Está en la página 1de 38

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ADALET

ANAYASAL HAK VE SORUMLULUKLAR


380H00005

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve


retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
GR ....................................................................................................................................... 1
1. ANAYASAL LKELER VE HAKLAR.......................................................................... 1
1.1. Anayasal lkeler: ........................................................................................................... 1
1.1.1. Atatrk Milliyetiliine Bal Devlet lkesi .......................................................... 1
1.1.2. Demokratik Devlet lkesi:...................................................................................... 2
1.1.3. Hukuk Devleti lkesi:............................................................................................. 2
1.1.4. Laik Devlet lkesi: ................................................................................................. 3
1.1.5. Sosyal Devlet lkesi: .............................................................................................. 4
1.1.6. nsan Haklarna Saygl Devlet lkesi: ................................................................... 5
1.1.7. Eitlik lkesi:.......................................................................................................... 5
1.1.8. Kuvvetler Ayrl lkesi:....................................................................................... 6
1.2. Anayasal Haklar (Temel Hak ve Hrriyetler):.............................................................. 6
1.2.2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ( steme, Olumlu Stat Haklar):............................ 11
1.2.3. Siyasi Haklar ( Katlma, Aktif Stat Haklar ): ................................................... 15
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
PERFORMANS TEST................................................................................................. 18
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
2. ANAYASAL DEVLER TEMEL HAK VE HRRYETLERN SINIRLANDIRILMASI
KORUNMASI........................................................................................................................ 20
2.1. Anayasal devler:....................................................................................................... 20
2.1.1. Vergi: ................................................................................................................... 21
2.1.2. Vatan Hizmeti...................................................................................................... 22
2.1.3. Oy Kullanma........................................................................................................ 23
2.1.4. Yasalara Uyma .................................................................................................... 23
2.2. Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmas ............................................................ 24
2.2.1. Kiisel Hrriyetin nemi ve Kutsall ............................................................... 24
2.2.2. Anayasamzda Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmas............................. 25
2.3. Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas ..................................................................... 25
2.3.1. Anayasamzda Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas...................................... 25
2.3.2. Uluslar Aras Dzeyde Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas......................... 26
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 27
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 27
KAYNAKA ......................................................................................................................... 27

AIKLAMALAR

KOD
ALAN
DAL/ MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI

SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM VE RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

380H00005
Adalet (Zabt Katiplii nfaz Koruma Alanlar)
Alan Ortak
Anayasal Hak ve Sorumluluklar
Anayasal Hak ve Sorumluluklar, Anayasal haklar,
Anayasal sorumluluklar ve temel hak ve zgrlklerin
snrlandrlmas ile ilgili ilemlerin yer ald renme
materyalidir.
40/ 24
Toplumsal Dzen modln alm olmak.
Anayasal haklarna ve sorumluluklarna uygun davranmak.
Genel Ama:
Bir vatanda olarak anayasal hak ve sorumluluklarnza
uygun davranabileceksiniz.
Amalar:
1.
Anayasal haklarnz sralayabileceksiniz.
2.
Anayasal sorumluluklarn sralayabileceksiniz.
ORTAM: Snf ortam, alma ortam, ktphane, bilgi
teknolojileri ortam, adliyeler, barolar vb. ortamlar.
DONANIMLAR: Bilgisayar, bilgisayar donanmlar, CD. ,
televizyon, DVD, VCD, bror, gazete, dergi, resimler,
rnek olaylar, tepegz, dijital kayt cihaz, projeksiyon,,
kitaplar, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, snf, Okul
Ktphanesi vb. retim materyalleri
Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen
lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi
kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl
sonunda size lme arac ( oktan semeli, doru yanl
vb. ) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz
bilgileri lerek deerlendirecektir.

ii

GR
Anayasalar toplumlarn temel hukuk kaynaklardr.
Her bireyin kendi toplumunun anayasasn bilmesi gerekmektedir. Anayasamzn
zelliklerini bilmek bizi nasl bir toplumda yaadmz hakknda da aydnlatr.
Birey olarak Anayasal temel hak ve sorumluluklarmz bilirsek kendimizi hukuk
kurumlar karsnda aresiz hissetmeyiz. Anayasal hak ve sorumluluklarn bilen bir
vatanda, haklarn hi kimseye ve hukuk da dahil hibir kuruma inetmez. Anayasal
bilgiye sahip olan bir birey, doutan sahip olduu Anayasal temel hak ve hrriyetlerinin
kendisine verilmesinin engellendii durumlarda bu haklarn elde etmenin yollarn bilir.
Hakszla uradnda; adaletin salanmas iin mahkemelere bavurabilir. Bu bakmdan
temel hak ve sorumluluklarn bilen bir vatanda her zaman daha bilinli bir yaam srme
ansna sahiptir.
Anayasal devlerini bilen bir vatanda ise; zerine den sorumluluklar gerei gibi
yerine getirerek lkesinin gvenliine ve geleceine katkda bulunur. Temel hak ve
zgrlklerin getirdii gvenli ortamda yaayan birey, bir anlamda bu gvenli ortamn
srdrlebilmesi iin kendisine den Anayasal devlerini seve seve yerine getirir.
Bu nedenlerle Trkiye Cumhuriyeti vatanda olarak Trkiye Cumhuriyeti Anayasas
hakknda bilgi sahibi olmamz gerekmektedir.

Cahillik lmeli, zulm lmeli, hakk bulmal kuvvet,


Hakk'n yz gldke glmser beeriyet.
T.Fikret
Hakszla uramak, hakszlk etmekten evladr.
Eflatun
nsanlar, nerede kuvvet grrse hak orada sanr, oysa hak ile g pek az birleirler.
Jospeh Roux
nsan dnyada bir Hakk'dan, bir de haksz olmaktan korkmaldr.
A.Hamid Tarhan

RENME FAALYET1
AMA
Anayasal haklarn renilmesidir.

ARATIRMA

nsan haklar kavramn ve nsan haklar kavramnn geliim srecini aratrnz.


nsan haklarn evrensel ve blgesel dzeyde koruyan szlemeler nelerdir?
Aratrnz.

1. ANAYASAL LKELER VE HAKLAR


Anayasal haklar; anayasal ilkeler ile anayasann ilk ksmnda karmza kar:

1.1. Anayasal lkeler:


Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn temel ilkeleri balang ksm ile birinci ksmdan
anlalabilir. Anayasamz Cumhuriyetinin nitelikleri bal altnda Trkiye Cumhuriyeti,
toplumun huzuru, mill dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk
Milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve
sosyal bir hukuk devletidir eklindeki aklamasyla Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn
Temel lkelerini saymtr ( Anayasa m. 2 ).

TRK ANAYASANIN TEMEL LKELER

Atatrk
lk. Ba.
Devlet
lkesi

Demok..
Devlet
lkesi

Hukuk
Devleti
lkesi

Laik
Devlet
lkesi

Sosyal
Devlet
lkesi

nsan
Hak.
Sayg
.Dev.
lkesi

Eitlik
lkesi

Gler
Ayrl
lkesi

1.1.1. Atatrk Milliyetiliine Bal Devlet lkesi


Kurtulu Sava ile birlikte Trk Milliyetilii; rk olmayan, ll, barl, insancl
ve Misak- Milli snrlar iinde kalan bir ideoloji (dnce bilimi) olarak gelimitir.

Atatrk Milliyetilii olarak da anlan Trk Milliyetilii; btn fertlerini, kederde,


kvan ve tasada ortak, blnmez bir btn halinde, milli uur ve lkler etrafnda toplayan
bir dnce biimidir. Ayn zamanda milletimizi dnya milletler ailesinin eit haklara sahip
erefli bir yesi olarak mill birlik ruhu iinde daima yceltmeyi amalayan bir harekettir.
Atatrk Milliyetilii, rk, din, dil ayrm yaplmakszn, Trk vatan ve milletinin
blnmez bir btn olduu, Trk Devletine vatandalk bayla bal olan herkesin Trk
saylaca inancna dayanr.

