Está en la página 1de 7

LECTURAS

BREVE

HISTORIA

DE

ENTREVISTAAMICHELPASTOUREAU

LOS COLORES

MORFOLOGIAWAINHAUS
1,2|DG|FADU|UBA

BREVE
HISTORIADE
LOS COLORES
ENTREVISTAAMICHELPASTOUREAU

Loscolorestienenunahistoriatanantiguacomoelhombre:deellosprovienensimbolismosqueusamossin
saberporqu,ymoldeannuestravida,nuestromododepensarynuestraselecciones.
Lareligin,lapoltica,lacienciayhastalosacontecimientoshistricosloshansometidoyhansido
sometidosporellos.Escondenhistoriasasombrosasymitosinfundados.Conocerelmodoenqueselotrata
cadaunoesconocerelespritudecadapoca.
EnlaimperdibleBrevehistoriadeloscolores(Paids),elhistoriadoryantroplogofrancsMichel
Pastoureau,entrevistadoporlaperiodistaDominiqueSimonnet,alzalosavataresdeloscolorescomo
espejodenuestrosgustos,nuestrosmiedos,nuestraherenciaydelmodoenquevemoselmundo.
AZUL

Losgriegos,laVirgenyelPartidoConservador
Empecemosporlaestrella,elazul:eselcolorfavoritodeloseuropeos,yhastadelosoccidentales.
Todalacivilizacinoccidentaldapreeminenciaalazul.Sinembargo,nosiemprehasidoas.Durante
muchotiempoelazulfueuncolorpocoapreciado.Noseencuentranienlasgrutaspaleolticasnienel
Neoltico,cuandoaparecenlasprimerastcnicasdetinte.EnlaAntigedadnoseconsiderabarealmente
uncolor,statusqueslotenanelblanco,elrojoyelnegro.ConexcepcindelEgiptofaranico,elazulera
inclusoobjetodedesdn.
Sinembargo,esomnipresenteenlanaturaleza,yespecialmenteenelMediterrneo.
S,peroelcolorazulesdifcildefabricarydedominar,ysaessindudalaraznporlaquenotuvoningn
papelenlavidasocial,religiosaosimblicadelapoca.EnRomaeraelcolordelosbr
MORFOLOGIA|LECTURAS

baros,delextranjero.Tenerlosojosazuleseraenunamujersealdemalavida.Paraloshombres,unamarca
deridculo.Entrelosgriegosencontramosconfusionesdevocabularioentreelazul,elgrisyelverde.La
ausenciadelazulenlostextosantiguosintrigtantoaalgunosfillogosdelsigloXIXque...llegarona
creerseriamentequelosojosdelosgriegosnoerancapacesdepercibirlo!Estasituacinperdurahastala
AltaEdadMedia:as,porejemplo,loscoloreslitrgicos,queseformanenlapocacarolingia,loignoran(se
constituyenentornodelblanco,elrojo,elnegroyelverde).Todavaquedanhuellasdeesepasado
medieval,yaqueelazulsigueausentedelcultocatlico...Yluego,depronto,todocambi.
Acasoaprendieronafabricarlomejor?
No.Loquesedaesuncambioprofundoenlasideasreligiosas.ElDiosdeloscristianosseconvierte
precisamenteenundiosdeluz.Ylaluzsevuelve...azul!PorprimeravezenOccidentesepintanloscielos
deazulanteserannegros,rojos,blancosodorados.Msan,seestabaentoncesenplenaexpansindel
cultomariano.Ahorabien,laVirgenviveenelcielo...
ApartirdelsigloXII,laVirgenapareceenlasimgenescubiertaconunmantoovestidoazul.LaVirgense
convierteenlaprincipalpromotoradelazul.Derepenteelazulseviodivinizadoysedifundinosloenlos
vitralesyenlasobrasdeartesinotambinentodalasociedad:puestoquelaVirgenvavestidadeazul,el
reydeFranciatambinlohar.Alcabodetresgeneraciones,elazulseconvirtienunamodaaristocrtica.
Animadosysolicitados,lostintorerosrivalizabanporencontrarnuevosmtodos,yasconsiguieronfabricar
unosazulesmagnficos.
Entonceselazuldivinoestimullaeconoma...
Lasconsecuenciaseconmicasfueronenor
mes.Depronto,lademandadeglasto(ohierbapastel)sedispar.EnEstrasburgo,loscomerciantesde
granza,laplantaquedaelcolorrojo,estabanfuriosos.Inclusollegaronasobornaraunmaestrovidriero
encargadoderepresentaraldiabloenlosvitralesparaquelopintaradeazul,paradegradarasasurival.
Empezunaguerraabiertaentreelazulyelro
jo!
AfinalesdelaEdadMedia,laoleadamoralistaqueprovocaralaReformaafecttambinaloscolores:
empezadecidirsequcoloreserandignosyculesno.Lapaletaprotestantesearticulalrededordel

