Está en la página 1de 10

I.

Introduccin
ElintersdeDeleuzepornovelasquepuedenconsiderarse,sibiencadaunaasu
modo,modernasoinclusoexperimentales,recorretodalaobradelfilsofo
francs.TalvezsumaravillosoProustylossignos,abocadoporenteroapensarla
recherchedutempsperdu,constituyaelejemplomsparadigmtico.Perola
inquietudyelgustodeleuzeanospornuevostiposdeescrituraliteraria,amenudo
inclusorallanasconellmitedelsentido,noseagotaendichaobra.Suinterspor
suscontemporneosdelanouveauromansalpicadiferentesobras,yelala
cinematogrficadedichacorrientehaceunapresencianotoriaenLaimagentiempo,
conlosanlisisdeMargueriteDurasyAlainRobbeGrillet.ElPrefacioaDiferenciay
repeticinllegaainclusohermanarlainvestigacinsubsiguientealartedelanovela
contempornea,quegiraentornodeladiferenciaydelarepeticin,nosloensu
reflexinmsabstractasinotambinensustcnicasefectivas.1
Lalista,sinembargo,esextensa.Bastemencionarelanlisisdeleuzeanoenla
mismaobradeDrame,novelaexperimentaldeotrointegrantedelanouveauroman,
PhilippeSollers,lafiguradeAntoninArtaudcomoinspiracinconstanteyfundamental
alolargodelaproduccindeleuzeana,olasmencionesnuncafaltantesaRaymond
Roussel.Enlosubsiguiente,sinembargo,nosocuparlapeculiarlecturaque
DeleuzerealizadelUlyssesyelFinnegansWakedeJamesJoyce,dosdelas
grandesnovelasrupturistasdelperododeentreguerrasdelSigloXX,juntoala
apropiacintergiversantequeelfilsoforealizadeunconceptojoyceanoextrapolado
desdesusobrasdejuventud.
Apartirdeaqu,yvalindonosdelacercanaetimolgicaentreepifanay
fenmeno,compararemosdichasnocionesretomandoelanlisisdeestaltima
realizadoporHeideggerenSerytiempoenarasdepreguntarnosporlaposibilidadde
unsentidodelmostrarsedelsermsoriginarioquelosrelevadosallporHeidegger.
Puedeencontrarseenlalecturadeleuzeanadealgunosdelosgrandesnovelistas
decomienzosdelSigloXXunmododecomprenderlaobradeartecomoundarse
inmediatodelser?Elproblemaenjuegoessimultneamenteestticoyontolgico,
dadoquelapreguntaponeencuestinalmismotiempoelserdelaobradearteyel
serentantotalensuposibilidadmsoriginariadedonacin.Larelevanciaontolgica
delaobradearteexperimentalomoderna,entonces,noesdesdeestepuntode
vistaenabsolutomenor.
II.Phanesthaiyepiphanesthai
Enelclebre7deSeryTiempo,Heideggerrealizaunainteresanteetimologadel
trminofenmeno[Phnomen].Elmismoseremontaalsustantivogriegoantiguo

phainmenon,relativoalverbophanesthaimostrarse,aparecer.Alfilsofoalemn
leinteresadistinguirdeestemodoelconceptodefenmenotalcomoloentiendela
fenomenologa,estoes,(a)elmostrarseoaparecerentantotaldealgunas
acepcionescomunesdelmismotrmino,asaber:(b)fenmenocomomera
apariencia,algoquesimplementepareceserunacosaperonoloes,alocual
denominaparecer[Scheinen],y(c)fenmenocomosntoma,smboloo
manifestacin[Erscheinung]dealgoquenoapareceesdecir,elmanifestarse
comounnomostrarse,talcomosucedeenelmbitodelamedicinaconlos
sntomasdeunaenfermedad.HeideggerargumentanosingranlucidezqueKant
utilizaraequvocamenteeltrmino,entiendindolooraenelprimersentido,oraenel
ltimo.Laconclusindelargumentoesquelossentidos(b)y(c)noseranposibles
sinelsentido(a),elaparecerentantotal,siendoeste,entonces,elsentidooriginario
queposibilitatodoslosdems.2Enotraspalabras,tantosihablamosdealgoque
pareceserunacosaperoenrealidadnoloes,comosientendemosquealgoqueno
semuestraensmismosemanifiestaoseanuncia,sinembargo,pormediodealgo
quessemuestraaparece,enotraspalabras,bajoelmododelaremisin,el
conceptodefenmenocomomostrarseoaparecersinmsresultaindispensable
paralacomprensibilidaddeestossentidos,actuandoemperodeunmodoveladoy
permaneciendoasoculto.
Fenmenoelmostrarseensmismoesunaformaeminentedela
comparecenciadealgo.Encambio,manifestacinsignificaun
respectoremisivoenelentemismo,detalmaneraqueloremitente
(loanunciante)slopuederesponder
satisfactoriamenteasuposiblefuncinsisemuestraensmismo,esdecir,
siesfenmeno[Phnomen].Manifestacinyaparienciasefundan,
dediferentesmaneras,enelfenmeno.Laconfusavariedaddelos
fenmenosnombradosporlostrminosfenmeno,apariencia,
manifestacin,meramanifestacin,slosedejadesembrollarcuandose
hacomprendidodesdeelcomienzoelconceptodefenmeno:loquese
muestraensmismo.3

