15cm.
Rurk wklejamy wtrjnik, anastpnie nasuwamy na ni wspomniana wczeniej oson
zgbki.
Wcelu uatwienia sobie zaoenia rkojeci z gbki na rurk, mona j delikatnie
zwily wod. Kolejnym etapem budowy
wykrywacza jest osadzenie na kocu rkojeci obudowy (rys.3-4), zawierajcej pytk
drukowan wykrywacza oraz potencjometry
strojenia igonoci (rys.3-11). Takie usytuowanie obudowy umoliwia atwy dostp do
potencjometrw, a take tworzy podparcie
dla doni, dziki czemu nie musimy mocno
zaciska doni na rkojeci. Obudowa elektroniki wykrywacza to rwnie obudowa
uniwersalna o oznaczeniu Z50 dostpna
w wielu sklepach elektronicznych. W celu
jej umocowania, wdolnej powce obudowy
na samym rodku wykonujemy otwr orednicy pasujcej do rednicy zewntrznej rurki
rkojeci.
Potrzebowa bdziemy rwnie elementu, do ktrego przykleimy rurk wewntrz
obudowy. Elementem takim moe by kwadrat wycity ztekstolitu ogruboci 7...10mm
o boku 40 mm, w rodku ktrego wiercimy
otwr odpowiadajcy rednicy zewntrznej
rurki. Wczterech naronikach wykonujemy
otwory rednicy 3 mm umoliwiajce pewne przykrcenie tekstolitowego elementu do
wewntrznej paszczyzny obudowy.
Kolejnym krokiem jest sklejenie tekstolitowej podkadki irurki przez ni przechodzcej. eby cao bya wykonana solidnie
inie rozpada si wpodczas pracy, do klejenia proponuj uy kleju dwuskadnikowego o nazwie DISTAL. Przed sklejeniem powierzchnie klejone naley dokadnie odtuci i zmatowi gruboziarnistym papierem
ciernym. Dodatkowo mona ponawierca
wrurce wmiejscu klejenia kilkanacie otworw o maej rednicy. Klej po wpyniciu
w nie jeszcze bardziej usztywni cae poczenie.
Pytk drukowan wykrywacza montujemy do grnej czci obudowy za pomoc
trzech rubek rednicy 3 mm, ktrych by
przyklejamy. Tak przyklejone rubki s niewidoczne z zewntrz i zapewniaj pewny
uchwyt pytki drukowanej.
Wprzednim panelu obudowy wykonujemy trzy symetrycznie rozmieszczone otwory
na potencjometry strojenia zgrubnego, dokadnego iregulacji gonoci. Pyt czoow
zopisami regulatorw robimy w programie
graficznym takim (na przykad CorelDRAW).
Po wydrukowaniu, zalaminowaniu i wyciciu otworw na potencjometry przyklejamy
j na panel przedni obudowy.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Wykrywacz metali oduym zasigu

Wykonanie sondy iuchwytu sondy

Po nawiniciu caych 16m drutu cewk owijamy mocnym sznurkiem, tak aby jej przekrj
by koowy. Nastpnym krokiem jest nasczenie cewki lakierem. Na czas schnicia lakieru cewk umieszczamy pomidzy dwoma
paszczyznami (grn znich obciamy).
Do wykonania obudowy sondy najlepiej
uy cienkiego laminatu szklano-epoksydowego (oczywicie pozbawionego miedzi), z ktrego wycinamy dwa piercienie
o rednicy zewntrznej wikszej od rednicy nawinitej cewki o okoo 3 cm. rednica wewntrzna powinna by o okoo 3 cm
mniejsza od rednicy cewki. Grn pokryw
obudowy przedstawiono na rys.5. Dolna jest
identyczna z tym, e nie ma podunych,
prostoktnych otworw przeznaczonych do
zamocowania uchwytw sondy (rys.6).
Do jednego z piercieni (dolnego) przyklejamy cewk, a przestrzenie pomidzy
cewk i krawdzi piercienia wypeniamy
cienkim twardym styropianem. Wgrnej pokrywie sondy wycinamy dwa podune otwory, wktrych umieszczone zostan uchwyty
sondy. Otwory powinny mie rozstaw taki,
jak szeroko wykonanej wczeniej kocwki drka. Ich szeroko uzaleniona jest
oczywicie od gruboci uytego na uchwyt
sondy materiau (polecam laminat gruboci
3...4 mm), natomiast dugo powinna by
rwna 30...40mm.

Budow sondy rozpoczniemy od wykonania regulowanego poczenia sondy

zdrkiem. Do odpowiedniego zakoczenia
drka sondy bdziemy potrzebowa specjalnie przygotowanego elementu wycitego ze
sklejki, ktry nastpnie na gorco wciniemy
wkoniec drka, uzyskujc tym samym jedn zczci przegubu. Wkadk wykonamy ze
sklejki ogruboci 12mm wedug rys.4.
Gotow wkadk naley wcisn w rurk drka wykrywacza. Wtym celu musimy
nieco zmikczy koniec rurki drka na dugoci okoo 6...7cm wkadajc go na chwil
do wrzcej wody. Jeli jej temperatura okae
si za maa, to rurk trzeba zanurzy w gorcym oleju. Gdy plastyk stanie si mikki
wciskamy w rurk wczeniej wykonan
wkadk. Po wystudzeniu caoci, pilnikiem
obrabiamy zakoczenie drka na pokrgo
i wiercimy otwr o rednicy 10 mm, przez
ktry przechodzi bdzie plastikowa ruba
skrcajca poczenie drek-sonda. rub
do skrcenia poczenia mona kupi wsklepach zarmatur azienkow. Jest stosowana
do przykrcania deski do muszli klozetowej.
Budow sondy rozpoczynamy od nawinicia cewki wykrywacza. Potrzebowa
bdziemy okoo 16 m emaliowanego drutu
miedzianego o rednicy 0,5...0,6 mm. Drut
nawijamy na okrgu o rednicy 30...40 cm.
R

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Zanim skleimy sond na stae i zaszpachlujemy powstae po bokach nierwnoci,

musimy przymocowa uchwyt do grnej pokrywy oraz wyprowadzi przewd poczeniowy. Monta uchwytu sondy sprowadza
si do osadzenia ksztatek uchwytu sondy
w uprzednio wycitych w grnej pokrywie
podunych otworach (rys.7). Nastpnie blokujemy obydwie ksztatki przed wysuniciem
za pomoc dwch paskw laminatu (wkadki
blokujce) i cae poczenie zalewamy klejem. Na czas wizania kleju proponuje do
uchwytu sondy zamontowa drek iustawi
go tak, aby by prostopady do paszczyzny
sondy. Przewd doprowadzajcy sygna do
cewki powinien by odporny na uszkodzenia mechaniczne. Przekrj pojedynczej yy
powinien by rwny okoo 0,8 mm2. Bardzo
dobrze wtej roli sprawdza si kabel mikrofonowy wizolacji silikonowej. Przewd taki posiada przewanie wzmocnienie mechaniczne
wpostaci dodatkowej linki. Wmiejscu przejcia przewodu przez grn paszczyzn sondy
naley zastosowa gumow odgitk.
Na koniec wypada nasz wykrywacz pomalowa. Do tego celu polecam zwyk farb olejn. Oczywicie przed malowaniem
wszystkie powierzchnie naley odtuci
rozpuszczalnikiem izmatowi drobnym papierem ciernym.

ukasz Bajda
M

29