c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
557
ENRIQUE ALARCON
558
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
prooemium (H. D. Safrey (ed.), Marietti, Torino, 1955) n. 1-8: "Sicut Philosophus dicit in X Ethic, ultima felicitas hominis consistit in ptima hominis operatione quae est supremae potentiae, scilicet intellectus, respectu optimi intelligibilis. Quia vero effectus per causam cognoscitur, manifestum est quod causa secundum sui naturam est magis intelligibilis quam effectus, etsi aliquando quoad
nos effectus sint notiores causis propter hoc quod ex particularibus sub sensu
cadentibus universalium et intelligibilium causarum cognitionem accipimus.
Oportet igitur quod simpliciter loquendo primae rerum causae sint secundum se
mxima et ptima intelligibilia, eo quod sunt mxime entia et mxime vera cum
sint aliis essentiae et veritatis causa, ut patet per Philosophum in II Metaphys.,
quamvis huiusmodi primae causae sint minus et posterius notae quoad nos: habet
enim se ad ea intellectus noster sicut oculus noctuae ad lucem solis quam propter
excedentem claritatem perfecte percipere non potest. Oportet igitur quod ultima
felicitas hominis quae in hac vita haberi potest, consistat in consideratione primarum causarum, quia illud modicum quod de eis sciri potest, est magis amabile et
nobilius mnibus his quae de rebus inferioribus cognosci possunt, ut patet per
Philosophum in I Departibus animalium; secundum autem quod haec cognitio in
nobis perficitur post hanc vitam, homo perfecte beatus constituitur secundum
illud Evangelii: "haec est vita aeterna ut cognoscant te Deum verum unum". Et
inde est quod Philosophorum intentio ad hoc principahter erat ut, per omnia quae
in rebus considerabant, ad cognitionem primarum causarum pervenirent. Unde
scientiam de primis causis ultimo ordinabant, cuius considerationi ultimum tempus suae vitae deputarent: primo quidem incipientes a Lgica quae modum
scientiarum tradit. Secundo procedentes ad Mathematicam cuius etiam pueri
possunt esse capaces. Tertio ad Naturalem Philosophiam quae propter experientiam tempore indiget. Quarto autem ad Moralem Philosophiam cuius iuvenis esse
conveniens auditor non potest. Ultimo autem Scientiae Divinae insistebant quae
considerat primas entium Causas". Vase tambin Super De Trinitate, pars 3, q.
6, a. 4, arg. 3 y ad 3; Q. de anima, a. 16, co.; Contra Gentes, lib. 3, cap. 48, n. 9;
Summa Theologiae, P-IIae, q. 3, a. 6, co.; De unitate intellectus, cap. 3. Ed. Leonina, 306, lin. 324-331; De spiritualibus creaturis, a. 10, co.; In Metaplrysic, b.
1,1.1, a 4.
6
Vase F. van Steenberghen, La Philosophie au Xllle sicle, Publ. Univ.
Louvain / Batrice-Nauwelaerts, Louvain / Pars, 1966,36 y 41-42.
7
Aristteles, Metaphysica. Translatio Anonyma, lib. 11, cap. 8 (A, 8, 1074 a
15-17) {Aristteles Latinus, t. XXV, 2, 218, lu. 7-9): "Pluralitas vero sperarum
tanta sit, quare substantias et principia immobilia tot ratnale est suscipere (necessarium enim dimittatur fortioribus dicere)". Vase Rabi Mossei Aegiptii, Dux
559
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUE ALARCN
seu Director Dubitantium, lib. 2, cap. 23, Ed. A. lustinianus, Parisiis, 1520;
reimpr. Minerva, Frankfirt a.M., 1964, fol. LE v-LIIII r.
8
Aristteles, Metaphysica, lib. M, cap. 1,1076 a 10-19.
9
Aristteles, Metaphysica, lib. M y N, passim.
10
Aristteles, De anima. Translatio Scoti, lib. 3, cap. 7, 431 b 16-19 (apud
Averroes Cordubensis, Commentarium magnum in Aristotelis De anima libros,
lib. 3, 36. Ed. F. S. Crawford, Mediaeval Academy of America, Cambridge
(Massachusetts), 1953, 479: "Et sicut res abstracta intelligitur cum intelligit istas
res (illud enim quod est in actu universaliter est intellectus qui est in actu), et
cogitatio nostra in postremo erit utrum possit intelligere aliquam rerum abstractarum, cum hoc quod ipse est abstractus a magnitudine, aut non". Averroes da otro
texto variante, en 480, lin. 21-24: "et in postremo perscrutabimur utrum intellectus, essendo in corpore, non separatus ab eo, possit comprehendere aliquod eorum que separantur a corporibus, aut non". En todo caso, para los latinos, el
sentido del texto en el original griego queda claro por las referencias de Averroes
al comentario de Temistio.