Ahorabien,puestoquelosentesinmediatayregularmentesemuestran,loquela
fenomenologadebeponeraldescubiertoeselserdelente,quepermaneceveladoo
encubierto.4Enefecto,paraHeidegger,postularunmododemostracindelseren
tantoserdeunmodoinmediatoimplicaraidentificarelserconunenteparticular,que
esprecisamenteloqueelautordenunciaentodalatradicinfilosficaprevia.Espor
elloquesenecesitadeunahermenutica,queapartirdeunaparatoconceptual
nuevoyadecuado,llegueadarconelserdelenteapartirdeloqueefectivamentese
muestra.ElproyectodelaanalticaexistencialdelDaseinenSeinundZeitconstituye,
deestemodo,unanlisispreparatorioindispensableentantoconstruyedicho
aparatoconceptualnecesarioparaunhermenuticafenomenolgica.ElDasein
constituye,paraHeidegger,unentepeculiardadoquesuesenciaeslaexistenciay,
porende,serellugarprivilegiadoparaeldarsedelseratravsdelaaperturaala
temporalidadatributoexclusivodelexistentehumano,locualhamerecidounaserie
demerecidascrticas.Sinembargo,anenelclarodelserquesedaenelexistente
humano,elsernoaparecenunca,porasdecir,deunmododescarnado,sinoquesu
donacinenelhorizontedelatemporalidadcomoexistenciariodeesteente
privilegiadorequerir,comodecamos,deunahermenuticatericadeterminada.
Nosinterpelalapregunta,sinembargo,desiesposiblepensarenotrosmodosde
donacindelser,talesquenorequierandeundesarrollohermenuticoparasu
puestaaldescubierto,sinoentodocasodeunusoparticulardelasfacultades.Ms
alldelostressentidosrelevadosporHeidegger,esposiblepensaruncuarto

sentido(d)defenmenoodeaparecer,unsentidodiferenteytalvezmsoriginario
queelsentidoenqueloentiendeHeideggerenelpargrafodesarrollado?Talvez
debamosinclusonominarlo,tratndosedeunsentidoprevioontolgicamentey
condicindelodado,sentido(x)delaparecer.
Dejemosenestepuntoalfilsofodeladiferenciaontolgicaparaanalizar
etimolgicamenteotrotrminoderazvecinaaladePhnomen.Nosreferimosal
trminoepifana,provienentedelavozgriegaepiphneia,quesecomponeasuvez
delprefijoepisobre,superficieyelverbophaineinrelativotambina
phanesthai,aparecer.Lossentidosreligiososdelosquesefuecargandoeltrmino
alolargodelahistoria,sinembargo,lodotandeunacualidadespecial,refirindoloa
laaparicinterrenaldeladivinidadyderivandoasendiversasfestividadesenel
mbitodelcristianismo,laprimeradelascualeseslaquesecelebraelseisdeenero
decadaao,rememorandolaadoracindelosreyesmagosalrecinnacidonio
Jesscomoprimeramanifestacindeladivinidadalosnojudos.Nuestraintencin
es,valeaclarar,tergiversarelconcepto,hacindolomanteneralgunosaspectosde
susignificacinhabitual,perodesligndolosdetodocarizcristolgico.Lapalabraes
utilizadaporDeleuzeenelsegundocaptulodeDiferenciayrepeticinrefirindolaa
unprocedimientoutilizadoporJamesJoyce:
LaobradeJoycerecurreevidentementeaprocedimientosmuydistintos.
Perosetratasiempredereunirunmximodeseriesdispares(enltima
instancia,todaslasseriesdivergentesconstitutivasdelcosmos),haciendo
funcionarprecursoressombrosdendolelingstica(enestecaso,palabras
esotricas,palabrasvalija),quenodescansansobreningunaidentidad
previa,quenoson,sobretodo,identificablesenprincipio,sinoque
inducenunmximodesemejanzaydeidentidadenelconjuntodelsistema,
ycomoresultadodelprocesodediferenciacindeladiferenciaens(vase
laletracsmicadeFinnegan'sWake).Loquesucedeenelsistemaentre
seriesresonantes,bajolaaccindelprecursoroscuro,sellamaepifana.5

