ABDLHAK NAS HSARIN R ANLAYII VE ELETRS

ALENA ATOVI1

zet
Edebiyat tarihlerinde genellikle yazar sfatyla tannm olan Abdlhak inasi Hisarn
zamannda pek ilgi ekmeyen ve eitli dergilerde kan edebiyat zerine yazlar, eletiri trne
yaklamaktadr. Bu yazlarnda iire gsterdii zel ilgi gze arpmaktadr. Sreli yaynlarda
yaymlad metinlerle birlikte Ak mi Her Ne Var lemde adl iir antolojisi ve Ahmet Haim-

Yahya Kemale Ved adl kitabnda, eski zamana, kltre ve iire ilgi duyan Abdlhak inasi
Hisarn ortaya koyduu grler, gelenee dnk olan sanat ve edebiyat anlayndan
kaynaklanmaktadr ve bu anlayyla uyum ierisindedir . Hisarn eletiri trne yaklaan
bu yazlarnda znel ve airane ifadeler, onu modern anlamda bir eletiri yapmaktan
uzaklatryor olsa da, yazarn edebiyata bak ve deeler sistemi konusunda nemli ipular
vermektedir. Bu yazlarnda edeb trler arasnda belli snrlar gzetmeyen Hisarn
edebiyat dncesi nitelikli slba sahip olan tm yazlar kapsamaktadr. Trk
edebiyatnn modernlemesinin getirdii yenilikleri bir trl kabul etmeyen yazarn estetii
geleneksel erevede kalmtr. Eserlerinde Trk medeniyetin rnlerini ve edebiyat
geleneini yanstan Hisarn otantik bir edebiayt olarak Trk edebiyatnda ve edbiyat
eletirisinde zel bir yeri vardr.
Trk edebiyatnn 20. yzyln ilk yarsnda n kazanan yazarlardan Abdlhak inasi
Hisar, bu yl lmnn 50. yldnmnde anlyor. Bu mnasebetle onu tekrar gndeme
getirmek ve yazarlnn glgesinde kalm olan eletirmen kimliini deerlendirmek
aydnlatc olacaktr. Nitekim Hisarn sreli yaynlarda kan eletiri yazlar yaam boyunca
ortaya koyduu dnce ve sanatnn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bu almada ise
zellikle iir zerine yazdklar incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Abdlhak inasi Hisar, eletiri, roman, kurmaca

THE IDENTITY OF ABDULHAK INASI HISAR AS LITERARY CRITIC

Abstaract
This year is 50th aniversary of death of Abdlhak inasi Hisar. That is the reason
why many of cultural activities have been organized in order to remember this important
writer in Turkish literature of 20th century. In history of Turkish literature Abdlhak inasi
1 Do.Dr., Saraybosna niversitesi, Felsefe Fakltesi, Dou Dilleri Blm,
alenacatovic@yahoo.com

Hisar is known as a writer but he had many writings on literature that can be closely
identifided with literary criticism. These writings were not an object of the great interest in his
time. However they are important information about his system of values and his view
towards literature. Specially his writings about novel can be evaluated in a sense of
modernism and pre-modernism. In this paper Bakhtins texts about epic and novel will be
taken as a theoretical frame.
Key Words: Abdlhak inasi Hisar, criticism, novel, fiction

Hisarn Yazar ve Eletirmen Kimlii

Cumhuriyet dnemi Trk edebiyatnn 1930lu yllarnda sesini duyurmaya balayan
Abdlhak inasi Hisarn yaptlar, hem biim hem de ierik asndan gemie ve gelenee
bal kalarak dnemin egemen edebiyat anlayndan ayrlr. Modern Trk edebiyat
tarihlerinde, 1888 ylnda doan ve bir yirminci yzyl yazar olan Hisarn modern yazarlar
kuana yerletirmek eilimi ne kadar sk grlyorsa da, onun sergiledii estetik anlay,
aslnda edebiyatn gemiinden hibir zaman kopmamtr.
Abdlhak inasi Hisar, 19. yzyln sonunda, stanbulda, dnemine gre zengin bir
kltre sahip, edebiyata kar zel ilgi besleyen bir ailede domutur. Hisarn babas
Mahmut Cellettin Bay, dergicilik ve basmla urayor, Hazine-i Evrak adl edeb dergiyi
yaymlyordu. Bu dergide Abdlhak Hamid, Ziya Paa ve Recaizde Ekrem gibi dnemin en
nemli airlerinin iirleri yer alyordu. Hisarn ocukluu Rumelihisar, amlca ve
Bykadada gemi, akraba ve aile dostlar arasnda dnemin kltrl ve edebiyat evreleri
ska bulunmutu. zellikle Osmanl son dnemin nl kadn airlerden Nigr Binti
Osmann dzenledii edeb toplantlar ve tartmalar yazar zerinde byk etki yaratm, bu
ortam, ilk ocukluk yllarndan itibaren Hisarn ilgisini edebiyata ynlendirmitir. Hisarn
kardei Selim Nzhet Gerek de bu edeb evrelerde byyerek yaam boyunca edebiyattan
uzaklamam, Trk tiyatrosu, matbaaclk ve gazetecilik zerine yaptlar vermitir.
Yaam boyunca ilk genlik yllarndaki deneyimlerin etkisinde kalan Hisar, edeb
yaptlarnda, eski stanbulun semtelerinde ve adalarda geen gnleri sk sk ocuk
perspektifinden konu edinmektedir. Bu yzden edebiyat tarihileri, yazarn yaptlarndan yola
karak yaam ve ocukluuyla ilgili baz saptamalarda bulunmaktadrlar. Ancak Hisarn
otobiyografi nitelii tayan yaptlarnda bir lde yer alan kurmaca pay dnldnde,
bu yaptlarda yaamyla ilgili saptamalar yaplrken son derece dikkatli davranmak gerekir.

