XIII.

Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

RME TEKNOLOJS VE TEKNK TEKSTLLER

Ahmet nal
Reutlingen niversitesi / Tekstil ve Dizayn Fakltesi / Tekstil Mhendislii ve Ynetimi Blm
Alteburgstr. 150 Reutlingen, Almanya
ahmet.uenal@reutlingen-university.de
ZET
Cam, Karbon ve Aramid elyaflarndan retilen teknik kumalarn kullanld kompozit malzemeler, havaclk ve
yenilenebilir enerji alanlar gibi birok alanda kullanlmaktadr. Bu teknik kumalar 2 ve 3 boyutlu olarak,
dokuma ve zgl rme gibi teknolojilerle olduka baarl ve yksek hzla retilebilirken, karmak
geometrilerin sz konusu olduu durumlarda snrlamalar ortaya kmaktadr. u anda daha ok giyim
tekstillerinin retiminde kullanlan dz rme makinalar ise sahip olduu tek ine seimi, ilmek transferi gibi
imkanlarla karmak geometrilerin retimini de mmkn klmaktadr. Bu yaynda rme teknolojisinin teknik
tekstillerin retimi iin sunmu olduu olanaklar genel olarak incelenmi ve dz rme tekniinin kullanld
uygulama rnekleri verilerek gelecek iin aratrma nerileri yaplmtr.

Anahtar Kelimeler: Kompozit malzeme, rme teknolojisi, dz rme makinalar

1. TEKNK TEKSTLLER VE KUMA ZELLKLER

Tekstil rnleri gnmzde klasik giyim tekstillerinden tbbi tekstillere kadar bir ok farkl
alanda kullanlmakta ve buna bal olarak bu rnlerden beklenen zellikler de deiiklikler
arz etmektedir. Kompresyon oraplarnda belli bir hesaba gre retilmi elastik bir kuma
yapsna ihtiya duyulurken asfaltn glendirilmesinde kullanlan bir kuman, hi
esnemeyen bir yapda retilmesi gerekmektedir. Dier taraftan yapay damar olarak kullanlan
bir tbbi tekstilin mr boyu vcutta kalmas istenirken erezyonu engellemek iin kullanlan
bir geotekstilin, bitki ve aa kkleri gelitikten sonra znmesi hedeflenmektedir. Filtre
fonksiyonu grecek bir dokusuz yzey iin retim hz ok nemli iken zellikle uak ve uzay
sanayiinde kompozit malzeme yapmnda kullanlan kumata 3 boyutluluk ve istenen forma
gre retim daha fazla nem kazanmaktadr. Bu rneklerde de grlecei zere kullanm
alanlarnn tekstil rnnden beklentisi ok farkldr ve aratrma-gelitirme almalarnda
her bir rn iin en ideal malzemenin, kuma retim, boya-apre ve konfeksiyon
teknolojilerinin seilmesi gerekmektedir.
2. RME TEKNOLOJS VE RME KUMALAR
Tekstil rnleri genelde elyaf, iplik, tekstil yzeyi, boya-apre ve konfeksiyon aamalarndan
getikten sonra kullanma hazr hale gelmektedirler. Tekstil yzeylerinin retimi balca
dokuma, rme ve dokusuz yzey teknikleri ile gerekletirilmektedir ve her bir tekniin
dierlerine gre, tekstil rnn yapsna bal olarak avantaj ve dezavantajlar vardr. Bu
yaynda sadece rme teknolojisi incelenmi ve zellikle teknik tekstillerin retimi iin
sunduu olanaklar aklanarak uygulama rnekleri verilmitir.
rme teknolojisi, atkl ve zgl rme makinalarnda, ipliklerin ineler yardmyla nce
ilmek formuna getirilmesi ve bu ilmeklere birbirleriyle balant yaptrlmas metoduyla tekstil
yzeyi retme yntemi olarak tanmlanabilir. lmeklerle temel yaps oluturulan kuma iine,
kullanm alanna bal olarak ask, atlama, tam atk, ksmi atk, zg iplikleri, dokusuz

