Gunawan, Dkk.

: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas

pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

An al i si s Pan gan : Pen en tu an An gk a Pe rok si d a d an Asam L emak

B eb as Pad a Mi n yak Ked el ai Den gan Vari asi Men ggoren g
G u n a w a n * , M u dj i T r i a t mo M A * d a n A r i a nt i R a h a yu * *
* ) S t a f Ki m i a A n al i t i k F M I P A U N D I P
* * ) S t a f La b A n al i si s G I Z I P O L I T E K K E S Se m a r a n g

Abstrak
P e n e n t u a n a n gka p e r o ks i d a d an a sa m l e m a k b e b a s da l a m mi n y a k go r e n g
d a r i ke d el a i de n ga n va r i a si f r e ku e ns i me n g go r e n g ke n t an g t e l a h
d i l a ku ka n . F r e ku e n s i me n g go r e n g d i l a ku ka n 1 0 ka l i d en ga n s e l an g w a kt u
3 0 me n i t , l a ma p e ng go r e n ga n 7 me n i t . H a s i l pe n el i t i an me n u n j u ka n
f r e ku e n si me n ggo r e n g me n ye b a b ka n ke n a i ka n s u h u mi n ya k p a d a a kh i r
p e n ggo r e n ga n . A n g ka p e r o ks i d a me n ga l a m i ke n a i ka n da r i sa mp e l mi n ya k
a w a l 0 , 3 9 86 m g O / 1 0 0 g me n j a di 3 , 4 6 9 0 m g O / 1 0 0 g p a d a p e n g go r e n ga n
ke -1 0 . P a d a p r o se s me n ggo r e n g mu l a i ke -4 me n gh a s i l ka n a n gka p e r o ks i da
me l e b i h i b at a s S I I y a i t u 1 , 1 89 6 mg O / 1 0 0 g ( S I I - 9 2 = 1 m g O / 1 0 0 g) .
S e d a n gka n a n g ka a s a m l e ma k b e b a s n a i k d a r i s a mp e l a w a l 0, 0 2 9 9 5 %
me n j a di 0 , 3 11 5 % p ad a p e n ggo r e n ga n ke - 1 0 . P a d a p e n ggo r e n ga n ke -1 0
t e r s e b ut me n gh a s i l kan a n gka a s a m l e ma k b e b a s me l e bi hi b at a s S I I ( S I I 9 2 = 0 , 3% ) .
K at a ku n c i : A n gka p e r o ks i d a da n as a m l e m a k b e b a s , mi n ya k go r e n g
ke d e l a i , me n ggo r e n g.
A b s t a ct
T h e r e s ea r c h o f d et er mi n a t i on o f p e r ox i de a n d f r ee f at t y a c i d va l u e s i n
s o ya b e a n o i l s w i t h a va r i e t y o f f r yi n g f r e q u en c i e s h a d b ee n d o n e . T h e
va r i e t y o f t h at w e r e d o n e 1 0 t r e a t me nt s w i t h t he t i me b e t w e e n t h e
t r ea t me n t of 3 0 mi nu t e s a n d 7 mi n u t e s o f f r yi n g. T he r e s e ar c h s h o w ed
t h at a t t h e e nd o f t h e f r yi n gs t he r e w er e i n cr e as i n g o f s o ya b e a n o i l
t e mp e r a t ur es . T h e p er o x i de va l u e s i n cr e ase d f r o m t h e i n i t i a l oi l ( u nf r i e d
o i l ) t o t h e oi l s a t t h e t r ea t me n t o f t e nt h . T he y w e r e 0 . 3 9 8 6 mg O / 1 0 0 g f o r
t h e f or me r a n d a 3 . 4 69 0 m g O / 1 0 0 g f o r t he l a t t er . T he p e r o xi d e va l u e w a s
b e yo n d t h e u p p er l i mi t o f S I I ( S I I - 9 2 = 1 m g O / 1 0 0 g) a t t h e t r e at me n t o f
f o r t h . Wh i l e t h e f r ee f at t y a ci d va l u es i n cr e a se d f r o m 0 . 0 2 9 9 5 % t o
0 . 3 1 1 5% . O n t h e t r e at me n t o f t e n t h ga ve a va l u e gr e a t e r t h a n t h e u p p er
l i mi t of S I I, t h a t i s 0.3 1 1 5 % ( S I I - 9 2 = 0 . 3 % ) .
S I I: S t a n d ar In d u s t r i In d o n e s i a ( In d o n e s i a n In d u s t r y S t a n d ar d )
K e yw o r d s: P er o x i d e an d f r e e f a t t y a c i d va l u e s , s o ya b ea n oi l s , f r yi n g.

