Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
ExcanxADA
seguido de
A OsRA-PruvaDBscoxHECrDA
de Honore deBalzac
ffimffiffi&
ffiJh
EDIToRA
Maria Cristina Rios Magalhdes
CousnuroEorronrar
GBOnCBSDIoI-HUSERMAN
A PTxTURA
ENcanNaDA
seguido de
A OeRA-PnruaDBScoNHECTDA
de Honorf deBalzac
PRESIDENTE
Ruth Guinsburg
CoNsEtHoEDrroRrAL
da Fap)
l*j31ni" Kgne.lman(representante
CynthiaA. Sarti(campusGuarulhos)
DurvalRosaBorges(presidente
da Fap)
Erwin Doescher(campys56oJos6dos bampos)
Marcia TherezaCouto (representante
externb)
Aquiles La Scalea(campusDiadema)
_M.auro
Nildo Alves Batista(campusBaixada Santista)
Plinio MartinsFilho (editor)
RuthGuinsburg(campusVila Clementino)
Eonone-esslsrENTE
Adriana Garcia
Editora Fap-Unifesp
FundagiodeApoio d Universidade
Federalde Sdopaulo
RuaJos6de Magalhdes,
80 - Vila Clementino
04026-09056oPaulo,Sp - Brasil
Fone:(1l) 23684022
e-mail:editora@fapunifesp.edu.br
/ www.editorafapunifesp.com.br
t@
*??nll,?iA'ffi-fh
SuruAruo
GI
otrf*i#,*#f,
CAPA
Produgdode Editora Escuta e Fap-Unifesp, com detalhe de A Menina do
Chapdu Vermelho, de Johannes Vermeer.
PnoougAo EDrroRrAL
Araide Sanches
DadosIntemacionais
de Catalogagdo
na publicagdo(CIp)
D556p
Didi-Huberman,Georges
A PinturaEncamada/ GeorgesDidi-Huberman.A Obra-prima
Desconhecida/ Honord de Balzac; ll.:adugdode Osvaldo Fontes
Filho e Leila de Aguiar Costa.- SEopaulo: Escuta,2012.
l9 2p; 14 x 2l c m
ISBN 978-85-7137-323-5(Escuta)
ISBN 978-85-6t673-43-j (Fap-Unifesp)
1. Pintura.2. Semi6tica.3. Arte -Aspectos filos6ficos.
l. Balzac,Honordde, I 799-1850.A Obra-primaDesconhecida.II.
Titulo.
CDU75
cDD 750
(Bibliotecrlriarespons6vel:
SabrinaLealAraujo- CRB l0/1507)
............'.".'.....31
O encarnado
Aexig6nciada camena pintura.Cor (fardo)e colorido(vida).
Entreascarnese a pele,profundidadee superficie.O cinabro
(Diderot).O
do encarnado
e o sangue(Cennini).Vicissitudes
encarnado,aquilo pelo qual a pintura se sonhacomo dotada
de sintoma.O encarnadocomoo ideal e o ctmulo do colorido (Hegel).O Ineinander(profundidadee transparncia)e a
"animagdointerior" do colorido.
..."...................40
O pano.................1..........
A cor n6o 6 uma superficie.O diSfanosegundoArist6teles
e Dolce.A pele n6o 6 uma superficie.O engendramento
A exignciapict6ricado
dassuperffciessegundoDescartes.
teoria
espectralde Balzac.O
a
intersticio.Formae dobra:
quadron6o 6 uma superficie.O fantasmae a nog6ode subj6til. Paradigmasdo n6 e da tranga.A carnesegundoMerleau-Ponty.O que 6 o pano?Vermeer.A violCnciadisjuntiva e a
estruturade alienagdo.Pele,plano,pano.Efeito de pano e
proximidade.Ticiano.Aproximar-se:o incerto,o obst6culo,
o jogo do longinquo.O momento-crimuloda fungdoh6ptica.
do corpusno
Efeito de panoe delus6o.O fen6meno-indice
opus."H6umamulherali embaixo".