39

XIII. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

yzeyler (rnein malivat teknii) vb. eklenerek giyimden kompozit malzemelere kadar
birok farkl alanda kullanlan rme kumalar retilmektedir.
2.1 zgl rme Makinalar
zgl rme kumalar, toplu olarak hareket ettirilen inelerle rael, zg otomat, kroe ve
malimo makinalarnda retilirler. Bu tekniin temel zellii yksek retim hz ve en fazla
kuma retim eitliliine sahip olmasdr. Rael ve zg otomat makinalarnda daha ok ev
ve giyim tekstilleri (perdeler, danteller, spor tekstilleri v.b.) retilirken kroe makinalarnda
dar tekstiller, malimo tipi makinalarda ise kesilmi cam elyaflar, ok eksenli kuvvetlendirme
iplikleri ve dokusuz yzeyler kumaa dahil edilerek daha ok teknik tekstiller retilmektedir.
2.2. Yuvarlak rme Makinalar
Yuvarlak rme makinalar ayn anda bir ok rme sisteminin ilmek oluturabilmesi (rnein
120 Sistem) nedeniyle ok yksek kuma retim hzna sahiptir ve makina yaps itibariyle
daha ok giyim tekstilleri ve yatak kumalarnn retiminde kullanlrlar.
2.3 Dz rme Makinalar
Bilgisayar kontroll dz rme makinalarnda, her bir rme inesi tek tek seilip istenen
pozisyona hareket ettirilebilir ve ine yataklar kaydrlabilir. Tek ine seimi, inenin kuma
yapsna bal olarak ilmek, ask ve transfer pozisyonlarndan birisine hareket
ettirilebilmesine imkan verirken, ine yataklarnn kaydrlabilmesi bir ilmein nden arkaya
(veya tersi) transferinden sonra, baka bir ine zerine aktarlmasn salar. Bu iki zellik,
dz rme makinalarnda zellikle 3 boyutlu ekillendirilmi kuma retimi iin sonsuz
olanaklar salar. Bu amala nce n ve arka ine yataklarnda birbirinden bamsz iki kuma
retilir ve bu kumalar farkl metotlarla birletirilerek 3 boyutlu ekillendirilmi kuma haline
getirilirler. Farkl uygulama rneklerinden 3 tanesi aada aklanmtr.
3. UYGULAMA RNEKLER
3.1 Dz rme kumalarla ahap yaplarn glendirilmesi
Termoplastik malzemelerin s ile eritilerek bir kalp iinde istenen ekle getirilebilmesi
yntemi benzer ekilde ahap malzemelere de uygulanmaktadr. Bu yntemde buhar, s ve
basn yardmyla ahap malzemelerin younluklar arttrlarak mukavemet deerleri
ykseltilirken ayn zamanda bunun iin gelitirilen makinalarda ahaba 3 boyutlu
ekillendirmeler de verilebilmektedir [1]. Bu yntemle elde edilen malzemeler birbirleriyle
birletirilerek, rnein bir mimari tasarmda tayc sistem olarak kullanlabilmektedir.
Ahaptan imal edilmi bu tayc sistemlerin zellikle balant noktalarnda mekanik
zellikler asndan zayflklar ortaya kmakta ve bu blgelerin glendirilmesine ihtiya
duyulmaktadr [2]. Yksek mukavemetli ipliklerden ilmek, ask ve atlama gibi rg temel
elemanlarnn kombinasyonlaryla retilmi dz rme teknik tekstiller bu glendirme iin en
iyi alternatiflerden biridir [3].
rme kumala glendirmenin uyguland, younluklar arttrlm ahap paralardan, bir
aga gvdesi ve bu gvdeye balanm dal eklinde tasarlanan tayc sistem resim 1e`de
gsterilmitir. Bu tayc sistem, bir ormanda doal olarak bu ekilde bym normal bir
40

XIII. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

aacn kopyas olup dikdrtgen ahap paralara, nce ekil verilmesi daha sonra
birletirilmesi ve sonunda kenarlarnn tralanmas ile bu hale getirilmitir. Tayc sistem
zerine ykler bindirildiinde, ahap katmanlarn birbirlerinden ayrlmalarn nlemek iin
glendirme gerekmektedir. Bu glendirme iin ihtiya duyulan kuma geometrisi resim 1a,
dz rme makinalarnda istenen geometriye gre cam elyafndan retilen kuma resim 1b-c,
kuman ahap yap zerine giydirilmesi 1d ve kuma detay resim 1f`de gsterilmitir.

a) Glendirme iin ihtiya duyulan

kuma geometrisi

d) rme kuman ahap tayc

sisteme giydirilmesi

b) Ahap tayc sistemin ekline

gre retilmi rme kuma

e) Cam elyafndan retilen rme kumala

glendirilen ahap tayc sistem

c) 3 boyutlu rme kuma

f) lmek, ask ve atlama yap

elemanlaryla rlm kuman
detay resmi

Resim 1. 3 Boyutlu dz rme kuma ve ahap tayc sistemin glendirilmesi

3.2 Kompozit malzeme iin 3-Boyutlu dz rme kuma

Dier bir rnek ise dz rme makinalarnda retilmi ve dk arlkl kompozit malzeme
imalatnda kullanlan rme kuma yapsdr. Bu uygulamada iki d yzeyin, bu yzeylerle
ayn anda rlm bir 3. yzey tarafndan U veya V eklinde balanmasna ihtiya
duyulmaktadr (Resim 2).

41

XIII. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

Resim 2. Kompozit malzeme iin ihtiya duyulan kuma geometrisi

Bu amala gelitirilen kumalar, bir bileeni yksek mukavemetli cam elyaf, dieri ise
termoplastik polipropilen olan hibrid ipliklerle retilmitir [4, 5]. Daha sonra kompozit
malzeme imalat iin bu kuman iine kalp paralar konulmu ve kuma istenen formda
tutulmutur (Resim 3).