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003

Gunawan, Dkk.: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas
pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

PENDAHULUAN
K e de l ai ( G l y c i n e m a x L ) me r u p a ka n s u mb e r p r o t e i n d a n d a p a t
me n gh a s i l ka n mi n ya k b e r mu t u t i n ggi . M i n ya k ke d e l a i me mp u n ya i
ke l e b i h an ya n g kh a s d i b a n di n gka n d e n g a n j e ni s mi n ya k n a b a t i l ai n .
K a n du n ga n a s a m l i no l e at mi n ya k ke d e l a i me n c a p a i 6 4 % , p a l i n g t i n ggi
d i a nt a r a mi n ya k s u m b e r a s a m l e ma k t a k j e nu h l a i n n ya s e pe r t i mi n ya k
j a gu n g, mi n ya k b i j i ka p a s d a n mi n ya k k a c a n g t a n a h. A s a m l e ma k i n i
me r u p a ka n a s a m l e ma k t a k j e n u h ga n d a ya n g p a l i n g p o t en s i a l me n c e ga h
h i p er ko l e st e r o l ( H u s ai n i , 1 9 7 3 da n H a r i s , R . S . d a n K a r ma s , E . , 1 9 8 9 ) .
M i n ya k ke d e l a i me n ga n d u n g l e b i h ku r a ng 8 5 % a s a m l e ma k t i da k
j e n u h . A s a m l e ma k t i d a k j e n u h l eb i h mu d a h d i a bs o r p s i u su s d a n l e bi h
mu d a h d i c e r n a da r i p ad a a s a m l e ma k j e n uh . N i l a i ce r na a s a m l ema k t i d a k
j e n u h d al a m t u b u h me n c a pa i 94 % . Di s a mp i n g i t u a sa m l e ma k t a k j e nu h
j u ga d a p at me n c e ga h a t a u me n gu r a n gi ge j al a a t he r oc l e r o si s ( K e t a r en,
1 9 8 6 ) . Su b t i t us i mi nya k n a b a t i ya n g ka y a a ka n a s a m l e ma k t i d a k j e n uh
( p o l yu n s at ur a t e d f at ) t er h a da p l e ma k h e w a n d an l e ma k n a b a t i ( s at u r a t ed
f a t ) a ka n me n gh a s i l kan p e n ur u n a n ka d ar ko l e st e r o l ( M uc h t a d i , 19 8 9 ) .
S a l a h sa t u pe n ggu n a a n mi n ya k ke d e l a i a dal a h s eb a ga i mi n ya k g o r e n g.
M i n ya k go r e n g me r u p a ka n me d i u m p e n g go r e n g b a h a n ma k a n a n ya n g
b e r f u n gs i s eb a ga i p en gh a n t a r pa n as , p e namb a h r a s a gu r i h d a n me n a mb a h
n i l a i kal o r i ba h a n p a n ga n . S e ba ga i pen gh a n t a r p a na s mi nya k a ka n
me n ga l a mi p e ma n a s a n ya n g me n ye b a b ka n p e r u b a h a n f i si ka -ki mi a
s e h i n gga b e r pe n ga r u h t er h a da p mi n ya k t e r s e b u t d a n b a h a n ya n g d i go r e n g
( Dj at mi ko d a n E n i e , A . B . , 1 9 8 5 ) . M e n ggo r e n g b a h a n pa n ga n me r u p a ka n
