Está en la página 1de 12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

RevistaMed

ServicesonDemand

PrintversionISSN01215256

Article

rev.fac.medvol.15no.1BogotJan./June2007

pdfinSpanish

Articleinxmlformat

ARTCULO

Articlereferences

HEMORRAGIAUTERINAANORMAL:ENFOQUE
BASADOENEVIDENCIAS.REVISIN
SISTEMTICA
ABNORMALUTERINEBLEEDING:ASYSTEMATICREVIEWOF
EVIDENCEBASEDEVALUATION

Howtocitethisarticle
Automatictranslation
Sendthisarticlebyemail
Indicators
CitedbySciELO

LUISERNESTOPREZAGUDELOa*

Accessstatistics

Recibido:Diciembre1de2006.Aceptado:Diciembre21de2006.

Relatedlinks

aProgramadeGinecologayObstetricia,UniversidadMilitarNuevaGranada,

Share

HospitalMilitarCentral,Bogot.
*Correspondencia:leperez@cable.net.co.Direccinpostal:Carrera17No122
81apt.503,BogotD.C.,Colombia.

More
More
Permalink

Resumen
Lahemorragiauterinaanormal,cuyaprevalenciaesdel30%,provienedediversasetiologasquesepuedenagrupar
encuatro:relacionadasconembarazo,uterinasorgnicas,endocrinasyhematolgicas.Serevislaliteraturaylas
evidenciasmdicas,enOVID,PubMed,Cochranelibraryyguasdemanejo,quedieranbasesparaelaborarun
enfoqueintegraldelahemorragiauterinaanormal,conmtodosmenosinvasivos,quepropiciansaludamenos
costos.Conbaseenevidenciasmdicasdisponiblesresultunalgoritmoquecumpleesospropsitos.
Palabrasclave:hemorragiauterina,menorragia,metrorragia,hemorragiaposparto.
Abstract

Theabnormaluterinebleeding,presentin30%ofwomen,canarisefrom1of4broadetiologiccategories:
pregnancyrelatedetiologies,fromdirectanatomicofuterinepathology,fromtheendocrinemediatedsequelaeof
anovulationandfromdisordersofcoagulation.Ireviewthecurrentliterature,onthedatabaseofOVID,PubMED
andCochranelibrary,andtheevidencestosupportareasonableclinicalmanagementaboutdiagnosisand
treatmentinfavorofthehealthandeconomyofthewomenwiththemostefficientandlessinvasivemanner
possible.Theresultwasanalgorithm,withevidencebasedmedicine,thatsupportstheproposalsofthisreview.
Keywords:uterinebleeding,menorrhagia,metrorrhagia,pospartumhemorrhage.
Introduccin
Lamenstruacineslanicahemorragiauterinanormal.Secaracterizaporunaperiodicidadde287das,sangrado
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

1/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

menstrualde6020mlyduracinde42das.Lahemorragiauterinaanormalesdefinidacomocualquier
sangradoquedifieradelpatrnmenstrualenfrecuencia,cantidadyduracin(1).Susmanifestacionesson:

Polimenorreas:periodicidadmenstrualmenorde21das.
Oligomenorreas:periodicidadmayorde35das.
Amenorrea:ausenciademenstruacionespormsde6meses(prcticode3meses).
Menorragiaohipermenorrea:menstruacinmayorde80ml,opormsde7das.Enpromediountampax
absorbe5mlyunatoallahiginica5a15mlsinembargo,existenvariosmtodosparacuantificarla,entre
loscuales,elmscmodoespesarlastoallashiginicasantesydespusdeusadas(2).
Metrorragia:hemorragia,generalmenteabundante,norelacionadaconlamenstruacin.
Manchados:intermenstruales,preovulatorios,premenstrualesyposcoito.
Laprevalenciadelahemorragiauterinaanormalesel30%,atalpuntoque,ocasionael20%delasconsultasyel
25%detodaslascirugasginecolgicas:65%delashisterectomasy100%delasablacionesendometriales.Esun
campomultidisciplinario,dondeconvergenademsdelaanemiaysusconsecuencias,alteracionessociales,
profesionales,sexuales,temoresdesufrirenfermedadesginecolgicasmalignaseimplicacioneseconmicas(3).
Existen,enlaactualidad,mltiplesestudioseneldiagnsticoytratamientodelahemorragiauterinaanormal,con
recomendacionesA,ByCenevidenciamdica,quellamanaserincorporadosenunenfoqueintegraldemanejo.Por
ello,elobjetivodeestetrabajoesrevisarlaliteraturaexistente,conelpropsitodevislumbrarunenfoqueclnicoms
racional,quepropiciesalud,economaalevitarintervencionesinnecesariasy,mejorcalidaddevidaalasmujeresque
lasufran.
Pararealizarlosehizounacomprensivabsquedabibliogrfica,hastanoviembre30de2006,enOVID,PubMed,
Cochranelibrary(trastornosmenstrualesysubfertilidad)yguasdisponibles.Loscriteriosdeseleccinfueron:
artculosdemedicinabasadaenlaevidencia(EBMdeOVID),metaanlisis,revisionessistemticasyestudios
aleatorios.Paralosnivelesdeevidenciamdicaygradosderecomendacin(Tabla1),setuvieronencuantalos
criteriosdelRoyalCollegeofObstetriciansandGynaecologists(4).

