KU NOWEJ KONSTYTUCJI

KONSTYTUCJE MIDZYWOJENNE
Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)
typowe zasady demokratycznego systemu: suwerenno narodu, podzia wadz,
zagwarantowanie praw obywatelskich;
parlamentarny system rzdw (nawizanie do III Republiki Francuskiej w relacjach
midzy legislatyw a egzekutyw silniejszy parlament, uzaleniony od niego rzd,
ceremonialne znaczenie prezydenta obawa przed Pisudskim);
Parlament Sejm (444) i Senat (111), wybory 5-cioprzymiotnikowe, przewaga Sejmu:
* Senat tylko uczestniczy w uchwalaniu ustaw;
* Sejm ostateczny gos w ustawodawstwie, szeroka kontrola rzdu (zwyke votum
nieufnoci dla gabinetu lub ministra), rozwizanie parlamentu tylko na mocy
uchway Sejmu lub prezydent za zgod Senatu;
Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, ponosi jedynie odpowiedzialno
konstytucyjn przed Trybunaem Stanu. Powoywa rzd.
brak stabilnej wikszoci w Sejmie, czste upadki gabinetw zamach majowy w 1926
r.
Nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926 r.)
To osiem artykuw regulujcych ponisze kwestie, bdce wypadkow rnych
koncepcji, kompromisw i taktycznych rozgrywek, wzmacniajce wadz wykonawcz
kosztem ustawodawczej:
w sprawach budetowych obowizek zakoczenia prac nad projektem budetu w
cile okrelonym terminie (5 miesicy) przez obie izby, a w razie nie ukoczenia prac
projekt wchodzi w ycie w postaci, w jakiej zosta zgoszony jako projekt rzdowy, albo
w postaci uchwalonej przez t izb, ktra ukoczya prace w terminie. W tym czasie nie
mona byo zamkn sesji parlamentu;
prezydent otrzyma prawo rozwizania parlamentu na wniosek RM umotywowany
ordziem, ale tylko raz z tego samego powodu. Oznaczao to, e sejm straci swoje
prawo do rozwizania si swoj uchwa;
w czasie, gdy obie izby s rozwizane prezydent moe wydawa w razie nagej
koniecznoci rozporzdzenia z moc ustawy. Rozporzdzenia te nie mogy jednak
dotyczy problemw najwyszej wagi, jak np. zmiany konstytucji, ustalania budetu
pastwa, albo zacigania zobowiza finansowych i politycznych wobec innych pastw
itd. Rozporzdzenia te traciy moc, jeli nie zostay przedstawione Sejmowi w cigu 14
dni po najbliszym posiedzeniu albo, jeli Sejm je uchyli;
wniosek o votum nieufnoci dla rzdu nie moe by gosowany na tym samym
posiedzeniu, na ktrym zosta zgoszony;
sankcja za naruszenie konstytucyjnego zakazu pobierania przez posa lub senatora
korzyci od rzdu. W razie stwierdzenia przez SN zamania tego zakazu czonek
parlamentu traci mandat i korzyci otrzymane od rzdu.
koniec lat 20tych to ciga walka obozu sanacji z partiami opozycyjnymi i dopiero
wybory brzeskie w 1930 r. doprowadziy do wygrania wikszo mandatw w parlamencie
rozpoczto procedur uchwalania konstytucji (cho nie trzymano si jej)
Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.)
autorytarna forma rzdw, prezydent ma pierwsze miejsce w pastwie, wybierany
przez Zgromadzenie Elektorw (wikszo wyaniania przez Sejm i Senat), ale jeli
ustpujcy prezydent wskaza swego nastpc, to wybory powszechne;
prezydent mianowa nastpc na wypadek wojny pozwolio na cigo wadzy po
1939 r.;
brak jakiejkolwiek odpowiedzialnoci prezydenta;
prezydent powoywa rzd i dokonywa w nim zmian (cho rzd ponosi
odpowiedzialno polityczn przed Sejmem);
prezydent mg w kadym momencie rozwiza parlament i mia szerokie kompetencje
prawodawcze;
1

ordynacje wyborcze w praktyce pozbawiy opozycj szans na wygranie wyborw;

OKRES POLSKI LUDOWEJ

Maa konstytucja (19 luty 1947 r.)
nawizywaa do konstytucji marcowej (min. zasada podziau wadz);
jednoizbowy parlament wybiera prezydenta, wyraa votum nieufnoci rzdowi i
ministrom;
dopuszczono dekrety z moc ustawy wydawane przez rzd, zatwierdzane przez Rad
Pastwa, potem Sejm;
nowy organ Rada Pastwa (prezydent, marszaek i wicemarszakowie sejmu, prezes
NIK, inne osoby), ktra w pewnych sytuacjach dziaaa w zastpstwie sejmu;
w rzeczywistoci zlikwidowano opozycj, dlatego system parlamentarny by tylko na
papierze, a podczas prac nad konstytucj wzorowano si na radzieckiej konstytucji z
1936 r.;
Konstytucja lipcowa (22 lipca 1952 r.)
odrzucenie zasady podziau wadz na rzecz jednolitoci wadzy sejm zajmowa
najwysze miejsce, a podporzdkowane byy jemu pozostae organy (administracji,
sdownictwa, prokuratury);
zniesiono urzd prezydenta, nowy ksztat nadano Radzie Pastwa (wybierana spord
posw) kompetencje prezydenta i kompetencje zastpcze wobec sejmu;
rzd powoywany przez sejm, a zmian mg dokonywa sejm i rada pastwa;
brak TK czy TS, a SN powoywany przez Rad Pastwa na 5 lat;
proklamowano liczne prawa i wolnoci, w szczeglnoci prawa socjalne i ekonomiczne,
ale brak gwarancji instytucjonalnych, te wzgldem ochrony konstytucji jako
najwyszego aktu prawnego;
Praktyka konstytucyjna
prawa i wolnoci realnie nie istniay, brak niezawisych sdw, nie istniaa opozycja, a
rzeczywista wadza wyraona bya zasad kierowniczej roli partii. Rola Sejmu zerowa,
gdy zbiera si 2 razy do roku na kilkudniowe sesje, a zastpowaa go Rada Pastwa;

przeksztacenia po tzw. Padzierniku gdy w latach 56/57 kierownictwo w partii przejli

ludzie odcinajcy si od stalinowskich metod rzdzenia ustay najdrastyczniejsze
praktyki aparatu bezpieczestwa, ale nie zmieniono systemu. Ograniczono rol Rady
Pastwa, wzmocniono sejm (kilkumiesiczne sesje), ktry zmonopolizowa funkcj
ustawodawcz, ale nie miao to wikszego znaczenia politycznego;

luty 1976 r. rewizja konstytucji program minimum (zrezygnowano z uchwalenia

nowej konstytucji, co byo typowe w obozie):
* nowela formuowaa zasady ustrojowe, okrelajc PRL jako pastwo socjalistyczne;
* zapisaa kierownicz rol PZPR i przyja z ZSRR;
* na nowo sformuowano niektre prawa i wolnoci, ale nie zmienio to ich pozycji, ani
nie wprowadzono gwarancji ich ochrony;
* brak zmian w strukturze organw pastwowych;
* powierzono skromne kompetencje w zakresie ochrony konstytucji Radzie Pastwa.

lata 80te zmienia si powoli mylenie, ale brak zmian w prawie, cho w 1982 r.
wprowadzono do konstytucji przepisy o TS i TK konstytucjonalizm socjalistyczny
wyczerpa swoje moliwoci;
postpujcy rozpad systemu i cho brak zmian w relacjach organw pastwowych
(1988 dymisja rzdy Messnera), to powstaje system gwarancji konstytucyjnych
1980 utworzono NSA, 1985 utworzono TK, 1987 utworzono RPO ktre toroway
drog nowym ideom;

wiosna 1989 r. Okrgy St rozmowy majce wypracowa modus vivendi midzy

wadz a opozycj:
* przywrcono legalno istnienia Solidarnoci nie tylko jako zwizku zawodowego,
ale i politycznego;
* przyspieszone wybory do Sejmu (65% wadza, 35% opozycja) i przywrcono Senat
(rwne);
* zmiany w konstytucji (nowela kwietniowa), gwnie wprowadzono urzd prezydenta
o silnych kompetencjach.
wybory przyniosy porak dotychczasowej wadzy. Prezydentem zgodnie z ustaleniami
zosta gen. W. Jaruzelski, a pierwszy rzd stworzy T. Mazowiecki.

POCZTKI III RZECZPOSPOLITEJ

Nowela kwietniowa (7 kwietnia 1989 r.)
osabiono sejm, cho pozosta przepis ustanawiajcy jego najwysz pozycj:
* wprowadzono senat wybory po 2 z wojewdztw, po 3 z katowickiego i stoecznego,
nadano mu inicjatyw ustawodawcz, uczestnictwo w procesie ustawodawczym
(poprawki lub odrzucenie, a sejm mg to odrzuci jeli mia 2/3);
* sejm i senat jako Zgromadzenie Narodowe wybr prezydenta na 6 lat, postawienie
prezydenta przed TS (odpowiedzialno konstytucyjna za naruszenie konstytucji i
ustaw o sankcji pozbawienia urzdu) oraz uzna trwa niezdolno prezydenta do
sprawowania urzdu ze wzgldu na stan zdrowia;
prezydent nieprecyzyjne okrelenie dot. prezydenta nasuwao trudnoci
interpretacyjne, czy szeroko opisane s jego cele czy samoistne kompetencje (art. 32);
szerokie rodki oddziaywania na parlament:
* podpisywa ustawy i mia veto (odrzucane przez sejm 2/3) lub wniosek do TK o
zbadanie zgodnoci z konstytucj;
* zniesiono dekrety z moc ustawy;
* rozwizane sejmu (wic i senatu) w 3 sytuacjach: (1) jeli sejm w cigu 3 miesicy
nie powoa rzdu; (2) jeli sejm w cigu 3 miesicy nie uchwali ustawy budetowej;
(3) jeeli sejm podejmie ustaw lub uchwa, uniemoliwiajc prezydentowi
wykonywanie konstytucyjnych uprawnie okrelonych w art. 32 ust. 2;
rzd i ministrowie powoywani przez sejm, ale tylko prezydent przedstawia kandydata
na premiera, a powoanie ministrw tylko na wniosek premiera uzgodniony z
prezydentem sejm mg ich nie przyj, ale naraa si na rozwizanie przez
prezydenta;
* odpowiedzialno polityczna przed sejmem, solidarna i indywidualna;
* brak moliwoci odwoania ministra przez prezydenta;
* wymg kontrasygnaty dla najwaniejszych aktw prezydenta przez premiera (ale
zakres tych aktw miaa ustali ustawa, ktra w kocu nie zostaa uchwalona);
swoiste pomieszanie zasady jednolitoci wadzy z systemem prezydenckim
wypadkowa sprzecznych de i kompromisw, urzd prezydenta wprowadzony jako
gwarancja zachowania istniejcego systemu wadzy, by mg przekreli postanowienia
Okrgego Stou;
Praktyka konstytucyjna
posza w innym kierunku Jaruzelski nie wchodzi rzdowi w drog, a orodkiem
decyzyjnym sta si rzd dziaajcy w porozumieniu z klubami wikszoci
parlamentarnej;
jesie 1989 r sejm i senat powouj swoje komisje do opracowania nowej konstytucji
oraz noweli obecnej konstytucji, pod ktem koniecznych zmian
Nowela grudniowa (29 grudnia 1989 r.)
przeredagowano I rozdzia konstytucji wykrelono kierownicz rol partii, przyja z
ZSRR, zapisano nowe zasady ustroju, a najwaniejsz w art. 1 demokratycznego
pastwa prawnego, urzeczywistniajcego zasady sprawiedliwoci spoecznej, ale i
wpisano pluralizm polityczny, swobod dziaalnoci gospodarczej, ochron wasnoci
szerokie rozwinicie w orzecznictwie TK
3

Marzec 1990 r. nowela konstytucji wprowadzono postanowienia o ustroju wadzy

lokalnej i reaktywowano system samorzdu terytorialnego;
Rozwj sytuacji politycznej
lato 1990 r. Jaruzelski deklaruje gotowo ustpienia z urzdu nowela z 27
wrzenia 1990 r. tryb powoania prezydenta w wyborach powszechnych na 5 lat
12.1990 r. wygrywa L. Wasa;
jesie 1991 r. sejm podejmuje uchwa o samorozwizaniu wybory doprowadziy do
bardzo silnego rozbicia politycznego parlamentu
* 12.1991 rzd Olszewskiego konflikt z Was sejm odwouje rzd w 06.1992
07.1992 rzd H. Suchockiej
prace nad now konstytucj wci trwaj, ale nie udao si na 3.05.1991 r. po
wyborach 1991 r. postanowiono uporzdkowa prace nad now konstytucj
23.04.1992 ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji RP:
* uchwalana przez Zgromadzenie Narodowej, Komisja Konstytucyjna (46 posw, 10
senatorw), potwierdzenie w referendum
przewleke prace nad konstytucj zmusiy do uregulowanie spraw czstkowych w
ustawie konstytucyjnej z 17.10.1992 o wzajemnych stosunkach midzy wadz
ustawodawcz i wykonawcz RP oraz o samorzdzie terytorialnym Maa
Konstytucja;

MAA KONSTYTUCJA
rozdzia II wadza ustawodawcza, rozdzia III i IV w. wykonawcza, rozdzia V
samorzd terytorialny;
art. 77 konstytucja lipcowa traci moc;
POZA KONSTYTUCJ:
* oglne zasady ustroju (nowela grudniowa z 1989 r.+ 2 przepisy);
* prawa i wolnoci obywatelskie (tekst z 1952 i 1976);
* ustrj wadzy sdowniczej, w tym TK i TS;
* tryb zmiany konstytucji;
RELACJE MIDZY LEGISLATYW A EGZEKUTYW:
* trjpodzia wadz (art. 1);
* dwuizbowo, senat bez zmian, wic sejm silniejszy, a senat tylko kompetencje
ustawodawcze (jego poprawki lub odrzucenie mogo by odrzucone bezwzgldn
wikszoci;
* sejm kontrola rzdu, udzia w jego powoywaniu, odpowiedzialno polityczna
rzdu (obowizek prezydenta odwoania ministra po votum nieufnoci,
* rozporzdzenia z moc ustawy wydawane przez rzd podpisywane przez
prezydenta wydawane na podstawie oglnej delegacji z ustawy (parlament nigdy nie
udzieli takiego pozwolenia);
PREZYDENT zachowany model kompromisowy (bo saby parlament, silny Wasa):
* wybr przez nard;
* szczeglna pozycja w zakresie obronnoci i spraw zagranicznych (podobne
wtpliwoci interpretacyjne co w noweli grudniowej) oglne kierownictwo;
* veto lub skierowanie ustawy do TK;
* prawo rozwizania parlamentu w 3 sytuacjach (nie mg ju rozwiza sejmu gdy
uchwali ustaw uniemoliwiajc prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych
uprawnie):
brak budetu w 3 miesice;
brak rzdu w kolejnych stadiach jego tworzenia;
niekonstruktywne votum nieufnoci;
* bra udzia w tworzeniu rzdu, ale potem rzd nie by przed nim odpowiedzialny;
* ograniczone uprawnienia w zakresie wadzy sdowniczej powoywa sdziw na
wniosek Krajowej Rady Sdownictwa, bra udzia w powoywaniu kierownictwa NSA
i SN, wykonywa prawo aski;
4

ponosi tylko odpowiedzialno konstytucyjn 2/3 Zgromadzenia Narodowego

stawiao prezydenta przed TS, ktry orzeka o pozbawieniu urzdu;
* kontrasygnata (premiera lub waciwego ministra) wymagana do wszystkich aktw,
okrelenie wyjtkw;
RZD:
* domniemanie kompetencyjne w ramach wadzy wykonawczej;
* RM = premier, wicepremierzy, ministrowie, inne osoby, jeli ustawy szczeglne tak
stanowi;
* zasada kolegialnoci, ale premier kierowa jej pracami i kontrolowa prac
ministrw;
* zmiany w skadzie dokonywane przez prezydenta na wniosek premiera;
skomplikowana procedura powoywania rzdu:
* I etap: prezydent desygnuje premiera i na jego wniosek powouje cay skad rzdu
votum zaufania bezwzgldn wikszoci II etap: sejm sam wybiera RM
(bezwzgldna wikszo), ale wymg opinii prezydenta dot. MON, MSW, MSZ; III
etap: inicjatywa wraca do prezydenta (zwyka wikszo); IV etap: znw Sejm
wybiera (zwyka wikszo); prezydent albo rozwizuje sejm, albo tworzy tzw.
rzd prezydencki, ktry ma 6 miesicy na uzyskanie votum zaufania lub sejm
wybiera swj rzd jeli po 6 miesicach brak votum zaufania prezydent musia
rozwiza sejm;
votum nieufnoci:
* konstruktywne, ale sejm mia 21 dni na powoanie swojego rzdu;
* zwyke prezydent mg rozwiza parlament albo przyj dymisj rzdu;
tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany
*

Praktyka konstytucyjna
Saby sejm po wyborach 1991 r. maj 1993 r. sejm wyraa zwyke votum nieufnoci
rzdowi Suchockiej Wasa rozwizuje sejm wrzesie 1993 nowe wybory w oparciu o
now ordynacj wygrywa koalicja SLD-PSL cige konflikty z prezydentem pomimo w
miar stabilnego sejmu koniec 1995 Wasa przegrywa wybory, wygrywa Kwaniewski
zmiany Maej Konstytucji:
* 1995 r. dwukrotna nowelizacja postanowie dot. rozwizania sejmu (rozwizany
sejm dziaa do ukonstytuowania si nowego sejmu);
* 21 czerwca 1996 r. tzw. Reforma Centrum umocnienie premiera i jego organw;
Prace nad przygotowaniem konstytucji
INICJATYWA: prezydent, Komisja Konstytucyjna NZ, 56 czonkw ZN, w 1994 r. dodano
500000 obywateli oraz e poprzednie projekty te mog trafi pod obrady;
7 PROJEKTW:
* Komisja Konstytucyjna Senatu I Kadencji;
* PSL i UP;
* KPN;
* UW;
* SLD;
* prezydent Wasa;
* NSZZ Solidarno i ugrupowania centroprawicowe (inicjatywa ludowa);
wrzesie 1994 pierwsze czytanie w/w projektw przekazane do KKNZ (46 posw i
10 senatorw);
* nie skorzystano z referendum przedkonstytucyjnego w sprawie zasad konstytucji;
KKNZ powoaa 6 stay podkomisji i zesp staych ekspertw;
stycze 1995 przyjcie przez KKNZ projektu tekstu jednolitego konstytucji
powolne tempo bo kontrowersje, szczeglnie 3:
* pozycja prezydenta;
* pozycja Kocioa i regulacje dot. wolnoci sumienia i wyznania;
5

* prawa socjalne
przeom 1995/96 koalicja konstytucyjna SLD, PSL, UP i UW dziki temu mieli 2/3
w KKNZ i ZN
marzec 1997 r. drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytucji
poprawki zgosi prezydent trzecie czytanie rozpatrzenie poprawek prezydenta 2
KWIETNIA 1997 UCHWALENIE KONSTYTUCJI.
kampania referendalna wraz z kampani wyborcz (wybory 09.97)
25 maja 1997 referendum konstytucyjne (frekwencja ok. 42%, za 52%);
15 lipca 1997 Sd Najwyszy po rozpatrzeniu protestw przeciwko wanoci
referendum (dot, gwnie frekwencji), w skadzie Izby Administracyjnej, Pracy i
Ubezpiecze Spoecznych podj uchwa o wanoci referendum;
16 lipca 1997 A. Kwaniewski podpisa Konstytucj i zarzdzi opublikowanie w
Dziennik Ustaw;
17 padziernik 1997 3 miesice po ogoszeniu zgodnie z art. 243 Konstytucja wesza
w ycie.

21 wrzenia 1997 wybory (AWS-UW) rzd J. Buzka zjawisko kohabitacji

odmienna proweniencja polityczna prezydenta i wikszoci sejmowej;
pocztek lata 2000 rozpad koalicji UW wychodzi z rzdu rzd mniejszociowy;
jesie 2000 wybory prezydenckie wygrywa Kwaniewski;
wrzesie 2001 wybory parlamentarne wygrywa SLD-UP, AWS i UW nie weszy do
sejmu koalicja z PSL rzd Millera;

16 kwietnia 2003 traktat akcesyjny w Atenach referendum 7-8 czerwca 2003 1

maja 2004 Polska w UE 13 czerwca 2004 wybory do Parlamentu UE (sukces opozycji,
gwnie UE);

wiosna 2003 wyjcie PSL z rzdu maj 2004 rzd podaje si do dymisji czerwiec
2004 rzd Belki

KONSTYTUCJA I INNE RDA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

ISTOTA I POJCIE KONSTYTUCJI
pocztkowo jako akt gwarantujcy ograniczenie wadzy monarszej i organizujcy
organy pastwa sporna kwestia czy prawa czowieka powinny by w konstytucji
szkoa prawno-naturalna uznawaa, e bdzie to deprecjonowa wag praw czowieka,
ostatecznie wygraa zasada umieszczania praw czowieka w konstytucji lub deklaracji
doczanej do konstytucji jako jej cz.
zasada konstytucjonalizmu kade pastwo demokratyczne powinno mie
konstytucje i zapewnione mechanizmy do jej obrony jej poprawnego przestrzegania i
stosowania.

Rodzaje konstytucji
pisane i niepisane
sztywne (ma moc wysz ni ustawa zwyka i trudniejszy tryb zmiany kryterium
wyodrbnienia formalne i/lub materialne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw
zwykych kryterium wyodrbnienia materialne treci, a nie mocy prawnej.)
jednolite (caa tre w jednym akcie) i zoone (kilka aktw do odrbnych kwestii, np.
III Rep. Fr., Szwecja, Finlandia do 1999 r., Izrael, Kanada, Czechy, Polska jako
prowizorium w latach 1947-1952 i 1989-1997)
kryterium historyczne generacje konstytucji:
I generacja najstarsze Konstytucja USA, Norwegii z 1814, Belgii z 1831, fr.
deklaracja Praw Czowieka i Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne francuskie z
1875, Rzesza Niemiecka z 1971, Szwajcaria z 1874, Japonia z 1889.
II generacja po I-wszej wojnie wiatowej Konstytucja weimarska z 1919, Austrai
z 1920, Czechosowacja z 1920, polska konstytucja marcowa z 1921, w Rosji okres
pocztku konstytucjonalizmu socjalistycznego, majcy wpyw na formuowanie praw
socjalnych na Zachodzie.
III generacja po II-giej wojnie wiatowej Japonia z 1946, Wochy z 147, Niemcy z
1949, konstytycje francuskie IV i V Republiki konstytucje tego okresu pisane byy
pod wpywem poraki konstytucjonalizmu przedwojennego, szukano sposobw
racjonalizacji systemu parlamentarnego, budowania mechanizmw ochrony
konstytucji oraz peniej spisywano katalog praw i wolnoci jednostki oraz
mechanizmy jego obrony (tez regulacje prawa midzynarodowego jak Konwencja o
Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci z 1950 r.)
IV konstytucje okresu wychodzenia z systemu totalitarnego Grecja z 1975,
Portugalia z 1976, Hiszpania z 1978, pastwa byego bloku socjalistycznego, ale te
pastwa o stabilnym systemie demokratycznym (Szwajcaria i Finlandia w 1999).
stabilne (USA) niestabilne (Francja) wany czynnik nie dla demokratycznoci
pastwa, ale dla autorytetu konstytucji
Konstytucja <ac. constituere ustanawianie, urzdzanie, uporzdkowanie, nadawanie
okrelonej formy> jest to akt prawny (wzgldnie akty prawne) o najwyszej mocy,
regulujcy najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, spoecznego i
gospodarczego pastwa. Najczciej konstytucja odrnia si te od innych aktw
prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Pastwo ma tylko jedn konstytucj (cho
moe si ona skada z kilku aktw prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw
moe by nieograniczona.
CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ
Konstytucja jest ustaw aktem normatywnym powszechnie obowizujcym o pewnych
cechach szczeglnych. S to:
(1)
szczeglna tre polega na zakresie (szerokoci) regulowanych przez ni materii
i na sposobie (gbokoci, szczegowoci) ich regulowania.
Materia konstytucyjna to caoksztat kwestii ustrojowych (triada), tzn.:
oglne zasady ustroju pastwowego;
7

 ustrj naczelnych organw pastwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych,

relacje miedzy stanami/kanonami/pastwami w przypadku pastw zoonych,
a w przypadku pastw unitarnych ustrj samorzdu lokalnego;
podstawowe prawa, wolnoci i obowizkw jednostki.
Gboko regulacji jest rna w ronych pastwach, ale panuje zasada, e
konstytucja powinna normowa zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich
okrelenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytucji lakonicznych (USA,
Francja z 1958) s konstytucje obszerne (wikszo konstytucji w pastwach
postkomunistycznych, np. polska konstytucja spowodowane jest to
dowiadczeniami autorytaryzmu oraz saboci i/lub niewiar we wadz sdownicz
i jej zdolno twrczego interpretowania konstytucji i wypeniania luk)
(2)
szczeglna forma polega na jej :
szczeglnej nazwie tylko ten akt okrelany jest mianem Konstytucji
trybie powstania czsto tryb ten okrelony jest w odrbnej regulacji
konstytucyjnej. Najczciej powstaje w parlamencie (czasem poczone izby, czasem
specjalnie wybrany do tego organ o duej reprezentatywnoci), niekiedy poddana
pod referendum (typowe dla krajw postkomunistycznych), ale zdarza si, e jest
stworzona przez inny organ (np. Rosja 1997 nadana przez prezydenta i
zatwierdzona w referendum; we Francji parlament przekaza rzdowi napisanie
konstytucji i potwierdzenie jej w referendum w 1958). Historycznie pierwszy sposb
to konstytucja oktrojowana (nadana jednostronnym aktem wadcy).
projekt czsto przygotowywany przez specjalne ciao polityczne, pozostajce
poza systemem komisji parlamentarnych, np. komisja konstytucyjna w Polsce.
uchwalenie z reguy potrzebna szczeglna wikszo i szczeglne kworum.
trybie zmiany jako podstawowy element sztywnoci konstytucji. Z reguy
uchwalana jako ustawa konstytucyjna o zmianie konstytucji. Z reguy odrbny tryb
przejawia si w:
szczeglna wikszo i kworum, czasem konieczno obecnoci innych
podmiotw
np. RFN (2/3 w obu izbach), Francja 3/5 w Kongresie, Wochy (2/3 w obu
izbach, inaczej referendum konstytucyjne), Bugaria (), Czechy (3/5 w obu
izbach);
dodatkowe utrudnienia np. konieczno potwierdzenia przez nastpny
parlament, wspdziaanie organw centralnych i lokalnych w pastwach
zoonych, potwierdzenie w referendum.
ustanowieniu kilku (konkurencyjnych lub wykluczajcych si) procedur zmiany
konstytucji np. dla rewizji konstytucji inna forma ni dla zmian czstkowych,
ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bd okresach
np. podczas stanu wojennego, zagroenia pastwa..
szczeglnej systematyce oglnej podzia na rozdziay daje wyraz aksjologii
ustrojodawcy; systematyka szczegowa jest taka sama jak w innych
ustawach.11111
(3)
szczeglna moc prawna przyznanie konstytucji najwyszego miejsca w systemie
prawa stanowionego (zbudowanego na zasadzie hierarchicznoci.
Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony, co
oznacza, e konstytucja moe normowa kad kwesti;
Kady akt normatywny musi by z ni zgodny tzn. nie moe by w sprzecznoci
sprzeczno materialna gdy tre danej normy narusza konstytucj;
sprzeczno proceduralna (formalna) gdy sposb wydania danej normy
narusza konstytucj;
sprzeczno kompetencyjna gdy akt zosta wydany przez organ
nieupowaniony w konstytucji;
zakaz wydawania aktw sprzecznych z konstytucj (zasada niesprzecznoci)
odnosi si gwnie do dziaalnoci parlamentu i jest okrelany jako negatywny
aspekt obowizku realizacji konstytucji.
8

Kady inny akt normatywny musi by z ni spjny tzn. musi przyjmowa jej tre
w moliwie najpeniejszy sposb w celu urzeczywistnienia postanowie Konstytucji,
a poniewa wiele postanowie konstytucyjnych jest ujtych w sposb oglny zasad
spjnoci nazywa si pozytywnym aspektem obowizku realizacji konstytucji.
ten postulat jest trudny do badania w jurydyczny sposb;
! Zakaz naruszania i nakaz realizowania s skierowane do wszystkich organw pastwa.
Powyej wymienione s to cechy konstytucji sztywnych. Polska konstytucja daje wyraz swej
sztywnoci we wstpie i art. 8 ust. 1.

