Tehniki fakultet aak

Rukovodilac rada
dr ivadin Mici

Analiza stanja i potreba ICT

opremljenosti srednjih kola u
Optini aak

Uradil: Anelija Mitrovi

1 UVODNA
RAZMATRANJA

9.10.2016.

Strana 1/5

1 UVODNA RAZMATRANJA
1.1 Pre svega
1.1.1 Istorija aka
Pria o prolosti aka poinje mnogo pre nego to je prvi put zabeleeno njegovo ime u
XV veku. Najstarije stanovnike, koje su privukle rene doline i zatalasani breuljci, aanski kraj
dobio je u neolitu (5500 do 3200 godina pre n. e.). Tek u bronzano i gvozdeno doba bie uoeno
njihovo prisustvo na prilazima grada (Prijevor, Mrajevci, Atenica).
aanski kraj je pod rimskom vlau u II veku bio na istonoj granici provincije
Dalmacije. Na mestu grada postojalo je seosko naselje vicus, sa beneficijarskom stanicom za
naplatu poreza. U njemu je jedno vreme boravila Druga dalmatinska kohorta. ivot na brojnim
poljoprivrednim imanjima u moravskoj dolini gasi se u V veku u vreme seobe naroda.
Administrativna uprava Vizantijskog carstva ponovo ga organizuje gradei sistem utvrenjea u
planinskom podruju oko aka, od kojih je najpoznatija Gradina na Jelici.
aanski kraj u X veku uao je u sastav "krtene Srbije". U srpskoj srednjovekovnoj
dravi bio je u sastavu udeone kneevine kneza Stracimira, brata Stevana Nemanje. On je
izmeu 1172. i 1190. godine u Moravskom Gradcu na reci Moravi podigao manastir posveen
Presvetoj Bogorodici. Srodstvo ktitora sa rodonaelnikom srpskog vladarskog doma obezbedilo
mu je status kraljevskog manastira. ikom poveljom kralj Stefan Prvovenani izuzeo ga je
ispod arhijerejske vlasti zajedno sa Studenicom, urevim Stupovima i Hilandarom. Za vreme
reogranizacije srpske crkve izmeu 1319. i 1321. godine izgubila je status kraljevskog manastira
i postala sedite Gradake episkopije.
Uspostavljanje novog crkveno-administrativnog centra izmenilo je ivot manastirskog
vlastelinstva i stvorilo uslove za nastanak Ovarsko-kablarskih i grupe manastira u podnoju
planine Jelice. U drugoj polovini XIV veka Bogorodiina crkva je doivela temeljnu obnovu i
bila najreprezentativnije zdanje toga doba. Uoi turskog osvajanja ovih oblasti pominje se 1454.
godine kao sedite gradakog mitropolita Nikifora.
Neposredno pored episkopije, na karavanskom putu za Rudnik, razvilo se gradsko naselje
aak, koje Dubrovani prvi put pominju 18. decembra 1408. godine. Varo je teko stradala za
vreme turskog osvajanja Srbije. U prvom turskom popisu iz 1476. godine opisana je kao selo sa
10 kua. Poto je crkva zapustela popisano je samo imanje manastira. Poetkom XVI veka u
njemu je postojao pazar i odravao se vaar.
Oko 1535. postao je sedite kadiluka. Od ostataka crkve Hajrudin-emin podigao je asnu
damiju pre 1560. U sledeoj deceniji smederevvski sandak Turali-beg zavrio je graevinske
radove na objektu, sagradio minare i podigao mekteb u njegovoj neposrednoj blizini. Svoje
posede uvakufio je 1572. i deo prihoda namenio izdravanju zadubine u kasabi aku.
Nekadanji manastirski kompleks, pre svega njegove obimne zidove ("stari Gradac") Turci nisu
procenili kao fortifikacijski znaajan objekat i kroz ceo XVI vek ostavili su ga bez vojne posade.
Turski putopisac Evlija elebija opisao ga je 1663. godine: "U stara vremena bilo je naseljeno
selo, pa se tokom vremena zbog dobre klime stanovnitvo namnoilo, tako da je mesto postalo
naselje divno kao rajski vrt ... na jednom prostranom i irokom terenu na obali reke Morave...
Ono ima u svemu est mahala sa 6000 eramidom i daskom pokrivenih kua, prizemnih i na
Strana 1

Tehniki fakultet aak

Rukovodilac rada
dr ivadin Mici

Analiza stanja i potreba ICT

opremljenosti srednjih kola u
Optini aak

Uradil: Anelija Mitrovi

1 UVODNA
RAZMATRANJA

9.10.2016.