Clasificacinetiolgicadelahemorragiauterinaanormal
Enniassuelesersecundariaatrauma(54%),aabusosexual,adepravacinalaingestainvoluntariadeestrgenos
oalimentoscontaminadosconellos,acncergenitalyapubertadprecoz.Enadolescentesesfrecuenteencontrar
anomalasmllerianas,trastornoshematolgicos,endocrinos,infecciny,porsupuesto,embarazo.Enlaedad
reproductivasonfrecuenteslashemorragiasrelacionadasconembarazo,dispositivointrauterino,adenomiosis,
miomatosis,trastornosendocrinosanovulatoriosycncer.Porltimo,enlaperiypostmenopausialascausasde
hemorragiauterinasonenordendefrecuencia:atrofiaendometrial,plipos,cncerehiperplasia.Tambinhaycausas
iatrognicas,generalmenterelacionadasconmanejosdealteracionescausantesdehemorragiauterinacomo
anticoagulantes,inhibidoresderecaptacindeserotonina,corticoides,tamoxifnyestrgenosofitoestrgenos,entre
otros.
Todasestascausasdehemorragiauterina,mltiplesyheterogneas,sistmicasylocales,danlaimpresindeno
poderfacilitarelenfoqueclnico.Dehecho,existenvariasclasificacionesetiolgicas(35).Sinembargo,enformamuy
prctica,Hatasaka(6)lashaagrupadoencuatrofuentes:relacionadasconelembarazo,uterinasorgnicaso
estructurales,hematolgicasyendocrinas(Tabla2).Estaclasificacinnomencionalahemorragiauterinadisfuncional,
hemorragiaanormalenlaquesehandescartadolesioneslocales(orgnicasuterinas)ysistmicas,generalmente
atribuidaalasalteracionesendocrinasdelaanovulacinymsespecficamentealaanovulacindisfuncional,como
sndromedeovariopoliqusticoydisfuncinhipotalmicahipofisiaria,perotambin,comohemorragiadeetiologa
desconocida.Elpropsitodelaclasificacinestratardedesconocerelmalacuadotrminodedisfuncional,para
estimularlabsquedadecausassistmicashematolgicasyendocrinas,afindetratarlasparalelamentealempleode
coadyuvantes.Yesqueelsloempleodecoadyuvanteseneltratamientodelasmenorragiashematolgicasy
endocrinaspuedeterminarenprocedimientosquirrgicoscomplicados.

http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

2/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

Hemorragiauterinarelacionadaconembarazo
Sedebenconsiderardostiposdeproblemas:lashemorragiasenelprimertrimestredelembarazoylasdelposparto.
Lasprimeras,especialmente,sepuedenconfundirconlasotrashemorragiasuterinasanormales.Porello,entoda
mujerenedadreproductivaconciclosregularesyexposicinsexual,antecualquierretardomenstrualconposterior
hemorragiasedebendescartar,enprimerainstancia,complicacionesdelembarazotalescomoaborto,embarazo
ectpico,oenfermedadtrofoblstica.EnelexamenfsicosepuedenencontrarsignosdeChadwick,teroaumentado
consignodeHegar,restosovularesencuellouterinoovagina,etc.Lapruebadeembarazo(HCG)ylaecografa,
sonbsicoseneldiagnstico.Unavezdiagnosticada,eltratamientodebeserespecfico.
Lahemorragiauterinapospartoocurreentrelas24horasylas12semanas.Enpasesdesarrolladosocurreenel2%
delaspurperasycasienlamitaddelasveceseltratamientoesquirrgicoyconstituye,juntoconlashemorragias
delparto,el50%delamortalidadmaterna.Lascausassonrestosplacentarios,infeccinydesgarros,paraloscuales
yaexistenprocedimientosteraputicosespecficos.UnarevisindelgrupoCochrane,hastadiciembrede2003en45
artculos,noencontrningnestudioaleatorioquecompararalosdiferentestiposdeintervencionesmdico
quirrgicosexistentesalrespecto(7).
Hemorragiauterinaorgnicaoestructural
Laslesionesorgnicasqueconmsfrecuenciacausanhemorragiason(8):

Alteracionesmllerianasdefusinverticalolateral,conseptosincompletos.
Infecciones:cervicitis,endometritis,piometra,tuberculosis.
Patologabenignauterina:ectropin,plipo,miomatosis,adenomiosis,hiperplasia,malformaciones
arteriovenosas.
Patologamalignauterina:cervical,endometrialomiometrial.
Traumas:cuerpoextrao,dispositivointrauterino,perforacinuterinaotraumasexual.
Historiaclnica.Lahemorragiauterinaorgnicaessugestivacuandolaspacientespresentanmetrorragias,manchados
postcoito,metromenorragias,dispareunia,dolorplvico,einestabilidadhemodinmicaporanemia.Recomendacin
C(4).
Examenfsico.Lacorrectainspeccinquizsdejenotarquelahemorragianoseauterina,sinovaginal,uretral,odela
vulvaobien,porlesionesdelcuellouterino.Eltactoplvicobimanualrevelaanormalidadesuterinasyplvicas.
RecomendacinC(4).
Laboratorio.Elcuadrohemticoesnecesarioparasaberelgradodeanemiaysihaynecesidaddetransfusin.
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

