Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
WPROWADZENIE
Oto mamy wreszcie prawd i tylko prawd o tajemniczym" obozie zagady w stolicy
Rzeczypospolitej. T straszn prawd, ukrywan dotd przez... polskie wadze, ujawnia po
mudnych, wieloletnich badaniach sdzia Maria Trzciska. Chwaa jej za to! M. Trzciska jest te
jednym z Ordownikw upamitnienia prawdy o KL Warschau. Jako pracownik komisji cigania
zbrodni niemieckich dotara do wiadkw, zebraa niepodwaalne dowody ludobjstwa. Jej wysiek
nie mg jednak ujrze wiata dziennego, mimo i dokumenty stanowiy akta oficjalnie
przeprowadzonego ledztwa.
Czemu zatem trzymano w tajemnicy przed Narodem Polskim prawd o 200 tys. osb?
Trzciska daje na to odpowied: Ju w 1945 r. w obiektach pohitlerowskiego KL Warschau
zorganizowano obz pracy NKWD, ktry by miejscem izolacji i eksterminacji onierzy AK
i polskiej inteligencji, sprzeciwiajcych si sowietyzacji Polski (...). Przyjto wic kierunek
stopniowego wyciszania KL Warschau, a do cakowitego zanegowania jego istnienia. Za ofiary
tego obozu, okoo 100 tys., wliczono do strat Powstania Warszawskiego, a drugie 100 tys. czono
z gettem (...)." Wreszcie oskarenie: O ile za zbrodnie mordw dokonanych w KL Warschau
odpowiedzialni s sna, hitlerowcy, to za stan, i nie doszo do ich osdzenia, odpowiedzialny jest
Instytut Pamici Narodowej i jego poprzednie ekipy kierownicze!". Obecne kierownictwo IPN,
wbrew uchwale sejmowej z 27 lipca 2001 r., take robi uniki, idc ladem kamstw Jedwabnego.
O Konzentrationslager Warschau niewiele dotd wiedz historycy, prno by szuka na ten
temat chociaby wzmianki w podrcznikach szkolnych, pisa nych przez dyspozycyjnych
historykw". Pami o obozie zagady dziaajcym w stolicy Polski zostaa cakowicie wymazana
ze wiadomoci Polakw, mimo i od daty zakoczenia oficjalnego ledztwa w sprawie obozu
mino ju ponad pi lat. Dlatego tak wanego i wyjtkowego znaczenia dla Prawdy historycznej,
dla Narodowej Pamici nabiera pionierska praca Marii Trzci-skiej, praca likwidujca kolejn bia
plam". Nikt bowiem dotd nie zwrci uwagi, e KL Warschau nie by tylko lagrem w byym getcie,
lecz stanowi struktur wielolagrow. T prawd odkrya M. Trzciska. Trzciska dowioda take,
e piekieln machin mierci przerwao Powstanie Warszawskie na p roku przed wkroczeniem
do stolicy Armii Czerwonej. Dlatego podkrela autorka - znaczenie historyczne Powstania
Warszawskiego dla warszawskiego Obozu Koncentracyjnego powinno by mierzone nie tyle liczb
faktycznie wyzwolonych winiw, lecz gwnie tym, e na skutek wybuchu powstania Niemcy
zmuszeni byli w ogle obz zlikwidowa, co udaremnio im wykonanie planu wyniszczenia
mieszkacw Warszawy do 500 tys. Z tego punktu widzenia Powstanie Warszawskie byo polskim
aktem zorganizowanej obrony i samoobrony koniecznej przed ostateczn zagad miasta,
co nobilituje je nie tylko w historii, ale take wspczenie".
Trzciska, co naley jeszcze raz podkreli, zamaa klincz wok KL War-schau. Teraz ju nikt
nie bdzie mg powiedzie, e takiego obozu w Warszawie nie byo i nikt nie bdzie stawia
pytania, gdzie zostao straconych 200 tys. mieszkacw stolicy Polski.
Naley wierzy, e take to omawiane, prekursorskie dzieo pomoe Komitetowi Upamitnienia
Ofiar Zagady KL Warschau wybudowa pomnik (zgodnie z yczeniem Sejmu Najjaniejszej
Rzeczypospolitej) ku czci ofiar zbrodni ludobjstwa hitlerowskiego i sowieckiego, pod ktry kamie
wgielny powici ju Ojciec wity Jan Pawe II.
PRZEDMOWA
KONZENTRATIONSLAGER WARSCHAU - OBZ
KONCENTRACYJNY WARSZAWA
Wstrzsajcy dokument realizacji planw zagady wielkiego, pene icznej historii miasta Warszawy; dokument ujawniajcy systematycv: dobjcz dziaalno, zmierzajc
do wyniszczenia jego mieszkacw.
Wydano wyrok na miasto, ktre dla nas jest Niezomnym Sercem Po. dla wrogw za byo
tylko Banditenstadt" - miasto bandytw'". Na/ majc poniy nasz Stolic, odniosa odwrotny
skutek - staa si wiadectwem strachu okupanta przed wielkoci i niezomnoci Warszaw ktre
wolao zosta rozstrzelanym na powstaczych barykadach, ni shabi si i znikczemnie.
Wielko i niezomno okupia jednak Stolica ogromnymi ofiara: Giny setki tysicy
jej mieszkacw, lego w gruzach miasto.
Zagada miasta bya zaplanowana wczeniej, jako cz hitlerowski Generalnego Planu
Wschd (Generalplan Ost), ktrego realizacja miaa prowadzi do zdobycia i zgermanizowania dla
niemieckiej rasy panw nalenej im rzekomo przestrzeni yciowej". Nowa Wielkogermaska
Rzesza miaa powsta na ziemiach oczyszczonych" z prawowitych mieszka Aby tego dokona,
ju od pocztku wojny prowadzono ludobjcze operacje, takie jak: Unternehmen Dannenberg
(od VIII 1939 do X 1939 - zagada polskiej inteligencji z listy goczej": Sonderfahndungsbuch),
akcje przeciwin-teligenckie - Intelligenzaktionen: Pommern, Posen, Masowien, Schlesien,
Litzmannstadt, akcje specjalne - Sondernaktionen: Krakau (I i II), Lublin (I i II), Tschenstochau
i Biirgerbraukeller (od XI1939 do IV 1940), AB-Akcja - Ausserordentliche Befriedungsaktion (V-VII
1940), Generalny Plan Przesiedleczy"(Generalsiedlungsplan, w tym Nahplane od IX 1939),
Plan Odbudowy Wschodu" (Planung und Aufbau im Osten - od jesieni 1941), Program SS
Budowy Pokoju" (SS-Friedensbauprogramm, od XII 1941). Temu ostatniemu podporzdkowany
by Konzentrationslager Warschau - Obz Koncentracyjny Warszawa, bdcy jednym
z 23 gwnych obozw koncentracyjnych.
Praca Pani Sdzi Marii Trzciskiej dotyczy przede wszystkim okresu istnienia obozu, kiedy
mia on oficjalny status koncentracyjnego, tj. od 9 X 1942 r. do 28 VII 1944 r. (do ewakuacji
obozu). Aby jednak lepiej zrozumie ogrom tragedii, trzeba tu przypomnie mao znany fakt,
i wrd hitlerowskich obozw jenieckich istniay dwa zasadnicze rodzaje:
a) obozy, w ktrych czciowo przestrzegano praw jenieckich, przynajmniej w stosunku do
jecw z pastw zachodnich; byy to stalagi (Soldatenlager) i oflagi (Offizierslager). W niektrych
z nich jecy mieli szans przeycia wojny w znonych warunkach, w innych, mimo formalnego
statusu obozu jenieckiego, dokonywano na jecach masowych mordw. Przykadem tego by m.in.
utworzony we wrzeniu 1939 r. dla jecw polskich z bitwy nad Bzur, a potem zapeniany
jecami 18 narodowoci, Stalag 314 Lamsdorf. Stracio w nim ycie w nieludzkich warunkach
okoo 100 000 jecw, przewanie radzieckich;
b) obozy, o eufemistycznej nazwie Kriegsgefangenenlager (obz jeniecki), majce by
z zaoenia miejscem masowej zagady jecw. Najwikszymi z tych obozw byy:
Kriegsgefangenenlager Majdanek (zaoony w padzierniku 1941 r., przeksztacony w obz
koncentracyjny wiosn 1943) i Kriegsgefangenenlager Birkenau-Auschwitz II (zaoony
w padzierniku 1941 r., przeksztacony w obz koncentracyjny dopiero w marcu 1944).
Kriegsgefangenenlager Warschau zosta zaoony w padzierniku 1939 r., a w padzierniku
1942 r. przeksztacono go na osobisty rozkaz H. Himmlera w obz koncentracyjny.
Co dziao si z jecami tego obozu w latach 1939-1942? Jaki by ich los? Czy znajdzie si kto
na miar Pani Sdzi Marii Trzciskiej, kto zajmie si wyjanieniem tej kolejnej krwawej plamy
w naszej ojczystej historii?
Nastpne pytanie dotyczy okresu powojennego. Ot w latach 1945-1954 w miejscu dawnego
KL Warschau istnia obz NKWD przeznaczony do likwidacji polskiego elementu narodowego,
czyli onierzy II Konspiracji" -onierzy Wykltych".
Na temat tego obozu nadal istnieje zmowa milczenia; gin w tajemniczy sposb dokumenty lub
s wywoone za granic, znikaj wiadkowie, badacze tego problemu otrzymuj pogrki
fizycznej rozprawy, a reakcje wadz i instytucji odpowiedzialnych za Narodow Pami s wrcz
histeryczne, gdy kto si zgasza z prob o wyjanienie spraw z nim zwizanych.
Niech mi wolno bdzie t drog zoy wyrazy najwyszego szacunku Pani Sdzi Marii
Trzciskiej za jej wielkie powicenie i ofiarno w walce o prawd i podzikowa za kilkanacie
lat ycia ofiarowanych przywracaniu Pamici Ofiar KL Warschau.
Andrzej Leszek Szczniak
GENEZA
Zaoenie Obozu Koncentracyjnego w Warszawie nie byo dzieem przypadku. Trybuna
Norymberski podczas procesu w sprawie gwnych zbrodniarzy wojennych zaliczy w poczet
materiau dowodowego: Tajnekspertyz policji niemieckiej ze stycznia 1940 r. o podstawach
prawnych i aspektach demograficznych polityki niemieckiej w Polsce, wskazujc jako ostateczny
cel likwidacj substancji Narodu Polskiego" (Dokument Norymberski NO 661 - PS; Archiwum
Instytutu Pamici Narodowej, akta MTW, sygn. 325, t. 26, s. 206-242).
Jak wyka dalsze dokumenty, przez substancj Narodu" rozumiano nie tylko inteligencj
i kierownicz elit, ale take jego stolic jako centrum dyspozycyjno-kierownicze.
Generalny Gubernator Hans Frank w swoim Dzienniku napisa: Mamy w tym kraju punkt, z
ktrego rozchodzi si cae zo: Jest nim Warszawa. Gdybymy w Generalnym Gubernatorstwie nie
mieli Warszawy, nie mielibymy 4/5 trudnoci, z ktrymi musimy walczy" (AIPN, Okupacja i Ruch
Oporu w Dzienniku Hansa Franka, zapis 14 XII 1943 r.).