te yandan, Hisarn yaptlarna bakaak onun edeb kiilii ve yazarl hakknda olduu gibi
edeb zevki, tercihleri ve anlay konusunda da bilgi edinmek olanakldr. Hisarn edebiyat
konusundaki analy ve tercihleri uzun sre edebiyat evrelerinde bulunmas ve ayn zamanda
eski edebiyat ve Ayrupa edebiyat konusundaki gelimeleri takip etmesi sonucu olumutur.
Bu sre, ocukluundan balayarak Galatasaray Lisesinde geirdii yllar ve daha sonra
Parise kap Ecole Libre des Sciences Politiqueste okuduu sralarda younlamtr. Hisar,
Pariste grt Yahya Kemal gibi edebiyatlarla edebiyata ilikin fikir alveriinde
bulunarak onlarn dzenledikleri kongrelere katlmaya balamtr. Edeb yazarlna
Trkiyeye dndkten sonra Dergh dergisinde ilk yaymlad iirlerle balayan Hisar, ksa
bir sre sonra airlii brakp bir yandan eitli dergilerde eletiri ve edebiyat zerine yazlar
yazarak, dier yandan da anlarn ve sonradan kitaplam yaptlarnn tefrikalarn
yaymlayarak yazarla devam etmitir. Ancak yazarn ileri yata ortaya koyduu ve Fahim
Bey ve Biz adyla kitaplaan ilk eseri, 1941 ylnda kmtr. Bu eseriyle sesini geni bir
kitleye duyuran yazarn daha sonra dier eserleri de pepee kitap hlinde yaymlanmtr:
Boazii Mehtaplar (1942), amlcadaki Enitemiz (1944), Ali Nizam Beyin Alafrangal
ve eyhlii (1952), Boazii Yallar (1954), Ak mi Her Ne Var lemde (1955), Gemi
Zaman Kkleri (1956), Gemi Zaman Fkralar (1958), stanbul ve Pierre Loti (1959),
Yahya Kemale Ved (1959) ve Ahmed Him iiri ve Hayat (1963).
Edebiyat tarihileri ve eletirmenler, Hisarn yaptlarn trlerine gre ayrmak ve
gruplandrmakta zorluk ekmilerdir. Ancak Hisarn amlcadaki Enitemiz (1944), Ali
Nizam Beyin Alafrangal ve eyhlii (1952) ve Fahim Bey ve Biz (1941) adl yaptlarn,
geleneksel anlat zellikleri tayor olsalar da, ou eletirmen tarafndan roman trne
yerletirilmitir. Hisarn, ocukluk anlarn, eski stanbulun zellikle Boaziinin
gzellikleri, gelenekleri ve yaay tarzndan esinerek yazd Boazii Mehtaplar, Boazii
Yallar ve Gemi Zaman Kkleri adl eserleri, bu kitaplar hakkndaki eletirilerde an
olarak deerlendiriliyor. Yazarn an nitelii tayan stanbul ve Pierre Loti adl eseri yannda
nl airlerin yaam ve iileriyle ilgili an ve dncelerini orataya koyan, ilk nce iki ayr
kitap olarak km ve sonradan tken Neriyat tarafndan 1979 ylnda bir kitap hline
getirilmi olan Ahmet Haim- Yahya Kemale Ved adl yapt, yazarn iir anlayn ortaya
koymakta nemli ipular iermektedir. Eski zamana, kltre ve iire ilgi duyan Abdlhak
inasi Hisar, eski iir ve fkralar Ak mi Her Ne Var lemde ve Gemi zaman Fkralar
adl antolojilerinde derlemitir. Bunlarn yansra Hisarn eitli dergilerde kitap tantm,