blanco,elnegro,elgris,elpardo...yelazul.Estediscursomoraltambinpromueveelnegro,elgrisyelazul
enelvestuariomasculino.Ysigueaplicndoseennuestrosdas.Eneseaspecto,seguimosviviendobajoel
rgimendelaReforma.
Entonceselazul,quetuvotanmalcomienzo,triunfa.
EnelsigloXVIIIseconvierteenelcolorfavoritodeloseuropeos.Seponedemodaentodoslosmbitos.
Elromanticismoacentuaresatendencia:aligualquesuhroe,elWertherdeGoethe,losjveneseuropeos
sevistendeazulylapoesaromnticaalemanacelebraelcultodeestecolortanmelanclico;algnecode
estamelancolahaquedadoenelvocabulario,comolapalabrablues...En1850,unaprendaderopaledaotro
empujoncito:losjeans,inventadosenSanFranciscoporunsastrejudo,LviStrauss,sonelpantalnideal,
yconsugruesatelateidaalndigointroducenelazulenelmundodeltrabajo.
Tambinhabrapodidoteirlosderojo...
Nipensarlo!Losvaloresprotestantesdictanquelaropadebesersobria,dignaydiscreta.
Elazulhaadquiridounsignificadopoltico...
EnFranciafueelcolordelosrepublicanos,queseoponaalblancodelosmonrquicosyalnegrodel
partidoclerical.Peropocoapocosedesplazhaciaelcentro,dejndosedesbordarasuizquierdaporel
rojosocialistayluegocomunista.Digamosquefueexpulsadohacialaderecha.DespusdelaPrimera
GuerraMundialpasaseruncolorconservador:traslaguerra,laCmaradeDiputadosfrancesarecibiel
nombredeChambre
BleuHorizon,enrazndelcolordeluniformedeexcombatientesquellevabaelelevadonmerodedi
putadosconservadores.
Yhoy?
Hoy,elazulesuncolorconsensualparalaspersonastantofsicascomomorales:losorganismos
internacionales,laONU,laUnesco,elConsejodeEuropa,laUninEuropea,todoshanelegidounemblema
azul.Seeligeporexclusin,despusdeeliminarlosdems.Esuncolorquenoimpacta,nodisgustaysuscita
unanimidad.Poresomismohaperdidosufuerzasimblica.
ROJO

Papas,putasycaperucitas
LasupremacadelrojosedaentodoOccidente.Essimplementeporqueatraelamirada,puestoqueenla
naturalezaapenasestpresente?
Evidentementesedestacporquerompaconelentorno.Peroexisteotrarazn:esquemuyprontose
consiguierondominarlospigmentosrojosyseutilizaronenpinturaytintes.Treintaycincomilaosantes
delnacimientodeCristo,elartepaleolticoutilizabaelrojo,obtenidosobretodoapartirdelatierraocrerojo.
Tuvo,entonces,unpasadomsgloriosoqueelazul.
S,erauncoloradmirado,yseleconfiabanlosatributosdelpoder,esdecir,losdelareliginylaguerra.El
diosMarte,loscenturionesromanos,algunossacerdotes.Todosvestanderojo.Seimpusoporqueremita
adoselementosomnipresentesentodasuhistoria:elfuegoylasangre.Podemosconsiderarlostantopositiva
comonegativamente,locualnosdacuatropolosentornodeloscualeselcristianismoprimitivoformaliz
unasimbologatanfuertequetodavaperduraennuestrosdas.
Elrojofuegoeslavida,elEsprituSantodePentecosts,laslenguasdefuegoregeneradorasquedescienden
sobrelosapstoles;peroestambinlamuerte,elinfierno,lasllamasdeSatansqueconsumenyaniquilan.
ElrojosangreeslasangrequeCristoderram,lafuerzadelSalvadorquepurificaysantifica;peroestambin
lacarnemancillada,los
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