1.1.2. Demokratik Devlet lkesi:


Demokratik devlet, halkn devlet ynetimine katlmas esasna dayanan devlet
demektir.
Bu ilke dorultusunda devleti ynetecek organlar millet tarafndan dorudan doruya
ya da dolayl olarak seilerek i bana gelecekler ve eitli siyasal partiler eitli siyasi,
gr ve eilimleri temsil etme yetkisine sahip olacaklardr (Anayasa. madde. 68/ 2 ). Bu
nedenle Anayasa, siyasal partileri siyasal hayatn vazgeilmez unsuru olarak kabul etmitir.
Vatandalarn kanun erevesinde seme ve seilme haklarna sahip olmalar; seimlerin
serbest, eit, tek dereceli, genel ve gizli oy, ak saym ve dkm esaslarna gre yaplmas
da Demokratik Devlet lkesinin gereidir (Anayasa M.67).

1.1.3. Hukuk Devleti lkesi:


Hukuk devleti, devletin btn eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna dayand ve
vatandalarn da hukuki gvenlik iinde olduu bir sistemdir.
Hukuk devleti, vatandalarn temel hak ve devlerinin gvenceye baland,
yasalarn anayasaya uygun olduu ve bunun denetlendii, herkesin tbi olduu kurallarn
ayn olduu, ynetimin hukuka uygun davrand devlettir.
Hukuk devletinin salanabilmesi iin baz artlarn gereklemesi gerekir. Bu
artlardan ilki, yrtmenin yargsal denetimidir. Kii hak ve hrriyetleri tarih boyunca
yrtme organ tarafndan ihlal edilmitir. Yrtme ilemlerinin keyfilikten kurtarlabilmesi
iin yrtme ilemlerinin yargsal denetimi arttr.
Hukuk devletinin salanabilmesi iin gerekli dier artlar ise, Yasama ilemlerinin
yargsal denetimi ve yarg bamszldr.. Anayasa, yasalarn anayasaya uygunluunu
denetlemek iin Anayasa Mahkemesine yer vermitir. Yarg bamszl ise yarg
organlarnn yasama ve yrtme organlar karsnda bamsz olmas ve karar verirken
kimseden emir almamasdr.

Anayasaya baktmzda yrtmenin her trl eylem ve ilemlerinin yargsal denetime


ak olduunu ve temel hak ve zgrlklerin ve bunlarn hangi durumlarda
snrlandrlabileceinin Anayasada yer aldn, yasalarn anayasaya uygunluunu
denetleyen Anayasa Mahkemesinin var olduunu ve yargnn bamsz olduunu grrz.
(Any. M. 12-138-146).

1.1.4. Laik Devlet lkesi:


Laiklik ilkesinin, din hrriyeti ve din ve devlet ilerinin ayrl olmak zere iki
boyutu bulunmaktadr.
Din hrriyeti, inan ve ibadet hrriyetlerini kapsamaktadr. nan hrriyeti, herkesin
diledii inan ve hrriyete sahip olabileceini ya da hibir dini inanca sahip
olmayabileceini ifade eder. badet hrriyeti ise; kiinin, inand dinin gereklerini yani
ibadet, ayin ve trenlerini serbeste yapabilmesidir. Anayasamzda, inan hrriyeti hibir
snrlamaya tbi olmakszn kiilere tannmtr. Anayasamzn 24. maddesinin birinci
fkrasna gre, Herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir. Anayasamz,
ibadet hrriyetinin, Anayasann 14nc maddesinde saylan, devletin lkesi ve milletiyle
blnmez btnln bozmay ve insan haklarna dayanan demokratik ve lik Cumhuriyeti ortadan
kaldrma amalaryla ktye kullanlmasn yasaklamtr.

Laikliin din ve devlet ilerinin ayrln belirten ikinci boyutu ise, din kurumlarnn
devlet grevlerini, devlet kurumlarnn da dini grevleri yerine getiremeyeceini, bunlarn
birbirlerinden ayr olacan ifade etmektedir. Laik bir sistemde devlet btn din
mensuplarna eit davranr. Laik sistemde resmi bir devlet dini olmaz. Devlet kurumlar din
kurumlarn etkileyemeyecei gibi, din kurumlar da devlet kurumlarn etkileyemez. Laik
bir toplumda devlet ileri din bir temele oturtulamaz. Nihayet laik sistemlerde din
kurumlaryla devlet kurumlarnn ayrlm olmas gerekir. Fakat laiklik dinsizlik demek
deildir. Bu nedenledir ki, devletin dini inan ve ibadetlere karmamas, onlar
engellememesi ve engel olmaya alanlar nlemesi de gerekir.
Ksaca belirtmek gerekirse, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin temel ilkelerinden biri
olan laiklik:

Din ve mezhep ayrm yapmayan,


Resmi bir dini bulunmayan,
Din kurallar ile ynetilmeyen,
Din hizmetlerini de bir kamu hizmeti olarak kabul eden,
Devlet ve hukuk kurallarn din kurallarndan arndran bir devlet
dzenidir.

1.1.5. Sosyal Devlet lkesi:

Resim 1:: Devlet Tarafndan Sokak ocuklarnn Rehabilitasyonu in Alan Merkezlerlerden bir grnm

Sosyal devlet, fertlerin sosyal durum


durumlaryla ilgilenen, onlara asgari bir hayat dzeyi
salamay, sosyal adalet ve sosyal gvenlii gerekletirmeyi dev sayan devlettir. Sosyal
devlet, devletin, sosyal bar ve sosyal adaleti salamak amacyla sosyal ve ekonomik
hayata aktif olarak mdahalesini gerekli gren bir anlaytr. Sosyal devletin en belirgin
zellikleri, kiiyi ekonomik hayatta yalnz brakmamas, ekonomik hayata mdahale etmesi,
herkess iin insanlk onuruna yarar bir hayat seviyesi salamaya ynelik bir devlet biimi
olmasdr. Sosyal devlet, sosyal adaleti gerekletirmek, bireyin ve toplumun refahn
salamak ve sosyal gvenlii oluturmak amalarn tar.
Sosyal devletin ana elerinden
lerinden biri mill geliri artrmak; bunun iin yatrm yapmak,
sosyal adalet kurallar iinde kalknmay salamaktr. Sosyal devletin ana elerinden dieri
mill gelirin adaletli dalmn salamaktr. Sosyal devletin bir baka esi zgrlklerin
gereklemesi
klemesi iin maddi imkn salamaktr. Bir dier
ier sosyal devlet esi ise bireyleri
sosyal gvenlie kavuturmaktr.

Resim 2:Yardmlama

1.1.6. nsan Haklarna Saygl Devlet lkesi:


Gnmzde insanlarn sahip olduklar temel haklar, eitli uluslararas antlama ve
bildirilerde; rnein Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde aka
gsterilmitir. Bu beyannamedeki ilkeler, gnmzde demokrasiye bal btn toplumlarca
tannp benimsenmitir.
Anayasamz, insanlarn insan olmaktan kaynaklanan temel hak ve hrriyetlerden
faydalanacaklarn aklamtr. Anayasamzn 2. maddesinde Trkiye Cumhuriyeti nsan
haklarna saygl bir devlettir. ifadesi yer almaktadr.

Resim 3: BM ve nsan Haklarn temsil eden simgeler

nsan haklar kavram, btn insanlara tannmas gereken ideal hak ve hrriyetleri
kapsamaktadr. nsan haklarna, doktrinde Temel Haklar dendii de grlr.
Temel haklar, Anayasamzn kiinin haklar ve devleri blmnde dzenlenen
koruyucu haklarla, sosyal ve iktisad haklar baln tayan blmnde dzenlenen
isteme haklar ve siyasal haklar ve devler bal altndaki blmde dzenlenen katlma
haklarndan olumaktadr.

1.1.7. Eitlik lkesi:


Eitlik ilkesi Anayasann 10. maddesinde dzenlenmitir. Bu maddeye gre,
Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri
sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya

snfa ayrcalk tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun
nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadr. ( AY. Mad. 10 )
2010 ylnda Anayasamzn 10. maddesinde yaplan deiiklikle Eitlerin Eitlii
lkesine vurgu yaplm ve zel olarak korunmas gereken kesimler iin alnacak tedbirlerin
eitlik ilkesine aykr olamayaca belirtilerek pozitif ayrmcla Anayasal boyut
kazandrlmtr. Buna gre: Bu maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak
yorumlanamaz. ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile
malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylamaz denilmitir.