GEoRGES DIDI-HUBERMAN
J6 se enalteceua "instrumentalidadeconceitualriquissima",
"conjunto
o
de propostasdeslumbrantes"de A Pintura Encarnqdat.
E ineg6velque o texto de GeorgesDidi-Huberman apresentauma
narrativaooadmiravelmente
trangada",d semelhanga
daquelaque lhe
servede leitmotiv, pr6pria a ressaltaros paradigrnasdo olhar, seus
jogos de sedugAoe suasobsess6es.
E isso ao longo de um percurso
propositalmenteenviesadopela hist6ria da sensibilidadeocidental.
De fato, a artee suasteoriasveem-seali confrontadascom uma psican6lisedo desejo,e com uma psicologiado olhar particularmente
sedutoras,
assimcomo s6oconvocadas
a fenomenologia,
a semi6tica,
aliteratura (ou melhor, o que Didi-Huberman chamao ooteatro
escrito
dospintores" e suasfic96es),por meio de uma textualidadeque trai
a intengfiode registrar"pensamentosavulsos",fragmentiirios,ionquanto de um colorido de surpreendenteefic6cia analitica.
N6o deixa de ser not6vel que tal riqueza - a alinhar com
desinibigSoos ditos da fisiologiae da metafisica- produza-sea
partir deA Obra-Prima Desconhecida,de Honord de Balzac,conto
filos6fico que seprestair narrativaprimeira, algo mitica, da origem
e da perdigdodo olhar desejantedo artista. Didi-Huberman vd ali
evocados,a prop6sitodo problemaestdticoda camagdona pintura,
......14g
....... .. .......17g
1.
GEORGESDToT-HusgRMAN
DO PINTOR
A DUVIDA (N S,qPTE].ICIA)
2l
2.
A. J. Reinach,
RecueilMilliet,pp.354-355.
Ibidem,p. 355;cf. p. 365.
(e snrrENcre)Do PrNroR
A DUVIDA
GBOncBSDIDI-HUBERMAN
- E o que ocorre no cdlebreepis6dio cdzanniano,em Gasquet,no qual justamentese conjugamos dois motivos: a medida
calculivel e temporaldos golpesde pincel; o olho quetoca,injetado
de sangue.Essesdois motivos est6ofinalmentereferidosa um terceiro, aquelede um pensamentoda pintura, nos modosda loucura.
'.EU- Sim, percebi,voc6 leva por vezesvinte minutos entre dois
- E os olhos,ent6o?minhaesposame
golpesde pincel.CEZANNE
diz que saemda cara,injetam-sede sangue...Ndo possoarranc6-los.
EstSode tal modo coladosao ponto em que olho que me pareceque
vdo sangrar.Uma esp6ciede embriaguez,de xtase, faz-metitubear
como num nevoeiro,quandome levantode meu cavalete...Diga-me, ndo seria eu um pouco louco? [...] A ideia fixa da pintura...
Frenhofer..."a
4.
z5
t&-
GpoRcns DIDI-HUBERMAN
A trilvn)A(e saprENcra)
Do prNToR
25
5,
fr,
7,
It,
GEORGESDIDI-HUBERMAN
a respeitouma constelagSo
de sentidos
estarem pauta.Ela depreende
que n6o deixa de se ligar i hip6tesebalzaquianaLegranddu Saulle
consagrouem 1875 uma pequenamonografiaa essanogio, visando
nome6-lae a ela fomecerum quadronosol6gicoprecisamentedestinado a situarum campo-limiteda hipocondriae da histeria.Diz ele
que essa6 uma loucura "com consci6ncia"."Ela 6 constituidapor
uma espdciede delirio ativo, expansivo,sem qualquerrelagdocom
o delirio dasperseguigdes
e com o delirio da melancolia,considerada erroneamentecomo parte, ora da hipocondria,ora da histeria."e
Legranddu Saulleconfereent6oa ela uma denominagdoque 6 preciso ler sumariamente(o oocom"6 ali uma conjungSon6o somente
circunstancial,mas essencial).Loucura da &ivida (com del[rio do
tato).*Adivida abre acenam6rbida",dizele; "muito tempodepois,
nominal da
asexcentricidades
do tato fermentam-na.Na designagdo
doenga,a divida e o tato devemserreunidos"r0.