|3

crmenesylasimpurezasdelostabesbblicos.
Elrojoseidentificarconlossignosdelpoder...
AtalpuntoqueapartirdelossiglosXIIIyXIV,elPapa,hastaentoncesconsagradoalblanco,sevistede
rojo.Yloscardenalesharnotrotanto.Esosignificaquetanmagnficospersonajesestndispuestosa
derramarsusangreporCristo.Enesemismomomento,enloscuadros,eldiabloaparecepintadoderojo,y
estaambivalenciaseaceptamuybien.
YCaperucitaRoja,queseaventuraenlosbosquesdelaEdadMedia?Entraenestejuegodesmbolos?
Desdeluego.Entodaslasversionesdelcuentolamsantiguaseremontaalao1000,laniavade
rojo.Esporquesevestaalosniosderojoparanoperderlosdevista,comoaseguranalgunos
historiadores?Oporque,comoafirmanalgunostextosantiguos,lahistoriatranscurreeldadePentecosts
yenlafiestadelEsprituSanto,cuyocolorlitrgicoeselrojo?Oporquelaniaibaaencontrarseenla

camaconelloboeibaacorrerlasangre,tesisqueplanteanlospsicoanalistas?Prefierolaexplicacin
semiolgica:unaniaderojollevauntarritodemantecablancaaunaabuelavestidadenegro...Ah
tenemoslostrescoloresbsicosdelsistemaantiguo.Losencontramosenotroscuentos:Blancanievesrecibe
unamanzanarojadeunabrujanegra.Eselmismocdigosimblico.
Apuestoqueelrojo,insolente,nogustalosencopetadoslderesdelaReforma.
Yanmenosporqueeselcolordelospapistas!Alosprotestantes,elrojolesparecainmoral.Se
refierenaunpasajedelApocalipsisenelqueSanJuancuentacmolagranprostitutadeBabiloniacabalgaba,
vestidaderojo,encimadeunabestiallegadadelmar.ParaLutero,BabiloniaesRoma.Porlotanto,hayque
expulsarelrojodeltemplo,ydelasropasdetodobuencristiano.ApartirdelsigloXVI,loshombresyanose
vestanderojo(salvoloscardenalesylosmiembrosdedeterminadasrdenesdecaballera).Enlosmedios
catlicos,lasmujeresspodanhacerlo.Hayuncuriosocambiodeposiciones:enlaEdadMedia,elazulera
msbienfemenino(porlaVirgen)yelrojo,masculino(signodepoderydelaguerra).Ahora,encambio,el
azulseconvierteenmasculino,porsermsdiscreto,yelrojo,enfemenino.Conservamosrastrodeellos:azul
sielbebesnio,yrosaparalasnias.Elrojo
seguirsiendoelcolordelanoviahastaelsigloXIX.
Lanoviavestaderojo!
Claro!Sobretodoentreloscampesinos,lagranmayoradelapoblacindeentonces;porqueeldadela
bodaunoseponesusmejoresropas,yunaprendabonitayricaesnecesariamenteroja,porquesteeselcolor
quemejorlessalealostintoreros.Enestepuntoencontramosnuestraambivalencia:durantemuchotiempo
lasprostitutastenanlaobligacindellevarunaprendaderoparojaparaqueenlacallelascosas
estuviesenmuyclaras;porlamismarazn,secolgabaunalmpararojaalapuertadelosburdeles.Elrojo
describelasdosvertientesdelamor:lodivinoyelpecadodelacarne.Alcabodelossiglos,elrojodela
prohibicintambinseimpuso.ApartirdelsigloXVIII,untraporojosignificarpeligro.
Tienealgunarelacinconlabanderarojadeloscomunistas?
Enoctubrede1789,laAsambleaConstituyentedecretquesecolocaraunabanderarojaenloscruces
parasealarlaprohibicindeformargruposyadvertirquelafuerzapblicapodaintervenir.
El17dejuliode1791,muchosparisinossereunieronenelCampodeMarteparaexigirladestitucinde
LuisXVI,queacababadeserdetenidoenVarennes.Comoexistaamenazademotn,Bailly,elalcaldede
Pars,ordenizarunagranbanderaroja.Perolosguardiasnacionalesdispararonsinaviso:hubounos
cincuentamuertos,queseconvirtieronenmrtiresdelarevolucin.Porunasorprendenteinversin,esa
banderaroja,teidaconlasangredeesosmrtires,seconvierteenemblemadelpueblooprimidoydela
revolucinenmarcha.LaRusiasoviticalaadopten1918ylaChinacomunistaen1949.
Yactualmente?
Entrenosotros,adems,elrojoessiempresealdefiesta,Navidad,lujo,espectculo:losteatrosylas
perassuelendecorarseconrojo.Yelrojosueleasociarsealerotismoyalapasin.Peroelviejo
simbolismohaperduradoyaslassealesdeprohibicin,lossemforosrojos,eltelfonorojo,elalerta
roja,latarjetaroja,laCruzroja,todoestoderivadelamismahistoria,ladelfuegoylasangre.
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