Zmiana Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku art. 235 K technika inkorporacji.

Rozdzia XII ZMIANA KONSTYTUCJI; Art. 235.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji moe przedoy co najmniej 1/5 ustawowej liczby
posw, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji nastpuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu
przez Sejm i nastpnie w terminie nie duszym ni 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji moe odby si nie wczeniej
ni trzydziestego dnia od dnia przedoenia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustaw o zmianie Konstytucji uchwala Sejm wikszoci co najmniej 2/3 gosw w
obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw oraz Senat bezwzgldn
wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby senatorw.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniajcej przepisy rozdziaw I, II lub XII Konstytucji
moe odby si nie wczeniej ni szedziesitego dnia po pierwszym czytaniu projektu
tej ustawy.
6. Jeeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisw rozdziau I, II lub XII, podmioty
okrelone w ust. 1 mog zada, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez
Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzajcego. Z wnioskiem w tej sprawie
podmioty te zwracaj si do Marszaka Sejmu, ktry zarzdza niezwocznie
przeprowadzenie referendum w cigu 60 dni od dnia zoenia wniosku. Zmiana
Konstytucji zostaje przyjta, jeeli za t zmian opowiedziaa si wikszo gosujcych.
7. Po zakoczeniu postpowania okrelonego w ust. 4 i 6 Marszaek Sejmu przedstawia
Prezydentowi
Rzeczypospolitej
uchwalon
ustaw
do
podpisu.
Prezydent
Rzeczypospolitej podpisuje ustaw w cigu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzdza jej
ogoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozycja konstytucji a:
prawo naturalne cho prawo natury ma pozycj nadrzdn w stosunku do prawa
stanowionego, to nie ma potrzeby zapisywania jej w konstytucji, ale konstytucja
odwouje si do norm prawa natury. W przypadku sprzecznoci obowizuje niepisana
zasada ius resistendi prawo do oporu wobec tyranii.
oglne zasady prawa midzynarodowego cho konstytucje z reguy maj wysz
rang ni umowy midzynarodowe, to nie budzi wtpliwoci, e pewne podstawowe
standardy midzynarodowe praw czowieka czy demokratycznego systemu rzdw
musz by przestrzegane i uwzgldniane w konstytucji ze wzgldu na faktyczne, silne
powizania midzy pastwami (zwaszcza w Europie).
OBOWIZYWANIE KONSTYTUCJI
Konstytucja jest aktem normatywnym powszechnie obowizujcym wie wszystkie
organy wadzy publicznej i obywateli. Specyfika konstytucji polega na:
(1)
strukturze i charakterze prawnym przepisw konstytucji
rodzaje przepisw w konstytucji:

przepisy do samoistnego stosowania

przepisy sformuowane w sposb oglny, ale niejako jako wskazwki dla

ustawodawcy w procesie tworzenia na ich bazie innych ustaw (np. art. 129
ust. 3)

zasady konstytucyjne przepisy o charakterze klauzul generalnych,

sformuowane przy pomocy hasa, a ustalenie co ono oznacza dokonywane jest
w procesie interpretacji i stosowania konstytucji (dzieo organw wadzy
sadowniczej). Maj one charakter normatywny. Np. art. 1, 2, 30.

zasady konstytucyjne s podstawow wskazwk dla okrelenia aksjologii

konstytucji konstytucja nie jest jedynie sum zda, gdy odwouje si do
innych systemw wartoci, sigajc poza swj tekst.

zasady konstytucyjne uelastyczniaj konstytucj, pozwalajc jej

dostosowywa si do zmieniajcych warunkw. Interpretacja norm
konstytucyjnych moe ulega zmianie.

zasady konstytucyjne wyznaczaj oglne ramy interpretowania i

stosowania innych norm konstytucyjnych wysza ranga wrd norm
konstytucyjnych.
rozrnienie norm i zasad konstytucyjnych jest dzieem doktryny. W polskiej nauce
uznaje si, e wszystkie postanowienia konstytucji maj charakter normatywny. Z
tego punktu widzenia inn pozycj zajmuje preambua celem jej jest wskazanie
historycznych i politycznych podstaw konstytucji, wyraenie konstytucyjnej
tosamoci i wskazwka do odnalezienia aksjologii konstytucji dlatego nie kade
sformuowanie wstpu ma samoistnie normatywny charakter, ale stanowi to wyjtek
od reguy, o znaczeniu prawnym w zakresie interpretacji przepisw konstytucji.
zasadach i formach stosowania konstytucji
stosowanie konstytucji to zakaz podejmowania dziaa sprzecznych oraz obowizek
podejmowania dziaa i unormowa sucych realizacji konstytucji, oraz
powoywanie norm i zasad konstytucyjnych, jako bezporedniej podstawy, tam
gdzie jest to moliwe dwie koncepcje:

zasada poredniczcej roli konstytucji konstytucja jako akt adresowany

do ustawodawcy.

zasada bezporedniego stosowania konstytucji tam gdzie postanowienia

konstytucyjne sformuowane s w sposb precyzyjny do danej sytuacji,
podmiot powinien zastosowa w pierwszym rzdzie konstytucj, a potem inne
ustawy. art. 8 ust. 2 K.
formy sdowego stosowania konstytucji:

jako samoistnej podstawy rozstrzygnicia gdy norma nadaje si do

bezporedniego stosowania, a ustawodawstwo zwyke nie normuje tej kwestii,
lub normuje j czciowo

wspstosowanie normy konstytucyjnej i postanowie ustawowych sd

bdzie musia wybra ta wykadni, ktra w najpeniejszy sposb realizuje
normy konstytucji.

w przypadku konfliktu midzy norm konstytucyjn a ustawow sad musi

albo dokona takiej interpretacji przepisu ustawy, by bya ona zgodna z
konstytucj, ale musi podj dziaania zmierzajce do usunicia
niekonstytucyjnego przepisu z systemu prawa.
gwarancjach przestrzegania konstytucji
procedura odpowiedzialnoci konstytucyjnej (impeachment lub odp. przed
specjalnym trybunaem)
sdownictwo administracyjne badanie zgodnoci indywidualnych decyzji z
ustawami.
procedura badania zgodnoci ustaw z konstytucj pocztkowo uznawano
model tzw. samokontroli parlamentu (Francja, pastwa socjalistyczne), lub teori
sankcji, czyli podpis monarchy (Niemcy) nie sprawdziy si. Powierzono zadanie to
wadzy sadowniczej 2 modele:

model kontroli rozproszonej (USA) kompetencja orzekania o zgodnoci

ustaw z konstytucj przysuguje wszystkim sdom, a rola takiego
rozstrzygnicia zaley od miejsca danego sdu w hierarchii sdownictwa
(najwysza rola SN). Orzekanie o zgodnoci z konstytucj ma charakter
incydentalny tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz
10

(2)

(3)

sd nie ma prawa do uchylenia obowizywania przepisu, tylko moe odmwi

zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o
niekonstytucyjnoci kadzie kres stosowaniu danego przepisu.

powsta na podstawie orzeczenia Marbury v. Madison z 1803 r., potem

przyjty w krajach Ameryki aciskiej, Kanadzie, Australii, Indiach,
Izraelu, a po II wojnie w Japonii
model kontroli skoncentrowanej (Hans Kelsen, Austria) istnienie quasisdowego organu do kontroli konstytucyjnoci ustaw. Inne sdy nie maj tego
prawa, ale mog zwraca si z pytaniem do takiego trybunau. Kontrola
dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych
(kontrola indywidualna), ale te z inicjatywy pewnych organw (RPO,
prezydent, rzd, grupa parlamentarzystw) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem
orzeczenia o niekonstytucyjnoci jest generalne uchylenie danego przepisu.

powsta w Austrii, potem Czechosowacji. Rozpowszechni si po II wojnie

(w kocu nawet Francja utworzya Rad Konstytucyjn w 1985 r.)

INNE RDA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Ustawa konstytucyjna ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguy
reguluj wskie kwestie materii konstytucyjnej:
stanowi nowelizacj istniejcej konstytucji (technika inkorporacji nie jako poprawka
jak w USA, tylko jako integralna cz, zastpujc zmieniany tekst).
uzupeniaj konstytucj (np. ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 r. o trybie ...)
w okresie braku konstytucji ustawy konstytucyjne mog j zastpowa tzw.
prowizorium.
jednorazowe zawieszenie obowizywania konstytucji (caoci lub czci) w przypadku
koniecznoci odstpienia, a nie zmiany konstytucji.
kwestia sporna w obecnej konstytucji jedyn ustaw konstytucyjn jest ustawa o
zmianie konstytucji art. 235 K.
Inne akty normatywne te mog dotyczy materii konstytucyjnej, ale nie maj
szczeglnej mocy prawnej (np. ustawy o samorzdzie, o TK, ordynacje wyborcze, uchwaa
regulamin sejmu i senatu, i in.)
Prawo zwyczajowe normy prawne powstae w drodze dugotrwaego stosowania
zwyczajowo przyjtych rozwiza, charakteryzujce si przekonaniem, e s prawem w
Polsce nie ma mocy prawnej, ale pewne zasady s stosowane, np. zasada dyskontynuacji
prac parlamentu cho nie zostaa nigdzie zapisana, uznaje si j za obowizujc; mazurek
Dbrowskiego do 1976 r. uznawano jedynie za hymn Polski.
Zwyczaj konstytucyjny ustabilizowana (dugotrwaa i powtarzalna) praktyka
postpowania w jakiej sytuacji, rodzca domniemanie, e w przypadku powtrzenia si
takiej sytuacji zostanie potraktowana w taki sam sposb pomimo, e przepisy
pozostawiaj kilka moliwoci, stale wybiera si jedno rozwizanie. Powstaje tam, gdzie
regulacja prawna nie jest wyczerpujca (sytuacja typowa w prawie konstytucyjnym).
! element praktyki prawa konstytucyjnego a nie element prawa konstytucyjnego
moliwo zmiany w kadym momencie. Gdyby zwyczaj utrzymywa si dugi czas,
e praktyka zaczaby mu przypisywa walor bezwzgldnie obowizujcy, doszoby
do przeksztacenia zwyczaju w prawo zwyczajowe (w Polsce zbyt dua zmienno)
Przykady funkcjonowanie RM oparte jest w duej mierze na zwyczaju; kompetencja
Marszaka Sejmu do poprawek technicznych tekstu.
Dysonans konstytucyjny przeamanie konwenansu konstytucyjnego.
Precedens konstytucyjny jednorazowe, wiadome rozstrzygnicie w praktyce, w
nadziei na takie same rozwizania w przyszoci. Jeli si speni, da pocztek nowemu
zwyczajowi. Poprzez precedens moe doj do zmiany zwyczaju konstytucyjnego, np. A.
11

Kwaniewski mianujc premiera L. Millera powiedzia, e ma nadziej, e na premiera

bdzie desygnowany kierujcy wygran parti
zwyczaje i precedensy konstytucyjne nie stanowi w Polsce prawa obowizujcego, ale
stanowi jego uzupelnienie.
Orzecznictwo nie stanowi rda prawa konstytucyjnego. Rozstrzygnicia sdw (w tym
TK) nie mog dodawa niczego nowego do istniejcych norm, a jedynie precyzowa ich
znaczenie i sposb stosowania, co czasem uzyskuje walor wicy (art. 190 ust. 2 K.).
Jednak dua oglnikowo i pojemno sformuowa konstytucji daje moliwo
wzbogacania zawartoci tych norm. Zjawisko to jest typowe dla obecnego rozwoju
konstytucjonalizmu (np. interpretacja zasady demokratycznego pastwa prawnego).
Dlatego sdownictwo (zwaszcza TK) jest bliskie rdom prawa.
Doktryna zesp naukowych pogldw i twierdze formuujcych siatk poj prawa
konstytucyjnego i okrelajcych metody i zasady jego interpretacji. Ale pogldy doktryny
peni wana rol w tworzeniu prawa i orzecznictwie.
Ustawa organiczna (semi-konstytucyjna) ustawa majca moc prawn pomidzy
konstytucj a ustaw, przewanie dotyczy bardzo wanych kwestii, jak ordynacja
wyborcza, stany nadzwyczajne, ustawy podatkowe, kodeksy. Wystpuje min. we Francji.
Arenga krtki wstp, bez historycznego i aksjologicznego podoa, np. przed ma
konstytucj.

12

RDA PRAWA
oparcie funkcjonowania pastwa na prawie (demokratyczne pastwo) problem
ustosunkowania si do prawa naturalnego (zesp regu i norm, ktre istniej
niezalenie od ustawodawcy, wynikaj z istoty samego czowieka) atrybut
nadrzdnoci wobec prawa pozytywnego, ale konsekwencje tylko w ostatecznoci
(prawo do oporu)
zasada hierarchicznej budowy systemu prawa jest istotnym elementem zasady
pastwa prawnego problemy ustrojowe:
* zapewnienie konstytucji miejsca najwyszego aktu sdowa kontrola
konstytucyjnoci aktw;
* zapewnienie ustawie nadrzdnej roli, tj. prymat ustawy (wysza moc ni innych
aktw) i wyczno ustawy;
* problem zakresu przedmiotowego i podmiotowego aktw organw wykonawczych;
wyrnienie prawa wewntrznego powstao w XIX w. w Niemczech i uznano, e
jest to wyczna kompetencja organw wykonawczych, gdy i tak nie mog
dotyczy obywatela.
w okresie PRL tzw. otwarty system rde prawa (rozchwiana koncepcja
rde prawa)
Prby porzdkowania prawa od lat 60tych jedynie poowiczne, gdy zawsze
egzekutywa miaa kompetencj do stanowienia prawa dotyczcego sytuacji obywatela
(ponad 20 lat pracy niezakoczonej nad ustaw o tworzeniu prawa). Pierwsze zmiany:
Powstanie NSA (1980) i TK (1982/85) ich orzecznictwo stopniowo ogranicza
samowol rzdowego prawotwrstwa. Postulat stworzenia tzw. zamknitego systemu
rde prawa powszechnego podczas prac nad konstytucj przyjto 4 podstawowe
wnioski:
* regulacja systemu rde prawa zostaa ujta caociowo w rozdziale III (art. 87-94)
autonomiczny charakter systemu rde prawa;
* regulacja systemu rde prawa opiera si na hierarchicznej budowie, zapewniajcej
Konstytucji i ustawom najwysz rang (jedyny wyjtek art. 234) zasada
wieloszczeblowoci;
* regulacja systemu rde prawa wyjania miejsce jakie zajmuj umowy
midzynarodowe;
* regulacja systemu rde prawa opiera si na rozrnieniu przepisw prawa
powszechnie obowizujcego i prawa wewntrznego.
Cechy systemu rde prawa:
* hierarchiczno
* normatywna koncepcja rde prawa tzn. e tylko normy prawne tworz system
prawny, czyli orzeczenia TK nie.
* dualizm rde prawa podzia na powszechne i wewntrzne prawo zosta
zamany przez sam konstytucj i tylko w niej mog by od niego wyjtki:
art. 9 RP przestrzega wicego j prawa midzynarodowego w tym
zwyczaj;
art. 25 ust. 5 umowy midzy RP a kocioami i zwizkami, jako podstawa
ustawy;
art. 59 ust. 2 ukady zbiorowe pracy;
art. 61 ust. 4 prawo do informacji regulaminy Sejmu i Senatu okrelaj tryb
udzielania informacji o nich.
art. 227 ust. 1 zd. 1 w zwizku z ustaw o NBP.
zamknicie systemu rde prawa powszechnie obowizujcego w
aspekcie przedmiotowym i podmiotowym pomimo wyjtkw linia
orzecznicza TK broni tezy o zamkniciu systemu.
DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU RDE PRAWA
Dualistyczny charakter systemu rde prawa polega na rozrnieniu przepisw
prawa powszechnie obowizujcego oraz przepisw o charakterze wewntrznym.
13

Przepisy prawa powszechnie obowizujcego mog wiza wszystkie podmioty w

pastwie. Przepisy te maj zamknity system rde prawa w dwch aspektach (wyrok
TK):
* W aspekcie przedmiotowym enumeratywnie wymienione w Konstytucji formy
aktw prawa powszechnie obowizujcego
art. 87 Konstytucja (akt samoistny), ustawy (akt samoistny), ratyfikowane
umowy midzynarodowe (akt samoistny), rozporzdzenia, akty prawa
miejscowego;
akt samoistny do jego wydania nie jest potrzebne adne szczegowe
upowanienie; wydawane s w ramach oglnej kompetencji do stanowienia
prawa.
art. 234 rozporzdzenia Prezydenta z moc ustawy,
art. 91 ust. 3 przepisy stanowione przez organizacj midzynarodow, do
ktrej naley Polska, jeeli umowa midzynarodowa przewiduje tak skuteczno
prawn tych przepisw w prawie wewntrznym.
w/w wyjtki kwestia kontrowersyjna.
rozszerzenie katalogu rde prawa moe nastpi tylko w konstytucji
* W aspekcie podmiotowym enumeratywne wyliczenie wszystkich organw na
szczeblu centralnym upowanionych do stanowienia prawa, z zaoeniem, e
kompetencji nie mona domniemywa.
poziom konstytucyjny parlament w szczeglnej procedurze art. 235 K. ;
poziom ustaw zwykych parlament;
prezydent w sytuacjach nadzwyczajnych art. 234 K.;
poziom rozporzdze prezydent, Rada Ministrw, premier, ministrowie oraz
przewodniczcy komitetw, KRRiTv.
zakaz rozszerzajcej wykadni np. funkcjonalnej (wyrok TK dot. NBP)
poziom prawa miejscowego samorzd terytorialny i terenowe organy
administracji rzdowej na podstawie i w granicach upowanie ustawowych
niezupene zamknicie rde prawa, gdy ustawodawca moe okrela jakim
organom lokalnym ma przysugiwa ta kompetencja.
Akty prawa wewntrznego ich istota to ograniczony zakres obowizywania tylko
jednostki podlege.
* Akty prawa wewntrznego maj otwarty charakter w aspekcie podmiotowym i
przedmiotowym (wymienione s tylko uchway RM i ministrw) mog by
rozszerzane te w drodze ustawy.
* Akty prawa wewntrznego wg art. 93 K.:
mog by adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podlegych;
nie mog dziaa na zewntrz, tzn. nie moe by podstaw decyzji wobec
obywateli, osb prawnych oraz innych podmiotw.
mog by wydawane tylko na podstawie ustawy (lub konstytucji jak uchway
RM).
musz by zgodne z powszechnie obowizujcym prawem i podlegaj sdowej
kontroli (TK uchyli, inne sdy odmowa zastosowania)
* Podlego szerokie rozumienie wg TK 2 wyroki stwierdzajce, e podlego
istnieje jeli wynika z konstytucji, np. NIK podlega Sejmowi, NBP jest centralnym
bankiem pastwa niebezpieczestwo zblienia si do sfery aktw prawa
powszechnie obowizujcego.
Podzia na akty prawa powszechnie obowizujcego i akty prawa wewntrznego jest
podziaem dychotomicznym, tzn. nie istnieje trzecia kategoria aktw normatywnych.
W szczeglnoci nie mona stwierdzi istnienia kompetencji do wydawania aktw
wadczych, jeeli uprawnienie to jest niezbdne dla realizacji zada publicznych
naoonych ustaw na okrelone podmioty.
PRAWO KRAJOWE SYSTEM RDE POWSZECHNIE OBOWIZUJCEGO
PRAWA
14

Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji aktw normatywnych jest:

wymg zgodnoci aktw niszego szczebla z aktami wyszego szczebla pod rygorem
wadliwoci aktu niszego rzdu moliwo uchylenia lub pominicia przy orzekaniu,
a wyjtkowo niewano ex tunc aktu niszego szczebla;
wymg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla byo dokonywane
jedynie aktem tego samego szczebla lub wyszego;
zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poniej okrelonego szczebla (tzw.
wyczno ustawy);
zakaz wydawania aktw niszego szczebla bez uprzedniego upowanienia w akcie
wyszego szczebla akty wykonawcze (rozporzdzenie) w odrnieniu od aktw
samoistnych (wynikajce z oglnych kompetencji danego organu do stanowienia prawa,
np. ustawy)
Cztery podstawowe szczeble:
Szczebel konstytucyjny (konstytucja)
Szczebel umw midzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1
Szczebel ustawowy (ustawy i rozporzdzenia Prezydenta z moc ustawy)
Szczebel rozporzdze
! akty prawa miejscowego, powszechnie obowizujce na obszarze dziaania
organw, ktre je ustanowiy.
Ogoszenie
Warunkiem wejcia w ycie aktw prawa powszechnie obowizujcego jest ich
ogoszenie (art. 88) i dotyczy te prawa wewntrznego, co wynika z klauzuli pastwa
prawnego.
* wg ustawy obowizek niezwocznego ogoszenia aktw, a wejcie w ycie z reguy 14
dni po ogoszeniu, a wyjtki jeli wymaga tego wany interes pastwa, a nie stoj
temu na przeszkodzie zasady demokratycznego pastwa prawnego (podobnie nadanie
mocy wstecznej)
Ogoszenie zamieszczenie aktu w specjalnym dzienniku urzdowym, zgodnie z
zasadami i trybem okrelonym w ustawie (ustawa o ogaszaniu aktw normatywnych i
niektrych innych aktw prawnych oraz ustawa o umowach midzynarodowych)
* Trzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: Dz.U. RP, Dz.Urz. RP
Monitor Polski, Dz.Urz. RP Monitor Polski B, wydawane przez premiera,
oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrw) oraz dzienniki wojewdzkie
(wydawane przez wojewodw i obejmujce cao aktw prawa miejscowego na
danym terenie)
Dz.U.: Konstytucja, ustawy, rozporzdzenia z moc ustawy, rozporzdzenia, umowy
midzynarodowe ratyfikowane, oraz inne akty (orzeczenia TK oraz uchway RM
uchylajce rozporzdzenia ministra, a take ze wzgldu na szczeglnie wan tre, np.
dot. stanw wojny, wyborw itp), akty jednolite, obwieszczenia o sprostowaniu.
Konstytucja
wszystkie oglne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot. szczeglnej
treci, formy i mocy prawnej.
ustawy konstytucyjne brak ich w aktualnym systemie rde prawa, jedyna ustawa
konstytucyjna to zmiana konstytucji, ale nie ustawa uzupeniajca i istniejca obok
tekstu konstytucji.
Ustawa brak definicji w konstytucji (nawizanie do zastanej definicji):
I. akt parlamentu wyczne upowanienie parlamentu do stanowienia ustaw jest
wymogiem demokratycznego pastwa prawa i zwizane jest z zasad podziau wadz
oznacza te wykluczenie referendum jako formy stanowienia ustaw.
obie izby parlamenty, cho ich rola moe by rna
15

II. o charakterze normatywnym tzn. wszystkie postanowienia ustawy musz by

sformuowane w sposb pozwalajcy im sta si budulcem norm prawnych o
charakterze generalnym (dot. podmiotw) i abstrakcyjnym (dot. wzorw zachowa), a
nie indywidualno-konkretnym.
III.
zajmuje
najwysze
miejsce
w
systemie
rde
prawa
krajowego
(podporzdkowana konstytucji). Szczeglna moc prawna (prymat) ustawy polega na:
Ma samoistnie moc obowizujca, tzn. do jej zaistnienia nie potrzebne jest adne
dodatkowe upowanienie (a przepisy konstytucyjne dotyczce wydawania ustaw z
konkretnych dziedzin, to zobowizanie parlamentu do uregulowania tych spraw);
Moe by zmieniona/uchylona/zawieszona tylko przez inn ustaw;
Kada inna norma prawa krajowego moe by zmieniona/uchylona/zawieszona przez
ustaw;
Wydanie innych aktw normatywnych (poza powszechnie obowizujcymi) moe si
odby tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.
IV. o nieograniczonym zakresie przedmiotowym:
tzn. kada materia moe by uregulowana w ustawie, byleby bya zgodna z
konstytucj i umowami midzynarodowymi ratyfikowanymi, a jedyne wyjtki dot.
regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego (uchwaa danego
ciaa);
tzw. zasada wycznoci ustawy pewne materie mog by regulowane tylko przez
ustawy lub na podstawie upowanienia z ustawy sytuacja prawna jednostki (i
podmiotw podobnych) kiedy materialne kryteria wycznoci tzn. jeli co nie
zarezerwowane dla ustawy, to mog by te inne akty; dzi formalne kryteria
wycznoci jeeli co jest powszechnie obowizujce, to automatycznie musi to
by ustawa zasada zupenoci koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art. 87
ust. 1 i art. 92 w powizaniu z art. 2).
zaliczenie danej materii do wycznoci ustawy nie oznacza zakazu regulacji
podustawowej.
szczegowo (gboko) regulacji zaley od materii jakiej dotyczy i powizania ze
statusem jednostki zupena (absolutna) wyczno ustawy regulacje represyjne
i prawo podatkowe. Regulacja dot. ograniczania wolnoci i praw ksztatuje si
linia orzecznicza w kierunku absolutnej wycznoci.
V. dochodzcy do skutku w szczeglnej procedurze, w gwnej mierze
uregulowanej w konstytucji;
Rozporzdzenia Prezydenta zgodnie z art. 234
na wniosek RM, kontrasygnata premiera;
tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeli sejm nie moe zebra si
na posiedzenie.
zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach
nadzwyczajnych czy wyborze Prezydenta (take dla parlamentu).
wydawanie tych rozporzdze zgodnie z zasadami legalnoci, proporcjonalnoci i
celowoci.
wymg przedstawienia tych rozporzdze na najbliszym posiedzeniu sejmu
Rozporzdzenia normatywne
[4 cechy] to akty prawne oparte o podstaw ustawow, o treci utrzymanej w ramach
upowanienia i zdeterminowanej przez cel ustawy jak maj wykona, niesprzeczne z
unormowaniami o randze ustawy.
tylko konstytucyjne organy mog wydawa rozporzdzenia (wyliczenie
enumeratywne)
* Prezydent RP (art. 142 ust. 1),
* Rada Ministrw (art. 146 ust. 4 pkt. 2),
* Prezesa RM (art. 148 ust. 3),
* poszczeglni ministrowie i kierownicy komitetw (art. 149 ust. 2 i 3),
16

* KRRiTV (art. 231 ust. 2).

