STATK

Ders Notlar

N
C

x
k

200N

500N

100N/m
300Nm

1m

1m

1m

1m

1m

Prof. Dr. Muzaffer TOPU

PA. Mhendislik Fakltesi
Makine Mhendislii
DENZL

NDEKLER
1. Genel Prensipler
1.1 Giri
1.2 Temel Kavramlar
1.3 Temel lkeler
2. Vektrler ve Kuvvetler
2.1 Giri
2.2 Vektrlerin Toplanmas ve karlmas
2.3 Vektrlerde arpma
2.4 Maddesel Noktann dengesi
2.5 zml rnekler
3. Bir Kuvvetin Bir Eksene Gre Momenti
3.1 Bir Kuvvetin Bir Eksene Gre Momenti
3.2 Varignon Teoremi
3.3 Kuvvet iftleri
3.4 Kesien Dzlemlerdeki Kuvvet iftleri ve kuvvet iftlerinin bilekesi
3.5 Kuvvet Sistemlerinin Bilekesi
3.6 zml rnekler
4. Rijit Cisimlerin Dengesi
4.1 Giri ve Tanmlar
4.2 Mesnetler ve Mesnet Reaksiyonlar
4.3 yerden puntalanm dzlem yaplar
4.4 Uzay Yaplar
4.5 zml rnekler
5. Arlk Merkezi
5.1 Giri ve Tanm
5.2 Birleik Alanlarn Arlk Merkezleri
5.3 Arlk Merkezinin ntegrasyonla Bulunmas
5.4 Dnel cisimler (Pappus Guldin Teoremleri)
5.5 zml rnekler
6. Alan ve Ktle Atalet Momentleri
6.1 Giri ve Tanm
6.2 Paralel Eksenler Teoremi
6.3 Birleik Cisimlerin Atalet Momentleri
6.4 Asal Atalet Momentleri ve Asal Eksenler
6.5 Ktle Atalet Momentleri
6.6 zml rnekler
7. Kirilerde Kesme Kuvveti ve Eilme Momentlerinin Hesaplanmas ve Diyagramlar
7.1 Giri ve Tanm
7.2 Kesme Kuvveti ve Eilme Momenti
7.3 Kesme Kuvveti ile eilme momenti arasndaki iliki
7.4 Kesme Kuvveti ve Eilme Momenti Diyagramlarnn Pratik Olarak izilmesi
7.5 zml rnekler

8. Kafes Sistemleri
8.1 Bir Kafes Sisteminin Tanm
8.2 Basit Kafes Sistemleri
8.3 zostatik ve Hiperstatik Sistemler
8.4 Kafes Sistemler iin Genel Bilgiler
8.5 Kafes Sistemlerinin zostatik Olma art
8.6 ubuk Kuvvetlerinin Tayini
8.7 zml rnekler
9. ereve ve Makinalar
9.1 Giri ve Tanmlar
10. Srtnme
10.1 Giri
10.2 Kuru Srtnme ve Kanunlar
10.3 Srtnme Kanunlar
10.4 Srtnme Katsaylar ve Srtnme Alar

Kaynaklar
1. J. L. Meriam (evirenler: E. Erdoan, M. Savc, Tuncer Toprak), Statik Birsen
yaynlar, 1991, stanbul.
2. F. B. Beer, E. R. Johnston (evirenler: F. Keskinel, T. zbek), Mhendisler iin
Mekanik(Statik), 1985, stanbul.
3. Mustafa nan, Statik Ders Notlar,1990, T.
4. Ekrem Pakdemirli, rnekleri ile Mhendislik Mekanii, 1975, Ankara.
5. S. Timeshenko, D., H., (eviren: lhan Kayan), Mhendislik Mekanii.
6. E. Kral, V. Haktanr, Mhendislik Mekanii, ukurova niversitesi, ADANA

BLM 1
GENEL PRENSPLER
1.1 GR
Mekanik, kuvvet etkisi altnda cisimlerin denge ve hareket artlarn inceleyen bir bilimdir.
Mekanik ana blme ayrlr. Bu blmler: Rijit cisim mekanii, Elastik cisim mekanii ve
Akkanlar mekaniinden olumaktadr.

MEKANK

Rijit Cisim Mekanii

Elastik Cisim Mekanii

a . Statik
b . Dinamik

a . Mukavemet

Akkanlar Mekanii
a . Sktrlabilen Akkanlar
b . Sktrlamayan Akkanlar

Rijit cisim mekanii, diyagramdan da grld zere statik ve dinamik olarak ikiye
ayrlr. Statik dengede bulunan cisimlerle, dinamik hareket halindeki cisimlerle urar.
Statik, kuvvet etkisi altnda cisimlerin denge artlarn inceleyen bir bilim daldr. Statike
ait ilk prensipler ve kanunlar kaldracn bulunmas ile balamtr. Archimedes denge kanunu
ve kaldraca ait ilk formlleri yazmtr. Bugne gelinceye kadar birok bilim adam bu
konuda almlardr. Baz bilim adamlar yle sralanabilir. Galile, Stevinus, Varignon,
Newton, D Alembert, Langrange ve Hamilton
Statikte duran kat cisimler ile kuvvet arasndaki denge artlar incelenir. Yani cismin
fiziksel davran (uzama , ksalma, eilme, hareket, hz vb. ) ile uralmaz, dengelenmi
kuvvetler ve bunun geometrisi aratrlr. Gerekte kuvvet etkisi altnda cisimler bir miktar da
olsa ekil deitirirler. Bu ekil deitirmeler, ya ok kk olduklarndan denge artlarnn
incelenmesinde gz nne alnmaz yada cismin ekil deitirmedii farzedilir. Bir baka
deyile statik rijit cisimlerin kuvvet ve boyutlar arasndaki etkileimi inceler.

1.2 TEMEL KAVRAMLAR

1.2.1 Kuvvet
Kuvvet, tatbik edildii cisimlerin bulunduklar konumlar deitirmeye alan fiziksel bir
etki olarak tanmlanabilir. Eer bir cisim ip, zincir vb. ile bir yere ekil 1.1de grld gibi
aslm ise yer ekimi etkisi ile ipi veya zinciri, dey dorultuda arl kadar bir kuvvetle
aa doru ekmektedir. Kuvvet B noktasndan etki etmektedir. Yn aa ve dorultusu
AB dir.

W
F=W

ekil 1.1
ekil 1.1de grld gibi kuvvetin tam olarak tanmlanabilmesi iin;
a. Kuvvetin iddeti (F)
b. Tatbik noktas(B)
c. Dorultusu(AB)
d. Yn(Aa)
bilinmelidir. Yukardaki kuvveti tanmlayan bu drt eye kuvvetin elemanlar denir. Kuvvet
gibi iddeti, tatbik noktas, dorultusu ve ynyle tanmlanan byklklere Vektrel
byklkler denir. Kuvvet gibi s ak, hz, ivme birer vektrel byk iken, scaklk ve ktle
skaler byklktr.
1.2.2 Madde
Madde, uzayda yer kaplayan her eydir. Bir cisim, kapal bir yzeyle evrelenmi bir
maddedir.
1.2.3 Cisim
Tanm olarak cisim, uzayda yer kaplayan her ey cisim olarak adlandrlr. Cisimler eitli
ekillerde (kat, sv, gaz vb) olabilir. Davranlar eitli ekillerde modellenebilir. Mekanikte
cisimler davranna gre, rijit, elastik, elasto-plastik, vizkoelastik cisim olarak adlandrlr.
Statikte ise cisimler rijit olarak kabul edilir. Yani cisimler kuvvet etkisi altnda hi ekil
deitirmezler.

1.2.4 Atalet
Atalet, maddenin, hareketteki deiiklie kar diren gsterme zelliidir.
1.3 TEMEL LKELER
Elamenter mekanik, deneylerden elde edilen alt temel ilkeye dayanr.Bu ilkeler statik
iinde geerlidir.
1.3.1 Paralel Kenar Kanunu
Bir cismin herhangi bir noktasna etkiyen, iki kuvvetin etkisi, bir paralel kenarn kegeni
ile gsterilen tek bir kuvvetin etkisine denktir. Bu kuvvete Bileke kuvvet denir. Aadaki
r
r
r
ekil 1.2de grld gibi a ve b vektrlerinin toplam paralel kenar kuralna gre c
vektrne eittir.

a
ekil 1.2
Vektrel olarak bu toplam c2=a2+b2 eklinde tanmlanabilir. Eer iki vektr arasndaki a
ise bilekenin iddeti
c = a 2 + b 2 2ab cos

(1.3.1)

dir. Buna kosins kanunu denir. Kuvvetlerin toplanmasnda Sins kanunu da kullanlr.

ekil 1.3

ekil 1.3den grld zere,

++=180

(1.3.2)

a
b
c
=
=
sin( ) sin( ) sin( )

(1.3.1)

Yukardaki ifade de vektrlerin (Kuvvetlerin) toplanmasnda kullanlabilir.

1.3.2 Newtonun 1. Kanunu
Denge halindeki kuvvetlerin etkisinde bir maddesel nokta, ya sabit durur ya da dorusal
hareket eder.
1.3.3 Newtonun 2. Kanunu
Bir maddesel noktann ivmesi, uygulanan bileke kuvvetin bykl ile doru orantldr.
vme, kuvvet ile ayn dorultu ve yndedir.
F = ma

(1.3.3)

1.3.4 Newtonun 3. Kanunu

Temas halindeki cisimlerin temas noktasndaki etki ve tepki kuvvetleri ayn dorultuda ve
iddette fakat zt ynldr.
W

x
z

ekil 1.4
ekil 1.4deki top bir dzlem zerinde durmaktadr. Dzlemde, yani x,y dorultularnda
top harekete kar serbest olduu halde dey dorultuda (z ynnde) hareket serbestlii
yoktur. Bu kanuna gre dzlemin topa gsterdii tepki kuvveti R=W dir.
Statikte, harekete kar tamamyla serbest olmayan cisimlerin denge artlarn incelemek
zorunda kalrz. Cismin herhangi bir dorultu ve yndeki serbest hareketine mani olan eye
Ba denir. Dolaysyla orada doan kuvvete de Ba Kuvveti denir. lerleyen blmlerde
balar ve ba kuvvetleri detayl bir ekilde incelenecektir.
1.3.5 Sperpozisyon ve Kayclk lkesi
Bir rijit cismin bir noktasna etkiyen bir kuvvetin yerine, ayn tesir izgisi zerinde, ayn
iddet, dorultu ve ynde, fakat baka bir noktaya etkiyen bir kuvvet konulursa, rijit cismin
denge ve hareketinde bir deiiklik olmaz. Bu durum ekil 1.5de gsterilmitir.

ekilA1.4
B

ekil 1.5
1.3.6

Genel ekim Kanunu

Ktleleri M ve m olan iki maddesel nokta karlkl olarak eit ve zt ynl F ve F

kuvvetleri ile ekil 1.6da grld gibi birbirini eker. Cisimler arasndaki bu ekime
Newtonun gravitasyon kanunu denir ve aadaki formlle izah edilir.
F = G.

M .m
d2

(1.3.4)

F : ki maddesel nokta arasndaki karlkl ekim kuvveti

G : Gravitasyon sabiti
d : Maddesel noktalarn merkezleri arasndaki uzaklk
M, m : Maddesel noktalarn ktleleri
M
F
F m
d
ekil 1.6
G=6.673.10-3cm3/grsn2
Gravitasyonal kuvvetler, her cisim ifti arasnda mevcuttur. Yeryz zerinde, llebilen
tek gravitasyonal kuvvet, yerin ekiminden ileri gelen kuvvettir.(1.3.3) ve (1.3.4) nolu
denklemlerin birleiminden, den cismin ktlesi birbirini gtrerek, g ivmesi,
g=

GM
2
d

(1.3.5)

dir.

Yeryzne gre gnin deeri, ekvatorda 9.78 m/s2, 450 lik enlemde 9.81 m/s2 ve
kutuplarda 9.83 m/s2 olarak bulunmutur. ou mhendislik problemlerinde, gnin deeri
9.81 m/s2 olarak almak uygundur.
Bir cismin ktlesini, genel ekim kanunuyla hesaplamak mmkndr. Cismin arlnn
deeri, W ise ve cisim g ivmesi ile dtne gre (1.3.3) nolu denklemden,
W=mg

(1.3.6)

bulunur.

BLM 2
VEKTRLER VE KUVVETLER
2.1 GR
evremizdeki byklkler, alan, hz, hacim, ktle vb. genellikle iki ekilde adlandrlr.
Skaler ve vektrel byklkler.
Skaler: Sadece fiziki bykl olan scaklk, ktle, alan gibi deerlere skaler diyoruz.
Vektr: Fiziki bykl yannda birde yn ve dorultusu olan hz, ivme, kuvvet ve
moment gibi deerler vektr olarak adlandrlr.

r
Vektrel ifadeleri skalerden ayrmak iin ya zerinde bir ok( v ) veya alt cizgi ( v ) olarak

gsterilirler. Vektrler kendi dorultusunda kaydrlabiliyorsa bunlara kayan vektr balang

noktas sabit ise byle vektrlerede bal vektrler denir.
Skaler byklkler iin geerli olan drt ilem (toplama, karma, arpma blme) ve dier
matematiksel (trev, integral) ilemler vektrler iinde vektrlere has yntemlerle
yaplabilmektedir.
2.2 VEKTRLERN TOPLANMASI VE IKARILMASI
r
r
r
Bilinen iki vektr A ve B olsun. Bu iki vektrn taplamna R diyelim. Paralel kenar kanunu
r r r
vastasyla ekil 2.1de bu toplam R = A + B eklinde verilir. A ve B, vektrlerin boylarn
gsterdiine gre vektrlerin toplam geometrik olarak ekil 2.1 gibi verilebilir.

r
A
r
B

r
A
r r r
R = A+ B
r
B

r
A

r
A

r r r
R = A+ B

r
B

r r r
R = A+ B
r
B

r
A

r r r
R = A+ B

ekil 2.1 ki vektrlerin toplanmasnn geometrik gsterimi

Bu vektrlerin arasndaki a ise toplamn iddeti u ekilde yazlabilir. Vektrn iddeti
iki cizgi arasnda gsterilir.

R = A 2 + B 2 2 ABCos ( )

(2.1)

B vektr ile R vektrnn yapt a u ekilde yazlabilir.

= arctan

A sin( )
B + A cos( )

(2.2)

Vektrlerin toplanmas iin drt temel metot vardr.

a)
b)
c)
d)

Paralel kenar metodu

gen metodu
Poligon metodu
Analitik metot

lk iki metot genellikle iki vektrn toplanmasnda dier iki metot ise ikiden ok vektrn
toplanmas durumunda kullanllr. Bunlar srasyla ele alalm.
a) Paralel kenar metodu
Bir noktada kesien iki vektr bir paralel kenara tamamlanrsa vektlerin kesim
noktasndan geen kegen o vektrlerin toplamna eittir. Paralel kenara tamamlama lekli
bir izimle yapldnda kegenin boyu llerek bileke kuvvetiniddeti bulunabilecei gibi
cebirsel olarakta bileke kuvvetin iddeti ve yn hesaplanabilir. ekil.2.2de geometrik izim
verilmitir.
N

r
A

r
R

Asin()

r
B

Acos()

ekil 2.2 Paralel kenar kural ile kuvvetlerin toplanmas

(OML) geninden bileke kuvvet aadaki gibi yazlabilir

OM = R = [(OK + A cos( )) 2 + ( A sin( ) 2 ]

_

1/ 2

R = A 2 + B 2 + 2 ABCos ( )

Ayrca yukardaki dik (OML) geninden

tan( ) =

A sin( )
B + A cos( )

ve = tan-1

A sin( )
B + A cos( )

daha nce bulduumuz formller ile ayn ifadeleri bulduk. O halde paralel kenar kural ile
vektrlerin toplam ve yn bulunabilmektedir diyebiliriz. Ayrca yukardaki formllerden u
zel durumlar sylenebilir.

1. =0o iki vektr akktr.

2. =90o iki vektr birbirine diktir. Bu durumda unlar yazlabilir.

R = A2 + B 2 )

ve = tan-1

A
B

3. =180o ise iki vektr ayn dorultudada olup ynleri zttr.

r r r
R = A - B ise = 0o ve B> A veya = 180o ve B< A dir.

b) gen Metodu
r
r
r
r
A ve B verilen iki vektr ise A vektrnn ucundan(ok taraf) B vektrne
r
r
ile B
paralel ve ayn iddette bir vektr izilir. A vektrnn balang noktas
r
r
r
vektrnn uc noktasn birletiren doru R bilike vektrnn iddetini A dan B ye
r
doru R nin yn bulunur. ekil 2.3de gen metodunun uygulamas grlmektedir.

r
B

r
A

r
B

r
A

r r r
R= A + B

ekil 2.3 gen metodunun uygulamas

c) Poligon Metodu
Bu metot gen metodun geniletilmi halidir. kiden fazla vektrn toplanmas iin
kullanlan geometrik bir toplama metodudur. Bilinen vektr A,B,C olsun vektrlerden
birini izdikten sonra dier vektrleri kendi yn ve dorultusuna sadk kalarak izilen ilk
vektrn u noktas ile dier vektrn balangc birletirilir. Ayn ilem sonraki vektr
iinde uygulanr. lk izilen vektrn balang noktas ile son cizilen vektrn bitim
noktas birletirilirse R bileke kuvveti; iddet ve yn olarak bulunmu olur. Burada ilem
sras ve vektrlerin birbirini kesmesi nemli deildir. ekil 2.4de vektr iin metodun
uygulan gsterilmitir.
r
B
r
r
A
A
r
r
C
B
r
r
r
r
r
C
R = A+ B+C
ekil 2.4 Poligon metodu

d) Analitik Metot
Bir vektr (birbirine dik dorultularda) kartezyen koordinat sisteminde iki bileene
ayrmak mmkndr. Vektrn eksenlerden birisi ile yapt a ise .Vektr sin() ve cos()
ile arplarak dik koordinatlardaki izdm bulunabilir. ekil 2.5de grld gibi vektr x
ve y eksenleri ynnde bileenlere ayrlabilir.

Fy

F
x
Fx

ekil 2.5 Bir vektrn bileenlere ayrlmas

ekil de bir kuvvet iin yaplan bu bileenlere ayrma birden fazla vektr iinde yaplabilir.
Sonra bu bileenler cebirsel olarak toplanrlar. Btn vektrlerin x ynndeki bileenleri Rx
ve y ynndeki bileenleri Ry olmak zere bu ilemler birden ok kuvvet iin yaplm ise,

Rx = F1x+ F2x+ F3x+................+ Fnx

Ry = F1y+ F2y+ F3y+................+ Fny
Vektrlerin toplam

R =

[ ( Rx) + ( Ry) ]

fadeleri yazlabilir. Eer R=0 ise

1
2 2

Rx = 0

ve

ve = tan-1

Ry
Rx

Ry = 0 olmas gerektii toplamann

zelliinden grlmektedir.

rnek 1:
y

r
F1 = 95 N

F1 y

r
F2 = 62 N

F2 y
15

30

F2 x

F1 y = 95 sin 30 = 47.5 N

F1x = 95 cos 30 = 82.3 N

F2 x = 62 cos15 = 59.9 N

F1 x

F2 y = 62 sin 15 = 16.1N

= 22.4 N

F = (22.4) 2 + (63.16) 2 = 67,43 N

= 63.6 N

= tan 1 (63.6 / 22.4)

= 70,6 o
imdiye kadar bir dzlem iinde bulunan vektrlerden bahsettik. Uzayda yukardaki
yntemlerle vektrel ilemleri yapmak zordur. Uzayda vektrleri dik eksendeki bileenleri
ile yazmak gerekir. Bunun iin birim vektrleri tanmlamak gerekmektedir. Bu vektrler
srasyla x,y,z eksenleri boyunca i, j, k olarak bilinir.
Bu vektrlerin boylar bir birimdir. Bir skaler ile bir vektrn arpmda ayn ynde bir
vektr vermesi tanmndan, uzaydaki bir vektr aadaki gibi yazabiliriz.
z

k
j
i

ekil 2.6 Birim vektr

10

Dzlemde bir vektrn gsterilimi ve birim vektrler ekil 2.7deki gibidir.

F = Fx i + Fy j

F = Fx2 + Fy2
i

tan ( ) =

Fy

Fy
Fx

Fx

ekil 2.7
r
r
r
r
F = Fxi + Fyj + Fzk
r
Burada Fx , Fy, Fz skaler terimleri, F nn srasyla x,y,z eksenleri ynndeki
r
bileenlerinin iddetleridir. ekil 2.8de uzayda bir F nn bileenleri gsterilmitir. ekilden
r
de anlalaca gibi Fx, Fy, Fz bileenleri F nn noktasnn koordinatlardr.
O halde vektrn balang noktas orijin ve bitim noktasnn koordinatlar (x2, y2, z2) olarak
verilirse,
r
r
r
r
r
2
2
2
ve F = x 2 + y 2 + z 2 olarak yazmak mmkndr.
F = x2 i + y2 j + z 2 k

Fz

r
k

r
i

r
F

r
j

Fy

Fx
x

ekil 2.8 vektrn bileenleri ve birim vektrler

Srasyla x, y, z eksenleri ile vektrn yapt alar (), (), () ise,

11

2.2.1 Dorultman Kosinsleri: Cos(), Cos(), Cos() dr. Dorultman kosinsleri

arasnda u bant vardr.

Cos2()+ Cos2()+ Cos2() =1

Dorultman kosinslerini vektrlerin bileenleri ve iddetlerine bal olarak aadaki gibi
yazabiliriz.
Cos()=

Fy
Fx
F
, Cos()=
, Cos() = z
F
F
F

A vektr dorultusundaki (boyunca) birim vektr A ise u ekilde tanmlanabilir.

r
Fy
F
F Fx
i+
j + z k = Cos() i + Cos() j + Cos() k
A = =
F
F
F
F

r
F = FA= FCos() i +FCos() j +FCos() k

r
Eer bilinen vektrler F1 , F2 ,...............Fn ise bu vektrlerin toplam FR vektr u
ekilde yazlabilir.
r
r
r
r
r
FR = F = Fx i + Fy j + Fz k

2.2.2 Uzayda ki Nokta Arasnda Tanmlanm Kuvvetler

Eer koordinat eksenleri vektrn balangcnda gemiyor ve balang noktas

r
A(x1, y1, z1) ve bitim noktas B(x2, y2, z2) olarak verilmi bir F vektr yle yazlabilir.
ekil 2.9da byle bir vektr gstermektedir.
r
r
r
r
r = ( x B x A )i + ( y B y A ) j + ( z B z A ) k veya
r
r
r
r
r = ( x 2 x1 )i + ( y 2 y1 ) j + ( z 2 z1 ) k

r = (x 2 - x 1 ) 2 + (y 2 - y1 ) 2 + (z 2 - z1 ) 2
eklinde yazlabilir.

12

B(x2, y2, z2)

z
r

A(x1, y1, z1)

y
O

ekil 2.9 ki nokta arasnda tanmlanan kuvvetler

A-B dorusu zerindeki birim vektr u ekilde tanmlanabilir.

=

r
r
r

A-B boyunca meydana gelen vektr ve deeri, A-B nin koordinatlarndan tanmlanabilir.
r
r
r
F =F = F
r

2.3 VEKTRLERDE ARPMA

Vektrlerde arpma ilemi denilince aadaki drt tip arpma akla gelir.

a) Bir skalerin bir vektrle arpm

b) ki vektrn skaler arpm
c) ki vektrn vektrel arpm
d) ikiden fazla vektrn skaler ve vektrel arpm
Bunlar srasyla ele alalm.