1.1.8. Kuvvetler Ayrl lkesi:


Hukuk devleti olabilmek iin, kuvvetler ayrl ilkesinin uygulanmas, yani yasama,
yrtme ve yarg organlarnn birbirinden ayrlmas gerekmektedir. Son yzylda devlet
iindeki glerin bir elde toplanmasn nleme eilimi gelimitir. nk devlet iindeki
glerin, zellikle yarg gc ile yrtme grevinin ya da yasama ile yrtmenin bir elde
toplanmas, hukuk devletinin varln tehlikeye drebilir.
Anayasamz kuvvetler ayrm ilkesini benimsemitir.
Anayasamzda kuvvetler ayrm ilkesi devlet organlar arasnda stnlk sralamas
anlamna gelmeyip, belli devlet yetkilerinin kullanlmasndan ibaret ve bununla snrl
medeni bir i blm ve i birlii eklinde ifade edilmektedir. stnlk ise Anayasa ve
kanunlarda mevcuttur. Anayasann stnl ilkesine gre: Anayasa daima dier
kanunlarn stnde yer alr. Anayasann stnl ilkesi kanunlarn ve dier hukuk
kurallarnn anayasaya aykr olamayaca anlamna da gelir.

1.2. Anayasal Haklar (Temel Hak ve Hrriyetler):


nsan haklar; dil, din, rk, cinsiyet, ekonomik ve sosyal durum gibi hibir ayrm
yaplmakszn btn insanlarn yalnzca insan olmalar nedeniyle sahip olduklar haklardr.
Bu haklar bireye devlet tarafndan balanm deildir. Devletin grevi; bu haklar korumak
ve gvence altna almaktr.
nsan haklar kavram, ok kapsamldr. Btn insanlara tannmas gereken ideal hak
ve hrriyetleri de iine alr.
Anayasamz, nsan haklarn Temel Haklar ve devler bal altnda dzenlemitir.
Anayasamz bir yandan herkesin kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez,
temel hak ve hrriyetlere sahip olduunu belirterek zgrlk anlayn ortaya koymutur.
Dier yandan ise Anayasamz kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal, hukuk devleti ve
adalet ilkeleri ile badamayacak ekilde snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri
kaldrmay, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamay

devletin grevlerinden sayarak temel haklar ve hrriyetler konusunda zgrletirme


anlayn benimsemitir.
Anayasa,
asa, Temel Hak ve Hrriyetleri
Hrriyetleri, haklarn niteliklerine gre, grupta
dzenlemitir. Bunlar: Kiinin haklar ve devleri (koruyucu, oolumsuz stat haklar)
aklar)
sosyal ve ekonomik haklar ve devler( isteme, olumlu stat haklar), siyasi haklar ve
devler( katlma, aktif
ktif stat haklar)dir.

1.2.1. Kiinin Haklar ( Koruyucu, Olumsuz Stat Haklar


Haklar) ve devleri:
Kiileri topluma ve devlete kar koruyan hak ve zgrlklere koruyucu haklar
veya olumsuz stat haklar denilmektedir. Bu haklar, Anayasada kiinin haklar ve
devleri bal altnda dzenlenmitir. Bu haklarn gereklemesi iin devletin bu haklara
karmamas (olumsuz bir tutum iinde olmas) gerekir.
Anayasamzda Kiinin Haklar blmnde ele alnan koruyucu haklarn
(olumsuz stat haklar) neler olduunu inceleyelim:

Resim 4: Yardm Bekleyen insanlar

Kii dokunulmazl:

Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.


(AY.Mad.17)

Zorla altrma yasa:

Hi kimse zorla altrlamaz.


altrlamaz. Angarya yasaktr. (AY. Mad.18)

Resim 5:Sokak ocuklar

Kii hrriyeti:

Herkes, kii hrriyetine ve gvenliine sahiptir. (AY. Mad.19)

zel hayatn gizlilii ve korunmas:

Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir.
zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz. Kanunun gsterdii haller dnda,
hi kimsenin st, zel ktlar ve eyas aranamaz ve bunlara el konulamaz (AY. M. 20 )
2010 Ylnda Anayasamzda yaplan deiiklikle Anayasamzn 20. maddesinde
dzenlemeye gidilerek idarenin ileyiinde effafln salanmas iin kiisel verilerin
amacna uygun kullanlmas ve kiinin rzas koulu getirilmitir buna gre:
Herkes kendisi ile ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak
kiinin kendisi ile ilgili kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere erime bunlarn
dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalar dorultusunda kullanlp
kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler ancak kanunda grlen hallerde veya
kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller kanunla
dzenlenir. Bylece yukardaki metinde salanan anayasal gvenceler ile filemenin son
bulmas amalanmtr.

Konut dokunulmazl:

Hi kimsenin konutuna dokunulamaz. Kanunun aka gsterdii hallerde, usulne


gre verilmi hkim karar olmadka; gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla
yetkili klnan mercinin emri bulunmadka, kimsenin konutuna girilemez, arama yaplamaz
ve eyasna el konulamaz (AY. M. 21).

Haberleme hrriyeti:
Herkes haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr. (AY.Mad.22)

Yerleme ve seyahat hrriyeti:

Anayasamzn 23. maddesine gre herkes, yerleme ve seyahat hrriyetine sahiptir


.2010 yl Anayasa deiiklikleri ncesinde baz durumlarda kanunlarn verdii yetki

erevesinde idari makamlar tarafndan yurt dna klara baz snrlamalar


getirilebilmekte idi. 2010 ylnda Anayasamzda yaplan deiiklikle vatandalarn yurt
dna klar idarenin keyfiyetine braklmaktan karlmtr. Yurt dna kn
snrlandrlmasnn ancak bir soruturma ve kovuturma nedeniyle mahkemece
yaplabilecei belirtilmitir.

Din ve vicdan hrriyeti:

Herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir.14. madde hkmlerine aykr
olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini
aklamaya zorlanamaz; dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulanamaz. (AY.
Mad.24)

Dnce ve kanaat hrriyeti:

Herkes dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir. Her ne sebeple olursa olsun dnce
kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce ve kanaatleri sebebiyle knanamaz ve
sulanamaz. (AY.Mad.25)

Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti:

Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya
toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resmi makamlarn mdahalesi
olmakszn haber veya fikir almak ya da vermemek serbestliini de kapsar. ( AY. Mad. 26)

Bilim ve sanat hrriyeti:

Herkes, bilim ve sanat serbeste renme ve retme, aklama, yayma ve bu


alanlarda her trl aratrma hakkna sahiptir. (AY.Mad.27)

Basn hrriyeti:

Basn hrdr. Sansr edilemez. Basmevi kurmak izin alma ve mali teminat yatrma
artna balanamaz. Devlet, basn ve haber alma hrriyetlerini salayacak tedbirleri alr.
(AY.Mad.28)

Sreli ve sresiz yayn hakk:

Sreli ve sresiz yayn nceden izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz.
(AY. Mad.29)

Basn aralarnn korunmas:

Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kurulan basmevi ve eklentileri ile basn
aralar, su aleti olduu gerekesiyle el konulamaz ve zoralm uygulanamaz veya
iletilmekten alkonulamaz. (AY. Mad. 30)

Kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma


hakk:
Kiiler ve siyasal partiler, kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme
ve yaym aralarndan yararlanma hakkna sahiptir. (AY. Mad. 31)

Dzeltme ve cevap hakk:

Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas


veya kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla
dzenlenir. (AY. Mad.32)

Dernek kurma hrriyeti:

Herkes, nceden izin almakszn dernek kurma ve bunlara ye olma ya da yelikten


kma hrriyetine sahiptir. Hi kimse bir dernee ye olmaya ve dernekte ye kalmaya
zorlanamaz. (AY. Mad.33).

Toplant ve gsteri yry hakk:

Herkes nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry


dzenleme hakkna sahiptir. (AY. Mad.34)

Mlkiyet hakk:

Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir. (AY. Mad.35)

Hak arama hrriyeti:

Herkes, meru ara ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac
ve daval olarak iddia ve savunma hakk ile adil yarglanma hakkna sahiptir (AY. Mad.
36).

