ENTENDENDO AS CORES

PRCTICAS DE LUZ E COR

1 AVALIACIN

PRCTICAS DE LUZ E COR

Xestin da calidade nas

industrias de Artes Grficas

Erica Garca-Santamarina Caridad

Introduccin

Primeira prctica:
Medicin da luz

Segunda prctica:
Colocacin Munsell

Terceira prctica:
Igualacin da cor

11

Cuarta prctica:
Test de Fansworth

15

Vocabulario

A cor a sensacin que o noso cerebro interpreta cando a luz que incide sobre un obxecto
reflectida e captada polos nosos ollos, dicir a cor a presenza da luz.
A luz de calquera fonte luminosa como o Sol, o lume dunha fogueira ou a lmpada da nosa habitacin est composta por multitude de ondas electromagnticas, cando un raio de luz incide sobre
un obxecto parte das ondas son absorbidas e as restantes son reflectidas polo obxecto, as cales son
captadas polos nosos ollos que son os responsables de transformar estas ondas en sinais coas que o
noso cerebro interpreta e achganos a sensacin de visualizar e recoecer unha determinada cor.
Atendendo definicin de cor descrita nos pargrafos anteriores, podemos conclur e afirmar que
para que a cor exista necesario 3 elementos bsicos:
Fonte luminosa
Obxecto
Receptor/Observador
Ou o que o mesmo, a sa ecuacin sera;
Cor = Fonte luminosa + Obxecto + Receptor
Fonte Luminosa: calquera fonte luminosa emite luz en forma de ondas electromagnticas, do mesmo
xeito que ocorre con calquera tipo de ondas podemos identificalas ou clasificalas en funcin da distancia existente entre un valle ou cresta da propia onda, dita magnitude coecida como lonxitude
de onda sendo representada pola letra grega , se representsemos cada unha das ondas electromagnticas pola sa Energia ou ? obteriamos o que coecemos como o espectro electromagntico,
dentro del e ocupando unha pequesima porcin existe o espectro visible o cal contn todas as
lonxitudes de onda que equivalen s cores que somos capaces de observar, por iso a cor realmente
equivale a unha nica ou combinacin de varias ondas cunhas determinadas enerxas.
Obxecto: os obxectos non teen cor, os obxectos teen a propiedade de absorber, transmitir e reflectir
parte das ondas da luz que a iluminan e son captadas polos nosos ollos e interpretadas polo noso
cerebro.Anda que os obxectos non teen cor unha realidade que o determina, a cor branca puro
sera o resultado dun obxecto que reflectara a totalidade das ondas que compoen o espectro visible,
pola contra o negro puro sera o obxecto que absorbese a totalidade desas ondas.
En funcin das tinguiduras e/ou pigmentos que forman parte do obxecto as como do grao de rugosidade da sa superficie determnase o tipo de cor, o seu grao de transparencia e o seu brillo. Unha cor
ser mis brillante se a superficie do obxecto completamente lisa posto que lle permitir reflectir ao
mximo a cantidade de luz recibida, estes fenmenos son coecidos e usados polo home por exemplo
4