13

a ) Bir skalerin bir vektrle arpm

Skaler say a olsun vektrde F ise skaler arpm,

r
r
S = aF
r
r
olarak yazlabilir. Burada S vektrnn iddeti, a skaleri ile F vektrnn iddetinin
arpmna eittir. Snin dorultusu F ile ayn olup,
r
r
a>0 ise S vektr F vektr ile ayn ynde
r
r
a<0 ise S vektr F vektrnn tersi ynde
r
a=0 ise S vektr bir noktaya dnr
rnek 2:
r
r
r
r
r
r
F = 5i 7 j + 15k olarak verildiine gre 2 F ve (-4 F ) nedir?
zm:
r
r
r
r
r
r
r
2 F = 10i 14 j + 30 k ve -4 F = 20i + 28 j 60 k dir.

b) ki vektrn skaler arpm

r
r
Verilen iki vektr A ve B olsun. Bu iki vektrn skaler arpm;

r
A

r
B

r r
A.B = AB cos( )

r
v
OB= B

OA= A

OH=OD=Acos
C

ekil 2.10 Skaler arpmn geometrik anlam

r r
A.B = AB cos( ) = Ax B x + Ay B y + Az B z
r
r
ifadesiyle tanmlanabilir. Yukardaki ifade A skaler arpm B diye okunur. AB skalerdir ve
ekil 2.10daki taral dikdrtgenin alann verir. Eer iki vektr birbirine dik ise =90o ve

14

cos90=0 olduu iin skaler arpm sfr olur. Dier bir ifade ile skaler arpmlar sfr olan iki
vektr birbirine diktir. =0o , cos0=1 olur ve skaler arpm, bu iki vektrn iddetleri
arpmna eittir. B birim vektr ise, skaler arpm A nn B dorultusundaki bileeninin
iddetini verdii ekil 2.10dan grlmektedir (OH=Acos )

Yukardaki aklamalardan i,j,k birim vektrlerinin skaler arpm yle yazlabir.

rr r r r r
rr vr rr
i .i = j . j = k .k = 1 ve i . j = i .k = j .k = 0
Birim vektrler cinsinden verilmi iki vektr.
r
r
r
r
r
r
r
r
A = Ax i + Ay j + Az k ve B = B x i + B y j + B z k
olsun bu iki vektrn skaler arpm;
r r
A.B = Ax B x + Ay B y + Az B z olur.
Skaler arpm (.) ile gsterilmektedir.Bir vektrn kendisiyle arpm:
r r
A. A = A 2 = Ax2 + Ay2 + Az2 veya A =

Ax2 + Ay2 + Az2 dr.

Buradan yle diyebiliriz. Bir vektrn iddeti kendisiyle skaler arpmnn karekkdr.

rnek 3:
r
r
r
r
r
r
r
r
A = 7i 8 j + 3k vektrnn B = 2i 6 j + 3k vektr ynndeki bileenini bulunuz.

r
r
B = B.b eklinde yazarsak b birim vektrn hesaplayabiliriz.
r 1 r
r
r
B=(4+36+9)(1/2) =7 ise, b = ( 2i 6 j + 3k )dir.
7
rr 1
71
A.b = ((7).(2)+(-6).(-8)+(3)(3))= =10.15 bulunur
7
7

c) ki vektrn vektrel arpm

r
r
r
r
Bilinen iki vektr , A = Ax i + Ay j + Az k

r
r
r
r
ve B = B x i + B y j + B z k olsun, bu iki vektrn

vektrel arpm;

r r r
C = AxB
olarak yazlr ve A vektrel arpm B diye okunur. Burada arpm yine bir vektrdr. C
vektrnn iddeti;
C=A.B.Sin dr.

15

ve A-B vektrlerine diktir. Yn sa el kuralna gre bulunur. ekil 2.11 de sa el kural ve

iki vektrn vektrel arpmndan elde edilen C vektr ve yn grlmektedir.

r
C

r
B

r
A

ekil 2.11 Sa El Kural, Vektrel arpm ve C vektrnn yn

Burada srasyla x,y,z ynlerindeki birim vektrler i,j,k ise bu vektrlerin vektrel arpm
r r rr r r
i xi = j xj = k xk = 0 ve
rr r r
r
i xj = k , k xi = j ,

r r
j xk = i tersi ise

r v r
r r
r rr
j xi = k , i xk = j , k xj = i dir.

Bu arpmdan da vektrn yn grlmektedir. Ayrca ekil 2.11den vektrel arpmada

r r
r r
AxB = BxA olduundan arpma sras nemlidir. Paralel iki vektrn arpm sfrdr. Bir
baka ifade ile arpmlar sfr olan iki vektrn, vektrel arpm sfr ise bu iki vektr
paraleldir. Geometrik olarak vektrel arpmn manas; arplan iki vektrn meydana
getirdikleri paralel kenarn alann vermektedir. ki vektr birim vektrler cinsinden verilmi
ise bu iki vektrn vektrel arpm aada verilmitir.
r r r
r
r
r
r
r
r
C = AxB = ( Ax i + Ay j + Az k ) x( B x i + B y j + B z k )

16

Bu arpmn sonucu aadaki matrisin determinatnn almdr.

i

Ax
Bx

Ay
By

r
r
r
Az = ( Ay B z Az B y )i ( Ax B z Az B x ) j + ( Ax B y Ay B x )k
Bz

2.4 MADDESEL NOKTANIN DENGES

Newtonun birinci kanuna gre bir maddesel noktaya etkiyen bileke kuvvet 0 ise
maddesel nokta hareketsiz kalr. Eer balangta bir hz varsa sabit hzla dorusal hareket
yapar. Bu kanuna gre uzayda bir noktada kesien kuvvetlerin statik dengesi iin bileke
kuvvet R = 0 olmaldr. Bileenler halinde yazlacak olursa Fx=0 , Fy=0 , Fz=0 art
bulunmaldr. Bunlara denge denklemi ad verilir. Eer kuvvetler okgeni izilmi ise bileke
kuvvetin sfr olma art yerine getirilebilmesi iin okgenin balang noktasnn tekrar
kapanmas gerekir. Dzlemde denge denklemleri iki tanedir. Kuvvet dengesinde ayrca
momentlerin dengesi iin de bir denklem daha yazmak gerekir.
Fx=0 , Fy=0

C
TAB

TAC

180-( +)

TAB

TAC

a) Durum diyagram

b) Serbest Cisim Diyagram

c) Kuvvet Diyagram

ekil 2.12
ekil 2.12de grld gibi problemin fiziksel artlarnn gsterilmesi durum diyagram,
cisim izole edilir ve etki eden kuvvetler gsterilirse buna serbest cisim diyagram denir.
Problem denge denklemleri yardmyla zlebilir. zmde kullanlan yalnzca kuvvetlerin
gsterildii diyagrama kuvvetler diyagram denir. Mesel kuvvetler geninde kuvvetleri
belirleyen sins denklemleri;
T
TAB
P
eklinde yazlabilir.
= Ac =
sin sin sin(180 ( + ))

17

Denge denklemleri ile zmek istersek;

Fx=0

x
TAC

TAB

Fy=0

y
P

18

2.5 ZML PROBLEMLER

Problem 1:

ekildeki ereveye 500 Nluk kuvvet etki etmektedir. FAC=400 N

ise FBAy hesaplaynz. Ayrca asn bulunuz.

30 o

500 N

zm:
FAC=400 N

60

FAC=400 N
60o

30

500 N
FBA

FBA

500 N

400
500
=
Sin Sin 60
400
( Sin 60)
500
= 43,9o
Sin =

= 180 60 43,9
= 76,10
F
400
= BA
Sin Sin
FBA = 560 N

Problem 2:

19

y
F2=250 N

F3=200 N
5

45o

Bileke kuvveti ve x ekseni ile yapt ay

bulunuz.

F1=400 N

zm:

4
Rx = Fx Rx = 400 + 250.Cos 45 200.
5
Rx = 383,2 N
3
R y = Fy R y = 250. Sin 45 + 200.
5
R y = 296,8 N

y
R

Ry=296,8 N

Rx=-383,2 N

R = (383,2) 2 + 296,8 2
R = 485 N
296,8
= 37,8o
383
,
2

= tan 1

Problem 3:

20

z
F2=(50i-100j+100k)N

F1=(60j+80k) N

F1 ve F2 kuvvetlerinin bilekesinin iddetini ve

x,y,z eksenleri ile yapt alar hesaplaynz.

zm:

R = F1 + F2

R = (60 j + 80k ) + (50i 100 j + 100k )

R = 50i 40 j + 180k

R = 50 2 + (40) 2 + 180 2
R = 191 N

R 50i 40 j + 180k
=
R
191

= 0,2617i 0,2094 j + 0,9422k

Cos()=

Cos=0,2617
=74,8o

Fy
Fx
F
, Cos()=
, Cos() = z
F
F
F

Cos=-0,2094
= 102o

Cos=0,9422
=19,6o

21

Problem 4:
z

F kuvvetinin xy dzlemi ile yapt a 30o ise F

kuvvetinin bileenlerini bulunuz.

F=4 kN
30o

60o
x

zm:

F ' = 4.Cos 30 = 3,46 kN

Fz = 4. Sin 30 = 2 kN

Fy

30o

Fx

Fx = F '.Cos 60 = 3,46.Cos 60 = 1,73 kN

F=4 kN

Fz

60

Fy = F '.Sin 60 = 3,46. Sin 60 = 3 kN

y

F = (1,73 i + 3 j + 2 k ) kN

F
x

22

Problem 5:

Bir kancaya F1=300 N ve F2=700 N kuvvetleri

etki etmektedir. Bilekenin y ekseni zerinde 800
N olabilmesi iin F2 kuvvetinin bileenlerini ve x,
y, z eksenleri ile yapt alar hesaplaynz.

z
F2
1200
y
60o
45o
x

F1

zm:
v v
v
v
v v
R = Rx + R y + Rz = F1 + F2
v
F1 = F1 cos i + F1 cos j + F1 cos k
= 300 cos 45i + 300 cos 60 j + 300 cos120k
= 212i + 150 j 150k
v
F2 = ( F2 x )i + ( F2 y ) j + ( F2 z )k
v
R = R yj = 800 j
v v v
R = F1 + F2

800 j = (212 + F2 x )i + (150 + F2 y ) j + (150 + F2 z )k

Rx = 212i + F2 x = 0
F2 x = 212 N
F2 z = 150 N
800 = 150 + F2 y
F2 y = 650 N
F2 x = F2 cos 2
212 = 700 cos 2

2 = 1080
650 = 700 cos 2

2 = 21,80
150 = 700 cos 2

2 = 77,6 0 veya =

F2
212i + 650 j + 150k
= 0,302i + 0,928 j + 0,214k
=
F
(212) 2 + 650 2 + 150 2

23

Problem 6:
B
450

600

Verilen sistemde BC kablo kuvveti ile CD yay

kuvvetini hesaplaynz. (W=60 N)

A
E

W=m.g

zm:

F
F

F1

=0

=0

T . cos 60 + F2 = 0

T
600

F2

W
F1=60 N

T .sin 60 F1 = 0
x

60
= 69,28
sin 60
F2 = T . cos 60

T=

F2 = 34,64 N

24

Problem 7:
B
2 kN

5o
20o

15 m

4 kN
20 m

Kuvvetleri bilinen iki kablo B

noktasna balanmtr. nc bir
AB kablosu ba teli olarak
kullanlmaktadr. Bu tel A dan B
ye balanmtr. ABdeki kuvvet
ne olmaldr ki kablonun
bilekesi dey olsun.

zm:

BA = 20i 15 j

[BA] = (20)2 + ( 15)2

= 25

r
20
15
FBA = FBA . FBA
25
25
Rx = 0

2.Cos5 4.Cos 25 + FBA

20
=0
25

FBA = 7 kN

25

Problem 8:

AB kablosundaki kuvvet 350 N, BC kablosundaki

kuvvet 450 N dur. Kablodan B noktasna gelen
kuvvetlerin bilekesini bulunuz.

3m

8m
x

2m

6m
z
y

zm:

A(0,3,8) B(6,0,6) C(0,3,0)

BA = 6i + 3 j + 2k

FBC

BC = 6i + 3 j 6k
FBA

BA = 36 + 9 + 4 = 7
BC = 36 + 9 + 36 = 9
350
(6i + 3 j + 2k )
7
450
=
(6i + 3 j 6k )
9

FBA =
FBC

6m
z

FBA = 300i + 150 j + 100k )

FBC = 300i + 150 j 300k
RB = FBC + FBA
RB = 600i + 300 j 200k

26

BLM 3
BR KUVVETN BR EKSENE GRE MOMENT
3.1 BR KUVVETN BR EKSENE GRE MOMENT
Bir kuvvetin tatbik edildii cismi sabit bir eksen etrafnda dndrme eilimine kuvvetin o
eksene gre momenti denir.
Moment Yn

z
N
C

Dnme Yn

o
y

ekil 3.1 Bir kuvvetin momenti ve sa el kural

Momentin iaretini belirtmek iin ON eksenin okla gsterilen ynde (+) olduunu kabul
edip sa el kuralna gre momentin yn belirtilebilir. Sa elin parmaklar kuvvetin evirme
ynndeyken baparmak kuvvetin ynn gsterir. M momenti ekilde grld gibi bir
vektrle gsterebilir. M moment vektr vektr kurallarna uyan ve tesir izgisi moment
ekseni olan bir kayan vektr olarak dnlebilir. nk dik dzlem olarak baka bir dzlem
alnsayd yine ayn iddette ve yine ayn dndrme ynnde bir vektr bulunacakt.
Momentin birimi Newton metre (Nm) dir. Btn kuvvetlerin ayn dzlemde olmas halinde
bir noktaya gre momentten bahsedilebilir.
Aslnda bu moment o noktasndan geen ve dzleme dik olan eksene gre momenttir.
Dzlemsel kuvvetlerde moment vektrn gstermeye gerek yoktur. Kuvvetlerin dzlemde
olmas durumunda noktaya gre moment den bahsedilebilir.

27

+
F

d
A

ekil 3.2 Dzlemde Momentlerin yn

Sisteme birden ok kuvvetin etkimesi durumunda ise momentler toplanr.

+ M R O = Fd

ekil 3.3 Momentlerin Toplanmas

rnekler;
rnek 1:

M O = (100 N )( 2 m ) = 200 N m

28

rnek 2:

M O = ( 50 N )( 0.75m ) = 75 N m

rnek 3:

M O = ( 7 kN )( 4 1m ) = 21.0 kN m

rnek 4:
M A = 800 N (2.5 m) = 2000 N m
M B = 800 N (1.5 m) = 1200 N m
M C = 800 N (0 m) = 0 N m
M D = 800 N (0.5 m) = 400 N m

3.2 VARGNON TEOREM

Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti, bu kuvvetin bileenlerinin yine ayn noktaya gre
momentlerinin toplamna eittir.

r
P

o d

r
R
r
Q

dP

r
P

r
R

dQ

r
Q

r r r
R = P + Q M o ( R ) = M o ( P ) + M o (Q)
ekil 3.4 Varignon teoremi
29

Bu teorem ikier, ikier kuvvetler iin pe pee uygulanarak ikiden ok kuvvet ve onlarn
bileenleri iin ispat edilebilir. Yani bir noktada kesien birok kuvvetin herhangi bir noktaya
gre momentleri toplam ayn noktaya gre bileke kuvvetin momentine eittir. Bu teorem
hem bal hem de kayc vektrlere uygulanabilir. Varignon teoreminden yararlanarak bileke
kuvvetin bir noktaya gre momenti yerine bu kuvvetin bileenlerinin ayn noktaya gre
momentlerini almak ou zaman daha elverili olmaktadr

y
Fy

Mo=Fd
Mo= Mx +My

Fx
x

z
ekil 3.5 Kartezyen koordinatlarda Bir kuuvetin momenti
Uzay kuvvet sistemleri iin varignon teoremi genelletirilirse bileenleri Fx , Fy , Fz olan ve
uzayda A (x, y, z) noktasna etki eden bir kuvvetin eksenlere gre momentleri yazlabilir.
Bunlar;
Mx = Fz.y + Fy.z
My = Fx.z + Fz.x

Mz = Fy.x + Fx.y

r
F
A

My

r
r
Mx

Mz
z
ekil 3.6 Uzayda bir kuvvetin momenti

30

OA = r = rx .i + ry . j + rz .k
F = Fx .i + Fy . j + Fz .k
r r
( Mo ) = r xF

Mo = rx
Fx

ry
Fy

rz
Fz

Mo = Mx.i + My.j + Mz.k

Mo = (Fz.ry Fy.rz )i - (Fz.rx Fx.rz)j + (Fyrx + Fxry)k
Problem:

F = 100N
y

60
10

MA = ?

30 N

E
10
D

40 cm
3.3 KUVVET FTLER
Zt ynlerde etkiyen eit iki kuvvetten meydana gelen sisteme kuvvet ifti denir. Burada
dengelenmi bir moment bulunmaktadr. Moment Merkezi, Kuvvetlerin arasnda veya dnda
yada kuvvetlerden biri zerinde alnsa yine ayn iddette ve ayn dndrme ynnde kuvvet
ifti elde edilir.

O
A
O
B

a
F

ekil 3.7 Kuvvet iftleri

31

M0 = ( OA).F + (O`B ).F

M0 = -(OA)F+F.(OB)
M0 = F a

M0 = F.a

Moment vektrlerinin bykl moment merkezine bal olmad iin ayn zamanda
dzlem zerinde herhangi bir noktaya kayabilirler.

a
a

a
a

ekil 3.8 Kuvvet iftlerinin Konumu

3.4 KESEN DZLEMLERDEK KUVVET FTLER VE KUVVET FTLERNN
BLEKES

Mp

Mq

R
M

MR=Mp+Mq

MR

R
ekil 3.9 Kuvvet iftlerinin Toplanmas

Kesien iki dzlem M ve N olsun. Bunlar zerinde iki tane kuvvet ifti bulunsun.
(MP, Mq). Bu kuvvet iftlerinin iddetleri ve ynleri ayn kalmak artyla aralarndaki
uzaklklar deitirilebilmektedir. Bu sonutan yararlanarak Kuvvet iftlerinin moment kollar
deitirilerek ara kesit zerinde ayn noktalardan gemeleri salanabilir. Mp = P.a ; Mq = Q.a

32

iddetleri Pa ve Qa olan ve ara kesit zerinde A ve B noktalarnda kesien iki kuvvet ifti
grlmektedir. iftlerin momentleri Mp ve Mq dzlemlere dik olarak izilmitir. A ve B
noktalarnda kuvvetler paralel kenar kanunu kullanlarak P ve Q kuvvetlerinin bileke kuvvet
iftini temsil eden iki eit paralel ve zt ynl R kuvvetini elde ederiz. R = P + Q dur. Bileke
iftinin iddeti MR = R.a dr. Dolaysyla bu dzlemlere dik ve iftleri temsil eden moment
vektrlerinin vektrel toplam bileke kuvvet iftini temsil eden moment vektrlerini verir.
Yani
MR = Mp + Mq
R=

P 2 + Q 2 + 2 PQ cos

R.a =

P 2 a 2 + Q 2 a 2 + 2 PQa 2 cos

MR =

Mp 2 + Mq 2 + 2 MpMq. cos

Cos 90 = 0
MR =

Mp 2 + Mq 2

Kuvvetler iin yaplan btn vektrel ilemler kuvvet iftlerini temsil eden moment
vektrleri iinde geerlidir.
3.4.1 Kuvvet iftlerine z Dm Ynteminin Uygulanmas
Kuvvet iftlerini temsil eden momentlerin bilekelerin vektrel toplamyla bulunduunu
grdk. Bileenlere ayn yntemle ayrlmaktadr. Uzayda bileke momentin geometrik yolla
dik iki dzlemde bulunmas her zaman mmkn deildir. Bunun yerine izdm yntemi
kullanmak daha elverilidir.

Mi

( Mx )i= Mi.cosi
( My )i= Mi.cosi
( Mz )i= Mi.cosi

Burada i, i, i Mi moment vektrnn srasyla x, y, z eksenlerine yaptklar alardr.

Kuvvet iftlerinin kendi dzlemleri iinde ki konumlarnn nemi olmadna kuvvet
iftlerinin dzlemleri kendilerine paralel olarak hareket ettirmekle iftlerin etkileri
deimeyeceine gre uzaydaki herhangi bir kuvvet ifti sistemin uzayda herhangi bir
33

noktasnda kesien moment vektryle temsil edilebilir. Buradan bir noktada kesien uzay
kuvvetlerine benzer olarak herhangi bir M1 , M2 , M3.......................Mn kuvvet ifti sisiteminin M
bileke kuvveti ifiti
Mx =

M i

My =

i =0

M
i =0

olarak bulunabilir. Bileke kuvvet iftinin iddeti

Mz =

M
i =0

M = Mx 2 + My 2 + Mz 2 ile verilir.

x, y, z eksenleriyle yapt alarn dorultman cosinsleri

cos =

Mx
M

cos =

My
M

cos =

Mz
M

dir.

3.5 KUVVET SSTEMLERNN BLEKELER

Mekanikte birok problem kuvvet sistemlerini ilgilendirir. Bu kuvvet sistemlerinin
yapaca tesiri izah ederek en basit hale dntrmek gerekir. Bir kuvvet sisteminin bilekesi
rijit cisme tesir eden d etkileri deitimeksizin orjinal kuvvetlerin en basit kombinezonudur.
Bir cismin dengesi iin zerine tesir eden btn kuvvetlerin bilekesinin sfr olmas arttr.
Eer bir cisme tesir eden kuvvwetlerden doan bileke sfr deilse cismin ktlesiyle ivmenin
arpmn bileke kuvvete eitleyerek ivme tanmlanr.
3.5.1 Paralel Kuvvet Sistemleri
Bilekenin iddeti sistemi meydana getiren kuvvetlerin skaler toplamna eittir. Bilekenin
tesir izgisinin konumu Varignon teoremi ile bulunur.

y
y3

F1

y2 y1

F2

G(x,y)
x1
x2
x3

xR = F1x1 + F2x2 + F3x3

F3
x

yR = F1y1 + F2y2 + F3y3

x=

Fi xi

i =1 R

y=

i =1

Fi xi
R

34

3.5.2 Edeer Kuvvet Sistemleri

Eer iki kuvvet sistemi verilen herhangi bir noktada ayn kuvvet ve kuvvet iftine
indigenebiliyorsa birbirine edeerdir denir. Bir nokta iin salanan edeerlik bundan sonra
btn dier noktalar iinde salanabilir. Matematik olarak gereke ve yeter art ;
F = F` ,
Fx = Fx` ,

Mo = Mo`

Fy = Fy` , Fz = Fz`

Mx = Mx` , My = My` , Mz = Mz` dir.

Bunun manas udur. Eer iki kuvvet sistemi bir rijit cisme x, y, z dorultularnda ayn
teleme ve dndrmeyi yaptrmaya alrsa bu kuvvet sistemleri birbirie edeerdir denir.

35

3.6 ZML PROBLEMLER

Arl ihmal edilen ve boyu L olan bir ubuk bir pim ile
ekilde grld gibi zemine balanmtr. Ayrca
ubuun st ksm da bir kablo ile zemine balanmtr.
Eer ubuun ortasna bir F kuvveti yatay olarak
uygulanrsa;
a) Kablodaki eki kuvvetini
b) ubua ve pime etkiyen yatay ve dikey kuvvet
bileenlerini bulunuz.