Kanuni hkim gvencesi:


Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden baka bir merci nne karlamaz. (AY.
Mad. 37)

Su ve cezalara ilikin esaslar:

Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay
cezalandrlamaz, kimseye suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan
daha ar bir ceza verilemez. Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu
saylamaz. (AY. Mad.38)

10

spat hakk:

Kamu grev ve hizmetinde bulunanlara kar, bu grev ve hizmetin yerine


getirilmesiyle ilgili olarak yaplan isnatlardan dolay alan hakaret davalarnda, sank,
isnadn doruluunu ispat hakkna sahiptir. (AY. Mad.39)

Temel haklarn korunmas


korunmas:

Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihll edilen herkes, yetkili makama
geciktirilmeden bavurma imknnn salanmasn isteme hakkna sahiptir. (AY. Mad.40)

1.2.2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ( steme, Olumlu Stat Haklar)


Haklar):
Kiilerin toplumdan ve devletten isteyebilecekleri haklara, isteme haklar veya
olumlu stat haklar denilmektedi
denilmektedir.
r. Bu eit haklar Anayasann Sosyal ve Ekonomik
Haklar ve devler
devler bal altnda yer almaktadr.
steme haklar devletten olumlu bir davran, bir hizmet ve yardm isteme imknlarn
tanyan haklardr. Devletin bu haklarn salanmas iin hareketsiz kalmas deil, aksine
olumlu faaliyetlerde bulunmas gereki
gerekir.
Anayasamzda Sosyal ve Ekonom
Ekonomik Haklar blmnde ele alnan isteme haklarnn
(olumlu stat haklar)
aklar) neler olduunu inceleyelim:

Ailenin Korunmas:

Resim 6:Aile

Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda eitlie dayanr... Devlet, ailenin
huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn koru
korunmas ve aile planlamasnn retimi
ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar. ( AY.Mad. 41). 2010
ylnda Anayasamzda
yasamzda yaplan deiiklikle ddevletin
evletin her trl istismara ve iddete kar
ocuklar koruyucu tedbirler almas hkm Anayasamzn 41. maddesine ilave edilmitir.

11

Eitim ve renim hakk:

Kimse, eitim ve renim hakkndan yoksun braklamaz. (AY. Mad.42)

Kylardan yararlanma:

Kylarla sahil eritlerinin kullanl amalarna gre derinlii ve kiilerin bu yerlerden


yararlanma imkn ve artlar kanunla dzenlenir. (AY. Mad.43)

Toprak mlkiyeti:

Devlet, topran verimli olarak iletilmesini korumak ve gelitirmek, erozyonla


kaybedilmesini nlemek ve topraksz olan veya yeterli topra bulunmayan iftilikle
uraan kylye toprak salamak amacyla gerekli tedbirleri alr. (AY. Mad.44)

Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda alanlarn korunmas:

Devlet, tarm arazileri ile ayr ve meralarn ama d kullanlmasn ve tahribini


nlemek, tarmsal retim planlamas ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal retimi
artrmak amacyla, tarm ve hayvanclkla uraanlarn iletme ara ve gerelerinin ve dier
girdilerinin salanmasn kolaylatrr. (AY. Mad.45)

Kamulatrma:

Devlet ve kamu tzel kiileri; kamu yararnn gerektirdii hallerde, karlklarn pein
demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn tamamn veya bir ksmn,
kanunla gsterilen esas ve usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde idari irtifaklar
kurmaya yetkilidir. (AY. Mad.46)

Devletletirme :

Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, kamu yararnn zorunlu kld hallerde
devletletirilebilir. (AY. Mad.47)

alma ve szleme hrriyeti:

Herkes, diledii alanda alma ve szleme hrriyetlerine sahiptir. zel teebbsler


kurmak serbesttir. (Ay. Mad. 48)

alma hakk:
alma herkesin hakk ve devidir. (Ay. Mad. 49)

alma artlar ve dinlenme hakk:

Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz. Dinlenmek,


alanlarn hakkdr. (AY. Mad. 50)

12

Sendika kurma hakk:

iler ve iverenler, yelerinin alma ilikilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve


menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin nceden izin almakszn sendikalar ve st
kurulular kurma hakkna sahiptirler. (AY. Mad. 51) 2010 ylnda Anayasamzda yaplan
deiiklikle 51. maddenin 4. fkras kaldrlm (Bir kimse ayn zamanda ayn i kolunda
birden fazla sendikaya ye olamaz.) ve bir kimsenin ayn zamanda ayn i kolunda birden
fazla sendikaya ye olabilmesinin yolu alarak sendika zgrl ve rgtlenme hakk
zerindeki engeller kaldrlmtr.

Toplu i szlemesi hakk:

iler ve iverenler, karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn ve alma


artlarn dzenlemek amacyla toplu i szlemesi yapma hakkna sahiptir. (AY. Mad. 53)

Grev hakk ve lokavt hakk:

Grev: ilerin topluca almamak suretiyle i yerinde faaliyeti tamamen durdurmak


veya iin niteliine gre nemli lde aksatmak amacyla aralarnda anlaarak veyahut bir
kuruluun ayn amala topluca almamalar iin verdii karara uyarak ii brakmalardr.
Lokavt: Greve kan iileri iverenin topluca iten uzaklatrmasdr. Lokavt iilerin
iten karlmas deil, iveren tarafndan altrlmamasdr. Lokavt sresince iilerin i
szlemeleri askda kalr.
Anayasamzn 64. maddesine gre iveren ile iiler arasnda toplu i szlemesinin
yaplmas srasnda, uyumazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler. Bu hakkn
kullanlmasnn ve iverenin lokavta bavurmasnn usul ve artlar ile kapsam ve istisnalar
kanunla dzenmitir.

crette adalet salanmas:

Devlet, alanlarn yaptklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve dier sosyal
yardmlardan yararlanmalar iin gerekli tedbirleri alr. (AY. Mad. 55)

Salk hizmetleri ve evrenin korunmas:


Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek,

evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn


devidir. (AY. Mad. 56)

Konut hakk:

Devlet, ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir planlama erevesinde


konut ihtiyacn karlayacak tedbirleri alr, ayrca toplu konut teebbslerini destekler( AY.
Mad. 57).

13

Genliin korunmas:

Devlet, stikll ve Cumhuriyetimizin emanet edildii genlerin pozitif ilimin nda,


Atatrk ilke ve inklplar dorultusunda ve Devletin lkesi ve milletiyle blnmez
btnln ortadan kaldrmay ama edinen grlere kar yetime ve gelimelerini
salayc tedbirleri alr. (AY. Mad. 58)

Sporun gelitirilmesi:

Devlet, her yataki Trk vatandalarnn beden ve ruh saln gelitirecek tedbirleri
alr; sporun kitlelere yaylmasn tevik eder. (AY. Mad. 59)

Sosyal gvenlik hakk:


Herkes sosyal gvenlik hakkna sahiptir. Devlet, bu gvenlii salayacak gerekli
tedbirleri alr ve tekilat kurar. (AY. Mad. 60)

Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas gerekenler:

Devlet, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve


toplumda kendilerine yarar bir hayat seviyesi salar. (AY. Mad. 61)

Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar:

Devlet yabanc lkelerde alan Trk vatandalarnn aile birliinin, ocuklarnn


eitiminin, kltrel ihtiyalarnn ve sosyal gvenliklerinin salanmas, anavatanla
balarnn korunmas ve yurda dnlerinde yardmc olunmas iin gereken tedbirleri alr
(AY. Mad. 62 ).

Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas:

Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar. (AY.


Mad. 63)

Sanatn ve sanatnn korunmas:

Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. (AY. Mad. 64)

Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda, Anayasa ile belirlenen grevlerini, bu


grevlerin amalarna uygun ncelikleri gzeterek mali kaynaklarnn yeterlilii lsnde
yerine getirir. (AY. Mad. 65)

14

1.2.3. Siyasi Haklar ( Katlma, Aktif Stat Haklar ):


Kiinin devlet ynetimine katlmasn salayan haklara, Katlma Haklar ya da
Aktif Stat Haklar denilmektedir. Bu haklar Anayasann Siyasi Haklar ve devler
blmnde dzenlenmitir. Katlma haklarndan devlete vatandalk ba ile bal olan
kiiler yararlanmaktadr.
Anayasamzda Siyasal Haklar blmnde ele alnan Katlma Haklarnn (Aktif
Stat Haklar) neler olduunu inceleyelim:

Trk vatandal:

Anayasamzn 66. maddesine gre Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan
herkes Trktr. Trk olmak kan ba ile deil vatandalk ba ile tanmlanmtr.