me t o d a p e ma s a ka n b ah a n p a n ga n ( K e t ar e n, 1 9 8 6 ) .
K er u s a ka n mi n ya k s e l a ma p r o s e s pe n ggo r e n ga n a ka n me mp e n ga r u h i
mu t u d a n n i l a i d a r i mi n ya k d a n b a h a n ya n g d i go r e n g. P a d a mi n ya k ya n g
r u s a k t er j ad i pr o s es o ks i d a si , p o l i me r i s as i d a n h i dr o l i si s . P r o s es t e r s e b ut
me n gh a s i l ka n p e r o ks i d a ya n g b e r s i f at t o ksi k d a n a s a m l e ma k b e b a s ya n g
s u ka r d i c e r na ol e h t ub u h ( K et a r e n , 1 98 6 ) .
S e n ya w a p o l i me r ya n g d i h a s i l ka n a ki b at p e ma n a s a n ya n g b e r u l an g u l a n g d a p at me n i mb u l ka n ge j a l a ke r a c un a n a nt ar a l a i n i r i t as i sa l ur a n
p e n c er n aa n , p e mb e ng ka a n o r ga n t u bu h , d i ar e , ka n ke r d an d e p r e s i
p e r t u mb u h a n . S e l ai n i t u a ka n t i mb u l r asa t e n gi k a ki b a t o ks i d a s i ya n g
p e n ga r u h n ya t i d a k d i h ar a p ka n pa d a b ah a n p an ga n ya n g d i go r e n g.
P e n ga r u h t er s eb u t a nt a r a l ai n me n ga ki b a t ka n ke r u s a ka n gi zi , t e ks t u r d an
c i t a r a s a ( M uc h t a d i , 19 8 9 ) .
In d i ka t o r ke r u sa ka n mi n ya k a n t a r a l a i n ad a l a h a n gka p e r o ks i d a d an
a s a m l e ma k b e b a s . An g ka p e r o ks i da me n u nj u kka n b a n ya kn ya k a n d u n ga n
p e r o ks i da d i d a l a m m i n ya k a ki b a t p r os e s oks i d a s i d a n p ol i me r i sa s i . A sa m
l e ma k b e b a s me n u nj u k ka n s ej u ml a h a s am l e ma k b e b a s ya n g d i ka n d u n g
o l e h mi n ya k ya n g r u s a k, t e r u t a ma ka r e n a p e r i s t i w a o ks i d as i d an h i d r ol i si s
( S u d ar ma d j i , 1 9 82 ) .
S ya r a t b a ku mu t u mi n ya k go r e n g d a r i D e p a r t e me n P e r i n du s t r i an
d i b er i ka n p ad a t a b el 1 .
T a be l 1 . S ya r a t mu t u mi n ya k go r e n g ( D e p a r t e me n P e r i n d u st r i a n 1 9 9 2 , S I I 0 0 0 3 -9 2 ) .

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003

Gunawan, Dkk.: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas
pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

U r a i an
K e ad a a n ( b au d a n r a sa )
Air
A s a m l e ma k b e b a s d i h i t un g s e b a ga i
l a r ut a n a sa m
A n g ka p e r o ks i d a
C e ma r a n :
T i mb a l
T e mb a ga
Besi
Arsen
M i n ya k P e l i ka n