Problem 1:

zm:
T

y
x

F
O
mg0

Statik Denge:

F
F

= 0 T .Sin 45 + F Px = 0 .......( I )

= 0 T .Cos 45 + Py = 0

= 0 T .Sin 45.L F .

........( II )

L
= 0 .........( III )
2

T
F
2
T
II . denklemden; Py =
2
I . denklemden; Px =

T
L
2
olarak bulunur.
.L = F . T = F .
2
2
2
F
Buna gre; Px =
2
F
Py =
olarak elde edilir.
2

III . denklemden;

36

Problem 2:
Verilen kuvvetleri ve kuvvet iftlerini
Oya indirgeyiniz. (Birimler cmdir.)

y
E

F1

M2

40

M1

40

F1= 2 kN
F2= 3 kN
M1= 5 kNcm
M2= 10 kNcm

F2

x
30

zm:
B(40,40,30) ; E(0,40,0) ; G(40,40,0) ; F(40,0,0) ; O(0,0,0) ; A(0,40,30)

BE = 40i 30k
GF = 40 j
OA = 40 j + 30k
F1 = 2000.(

F2 = 3000.(

40 i 30 k
40 2 + 30 2

) = 1600 i 1200 k

40 j
) = 3000 j
40

M 1 = 5000 i
M 2 = 10000.(

40 j + 30k
40 2 + 30 2

) = 8000 j + 6000k

i
j
k
i
j
k
M 0 = M 1 + M 2 + F1 + F2 = 5000i + 8000 j + 6000k + 40
40
30 + 40
40
0
1600 0 1200 0 3000 0
M 0 = 43000 i + 8000 j 50000 k Ncm

37

Problem 3:
1000 N

CD//z

300 N

C
y

2m
2m

Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet iftlerini A ya

indirgeyiniz.

D 300 N

Ada doacak reaksiyon kuvvetlerini

hesaplaynz.

B
3m

zm:

Burada problemin zmnde matris yntemi kullanlacaktr. C ve D noktalar ayr ayr

matris eklinde yazlacaktr.

i
MT =

j k

3 2 0 +
3
2
2
300 0 0
300 1000 0

M T = i(0) j (0) + k (0 600) + i(0 2000) j (0 600) + k (3000 + 600)

M T = 2000i + 600 j 3000k
Burada;
M x = 2000 Nm , M y = 600 Nm , M z = 3000 Nm

A noktasndaki mesnet reaksiyonlar ise sras ile;

F
F
F

= 0 Ax + 300 300 = 0 Ax = 0

= 0 Ay 1000 = 0 Ay = 1000 N

= 0 Az = 0

II. Yol:

M T = (300 + 300) j + 3
2
2 = 2000i + 600 j 3000k
0 1000 0

38

Problem 4:
z

A(-3, 2, 0), B(0, 0, 6), C(2, -3, 0), D(0, -3, 0)

Arl 500 N olan OB ubuu yukarda

koordinatlar verilen tel halatla A, C, D
noktalarna sabitlenmitir. Sistemin dengede
kalabilmesi iin halat germe kuvvetlerinin
minimum ne olmas gerektiini hesaplaynz.

zm:
z
B

BD = 0 3 j 6k = 9 + 36 = 45 = 3 5
BC = 2i 3 j 6k = 4 + 9 + 36 = 49 = 7

500 N

BA = 3i + 2 j 6k = 9 + 4 + 36 = 49 = 7
A

C
x

3 j 6k

FBD = FBD .

3
5
3
5

2i 3 j 6k
FBC = FBC .

7
7
7

=0

2
3
FBC FBA = 0
7
7
FBC = 1,5FBA

3i 2 j 6k
FBA = FBA . +

7
7
7

=0

3
2
FBC + FBA = 0
7
7
3 5
0,447 FBD 0,428FBC + 0,286 FBA = 0

FBD

FBD = 0,796 FBA

=0
6
6
FBC FBA 500 = 0
7
7
= 500

FBD

3 5
1,431FBA

FBA = 350 N
FBc = 525 N
FBD = 278,6 N
39

Problem 5:
3m
y
z

Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet iftlerini

Dye indirgeyiniz ve Dde doacak mesnet
reaksiyonlarn hesaplaynz.

C 200 N

200 N

Bc//z
BC/
B

300 N

2m
2m

400 N

zm:

M D = 400 j +

3
2 2
300 400 0
M D = 400 j + i (0 + 800) j (0 600) + k (1200 + 600)
M D = 800i + 1000 j 600k
D x = 300 N D y = 400 N D z = 0

40

Problem 6:

ekilde

grld

gibi

noktasndan asl olan cisim 80

N arla sahiptir. Buna gre
kablonun
ekme

yatay

kuvvetlerini

piminde

meydana

reaksiyon
bulunuz.

ve

dikey
ve

gelen

kuvvetlerini
(Ddeki

makara

srtnmesizdir.)

zm:

Ax
0,5 m

0,5 m

Ay
Denge denklemlerine gre;

M
F

=0

=0

0,3 m

80 N

2
(1) 80(1.3) = 0
T(0.5) + T
5
T = 74.583 N
1
= 0
A x - 74.583
5
A x = 33.4 N

2
80 A y = 0
74.583 + 74.583
5
Fy = 0
A y = 61.3 N
41

Problem 7:

ekildeki vin G1, G2 ve G3 olarak ifade edilen arlk merkezlerinden

W1=14000 N, W2=3600 N ve W3=6000 N olmak zere ala sahiptir.
Arlk kaldrma kollarnn arln ihmal ederek;
a) 3200 N arla sahip cisim eer sabit hzla kaldrlrsa drt tekerde
meydana gelecek reaksiyon kuvvetlerini bulunuz.
b) Arlk kaldrma kolu ekildeki pozisyonda tutulursa kolun u ksm ile ne
kadarlk arlk kaldrlabilir.
zm:

W1
W

2NA

W2

W3

2NB

42

a)
W=3200 N

= 0 (2N B )(4.25) (6000)(4.5) (3600)(2.75) (14000)(0.75) + (3200)(2.5) = 0

8.5N B 39400 = 0
N B = 4635 N

= 0 2N A + 2N B - 3200 14000 3600 6000 = 0

N A = 8765 N

b)

= 0 (6000)(4,5) (3600)(2,75) (14000)(0,75) + W (2,5) = 0

W = 18960 N

43

Problem 8:

ABC eleman B noktasndan bir

pim ile desteklenmitir ve DC
elemanna da C noktasndan bir
pim ile balanmtr. Buna gre
B ve D noktasnda meydana
gelen

reaksiyon

kuvvetlerini

bulunuz.

zm:

D
45o

45o

BX

BY

=0

80(250) (D.Cos45o )(120) + (DSin45) (90) = 0

D = 942.8 N

=0

B x + D.Cos45o = 0
B x = 666.67 N

=0

80 + B y D.Sin45 o = 0
B y = 746.67 N

44

Problem 9:

AB kolu, 800 N arlndaki

silindiri BC kablosu ile ekilde
grld

gibi

tutmaktadr.

Buna gre, A mesnedindeki

reaksiyon kuvvetlerini ve BC
kablosundaki ekme kuvvetini
bulunuz.

zm:
A(0 ; 0 ; 0), B(-0,3 ; 0,6 ; 0), C(0 ; 0 ; 0,2)
BC = 0,3i 0,6 j + 0,2k
BC = 0,7

0,2
0,3 0,6
TBC = TBC
i
j+
k
0,7
0,7 0,7

=0

(r

AB

AZ
TBC

x F) =0

AX

AY

F kuvvet ve r ise konum vektrdr.

i
j
k
TBC
M A = (800 N .0,6) i + 0,7 0,3 0,6 0
0,3 0,6 0,2

= (480 N ) i +

800 N

TBC
(0,12i + 0,6 j )
0,7

45

Buna gre;
480 N +

TBC
0,12 = 0 TBC = 2800 N
0,7

= 0 Ax +

= 0;

=0;

0,3
TBC = 0 A x = 1200 N
0,7

0,6
TBC = 0
0,7
A y = 2400 N
Ay

0,2
TBC 800 N = 0
0,7
AZ = 0
AZ +

46

Problem 10:

Bir

boru,

dikey

zerinde
olarak

uygulanm olan 3 kN
ve 4 kNluk ykleri
BC ve BD kablolar ile
tanmaktadr.
gre,

Buna
kresel

mafsalndaki reaksiyon
kuvvetlerini
balant

ve

noktasndaki

kablolardaki

ekme

kuvvetlerini bulunuz.
zm:
TBD

A(0;0;0), B(0;1;1), C(2;0;3), D(-2;0;3)

TBC
BD = 2i j + 2k
BC = 2i j + 2k
BD = BC = 4 + 1 + 4 = 3

AY
TBD
TBC

2
2 1
= TBD
i j + k
3
3
3
2
2 1
= TBC i j + k
3
3 3

AX

T
M A = (r x F ) = (3kN .4) i (4kN .5,5) i + 3BD

= (34kN ) i +

AZ

i
j k
TBC
0
1 1 +
0 1 1
3
2 1 2
2 1 2

T
TBD
(3i 2 j + 2k ) + BC (3i + 2 j 2k )
3
3

47

Buna gre;
T
TBD
3 + BC 3 = 0 TBD + TBC = 34 kN
3
3
T
T
j = 0 BD 2 BC 2 = 0 TBD = TBC
3
3
k = 0 TBD = TBC = 17 kN

i = 0 34kN +

2
2
= 0 A x TBD + TBC = 0 A x = 0
3
3

= 0;

=0;

1
1
A y TBD TBC = 0
3
3
A y = 11,3kN
2
2
A Z + TBD + TBC 3kN 4kN = 0
3
3
A Z = 15,66 kN

48

Problem 11:

Erisel

ubuk

x-y

dzleminde olup yarap

3mdir.

Eer

ubuun

ucundan 80 Nluk bir

kuvvet

uygulanrsa,

bu

kuvvetten dolay oluan

momenti;
a) O noktasna gre,
b)

noktasna

gre

bulunuz.

zm:
a) A(3;3;0), C(4;0;-2)
AC = i 3 j 2k
AC = 3,74

FAC = F

AC i 3 j 2k
=
AC
3,74

FAC = {21,39 i 64,17 j 42,78 k}N

M O = (rOA x F ) 3

= { 128,34i + 128,34j 256,68k}N.m

21,39 64,17 42,78

b) B (3-3.Cos45o ; 3.Sin45o , 0) B(0,878 ; 2,12 ; 0) ve C(4,0,-2)

49

rBC = rC rB = (4 0,878 ; 2,12 ; 2) = (3,122 ; 2,12 ; 2)

M B = rBC

i
x F = 3,122

j
2,12

k
2

= { 37,57 i + 90,71j 154,8k}N.m

21,39 64,17 42,78

Problem 12:

ekildeki

ayakl

erevenin CA parasn
temel

alarak

F = {50 i - 20j 80k}kuvveti

nin momentini bulunuz.

zm:
A(0;2;0), C(2;0;0), D(2,5;2;4)

rA = {2 j}m , rC = {2i}m , rD = {2,5i + 2 j + 4k}m

rCA = rA - rC = 2j - 2i = { 2i + 2j}m

rAD = rD - rA = 2.5i + 2j + 4k 2j = {2.5i + 4k}m

U AC =

M CA

rCA
=
rCA

2i + 2 j
(2) 2 + (2) 2

= -0.707i + 0.707j

.0707 0.707 0
= U CA .(rAD xF) =
2.5
0
4
50
20 80

M CA = 226,24Nm

M CA = M CA U CA = { 160i + 160j}N.m

50

Problem 13:

zm:
FRX = Fx FRX = 450cos60o 700sin30o = 125N

FRy = Fy FRy = 450cos60o 700sin30o 300 = 1296N

FR = (FRy ) 2 + (FRy ) 2 FR = 1302N

FRX = 125N

tan =

1296
= 84.5 o
125

M RB = M RB M RB = 1500 700cos30 o (3) + 450sin o 60 o (4)

= - 1760N.m = 1760N.m
FR = 1302N

M RB = 1760N.m

1302(sin84.5 o )x = 1760
x = 1.357m

51

Problem 14:

zm:

{ }

rA = 0

rE = 1 j m

rB = {12k}m

r AB = r B r A = {12k}m

{ }

r AE = r E r A = 1 j m

FR = F,

FR = F1 + F2 + F3

{
} {
= {400i + 300 j 650k}N

= 300i + 400 j 100k + 100i 100 j 50k + { 500k}

M RA = M A ; M RA = r AB xF1 + r AB xF2 + r AE xF3

0
300

0
400

12 + 0
100 100

j
0
100

12 + 0
50 0

0
500

= 3100i + 4800 j N.m

52

Problem 15:

zm:

FR = Fy = 64(4) + ax
o

= 254 + (64 X 2 )dx

o

= 254 + 341.33 FR = 595.3 kN

8

341.3 = x..
o

341.3x + x(64 x 2 )dx

o
8

341.3x + x(64 x 3 )dx

o

341.3x = 1024 x = 3.00m

Fry=254+341.3=595.3 kN
MA=254(2)+341.3(7)=2897.7 kn.m
595.3(x)=2897.7 kNm x 4.86m

53

BLM 4
RJT CSMLERN DENGES
4.1 GR VE TANIMLAR
Kuvvet etkisindeki bir kontrksiyon (yap), rijit bir cisim gibi hareket etmiyorsa
dengededir (ekil 4.1). Rijit cismin hareketi, telenme yada dnmedir veya ikisinin birleimi
eklinde olabilir. Yapnn dengede kalabilmesi iin, yapy dndrmeye veya telemeye
sebep olan kuvvet mesnet noktalarndaki tepki kuvvetleri ile dengelenmelidir.
z

F1

F2
i

F3
O

F4

ekil 4.1 Rijit Cismin Dengesi

ki boyutlu bir yapnn herhangi bir ynde hareket etmemesi iin gerekli olan art,
o yapnn birbirine dik herhangi iki ynde hareket etmemesi eklinde tanmlanabilir.
Normal olarak (art olmamak koulu ile) bu ynler yatay ve dikey alnr. Yapya herhangi bir
ynde kuvvet etki etmez ise yap o ynde harekete zorlanmaz. Bundan dolay yatay ynde
herhangi bir hareket olmamas iin o ynde etki eden btn kuvvetlerin toplam sfr olmaldr
(Fx = 0). Benzer ekilde, dikeyde hareket olmamas iin (Fy = 0) olmaldr.
Bir yapnn dzlem iinde dnmeme art, o yapnn bir eksende dnmemesi ile belirlenir.
Bylece, dzlemin herhangi bir noktasnda kuvvetlerin bileke momentinin olmamas lazm
gelir. Bundan dolay, dzlemde dnme olmamas iin herhangi bir noktada momentlerin
toplam sfr olmaldr. Yani, sistemin iinde yada dnda noktaya gre alnan moment sfr
(M = 0) olmaldr.

54

O
x

ekil 4.2: Kuvvetlerin Gsterimi

ki boyutlu bir yapnn tamamyla dengede olabilmesi iin;

Fx = 0: btn yatay kuvvetlerin cebirsel toplam sfra eit

Fy = 0: btn dikey kuvvetlerin cebirsel toplam sfra ei;
M =0: btn kuvvetlerin herhangi bir nokta (eksen) etrafndaki momentlerinin cebirsel
toplam sfra eit demektir.
Bunlar iki boyutlu (dzlem) yaplarn statik dengesi iin 3 denge denklemi olarak bilinir.
Yukarda denklemlerin salanabilmesi iin yeterli balarn ve bunlara karlk gelen mesnet
reaksiyonlarn salanmas lazmdr. ayr denklem ile bilinmeyenin iddeti belirlenebilir.
Eer yap sadece yeterli mesnetlerle balanmsa (3ten fazla olmayan bilinmeyen
reaksiyonlar), yap yukardaki eitliklerle tamamyla analiz edilebilir ve statik olarak belirlidir
(zostatik). Eer bilinmeyen says ten fazla ise, sadece yukardaki denklemleri kullanarak
zm mmkn deildir ve yap statik olarak belirsizdir (hiperstatik). Bu tip problemler,
elastik cisim mekaniinde cisimlerin ekil deitirmelerine bal bilinmeyen says kadar yeni
denklem yazlabilirse bilinmeyen tepkiler bulunabilir. ki boyutlu yaplarda ten az mesnet
reaksiyonu varsa, eksik baldr. Yap rijit cisim olarak hareket eder. Bir cisim (yap) yada
daha ok noktadan bal olmasna ramen yukardaki denklemlerden birini salamyorsa
byle sistemlere yetersiz bal sistemler denir.

4.2 MESNETLER VE MESNET REAKSYONLARI

4.2.1 Kayc Mesnetler
Sadece bilinmeyen bir reaksiyon salar ve hareket ynne pozitif bir a ile etki eder.
Bylece kayc mesnetler, bir dorultuda lineer harekete ve dnmeye msaade ederler.

55

v
y

x
A

RAy
ekil 4.3: Kayc Mesnet
ekil 4.3den de anlalaca zere, y ynnde deplasman yoktur yani sfrdr ama y
ynnde bir tepki kuvveti R Ay meydana gelir.
4.2.2 Sabit Mesnetler
Tek noktada sabitlenmi mesnetler yatay ve deyde iki reaksiyon verir dolaysyla iki
ynde cismin hareketine engel olur. Fakat dnmeyi salar.
y
v
x

RAx

RAy

ekil 4.4: Sabit Mesnet

x ve y ynnde yer deitirmeler sfra eitken, x ve y ynnde reaksiyon kuvvetleri
R Ax , R Ay meydana gelir. 0 olduunda M A = 0 olmaktadr.
4.2.3 Ankastre (Konsol) Mesnetler
Yn ve iddeti bilinmeyen iki reaksiyon ve momenti salar (toplam bilinmeyen).
Byle bir mesnet iki dorultuda lineer hareketi ve bir eksen etrafnda dnmeyi engeller.
y
v
x

RAx
MAz

RAy

ekil 4.5: Ankastre Mesnet

Burada ise x = y = = 0 dr ve R Ax R Ay M A 0 olmaktadr. Bu mesnetlerin birlikte
uygulanmasn ekil 4.6deki gibi grebiliriz.

56

ekil 4.6: Kayar ve Sabit Mesnetin Birlikte Uygulanmas

4.3 YERDEN PUNTALANMI DZLEM YAPILAR
Eer yap noktadan sabitlenmi ise (mentee gibi) (ekil 4.7), yle ki yapnn bir
paras dier parann dnmesinden bamsz olarak pim etrafnda dnebiliyor, bylece zel
bir eit denge eitlii daha yazlabilir, nk pim etrafndaki btn kuvvetlerin momentleri
toplam sfr olmaldr. Bu mesnet reaksiyonunun bilinmeyen bir bileeninin belirlenmesini
salar.

ekil 4.7 yerden puntalanm kavisli yap

4.4 UZAY YAPILAR

boyutlu bir yap, uzay yapdr. Karlkl dik ynler, bir uzay yap iin kuvvetlerinin
toplam, sfr olmal ve tane karlkl dikey eksen (x,y ve z) etrafndaki kuvvetlerin
momentleri toplam da sfr olmaldr. Bundan dolay,

Fx = 0:
Fy = 0:
Fz = 0:
Mx = 0:
My = 0:
Mz = 0:

X ynndeki kuvvetlerin toplam sfra eittir.

Y ynndeki kuvvetlerin toplam sfra eittir.
Z ynndeki kuvvetlerin toplam sfra eittir.
X ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra eittir.
Y ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra eittir.
Z ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra eittir.

4.4.1 Byk Yaplar

Yapnn, ekil 4.8de barajda grld gibi dengeyi salamas kendi arlna
baldr. Bylece, denge iin,

57

Ty
W
Tx
P
R

V
ekil 4.8 Baraj duvar

Fy = 0: Yapnn arlnn (W) ve ykn (T) dikey bileenleri (Ty)

dikey yukar yndeki yer tepkisi (V) ile dengelenmelidir.

yapnn altndaki

Fx = 0: Ykn (T) yatay bileeninden (Tx) kaynaklanan dorusal yndeki kayma eilimi,

ykn arkasndaki tepki kuveveti (P) ve/veya yer ile yap arasndaki srtnme kuvveti (R)
tarafndan engellenmelidir.

M0 = 0: Dnme merkezi (O) etrafnda ykten kaynaklanan dndrme momenti ayn

noktada kendi arlndan kaynaklanan yenilenme momenti tarafndan dengelenmelidir.

Ktle yaps dndrmeye kar gvenlik faktrn salamak iin arl
minimum gerekli arlktan daha byk olacak ekilde dizayn edilmitir.

denge iin

rnekler;

ekil 4.9: Bir kapda; a) Tek mentee olmas durumunda gelen kuvvetler b) ift
mentee olmas durumunda meydana gelen kuvvetler

58

ekil 4.10: Bir kepenin almas esnasnda meydana gelen tepki kuvvetleri

ekil 4.11: Arabann dengesi

W
D
D

ekil 4.12: Vinte denge sistemi

59

Tablo 4.1 ki Boyutlu Cisimler iin Mesnet ve Ba Tepkileri

Balant Tipi

Reaksiyon

Bilinmeyen Says

Bir bilinmeyen. Reaksiyon kuvveti ekme kuvvetidir ve

bu kuvvet bal bulunduu elemandan itibaren kablo
dorultusundadr.

Kablo

veya

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

balant ubuu boyunca etki eder.

Arlksz balant ubuu

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

temas noktasndaki yzeye dik olarak etki eder.
Kayc Mafsal

veya

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

yara dik olarak etki eder.

Kayc Mafsal

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

temas noktasndaki yzeye dik olarak etki eder.
Kayc Mafsal

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

temas noktasndaki yzeye dik olarak etki eder.
Przsz Temas
Yzeyi

veya

Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

ubua dik olarak etki eder.

Dz ubuk zerindeki
bilezie bal mafsal

60

Balant Tipi

Reaksiyon

veya

Mafsal

Bilinmeyen Says
ki bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet bileeni veya
dorultusundaki bir bileke kuvvettir.( ve as 2.
balant tipindeki gibi olmadka birbirine eit olmak
zorunda deildir.

ki bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet ve momenttir, ve

ubua dik olarak etki eder.
Dz bir ubuk zerinde
bilezie ankastre balant

veya

bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet bileeni ve

momenttir. Veya dorultusunda bir bileke kuvvet ve
momenttir.

Ankastre mesnet

61

Tablo 4.2 Boyutlu Cisimler iin Mesnet ve Ba Tepkileri

Balant Tipi

Reaksiyon

Bilinmeyen Says

(1)

bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet bileenidir.