na fabricacin de sinais viarios, bandas e chalecos reflectores que permiten distinguir con claridade o
obxecto reflector cando se lle ilumina coa luz do noso coche mentres viaxamos pola noite.
Receptor / Observador: o ollo o rgano receptor que capta as diferentes ondas que emiten os
corpos ou obxectos cando son iluminados, os nosos ollos dispoen de 3 sensores nas retinas as cales
captan as lonxitudes de onda emitidas polo obxecto e transmteas ao noso cerebro mediante os nervios
pticos, posteriormente o noso cerebro transforma os estmulos en sensacins de cores.
A sensibilidade e nmero de cores que os nosos ollos captan e o noso cerebro interpreta depende
de cada persoa, por exemplo hai persoas daltnicas que confunden cores podendo s observar un
pequeno rango destes e en cambio existen outras persoas coa capacidade de chegar a distinguir at
detalles mnimos dunha cor a outro.
Polo tanto, unha mesma cor pode apreciarse diferente segundo sexa a natureza da fonte luminosa que a ilumina e pola que a observamos, non o mesmo observar unha cor baixa a luz solar do
medioda, baixo os farois que iluminan a cidade nocturna ou baixo a lmpada da nosa habitacin. A
explicacin deste fenmeno reside na natureza do obxecto que se ilumina e na natureza de cada tipo
de luz, o noso obxecto pode absorber a totalidade das ondas emitidas pola luz da nosa habitacin e
con todo reflectar parte das ondas da luz solar que non contia a luz artificial, por iso dentro de cada
luz o importante coecer a composicin das sas ondas electromagnticas.
Ademis, se a isto lle engadimos deficiencias de visin, a interpretacin das cores pode resultar
confusa. A natureza e importancia deste estudo comprobar como afecta a luz e o ollo visin das
cores e como isto nos podo afectar hora de realizar un traballo ou comunicarnos.

1 PRCTICA:
MEDICIN DA LUZ

Esta primeira prctica consista en medir a iluminancia

real dun ambiente e ver como os diferentes estados
da luz en diferentes formas e en diferentes emplazamentos afecta nosa visin das cores.
Para iso empregamos un lxometro, un instrumento
de medicin que permite medir simple e rapidamente a iluminancia real. A unidade de medida
o lux (lx). Funciona cunha clula fotoelctrica que
capta a luz e convrtea en impulsos elctricos, os
cales son interpretados e representada nun display
ou agulla coa correspondente escala de luxes

Os luxmetros poden ter varias escalas para

adaptarse s luminosidades dbiles ou as fortes
(at varias decenas de milleiros de luxes). O que
nos utilizamos tia unha escala de 200 a 50000
luxes.
Para a completa realizacin do exercicio levamos
connosco un mapa de cores (OU COMO SE CHAME, COMPLETAR INFO) .
Con este pequeno exercicio obvservamos e conclumos que nos resulta mis fcil diferenciar unhas
gradacins de cor que outras, por exemplo co
caso que acontace coa cor amarela: esta cor tanto
en exterior ao sol como en interior sombra resulta
complexa de diferenciar, pola contra, a cor maxenta percebase con moita facilidade e claridade.
6

Lugares

Luxes

Comedor

2420

Biblioteca encendida

520

Exterior ao sol

540x100

Exterior sombra

560x100

Bao abaixo (apagado)

0,11

Bao abaixo (encendido)

330

2 PRCTICA:

COLOCACIN DAS CORES

AO CRITERIO MUNSELL
Poderamos dicir que o Sistema de Cor de Munsell foi
o primeiro intento de crear un sistema para describir a cor dunha maneira, se non exacta, o mis
precisa posible con o propsito de crear un cdigo
orixinal e obxectivo: unha cor nomeada universalmente e as eviatr confusins.
Este modo de cor basase en tres atributos: ton,
croma e valor. O que coecemos como HSB en
Photoshop (Hue, Saturation e Brigthness / Ton,
Saturacin e Brillo).

rbore de Munsell

Munsell expn un sistema tridimensional para representar todos os valores do espectro. Tras varios
anos de experimentacin chegou conclusin de
que unha esfera era inadecuada para explicar eficazmente os atributos da cor. En 1905 termina de
elaborar un modelo que foi coecido como rbore de Cor. Funciona da seguinte maneira:
Valor
O valor a claridade ou escuridade dunha cor.
No modelo de Munsell, o eixo vertical neutro
(gris), con intervalos que van do 0 (negro) ao 10
(branco). Todas as mostras que estn mesma
altura teen exactamente o mesmo valor.
Matiz
O matiz mdese como posicin na roda de cor e
exprsase en graos. Desprazmonos do amarelo
ao verde, do verde ao azul, etc.