W dokumencie konspiracji (raport nr 237 Wydziau Bezpieczestwa Oddzia InformacyjnoPolityczny) czytamy: Wadze niemieckie stwierdzaj, e Warszawa jest mzgiem polskiego ruchu
niepodlegociowego, tu wanie skoncentrowany jest najbardziej aktywny i niebezpieczny
z punktu widzenia interesw niemieckich element. To te wadze te domagaj si zastosowania
w stosunku do Warszawy rodkw radykalnych, takich rodkw, przy pomocy ktrych zostaby
usunity aktywny element polski" (AAN, Delegatura Rzdu RP na Kraj, sygn. 202/11-21, raport
z 20 XII 1943 r.).
ydowskiej, Himmler stwierdzi: Wydaem rozkazy, aby wszyscy tak zwani pracownicy
zbrojeniowi, ktrzy pracuj jedynie w pracowniach krawieckich, kunierskich i szewskich, zostali
zgrupowani w najbliej znajdujcych si obozach koncentracyjnych tzn. w Warszawie i Lublinie
(...)" (Dokument Norymberski NO - 1611).
I cho dyrektywy te w odniesieniu do ludnoci ydowskiej z getta warszawskiego nie zostay
wykonane, to KL Warschau w dacie ich wydania w peni funkcjonowa, wiziono w nim bowiem
Polakw. Faktyczne dziaanie Obozu Koncentracyjnego w Warszawie od padziernika 1942 r.
potwierdzone te zostao na IV Procesie Norymberskim (ATWIV PP 33 7978).
3. Specjalny rozkaz Himmlera (..Sonderbefehl!") z 31 lipca 1942 r. Zakazywa on uywania
nazwy partyzanci" i nakazywa zastpienie jej nazw bandyci" (AIPN, Kolekcja fotokopii DC,
sygn. 547). Rozkaz ten mia szczeglne znaczenie przy traceniu w KL Warschau czonkw ruchu
oporu
oraz onierzy AK w czasie Powstania Warszawskiego, ktrym odmwiono uznania
za kombatantw.
4. Rozkaz Himmlera z 16 lutego 1943 r.
By skierowany do wyszego dowdcy SS i policji w Generalnej Guberni SSObergruppenftihrera Krugera. Dotyczy dalszej rozbudowy KL Warschau i przeniesienia go take
do dzielnicy getta:
Ze wzgldu na bezpieczestwo zarzdzam, aby getto warszawskie po przeniesieniu tu obozu
koncentracyjnego zostao zburzone (...). Zburzenie getta i zainstalowanie Obozu
Koncentracyjnego jest konieczne, gdy inaczej nigdy nie osigniemy spokoju w Warszawie,
a dziaalno przestpcza nie bdzie wykorzeniona, jak dugo bdzie istniao getto (...). W kadym
razie naley spowodowa, aby miejsce zamieszkania 500 000 podludzi, ktre nigdy nie bdzie
nadawao si dla Niemcw, zniko z horyzontu i aby obszar miasta Warszawy z jego milionem
mieszkacw, bdcy zawsze niebezpiecznym centrum destrukcji i powstania, zosta
zredukowany w wielkoci" (Dokument Norymberski NO - 2494).
W rozkazie tym Himmler wyznaczy do wykonania przez KL Warschau dwa zadania:
kompletne wyburzenie resztek warszawskiego getta oraz zmniejszenie obszaru miasta Warszawy
i liczby jej mieszkacw do 500 tys.
Wedug spisu ludnoci na dzie 31 marca 1943 r. Warszawa liczya 1 005 tys. mieszkacw,
w tym okoo 60 tys. ydw- rejestrowanych i nie rejestrowanych cznie (AAN, Delegatura Rzdu
na Kraj, sygn. 203/III/8; E. Ringel-blum, Kronika Getta Warszawskiego). W tym stanie plan
zmniejszenia milionowego wwczas miasta Warszawy do 500 tys. nie mg dotyczy wycznie
ydw, skoro po wielkich deportacjach do Treblinki i innych miejsc zagady przebywao ich
w Warszawie (w Rest-Ghetto - w getcie szcztkowym) ju tylko okoo 60 tys. Tym razem by
to plan eksterminacji polskiej populacji Warszawy. Rozkaz Himmlera z 16 lutego 1943 r. wyranie
koresponduje z wczeniej wymienionym Planem Pabsta.
5. Rozkaz Himmlera z 13 czerwca 1943 r.
Nakazywa przeksztacenie wizienia Pawiak przy ul. Dzielnej w byym warszawskim getcie
w obz koncentracyjny. Rozkaz zosta skierowany do:
Szefa Gwnego Urzdu Gospodarki i Administracji SS (WVHA), Szefa Sicherheitspolizei
i SD, Wyszego Dowdcy SS i Policji na Wschd oraz Dowdcy SS i Policji w Warszawie".
Wedug tego rozkazu przy pomocy winiw naley zebra i zachowa miliony kamienia
budowlanego, odpadki elaza i inne materiay z byego getta. Dzielnica getta ma by cakowicie
zrwnana z ziemi. Po zakoczeniu tych prac naley nanie ziemi i zaoy duy park.
6. Meldunek Obergruppenfuhrera generaa Waffen-SS Oswalda Pohla z 23 lipca 1943 r.
Zawiadamia Himmlera o wykonaniu rozkazu z 11 czerwca 1943 r. i urzdzeniu w byym getcie
obozu koncentracyjnego. Mia on dwa Lagry: jeden wzdu ul. Gsiej uruchomiony 19 lipca 1943 r.,
drugi przy ul. Bonifraterskiej uruchomiony 15 sierpnia 1943 r. (Dokument Norymberski NO - 2516,
NO -2496).
7. Zarzdzenie administracyjne dla wadz policyjnych dystryktw, starostw i dla miejscowych
wadz policyjnych w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 8 lipca 1943 r.
Zarzdzenie podpisane zostao przez Sekretarza Stanu Josefa Biihlera i wyszego dowdc
SS i policji Friedricha Wilhelma Krugera. Zarzdzeniem tym postanowiono, e, odmiennie ni we
CHARAKTER OBOZU
Obz Koncentracyjny w Warszawie, w oryginalnej terminologii nien kiej i norymberskiej:
Konzentrationslager Warschau (w skrcie: KL Warschau), zaoony na rozkaz Himmlera, by
obozem koncentracyjnym gwnym i jako taki wystpuje w aktach IV Procesu Norymberskiego
oraz na alianckiej licie hitlerowskich obozw koncentracyjnych. Ostatnio Niemcy opublikowali
map obozw koncentracyjnych gwnych na terenie Rzeszy i w krajach okupowanych. Jest ich
23. Wrd nich znajduje si KL Warschau.
Ponadto na charakter i miejsce KL Warschau wskazuje jego traktowanie przez najwysze
organy Rzeszy oraz zadania, jakie mu wyznaczono.
- KL Warschau od chwili jego utworzenia zosta podwjnie podporzdkoa) przede wszystkim Gwnemu Urzdowi Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA), tj. policji i SS
b) Gwnemu Urzdowi Gospodarki i Administracji SS (WVHA)
- Konzentrationslager Warschau mia wyznaczone dwojakie funkcje:
a)
funkcje gospodarcze, tj. rozbirk zrujnowanej zabudowy byego getta oraz rozbudow
z odzyskanych materiaw obiektw KL Warschau. W przyszoci na terenie zniwelowanego getta
mia by urzdzony duy park
b) funkcje ludobjcze, tj. zaprogramowane zmniejszenie liczby mieszkacw Warszawy do
500 tys. I to by jego cel gwny o charakterze strategicznym, bo wedug niemieckich planw
Warszawa jako stolica Polski miaa by zniesiona. Std wanie zastrzeenie Himmlera,
LAGER NA KOLE
Najwczeniej powsta obz w osiedlu Warszawa-Koo. Stao si to ju na przeomie 1939/1940,
tj. w tym samym czasie, kiedy opracowano Plan Pabsta dotyczcy likwidacji Warszawy jako stolicy
Polski.
Lager na Kole by pooony w sprzyjajcych dla utajnienia warunkach naturalnych.
Wybudowany zosta na terenie niezasiedlonym za miejscowym laskiem, w bezporednim
ssiedztwie strzeonych niemieckich zakadw zbrojeniowych w Forcie Bema, za ktrymi nieco
dalej znajdowao si niemieckie lotnisko Bemowo.
Lager na Kole nie od razu by obozem koncentracyjnym. Najpierw, podobnie jak Majdanek,
peni funkcje obozu jenieckiego (Kriegsgefangenenlager), w ktrym internowano cz oficerw
i onierzy Wojska Polskiego z kampanii wrzeniowej. Przebywajcy w Lagrze wojskowi byli
zmuszeni pracowa przy wznoszeniu urzdze fortyfikacyjnych, w hangarach oraz przy budowie
licznych na tym terenie bunkrw i schronw. Z dyrektyw Himmlera z 9 padziernika 1942 r.
wynika, i ju na podstawie wczeniejszego rozkazu Lager na Kole przeksztacony zosta w obz
koncentracyjny.
Po przeksztaceniu obozu w koncentracyjny wiziono w nim gwnie cywilnych mieszkacw
Warszawy.
Ze zdj lotniczych wykonanych nad Warszaw w 1947 r., przekazanych dla ledztwa przez
Sztab Generalny Wojska Polskiego, wynika, e Lager na Kole zajmowa powierzchni ponad 20
ha, na ktrej stao 55 barakw. W gbi lasku, gdzie byy rozlokowane baraki dla winiw,
usytuowano obiekt, widoczny na wymienionych zdjciach, w ksztacie duej litery T". Po obiekcie
tym zachoway si do dnia dzisiejszego fundamenty, na podstawie ktrych mona byo odtworzy
prawdopodobn cao tego obiektu mierci" (Szczegowy opis znajduje si w Protokole
sdowych ogldzin z 9 i 12 X 1990 r." oraz na szkicach kartograficznych terenu obozu i tego
obiektu, zamieszczonych w rozdziale: Wykaz dokumentw".). By on wieloczciowy i mia obok
budynki towarzyszce. W zachowanej konstrukcji budowli biegy stwierdzi wybetonowany
cianami prostoktny d o wymiarach 5 x 12 m oraz wewntrz budowli obudowany cianami
cementowymi wykop pod piecowisko. Do obiektu tego, jak podawali wiadkowie, Niemcy
doprowadzali wewntrznymi drogami lenymi winiw z Lagru, nieraz take i osoby z zewntrz,
i w tym obiekcie ich likwidowali" (wiadkowie: A. Satora, Z. Augustyniak).
W 1942 r. dowdca SS i policji w Dystrykcie Warszawskim na interwencj Wehrmachtu
domagajcego si aresztowa zakadnikw, by przeciwdziaa sabotaom w przemyle
zbrojeniowym, stwierdzi, e to nie ma sensu, bo i tak odbywaj si egzekucje (APW, Anit des
Distrikts Warschau, sygn. 883). W dniu 27 wrzenia 1943 r. na konferencji policyjnej, dotyczcej
stanu bezpieczestwa w Generalnej Guberni, SS-Oberfuhrer Walther Bierkamp stwierdzi, e
w Warszawie ukrywa si 25 tys. byych polskich oficerw, ktrych naley uzna za czonkw grup
terrorystycznych i rozstrzela.
Winiowie Lagru na Kole likwidowani byli nie tylko w miejscowym obiekcie mierci". wiadek
Maria Cygan i wiadek Marian Cygan, ktrzy w czasie okupacji zamieszkiwali na Kole, podali, e
Niemcy wywozili winiw z barakw ciarowymi samochodami >budami<. Ludzie ci znikali i nie
wiadomo, co Niemcy z nimi robili. Po dwch, trzech dniach oprnione baraki Niemcy zapeniali
nowymi transportami winiw, ktrzy nastpnie rwnie byli wywoeni i bez ladu znikali. 1 to si
powtarzao".