Kresel Mafsal

(2)

Drt bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet ve iki de

momenttir.
Radyal Yk tayan Yatak
(3)

Be bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet ve iki de

momenttir.
Dner mafsal

(4)

Be bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet ve iki de

momenttir.
Mentee

(5)

Alt bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet ve de

momenttir.
Ankastre mesnet

62

4.5 ZML PROBLEMLER

Problem 1:
Fx

y
Fz
O
z

O da doacak mesnet reaksiyonlarn

hesaplaynz.
30cm

Fx= 500 N
Fz= 600 N

x
40cm

zm:
i
j
k
M = 40 30
0
500 0 600
M o = i (18000 0) j (24000 0) + k (0 15000)
M o = 18000i + 24000 j 15000k
M ox = 18000 Ncm
M oy = 24000 Ncm
M oz = 15000 Ncm

Fx=0 Ox=500N
Fz=0 Oz=600N

63

Problem 2:
3m

Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet iftlerini

Dye indirgeyiniz ve Dde doacak mesnet
reaksiyonlarn hesaplaynz.

y
C 200 N

x
z

200 N

BC//z
B

300 N

2m
2m

400 N

zm:

M D = 400 j +

3
2 2
300 400 0
M D = 400 j + i (0 + 800) j (0 600) + k (1200 + 600)
M D = 800i + 1000 j 600k
D x = 300 N D y = 400 N D z = 0

64

Problem 3:
y

40 cm
x

Ada doacak mesnet reaksiyonlarn

hesaplaynz.
B

500 N

1000 N

30 cm

Ay
Ax
Az

=0

-Ax+500=0
Ax= 500N

40 cm
500N
1000N

30 cm

Fy = 0

Fz = 0

Ay-1000=0
Ay= 1000N

Az=0

+
Mx = 0
Mx=1000.30=30000 Ncm
+
Mz = 0
Mz=1000.40=-40000 Ncm

65

Problem 4:
ABCDE kiriini A noktasndan sabit bir mesnet ve D noktasnda kayc bir mesnetle ekil
4.13de grld gibi mesnetlenmitir. noktadan kuvvetler etki etmektedir. Reaksiyon
kuvvetlerini belirleyiniz.

ekil 4.13: kmal kiri yk diyagram

zm
A da Ax ve Ay gibi iki reaksiyon kuvveti ve D de dikey olarak etkiyen sadece tek bir
reaksiyon D y kuvveti vardr. Bu reaksiyonlar serbest kuvvet diyagramnda gsterilmitir
(ekil 4.14). Sadece bilinmeyen vardr; burdan sistem statik olarak belirlidir ve
bilinmeyenler belirlenebilir.
10kN

20kN

5kN

Ax
Ay

Dy

ekil 4.14: Serbest kuvvet diyagram

Yatay yk yoktur; bundan dolay,

= 0 ise Ax = 0
(1) Dyyi belirlemek iin A etrafnda momentler alnr:
(MA = 0)
-(10 x 1) - (20 x 3) - (5 x 5) + (Dy x 4) = 0
Dy = +23.75 kN
(2) Ayy belirlemek iin
(Fy = 0)
+Ay + Dy 10 20 5 = 0
=0
+Ay + (23.75) 35
Ay = +11.25 kN
(3) D etrafnda alnan momentler kontrol edilir:
MD = +(Ay x 4) (10 x 3) (20 x 1) + (5 x 1)
= +(+11.25 x 4) 45 = 45 45 = 0
66

Problem 5:
ABCD kirii Ada sabit bir mesnede ve Cde kayc bir mesnede sahiptir. ekil 4.15de
gsterildii gibi, kiri, herbiri 15 kN olan iki tekil yk ve 2 kN/m lineer yayl olan yke
maruzdur. Reaksiyonlar belirleyiniz.

ekil 4.15: kmal kiri yk diyagram

zm:

Ax

Ay

Cy

ekil 4.16 Serbest kuvvet diyagram

= 0 ise Ax = 0 Yatayda yk yoktur.

Cyyi belirleyelim;
A etrafndaki momentleri alalm: yayl ykn momenti, (2 x 3 = 6 kN) x( 4.5 m) dir.
(MA = 0)

- (15 x 2) + (Cy x 4) - (2 x 3 x 4,5) - (15 x 6) = 0

Cy = +36.75 kN

Ayy belirleyelim;
(Fy = 0)

+ Ay 15 + Cy (2 x 3) 15 = 0
+ Ay 15 + (+36.75) 6 15 = 0
Ay = -0.75 kN

67

BLM 5
K BOYUTLU CSMLERN AIRLIK MERKEZLER
5.1 GR VE TANIM
Arlk kuvvetlerinin bilekelerine cismin arl, ve bu kuvvetlerinin bilekesinin tatbik
noktasna cismin arlk merkezi denir. Dnyann kat bir cisme tatbik ettii yer ekim
kuvvetleri dnyann merkezine yneliktir. Bu kuvvetleri ok byk bir yaklakla paralel
kuvvetler olarak ele alnabilir. Mhendislikte bir cisme uygulanan arlk kuvvetlerinin veya
baz sebeplerle tatbik edilen kuvvetlerin bilekesinin tatbik noktalarnn bilinmesi
gerekmektedir.
W = W1 + W2 +.......+.Wn
x3
x2
x1

y3

y1

y2

W1

W
W2
W3

y
z

ekil 5.1 Arlk kuvvetleri

Arlk kuvvetlerinin bilekesinin tatbik noktas, bu kuvvetlerinin eksenlere gre
momentlerini, bilekenin momentine eitleyerek bulunur. Bylece W1 + W2 +........+Wn
gibi n tane paralel kuvvetin yerine elenii konulmu olur. Kuvvetler z eksenine paralel
olduklar iin bu eksene gre momentleri yoktur.
xW = x1w1 + x2W2 +........+xnWn

xW =

yW =

x=

1
x.dW
W

y=

1
W

i =1

yW = y1w1 + y2W2 +........+ynWn

x W
n

y W
i =1

y.dW

Eer iki boyutlu cisim dzgn kalnlkl bir plak ise burada kalnln dier boyutlardan
ok kk olma art vardr. Bu durumda arlk kuvveti W = .t.A

(zgl arlk), t

(kalnlk ), A (alan), eklinde ifade edilebilir.

68

Toplam arlk;
W=

= .t.A1 + .t.A2 +........+.t.An = .t (A1 + A2 +........+An) = .t.A

i =1

Eksenlere gre momentleri yazalm ;

n

x A = .t (x1.A1 + x2.A2 +........+ xn.An)

x..t.A = .t

i =1

x.A=

x A = x1.A1 + x2.A2 +........+ xn.An

i =1

Ktle Merkezi;
1
x.dA
A

x=

benzer ekilde y =

1
y..dA
A

G
dA

ekil 5.2 Ktle merkezi

S x = y.dA

Burada

x.dA ya alann

momenti denir.

y.dA

S y = x.dA

y eksenine gre statik momenti veya y eksenine gre birinci

da alann x eksenine gre statik momenti yada birinci momentidir.

y
A = b.h
b
h
x=
y=
2
2

h
h/2
b

Arlk merkezinin yeri; cisimde bir simetri ekseni varsa arlk merkezi bu eksen zerindedir.
Eer iki simetri ekseni varsa simetri eksenlerinin kesim noktas arlk merkezidir.

69

ubuun Arlk Merkezi;

Gxg

ekil 5.3 ubuun arlk merkezi

W =.a.L
a = Telin kesit alan
= zgl alk
L = Telin kk parasnn boyu
n

L=

L = L1 + L2 +......+Ln
i =1

My = o

x.L =

x L
i =1

Mx = o

y.L =

y L
i =1

x=

1
xi dL
L

y=

1
yi dL
L

Alann Arlk Merkezi;

ekil 5.4 Alann arlk merkezi

x

x dA
A

y dA
A

z dA
A

70

5.2 BRLEK ALANLARIN AIRLIK MERKEZ

A1

G1

A2

G1 = ( x1 , y1 )
G2 = ( x2 , y2 )
G3 = ( x3 , y3 )

G2

A3

G3

Birleik alan ncelikle kendisini meydana getiren geometrisi bilinen kk alanlara ayrlr.
Her bir alann arlk kuvveti bu alann arlk merkezinde bulunmasndan hareketle tm
cismin arlk merkezi bulunabilir.
W = W1 + W2 + W3 ,
x.W = x1.W1 + x2.W2 + x3.W3
y.W = y1.W1 + y2.W2 + y3.W3
A = A1 + A2 + A3
xA = x1 A1 + x2 A2 + x3 A3
n

x A + X 2 A2 + X 3 A3
x= 1 1
=
A

x Ai
i =1
n

y A + y2 A2 + y3 A3
y = 1. 1
=
A

i =1

y A
i =1
n

A
i =1

rnek 5.1

Arlk merkezinin koordinatlarn bulunuz.

6 cm

6 cm
2 cm
8 cm

x =

x1 A1 + X 2 A2
1.(12 ) + 4.(16) 76
=
=
= 2,71 cm
28
28
A

y=

y1 A1 + y2 A2
5.(12) + 1.(16) 76
=
=
= 2,71 cm
28
28
A

5.3 AIRLIK MERKEZNN NTEGRASYONLA BULUNMASI

71

Mhendislikte analitik olmayan erilerle evirili yzeylerin arlk merkezleri, kendisini

oluturan kk gen, dikdrtgen, kare...vb. elemanlara ayrlarak bunlarn alanlarnn
toplamlarndan hareketle yzeyin arlk merkezi yaklak olarak bulunabilir. Eer yzeyi
evreleyen eriler analitik reel fonksiyon ise yzeyin arlk merkezi integralle bulunabilir.
Yzey zerindeki diferansiyel mertebedeki alan eleman: dA = dx.dy alnarak buradan ift
katl integralle arlk merkezinin koordinatlar bulunabilir. Mhendislie daha uygun bir
zm ise diferansiyel mertebede ince dikdrtgen kesitler tek katl integralle alanlar ve arlk
merkezleri bulunabilir.
Eri altnda kalan alann hesaplanmas;

dA = dx dy

dA = l dy

Taral alann arlk merkezinin integral ifadesi;

xg

yg

dA

A
g

dA

rnek 5.2

Taral alann arlk merkezinin bulunmas,

y
y= b cos

x
2a

A =

dA,

burada dA = y dx
72

dA
y

y dx = b cos 2a dx
a

x
2a
= b sin
2a 0

=

A =

2ab

y
( y dx) =

2
0
0
a
a
1
b2 x
a
x
2
2 x
=
b
cos
dx
sin =
=
+
2 0
2a
2 2
2
a 0

y g dA

yA

a b2
4

ab 2
4A

xA

x cos
0

y g ( y dx)

ab 2

4 2ab

x g dA

= b

2ab

sin sin 0

x g ( y dx)
0

(0 + 0)
0

b
8

1
y 2 dx
2 0
b2 a

+ 0
2 2

x (b cos 2a dx)
0

4a 2

x
2a
4a 2
x
x
2a
(a 0)
dx = b 2 cos
+
x sin = b 2 (0 1) +
2a

2a
2a 0

4a 2 b
1
2 2

4a 2 b

1

2
2 2ab

2a
2
1 = a 1
2

73

rnek 5.3

dA = ( a x ) dy
y

xg =

a
xg

ax
a+x
+x=
2
2

x.A =

x dA

y.A =

y dA

yg = y

dy

yg

rnek 5.4

y
dL

dy

dx

yg

dx 2 + dy 2

dL =
xg = x

dL = 1 + y`2 .dx

yg = y

x.L =

x.dL ,

y.L =

y.dL

xg

dx parantezine alarak

L = dL

rnek 5.5
Dikdrtgenin arlk merkezini integral yardmyla bulunmas,

y.A =

y g .dA

y.b.h =
dy

yg
b

y.b.dy

y2
y.b.h = b.
2

y.b.h =
y=

b.h 2
2

h
2

74

x.b.h =

x.dA

dA = h.dx

xg dx

x.b.h =

x.h..dx
0

h
x

x2
x.b.h = h.
2

x=

b
2

rnek 5.6
genin arlk merkezini integral yardmyla bulunmas,

y.A =

y.dA

b .h
=
2

y . xdy

dA = x.dy
y

dy

x h y
=
b
h

y.

b.( h y )
x=
h

b .h
=
y
2

y b .h = b
2

b
( h y ) .dy
h

y.

y=

( hy y

) . dy

h
3

rnek 5.7
eyrek dairenin arlk merkezini integral yardmyla bulunmas,

eyrek daire iin as 00 ile 900 arasndadr.

y
dA =

r d

2
r cos
3
r cos

A =

1
1 2
(r d) (r ) =
r d
2
2

dA

1 2
r [] 0
=
2

2 r d
2

r2
1 2
2
r [] 0 =
=
2
4

75

xA

x g dA

2
1 2
r cos r d
3
2

r3 4
2
3 r

[ ]

r3
sin
3

r3
=
3

3r

cos d

r3
sin

0
=

2
3

4r
3

ki eri arasda kalan alann ve arlk merkezinin hesab;

y1=x

dA=ydx=( x -x)dx

x= y 22

y1=y2
x= x
x2-x=0

y= x -x

x(x-1)=0
dx

x1=1, x2=0

x
Ax = xdA
1

xdA =
x=
dA (

x( x x)dx

0
1

=
x x)dx

x( x
0
1

(x

1
2

1
2

x)dx
=
x)dx

2
5

y=x1

x2= y 2

dA=xdy=(y-y2)dy
x1=x2
y=y2

dy

y(y-1)=0

y1=1, y2=0

dx

76

Ay = ydA
1

y=

ydA
dA

y( y y

)dy

(y y

)dx

(y

y 3 )dy

0
1

(y y

)dy

1
2

5.5 DNEL CSMLER ( PAPPUS GULDN TEOREMLER )

Teorem.1: Bir dzlem erinin kendi dzlemi iinde fakat kendini kesmeyen bir eksen

etrafnda dndrlmesiyle oluan dnel yzeyin alan erinin uzunluuyla dnme srasnda
arlk merkezinin kat ettii yolun arpmna eittir.
A = 2ygL
dA = 2ygdL
A = 2. y g dL
rnek 5.8 Yarm ember yayndan kre yzey alannn elde edilmesi

A = 2
r
x

A=

4r
..r
3

8 2
.r
3

rnek 5.9 Eik bir dorunun x ekseni etrafnda dndrlmesi ile koni yzey alannn hesab

r
A = 2. .L
2

r
x

( koni )

A = .r.L

h
rnek 5.10 emberden tor yzey alannn hesab

A = 2 .2.R

( tor )

A = 42.r.R

R
x

rnek 5.11 X eksenine paralel bir dorudan silindir yzey alannn elde edilmesi

A = 2.r.h ( silindir )
h
r

x
77

Teorem 2: Dzlem bir yzeyin kendi dzlemi iinde, fakat kendini kesmeyen bir eksen

etrafnda dndrlmesiyle oluan dnel cismin hacmi, yzeyin alanyla dnme srasnda
yzeyin arlk merkezinin kat ettii yolun arpmna eittir.
V = 2ygA
V = 2 y g dA

dV = 2ygL

rnek 5.12 Yarm daireden krenin hacminin hesab

V = 2

G r
x

4r .r 2
.
3 2

( kre )

4. .r 3
3

V=

rnek 5.13 Dikdrtgenden dolu silindirin hacminin hesab

h
V = 2.

r
x

r
.h.r
2

V = .r2.h

rnek 5.14 genden koni hacminin hesab

V = 2
L

r
x

V=

r r.h
.
3 2

.r 2 h
3

rnek 5.15 Dolu daireden R yarapl torun hacminin hesaplanmas

r
V = 2.R..r2

R
x

V = 22.r2.R

5.5 ZML PROBLEMLER

78

Problem 1)

2 cm

2 cm

20 cm

Taral alann arlk merkezinin koordinatlarn

hesaplaynz.

12cm

zm:
2 cm

2 cm

6,625 cm

20 cm

12cm

X =

A1 .x1 + A2 .x 2 40.1 + 24.8

=
= 3,625cm
A1 + A2
64

Y=

A1 . y1 + A2 . y2 40.10 + 24.1
=
= 6,625cm
A1 + A2
64

3,6 cm

Problem 2)
79

y
Taral alann arlk merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.

10

50

10

100

10 mm
10 mm

50 mm

zm:

X=

x1. A1 + x2 . A2 + x3 . A3 30.(60.10) + 55.(10.100) + 80.(10.60)

=
= 55 mm
A1 + A2 + A3
600 + 1000 + 600

Y=

y1. A1 + y2 . A2 + y3. A3 115.(60.10) + 60.(10.100) + 5.(10.60)

=
= 60 mm
A1 + A2 + A3
600 + 1000 + 600

Problem 3)
80

Taral alann arlk merkezinin

koordinatlarn hesaplaynz.

2cm

2cm

10cm

8cm

2cm

zm:

1
2
Toplam

x
3
5

y
7
1

A
20
20
40

x=

x1 A1 + x2 A2 160
=
x = 4 cm
40
A1 + A2

y=

y1 A1 + y 2 A2 160
=
y = 4 cm
40
A1 + A2

Ax
60
100
160

Ay
140
20
160

Problem 4)

81

2cm

Taral alann arlk merkezinin koordinatlarn

hesaplaynz.

2cm

10cm

2cm

1cm

6cm

zm:

1
2
3

x
y
0,5
5
2
9
3,5
1
Toplam

A
10
4
10
24
A

xA
5
8
35
48
xA

yA
50
36
10
96
yA

x=

xA 48
=
= 2 cm
A 24

y=

yA 96
=
= 4 cm
A 24

Problem 5)
82

y
2

3
2

Verilen profil kesitte arlk merkezini,

yerini hesaplaynz. (ller cmdir)

8
2

zm:

1
2
3

A
14
16
26
56

x
6,5
6
6,5

y
11
6
1

Ax
91
96
169
356

Ay
154
96
26
276

356
= 6,35 cm
56
276
y=
= 4,92 cm
56

x=

Problem 6)
83

Taral
alann
arlk
koordinatlarn hesaplaynz.

merkezinin

5cm 10cm

4cm

10cm
x

zm:

y
4r
3

5cm 10cm

4cm

10cm

4r
3

1
2
3
Toplam

X
12,5
2,5
20,76

X=

x.A = 1419,72 = 10,03cm

A 141,47

Y=

y. A = 587,67 = 4,15 cm
A 141,47

Y
5
7
5,76

A
250
-30
-78,53
141,47

X.A
3125
-75
-1630,28
1419,72

Y.A
1250
-210
-452,33
587,67

Problem 7)
84

15 cm

Verilen eklin arlk merkezinin

koordinatlarn bulunuz.

10 cm

24 cm

20 cm

15 cm

20

20

20 cm

zm:

1
2
3
4
Toplam

X
30
15
52,5
30

Y
22,5
38
37,5
4,24

X=

x.A = 57387,6 = 31,09 cm

A 1845,42

Y=

y.A = 33691,5 = 18,25cm

A 1845,42

A
2700
-472,5
-225
-157,08
1845,42

X.A
81000
-7087,5
-11812,5
-4712,4
57387,6

Y.A
60750
-17955
-8437,5
-666
33691,5

85

BLM 6
ALAN ve KTLE ATALET MOMENTLER
6.1 GR VE TANIM
Atalet; direnim, kar koyma anlamna gelmektedir. Bir cismin atalet momenti geometrik
olarak dizaynda cismin (eilme, burulma vb.) zorlanmalara kar direncinin bir ltdr.

r 2 = x2 + y2
J O = I O = r 2 dA = I x + I y
A

ekil: 6.1
I x = y 2 dA

A alannn x ekseni etrafnda atalet momenti ( ikinci momenti )

I y = x 2 dA

A alannn y ekseni etrafnda atalet momenti

I O = r 2 dA

A alannn kutupsal atalet momenti

I xy = xydA

A alannn arpm atalet momenti

Io = r 2 dA = ( x 2 + y 2 ) dA =

x dA + y dA = Ix + Iy = Io
2

Ix , Iy ve Io her zaman pozitiftir, Ixy olabilir. Ix , Iy ,Io , Ixy = (L4)

m4, cm4 , mm4dr.

6.1.1 ATALET YARI APLARI

ix =
iy =

Ix
> 0 Ix iin atalet yar ap
A
Iy
A

>0

Iy iin atalet yar ap

Ixy iin atalet yarap yoktur.

86

io =

Io
> 0 Io iin atalet yar ap
A

io =

Ix Iy
+
= ix2 + i y2
A A

ix , iy , io >0 ( L )

(mm,cm,m)

rnek 6.1: Dikdrtgenin tabanndan geen eksene gre atalet momenti

y
dA = b.dy

Ix =

2
2
y dA = b. y dy =
0

dy

b.h3
3

b.h
3
h.b3
Iy =
3
Ix =

rnek 6.2: Dikdrtgenin arlk merkezinden geen eksene gre atalet momenti
y

Ix =
dy

y dA
2

dA = b.dy

h
2

y3
I x = b. y 2 dy = b.
3
h

h/2

Ix =

b/2

h
2

h
2

b.h 3
12

Benzer ekilde;
h.b3
Iy =
12
Cismin tabanndan geen eksene gre ve arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet
momentleri farkldr. Arlk merkezinden geen eksene gre atalet momenti minimum atalet
momentidir.

Arlk merkezinde; Ixy =

x. y.dA = 0 , ix =

b.h 3
12 = h , i =
y
b.h
12

b
, io =
12

h2 b2
+
12 12

87

Eer kesit bir simetri eksenine sahip ve xy eksen takmnn eksenlerinden birisi bu simetri
ekseniyle akacak ekilde seilirse ve buna ek olarak xy eksen takmnn orijini G arlk
merkezinde ise kesitin arpm atalet momenti Ixy = 0 dr. (SE: Simetri Ekseni)

S.E

Ixy = 0

S.E

Ixy = 0

Ixy = 0

Ixy 0

Ixy = 0

S.E

S.E

ekil: 6.2
rnek 6.3: genin alan atalet momentinin hesab

Ix =

dA = w.dy

w h y
b
=
w = (h y )
b
h
h
h
b
b
I x = y 2 h y dy ,
h
h
0

dy
y

y dA

h
x

Ix =

b.h3
12

IxG =

2h
3

2
y dA =

h
3

bh 3
36

88

rnek 6.4: Daire kesit iin atalet momenti

R

Io = r dA = r 2 2rdr

dA = 2r.dr

Io = 2

Ix = Iy
dr
x
R

Io =

Ix =

R 4

D = 2R

R 4

D = 2R

r
24

R 4
2

Io = Ix + Iy
I
Ix = o
2

rr

Ix = I y=

4 R

Ix =

Io =

.R4
4

.D 4
64

= Iy

= Iy

D 4
32

6.2 EKSENLERN KAYDIRILMASI (PARALEL OLARAK)

y`
y

y dA
Iy = x dA
Ixy = xydA
IX =

dA

G
b

y`
a

biliniyor

x` = a + x

dA

y` = b +y

G ( x`, y`) takmndaki koordinatlar

y` dA
Ix` = ( y + b) dA
Ix` = ( y + 2 yb + b )dA
Ix` = y dA + 2b y.dA + b dA

Ix` =

y.dA =0
Sy = x.dA =0
(a,b)

y` dA
Iy` = x` dA
Ixy` = x`y`dA
IX` =

Sx =

x`

x`

y`

x`

Ix` = Ix + A.b2 > 0

89

 x` dA
Iy` = ( x + a)
Iy` =

dA

Iy` = Iy + a2.A > 0

Ix`y` =

x`y`dA
Ix`y` = ( x + a)( y + b)dA = I

xy

+ a.b. A > 0

Bir cismin arlk merkezinden geen eksenlere paralel herhangi bir eksene gre atalet
momenti, cismin arlk merkezinden geen eksene gre atalet momenti ile bu paralel iki
eksen arasndaki uzakln karesinin, cismin alanyla arpmnn toplamna eittir.

rnek 6.5: Paralel eksenler teoreminin uygulamas

y`

x`

Ix` = IXG + d 2A
h
d=
2
2
b.h3 h
b.h3
Ix` =
+ b.h =
3
12 2

rnek 6.6: Paralel eksenler teoreminin uygulamas

y`
Ix` = IXG + d 2A
2

d
b

x
x`

b.h 3
h b.h
= I XG +
12
3 2
3
b.h
IXG =
36

90

rnek 6.7: Yarm dairenin atalet momentinin hesab

y`

Ix = I y =

x
x`

O
S.E

.R 4

( Tm daire )
4
.R 4
( Yarm daire )
Ix` = Iy` =
8
Ix` = IXG + d2A
2
2
.R 4
4.R .R
= IXG = +
.
8
3 2
4
.R
16.R 4
IXG =
18
8
4
.R
64
. 1 2
IXG =
8 9

6.3 BLEK CSMLERN ATALET MOMENTLER

A1

A = A1 + A 2
Ix = Ix1 + Ix2
Iy = Iy1 + Iy2

2
A2

Ixy = I xy1+ Ixy2

rnek 6.9
y
2cm

2 cm

2 cm
2cm

8 cm

a) Verilen profil kesitte Ix , Iy ve Ixy atalet

momentlerini
b) Cismin arlk merkezinden geen eksenlere gre
atalet momentleri

yg
x

91

a..)
I x = I x1 + I x 2
3
1

y
2cm

3
2

b .h
b .h
Ix = 1
+ d12 . A1 + 2
+ d 22 . A2
12
12
3
6.2
2.8 3
Ix =
+ 9 2.12 +
+ 4 2.16 = 1317,33 cm 4
12
12
I y = I y1 + I y 2
3
1

2cm

8 cm
yg

3
2

b1 .h
b .h
+ d12 . A1 + 2
+ d 22 . A2
12
12
3
3
2.6
8.2
Iy =
+
= 41,33 cm 4
12
12
I xy = 9.0.12 + 4.0.16 = 0
Iy =

2 cm 2 cm

b..)
xg = 0
yg =

y1 . A1 + y 2 . A2 9.12 + 4.16
=
= 6,14 cm
12 + 16
A1 + A2

b1 .h13
b .h 3
+ d12 . A1 + 2 2 + d 22 . A2
12
12
3
6 .2
2.8 3
2
2
=
+ (9 6,14 ) .12 +
+ (4 6,14 ) .16 = 260,76 cm 4
12
12

I x =
I x

b1 .h13
b .h 3
+ d 12 . A1 + 2 2 + d 22 . A2
12
12
3
3
2.6
8 .2
Iy =
+
= 41,33 cm 4
12
12
I xy = 0
I y =

rnek 6.10: Verilen profil kesitin arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet

momentlerini hesaplaynz.