1
' Aristteles, Metaphysica. Translatio Anonyma, lib. 2, cap. 1 (a, 1, 993 b 2030) (Aristteles Latinus, t XXV, 2, 36, lin. 21- 37, lin. 10): "Vocari vero philosophiam veritatis scientiam recte habet. Nam theorice fnis est veritas et practice
opus; et enim si quomodo se habet intendunt, non causam secundum se sed ad
aliquid et nunc speculantur practici. Nescimus autem verum sine causa;
unumquodque vero et id aliorum mxime secundum quod in aliis inest univocatio (ut ignis calidissimus; et enim aliis est causa hic caloris); est ergo verissimum
quod posterioribus est causa inesse veris. Quapropter semper existentium principia semper esse verissima est necesse (non enim quandoque vera, nec illis causa
aliqua est esse, sed illa aliis), quare unumquodque sicut habet esse, ita et veritatem".
560
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
561
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUE ALARCON
562
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
563
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUE ALARCN
ser .
Desde 1260, Alberto ir dando en sus escritos breves apuntes
sobre la doctrina de ese supuesto tratado, que toma de Alfarab28,
Avicena29, Eustratio30, y Boecio31. Bsicamente, Aristteles sos-
564
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
tendra que de lo uno slo procede lo uno. Y, como slo hay ser,
en diversos grados de perfeccin y simplicidad, todo se reduce al
ser puro y subsistente como causa ltima y universal.
Tal proceso es, de hecho, un hbrido de los dos mtodos expuestos por Alberto, el de Platn y el del mismo Aristteles: de la
resolucin en la nocin universal de ente comn se llega a su causa como ser puro subsistente. As, Aristteles, tras su primer intento teolgico en el libro Lambda de la Metafsica, habra expresado con rigor lo ms slido de la doctrina de Platn, como pareca
afirmar el mencionado pasaje de Avicena.
565
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUE ALARCN
37
566
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
principio XII Metaphisice40 [=M]; quos etiam libros uidi numero X^ , licet nondum in lingua nostra translatos".
De unitate intellectus41 (ca. 1270): "Quomodo autem Aristotiles hoc solueret, a nobis sciri non potest, quia illam partem
Metaphisice non habemus quam fecit de substantiis separatis".
Sententia De sensu42 (ca. 1271): "preter librum De anima
Aristotiles non fecit librum de intellectu et intelligibili (uel, si
fecisset, non pertineret ad scienciam naturalem, set magis ad
metaphisicam, cuius est considerare de substantiis separatis)".
Como vimos, S. Alberto interpreta a Avicena en el sentido de
que Aristteles habra puesto de manifiesto lo ms slido de las
doctrinas de Platn. Otro modo de decir lo mismo es que Aristteles est de acuerdo con el ncleo de la doctrina de su maestro, y
slo cambia su expresin oculta por otra patente. sta ser la tesis
de Sto. Toms, que la encuentra y fundamenta en los comentarios
de Simplicio a las Categoras y al De celo44:
"Considerandum est, quod apud graecos, aut naturales philosophos, fuerunt quidam sapientiae studentes, qui deis se intromiserunt occultantes veritatem divinorum sub tegmine fabularum
[...]: sicut etiam Plato occultavit veritatem philosophiae sub
mathematicis, ut dicit Simplicius in commento Praedicamentorum45. [...] Ex quo accipitur quod Aristteles disputans contra
Vase Aristteles, Metaphysica, lib. M, cap. 1,1076 a 10-16.
Posiblemente, la Theologia Aristotelis rabe, en 10 libros: Vase Toms de
Aquino, Opera omnia iussu Leonis XIII edita, t. XLIII, De unitate intellectus,
Editori di San Tommaso, Roma, 1976, Prface, 38, c, 281-282.
42
Toms de Aquino, De unitate intellectus, cap. 5, Ed. Leonina, lin. 334-337.
43
Toms de Aquino, Sententia De sensu, Prohemium, Ed. Leonina, lin. 75-79.
44
Toms de Aquino, In Metaphysic., lib. 3,1.11, a 3 y 6. Se hallar un amplio
elenco de textos, pertenecientes a esta obra y a los comentarios al De anima y De
celo, en T. Deman, ''Remarques critiques de S. Thomas sur Aristote interprete
de Platn", Les Sciences Philosophiques et Thologiques, 1941-1942 (1), 133140. Desconociendo el contexto de la interpretacin tomista, Deman yerra al
pensar que Sto. Toms critica implcitamente a Aristteles.
45
En realidad, Toms est usando aqu el comentario de Simplicio al De celo:
vase T. Deman, 133-140. Vase el texto paralelo Toms de Aquino, In De
celo, lib. 1,1.22, n. 7-8.
41
567
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUEALARCN
46
47
568
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
569
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
ENRIQUE ALARCN
570
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a
53
571
c 2008S
e
r
v
i
c
i
odePubl
i
c
ac
i
one
sdel
aUni
v
e
r
s
i
daddeNav
ar
r
a