Wbrew twierdzeniom niektrych polemistw, nie mogy to by wywzki na roboty przymusowe,
gdy takowe nie odbyway si przecie co dwa, trzy dni"! Mogo to dotyczy jedynie czci z nich.
wiadek naoczny Adela K., ktra w czasie okupacji zamieszkiwaa w Warszawie Zachodniej
w odlegoci okoo 300 m od tamtejszego tunelu w cigu ul. Bema, zeznaa, e samochody
niemieckie, zakryte, wygldajce jak wojskowe, prowadzone przez SS-manw, 3-4 razy
w tygodniu wjeday od strony Woli (Koo ley w dzielnicy Wola - MT) do tunelu, w ktrym Niemcy
urzdzili ka, w ktrej gazowali ludzi". Lager na Kole by pierwszym obozem, jaki realizowa Plan
Pabsta, przewidujcy zmniejszenie obszaru miasta Warszawy i jej mieszkacw do 500 tys.
Zbudowany w pierwszych miesicach okupacji, dziaa zbrodniczo a do Powstania
Warszawskiego.
na tunel przy ul. Bema. Takie usytuowanie obu Lagrw po obu stronach tunelu nie byo
przypadkowe. Jak si pniej okae, w tunelu tym znajdoway si komory gazowe w ktrych
tracono winiw. Na zdj-ciach s widoczne due fragmenty murw otaczajcych Lagier II Lagry
w Warszawie Zachodniej byy poczone obwodnic boczn i bocznic ko-lejow z Lagrami
w getcie.
ZALUDNIENIE KL WARSCHAU
Zaludnienie w Lagrze na Kole
Zdjcia lotnicze Wojska Polskiego z 1947 r. wykazay na terenie Lagru na Kole fundamenty po
rozebranych 55 barakach, ktre mieszczc po 200 winiw kady, mogy pomieci cznie do
11 tys. winiw jednorazowo.
wiadek Zbigniew Augustyniak, pk WP, ktry opracowywa reprodukcje zdj dla ledztwa,
w czasie okupacji przechodzi wielokrotnie koo Lagru na Kole. Widywa jego obiekty i winiw.
Byli to gwnie cywilni Polacy. Jednak z uwagi na to, e Lager na Kole by pierwotnie obozem
jenieckim dla onierzy i oficerw WP z kampanii wrzeniowej, po przeksztaceniu go w 1942 r.
w obz koncentracyjny w dalszym cigu czciowo przebywali w nim obok cywilnych winiw
niewolnicy w mundurach", zmuszani przez Niemcw do prac przy fortyfikacjach.
Po wybuchu w 1941 r. wojny niemiecko-bolszewickiej w Lagrze tym przebywali take
okresowo Biaorusini, przywoeni przez Niemcw z nadgranicznych terenw wschodniej Polski.
Ludnoci ydowskiej w Lagrze na Kole w zasadzie nie byo, poniewa rozkaz Himmlera
(omwiony wczeniej) z 9 padziernika 1942 r., dotyczcy zgrupowania rzemielnikw ydowskich
z getta warszawskiego w KL Warschau, nie zosta wykonany. Pozostali oni nadal na miejscu
w warszawskim getcie. A w Lagrze umieszczano w dalszym cigu mieszkacw Warszawy
(wiadkowie: Alojzy Satora, Maria i Marian Cyganowie).
wiadek Jerzy Wojciech Lipka, profesor Politechniki Warszawskiej, ktry w czasie okupacji
pracowa przymusowo w Fabryce Karabinw przy ul. Dworskiej, poda, e na przeomie zimy
i wiosny 1943 r. przez ponad tydzie dowoono na teren tej fabryki grup kilkudziesiciu winiw
w pasiakach. Wedug rozeznania przyfabrycznej organizacji Sierp i Mot", do jakiej wiadek
nalea, winiowie ci byli pochodzenia greckiego i dowoono ich z obozu koncentracyjnego
w Warszawie Zachodniej. Niemcy zatrudniali ich przy wyadowywaniu koksu i wgla na
wewntrznym terenie fabryki przy kolejkowej rampie fabrycznej, ktrej tory podczone byy do
torw bocznicy obozowej.
wiadek Feliks Jedynak, maszynista kolejowy, zezna: Przejedajc koo Obozu,
widywaem winiw na apelach. Byli oni ubrani po cywilnemu, a cz z gwiazd na rkawach.
Czasem dochodziy od winiw gosy proszce o chleb czy co do jedzenia w jzyku polskim.
Byy te gosy podajce adresy zamieszkania rodzin w Warszawie. Bywao, e winiw
doprowadzano do rozadunku wagonw. Wtedy mona byo bezporednio porozumie si.
Winiowie wtedy prosili o powiadomienie rodzin na Woli czy w innej dzielnicy, gdy byli wrd
nich wzici w apankach i rodziny nie mogy wiedzie, gdzie si znajduj. Ale wrd winiw
polskich, ktrzy stanowili podstawow mas w tych obozach, znajdowali si te czciowo ydzi
i cudzoziemcy z poudniowej Europy. Cudzoziemcy ci byli nieliczni. Natomiast winiowie ydzi
byli tylko w pierwszym okresie Obozu, a pniej ju ich w Obozach w Warszawie Zachodniej nie
byo".
Od wiosny 1943 r. w Lagrach w Warszawie Zachodniej przebywali w zasadzie tylko Polacy,
w wikszoci z apanek ulicznych w Warszawie.
wiadek Jzef Maszewski, toromistrz kolejowy, ktrego terenem pracy w czasie okupacji
bya Warszawa Zachodnia, zezna: Torowiska kolei osobowej przebiegay nad tunelem. Tory
towarowe przebiegay obok tunelu. (...) przy ul. Armatniej znajdoway si baraki (...) w odlegoci
ok. 200-250 m od tunelu przy ul. Bema. Widziaem, do barakw winiowie byli przypdzani
pieszo i dowoeni samochodami. Transporty dowozili umundurowani i uzbrojeni Niemcy.
Transporty widziaem w okresie midzy Powstaniem w Getcie a Powstaniem Warszawskim.
Transporty takie odbyway si kilka razy w tygodniu (podkr. - MT)".
Tak czste, systematyczne, cotygodniowe transporty coraz to nowych winiw zapewniay
w trybie rotacyjnym pene zaludnienie Lagrw oprnionych po wczeniejszych transportach,
zapewniay utrzymywanie odpowiednich kontyngentw ludzkich dla wykonywania planw
eksterminacji miasta.
Z budowy odcinka III zrezygnowano, gdy zamiast 10.000 winiw- zostao zaangaowanych
5.000 (...)".
I to jest najwiksza liczba winiw cudzoziemcw, jak in. Kammler podaje przy
prowadzonych przez niego pracach. Rwnie z zezna wiadkw nie wynika, aby bya ona inna.
wiadek Jzef Marchel przebywa w obozie pracy Gsiwka" od 8 maja 1943 r. do
25 sierpnia 1943 r. i osobicie widzia kilka transportw przywiezionych do obozu
koncentracyjnego. Kady transport liczy co najmniej
500 osb. Byli wrd nich winiowie z innych obozw ubrani ju w pasiaki oraz osoby cywilne
zapane w Warszawie. Transporty ludzi dowoone do obozu koncentracyjnego byy wprowadzane
t sam bram co i jego grupa, a brama znajdowaa si 30 m od baraku, w ktrym mieszka.
Transporty te wprowadzano nastpnie w gb obozu koncentracyjnego.
Winiowie cudzoziemcy z krajw poudniowej Europy w surowszym klimacie polskim oraz na
skutek godu, chorb i epidemii, a take cikiej pracy w obozie licznie wymierali.
Polacy zajmowali w obozie w getcie okoo 7 tys. miejsc, przez ktre przechodziy w trybie
rotacyjnym coraz to nowe grupy i transporty, tak samo jak w Warszawie Zachodniej.
Skd pochodzili winiowie polscy osadzani w obozie koncentracyjnym w byym getcie?
Odpowied na to pytanie daj dokumenty konspiracji, m.in. SLK.W. z 26 X 1943 r. i St.K.W.
z 5 XI 1943 r. (AAN, sygn. 202/11-17):
W dniach 13 i 14 padziernika 1943 r. rozpoczy si masowe apanki uliczne, ktre
po okresowej przerwie rozpoczy si znw dnia 19-go i trwaj bez przerwy do dnia dzisiejszego".
Ludzie z apanek byli przewoeni czciowo na Pawiak, a w wikszoci wypadkw na
ul. Gsi 24. Na Pawiaku byo przepenienie do tego stopnia, e ludzie siedzieli na podwrzu
pomidzy budynkami i w korytarzach Pawiaka (z podniesionymi do gry rkami).
Na ul. Gsiej s wybudowane przez ydw drewniane baraki i tam osadzaj zapanych ludzi
(podkr. - MT). Tak samo jak w Warszawie Zachodniej".
Zeznawali te na ten temat winiowie, wrd nich wiadek Zdzisaw Siemaszko.
Zatrzymany w marcu 1943 r. na terenie getta i osadzony w Befehlstelle przy ul. elaznej 106, po
dwch tygodniach wraz z grup okoo 27 Polakw zosta przetransportowany do obozu pracy na
Gsiwce". Przebywa od 2 lub 3 kwietnia 1943 r. w celi dawnego wizienia wojskowego. Na
caym korytarzu byy cele z Polakami. Do czasu powstania w getcie na parterze przebywali ydzi.
Po powstaniu i likwidacji getta Niemcy zwozili do obozu koncentracyjnego ludno z apanek oraz
winiw Pawiaka. Osadzano ich w celach dawnego wizienia wojskowego i w nowo
wybudowanych barakach obozowych. Prawie codziennie rozstrzeliwano po kilkadziesit osb przy
ul. Smoczej, w miejscu odlegym okoo 200 m od ul. Gsiej. Wrd ofiar wiadek widzia zwoki
mczyzn, kobiet i dzieci. Taki los ludzi z apanek przedstawio w ledztwie jeszcze kilkudziesiciu
wiadkw.
Z danych, jakie posiada Muzeum Wizienia Pawiak, zaludnienie tego wizienia oraz liczba
winiw, ktrzy przez nie przeszli w czasie caej okupacji, ksztatuj si nastpujco:
77 425
4 920
14 869
920
mczyzn-Polakw
mczyzn-ydw
kobiet-Polek
kobiet-ydwek
W tym miejscu dla przypomnienia naley doda, e wizienie Pawiak od lipca 1943 r. do lipca
1944 r., tj. przez rok, przynaleao do kompleksu Konzentrationslager Warschau.
W wietle powyszego sugerowanie przez niektrych polemistw, e KL Warschau w getcie
by obozem wycznie dla ydw obcokrajowcw, rozmija si z faktami i powoan dokumentacj.
Nie by te obozem wycznie dla ydw z getta warszawskiego, jako e zaoony zosta i dziaa
po zagadzie tego getta.
TRANSPORTY NIEWIADOME
Winiowie KL Warschau i ofiary umiercane w komorach gazowych pochodzili w powanej
czci z tzw. transportw niewiadomych". W Encyklopedii Obozw na temat tych transportw
napisano: W okresach nasilonych obaw ulicznych wywzki nastpoway tak czsto,
e zarejestrowanie ich wszystkich przez konspiracj stawao si niemoliwe (...). W wikszoci
wypadkw nie wiadomo dokd i w jakim celu wywoono winiw". Oto przykady takich
transportw niewiadomych".