BLANCO

|4

Elgranmalentendido
Leparecesacrlegopreguntarsesielblancoesrealmenteuncolor?
Esunapreguntamuymoderna,nohabratenidoningnsentidohacetiempo.Paranuestrosantepasadosno
habaningunaduda:elblancoeraunverdaderocolor.Enlassociedadesantiguas,sedefinaloincolorocomo
todoloquenocontenapigmentos:setratabaamenudodeltintedebaseantesdeutilizarlo,elgrisdela
piedra,elmarrndelamaderaenbruto,elcrudodeltejidoalnatural.Alconvertirelpapelenelprincipal
soportedetextoseimgenes,laimprentaintrodujounaequivalenciaentreloincoloroyelblanco,quepas
aserconsideradocomoelgradocerodelcolor,ocomosuausencia.
Ennuestrovocabulario,elblancoestasociadoalaausencia,alafalta:unapginaenblanco(sintexto),
unanocheblanca(sinsueo),unabalablanca(sinplvora),unchequeenblanco(sinimporte)...O:Mehe
quedadoenblanco.
Sonciertasesashuellasenellenguaje,peroennuestroimaginarioasociamosespontneamenteelblancoala
purezaylainocencia.Sindudaporqueresultarelativamentemsfcilhaceralgouniforme,homogneoy
puroconloblancoqueconlosdemscolores.Enalgunasregiones,lanievehafortalecidoestesmbolo.
DesdelaGuerradelosCienAos,enlossiglosXIVyXV,seenarbolaunabanderablancaparapedirel