3/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

RecomendacinB(4).
Ecografatransvaginal.Sensibilidadde80%a96%yespecificidadde68%a90%,parapatologasendometrialesy
miometriales(9).EnunarevisindeSmithycolaboradorescon35estudiosy5.982pacientesposmenopusicas,la
ecografamostrunaprevalenciadecncerendometrialdel13%ydel40%enhiperplasiaypliposadems,se
establecicomonormalunespesorendometrialde4mmomenos,comosospechosodehiperplasia103mmycomo
sospechosodecarcinomaendometrial206mm(10).RecomendacinB.
Biopsiaendometrial.Necesariaparaeldiagnsticohistopatolgicoenpacientesconriesgodecncerendometrial:
mayoresde35aos,obesas,diabticas,conanovulacincrnica,conclulasglandularesatpicasenlacitologa,ocon
historiadeingestadetamoxifeno.Esclaroqueelriegodelcncerendometrialpor100.000mujeresaumentaconla
edad:2,8entrelos30y34aos6,1entrelos35y39y36,5entrelos40y49(11).RecomendacinC.
LacuretaPipelleeslarecomendadaparalatomadelabiopsia:eselstica,permitelasuccinyesmenosmolestay
msefectivaquelacuretadeNovackylaVabra.Dijkhuizen(12)enunmetaanlisisde19estudioscon7.914
pacientes,determinsensibilidaddel99,6%yespecificidaddel91%paradetectarcncerendometrial,ypara
hiperplasia81%y98%respectivamente.RecomendacinB.
Otraformadehacerloesconraspadobiopsia,bajoanestesiageneralenformaambulatoria.Adems,esnecesario
paradetenerelsangradocuandoelhematocritoesmenorde30peroconstenosepuedeexplorarelfondouterino
ydejasindiagnsticoplipos,miomassubmucosos,hiperplasiaocncerendometrialhastaenun40%delasveces
(13).RecomendacinC.
Histerosonografa.Eselmtodoaseguir,anteunhallazgodeanormalidadendometrialenlaecografatransvaginal.
DeKroom(14),enunmetaanlisisde24estudioscon2.278casos,determinquesepuederealizarcompletamente
enel98%depremenopusicasyenel87%demujeresposmenopusicas.Susensibilidadesdel95%(95%ic9397)
ysuespecificidaddel88%(95%ic8592),parapatologaendometrial.RecomendacinB.
Histeroscopia.Permitetomarlamuestraendometrialbajovisindirectaytambinpermiteeltratamientoinmediatode
patologasbenignas.Conellasediagnosticanpatologascomomiomassubmucososeintramurales,plipos,
hiperplasiaendometrial,cncerlocalizado,etc.Clarck(15),enunarevisinsistemticade65estudioscon26.346
pacientes,demostrsensibilidadde97%a98%yespecificidadde93%a100%paradiagnsticodecncer
endometrialehiperplasia.RecomendacinA.
Unarevisinsistemticadeecografatransvaginal,sonohisterografaehisteroscopia,con61estudiosy2.917
pacientesmostraestostresprocedimientoscomolosmsimportanteseneldiagnosticodehemorragiauterina
orgnica,conampliasfortalezasypocasdebilidades(16).
Resonancianuclearmagntica.Eselprocedimientodeeleccineneldiagnsticodeadenomiosisydealteraciones
mllerianas(17).
Otrosprocedimientoscomocitologas,colposcopia,biopsiascervicales,laparoscopia,etc.,puedensernecesariospara
eldiagnsticoespecficodelahemorragiauterinaorgnica,acordealaevaluacinporelgineclogo.
Tratamiento.Debeserespecficoypararealizarloadecuadamentelaspacientesdebenserremitidasalgineclogoo
gineclogoonclogo.
Hemorragiauterinadecausahematolgica
Lahemorragiauterinapuedeestarasociadaaalteracionesencualquieradelastresfasesdelprocesodecoagulacin:
hemostasiaprimaria,secundariayfibrinolisispero,laasociadaaalteracionesdelaprotenapuentedeadhesin
plaquetaria,oaenfermedaddevonWillebrandeslamsfrecuente,constituyendodel11%al20%delashemorragias
uterinasanormalesyel65%delashematolgicas(18).Generalmenteseinicianconlamenarquia,conhistoriade
petequias,hemorragiasmucocutneas,menorragia,prolongacindeltiempodesangra,curvadeagregacin
plaquetariareducidayreduccindelcofactorristocetina(19,20).Setrataconacetatodedesmopresinaenaerosol
nasalencadafosapordosa3tresdasdurantelamenstruacin,acompaadodecoadyuvantescomoanticonceptivos
orales,cidotranexmico,cidomefenmico,odispositivoconlevonorgestrel,paraquienesnoquierenmshijos.
Otraalteracindelafasedeagregacinplaquetariaeslatrombocitopenia,quesetratatransfusionesdeplaquetas,
entreotros.
Lostrastornosdelahemostasiasecundariadependendedeficienciascongnitasoadquiridasdefactoresde
coagulacin,quesemanifiestanconhemorragiasenarticulaciones,tejidosblandosytero.Eldiagnsticosehace
midiendoeltiempodetrombina(PT),eltiempodeprotrombinaactivada(aPTT)ylosnivelesdefactoresde
coagulacin(VIIIaIXXI),entreotros.Setratanconcrioprecipitadosycoadyuvantes.Enlafasedefibrinolisis
tambinhayalteracionesquesuperactivanstesistema,destruyendorpidamenteloscogulosyproduciendo
hemorragiaestasalteracionessepurdenidentificarmidiendoeltiempodelisisdelcogulodeeuglobina,e
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