Seme, seilme ve siyasi faaliyette bulunma haklar:

Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak, seme, seilme ve bamsz


olarak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma ve halk oylamasna katlma
hakkna sahiptir. (AY. Mad. 67)

Parti kurma, partilere girme ve partilerden kma:

Vatandalar siyasi parti kurma ve usulne gre partilere girme ve partilerden ayrlma
hakkna sahiptir. Parti yesi olabilmek iin 18 yan doldurmu olmak gerekir. (AY. Mad.
68)

Siyas partilerin uyacaklar esaslar:


Siyas partilerin faaliyetleri, parti ii dzenlemeleri ve almalar demokrasi ilkelerine
uygun olur. Bu ilkelerin uygulanmas kanunla dzenlenir (AY. Mad. 69 ).

Kamu hizmetlerine girme hakk:

Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir. Hizmete alnmada, grevin
gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez. (AY. Mad. 70)

Mal bildirimi:

Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalar ve bu bildirimlerin


tekrarlanma sreleri kanunla dzenlenir. (AY. Mad. 71)

Dileke hakk:

Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden


yabanclar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve ikyetleri hakknda, yetkili makamlara
ve Trkiye Byk Millet Meclisine yazl bavurma hakkna sahiptir. (AY. Mad. 74)

15

Kamu Ynetiminde effafln salanmas amacyla 2003 ylnda yrrle giren


4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu erevesinde demokratik ve effaf ynetimin
gerei olan eitlik, tarafszlk ve aklk ilkelerine uygun olarak kiilerin bilgi edinme
hakkn kullanmalarnn n almtr. 2010 ylnda yaplan Anayasa deiiklikleri ile bu
hak Anayasal gvence altna alnarak Kiilerin Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine
(Ombudsman) Bavurmalarnn n almtr.
Ombudsman Meclis tarafndan halkn ikyetlerini dinleyip, zmlere ulatrmak
zere seilmi kimseye denilmektedir. Trke karl olarak kamu denetisi, arabulucu,
kamu hakemigibi tanmlar kullanlmaktadr. Ombudsman kamu hizmetlerinin
yrtlndeki adaletsizlikler hakknda, konudan etkilenenlerden ikyetleri almak, bu
konularda aratrmalar yapmak ve sorunlar zmekle grevlendirilmi, bamsz bir kamu
otoritesidir.

Resim 7: Dileke Hakkn tasvir eden karakalem almas

16

UYGULAMA FAALYET
U

lem basamaklar

Anayasal ilkeleri aklaynz .

Anayasal haklar aklaynz.

Anayasal kiinin haklar ve


devlerini aklaynz.
Anayasal sosyal ve ekonomik
(isteme, olumlu stat) haklarn
aklaynz.
Anayasal siyasi ( katlma, aktif
stat ) haklarn aklaynz.
sralaynz.

17

neriler
Anayasal ilkelerin neler olduunu
anayasa ve dier kaynaklardan
aratrnz.
Anayasal haklar deiik kaynaklardan
aratrnz.
Anayasal kiinin haklar ve devlerini
aklayarak snfta tartnz.
Anayasal sosyal ve ekonomik haklarn
toplumda kazanmlarn aratrp
tartnz.
Anayasal siyasi haklarn topluma
salad kazanmlar aratrp
tartnz.

PERFORMANS TEST

Uygulama Testi
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin ya da arkadanzn
yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet/ Hayr
seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.
Gzlenecek davranlar

Evet

Hayr

Anayasal kiinin haklarn doru olarak sralayabildiniz mi?


Anayasal sosyal ve ekonomik haklar doru olarak sralayabildiniz mi?
Anayasal siyasi haklar doru olarak sralayabildiniz mi?
Anayasal ilkeleri doru olarak sralayabildiniz mi?

Deerlendirme
Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise ilgili faaliyete geri dnerek tekrar ediniz.
Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

18

LME VE DEERLENDRME
lme Sorular
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.
Kuvvetler ayrm ilkesi aadakilerden hangisidir?
A) Devlet organlar arasnda stnlk sralamasdr.
B) Devlet organlarnn birbirlerini mutlak denetlemesidir.
C) Devlet organlarnn hibir ekilde birbirlerinin iine karmamasdr.
D) Kuvvetler arasnda medeni bir i blm ve i birliidir.
2.
Aadakilerden hangisi Anayasamzn kabul ettii ilkelerden birisi deildir?
A) Atatrk milliyetiliine bal devlet
B) Sosyal devlet
C) Refah devlet
D) Laik devlet
3.
Adakilerden hangisi sosyal devletin grevlerinden birisi deildir?
A) Sosyal refah salamaya ynelik zel kurulular oluturmak
B) Mill geliri artrmak
C) Mill gelirin adaletli olarak dalmn salamak
D) zgrlklerin gereklemesi iin maddi imkn salamak
4.
Aadakilerden hangisi temel hak gruplarndan birisi deildir?
A) Koruyucu haklar( olumsuz stat haklar )
B) stememe haklar ( mdahalesiz stat haklar)
C) Katlma haklar ( aktif stat haklar)
D) steme haklar ( olumlu stat haklar)
Aadaki sorularda boluklar doru szcklerle doldurunuz.
5.
Yasama, yrtme ve yarg organnn birbirinden ayrlmasna ............... denir.
6.
Kamu Hizmetlerine Girme, Dileke Hakk, Trk Vatandal Seme, Seilme Hakk
.. haklardandr.
7.
Ailenin Korunmas, Devletletirme, Konut Hakk, Sosyal Gvenlik Hakk
haklardandr.
8.
Zorla altrma Yasa, Konut Dokunulmazl, Haberleme Hrriyeti, Mlkiyet
Hakk .
haklardandr.
Aadaki sorularda yer alan ifadelerin yanna doru ise D yanl ise Y yerletiriniz.

9.
(.. ) Sosyal devlet, kiinin zgvenli olmasn salamak iin onu, ekonomik hayatta
yalnz brakr.
10. ( .. ) Hibir ayrm gzetilmeksizin herkes kanun nnde eittir.

Deerlendirme:
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Eksikleriniz varsa faaliyete tekrar dnerek ya da retmeninizden
yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Doru cevap saynz 5 ise uygulama faaliyetini gzden
geiriniz. Doru cevap saynz 5ten az ise renme faaliyetini tekrar ediniz. Tm
yantlarnz doru ise dier faaliyete geebilirsiniz.

19

RENME FAALYET- 2
AMA
Gerekli ortam salandnda Anayasal sorumluluklarnz sralayabileceksiniz.

ARATIRMA

Oy kullanma artlarn aratrnz. evrenizde seim dneminde oy kullanan bir


bynze nasl oy kullandn sorunuz.
Belirlediiniz en az lkede oy kullanma yan aratrarak snf ortamnda
arkadalarnzn belirledii lkelerle karlatrmalar yapnz.
Hrriyet ( zgrlk ) kavram nedir? Mutlak (snrsz ) bir hrriyetten
bahsedilebilir mi? Aratrnz.

2. ANAYASAL DEVLER TEMEL HAK VE


HRRYETLERN SINIRLANDIRILMASI
KORUNMASI
2.1. Anayasal devler:
Anayasamz temel hak ve hrriyetlerin korunmas, kullanlabilmesi imknlarnn
hazrlanmas bakmlarndan devlete eitli devler yklemitir. Devlet, temel hak ve
zgrlklerin salanmas konusunda kendi zerine den sorumluluklar yerine getirmekle
beraber Trk vatandalarna da bu konuda eitli devler yklemitir. Trk vatandalarna
den grev bu devlerini gerei gibi ve zamannda yerine getirmektir. Devletten
beklediimiz sorumluluklarn yerine getirebilmesi iin bizim de bu devlerimizi yerine
getirmemiz kanlmazdr.