14. l hi dem,p.8.
'6SI-891'dd'o"ttut'13'
rc
'8LZ'd'Vl'u'astlou
eddolelua.lepleJcesel le uorllqlqxq.'L, '0e
',,eprzr
-oqctsdapantat a11ad,no17
'791'd'o.ttut'gX '6t
' I LZZ-69T,
!
T.'Vg(,Z-l9Z.Z'dd'xI'l' wapltl
pp auD,pllttya.tJ'('pe)rqccoreg4 rue '..ern11d
tp
'.g71'd'oquacanbu13
Bl,1
ruosse^rlep3s snoruso ogu anb soqlo soJlnoas elJecseqnJuo
'..tuefJrAJeceuuilodrnbeelep BIe,,)nq4 o o ogslcepe4ue LuoAg
rBAole 'elueureluelorl'opunboAIAoqlelrrJelIun ep es-ruszllelusulp
p ?JnlBulEBB
te;oque;g ep spt.tllseqceqcoqs?oluen} 'rcu^rIerJeu
eql oqleruJo^srdq oruseu o g
ep ocrun ole o JIZnpoJdered eJIAJOs
'snqJodep orpenbo'euln8uese 'opuezeger
(..1erqoe sogtu,,)o10O
olggeuo nopuodsal- Icgpnequl$
Bssedole e '"'..opuocsoqruue
oqun
'e4seru'reopro4iLurtuop eJqod,,:epedlnc'eolsl 'AlsserEsue4
as?ruseruErlgprrce oluenbue'epepueruel?cnol slerusp IcugultulB
eteszer1e1e1e
'urgug 'ozeplpgdarIeld olercse 'oper8esop laod.too
o - tuolulsurn enb ourocoduel orusetuoe g lapll
oluerurceluoc
oleer
-qp erun 9 ropnd O 'JeJoqueJd e4seurnes nopueerduroce noJl
-uocueeJo3o1urssno4enb o5i ''rlezleg oleJcse'..epp4p uun ofer
ropnd,, o elueluplclul 9H
npnd o e,, lolggeu op .<le^Jugepur
zan1e1
'oplJoloo?ruolursoudgrdop'olueuncaluoceop g eJoce Jquoc otuoc
:oglsenbep gu o g e1g '(ouroler e) ogstceptun ptnrlpeun ep
p olredserzrp zo^ epEJe olsoJop ogSuzuoqn,l
Ie^IJJalureEessed
ep olulsulesseg 'JozlJoqn"trod eqece'oluetuoul runEyeure 'esunb
no 'sue8uosredsuprun pec'- urssno4sloclN oeyeep lJglsltl
otu?i
Bp oprcoquocureqorug8oJn1rgo e tegoquerg'oprcsquocsep
o8rlue o eJlueecoJlep rolel o seuede9 aye'segxed sepogSe;nc.lgo
eued eun B oguesecepeqoogu else - snqJodep o3o
u
"p"rpeu
-ecxo? 'sue8euosredsupsrun upe3 'en8uesep 'opnloJqos'es-BluJtr
'soJorunqep og5err.ele
etun ep olllotueJluoc eluJelesJedo opuni
-es Jezleg ep EAIIJI"ue rtnEeseluauryen8tas-epod'etg :opelcodsenessrud
op elenbe- slsaqqtl'z
orpenbop elenbeno lo1urd o erud.<oleporu,,
orctcJexeouowas-oplluesop e soqwd-optluesop'stod'ep
p otrrsorrr
6Z
.U
'J)'LLl'd'11ortrr1,tyrc
oEo1erq,,
'ould
a11ns
u1ttcg,(pe)
a
ure