Satuan

P e r s ya r at a n

N o r ma l
M a ks i mu m 0 , 3

%
mg O/100 g

M a ks i mu m 0 , 3
M a ks i mu m 1

ppm
ppm
ppm
ppm
-

M a ks i mu m
M a ks i mu m
M a ks i mu m
M a ks i mu m
Tidak ada

0,1
0,1
1,5
0,1

D a l a m p e n e l i t i a n i ni d i t e l i t i ka n d u n ga n a n gka p e r o ks i d a da n a s a m
l e ma k b e b a s d e n ga n va r i a s i me n g go r e n g b a h a n p a n ga n ke n t an g, ka r e n a
ke n t a n g s e b a ga i s al ah s at u b a h a n ma ka n a n p o ko k b i as a n ya di ko n s u ms i
d e n ga n c a r a di go r e n g.
BAHAN ALAT DAN METODA
B a h a n d an a l a t p e n gg o r e n ga n
B a h a n : mi n ya k go r e n g ke d e l ai , ke n t a n g
A l a t : ko mp o r ga s , w a j a n al u mi n i u m, s u s u k d a n s er o k, p i r i n g, p i sa u d a n
t e r mo me t e r .
B a h a n d an a l a t a n al i si s a n gka p e r o ks i da d an a n gka a s a m
B a h a n : s a mp e l mi n y a k, a s a m a s e t at gl a s i a l , kl o r of or m, l a r u t a n ka l i u m
Io d i d a j e n u h , a ku a d e s , n at r i u m t h i o s ul f at 0 , 0 1 N , al ko h o l 9 5% me t r a l ,
i n d i ka t o r p p 1 % d a n ka l i u m h i d r o ks i d a 0 , 05 N .
A l a t : e r l e n me ye r , ge l a s u ku r , l a b u t a ka r , ge l a s b e a ke r , p i p e t uku r , mi kr o
b u r et , st a t i f d a n kl e m s e r t a ne r ac a an a l i t i s .
M e t od a
1 . P r o s es me n g go r e n g. K e nt a n g s e t el a h di ku p a s , d i c u ci , d i p ot o n g
d e n ga n u ku r a n 1 x 1 x 3 c m. K e n t a n g d a n mi n ya k d i t i mb a n g d e n ga n
p e r b an d i n ga n 1 : 2 . M i n ya k d i p a n a s ka n , s esu d a h me n c a p a i s uh u s i ap
u n t u k p r o s es me n g go r e n g b a h a n d i ma s u kk a n ke d a l a m mi n ya k d a n
d i go r e n g h i n gga m a t a n g. T e n gga n g w a kt u s at u pe n ggo r e n ga n
d e n ga n p e n ggo r e n ga n s e l a nj ut n ya 3 0 me n i t .
2 . P e n e n t u a n a n gka p e r o ks i d a . K e da l am e r l e n me ye r 3 0 mL
d i c a mp u r ka n a s a m a s e t at gl a si al d a n kl o r o f or m ( 3 : 2 ) , ke mu d i an
s a mp e l mi n ya k 5 g d i ma s u k ka n ke d a l a m l a r ut a n t e r seb u t .
S e l a nj ut n ya d i t a mb a h ka n K I j e n u h 0 , 5 mL d a n d i ko c o k s a mp a i
j e r ni h . S et el a h 2 m e n i t d a r i p e n a mb a h an K I d i t a mb a h 3 0 mL
a ku a d e s . Io d ya n g d i b e b as ka n d i t i t r a si de n ga n t hi o s ul f a t 0, 01 N .
P e n ge r j aa n bl a n ko d e n ga n c ar a yan g s a ma h a n ya t i d a k
me n g gu n a ka n s a mp e l mi n ya k.
3 . P e n e n t u a n an gka a s a m l e ma k b e b a s . S a mp e l mi n ya k 1 0 g
d i ma s u kka n ke d a l a m e r l e n me ye r , d i t a mb a h ka n 5 0 mL a l ko h o l 95 % ,
d i t ut u p d a n d i pa n a s ka n s a mp a i me n d i di h d a n di goj o k ku a t - k u a t .
K e mu d i a n d i di n gi n ka n , d i t a mb a h 3 t et es p p 1% , di t i t r a si d e nga n
K O H 0 , 0 5 N sa mp a i t er b e nt u k w a r n a me r a h mu d a ya n g t e t a p .