eletiri, an gibi trlerde yazlar da edebiyat anlayn otaya koymakta ve yazarlnn nemli
bir ksmn oluturmaktadr.
Abdlhak inasi Hisarn eserlerinin moderniteye kar bir direni gsteren zellikleri,
kendi oluturduu ve gelenee dnk olan sanat ve edebiyat anlayndan kaynaklanmaktadr
ve bu anlayyla uyum iindedir. Hisarn, ocukluundan itibaren edebiyata duyduu ilgi ve
merak, bu konuda birikim edinmesi ve 1921den balayarak Aa, Dergh, Milliyet, Trk
Yurdu, Ulus ve Varlk gibi dnemin nemli dergi ve gazetleinde eletiri yazlar yazmas, onun
zgn edebiyat anlayn yaratan bir olgunlama sreci olarak deerlendirilebilir. Bu yzden
yaptlar zerinde yaplan aratrma ve deerlendirilmelerde Hisarn bu yazlarda ortaya
koyduu fikirler ve deerler sistemi, eletirmenler tarafndan en nemli ipular saylmaldr.
Moderiteye karsnda geleneki bir sanat anlay ortaya koyan ve bunu yaptlarna yanstan
Hisar, nce yazar, sonra eletirmen sfatlar ile tannmtr. Hisarn eserlerinin
geleneksel ve modern edebiyat karsndaki yerini belirlemek, onun yaratcl hakknda
aydnlatc bir aratrma konusu olacaktr. Hisarn dile getirdii sylem ve sergiledii slp
zellikleri ancak bu erevede anlamlandrlabilir.
Abdlhak inasi Hisar, yazd ilk eletiri yazlarnda, ok dikkatli okuyan, yazlarn
slbuna nem veren, aruz ve dizgi yanlalarn, acele ve ihmalle yazlan kitaplar srt bir
biimle eletiren biri olarak karza kyor. Eletiri yazlaryla yazarla balayan Hisar,
makalelerinde eletiri anlayndan da bahsediyor ve edebiyat eletirmeninden beklentilerini
yle dile getiriyor: Hakik ve samim mnekkid, yazanlar arasnda, en iptida olanlar deil,
en sanatkr olanlarn itibar ve tasvibini kazanmaya alarak okuyan karlerini daha ince bir
gzle grmee, daha iyi bir zevkle dnmeye davet eder.(1955:470). Ancak Hisarn
eletirmek zere ele ald yaptla arasnda her zaman en sekin olanlar deil, edebiyat
konusundaki yksek ltlerine pek cevap vermeyen kitaplar setii oluyor. zellikle edeb
nitelikleri olmayan ve ticar boyut kazanan yaptlar zerine yazarken son derece olumsuz ve
sert eletirilerden kanmyor. Abdlhak inasi Hisar, Milliyet gazetesinde Kemalettin
krnn Namk Kemal- Hayat ve Eserleri adl kitab zerine yazd eletirisinde bu
yazarn yaptnda segiledii yaklam yle deerlendiriyor:
O bilkis vulgarization mahiyetinde neriyat ile tannm olan yazclk
iinden ziyade kitaplk iini yapmak ister ve edebiyatn sanatinden ziyade
ticaretinden zevk alr gibi grnen bir muharrirdir. Nasl ki bu kitab da filvaki

edebiyat ve dkmentasyon noktai nazarndan hi bir kymeti olmayan ve

srf vulgarization mahiyetinde kalan bir eserdir. (1931:4)
Bu eletiride sert szlerden ekinmeyen Hisar, dier yazlarnda da edebiyatn en iptida ve
kendi yksek sanat anlayna uymayan yaptlarn ele alyor. Bu tr eserler zerinde
yazarken ska ironik ve alayc bir ton sergiliyor. Abdullah Cevdetin Karl Dadan Ses adl
iir kitabndan bahsederken olumsuz yarglarn pekitiren alayc benzetmelerde
bulunuyor:airin ekser msralar o kadar dolu ve gck ki bir sanat gayesiyle deil nakil
sebebiyle yklenmi g arabasna benziyor ve ilerinde baz kocaman eyalar sallanarak
stmze decekmi gibi geliyor(1931:4). Hisarn yaad dnemde yaymlanm edeb
yaptlar arasnda onun seici ve slpu edebiyat zevkine uyacak olanlar ok zor bulunur.
Hisar eletiri yazlarnda edeb eserlere her zaman ok titiz bir gzle bakmaktadr. Bir yaptta
grlen dikkatsizlikler, vezin ve dizgi yanllar Hisarn gznden kamyor, eletirilerinde
zellikle yurgulanyor.
Bu balamda Abdlhak inasi Hisarn eletiri yazlar arasnda, zellikle 1921
ylndan 1963 ylna kadar eitli dergilerde yaymlanm iir zerinde makaleleri, Ak mi
Her Ne Var lemde adl Divan iir antolojisi ve Ahmet Haim- Yahya Kemale Ved adl kitab
incelenmek onun edebiyat anlay ortaya konmaya allmak aytnlatc olacaktr. Bylece
de, yazarn iir analy ve bu tr zerine grleri saptanacak ve bu grler modernitegelenek erevesinde deerlendirilecektir. Ayn zamanda yazarn iir zerine yazlarnda
sergiledii, kimi zaman modern eletiri slbundan olduka uzak kalan, airane ve
geleneksel olarak deerlendirilecek slp zelliklerine deinilecektir.
iir Anlay
Abdlhak inasi Hisarn edebiyata Dergh dergisinde yaymlad iirlerle balad
ve yaam boyunca iir konusunda yazdklar gz nnde bulundurulursa onun iire kar zel
bir ilgi besledii anlalr. iirin onun zel ilgi alan olmas, Ahmet Haim -Yahya Kemale
Ved adl kitabnda da grlebilir. Ahmet Haim ve Yahya Kemal, Hisarn Galatasaray
Lisesinden ve Pariste geirdii ilk genlik yllarndan beri yakndan tand ve sevdii
airlerdir. Onlarn biyografilerini yazarken anlara ve vglere ok sk yer vermesi, yazarn
iir yaklamndan zel zevk ve duygularnn n plnda olduunu gsteriyor. Sonradan
Ahmet Haim -Yahya Kemale Ved adyla tken Neriyat tarafndan 1979 ylnda bir kitap
hline gelen Ahmet Haim ve Yahya Kemal zerine yazlar daha nce Yahya Kemale Ved
(1959) ve Ahmed Haim iiri ve Hayat (1963) adlar altnda iki ayr kitap olarak baslmtr.