Upowanienie ustawowe moe by fakultatywne (pozwala na wydanie
rozporzdzenia), albo obligatoryjne (nakazywa) i musi by trjszczegowe, tzn.:
* SZCZEGOWO PODMIOTOWA wskazanie organu o konstytucyjnych kompetencjach
do wydawania rozporzdze. Zakazana jest subdelegacja art. 92. ust. 2.
* SZCZEGOWO PRZEDMIOTOWA wskazanie zakresu spraw. Zakazana jest wszelka
interpretacja rozszerzajca, inaczej naruszenie konstytucji.
* SZCZEGOWO TRECIOWA wskazanie wytycznych dotyczcych treci (art. 92 ust.
1), ale powstaj wtpliwoci co do definicji wytyczne wyroki TK:
musz dotyczy materialnego ksztatu regulacji wykonawczej, a nie tylko np.
elementw procedury jego wydania;
mog mie charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiza) lub
pozytywny (wskazanie kryteriw czy funkcji), wane by czyniy czytelnym zamiar
ustawodawcy;
stopie szczegowoci zaley od regulowanej materii i jej zwizku z zasad
zupenoci ustawy;
musz dotyczy odrbnie kadej ze szczegowych materii, ktrych regulacja ma
dotyczy;
powinny (ale nie musz) by zawarte w przepisie upowaniajcym, ale musi by
moliwe precyzyjne odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretacj.
musi zosta opublikowane w Dzienniku Ustaw
podlegaj kontroli TK (uchyli) i sdom powszechnym i administracyjnym (odmwi
zastosowania, skoro sdziowie podlegaj konstytucji i ustawom, to nie podlegaj ju
rozporzdzeniom prawo do badania konstytucyjnoci i legalnoci rozporzdze).

Akty prawa miejscowego

to akty prawa powszechnie obowizujcego na obszarze dziaania organw, ktre je
ustanowiy (organy samorzdu terytorialnego i terenowe organy administracji
rzdowej) art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktw okrela ustawa. Akty te
wydawane s na podstawie i w granicach upowanienia ustawowego, ale wymogi
stawiane im s agodniejsze ni rozporzdzeniom.
2 typy aktw prawa miejscowego:
* przepisy wykonawcze do odrbnych ustaw wtedy konieczne jest upowanienie
zawarte w ustawie; podobne z rozporzdzeniami.
* przepisy porzdkowe wydawane na podstawie oglnej kompetencji wyraonej w
ustawach o poszczeglnych szczeblach samorzdu i administracji rzdowej.
wydawane dla ochrony zdrowia, ycia, porzdku, spokoju i bezpieczestwa, ale
tylko w kwestiach nie uregulowanych w ustawach.
wydawane przez samorzdowe organy stanowice oraz wojewodw.
akty prawa miejscowego podlegaj kontroli sdownictwa administracyjnego (art. 184),
ale nie TK.
Akty prawa wewntrznego
nie skadaj si na wzajemnie powizany system;
odnosz si tylko do jednostek podlegych organowi, ktry ustanowi te akty;
kompetencja do stanowienia aktw prawa wewntrznego ma charakter otwarty tak
podmiotowe jak i przedmiotowo.
akty te s powizane z systemem aktw prawa powszechnie obowizujcego:
* wymg zgodnoci z prawem powszechnie obowizujcym;
* dopuszczenie stanowienia aktw tylko na podstawie ustawy (z wyjtkiem uchwa RM
art. 93 ust. 2 K.), tzn. e s to rwnie akty wykonawcze, ale zasady ich
formuowania nie zostay sprecyzowane w konstytucji i nie maj tak szczegowych
wymogw jak rozporzdzenia normatywne.

17

PRAWO MIDZYNARODOWE I PRAWO WSPLNOTOWE W KRAJOWYM

PORZDKU PRAWNYM
nawizanie do koncepcji dualistycznych (odrbne systemy prawne, a p.m.
potrzebuje specjalnego wprowadzenia do prawa wewntrznego transformacji poprzez
ratyfikacj) w przeciwiestwie do koncepcji monistycznej.
art. 9 stanowi, e RP przestrzega wicego j prawa midzynarodowego. Jest to
zasada o charakterze oglnym i dotyczy wszystkich rde prawa midzynarodowego.
* brak wprowadzenia do systemu rde prawa w Polsce innych rde prawa
midzynarodowego ni umowy midzynarodowe, a w szczeglnoci powszechnie
uznanych zasad prawa midzynarodowego (ale art. 9 K. wprowadza obowizek
ich przestrzegania)
umowy midzynarodowe dzielimy na ratyfikowane i nieratyfikowane (cho art. 27
KW o prawie traktatw zakaz powoywania si na prawo wewntrzne jako podstaw
niewykonania umowy)
* art. 91 ust. 1 ratyfikowana umowa midzynarodowe po jej ogoszeniu w Dzienniku
Ustaw RP stanowi cz krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio
stosowana, chyba e jej stosowanie jest uzalenione od wydania ustawy.
zawieranie umw jest kompetencj rzdu (art. 146 ust. 4 pkt 10), a ratyfikuje je
Prezydent (art. 133 ust. 1 pkt 1). O zamiarze przedoenia Prezydentowi do ratyfikacji
umw midzynarodowych, ktrych ratyfikacja nie wymaga zgody wyraonej w ustawie,
Prezes Rady Ministrw zawiadamia Sejm (art. 89 ust. 2).
* szczeglna procedura zawierania umw w ustawie o umowach midzynarodowych z
14.04.2000 r.
wg art. 89 ust. 1 ratyfikacja umowy wymaga zgody wyraonej w ustawie, gdy
dotyczy:
* pokoju, sojuszy, ukadw politycznych lub ukadw wojskowych,
* wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich okrelonych w Konstytucji,
* czonkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji midzynarodowej,
* znacznego obcienia pastwa pod wzgldem finansowym,
* spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych Konstytucja wymaga ustawy.
umowy w/w maj moc wysz ni ustawa, jeli ustawy nie da si pogodzi z
umow (art. 91 ust. 2)
a contrario do art. 91 ust. 2 umowy ratyfikowane bez uprzedniej zgody
wyraonej w ustawie nie maj mocy rwnej ani wyszej ni ustawa, znajduj si
wic na szczeblu podustawowym.
Wszystkie ustawy musz by zgodne z konstytucj (art. 133 ust. 2 i art. 188 pkt 1)
orzeka TK.
Umowy nieratyfikowane (zwane porozumieniami) nie s rdem prawa powszechnie
obowizujcego, a dziaaj tylko w sferze prawa wewntrznego. Zawierane s przez
Rad ministrw lub ministra (i zatwierdzane przez RM art. 146 ust. 4 pkt 10).

PRAWO WSPLNOTOWE (prawo UE) zbudowane jest na zasadzie hierarchii: prawo

pierwotne (traktaty zaoycielskie) i prawo wtrne (pochodne) (akty stanowione przez
organy Wsplnoty).
Trzy gwne zasady dotyczce prawa wsplnotowego:
* zasada bezporedniej skutecznoci prawa wsplnotowego w krajowych
porzdkach prawnych normy w nich zawarte podlegaj bezporedniemu
stosowaniu (o ile pozwala na to ich tre);
* zasada pierwszestwa prawa wsplnotowego przez prawem krajowym
niezalenie od rangi norm bdcych w kolizji;
* zasada jednolitoci prawa wsplnotowego konieczno jednakowego
rozumienia prawa UE we wszystkich krajach monopol Europejskiego Trybunau
Sprawiedliwoci na ustalanie wykadni danego prawa w praktyce due znaczenie
ETS (tzw. oglne zasady prawa), co pozwala traktowa jego orzecznictwo jako
szczeglne rdo prawa pierwotnego UE.
18

wynika to z czonkowstwa w UE i nakada na pastwo obowizek dostosowania swojego

prawa (gwnie konstytucji)
Miejsce prawa wsplnotowego w polskim porzdku prawnym okrela art. 91 ust. 1 i
2 dot. prawa pierwotnego (bo jako umowy midzynarodowe), a ust. 3 dotyczy prawa
wtrnego.

19

WYBORY I PRAWO WYBORCZE

POJCIA OGLNE
Wybory parlamentarne regularne odnawianie skadu parlamentu w wyniku decyzji
podejmowanych w szczeglnej procedurze przez og obywateli posiadajcych peni praw
politycznych.
s wynikiem realizacji zasady suwerennoci Narodu i s form weryfikacji rzdzcych
przez rzdzonych;
wymg wybieralnoci pierwszej izby parlamentu, ale drugiej niekoniecznie;
te wybory na szczeblu lokalnym do samorzdw gminnych, czasem te wyszych
stopniach podziau terytorialnego;
te wybory prezydenta szczeglnie w pastwach o prezydenckim systemie, ale nie
tylko.
wymg przeprowadzenia w oparciu o zasad pluralizmu politycznego, tj. zasad
swobodnego konkurowania partii politycznych i ich programw, z wyjtkiem partii
nazistowskich i faszystowskich.
oparte na szczeglnej regulacji prawnej dla zapewnienia uczciwego przebiegu.
Prawo wyborcze ma dwa znaczenia:
w znaczeniu podmiotowym to jedno z praw obywatela (nie czowieka!).
* czynne prawo wyborcze prawo do gosowania i wybierania;
* bierne prawo wyborcze prawo do kandydowania
rnice mog by znaczne powszechno czynnego prawa to zasada absolutna,
ale bierne prawo moe by ograniczane, np. podwyszonym wiekiem.
w znaczeniu przedmiotowym to ga prawa konstytucyjnego regulujca kwestie
przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyniku wyborw.
* podstaw s uregulowania w Konstytucji art. 62, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98101, art. 127-129, art. 169 ust. 2 i 3.
* ustawa z 12.04.2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP (ows);
w pracach nad ni ostre spory polityczne:
zmieniono sposb obliczania gosw z metody dHonda na metod St.Lagu
w 2002 r. przywrcono dHonda;
znowelizowano ustaw o partiach politycznych, rozszerzajc zakres
subwencjonowania partii przez pastwo.
* ustawa z 27.09.1990 r. o wyborze Prezydenta RP (uwp) wana nowela z 28.04.2000
r.;
* ustawa z 16.07.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw
wojewdztw (owst);
* ustawa z 20.06.2002 r. o bezporednim wyborze wjta, burmistrza i prezydenta
miasta
* ustawa z 23.01.2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego;
* due znaczenie te uchway Pastwowej Komisji Wyborczej oraz sdowe
interpretacje przepisw wyborczych, szczeglnie TK, NSA i SN.
System wyborczy to caoksztat prawnych i pozaprawnych regu okrelajcych sposb
przeprowadzania wyborw, a jego elementami s prawo wyborcze w znaczeniu
przedmiotowym, oraz rne normy, zasady i zwyczaje, w szczeglnoci polityczne, ktre
wielokrotnie maj istotne znaczenie, np. kolejno kandydatw na listach wyborczych. W
znaczeniu wszym to sposb ustalania wyniku wyborw (proporcjonalny czy
wikszociowy).
Podstawowe zasady prawa wyborczego historycznie uksztatowane zasady, traktowane
dzi jako konieczne, cho przesanki demokratyzmu wyborw (cho nie s wystarczajce),
okrelane tradycyjnym mianem przymiotnikw wyborczych, tj. powszechno, rwno,
bezporednio, tajno gosowania, proporcjonalno.
20

 mwi si niekiedy o nowym przymiotniku jakim jest wolno wyborw odwoanie do

zasady pluralizmu politycznego, min. w Ustawie Zasadniczej RFN i w polskiej Ordynacji
do Parlamentu Europejskiego, te maa Konstytucja z 1992 r. wspominaa o tym.
Sejm ma picioprzymiotnikowe wybory, Senat trzy (powszechno, bezporednio,
tajno gosowania), a prezydent czteroprzymiotnikowe, ze wzgldu na jeden mandat
nie ma proporcjonalnoci, w przypadku samorzdu terytorialnego Konstytucja
pozostawia swobod ustawodawcy zwykemu do wprowadzenia bd nie
proporcjonalnoci.
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
ZASADA POWSZECHNOCI okrela krg podmiotw, ktrym przysuguje prawo
wyborcze, wymagajc by wszystkim dorosym obywatelom przysugiwao, co najmniej
czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mog wynika jedynie z naturalnych
czynnikw, a nie politycznych.
Przesanki czynnego prawa wyborczego s jednolite dla wszystkich rodzajw wyborw:
1. posiadanie obywatelstwa polskiego wejcie do UE odrobin skomplikowao
sytuacj patrz wybory lokalne;
2. ukoczenie 18 lat najpniej w dniu gosowania ograniczenie o charakterze
naturalnym;
3. posiadanie peni praw publicznych (w tym wyborczych) art. 62 ust. 2 albo
orzeczeniem sdu jako rodek karny, albo jako kara samoistna orzeczona przez
Trybuna Stanu przesanka ujta w sposb wyczerpujcy, tzn. niemoliwe jest
rozszerzanie katalogu ogranicze.
4. posiadanie penej zdolnoci do czynnoci prawnych art. 62 ust. 2
ubezwasnowolnione prawomocnym wyrokiem sdy, ale takie postpowanie wszczyna
si ze wzgldw majtkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia.
cenzusy nie wystpuj, z wyjtkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art. 5
owst), ale nie w innych (art. 12 ows)
Bierne prawo wyborcze krg rny w zalenoci od rodzaju wyborw:
przede wszystkim przesank jest wiek wybory samorzdowe 18 lat; wybory do
Sejmu 21 lat; wybory do Senatu 30 lat; wybory na Prezydenta 35 lat;
cenzus domicylu w wyborach parlamentarnych zosta wprowadzony tzw. lex Tymiski,
ale ze wzgldu na kontrowersje nie zosta powtrzony w nowej Konstytucji.
System gwarancji system procedur i instytucji, zapewniajcy moliwo oddania kadej
osobie gosu:
nakaz wyznaczania wyborw na dzie wolny (art. 98 ust. 2 i art. 128 ust. 2)
zasady tworzenia obwodw gosowania (jednostka terytorialna, w ramach ktrej
oddaje gosy okrelona grupa wyborcw) jednolita struktura, staych obwodw,
tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek wjta (burmistrza,
prezydenta), o wielkoci 500-3000 mieszkacw, chyba e lokalne warunki przemawiaj
za inn liczb oraz obwody specjalne (szpitale, zakady karne i areszty ledcze, polskie
statki morskie oraz placwki dyplomatyczne bd konsularne, ale nie w koszarach
wojskowych i policyjnych)
instytucja rejestrw i spisw wyborcw
* rejestr o staym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bieco,
udostpniany do wgldu i moliwe jest zoenie reklamacji do wjta (burmistrza,
prezydenta) z moliwoci ostatecznego odwoania do sdu rejonowego.
* spis sporzdzany do kadych wyborw (referendw), udostpniany do wgldu, a
reklamacje rozpatrywane jak w przypadku rejestrw. Obejmuje osoby stale
zamieszkae na terytorium obwodu, ale moliwe jest uzupenienie na wasny wniosek
w razie przebywania czasowego na tym terenie, bd w razie braku zamieszkania.
Moliwe jest rwnie uzupenienie w dniu wyborw przez obwodow komisj
wyborcz.
instytucja zawiadcze o prawie do gosowania wydawane w urzdzie gminy
danego wyborcy, z jednoczesnym wykreleniem go ze spisu, ale nie z rejestru.
21

 procedura protestu wyborczego kady wyborcza bezprawnie niedopuszczony do

wyborw moe wnie protest kwestionujcy wano, ale naruszenie to musi mie
wpyw na wynik wyborw.
ZASADA RWNOCI
w znaczeniu formalnym jeden czowiek, jeden gos, zasada ta ma charakter
oczywisty i powszechnie przyjty; w tym rozumieniu zasada ta odnosi si do wszystkich
procedur wyborczych, wcznie z referendum.
w znaczeniu materialnym gos kadego wyborcy ma t sam si w okrgach
jednomandatowych liczba mieszkacw powinna by podobna, a w wielomandatowych
powinna by przydzielona odpowiednio do liczby mieszkacw.
* 2 metody zapewnienia materialnej rwnoci:
tzw. staa norma przedstawicielstwa ustalenie liczby mieszkacw na 1
mandat (np. w Polsce w latach 1952-60);
tzw. jednolita norma przedstawicielstwa ustalenie staej liczby posw i
dopasowywanie tej liczby mandatw do aktualnej struktury ludnoci (a nie
wyborcw), wg. art. 137 ust. 1 ows dzieli si liczb mieszkacw przez liczb
posw w danym okrgu.
* Sejm wybory rwne, Senat nie (pocztkowo koncepcja zwizana z tak sam
reprezentacj wojewdztw, ale w nowej ordynacji rozdzia mandatw pokierowany
liczb ludnoci, z zastrzeeniem, e wojewdztwo moe zosta podzielone na
mniejsze okrgi wyborcze, ale musi zosta zachowana w ramach wojewdztwa
jednolita norma przedstawicielstwa)
* w wyborach do Parlamentu Europejskiego pominito t kwesti.
stosunek zasady rwnoci do biernego prawa wyborczego
* kady kto ma bierne prawo wyborcze, ma rwne prawo zostania kandydatem;
* granice dopuszczalnego zrnicowania sytuacji prawnej partii moliwe jest z
uwzgldnieniem zasady proporcjonalnej rwnoci szans; w sferze prawnej adne
uprzywilejowanie kandydatw nie moe mie miejsca (wyrok TK z 1994 r.),
natomiast w sferze dziaa niepastwowych (np. wewntrz partyjnych) jest do
pewnego stopnia dopuszczalne.
ZASADA BEZPOREDNIOCI oznacza, e wyborca oddaje swj gos na osob/y, ktre
maj by wybrane, tzn. decyduje bezporednio o skadzie organu przedstawicielskiego;
zakaz organizowania wyborw na zasadzie wielostopniowoci. Zasada ta dotyczy w Polsce
wszystkich procedur wyborczych, natomiast system poredni jest typowy dla organizacji
spoecznych, stowarzysze, partii politycznych, itp.
w latach 1993-1997 lista oglnopolska pewna modyfikacja zasady porednioci;
zniesiona w 2001 r.
gosowa mona tylko osobicie, a nie przez e-mail, czy poczt kwestia sporna czy
jest to element zasady bezporednioci, czy odrbny problem techniki gosowania?
ZASADA TAJNOCI GOSOWANIA oznacza zagwarantowanie kademu obywatelowi,
e tre jego decyzji nie bdzie moga by ustalona i ujawniona i peni istotn rol
gwarancyjn, bdc jednoczenie powizana z zasad wolnoci wyborw.
ma charakter bezwzgldny tzn. stanowi obowizek, a nie uprawnienie wyborcy
dowiadczenia PRL, kiedy to listami bez skrele i rnymi naciskami, spowodowano
powstanie obawy przed korzystaniem z kabin. Od 1989 r. istnieje obowizek tajnego
gosowania i jest on jednolity dla wszystkich procedur (patrz art. 68 ust. 4 i 5, art. 61
ust. 1, art. 66 ust. 1 ows).
gwarancje zasady tajnoci:
* karty do gosowania musz by jednakowe;
* nakaz urzdzenia odpowiedniej iloci kabin;
* przygotowania odpowiedniej iloci przyborw do pisania;
* wejcie do kabiny tylko samemu;
22

osobiste wrzucenie karty do urny;

art. 251 2 kk przestpstwem jest zapoznanie si z treci gosu wbrew woli
gosujcego.
pewnym zakceniem tej zasady jest sposb zgaszania kandydatw konieczno
przedstawienia list poparcia.
*
*

ZASADA PROPORCJONALNOCI odnosi si do sposobu ustalania wyniku wyborw

zasada wikszoci wzgldnej ten co uzyska najwiksz liczb gosw, zosta
wybrany oraz zasada wikszoci bezwzgldnej wymg uzyskania wicej ni 50%
poparcia uatwia wyonienie efektywnego parlamentu, ale moe by on
niereprezentatywny, gdy system ten preferuje dwupartyjno.
zasada proporcjonalnoci daje wiksz reprezentatywno, gdy mandaty
przydzielane s proporcjonalnie do odsetka gosw, jakie uzyskay poszczeglne partie.
System proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborw, ale okrgi musz by
wielomandatowe (im wicej mandatw tym wiksza proporcjonalno).
sposoby rozdzielania gosw w systemie proporcjonalnym wymaga
skomplikowanych oblicze matematycznych, std powsta szereg systemw: Harea
(Hare-Niemeyera), Hagenbacha-Bischoffa, St. Lagu, dHonda.
* system dHonda liczby gosw oddanych na poszczeglne listy w okrgu
wyborczym porzdkuje si w kolejnoci od najwikszej do najmniejszej, nastpnie
dzieli przez kolejne liczby cakowite (2,4,6 itd), a z powstaej tabeli ilorazw wybiera
si kolejno tyle najwikszych liczby, ile jest mandatw.
w ordynacji do Sejmu stosowany w latach 1993, 1997, odstpiono w ordynacji z
2001, ale przywrcono w 2002 r. Przyjty te w ordynacji do Parlamentu
Europejskiego i w wyborach do samorzdu terytorialnego.
preferuje due partie.
* system St.Lagu te polega na budowie tabeli ilorazw, ale dzielnikiem s liczby
nieparzyste.
w polskiej wersji by zmodyfikowany zamiast 1, dzielnikiem byo 1,4.
preferuje mae partie.
tzw. listy pastwowe (oglnopolskie) pewn liczb mandatw obsadza si na
poziomie kraju proporcjonalnie do uzyskanych mandatw w okrgach. W Polsce byo to
69 mandatw i stosowano system dHonda. Poprawiao to sytuacj maych partii oraz
wyrwnywao pewne niesprawiedliwoci w podziale mandatw, ale stanowio
jednoczenie parasol ochronny dla liderw partyjnych. Wyborca nie oddawa gosu na
list krajow.
tzw. progi wyborcze (klauzule zaporowe) wymg uzyskania minimalnego odsetka
gosw w skali caego kraju. Gosy oddane na partie, ktre nie przekroczyy progu
przepadaj i jako 100% licz si gosy tych partii, ktre przekroczyy prg. Progi
przeciwdziaaj nadmiernemu rozdrobnieniu w 1991 r. zrezygnowano z progw i do
Sejmu weszo 30 partii, a parlament upad po niecaych 2 latach. Kolejne wybory ju z
progami wyoniy stabilne parlamenty, ale w 1993 r. zmarnowao si ok. 30% gosw, co
spowodowao krytyk parlamentu, jako niereprezentatywnego. Ale ju w kolejnych
dwch wyborach zmarnowao si po ok. 10% gosw.
* 5% pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborcw; 8% komitety
koalicyjne; 5% jednolity prg w wyborach do sejmikw, rad powiatowych oraz rad
gmin na prawach powiatw, oraz do Parlamentu Europejskiego. Bez progu do rad
gmin.
* wyjtek od wymogu zdobycia progu mniejszoci narodowe.
ORGANIZACJA WYBORW
Organizacja wyborw odbywa si w nastpujcych etapach:
zarzdzenie wyborw:
* wybory do Sejmu i Senatu (zawsze cznie) zarzdza prezydent w drodze
postanowienia, nie pniej ni 90 dni przed kocem kadencji obu izb (art. 98 ust. 1).
23