1. W dniu 11 stycznia 1943 r. w depeszy do szefa IV Departamentu (Gestapo) Gwnego
Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy, SS-Obergruppenfiihrera H. Mullera, Himmler rozkaza
przeprowadzenie w Generalnej Guberni masowych aresztowa i deportacji do obozw
koncentracyjnych elementw proletariackich" pci mskiej i eskiej. W depeszy czytamy:
Aresztowania maj by zakrojone na tak skal, aby w Generalnej Guberni zmniejszyy si
rodowiska proletariackie i tym samym znacznie zelaa sytuacja na odcinku band". Przy czym
jako przykad Himmler wymieni tu Warszaw.
W nastpstwie tego rozkazu przeprowadzono w Warszawie w dniach 15-22 stycznia 1943 r.
obawy na niespotykan dotd skal. Wedug ustale Delegatury Rzdu RP na Kraj (Aneks nr 46 zacznik AAN, sygn. 202/II1/8) zatrzymano wwczas nie mniej jak 30 tys. mieszkacw
Warszawy, z ktrych okoo 10 tys. deportowano do Owicimia i na Majdanek, a 20 tys. pozostao
na miejscu w Warszawie, pytanie: gdzie?
W tym czasie, od jesieni 1942 r., dziaay ju w stolicy Lager na Kole i dwa Lagry w Warszawie
Zachodniej posiadajce razem 87 barakw. Byy one w stanie wchon pozostae 20 tys. osb ze
styczniowej obawy w Warszawie.
2. W nocy 1/2 wrzenia 1943 r. rozpoczy si w Warszawie aresztowania imienne z list. Listy
przygotowane do aresztowa obejmuj okoo 5 tys. nazwisk.
3. W dniu 27 wrzenia 1943 r. na konferencji policyjnej na temat stanu bezpieczestwa
w Generalnej Guberni SS-Oberfiihrer Bierkamp stwierdzi: W Warszawie ukrywa si ok.
25 tysicy byych polskich oficerw. (...) planuje si przeprowadzenie wielkiej obawy w Warszawie
(...). Osoby zamieszkujce w Warszawie bez zameldowania, ktre nie bd mogy si
w dostatecznym stopniu wylegitymowa, musz by rozstrzelane, gdy wszystkich tych, ktrzy
ukrywaj si w Warszawie, naley uzna za czonkw grup terrorystycznych". Jest to odniesienie
do Lagru na Kole.
4. W dniach 13 i 14 padziernika 1943 r. zatrzymano w Warszawie (jak odnotowano
w raporcie Komrki Wiziennej Delegatury Rzdu z 15 padziernika 1943 r.) okoo 3 tys. osb,
z ktrych 350 umieszczono na Pawiaku, a j kilkadziesit stracono w egzekucjach ulicznych
i w ruinach byego getta. Co j si stao z pozostaymi ponad 2500 osobami pojmanymi w dniach
13 i 14 padziernika 1943 r., nie wiadomo.
5. Meldunek Delegatury Rzdu z dnia 6 lutego 1944 r.: Aresztowania w odwet za zamach na
Franza Kutscher objy cae miasto. Aresztowano ju j ok. 1.800 osb, ktre kierowane sana
Schucha (Gestapo) a stamtd samochodami wywoone w nieznanym kierunku" (AAN, sygn.
202/11, t. 17, k. 49, sygn. 207/5).
6. W historiografii przyjmuje si, e Niemcy z Warszawy do obozw koncentracyjnych poza
Warszaw wywieli ponad 21 tys. osb, za na roboty przymusowe miao by wywiezionych
ogem okoo 136-140 tys. mieszkacw j Warszawy (W Bartoszewski, M. Drozdowski).
Tymczasem, jak wykazano w j Encyklopedii Obozw, na roboty przymusowe z Warszawy
wywieziono faktycznie (podkr. - MT) nieco ponad 70 tys. mieszkacw. Zachodzi wic znowu
pytanie: co si stao z drug poow, czyli okoo 70 tys. osb z warszawskich transportw
niewiadomych"?
Rzecz oczywista, e wymienione przykady nie wyczerpuj wszystkich transportw
niewiadomych", ktre miay z Warszawy wyjecha i nie trafiy ] do adnego z obozw poza
Warszaw ani na roboty przymusowe.
Gdzie si podziay? Co si z nimi stao? Czy wymienione transporty niewiadome", te i inne,
w ogle z Warszawy wyjechay? Czy te adowane pozornie na wyjazd na Dworcu Gdaskim czy
Dworcu Warszawa Zachodnia, midzy ktrymi rozcigay si Lagry obozu koncentracyjnego
poczone ze sob bezporedni obwodnic kolej ow, znikay miertelnie w jego komorach
gazowych, zamaskowanych w tunelach Warszawy Zachodniej?
SKALA EKSTERMINACJI
CZY W KL WARSCHAU DZIAAY
KOMORY GAZOWE?
Do urzeczywistnienia planu eksterminacji miasta i zmniejszenia liczby jego mieszkacw do
500 tys. konieczne byy nie tylko gromadzone w Lagrach tysiczne zasoby ludzkie do stracenia,
ale take urzdzenia masowej zagady.
Dostarczanych do Lagrw ludzi z apanek i wielkich transportw niewiadomych" nie mona
byo zlikwidowa rodkami konwencjonalnymi tylko przez rozstrzelanie. Byo to z uwagi na ilo
ofiar niewykonalne.
W zwizku z tym Niemcy zainstalowali komory gazowe. Urzdzili je jesieni 1942 r.
w zaadaptowanym do tego celu tunelu w cigu ul. Bema w Warszawie Zachodniej, razem
z pobudowanymi w tym czasie Lagrami usytuowanymi obok tego tunelu.
Wedug naocznych wiadkw i biegych sdowych w dziedzinie mechaniki cieczy i gazw:
Tunel, wentylatornia z szybami i banie na midzytorzu stanowiy jeden zesp funkcjonalny,
majcy cechy monstrualnych komr gazowych", w ktrych likwidowano transporty ludzkie kilka
razy w kadym tygodniu od jesieni 1942 r. do sierpnia 1944 r.
Zwoki zagazowanych ludzi Niemcy przewozili na spalenie do krematoriw znajdujcych si
w Lagrze na terenie byego getta, nazywanym Gsiwk". Oto niektre z dowodw na ten temat.
wiadkowi oraz innym pracownikom kolei byo wiadomo, e w butlach znajdowa si gaz
trujcy i e w tunelu hitlerowcy umiercali winiw obozu.
Gazowanie Niemcy przeprowadzali noc, a bardzo wczenie rano wywoono zwoki
zagazowanych ludzi.
Feliks J. widywa osobicie wielokrotnie, jak winiowie wynosili z tuneluj pod torami cae stosy
zwok ludzkich i wrzucali je na skrzynie policyjnych samochodw ciarowych oznakowanych
literami WH", ktre odjeday w kierunku Woli. Zwoki adowane na samochody nie miay ladw
po kulach.
Czonkowie Tod-Kommando" (komando mierci), w ktrym przy konwoju pracowali Polacy,
mwili mu, e zwoki ludzi zagazowanych w tunelu oraz zmarych i zamordowanych w obozie
przewo na spalenie do krematorium na Gsiwk". Za kadym razem przyjeday po zwoki
dwa, trzy samochody ciarowe.
Wynoszenie zwok z tunelu i ich adowanie do samochodw wiadek nie od razu dostrzeg,
gdy tunel znajdowa si pod torowiskami. Zauway je wiosn 1943 r. i odtd takie sceny
z umierconymi ludmi i ich wywoenie widywa zawsze, ilekro do Warszawy Zachodniej
przybywa, a do Powstania Warszawskiego".
Rozadunek butli z gazem w baniach na midzytorzu oraz zaadunek zwok z tunelu w celu
wywiezienia odbywa si pod stra SS-manw, ktrzy strzegli rwnie wej do tunelu.
Lagry w Warszawie Zachodniej byy poczone obwodnic i bocznic kolejow z Lagrami na
terenie getta.
Na szczeglny sposb strzeenia przez Niemcw tunelu i wybudowanych; przy nim obiektw
wskazuje w swych zeznaniach inny kolejarz, wiadek Antoni W., ktry przed wojn i przez cay
okres okupacji pracowa jako kierownik pocigu gospodarczego.
Wiadomo mu, e wiadukt oraz tunel w cigu ul. Bema w Warszawie Zachodniej zostay
wybudowane przed wojn. Na pocztku okupacji tunel by czynny, a potem z przyczyn mu nie
znanych Niemcy go zamknli. Przy czym zwraca uwag fakt, e przy zamknitym tunelu cigle
krcili si uzbrojeni Niemcy.
Pomidzy ul. Bema, gdzie znajdowa si tunel, a ul. Tunelow Niemcy zbudowali obiekt, ktry
przypomina jakby schron". Tu miecia si wentylatorni i jeszcze jakie inne urzdzenia. Obok
tego schronu" midzy torowiskami zbudowano dwie wiee o wysokoci ponad 30 m i szerokoci
u podstawy okoo 15 m. Na szczytach tych wie przebywali niemieccy stranicy uzbrojeni
w karabiny maszynowe i dlatego wiadek si do nich nie zblia.
wiadek naoczny Adela K, mieszkanka Warszawy Zachodniej, zeznaa:
W czasie okupacji i przed wojn a do Powstania zamieszkiwaam w Warszawie przy
ul. Szujskiego, w odlegoci okoo 300 metrw od tunelu. (...) Jesieni 1942 r. po raz pierwszy
zobaczylimy samochody niemieckie zakryte. Wyglday jak wojskowe. Wozy te prowadzili SSmani w czarnych mundurach. Wtedy kiedy wozy te pojawiy si przy tunelu, to tunel by nieprzejezdny i nieprzechodni dla ludzi. Wozy te wjeday do tunelu od strony ul. Armatniej - Woli,
a wyjeday od strony Ochoty. Po przywiezieniu transportu do tunelu sycha byo jki ludzkie. (...)
Wwoono do tunelu jednorazowo cztery wozy, czasem mniej, czasem wicej. Jak oni ludzi
gazowali w tunelu, to rozchodzi si zapach gazu, to czu go byo a na ulicy Szujskiego, gdzie
mieszkaam. Wozy wjedajce i wyjedajce z tunelu widziaam na wasne oczy. Miaam wtedy
21 lat. Takie transporty z ludmi do tunelu Niemcy wwozili do Powstania Warszawskiego. Po
wybuchu Powstania wysiedlono wszystkich mieszkacw naszego budynku na Zieleniak (...).
Wszyscy mieszkacy z ul. Szujskiego wiedzieli, e w tunelu Niemcy gazuj ludzi. Modlilimy
si, eby Pan Bg odmieni to wszystko. Wozy, ktre wjeday do tunelu, mogy pomieci po 50
osb. Zapach wydostajcy si z tunelu w trakcie gazowania przypomina zapach gazu
wydostajcego si z kuchni. (...) zapachy z tunelu wydobyway si tylko w nocy (...).