Hisarn, Yahya Kemalin lmnden sonra kan Yahya Kemale Ved kitabnda sergiledii
znel yaklamdan Peyami Safa yle bahsediyor:
Bu kitabn Yahya Kemali muharririn husus sohbetlerinde anlat aire pek
benzemez. Anlalyor ki Abdlhak inasi beyin htralar lmn sansrnden
gemitir. Bunu tabi grmek mmkndr. Abdlhak inasinin
hakinalndan ziyade dostluuna bal ve kkleri akldan ziyade kalbde yer
alan deer hkmlerini ciddi bir edebiyat tenkidi diye kabul etmek art
deildir. (Safa, 1959:6)
Ancak Hisarn Ahmet Haim -Yahya Kemale Ved adl kitabnda duygusal szlerin
yannda zaman zaman kendi iir anlay ve o dnemde Trk iirinde grlen gelimeler
konusundaki nemli dncelerini de bulabilmek mmkn. Hisarn eski Trk edebiyatn
ok iyi bildii, Avrupadaki iir dncesinin geliiminden, zellikle Fransz sembolistlerinin
saf iir dncesinden haberdar olduu ve Haim ile Yahya Kemalin iirlerini bu ereveye
yerletirmeye alt grlyor. Hisarn, Ahmet Haimin iirinden bahsederken bir iirde
iki dizenin yer deitirmesinin iir iin ne kadar nemli olduunu vurguluyor olmas onun dil,
mzik ve ahengi iir tanmlayan eler olarak algladn gsteriyor.
Abdlhak inasi Hisar bu kitabnda airi yle tanmlyor: airler mantk ve
muhakeme ile tahlil ve hkn edenler deil, hadesleriyle, hassasiyetleriyle hisseden,
lisanlarnn henkleriyle ve musikileriyle ifade ihsas etmesini bilenlerdir (1979:150) Ayn
zamanda burada Hisar'n ahenk ve duygulara dayanan iir ile dnce ve anlam zerine
kurulan dzyaz arasnda bir ayrm yapm olduu grlebilir.
Hisar, zaman zaman modern iir dncesine uygunluk gsteren grler de
sergilemektedir. Ona gre iki tr edebiyat vardr: birisi iir ya da tegann edilen edebiyat,
dieri ise dzyaz biiminde kaleme alnan edebiyattr. iiri 'tegann edilen edebiyat' olarak
tanmlad ve 'tegann' szcnn makamla okunma anlamna geldii gz nnde
bulundurulursa Hisar'n iir ile musiki arasnda bir balant kurduu aktr. zellikle Ahmet
Haim'in iirlerini incelerken yazarn iir dili ve nesir dilini birbirinden ayrmas dikkat
ekiyor. Felsefenin muayyen ve briz lisan iire girmez diyen Hisar, retici, net bir anlam
ve mesajn iirde olmamas gerektiini yle vurguluyor:
iirin ahlk, felsef, hikem hatt sadece vazh ve billr olmasn istemek onun
roln kabul etmek istememek, yani iiri sevmemek, inkr etmek olur. Zira

iir, bizzat musiki gibi, fikrin ve felsefenin uuraltmz iinde aksi sedas yahut
devam demektir. (1979:147)
Hisar iin dzyaz, anlama ve ak syleme dayanrken iir her zaman mzik, zevk ve
duygulara balanr. Hisarn dier yazlarna bakld zaman bu dncesinde tutarl kald
grlyor. Ahmet Haim -Yahya Kemale Ved kitabndan nce yazd Victor Hugo ve
Legende des secles balkl makalesinde de iirin dnce zerine kurulmu olmadn
syleyerek onun temelinde mziin yattn sylyor: Fakat airlerin fikirlerini pek
ciddiye alarak iyice tarayacak olursak ok kere elimizde hemen hemen hi bir ey kalmaz.
Asl grlen ihtiaml ve algl bir dekordur. Bak kalan bu kubbede bir ho sed
imi!(1943:344). Mzik ile iir arasnda kurulan iliki ve iirin zel dile sahip olduu
dncesi modern Trk edebiyatnda Yahya Kemal Beyatlyla ortaya kyor. Beyatl, iirin
bir anlam iletmeye deil derun henke tnnete dayandna ilikin grlerini iirde
Musiki balkl makalesinde ortaya koyuyor. Hisar'n ayn grleri paylat iir zerine
yazlarnda da grld iin bu konuda Yahya Kemal'den etkilendii dnlebilir.
Hisar, eletiri yazlarnda iirin baarl olup olmadn deerlendirirken iirin hengini temel
lt olarak belirtiyor. Bunun bir rneini Abdullah Cevdet'in iir kitab zerine yazd
eletiri yazsnda grmek olanakldr. Hisar bu lte uyarak bu airi baarsz buluyor: iir
cmlesi, yani msra duyaca bir ahenk olmalyken onda bunu duyamyoruz. Yahut ahenk
hususunda biz onun zevkine iltihak ve itirak etmiyoruz. te onun iin o bizce ifade ve
ihtisas kudreti zaif kalan bir airdir (1931:4)