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003

Gunawan, Dkk.: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas
pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

suhu akhir oC

H a si l d an P em b a h a sa n
H a s i l p en ga ma t a n m e mp e r l i h at ka n ba h w a mi n ya k go r e n g ke d e l ai mu l a i
me n d i d i h p a d a s u h u 14 0 o C d a n b a h a n ma k a n a n ( ke n t an g) d i go r en g h i n g ga
ma t a n g me mb u t u h ka n w a kt u 7 me n i t . S u h u me n g go r e n g o p t i mu m 1 6 1 -1 9 0
o
C , s e d a n gka n p e n e nt a p a n s u h u a w al p a da p e n el i t i a n 1 4 0 o C ( K e t ar e n,
1 9 8 6 ) . S u hu a kh i r t i ap ka l i me n g go r e n g m e n ga l a mi ke n a i ka n s ep e r t i p ad a
ga mb a r 1 .

200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
0

9 10 11

perlakuan menggoreng ke-

Gambar 1. Suhu saat menggoreng setiap perlakuan

Dari
ga mb a r
t e r se b u t
di ke t a h ui
b ah w a
f r e ku e ns i
me n ggo r e n g
me n ye b a b ka n ke n a i k a n s u h u mi n ya k p a d a a kh i r me n g go r e n g. H a l i n i
d i s e ba b ka n mi n ya k d i p a na s ka n a ka n t e r p u t u s i ka t an r a n t a i ka r b o n n ya ,
s e h i n gga t i t i k a s am mi n ya k me n u r u n. K e a d aa n i ni me n ye b a b ka n
p e n e r i ma a n p a n as o l eh mi n ya k me n j a di l eb i h c ep at s e hi n gga w a kt u ya n g
d i b ut u h ka n s a at mi n ya k mu l a i d i pa n a s kan h i n gga me n c a p a i t i t i k a s a p
me n j a di l e bi h ce p at p a d a f r e ku e n s i me n g go r e n g b e r i ku t n ya . M e n ur ut
W i n ar n o( 1 9 9 2) r a d i a si r ad i as i e n er gi t i n gg i , e ne r gi p a na s , ka t a l i s l o ga m
a t a u e n zi m d a p at me n ye b a b ka n l e ma k/ mi n ya k mu d a h p e cah me n j a d i
s e n ya w a d e n ga n r a nt a i ka r b o n l e bi h p e nde k. S e d a n gka n t i t i k d i d i h d a r i
a s a m -a s a m l e ma k a k a n s e ma ki n me n i n g k a t d a n b e r t a mb a h p a nj a n gn ya
r a n t a i ka r b o n as a m l e ma k t e r s e bu t .
F r e ku e n s i me n g go r e n g me n ga ki b a t ka n p e r u b ah a n s i f at f i s i ka mi n ya k,
mi n ya k me n j a d i l e bi h ke n t a l , t er d ap a t ba u d a n r as a ya n g t i d a k d i i n gi n ka n
d a n w ar n a mi n ya k m e nj a di l e bi h ke r uh . K e ke r u h a n mi n ya k mu l a i na mp a k
j e l a s se t e l ah p r os e s p e n ggo r e n ga n ke -6 . B a h a n p an ga n ya n g d i go r e n g
me mp e n ga r u h i pr o se s p e n ge r u h a n mi n ya k.
B e s a r n ya an gka p e r o ks i d a t e r ha d a p f r e ku e n s i me n g go r e n g d i t u nj u kka n
p a d a ga mb a r 2 .