4/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

indirectamentecondmeroD.Setratanconantifibrinolticoscomoelcidotranexmico(21).
Hemorragiauterinadecausaendocrina
Estahemorragiaesocasionada,enel95%delascasos,porlasmismascausasdeanovulacinysoloenel5%por
ovulacindisfuncional(folculoluteinizadonoroto,cuerpolteoineficiente),quesonlasmanifestacionesinicialesde
algunasdelasanteriores.Entodashaytrastornosdelejehipotlamohipfisisovario.Elsndromedeovario
poliqusticorepresentael70%delproblemaanovulatorio,perosedebenconsiderarlasotrassietecausasprincipales:
hipotiroidismo,hiperprolactinemia(prolactinomas),hiperplasiaadrenal,tumoresproductoresdeandrgenos,lesiones
hipotlamohipofisiarias(adenomas),odisfuncioneshipotlamohipofisiarias(frecuentesenlaadolescenciayel
climaterio).Adems,comocausaendocrina,lasniaspuedenpresentarhemorragiasporpubertadprecoz,opor
deprivacinhormonalalingeriraccidentalmenteestrgenosycomidasqueloscontengan.
Lahemorragiaendocrinaocurreporcuatromecanismos:
Deprivacindeestrgenos:eselmecanismodelmanchadopreovulatorioconlacadadelpicodelosestrgenos,oal
suspenderlos.
Transestrognica:stossinoposicindeprogesterona,causanhiperplasiaendometrial.Cuandoseelevan,bajanlas
gonadotropinasyellosmismoscaen,fallandolaproliferacinendometrialconpresenciadeulceracionesyhemorragia.
Deprivacindeprogesterona:cuandohaymalfuncionamientodelcuerpolteo.
Transprogestacional:ocurreentratamientosconconcentracionesdeprogesteronasuperioresalasdeestrgenos.
Historiaclnica,examenfsicoylaboratorio.Laaccindelashormonassevenenlamujer,porlocualcasisiemprehay
datosllamativosenlahistoriaclnicaysignosenelfenotipo,comomanifestacionesdeendocrinopatas:ciclos
irregulares(polimenorreas,oligoyamenorreas),infertilidad,estrs,ejerciciointenso,alteracionesdendicedemasa
corporal,anormaldistribucindelagrasa,hirsutismo,galactorrea,infertilidad,envergaduramayorquelatalla,atrofia
genital,etc.(22).Elperfilhormonalcorroboralaimpresindiagnsticaentrelaspruebasendocrinas,lahormona
estimulantedeltiroides(TSH)tienerecomendacinCylaprolactina(PRL),lahormonafolculoestimulante(FSH)yla
testosteronalibre,tienenrecomendacinB(4,23).
Tratamiento.Dependedelacausa,peroparalelamentelaspacientessetratancomoenlahematolgicacon
coadyuvantes.
Tratamientomdicocoadyuvantedelasmenorragiashematolgicasyendocrinas
Cuandonorequierenanticoncepcin
cidotranexmico.Esunantifibrinolticoquedisminuyelafibrinolisisenelteroalbloquearlaconversinde
plasmingenoaplasminayqueseadministraendosisentre500a1000mgoralescadaseisaochohorasdurantelos
primeroscincodasdelamenstruacin.UnarevisinsistemticarealizadaporLethaby(24)condosestudios
aleatorioscontraplacebomostraronunareduccinsignificativadelamenorragia,enpromediodel94mL(95%ic,
36,5151,4).Estetratamientoreduceelvolumen,peronolosdasdesangradoyessuperioralosantiinflamatoriosno
esteroideoscon50%contra20%enreduccindelasprdidassanguneas.Esmenoseficazqueeldispositivocon
levonorgestrel,alreducirlahemorragiaalos6meses,asolo50mlvs100ml(P<0,001)(25).Puedeproducir
nuseas,vmito,tinitusycalambresabdominalesenlatercerapartedelaspacientessinembargo,el77%de
usuariassesientensatisfechasconsuuso(25).RecomendacinAenendocrinasyCsihematolgicas(18).
cidomefenmico.Regulaalteracionesdelbalancetromboxanoprostaglandinasquegeneralmentesepresentanenla
menorragiainhibiendolaciclooxigenasa(Cox)ydisminuyendolasprostaglandinas.Seadministraenendosisde250
500mgtresvecesalda,durantelosdasdelamenorragia.OtrosinhibidoresdelaCox1ydelaCox2sepueden
usarconigualefectividad,segnelmetaanlisisrealizadoporLethaby(26).Disminuyenlahemorragiaenunrango
entreel22%yel47%.RecomendacinAenendocrinayCenhematolgica(18).
Estrgenos.Enaltasdosisseutilizanparatratamientourgentequenorequieralegradouterino.Promuevenunarpida
proliferacinendometrialpararecubrirreasdesprovistasdeepitelio,incrementanelfibringenoyfavorecenla
agregacinplaquetaria.Seformulanestrgenosconjugados25mgporvaintravenosacada4horas,porunoodos
das,hastaquelahemorragiacedaydespussecontinaconunciclodeestrgenosyprogestgenosorales.Eslo
msrecomendablesilahemorragiahasidoprolongada,siseobtieneescasacantidaddetejidoalrealizarlabiopsiay
silapacienteestabaentratamientoconprogestgenosycontinasangrando.Losestrgenosjuntoconprogestgenos
orales,enformacclicaocontinua,sonmuyutilizadosenlaperimenopausia.
Danazol.Porsuefectoantiestrognicoproduceamenorreaconatrofiaendometrialreversibleendosisde100200
mg/da.EnunarevisindeCochranecon9estudiosaleatorios(27),eldanazolfuemsefectivoeneltratamientode
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