cesedehostilidades:elblancoseoponaentoncesalrojodelaguerra.Estadimensinsimblicaescasi
universal.
Virginidad...Sinembargo,contabaquelasnoviasvestanderojo...
S,antao,enlapocadelosromanos,lavirginidaddeunamujernotenalaimportanciaqueluegosele
dio.Conlainstitucindefinitivadelmatrimoniocristiano,enelsigloXIII,sehizoesencial,porrazonesde
herenciaygenealoga,queloscrosquenacieranfuesenrealmentehijosdesupadre.Desdefinalesdelsiglo
XVIII,cuandolosvaloresburguesesseimponensobrelosvaloresaristocrticos,seintimaalasmuchachas
aquehaganalardedesuvirginidad.Ytuvieronquellevarvestidosblancos.
Cultivamosunaobsesinporelblanco:ahorahastalaropalavadatienequequedarmsblancaqueel
blanco!
Escierto:buscamoselultrablanco,unpuntoenquelosimblicocoincideconlomaterial.Siempreseha
buscadoirmsalldelblanco.EnlaEdadMedia,eldoradodesempeabaesafuncin:laluzmuyintensa
adquirareflejosdorados,sedeca.Hoy,avecesseutilizaelazulparasugerirelmsalldelblanco:el
freezerenlaheladera(msfroqueelfro),loscaramelosdementasuperfuertes,olosglaciaresenazulen
losmapas,sobreelfondoblancodelanieve...
Elblancoespureza,perotambinlavejez...
Elblancodelavejez,eldeloscabelloscanos,indicaserenidad,pazinterior,sabidura.Elblancodela
muerteydelsudariosereneentoncesconelblancodelainocenciaydelacuna.Comosielciclodelavida
empezaseenelblanco,pasarapordiferentescoloresyterminaraenelblanco.Adems,enAsiayenuna
partedelAfrica,eselcolordelduelo.
Lavidacomorecorridodentrodeloscolores...Eslindametfora..Hayotrosmbolo:somoseuropeos,se
suponequetenemoslatezblanca.
Esoesuncdigosocial!Lablancuradelapielsiemprehafuncionadocomounasealdereconocimiento.
Enelpasado,loscampesinosquetrabajabanalairelibretenanlateztostadaylosaristcratas
considerabanobligadotenerlapiellomenosatezadaposibleparadistinguirsebiendeellos.Enlassociedades
decortedelossiglosXVIIyXVIIIseembadurnabanconcremasparaobtenerunamscarablanca,que
algunaszonasresaltabanconrojo.Laexpresinsangreazulserefierejustamenteaestacostumbre:tenan
lacaratanplidaytranslcidaqueseveanlasvenas,yalgunosllegabanaredibujrselasparaquenolos
confundieranconloslabradores.EnlasegundamitaddelsigloXIXconvenadistinguirsedelosobreros,
quetenanlapielblancaporquetrabajabaneninteriores.Paralaelite,llegalapocadelosbaosdemaryla
pielbronceada.
Yantelamiradadeotrassociedades,elllamarnosanosotrosmismosblancos,significaquetenemosla
ambicindecreernosinocentes?
Losblancosnosconsideramosinocentes,
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

|5

puros,limpios,avecesinclusodivinososagrados.Elhombreblanconoesblanco,desdeluego,como
tampocoloeselvinoblanco.
Peroestamosapegadosaestesmboloquehalaganuestronarcisismo.Losasiticos,encambio,venen
nuestrablancuraunaevocacindelamuerte:lesparecequeelhombreblancoeuropeotieneunateztan
mrbidaqueaseguranquerealmentehueleacadver.
NEGRO

Entreellujoylaausteridad
Elnegro,elotroenfantterribledeloscolores,forma,igualqueelblanco,bandaaparte.Esuncolorde
verdad?Aqusedebesureputacinsombra?
Espontneamente,pensamosenlosaspectosnegativosdelnegro:lostemoresinfantiles,lastinieblasy,por
lotanto,lamuerte,elduelo.EstadimensinestpresenteenlaBiblia,dondeelnegroestligadoalas
adversidades,losdifuntosyelpecado,ytambinestasociadoalatierra,esdecir,alinfierno,almundo
subterrneo.Peroexisteunnegromsrespetable,eldelatemplanza,eldelahumildad,eldelaausteridad,
elquellevaronlosmonjeseimpusolaReforma.Setransformenelnegrodelaautoridad,eldelosjueces,
losrbitros,losautomvilesdelosjefesdeEstado.Yconocemosanotronegro:eldelchicylaelegancia.
Avecesseafirmaqueelnegrocontienetodoslosdemscolores.
Simezclamostodosloscolores,sellegaenrealidadaunaespeciedepardoodegris.Qumicamentees
muydifcilconseguirelverdaderonegro.PoresoenlaEdadMediaelnegroestpocopresenteenlas
pinturas.Fuelamoralelacicatedelatcnica:laReformadeclarlaguerraalostonosvivosyprofesabauna