Ocurrealgopeculiarenlaltimafrase:mientrasqueladefinicindadadebeatribuirse
porcompletoalfilsofofrancs,eltrminodefinidosestomadoaunque
permanezca,comoeshabitualenDeleuze,comounasugerenciapasibledeser
pasadaporaltodelescritorirlands,conlocualseproduceelextraomontaje
entreuntrminoidiosincrticodeunautoryunconceptoajenoalmismo.Elsentido
dadoporDeleuzealtrminonomantiene,comosepodrimaginar,muchasemejanza
conlossentidosdadosexplcitamenteporelpropioJoyce.SibienDeleuzeest
pensandoenUlyssesyespecialmenteenFinnegansWakeobrasdemadurezde
Joyce,eltrminoseremontaestrictamenteaunaseriedetextostempranosde
caractersticasmuydiversasescritosporelirlandsentre1898y1904,editados
luegoenEpiphanies 6yPoemsandShorterWritings.7Joycenuncadefini
exactamenteaqusereferaconepifana,aunqueenAPortraitoftheArtistasa
YoungMan,elpersonajedeStephenDaedalusdescribelaepifanacomouna
revelacinsbitadeunomismodadaporactoscasuales,locualserautilizadocon
posterioridadporelpsicoanlisis,interpretndoloscomoactosfallidosenelsentido
freudianodeltrmino.EsposiblequeDeleuzehayaledountrabajoacadmico
editadoen1965enelqueseproponeleerelconceptodeepifanatambinenel
Ulysses,trasladndolodesdeaquellosescritostempranos.8Comosea,tampocoen
estecasoelconceptocoincidedeningnmodoconeldeleuziano,queconstituyeuna
creacinoriginalyseenmarcaenunadelastramasconceptualesfundamentalesde
estelibro.
Peroentonces,porqullamarprecisamenteepifanaaloquesucedeenelsistema

entreseriesresonantes,bajolaaccindelprecursoroscuro?Estapreguntaporla
uninentreladefinicinylodefinidonosparecepreviaanalapreguntarespectode
ladefinicinmisma,implicadaycomplicadadepors.Porqutomarprestadode
Joyceestetrminodefiliacincristianayhacerledeciralgoquedeningnmodoni
Joycenilatradicincristianaevidentementeplantearonnunca?Podraacaso
aventurarselahiptesisdequeDeleuzeestintentandosustituirellugardelodivino
o,enotraspalabras,delserentantoser,sacndoleelpuestoalaIdentidadpara
otorgrseloalaDiferencia,coronandolaanarqua?Yque,porende,setratadeun
procedimientomsensupropsitodeinvertirelplatonismoentantoreinadodela
Identidad,ascomosuhijoprdigo,elmontonotesmo?Conviene,ahoras,
desarrollaresaintrincadadefinicindeleuzianadeepifana.
III.Seriesdivergentes
Alfinalizarsucaracterizacinycrticadelarepresentacinenelprimercaptulode
Diferenciayrepeticin,Deleuzecontraponeloquellamarepresentacininfinitaun
tipodeontologaqueencuentra,condiferentesmatices,enHegelyLeibniza
determinadasobrasdeartealasquellamaexperimentales,trayendonuevamentea
colacinelFinnegansWake,ascomotambinelLivredeMallarm.Resulta
interesanteelmodoenqueretoma,aesterespecto,elconceptodeobradearte
modernatalcomoapareceenOperaapertadeUmbertoEco.9ParaEco,tambinla
obradearteclsicapuedeleerse,desdeluego,desdediversospuntosdevista,
perotodaslasperspectivasqueasseconformanconvergenenuncentro,sin
constituirunaobraindependienteenlaobradeartemoderna,porelcontrario,cada
unadelaslecturasposiblesessusceptiblededarlugaraunaobraautnoma,sinque
deestemodotodaslaslecturasconverjanenuncentro.Lacontraposicinleesde
granutilidadaDeleuzeparaapoyarsudtournementoapropiacintergiversantede
Leibniz,asaber:pareceacordarengranmedidaconlaconcepcinleibnizianadela
multiplicdaddemundosposibles,conelpequeograndetalledeque,alponerfuera
dejuegoelprincipiodeloMejor,lanecesidaddeelegirunasolacombinacinqueda
fueradejuegoytodosellospuedencoexistirsimultneamentesinlanecesidadde
converger.
Esdeestemodopuedecomprenderselanocindeseriesdivergentesenlacita
sobreJoyce.Ladicotomaconvergencia/divergenciaesfundamentaleneldesarrollo
deontologadeleuziana,puestoqueesunodelosprincipalescamposdebatallaen
losquesejuegalarivalidadentreIdentidadyDiferencia.Pormsquela
representacininfinitamultipliquelospuntosdevistaylosorganiceenseries,
escribeDeleuzealudiendoaLeibniz,noporelloestasseriesdejandeestar
sometidasalacondicindeconvergersobreunmismoobjeto,sobreunmismo
mundoaludiendoahoraaHegel,escribequepormsquelarepresentacininfinita
multipliquelasfigurasylosmomentos,losorganiceencrculosdotadosde
automovimiento,noporelloestoscrculosdejandetenerunsolocentroqueeseldel
grancrculodelaconciencia.10Esenestepuntoneurlgicodeladiscusin
ontolgicaqueaparecelaobradeartemodernaoexperimentalcomopiedrade
toquedeunafilosofadeladiferencia:
Cuando,porelcontrario,laobradeartemodernadesarrollasusseries
permutantesysusestructurascirculares,sealaalafilosofauncaminoque
llevaalabandonodelarepresentacin.Parahacerperspectivismo,nobasta
conmultiplicarlasperspectivas.Esnecesarioqueacadaperspectivao
puntodevistacorrespondaunaobraautnomaconunsentidosuficiente:lo
quecuentaesladivergenciadelasseries,eldescentramientodelos
crculos,elmonstruo.Elconjuntodeloscrculosydelasserieses,pues,