Wybory wyznacza si na dzie wolny od pracy przypadajcy w cigu 30 dni przed

kocem kadencji (art. 98 ust. 2), w przypadku skrcenia kadencji wybory musz si
odby nie pniej ni 45 dni od dnia zarzdzenia o skrceniu kadencji.
* wybory prezydenckie zarzdza Marszaek Sejmu i musz si one odby midzy 100 a
75 dniem przed upywem kadencji prezydenta, w przypadku oprnienia urzdu
zarzdzone w cigu 14 dni i odby si musz w cigu 60 dni od dnia zarzdzenia
wyborw.
Okrg wyborczy to jednostka terytorialna, w ramach ktrej wybierana jest okrelona
liczba posw lub senatorw. W skad kadego okrgu wchodzi pewna liczba obwodw
gosowania.
Obwd gosowania to jednostka terytorialna, w ramach ktrej oddaje gosy okrelona
grupa wyborcw.
Komisje wyborcze to szczeglny organ pastwowy powoany do przeprowadzenia
wyborw. Wyrnia si:
Pastwow Komisj Wyborcz organ stay, ktry skada si z 9 czonkw bdcych
sdziami 3 TK, 3 SN i 3 NSA, wskazani przez swojego przewodniczcego, a
powoywani przez Prezydenta. Zadania:
* powouje swojego przewodniczcego i 2 zastpcw;
* nadzorczo-organizacyjne wobec niszych komisji;
* czynnoci wyborcze (np. rejestruje kandydatw na Prezydenta, ogasza wyniki
wyborw, wydaje wytyczne wice [quasi-prawotwrcze] dla niszych komisji i
wyjanienia dla inny organw pastwowych).
Okrgowe Komisje Wyborcze (Wojewdzkie w przypadku referendum) nie s stae
(tworzone odrbnie dla kadych wyborw), skadajce si z sdziw sdw
apelacyjnych, okrgowych i rejonowych, zgaszani przez Ministra Sprawiedliwoci, a
powouje ich Pastwowa Komisja Wyborcza, na czele stoi wojewdzki komisarz
wyborczy lub jego zastpca. Zadania:
* rejestruj kandydatw (Senat) i okrgowe listy kandydatw (Sejm) oraz ustalaj
wyniki gosowania w okrgach (wszystkie wybory).
* nadzr na niszymi komisjami.
Obwodowe Komisje Wyborcze skadaj si z przedstawicieli wyborcw (nie musz
by skadem sdziowskim), powoywane odrbnie na kade wybory przez wjtw lub
okrgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie). Zadania to: przeprowadzenie
gosowania, ustalenie jego wynikw, przekazanie ich do wyszej komisji wyborczej oraz
podanie do publicznej wiadomoci.
zgaszanie kandydatw
* wybory prezydencie 3 etapy:
I zawizanie komitetu wyborczego, popierajcego kandydata na zasadzie
wycznoci, przez min. 15 obywateli, pod warunkiem uzyskania 1000 podpisw i
zoenia zgody kandydata i jego owiadczenia lustracyjnego PKW rejestruje
komitet, a spory rozstrzyga SN.
II zebranie 100000 podpisw i formalne zgoszenie kandydata do PKW, a spory
rozstrzyga SN.
III PKW sporzdza i ogasza list kandydatw i rozpoczyna si kampania
wyborcza. Jednoczenie prowadzone jest przez sd apelacyjny (=lustracyjny)
postpowanie sprawdzajce prawdziwo owiadcze lustracyjnych.
* wybory do Senatu kandydatw zgaszaj partie polityczne i wyborcy (komitety
wyborcw). Kandydowa mona tylko w jednym okrgu i nie mona rwnoczenie
kandydowa do sejmu. Kandydat wyraa zgod oraz owiadczenie lustracyjne
(nieprawda = odebranie mandatu). Kady kandydat do zgoszenia musi uzyska min.
3000 podpisw osb stale zamieszkujcych w okrgu. Rejestruje okrgowa komisja,
a spory rozstrzyga PKW.
* wybory do Sejmu tylko listy kandydatw przez partie polityczne lub wyborcw
(min. 15) tworzce komitet wyborczy. Progi wyborcze zmuszaj do tworzenia list w
caym kraju, a nie tylko w danym rejonie (nie dotyczy mniejszoci). Kady kandydat
24

skada zgod i owiadczenie lustracyjne, a lista musi uzyska 5000 podpisw

wyborcw stale zamieszkujcych w danym okrgu (nie dot. komitetw, ktre
zarejestroway listy w min. poowie okrgw wyborczych). Liczba kandydatw na
licie nie moe przekroczy dwukrotnoci mandatw, a kolejno (cho teoretycznie
nie ma znaczenia) ustala komitet zgaszajcy. Listy zgaszane w okrgowych
komisjach wyborczych, a spory rozstrzyga PKW, chyba e dotycz braku wymaganej
liczby podpisw, wtedy sd okrgowy.
kampania wyborcza prawo ingeruje w ni w bardzo niewielkim zakresie. Wg
ordynacji wyborczej kampania zaczyna si z dniem ogoszenia wyborw, a koczy na
24h przed gosowaniem. Ordynacja wyborcza:
* zapewnia swobod w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisw, agitacja, itd.)
* nakada obowizki na podmioty prowadzce kampani, jak obowizek
posprztania po kampanii (plakaty itp.) oraz oznaczenia wszelkich materiaw
reklamujcych, by wiadomo byo do kogo nale, zakaz naklejania ich na niektrych
budynkach, zakaz prowadzenia agitacji na terenie zakadw pracy i instytucji
publicznych, jeli zakca to prac, oraz na terenie jednostek wojskowych, zakaz
podawania sonday w ostatniej dobie.
* ustanawia szczegln i przyspieszon procedur sdow reagowania na
rozpowszechnianie nieprawdziwych danych i informacji (24h dla obu instancji), obok
normalnej procedury cywilnej czy karnej.
* ustanawia szczeglne zasady dostpu do radia i telewizji ten sam nieodpatny
dostp do mediw dla wszystkich komitetw. Moliwy jest odpatny czas dodatkowy.
Obowizek zachowania rzetelnoci i neutralnoci politycznej przez media. Przepisy
nie dotycz dostpu do prasy.
* ustanawia szczeglne zasady w sprawie finansowania kampanii ze rodkw
wasnych komitetw wyborczych pochodzcych tylko w Funduszu Wyborczego partii
(wpaty partii, kredyty, spadki, zapisy, darowizny o maksymalnej wartoci w
przypadku darowizn od osb fizycznych), komitety koalicyjne i komitety wyborcze
mog uzyskiwa rodki finansowe jedynie przez osoby fizyczne, bdce obywatelami
polskimi. Ustalenie maksymalnej wysokoci wydatkw wyborczych (nadwyka
zebranych pienidzy partie na przysz kampani, komitety wyborcw na cele
charytatywne). Obowizek zoenia sprawozdania o przychodach, wydatkach i
zobowizaniach komitetu do PKW, spory z SN, publikowane w Monitorze Polskim.
Odrzucenie powoduje utrat prawa do dotacji i subwencji.
gosowanie w lokalach obwodowej komisji wyborczej, od 6.00-20.00, przy obecnoci
min. 3 czonkw obwodowej komisji. Komitety wyborcze mog wyznaczy swoich
mw zaufania. Niewane gosy zaznaczenie wicej kandydatw ni moliwe, brak
skrele, gosowanie na innej karcie. Dopiski nie maj wpywu na wano gosu.
ustalenie wynikw najpierw liczenie frekwencji, potem liczenie gosw niewanych,
potem gosw oddanych na poszczeglnych kandydatw/listy wyniki podawane do
publicznej wiadomoci i do wyszych komisji. PKW sumuje gosy w skali kraju,
sprawdza progi i dokonuje podziau mandatw, oraz wydaje posom zawiadczenie o
wyborze i przedkada Marszakowi Sejmu i SN sprawozdanie o wyborze. W przypadku
Senatu koczy si na okrgowych komisjach. W wyborach prezydenckich okrgowe
komisje dokonuj jedynie zbiorczego zliczenia gosw, a wynik ustala PKW. Przy braku
wikszoci bezwzgldnej
weryfikacja wynikw oceny wanoci wyborw dokonuje wadza sdownicza (art.
101 i art. 129). 2 etapy:
* orzekanie o protestach wnoszone przez wyborc w formie pisemnej do SN w
cigu 7 dni od ogoszenia wynikw wyborw, rozpatrywane w skadzie 3 sdziw
Izby Administracji, Pracy i Ubezpiecze Spoecznych, ktrzy wydaj opini w
przedmiocie protestu (uchwaa SN z 1995 podstaw uniewanienia wyborw moe
by tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpyw narusze prawa na
wynik wyborw).

25

wybory parlamentarne naruszenie ordynacji dot. gosowania i ustalania

wynikw wyborw;
wybory prezydenckie naruszenie ustawy o wyborze Prezydenta.
* orzekanie o wanoci SN w skadzie caej Izby Administracyjnej, Pracy i
Ubezpiecze Spoecznych rozpatruje sprawozdanie Pastwowej Komisji Wyborczej
oraz opinie swoich skadw orzekajcych o protestach i na tej podstawie orzeka o
wanoci wyborw. W wyborach parlamentarnych ma na to 90 dni (po rozpoczciu),
a w prezydenckich 30 dni (przed objciem). Orzeczenie moe dotyczy niewanoci
wyboru danego posa/senatora, lub wyborw w ogle.
uzupenienie skadu Sejmu lub Senatu W przypadku wyganicia mandatu
posa/senatora (art. 177 ust. 1 i 2 oraz art. 213 ust. 1 i 2 ows) tzn. odmowa zoenia
lubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia si mandatu; mierci;
naruszenie przepisw o incompatibilitas, orzeczenia o zoeniu przez posa faszywego
owiadczenia lustracyjnego.
* o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia dziaalnoci
gospodarczej z osiganiem korzyci z majtku Skarbu Pastwa lub samorzdu
terytorialnego albo zakaz nabywania takiego majtku orzeka Trybuna Stanu (art.
107).
* Marszaek Izby stwierdza wyganicie mandatu. Marszaek Sejmu postanawia o
zajciu wolnego miejsca przez kandydata, ktry uzyska kolejno najwiksz ilo
gosw (podobnie w Parlamencie Europejskim), a w przypadku senatora zarzdzane
s wybory uzupeniajce (o ile mandat wygas przed poow kadencji).

26

ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ

POJCIE ZASAD USTROJU
TOSAMO KONSTYTUCYJNA PASTWA TO SUMA ZASAD PODSTAWOWYCH, KTRE DOTYCZ
USTROJU W PASTWIE I SYSTEMU WADZY. Z reguy zasady te okrelaj suwerena,
ustanawiaj podstawowe formy wykonywania i rodzaje organw pastwowych
powoanych do sprawowania tej wadzy. Okrelaj paszczyzn formaln wadzy
(sposoby sprawowania wadzy) jak i paszczyzn materialn (tre wykonywania
wadzy);
we wspczesnym konstytucjonalizmie szereg zasad wsplnych, wyznaczajcych
standard demokratycznego pastwa, cho s one formuowane w rny sposb, czsto
uzupeniane deklaracjami o bardziej szczegowym charakterze. Czsto te nie s
zdefiniowane, pozostawiajc definicj poj dla judykatury i doktryny, z moliwoci
odwoania si do pozaprawnych poj, przez co nadaje si im elastycznoci;
w Konstytucji z 1997 r. postanowienia dot. zasad ustroju zostay umieszczone gwnie w
rozdziale I (Rzeczypospolita), ale mona je rwnie wyinterpretowa z innych
rozdziaw (gwnie z rozdziau II) i preambuy. Postanowienia z rozdz. I maj rny
stopie abstrakcyjnoci od oglnych o szczeglnej doniosoci (art. 1, 2, 4, 8, 10)
poprzez szczegowe unormowania (art. 13, 17, 26) a po przepisy majce posta
raczej norm, ni zasad (art. 11 ust. 2, 21 ust. 2, 27, 28, 29);
konstytucja krytykowana jest, gdy wg niektrych jest w wielu miejscach przegadana i
mao jurydyczna, ale takie ujcie zasad pozostawia doktrynie swobod w ustalania
katalogu zasad ustroju.
7 podstawowych zasad o ustabilizowanej treci omwione poniej:
ZASADA SUWERENNOCI NARODU
okrelenie suwerena, czyli tego, do kogo naley wadza w pastwie art. 4 ust. 1
nard;
aspekt negatywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyrniania
jaki grup spoecznych lub kategorii obywateli ponad nard;
aspekt pozytywny zdefiniowanie pojcia narodu bardzo trudne, gdy to nie jest
tylko etniczne pojcie, ani te zwizane tylko z obywatelstwem, gdy z jednej strony
konstytucja w preambule definiuje nard jako wsplnot wszystkich obywateli, ale w
art. 6 odnosi si te do Polakw, zamieszkaych zagranic
* z punktu widzenia wykonywania wadzy decydujcym kryterium jest posiadanie
praw publicznych, co prawo precyzyjnie konstruuje;
* wane jednak dla wykonywania tej wadzy jest obowizek zachowania tosamoci
Rzeczypospolitej, obejmujcej nie tylko aktualnych obywateli, ale i wsplnej historii i
tradycji, do czego nawizuje preambua mwic o tysicletnim dorobku,
chrzecijaskim dziedzictwie, wizach wsplnoty z rodakami rozsianymi po caym
wiecie czy art. 6 ust. 1 mwicy o kulturze jako rdle tosamoci narodu, jego
trwania i rozwoju, a odwoanie art. 1 Rzeczypospolita jest dobrem wsplnym
wszystkich obywateli w powizaniu z tekstem preambuy traktuje Polsk jako
historyczn wsplnot, stanowic istot dzisiejszego pastwa polskiego;
art. 4 ust. 2 okrela podstawowe formy wykonywania wadzy przez Nard. W
przepisie tym pojciu Nard nadaje si bardziej techniczne znaczenie.
* demokracja bezporednia jej formy to: oglne zgromadzenie wyborcw (N),
referendum (T), inicjatywa ludowa (T art. 118 ust. 2) i veto ludowe (N);
Konstytucja przewiduje 4 rodzaje referendum:
art. 125 oglnokrajowe w sprawach o szczeglnym znaczeniu dla pastwa;
art. 90 ust. 3 referendum unijne;
art. 235 ust. 6 referendum konstytucyjne zatwierdzajce zmiany rozdziau I,
II i XII;
referendum lokalne.
* demokracja porednia (przedstawicielska) wskazane na pierwszym miejscu w
konstytucji przez co uznane za podstawow form sprawowania wadzy.
27

 Wymogi istnienia demokracji poredniej:

istnienie parlamentu (art. 10, art. 95);
demokratyczna procedura wyaniania izb (powszechno, bezporednio,
rwno i tajno gosowania) (art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2);
regularnie odbywajce si wybory (art. 98);
przeduenie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 228);
system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art. 11-13);
odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organw pastwowych.
przedstawiciel Narodu:
art. 104 (art. 108) posowie i senatorowie przedstawicielami Narodu, ale
zasada mandatu wolnego;
Konstytucja nie okrela Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, cho
materialnie jest nim, gdy pochodzi z wyborw powszechnych, co nadaje mu
szczegln pozycj;
organy przedstawicielskie to te organy samorzdu lokalnego, ale ze wzgldu
na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie s traktowani jako
przedstawiciele Narodu.

!
!

ZASADA NIEPODLEGOCI I SUWERENNOCI PASTWA

nie ma tak uniwersalnego charakteru jak inne zasady, ale zostaa silnie podkrelona ze
wzgldu na historyczne dowiadczenia poczynajc od okresu rozbiorw, poprzez
dowiadczenia II wojny wiatowej, a koczc na okresie PRL. Zreszt jest to typowa
konstrukcja dla konstytucji pastw, ktre odzyskay niepodlego, a i inne pastwa te
jej uywaj;
wstp nawizuje do walki przodkw o niepodlego, jak rwnie przypomina okres,
w ktrym Nard pozbawiony by moliwoci suwerennego i demokratycznego
stanowienia o losie Ojczyzny;
art. 5 wskazuje na zadania Rzeczypospolitej, wskazujc, e s to strzeenie
niepodlegoci i nienaruszalnoci terytorium i stawia je na pierwszym miejscu wrd
tych zada;
art. 26 ust. 1 okrela w tym kontekcie rol Si Zbrojnych, a art. 85 ust. 1
obywatelski obowizek ochrony Ojczyzny;
art. 126 ust. 2 stawia Prezydenta na stray suwerennoci i bezpieczestwa Pastwa
oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego terytorium.
Niepodlego to odrbny byt pastwowy, a suwerennoci to zdolno pastwa do
samodzielnego decydowania o dotyczcych go sprawach.

Zasada ta nie oznacza zakazu wczenia si w proces integracji europejskiej (NATO

i UE). Ograniczenie suwerennoci moe nastpi jedynie na podstawie wyranego
postanowienia konstytucyjnego, dlatego wszystkie konstytucje pastw czonkowskich UE
maj tzw. europejskie klauzule art. 90, ktry nie mwi o transferze suwerennoci, ale o
transferze kompetencji, przy czym konstytucja wprowadza szereg gwarancji i
zabezpiecze:
ograniczony zakres przekazania kompetencji do niektrych spraw, nie ma wic
charaktery uniwersalnego przeniesienia, a dodatkowo nie zostan przeniesione
wszystkie kompetencje stanowice o suwerennoci pastwa, nawet, jeli niektre z nich
bd o nie zahacza (stanowienie prawa, wymierzanie sprawiedliwoci, zapewnianie
porzdku, decydowanie o finansach pastwowych, tworzenie i utrzymywanie armii).
Dlatego ewentualne wejcie do strefy euro prawdopodobnie pocignie za sob zmian
konstytucji;
zoony tryb procedury dochodzenia do skutku takiej umowy midzynarodowej, tzn.
albo zgoda parlamentu 2/3 za albo decyzja Narodu w referendum;
zmiany zakresu kompetencji wymagaj zawarcia nowej umowy, przyjmowanej w/w
procedurze;
28

 moliwo wystpienia z UE, cho w sensie gospodarczym byoby to samobjstwo. W

obecnym stanie prawnym nie ma takiej moliwoci, ale jest to prawo domniemane a
dodatkowo min. Federalny Trybuna Konstytucyjny RFN uzna, e kade pastwo ma
prawo wystpi z UE). Projekt takich postanowie znajduje si w projekcie Konstytucji
UE;
Z zasad suwerennoci i niepodlegoci wi si te przepisy dot. wprowadzenia stanu
wojny (art. 116) i uycia Si Zbrojnych (art. 117)
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PASTWA PRAWNEGO
Historia i idea
idea pastwa prawnego stworzona zostaa w niemieckiej doktrynie XIX w., ale pene
urzeczywistnienie znalaza w Ustawie Zasadniczej RFN z 1949 r.;
pojciu pastwo prawne mona przypisa szereg znacze, z jednej strony
traktowane jest jako suma zasad ustrojowych, a w pierwotnym znaczeniu, w aspekcie
wskim, formalnym dot. nakazu przestrzegania prawa przez wszystkich adresatw,
przede wszystkim przez organy pastwowe (art. 7 organy wadzy publicznej dziaaj
na podstawie i w granicach prawa);
w Polsce wprowadzona przez nowel grudniow z 1989 r., a obecnie zawarta w art. 2
zasada jest identycznie sformuowana co wtedy w art. 1, co doprowadzio TK do
utrzymania w mocy poprzednich swoich wypowiedzi na ten temat, cho ograniczy
odnalezione zasady tylko do tych, ktre wci nie zostay w Konstytucji wymienione (a
dotycz metod dziaania wadzy publicznej), a pomin te, ktre znalazy ju swoje
miejsce (jak prawo do sdu, prawo do prywatnoci, wyczno ustawy w ustanawianiu
przepisw prawa odnoszcych si do praw i wolnoci, itd.);

wykadnia tej zasady wg TK skupiaa si na stanowieniu prawa, co doprowadzio do

uznania, e nieodzownym elementem demokratycznego pastwa prawnego s ZASADY
PRZYZWOITEJ LEGISLACJI, dla ktrych podstaw jest ZASADA OCHRONY ZAUFANIA
OBYWATELA DO PASTWA (= zasada lojalnoci pastwa do obywatela), ktra
wyznacza minimum regu uczciwoci (zakaz ustanawiania puapek na obywatela),
opierajc si na ZASADZIE PEWNOCI PRAWA (bezpieczestwa prawnego), ktre
wyraa si w stanowieniu norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacyjnej i
szanowaniu istniejcych stosunkw prawnych. W ramach tej oglnej zasady zaufania
TK sformuowa szereg wymogw stanowienia prawa:
* ZAKAZ WSTECZNEGO DZIAANIA PRAWA, a dokadnie lex severior retro non agit, co
zaley te od dziedziny prawa bezwzgldny zakaz w prawie karnym (art. 42 ust. 1),
czy prawie podatkowym, a take od istnienia zupenie wyjtkowych okolicznoci,
takich jak np. realizacja konstytucyjnej wartoci waniejszej od chronionej zakazem
retroakcji, czy natury normowanych stosunkw. Podobnie stanowi SN uznajc
zasad t za kanon podstawowych dyrektyw pastwa prawnego.
* NAKAZ USTANAWIANIA ODPOWIEDNIEJ VACATIO LEGIS zarwno ustawa o ogaszaniu
aktw normatywnych i innych aktw prawnych jak i orzecznictwo TK uznaj, e
odstpstwo od 14 dniowego vacatio legis dopuszczalne jest w przypadku istotnych
okolicznoci, albo gdy nowe przepisy nie wymagaj takiego okresu. Ale
wszdzie tam gdzie nowe przepisy dot. obywateli naley zastosowa odpowiedni
czas, ktry moe by nawet duszy ni 14 dni .
* OCHRONA PRAW NABYTYCH I INTERESW W TOKU dotyczy praw nabytych
susznie, a ograniczenie tej zasady moe nastpi w sytuacjach wyjtkowych, np. w
przypadku groby kryzysu gospodarczego dopuszczalne jest zamroenie
wynagrodze, czy waloryzacja rent i emerytur. Dotyczy te tzw. ekspektatyw
nabycia praw, ale tylko tzw. maksymalnie uksztatowanych, tzn. gdy spenione s
ju wszystkie przesanki ustawowe nabycia praw pod rzdami danej ustawy.
Dodatkowym czynnikiem ocenianym pod ktem ograniczenia tej zasady jest, na ile
oczekiwania jednostki dot. ochrony praw nabytych s usprawiedliwione i racjonalne.
29

Z zakresu podmiotowego tej zasady wycza si Skarb Pastwa, gdy pastwo ma

zapewnia t ochron, a nie by jej podmiotem. Wane dla tej zasady jest to, i nie
ustanawia ona zakazu niezmiennoci prawa, ani nawet znoszenia praw
podmiotowych.
ZASADA OKRELONOCI PRZEPISW PRAWA to wymg takiej konstrukcji przepisw,
by adresat bez trudnoci mg okreli konsekwencje prawne z nich wynikajce, tzn.
nakaz uywania poj jasnych i klarownych oraz zakaz uywania poj sprzecznych
lub umoliwiajcych dowoln interpretacj. Wymagania te dot. te umieszczania
przepisw w odpowiednich ustawach dot. danej materii.. Z zasad t wie si
obowizek jednolitego stosowania prawa i cho organy administracji mog
zmieni pogld, to musz go umotywowa i nie moe to by nagminne.;
ZASADA PROPORCJONALNOCI (ZAKAZ NADMIERNEJ INGERENCJI) dot. treci
stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla przyjtego celu stosowa tylko te
rodki, ktre s niezbdne dla jego realizacji (proporcjonalne);
HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU RDE PRAWA POWSZECHNIE OBOWIZUJCEGO