5/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

lasmenorragiasqueelplacebo,progestgenos,antiinflamatoriosnoesteroideosyanticonceptivosorales.
RecomendacinA.Esespecialmentetiladosisde400mg/daencasosdehemorragiasecundariaaanemiaaplstica,
prpuratrombocitopnicaidioptica,hemofiliayenfermedaddeChristmas.Comoalteralosnivelesdecolesterol
elevandolalipoprotenadebajadensidadydisminuyendolalipoprotenadealtadensidad,pudiendollevaraaumento
depeso,acn,seborreaehirsutismo,actualmentesuusoeslimitado.
Anlogosdelahormonaliberadoradegonadotropina(GnRH).Cuandoseadministranpormsdetresmeses
(Leuprolide3,75mgIM/mes,oNafarelinaIN),selogranamenorreasconatrofiaendometrialreversibleenel80%de
laspacientes,RecomendacinAenendocrinas(18).
ElLeuprolideintravenoso1mg/daesespecialmentetileneltratamientodepacientescontrastornosdecoagulacin,
entrasplantesdemedulasea,oquerecibenquimioterapia.Comparadocondanazol,enperimenopausia,resultaron
igualmenteefectivos,exceptoporlosefectoscolateralesmuysuperioresconeldanazol(28).Cuandolosanlogosse
danpormsde6meses,seasocianconriesgodeosteoporosisysuscostossonmuyaltos.
Cuandorequierenanticoncepcin
Anticonceptivosoralescombinados.tilespararegularlosciclosyfrenarelcrecimientoendometrialhastaproducir
hipomenorreaalos6mesesdeuso.Losquecontienen50gdeetinilestradiolhanmostradoevidenciasenreduccin
del52%a68%delamenorragiaylosdemicrodosis,unareduccindel43%enrelacinconplacebo,comolo
demostrlarevisindeCochrane(29).Enadolescentesseutilizanlosdemicrodosis,aunqueocasionalmenteocurren
manchadosuterinossipersistenpormsdedosciclos,sedantabletasconmsestrgenos,sielmanchadoesenla
primerafasedelcicloyconmsprogestgenos,siesenlasegundafase(30).RecomendacinAyCsihematolgica.
Siserequieredemayoreficacia,alos3mesessepuedeagregarcidomefenmicootranexmicoysialos6meses
nocedelamenorragia,secambiademanejo.
Dispositivointrauterinoconlevonorgestrel(DIULNG).Libera20gdelprogestgenocadada(31).Reducela
menorragiaen78,7%83,8%97,7%y85,0%alos61224y36mesesrespectivamenteyalos6meses
produceatrofiaendometrialyamenorreaenel33%delaspacientes.Tieneefectoscolateraleslevescomodolorala
insercin,lumbalgia,cefalea,pesadezdelossenos,dismenorrea,acn,gananciadecincokilosdepesoyfatiga.
Comparadoconhisteroscopia,muestraigualesresultadosenlareduccindelaescalapictomtricadelamenorragia
(32)ycomparadoconhisterectoma,demuestrasimilarefectividadeneltratamientodelamenorragia,conmejor
calidaddevidayamenorescostos(33).EnotroestudioaleatoriosedemostrqueenlaperimenopausiaelDIULNG
esmejorquelahisterectoma,porqueparalelamentetratalossntomasmenopusicos(P=0,02),sntomasquese
puedenempeorarconlaciruga,alalterarselacirculacinovrica(34).Conestosestudios,elDIULNGesconsiderado
enlaactualidadcomolamejoralternativaparalamenorragiaenmayoresde40aos.RecomendacinAen
endocrinasyBenhematolgicas.
Progestgenossistmicos.Sololosdedepsito(medroxiprogesterona150mgintramuscularcada3meses).
RecomendacinC.Losprogestgenosoralespordocedas,oenlafaseltea,nohanmostradobeneficiosenel
tratamientodelamenorragiadepacientesquenorequierendecontracepcin,porlocual,enlaactualidad,tienen
recomendacinAparanoutilizarlos(35).Laprogesteronaoralcclica,solaoencombinacinconestrgenos,notiene
estudiosaleatoriosquedemuestrensueficacia(36).
Manejoquirrgicodelamenorragiahematolgicayendocrina
Cuandoeltratamientodelamenorragianoesposiblemdicamente,enloprimeroquesedebepensaresquese
puedetratardeunahemorragiauterinadecausaorgnicainadvertida.Eseeselmomentoderevisareldiagnsticoy
practicarhisteroscopia,haciendoposibleeldiagnsticoendometrialconbiopsiadirigiday,muchasveces,realizandoel
tratamientoinmediatodepatologasbenignas(37).
Lostratamientosquirrgicosporhemorragia,bienseanablacinendometrialohisterectoma,slosedebenrealizaren
pacientesmayoresde3540aosquenodeseenfuturosembarazos.Respectoalosmtodosablativos,todosson
igualmenteefectivoseneltratamientodelamenorragiaydifierensolamenteenlasfuentesdeenergaqueutilizan,en
elusodeanestesia,enlacomodidadyenloscostos.
Ablacinhisteroscpica:Serealizaconlser(NdYaq),oconelectrocirugautilizandoelresectoscopio,oelelectrodo
monopolardeltipoRollerBall(37).Enun10%sepresentanhematometrasencuernosuterinoscomocomplicacin,
queameritanhisterectoma.Otrascomplicacionesmsfrecuentessonlaperforacinuterinaenun14por1.000delos
casosysobrecargadelquidosenun2por1.000deellos.
Ablacinconbalonestrmico.Serealizaenformaambulatoriaconbalndedextrosa5%,a88C,por8minutos,bajo
sedacinIVyanestesialocal(ThermaChoice,Cavatherm,MenoTreat),consilicona(VestaBlate)oairecaliente
(Vestablate)(38).Alos2aosdeseguimientosehanencontrado80%85%demejoras,29%deamenorrea,24%de
hipomenorreasy15%depersistenciadelamenorragia(39,40).
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

6/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

Hidrotermablacin.ElHidroThermaAblatorutilizalquidosenlacavidadendometrialparaluegocalentarlosa
temperaturasapropiadas.Esdemuchaefectividad,porllegaratodaslassuperficiesendometriales,inclusoencasos
demalformacionesomiomatosis,peronopenetraalastrompasporejercerunapresinde5055mmdeHg(41).
Radiofrecuencia.ElNovaSurecontrolaautomticamentelapenetracinendometrialbasadaenlaimpedanciatisulary
eltiempo.Produce65%deamenorreas,reduciendoen97,2%lanecesidaddehisterectoma(42,43).
Laserdedifusin(ELITToGyneLaser).UnarevisindeCochranemostralELITTcomosuperioralahisteroscopiaen
induciramenorrea(61%vs24%)eigualenlosdemsobjetivosdeltratamiento(44).
Ablacinpormicroondas(MEA).UnestudiomulticntricoenlosEstadosUnidosmostrbeneficiosrespectoala
reseccinhisteroscpica,endocemesesdeseguimiento(45),conxitos96,4%versus92,7%yamenorrea90,3%
versus61,3%.Sepuedeefectuarsloconsedacin(46).
Cryoablation.Destruccinendometrialconfro(47).
Embolizacinarterial.Sehaempleadoexitosamenteeneltratamientodelashemorragiasorgnicasuterinasposparto,
embarazoectpicocervical,fstulaarteriovenosauterina,miomatosisycarcinomatosis.Sloltimamenteseha
empleadoeneltratamientocoadyuvantedelasmenorragiasidiopticas(endocrinohematolgicas),comoltima
posibilidadparaconservareltero(48).
Histerectoma.Eselltimorecursoeneltratamientodelamenorragia.Latcnicamsaceptable,dadoqueeltero
estaparentementenormal,eslahisterectomavaginalasistidaporlaparoscopia(49).Comocomplicacionesestuna
morbilidaddel7%al15%yunamortalidaddel12por10.000.
Comparacinentretratamientomdicoyquirrgico
LossiguientessonlosresultadosdeunmetaanlisisdeCochrane(50)quecompartratamientosmdicosversus
tratamientosquirrgicosenmenorragia:
Respectoamedicamentosoralesversuscirugasedeterminqueel58%delaspacientessometidasamedicamentos
oralesterminanencirugaantesdedosaoslareseccinendometrialfuemsefectivaquelosmedicamentosen
controlarlamenorragia(OR10,62,95%ic5,30a21,27)ylahisterectomasignificativamentemsefectivaenel
mejoramientodelasaludmental(p=0,04)respectoalosmedicamentosorales.
DIULNG,cirugaconservadoraehisterectoma,sonigualmenteefectivoseneltratamientodelamenorragia,sin
embargo,tresestudiosmostraronmejorresultadoconlacirugaconservadoraqueconelDIULNG(OR3,99,95%ic
1,53a10,38)ydosestudiosmejorresultadoconlahisterectomaqueconeldispositivo.Losefectoscolateralesfueron
significativamentemenoresconcirugasconservadoras(OR0,24,95%ic0,11a0,49).
Resultados
Enlarevisinbibliogrfcaseencontrarononcerevisionessistemticas(7,10,15,16,24,37,29,3336),cuatrometa
anlisis(12,14,26,50)ydosguas(4,51)paramenorragiashematolgicasyendocrinas(4,51).Estoshallazgos
permitenlaelaboracindeunenfoquegeneraldelahemorragiauterinaanormal,basadoenevidenciascongradosde
recomendacinA,ByC(Figuras1,2,3),enfoquequeintegralasguasdelasmenorragiasendocrinasy
hematolgicasencontradas.