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003

Angka peroksida ( mg O/100 g)

Gunawan, Dkk.: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas
pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

4
3.5
3
2.5
2
1.5

Batas angka peroksida yang

diperkenankan

1
0.5
0
0

10

Perlakuan ke-

Gambar 2. Frekuensi menggoreng terhadap kenaikan angka peroksida

D a r i ga mb a r 2 t er j ad i ke n ai ka n a n gka p e r o ks i d a, h al i ni b er a r t i p a da
mi n ya k t e r s e b u t t e r j ad i r e a ks i de n ga n o ks i ge n p a d a i ka t a n r a ng ka p d a n
t e r j a di r e a ks i b er a nt a i ya n g t e r u s me n e r u s me n ye d i a ka n r a d i ka l b e b a s
ya n g me n gh a s i l ka n p er o ks i d a l e bi h l a nj u t .
M i n ya k go r e n g mu r n i ya n g b e l u m d i gu n a ka n u n t u k me n g go r e n g
me mp u n ya i ka d a r p er o ks i d a t e r en d a h 0 ,3 98 6 m g O / 1 0 0 g. H i n g ga p r o s e s
ke -3 , mi n ya k go r e n g ke d e l a i ma s i h s e s uai d e n ga n s t a nd a r i n du s t r i ya n g
d i a nj u r ka n . B a t a s m a ks i ma l ka n d u n ga n p e r o ks i da mi n ya k a d a l a h 1 mg
O / 1 0 0 g mi n ya k ( S t a n d ar i nd u st r i In d o n e s i a , 1 9 9 2) . M el e bi h i b at as
ma ks i ma l t e r s e bu t di kh a w a t i r ka n a ka n me r a c u n i t ub u h , t e r u t a ma p a d a
b a h a n ma ka n a n ya n g me n ga n d u n g l e ma k d e n ga n a n gka p e r o ks i d a l e bi h
dari 100.

Angka Asam (%)

H a s i l p en e nt u a n a n gka a sa m, mi n ya k mu r n i ya n g b e l u m d i gu n aka n u n t u k
me n g go r e n g me mp u n ya i ka n d u n ga n a n gk a a sa m l e ma k b e b a s p al i n g
r e n d ah ( 0 ,0 2 9 9 5% ) .

0.35
0.3
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
0

10

Perlakuan ke-

Gambar 3. Frekuensi menggoreng terhadap kenaikan angka asam

D a r i ga mb a r 3 d i ke t a h u i ba h w a se t i a p ka l i me n ggu n a k a n u n t u k
me n g go r e n g, t e r j a d i ke n a i ka n a n gka a s a m l e ma k b e b a s . B e b e r a pa h a l ya n g
d a p a t me n i n gka t ka n ka n d u n ga n a s a m l e ma k b e b a s a d al a h p r ose s o ks i da si
d a n h i dr o l i si s . R ea ks i h i d r ol i s i s di se b a bka n o l e h ka n d u n ga n a i r d al a m
b a h a n pa n ga n ya n g d i go r e n g. D i s a mp i n g i t u t e r da p at e n zi m l i pa s e pa d a

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003

Gunawan, Dkk.: Analisis Pangan:Penentuan Angka Peroksida dan Asam Lemak Bebas
pada Minyak Kedelai dengan Variasi Menggoreng