:
nadrzdno konstytucji i system procedur gwarantujcych jej ochron;
zwierzchnictwo ustawy i jej wyczno w sprawach wolnoci i praw oraz prawa
daninowego;
wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rzdowe.
ZASADY SPRAWIEDLIWOCI SPOECZNEJ nawizanie do pojcia pastwa socjalnego,
tzn. pastwa, ktre ma by do pewnego stopnia opiekucze. Zasada ta moe by
rwnie traktowana:
jako wskazwka interpretacyjna do wykadni przepisw prawa wybiera te
interpretacje, ktre su realizacji tej zasady;
jako obowizek wszystkich organw wadzy publicznej, w tym ustawodawcy do
realizowania tej zasady, a inne dziaanie tych organw musiaoby by uznane za
sprzeczne z Konstytucj. W takim ujciu wzrosa by rola TK, ale jego ocena
aktw prawnych pod ktem tej zasady byaby ocen nie jurydyczn, nie
normatywn, a pozaprawn, co nie naley do zada wadzy sdowniczej, tylko
ustawodawczej.
* dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potencja, ze wzgldu na ktry uywanie
pojcia sprawiedliwoci spoecznej musi by ostrone i powcigliwe.
ZASADA SPOECZESTWA OBYWATELSKIEGO
pojcie to wywodzi si z prac Hegla, ale w Polsce zaistniao w latach 80tych, w tzw.
okresie pierwszej Solidarnoci, jako haso przeciwko stanowi rzeczy, w ktrym
czowiek by przedmiotem wadzy, a nie jej podmiotem pocztek urzeczywistniania tej
zasady to zmiana ustrojowa 1989 r.;

Konstytucja nie uywa tego pojcia, ale daje wyraz tej zasadzie w szeregu postanowie.
Zasada ta zakada po pierwsze, e czowiek w spoeczestwie wystpuje w kilku
podstawowych rolach spoecznych (politycznej, zawodowej i terytorialnej) i w kadej z nich
ma pewne denia; po drugie owe denia s zrnicowane u rnych ludzi, wic proces
ich wyraania musi by pluralistyczny, tzn. umoliwiajcy rwnolege istnienie
konkurencyjnych programw i tworzenie organizacji urzeczywistniajce je.
zasada pluralizmu politycznego wyraa si w swobodzie tworzenia i dziaania partii
politycznych, co zostao wyraone w Konstytucji (art. 11) i w ustawie o pp.
* definicja partii i jakie musi spenia warunki:
czonkami partii mog by tylko obywatele polscy;
zrzesza si mog w partii tylko na zasadach dobrowolnoci i rwnoci;
celem dziaania partii jest wpywanie metodami demokratycznymi na
ksztatowanie polityki pastwa i sprawowanie wadzy;
* partie maj uprzywilejowan pozycj w ksztatowaniu polityki pastwa;
30

musi zosta zarejestrowana w Sdzie Okrgowym w Warszawie, ale sd nie moe

odmwi wpisu, jeli zostan spenione warunki formalne;
* ograniczenia wprowadza art. 13:
dot. programu (faszyzm, nazizm, komunizm, nienawi rasowa lub
narodowociowa);
dot. metod dziaania (uycie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu na
polityk, utajnienie struktur lub czonkowstwa)
sd moe odmwi zarejestrowania takiej partii, a w stosunku do ju istniejcej
partii TK rozstrzyga czy cele i dziaania partii s sprzeczne z konstytucj, co
powoduje likwidacj partii.
dziaanie innych organizacji realizujcych rne interesy i denia, inne ni
zdobywanie wadzy, cho mog wpywa na proces podejmowania politycznych decyzji i
wtedy nazywa si je grupami interesw, stanowicymi to partii. Konstytucja w art. 12 i
art. 58 reguluje ich sytuacj prawn, a ograniczenia z art. 13 odnosz si tez do nich.
Podstawow form s stowarzyszenia (ustawa o stowarzyszeniach);
zwizki zawodowe wolno ta zagwarantowana jest te w prawie midzynarodowym
(min. Konwencja nr 87 Midzynarodowej Organizacji Pracy) oraz w Konstytucji w art.
12. Konstytucja te wskazuje podstawowe dziedziny ich dziaania (art. 59).
* ze wzgldu na dowiadczenia Solidarnoci, ktra bya w rzeczywistoci zwizkiem
zawodowym, ale dziaaa w sferze polityki uznaje si zwizki za quasi partie
polityczne, pomimo zmiany warunkw i moliwoci istnienia oddzielnych struktur
politycznych. Tak min. orzek TK w 1998 r. w sprawie ograniczenia wolnoci
zrzeszania si pracownikw merytorycznych NIK, uznajc zwizki zawodowe za
quasi partie;
* samorzd zawodowy tworzone dla sprawowania pieczy nad wykonywaniem
zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony mog by tworzone w
drodze ustawy, nie mog jednak ogranicza wolnoci wykonywania zawodu, ani
wolnoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej (art. 17)
samorzd terytorialny ma gwarantowa podmiotowo obywatela jako mieszkaca
danej jednostki terytorialnej. Istnienie samorzdu jest konieczn cech
demokratyzmu pastwa, a Konstytucja formuuje bezwzgldny nakaz istnienia
samorzdu i na jego rzecz ustanawia kompetencj wykonywania istotnej czci zada
przyznanych im przez ustawy. Podstawow rol odgrywa gmina (art. 164 ust. 1 i 3) na
rzecz, ktrej ustanowione jest domniemanie kompetencyjne;
inne formy urzeczywistniajce zasad spoeczestwa obywatelskiego i
pluralizmu politycznego to istnienie:
* rodkw masowego przekazu zasada wolnoci uznawana za podstaw
demokracji, pluralizmu, zagwarantowana w art. 14;
* kociow i zwizkw wyznaniowych cho ich rola wie si raczej z wolnoci
wyznania, to jednak specyficzna historia kocioa w Polsce i jego rola polityczna
zmusza zaliczenie ich istnienia do jednego z warunkw pluralizmu politycznego.
Poza oglnym zapewnieniem wolnoci sumienia i religii, Konstytucja wprowadza w
art. 25 dodatkowe zasady:
rwnouprawnienie (nie absolutn rwno) kociow i zwizkw wyznaniowych;
bezstronno pastwa w sferze przekona religijnych, wiatopogldowych i
filozoficznych;
poszanowanie autonomii i wspdziaania dla dobra czowieka i dobra wsplnego
kocioa i zwizkw;
stosunki oparte na ustawach, wydanych na podstawie umw RM ze zwizkami
lub Stolic Apostolsk.
*

ZASADA PODZIAU WADZ

jedna z najstarszych zasad, znana ju za czasw Arystotelesa, ale rozwinita w XVII i
XVIII w. przez Johna Lockea i Charlesa Montesquieu, bya przeciwiestwem zasady
31

absolutyzmu monarszego i w tym sensie jest jedn z gwarancji demokratyzmu systemu

wadzy.
2 skadniki zasady:
* 2 znaczenia zasady:
przedmiotowe (funkcjonalne) polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo
odmiennych sfer wadzy, takich jak ustawodawstwo, wykonywanie praw i
sdzenie. Takie podejcie byo ju u Arystotelesa;
podmiotowe (organizacyjne) polega na wyodrbnieniu grup organw
sprawowania wadzy. Zasug Lockea i Montesquieu byo poczenie tych dwch
znacze czyli e kadej ze sfer wadzy odpowiada odrbna grupa organw
wadzy
* system hamulcw i rwnowaenia wadz, gdy konstruowanie systemu wadz w
pastwie nie polega na tworzeniu nowych organw, a raczej na tworzeniu relacji
midzy ju istniejcymi. Relacje te opieraj si na zasadzie rwnoci tych wadz, a
kada z nich powinna mie instrumenty umoliwiajce jej hamowanie dziaania innej
wadzy i na odwrt.
Konstytucja z 1997 r. w art. 10 daje wyraz obu skadnikom zasady, przy czym
jedynie wadza ustawodawcza zostaa wyczerpujco wymieniona, a organy wadzy
wykonawczej i sdowniczej podane jedynie przykadowo.
Do tego w systemie wadz znajduj si organy wykraczajce poza ten system:
* NIK organ wspomagajcy sejm w kontroli rzdu, ale jest spr czy jest to organ
dziaajcy wewntrz funkcji kontrolnej sejmu czy jest to szczeglny organ
wykonawczy, cakowicie niezaleny od rzdu.
* RPO blisko powizany z Sejmem (powoywany przez Sejm za zgod Senatu), ale
ma wpyw i na egzekutyw i na ustawodawstwo i na sdownictwo.
* KRRiTV wykonuje zadania z zakresu egzekutywy, ale pozostaj one w zwizku z
zasadami konstytucyjnymi jak zasada wolnoci sowa i niezalenoci mediw.
* Krajowa Rada Sdownictwa ciao o mieszanym skadzie (powoywane przez
wszystkie wadze), ma zadania z zakresu egzekutywy (jako element w procesie
mianowania sdziw) i sdownictwa (organizacji)
ze wzgldu na istnienie tych organw naley uzna, e zasada podziau wadz
jest kategori wyjciow, ale poddan modyfikacjom.
Zasada podziau wadz nie ma charakteru absolutnego, ale to przecinanie si
kompetencji nie moe i zbyt daleko. Na tym tle wane s dwie koncepcje szczeglne:
* koncepcja domniema kompetencyjnych moe zosta przeamana jedynie
przepisem konstytucyjnym, a takie wyjtki podlegaj wykadni literalnej. W
przypadku gdy wyjtki te przybior rozmiary niweczce odrbno kompetencyjn
wadz, cho zasada nie zostanie utrzymana, to jednak wano i skuteczno tych
przepisw konstytucyjnych pozostaje bez zmian.
* koncepcja istoty poszczeglnych wadz domniemania kompetencyjne nie mog
by przeamane ustawami zwykymi ze wzgldu na koncepcj istoty tych wadz.
Ustawy mog dokonywa pewnych przesuni kompetencyjnych, ale nie mog by
one zbyt daleko idce patrz sprawa Irydy (orzeczenie K 6/94 z 21.11.1994) i
sprawa ustawy o prywatyzacji i komercjalizacji przedsibiorstw (orzeczenie K 19/95
z 22.11.1995), gdzie TK uchyli przepis dajcy kompetencj sejmowi udzielania
zgody w formie uchway na kontynuowanie prywatyzacji niektrych sektorw
gospodarki.
wypracowanie systemu hamulcw i rwnowaenia wadz doprowadzio do stworzenia 2
zasadniczych modeli stosunkw midzy wadz ustawodawcz a wykonawcz,
przy czym struktura i organizacji parlamentu jest zbliona w obu modelach, rna jest
struktura i relacje wadzy wykonawczej:
* system parlamentarny
dualizm egzekutywy gowa pastwa i rzd z premierem;
krl panuje a nie rzdzi, a rzeczywista wadza w rkach rzdu, o szczeglnej
pozycji premiera;
32

prezydent powoywany przez parlament, dlatego nie moe mie rwnorzdnej z

nim roli;
rzd pochodzi z parlamentu, tzn. konieczne jest poparcie rzdu przez parlament
(wyrane lub milczce)
odpowiedzialno polityczna rzdu (gwnie poprzez wotum nieufnoci)
rzd (w porozumieniu z gow pastwa) moe mie moliwo rozwizania
parlamentu przed upywem kadencji;
funkcjonowanie tego systemu zaley od politycznego ukadu si w parlamencie,
co moe prowadzi przy duym rozbiciu politycznym do problemw (skrajne to
przeom lat 20tych i 30tych w Niemczech i dojcie Hitlera do wadzy w legalnej
procedurze) z tego powodu wyrnia si tzw. racjonalizacj systemu
parlamentarnego.
* system prezydencki
jednolito egzekutywy o bardzo silnej pozycji gowy pastwa, ktra jest
jednoczenie szefem rzdu, czyli jest jednoosobowym zwierzchnikiem wadzy
wykonawczej (a w USA dodatkowo nie ma wyodrbnionego rzdu jako ciaa
kolegialnego o wasnych kompetencjach).
prezydent wybierany przez nard.
prezydent powouje kierownikw poszczeglnych departamentw (za zgod
Senatu), ale potem s odpowiedzialni tylko przed nim.
brak odpowiedzialnoci politycznej przed parlamentem, ale te brak moliwoci
rozwizania wczeniejszego parlamentu.
egzekutywa i legislatywa s w znacznym stopniu odseparowane, dziki czemu
nie musi istnie polityczna jednorodno midzy parlamentem a egzekutyw
nigdzie, poza USA, nie wprowadzono w caoci takiego systemu, ale stosowano
jego elementy dla racjonalizacji systemu parlamentarnego, np. Francja.
* racjonalizacja systemu parlamentarnego najczciej jednak to nie zwikszanie
uprawnie prezydenta, ale elementy, ktre w prawidowym funkcjonowaniu systemu
parlamentarnego nie s widoczne, np. utrudnienia w obaleniu rzdu (min.
konstruktywne wotum nieufnoci) koncepcja racjonalizacji opiera si na swoistym
systemie kar i nagrd parlament jeli ma stabiln wikszo moe narzuci
rzdowi swoj wol, ale jeli brak stabilnej wikszoci traci cze wadzy na rzecz
innych organw.
* w Konstytucji z 1997 r. system parlamentarny zracjonalizowany dualizm
egzekutywy, odpowiedzialno rzdu, prezydent nie moe przej wadzy
wykonawczej, ale wybierany jest przez nard, cho jego kompetencje nadal s mae.
Racjonalizacja poprzez wymg kwalifikowanej wikszoci dla czci decyzji Sejmu, a
jeli brak, to wtedy wpyw na te decyzje przez Senat lub prezydenta; poprzez
konstruktywne wotum nieufnoci. Pomimo deklaracji o rwnowadze midzy wadz
ustawodawcz a wykonawcz, to jednak szczegowe postanowienia daj szersz
wadz Sejmowi, co odpowiada tradycji polskiego konstytucjonalizmu.
odrbne zasady jednak dot. wadzy sdowniczej podstaw jest zasada
niezawisoci sdziowskiej i zasada izolacji wadzy sdowniczej, gdy tylko sdy mog
wymierza sprawiedliwo, bez wyjtku(!) i na tym tle zazbia si zasada podziau
wadz z zasad pastwa prawnego.
* nie zmieniaj tego kompetencje prezydenta do prawa aski, czy parlamentu do
amnestii, cho nie powinny by czsto uywane (min. ze wzgldu na polityk
karania). Szczegln rol odegraa ustawa o uznaniu za niebye pewnych orzecze
sdowych wydanych do roku 1956 r nie bya to amnestia, gdy nie byo to
zagodzenie kary, ale podwaanie zasadnoci orzecze, co na tle zasady
niezalenoci sdownictwa jest niedopuszczalne, ale podyktowane byo to bardzo
szczegln sytuacj dot. wyrokw sdowych z pierwszego okresu PRL.
* rodek oddziaywania legislatywy na sdownictwo to stanowienie ustaw
okrelajcych prawo stosowane przez sdy, ale wyamuje si z tego TK, gdy jego

33

zadaniem jest badanie zgodnoci ustaw z konstytucj i stanowi on hamulec wobec

legislatywy jako ustawodawca negatywy (wg Hansa Kelsena).
zasada ta dotyczy relacji midzy centralnymi organami, a nie midzy wadzami
centralnymi a wadzami poszczeglnych federacji, co w Polsce jest wykluczone w
art. 3 Polska jest pastwem unitarnym zakaz nie tylko federacji, ale i ustanawiania
autonomii, ale nie wyklucza to powoania samorzdu terytorialnego na zasadzie
odrbnoci i wzgldnej niezalenoci od organw rzdowych.
zasada podziau wadz nie odnosi si do wadzy lokalnej.

ZASADA SPOECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

Art. 20 Spoeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dziaalnoci gospodarczej,
wasnoci prywatnej oraz solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych
stanowi podstaw ustroju gospodarczego pastwa.
spoeczna gospodarka rynkowa to pojcie zaczerpnite z niemieckiej doktryny,
czce w sobie:
* zasad gospodarki rynkowej (w aspekcie negatywny zakaz wprowadzenia
socjalistycznej gospodarki planowanej oraz w aspekcie pozytywnym gospodarka
oparta na mechanizmach rynkowych, na ktre pastwo moe oddziaywa, ale nie
moe ich zastpowa swoimi decyzjami)
* zasad pastwa socjalnego (nawizanie do koncepcji tzw. pastwa dobrobytu,
ktre oddziaywuje na likwidowanie kryzysw i napi spoecznych z jednej strony
poprzez polityk interwencjonalizmu, tj. kontrola bezrobocia, stymulowanie rozwoju
itd., a z drugiej strony przez rozbudow sieci zabezpiecze spoecznych, jak renty,
emerytury, systemy zasikw) oglne zobowizanie pastwa do tych dziaa, a
szczegowe zobowizania wynikaj z art. 20 (poddanie pracy ochronie) jak i z praw
socjalnych z art. 67-76.
wolno dziaalnoci gospodarczej doprecyzowana w art. 22, ktry dopuszcza jej
ograniczenie tylko w drodze ustawy i tylko z wanego interesu publicznego, a o
zachowaniu tych przesanek rozstrzyga TK.
wasno prywatna wskazanie na czym opiera si ma system gospodarczy,
wykluczenie dominacji wasnoci pastwowej. Element ten doprecyzowany jest w art.
64, ktry min. stanowi, e wasno prywatna podlega takiej samej ochronie
niezalenie od form wasnoci, a ograniczenia mog by wprowadzane jedynie w
drodze ustawy i o ile nie naruszaj istoty tego prawa. Dodatkowo zasada ta kryje w
sobie nakaz kontynuowania prywatyzacji, cho nie ustanawia zakazy posiadania przez
pastwo wasnoci. Wasno chroni te inne przepisy, min. art. 21 (min. dotyczcy
warunkw wywaszczenia).
Solidarno, dialog i wsppraca partnerw spoecznych daj wyraz idei
negocjacyjnego zaatwiania sporw, wymienionego w art. 59, oraz idei dobra
wsplnego (art. 1) w imi ktrego kady jest zobowizany powici interes wasny.
Sformuowanie partnerzy spoeczni odnosi si do sporw nad wczeniem do
Konstytucji tzw. Komisji Trjstronnej i cho nie zostaa ona uregulowana w Konstytucji
(dot. jest ustawa z 2001r.), ale jest to swoisty nakaz dla wadz uwzgldniania opinii tych
partnerw przy rozwizywaniu spraw dot. socjalnych skutkw funkcjonowania
gospodarki rynkowej.
Te 4 elementy skadaj si na cao zasady spoecznej gospodarki rynkowej, co
potwierdzi TK w wyroku z 2001 r. podkrelajc ich wzajemnie si rwnowacy charakter.
Art. 23 wnosi istotn modyfikacj do w/w zasady w ustroju rolnictwa, gdy okrela
gospodarstwo rodzinne jako podstaw tego ustroju, co zawiera w sobie nakaz dla
wadzy powstrzymania dziaa zmierzajcych do nadmiernej koncentracji wasnoci rolnej
i dominacji gospodarstw opartych na pracy najemnej, ale jednoczenie przepis ten nie
nakada obowizku przeciwdziaania takiej koncentracji, gdy deklaruje, e nie narusza
art. 21 (prawo wasnoci) i 22 (wolno dziaalnoci gospodarczej).
ZASADA PRZYRODZONEJ GODNOCI CZOWIEKA
34

Art. 30 i postanowienia Wstpu uznaj godno za cech przyrodzon i niezbywaln,

za rdo wolnoci i praw jednostki, a wadzom pastwowym nakazuj jej poszanowanie
i ochron, co stawia zasad godnoci na rwni z innymi zasadami ustroju, a nie tylko
jako prawo czowieka;
zasada ta to nie tylko wyznaczanie wolnoci i praw czowieka, gdy cay system
unormowa konstytucyjnych uksztatowany jest tak, by zapewni jak najszersz
realizacj tej zasady.

35

KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI

PRAWA CZOWIEKA I ICH EWOLUCJA
myl filozoficzna judeochrzecijaska jako podstawa dla idei praw jednostki;
* wane 2 elementy:
* przyjcie jednostki ludzkiej (byt autonomiczny i indywidualny) jako podstawa
koncepcji organizacji spoeczestwa uznanie godnoci za najwaniejsz warto;
* uznanie ograniczonego zakresu podporzdkowania jednostki pastwu;
system oparty o koncepcje indywidualistyczne, odrzucajce koncepcje prymaty
pastwa nad jednostk;
te koncepcje ksztatoway si przez 2 tysiclecia:
* dziea teologw katolickich min. w. Tomasza z Akwinu (min. sformuowa
prawo oporu)
* XVII w. SZKOY PRAWA NATURY nawizanie do wczeniejszych filozofii katolickiej,
ale silniej akcentuje wieckie elementy pastwo nie moe pozbawi jednostki jej
praw, gdy one s niezbywalne; pastwo jako umowa spoeczna, tj. jako
organizacja wtrna i suebna wobec tych ktrzy j tworz; rzd ograniczony
tylko te kompetencje przekazane przez ludzi wchodzcych w skad pastwa; idea
podziau wadz i konstytucji pisanej rzeczywisto odbiegaa od postulatw
filozofw;
* XVIII w. PIERWSZE CAOCIOWE UJCIE USA, Konstytucja z 1776 r. bez praw, ale z
Bill of Rights w 1787. Francja Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela z 1789;
Deklaracje Praw jako osobne dokumenty, bo osobny system prawny, a nie
przywilej nadany przez wadc;
wymieniay te prawa, ktre w owym czasie byy najwaniejsze, a wic wolnoci
osobiste (zwaszcza wolno sumienia czy nietykalno osobista) oraz polityczne
i prawo wasnoci, francuska deklaracja akcentowaa zasad rwnoci, a
amerykaska gwarancje proceduralne prawa pierwszej gwarancji;
koncentroway si na prawach negatywnych, zwane te prawami obronnymi
(sfera zakazu ingerencji) co byo zwizane z koncepcj pastwa jako nocnego
stra;
* XIX i pocztek XX w. ksztatowanie si pastwa kapitalistycznego i zasad
liberalnej demokracji stopniowe wprowadzanie w ycie hase XVIII-wiecznych, ale
te problemy nowe, tj. formuuje si koncepcja aktywnej roli pastwa w procesach
gospodarczych i spoecznych (pojawiaj si: powszechno szkolnictwa, ubezpiecze
spoecznych, regulacje warunkw pracy, elementy interwencjonizmu pastwa
przeksztacanie si pastwa nocnego stra w pastwo opiekucze);
odchodzenie od absolutystycznej koncepcji praw czowieka prawa
czowieka maj charakter ewolucyjny i mog podlega ograniczeniom
gwnie ze wzgldu na kontestacje praw pomijajcych sytuacj jednostki w
spoeczestwie i ze wzgldu na rozwj pozytywizmu prawniczego;
ksztatuj si nowe prawa min. zwizane z dziaalnoci zbiorow (partie
polityczne, zwizki zawodowe) oraz nowe prawa ekonomiczno-socjalne (prawo
do ubezpieczenia spoecznego, ochrony zdrowia, do nauki czy do pracy)
prawa drugiej generacji;
prawa pozytywne, zwane te prawa wiadczce (sfera nakazu dziaania dla
pastwa) oraz prawa o charakterze zasad polityki pastwa (np. pastwo troszczy
si o ksztacenie ...), czyli nie dajce prawa do indywidualnych roszcze. Dziki
prawom pozytywnym pojawi si podzia na prawa i wolnoci;
* XX w. nawrt do kolektywistycznej koncepcji porzdku spoecznego zaoenie:
podporzdkowanie jednostki interesom pastwa gwnie pastwa realnego
socjalizmu;
* Po dowiadczeniach systemw faszystowskich i komunistycznych:
nawrt do koncepcji prawno-naturalnych (przewiadczenie o istnieniu
katalogu praw i wolnoci, ktre przysuguj kademu czowiekowi, np. godno);
36

uniwersalizacja
praw
i
wolnoci
(=przysuguj
kademu)
oraz
internacjonalizacja praw i wolnoci (=ujmowanie ich w aktach prawa
midzynarodowego);
wyroki norymberskie;
Powszechna Deklaracja Praw Czowieka (1948) bez mocy wicej;
tzw. Pakty Praw Czowieka w 2 aktach (lata 60te): Midzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich i Politycznych oraz Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych,
Spoecznych i Kulturalnych moc wica, ale brak mechanizmw
gwarancyjnych dla jednostki;
tzw. Europejska Konwencja o ochronie prawa czowieka i podstawowych
wolnoci (1950) oprcz praw te mechanizmy gwarancyjne, tj. Europejski
Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu;
w ramach UE ETS sam odnalaz wiele praw w oglnych zasadach prawa, co
zostao potwierdzone w Traktacie z Maastricht w powizaniu z Europejsk
Konwencj Praw Czowieka 2000 r. uchwalono Kart Praw Podstawowych UE,
a kolejnym krokiem bdzie zapewne Konstytucja;
te akty szczegowe jak dokumenty Midzynarodowej Organizacji Pracy (dot.
zwizkw zawodowych, niewolnictwa, i in.), ONZtowska konwencja o zakazie
tortur, konwencje Rady Europy;
jurydyzacja praw czowieka te na szczeblu narodowym rozwj
sdownictwa konstytucyjnego.
Ewolucja praw czowieka doprowadzia do zaakcentowania ich obecnoci w 3
paszczyznach:
* aksjologicznej przez ponowne nawizanie do koncepcji prawnonaturalnych,
ktrym prawo pozytywne musi si podporzdkowa;
* midzynarodowej prawo krajowe musi si podporzdkowa normom prawa
midzynarodowego;
* jurysdykcyjnej poprzez powstanie instytucji i procedur sdowej ochrony praw;
nastpi te podzia na prawa czowieka i prawa obywatela te w Konstytucji z 1997 r.