http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

7/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

8/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

Lahistoriaclnica,elexamenfsico,lapruebadeembarazo(HCG),laecografatransvaginalylabiopsiaendometrial
(cuandoestindicada),sonlospilaresdeldiagnsticodiferencialdeloscuatrogruposetiolgicos:relacionadascon
embarazo,uterinasorgnicas,hematolgicasyendocrinas.Conhisterosonografaehisteroscopiasepuedeprofundizar
enlabsquedaetiolgicadecausaslocalesorgnicasconperfildecoagulacinenhematolgicasyconperfilhormonal
enendocrinas(Figura2).
Discusin
Losmtodosdediagnsticoinvasivosycostososcomoellegradobiopsiaylalaparoscopiasepuedenreemplazarenla
actualidad,segnlasevidenciasdisponibles,porhistoriaclnica,examenfsico,HCG,biopsiaendometrialyecografa
transvaginal.Sonprocedimientoseficaces,menoscostosos,noinvasivosyconmenoresriesgos,parahacerel
diagnsticodiferencialdeloscuatrogrupos:hemorragiasporembarazo,orgnicas,hematolgicasyendocrinas.Esto
permitedirigirlamiradaclnicahaciaeltratamientoespecficoparacadagrupoetiolgicoy,loqueesmsimportante,
evitadesdeelinicioelerrordetratarproblemasorgnicoscomosinolofueran.
Lashemorragiasennias,lasrelacionadasconembarazoyestructuralesuterinas,ameritanprofundidadenel
diagnstico,paraeltratamientodesuscausasespecficas.Enelcasodelasorgnicassecontinaconprocedimientos
pocoinvasivos,perodealtajerarquaenevidencias,comohisterosonografaehisteroscopia.Lahisteroscopias
continaconsuposicinprivilegiadaenpatologaendometrial:eselltimoeslabnendiagnsticodiferencialyel
primeroentratamientodelesionesbenignas.
Entratndosedemenorragiashematolgicasyendocrinas(disfuncionales),lamedicinabasadaenevidenciastiene
recomendacionesgradoApariniciardeinmediatotratamientocoadyuvanteconmedicamentostansencilloscomoel
cidotranexmico,cidomefenmicooDIUconlevonorgestrel,dejandoaunladoelempleoinicialestrgenos
(exceptoenurgencias),progestgenosorales,danazolyanlogosdelaGnRH.Adicionalmente,yconelnimode
evitartratamientosquirrgicos,costososyconriesgos,serecomiendaeldiagnsticoespecficoytratamientodela
patologahematolgicayendocrina,paraleloalasmedidascoadyuvantes.Peroentodosloscasossedebeproceder
sinprdidasdetiempoparaaminorarnosololaanemia,sinotambin,lostrastornosprofesionales,socialesytemores
decncerqueconllevalahemorragiauterina.
ElenfoquepropuestoenlasFiguras1,2,3,estacordealasevidenciasencontradas.Porlotantoesconfiableparael
diagnsticodiferencialdelahemorragiauterinaanormal,eimplicacaminossegurosenterapia.Tambinevita
procedimientosyterapiasconmayoresriesgosycostos,resultandounenfoqueafavordelasaludydelaeconoma
delamujer.
Referencias
1.WarnerP,CritchleyHO,LumsdenMA,CampbellBrownM,DouglasA,MurrayG.Referralformenstrualproblems:
crosssectionalsurveyofsymptoms,reasonsforreferral,andmanagement.BMJ.2001Jul7323(7303):248.
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