10 cm

y 2 cm

6 cm

2 cm
x

92

y 2 cm

1.16 + 3.12
1,85
16 + 12
6.16 + 1.12
yg =
3,85
16 + 12
2.83
6.2 3
2
2
+ (6 3,85) .16 +
+ (1 3,85) .12 =260,76 cm4
Ix` =
12
12
3
8.2
2.63
2
2
+ (1 1,85) .16 +
+ (3 1,85) .12 =68.76 cm4
Iy` =
12
12
xg =

10 cm

zm:

2 cm
x

6 cm

Ix`y` = Ix1y1 + Ix2y2

= x1.y1.A1 + x2.y2.A2
= (1-1,85).(6-3,85).16 + (3-1,85).(1-3,85).12
= (-0.85).(2,15).16 + (1,15).(-2,85).12
= -68.57 cm4
6.4 EKSENLERN DNDRLMES ( ASAL EKSENLER VE ASAL ATALET
MOMENTLER )

Atalet momentlerinin seilen eksenlere gre yer aldklar ve bu eksenlerin deimesiyle

tabii olarak deitiklerini daha nce grmtk. imdi eksenlerin dndrlmesi halinde atalet
momentlerinin nasl deitiini inceleyelim.
y

u= x.cos + y.sin
v = y.cos - x.sin

y
v

1.)

dA

Iu = 2 dA = ( y. cos x.sin ) dA

Iu = cos 2 y 2 dA 2 sin cos xydA + sin 2 x 2 dA

x

Iu = Ix.cos2 - 2.Ixy.sin.cos + Iy.sin2

Iu = 2 dA =

(x.cos y.sin ) dA = cos x dA + 2.sin .cos x. y.dA + sin y dA

2

2.)

Iv = Ix.cos2 + 2.Ixy.sin.cos + Iy.sin2

3.)

Iuv = u. .dA = ( x. cos + y.sin )( y. cos x.sin )

93

Iuv = Ix.sin.cos - Iy.sin..cos + Ixy.( cos2 - sin2)

2 sin..cos = sin.2
cos2 - sin2= cos.2 dnmleri yaplrsa
Iu =
Iv =

Ix + Iy
2
Ix + Iy
2
Iuv =

+
+

Ix Iy
2
Ix Iy
2

Ix Iy
2

. cos .2 I xy .sin 2
. cos .2 + I xy .sin 2

.sin .2 I xy . cos 2

Iuv = 0 ise
tan 2 =

2.I xy
Ix Iy

Eer Iu , Iv , Iuv den l terimler yok edilirse

2

Ix + Iy
I u
2

I Iy
+ I uv = x

+ I xy 2

( ember Denklemi )

( x a )2 + ( y b )2 = r2

Iu.v
Imax = Iort + R

Imax

Imin = Iort R

Iu, Iv

Imin B

Atalet momentinin maksimum ve minumum

deerine asal atalet momentleri, Bunlarn

bulunduu eksenlere asal eksenler denir.

Iort

Asal eksenler zerinde Ixy = 0 dr.

Iort =

Ix + Iy

Imax , min =

Ix + Iy
2

R=

Ix Iy

Ix Iy

+ I xy 2

+ I xy 2

94

rnek 6.11: Arlk merkezinden geen eksen takmna gre

I x , I y , I xy , I max , I min

hesaplaynz.

1cm

8cm

x
1cm
1cm

6cm

zm:

xg =

x1 A1 + x 2 A2 0,5.8 + 4.6
= 2 cm
=
8+6
A1 + A2

yg =

y1 A1 + y 2 A2 4.8 + 0,5.6
=
= 2,5 cm
A1 + A2
8+6

Ix =

1.8 3
6.13
2
2
+ (4 2,5) .8 +
+ (0,5 2,5) .6 = 85,16 cm 4
12
12

Iy =

8.13
1.6 3
2
2
+ (0,5 2) .8 +
+ (4 2,5) .6 = 50,16 cm 4
12
12

Ixy = x1.y1.A1 + x2.y2.A2 = (0,5-2).(4-2,5).8+(4-2,5)(0,5-2,5).6 = -36 cm4

tan 2 =

tan 2 =

2.I xy

Ix Iy

2.(36)
85,16 50,16

= 32 o
Imax , min =

Ix + I y

Ix Iy

85,16 + 50,16
+ I xy 2 =

85,16 50,16
2
+ (36)

Imax = 67,66 +40,02 = 107,68 cm4

Imin = 67,66 -40,02 = 27,64 cm4

95

NOT: Bir kesitte delik varsa dolu kesitin atalet momentinden deliin atalet momenti karlr.

y
Ix =

Ix =
Iy =

b.h3 .D 4

12
64
h.b 3 D 4

12
64

(D
64

d4)

rnek 6.12: ekildeki cismin I x , I y , I xy hesaplaynz.

y
1cm

8cm

1cm
2cm

Ix =

Iy =

1cm

2cm

1.83 5.13
2
+
+ (4,5) .5 .2 =246cm4
12 12

53.1
8.2 3

8.13
10.53
2
veya
+ 2.
2
+ (1,5) .16 =21,5 cm4
12
12
12
12

96

rnek 6.13: Verilen profil kesitte arlk merkezinden geen x, y eksen takmna gre atalet
momentlerini hesaplaynz.

y
5 cm
1 cm

8 cm

1 cm
7 cm

x=

x1 A1 + x2 A2 + x3 A3 2,5.5 + 0,5.8 + 3,5.7

= 2,0 cm
=
A1 + A2 + A3
20

y=

y1 A1 + y 2 A2 + y3 A3 9,5.5 + 5.8 + 0,5.7

= 4,5 cm
=
A1 + A2 + A3
20

Ix =

13.7
1.83
5.13
+ (9,5 4,5) 2 .5 +
+ (5 4,5) 2 .8 +
+ (05 4,5) 2 .7 = 282,6 cm4
12
12
12

Iy =

1.5 3
8.13
1.7 3
+ (2,5 2) 2 .5 +
+ (0,5 2) 2 .8 +
+ (3,5 2) 2 .7 = 74,6 cm 4
12
12
12

Ixy = x1y1A1 + x2y2A2 + x3y3A3 = 0,5.5.5 + (-1,5)(0,5).8 + (1,5)(-4).7 = -35,5 cm4

tan 2 =

2.( 35,5)
282,6 74,6

= 9,42 o
Imax , min =

Ix + I y

Ix Iy

282,6 + 74,6
+ I xy 2 =

282,6 74,6
2

+ (35,5)
2

Imax = 178,6 +109,89 = 288,49 cm4

Imin = 178,6 -109,89 = 68,71 cm4

97

6.5 KTLE ATALET MOMENTLER

x
ekil 6.3
xx` eksen takmndan r kadar uzaklkta bir m ktlesi dnelim buna bir kuvvet ifti
uygulayalm (T). Sistem hareketsizken m ktlesi xx` ekseni etrafnda dnmeye
balayacaktr. Burada sistemin verilen bir dnme hzna erimesi iin gerekli zamann m
ktlesiyle orantl olduunu gstermek istiyoruz. Bundan dolay r2.m arpmn sistemin
ataletinin ( eylemsizliinin ) yani sistemi harekete geirmeye altmzda bunun direncinin
bir lsdr. r2.m arpmna m ktlesinin xx` eksenine gre ktle atalet momenti denir.
n

m=

= (m1 + m2 + m3 +............+mn)

i =1

I=

I=

2
1

m i =r12 m1 + r22 m 2 + .......... + rnn m n

dm = k 2 m

k=

I
( atalet yarap )
m

Burada k atalet yarap, I sabit kalmak zere cismin tm ktlesinin konulmas gereken
uzakl ifade eder.

98

6.5.1 PARALEL EKSENLER TEOREM

y`

dx

dm
G

dy

x`

d = dx 2 + dy 2 + dz 2
I = IG + m.d2
( Ix )k = ( IG ) k + m.dy2

dz

z`

rnek 6.14: nce Levhalarn Ktle Atalet Momentleri

: birim hacmin ktlesi ( kg / m3 )

t : sabit

(Ixx )ktle= r 2 dm
dA
r

dm=tdA

(Ixx)k= r 2 tdA = t r 2 dA burada r 2 dA Polar At. M

(Ixx)ktle= t ( I xx ) alan birimi ise (kg.m2 ) dir
(Iyy)ktle=t(Iyy)alan
(Io)ktle=t(Io)alan

99

ab 3
)
12
ba 3
)
(Iyy)ktle= t(I yy ) alan =t(
12
V=a.b.t ve m=V yukardaki
ifadelerde yerine konulursa
(Ixx)ktle= t(I xx ) alan =t(

x
b
z

(Ix)ktle=mb2/12 ve (Iy)ktle=ma2/12

(Io)ktle=(m/12).( a2+b2 ) elde edilir.

6.5.2 LNEER VE AISAL HAREKET

Sabit bir noktadan r kadar uzaklktaki m ktlesi sabit bir eksen etrafnda dndrlmek
istensin. Bu lineer hareket Newtonun ikinci kanunundaki kuvvet ve ivme tanmlanabilir.
Sadece dnme olarak ele alnsa da bu dnen sistemede ikinci kanun uygulanabilir. Ve
buradan ktle atalet momenti tanmlanabilir.

Asal hareket iin

Newtonun
kinci kanunu

Newtonun
kinci
kanunu
Lineer hareket

Asal hareket
m

=I

F=ma

=F.r

at
r

=m.a.r
m.a.r=I
I=mr2

a
r

100

6.5.3 BAZI CSMLERN KTLE ATALET MOMENTLER

1
I = ML2
3
Thin Rod (axis at end)
nce ubuk

1
ML2
12
Thinubuk
Rod
nce
I=

R2
R1

R
1
2
2
M ( R1 + R2 )
2
Hi
ollow
bo Cylinder
silindir
I=

1
I = MR 2
2
DiskDisk
Solid

I = MR 2
Cidarl
silindir
Thin nce
Walle
d Hollow
Cylinder

a
a

b
1
Ma 2
3
Thin Dikdrtgen
Rectangula rlevha
Plate (about edge)

1
M (a 2 + b 2 )
12
Dikdrtgen
Rectangula
r Platelevha
(through center)

I=

I=

2
MR 2
5
Kre
Solid
Sphere
I=

2
MR 2
3
nceThin
cidarl
ii dbo
Kre Sphere
Walle
Hollow
I=

101

6.6 ZML PROBLEMLER

ALAN ATALET MOMENT LE LGL ZML PROBLEMLER
Problem 1)

y
2

2 2

a) Arlk merkezini bulunuz.

b) Arlk merkezinden geen eksene gre
atalet momentlerini hesaplaynz.
Not: ller cmdir.

5
1
6
x

9 x6,5 + 12 x5 118,5
=
= 5,64cm
9 + 12
21
9 x6,5 + 12 x3
y=
= 4,5cm
21
9 x13
6 3 x2
Ix =
+ (9)(6,5 4,5) 2 +
+ (12)(3 4,5) 2
12
12
I x = 0,75 + 36 + 36 + 27 = 99,75cm 4
x=

1x9 3
2 3 x6
2
+ (9)(6,5 5,64) +
+ (12)(5 5,64) 2
Iy =
12
12
I y = 60,75 + 6,65 + 4 + 4,91 = 76,31cm 4

102

Problem 2)
y

Verilen kesitin;
Arlk merkezinin koordinatlarn
a)
hesaplaynz.
merkezinden
geen
b) Arlk
koordinat eksenine gre atalet
momentlerini hesaplaynz.
Asal
atalet
momentlerini
c)
hesaplaynz.

10cm
1cm

8cm
x
2cm 2cm

x
5

y
8,5

A
10

Ax
50

Ay
85

16
26

48
98

64
149

Toplam
a)
x=

xA 98
=
= 3,77 cm
A 26

y=

yA 149
=
= 5,73 cm
26
A

b)
10.13
2.8 3
2
Ix =
+ (8,5 5,73) .10 +
+ (4 5,73) 2 .16 = 210,78 cm 4
12
12
3
1.10
8.2 3
Iy =
+ (5 3,77) 2 .10 +
+ (3 3,77) 2 .16 = 113,28 cm 4
12
12
I xy = 10.(8,5 5,73)(5 3,77) + 16.(4 5,73)(3 3,77) = 55,38 cm 4

c)

Ix + Iy

Ix Iy
210,78 + 113,28 210,78 113,28
2
+ (I xy )2 =


I max =
+ (55,38)
2
2
2

2
min
I max = 162,03 73,78
2

min

I max = 235,81cm4
I min = 88,25cm4

103

Problem 3)

y
2

3
Verilen profil kesitte;

2
2

1
2
3

A
14
16
26
56

a) Arlk merkezini,
b) Arlk merkezinden geen eksene
gre atalet momentini,
c) Asal atalet momentini hesaplaynz.
(verilen ller cmdir)

x
6,5
6
6,5

y
11
6
1

Ax
91
96
169
356

Ay
154
96
26
276

356
= 6,35 cm
56
276
y=
= 4,92 cm
56

x=

b)
13.2 3
7.2 3
2.8 3
2
2
Ix =
+ (11 4,92) .14 +
+ (6 4,92) .16 +
+ (1 4,92) 2 .26 = 1034,1 cm 4
12
12
12
3
3
2.7
8.2
2.133
Iy =
+ (6,5 6,35) 2 .14 +
+ (6 6,35) 2 .16 +
+ (6,5 6,35) 2 .26 = 431,1 cm 4
12
12
12
I xy = 14(0,15)(6,08) + 16(0,35)(1,08) + 26(0,15)(3,92) = 8,628 cm 4

c)
I max =
min

Ix + Iy
2

Ix Iy

2

I max = 732,6 495,57

1034,1 + 431,1
1034,1 431,1
2
+ (I xy )2 =

+ ( 8,628)
2
2

I max = 1228,17 cm 4

I min = 237,03 cm 4

min

104

Problem 4)

10

50

10
ekilde verilen profil kesitin arlk
merkezinden geen eksen takmna gre
atalet momentlerini ve asal atalet
momentlerini
hesaplaynz.
(ller
mmdir)

100

10
10

50

x=

xA 30.600 + 55.1000 + 80.600

= 55 mm
=
600 + 1000 + 600
A

y=

yA 115.600 + 600.1000 + 5.600

=
= 60 mm
A
600 + 1000 + 600

a) ekilde verilen para 3 ksma ayrlarak zlr. Burada;

I xT hesaplanmas;
I xT = I x1 + I x 2 + I x 3

b.h 3
60.10 3
+ d 2 .A =
+ (115 60) 2 .600 = 1820000mm 4
12
12
3
3
b.h
10.100
=
+ d 2 .A =
+ 0 2.1000 = 833333,33mm 4
12
12
= 4473333,33mm 4
= I y1 + I y 2 + I y 3

I x1 = I x 3 =
I x2
I xT

I yT hesaplanmas;

I yT

b.h 3
10.60 3
2
I y1 = I y 3 =
+ d .A =
+ 25 2.600 = 555000mm 4
12
12
3
3
b.h
100.10
I y2 =
+ d 2 .A =
+ 0 2.1000 = 8333,33mm 4
12
12
I yT = 1118333,33mm 4
I xy hesaplanmas;

I xy = x1 y1 A1 + x 2 y 2 A2 + x3 y 3 A3
I xy = (115 60).(30 55).600 + (60 60).(55 55).1000 + (5 60).(80 55).600

I xy = 1650000mm 4
Ix + Iy

Ix Iy
+ I xy 2 buradan;

b) I max =
2
min
2
I min = 442855,164 mm 4 , , I max = 5148811,496 mm 4 olmaktadr.

105

Problem 5)

2cm

10cm

2cm

1cm

2cm

Arlk merkezinden geen eksen takmna

gre;
a) Atalet momentlerini
b) Asal atalet momentlerini hesaplaynz.

6cm

1
2
3

x
y
2
9
0,5 5
3,5 1
Toplam

A
4
10
10
24
A

xA
8
5
35
48
xA

yA
36
50
10
96
yA

x=

xA 48
=
= 2 cm
A 24

y=

yA 96
=
= 4 cm
A 24

a)

2 23
110 3
5 23
+ 4(9 4) 2 +
+ 10(5 4) 2 +
+ 10(1 4) 2 I x = 288cm 4
12
12
12
3
3
2 2
10 1
2 53
2
2
Iy =
+ 4(2 2) +
+ 10(0,5 2) +
+ 10(3,5 2) 2 I y = 68cm 4
12
12
12
I xy = x1 A1 y1 + x2 A2 y 2 + x3 A3 y3

Ix =

I xy = (2 2).(9 4).4 + (0,5 2).(5 4).10 (3,5 2).(1 4).10 I xy = 60cm 4

b)

I max =
min

Ix + Iy
2

Ix Iy

2

+ (I xy )2 = 178 125,3

I max = 303,3 cm 4
I min = 52,7 cm 4

106

KTLE ATALET MOMENT LE LGL ZML PROBLEMLER

Problem 1)

G
x

L=50 mm ve m=493,223 gr olan ince bir ubuun;

a) y ekseni etrafnda dnmesi durumunda meydana
gelen ktle atalet momentini
b) y ekseni etrafnda dnmesi durumunda meydana
gelen ktle atalet momentini hesaplaynz.

zm:
a)

1
m.L2
12
1
I y ' = 493.223.(5) 2
12
I y ' = 1027,548 gr.cm 2
I y' =

b)

1
I y = m.L2
3
1
I y = 493.223.(5) 2
3
I y = 4110,19 gr.cm 2

107

Problem 2)
25 mm

20 mm

ekilde gsterilen cismin x ve z eksenleri

etrafnda dndrlmesi durumunda ktle atalet
momentlerini bulunuz. (=7,85 gr/cm3)

150 mm
y

z
x

10 mm

5 mm

zm:

1
I x1 = m1a 2
3
V1 = 0,5.1.15 = 7,5 cm 3
m1 = .V1 m1 = 7,85.7,5 m1 = 58,875 gr
1
1
I x1 = m1a 2 = .58,875.(15) 2 I x1 = 4415,625 gr.cm 2
3
3
4
.R
Ix = Iy =
(Tam dairenin atalet momenti )
4
.R 4
Ix = Iy =
(Yara dairenin atalet momenti )
8
I x2 =

( R 4 r 4 ). .t + m2 .d 2

4
V2 = .( R 2 r 2 ).t = .( 2,5 2 2 2 ).0,5 = 3,53 cm 3 ( m2 = .t . .( R 2 r 2 ))
m2 = .V2 m2 = 7,85 .3,53 m2 = 27 ,71 gr
I x2 =
I x2 =
I x2
I x2

( R 4 r 4 ). .t + m2 .d 2
( R 2 + r 2 ).( R 2 r 2 ). .t + m2 .d 2

4
m
27 ,71
= 2 ( R 2 + r 2 ) + m2 .d 2 =
.( 2,5 2 + 2 2 ) + 27 ,71 .(17 ,5) 2
4
4
2
= 8557 ,19 gr .cm

I xT = I x1 + I x 2
I xT = 4415 ,625 + 8557 ,19
I xT = 12928 ,815 gr .cm 2
108

1
I z1 = m1a 2
3
1
I z1 = .58,875.(15) 2
3
I z1 = 4415,625 gr.cm 2
1
I z 2 = .m2 .( R 2 + r 2 ) + m2 .d 2
2
1
I z 2 = .27,71.(2,5 2 + 2 2 ) + 27,71.(17,5) 2 = 8628,2 gr.cm 2
2
I zT = I z1 + I z 2
I zT = 4415,625 + 8628,2
I zT = 13043,82 gr.cm 2

109

Problem 3)
50 mm

ekilde verilen cismin z eksenine gre

ktle atalet momentini bulunuz.
(=7,85 gr/cm3)

20 mm

100 mm
50 mm

10 mm

Z
5 mm

zm:

V1 = 2.0,5.5 = 5 cm 3
m1 = .V1 m1 = 7,85.5
m1 = 39,25 gr
1
m1 (a 2 + b 2 )
12
1
I z1 = .39,25.(5 2 + 2 2 )
12
I z1 = 94,85 gr.cm 2

I z1 =

V2 = 10.1.5 = 50 cm 3
m2 = .V2 m2 = 7,85.50
m2 = 392,5 gr
1
m2 ( a 2 + b 2 )
12
1
= .392,5.(5 2 + 10 2 )
12
= 4088,54 gr.cm 2

I z2 =
I z2
I z2

I zT = 94,85 + 4088,54
I zT = 4183,39 gr.cm 2

110

Problem 4)

R
z

R=100 mm, r=25 mm, L=300 mm,

t=5 mm ve =7.85 gr/cm3 olan
ekildeki para iin z ekseni
etrafnda
dnmesi
durumunda
meydana
gelen
ktle
atalet
momentini hesaplaynz.

t
L

zm:
V1 = .r 2 .L
V1 = .(2,5) 2 .30
V1 = 589,04 cm 3
m1 = .V1 m1 = 7,85.589,04
m1 = 4624,03 gr
1
m1 .r 2
2
1
I z1 = .4624,03.(2,5) 2
2
I z1 = 14450 gr.cm 2

I z1 =

V2 = .( R 2 r 2 ).L
V2 = .(10 2 2,5 2 ).0,5
V2 =147,26 cm 3
m2 = .V2 m2 = 7,85.147,26
m2 = 1156 gr
1
m2 .( R 2 + r 2 )
2
1
= .1156.(10 2 + 2,5 2 )
2
= 61412,5 gr.cm 2

I z2 =
I z2
I z2

I zT = 14450 + 61412,5
I zT = 75862,5 gr.cm 2

111

EK KTLE ATALET MOMENT PROBLEMLER

Problem 1)
ekilde sarka O noktasndan asl ve her biri 10
N

arlndaki iki ince ubuktan

oluturulmutur. Sarkacn
2m

1m

Odaki pime gre ktle atalet momentini

bulunuz.