KONSTYTUCJA Z 1997 ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI

w rozdziale II w Zasadach oglnych okrelone zostay podstawowe zasady-idee
przewodnie caego systemu prawa:
ZASADA GODNOCI (preambua i art. 30):
* przyrodzona i niezbywalna cecha czowieka, stanowica rdo wolnoci i praw
czowieka i obywatela o nienaruszalnym charakterze, a obowizkiem wadz jest
jej ochrona i poszanowanie;
* zasada ta nie znajdowaa dotd wyrazu w polskich tekstach, jednak w naszym krgu
cywilizacyjnym punkt wyjcia dla tej zasady znajduje si w filozofii chrzecijaskiej i
wspczesnej nauce spoecznej Kocioa oraz w filozofii nowoytnej (I. Kant), jak
rwnie w wielu midzynarodowych aktach preambua Karty NZ, ONZtowskie
Pakty Praw Czowieka, wiele wspczesnych konstytucji, orzecz. ETPCz szczeglnie
wane dla zakwalifikowania jej jako zasady prawnej trudno sformuowa definicj
godnoci, gdy jej tre zaley od zaoe filozoficznych w ktrych egzystuje, ale
WSPLNE ELEMENTY to:
jej rdem jest prawo naturalne dziki czemu ma rang suprakonstytucyjn
(wszystkie unormowania prawa stanowionego musz by z ni zgodne, inaczej
trac przymiot legitymizmu);
jest nienaruszalna, tj. nie mona si jej zrzec, a ustawodawca nie moe jej
ograniczy, z tego wynikaj pozytywne obowizki pastwa, a zakres i sposb ich
dochowania moe by kontrolowany przez sdy;
przyznana kademu czowiekowi, czyli nie moe by zrnicowana ze wzgldu
na ras, narodowo itd. zasada ta jest punktem wyjcia dla zasady rwnoci;
nie jest po prostu jednym z wielu praw, ale prawem o podstawowym
znaczeniu, stanowi rdo i fundament caego porzdku konstytucyjnego, co
37

oznacza, e wszystkie normy konstytucyjne powinny by interpretowane na tle

zasady godnoci;
istot godnoci jest podmiotowo czowieka (tj. autonomia) i cho czowiek
musi uwzgldnia autonomi (godno) innych osb, to istniej jednak granice,
ktrych przekroczenie sprowadzi czowieka do roli przedmiotu procesw
spoecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej
przez ustawodawc), a wic przekreli jego godno zasada ta jest punktem
wyjcia dla zasady wolnoci;
nie tylko nakaz pozostawienia czowiekowi autonomii (aspekt pozytywny),
ale rwnie zakaz poddawania czowieka takim sytuacjom czy
traktowaniu, ktre mog t godno przekreli (aspekt negatywny), jak
zakaz przeladowa, dyskryminacji, ingerencji w swobod myli i przekona,
zmuszania do samooskarania;
* zasad godnoci odnalaz TK w klauzuli demokratycznego pastwa prawnego
jeszcze pod rzdami prowizorium konstytucyjnego, a ju po uchwaleniu nowej
Konstytucji pojawiaa si w orzecznictwie TK czy SN, w doktrynie jeszcze mao
wypowiedzi, ale postulat Gardockiego, by podobnie jak wczeniej klauzula
demokratycznego pastwa prawa, tak i zasada godnoci staa si norm, a nie
jedynie deklaracj;
ZASADA WOLNOCI (preambua i art. 31) to zakaz zmuszania kogokolwiek do
czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolnoci
przy jednoczesnym zobowizaniu wszystkich do szanowania wolnoci i praw innych
osb;
* Konstytucja nie akcentuje prawnonaturalnych rde tej zasady, gdy wolno
czowieka musi z natury rzeczy podlega pewnym ograniczeniom ze wzgldu na
interes publiczny i wolnoci i prawa innych. Przesanki ograniczenia zasady
wolnoci formuuje art. 31 ust. 3. Zasada ta ma take konsekwencje dla zasady
godnoci, dla ktrej pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie
ograniczenie wolnoci moe stan w kolizji take z zasada godnoci.
* zasad wolnoci naley rozpatrywa w dwch aspektach:
w znaczeniu pozytywnym to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo
nie zakazuje;
w znaczeniu negatywnym naoenie nakazu moe nastpi jedynie wtedy,
gdy prawo to przewiduje;
te 2 aspekty to formalne pojmowanie zasady wolnoci (wolno jako zakres
swobody wyznaczonej prawem), a materialna tre zasady wyznaczana jest w
kadym konkretnym przypadku;
* zasada ta nigdy w polskich konstytucjach nie bya w tak oglny sposb
formuowana, dlatego jest klauzul generaln (metanorm) okrelajca sposb i
kierunek interpretacji caego systemu norm konstytucyjnych;
ZASADA RWNOCI (art. 32):
* 3 podstawowe wymiary rwnoci:
wymiar prawny;
wymiar polityczno-spoeczny;
wymiar ekonomiczny;
* w Konstytucji zasada ta zostaa skonkretyzowana jako:
zasada rwnoci wobec prawa;
zasada rwnego traktowania wszystkich przez wadze publiczne;
zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyny w yciu politycznym,
spoecznym i gospodarczym;
* zasada ta nie jest nowa w polskim konstytucjonalizmie i ma bogat tre
orzecznicz:
zasada rwnoci to rwno wobec prawa (tzn. nakaz rwnego traktowania
przez organy wadzy publicznej) jak i rwno w prawie (tzn. nakaz
uwzgldniania zasady rwnoci w procesie stanowienia prawa);
38

 nakaz jednakowego traktowania podmiotw i sytuacji podobnych, a

podobiestwo wyznaczane przez kryterium cechy relewantnej (TK z 1988 r.);
dot. sytuacji prawnej, a nie faktycznej, ALE nie jest zakazane stanowienie
prawa stwarzajcego np. przywileje sabszej grupie (np. dla kobiet wedug TK
dyskryminacja pozytywna/uprzywilejowanie wyrwnujce);
nie ma charakteru bezwzgldnego, tj. dozwolone jest usprawiedliwione
zrnicowanie podmiotw podobnych, a wg TK argumenty usprawiedliwiajce
musz mie:
charakter relewantny, tzn. pozostajcy w bezporednim zwizku z celem i
treci przepisw, w ktrych zawarta jest kontrolowana norma oraz suy
realizacji tego celu i treci (= musz by racjonalnie uzasadnione);
charakter proporcjonalny w stosunku do interesu ktremu maj suy;
zwizek z innymi wartociami uznanymi przez konstytucj za
usprawiedliwiajce uprzywilejowanie podmiotw (np. zasada sprawiedliwoci
spoecznej);
zasada rwnoci musi by rozpatrywana w cisym zwizku z zasad
sprawiedliwoci spoecznej;
zasada rwnoci ma charakter uniwersalny, bo odnosi si do wszelkich
dziedzin funkcjonowania spoeczestwa i do wszelkich zrnicowa
wprowadzanych przez prawo;
w Konstytucji dodatkowo zaznaczono niektre aspekty zasady rwnoci:
zasada rwnoci kobiet i mczyzn (art. 33);
rwnouprawnienie kociow i zwizkw wyznaniowych(art. 25 ust. 1);
zasada rwnoci w prawie wyborczym (art. 96 ust. 2, art. 127 ust. 1 i art. 169
ust. 2);
rwna dla wszystkich ochrona prawna prawa wasnoci, innych
majtkowych i prawa dziedziczenia (art. 64 ust. 2);
dostp do suby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60)

PODMIOTY PRAW I WOLNOCI

CUDZOZIEMCY:
* uregulowania prawne:
Konstytucja;
ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. (niespjna z Konstytucj);
* obywatelstwo nabywa si prawem krwi (art. 34 ust. 1) oraz (wg ustawy):
na wniosek osoby zainteresowanej lub z mocy prawa, jak w przypadku
repatriantw;
uznanie obywatelstwa decyzja adm. dot. apatrydy stale zamieszkujcego w
RP;
nadanie obywatelstwa postanowieniem prezydenta (bez moliwoci skargi);
* utrata obywatelstwa tylko na wniosek osoby (art. 34 ust. 2);
* cudzoziemcy s podmiotami tych praw, ktre nie zostay okrelone kryterium
obywateli, ale Konstytucja wprowadza moliwo innych ogranicze:
art. 37 kady pod wadz RP ma prawo korzystania z praw i wolnoci
zapewnionych w K., ale ustawa moe okrela wyjtki (ustawa o
cudzoziemcach, ale te i inne ustawy szczegowe), ktre nie mog jednak
wychodzi poza zakres praw przyznanych przez konwencje midzynarodowe;
art. 79 ust. 2 wyczona moliwo skargi konstytucyjnej dla dochodzenia
prawa azylu i uzyskania statusu uchodcy;
* szczeglny status cudzoziemcy pochodzenia polskiego maj prawo do
osiedlania si na stae w RP;
DZIECI (punktem wyjcia ONZtowska konwencja o prawach dzieci, rat. w 1991 r.):
* obowizek pastwa zapewnienia ochrony praw dziecka (art. 72 ust. 1);
* ochrona dziecka przed przemoc, okruciestwem i demoralizacj (art. 72)
min. poprzez:
OBYWATELE

39

obowizek szkolny do 18 roku ycia (art. 70 ust. 1);

zakaz staego zatrudniania dzieci poniej 16 lat (art. 65 ust. 3);
* maj wszystkie prawa (chyba, e konieczny jest wiek), ale nie oznacza to penej
moliwoci ich wykorzystywania:
dziecko powinno funkcjonowa w rodzinie (art. 18, 48 ust. 2 i 71);
podstawowe decyzje nale do rodzicw (art. 53 ust. 3 i art. 70 ust. 3);
jednak obowizek wadz wysuchania dziecka (Art. 72 ust. 3);
obowizek rodzicw uwzgldniania stopnia dojrzaoci dziecka, jego przekona i
wolnoci sumienia i wyznania (art. 48 ust. 1);
w razie braku opieki dziecko ma prawo do opieki i pomocy ze strony wadz
publicznych (art. 72 ust. 2);
* Rzecznik Praw Dziecka (RPD) art. 72 ust. 4 powoany przez Sejm za zgod
Senatu na 5 lat, brak kompetencji rozstrzygajcych, a moe jedynie zwraca si do
waciwych organw z wnioskami;
OSOBY PRAWNE kwestia sporna:
* osoby prawne prawa prywatnego: niektre prawa s nierozerwalnie zwizane
jedynie z osob fizyczn (prawo do ycia), ale wiele praw moe przysugiwa te
osobom prawnym (podobna opinia zostaa ju zarysowana w orzecznictwie TK
uznano, e osoba prawna moe wnosi skarg konstytucyjn dla ochrony swoich
praw);
* osoby prawne prawa publicznego ze wzgldu na fakt, i nie s one prostymi
zrzeszeniami obywateli realizujcych swoje prawa nie uznaje si ich za podmioty
praw i wolnoci z rozdz. II, a ich samodzielno chroniona jest osobnymi
mechanizmami (cho s sytuacje graniczne, np. K. daje szkoom wyszym
autonomi, wic nadaje im prawo);
ADRESACI PRAW I WOLNOCI

adresatem praw i
wolnoci s organy wadzy publicznej, tj. wszystkie organy o pastwowym lub
samorzdowym charakterze, ktre sprawuj kompetencje wadcze. Okrelonym prawo
przypisane s okrelone obowizki (o charakterze pozytywnym lub negatywnym) po
stronie wadz publicznych. W zwizku z tym jednostce powinna przysugiwa procedura
dochodzenia swych praw. Jest to podstawowa rnica midzy prawami i wolnociami
a zasadami polityki pastwa, z ktrej wynikaj tzw. refleksy prawne, tzn. istnieje
wprawdzie adresat obowizku, ale nie ma podmiotu uprawnionego do bezporedniego
dochodzenia realizacji tego obowizku;
* do wszystkich tych obowizkw odnosi si oglna zasada najwyszej mocy
prawnej Konstytucji i bezporedniego stosowania jej przepisw (art. 8)
instrumentami jakie posiadaj: wadza ustawodawcza ma stanowi ustawy
zapewniajce realizacj i ochron praw i wolnoci, wadz wykonawcza i
samorzdowa ma za zadanie realizacj tych praw w konkretnych przypadkach, a
wadza sadownicza ma obowizek ochrania prawa i wolnoci jednostki w jej
stosunkach z wadzami publicznymi;
HORYZONTALNE DZIAANIE KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOCI brak jasnej
odpowiedzi, ale koncepcja ta ma szerokie uznanie w krajach zachodnich (gwnie w
RFN szereg praw i wolnoci nie tylko chroni obywatela wobec pastwa, ale te
stanowi podstawy porzdku ycia spoecznego i wywieraj bezporedni wpyw na
obywateli) nie oznacza to moliwoci pocignicia do odpowiedzialnoci za
naruszenie normy konstytucyjnej, ale oznacza, e sdy i inne organy nie bd takim
dziaaniom zapewnia ochrony i egzekucji;
* w polskim orzecz. nie zaznaczya si jeszcze, cho mona si tego spodziewa;
WERTYKALNE DZIAANIE KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOCI

OGRANICZENIA PRAW I WOLNOCI

konstytucyjne zasady ogranicze praw i wolnoci (art. 31 ust. 3):
* aspekt formalny ustanawiane jedynie w ustawie;
40

aspekt materialny ustanowione dla ochrony nastpujcych zasad:

bezpieczestwa pastwa
porzdku publicznego
rodowiska
zdrowia publicznego
moralnoci publicznej
wolnoci i praw innych osb
ograniczenia ogranicze: zasada proporcjonalnoci oraz koncepcja istoty
poszczeglnych praw i wolnoci.
* ZASADA PROPORCJONALNOCI opiera si na idei zakazu nadmiernej ingerencji, tzn.
wprowadzenie ogranicze tylko w zakresie niezbdnym, a podstawow miar tego,
co niezbdne jest porwnanie rangi interesu publicznego, ktremu dane
ograniczenie ma suy i rangi prawa czy wolnoci, ktre ma zosta ograniczone (
gdy s konieczne w demokratycznym pastwie) 2 idee:
ograniczenie moe by wprowadzone tylko w koniecznym zakresie, tzn.
(wedug TK z 1995) wane jest udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: (1) czy
wprowadzana regulacja ustawodawcza jest w stanie doprowadzi do
zamierzonych przez ni skutkw; (2) czy regulacja ta jest niezbdna dla ochrony
interesu publicznego, z ktrym jest powizana; (3) czy efekty wprowadzonej
regulacji pozostan w proporcji do ciarw nakadanych przez ni na
obywatela;
ocena odpowiedzi na pytanie czy proporcja zachodzi odniesiono do
pojcia pastwa demokratycznego (inaczej demokratyczne pastwo prawa), a
wic konieczne jest uwzgldnienie wszystkich elementw okrelajcych istot
demokratycznego pastwa prawa. Problem ogranicze koniecznych w
spoeczestwie demokratycznym znalaz szerokie rozwinicie w orzecznictwie
Europejskiego Trybunau Praw Czowieka;
* KONCEPCJA ISTOTY POSZCZEGLNYCH PRAW I WOLNOCI opiera si na zaoeniu
istnienia takiej czci prawa, bez ktrego dane prawo nie istnieje i takiej czci
prawa, ktre stanowi jedynie otoczk tego prawa, wic bez niego istnienie prawa nie
jest zagroone. Naruszenie istoty prawa naley rozpatrywa w dwch wymiarach:
negatywnym oznaczajcy nakaz miarkowania ogranicze;
pozytywnym nawet w przypadku chronienia wartoci wymienionych w art.
32 ust. 3 nie mona naruszy rdzenia praw i wolnoci;
naruszenie to nie tylko zniesienie, ale rwnie wprowadzenie takich
ogranicze, ktre uniemoliwiaj realizacj prawa;
TECHNIKA HARMONIZOWANIA/BALANSOWANIA KOLIDUJCYCH ZE SOB INTERESW:
* ograniczenia moliwe tylko gdy konstytucja to wyranie dopuszcza;
* stosowanie tej techniki musi opiera si na kryteriach aksjologicznych, ktre
naley odnale w Konstytucji, jak demokratyczne pastwo prawne, zasada
godnoci, rwnoci i wolnoci;
* poszczeglne prawa i wolnoci maj rn rang ze wzgldu na stopie zwizku z
w/w naczelnymi zasadami podzia na prawa pierwszej (osobiste i polityczne) i
drugiej (socjalne i ekonomiczne) kategorii;
* wskazwk powinny by te uregulowania dotyczce poszczeglnych praw i
moliwoci ich ograniczania (art. 53 ust. 3, art. 58 ust. 2, art. 59 ust. 4, art. 60
ust. 3, art. 64 ust. 3);
szczeglna sytuacja w razie wystpienia STANU NADZWYCZAJNEGO 3 kwestie:
* istot stanu nadzwyczajnego jest wprowadzenie ogranicze praw i wolnoci
jednostki, wic najwaniejsze jest ustalenie zakresu i procedur wprowadzania
tych ogranicze;
* unormowania w prawie midzynarodowym specjalny tryb notyfikacji i zakaz
ograniczania najbardziej podstawowych praw (MPPO rat. w 1977 i EKPCz rat. w
1992);
*

41

Konstytucja ustanawia trzy typy stanw nadzwyczajnych, i dla kadego

ustanowiony jest odrbny reim prawny, w tym dopuszczajcy ograniczenia praw
i wolnoci jednostki;

SYSTEM PRAW I WOLNOCI W KONSTYTUCJI Z 1997

dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki przepis musi by
rozumiany jednoczenie jako:
* prawo podmiotowe z moliwoci wymuszenia jego realizacji przez wadze
publiczne, przede wszystkim na drodze sdowej;
* wytyczna dziaania dla caego systemu wadz publicznych, wyraajca okrelon
warto, ktrej realizacja jest oglnym obowizkiem wszystkich wadz publicznych;
szerokie rozwinicie w niem. doktrynie (gwnie w FTK) subiektywny (obronny)
i obiektywny aspekt praw czowieka;
przedmiotowa klasyfikacja praw i wolnoci (nawizanie do systematyki ONZowskich Paktw Praw Czowieka):
* prawa i wolnoci osobiste (art. 38-56);
* polityczne (art. 57-63);
* ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64-76);
* artykuy 82-86 powicono obowizkom jednostki;

PRAWA I WOLNOCI OSOBISTE okrelone jako prawa czowieka (wyjtki art. 52 ust. 4 i
5, art. 55 i 56):
PRAWO DO YCIA (art. 38) zapewnienie prawnej ochrony ycia prawo ujte bardzo
oglnie ze wzgldu na kontrowersje dot. nasciturusa, kary mierci, i in.;
NIETYKALNO OSOBISTA to min.: zakaz eksperymentw medycznych (art. 39), zakaz
tortur (art. 40), zakaz pozbawienia wolnoci, z wyczeniem sytuacji przewidzianych
przez ustaw (art. 41), nienaruszalno mieszkania (art. 50);
PRAWO DO RZETELNEJ PROCEDURY SDOWEJ to min.: prawo do sdu dot. wszystkich
spraw i sporw, w ktrych jednostka jest stron (art. 45), prawo do obrony (art. 42
ust. 2), zasada nullum crimen nulla pooena sine lege (art. 42 ust. 1), domniemanie
niewinnoci (art. 42 ust. 3), wyczenie przedawnienia dla zbrodni wojennych i
przeciwko ludzkoci (art. 43); zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestpstw
funkcjonariuszy publicznych (art. 44);
PRAWO DO OCHRONY PRYWATNOCI (art. 47) obejmuje prawo do ochrony ycia
prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim yciu
osobistym, w szczeglnoci:
* zakaz zobowizywania do ujawniania swojego wiatopogldu, przekona czy wiary
(art. 53 ust. 7);
* autonomia stosunkw rodzinnych (art. 48 i art. 53 ust. 3);
* ograniczenia dot. ujawniania, pozyskiwania i dostpnoci do informacji o osobach
prywatnych (art. 51);
prawo to znalazo ujcie w orzecz. TK i SN;
WOLNO PRZEMIESZCZANIA SI (art. 52) obejmuje:
swobod przemieszczania si po RP;
swobod wyboru miejsca zamieszkania i pobytu;
swobod opuszczenia RP (prawo do paszportu);
* moliwo wprowadzania ogranicze zgodnych z art. 31 ust. 3, ale prawem
bezwzgldnym s:
zakaz banicji (art. 52 ust. 4) dot. tylko obywatela polskiego;
zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55 ust. 1), kadej osoby podejrzanej
o polityczne przestpstwo bez uycia przemocy (art. 55 ust. 2) oraz na mocy
EKPCz, gdy zachodzi prawdopodobiestwo, e dana osoba bdzie poddana tam
nieludzkiemu i poniajcemu traktowaniu o dopuszczalnoci orzeka sd;

42

(art. 53) musi by rozpatrywana na tle konstytucyjnego

statusu kociow i zwizkw wyznaniowych oraz ich relacji (art. 25). Obejmuje w
szczeglnoci:
* wolno wyznawania i ycia zgodnie ze swoj religi, z czym zwizane jest prawo
odmowy suby wojskowej z powodu przekona religijnych (art. 85 ust. 2);
* swoboda uzewntrzniania religii;
* swoboda posiadania wity i innych miejsc kultu;
* prawo do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie si znajduj (dot. przede
wszystkim winiw, onierzy, chorych, uczniw, itp);
* prawo rodzicw do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami;
nie jest szczegowo unormowana w konstytucji;
dot. te wolnoci wiatopogldowej;
WOLNO WYRAANIA POGLDW I OPINII (art. 54) to wolno wyraania pogldw;
uzyskiwania informacji i ich rozpowszechniania w praktyce realizowane jest poprzez
wolno prasy i druku i jest uwaana za jedn z podstawowych zasad demokracji i
pluralizmu politycznego art. 14 i art. 54 (zakaz cenzury i koncesjonowania prasy);
* regulacja wolnoci wyraania pogldw ma zbyt wski wymiar;
* szczeglny wyraz wolno twrczoci artystycznej, bada naukowych i ogaszania
ich wynikw oraz wolno nauczania (art. 73);
WOLNO SUMIENIA I RELIGII

PRAWA I WOLNOCI POLITYCZNE cz przyznana wszystkim, a zwizane z udziaem w

yciu publicznym przyznane tylko obywatelom;
PRAWA ZWIZANE Z UDZIAEM W YCIU PUBLICZNYM to:
* prawo gosowania w wyborach i referendach (art. 62);
* prawo kandydowania w wyborach (art. 99 i art. 127 ust. 3);
* prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 2);
* prawo dostpu do suby publicznej (art. 60) dot. te wojska, a kontrola odmowy
przez sdy;
* prawo uzyskiwania informacji o dziaalnoci organw wadzy publicznej oraz osb
penicych funkcje publiczne (art. 61);
* prawo petycji, wnioskw i skarg w interesie publicznym, wasnym, osoby trzeciej za
jej zgod (art. 63);
WOLNO ZGROMADZE (art. 57) wg. TK warunkiem jest pokojowy charakter
zgromadze;
WOLNO ZRZESZANIA SI (art. 58), ale moliwa jest sdowa rejestracja, a zakaz moe
wyda sd (TK dla partii);
* to nie tylko prawo jednostek, ale jako jedna z podstawowych zasad ustroju (patrz
zasada spoeczestwa obywatelskiego);
* formy zrzesze:
art. 11 wolno partii politycznych;
art. 59 wolno zwizkw zawodowych (tzw. wolno koalicji), organizacji
spoeczno-zawodowych rolnikw i organizacji pracodawcw;
* ograniczeniem dla tej wolnoci jest wymg zgodnoci z prawem, w szczeglnoci
zakaz odwoywania si do totalitarnych metod i praktyk dziaania faszyzmu,
komunizmu i nazizmu, nienawici rasowej i narodowociowej, stosowania przemocy
i utajniania struktur;
moliwe ograniczenie w stosunku do osb, ktrych funkcja lub stanowisko
wymaga apolitycznoci;
PRAWA I WOLNOCI EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE katalog tych praw to:
PRAWO DO WASNOCI (art. 20, 21, 64) rozrnienia:
* jako jedna z podstaw spoecznej gospodarki rynkowej, z priorytetem dla
wasnoci prywatnej;
* jako jedno z praw czowieka, podlegajce ochronie 2 znaczenia:
43

sens cywilistyczny art. 64 ust. 1 i 2 ochrona wasnoci, innych praw

majtkowych i prawa dziedziczenia;
sens oglny art. 21 ust. 1 jako okrelenie zbiorcze dla praw majtkowych
* zasady dot. prawa wasnoci:
rwna dla wszystkich ochrona wasnoci, innych praw majtkowych i
dziedziczenia;
wywaszczenie tylko na cele publiczne i za susznym odszkodowaniem (art. 21
ust. 2);
ograniczenia wasnoci (cywilne znaczenia) nie mog naruszy istoty tego prawa
(art. 64 ust. 3);
przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sdu (art. 46);
* najwaniejsze tezy z wyroku TK (P11/98 podsumowujcy):
prawo to i jego gwarancje naley konstruowa na tle oglnych zasad ustroju, z
ktrych wynika, e zagwarantowanie ochrony wasnoci jest obowizkiem
pastwa i wartoci wyznaczajc kierunek interpretacji art. 64 oraz innych
uregulowa;
nie jest ius infinitum, wic jego ochrona nie moe mie charakteru
bezwzgldnego;
art. 64 ust. 3 ma 2 role: jako podstawa ogranicze tego prawa oraz jako
kryterium oceny wprowadzonych ogranicze;
ograniczenia tego prawa musz by oceniane take na podstawie art. 31 ust. 3;
ograniczenia s dopuszczalne o ile nie naruszaj istoty tego prawa;
* TK o dziedziczeniu korelat i dopenienie prawa wasnoci, a na mocy art. 21 ust.
1 naley do zasad ustroju, wic niemoliwe jest pozbawienie wasnoci cechy
dziedziczenia, natomiast innych praw tak;
regulacje dot. spadkw nie mog wprowadza ukrytego wywaszczenia;
* z prawem tym wie si prawo z art. 77 ust. 1 do wynagrodzenia za szkod
wyrzdzon niezgodnie z prawem przez organ wadzy publicznej;
SWOBODA DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ (art. 22) cho jako zasada ustroju, to wg TK
moe stanowi podstaw konstruowania prawa podmiotowego;
UPRAWNIENIA PRACOWNICZE brak prawa do pracy (jest jako zasada polityki
pastwa), ale stworzono pewne szczegowe prawa zwizane z prac:
* prawo do wolnoci zawodu i miejsca pracy (art. 65 ust. 1);
* prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4);
* prawo do bezpiecznych warunkw pracy (art. 66 ust. 1);
* prawo do urlopu (art. 65 ust. 2);
* prawo do koalicji (art. 59 ust. 1) i zwizane z tym uprawnienia zwizkw do
zawierania zbiorowych ukadw pracy, prowadzenia sporw zbiorowych i strajkw
(art. 59 ust. 2 i 3);
* zasada oglna praca pod ochron RP uprawnienia pastwa do nadzoru nad
warunkami pracy (art. 24 zd. 2), zakaz staego zatrudniania dzieci do 16 lat (art. 65
ust. 3); okrelanie minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4) i maksymalnego
czasu pracy (art. 65 ust. 2) wpywa na swobod przedsibiorczoci;
PRAWO DO ZABEZPIECZENIA SPOECZNEGO (art. 67) dot. obywateli; sytuacje:
* niezdolnoci do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa;
* emerytury;
* niezawinionego bezrobocia;
* w oglnych zasadach prawo dla rodzin w bardzo trudnej sytuacji do szczeglnej
pomocy (art. 71 ust. 1);
PRAWO DO OPIEKI ZDROWOTNEJ (art. 68) poza ogln norm o prawie do ochrony
zdrowia:
* obowizek stworzenia i utrzymywania publicznej suby zdrowia;
* zasady polityki:
szczeglna
opieka
dla
pewnych
kategorii
osb
(kobiety
ciarne,
niepenosprawni, starzy, dzieci);
44

obowizek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradacji rodowiska;

popieranie rozwoju kultury fizycznej;
* osobne uregulowania szczeglne dot. pomocy osobom niepenosprawnym (art. 69) i
kobietom przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2);
PRAWO DO NAUKI (art. 70) a do 18 roku ycia jest obowizkiem; bezpatna nauka w
szkoa publicznych (wyjtek szkoy wysze wyrok TK);
* zasady polityki dot. nauki powszechny i rwny dostp do wyksztacenia, min.
poprzez tworzenie systemw pomocy finansowej dla uczniw i studentw;
* inne prawa zwizane z prawem do nauki:
wolno (dla rodzicw) wyboru szkoy publicznej lub innej;
wolno tworzenia szk niepublicznych wszystkich szczebli;
wolno nauczania (art. 73), szczeglnie w przypadku szk wyszych
(autonomia);
PRAWO DO INFORMOWANIA O STANIE RODOWISKA I JEGO OCHRONIE (art. 74) w zwizku
z zasad polityki dot. zapewniania bezpieczestwa ekologicznego i obowizkiem wadz
publicznych ochrony rodowiska, przy wspieraniu dziaa obywateli;