Strana 2/5

sprat. Tu ima sedam damija i tri medrese ... Tu se nalaze tri tekije, etiri osnovne kole, dva
hana, jedan hama i dvadeset duana."

Slika 1.1: Meandri Zapadne Morave

Slika1.2: Crkva u aku

Slika 1.3: Gimnazija u aku

Slika 1.4: Ekonomska kola u aku

Urbanistiki lik aka, formiran u toku prva dva veka turske vlasti, nestao je za vreme
Velikog Bekog rata (1683-1699). Orijentalna varo je najpre stradala od ustanika 1688. i vie
nikada nije bila obnovljena. Uoi sledeeg Austro-Turskog rata 1716-1718. imala je oko 150
kua, ali je osloboenje doekala kao "nenaseljeno pusto mesto".

Strana 2

Tehniki fakultet aak

Rukovodilac rada
dr ivadin Mici

Analiza stanja i potreba ICT

opremljenosti srednjih kola u
Optini aak

Uradil: Anelija Mitrovi

1 UVODNA
RAZMATRANJA

9.10.2016.

Strana 3/5

Crkva je obnovljena 1723. godine. Sagraen je dobro utvren anac, pored koga je
obnovljeno naselje sa 17 kua. Krajem februara 1738. Turci su ga zauzeli i spalili, a anac
razorili. Stanovnitvo se sklanjalo preko Save i Dunava u Austriju, a na njihovo mesto su stizali
doseljenici iz Stare Srbije, Hercegovine i Crne Gore. aak je 1784. imao "35 turskih i 18
hrianskih kueraka sa jednom visokom, dobro graenom, prostranom damijom, koja je po
predanju nekada davno bila hrianska crkva. Naselje se nalazi na jednom otvorenom prostoru ...
Kroz taj teren protiu tri potoka, preko kojih se prelazi sa etiri drvena i dva zidana mosta." Za
vreme Koine krajine 1788. varo su popalili ustanici Alekse Nenadovia. Poetkom februara
1790. drao je narednik Tadija Draga sa 80 vojnika, ali su je ve u martu Turci povratili.
Prvi srpski ustanak zahvatio je ve 1804. godine aanski kraj. Ustanici su pod
komandom Lazara Mutapa i Milia Drinia uli u varo 5. aprila. Prema predanju, anac i
damiju tukli su topovima. U prolee 1807. iz aka je Milan Obrenovi upravljao celom
jugozapadnom Srbijom. Varo je 1808. imala 250 stanovnika. U ancu oko crkve nalazila se
stalna posada sa dva topa. Poetkom 1809. prvi put se pominje varoka kola. Propast Prvog
srpskog ustanka zaustavio je polet sa kojim se aak poeo razvijati. Nova stradanja donela je
neuspela Hadi Prodanova buna u Trnavi 1814. Turci su je svirepo uguili pa je u Be javljeno
da na Vraaru od Tamajdana do Stambol kapije s obe strane stoji parada od ljudi na kolje
nabijenih."
Poetkom 1815. aanski kraj je postao sredite priprema i poprite najvee bitke u
Drugom srpskom ustanku. Velika bitka na aku trajala je od 25. aprila do 13. juna 1815.
Reena je u nekoliko uzastopnih bojeva na prostoru izmeu brda Ljubia i varokog anca. U
bitci su izginuli vojvode Lazar Mutap i Tanasko Raji i turski zapovednik Imir-paa.
aak se posle Drugog srpskog ustanka razvijao kao nahijsko sedite. U srpskom delu
grada 1820. sagraena je crkva Sv. ora, zadubina gospodara Jovana Obrenovia. Varo je
imala magistrat i osnovnu kolu. Poetkom tridesetih godina XIX veka imao je samo 900
stanovnika i bio jedna od najmanjih varoi u Srbiji. Od 1831. bio je sedite uikog episkopa.
Kada su 1832. spojene Rudnika i poeka nahija pod upravom gospodara Jovana Obrenovia
postao je administrativni centar jugozapadne Srbije. Posle obnova crkve 1834. u njenoj blizini
svoje konake sagradili su najvii predstavnici dravne i crkvene uprave. U gradu je 1837. poela
sa radom gimnazija. Urbanistiki razvoj i ekonomski uspon ovog gradskog centra zaustavio je
dolazak ustavobraniteljana vlast i preseljenje dravnih i prosvetnih institucija u susedne gradove.
Sredinom XIX veka aak je imao 1500 stanovnika. U gradskoj privredi pod okriljem
esnafa pojavila se pivara, osnovana 1850. i Okruna tedionica 1872. godine. Urbanistiki
preobraaj vezan za okretanje srednjoevropskim uzorima ogleda se u monumentalnim
klasicistikim zdanjima Okrunog naelstva i Gimnazije podignutim 1875. godine.
U vreme Srpsko-Turskih ratova 1876-1878. u aku je bilo sedite Zapadnomoravske
divizije. Varo je imala 2290 stanovnika. aanska brigada I i II klase uestvovale su u borbama
na Javoru 1876, zauzimanju Prokuplja, Kurumlije i na Samokovskim poloajima 1877-1878.
godine.
aak je fizionomiju grada dobio u poslednjoj etvrtini XIX veka. Prosecanje novih ulica
i ubrzana izgradnja dovedeni su u sklad donoenjem prvog urbanistikog plana 1893. godine.
Agrarno podruje i dalje je davalo osnovno obeleje privrednim aktivnostima, pre svega
izvoznoj trgovini. U spor industrijski razvoj ukljuen je jo samo parni mlin 1899. Poetkom XX
veka osnovano je drutvo "Ovar i Kablar" za izgradnju hidrocentrale na Moravi. elezniku
vezu sa Kraljevom dobio je 1911. U gradu je od 1899. izlazio list Ljubi, a zatim jo nekoliko