uncaosinformal,desfundamentado,quenotieneotraleyquesupropia
repeticin,sureproduccineneldesarrollodeloquedivergeydescentra.
Essabidocmoestascondicionesseencuentranyarealizadasenobras
comoelLivredeMallarmoelFinnegansWakedeJoyce:sonobraspor
naturalezaproblemticas.All,laidentidaddelacosaledasedisuelve
realmenteenlasseriesdivergentesdefinidasporlaspalabrasesotricas,as
comolaidentidaddelsujetolectorsedisuelveenloscrculosdescentrados
delamultilecturaposible.11

Ahorabien,entantoquedichasseriesdivergen,debenserpuestasenunaextraa
relacin,nodesemejanzalacualesunefectoenloactual,sinoatravsdeun
procesoqueDeleuzellamaresonancia,lacualasuveznopodraserrealizadasinla
accindeloquedenominaprecursoroscuroosombro.Estepuntodelateoraes
ciertamentedeudordelestructuralismo,ymuyespecialmentedeJacquesLacan
independientementedequeelpsicoanalistafrancsseconsideraseasmismoono
unestructuralista,dadoqueseapoyaenlalecturalacanianadeLacartarobada
deEdgarAllanPoeenarasdepostularla(no)existenciadeunacasillavacaque
circulaportodosistema,lugarestructuraldefinidocomoaquelloquesiemprefaltaa
sulugaryquesiempreestdondenoselobusca.Esteobjeto=xsedesplaza
constantemente,yesenestedesplazamientoquehaceresonarlasseries
divergentes,constituyndoseeneldiferenciantedeladiferencia.Escribamosno
entreparntesisantesdeexistencia,puestoqueenverdadesteelementonoexiste
propiamentehablando,sinoqueinsisteosubsiste:noesactual,enterminologa
deleuziana,sinovirtual.Alcircularydisfrazarseencadaserie,esteprecursor
sombrouobjeto=xhacequecadaserieserepitaenlaotraesaestoaloque
Deleuzellamarresonaryqueidentificaconeleternoretornonietzscheano.12
Encuantoalasseriespropiamentelingsticasyaquedeesonosocupamosaqu
,esteobjeto=xpuedeidentificarseconlapalabraesotrica,lacual,adiferenciadel
restodelaspalabrasquerequierendeotrapalabraparadesignarsusentido,
pretendedecirseasmismayalmismotiempodecirsusentido,produciendoel
paradjicoefectodeaparecercomonosentidoo,entodocaso,comounsentido
siempredesplazadoyesquivopornaturaleza.Laspalabrasvalija,porsuparte,
consistenenconjuncionesdedospalabrasenunaque,aprovechandosunaturaleza
anfibia,seencabalgansimultneamenteendosseriesdivergentes,funcionandoas
tambincomoresonador.AmbosprocedimientossonencontradosporDeleuzeen
laobradeJoycesibienelltimoesteorizadoprincipalmenteapartirdeLewis
CarrollenLgicadelsentido,aunquenosedetienetantocomonosgustaraenun
anlisisinmanentedeunandolealmenosunapizcamsfilolgicodelUlyssesodel
Finnegans.
BasteunaltimamencinaltrminoepifanaenlaobradeDeleuze.Ensulibro
sobreBacon,apareceduranteunbreveexcursussobreProustylamemoria
involuntaria.AlpreguntarseDeleuzecmooperabaaquella,surespuestaapela
nuevamentealprocedimientodelaresonanciaentreseriesdivergenteseneste
caso,correspondientesasensaciones.ElprocedimientoyanodependeenProustde
palabrasvalijanidepalabrasesotricas,sinoqueladivergenciadelasseries
puestasenresonanciaestdadaamenudoporunabrechatemporal:la
reminiscenciaproustiana,precisamente,consisteeneseacoplamientoentreuna
seriepasadayunaseriepresente.SegnDeleuze,lamemoriainvoluntaria
acoplabadossensacionesqueexistanenelcuerpoanivelesdiferentes,y
queseestrechabancomodosluchadores,lasensacinpresenteyla
sensacinpasada,parahacerquesurgieraalgoirreductiblealosdos,al
pasadoyalpresente:aquellaFigura.13