Debuxo orixinal do crculo con

10 segmentos da rbore

Saturacin
A saturacin dunha cor o seu grao de pureza.
Conforme nos afastamos do eixo vertical na rbore
de Munsell, as cores gaan en saturacin. dicir,
son menos grisceos, mis puros.
Munsell distingue 5 tons principais: vermello (R), amarelo (E), verde (G), azul (B) e prpura (P), e outros
5 subtonos, amarelo-vermello (YR), verde-amarelo
(GY), azul-verde (BG), prpura-azul (PB), e vermello-prpura (RP)
Unha cor vermella pura sera 5R. Se o vermello ten
un pouco de amarelo sera 7.5R ou se un vermello-prpura o cdigo sera 2.5R.
Para completar a descricin da cor engadirimoslle
os atributos croma e valor.
Por exemplo, 4R 3/12. 4R indica un vermello cun
pouco de prpura, 3 a cantidade de negro e 12
a intensidade da cor. Daranos un vermello prpura
escuro moi intenso.
O exercicio de aula consista en usar o libro de cor
de Munsell e traballar sobre l. Este libro unha
gua de referencia usados para seleccionar ou
comunicar cores, dvidese en follas individuais que
conteen chips de cores removibles con nmeros
de referencia de situacin. O obxecto da prctica
era descolocar as chips dunha pxina e volver a
colocalas, sen mirar no seu reverso, restando por
cada fallo obtido 2 puntos se hai pouca diferencia
e 5 se hai moita diferencia. A puntuacin inicial
de 100.

Esta proba for realizada nun primeiro momento con

cores vermellas. No primeiro ensaio se tivo que colocar a base como referencia e colocando algunhas
cores vendo o reverso como gua. Noutro segundo
tamn houbo que colocar a base e desta vez as cores situronse sen mirar. O resultado foi que as cores
estaban case todas unha fila arriba.
Ao non recoller de forma correcta esta comprobacin decidin realizar unha segunda proba con tonalidades azuis. Desta vez tanto na primeira como na
segunda proba non houbo que colocar a base, e a
diferencia de resultado entre a primeira e o segundo
estudo foi dunha ficha cunha diferencia dunha fila
en cada unha.

A puntuacin final quedou en 96 puntos.

Na web http://munsellcolor.webnode.pt poderas atopar ldicase entretidas actividades relacionadas coa rbore de Munsell

3 PRCTICA:
IGUALACIN DE COR

Este traballo, ao contrario dos dous primeiros, realizase en pantalla. O programa ten un funcionamento
sinxelo, trtase dun crculo divido en das metades
de diferente cor coa intencin de igualar o lado
esquerdo co dereito desprazando os cursores de
cada unha das barrasmediante o sistema de cor
aditivo, RGB, e todo isto cun limite de tempo, ou
tempo ideal, de 60 segundos. Cando teamos
equilibradas estas das partes procederemos a
ollar o resultado. No caso do meu exercicio foron
estes:

Eu

PC

Eu

PC

Eu

PC

214

211

129

137

231

243

149

150

47

50

83

70

197

190

177

179

117

113

Tempo

Tempo

Tempo

55 sec

77 sec

59 sec

Eu

PC

Eu

PC

Eu

PC

66

27

170

175

241

245

179

178

195

195

51

56

153

144

213

211

113

19

Tempo

Tempo

Tempo

68 sec

104 sec

66 sec

Eu

PC

Eu

PC

Eu

PC

246

243

206

207

168

169

215

214

111

115

157

153

236

236

154

154

143

140

Tempo

Tempo

Tempo

89 sec

46 sec

54 sec

Eu

PC

Eu

PC

Eu

PC

180

184

33

31

128

125

27

29

175

171

147

144

107

103

131

121

95

88

Tempo

Tempo

Tempo

27 sec

27 sec

43 sec

10

4 PRCTICA:

TEST DE FANSWORHT
O principal cometido do test de matices Farnsworth
, mediante un mtodo sinxelo, comprobar a
discriminacin da cor. Proporciona datos que
poden aplicarse a moitos problemas sicolxicos e
industriais na visin das cores. Os seus principais
usos son para: separar as persoas que teen unha
visin das cores normal en clases de discrimacin
cromtica superior, media e baixa e para medir as
zonas de cor de confusin cromtica das persoas
que teen unha visin anmala das cores.
O noso ensaio consiste nun total de 92 cores montadas en cpsulas de plstico, aloxadas en catro
caixas independentes. Cada caixa consta de dous
paneis articulados que conteen un cuarto das 85
cpsulas coloreadas desmontables, numeradas.
(das cpsulas estn repetidas e fixadas como cores gua en ambos os extremos dun panel de cada
caixa, o que fai un total de 92 cpsulas).
A superficie mate das cpsulas coloreadas necesaria para proporcionar as mesmas caractersticas
espectrales desde calquera ngulo, pero sensible
s marcas dos dedos. Tamn se incle un paquete
de software baixo Windows para puntuar o test de
100 matices de Farnsworth-Munsell. Este programa
foi deseado para simplificar a puntuacin do test
e proporciona un potente conxunto de ferramentas
para representar grficamente, analizar e almacenar os resultados.
Unha parte fundamental do test a iluminacin.
Esta debera aproximarse a 6.740 grados Kelvin
(Iluminante patrn C o luz media diurna) preferiblemente a 25 bujas-pie o ms. Nos usaremos como
instrumento o Judge II de Macbeth, cabina de luz
que se usa para a evaluacin visual de cores, que
mediante o uso dunha fonte de tungsteno halgeno a 6500 grados K da un equivalente a luz de
da.
11

Para a realizacin desta prctica tiamos que ter

a un compaeiro que ser quen apunte os resultados nosoftware. Situados enfronte da cabina de
iluminacin o noso compaeiro entregaranos unha
caixa, non teen que ir por orde, coas cores colocadas de forma aleatoria, soltaremolas na cabina
e as disporemos polo orde de gradacin. A proba
ten unha duracin ideal de 120 segundos, se se
pasa deste tempo avisaremos ao noso compaeiro
pero non lle retiraremos o panel2. Cando rematemos avisaremos nosa parella e esta nos pasara
ou outro panel mentras apunta no programa os
fallos e as ate completar os catro paneis.
O software para puntuacin do test de matices FM
foi desenvolvido para axilizar e simplificar a introducin de datos do test de matices FM (orde das
cpsulas) e para proporcionar un potente conxunto
de ferramentas analticas e administrativas.
Para visualizar a pantalla de introducin de datos
seleccione Pantalla de introducin de datos [Data
Entry Screen] no men Ver [View]. Esta pantalla
mostra unha representacin esquemtica do test
de matices FM coas cpsulas en orde numrica
correcta dispostas en 4 caixas
Para puntuar e analizar os datos obtidos co test
de matices FM, a orde das cpsulas establecido
polo suxeito trasladado pantalla, simplemente
arrastrando e soltando as cpsulas na pantalla. A
orde das cpsulas se reposiciona orde numrica correcto seleccionando Novo rexistro [New
Record] no men Edicin [Edit].
Ao finalizar aparecern dous tipos de grficos, un
lineal e outro polar.

12

Discriminacin media

Seleccionando Grfico lineal [Linear Graph] no

men Ver [View] poden visualizarse os datos
grficamente nun grfico lineal. Os nmeros
das cpsulas (1-85) estn representados no
eixo das x e as puntuacins de erros rexstranse contra o eixo das e. Este formato non se usa
case nunca.

Ao redor do 68% da poboacin (excepto as

persoas con visin de cores defectuosa) alcanza unha puntuacin total de erros comprendida
entre 20 e 100 nas primeiras probas. Esta a
gama de competencia normal para a discriminacin da cor.