Strana 3

Tehniki fakultet aak

Rukovodilac rada
dr ivadin Mici

Analiza stanja i potreba ICT

opremljenosti srednjih kola u
Optini aak

Uradil: Anelija Mitrovi

1 UVODNA
RAZMATRANJA

9.10.2016.

Strana 4/5

slubenih, partijskih i kulturnih listova. Varo je imala itaonicu, pevaku druinu, podrunicu
Srpskog poljoprivrednog drutva, Kola jahaa, Sokolskog i streljakog drutva, enske
podrunice i Crvenog krsta. Gimnazija je do kraja veka postala estorazredna. Uoi balkanskih
ratova broj stanovnika se poveao na 5 600.
Poetkom XX veka aak je bio sedite Destog peadijskog puka, koji je nastavljao
tradicije istoimenog bataljona stajae vojske, formiranog posle Drugog srpsko-turskog rata. U
ratovima 1912-1918. vojnici i oficiri su se hrabro borili u Bregalnikoj bitci, borbama na Vlasini
(1913), Cerskoj i Kolubarskoj bitci (1914), herojskoj odbrani Beograda (1915) i proboju
Solunskog fronta (1918). Deseti puk II poziva odlikovan je Ordenom Karaoreve zvezde sa
maevima IV reda, a Deseti puk I poziva Zlatnom medaljom za hrabrost.
Trogodinja okupacija grada presekla je sve privredne i drutvene tokove u gradu, a
stanovnitvu donela velike patnje i stradanja. Zavrila se povratkom srpske vojske 25.oktobra
1918. godine.
aak je u Kraljevini Jugoslaviji zadrao svoje mesto agrarnog podruja. Tek 1930.
otpoeo je sa radom Vojnotehniki zavod i Fabrika hartije. Opti napredak doneo je pretvaranje
gimnazije u osmorazrednu i zavretak nove kolske zgrade 1927. U isto vreme zavrena je velika
obnova aanske crkve. U grdu su bila aktivna sportska drutva, gostovala su putujua pozorita,
radila su dva bioskopa. Uoi Drugog svetskog rata grad je imao oko 13.000 stanovnika.
U aprilu 1941. aak je kratko vreme bio sedite pete armije. Avioni sa aerodroma u
Preljini hrabro su uestvovaliu odbrani istone granice od nemakih oklopnih divizija. Nakon
kratkotrajnog rata nemaka 60. motorizovana brigada ula je bez borbe u aak 17. aprila. Posle
kapitulaciju jugoslovenske vojske na Ravnoj gori se poetkom maja 1941. okupila grupa oficira i
pripremala oruane akcije protiv okupatora. Pripreme za ustanak posele napada Nemake na
SSSR vodila je i Komunistika partija Jugoslavije.
Formirane su i prve jedinice, od kojih su najvaniji Partizanski odred "Dr Dragia
Miovi" i Jeliki etniki odred. Nakon kratkotrajne saradnje prilikom osloboenja aka