Sinembargo,elprocedimientoespecficodelareminiscencialeimportapocoa
Deleuzeenestecontexto,dadoqueencuentraotrosprocedimientosproustianos
conducentesalmismofin.Alfinyalcabo,quelasdossensacionesserepartieranen
presenteypasado,quesetratase,pues,deuncasodememoria,tenapoca
importancia 14,puestoquecualquierprocedimientoesbuenomientrasquelogre
ponerenresonanciaseriesdivergentes.larecherchedutempsperdu,enefecto,
estpobladapormltiplesprocedimientosdeestandole,otrodeloscualesconsiste
enelperceptoqueatraviesaalnarradoryprotagonistaalponerenresonanciael
violnyelpianoenunasonata.
Habacasosdondeelacoplamientodesensacin,elabrazodelas
sensaciones,deningnmodoapelabaalamemoria:aseldeseo,peroms
profundamenteanelarte,pinturadeElstiromsicadeVinteuil.Loque
contabaeralaresonanciadelasdossensaciones,cuandoseestrechaban
unaaotra.Taleseranlasensacindelviolnyladelpianoenlasonata.
Eracomoelcomienzodelmundo,comosinohubieranestadomsque
ellosdossobrelaTierra,omsbien,enesemundocerradoatodolo
dems,construidoporlalgicadeuncreadorydondenuncaestuvieran
sinolosdos:aquellasonata.EslaFiguradelasonata,oelsurgimientode
esasonatacomoFigura.Igualmenteparaelseptetodondedosmotivosse
enfrentanviolentamente,definidocadaunoporunasensacin,unocomo
unllamamientoespiritual,elotrocomoundolor,unaneuralgiaenel
cuerpo.[]Loquecuentaesquelasdossensacionesseacoplancomo
dosluchadoresyformanuncuerpoacuerpodeenergas,inclusosiesun
cuerpoacuerpodesencarnado,delquesedespejaunaesenciainefable,
unaresonancia,unaepifanaerigidaenelmundocerrado.15

Laepifana,deestemodo,implicaunavezmsunacoplamientoopuestaen
resonanciaentredosseriesdivergentes,seanestasdepasadosypresentesode
sensaciones.Loquecuentaalfinyalcaboesladivergenciadelasseriesyesta
extraapuestaenrelacinquehacequecadaunaserepitaenlaotra,deunmodotal
quelarepeticinoperacomodiferenciantedelodiferenteyladiferenciacomo
repeticinens.
IV.Afirmarelazar
NosrestaanexplicitarelporqudelanaturalezaproblemticaqueDeleuze
atribuyealasobrasdeJoyce.EltrminoproblemaequivaleenDiferenciayrepeticin
altrminoIdea,multiplicidaddesingularidadescorrelativasarelacionesdiferenciales
recprocamentedeterminablesenotraspalabras,campovirtual,intensidado
diferenciaens.Estosproblemas,sinembargo,noseencuentranhechosdeuna
vezyparasiempre,locualconviertiraaDeleuzeenunpaladndePlatnmsqueen
unsucesordeHerclitoporelcontrario,seconstruyenalmododeunatiradade
dadosestaeslaanalogautilizadaporelpropiofilsofo.Altematizarlaproduccin
deunaIdea,escribeDeleuzeque
setratadeunajugadadedados,detodoelcielocomoespacioabierto,y
detirarcomonicaregla.Lospuntossingularesestnsobreeldadolas
preguntassonlosdadosmismoselimperativoeseltirar.LasIdeassonlas
combinacionesproblemticasqueresultandelasjugadas.16