Resim 3. Kalp paralar ile istenen formda tutulan 3 boyutlu kuma

Kalp iindeki kuma bu ekilde frn iine alnm ve polipropilen ipliklerin erimesi
salanmtr. Daha sonra soumaya geildiinde kalp iinde eriyen polipropilen ipliklerin
cam ipliklerini rldkleri gibi kuma iinde tutmasyla 3 boyutlu kompozit malzeme imal
edilmitir (Resim 4).

Resim 4. 3 Boyutlu dz rme kumala imal edilmi kompozit malzeme

3.3 Monofilament balantl dz rme kuma

n ve arka ine yataklarnda birbirinden bamsz olarak retilen iki kuman monofilament
ipliklerle balanmasyla da 3 boyutlu kumalar retilebilirler. Bu teknik, yuvarlak, zgl ve
42

XIII. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

dz rme makinalarnda uygulanmaktadr ve bu tip kumalar spor ayakkablar, yeni tip

yataklarda ve araba koltuklarnda sngerlerin yerine ve dalg elbiseleri gibi birok alanda
kullanlmaktadr. ki kuma yzeyi arasndaki maksimum aklk kuma zelliklerinin
belirlenmesinde ok nemlidir ve bata ine yataklar arasndaki mesafe olmak zere farkl
parametrelere baldr.
Yeni tip zgl rme makinalarnda (Karl Mayer HDR 6-EL HighDistance) n ve arka
ine yataklar hareket ettirilerek birbirlerine yaklatrlp uzaklatrlabilir ve iki ine yata
arasndaki mesafe 20 ila 65 mm arasnda ayarlanabilir. Bu imkan sayesinde monofilament
balantl rme kumalar iin en fazla seenei zgl rme makinalar sunar ve bu nedenle
daha ok bu tip kumalar kullanlrlar. Buna karn zgl rme makinalarnda 3 boyutlu ve
ekillendirilmi kuma imalat toplu ine hareketi nedeniyle ok snrldr. Dz rme
makinalar ise tek ine hareketi prensibiyle altklarndan dolay kumaa ekil verebilme
kabiliyetinde snrszdr fakat iki ine yata arasndaki mesafe sabittir ve makina yaps
itibariyle deitirilemez. Bu nedenle iki kuma d yzeyi arasndaki akln, sabit igne
yata mesafesine ramen, farkl parametrelerle deitirilebilmesi iin aratrmalar
yaplmaldr. Bu parametrelerden en nemlileri rg yaps, monofilament iplik kalnl,
monofilamentlerin d yzeylerle yaptklar balant as ve elastan iplik kullanmdr. Bu
amala yaplan balang aamasndaki aratrmalarda iki yzey arasndaki akln 30
mm`ye ulald resim 3`te gsterilen kumalar retilmitir.

Resim 3. Monofilament balantl 3 boyutlu kuma

4. SONU
Dz rme makinalar zellikle kazaklar olmak zere, giyim tekstillerinin retiminde ok
nemli bir yere sahip olmasna ramen teknik tekstillerin retiminde olmas gereken seviyeye
henz gelememitir. Bu makinalarda pamuk yn gibi ipliklerden istenen herhangi bir forma
gre 3 boyutlu kuma retmek ok baarl bir ekilde gerekletirilebilirken, rnein karbon
elyafndan retilmesi gereken 3 boyutlu ekillendirilmi bir teknik kuma yaps henz
yeterince aratrlmamtr. Bu amala, daha ok klasik ipliklerin rlmesi iin tasarlanan dz
rme makinalarnn cam, karbon ve aramid elyaflarnn ilenmesine imkan verecek ekilde
tasarlanmas ve rg yaplarnn buna gre gelitirilmesi nmzdeki yllarda aratrmalarda
nemli bir yer tekil edecektir. Bu aratrmalar sonucunda hem dz rme makinalar iin yeni
bir retim alan alacak hem de zellikle kompozit malzeme retimi iin son derece nemli
olan, kuma retimi esnasnda ekil verilmi 2 ve 3 boyutlu teknik kuma retimi mmkn
hale gelecektir.

43

XIII. Uluslararas zmir Tekstil ve Hazr Giyim Sempozyumu

2 5 Nisan 2014

5. KAYNAKLAR
[1] HALLER, P. Concepts for textile reinforcements for timber structures. Materials and Structures
(2007) 40:107118.
[2] HALLER, P. BIRK, T., OFFERMANN, P., CEBULLA H. Fully fashioned biaxial weft knitted and
stitch bonded textile reinforcements for wood connections. Composites: Part B 37 (2006) 278285.
[3] NAL, A., OFFERMANN P. The effects of the knit structure on the deformation behaviour of
weft knitted reinforced fabrics. Melliand Textilberichte. - Frankfurt, 86 (2005) 4. 50-51
[4] NAL, A.; HOFFMANN G., CHERIF Ch. Development of weft knitted spacer fabrics for
composite materials. Melliand Textilberichte. - Frankfurt, 87(2006)4. - S. 224-226.
[5] TORUN, A. R., HOFFMANN, G., NAL, A., CHERIF Ch. Spacer fabrics from hybrid yarn with
fabric structures as spacer. 16. International conference on composite materials. 2007 Kyoto, Japan.

44