1m

zm:
1
1 10 2
I O1 = m.L2 = .
.2 = 1,36 kg.m 2
3
3 9,81
veya
I O1 =

1
1 10 2 10 2
m.L2 + m.d 2 = .
.2 +
.1 = 1,36 kg.m 2
12
12 9,81
9
,
81

1
1 10 2 10 2
m.L2 + m.d 2 = .
.2 +
.2 = 4,41 kg.m 2
12
12 9,81
9,81
I O = I O1 + I O 2
I O2 =

I O = 1,36 + 4,41 = 5,77 kg.m 2

112

Problem 2)
R=250 mm, r=125 mm olan ekildeki plan,
r

younluu 8000 kg/m3 ve kalnl 10

mmdir. Buna gre, plan x eksenine ve

tabanndaki O noktasndan geen eksene gre

ktle atalet momentlerini bulunuz.

t=10mm

zm:
x eksenine gre;
m=.V=..(R2- r2).t=8000. .(0,2520,1252).0,01=11,78 kg
1
1
m.( R 2 + r 2 ) + m.d 2 = .11,78.(0,25 2 + 0,125 2 ) + 11,78.0,25 2
2
2
2
I x = 1,2 kg.m

Ix =

O eksenine gre;
m=.V=..(R2- r2).t=8000. .(0,2520,1252).0,01=11,78 kg
IO =
IO =

( R 4 r 4 ). .t + m.d 2
( R 2 + r 2 ).( R 2 r 2 ). .t + m.d 2

4
m
11,78
I O = ( R 2 + r 2 ) + m.R 2 =
.(0,25 2 + 0,125 2 ) + 11,78.(0,25) 2
4
4
2
I O = 0,96 kg.m

113

Problem 3)
Kalnl 50 mm ve younluu =2,71
gr/cm3 olan ekildeki parann x ve y
eksenlerine

gre

ktle

atalet

momentlerini bulunuz.

zm:
x eksenine gre;
Prizma iin; m=.V=.a.b.t=2,71.12.24.5=3902,4 gr
1
1
m.a 2 = .3902,4.12 2
3
3
= 187315,2 gr.cm 2

I x1 =
I x1

Yarm daire iin;

m = .V = .
I x2 =
I x2

.r

.r 2
2

.t = 2,71.

.9 2
2

.5 = 1724,02 gr.cm 2

. .t + m.d 2 veya I x 2 =

8
= 96976,12 gr.cm 2

m.r 2
1724,02.9 2
+ m.d 2 =
+ 1724,02.12 2
4
4

I x = I x1 I x 2 = 187315,2 96976,12 = 90339,08 gr.cm 2

y eksenine gre;
Prizma iin; m=.V=.a.b.t=2,71.12.24.5=3902,4 gr
I x1 =

1
1
m.a 2 = .3902,4.24 2 = 749260,8 gr.cm 2
3
3

Yarm daire iin;

I y2 =
I y2

.r 4

. .t + m.d 2 veya

4
= 283167 gr.cm 2

I y2 =

m.r 2
1724,02.9 2
+ m.d 2 =
+ 1724,02.12 2
4
4

I y = I y1 I y 2 = 749260,8 283167 = 466093,8 gr.cm 2

114

Problem 4)
eklideki cismin x eksenine gre
6 cm

ktle atalet momentini bulunuz

2 cm

=7,85 gr/cm3.

4 cm

4 cm
4 cm
4 cm

zm:
Her bir silindir iin;
m=.V=.. r2.L=7,85. .22.6=591,87 gr
1
1
m.r 2 + m.d 2 = .591,87.2 2 + 591,87.4 2
2
2
2
= 10653,66 gr.cm

I x1 =
I x1

Prizma iin; m=.V=.a.b.t=7,85.4.4.12=1507,2 gr

I x2 =

1
1
m.(a 2 + b 2 ) = .1507,2.(4 2 + 12 2 ) = 20096 gr.cm 2
12
12

I x = 2.I x1 + I x 2
I x = 2.10653,66 + 20096 = 41403,32 gr.cm 2

115

BLM 7
KRLERDE KESME KUVVET VE ELME MOMENTLERNN
HESAPLANMASI VE DYAGRAMLARI
7.1 GR VE TANIMLAR
Cisimlerin mukavemetlerinin asl problemi, herhangi bir yapya veya makine elemanna
uygulanan d kuvvetlerin yapda veya elemanda douraca gerilmelerin ve ekil
deitirmelerinin bulunmasdr. Eksenel ve burulma yklerine maruz elemanlarda yk
elemann her kesitinde sabit veya elemana belli oranlarda yaylm bulunacandan bu tip
elemanlarda gerilme ve ekil deitirmelerin bulunmas pek zorluk ekilmez.
Eilme yklerinde ise ykn tesiri kiriin genellikle her kesitinde deitiinden bunlarn
zm daha karmak olmaktadr. Eilme yknn tesiri dey Kesme kuvveti ve
Eilme momenti eklini alr. Eilme momenti kiri kesitlerinde normal gerilmeler, kesme
kuvveti ise kesitlerde kayma gerilmeleri meydana getirirler. Bunlarn maksimum olduklar
kesitlerde maksimum normal gerilme ve maksimum kayma gerilmeleri hsl olmaktadr.
Dolaysyla kirilerde kesme kuvveti eilme momenti deerlerinin bilinmesi, bunlarla ilgili
gerekli diyagramlarn bilinmesi izilmesi nemli olmaktadr.
Kesiti boyu yannda ok kk olan ve eksenine dik dorultudaki kuvvetleri tayan
tayc sistemlere kiri denir. Kiriler deiik ekillerde snflandrlrlar. Mesnetleme
ekillerine gre izostatik kiriler (ekil 7.1) de olduu gibi,
a) Basit kiri
b) kmal kiri
c) Konsol (Ankastre) Kiri
olarak snflandrlabilirler. Bunun yannda ok mesnetli (srekli kiriler), Gerber kirileri vb.
saylabilir. Ayrca kiriler biimlerine gre (ekil 7.2),
a) Doru eksenli kiriler
b) Eri eksenli kiriler
c) Deiken kesitli kiriler
d) Kademeli kesitli kiriler
e) Kompozit kiriler
olarak saylabilir.
116

a) kmal Kiri

b) Basit Kiri

c) Konsol Kiri

ekil 7.1 Mesnetlerine gre kiri eitleri

a)Doru eksenli kiri

b)Eri eksenli kiri

c)Kademeli kiri

d)Deiken kesit li kiri

e)Ko mpozit kiri

ekil 7.2 Biimlerine gre kiri eitleri

Kirileri, kesitlerine dik dorultuda ykler tayan elemanlar diye tanmlamtk.

Tadklar ykler de aadaki gibi snflandrlabilirler (ekil 7.3).
a) Yayl ykler
1. Dzgn yayl ykler
2. Lineer yayl ykler q=q(x)
b) Tekil (nokta) ykler
c) Kuvvet iftleri (kiri ekseni dndan etki eden yklerin eksene
indirgenmesinden meydana gelen kuvvet iftleri.)

117

q (N/ m)

q (N/ m)

a)D zgn yayl yk

c)Tekil kuvvet ve
kuvvet ifti

b)lineer yayl yk

ekil 7.3 Kirilerde yk eitleri

7.2 KESME KUVVET VE ELME MOMENT
Kirileri deiik ekillerde snflandrmtk. Bu blmde doru eksenli dey ykl
kirileri ele alacaz. Kiri muhtelif d ykler etkisi altnda iken, kiri boyunca etkisi deien
i kuvvet yada kesit tesirleri olarak adlandrdmz kesme kuvveti, normal kuvvet ve eilme
momentleri meydana gelir. ekil 7.4 deki kirii gz nne alalm d yklerden dolay
mesnetlerde Ax, Ay, By reaksiyon kuvvetleri meydana gelir. Bu durumda kiri dengededir.
Kirii m-n kesitinden ayrma metoduna gre ayralm. Ayrma ileminden sonrada kiriin her
iki kesitide dengede olmak zorundadr. Ayrlan ksmda kirii dengeleyen kuvvetler sistemi
Kesme kuvveti, Normal kuvvet ve Eilme momentleri meydana gelir. Burada yalnzca kesme
kuvvetleri ve eilme momentleri etkisindeki

doru eksenli kiriler ele alnmtr.

kuvvetleri pozitif olacak ekilde yerletirilim.

q (N/m)
A

--

Ax

Ay

q (N/m)

--

ekil 7.4 Pozitif Kesme kuvveti , Moment

By

Ele alnan elemanlar bir yerinden sabitlediimizde kesme kuvveti, bunlar saat ibresi
dnme ynnn ters ynnde eviriyorsa pozitif, deilse negatifdir. Momentler, ele alnan
elaman i bkey yapyorsa pozitif, deilse negatif iaretlidir.

118

Burada;
V(N) =Kesme kuvveti
N(N)= Normal kuvvet
M(Nm)=Eilme momentidir.
7.3 KESME KUVVET LE ELME MOMENT ARASINDAK LK

q (N/m)
y
q (N/m)

M+dM

qdx

V+dV

V
c

dx
(a)

dx
(b)

ekil 7.5 Kesme kuvveti Moment ilikisi

ekil 7.5 (a) deki kiriten dx boyunda bir eleman kartp kesme kuvvetleri ve momentler
pozitif ynlerde olacak ekilde yerletirilir (ekil 7.5 (b)). Burada kiri boyu dx gibi bir
diferansiyel olduu iin ayn ekilde kesme kuuvvti ve eilme momenti dx boyunca bir
deiime urayacaktr. Bir uta V olan kesme kuvveti V+dV ve M olan eilme momentide
M+dM olacaktr. Toplam yayl yk ise qdx dir. Kiri para karmadan nce dengede
olduuiin kiriten ayrlan parada dengede olmaldr. O halde;

= 0 dan V + dV V qdx = 0 yazlabilir.

Buradan;
dV
= q bulunur. C noktasna gre moment alnrsa;
dx
M + dM M + (V + dV ) dx qdx (

dx
)=0
2

dM
=V
dx

elde edilir. Burada ikinci dereceden kkler (dv.dx gibi) ihmal edilmitir. Yukardaki
ifadelerden u neticeler karlr.

119

1. Kesme kuvveti sfr ise moment maksimum veya minimumdur.

2. V=0 ise Momentin eimi sfr demektir. Buradan eilme momentinin sabit olduu
sylenebilir.
3. ki nokta arasndaki kesme kuvvetinin alan momente eittir.
M = Vdx

rnek 7.1 Tekil yke maruz basit kirite kesme kuvveti ve eilme momentini hesaplayp
diyagramlarn iziniz.

F
x
A

nce mesnet reaksiyonlar bulunur.

Simetrik olduu iin;
RA=RB=F / 2 dir.

B
C

F/2

L/ 2

L/ 2

F/2

V
F/2
+

x
-

-F/2
x

+
M

Kiri iki blgeden meydana gelmitir.

Blge snrlar, mesnetler, tekil yk
uygulama
noktalar,
yayl
yk
balang ve bitileri olarak tesbit edilir.
Burada kiri iki blgeden meydana
gelmitir. Birinci blge kiriin AC
ksm ,ikinci blge CB ksmdr. Birinci
blgede A mesnedinden x kadarlk
mesafeden
ayrma prensibine gre
hayali bir kesim yaplrsa,

FL / 4

ekil 7.6

120

l
)
2

AC Blgesi (0 x

RA

F
elde edilir,
2
Kestiimiz noktaya gre moment alrsak,
F
M = 0 M R A .x = 0 M = 2 .x
x=0 da M=0

x=

CB Blgesi (

l
xl)
2

l/2

l
Fl
de M=
2
4

Ayn ilemleri ikinci blge iin yaparsak,

F
Fy = 0 ise RA-F-V=0 ise V=- 2 bulunur.

RA

= 0 yazlrsa

RA-V=0 ise V=

M
x

l
F
l

M R A . x + F . x = 0 ise M = . x F x
2
2
2

x=

=0

l
Fl
de M=
2
4

x=l de M=0 dr.

Bu deerler ekil
7.6 daki grafikte
grlebilir.

7.4 KESME KUVVET VE ELME MOMENT DYAGRAMLARININ PRATK

OLARAK ZLMES
Kesme Kuvveti : ( dV / dx ) = -q denklemi ile tanmlanmt. Buradan hareketle
bulunur. Bunun A ve B noktalarndaki integrali :

VB

VA

xb

dV = qdx

buradan

xa

dV = -q.dx

xb

VB = VA + q.dx
xa

dir. Buradan grlecei gibi, yayl yk yok ise kesme kuvveti x eksenine paralel bir
dorudur. Dzgn yayl yk varsa lineer bir dorudur, Eilme momenti ise:
X

MB
XB
B
dM
ve
MB = MA + X V.dx
= V ise M dM = X V .dx
A
A
A
dx
eklinde bulunur. Buradan da grlecei zere b noktasndaki eilme momenti, A
noktasndaki eilme momentinden A ve B arasndaki kesme kuvveti alan karlarak bulunur
ve eilme momenti diyagramnn derecesi V nin entegralinden dolay kesme kuvvetinden bir
derece daha fazladr.

121

7.4.1 Kesme Kuvvetinin Pratik izilmesi:

a-) Yukar ynlenmi kuvvetler yukar doru ve aaya doru ynlenmi kuvvetler aa
doru izilir.
b-) Kuvvetlerin bulunmad aralklarda kesme kuvveti x eksenine paralel bir doru, dzgn
yayl yk iin lineer bir doru ve gen yayl yk iin ikinci dereceden bir dorudur.
7.4.2 Eilme Momentinin Pratik izilmesi:
a-) Bir noktadaki eilme momenti, kendisinden bir nceki eilme momentinden, bu iki nokta
arasndaki kesme kuvvetinin alann toplanmas veya karlmasyla elde edilir.
b-) Eilme momenti diyagramnn derecesi kesme kuvvetinin derecesinden bir fazladr.
rnek 7.2 ekil 7.7 deki basit mesnetli kiri, kiri boyunca

q=25 kN/m niform yayl

yke maruzdur. Kiri boyunca kesme kuvveti ve momentinin deiimini

diyagramlarn izerek gsteriniz.
y

q=25 kN/m

RA = RB =
x

12 m

=0

V = 150 25.x

M = 0
+

x
-

150

V = R A 25.x

V
150

25 x12
= 150 kN
2

337.5

337.5
450

ekil 7.7

x
M + 25.x. R A .x = 0
2
x2
M = 150 25.
2
*Ada (x=0); V=150 kN, M=0
*Cde (x=3m)
V=75 kN, M=337,5 kNm
*Dde (x=6m)
V=0, M=450 kNm
*E de (x=9m)
V=-75 kN, M=337,5 kNm
*D de (x=12m)
V=-150 kN, M=0

122

rnek 7.3 niform yayl yk ve tekil yklerin birlikte etki etmesi durumunda kesme
kuvveti ve eilme momenti diyagramnn iziniz.
20 kN
20 kN/m

20 kN/m
B

C
3m

2m

40 kN

20 kN 10 kN

2m

1m

2m

V
42.5

40

87.5
M

72.5

65

-80

E ye gre moment alrsak;

( R A x8) + (40 x 2) = (10 x 2 x7) + (20 x6) + (20 x3) + (10 x1) + (20 x3 x1,5)
8R A + 80 = 420

ekil 7.8

R A = 42,5kN
A deki kesme kuvveti V=42,5 kN

= 0 dan

R A + R E = (10 x 2) + 20 + 20 + 1 + (20 x3) + 40 = 170

R E = 127,5kN
Burada pratik olarak yukar olan kuvvetler yukar aa olan kuvvetler aa ve kuvvet
olmayan yerde x eksenine paralel ve yayl kuvvetin altnda azalan bir doru olacak ekilde
kesme kuvveti diyagramn izebiliriz. Eilme momenti diyagramn cizebilmek iin
snrlardaki deerler bulunursa bunlarn birletirilmesiyle eri izilir.
MA = 0 (a mesnetinde)
MB

= (42,5 x 2)-(10 x 2 x 1) = 85 20

= 65 kNm

MC

= (42,5 x 5)-(10 x 2 x 4)-(20 x 3)

=72,5 kNm
123

MD = (42,5 x 7)-(10 x 2 x 6)-(20 x 5)-(20 x 2)-(20 x 2 x 1)

= 297,5-120-100-40-40 = 297,5-300

= -2,5 kNm

ME

= (-40 x 2) sa el tarafndan altrlacak

=-80 kNm

MF

=0

Eriyi tam olarak izebilmek iin kiri zerindeki her bir niform yayl yk iin u
deerlerin yannda bir ya da iki orta deerlerinde alnmas yararl olur.
rnek 7.4 Verilen dili mil sisteminde, eilme burulma momentleri ile kesme ve normal
kuvvet diyagramlarn iziniz.
Fr =500N
Ft =400N
Fa =300N

100mm

200mm

300mm

124

xy dzlemi:
Fr =500N
Fa =300N

100mm

FAy

FBy
200mm

300mm

V
330

x
170

C
51000

66000

=0

Fr .200 Fa .50 FBy .500 = 0

500.200 300.50 FBy .500 = 0

FBy = 170 N , FAx = 300 N

=0

FAy + FBy Fr = 0
FAy = 500 170 = 330 N

( M z ) C = 330.200 = 66000 Nmm

125

xz dzlemi:

Ft =400N

z
A

100mm

FAz

FBz
300mm

200mm
V
240

160

C
M

48000

=0

Ft .200 FBz .500 = 0

400.200 FBz .500 = 0

FBz = 160 N

=0

FAz + FBz Ft = 0

FAz = 400 160 = 240 N

Yatak Kuvvetleri:

FA = FAy2 + FAz2 = 330 2 + 240 2 = 408 N

FB = FBy2 + FBz2 = 170 2 + 160 2 = 233,45 N
M C = 66000 2 + 48000 2 = 81608,8 Nmm

126

rnek 7.5 Verilen dili mil sisteminde, eilme burulma momentleri ile kesme kuvvetleri ve

normal kuvvet diyagramlarn iziniz.

Fr =700N
Ft =600N
Fa =500N

y
x

100mm

500.50

300mm

100mm

xy dzlemi:

Fr =700N
Fa =500N

y
A

FAy

100 mm

FBy

300mm

100mm

700
x

150
B 45000

x
C

25000

127

=0

FBY .300 700.400 + 500.50 = 0

FBy = 850 N

=0

FAy + 850 Fr = 0
FAy = 150 N (Yn aa doru)

( M z ) B = 45000Nmm , ( M z ) C = 25000 Nmm

xz dzlemi:

Ft =600N

z
x

FAz

FBz

100mm

100mm

300mm
V
600

x
-200

60000

=0

FBz .300 + 600.400 = 0

FBz = 800N

=0

FAz + FBZ Ft = 0

FAz = 200N (Yn aa doru)

Yatak Kuvvetleri:

FA = FAy2 + FAz2 = (150) 2 + (200) 2 = 250 N

FB = FBy2 + FBz2 = 850 2 + 800 2 = 1167,2 N

( M y ) B = 60000 Nmm
M B = (45000) 2 + 60000 2 = 75000 Nmm

128

7.5 ZML PROBLEMLER

Problem 1)
P1

P2

B
1m

1m

Ax

1m

P2=700N

Ay
1m

P1=1000N

M=2000Nm

Dy

1m

1m

M A = 0
2000 1000.1 + Dy.2 700.3 = 0
Dy = 550 N
Fy = 0

1150

+++

Verilen kirite kesme kuvveti ve eilme momenti

diyagramlarn iziniz.
P1= 1000N
P2= 700N
M= 2000Nm

700
150
+++

+++

Ay 1000 700 + Dy = 0
x

Ay = 1000 + 700 550

Ay = 1150 N
Fx = 0

-2000

----

850

----

700

---

Ax = 0
x

129

Problem 2)

2 kN/m

0.6 m

0.4

ekilde verilen kiriin kesme kuvveti ve eilme

momenti diyagramlarn iziniz.

0.5 m

2,2 kN

Ax
Ay

0,55 m

0,4 m

0,5 m

0,05m By
1000
V
110

++++

0,545 m
-----

+++
+

x
110
=
0,6 x 1090

250 Nm

=0

-2.(1,1)+Ay+By = 0
Ay = 0,11 kN = 110 N
x
Ax = 0

1090 N

=0

2.(1,1).0,95-By.1,0 = 0
By=2,09 kN = 2090 N

0,055 m

1090.x=66-110.x
x

x= 0,055 m

44
M

47,025 Nm

130

Problem 3)
2kN

3kN

Kesme kuvveti eilme moment

diyagramlarn iziniz.

1kNm

1m

1m

2m

2kN
3kN
Ax

1kNm

Ay

1m

2m

1m

By

V
3kN
x
2 kN + + +
---x
0

2 kNm
3 kNm

+++++++++++

MA=0
-3.1 2.3 + 1 + 4By = 0
-3 6 + 1 = -4By
By = 2 kN
Fy=0
-5 + Ay + By = 0
Ay= 3 kN
Fx=0
Ax = 0

131

Problem 4)
1kN
200N/m

1000Nm

A
2m

1000Nm

2m

ekilde verilen kiriin kesme kuvveti ve

eilme momenti diyagramlarn iziniz.

1m

600 N

1000N

Ax
Ay

1,5

0,5

By

+ MA=0

-1000.2+1000-600.3,5+4.By=0
By=775 N

Fy=0
Ay=825 N

825
++++++

200
++
-175

-------

575
1000
---M

++++++
650

100
---

132

Problem 5)
Kesme kuvveti ve eilme momenti
diyagramlarn iziniz.

F
A

L/2

L/2

F.Sin37

MA

37o

F=1000N
37o

Ax
Ay

50cm

L=100 cm
F=1000N

F.cos37
50cm

V
600N

++++++
+

-3000

--------

MA=0
MA=F.sin37.50
MA=1000.sin37.50
MA=30000 Ncm
Fy=0
Ay=F.sin37
Ay=1000.sin37
Ay=600 N
Fx=0
Ax=F.cos37
Ax=798,6 N

133

Problem 6)
1000N

C
2m

1m

1m

2m

300N

1000N
Ax

Verilen kirite kesme kuvveti ve eilme

momenti diyagramlarn iziniz.

100N/m

E
C

Ay

Ey
1m

2m

V
712,5 N

1m

200

---

287,5

1,5m

--

387,5
200

0,5

--

137,5

712,5
M

=0

1000.1 300.4,5 + E y .4,5 E y = 587,5 N

=0

Ay = 712,5 N
Ax = 0

134

Problem 7)
500N/m

1000N

Kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn

iziniz.
B

C 1000Nm
1m

1m

1m

1m

1000 N

1000 N

=0

1000 1000.1 1000.3 + 4.B y = 0

B y = 1250 N

=0

Ax

1000Nm
B

A
Ay

1m

1m

1m

1m

By

1000 + 1000 = Ay + B y
2000 = Ay + B y
Ay = 750 N

750N
250N x

Ax = 0

1m

250N

250
x
=
750 2 x
500 250.x = 750 x
500.x = 1000

-1250N

x = 0,5 m
500 Nm
1500
1562,5

1250Nm
1500Nm

135

Problem 8)
2m

400N 1m

Verilen kirite kesme kuvveti ve eilme

momenti diyagramlarn iziniz.