INNE ZASADY POLITYKI, NIE SPRZGNITE Z PRAWAMI JEDNOSTEK:

opieka i ochrona maestwa, rodzicielstwa i rodziny (art. 18) i obowizek
uwzgldniania dobra rodziny (art. 71 ust. 1) i dobra dziecka (art. 72);
opieka nad weteranami walk o niepodlego, zwaszcza inwalidami (art. 19);
polityka sprzyjajca zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, przeciwdziaanie
bezdomnoci (art. 75);
ochrona
konsumentw,
uytkownikw
i
najemcw
przed
dziaaniami
zagraajcymi ich zdrowiu, prywatnoci i bezpieczestwu oraz przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi (art. 76);
OCHRONA PRAW I WOLNOCI

(art. 81) tzn. tylko w

granicach okrelonych w ustawie (czyli ograniczenie bezporedniego stosowania
Konstytucji, ale wci nie mog one pozbawia tych praw ich istoty i art. 81 nie
wyklucza skargi konstytucyjnej):
* art. 65 ust. 4 i 5 (minimalne wynagrodzenie oraz polityka zwalczania bezrobocia),
art. 66 (bezpieczne i higieniczne warunki pracy), art. 69 (pomoc dla
niepenosprawnych), art. 71 (opieka nad rodzin i macierzystwem) i art. 74-76
(bezpieczestwo ekologiczne, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, ochrona
konsumentw);
PODSTAWOWA DROGA OCHRONY DROGA SDOWA art. 45 prawo do sdu, art. 77
ust. 2 zakaz zamykania drogi sdowej dla dochodzenia naruszonych wolnoci i praw,
art. 78 zasada dwuinstancyjnoci (moliwe wyjtki);
* podkrelenie cywilnej odpowiedzialnoci pastwa za niezgodne z prawem dziaania
funkcjonariuszy (art. 77 ust. 1 szerszy ni w kc);
PROCEDURY SZCZEGLNE:
* SKARGA KONSTYTUCYJNA moe wnie kady, czyje prawa konstytucyjne zostay
naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sd lub organ administracji
wska skarga konstytucyjna tylko przeciwko normie na podstawie, ktrej
dokonano orzeczenia (art. 79);
* WNIOSEK DO RPO moe wystpi kady o pomoc w ochronie swoich praw i
wolnoci naruszonych przez organy wadzy publicznej (art. 80)
SZCZEGLNE OGRANICZENIE OCHRONY NIEKTRYCH PRAW

KONSTYTUCYJNE OBOWIZKI JEDNOSTKI

wyliczenie nie ma charakteru wyczerpujcego, gdy ograniczenia praw i wolnoci
mog tworzy po stronie adresatw okrelone obowizki nie s bezporednio
stosowane, gdy naoenie obowizku na jednostk musi by zawsze wprowadzone na
podstawie ustawy:
45

*
*
*
*
*

RP I TROSKI O DOBRO WSPLNE (art. 82);

OBOWIZEK OBRONY OJCZYZNY LUB SUBY ZASTPCZEJ (art. 85);
OBOWIZEK PRZESTRZEGANIA PRAWA RP (art. 83);
OBOWIZEK PONOSZENIA CIARW I WIADCZE PUBLICZNYCH (art. 84);
OBOWIZEK WIERNOCI

OBOWIZEK DBAOCI O STAN RODOWISKA I ODPOWIEDZIALNO ZA SPOWODOWANE

SZKODY

(art. 86);

46

PARLAMENT. STRUKTURA, SKAD I ORGANIZACJA

WPROWADZENIE
istnienie parlamentu, ktry skupia w sobie kompetencje ustawodawcze i kontrolne
wzgldem wadzy wykonawczej, bdcy organem naczelnym, demokratycznie
wybieranym przez Nard jest podstawow przesank demokratyzmu pastwa;
istot parlamentu jest jego przedstawicielski charakter, gdy jako jedyny
powoywany jest w taki sposb by odzwierciedli orientacje i preferencje w
spoeczestwie, a ze wzgldu na to, i wszystkie pastwa obecnie przyjmuj metod
demokracji przedstawicielskiej, jest on jedynym organem zdolnym do reprezentowania
Narodu;
* przedstawicielski charakter sprawia, e wszyscy wybrani do niego reprezentanci
musz mie ten sam status prawny (zasada jednolitoci skadu);
ze wzgldu na zasad podziau wadz zakazane jest, by w parlamencie
skoncentrowana zostaa caa wadza, ale zasada ta nie ma charakteru
absolutnego, dlatego parlament ma pewne kompetencje zahaczajce o wadz
wykonawcz
(udzia
w
jej
powoywaniu,
kontrola
rzdu,
egzekwowanie
odpowiedzialnoci politycznej czy konstytucyjnej), a take cho w mniejszym stopniu o
wadz ustawodawcz (uchwalanie ustaw, ktre wi sdziw, powoywanie czci
skadu TK, TS, ale TK ma wpyw na ustawy);
autonomia parlamentu to uznanie wycznej waciwoci parlamentu do
podejmowania pewnych rozstrzygni, gwnie dot. wewntrznej organizacji i sposobu
dziaania;
* aspekt formalny tzw. autonomia regulaminowa, ale i ona ma swoj cen, gdy
nie stanowi rda prawa powszechnie obowizujcego;
* aspekt materialny jako gwarancje swobodnego wykonywania zada parlamentu
i parlamentarzystw:
autonomia personalna (wyczno ustalania skadu organw wewntrznych);
autonomia budetowo-finansowa (wyczno ustalania budetu i sposobu
jego wykonania);
autonomia terytorialna (odrbno siedziby parlamentu i wyczno
zarzdzania swoim terenem);
autonomia jurysdykcyjna (wyczno decyzji w sprawach immunitetowych i
dyscyplinarnych).
prawo parlamentarne opiera si na prawie stanowionym, ale w praktyce due
znaczenie ma zwyczaj i orzecznictwo. Podstawowe uregulowania dot. Sejmu i Senatu s
w Konstytucji (rne rozdziay) oraz w Regulaminie tych izb. Regulaminy mog
regulowa (art. 112 w zw. z art. 124):
* organizacj wewntrzn izby;
* porzdek prac,
* tryb powoywania i dziaalno organw izby,
* sposb wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowizkw organw
pastwowych (nie samorzdowych) wobec danej izby
charakter prawny kontrowersje, gdy regulaminy, podejmowane w formie
uchwa nie ograniczaj swobody ich ksztatowania, ale te nie mog stanowi
rda prawa powszechnie obowizujcego, dlatego szereg regulacji musia
znale si w ustawach (np. o wykonywania mandatu, czy o komisji ledczej), a
okrelenie sposobu wykonywania obowizkw organw pastwowych wobec
izby ma charakter wtrny, gdy najpierw musi by uregulowane w ustawie albo
w K. Dodatkowo zarezerwowanie w/w materii dla regulaminw, stanowi zakaz
regulowania ich w innej formie;
prawne regulacje dot. parlamentu (prcz regulaminw, K i ordynacji):
* ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora;
47

*
*
*
*
*
*

ustawa o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice

funkcje publiczne;
ustawa o sejmowej komisji ledczej;
ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli;
ustawa o wspdziaaniu RM z Sejmem i Senatem w sprawach zwizanych z
czonkowstwem RP w UE;
ustawa o finansach publicznych;
ustawa o TS.

STRUKTURA PARLAMENTU: ZASADA DWUIZBOWOCI

Geneza dwuizbowoci
tzw. mieszczasko-szlachecki kompromis (XVII-XIX w.) ktry z czasem
zdemokratyzowano (wyjtek Wielka Brytania, ale tam Izba Lordw prawie nie ma
kompetencji), a do takiej postaci jak we Woszech, gdzie obie izby do niedawna miay
t sam legitymacj wyborcz);
federalna struktura pastwa z reguy izba nisza wybierana na zasadach materialnej
rwnoci, a izba druga wybierana jako reprezentanci czci skadowych federacji (np.
USA, Szwajcaria, Niemcy, Austria);
regionalizacja pastwa gdy regiony uzyskuj daleko idc samodzielno, czy wrcz
autonomi (np. Hiszpania, Belgia);

podzia kompetencji z reguy izba wysza/druga jest de facto izb sabsz, gdy ma
jedynie kompetencje ustawodawcze, ograniczone przez moliwo przeamania jej
stanowiska przez izb nisz, a jedynie wyjtkowo ma udzia w funkcji kontrolnej w
stosunku do rzdu. Z reguy ma rwnie moliwo wpywu na obsad niektrych
stanowisk, ale kompetencja ta nie ma kluczowego znaczenia. Istniej jednak pastwa,
w ktrych druga izba ma pozycj rwnorzdn, a nawet silniejsz (USA);

w tradycji polskiej parlament mia prawie zawsze posta dwuizbow, co zostao

zmienione dopiero w 1947 r. po referendum (faszerstwa!). Senat powrci jako wynik
kompromisu Okrgego Stou i nabra nowego znaczenia, gdy jako pierwszy organ by
w peni demokratycznie wybrany. Potem nie odgrywa ju takiej roli, a podczas prac
nad Konstytucj chciano go nawet zlikwidowa;
Konstytucja okrela Sejm i Senat jako organy wadzy ustawodawczej, ale jedynie w
stosunku do Sejmu nakazuje, by wybory byy 5-cioprzymiotnikowe, a w przypadku
Senatu okrela jedynie wymg powszechnoci i bezporednioci, dlatego podczas
tworzenia ordynacji wyborczej po reformie terytorialnej pastwa mona byo
wprowadzi dowolny sposb rozdzielania mandatw i obliczania gosw. Zdecydowano
si na podzia na 40 okrgw, przy czym przy okrelaniu wielkoci tych okrgw i
rozdzielaniu na nie mandatw dono do rwnoci wyborw. Tak samo zamiast
proporcjonalnoci wprowadzono wybory wikszociowe (w. bezwzgldna);
Senat nie ma rwnorzdnej z Sejmem roli, gdy art. 95 ust. 2 przekazuje
kompetencje kontrolne tylko Sejmowi, co jest okrelane w doktrynie jako dwuizbowo
nierwnorzdna, niepena, uomna, czy jako izba refleksji, podobne stanowisko ma TK
dwuizbowo niesymetryczna;
kompetencje Senatu:
* ograniczone przez Sejm uczestnictwo w ustawodawstwie;
* uczestnictwo w powoywaniu niektrych organw: prezes NIK, RPO, 2 czonkw
KRRiTV, 3 czonkw RPP;
* byt Senatu uzaleniony od bytu Sejmu, a uchwaa sejmu o samorozwizaniu
powoduje rozwizanie Senatu;

STRUKTURA PARLAMENTU: ZGROMADZENIE NARODOWE

Historia:
48

konstytucja marcowa TAK rewizja konstytucji co 25 lat (atwiej ni zmiana) oraz

dokonywanie wyboru prezydenta;
konstytucja kwietniowa NIE ale kompetencja uznania urzdu prezydenta za
oprniony przyznana poczonym Izbom Ustawodawczym;
nowela kwietniowa TAK po to by wybra Jaruzelskiego na prezydenta, te odbir
lubowania, uznanie trwaej niezdolnoci prezydenta do sprawowania urzdu, stawianie
prezydenta w stan oskarenia przed TS;
nowela wrzeniowa TAK ale zmiana wyboru prezydenta na wybr powszechny;
ustawa konstytucyjna z 1992 r. TAK uchwalenie konstytucji;
Obecnie:
charakter ustrojowy kontrowersyjny czy jest to odrbny organ czy tylko
szczeglna forma dziaania obu izb za szczegln form przemawia art. 114, ktry
okrela Sejm i Senat obradujce wsplnie, dziaaj jako Zgromadzenie Narodowe, ale
ZN ma rwnie pewne (skromne) kompetencje, ktre wykonuje jako jedno ciao, bez
rozgraniczenia na posw czy senatorw. ZN to nie wsplne posiedzenia izb, podczas
ktrych nie mona podejmowa adnych aktw prawnie wicych, a Sejm i Senat
zachowuj swoj odrbno;
organizacja wewntrzna i tryb funkcjonowania okrela regulamin ZN, a
Konstytucja przesdza jedynie 2 sprawy:
* przewodniczy Marszaek Sejmu (zastpuje go Marszaek Senatu);
* poniewa jest powiedziane, e izby obraduj wsplnie to konieczno liczenia
kworum i wikszoci do oglnej liczby posw i senatorw (560), oraz nie ma
obowizku zachowania parytetw sejmowo-senackich;
kompetencje ZN (art. 114 mwi, e ZN dziaa w przypadkach okrelonych w
Konstytucji enumeracja):
* przyjcie przysigi od prezydenta (art. 130);
* stwierdzenie trwaej niezdolnoci prezydenta do sprawowania urzdu (art. 131 ust.
2 pkt. 4);
* postawienie prezydenta w stan oskarenia przed TS (2/3, wniosek 140 czonkw, art.
145);
* wysuchanie ordzia prezydenta (art. 140);

49

KADENCJA I SPOSB FUNKCJONOWANIA

kadencja to okres na jaki wyborcy udzielaj organowi wybieralnemu penomocnictw, i
w jakim realizuje on swoje zadania funkcjonujc w chwilowym skadzie pochodzcym z
jednych wyborw;
* rodzaje kadencji: normalna, skrcona, przeduona;
konieczny skadnik demokratyzmu, a wg TK skadaj si na niego 3 elementy:
* nakaz nadania penomocnictwom danego organu z gry oznaczonych ram
czasowych;
* ramy czasowe musz by rozsdne;
* nakaz ustanowienia regulacji umoliwiajcych ukonstytuowanie si nowo wybranego
organu bez zbdnej zwoki;
2 metody obliczania biegu czasu trwania kadencji:
* wybory do nowego parlamentu odbywaj si po zakoczeniu kadencji poprzedniej
izby, ale to prowadzi do istnienia okresw midzykadencyjnych, kiedy parlamentu
nie ma;
* pierwsze posiedzenie to pocztek kadencji nowego parlamentu, a
jednoczenie koniec poprzedniego zakada istnienie w pewnym okresie dwch
parlamentw, ale ten nowy to byt potencjalny przyjte od noweli marcowej z 1995
r. (z uwagi na obaw przed Was);
90 dni przed kocem zarzdzenie, 30 dni przed kocem wybory, 30 dni po
wyborach posiedzenie;
przeduenie kadencji niemoliwe, chyba, e zostanie wprowadzony stan
nadzwyczajny, gdy nie mona przeprowadza wyborw w cigu 90 dni od zakoczenia
tego stanu. Inne moliwoci nie istniej, gdy trzeba by byo do tego zmienia
konstytucj (by zmieni dugo kadencji w ogle lub tylko jedn kadencj wyduy, co
zdarzyo si za PRL);
skrcenie kadencji 2 procedury:
* samorozwizanie Sejmu (art. 98 ust. 3) uchwaa 2/3 ustawowej liczby posw,
moliwe z kadego powodu i prawie w kadym czasie (j/w). Wprowadzona nowel
kwietniow;
* rozwizanie Sejmu (art. 98 ust. 4) przez prezydenta wprowadzone nowel
kwietniow, powtrzone w Maej Konstytucji, a teraz w obecnej. Moliwe jedynie w
2 sytuacjach:
obligatoryjne art. 155 ust. 2 w procesie tworzenia rzdu;
fakultatywne art. 225 w razie nie uchwalenia ustawy budetowej w terminie
4 miesicy prezydent moe rozwiza sejm w cigu 14 dni w drodze
postanowienie bez koniecznoci kontrasygnaty, a jedynie po zasigniciu opinii
obu Marszakw;
* skutki prawne rozwizania parlamentu wraz z decyzj o rozwizaniu sejmu
prezydent jednoczenie zarzdza wybory na dzie nie pniej ni 45 dni od
rozwizania. Innych skutkw prawnych nie ma, cho zarwno parlament jak i rzd
powinny powstrzyma si w tym okresie od pewnych dziaa, ale w przeciwiestwie
do Maej Konstytucji nie ma adnych ogranicze ani na parlamencie ani rzdzie;
zasada dyskontynuacji przerwanie materialnej cigoci parlamentu. Istnieje spr
czy zasada ta ma walor normatywny (tzn. jest elementem zwyczajowego prawa
konstytucyjnego) czy jest tylko utrwalonym zwyczajem. Wyjtki od zasady wyranie w
konstytucji przewidziane:
* projekt ustawy z inicjatywy obywatelskiej;
* sprawozdania sejmowej komisji ledczej;
* postpowanie w sprawie odpowiedzialnoci konstytucyjnej;
* nie zakoczone postpowanie w Komisji ds. UE;
okres 30 (15) dni od wyborw do pierwszego posiedzenia (ktrego zwoanie jest
konstytucyjnym obowizkiem prezydenta) to czas politycznego rozoenia si w
przyszym parlamencie (rola prezydenta albo obserwator, albo mediator);
50

pierwsze posiedzenie (wg regulaminu Sejmu) przewodniczy mu Marszaek Senior

(powoywany przez Prezydenta spord najstarszych posw) lubowanie posw
wybr Marszaka i pod przewodnictwem nowego marszaka wybr wicemarszakw;
* zoenie dymisji przez poprzedni rzd (art. 162) i najpniej po miesicu wniosek o
votum zaufania dla nowego rzdu (art. 154);
sposb funkcjonowania parlamentu
* 2 zasady:
sesyjno parlament obraduje na sesjach (z reguy kilkumiesicznych)
przewanie zwoywanych przez gow pastwa, a w okresie midzysesyjnym
jedynie tzw. sesje nadzwyczajne. Prawo to dawao gowie pastwa due
moliwoci, ale obecnie terminy te przewanie s cile okrelony, ograniczajc
t swobod. W ramach sesji posiedzenia zwouje prezydium lub przewodniczcy.
Wystpuje w wikszoci pastw, a w Polsce do 1989 r.;
permanencja kadencja ma charakter jednolity, a posiedzenia moe zwoywa
prezydium/przewodniczcy w kadym momencie (bez wpywu na to przez gow
pastwa). W Polsce od noweli kwietniowej, obecnie w art. 109;
* posiedzenia trwa do wypenienia porzdku dziennego (czasem przerywane
kilkudniowymi przerwami). Istnieje tradycja wakacji parlamentarnych. Wg
regulaminu (system wprowadzono w 10.1997):
terminy ustala prezydium po opinii Konwentu Seniorw lub caa izba, ale
zwoanie posiedzenia naley do Marszaka;
ustalenie porzdku dziennego przez Marszaka po wysuchaniu opinii
Konwentu Seniorw. Kluby, koa i grupy min. 15 posw mog skada wnioski o
uzupenienie porzdku, na temat ktrych jednomylnie wypowiada si Konwent;
w razie braku jednomylnoci Konwentu przeprowadza si gosowanie w izbie
nad zmian porzdku obrad
* zasada jawnoci (art. 113 K.) posiedze Sejmu (i Senatu art. 124 K.) to:
jawno i publiczno obrad;
dostpno dokumentw i materiaw stanowicych przedmiot obrad;
dostpno drukw sejmowych i materiaw rejestrujcych przebieg obrad
(w tym imienne wykazy gosowa);
sejm moe dla dobra pastwa zarzdzi tajno obrad;
posiedzenia komisji s jawne, ale uczestnictwo rodkw masowego przekazu
wymaga zgody przewodniczcego komisji (art. 154 ust. 5 rSej). Posiedzenia te
mog odby si w formie posiedzenia zamknitego (art. 156 rSej), a niektre
komisje obraduj z ograniczeniem jawnoci;
* obrady sejmu przewodniczy marszaek/wicemarszaek majcy 2 sekretarzy do
pomocy. Obrady tocz si zgodnie z porzdkiem obrad, a do debaty posowie
zapisuj si u sekretarza. Marszaek moe dyscyplinowa posw, a do wykluczenia
z obrad;
* uczestnictwo innych osb prezydent, premier i czonkowie rzdu, prezes TK,
pierwszy prezes SN, prezes NIK, RPO, prezes NBP maj prawo do zabierania
gosu poza kolejnoci (bez prezydenta);
* gosowanie zwykle jawne, przez podniesienie rki i przy pomocy karty
magnetycznej. Zwyka wikszo przy obecnych.
Zwyka wikszo to znaczy e gosw za byo wicej ni gosw przeciw.
Bezwzgldna wikszo to znaczy e gosw za byo wicej ni gosw przeciw i
wstrzymujcych si.
Wikszo kwalifikowana to znaczy e liczba gosw za musi osign pewien
uamek oglnej liczby gosujcych, np. 2/3.