9/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

[Links]
2.FraserIS,WarnerP,MarantosPA.Estimatingmenstrualbloodlossinwomenwithnormalandexcessivemenstrual
fluidvolume.ObstetGynecol.200198:80614.[Links]
3.AlbersJ,HuliS,WesleyR.Abnormaluterinebleeding.AmFamPhysician.2004691:91526.[Links]
4.RoyalCollegeofObstetriciansandGynaecologists.TheInitialManagementofMenorrhagia.NationalEvidenceBased
ClinicalGuidelines.(Serialonline)2006RCOG.(cited5Jun2006)(about3pages).Availablefrom:
http://www.rcog.org.uk/index.asp?PageID=698[Links]
5.OehlerMK,ReesMCP.Menorrhagia:anupdate.ActObstetGinecolScand.200382:405422.[Links]
6.HatasakaH.Theevaluationofabnormaluterinebleeding.ClinObstetGynecol.200548(2):25873.[Links]
7.AlexanderJ,ThomasP,SangheraJ.Treatmentsforsecondarypostpartumhaemorrhage.(CDROM).Cochrane
DatabaseSystRev.2002(1):CD002867.[Links]
8.ShergillSK,ShergillHK,GuptaM,KaurS.Clinicopathologicalstudyofhysterectomies.IndianMedAssoc.2002Apr
100(4):2389,246.[Links]
9.ClarkTJ.Outpatienthysteroscopyandultrasonographyinthemanagementofendometrialdisease.CurrOpin
ObstetGynecol.2004Aug16(4):30511.[Links]
10.SmithBidmanR,KerlikouskeK,FeldSteinVa,etal.Endovaginalultrasoundtoexcludeendometrialcancerand
otherendometrialabnormalities.JAMA.1998280:15101517.[Links]
11.RiesLA,EisnerMP,KosaryCL,HankeyBF,MillarBA,ClegL,etal.,eds.SEERcancerstadisticsreview,19752003.
Bethestda.Nationalcancerinstitute2003(updatenov2005cited2006nov25).
http://seer.cancer.gov/csr/1975_2003/[Links]
12.DijkhuizenFP,MolBW,BrolmannHA,HeintzAP.Theaccuracyofendometrialsamplinginthediagnosisofpatients
withendometrialcarcinomaandhyperplasia:ametaanalysis.Cancer.200089:176572.[Links]
13.BettochiS,CeciO,VicinoM,MarelloF,ImpedovoL,SelvaggiL.Diagnosticapproachofdilatationandcurettage.
FertilSteril.200175:8035.[Links]
14.DeKroomCD.Salinecontrasthysterosonographyinabnormaluterinebleeding:asystematicreviewand
metanalysis.BrJObstetGynecol.2003110:93847.[Links]
15.ClarckTJ,VoitD,GuptaJK,etal.Accuracyofthehysteroscopyinthediagnosisofendometrialcancerand
hyperplasia.Asystematicreview.JAMA.2002282:161021.[Links]
16.FarquharC,ErkeromaA,FurnessS,etal.Asystematicreviewoftransvaginalultrasonography,sonohysterography
andhysteroscopyfortheinvestigationofabnormaluterinebleedinginpremenopausalwomen.ActObstetGynecol.
Scand200382:493504.[Links]
17.LetterieG.Combinedcongenitalabsenceofthevaginaandcervixdiagnosiswithmagneticresonanceimagingand
surgicalmanagement.GynecolObstetInvest.199846:6567.[Links]
18.KadirRA,LukesAS,KouidesPA,etal.Managementofexcessivemenstrualbleedinginwomenwithhemostatic
disorders.FertilSteril.200584:13529.[Links]
19.ShankarM,LeeCA,SabinCA,EconomidesDL,KadirRA.vonWillebranddiseaseinwomenwithmenorrhagia:a
metaanalysis.BJOG.2004Jul111(7):73440.[Links]
20.LukasAS,KadirRa,PeivandiF,etal.Disordersofhemostasisandexcessivemenstrualbleeding:prevalenceand
medicalimpact.FertilSteril.200584(5):133844.[Links]
21.LeeJY,HahnPM,VanDijkJP,ReidRL.Treatmentofmenorrhagiawithtranexamicacid.JSocObstetGynaecolCan
200022:7948.[Links]
22.PrezLE.Anovulacin,oligomenorreas,amenorreayhemorragiauterinadisfuncional.En:PrezLE,editor.
InfertilidadyEndocrinologaReproductiva.2ed.Bogot:imprentaHospitalMilitar2000.p.128161.[Links]
23.AmericanCollegeObstetricsGynecologists.Practicebulletin.Managementofanovulatorybleeding.IntJGynecol
Obstet.200173:26371[Links]
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