IpTBIJa
'..em1elrqcre te emllocs .em11rdelyep efrv.ilep oplle{,, ,ozzeuol .4.g .g
I
'71 'd'wap1q1 'Ll
'gg'd'wapgql '91
'77'd'uaplqJ 'SI
-puelnoJrJ'r,(oqlerruerr
o uruop pnb eu) oaurnEues
run ep ulenbu
o (o1erdo eredrepuedelep le .elueurercrlder-qns)
ocrlgcuuloru{un
ep oudeurec? e4uoeduereppE rczeJJeqsrue elsrsuooenba"n,to1oc
pp o1o8ate :sarorunqsoudgrd sop ?prrolocopinpul ep e (o1otto.t1
op '..uoloc r ousneceqc rlleJJe.llEoC,, olnlydecou) serorunqso
eJqosoprJolocoled oprznpordo1re3o
op ,oldurexetod,ozzeutolr;cra
'epepuepcrrcBp JJque1es osrcerdg Journqo J"lncl?ce,eutsel
-uegoErlue ou?rluoorossl iop\tsoditp p e1-gdoruo3 logderlqns
ens 'eSuers;rpens 'eugpruos ns JezeJoruoJ eJocs Jlncl?coruoc
'no iloc ep e ogdnpepep oplsenbeldnp p osrodoouroleg',.seseJoo
eles
mssod
sIJI-ocJB
o anbrod :oglsenblsoJeAIosoJ
e opedrogolueruurJ?]un1o,rur
rogenb
glelvol'ouos o remcord o soqlo so ftqceJ smb e1e,e?ypejJslrle
ered'eg 'so8erdop e so8uesolep ,sufue4ep ,sogolse
ep ogEe,rnes
rue erlq oluenbno 'saluodep e sorJep JEIUSop
nrl ?Jlnoe opdelsa
ewn ep oluenb nnpe;epod tue4 um rua opuBNA.Joclel e Iel ep sel
-sel ep no soplqo ep 'sre,rgurep 9q oluenbuorcrpeeluerueluordeye
're8nyrunfp rue opu"lsg 'cla eza:oop no esoJap oolereueep,lnze
ep sopelurdogssrgdedsrulenbrod oor8euop es-olselo1n1o enb;od
'ocuJqep es-"scJoqlruue enbrod'seqleu:el sedpcruesnsop"plos
so anbJod 'sepJol opsseJoAJ
se enb rod ,seprgedsrelueruyelu8eur
oESseJocse enb rod lolduaxs rod ,es-elun8red.soJeunuso e seJoc
se erdtuesru4uesrenbsou solunsssoUecJrlncsrpe olso8e4uoce
as-eEuqooolrrdseop epepJeqrlep solnuru sun8yeequel enb epsep
so e saJocs'sesroJsenprod eluorul"luoruoprlJos
'enb e osoJelunu
.er..sneqe tepetBeemd
-qe epuaprdos,,enb
'opnlerqos
epury
'o4no
oqlo tun
reJrg
es
op
olueruemf
o
zeg
ogu
esJoqes,,eredre8orrelures
ep ered ogu e 'oruserurs e4uoo
op srcgcgeesseeutolel .suc
IaArsrA
.o4ng
-g1oe1seg6enbuoc opedncoerdelueureluelsuoc
sr...oeqco
Nw\IlrflrrnH-r(Ilc saDuosc
30
GEORGESDIDI-HUBERMAN
O ENCARNADO
!,
22. Cf. infra,pp. 110-17
1, 172.
Cf. infra,pp. 154,157-158,
160.
z:-