O formato de visualizacin e presentacin dos

datos pode crearse de diferentes maneiras, de
acordo coas especificacins do usuario:
13

A representacin grfica dos datos pode mostrarse nun grfico polar; para iso seleccione Grfico polar [Polar Graph] no men Ver [View].

Na prctica son poucas as persoas capaces

de lograr un resultado perfecto e o grfico
polar mostrar unha serie de raios ao redor do
crculo de tons cromticos correspondente s
cpsulas que se colocaron en orde incorrecta.
Canto maior a desviacin dos puntos de
datos respecto da circunferencia interior peor
a discriminacin de cores do suxeito. A
gama de cores que o suxeito ten dificultade en
diferenciar pode determinarse directamente a
partir do grfico.

Os nmeros das cpsulas (1-85) estn representados polas lias radiais. (o espaciado angular das lias radiais non uniforme trtase
dun feito deliberado).
As puntuacins de erros rexstranse grficamente para cada cpsula, representando o crculo
interior unha puntuacin de 2 (cpsulas na
orde correcta). Os crculos correspondentes a
puntuacins de erro de 5, 10,... son mis escuros co fin de axudar a interpretar o grfico.

Os individuos que teen unha visin de cores

normal (pero unha mala discrimacin da cor)
cometern erros que estarn mis ou menos
arbitrariamente distribudos ao redor do crculo
cromtico. Os individuos cunha visin de cores
deficiente tendern a cometer mis erros en
das reas en lados opostos do crculo de tons
de cores.

Un suxeito que tea unha discriminacin de

cores perfecta sera capaz de pr todas as
cpsulas na orde correcta e, neste caso, todas
as cpsulas teran unha puntuacin de 2 e o
grfico polar mostrara un crculo perfecto ao
redor da sa circunferencia interior.
14

VOCABULARIO:
A continuacin danse as definicins mis importantes das magnitudes fsicas relacionadas coa
luz, xeralmente aceptadas polas comunidades
tcnica e cientfica.

dada defnese como o cociente entre a intensidade radiante nesa direccin pola rea do
elemento emisor proxectada sobre un plano
perpendicular direccin considerada. As
unidades son idnticas s de densidade de
potencia radiante watt/m2.

Espectro visual ou visible: o rango de

frecuencias correspondentes s lonxitudes de
onda visibles ao ollo humano. Aproximadamente entre 400 nm (azul) e 750 nm (vermello).

Iradiancia (Ge): A irradiancia defnese

como a razn entre a densidade de potencia
radiante (fluxo enerxtico) recibido en todas
as direccins por un elemento diferencial de
superficie dS. As unidades son as mesmas
que as de emisin e densidade de potencia
radiante.

Enerxa radiante (W): a cantidade de

enerxa radiada por unha fonte. No sistema
internacional de unidades, mdese en joules.
Potencia radiante (P): a enerxa radiante por unidade de tempo e mdese en watts*.
Tamn se denomina fluxo radiante.
*-Anda que a unidade de potencia no sistema
internacioal o watio ou watt e represntase
por W, utilizsese a nomenclatura watt w
para non confundila coa enerxa radiante.

Reflectancia: anloga ao coeficiente de

reflexin de potencia en comunicacins e
reflectividad en fsica. a relacin entre a
enerxa dunha onda reflectida por unha superficie e a enerxa incidente sobre esta.

Densidade de potencia radiante:

Tamn se denomina fluxo luminoso. a potencia radiante por unidade de rea, expresada
en watt/m2 ou en watt/cm2.

Absortancia: a relacin entre a potencia radiante absorbida por un corpo e a

potencia radiante incidente sobre ese corpo.
unha magnitude anloga ao coeficiente
de absorcin de potencia en circutos de
comunicacins.

Emisin (J): a densidade de potencia

radiante emitida, transmitida ou reflectida
(emisin secundaria) por unha fonte. As unidades son as mesmas que as da densidade de
potencia radiante.
Irradiacin (G): a densidade de potencia
radiante que incide sobre unha superficie. As
unidades son as mesmas que as de emisin e
densidade de potencia radiante.