ticadelaausteridadylooscuro,yalostintorerositalianoslespedancoloresprudentes.Losgrandes
reformistassehicieronretratardenegro.EsuncolordemodaenelsigloXVInosloentreloseclesisticos
sinotambinentrelosprncipes.Luterosevestadenegro;yCarlosV,tambin.Elnegroelegantedelos
trajesdegalaesunaherenciadirectadelnegroprincipescodelRenacimiento.
Elnegroes,adems,elcolordelduelo.Esasentodaspartes?
No.EnAsia,aunqueelnegrotambinseasociaalamuerte,elduelosellevavestidodeblanco,porqueel
difuntosetransformaenuncuerpodeluz,seelevahacialainocenciayloinmaculado.EnOccidente,el
difuntoregresaalatierra.Yaentrelosromanos,lasropasdeldueloerangrises,elcolordelaceniza.Hastael
sigloXVI,slolosaristcrataspodanpagarseuntrajededuelo,porqueelnegroeramuycaro.
Enpolticatampocoeraunbuenaugurio.
Entiempospasados,labanderanegraeraladelospiratasysignificabalamuerte.Fuerecuperadaporlos
anarquistasenelsigloXIXyllegapisarleelterrenoalabanderarojadelaultraizquierda.Yluegoelnegro
delaultraizquierdaalcanzalnegrodelaultraderechaquerepresentaba,segnlospases,alpartido
conservador,alpartidomonrquicooaldelaIglesia.
Igualqueelblanco,alnegroselehadiscutidosustatusdecolor...
Enprimerlugar,porlateoradelcolorluzdelaEdadMedia.Mientrassecreaqueelcoloreramateria,no
habaproblemas:habamateriasnegrasyelnegroerauncolorcomolosdems.Perosielcoloreraluz...no
eraacasoelnegrolaausenciadeluz,yporlotantodecolor?Elsegundocambio:laaparicindelaimagen
grabadaydelaimprentaimpusopocoapocolaparejanegroblanco.Eltercercambio:lacienciamete
cucharaenelasunto.
DesdeAristtelesseclasificabanloscoloressegnejes,crculosoespirales.Siemprehabalugarparael
negroyelblanco,amenudoenunodelosextremos.Aldescubrirlacomposicindelespectrodelarcoiris,
IsaacNewtonestableciuncontinuodecoloresqueporprimeravezexcluyeelnegroyelblanco.
ApartirdelsigloXVII,estosdoscoloresfueronrelegadosaunmundoaparte.ApartirdelsigloXIX,el
blancoynegroeselmundosincolores.Lademocratizacindelafotografayluegoeldesarrollodelciney
latelevisin,queenprincipiofueronbicromos,acabporfamiliarizarnosconlaoposicin:coloresporun
lado,blancoynegroporotro.
Peroelcontrasteentreelnegroyelblanconoesmsfuertenimspertinentequelosdems.Esunasimple
convencin.
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

VERDE

|6

EntreMahomayeldlar
Elverdepareceuncolorapagado,sinbrillonihistoria...
Erauncolorqumicamenteinestable.Noesmuycomplicadoobtenerlo,porquemuchosproductos
vegetalespuedenservircomocolorantesverdes.Lodifcilesestabilizarlo.Entinte,esoscolorantes
aguantanpocoenlasfibrasylostejidosenseguidaadquierenunaspectodescolorido.Lomismoocurrecon
lapintura:lasmateriasvegetalesseconsumenconlaluz.Ylasartificiales,aunquedanbonitostonosintensos
yluminosos,soncorrosivos.Hastahacepoco,lasfotografasencolorestabanafectadasporestecarcter
voltildelverde.Enlasdeladcadadel60,cuandoloscoloressepasan,elverdesiempreeselprimeroque
desaparece.Seacualsealatcnicautilizada,elverdeesinestableyavecespeligroso.Susimbolismoseha
organizadoporenteroentornodeestaidea:representatodoloquesemueve,cambia.Eselcolordelazar,del
juego,deldestino,delasuerte,delafortuna.EnloscasinosdeVenecia,apartirdelsigloXVIseecharon
lascartassobreuntapeteverde.Entodosladossecolocaeldinero,lascartasolasfichasencimadelcolor
verde.
Queeldlarseaverde,escasual?
Nuncaescasualidadlaeleccindeuncolor.Tiempoatrs,elsmbolodeldineroeraeldoradoyelplateado,
quelaimaginacinpopularrelacionabaconelmetalpreciosodelasmonedas.Cuandosefabricaronlos
primerosbilletesdedlar,entre1792y1863,elverdeyaestabaasociadoalosjuegoscondineroy,por
extensin,alabancayalasfinanzas.Losimpresoresnohicieronotracosaqueprolongarelantiguo
simbolismo.
Yhacobradonuevossimbolismos?
Hoy,nuestrasociedadurbanavidadeclorofilalohaconvertidoensmbolodelibertad,dejuventud,de
salud,algoquehabraresultadoincomprensibleparauneuropeodelaAntigedad,delaEdadMediae
inclusodelRenacimiento.Paraellos,elverdenotenanadaqueverconlanaturaleza,quehastaelsiglo