Po przywiezieniu transportu do tunelu Niemcy nakazywali mieszkacom zasonicie okien. Kto
by nie zasoni, do niego strzelano (...). Rozkaz zasonicia okien przekazywa nam blokowy, ktry
dostawa rozkaz od Niemcw. Blokowy u nas nazywa si Jzef Kubas, mieszka na Szujskiego
w tym sa-mym domu co ja. Kubas by posdzony o przynaleno do jakiej organizacji i Niemcy
go przed Powstaniem rozstrzelali. (...) W tunelu przy ul.Bema Niemcy gazowali ludzi, tak jak
podaam, od jesieni 1942r. do sierpnia 1944r. (...) Kiedy niemieckie wozy wjeday z ludmi do
tunelu, to ja z mego domu widywaam te wozy i syszaam gone krzyki, jki i pacze. Syszaam,
bo byo ich duo. Wozy z ludmi do tunelu wjeday 3 razy i wicej w tygodniu, 3 do 4 razy
w tygodniu (...). Z reguy (...) pnym wieczorem. Wieczorem echo tych jkw rozchodzio si po
okolicy, ktra by spokojna i cicha i nic nie zaguszao tych jkw. (...) przy tunelu przez cay czas
dozorowali SS-mani w czarnych mundurach i zawsze byo ich kilku.
(...) Tunel dla ludzi i pojazdw z miasta by nieprzechodni i nieprzejezdni od jesieni 1942 r.
Natomiast Niemcy przez niego przejedali. (...) Drugi tunel by nieprzejezdny, by zasypany, bo
w nim gazowali ludzi. Bya to cz tunelu blisza Dworca Zachodniego.
Tak jak sobie przypominam, jeden tunel by przejezdny przed 1939 r., a drugi by szykowany,
bya rozpoczta budowa. W tym nie wykoczonym tunelu Niemcy urzdzili kani, w ktrej
gazowali ludzi".
Inny mieszkaniec Warszawy Zachodniej, wiadek Franciszek B., ktry czasie okupacji
zamieszkiwa w bezporednim ssiedztwie Lagrw w Warszawie Zachodniej, przy ul. Armatniej,
take potwierdzi masowe likwidowanie winiw nocami: W czasie okupacji, w okresie przed
Powstaniem Warszawskim, w Warszawie Zachodniej byy niemieckie baraki, w ktrych prze
trzymywano winiw. Baraki rozlokowane byy przy ul. Bema, Armatniej, Ordona
i Mszczonowskiej. Winiowie znikali noc po kryjomu (...). Baraki si oprniay, a potem Niemcy
zapeniali je nowymi transportami winiw".
Likwidowanie w tunelu mieszkacw Warszawy kontynuowane byo jeszcze w pierwszych
dniach Powstania Warszawskiego.
wiadek Stanisaw W., ekonomista, w czasie okupacji penicy sub w wywiadzie
i kontrwywiadzie AK, zezna:
Po wybuchu Powstania Warszawskiego dostaem rozkaz od Dowdcy Zgrupowania
>Radosawa< udania si w rejon Dworca Zachodniego i rozeznania sytuacji dyslokacji wojsk
niemieckich (...). Ulokowaem si w jednym z takich opuszczonych domw naprzeciwko wylotu
tunelu pod liniami Dworca Zachodniego PKP w odlegoci okoo 500-700 m od tego tunelu i przez
lornetk obserwowaem ruch, jaki by przy tym tunelu.
Byo to dokadnie 3 sierpnia rano okoo godz. 8-9. Przez godzin czasu mojej obserwacji
widziaem, jak SS-mani doprowadzali grupy ludnoci cywilnej Warszawy (od kilkunastu do
kilkudziesiciu osb kada grupa) i dokonywali selekcji, oddzielajc kobiety i dzieci od mczyzn.
Po czym kobiety i dzieci pod konwojem niemieckim byy odprowadzane w kierunku Dworca PKP
Warszawa Zachodnia (...). Natomiast mczyzn wpdzono do tunelu, ktry od strony Woli by
odkopany. (...) z tytuu penionej suby w wywiadzie wiadomo mi, e w okresie od 2 do 8 sierpnia
1944 r. Niemcy wymordowali w tunelu do okoo 4 tys. mczyzn. Potwierdzi to mj podwadny
Stanisaw Mikulski w dniu 8 sierpnia 1944 r. w meldunku zoonym dla Komendy Gwnej AK. On
by wyselekcjonowany do grupy mczyzn przy tunelu, z ktrej zbieg, po czym schowa si i dalej
obserwowa, co si w tunelu dziao.
Po wojnie na terenie strefy okupacyjnej francuskiej spotkaem mieszkaca Woli o nazwisku
Januszko, od ktrego dowiedziaem si, e on w okresie 2-8 sierpnia 1944 r. ukrywa si z rodzin
w piwnicy jednego z domw na wprost tunelu i obserwowa, jak w tym czasie Niemcy wywozili
z tunelu ciarwkami zwoki uprzednio zamordowanych. On widzia, e w sumie w cigu 30
godzin, liczc tylko od 7 sierpnia do 9 sierpnia rano, Niemcy wywieli okoo 30 ciarwek cia. (...)
Od 8 sierpnia Niemcy zaprzestali mordowania w tunelu, poniewa przybyli na to miejsce
przedstawiciele Midzynarodowego Czerwonego Krzya na skutek interwencji Rzdu Polskiego
w Londynie".
Podczas ewakuacji obozu Niemcy niektre waniejsze dokumenty zabierali ze sob poczym je
w panicznej ucieczce przed nacierajcym frontem porzucili. Cz z nich zostaa odnaleziona na
pocztku czerwca 1946 r. we Wrocawiu w byych koszarach SS u zbiegu ulic Sudeckiej
i Kampinowskiej, w stercie walajcych si nadpalonych papierw. Jeden z nich, datowany 1 lipca
1944 r. w Warszawie, dotyczy komr gazowych. Zawiera on wykaz dyurw na Upiec 1944 r.
komanda elektrykw SS celem wzmoonego nocnego sterowania" prdu w Lager I und Lager II
fur den Monat Juli 1944". Gaz trujcy do usytuowanego pomidzy dwoma Lagrami tunelu
w Warszawie Zachodniej dowoony by z Lagru w byym getcie, zwanego Gsiwk". Wiosn
1946r. wiadkowie widzieli tam osobicie magazyn, w ktrym znajdoway si tysice puszek
z trupimi gwkami, takich samych jakie widzieli w Owicimiu. W puszkach znajdowa si gaz
stosowany w komorach gazowych (wiadkowie: A. J. Dmowski, F. Jedynak).
W wietle powyszych dowodw istnienie i ludobjcze dziaanie komr gazowych w tunelu przy
ul. Bema na terenie Lagrw w Warszawie Zachodniej jest faktem.
Komory gazowe KL Warschau rniy si od komr gazowych w innych obozach zagady,
w ktrych stoczone na niewielkiej powierzchni ofiary byy umiercane przy uyciu gazu Cyklonu B,
wrzucanego do pomieszczenia ko-mory gazowej przez otwr w niskim stropie.
Komory gazowe w tunelu, po dowiadczeniach w Owicimiu, zbudowane zostay na najwyszym
(wwczas) poziomie wyrachowanej zbrodniczo techniki zabijania.
Z uwagi na cel, jaki przez ich dziaanie chciano osign- zlikwidowanie mieszkacw Warszawy
do 500 tys., urzdzone w tunelu komory gazowe byy powierzchniowo znacznie wiksze i mogy
pomieci wiksz ilo osb jednorazowo, co dawao moliwoci zabicia wikszej liczby ofiar
w tym samym czasie. W ten sposb proceder gazowania nie musia odbywa si codziennie,
a jednoczenie zapewnia wykonywanie obowizkowych dziennych kontyngentw traconych ludzi.
Sposb zabijania w komorach gazowych w tunelu take usprawniono, stosujc zmechanizowane
toczenie gazu trujcego do pomieszczenia z ofiarami, gdzie byy one hermetycznie zamknite.
Moc wentylatorw, odpowiadajca mocy silnikw przedwojennego samolotu komunikacyjnego,
zapewniaa odprowadzanie drogami wentylacyjnymi zuytego gazu z komr z du si wysoko do
atmosfery - mechanizm nie wystpujcy w zwykych urzdzeniach wentylacyjnych.
W takich komorach gazowych, o konstrukcji i waciwociach dziaania opisanych w ekspertyzie
biegych, w izolowanym od miasta tunelu sprawcy mieli warunki do zabijania gazem po kilkaset
ludzi jednorazowo.
ROZSTRZELIWANIE OFIAR
W OBOZIE KONCENTRACYJNYM
W BYYM GETCIE
Fakt rozstrzeliwania mieszkacw Warszawy w ruinach Getta" by znani niemal powszechnie
jeszcze w czasie okupacji. Jednak nikt nie czy go z obozem koncentracyjnym.
Obz koncentracyjny w Warszawie przerasta ludzk wyobrani. A tymczasem by on
rzeczywistoci. Obz cisy", zaoony w nie istniejcym ju getcie, zlokalizowany zosta
pomidzy ulicami: Zamenhofa, Okopow, Woysk, Ostrowsk i Glinian wzdu Gsiej (obecnie
Anielewicza). Tereny przylegajce do obozu cisego" obejmoway tzw. stref zamknit", ktra
rozcigaa si szeroko pomidzy murem obozu cisego" a murem zamykajcym tereny dawnego
getta. Z uwagi na to, e przyobozowa strefa zamknita" rozprzestrzeniaa si na terenie
zrujnowanym getta, dokonywane na niej rozstrzeliwania okrelano jako egzekucje w ruinach
Getta", co zaciemniao ich obraz, gdy byy to mordy obozowe na winiach obozu lub Pawiaka,
przynalenego do obozu, i dokonywane na terenie obozowym.
Rozstrzeliwania przeprowadzane byy zarwno w obozie cisym", jak i w jego strefie
zamknitej". Stae miejsca mordw w obozie znajdoway si:
- w Lagrze przy ul. Gsiej
wiadek Jzef Marchel, wizie Pawiaka i obozu pracy z apanki, zezna: Na pocztku
maja 1943 r. wracaem z cmentarza brdnowskiego, na ktrym byem w rocznic mierci mego
brata. Kiedy znalazem si na ulicy Wileskiej, Niemcy przeprowadzali apank. Wjechali
na motorach w ulic Wilesk i zabrali mnie z kolegami: Abramczykiem i Ostal Jzefem oraz z
jednym nieznajomym i przewieziono nas na niemiecki posterunek policji na ul. Targow, skd po
2-3 godzinach odwieziono nas na Gestapo w Aleje Szucha. Tu przetrzymywano nas do rana
w podziemiu w tzw. >tramwaju<, po czym wywieli nas do wizienia Pawiak. Na Pawiaku zabrali
nam ubrania do dezynfekcji, ostrzygli wosy i po kpieli przeprowadzono do obozu pracy na
ul. Gsi, ktry znajdowa si na terenie istniejcego ju i dziaajcego obozu koncentracyjnego
Warszawa. Z Pawiaka do obozu prowadzono nas ulic Lubeckiego. Razem ze mn
przeprowadzono innych 20 mczyzn z tej samej apanki. (...)
Obz koncentracyjny ogrodzony by murem z drutem kolczastym. W murze, ktry czy si
z dawnym wizieniem wojskowym bya brama, a nad ni jaki niemiecki napis. Na zewntrz obozu
pomidzy naszym barakiem, a wizieniem przy ul. Gsiej winiowie z naszego bloku pracowali
przy rozbirce murw zrujnowanej tej czci getta. Wizienie wchodzio do cisej czci obozu
koncentracyjnego. Vis-a-vis tego wizienia w ssiedztwie miejsca naszej pracy by zrujnowany
dom a wrd jego ruin wewntrz jakby wybetonowany plac o wymiarach ok. 40 x 40 m. Na placu
tym czy te podwrku tego domu bya masa ludzkich zwok, niektre ju w rozkadzie.