l e ma k a t a u mi n ya k ma mp u me n gh i d r o l i si s t r i gl i se r i d a s e hi n gga
me n gh a s i l ka n a sa m l e ma k b e b a s d a n gl i s e r o l , a ka n t e t a p i p e n ga r u h
h i d r ol i s i s e n zi m i n i t i d a k e f e kt i f , ka r e n a a da p e ma n a s a n . R ea ks i l a i n ya n g
me n gh a s i l ka n a s a m l e ma k b e b a s a d a l a h o ks i d a s i . A s a m b e b a s a ka n
t e r be n t u k s e l a ma p r o s e s o ks i da si ya n g d i h a si l ka n d a r i p e me c a h a n da n
o ks i d a si i ka t an r an gk a p .
N i l ai t er b e sa r a sa m l e ma k b e b a s a d a l a h 0, 3 1 1 5 % d a n me mp u n ya i n i l ai
ya n g me l e b i hi b a t as ke t e n t u a n . Me n u r u t K e t a r e n ( 1 9 8 6) b a ha n p a n ga n
ya n g me n ga n d u n g a s a m l e ma k b e b a s l e bi h be s ar da r i 0 ,2 % d a r i b er at
b a h a n p a n ga n , a ka n m e n ga ki b a t ka n a r o ma y a n g t i d a k d i i n gi n ka n d a n d a p at
me r a c u n i t u b u h . Se d a n g b a t as s t a n d ar i n d us t r i ol e h De p a r t e me n
P e r i nd u st r i a n a d al a h 0 , 3 % ya n g b e r a r t i ni l a i a sa m l e ma k b e b a s i ni t e l a h
me l e w a t i t o l e r an s i .
D e n ga n a d a n ya p ema n a s a n a s a m l e ma k t i d a k j e n u h t er ur a i a ki b a t
p e r mu ka a n mi n ya k ya n g p a n a s d a n ko n t a k l a n gs u n g d e n ga n u d a r a . R a n t ai
ka r b o n d a l a m i ka t a n r a n gka p t e r p u t us s e h i n gga a s a m l e ma k b e b a s
b e r t a mb a h . R a n t a i ka r b o n ya n g t e r p ut u s b er i ka t an d e n gan o ks i ge n
s e h i n gga p e r o ks i da mi n ya k j u ga b er t a mb a h.

K e si m p u l a n
D a r i p e ne l i t i a n i n i t e r da p a t p e n ga r u h f r e ku e n s i me n ggo r e n g ke n t a n g
d e n ga n mi n ya k go r e n g ke d e l a i t e r ha d a p ke n a i ka n a n gka p e r oks i d a d a n
a n gka a s a m l e ma k b e b a s .
P r o s es me n g go r e n g k e -4 me n gh a s i l ka n a n gka p e r o ks i d a 1 , 1 8 96 m g O / 1 0 0
m g ya n g me l e w a t i S I I ( S I I 1 , 0 mg O / 1 0 0 g) . A n g ka a s a m p a d a p e r l a ku a n
ke -1 0 me n gh a s i l ka n a s a m l e ma k b e b a s 0 , 3 1 1 5 % ya n g me l e b i hi b a t a s S I I
(SII 0,3%).
P u s t a ka
A p r i ya n t o no , A . , 1 98 9 , P et u n j u k La b o r at o ri u m A n al i s i s P a ng a n , IP B P r e s s, B o go r .
D j a t mi ko , B . d a n E n i e , A . B . , 1 9 85 , P r o s e s P en g g o re n g a n d a n
P e n g a r u hn y a T e r h a da p S i f a t F i si k o - K i mi a M i n y a k d a n Le m a k , A gr o In d u s t r i P r e s s, B o go r .
H a r i s, R . S . da n K ar m a s , E . , 1 9 8 9 , E v al u a si G i z i Pa d a Pe n g ol a ha n B a h an
P a n g a n ( a b . S u mi n a r , A . d a n S o f i a , N .) , e di s i ke d ua , IT B , B a n d un g.
H u s a i ni , 1 9 73 , F a kt o r k h ol e st e ro l t e r had a p b a h a ya p e n ya k i t j a nt u n g
a t h e ro k l e r os i s , P E R SA G I, B o go r .
K et a r e n , S . , 1 9 8 6 , Pe n g a n t a r Te k n ol o gi M i ny a k d a n l e m a k Pa n g a n , U I P r e s s, J a ka r t a .
M u c ht a di , T i e n , R . da n S u gi o n o , 19 9 2 , I l m u P e n g et a h u a n B a ha n P a n g a n ,
P A U P a n ga n d a n G i zi IP B , B o go r .

JSKA.Vol.VI.No.3.Tahun.2003