Hisar, Abdullah Cevdetin iir dilini ile

dzyaz diline yaklatrd iin olumsuz deerlendirmelerde bulunurken iir dili ile ile
dzyaz dili arasnda kurduu ayrm konusunda tutarllk gsteriyor. Hisar, airin sergiledii
slup zelliklerini kendi iir anlayna uygun bulmad iin onu alayc bir benzetmeyle
eletirmekten ekinmiyor: airin ktalarnda yakan bir lisandr. Fakat her halde iire
yakan lisan bu deil. htimal ki iir bu telegraf slubundan kayor. (1931:4)
Abdlhak inasi Hisar iin iirin her zaman zel ilgi alan ve airliin stn bir
meslek olduu grlyor. Onun airlik konusunda grleri de son derece romantik bir
ereve izmektedir. Hisar air tanmn yle dile getiriyor:
air nedir, kimdir? Bu suale muhtelif cevaplar verilebilir ve air baka baka
suretlerle izah edilebilir. Mesel eminiz ki air tamamen bizim gibi muhakeme
etmiyen, grmiyen ve sylemiyen, baka trl dnen, sezen, fakat

duyduunu ihsas etmesini, hissini bize sirayet ettirmesini bilen bir sanatkr.
(1943:346)
Hisarn bu air tanmn biraz belirsiz kalyorsa da onun sanatkrlk zerinde srar ettiini
gsteriyor. Ancak Hisarn baka yazlarndaki airlie dair dnceleri son derece znel. Bu
yazlarda Hisar, airi ska srad yeteneklere ve stn ifade gcne sahip bir sanat olarak
betimliyor.
air gibi iirin de Hisarn sanat anlaynda znel ve ayr bir yeri vardr. Hisarn bu
konudaki grlerine Varlk dergisinde 1934 ylnda kan ilk yazlar arasnda yer alan
Abdlhak Hamit ile ilgili yazsnda da rastlyoruz: Bir airin ruhu ilah bir makam deil
midir? Belnn karanlk elleriyle ap girdii bu yerden bize Gne gibi nur dklr. Bir
gne ziyas ve stunu: ve biz iinde aydnlatt zerrelerin dnen lemlerini gryoruz.
(1934:215).
Hisarn btn yazdklarndan iiri stn bir sanat olarak grd ve onu ilah
boyutlara ycelttii grlyor. Bunun yan sra Hisar iin iir, her zaman zel zevklere gre
belirlenen ve ynlendirilen bir sanat alan olmutur.
Abdlhak inasi Hisar, Ak mi Her Ne Var lemde adl antolojisini, 15. ve 20.
yzyllar arasnda yazlm aka dair msra ve beyitlerden seerek oluturduu kitabn
nsznde sylyor. Ancak bu iir antolojisinin derlenmesinde zel tercih ve duygularn
belirleyici etkenler olduu gze arpmaktadr. Belki de, Hisarn Fuzlnin Ak imi her ne
var lemde, lm bir kl kl imi ancak! nl beytiyle antolojisini balatmas; yazarn
beenilerinin, bilimsel bak asnn nne getii gstermektedir.
20. yzyln nl airlerinden Turgut Uyar, Bir-Semeler-Kitab balkl makalesinde
Hisar'n bu kitapta hibir lt izlemedii iin dank bir iir antolojisi ortaya koyduunu
sylyor. Uyar, Ak mi Her Ne Var lemde derlemesini Hisarn btnkl beyitlerden
sadece bir msraya yer verdii ve bu msralar tamamen znel kayglarna gre sralad iin
baarsz olarak deerlendiriyor. Turgut Uyar, Hisarn yetkin bir derlemeci olduuna dair
eletirilerini yle dile getiriyor:
Hibir yntem, hibir ilkeye tutulmadan, divan iirimizden rastgele beyitler
msralar alm. Kitapta btn kayg, bu beyitleri, bu msralar anlamlarna gre
bir takm blmlere ayrmak olmu. yi bir kitap saylmaz. Sanki A. inasi