2m

30

500N

=0

400.2 B y 3 + 500.5 = 0
B y = 1100 N

=0

Ay 400 + 1100 500 = 0

Ay = 200 N Ax = 0
400N

500N

Ax
Ay

200

2m

1m

500

By

2m

++++++

--------------------600
1000
-400 - - - - - - - - - - - -----

136

Problem 9)
500N

400N/m

Kesme kuvveti ve
diyagramlarn iziniz.

eilme

momenti

500Nm
2m

2m

1m

2m

400N/m

500N

Ax

500Nm

Ay

By
2m

2m

1m

(400.4).2 + 500 + By.5 500.7 = 0

2m

6200
= 1240 N
5
Fy = 0
1600 + Ay + 1240 500 = 0
Ay = 860 N
Ax = 0
By =

860

x=1,85 m

+++

500

60
----

+++

----

740

1000
260

+ + + 420 + + +
920

----

----

740
x
=
x = 1,85 m
860 4 x
y
0,15
=
y = 60 N
860 2,15

424,5

137

Problem 10)
1500 N

200 N/m

700 Nm
A

C
1m

Kesme
kuvveti
ve
diyagramlarn iziniz.

eilme

momenti

D
1m

3m

=0

1500.1 + 700 (200.3).3,5 + B y .5 = 0

B y = 580 N

=0

1500 + 600 = 580 + Ay

Ay = 1520 N

1500 N

600 N

700 Nm

Ax

Ay

1m

1m

By

3m

V
1520
2,9

+++

20

--x=0,1

x
-580

20
x
=
3 x 580
580.x = 60 20.x
x = 0,1 m

x
820
1520

840
841

138

Problem 11)
5 kN

1 kN/m

2 kNm

7 kN

2m

1m
5 kN

ekilde verilen kirite kesme kuvveti ve eilme momenti

diyagramlarn iziniz.

1m

2 kN
2 kNm

Ay
A
Ay

C
1m

7 kN
2m

D
1m

By

=0

5.1 + 2.2 + 2 7.3 B y .4 = 0

2,5kN

2,5kN

+++

+++

B y = 2,5 kN

=0

-----

2,5kN

Ay 5 2 + 7 2,5 = 0
4,5kN

Ay = 2,5 kN

4,5kNm
2,5kNm
-----

+++

2,5kNm
M

139

0 x 1

BD.....B lg esi

CD.....B lg esi
2 x3

2 kNm
d

2kNm

V d

2,5 kN

1.(x-1)

Fy = 0

( x 1)

7kN

2 ,5 + V = 0
M

2,5 kN

V = 2 , 5 kN

1m

= 0

M = 2 ,5 x 2

=0

V = 4,5 + ( x 1)

=0

( x 1)
+ 7.( x 1) 2,5.x = 0
2
( x 1) 2
M = 7.( x 1) 2,5.x
2

M ( x 1).

AC....B lg esi
3 x 4
5kN

2 kN

2 kNm

M
7kN

V d
2m

Fy = 0

1m

2,5 kN

2,5 + 7 5 2 + V = 0
V = 2,5 kN

=0

M 5( x 3) 2( x 2) + 7( x 1) 2,5 x 2 = 0
M = 10 2,5 x

140

Problem 12)
1000N

2 kNm

ekilde verilen ankastre kirite kesme kuvveti ve

eilme momenti diyagramlarn iziniz.

800N/m
A
2m

3m

1000N

2 kNm

M
800N/m

A
2m

3m

+++++

=0

Ay 1000 2400 = 0

2400
3400

=0

M A + 2000 1000.2 3.800.3,5 = 0

M A = 8400 Nm

+++++

Ay = 3400 N

-10400
-3600
-------

M
AC ( 0

-------

x 2)
M

2000 Nm
8400 Nm

=0

M + 10400 3400.x = 0
V

3400 N

M = 3400.x 10400
x = 0 M = 10400 Nm
x = 2 M = 3600 Nm

141

CB ( 2

x 5)

10400 Nm

1000N
N

800.(x-2)

V
e

2m
x
3400 N

=0

3400 1000 800.( x 2) V = 0

V = 800(x 2 ) + 2400

=0

800
2
.(x 2 ) = 0
2
2
M = 10400 + 3400 x 1000( x 2) 400( x 2)
M + 10400 3400.x + 1000.( x 2) +

142

Problem 13)
y
700N

300N//z
100mm 150mm

500N//z

150mm

150mm

xy dzlemi

xz dzlemi
700 N

Ay
100

150

150

150

300 N

500 N

x
Bz

Az

By

100

V
381,82

Farkl dzlemlerde verilen kuvvetleri dikkate

alarak mesnet reaksiyonlarn bulunuz.
Maksimum momentin nerede ve ne kadar
olduunu hesaplaynz.

150

150

150

V
+++++

--------

309,09

+++

109,09 + +

--------190,91

318,18

++++++

46364

-------

++
10909

(Mz)C =95455 Nmm

M

MA=0
700.250=By..550 By=318,18 N
Fy=0 Ay=381,82 N
(Mz)C =95455 Nmm
(Mz)D =(100.95455)/250=38182 Nmm
(Mz)E =95455/2=47727,5 Nmm

Mesnet Reaksiyonlar:
A = Ay2 + Az2 = 397,1 N
B = B y2 + Bz2 = 443,6 N

MA=0
-300.100+Bz.550+500.400=0Bz=-309,09 N
Fz=0 Az+ Bz -300+500=0
Az=109,09 N
x
10909
=
57,142 mm
300 x 46364
92,858 ( M z ) C
=
( M z ) C = 17727,5 Nmm
242,858 46364
(My)C =(46364.92,858)/242,858=17727,5 Nmm
(My)D =10909 Nmm
(My)E =46364 Nmm

143

MC=
MD=
oluur.
ME=

(M )
(M )

+ (M z )C

+ (M z )D

+ (M z )E

y C
y D

(M )

y E

MC=97087 Nmm

MD=39709,84 Nmm

ME=66539,72 Nmm

Maximum moment C noktasnda

144

BLM 8
KAFES SSTEMLER
8.1 BR KAFES SSTEMN TANIMI
Kafes sistemleri, mhendislikte kullanlan tayc sistemlerinin tiplerinden biridir.
Birok mhendislik probleminde, zellikle vin, kpr ve bina projelerinde pratik ve
ekonomik bir zm salar. Bir kafes sistemi, dm noktalarnda birleen doru eksenli
ubuklardan meydana gelir; tipik bir kafes sistem ekil 8.1de gsterilmitir. Kafes sistemin ubuklar yalnz u noktalarnda birbirlerine balanmtr. Gerek tayc sistemler
birok dzlem kafes sistemin bir uzaysal sistem oluturacak ekilde birletirilmesinden
yaplmtr. Her kafes sistemi, kendi dzleminde etkiyen ykleri tayacak ekilde projelendirildiinden, iki boyutlu kafes sistem temel olmaktadr. Burada onun iin ncelikle
iki boyutlu kafes sistemleri ele alnacaktr.

ekil 8.1
Genel olarak, bir kafes sistemin elemanlar narindir ve eksenine dik dorultudaki
ykleri tayamaz; bundan dolay btn ykler, ubuklarn kendilerine deil, dm
noktalarna uygulanmaldr. ki dm noktas arasna bir yayll yk uygulananaca
zaman bu ykler komu dmlere paylatrlacak ekilde kafes sistemi dizayn edilir.

145

at Kafes Kirileri

Kpr Kafes Kirileri

ekil 8.2
Kafes sistemi, ubuklarnn arlklarn da ubuun birletirdii iki dm noktasna
paylatrlr. ubuklar perin yada kaynak ile birletirilirler. Birleme yerleri srtnmesiz
mafsall birletirme olarak kabul edilir. Bunun iin bir ubuun her iki ucuna etkiyen
kuvvetler eksenel dorultuda etkir, moment meydana gelmez. Buna gre ubuk yalnz
normal kuvvet etkisindeki bir eleman olarak ele alnabilir ve btn kafes sistem bir mafsallar ve normal kuvvet etkisindeki elemanlar grubu olarak kabul edilebilir.

ekil 8.2.1

146

8.2 BAST KAFES SSTEMLER

A, B, C ve D mafsallar ile birbirine balanm drt ubuktan oluan, ekil 8.3(a)deki
kafes sistemi gz nne alalm. B noktasna herhangi bir yk uygulanrsa, kafes sistem
byk lde ekil deitirir ve ilk biimini tamamen kaybeder. Dier taraftan A, B, C
mafsallar ile birbirlerine balanm ubuktan oluan ekil 8.3(b) deki kafes sistem, B
noktasnda uygulanan bir ykten dolay ok az ekil deitirir. Bu kafes sistem iin tek
mmkn deformasyon, elemanlarnn kk boy deiimlerinden ibarettir. ekil 8.3(b)
deki kafes sistem bir rijit kafes sistem olarak anlr; burada rijit deyimi kafes sistemin
gmiyeceini belirtmek zere kullanlmtr.
ekil 8.3(b) deki baz gen kafes sisteme, BD ve CD gibi iki ubuk eklenerek ekil
8.3(c)de gsterildii gibi, daha byk bir rijit kafes sistem elde edilebilir. Bu ilem istenildii kadar ok kere tekrarlanabilir, yeni iki ubuk eklemek, bunlar mevcut iki ayr
dm noktasna balamak ve yeni bir dm noktasnda birletirmek art ile sonu
kafes sistem rijit olur.

B
A

(b)

(a)
B

C
(c)

ekil 8.3

147

8.3 ZOSTATK VE HPERSTATK SSTEMLER

Bir kat cisme tesir eden dzlem kuvvetlerde denge artlar, birbirine bal olmayan
denklem verir. Bilinmeyen says bunlardan fazla olursa, denge artlar problemin zmne kfi gelmez. Bu tip problemlere "statik bakmdan belirsiz" veya "hiperstatik"
problemler denir.
Bilinmeyen says denklem saysndan ne kadar fazla ise belirsizlik o derece yksek
olur. Belirli olan sistemlere "izostatik" sistemler denir.

8.4 KAFES SSTEMLER N GENEL BLGLER

Tayc sistemlerin aklklar bydke dolu gvdeli sistemlerin, kendi arlklarnn artndan dolaysyla ekonomik olmadndan yerlerini kafes ve ereve sistemlerine
brakrlar.

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 8.4. Profil ve Balantlar

ekil 8.4 (a)' da dolu bir ubuun herhangi bir kesitinde basit eilme halinde gerilme
yayl grlmektedir. Burada orta ksmdaki liflerin st ve alt kenarlardaki liflere nazaran kesit tayclna daha az itirak ettikleri grlmektedir. ubuun kendi arln

148

azaltmak iin orta blgenin bir ksm sistemden kartlarak I kesitli dolu sistemler elde
edilir.
ekil 8.4(b)de ve ekil 8.4(c)'de daha byk aklklarda ise orta ksm tamamyla
kaldrlp bunun yerine kesme kuvvetini karlamak zere ekil 8.4(d)'deki gibi ubuklar
konarak ereve veya kafes sistemler elde edilir.
Kafes sistemler, yalnz normal kuvvetleri tayan doru eksenli ubuklarn birletirilmesinden meydana gelirler. ubuklar srtnmesiz bir mafsal ile birbirlerine baldrlar.
Buralara "dm noktalar" denir. Mafsallarla yaplm sistemler ancak dm noktalarnda yk tarlar. Aksi halde tatbik edilen yklerin momenti doar ki, bunu da srtnmesiz mafsallar tayamaz.
8.5 KAFES SSTEMLERNN ZOSTATK OLMA ARTI
Kafes sisteminin ubuklarnda eilme momentleri ve kesme kuvvetleri sfrdr. Yalnz
normal kuvvetler vardr. Bunlara "ubuk kuvvetleri" denir. Kafes sistemde;
d = Dm noktas saysn (mesnetler dahil)
r = Mesnet reaksiyonlar saysn
= ubuk saysn
gstersin. Her ubukta, bilinmeyen olarak bir ubuk kuvveti vardr. O halde reaksiyonlar
ile birlikte bilinmeyenlerin toplam says (r+) olur.

8.6 UBUK KUVVETLERNN TAYN

Kafese tekil eden ubuklarn boyutlar, her ubua gelen kuvvet ve zorlamaya gre
hesaplanr. Bu hesaplamalarda iki esas kabul edilmektedir.
1. ubuklarn birbirleriyle olan balan, srtnmesiz mafsall farzedilir. ki veya
daha fazla ubuun bir arada baland bu mafsala dm noktas denir. Mafsallarn
srtnmesiz olduunu kabul etmek, dm noktalarnn moment tamayacaklar peinen
kabul edilir.
2. Kirie gelen btn d kuvvetlerin dm noktalarnda tesir ettii yani ubuun iki
dm noktas arasndaki ksmna hi bir d kuvvetin tesir etmedii farzedilir.

149

Ayrca ubuk kuvvetlerini tayin etmek iin aadaki metodlar kullanlr;

8.6.1 DM NOKTALARI DENGE METODU:
Bu metotla bir kafes sistemindeki ubuklara etkileyen kuvvetleri bulmak iin, her bir
dm noktasna etkiyen kuvvetler denge denklemleri uygulanr. Dolaysyla bu metodda
bir noktada kesien kuvvetlerin dengesi incelenir. Bunun iinde bamsz iki denge denklemi gerekir. zme en az bir bilinen ve en fazla iki bilinmeyen kuvvetin etkidii herhangi bir dmden balanr.

rnek: ekil deki kafes sistemde ubuk kuvvetlerini dm noktalar metoduna

gre bulunuz.

1000 N

30 cm

A
40 cm

zm:
B

1000 N

= 0 ise

1000.30 + C y .40 = 0
C y = 750 N

F
Ax

A
Ay

= 0 ise

= 0 ise

Ay + C y = 0

Ax + 1000 = 0

Ay = 750 N

Ax = 1000 N

Cy

150

A Dm
AB

Ax

AC

= 0 ise

AB + (750) = 0
AB = 750 N

= 0 ise

AC Ax = 0
AC = 1000 N

Ay

C Dm
BC
C

AC

Cy

= 0 ise

3
BC. + C y = 0
5
BC = 1250 N

8.6.2 RTTER METODU (KESM METODU)

Dm metodu ve grafik metodun da, sadece denge denkleminden ikisinin avantajndan istifa edilmitir. Zira dm noktasnda kesien kuvvetler sz konusudur.

n-

c denge denkleminin avantajn kullanmak iin, kesilmi bir kafesin btn serbest cisim olarak alnabilir. Bu durumda bir noktada kesimeyen kuvvetlerin dengesi sz konusudur. nc denge denkleminin avantaj, hesab istenen ubuu iine alan bir kesim
yaparak sistemi zp dorudan doruya istenen ubuun hesabnn yaplabilmesidir. Bu
durumda hesab istenen ubua gelmek iin dmden dme hesap yapmak gereksizdi.
Bu durumda sadece tane bamsz denge denklemi vardr. O halde sistemi keserken
ubuktan fazla ubuk kesilmemelidir.
Kesme metodunda anlalmas gereken esas nokta kesmeden sonra elde edilen blmn tek bir cisim gibi dengesinin inceleneceidir. ksmdaki ubuklara ait ubuk
kuvvetleri zmde kullanlamaz. Serbest cisim ve d kuvvetleri ak olarak belirtmek
iin, kesme ilemi dmden deil de, ubuklardan yaplmaldr.

151

Kesme metodunda, moment denklemlerinin avantajndan istifade edilir ve moment

merkezi seilirken, mmkn olduu kadar fazla bilinmeyen kuvvetin bu noktadan gemesine dikkat edilmelidir.

rnek: Konsol eklinde ykl kafes sisteminin AC ve BD ubuklarndaki kuvvetleri

kesim metodunu kullanarak bulunuz?

4.330

B
5m

5m

5m
5m

5m
A
30 KN

5m
5m

20 KN

zm:

BD

BC

AB

=0

AC = -17,32 kN Bas.

B BD
+
CD

30 kN

30 2,5 + AC 4.33 = 0

AC

30 kN

=0

305 - BD 4,33 = 0
CE

BD = 34,64 kN eki.

20 kN

152

8.6.3 CREMONA METODU (GRAFK ZM)

Kafes sistemlerde herhangi bir dm noktasnn dengede bulunmas iin bu noktadaki ubuk kuvvetleri ile varsa d kuvvetlerin bilekesinin sfr olmas gerekir. Bir baka
deyimle, geometrik olarak bu kuvvetlere ait kuvvetler poligonu kapal olmaldr. Bylece
herhangi bir dm noktasna ait kuvvetler poligonu kapal olmaldr. Bylece herhangi
bir dm noktasna ait kuvvetler poligonu kapanacak ekilde izilecek olursa, bu dm
noktasnda birleen ubuklardan bilinmeyen ikisinin kuvvetleri bulunur. Burada baz kaidelere uymak gerekir.
ncelikle mesnet reaksiyonlar dahil btn d kuvvetlere ait kuvvet poligonunun kapanmas gerekir. Poligonda kuvvetler gelii gzel sralanmayp belli bir dnme yn alnr. Bu ynde sistem zerinde kuvvetlere rastlan sras poligondaki izili srasdr. izilme nce, bilinmeyen says en fazla iki olan bir dmden balanmaldr. Ayrca her
izostatik kafes sisteminde Cremona plannn izilmesi mmkn deildir.

153

8.7 ZML PROBLEMLER

Problem 1) Kafes sistemdeki her bir ubuktaki ubuk kuvvetlerini hesaplaynz.
20kN
C

25kN

4m

3m

3m

F
3m

3m

zm: M H = 0

20.6+25.3-Ay.12=0
Ay=16,25 kN
+ Fy = 0

16,25-20-25+Hy=0

Hy=28,75 kN
x ynnde etkiyen herhangi bir kuvvet yoktur.
A dm
AC

AB

+ Fy = 0 ise Ay+AC.Sin 53=0

AC=-20,34 kN Bas

Ay

Fx = 0 ise AC.Cos53+AB=0
-20,34. Cos53+AB=0
AB=12,24 kN eki

154

B dm

CB

Fx = 0
-AB+BD=0 AB=BD= 12,24 kN eki
BD

AB

Fy = 0

CB=0

C dm
CE

+ Fy = 0

53

53
37 37

AC

-AC.Sin53-CD.Sin53-CB=0
CD= AC CD=20,34 kN eki

CD
CB

+ Fx = 0

-AC.Cos53+CD.Cos53+CE=0
CE=AC.Cos53-CD.Cos53
CE=-24,48 kN Bas

E dm iin
20 kN

Fx = 0 ise -CE+EG=0
CE

EG=-24,48 kN Bas

EG

Fy = 0

-20-ED=0 ED=-20 kN Bas

ED

155

D dm iin

Fx = 0

ED
CD

DG

BD

DF

ED+CD.Sin53+DG.Sin53=0
DG=(20-20,34.Sin53)/Sin53
DG=4,7 kN eki

-BD-CD.Cos53+DG.Cos53+DF=0
-12,24-20,34.Cos53+4,7.Cos53+DF=0
DF=21,65 kN eki
F dm iin
Fy = 0 FG=0
FG

Fx = 0
DF

FH

-DF+FH=0

FH=21,65 kN eki

H dm iin

HG

Fy = 0
FH

F
Hy

28,75+HG.Sin53=0 HG=-36 kN Bas

=0

-HG.Cos53-FH=0
FH=21,66 kN eki

156

G Dm iin

25 kN

Fx = 0
EG

-EG-DG.Cos53+HG.Cos53=0
HG

DG
FG

-EG-4,7.Cos53-36.Cos53=0
EG=-24,5 kN Bas

Fy = 0
-25-DG.Sin53-FG-HG.Sin53=0
-25-4,7.Sin53-HG.Sin53=0
HG=-36 kN

Bas

157

Problem 2)

Kafes sisteminin BC, BE ve EF ubuk kuvvetlerini belirleyiniz.

4m
3m

6m

3m
D

F
4kN

6kN

zm:

Kesim metodunun uygulanmas

a) Statike belirli olup olmad kontrol edilir.
b) Reaksiyon kuvvetleri bulunur.
c) En fazla ubuu kapsayacak kesim yaplr.
d) Kesilen paralardan biri seilir. ubuk kuvveti ekme eklinde yerletirilir.
e) Denge denklemleri uygulanarak bilinmeyen ubuk kuvvetleri hesaplanr.
B

BC

BE

4m
3m

6m

3m
EF

4kN

Ay

=0

Ay .12 4.9 6.3 = 0

Ay = 4,5kN

F
M

= 0 D y = 5,5kN
B

=0

Ay .3 EF .4 = 0
EF = 3,38kN

E
6kN

Dy

Dx

=0

4
Ay 4 = 0
7,211
BE = 0,9kN

BE.

=0

6
+ EF = 0
7,211
BC = 4,1kN

BC + BE.

158

Problem 3)

Kafes sisteminin ubuk kuvvetlerini belirleyiniz.

1m

1m

1m

10kN

zm:

E dm

=0

D dm

=0

CE ED cos 45 = 0

Ax 10.2 = 0

CE = ED cos 45

Ax = 20 kN

B x = 20 kN

BD = 14,14 cos 45
BD = 9,99kN
DC = 9,99kN

=0

10 DE sin 45 = 0

B y = 10 kN

DE = 14,14kN
CE = 10kN

A dgm

B dgm

Ax + AC = 0

AC = 20 kN
AB = 0

B x + BD + BC .Cos 45 = 0

=0

20 + BD + BC .Cos 45 = 0

=0

BA + B y + BC .Cos 45 = 0 ise BC = 14,14 kN ve BD = 10 kN

C dgm

=0

CD CB.Cos 45 = 0 ise CD = 10 kN

D dgm

=0

DB + DE .Cos 45 = 0 ise DE = 14,14 kN

=0

CA CB.Cos 45 + CE = 0 ise CE = 10 kN

159

Problem 4)
F

5m

5m

5m

5m

30 kN

5m

5m

20 kN

zm:

5m

5m

5m

5m

5m

30 kN

=0

5m

5m

20 kN

Verilen kafes sistemde BC ve BD

ubuklarndaki ubuk kuvvetlerini hesaplaynz.

5m

Ex

Ey

-T.5+20.5+30.10=0 ise T=80 kN

T
30o

Tx=T.Cos30=69,3 kN

5m

Ty=T.Sin30=40 kN
Ex

Ey

=0

E x + Tx = 0 E x = 69,3 kN

=0

E y + T y 30 20 = 0 E y = 10 kN

160

BD

= 0 ise

(BD.Sin60).5+Ty.2,5- Tx.4,33+ Ey.5=0

5m
BC

BD=34,65 kN eki

AC

5m

20 kN

Ex

Ey

=0

20 + E y + Ty + BC.Sin60 = 0
20 + 10 + 40 + BC.Sin60 = 0

BC=-34,64 kN Bas

161

Problem 5)
3 kN
1 kN

Verilen basit kafes sistemde EF,ED ve

CD ubuklarnda ubuk kuvvetlerini
hesaplaynz.

3m
D

A
4m

4m

B
4m

zm:
3 kN
F

EF
ED
CD
D

By

=0
-1.33.8+BY.12 = 0
BY = 2,25 kN
= 0 ise -EF.3-By.4=0 ise EF= -3 kN Bas

=0

ise 3+ED.0,6+By =0 ise ED=1,25 kN eki

=0

ise EF-CD-ED.0,8 =0 ise CD=2 kN eki

162

EK PROBLEMLER-KAFES SSTEMLER
Problem 1)
10kN
10kN

6m

0,5 m L

3m

1m

ekilde kafes sistemde CD,

CJ ve KJ ubuklarndaki
ubuk kuvvetlerini hesaplaynz.