Estastiradasdedadosnosondesdeluegoactosconscientesrealizadosporunyo
individual,nisiquieraactosinconscientesatribuiblesaunasubjetividadnoobstante,
algodelaconcepcinromnticadelgenio,enlacualestedevieneunasuertede
mdiumdelasfuerzasdeluniverso,subsistesinlugaradudasenlaconcepcin
deleuziana,deacuerdoconlacual
losproblemasolasIdeasemanandeimperativosdeaventuraode

acontecimientosquesepresentancomopreguntas.Porello,losproblemas
soninseparablesdeunpoderdedecisin,deunfiatquehacedenosotros,
cuandonosatraviesa,seressemidivinos.17

Esteimperativodelfiatprovienedelapreguntacomoinstanciaontolgicaprimeraque
atraviesaalsujeto,pasandoporlafisuradelyo[Je].Laobraes,entonces,un
problemanacidodelimperativo,locualconviertealautordelaobraenunoperador
delaIdeaalvezdebainclusocomprendersedeestemodolainterpretacin
deleuzianadelatareaciegacomopuntooriginaldelaobradelaquehablaba
PhilippeSollersensusintervencionesenlarevistaTelQuel.18Paraconstruirun
problemaounaIdea,sinembargo,esnecesariosegnDeleuzeque,siguiendola
metforadelosdados,seafirmetodoelazarencadajugada.Estedifcilrequisito
semidealponerenresonancialoscontrastesqueemanandeunajugada,
yformanunproblemaconesacondicin.Entonces,todoelazarestpor
completoencadajugada,aunqueestaseaparcial:yestallenunavez,
aunquelacombinacinproducidaseaobjetodeunadeterminacin
progresiva.Lajugadadedadosllevaacaboelclculodelosproblemas,la
determinacindeloselementosdiferencialesoladistribucindelospuntos
singularesconstitutivosdeunaestructura.Asseformalarelacincircularde
losimperativosconlosproblemasquesedesprendendeellos.La
resonanciaconstituyelaverdaddeunproblemacomotal,dondeel
imperativoseponeaprueba,aunqueelproblemamismonazcadel
imperativo.19

Deestemodo,escribeDeleuzeque
cuandomuchosnovelistasmodernosseinstalanenesepuntoaleatorio
esatareaciega,imperativa,cuestionante,apartirdelacuallaobrase
desarrollacomoproblema,haciendoresonarseriesdivergentes,nohacen
matemticasaplicadas,noincurrenenningunametforamatemticao
fsica,sinoqueestablecenesaciencia,mathesisuniversalinmediatade
cadadominiohacendelaobraunaprenderounaexperimentaciny,al
mismotiempo,algototalencadavez,dondetodoelazarseencuentra
afirmadoencadacaso,cadavezrenovable,sinque,quiz,nuncasubsista
algoarbitrario.20

Estaafirmacintotaldelazarencadajugadaconstituyeunrequisitoquenopuede
cumplirningunaobradeartequepartadeunaideapreconcebida,cuyointers
principalradiqueencontarunahistoria,enelingenioolacomunicacindeemociones
ni,paradecirloentrminosadornianos,ningnproductocultural.Sololaobrade
artemodernaenelsentidopreviamentedescritopuedehacertalcosa.Ladefinicin
mismademodernatalcomoDeleuzelainterpretaenUmbertoEco,ode
experimentaldeunmodomscercanoasupropiaterminologa,podradarseen
esostrminos,estoes,comounatiradadedadospermanenteenlaquenose
pretendeabolirsiquieraparciamenteelazarcalculandolosresultados.
V.Conclusiones
Laepifana,talcomolaentendemosaquapartirdeDeleuze,esalmismotiempo
correlativaaunanuevadoctrinadelasfacultades,proyectodeleuzianoinconcluso
almenosdeunmodoexplcitodeDiferenciayrepeticin.Aloponersealas
determinacionesplatnicasypodemospensarclaramenteenlaobradearteenel
sentidopreviamentedesarrollado,escribeDeleuzeque
nosetratadefigurasyamediatizadasyrelacionadasconlarepresentacin,
sino,porelcontrario,deestadoslibresosalvajesdeladiferenciaensque
soncapacesdellevarlasfacultadesasuslmitesrespectivos.Noesla
oposicincualitativaenlosensible,sinounelementoqueesensmismo
diferencia,yquecreaalavezlacualidadenlosensibleyelejercicio

trascendenteenlasensibilidad:eseelementoeslaintensidadcomopura
diferenciaensalmismotiempoloinsensibleparalasensibilidademprica,
queslocaptalaintensidadyarecubiertaomediatizadaporlacualidadque
creay,sinembargo,loqueslopuedesersentidodesdeelpuntodevista
delasensibilidadtrascendentequeloaprehendeinmediatamenteenel
encuentro.21