Hisar, genliinden bu yana, yahut ocukluundan, kendi iir defterine

yazdklarn toplam kitaba alm. (1957:21)
Ancak Hisarn iiri seerken nasl bir l izledii konusundaki aklamasna baklrsa
onun derli toplu, titiz ve okur iin aydnlatc bir seme yapmay amalamad anlalyor.
Hisarn kenisi de, kitabn nsz blmnde antolojisini hazrlarken kendi zevk ve
beenisinden baka kstaslara dayanmadn sylyor: Bu kk kitap bir zevk ve tesadf
mahsuldr; bu beyitler ve msralar, genliimden beri tesadfen okumu, beenmi, sevmi
ve kaydetmi olduklardan ibarettir (1955:17). Yazar bunlar aka sylerken onun
antolojideki iir seiminde daha stn bir kayg aramak yersiz olur.
te yandan, Divan iiri antolojisi olarak adlandrlan bu kitapta Ahmet Haim,
Cenab ahabeddin, Tevfik Fikret, Recazade Ekrem, Yahya Kemal ve Abdlhak Hamitin bir
arada yer almas okuyucunun beklentilerine zt gelebilir. Ancak Hisarn Divan iiri
konusundaki farkl anlayyla bu duruma aklk getirilebilir.
Abdlhak inasi Hisar nsznde Divan Edebiyat terminin uydurma olduunu
belirtiyor; ona gre eski iirimize bu ad eski airlerin iirlerini sadece belli bir sraya gre
dizerek bir divan oluturduklar iin konuldu. Bugn airler divan oluturmasalar da, bu,
divan iiri brakm olduklar anlamna gelmez. Bundan tr antolojide 19. yzyl sonu ve
20. yzyl airlerinin iirlerine yer verilmesine belirleyici ltn onlarn aruz veznini
kullanmalar olduu ne srlyor. Hisar, bu sorununu yle aklyor: Kudemadan
sonrakiler divan tertibinden vazgetilerse de, yine aruz vezniyle yazdklar iirleri, divan
iirinin tab bir devam ve mabadidir (1955:16). Ancak Hisar burada Divan iirini aruza bir
divan iinde yer alm olmasna indirgemektedir. Oysa ki Divan iirini dier iir trlerinden
ayran zellikler daha kapsaml bir sistem iinde yer alyor. Hisar, Divan edebiyatn zel
klan biim ve ierik zelliklerini dikkate almayarak airlerin aruzla yazm olmalarn tek
belirleyici etken olarak ortaya koyuyor. Hisarn Trk edebiyatnda modern iiri balatan
airlere Divan iiri antolojisinde yer vermesi onun geleneksel ile modern arasnda pek ayrm
yapmadna iaret ediyor. Hisar, bu gr konusunda dier yazlarnda da tutarllk
gstermektedir. Abdlhak Hamitin 82. doumun yldnm iin yazd yazsnda da Divan
iiri antolojisinde yer verdii Tevfik Fikreti eski iirin airi olarak gryor ve onun Servet-i
Fnn temsilcisi olduunu ancak iirinde bir etki olarak kabul ediyor:
Sanatkrlarn kendi zamanlaryla rabtalar pek skdr. Tevfik Fikretin olanca
marur ve asi ruhuna ramen Rubab ikestede bir Edebiyat Cedide havas

vardr, ve Servet-i fnun kokar. Abdlhak Hmidin eserinde Namk Kemal

Seza devri havas vardr ve amlca kokar. (1934:215)
Hisara gre bu airlerin dnemlerindeki edebiyat gelimeleriyle balantlar ancak
iirlerinde hissedilen bir atmosferle belirleniyor. Oysa ki bu airler Divan iiri geleneinden
byk lde ayrlp yaadklar dnemin edebiyatna birok adan yenilik katmlardr.
zellikle Tevfik Fikret, modern Trk edebiyat tarihinde Bat etkisinde kalarak Trk iirine
modern eleri getiren bir air olarak biliniyor. Kenan Akyz, Modern Trk Edebiyatnn
Ana izgileri adl kitabnda Tevfik Fikretin edebiyat dnemiyle balantsn yle
deerlendiriyor:
Trk edebiyatn 1860dan beri devam eden batllamamnn kesin safhasna
hzla ulatrm olan Servet-i Fnn hareketinde byk yeri bulunan Tevfik
Fikretin, XIX asrn sonlarnda Trk iirinin tamamyle avrupa bir grn
almasndaki pay byktr. Ekrem ve Hmidten ald ilhamla ve byk
sanat kabiliyeti sayesinde Fikret, avrupa Trk iirinin 1880den sonra atlm
salam temelleri zerinde modern bir yap kurmay baarabilmitir. (1982:98)
Hisar ise, Tevfik Fikret'in Trk edebiyatndaki modern gelimedeki roln
kavrayamamtr. Dier air ve yazarlar konusunda da Hisar'n onlarn modern olarak
nitelendirilebilecek konumlarnn farknda olmad grlmektedir. Divan iiri antolojisinde
Yahya Kemal'e yer vererek Hisar'n onu da eski edebiyat devam ettiren bir air olarak
grd anlayor. Ayn gr Ahmet Haim -Yahya Kemale Ved adl kitabnda da ortaya
koyduu iin Hisar bu konuda tutarl davrand sylenebilir. Yahya Kemal hakknda Hisar
unlar sylemektedir: Halbuki 20. asrn balangcndan beri Yahya Kemal 1958de lnceye
kadar, Divn Edebiyatnn iirine devam eder(1979:221).
Oysa Yahya Kemal, Divan iiri geleneinden yararlanan, zgn bir airdir ve birok
eletirmene gre Trk edebiyatnda modern iir balatan air saylmaktadr. rnein, Hilmi
Yavuz, ki Modernist: Yahya Kemal ve T. S. Eliot balkl yazsnda Yahya Kemali
modernist iirin temelkoyucusu olarak deerlendirerek onun balatt modernizmi
Eliotnkiyle karlatryor. Hisardan ok farkl olarak Yavuz, Yahya Kemali modernist
Trk iirinin ncs sayp Eliotla ayn konumda olduklarn yle aklyor:
Yahya Kemal de, Eliot da, ayn gereklerle moderndirler: kisi de iiri bir Dil
problemi olduunu biliyorlar, ikisi de, sylenenle syleyii (duyula deyii,