1,5 m
1m

K 1,5 m J

H 0,5 m

1m

10kN
zm:

=0

10.5,5+10.4,5+10.1,5-Ay.6 = 0
Ay = 19,16 kN

CDy
D
C

CD
CDx

=0

-19,16.1,5+10.1+KJ.3 = 0
KJ = 6,24 kN

CJyD

Ay

1,5
3
= 0,44CD , CD y = CD.
= 0,89CD
3,35
3,35
1,5
3
CJ x = CJ .
= 0,44CJ , CJ y = CJ .
= 0,89CJ
3,35
3,35

CD x = CD.

=0

ise 6,24+ CDx+ CJx=0

=0

ise 19,16-10-10+ CDx+ CJx=0

ise

CD+CJ= -13,93 kN
ise CD-CJ= 0,94 kN

Buna gre;
CD= -6,5 kN

ve CJ= -7,43 kN

163

CJ
D

CJx

Problem 2)

1m

1m

ekilde kafes sistemde BC ve CE ubuklarndaki ubuk kuvvetlerini hesaplaynz.

(P1=1 kN, P2=2 kN, P3=3 kN)

1m

1m

Gy

zm:

BA

=0

Gx

1.3+2.2+3.1-Ey.1 = 0
Ey = 10 kN

BC

CE

Fx = 0 ise Gx = 0
F

= 0 ise Ey -1-2-3-Gy=0

Ey

Gy = 4 kN

M = 0 ise BC.2+2.2+3.1-CE.1- E .1=0 ise 2BC-CE=3 kN

F = 0 ise -BA-CE=0 ise BA=1 kN
F = 0 ise E -BC-2-3-G =0 ise 10-BC-5-4=0 ise BC=1 kN
y

Buna gre;

CE = -1 kN

164

Problem 3)
Her bir elemandaki ubuk kuvvetini P cinsinden bulunuz.

zm:

=0

Cy.2a - P.a = 0
Cy = 0,5.P

F
F

= 0 ise Ax = 0

= 0 ise Ay +Cy -P=0

Ax

Ay = 0,5.P

Ay

Cy

A dm:
y

AB x = AB.

AB
1
1

0,5.P

AB y = AB.

AD
x

1
2
1
2

= 0,7. AB

AD x = AD.

= 0,7. AB

AD y = AD.

4
17
1
17

= 0,97. AD
= 0,24. AD

= 0 ise ADx + ABx = 0 ise 0,97.AD +0,7.AB =0

= 0 ise 0,5.P+ ADy + ABy =0

0,5.P+0,7.AB+0,24.AD=0
Buna gre; AD=DC=0,68.P ve AB=BC= -0,94.P

D dm:
y

DB

= 0 ise DB - ADy + DCy -P =0

DB - 0,24.0,68.P- 0,24.0,68.P-P=0
DB= 1,32.P

x
0.68P

0.68P
P

165

BLM 9
EREVE VE MAKNALAR
9.1 Giri ve Tanmlar
Kafes sistemi;
- Srtnmesiz mafsallarla balanmlardr.
- Doru eksenli ubuklardan meydana gelmitir.
- Kuvvet ubuk ekseni dorultusunda etki eder.
ereveler;
- ubuklara 3 veya daha fazla kuvvet etki eder.
- Kuvvetler ubuk ekseni dorultusunda olmak zorunda deildir.
Makinalar;
- Kuvvet iletir veya kuvveti deitirerek aktarrlar.
- Hareketli veya hareketsiz olabilirler.
- Her zaman hareketli paralardan oluurlar.
ereveler ve Makinalar oklu kuvvet eleman ieren yaplardr. Elemanlar zerine veya
daha fazla kuvvet etki eder. ereveler ykleri tamak iin dizayn edilmilerdir ve genellikle
hareketsiz, tamamen tutulu yaplardr.

166

Makinalar kuvvetleri iletmek veya kuvveti deitirerek aktarmak zere dizayn edilmilerdir
ve her zaman hareketli paralardan oluurlar.

Bir erevenin analizi iin ilk olarak, serbest bir cisim olarak erevenin tm dnlr ve
denge denklemi yazlr. Eer ereve rijit ise destek yerlerinden ayrldnda reaksiyonlar
sadece bilinmeyendir ve bunlar bu denklemler yardmyla elde edilebilir.

Dy

Dx

M
Ex

Ey

Dier taraftan, eer rijit ereve kesilecek olursa, destek yerlerinden ayrldnda reaksiyon
kuvvetleri bilinmeyenden fazla olabilir ve denge denklemlerinden hepsi bulunamayabilir.

B
B

Dx
M
Ex

Dy

Ey

167

ereve elemanlara ayrlr ve her eleman kuvvet ifti eleman olarak veya oklu
kuvvet eleman olarak tanmlanr. Mafsallar ise birbirine balanm her bir elemann
balandklar parann addr.
oklu kuvvet elemanlarnn her birinin serbest cisim diyagram izilir. ki oklu
kuvvet eleman ayn kuvvet ifti elemanna balandnda dorultusu belli olan fakat
bykl belli olmayan eit ve zt ynl kuvvetler ile eleman zerine etkirler. ki oklu
kuvvet eleman bir mafsal ile balysa, birbirlerini belli olmayan dorultuda eit ve zt
yndeki kuvvetler ile zorlarlar ki bunlar iki bilinmeyen bileen ile tanmlanmaldr.
oklu kuvvet elemanlarnn serbest cisim diyagramlarndan elde edilen denge
denklemleri ile eitli i kuvvetler zlebilir. Denge denklemleri ayn zamanda mesnet
reaksiyonlarnn belirlenmesinde de kullanlr. Aslnda ereve statike belirli ve rijit ise,
oklu kuvvet elemanlarnn serbest cisim diyagramlar, bilinmeyen kuvvetlerin bulunduu
birok denklemler olarak elde edilir.
Yukardaki tavsiyelerin yannda tavsiye edilen ilk olarak erevenin tamamyla serbest
cisim diyagramn gz nne alp en az sayda ezamanl olarak zm yaplmasdr.
ereve ve makineler, sk sk oklu kuvvet elemanlarnn mafsal ile balanmasndan
oluturulur. Elemanlar iki veya daha fazla kuvvete maruz kalmaktadrlar.

AB ve BC oklu kuvvet elemanlardr

AB eleman 3 kuvvete maruzdur:
Meydana gelen kuvvetlerden biri B mafsalnda
Meydana gelen kuvvetlerden biri A mafsalnda
Kuvvet ifti (Moment) ise M

Benzer olarak BC eleman da 3 kuvvete maruzdur:

Meydana gelen kuvvetlerden biri B mafsalnda
Meydana gelen kuvvetlerden biri C mafsalnda
D kuvvet P

168

ki kuvvet eleman:
AB
BC
BE
HI

DH eleman bir oklu kuvvet elemandr.

DH eleman 5 kuvvete maruzdur:

Meydana gelen kuvvetlerden biri D
mafsalnda
Meydana gelen kuvvetlerden biri F
mafsalnda
FBE
FHI
FBC

169

Bir makinenin analizinde ise, makine nce elemanlarna ayrlr. Yukarda anlatlan
ayn yntemler izlenir. oklu kuvvet elemanlarnn her birinin serbest cisim diyagramlar
izilir. Uygun denge denklemleri i kuvvetler ve d kuvvetler eitlii olarak oluturularak
zm yaplr.

* Bir vinin analizi aadaki gibi yaplr.

D

Fx = 0 Ax
W

Fy = 0 Ay

Ax

M A = 0 T

Ay

Cy

-BE
Cx
T

Cx

-BE

Cy

B
A

Ax

BE

BE

Ay

M C = 0 BE
M E = 0 C y
Fx = 0 C x

170

rnek 9.1

A
E

C
50 mm

F
500 N

20 mm
40 mm

400 mm

ap 50 mm olan bir boru, boru anahtar ile ekilde gsterildii gibi sklmtr. AB ve DE
elemanlar rijit olup, CF paras ise D noktasndaki bir mafsal ile bu elemanlara balanmtr.
Borunun sklarak evrilmesi durumunda (boru ve skma elemanlar arasnda herhangi bir
kaymann olmadn kabul ederek) boruya A ve C noktalarndan etkiyen kuvvet bileenlerini
bulunuz.
zm:
1) Makine elemanlarna ayrlr ve her bir elemann serbest cisim diyagram izilir.
2) lk nce her bir eleman zerine etkiyen kuvvetler yazlr ve balant noktalarnda da
eit ve zt ynl etkiyen kuvvetler yazlr.
3) Dier oklu kuvvet elemanlar da gz nne alnr.
4) Her bir eleman iin denge denklemleri yazlr.
ABDE paras iin serbest cisim diyagram:

MD=0

Dy

A Ay D
Ax

Ay
Dx

20 mm

20 mm

Ax
90 mm

Ax = 4,5. Ay

Dy = Ay

90 mm

Dx = Ax = 4,5.Dy

(1)

20 mm

90 mm

171

CF paras iin serbest cisim diyagram:

Dy
Dx

20 mm

F
500 N

Cx

Cy

400 mm

40 mm

MC = 0: Dx(20 mm) - Dy(40 mm) - (500 N)(440 mm) = 0

(1)de yerine konulursa;
4.5Dy(20) - Dy(40) 220.103= 0
Dy = 4400 N = 4.4 kN

Dx= 4.5 Dy = 19.8 kN

Fx = 0: Cx - 19.8 kN = 0
Fy = 0: Cy - 4.4 kN -0.5 kN = 0

Cx = 19.8 kN
Cy = 4.9 kN

(1). Denklemden;
Ax = Dx = 19.8 kN

Ay = Dy = 4.4 kN

4.4 kN
B
A 4.4 kN
19.8 kN

4.4 kN
19.8 kN

20 mm

19.8 kN

D
E

F
19.8 kN
4.9 kN

500 N
40 mm

400 mm

Btn kuvvet bileenleri ekilde grld ynlerde etki etmektedir. Boru zerindeki
bileenler eit ve zt ynldr.

19.8 kN

4.9 kN
19.8 kN

4.4 kN

Ax = 19.8 kN
Ay = 4.4 kN
Cx = 19.8 kN
Cy = 4.9 kN

172

rnek 9.2
Birleik bir kiri ekilde gsterildii zere B noktasndaki bir mafsal ile balanmtr.
Mesnetlerdeki reaksiyonlar hesaplaynz. (Kiriin arln ve kalnln ihmal ediniz.)

zm :
Serbest Cisim Diyagram:
Tm kiri iin 4 bilinmeyen
Ada ankastre
1. Yatay reaksiyon (Ax)
2. Dikey reaksiyon (Ay)
3. Moment (MA)
Cdeki mesnet 4. Dikey reaksiyon (Cy)
* 4 bilinmeyen var; Ax, Ay, MA, ve Cy
* 3 Denge denklemi var:
* Fx = 0, Fy = 0, ve M = 0
* Kiri AB ve BC olmak zere iki paraya ayrlr.

173

* BC ksmndaki denge denklemleri:

+

Fx = 0

Bx = 0 Bx = 0
(+ M B = 0
8kN (1m) + C y ( 2m) = 0
C y = 4kN
+ Fy = 0
B y 8kN + C y = 0
B y 8kN + 4kN = 0
B y = 4kN
* AB ksmndaki denge denklemleri:

3
Ax (10kN) + Bx = 0
5
Bx = 0
Ax = 6kN

Fx = 0

4
M A (10kN) (2m) By (4m) = 0
5
By = 4kN
M A = 16+ (4)(4) = 32kN.m

(+M A = 0

4
Ay (10kN) By = 0
5
By = 4kN
Ay = 8 + 4 = 12kN

+ Fy = 0

Sonular:

Ax = 6kN
Ay = 12kN
M A = 32kN .m
Bx = 0kN
B y = 4kN
C y = 4kN

174

rnek 9.3

ekilde grlen iki paral erevenin A ve C

noktalarndaki yatay ve dikey kuvvet bileenlerini
hesaplaynz.

zm :
By
B

Bx

FBC
Cx

Cy

=
FCB

Serbest Cisim Diyagram:

200(3)=600N

Ax

FBC 45

Ay
1.5 m

1.5 m
FBC
B

FCB

175

Denge Denklemleri:
(+ M A = 0
FBC cos 45(3) 600(1.5) = 0
FBC =

900
= 424.26 N
3 cos 45

Fx = 0

FBC sin 45 Ax = 0
Ax = (424.26)(sin 45) = 300 N
200(3)=600N

+ Fy = 0
Ay + FBC cos 45 600 = 0
Ay = 600 (424.26)(cos 45) = 300 N

Ax
FBC 45

Ay
1.5 m

1.5 m

C noktas:

C x = FBC sin 45

FBC

C x = ( 424.26)(sin 45)
C x = 300 N

C y = FBC cos 45
C y = (424.26)(cos 45)
C y = 300 N
FCB

Cx

45

FBC

C Mafsal
Cy

Salamas:
Ax = 300 N

Ay = 300 N

C x = 300 N

C y = 300 N

Fx = 0

C x Ax = 0

600N
B

Ax
Ay

300 300 = 0 sagland

+ Fy = 0
Ay + C y 600 = 0
300 + 300 600 = 0 sagland

Cx

Cy

176

rnek 9.4
ekildeki kriko ile 125 kglk bir motor
kaldrlmaktadr. Krikonun DB ve FB
elemanlarnda
meydana
gelen
kuvvetleri bulunuz.

zm :

Ey
2m

1m

G
F
3

10
1

125(9.81)=
1226.25N

Ex

Ey

2m

FFB

FDB

Ex

=0

3
1938.87
1226.25 Ey = 0
10
Ey = 613.125N
+

Fx = 0

1m

Cx

C
Cy

3
1226.25(3) FFB
(2) = 0
10
FFB = 1938.87N = 1.94kN
+ Fy = 0

45

2m

1m

G
F
3

10
1

125(9.81)=
1226.25N

Ex

Ey

FFB

1
Ex 1938.87
=0
10
Ex = 613.125N
177

Ey
C

=0

Ex=613,125 N

613.125(3) FBD sin 45(1) = 0

FDB = 2601.27 N = 2.60kN
2m

FDB

45

1m

Cx

C
Cy

178

rnek 9.5
Ayarl bir pense ile B noktasndaki parann kesilmesi iin 50 Nluk bir yk uygulanmaktadr.
Bu durumda parann kesilmesi iin uygulanm olan kuvveti hesaplaynz.
50 N
20 cm

3 cm

2 mm
50 N

zm :

50 N

20 cm

MA = 0

3 cm

50(20) 3( FB ) = 0
FB = 333,3 N
2 mm
50 N

50 N

Ax

20 cm

A
Ay

3 cm

FB

179

rnek 9.6

12 in
cm

50 lb N
in 500
66cm

66 cm
in

ekildeki ereve iin yatay ve

dikey yzeylerdeki srtnmeyi
ihmal ederek BCE eleman
zerindeki B ve C noktalarna
etkiyen kuvvetleri hesaplaynz.

E
in
44 cm

in
22cm
C
in
66 cm

zm :
ACD eleman iin serbest cisim diyagram:

Cy

2 cm

Cx
18 cm

MH = 0:

Cx

6 cm

500 N

Cy

Bx

Cx(2 cm) - Cy(18 cm) = 0

6 cm

By

6 cm

Cx = 9Cy

BCE eleman iin serbest cisim diyagram:

Cy

Cx=9 Cy
A

A
MB = 0:

18 cm

Cy

D
2 cm

Cx

500 N

Cx

6 cm

Bx

By

6 cm

6 cm

Cx(6 cm) + Cy(6 cm) - (500 N)(12 cm) = 0

180

Cx = 9Cy yerine konulursa:

9Cy(6 cm) + Cy(6 cm) - 6000 = 0
Cy = +125 N;

Cx = 9Cy = 9(125) =1125 N

500 N

Cy

Cx
1125 N

C = 1131,9 N

Bx
By

6 cm 6 cm

125 N

6.3o

B
375 N

B = 1185,85 N

18.4o

B
1125 N

Fx = 0: Bx - 1125 N = 0
Bx = 1125 N

Fy = 0: By + 125 N - 500 N = 0
By = 375 N

181

BLM 10
SRTNME
10.1 GR
ki yzey birbirleriyle temasta ise biri tekine gre hareket etmek isteyince srtnme
kuvveti denen teetsel kuvvetler ortaya kar. Bu kuvvetler iddete snrldr. Yeteri kadar
kuvvetin etkimesi halinde harekete mani olamazlar.
ki tr srtnme vardr.
1. Kuru Srtnme ( Cloumb )
2. Sv Srtnme ( Yalanlam mekanizmalarn incelenmesinde )
Biz kuru srtnme ile uraacaz.
10.2 KURU SRTNME VE KANUNLARI

N Normal Tepki Kuvveti

f Srtnme

F Uygulanan Kuvvet

HAREKET
W Arlk

fs

Denge

Hareket
fk
P

ekil 10.1
Bir cismin dier bir cisim zerinde kaymaya balad ana kadar ki srtnmeye statik
srtnme denir. Bu srtnmenin tabiat tam olarak bilinememektedir. Bir cisim dier bir
cisim zerinde hareket halindeyken sz konusu olan srtnmeye kinetik srtnme denir.

182

Baz cisimlerin statik srtnme katsaylar yledir.

Metal ile metal

0,15 0,60 aras

Metal ile tahta

0,20 0,60 aras

Tahta ile tahta

0,25 0,50 aras

Lastik ile beton

0,60 0,80 aras

Lastik ile buz

0,05 0,20 aras

elik ile buz

0,03

Lastik ile asfalt

0,80

NOT: Kinetik srtnme katsaylar statik srtnme katsaysnn yaklak 0,75 ine eittir.
10.3 SRTNME KANUNLARI
1. Srtnme katsays normal kuvvetten bamszdr. Fakat srtnme kuvveti normal
kuvvetle doru orantldr.
f = N
2. Srtnme katsaylar deerleri sadece yzeylerin tabiatna baldr. Dayanma, yzeyinin
biim ve byklnden bamszdr.
3. Kinetik srtnme katsays statik srtnme katsaysndan kktr.
4. Kk hzlarda srtnme hza bal deildir. Fakat yksek hzlarda srtnme azalr.
Bir cisim yatay bir yzeyle temasta ise drt farkl durum ortaya kar. Bunlar;
1. Cisme etkiyen kuvvet onu temas yzeyi boyunca hareket etmeye zorlamaz. ( fs ) srtnme
kuvveti yoktur.

P
W
Srtnme Yok. ( Px = 0 )
N=P+W
fs=0
N

183

2. Etkiyen kuvvetler, cismi temas yzeyi boyunca harekete zorlar fakat hareket ettirecek
kadar byk deildir. Meydana gelen srtnme kuvveti statik dengeden zlebilir.
fs = sN kullanlamaz.

Py

Hareket Yok. Px<fs

N=Py+W

Px

Fs=Px
F<s.N

fs=0
N

3.
Py

W
Hareket Balangc.( fs = Px )
N=Py+W
fm=Px
Fm=.N

Px
fs
N

Hareketin balangc etkiyen d kuvvetler srtnme kuvvetinin max. (fs) deerine

ulamtr. Srtnme kuvveti N normal kuvvetiyle beraber dier kuvvetleri dengelemektedir.
fm = s.N kullanlabilir. fm , her zaman hareketin ters ynndedir.
4.

Py

Hareket. ( Px > Fm )
N=Py+W
Fk= k.N

Px

fs=fk

184

Cisme etkiyen kuvvetler tesirinde kaymaktadr. Artk denge denklemi uygulanmaz.

fs = Fk

Fk: Kinetik srtnme kuvveti

fk = k.N
10.4 SRTNME KATSAYILARI VE SRTNME AILARI
a) Hareket yok
W

b) Hareket balangc
W.sin W
W.cos

N=W.cos

F=W.sin
fm=W.sin

rnek 10.1 100 Nluk bir kuvvet, ekilde grld gibi eik bir dzlem zerine
yerletirilmi 30 kg lk bir blok zerine etkimektedir. Blok ve dzlem arasndaki srtnme
katsaylar = 0,25 k = 0,20 dir. Bloun dengede olup olmadn ve srtnme kuvvetinin
deerini bulunuz.
W=mg=300 N
m=30 kg
fs
100 N

100 N
N

zm :
Fx = 0

100 -

3
.300 + Fs = 0
5

Fs = 80 N
Fy = 0

N-

4
.300 = 0
5

185

N = 240 N
Fmax = s.N = 0,25*240 = 60 N
80 > 60 denge salanmaz blok kayar ...
Srtnme kuvvetinin gerek deeri
Fg = Fk = k.N = 0.20*240 = 48 N
Bloa etki eden kuvvetler dengede olmadndan blok sola doru kayar.
3
.300 100 48 = 32 N
5

Fx = 0

rnek 10.2 ekilde gsterilen m=120 kg ktlesindeki dolabn ayaklar ile deme
arasndaki srtnme katsays 0,25 tir.
a-) Dolab sa tarafa doru harekete balatacak P kuvvetini bulunuz.
b-) Dolabn devrilmemesi iin (h) ykseklii en fazla ne olabilir? Hesaplaynz.
a-)
W

y
60 cm
A

f1

f2
N2

N1
30

Fx = 0

P F1 F2 = 0

30

N = N1 + N2

P = F1 + F2
Fy = 0 N1 + N2 W = 0
F1 = .N1
F2 = .N2
P = .N = .W
P = 0,25*1200 = 300 N

186

b-) Devrilme B noktas etrafnda dolabn dnmesi ile meydana gelebilir. MB = 0 olmal.
MB = 0

30W P.h = 0
30.1200 300.h = 0
h = 120 cm

rnek 10.3 4m uzunluunda ve 10 kg ktlesinde bir merdiven ekilde grld gibi bir
dey duvara dayanmaktadr. 80 kg ktlesinde bir adam A alt ucundan 3m uzaklndaki bir
noktaya geldiinde merdiven kaymaya balamaktadr. Merdivenle duvar arasndaki s = 0,20
olduuna gre zeminle merdiven arasndaki s = ?

4m
80 kg

3m

2m

FAS

NB

FBS = S1.NB
FAS = S2.NA

30 FBS
10 kg

1 0,5 0,5

NA

MA = 0
2*0,20.NB + 3,46.NB 1*100 1,5.800 = 0
NB = 336,78 N
Fy = 0
NA + 0,20*NB 10 80 = 0
NA = 832,6 N
Fx = 0
s2.NA - NB = 0
s2 = 0,40

187

rnek 10.4 Ktlesi m olan silindiri srtnmeye kar dndrmeye balatacak P kuvvetini
tayin ediniz. Srtnme katsays dr.
P

zm
P
mg
N2
r
.N2
N1

.N1

Mo = 0
.N1.r + .N2.r = P.r
P = .( N1 + N2 )
Fx = 0
N2 - .N1 = 0
Fy = 0
N1 + .N2 + P m.g = 0
P = .N1( 1 + )
N1 + 2.N1 + P = m.g
.(1 + )
.m.g
P =
1 + + 2

188

rnek 10.5 ekilde verilen sistemde cisim ile eik dzlem arasnda srtnme katsays 0,2
dir. Eik dzlem as nn sistemin dengesinin korunmas kaydyla alabilecei deerleri
hesaplaynz.

W=100N

100N

T
T
f

50 N

50 N

Sistemin aa doru hareketinde

Sistemin yukar doru hareketinde
Fx = 0
T + f W.sin = 0

T + f = 100.sin

(1)

N = 100.cos

(2)

Fy = 0
W.cos + N = 0

f = .N = 0,2.N = 0,20.100.cos

(3)

T = 50 N

(4)

(1) de yerine koyarsak

50 + 20.cos = 100.sin
41

imdi de 100 N luk ykn yukar ekildiini dnelim.

50 - 20.cos = 100.sin
18
18 41

189