Enotraspalabras,laepifanadelaobradeartemodernaoexperimentalyase
tratedeJoyce,ProustodeotrosautorestambincitadosporDeleuzecomoPhillipe
Sollers,AntoninArtaudoRaymondRoussel,aquienyaFoucaulthubieradedicadosu
primergranlibro,requiereunusomuyparticulardelasfacultadeslomismoque
enlacitavaleparalasensibilidad,valeenelcasodelaescrituraparadelafacultad
dellenguaje,asaber,loqueDeleuzedenominausotrascendenteyoponealuso
emprico.Retomandolacaracterizacinheideggerianadelconceptodefenmeno,
podramospreguntarnossiacaso,enlacomparacinentreestasdosfilosofasdela
diferencia,podrapensarsequeelautoralemn,alevitarconstruirunadoctrinadelas
facultades,terminporconcebirtansolounusoempricodelasmismas,yporende
sevedlaposibilidaddepensarunmododecontactoconelenteenelcualelserno
estuvieramediatizado,erradicandotodaposibilidaddeunaepifanadelser.Enefecto,
paraHeidegger,elsersedasiempredeunmodosustractivo,solapadooencubierto,
dadoquedelocontrarioseloestaraidentificandoconunenteparticularconcebido
comopleno,yconsiguientementeolvidandoladiferenciaontolgica.Podra
pensarsequelosdesarrollosheideggerianosposterioresaSeinundZeitsedirigen
precisamenteaintentarencontrarunmododedonacindelsermsoriginario,
primordialmenteenaquelloqueelautordenominarEreignis,comoacontecimientode
transapropiacinentreelexistentehumanoyelser.22
Ahorabien,estunodeacuerdoonoconelplanteodeleuzeano,lapropuesta
pareceraserladeencontrarunusodelasfacultadesquedconelserentantoser
deunmodoinmediato.Msalldelfenmenocomoaparecersustractivo,omsac
delentecomomostracinmediatizadadelser,paraDeleuzetodofenmeno
encuentrasuraznenunadiferenciadeintensidadqueloencuadra,comobordes
entrelosquefulgura 23,yestadiferenciadeintensidadespasibledeaparecerensu
inmediatez.Evidentementetodaobradeartetienesumitadactualo,sisequiere,su
aspectontico,perolapropuestadeleuzeanapareceraincitarnosasobrepasar
dichoaspecto,airmsalldelhaciasurazndeser.Elnicomedioparaesto
consisteenunejerciciotrascendentedelasfacultadesdellenguajeodela
sensibilidad,peronoexistemtodoalgunoalamaneracartesianaparalograrlo:esel
objetomismoquesenospresentacontingentementeelquedebetenerlapotencia
paraviolentarnuestrasfacultades.YaPlatndistinguaensuRepblicaentrelas
cosasquedejanalpensamientotranquiloyaquellasquelofuerzanapensar.Hay
algoenelmundoquefuerzaapensar,escribeDeleuzeeneltercercaptulode
Diferenciayrepeticin,algoqueeselobjetodeunencuentrofundamental,ynode
unreconocimiento.24Yquobjetomsparadigmtico,enestesentido,quelaobra
dearteexperimental?Cuntosfulgoresdelacontecimientohabrnresplandecidoy
seguirnresplandeciendoapartirdeunencuentroazarosoconlasobrasdeJoyce,
ProustoMallarm?
Sialcomienzodeltrabajonospreguntbamosporunposiblesentido(d)o(x)de
fenmeno,podramosacasoterminarafirmandoqueDeleuzeacuaunsentido(dx),
entantoaparecerinmediatoycreadordelarazndeserdelfenmeno:ladiferencia.
Elsmbolodxaparecealavezcomoindeterminado,comodeterminabley
comodeterminacin.Aesostresaspectoscorrespondentresprincipios,que

formanlaraznsuficiente:aloindeterminadocomotal(dx,dy)corresponde
unprincipiodedeterminabilidadalorealmentedeterminable(dy/dx)
correspondeunprincipiodedeterminacinrecprocaaloefectivamente
determinado(valoresdedy/dx)correspondeunprincipiodedeterminacin
completa.Ensuma,dxeslaIdea,platnica,leibnizianaokantiana:el
problemaysuser.25