XVIIIsedefinasobretodoporcuatroelementos:fuego,aire,aguaytierra.ProbablementefueraelIslam
primitivoelprimeroen
asociarverdeynaturaleza:enlapocadeMahoma,cualquierlugardondehubieraalgodeverdorerasi
nnimodeoasis,deparaso.
SedicequealProfetalegustaballevarunturbanteyunestandarteverdes.Estecolorseconvirtien
emblemticoenelmundomusulmn,loquequizcontribuyadesvalorizarloaojoscristianosenperodosde
hostilidad.Hoy,elverdedelavegetacinsehaconvertidoeneldelaecologaylalimpieza,enelsmbolo
delaluchacontralainmundicia,elmshiginicodeloscolorescontemporneosjuntoconelblanco.
AMARILLO

Nonosuneelamorsinoelespanto
Elamarillopareceelcolormenosapreciado,elquenadieseatrevealucirdemasiado.Hahechoalgo
espantosoparamerecertanmalafama?
Enlasculturasnoeuropeas,elamarillosiemprehatenidounaconnotacinpositiva:enChina,durante
muchotiempo,estuvoreservadoalemperadorysigueocupandounlugarimportanteenlavidacotidiana,
asociadoalpoder,lariquezaylasabidura.Pero,enOccidente,elamarillonoseapreciatanto:enelorden
depreferencias,suelecitarseenltimolugar.
Sesabededndeprovieneesteescasoaprecio?
Laprincipalrazndeestedesamorsedebealacompetenciadeslealdeldorado:coneltiempo,elcolor
doradoabsorbilossmbolospositivosdelamarillo,todoloqueevocaelsol,elcalor,laluzy,porextensin,
lavida,laenerga,laalegra,lapotencia.
Elamarillo,alquedarsinsupartepositiva,sehaconvertidoenuncolorapagado,mate,triste,querecuerdaal
otoo,ladecadencia,laenfermedad.Pero,peoran,setransformensmbolodelatraicin,elengao,la
mentira.Judasserepresentaconprendasamarillas,yenelsigloXIXalosmaridosengaadosselos
caricaturizabarepresentndolosconcorbataotrajesamarillos.Nosabemosporqu,notenemosexplicacin
nienloselementosqueevocademodoespontneo(elsol),nienlafabricacindelcolormismo.Esposible
quelamalareputacinquetieneelazufre,queavecespro
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