20

2.1.1. Vergi:

Resim 8:Para

Vatandalarn devletten bekledii hizme


hizmetler
tler ve devletin kendiliinden yapmas
gereken pek ok grev ve sorumluluklar vardr. Devletin bu grevlerini yapabilmesi iin,
eitli gelir kaynaklarna ihtiyac vardr. Devletin gelir kaynaklarndan en nemlilerinden
birisi de vergilerdir.
Vergi devi: Vatandan vergi deyerek kamu giderlerinin karlanmasna
katlmasdr. Vergi devi, temel
emel vatandalk grevlerinden biri olarak Anayasamzda
belirtilmitir. Herkes, kamu giderlerini karlamak zere, m
mali
li gcne gre, vergi demekle
ykmldr denilmektedir ( AY. M
Mad. 73 ).

Resim 9: Yazarkasa

Vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllkler kanunla konulur, deitirilir veya
kaldrlr (AY. Mar. 73 ).

21

Her vatandan kanunla belirtilmi vergi borcunu, eksiksiz ve zamannda demesi


devletin ykml olduu eitli kamu hizmetlerinin gerek
gerektii
tii gibi, yerine getirilmesi,
belediye
lediye hizmetlerinin yrtlmesi, mill amalarn gerekletirilebilmesi bakmndan byk
nem tar. Vergi vermekten kanan vatanda, kamu hizmetle
hizmetlerini
rini aksatabilecek bir harekette
bulunduunu, Trk devletine ve milletine kar olan grevlerini yerine getirmekte a
ar
r kusur
ilediini bilmelidir.
Bakalarna olan zel borlarn yerine getirilmemesi nasl ki drstlkle badamayan
bir davran ise, vergi
rgi borcunu gerektii gibi dememek de drstle uymayan, teki
vatandalarn haklarnn inenmesine yol aan bir harekettir.

2.1.2. Vatan Hizmeti

Resim 10: Trk Askeri

Vatan hizmeti her Trkn


n hakk ve devidir(A
devidir(AY.Mad.72). Bu hizmet genel
anlamda, Trklerin yzyllar boyunca en byk fedakrlk ve ballkla yerine getirmeyi bir
vatan borcu olarak benimsedii askerlik hizmetidir. Yeni Anayasamzda askerlik hizmetine
vatan hizmeti denilmitir (AY. Mad
ad. 72 ).
Anayasamzda, vatan hizmetinin silahl kuvvetlerde veya kamu kesiminde grev
yaparak yerine getirilecei belirtilmitir.
Vatan savunmas iin, gerek barta ve gerekse savata var olmas gereken kuvvet,
phesiz ordudur. Ordular, vatan iin lmeye hazr olan Trk genleri ile kurulur.
Trk genlii gemite olduu gibi gnmzde de bu erefli grevi yerine getirirken
cann bile seve seve vermekten asla ekinmemektedir.

22

2.1.3. Oy Kullanma
Oy kullanma siyasal haklar iinde yer alan bir vatandalk hakk ve devidir.
Anayasamzn 67. maddesi Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak, seme,
seilme ve bamsz olarak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma ve halk
oylamasna katlma hakkna sahiptir diyerek oy kullanma hakkna iaret etmektedir.

Resim 11: Oy Kullanma

Anayasamzda, on sekiz yan dolduran her Trk vatandann seme ve


halkoylamasna katlma haklarna sahip olduu belirtilmektedir.
Anayasamza gre, seimler ve halk oylamas serbest, eit, gizli, tek dereceli, genel
oy, ak saym ve dkm esaslarna gre yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr. Ayrca
Anayasamzda, yurt dnda bulunan Trk vatandalarnn oy hakkn kullanabilmeleri
amacyla kanun tarafndan uygulanabilir tedbirlerin belirlenecei de ifade edilerek oy
kullanma artlarnn dzenlenmesinde gsterilen titizlik ortaya konulmutur.
Anayasamza gre oy kullanma hakk kanunla dzenlenir. Anayasamzda oy
kullanamayacak kiiler; silah altnda bulunan er ve erbalar ile askeri renciler, taksirli
sulardan hkm giyenler hari ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller eklinde
belirtilmektedir.
Oy kullanma, kanunun belirttii koullara sahip olan her Trk vatandann yerine
getirmesi gereken bir hak ve dev olup, oy kullanmann terk edilmesi vatandalk devinin
yerine getirilmemesi demektir. Bu lkenin bir bireyi olarak seim dnemlerinde kendi
grmz ortaya koymak amacyla oy kullanrz. Oy kullanma hakkn terk eden
vatandalara eitli yaptrmlar uygulanr.

2.1.4. Yasalara Uyma


Trkiye Cumhuriyetine vatandalk ba ile bal olmak, kiinin anayasada ve
kanunlarda tannan haklardan, hrriyetlerden yararlanmasn salar. Buna karlk, anayasa
ve kanunlar vatanda, anayasann ve kanunlarn belirttii grevleri yerine getirmekle
ykml klar.

23

Vatandan mill birlii benimsemesi, btn eylem ve dnceleriyle desteklemesi,


gelitirmesi, korumas beklenir. Bunlar vatandalk grevlerinin banda gelir. Vatandalar
anayasa ve kanunlara saygl olmak, toplum dzenini ve kiiler aras ilikileri dzenleyen
btn hukuk kurallarna uymakla ykmldr.
Anayasann balang blmnde, kendilerinin hak ve hrriyetlerine kesin sayg
gsterilmesini ve karlkl sevgi, kardelik, duygular ile bar iinde huzurlu bir hayat
isteme hakk, btn vatandalar iin bir hak olarak tannmtr. Dolaysyla, Trk
vatandalar birbirlerinin hak ve hrriyetlerine kesin sayg gstermekle, birbirlerinin bar
iinde huzurlu bir hayat srmesini bozacak davranlardan kanmakla ykml
klnmlardr.
Yine, Anayasamzn balang ksmnda belirtildii zere, vatandalar mill birlie
kar hak ve grevlerde, nimet ve klfetlerde ortaktrlar. Grld zere; Trk vatanda
olmak bizlere sadece birtakm haklar getirmekle kalmyor ayn zamanda oy verme, askere
gitme, vergi verme, yasalara uyma gibi birtakm ykmllkleri de beraberinde
getirmektedir. Zira Her nimetin bir klfeti vardr. Bu lkenin evlatlar olarak bize den
grevleri gerei gibi yerine getirebilirsek; Trk vatandalnn bize getirecei haklar da
gvence altna alm oluruz.

2.2. Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmas


2.2.1. Kiisel Hrriyetin nemi ve Kutsall
Kiisel hrriyet, insann kendi serbest iradesiyle yapaca seimi ve verecei karara
gre, hibir engel ve snr tanmakszn hareket edebilme imkn olarak tanmlanabilirse de
toplum iinde yaayan ve yaamak zorunluluunda olan insann en geni anlamdaki bu tr
kiisel hrriyete sahip olmas dnlemez, beklenemez.
Vatandalar kiisel hrriyetlerini kullanrken devlet gcn zayf drmemeye zen
ve dikkat gstermelidirler. Kiisel haklarn kullanlmasn salayacak ortam oluturmak ve
srdrmek devletin grevidir. Yani kiilerin hrriyeti devletin gvencesi altndadr. Devletin
zayf dmesi kiinin temel hak ve hrriyetlerinin korunmasn da tehlikeye drecektir.
Hrriyetler kanunla snrlanabilir, keyfi olarak snrlanmamaldr. Kamu iyilii
amacyla hrriyetlerin bir ksmndan vazgeilebilir.
Kiisel hrriyetler hem toplum iin, hem de kiiler iin deerli ve kutsaldr. Toplum
iinde kiisel hrriyetin bir lde snrlanmas zorunludur. Kiisel hrriyete devlet
faaliyetini zayflatacak derecede genilik tannamaz. nk gsz bir devlet kargaaya
neden olacandan dolay kiisel hrriyetlerin daha fazla zarar grmesine neden olabilir. Bu
konudaki en aklc yol kiisel hrriyetlerin kanunun uygun grd durumlarda ve kanunla
kstlanmasdr.