10/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

24.LethabyA,FarquharC,CookeI.Antifibrinolyticsforheavymenstrualbleeding.CochraneDatabaseofSystematic
Reviews(serialontheInterned).2000(cited2006nov10)Issue4CD000249:(about3pages).Availablefrom:
http://www.cochrane.org/reviews/es/ab000249.html[Links]
25.ReidPC,VirtanenKariS.Randomisedcomparativetrialofthelevonorgestrelintrauterinesystemandmefenamic
acidforthetreatmentofidiopathicmenorrhagia.IntJObstGynaecol.112(8):11215,2005[Links]
26.LethabyA,AugoodC,DuckittK.Nonsteroidalantiinflammatorydrugsforheavymenstrualbleeding.Cochrane
DatabaseofSystematicReviews1998(cited2006nov10)Issue3,CD000400:(about5pages).Availablefrom:
http://www.mrw.interscience.wiley.com/cochrane/clsysrev/articles/CD000400/frame.html
27.BeaumontH,AugoodC,DuckittK,LethabyA.Danazolforheavymenstrualbleeding.CochraneDatabaseof
SystematicReview2002(cited2006nov20)Issue2.Art.No.:4,CD001017:(About5pages).Availablelfrom:
www.mrw.interscience.wiley.com/cochrane/clsysrev/articles/CD001017/frame.html
28.TinelliFG,TinelliA,MenisT,TinelliR,Perrone.Medicaltreatmentinabnormaluterinebleeding:evaluationofa
GnRHtherapyversusdanazoltherapyinperimenopausalwomen).MinervaGinecol2002Dec54(6):499504.
[Links]
29.IyerV,FarquharC,JepsonR.Oralcontraceptivepillsforheavymenstrualbleeding.CochraneDatabaseof
SystematicReviews1997(cited2006nov5)Issue2,CD000154:(about4pages).Availablefrom:
http://www.mrw.interscience.wiley.com/cochrane/clsysrev/articles/CD000154/frame.html
30.RigonF,TatoL,ToniniG,etal.Menstrualdisordersinadolescence.MinervaPediatric2006Jun58(3):22746.
[Links]
31.BilianXiao,ShangChunWu,etal.Therapeuticeffectoflevonorgestrelreleasingintrauterinesysteminthe
treatmentofidiopathicmenorrhagia.FertilSteril.200379:96369.[Links]
32.RauramoI,EloI,IstreO.Longtermtreatmentofmenorrhagiawithlevonorgestrelintrauterinesystemversus
endometrialresection.ObstetGynecol.2004104(6):131421.[Links]
33.HurskainenR,TeperiJ,RissanenP,AaltoAM.etal.Clinicaloutcomesandcostswiththelevonorgestrelreleasing
intrauterinesystemorhysterectomyfortreatmentofmenorrhagia:randomizedtrial5yearfollowup.EBMReviews
CochraneCentralRegisterofControlledTrials.JAMA.2004291(12):145663.[Links]
34.HalmesmakiK,HurskainenR,TiitinenA,etal.Arandomizedcontrolledtrialofhysterectomyorlevonorgestrel
releasingintrauterinesysteminthetreatmentofmenorrhagiaeffectonFSHlevelsandmenopausalsymptoms.EBM
ReviewsCochraneCentralRegisterofControlledTrials.Humanreproduction.200419(2):37882.[Links]
35.LethabyA,IrvineG,CameronI.Cyclicalprogestogensforheavymenstrualbleeding.CochraneDatabaseof
SystematicReviews.1998(cited2006nov10)Issue4,CD001016:(about3pages).Availableform:
http://www.mrw.interscience.wiley.com/cochrane/clsysrev/articles/CD001016/frame.html
36.Cochrane.Progestgenosversusestrgenosyprogestgenosparatratamientodelsangradouterinoasociadocon
anovulacin.CochraneDatabaseofSystematicReviews.nmero2,2006(citado2006nov10)IssueISSN17459990
(3pages).Availableform:http://www.cochrane.org/reviews/es/ab001895.html[Links]
37.LotfallahH,FaragK,HassanI,WatsonR.Onestophysteroscopyclinicforpostmenopausalbleeding.JReprod
Med.2005Feb50(2):1017.[Links]
38.MarshF,ThewlisJ,DuffyS.Thermachoiceendometrialablationintheoutpatientsetting,withoutlocalanesthesia
orintravenoussedation:aprospectivecohortstudy.FertilSteril.2005Mar83(3):71520.[Links]
39.ShaamashAH,SayedEH.Predictionofsuccessfulmenorrhagiatreatmentafterthermalballoonendometrial
ablation.JObstetGynaecolRes.2004Jun30(3):2106.[Links]
40.ClarkTJ,GuptaJK.Outpatientthermalballoonablationoftheendometrium.FertilSteril.2004Nov82(5):1395
401.[Links]
41.RomerT,MullerJ,FothD.Hydrothermalablation.Anewsimplemethodforcoagulatingendometriuminpatients
withtherapyresistantrecurringhypermenorrhea.ContribGynecolObstet200020:15460.[Links]
42.GallinatA.NovaSureimpedancecontrolledsystemforendometrialablation:threeyearfollowupon107patients.
AmJObstetGynecol.2004Nov191(5):15859.[Links]
43.BongersMY,BourdrezP,HeintzAP,BrolmannHA,MolBW.Bipolarradiofrequencyendometrialablationcompared
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

11/12

14/4/2015

Revista Med - ABNORMAL UTERINE BLEEDING: A SYSTEMATIC REVIEW OF EVIDENCE-BASED EVALUATION

withballoonendometrialablationindysfunctionaluterinebleeding:impactonpatients'healthrelatedqualityoflife.
Fertilityandsterility.200583(3):72434.[Links]
44.PerinoA,CastelliA,CucinellaG,etal.Arandomizedcomparisonofendometriallaserintrauterinethermotherapy
andhysteroscopicendometrialresection.EBMReviewsCochraneCentralRegisterofControlledTrials.Fertilityand
sterility.200482(3):7314.[Links]
45.CooperJM,AndersonTL,FortinCA,JackSA,PlentlMB.Microwaveendometrialablationvsrollerballelectroablation
formenorrhagia:amulticenterrandomizedtrial.JAmAssocGynecolLaparosc.2004Aug11(3):394403.
[Links]
46.CooperKG,BainC,LawrieL,ParkinDE.Arandomisedcomparisonofmicrowaveendometrialablationwith
transcervicalresectionoftheendometriumfollowupataminimumoffiveyears.IntJObtetGynaecol.2005
112(4):4705.[Links]
47.RutherfordTJ,ZreikTG,TroianoRN,PalterSF,OliveDL.Endometrialcryoablation,aminimallyinvasiveprocedure
forabnormaluterinebleeding.JAmAssocGynecolLaparosc.19985:238.[Links]
48.SharpHT.Assessmentofnewtechnologyinthetreatmentofidiopathicmenorrhagiaanduterineleiomyomata.
Review.ObstetGynecol.2006Oct108(4):9901003.[Links]
49.RomanJD.Patientselectionandsurgicaltechniquemayreducemajorcomplicationsoflaparoscopicassisted
vaginalhysterectomy.JMinimInvasiveGynecol.200613(4):30610.[Links]
50.MarjoribanksJ,LethabyA,FarquharC.Surgeryversusmedicaltherapyforheavymenstrualbleeding.Cochrane
DatabaseSystRev.2003(cited2006nov10)(2)CD003855:About4pages).Availblefrom:
http://www.cochrane.org/reviews/es/ab003855.html[Links]
51.AmericanCollegeofObstetriciansandGynecologists.Managementofanovulatorybleeding.(serialonline)2000
Mar(reviewed2005)ACOG.(citednov302006)(about9pages).Availablefrom:
http://www.guideline.gov/summary/summary.aspx?
doc_id=3964&nbr=003102&string=abnormal+AND+uterine+AND+bleeding.[Links]

UniversidadMilitarNuevaGranada
Transversal3No4900,Pisosexto.FacultaddeMedicina.Telfono6409420Ext.144.Telefax:
6403664
revista.med@umng.edu.co

http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-52562007000100009

12/12

También podría gustarte