Powiedziaem masa ludzkich zwok, poniewa cay plac wypeniony by nimi wielowarstwowo,
w ten sposb, e jedne zwoki powrzucane byy na drugie (...).
W gmachu wizienia przy zbiegu ulic Gsiej i Zamenhofa by korytarz wylotowy na dziedziniec
od strony ul. Zamenhofa. Na korytarz ten winiowie wrd nich i ja zagldali, bo znajdoway si
tam czci bielizny pocielowej oprnione z pierzy. Winiowie zabierali je i dawali furmanom,
eby nam za to przywieli chleba, gdy w obozie panowa gd. Z korytarza tego na wymienionym
dziedzicu wiziennym od strony ul. Zamenhofa widzielimy masowe rozstrzeliwania ludzi.
Rozstrzeliwania te SS-mani przeprowadzali codziennie od godz. 8.00 do 11.00, po czym
po niewielkiej przerwie zwoki umierconych ofiar palono na stosach z drzewa. Ja w obozie
przebywaem od 8 maja 1943 r. do 25 sierpnia 1943 r. Przez cay okres mojego pobytu w obozie
takie mordy dokonywano codziennie. Ofiary tracono w pozycji klczcej. Stosy z drzewa
do palenia zwok ukadali ydzi z zakadu pogrzebowego Pinkerta. W obozie koncentracyjnym na
wymienionym dziedzicu wiziennym rozstrzeliwano Polakw z apanek (wrd nich najliczniej
warszawiakw), winiw Pawiaka oraz winiw samego Obozu Koncentracyjnego. My sami
obawialimy si, e nas rwnie strac pod jakim wynalezionym pretekstem. (...)
Ostatnio przed zwolnieniem pracowaem w kotowni Elektrowni Warszawskiej przy wywoeniu
ulu. Z robt tych kadego dnia kto z winiw nie wraca, gdy dozorujcy kapo rozstrzeliwali
winiw za najmniejsze uchybienia lub pod pretekstem takich uchybie. Jednego z naszych
wspwiniw rozstrzelano na terenie samego obozu dlatego, e widzia rozstrzeliwania
dokonywane na dziedzicu wizienia przy ul. Zamenhofa. On te zosta rozstrzelany przez SSmanw. (...)".
wiadek Ryszard Dawski, wizie Pawiaka i obozu pracy z apanki, zezna:
W dniu 2 stycznia 1943 r. na dworcu kolejowym w Makini Niemcy zatrzymali grup okoo
20 mczyzn i kobiet. Z grupy tej 12 mczyzn przetransportowano do wizienia w Ostroce.
Z wizienia tego wywieziono dwa samochody ciarowe z zatrzymanymi na Pawiak. Gdy
przybyem na Pawiak, widziaem, e Niemcy zwo bardzo liczne transporty ludnoci z apanek.
Na Pawiaku przebywaem do 3 maja 1943 r. Osadzono mnie na oddziale V na drugim pitrze.
W miesicu styczniu i na pocztku lutego, dziesitkowano winiw na egzekucje. Wybierano z
cel pojedynczych winiw, a potem grupami wyprowadzano na tyy Pawiaka od strony ulicy
Pawiej i tam ich rozstrzeliwano. Dziesitkowanie na egzekucje przeprowadzano dwa do trzech
razy w tygodniu. Zginy wtedy setki ludzi. Z mojej celi stracono w ten sposb m.in. Keslera
Tadeusza.
W dniu 3 maja 1943 r. przeprowadzono mnie w grupie okoo 20mczyzn z Pawiaka
do obozu pracy na ul. Gsi. Zabudowania obozowe od ul. Zamenhofa byy spalone czciowo
i obz by czynny, gdy zabudowania dawnego wizienia wojskowego od strony ul. Gsiej nie byy
uszkodzone. Na dziedzicu od strony ul. Woyskiej przed okalajcym murem by nowo
Zeznania wiadkw
wiadek Marian Bielewicz, technik budowlany, zatrudniony na terenie byego getta w czasie
budowy obozu, zezna m.in: Obz w roku 1943 wiosn by budowany przez firm, w ktrej
pracowaem. W tym czasie ydzi budowali (...) krematorium. Przed wybudowaniem krematorium
zwoki palono na ul. Gsiej 25 i 45. Sam to widziaem. Krematorium stanowio budynek parterowy,
do ktrego mona byo >wpakowa< najwyej 200 osb (...)".
wiadek Mieczysaw Otarzewski, pracownik zakadw lusarskich przy ul. Burakowskiej
w ssiedztwie obozu, potwierdzi: (...) Na terenie obozu w pobliu ul. Smoczej dziaao od zimy
1943 r. krematorium w zaadaptowanej fabryce poydowskiej. Dochodzi stamtd permanentnie
swd przypominajcy Gaz Fosgen. Po wyzwoleniu na dawnym boisku >Skry< u wylotu obozowej
ul. Gsiej, przy plantowaniu terenu pod zabudow, odkryto hady koci ludzkich z czaszkami".
wiadek Jzef Koronowski, mieszkaniec ul. Smoczej w odlegoci okoo 10 m od obozowej ulicy
Glinianej, zezna: Teren pomidzy ul. Glinian, Okopow, Gsi i Smocz ogrodzony by murem
(...). Na dziedzicu tego ogrodzonego terenu znajdowao si krematorium. (...) przy krematorium
widziaem osobicie pozwalane warstwami zwoki ludzkie, ktre widywaem ze strychu domu. Byy
to zwoki zarwno w pasiakach i w ubraniach cywilnych". Wycig z protokou zeznania Feliksa
Paczkowskiego, robotnika w byym getcie, wiadka naocznego spalania zwok w podwrcu posesji
Nowolipki 25: "Bezporednio po stumieniu powstania w Getcie warszawskim zaczem pracowa
w firmie Niemca Menza. Byem zatrudniony u niego jako vorarbeiter i prowadzaem wachy polskich
robotnikw do prac rozbirkowych na teren Getta. Ze wzgldu na wymieniony rodzaj pracy miaem
uprawnienie do poruszania si po caym Getcie. Ktrego dnia spotkaem doprowadzonych
rwnie na te roboty ydw z rodziny Tryskw, ktrzy powiedzieli mi, e na ul. Nowolipki
25 Niemcy rozstrzeliwuj winiw z Al. Szucha i z Pawiaka.
Po tej wiadomoci udaem si z czterema kolegami z pracy, wrd ktrych pamitam by
Czesaw liwiski, na ul. Nowolipki. Prawie wszystkie domy na ulicy Nowolipki i Nowolipie byy
zburzone, zalegay ruiny. Zburzony by take wskazany przez Tryskw dom przy ulicy Nowolipki
25 oraz ssiadujce z nim domy Nowolipki 23 i 27; stay tylko szkielety. Na murach tych trzech
domw wisiay napisy: Wstp wzbroniony pod kar mierci. W ukryciu poprzez ruiny przedostaem
si z kolegami do domu Nowolipki 27, bdcego w bezporednim ssiedztwie z domem Nr 25 przy
Nowolipkach, skd przez dziur w sterczcej cianie z pierwszego lub z drugiego pitra
zobaczylimy na posesji Nowolipki 25 wrd gruzw do duy oczyszczony plac o powierzchni
40 x 40 m lub 50 x 50 m, na ktrym wedug relacji Tryskw wykonywane byy egzekucje.
Dokadnie plac ten pooony by pomidzy ulic Nowolipki, a ulic Nowolipie, w ten sposb, e
od ulicy Nowolipki 25 naprzeciwko skrzyowania z ulic Karmelick byo do niego przejcie
na zewntrz. Egzekucje na tym placu dokonywane byy prawie codziennie, prawie dzie w dzie
sycha byo tam seryjne strzay broni maszynowej.
Ja osobicie widziaem 3 lub 4 takie egzekucje, gdzie w miesicach kiedy byo ciepo. Wicej razy
nie miaem odwagi tam pj, bo grozia kara mierci. Egzekucje te ogldaem wanie poprzez
dziur w cianie na pierwszym czy drugim pitrze wymienionego domu Nowolipki 27.
Przed egzekucj doprowadzano na plac grup ydw, ktrzy przygotowywali stosy z drzewa. Do
przygotowania tych stosw doprowadzano zmiennie rne grupy ydw, wrd ktrych by ojciec
i dwch czy trzech synw ze znanej mi rodziny ydowskiej Tryskw, ocalonych z powstania
w Getcie. O ile mi wiadomo, to grupa ydw bya w dyspozycji placwki andarmerii w Warszawie,
mieszczcej si przy ul. elaznej rg Leszna w gmachu dawnej szkoy i szpitala w. Zofii.
Doprowadza ich stamtd na plac egzekucji andarm nazwiskiem Banasz.
Po przygotowaniu przez Tryskw i innych ydw stosw z drzewa wjecha na plac samochd
z bud. Przyjechao dwch lub trzech oficerw SS w biaych fartuchach oraz chyba dwch
szeregowych SS-manw. Otworzono klap budy, wyprowadzono kilku winiw, wrd ktrych
byy i kobiety. Po czym bezporednio nastpio rozstrzelanie z karabinu maszynowego
umieszczonego, jak mi si wydawao, w jakim zauku przy bramie. Nastpnie oficerowie SS
w biaych kitlach chodzili i z krtkiej broni rcznej dobijali lecych winiw, kopic ich uprzednio
dla sprawdzenia, czy daj jeszcze oznaki ycia. Po rozstrzelaniu szeregowi SS-mani szybko
odjedali, za oficerowie pozostawali i nadzorowali palenie zwok. W ten sposb zamordowanych
ju winiw ydzi Tryski i inni rzucali na wczeniej przygotowane stosy drzewa i palili, pod
przymusem tych oficerw SS (...). Prowadzc roboty przy ul. Wiziennej, widziaem ktrego dnia
osobicie wywoonych z Pawiaka winiw. Winiowie wyprowadzani byli z zakneblowanymi
ustami, powizanymi do tyu rkami, w samej bielinie i bez butw. Zaadowano ich do trzech lub
czterech bud ciarowych i wywieziono. Syszaem, e rozstrzelano ich w kilku punktach
Warszawy (...)".
Do krematoriw i spalarni zwoone byy zwoki na spalenie ze wszystkich miejsc strace: ofiary
egzekucji ulicznych, ludzi rozstrzeliwanych na terenach obozowych oraz zagazowanych
w komorach gazowych.
W latach funkcjonowania KL Warschau liczne byy meldunki ruchu oporu nie tylko o dziaaniu
w nim komr gazowych i umiercaniu winiw oraz ludzi z apanek, ale take meldunki o spalaniu
ich zwok wanie w obozowym krematorium.
Miejsca, w ktrych ilo skadowanych zwok bya zbyt dua do przetransportowania na spalenie
do krematoriw, wysadzano wraz z ruinami domw w powietrze. Tak np. uczyniono ze staym
miejscem strace w podwrcu posesji przy ul. Nowolipki 25-31, ktre wysadzono w powietrze
ze zwokami w dniach 6-8 czerwca 1944r.