24

2.2.2. Anayasamzda Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmas


Anayasamz, temel hak ve hrriyetlerin ancak yasa ile snrlanabilecei kuraln
getirmitir. Temel hak ve zgrlkler, Anayasada aklk olan hallerde ve Anayasann
ngrd lde snrlandrlabilir.
Anayasamzn 13. maddesi ile genel ve zel iki trl snrlama ngrlmtr. Genel
snrlama sebepleri; Temel hak ve hrriyetlerin, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez
btnlnn mill egemenliin,Cumhuriyetin, milli gvenliin, kamu dzeninin, genel
asayiin, kamu yararnn, genel ahlkn ve genel saln korunmas amacyla yaplaca
belirtilmitir. zel snrlamann ise anayasann ilgili maddelerinde ngrlen zel sebeplerle,
Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak yaplaca ifade edilmektedir.
Anayasada 2001 ylnda yaplan deiiklikle, genel ve zel snrlamalar kaldrlm ve
temel hak ve hrriyetlerin, zlerine dokunulmakszn anayasann ilgili maddelerinde
belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilecei ve snrlamalarn
anayasann zne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine
ve lllk ilkesine aykr olamayaca belirtilmitir.
1961 Anayasasnda yer alm olan temel hak ve hrriyetlerin snrlandrlmasnn
hakkn zne dokunulmadan yaplmas kural, 2001 ylnda yeniden Anayasamzda yer
almtr.

2.3. Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas


2.3.1. Anayasamzda Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas
Anayasamzda temel hak ve hrriyetlerin korunmasna ilikin kurallar u ekilde
sralanabilir:

Anayasa, hak arama hrriyeti ad altnda, herkese yarg yerleri nnde davac ve
daval olarak iddia ve savunmada bulunma hakkn tanmtr (AY. Mad. 36 ).

Anayasa, dileke hakk tanyarak, kiilere dilek ve ikyetlerini yetkili


makamlara ve meclise yapabilme yolunu getirmitir (AY. Mad. 74 ).

Anayasa, bir yandan hi kimsenin tbi olduu mahkemeden baka bir merci
nne karlmayacan, dier yandan da ayn sonucu douran yarg
yetkisine sahip olaanst merciler kurulamayacan ngrmtr (AY.
Mad. 37 ).

Temel hak ve hrriyetlerin korunmasnda nemli olan hususlardan biri de su ve


cezalarn yasall (Kanunda su olarak tanmlanmayan bir fiilin su
saylamayaca ve kanunca belirlenmeyen bir cezann verilemeyecei),
susuzluk varsaym (Bir kiinin suu ispat oluncaya kadar susuz olarak kabul
edilir ), ceza sorumluluunun kiisellii (Cezay ancak su oluturan fiili ileyen
kii eker ) vb. kurallardr ( AY. Mad. 38 ).

25

2.3.2. Uluslar Aras Dzeyde Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas

Evrensel Dzeyde Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas

nsan haklarn evrensel dzeyde koruyan uluslararas antlamalarn ilki 26. 6. 1945
tarihli Birlemi Milletler Antlamasdr. Bu antlamada, insan haklarna ve temel
hrriyetlerine inan, sayg ve ballk aklanmtr. Toplumsal ilerleme ve daha iyi yaam
standartlarn gerekletirme temel hedef olarak benimsenmitir.
nsan Haklar Evrensel Bildirisi 10. 12. 1948de kabul edilmitir. Bildiride, nsan
haklar alanndaki gelimeye uygun olarak hem klasik haklara ( kiisel ve siyasal haklar )
hem de Sosyal ve ekonomik haklara geni lde yer verilmitir. Fakat bu bildiri taraf olan
lkelere hibir hukuki ykmllk getirmemitir. Daha sonra insan haklar alannda kabul
edilen antlamalarn, katlan devletlere hukuki ykmllkler getirmesine, balayc
olmasna dikkat edilmitir.
1966da kabul edilen iki antlama balayc niteliktedir. Bunlardan ilki, klasik haklar
ve temel hrriyetleri kapsayan ve bunlar daha etrafl bir ekilde dzenleyen Kiisel ve
Siyasal Haklara likin Uluslar Aras Szlemedir. Dier Szleme ise Sosyal ve ekonomik
haklar ieren Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szlemedir.
Katlan devletlerin tek ykmll, kendi lkelerinde aldklar tedbirleri ve bu alanda
kaydedilen gelimeleri ekonomik ve sosyal konseye bildirmektir.
Trkiye her iki szlemeyi de 2000 ylnda imzalamtr. Birlemi Milletler
bnyesinde, nsan haklarnn deiik ynlerine ilikin baka bildiri ve szlemeler de
imzalanmtr. Bunlar; soykrm suunun nlenmesine ve cezalandrlmasna ilikin
szleme, kadnlara kar her trl ayrmcln ortadan kaldrlmasna ilikin szleme,
ocuk haklar szlemesi, ikenceye ve dier zalimane, gayriinsani veya kltc
muameleye ve cezaya kar szleme, her trl rk ayrmnn ortadan kaldrlmasna
ilikin uluslararas szleme eklinde sralayabiliriz.

Blgesel Dzeyde Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas

Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa Konseyi yelerince 1950de kabul


edilmitir. Szleme kapsam ve ngrd koruma mekanizmas asndan zel bir nem
tamaktadr.
Trkiye szlemeyi 1954te onaylamtr. Szlemede Kii haklar ile Siyasal haklara
yer verilmi, Sosyal ve ekonomik haklara ise yer verilmemitir.
Szleme hukuk adan balaycdr, szlemedeki haklarn uygulamada salanp
salanmad etkili bir yarg denetimine tabi tutulmaktadr. Szlemenin yarg organ,
Avrupa nsan Haklar Mahkemesidir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bireysel olarak
ya da devlet bavurusu yoluyla bavurulabilir.

26

Bu szleme ile kiiler, taraf devletin vatanda olup olmadklarna baklmakszn,


Szlemede yer alan bir hakkn ihlal edildiini ve bunun madurlar olduklarn ileri srerek
ilgili devleti ikyet edebileceklerdir.
Avrupa nsan Haklar Szlemesi blgesel nitelikli olmakla birlikte etkisi asndan
bakldnda bu boyutu amaktadr.
Blgesel nitelik tayan dier bir szleme ise Amerika nsan Haklar
Szlemesidir. Szleme 1978de yrrle girmitir. Szlemede klasik haklarla( Kiisel
ve Siyasal Haklar ) birlikte, Ekonomik ve sosyal haklara da yer verilmitir. nsan Haklar
Komisyonu ve yarg organ olarak ise kesin karar verme yetkisine sahip olan nsan Haklar
Mahkemesi bulunmaktadr. Bireysel ve devlet bavurusu yaplabilir.
1981 ylnda ise Afrika nsan ve Halklar Haklar art kabul edilmitir. Afrika art,
ktann tarihsel ve sosyolojik zellikleri erevesinde; bar ve kalknma gibi haklara yer
veren, birey yerine grup stnln esas alan bir metindir.
nsan haklarna sayg gsterilmesini salamaya ynelik bir baka nemli adm ise,
1975te Helsinkide Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans (AGK) Sonu Belgesinin
imzalanmasdr.
Taraf devletler, insan haklarna ve temel zgrlklere sayg gsterilmesini; Avrupa
gvenliinin ve i birliinin salanmas srecindeki ortak ilkeler arasnda kabul etmektedir.
Bu konuda gerekli abay gstereceklerini ve uluslararas szlemelerdeki ykmllkleri
yerine getireceklerini vurgulamaktadrlar.
nsan haklarnn blgesel dzeyde korunmas amacyla gerekletirilen bir baka
giriim Avrupa Birlii Temel Haklar artdr. 2000 ylnda Nice Zirvesinde kabul edilen
artta; kiisel haklar, ekonomik, sosyal ve kltrel haklar, dayanma haklar ve vatandalk
haklar dzenlenmektedir.

27

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Anayasal devleri sralaynz

Anayasal devler ile ilgili blme geri dnerek


tekrar inceleyiniz. Dikkatli olunuz.

Anayasamzda temel hak ve


hrriyetler ka trl
snrlandrlabilir? Saynz.

lgili blme geri dnerek tekrar inceleyiniz.


Dikkatli olunuz.

Anayasamzda temel hak ve


hrriyetlerin korunmas
kapsamndaki maddeleri
saynz.