Lumen (lm): a unidade de fluxo luminoso,

igual ao fluxo luminoso emitido por unidade
de ngulo slido (estereorradin) e por unha
fonte de intensidade luminosa uniforme igual a
unha candea, ou ben o fluxo luminoso recibido sobre unha unidade de superficie, todos
os puntos da cal se atopan a unha distancia
unidade da fonte.

Radiancia (Lle): A radiancia dun elemento

diferencial de superficie dS nunha direccin

Intensidade luminosa (I): o fluxo luminoso (potencia ou enerxa radiante) incidente

15

sobre unha superficie, normal a unha direccin

especfica dunha fonte radiante, dividida polo
ngulo slido que subtiende a superficie respecto da fonte radiante.

As cores primarias da sntese sustractiva sern as

cores complementarias da sntese aditiva.
As cores sustractivos primarias (cian, magenta
e amarelo) son os que se crean mediante a
absorcin de certas lonxitudes de ondas. Cando
a luz branca toca un material ou unha superficie,
os pigmentos de cores desa superficie absorben
todas as ondas da luz excepto as das sas cores, que son reflectidos e percibidos polo rgano
da visin.

Luminosidade: a medida estndard da

resposta do ollo luz monocromtica de diversas lonxitudes de onda. A funcin adoita estar
normalizada respecto do seu valor mximo, denominndose neste caso luminosidade relativa.
Desgnase tamn como curva de luminosidade,
eficiencia luminosa espectral, funcin de visibilidade ou factor de visibilidade.

HSB: o modelo HSB basase na percepcin

humana da cor e describe tres caractersticas
fundamentais da cor. En Photoshop, este modelo
non podemos elixilo a travs do men imaxe /
axustes, pero si podemos crear unha cor a partir
do ton, a saturacin e o brillo ademais de usar
diferentes ferramentas tanto en Photoshop como
noutras aplicacins para realizar axustes baseados neste modelo.

Luminancia: a cantidade de enerxa luminosa (luz) emitida ou reflectida por unha superficie
no rango de lonxitudes de onda do espectro
visual. Tamn se designa como brillo fotomtrico.
Brillo: a expresin subxectiva da luminancia
referida ao ollo humano.
Contraste: a relacin entre as luminancias
dun obxecto e a sa contorna.

Lux: o lux (lx) a unidade derivada do Sistema

Internacional de Unidades para a iluminancia ou
nivel de iluminacin. Equivale a un lumen /m.
sase na fotometra como medida da luminancia, tomando en conta as diferentes lonxitudes
de onda segundo a funcin de luminosidade, un
modelo estndar da sensibilidade luz do ollo
humano.

Sintesis aditiva: Cando nos referimos

sntese aditiva, falamos da formacin das cores
a travs da suma de diferentes luces nas sas
distintas lonxitudes de onda. A sntese aditiva
fai referencia adicin de cor, considerando
o branco como a suma de toda luz en mxima
proporcin do espectro visible. A sntese aditiva a que se usa para a separacin da cor
e grazas a ela podemos ser capaces de ver e
reproducir as cores das diferentes pantallas.

Lumen: O lumen (lm) a unidade do Sistema

Internacional de Medidas para medir o fluxo
luminoso, unha medida da potencia luminosa
emitida pola fonte. O fluxo luminoso difernciase
do fluxo radiante en que o primeiro contempla a
sensibilidade variable do ollo humano s diferentes lonxitudes de onda da luz e o ltimo involucra toda a radiacin electromagntica emitida
sen considerar se tal radiacin visible ou non.

Sintesis sustrativa: Cando falamos de sntese sustractiva, estamos a referirnos obtencin

de cores por mesturas de pigmentos. De feito,
chmase sustractiva porque ao ir engadindo
cores pigmento, subtrae a cor.
16