1.oktobra 1941. dolazi do razmimoilaenja posle neuspele opsade Kraljeva. U atmosferi
meusobnih sukoba usledio je slom ustanka. Delovi nemake 113. divizije uli su u grad 28.
novembra 1941. i uspostavili okupacionu upravu. Graanski rat pun svireposti i velikih rtava
produio se nesmanjenom estinom. Nemci su pored represije nad civlinim stanovnitvom i
progona pripadnika oba pokreta, vrili pljaku industrijskih postrojenja, iskoritavali rudno
blago, eksploatisali ume i ostale privredne resurse.
Posle trogodinje okupacije grad su oslobodile 4. decembra 1944. godine jedinice Druge
proleterske divizije i 17. istono-bosanske divizije uz pomo jedinica Crvene armije.
Posle osloboenja poela je obnova zemlje po godinjim planovima i ponovna
industrijalizacija aka. Obnovile su rad Vojnotehniki zavod i farika hartije. Osnovane su i
poele sa radom fabrike "Sloboda" (1951), "Cer" (1953), "Fabrika reznog alata" (1953) i
Hemijska industrija "Prvi maj" (1960). Na Zapadnoj Moravi podignute su hidrocentrale Ovar
Banja (1954) i Meuvrje (1957). Privredni razvoj pratio je razvoj zdravstvenih slubi i kolske
mree. Danas grad ima Tehniki i Agronomski fakultet, Viu tehniku kolu, Gimnaziju, srednju
tehniku, medicinsku, ekonomsku i mainsku i prehrambeno-ugostiteljsku kolu. Osnovane su i
otpoele sa radom kulturne ustanove: arhiv (1948), muzej (1952) i galerija (1961). Godine 1991.
grad je imao 72000 stanovnika, a optina 116000. Za vreme napada NATO pakta na Jugoslaviju
doiveo je najvea razaranja u svojoj istoriji, posebno privrednih objekata, koji su bili okosnica
njegovog razvoja.

Strana 4

Tehniki fakultet aak

Rukovodilac rada
dr ivadin Mici

Redni
broj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

Prezime
Velimirovi
Petrovi
Peri
Arsi
Boli
Petrovi
Radovi
Petrovi
Petrovi
Atanackovi
Filipovi
Gaborovi
Pavlovi
Mari
Radovanovi
Vasiljkovi
Velikovi

Analiza stanja i potreba ICT

opremljenosti srednjih kola u
Optini aak

Ime
Igor
Milan
Milena
Predrag
Radovan
Slobodan
Tatjana
Ana
Sanja
Suzana
Mina
Boris
Biljana
Zoran
Vesna
Gordana
ore

Br. bodova
49
89
92
63
32
47
78
89
89
41
32
29
31
65
91
67
90

uspeh
nije poloio
poloio
poloio
poloio
nije poloio
nije poloio
poloio
poloio
poloio
nije poloio
poloio
poloio
poloio
nije poloio
poloio
poloio
poloio

Strana 5

Uradil: Anelija Mitrovi

1 UVODNA
RAZMATRANJA

9.10.2016.

Strana 5/5