ya da heyecanlarla duygular) birbirinden ayryorlar, ikisi de, yaantnn

iirde tnnet ya da nesnel ballam dolaymnda yeniden-retildii
dnyorlar. (2001:3)
Hisarn iire yaklamn Hilmi Yavuzunkiyle kuramsal, bilimsel ve dnemsel
alardan karlatrmak yersiz olur. Ayn zamanda Hisardan byle bir inceleme ve
karlatrma yapmasn beklemek anlamszdr. Asl sorun Hisarn ne kadar nitelikli bir
eletiri yapp yapmad deil onun Yahya Kemali btnyle Divan airi olarak deerlendirip
edebiyatta geleneksel ile modern olan arasndaki ayrmn farkna varmam olmasdr.
Bundan tr Hisarn modern ile geleneksel iir anlaylar arasnda temel fark
kavrayamad sylenebilir. Aslnda Hisar, iire yaklarken modernizm-gelenek ilikisini
aratrma konusu yapmyor ve bu ayrmn edebiyat iin nemini dnmyor. Hisarn
geleneksel ve modern ayrm zerinde durmayan yaklam, iinde stn sanatsal zellikler
arad btn edebiyat trleri, zellikle roman konusundaki yazlarnda da ska grlyor.

iir Eletiri Yazlarnda slp zellikleri

Bir yapt deerlendirirken her eyden nce onun slbuna nem veren Hisar, edeb
yaptlarnda olduu gibi edebiyat zerine yazlarnda da sergiledii slp zellikleri
konusunda son derece zenli davranr. Hisar gelenekten gelen eleri farkl trlerdeki
yazlarnda kullanarak eski edebiyatn ve szl kltrnn sylemini nemli lde
srdrmtr.
Onun eletiri yazlarnda yer alan baz paragraflar, asl konudan uzaklap felsefeye
yaklarken deneme boyutlar kazanr. Bu deneme tarzndaki paragraflar, hem biim hem de
ierik asndan edeb yaptlarndakilerle benzerlikler gstermektedir. Dolaysyla, bu eilim
onlar eletiri tarzndan uzaklatrmaktadr. Ayn zamanda eletiri olarak
nitelendirilebilecek yazlarnda egemen olan birinci oul kii anlatm ve duygu ykl
ifadeler, modern bir eletiri yazsna uygun deildir. Hisarn farkl trdeki yazlarnda da
rastladmz bu analatm biimi yazarn syleminin geleneksel ve cemaat perspektifi
yansttna iaret ediyor. Ancak onun modern eletiri slbundan uzaklatran sadece biz
zamiri ile ifade edilen anlatm deildir. Geleneksel edebiyat ve szl kltr sylemini andran
baka eler de Hisarn eletiri yazlarnda bulunmaktadr.