Esteproblemaysusersonloqueseexpresaenlaobradeartemodernao
experimentaldeunmodoqueDeleuze,tomandoeltrminodeJoyce,denomina
epifana.Heideggerescribeenel43deSerytiempoquesieltrminoidealismo
equivalealacomprensindelhechodequeelserjamsesexplicablepormediode
entes,sinoqueseressiemprelotrascendentalrespectodetodoente,entoncesel
idealismorepresentalanicaposibilidadadecuadadeunaproblemticafilosfica.26
Estafrase,creemos,resumevariosdelospuntosesencialesqueDeleuzese
proponedesarrollarenDiferenciayrepeticin.SusIdeas,enefecto,sonpensadas
comolotrascendentalrespectodetodoente,aunqueelsentidodetrascendentalno
esyaaqu,comoenKant,eldecondicinnecesariadelaexperiencia,sinoelde
raznsuficientedelamisma.Peromsimportanteparaloquenosinteresaeneste
punto:Deleuzepostulaendichaobraunaextraayacasoparadjicanocin,lade
empirismotrascendental.Unodelosvariossentidosdeestafrmularadica,sin
duda,enlaposibilidaddepracticarunejerciciotrascendentedelasfacultades,unuso
delasmismasque,violentadasporelencuentroconlosobjetosquefuerzana
pensar,seveallevadoaaprehenderelserdelentesinlanecesidad,comoen
Heidegger,deningnlgos.Esperamoshabermostradosuficientementequelas
obrasdearteexperimentalesconstituyenestetipodeobjetos.

*PabloPachilladoutorandoemletraspelaUBA/Argentina.

DELEUZE,G.Diferenciayrepeticin.TraduodeMaraSilviaDelpyeHugo
Beccacece.BuenosAires:Amorrortu,2007,p.15.
2

Cfr.HEIDEGGER,M.Serytiempo.TraduodeJorgeEduardoRivera.Santiago
deChile:EditorialUniversitaria,1997,pp.5155.
3

Ibidem,p.54.

Ahorabien,quesloquedebetomarseenconsideracinparadesformalizarel
conceptoformaldefenmenoyconvertirloenunconceptofenomenolgico,ycmo
sedistinguestedelvulgar?Quesesoquelafenomenologadebehacerver?A
qusedebellamarfenmenoenunsentidoeminente?Quesloqueporesencia
necesariamentedebesertemadeunamostracinexplcita?Evidentemente,aquello
quedeunmodoinmediatoyregularprecisamentenosemuestra,aquelloquequeda
ocultoenloqueinmediatayregularmentesemuestra,peroquealmismotiempoes
algoqueperteneceesencialmentealoqueinmediatayregularmentesemuestra,
hastaelpuntodeconstituirsusentidoyfundamento.Ahorabien,aquelloque
eminentementepermaneceocultoorecaedenuevoenelencubrimiento,oslose
muestradisimulado,noesesteoaquelente,sino,comolohanmostradolas
consideracionesanteriores,elserdelente.Ibidem,p.58.
5

DELEUZE,G.Op.cit.,p.189.

JOYCE,J.Epiphanies.Buffalo(NewYork):UniversityofBuffaloEasyHill,1956.

JOYCE,J.PoemsandShorterWritings.London:Faber&Faber,1991.

MerefieroaSCHOLES,R.KARIN,R.TheWorkshopofDaedalus:JamesJoyce
andtherawmaterialsforAPortraitoftheArtistasaYoungMan.Evanston(Illinois):
NorthwesternUniversity,1965.
9

Cfr.ECO,U.Operaaperta.Miln:Bompiani,1962.Ecoescribe,apropsitodelLivre
deMallarm,que[e]ntalestructura,nosehabradebidoencontrarningnsentido
fijo,ascomonosepreveaningunaformadefinitiva:siunsolopasajedellibro
hubieratenidounsentidodefinitivo,unvoco,inaccesiblealasinfluenciasdelcontexto
permutable,estepasajehabrarotoelconjuntodelmecanismo.ECO,U.Laobra

abierta.TraduodeRoserBerdagu.Barcelona:Ariel,1979,p.78.
10

DELEUZE,G.Op.cit.,p.117.

11

Ibidem,pp.117118.

12

Paraundesarrollodelanocindeprecursorsombro,vaseporejemplo:Ibidem,
pp.186196429430.
13

DELEUZE,G.FrancisBacon.Lgicadelasensacin.TraduodeIsidroHerrera.
Madrid:ArenaLibros,2002,p.73.
14

Ibidem.

15

Ibidem,pp.7374.

16

Ibidem,p.299.

17

Ibidem,p.300.LareferenciaaSollersseencuentraenlanotaalpieen:Ibidem,p.
298.
18

Cfr.Ibidem.

19

Ibidem,pp.299300(elsubrayadoesnuestro).

20

Ibidem,p.300.

21

Ibidem,p.222.

22

Cfr.,porejemplo,HEIDEGGER,M.Elprincipiodeidentidad.In:HEIDEGGER,M.
Identidadydiferencia.TraduodeHelenaCortsyArturoLeyte.Barcelona:
nthropos,Barcelona,1990.
23

DELEUZE,G.Diferenciayrepeticin.Op.cit.,p.381.

24

Ibidem,p.215.

25

Ibidem,p.261.

26

HEIDEGGER,M.Serytiempo.Op.cit.,p.229.

También podría gustarte