|7

vocadesrdenesmentalesyalqueseconsideradiablico,hayatenidoalgoquever,aunquecomoex
plicacinesinsuficiente.
LaestrellaamarillaseinventyaafinesdelaEdadMedia,no?
S.Haciamediadosdelperodomedieval,seconviertetambinenelcolordelostracismo,queseimponea
laspersonasquesequierecondenaroexcluir,comoocurriconlosjudos.EsJudasquientransmitesu
colorsimblicoalconjuntodelascomunidadesjudas,primeroenlasimgenesyluegoenlasociedadreal.
ApartirdelsigloXIII,losconciliossepronunciancontraelmatrimonioentrecristianosyjudos,ypiden
queestosltimosluzcanunasealdistintiva.Alprincipioesunarueda,obienunafiguracomolasTablasde
laLey,oinclusounaestrellaqueevocaaOriente.Todosesossignosseinscribenenlagamadelos
amarillosyrojos.Mstarde,alinstituirquelosjudosllevenlaestrellaamarilla,losnazisnohicieronsino
acudiralabanicodesmbolosmedievales.
Yenalgnmomentoenparticularsedauncambiodestatus?
Ladepreciacindelamarilloperdurarhastalosimpresionistas.Yenloscuadrosfauvistas,yluegoenlos
amarillosexcesivosdelarteabstracto.Enlasdcadasde186080,lapaletadelospintorescambia:pasandela
pinturaenestudioalapinturaenelexterior,yhayotrocambiocuandosepasadelartefigurativoal
semifigurativo,luegoalapinturaabstracta,queutilizamenosmatices.
EstecambiodestatusdelamarilloseproduceafinalesdelsigloXIX,cuandoseproducenlosgrandes
cambiosenlavidaprivadaylascostumbres.Peroelamarillohoynoabundaennuestravidacotidiana.Lo
admitimosenlascocinasyelcuartodebao,dondeestpermitidociertoexcesocromtico.Peroloscoches
amarillos,porejemplo,siguensiendounarareza.
Quparticularidadtieneelamarillohoy?
Avecestienelafuncindeunsemirrojo:eslatarjetaamarilladelftbol.Quizseaunaherenciadelodiode
losmoralistasprotestanteshacialosfastosylasjoyas.DesdeelsigloXX,elcolordoradosehavuelto
vulgar.Elverdaderorivaldelamarilloeshoyelanaranjado,quesimbolizalaalegra,lavitalidad,la
vitaminaC.Slolosniosloapoyan:en
susdibujossuelenrepresentarunsolmuyamarilloylasventanasiluminadaslaspintandeamarillo.Perose
apartandeestesimbolismoalcrecer.
APNDICE

Lossemicolores
Losseiscoloresdebasesonlosnicosquenotienenreferentes,sedefinendemodoabstractosinnecesitar
unareferenciaenlanaturaleza.Lossemicolores,encambio,slanecesitan.Sonelvioleta,elrosa,elnaranja
yelmarrn.Debensunombreaunfrutoounaflor:elmarrnexistaantesqueexistieselapalabramarrn,
lanaranjaantesqueelcolornaranja,larosaantesdequesehablasedelrosa.
Elgris
Poseetodoslosrasgosdeunverdaderocolor:notienereferentes,lapalabraesantigua(vienedelgermnico
grau)yposeeundoblesimbolismo.Paranosotrosevocalatristeza,lamelancola,elaburrimiento,lavejez;
peroenunapocaenquelavejeznoestabatandesvalorizada,remitaalasabidura,laplenitud,el
conocimiento.Inclusoactualmentehaconservadolaideadeinteligencia:lamateriagris.
Losmatices
Nosonportadoresdesimbolismos.Notienenmsquesignificadoesttico:mientraselvioletaposeeuna
simbologa,elmatizlilayanolatiene.Segnlostestsdeptica,elojohumanopuedediferenciarhasta
cientoochentaodoscientosmatices,peronoms.Locualvuelveestpidoslosanunciosparacomputadoras
dondesehablademilesdemillonesdecolores.
Loscoloresprimariosysecundarios:unmito
LosqumicosdelsigloXVIIIpresentaronunateorapseudocientficaquedefinaunoscoloresprimarios
(amarillo,azul,rojo)yunoscolores
MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

|8

complementarios(verde,violeta,naranja).EstatesisllegainfluirenlosartistasdelossiglosXIXyXX,
hastaelpuntoquemuchasescuelaspictricasdecidierontrabajarexclusivamenteconloscoloresprimarios
y,eventualmente,conelblancoyelnegro.Estateoranocorrespondeaningunarealidadsocial,niegatodos
lossistemasdevaloresydesmbolosqueestnvinculadosconelcolordesdehace
siglosyseniegaaadmitirqueelcoloresenprimerlugarunfenmenoesencialmentecultural.
[DelsuplementoRadar,pgina/12,BuenosAires,21/1/2007.]
[SUPERVIS:H.W.,2007]

MORFOLOGIA|LECTURAS|HISTORIADELOSCOLORES

|9

También podría gustarte