Abdlhak inasi Hisarn dier yazlarnda da ska karmza kan ve iir eletiri
yazlarnda grlen uzun, nlemli ve ritmik cmleler, yazarn slbunun ana zelliklerdendir.
Bunlarn yan sra Trk edebiyat gelenei ile szl kltrden gelen ve Hisarn syleminin
temel eleri arasnda yer alan tekrar, ikileme ve eklemeli slbun kullanm ayrca gze
arpmaktadr. Hisarn Ak mi Her Ne Var lemde adl antolojisine yazd nsz yazs bu
anlamda etkileyici rnekler arasndadr. Osmanl nesrinde yaygn olan, ses ve anlam
asndan benzerlik gsteren ikilemeler Hisarn bu yazsnda nemli bir yer tutmaktadr.
Yaznn tek bir paragrafnda yer alan heva heves, tesellisi ve tedavisi, firak ve iftirak,
hasret ve hicran (1955:12) ikilemeleri, kitabn yaymlad 1955 yln deil, Divan nesrinin
anlatm tarzn artryor.
Gelenek perspektifinden bakld zaman Hisarn ayn metinde tekrar, kafiye ve
pekitirmeyi ska kullanarak geleneksel ve son derece adal bir slp sergiledii grlyor.
Burada zellikle son dnem Osmanl nesrinin sylemini byk lde yanstan ve seci
sanatn hatrlatan cmlelerin etkili olduu sylenebilir. Hisarn yazs tam anlamyla seci
olarak deerlendirilmezse de Fuzl, Mecnun bakl, Leyl edal, vefal, hummal, kara
sevdal, ihtiaml bir akn airidir (1955:13) gibi cmlelerde secii hissetmemek imkanszdr.
Deindiimiz dier elerin yannda seci sanat da, Hisarn slbunda egemen olan
geleneksel sylemin dikkat ekici gstergelerindendir.
Ne yazk ki Hisarn slbu her zaman eletirmenler tarafndan olumlu
deerlendirilmemitir. Modernist perspektiften bakan eletirmenler tarafndan Hisarn
edebiyat zerine yazlarndaki geleneksel eleri barndran slbu, eleitiri trne uygun
bulunmamtr. Turgut Uyar, Hisarn Ak mi Her Ne Var lemde adl iir antolojisine
yazd nsze getirdii eletirilere slbun fazla ssl olmasn ekleyerek kitap iin yle
diyor: stelik, kt, tam anlamile airane bir nsz var (1957:21). Uyarn bu slbu
yaad dneme gre airane olarak deerlendirmesi son derece doal. Turgut Uyar,
Hisarn kitabna modern eletiri tarzna uygun beklentilere yaklat iin bu yazy abartl
ve uygunsuz bulmakta hakl olabilir. Ancak Hisarn edebiyat ve yazarlk anlay
perspektiften bakld zaman syleminde sergiledii slp zelliklerini, sanat zerine
zamanla gelitirdii dncelerin sonucu olarak kabul etmek gerekiyor.
Hisarn edebiyat zerine yazlarnda ortaya koyduu grlerin ve syleminin biim
ve ierik eleri asndan birbiriyle uyumlu olduu grlyor. Hisarn uzun yllar boyunca
edindii edeb birikimin sonucu olan tutarl, Trk edebiyat geleneinden bamsz olarak

anlamlandrmak mmkn deildir. Abdlhak inasi Hisarn eitli sreli yaynlarda

yaymlanan anacak zamannda pek dikkati ekmeyen, edebiyat, zellikle iir hakkndaki
yazlar, onun moder ncesi saylabilecek bir edeb anlaya ilikin grlerini ortaya
koymaktadr. Hisarn eletiri trne yaklaan bu yazlarnda ska rastlanan duygularla
ykl, znel ve airane ifadeler, onu modern anlamda bir eletiri yapmaktan uzaklatryor
olsa da, yazarn edebiyata bak ve deerler sistemi konusunda nemli ipular vermektedir.
Bu almada, Hisarn yazlarnda ortaya koyduu dnceler dikkate alnarak onun
edebiyat dncesinin nitelikli slba sahip olan tm yazlar kapsad saptanmtr. Hisar,
iir konusundaki grlerinde modern ile geleneksel ayrmna varmamakta ve hangi zamana
ait olursa olsun iirin nitelikli bir ifadeye sahip olmasn tek lt olarak ortaya koymaktadr.
Yazarn zaman zaman dikkati eken moderniteye uygun tutumlar ise, onun iiri her eyden
nce mzik, ses ve dil kullanmna ilikin zelliklerine dayandran slpu edebiyat
anlayndan kaynaklanmaktadr.

Kaynaka

Akyz, Kenan. (1982), Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri. stanbul, nkilp Kitabevi.
Hisar, Abdlhak inasi, (1931), Abdullah Cevdet-Karldadan Ses, Milliyet (9 Haziran
1931), 4.
Hisar, Abdlhak inasi, (1934), Abdlhak Hmid 82. Yl Dnmnde, Varlk, 14 (1 ubat
1934), 214-215.
Hisar, Abdlhak inasi, (1979), Ahmet Haim -Yahya Kemale Ved, stanbul, tken
Neriyat.
Hisar, Abdlhak inasi, (1955), Ak mi Her Ne Var lemde, Istanbul, Doan Karde
Yaynlar.
Hisar, Abdlhak inasi, (1931), Kemleddin kr- Namk Kemal, Hayat ve Eserleri,
Milliyet (23 Haziran 1931), 4.
Hisar, Abdlhak inasi, (1955), Mnekkid Lzumu, Trk Yurdu, 251 (Aralk 1955), 47071.

Hisar, Abdlhak inasi, (1943), Vctor Hugo ve Legend des siecles, Varlk, 233 (15 Mart
1943), 344-347.
Safa, Peyami, (1959), Yahya Kemale Ved, Milliyet, (1 Mart 1959), 6.
Uyar, Turgut. Bir-Semeler-Kitab, Forum, 71 (1 Mart 1957), 21.
Yavuz, Hilmi, (2001) ki Modernist: Yahya Kemal ve T. S. Eliot (11 Aralk 2001)
http:// www.zaman.com.tr. /2001/12/11/yazarlar/himiyavuz.htm/