Anayasamzda temel hak ve hrriyetlerin


korunmas ile ilgili blme geri dnerek tekrar
inceleyiniz. Dikkatli olunuz.

Temel hak ve hrriyetleri


evrensel ve blgesel dzeyde
koruyan uluslararas
antlamalara ikier rnek
veriniz.

Konu ile ilgili renme faaliyetine geri dnerek


tekrar ediniz.

28

Kontrol Listesi
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin ya da arkadanzn
yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet/ Hayr
seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.
Gzlenecek Davranlar

Evet

Hayr

Anayasal devleri doru olarak sralayabildiniz mi?


Anayasada temel hak ve hrriyetlerin ka trl snrlandrldn
doru olarak sralayabildiniz mi?
Anayasamzda temel hak ve hrriyetlerin korunmas kapsamnda yer
alan maddeleri doru olarak sralayabildiniz mi?
Temel hak ve hrriyetleri evrensel ve blgesel dzeyde koruyan
uluslararas antlamalara doru olarak ikier rnek verebildiniz mi?

Deerlendirme
Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise ilgili faaliyete geri dnerek tekrar ediniz.
Cevaplarnzn tm evet ise lme sorularn cevaplamaya geebilirsiniz.

29

LME VE DEERLENDRME
E DERLENDRME
LME SORULARI
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz
1.

Aadakilerden hangisi Anayasamza gre, oy kullanamayacak kiilerden deildir?


A) Silhaltnda bulunan er ve erbalar
B) Askeri renciler
C) Akli dengesi yerinde olmayan kiiler
D) Ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller

2.

Aadakilerden hangisi insan haklarn evrensel dzeyde koruyan ilk antlamadr?


A) nsan Haklar Evrensel Bildirisi
B) Birlemi Milletler Antlamas
C) Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas Szleme
D) Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme
Aadaki boluklar doru szcklerle doldurunuz.

3.

Hak arama hrriyeti,-Dileke hakk -Tbi olduu mahkemeden baka bir merci nne
karlamama - Su ve cezalarn yasall ilkesi gibi konular Anayasamzda temel
hak ve hrriyetlerin .. na iaret etmektedir.

4.

nsan Haklar Szlemesi ile bireyler, szlemede yer alan bir hakkn
ihlal edildiini ve bunun madurlar olduklarn ileri srerek ilgili devleti ikyet
edebilmektedirler.

5.

Aada saylan szlemeler Temel Hak ve Hrriyetleri . dzeyde koruyan


belgelerdir.
A) Amerika nsan Haklar Szlemesi
B) Avrupa nsan Haklar Szlemesi
C) Afrika nsan ve Halklar Haklar art
D) Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferans Sonu Belgesi

6.

Devletin gelir kaynaklarndan en nemlilerinden birisi ...dir.

7.

Temel hak ve hrriyetlerde snrlama


.dokunulmakszn yaplabilir.

8.

Aadakiler vatandalarn devlete kar yapmas gereken .dir.


A) Oy verme
B) Vergi verme
C) Anayasa ve yasalara uyma
D) Askerlik

30

ancak

kanunla

ve

hakkn

MODL DEERLENDRME

Bu modln sonunda kazandnz yeterlilikleri lmek iin aadaki sorularn bana


doru ise D yanl ise Y yaznz.
9.

( .. ) Herkes mali gcne gre vergi demekle ykmldr.

10.

( .. ) Vatan hizmeti silahl kuvvetlerde ya da kamu kesiminde grev yaparak yerine


getirilebilir.

11.

( .. ) Vatandalar, temel hak ve hrriyetlerini kullanrken hibir snr tanmakszn


serbesttirler.

12.

( .. ) Klasik haklarn kapsamna kiisel, siyasal, sosyal ve ekonomik haklar dahildir?

13.

( .. )Vatandalar Anayasa ve kanunlara saygl olmak, toplum dzenini ve kiiler


aras ilikileri dzenleyen btn hukuk kurallarna uymak zorundadr.

Deerlendirme
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Eksikleriniz varsa faaliyete tekrar dnerek ya da retmeninizden
yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Doru cevap saynz 10dan az ise uygulama faaliyetini
gzden geiriniz. Doru cevap saynz 7den az ise renme faaliyetine tekrar geri dnnz.
Tm yantlarnz doru ise tebrikler, bu renme faaliyetini baar ile tamamladnz. Baarl
olarak; Anayasal haklarnz ve sorumluluklarnz sralayabileceksiniz.

Modl bitirdiniz. Modl sonunda kazanacanz yeterlii kazanp kazanmadnz


len bir lme arac retmeniniz tarafndan hazrlanarak size uygulanacaktr. Bu uygulama
sonucunda bir st modle geip geemeyeceiniz size retmeniniz tarafndan
bildirilecektir.

31

CEVAP ANAHTARLARI
renme Faaliyeti1in Cevap Anahtar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
C
A
B
Kuvvetler Ayrl
Aktif Stat (Katlma)
Olumlu Stat
( steme)
Olumsuz Stat
( Koruyucu)
Y
D

renme Faaliyeti2nin Cevap Anahtar


1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

C
B
Korunmas
Avrupa
Blgesel
Vergiler
zne
devler
D
D
Y
Y
D

32

KAYNAKA

AKDOAN, Kamil, Hukuk Ders Kitab 1, Tutibay Yaynlar Ankara, 1994.


AKDOAN, Kamil, Hukuk Ders Kitab 2, Tutibay Yaynlar Ankara, 1994.
AKINTRK. Turgut, Temel Hukuk, 1. Fasikl A. Ak r. Fak. Yaynlar No: 106,
Eskiehir. 1991.
AKINTRK, Turgut, Temel Hukuk, 2. Fasikl A. Ak r. Fak. Yaynlar, No: 106,
Eskiehir, 1991.
ALKAN, Aydn, Kamu ve Eitim Ynetimi Uzman, Eitim Yneticilii Snavlarna
Hazrlk ve Yetitirme El Kitab, Eyll Kitap ve Yaynevi, 5. bask, Ankara, 2002
ARSEL, lhan, Anayasa Hukuku, Sralar Matbaas, stanbul, 1968.
BLGE, Necip, Hukuk Balangc, Turhan Kitap evi, Ankara, 1998.
EEN, Anl, nsan Haklar, Sava Yay. 3. Bask, Ankara, 2000
DNMEZER. Sulhi, Kiilere ve Mala Kar Crmler, stanbul, 1981.
EROUL, Cem, Anatzeye Giri (Anayasa Hukukuna Giri)7.Bas, Ankara, 2004
GZBYK, A. eref, Hukuka Giri ve Hukukun Temel Kavramlar, Turhan
Kitap evi Yaynlar Ankara, 1993.
GZBYK. A. eref, Anayasa Hukuku, Turhan Kitap evi Yaynlar Ankara, 1995.
GZBYK. A. eref, Trkiyenin Ynetim Yaps, Turhan Kitapevi 8. bask,
Ankara, 2004
GZ. Nurettin, Basnda Yasalar Su ve Cezalar, Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar,
stanbul 1988.
KAMUS-I TURK, Temel Trke Szlk, Gelitirilmi ve Sadeletirilmi 3. bask,
SOYSAL. Mmtaz, Anayasaya Giri, SBF Yaynlar Ankara, 1969.
SOYSAL. Mmtaz, 100 Soruda Anayasann Anlam, Gerek Yaynlar, stanbul,
1987.
TEZ, Erdoan, Anayasa Hukuku, Beta Yayn evi stanbul, 1991.
TEZ,Erdoan, "Trk Parlamento Hukukunun Kaynaklar ve lgili Anayasa
Mahkemesi Kararlar, .. Huk.Fak.Yaynlar, stanbul, 1980.
Trkiye Cumhuriyeti Anayasa Kitap( 1982 Anayasas)
YALMAN, Sleyman; DOAN, Vahit,. Bahtiyar YILMAZ ve dierleri; Hukuka
Giri, Sayram Yaynlar, Konya, 2005
YAZGAN, Gltekin, Ticaret Liseleri in Hukuk, M.E.B. Yaynlar Ankara, 1994
www.unicef.org 20/02/2011 s.10:20
www.boell.org.tr, 20/02/2011 s.10:20
http://tr.wikipedia.org/ , 10/02/2011 s.16:10

33

También podría gustarte