W Raporcie Komrki Wiziennej Delegatury Rzdu z 15 XI1943 r." stwierdzono: Na terenie Getta
Niemcy wysadzaj w powietrze ruiny ze zwokami rozstrzelanych tam Ofiar, rwnoczenie
wygrzebywane s i niszczone zwoki Pochowanych prowizorycznie po niektrych poprzednich
egzekucjach".
Jak wielka musiaa by liczba mordowanych ludzi, skoro trzy dziaajce codziennie krematoria,
w tym jedno o pojemnoci na 200 zwok, oraz dwie stae spalarnie okazay si niewystarczajce do
likwidacji wszystkich zwok i w 1944 r. zbudowano dodatkowo dwa nowe krematoria, w tym jedno
elektryczne. Opisane krematoria, dziaajce w czasie istnienia KL Warschau, jak rwnie
krematoria nowe, zbudowane w 1944 r., stwierdzone zostay podczas ogldzin sdowych
z udziaem biegego z dziedziny medycyny sdowej prof. W. Grzywo-Dbrowskiego,
przeprowadzonych w maju 1945 r.
EKSHUMACJE
Opisane w poprzednich rozdziaach metody niszczenia zwok osb zamordowanych
znalazy potwierdzenie w toku ogldzin i ekshumacji zwok oraz popiow z resztkami ludzkich
koci, jakie przeprowadzono w pierwszych latach powojennych 1945-1946.
Zachowa si i zosta doczony do akt ledztwa album ze zdjciami wykonanymi w dniu 10 maja
1945 r. podczas ekshumacji przeprowadzonej przez PCK na terenach wiziennych przy zbiegu
ulic Gsiej i Dzikiej.
Wykonane i opisane zdjcia przedstawiaj m.in:
- budynek krematorium w wizieniu przy ul. Gsiej oraz jego wntrze i palenisko zwok
- odkryte doy ze zwokami ludzkimi
- zway popiou z drobnymi i wikszymi fragmentami ludzkich koci
- lady od uderze kul o mury
Kierownik Dziau Grobownictwa Biura Informacji Zarzdu Gwnego PCK stwierdzia, e podczas
ekshumacji w 1946 r. wydobyto z boiska Skry" w masowych ilociach prochy ludzkie oraz zwoki.
Ju podczas okupacji wiadomo byo, e na boisku Skry" hitlerowcy r sowo rozstrzeliwali Polakw,
w okresie przed Powstaniem Warszawskim. I na tym samym boisku zwoki zamordowanych palili.
Dlatego wanie prochy i zwoki ekshumowane z boiska Skry" w 1946 r. pochowane zostay na
Cmentarzu Katolickim Warszawa-Wola, razem z prochami i zwokami ekshumowanymi wtedy
z obozu koncentracyjnego w byym getcie.
Przedstawicielka Departamentu Rozwoju Miast w Ministerstwie Gospodarki Przestrzennej
poinformowaa te, e zwoki z ekshumacji w 1960 r. na tym boisku pochowane zostay na
Cmentarzu Powzkowskim, a z ekshumacji 1985 r. - na Cmentarzu Wlka Wglowa. W wyniku
przeprowadzonych ogldzin, ustalono:
- ekshumowane w dniu 27 wrzenia 1988 r. szcztki ludzkie z dawnego boiska Skry" pochodz
od ofiar KL Warschau, gdy boisko Skry" byo terenem obozowym;
- fakt, e w masie zwok zakopanych razem, tylko w niektrych przypadkach stwierdzono lady od
kul, a u pozostaych uszkodze mechanicznych nie stwierdzono, wskazuje, e gross
z ekshumowanych ofiar zostaa najprawdopodobniej umiercona gazem, ktry stosowano do
zabijania winiw w KL Warschau;
- z uwagi na to, e na dawnym boisku Skry" w okresie funkcjonowania KL Warschau mordowano
i zakopywano Polakw, okoliczno ta uzasadniaa, aby ekshumowane 27 wrzenia 1988 r.
szcztki, podobnie jak z poprzednich ekshumacji, byy pochowane na jednym z warszawskich
cmentarzy katolickich lub na Cmentarzu Powzkowskim.
Jak wynika z powyszego, ekshumacje w kompleksie KL Warschau przeprowadzone byy:
- tylko czciowo w obozie cisym" przy ul. Gsiej
- w miejscach staych strace przy ul. Nowolipki 25-31 i na dawnym boisku Skry".
Natomiast ekshumacje nie odbyy si w innych wielkich skupiskach zbrodni, przede wszystkim:
- w Lagrze na Kole, w jego obiekcie mierci w miejscowym lasku
- w komorach gazowych w tunelu w Warszawie Zachodniej. Wszelkie dalsze badania na terenach
obozowych zostay przerwane. Jak wynika z owiadczenia zoonego do protokou z 17 sierpnia
1945 r.
przez przedstawicielk Zarzdu Gwnego PCK, biorc udzia w ekshumacjach, dalsze badania
zostay przerwane, gdy miaa je kontynuowa Prokuratura". Byo to nieprawd, gdy Prokuratura
Powszechna nie bya waciw do prowadzenia ledztw o zbrodnie przeciwko ludzkoci.
Prochy zebrane z przeprowadzonych ekshumacji stanowiy tylko cz ich caoci. Niemcy
bowiem, z uwagi na ogromne iloci prochw ze spalanych zwok oraz w celu zacierania ladw
zbrodni, rozsiewali je na gruntach miej-skich, rozcigajcych si pomidzy Lagrem na Kole
a zespoem cmentarzy przy ul. Okopowej, oraz upynniali je studzienkami kanalizacyjnymi.
Prof. W. Grzywo-Dbrowski na podstawie zebranych prochw nie by stanie okreli wielkoci strat
w liczbach. Uczestnicy przeprowadzajcy eks-humacje okrelili je porwnawczo: straty ludzkie
w obozie byy wiksze od strat poniesionych podczas Powstania Warszawskiego.
EWAKUACJA KL WARSCHAU
I JEGO WYZWOLENIE PRZEZ POWSTACW
Ewakuacja obozw i wizie zostaa zarzdzona 20 lipca 1944 r. przez dowdc policji
i suby bezpieczestwa w Generalnej Guberni, Wilhelma Koppego: (...) gdyby rozwj sytuacji na
froncie przybra obrt uniemoliwiajcy transport winiw, naley ich zlikwidowa. (...) w adnym
wypadku nie mona dopuci do tego, aby winiowie n i e ydzi byli uwolnieni lub ywi wpadli w
rce wrogw, ruchu oporu lub Armii Czerwonej" (Cyt. za K. M. Pospieszalski, Hitlerowskie prawo
okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna Gubernia, Pozna 1958, s. 519).
W podobnym duchu jest wczeniejszy meldunek ruchu oporu z 11 lipca 1944 r. (AAN, sygn.
202/11, t. 17, k. 132 i t. 66, k. 3).
Przygotowania do ewakuacji kompleksu KL Warschau rozpoczto ju w poowie lipca 1944 r.
gwnie tym, e na skutek wybuchu powstania, Niemcy zmuszeni byli w ogle obz zlikwidowa,
co udaremnio im wykonanie planu wyniszczenia mieszkacw Warszawy do 500 tys.
Z tego punktu widzenia Powstanie Warszawskie byo polskim aktem zorganizowanej zbiorowej
obrony i samoobrony koniecznej przed ostateczn zagad miasta, co nobilituje je nie tylko
w historii, ale take wspczenie.
Otto Paul Geibl jako dowdca SS i policji w Warszawie na podstawie penomocnictw wyjtkowych,
przydzielonych policji w Warszawie zarzdzeniem policyjnym z 8 lipca 1943 r., decydowa
faktycznie o wszystkich akcjach i przedsiwziciach w stolicy.
Ponadto w jego siedzibie urzdowania, na rozkaz Hossa z dnia 16 lipca 1943 r., urzdowa
komendant KL Warschau.
Przez jego rce przechodzia caa korespondencja obozowa. Zachowywa nad obozem pen
kontrol. Wsplnie z komendantem obozu decydowa o wykonywaniu konkretnych egzekucji.
On wic by gwnym sprawc tracenia po 400 Polakw na dob. Std jego zeznania
stwierdzajce ten fakt, ponure i smutne w swej treci, stanowi miarodajny dowd dla ustalenia
wielkoci strat.
Tracenie kontyngentw po 400 osb na dob znajduje te potwierdzenie ze strony polskiej.
W Rap orcie Wydziau Bezpieczestwa Oddzia Polityczno-informacyjny Nr 227, z 22 XI 1943 r.",
przekazanym do Rzdu Polskiego w Londynie, podano: W Warszawie (...) ginie co dzie 300
Polakw, ktrzy oprcz publicznych egzekucji, traceni s w komorze gazowej (...) (podkr. MT)". Za meldunek AK zawarty w Informacji Biecej" nr 49/122, z 15X11 1943r. oraz meldunek
Spoecznego Komitetu Antyk" z 6 grudnia 1943 r. zgodnie stwierdziy, e liczba rozstrzelanych
w egzekucjach ulicznych oraz 2 egzekucjach obozowych wynosi przecitnie po 100 ludzi dziennie
(dotyczy Lagrw w getcie i na Kole - MT).
Z powyszych dowodw wynika, e skoro tracono po 400 osb na dob, to w cigu prawie dwch
lat dziaania komr gazowych zamordowano w kompleksie KL Warschau, cznie z ofiarami
rozstrzelanymi, nie mniej jak 200 tys. mieszkacw Warszawy.
Daje to odpowied na pytanie: gdzie si podziao 200 tys. mieszkacw Warszawy, ktrych nie
mogy si doliczy powojenne spisy ludnoci.
Globalne straty w kompleksie KL Warschau w liczbie okoo 200 tys. potwierdzaj te porednio
wyniki ekshumacji na terenie obozowym, na podstawie jakich okrelono je jako wiksze od strat
Powstania Warszawskiego, w ktrym mier ponioso ponad 150 tys. osb.
Ponadto w KL Warschau mier ponioso kilka tysicy winiw obcokrajowcw: ydw, Grekw,
Cyganw, Biaorusinw, Wgrw oraz 150 oficerw woskich. Oficerowie woscy zostali
rozstrzelani 15 grudnia 1943 r. za odmow dalszego wspdziaania z Niemcami na froncie
wschodnim po przewrocie antyfaszystowskim we Woszech i wypowiedzeniu wojny Niemcom
przez marszaka Pietra Badoglia.
HOLOCAUST WARSZAWY
Warszawa w latach 1939-1944 spord 1310 tys. swych mieszkacw stracia 800 tys.,
tj. 500 tys. Polakw i 300 tys. ydw. Gwnymi sprawcami Holocaustu Warszawy byy:
- zagada warszawskiego getta
- ludobjstwo KL Warschau
- ludobjstwo w Powstaniu Warszawskim.
Pomidzy gwn likwidacj getta w 1942 r. a ludobjstwem w Powstaniu Warszawskim w 1944 r.
nie byo prni" wolnej od zbrodni.
Wszystkie drogi zbrodni, drogi do mordw masowych wiody wwczas do KL Warschau.
W latach 1942-1944 KL Warschau by orodkiem eksterminacji stolicy. Poczwszy od apanek
i obaw na miecie, poprzez transporty niewiadome", egzekucje uliczne, rozstrzeliwania obozowe,
zabijanie w komorach gazowych, spalanie zwok w krematoriach, a koczc na zacieraniu ladw
tych zbrodni poprzez rozsiewanie prochw ofiar na gruntach miejskich i upynnianie ich do Wisy,
to byy systemowe dziaania KL Warschau jako orodka zorganizowanej eksterminacji Warszawy.
SPRAWCY
Fakt podwjnego podporzdkowania KL Warschau, wobec Gwnego Urzdu
Bezpieczestwa Rzeszy i wobec Gwnego Urzdu Gospodarki i Administracji SS, narzuca na
szczeblu lokalnym w Warszawie obligatoryjne wspdziaanie pomidzy formacjami policyjnymi
pozostajcymi w strukturze dowdcy SS i policji w Warszawie a formacjami obozowymi
w strukturze Komendantury KL Warschau.
Wsplnie realizoway one okrelony w Planie Pabsta i rozkazach Himmlera program eksterminacji
stolicy Polski.
Formacje policyjne w strukturze dowdcy SS i policji przeprowadzay na miecie apanki i obawy
na ludzi, ktrych nastpnie przewoono do barakw obozowych. Tam po duszym lub krtszym
pobycie zowieni ludzie" byli likwidowani przez SS-manw obozowych wsplnie z SS-manami
z policji w miejscach strace na terenach obozowych.
Zwoki zamordowanych ludzi byy spalane w krematoriach i spalarniach obozowych przez
specjalne komando obozowe - Verbrennungskommando, nadzorowane przez policjantw
z batalionu III/S S-Polizei Regiment 23, ktry ponadto wsplnie z SS-manami obozowymi
wykonywa take egzekucje na winiach, za co komendant tego batalionu, mjr Otto Bundke,
zosta odznaczony.
Z powyszego ewidentnie wynika, e odpowiedzialno za zbrodnie dokonane w KL Warschau
ponosz SS-mani z obozu wsplnie z SS-manami z policji.
W ledztwie zostay ustalone nazwiska komendantw i dowdcw obu tych formacji na rnych
szczeblach ich suby oraz 153 nazwiska czonkw zaogi obozowej. rdami do ustalenia
nazwisk podejrzanych byy m.in:
- informacja wraz ze zdjciami czci zaogi obozowej, przekazana przez Prokuratur Niemieck
w Monachium, ktra take prowadzia ledztwo wane w sprawie KL Warschau;
- ksika telefoniczna wewntrznego urzdowania w urzdzie dowdcy SS i policji w Warszawie,
zawierajca nazwiska, stopnie w SS i penione przez nich funkcje;
- protokoy zezna niemieckich policjantw, zoone w ledztwie w prokuraturze w Hamburgu
w sprawie szefa Gestapo warszawskiego Ludwiga Hahna, dotyczce m.in. selekcji winiw na
egzekucje i udziau w nich take SS-manw funkcjonariuszy z wizienia na Pawiaku, komanda
egzekucyjnego
w KL Warschau i jego skadu osobowego (Akta ledztwa Prokuratury w Ham-burgu, t. t. 10,
protokoy przesuchania w charakterze wiadkw: Georga Buchnera Hermana Josefa Frensera,
Karla Frischuta, Waltera Illgena, Georga Kram-mera, Antona Schmitza, Rudolfa Langa i innych).
Oto niektrzy czonkowie Komendantury w kompleksie KL Warschau:
SS-Obersturmbannfiihrer Wilhelm Goecke (komendant KLW)
SS-Obersturmbannfuhrer Klaus Martsen (komendant KLW)
SS-Sturmbannfuhrer Walter Adolf Langleist
SS-Hauptsturmfiihrer Nikolaus Herbet (Lagerfiihrer)
SS-Hauptsturmfiihrer Willy Ruppert (Lagerfiihrer)
SS-Hauptsturmfiihrer Alfred Krammer (dowdca oddziau wartowniczego)
Mjr Otto Bundke (dowdca batalionu policyjnego: III/Btl. SS-Polizei Regiment 23, wraz ze skadem
osobowym tego batalionu).
Siedziba batalionu policyjnego miecia si na granicy strefy zamknitej" obozu przy zbiegu ulic
Nowolipie i elaznej nr 90 i 103. W tym usytuowaniu dozorowa on obz od strony zewntrznej.
Omawiajc wspdziaanie obozowej zaogi SS z innymi formacjami, naley jeszcze uzupeni,
e w ostatnim okresie, tu przed zblianiem si frontu wschodniego do Warszawy,
Kwestia komr gazowych w tunelu w cigu ul. Bema pomidzy dwoma Lagrami w
Warszawie Zachodniej
Z uwagi na to, e IPN przysa do Sejmu informacj dotyczc komr gazowych w tunelu na
podstawie posiadanych niekompletnych materiaw dowodowych, podobnie jak w innych
kwestiach KL Warschau, z Sejmu przekazana zostaa do IPN caa pula materiaw dowodowych,
wyszczeglnionych wczeniej w niniejszej publikacji, w rozdziale pt. Czy w KL Warschau dziaay
komory gazowe?", ktrych to materiaw ze wzgldu na ich obszerno w tym miejscu nie
powtarzamy.
Powysze dowody jednoznacznie potwierdziy dziaanie komr gazowych w tunelu pomidzy
dwoma Lagrami w Warszawie Zachodniej i przekazane zostay do IPN z wnioskiem o uzupenienie
take w tej czci ledztwa.
Pki co IPN w sposb szczeglny uzupeni" protok wiadka Feliksa J., wkadajc w jego
zeznanie zdanie, ktrego ten wiadek nie powiedzia. Cytat w zmylony zosta przez IPN.
Mianowicie na 4. stronie informacji IPN przesanej do Sejmu napisano: wiadek zezna,
e pierwszy raz zwoki bez ladw postrzau widziaem w tunelu w okresie ju przed utworzeniem
KL Warschau". Tym zmylonym cytatem prbowano wykaza, e komory gazo-we nie s
obiektami obozowymi, gdy rzekomo dziaay ju przed powstaniem KL Warschau. Lecz
bezskutecznie, bowiem Lagry w Warszawie Zachoniej, usytuowane po obu stronach tunelu,
zostay zbudowane razem z urzdzeniami komr gazowych, co wymieniony wiadek wyranie
stwierdzi: (...) banie nad wentylatorami zbudowane byy w 1942 r., tj. w tym samym czasie, kiedy
budowano obozy w Warszawie Zachodniej" (protok z 13 czerwca 1989 r.). Jest rzecz wysoce
niepokojca, e w IPN mogo doj do zmylenia cytatu, woenia w usta wiadka treci, ktrej nie
powiedzia, a nastpnie przekazania takiej dezinformacji do najwyszego organu. Sejmu, jako
..dowodu" na niekorzy w sprawie! (W pionie ledczym IPN zastpcprof. W. Kuleszy jest
prokurator Lucjan Nowakowski - podkr. i uzupe. MT).
WNIOSEK KOCOWY
Uchylenie postanowienia Prokuratury Wojewdzkiej w Warszawie z dnia 30 maja 1996 r.
o umorzeniu ledztwa w sprawie KL Warschau i przekazanie akt do jego uzupenienia w czci
dotyczcej Lagru na Kole, Lagrw w Warszawie Zachodniej i dziaajcych w nich komr gazowych
przez zaliczenie do materiau dowodowego ledztwa caej dokumentacji odnoszcej si do tych
obiektw wraz z dowodami nowymi wykazanymi w uzasadnieniu niniejszego wniosku.
Tak uzupenione ledztwo pozwoli IPN na zmian zajmowanego dotychczas stanowiska.
Otrzymuj:
1. Pan Stanisaw Zajc - Wicemarszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
2. Pan dr Sawomir Rado - Przewodniczcy Kolegium Instytutu Pamici Narodowej Warszawa,
pi. Krasiskich 2/4/6.
Wbrew powyszemu wnioskowi IPN do tej pory nie usun ani nie skorygowa swej informacji
zamieszczonej w Internecie na temat KL Warschau, ktra jest sprzeczna z uchwa Sejmu. W tej
sytuacji Komitet d/s Upamitnienia Ofiar KL Warschau wystosowa do IPN stanowczy sprzeciw.
WERDYKT
SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
AMIE KLINCZ
Po sprzeciwie Komitetu d/s Upamitnienia Ofiar KL Warschau IPN nadal nie usun ani nie
skorygowa w Internecie swej informacji zawierajcej nieprawidowoci merytoryczne wykazane
przez Sejm.
Jest to kwestia nie tylko stawiania si przez IPN ponad Sejmem, ktry jako najwyszy
przedstawiciel narodu ma szczegln legitymacj do interesowania si dziaalnoci IPN, oceny
konkretnych spraw i stawiania wnioskw z tych ocen wynikajcych - do ich wykonania. Jest
to problem wiarygodnoci Instytutu Pamici Narodowej.
Urzd, ktry przedstawia powany obiekt zbrodni z pominiciem istotnych dowodw, a z drugiej
strony z dorabianymi" dowodami, przez siebie wymylonymi, i w ten sposb wprowadza w bd
opini publiczn, sam siebie stawia poza granicami wiarogodnoci publicznej.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w podjtej w dniu 27 lipca 2001 r. Uchwale w Sprawie
Upamitnienia Ofiar Konzentrationslager Warschau" krytycznie oceni dziaalno Instytutu
Pamici Narodowej i nie przyj jego informacji zoonej w Sejmie. Informacja ta bowiem (podobnie
jak w Internecie) oparta na dowodach czciowych, dobranych wybirczo tak, aby odpowiaday
zaoonej koncepcji, przedstawiaa KL Warschau w postaci oskalpowanej, sprowadzajc jego
rozmiar do jednego Lagru w byym getcie, z okresem dziaania Przez rok, bez podania strat.
Sejm w zapadej uchwale, po zbadaniu akt ledztwa, przyj stan faktyczny KL Warschau
na podstawie caoksztatu materiaw dowodowych, stwierdzajc, i Obz Koncentracyjny
w Warszawie dziaa na terenie 3 dzielnic w okresie 1942-1944, to jest przez dwa lata, i pochon
okoo 200 tys. Polakw oraz kilka tysicy osb innej narodowoci.
Powysze ustalenia dokonane w Sejmie, w trybie kontroli parlamentarnej na podstawie akt
ledztwa, s ustaleniami miarodajnymi dla faktografii KL Warschau i jako takie pozostaj oglnie
obowizujce, podjtej uchwale Sejm Rzeczypospolitej Polskiej odda hod ofiarom
zamordowanym w KL Warschau i zaapelowa o wzniesienie im pomnika, pod budow ktrego
Ojciec wity Jan Pawe II powieci ju kamie wgielny. Wysoka Izba podja uchwa przez
aklamacj. Znaczenia uchway Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w tej sprawie nie da si przeceni.
Zamany zosta klincz wok KL Warschau. Teraz ju nikt nie bdzie mg powiedzie, e
KL Warschau nie byo, e bya tylko Gsiwka", i nikt ju nie bdzie zadawa pytania, gdzie
zostao straconych 200 tys. mieszkacw Warszawy.
W sprawie tej zawarte s i motywy nieobojtne wspczenie-jednoczce spoeczestwo.
Mieszkacy Warszawy ginli w KL Warschau nie ze wzgldu na tak czy inn orientacj
polityczn. Ginli jako mieszkacy miasta skazanego na zagad. Z nimi gina stolica kraju.
Dlatego uchwaa Sejmu w Sprawie Upamitnienia Ofiar KL Warschau podjta zostaa przez
wszystkich posw: od prawicy przez centrum po lewic, w penej jednoci.
Uchwaa ta ostanie si w historii Warszawy jako wiadectwo tamtych lat, ktrych, jak wida,
nie sposb oderwa od dzisiaj".
G.L.K.