ORGANIZACJA WEWNTRZNA
Powszechnie odrnia si organy kierownicze i pomocnicze Sejmu i Senatu, ktre musz
skada si z posw/senatorw, a wpyw na ich ksztat ma tylko dana izba. Organem
51

apolitycznym i permanentnym jest Kancelaria Sejmu, ktra zajmuje si sprawami

techniczno-organizacyjnymi.
DO ORGANW KIEROWNICZYCH SEJMU NALE:
Marszaek Sejmu:
art. 110 ust. 1 Sejm wybiera ze swego grona Marszaka Sejmu i wicemarszakw.
Ust. 2 Marszaek Sejmu przewodniczy obradom, strzee praw Sejmu oraz
reprezentuje Sejm na zewntrz;
kandydatur moe zgasza grupa min. 15 posw, a wyboru dokonuje si
bezwzgldn wikszoci gosw przy obecnych (tak samo wicemarszakowie
brak okrelonej ich liczby). Brak uregulowa prawnych dot. odwoania, ale bak te
zakazu (w rSen jest taka moliwo);
wewntrzne obowizki:
reprezentowanie Sejmu (przekazywanie aktw podjtych przez Sejm innym
organom), stanie na stray praw i godnoci Sejmu (opinia w sprawie rozwizania
sejmu);
prowadzenie spraw z zakresu stosunkw Sejmu z instytucjami i innymi organami
UE;
zwoywanie posiedze Sejmu (ustalanie porzdku dziennego i przewodniczenie
obradom, dyscyplinowanie posw);
kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie Prezydium i
Konwentowi Seniorw;
czuwanie nad tokiem i terminowoci prac Sejmu (nadawanie biegu inicjatywom
ustawodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzania pierwszego czytania
projektw);
udzielanie posom niezbdnej pomocy w ich pracy, min. czuwanie nad
wykonywaniem obowizkw wobec posw przez administracj rzdow i
samorzdow;
administrowanie Sejmem (min. powoywanie i odwoywanie Szefa Kancelarii
Sejmu po opinii Komisji Regulaminowej oraz jego zastpcw po opinii Szefa,
wydawanie zarzdze porzdkowych);
zewntrzne obowizki:
przewodniczcy Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1);
sprawuje zastpstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawowa urzdu
lub w razie oprnienia urzdu prezydenta (art. 131);
zarzdza wybory prezydenta (art. 128 ust. 2);
Wicemarszakowie s czonkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorw oraz
zastpcami Marszaka w zakresie jego wewntrzsejmowych zada. W odniesieniu do
zada zewntrznych zada zastpc jest przewanie Marszaek Senatu;
Prezydium Sejmu nie jest organem konstytucyjnym, skada si z Marszaka i
wicemarszakw (organ kolegialny). Funkcjonuje cigle w czasie kadencji. Nie ma
moliwoci odwoania caego prezydium, czy wszystkich jego czonkw na raz. Brak
jasnego podziau zada midzy Marszaka a Prezydium;
kompetencje (bez formuy kierowania pracami Sejmu):
zwizane z organizacj prac Sejmu, tj. ustalanie planu prac Sejmu (konieczna
jest opinia Konwentu Seniorw), ustalanie tygodni posiedze, ustalanie
terminw posiedze;
zwizane z pracami organw Sejmu, tj. organizowanie wsppracy midzy
komisjami i koordynowanie ich dziaa;
zwizane z tokiem prac sejmowych, min. opiniowanie co do zgodnoci z prawem
projektw ustaw;
zwizane z sytuacj prawn posw, min. stosowanie kar z tytuu
odpowiedzialnoci regulaminowej, decydowanie w sprawach diet i ryczatw
poselskich i in. sytuacjach finansowych posw;
52

 zwizane z regulaminem Sejmu, tj. dokonywanie wykadni i inicjowanie zmian

regulaminu, okrelenie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i
korzystania z pomocy ekspertw;
Konwent Seniorw jest organem zapewniajcym wspdziaanie klubw w sprawach
zwizanym z dziaalnoci i tokiem prac sejmowych.
skad:
Marszaek,
wicemarszakowie
Sejmu,
przewodniczcy
lub
wiceprzewodniczcy klubw poselskich, przedstawiciel porozumie liczcych co
najmniej 15 posw, przedstawicieli k parlamentarnych, ktre w dniu rozpoczcia
kadencji Sejmu reprezentoway osobn list wyborcz;
formalnie jest ciaem doradczym dla Prezydium, w rzeczywistoci jednak odgrywa
znacznie silniejsz rol opinie dot. porzdku dziennego, terminw posiedze,
trybu dyskusji nad punktami porzdku, wnioski co do wyboru przez Sejm jego
organw charakter politycznych dyrektyw dot. pracy Sejmu;
DO ORGANW POMOCNICZYCH ZALICZAMY:
Komisje sejmowe s wyspecjalizowanymi organami wewntrznymi Sejmu,
zajmujcymi si rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw
stanowicych przedmiot obrad Sejmu, a w szczeglnoci wyraaniem opinii o sprawach
przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszaka lub Prezydium. Cho ich rola jest
pomocnicza wzgldem Sejmu, to w praktyce przewanie wikszo aktw jest
przyjmowana w brzmieniu zgodnym z propozycjami odpowiednich komisji;
rodzaje komisji:
stae przewiduje je regulamin, tj. sejm ma obowizek je utworzy. Istniej
przez ca kadencj. Obecnie 25 komisji, 2 kryteria wyodrbnienia resortowe i
funkcjonalne (np. k. ustawodawcza, k. odpowiedzialnoci konstytucyjnej);
szczeglna rola k. finansw publicznych (kryterium resortowo-funkcjonalne);
nadzwyczajne tworzone doranie przez Sejm, ktry okrela zakres spraw, cel,
zasady i tryb dziaania. Praktyka dla konkretnej ustawy (np. kodyfikacje) oraz
dla zajmowania si okrelonym wycinkiem prac ustawodawczych w duszym
czasie (np. komisja prawa europejskiego) lub dla przygotowania materiaw
zwizanych z jak dziaalnoci sejmu lub komisj ledzcz;
skad tylko posowie (kady pose musi by w jakiej komisji) wybierani przez
Sejm na wniosek Prezydium po opinii Konwentu. Moliwo zmiany w kadym
momencie. O tym, ktry pose bdzie w ktrej komisji decyduje jego klub;
zasada penej reprezentacji politycznej, a dopiero potem uwzgldnienie
specjalnoci;
pracami komisji kieruje jej prezydium (wybierane przez komisj);
moliwo powoania podkomisji: stae (za zgod Prezydium) i nadzwyczajne;
obraduj na posiedzeniach, ale ich dziaania maj rny wymiar w zalenoci od
rodzaju funkcji sejmu, ktr si zajmuj ustawodawcza (przygotowywanie
projektw), powoywanie innych organw (opinie i oceny), kontrolna (wikszo
dziaa adresowana na zewntrz);
Sekretarze Sejmu s to posowie (20) wybierani przez Sejm. Peni pomocnicz rol
przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszaka (min. prowadz list mwcw,
przyjmuj wystpienia posw skadane na pimie, obliczaj gosy w gosowaniu
imiennym oraz w innych gosowaniach). Ich funkcje maj charakter tradycyjny, gdy
wszystkie kwestie techniczne zaatwiane s przez wyspecjalizowany personel
Kancelarii Sejmu.
Organizacja Senatu jest ujta w sposb analogiczny, gwnie za spraw art. 124. Rnice
pomidzy Senatem a Sejmem wynikaj gwnie z jego mniejszej liczebnoci, odmiennego
zakresu funkcji oraz zobowizania Senatu okrelonymi terminami zawitymi.
Generalny schemat Sejmu i Senatu pokrywa si (Marszaek, wicemarszakowie,
Prezydium, Konwent, komisje). Do najpowaniejszych rnic nale:
okrelenie w rSen liczby wicemarszakw (3);
53

 odmienna struktura komisji staych (14, w tym 2 funkcjonalne regulaminowa i

spraw senatorskich oraz ustawodawcza i praworzdnoci), gwnie ze wzgldu na brak
innych kompetencji ni ustawodawcze;
brak moliwoci powoania w Senacie komisji ledczej (art. 124 w powizaniu z
art. 111);
Formami politycznej organizacji posw i senatorw s kluby, koa lub zespoy poselskie
lub senatorskie (te wsplne), a prawo ich tworzenia wynika z wolnoci dziaalnoci partii
politycznych (wyrok TK);
zorganizowane na zasadzie politycznej;
pose/senator moe by czonkiem tylko jednego klubu, ale mona zmienia klub.
klub moe zaoy 15 posw lub 7 senatorw i s reprezentowane z mocy prawa w
Prezydium, a z mocy zwyczaju w Konwencie i komisjach. Maj uprzywilejowan pozycj
w zakresie finansowania dziaalnoci w porwnaniu z koami czy zespoami;
oglna struktura klubw i k wyznacza przede wszystkim podzia na obz rzdzcy i
opozycj. W ramach klubw (k) formuowane s polityczne stanowiska
poszczeglnych partii i ugrupowa. Wewntrzna organizacja klubw (k) zaley od ich
liczebnoci. Kluby (koa) tworz prezydia, moliwe jest te tworzenie wewntrznych
k czy zespow;
spoiwem i gwarantem jest tzw. dyscyplina klubowa, ktrej istota polega na zaoeniu,
e stanowisko wypracowane w ramach klubu bdzie reprezentowane przez jego
czonkw. Kluby czasem podejmuj uchway zobowizujce do gosowania w ustalony
sposb i cho te uchway nie maj prawnego znaczenia, to w praktyce odnosz czsto
skutek, gdy np. moliwe jest wycofanie takiej osoby z atrakcyjnej komisji, brak
poparcia w nastpnych wyborach czy nawet wykluczenie z klubu;
STATUS PRAWNY POSW I SENATORW
uwm ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora;
Mandat parlamentarny ma trzy znaczenia:
1. jako wynikajce z wyborw penomocnictwo udzielone czonkowi parlamentu przez
wyborcw;
2. jako caoksztat praw i obowizkw parlamentarzysty;
3. jako okrelenie funkcji czonka parlamentu.
mandat pose zyskuje w dniu ogoszenia wynikw (art. 105 ust. 2), ale peni praw
uzyskuje w dniu pierwszego posiedzenia, po zoeniu lubowania;
mandat trwa przez ca kadencj, a wyjtkowo moe wygasn wczeniej, gdy pose:
odmwi zoenia lubowania;
utraci prawo wybieralnoci;
zrzecze si mandatu;
umrze;
obejmie jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103;
zostanie uznany za winnego zoenia faszywego owiadczenia lustracyjnego;
utraci mandat w wyniku wyroku TS za naruszenie nakazu z art. 107;
STOSUNEK PARLAMENTARZYSTY DO WYBORCW:
Mandat imperatywny (zwizany) pose jest prawnie zwizany wol swych wyborcw i
ponosi przed nimi odpowiedzialno, oraz moliwa jest instytucja nakazw i instrukcji;
Mandat wolny uksztatowa si jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa Narodu. Opiera
si na zaoeniu, e pose reprezentuje cay zbiorowy podmiot suwerennoci, nie jest wic
zwizany instrukcjami wyborcw. Wrcz przeciwnie status posa jest uksztatowany na
zasadzie niezalenoci prawnej, cho w wymiarze faktycznym musi liczy si tak z gosami
wyborcw jak i partii, ktra wysuna jego kandydatur;
taki status posa zosta przyjty w Konstytucji z 1997 w art. 104 z tego mona
wyprowadzi trzy zasady:
1. uniwersalno pose reprezentuje cay Narw, a nie poszczeglne grupy;
2. niezaleno
54

3. nieodwoalno
Mandat zawodowy gdy dziaalno parlamentarna staje si gwnym rdem
utrzymania. Koncepcja ta zwizana jest z ide powstania klasy zawodowych politykw,
ktrych powtarzajce kadencje zwikszaj kwalifikacje, wiedz i dowiadczenie, cho
jednoczenie silniej akcentuj ich zwizek z parti, co moe wpywa na niezaleno i
wymg kierowania si dobrem Narodu;
GWARANCJE NIEZALENOCI
IMMUNITETY peni dwie funkcje:
ochrony niezalenoci czonkw parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania
mandaty, ale nie przywilej bezkarnoci;
ochrony niezalenoci i autonomii parlamentu jako takiego.
IMMUNITET MATERIALNY (art. 105 ust. 1) tzn. stae wyczenie karalnoci
okrelonych czynw, wykonywanych w ramach dziaalnoci wynikajcej z mandatu (=
wg SN te poza sejmem, ale tylko jeli dziaa jako parlamentarzysta (podobnie w uwm)
i tylko przy uyciu godziwych metod postpowania, czyli nie np. gosowanie za koleg);
* charakter bezwzgldny (niewzruszalny) nie ma moliwoci uchylenia tego
immunitetu;
* odpowiada jedynie przed Sejmem (regulaminowa), chyba, e narusza prawa osb
trzecich (=naruszy dobra osobiste) to odpowiada przed sdem tylko za zgod Sejmu;
wg TK immunitet ten nie chroni przed orzeczeniem cywilnym w razie naruszenia
dobrego imienia lub czci;
* charakter trway nie wygasa wraz z mandatem;
IMMUNITET FORMALNY (art. 105 ust. 2) polega na czasowym uchyleniu karalnoci
(wszelkie fazy postpowania, nawet rewizja nadzwyczajna na korzy posa)
wszystkich czynw wypeniajcych znamiona przestpstwa (karnego wg K., a
karno-administracyjnego wg uwm, nie dot. odpowiedzialnoci cywilnej, pracowniczej,
zawodowej, itp.), niezalenie od czasu ich popenienia;
* art. 105 ust. 3 gdy postpowanie wszczto przed wyborem zostaje ono
zawieszone na danie Sejmu do czasu wyganicia mandatu, a uchwaa w tej
sprawie podejmowana jest na wniosek zainteresowanego wikszoci 3/5 za (uwm);
* gdy postpowanie nie zostao wszczte przed wyborem 2 moliwoci:
art. 105 ust. 2 za zgod izby (bezwzgldna wikszo);
art. 105 ust. 4 za zgod zainteresowanego posa i adne dziaania
proceduralne nie s wymagane;
NIETYKALNO zakaz zatrzymania lub aresztowania (art. 105 ust. 5) bez zgody
izby (uchwaa bezwzgldna wikszo);
* w uwm szerokie rozumienie zatrzymania wszelkie formy pozbawienia lub
ograniczenia wolnoci osobistej przez organy stosujce przymus;
* mona bez zgody (ale konieczne jest poinformowanie Marszaka Sejmu, ktry moe
nakaza zwolnienie posa), gdy:
na gorcym uczynku i konieczne jest dla prawidowego toku postpowania
K.;
stan wyszej koniecznoci/obrony koniecznej uwm;
ZASADA NIEPOCZNOCI (incompatibilitas) naley rozpatrywa w dwch
aspektach:
ASPEKT FORMALNY jako zakaz czenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami
pastwowymi (art. 103):
* niepoczno formalna niemono piastowania innego urzdu czy
penienia innej funkcji, a ordynacja ustala termin 14 dni na rezygnacj z
zajmowanego stanowiska, inaczej mandat wygasa:
art. 102 zakaz czenia posa i senatora;
art. 103 ust. 1 zakaz czenia posa/senatora z: prezesem NBP, prezesem
NIK, RPO, RPD i ich zastpcami; czonkiem RPP i KRRiTV, ambasadorem,
55

zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub adm. rzd.

nie dot. czonkw RM i sekretarzy stanu w adm. rzad.;
art. 103 ust. 2 zakaz czenia posa/senatora z prac jako sdzia, prokurator,
urzdnik SC, funkcjonariusz policji i sub ochrony pastwa, czynny
onierz;
art. 103 ust. 3 ustawa moe rozszerzy ten katalog;
* niewybieralno wykluczenie zdolnoci danej osoby do kandydowania w
wyborach (brak biernego prawa wyborczego) i objcia mandatu jedyny
przypadek to art. 123 dot. prezydenta i wyborw parlamentarnych;
ASPEKT MATERIALNY zakaz podejmowania lub wykonywania okrelonych
rodzajw dziaalnoci zawodowej w okresie penienia mandatu dot. dziaalnoci
z osiganiem korzyci z SP lub samorzdu i nabywanie ich majtku (art. 107),
zagroone sankcj pozbawienia mandatu przez TS (postawienie w stan oskarenia
przez izb uchwa na wniosek Marszaka), a w ustawodawstwie zwykym dodatkowe
zakazy, min. czonkostwa we wadzach podmiotw gospodarczych z udziaem SP lub
mienia komunalnego uzasadnienie: pose dobrowolnie podejmuje si suby
publicznej poddanej dodatkowym ograniczeniom;
Uprawnienia i obowizki wg ustawy o wykonywaniu mandatu posa i senatora:
uregulowania prawne: uwm i RSejm i RSen;
I.
Uprawnienia i obowizki zwizane z dziaalnoci Izby i jej organw,
udzia posa w posiedzeniach oraz komisjach uprawnienie (poza naruszeniem
dyscypliny obrad nie mona go wykluczy) i obowizek (sankcje za nieobecno,
gwnie finansowe), oraz zwizane z tym inne uprawnienia, jak prawo zabierania
gosu, gosowania, skadania wnioskw, uczestniczenia te w komisjach, ktrych
nie jest czonkiem;
prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu (jako uprawnienie w
stosunku do min. 1 komisji);
prawo organizowania si w kluby (min. 15), koa i zespoy poselskie;
prawo zgaszania interpelacji, zapyta oraz pyta w sprawach biecych (tylko
posowie) do premiera i czonkw RM (art. 115);
II. Uprawnienia i obowizki zwizane z wykonywaniem mandatu,
obowizek informowania wyborcw o swej pracy w Izbie oraz o dziaalnoci Izby,
do ktrej zosta wybrany;
prawo do informacji i wyjanie od czonkw RM oraz od przedstawicieli
waciwych instytucji i organw pastwowych lub samorzdowych, dotyczcych
spraw wynikajcych z wykonywania obowizkw czonka parlamentu;
prawo do informacji i materiaw oraz wgldu w dziaalno organw
administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego a take spek i jednostek SP
lub komunalnych (ograniczenia zwizane z tajemnica pastwow lub subow
oraz ochron dbr osobistych);
prawo podejmowania interwencji w organach administracji rzdowej i samorzdu
terytorialnego, w zakadzie lub przedsibiorstwie pastwowym oraz w organizacji
spoecznej, a take w jednostkach gospodarki niepastwowej dla zaatwienia
sprawy wasnej bd wyborcy i prawo zajmowania si tokiem jej rozpatrzenia. Te
prawo wstpu na teren tych jednostek, a ich kierownicy maj obowizek
powiadomi w cigu 14 dni o stanie interwencji i czasie jej zaatwienia;
prawo do zorganizowania biura poselskiego (senatorskiego) w terenie i do
rodkw finansowych na ten cel;
III. Uprawnienia i obowizki dotyczce indywidualnej sytuacji prawnej
posa/senatora.
immunitet;
niepoczno;
prawo do diety parlamentarnej przysuguj kademu posowi/senatorowi, jako
wyrwnanie kosztw ponoszonych przy wykonywaniu mandatu, ale od pojawienia
56

si posw zawodowych traci charakter podstawowego rda finansowania.

Obecnie stanowi uposaenia posa zawodowego;
prawo do bezpatnych przejazdw rodkami transportu publicznego na terenie
kraju;
prawo do bezpatnego otrzymywania dziennikw urzdowych;
prawo do korzystania z funduszu wiadcze socjalnych;
obowizek skadania owiadcze o stanie majtkowym bezporednio po wyborze,
potem raz do roku i na 2 miesice przed kolejnymi wyborami od 2001 roku s
jawne i w formie Rejestru Korzyci (prowadzone przez Marszaka danej izby, a w
stosunku do innych osb przez PKW). Skadane s Marszakowi i weryfikowane w
Komisji Etyki Poselskiej, a groce sankcje to: utrata uposaenia (za niezoenie
owiadczenia), odpowiedzialno za faszywe zeznania (za nieprawdziwe
informacje; konieczno uchylenia immunitetu);
w razie uzyskania urlopu bezpatnego w miejscu staej pracy, staje si POSEM
ZAWODOWYM (dostaje uposaenie w wysokoci uposaenia podsekretarza stanu i
szereg wiadcze finansowych i socjalnych oraz jest traktowany jak pracownik,
min. ma zakaz rwnoczesnego podejmowania pracy);

Odpowiedzialno posa/senatora:
w zakresie immunitetu znacznie ograniczona, jedynie cywilna, pracownicza,
zawodowa, dyscyplinarna;
brak odpowiedzialnoci przed wyborcami i ugrupowaniem politycznym (mandat
wolny);
brak
odpowiedzialnoci
przed
parlamentem
(nie
liczc
odpowiedzialnoci
regulaminowej);
POZBAWIENIE MANDATU GDY:
* wyrok TS za naruszenie art. 107;
* utrata mandatu te w razie prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych;
odpowiedzialno regulaminowa przez izb za dziaalno zwizan z
wykonywaniem mandatu (s to gwnie dziaania objte immunitetem materialnym)
w RSejm procedura odpowiedzialnoci regulaminowej posw:
* za naruszenie lub niedopenienie obowizkw z uwm dot. dodatkowej pracy czy
owiadczenia o stanie majtkowym, Prezydium Sejmu (po opinii Komisji
Regulaminowej i Spraw Poselskich) moe zwrci posowi uwag, da upomnienie
lub nagan;
* to samo moe zrobi w/w Komisja za niewykonanie obowizkw poselskich;
* gdy uniemoliwia prac Sejmu lub jego organw Prezydium moe uchwa obniy
diet lub uposaenie;
* w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecnoci Marszaek obnia uposaenie lub
diet;
* w przypadku wykluczenia posa z posiedzenia (za cige, pomimo upomnie,
uniemoliwienie prowadzenia obrad) Marszaek obnia uposaenie lub diet;
* szczeglna rola Komisji Etyki Poselskiej:
stae zadania: rozpatrywanie spraw wynikajcych z Rejestru Korzyci i
uchwalanie Zasad Etyki Poselskiej (podstawa oceny zachowania posw);
skad: po jednym z kadego klubu, a kandydatw zgaszaj przewodniczcy
klubw, a czonek Komisji moe wnie sprzeciw przeciwko jakiej kandydaturze,
wtedy trzeba zgosi now kandydatur wybr przez Sejm w gosowaniu
cznym;

57

FUNKCJE PARLAMENTU
FUNKCJA USTAWODAWCZA
zasada wycznoci sprawowania przez parlament funkcji ustawodawczej:
* aden inny organ nie moe stanowi aktw o randze ustawy, chyba, e Konstytucja
dopuszcza to w sposb wyrany;
* kompetencje
prawodawcze
innych
organw
maj
charakter
podporzdkowany, wyjtkowy i interpretowany zwajco;
funkcja ustawodawcza dzieli si (doktryna francuska) na:
* funkcj ustrojodawcz parlament, ale w innej procedurze, a tylko wyjtkowo
zatwierdzane w referendum;
* funkcj ustawodawcz sensu stricto;
FUNKCJA KONTROLNA
odnosi si do rzdu i administracji i musi by rozpatrywana na tle 2 zasad:
* rzd pochodzi z parlamentu i przed nim odpowiada by to byo moliwe
konieczne jest posiadanie przez parlament wiedzy o faktycznym funkcjonowaniu
rzdu;
* istnienie opozycji, ktra musi mie wgld w dziaania rzdu, take wtedy gdy dla
wikszoci parlamentarnej nie jest to wygodne;
moliwe dziaania:
* prawo dania informacji wcznie z obecnoci ministrw na posiedzeniach
Sejmu;
* prawo dania wysuchania konieczno ustosunkowania si do ocen i sugestii
formuowanych przez parlament;
prawo dania wykonania w normalnych sytuacjach jest niedopuszczalne, gdy
jest zamaniem istoty zasady trjpodziau wadz, cho Konstytucja przewiduje wyjtki
zwizane z wprowadzeniem lub utrzymaniem stanw nadzwyczajnych:
* decyduje o wojnie i pokoju (art. 116);
* zgoda sejmu jest konieczna dla rozp. Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego
lub wyjtkowego (art. 231);
* zgoda sejmu jest konieczna dla przeduenia terminu konstytucyjnego stanu klski i
wyjtkowego (art. 232);
FUNKCJA KREACYJNA
Polega na bezporednim powoywaniu i odwoywaniu innych organw konstytucyjnych
pastwa oraz osb wchodzcych w skad tych organw, a zwaszcza na egzekwowaniu ich
odpowiedzialnoci.
1.
Prezydent izby (jako ZN) mog uzna trwa niezdolno Prezydenta (art. 131 ust.
2 pkt. 4) lub postawi Prezydenta przez Trybunaem Stanu (art. 145);
2.
Rada Ministrw zwizana z funkcj kontroln;
3.
Ministrowie zwizana z funkcj kontroln;
4.
TK wszyscy wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), a odwoanie jest niemoliwe
(zasada niezawisoci);
5.
TS wszyscy wybierani przez Sejm, a przewodniczcym z urzdu jest Pierwszy
Prezes SN (art. 199 ust. 1 i 2);
6.
prezes NIK wybierany przez Sejm za zgod Senatu (art. 205 ust. 1);
7.
PRO wybierany przez Sejm za zgod Senatu (art. 209 ust. 1);
8.
PRD wybierany przez Sejm za zgod Senatu (ustawa o RPD);
9.
KRRiTV 4 przez Sejm, 2 przez Senat, 3 przez prezydenta (art. 214 ust. 1)
10. prezes NBP wybierany przez Sejm (art. 227 ust. 3);
11. Rada Polityki Pieninej po 1/3 skadu przez Sejm i Senat (art. 227 ust. 5);
12. Krajowa Rada Sdownicza 4 przez Sejm, 2 przez Senat (art. 187 ust. 1);

FUNKCJA USTAWODAWCZA
ETAPY TRYBU USTAWODAWCZEGO W KONSTYTUCJI:
* art. 118 inicjatywa ustawodawcza;
* art. 119-120 rozpatrzenie projektu przez Sejm i ew. uchwalenie ustawy;
58

art. 121 ust. 1 i 2 rozpatrzenie ustawy przez Senat i ew. uchwalenie poprawek
bd odrzucenie ustawy;
* art. 121 ust. 3 rozpatrzenie uchway Senatu przez Sejm;
* art. 122 podpisanie przez prezydenta i ogoszenie (warunek wejcia w ycie) albo
moliwo zwrcenia ustawy Sejmowi lub wniosek do TK o zbadanie
konstytucyjnoci;
Regulamin pracy RM z 2002 r. i rozp. premiera z 2002 w sprawie zasad techniki
prawodawczej tryb przygotowania projektu przez rzd;
*

59

INICJATYWA USTAWODAWCZA:
TO PRAWO KONSTYTUCYJNIE OKRELONYCH PODMIOTW DO WNOSZENIA PROJEKTW
USTAW DO SEJMU, Z JEDNOCZESNYM OBOWIZKIEM ICH ROZPATRZENIA PRZEZ SEJM;
przysuguje:
* posom art. 32 ust. 2 komisje sejmowe lub min. 15 posw;
* Senatowi konieczna uchwaa caej izby;
* Prezydentowi RP;
* Radzie Ministrw;
* grupie co najmniej 100.000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu;
INICJATYWA OBYWATELSKA etapy:
* tworzy si komitet inicjatywy obywatelskiej dla przygotowania projektu i
zebrania podpisw;
* po zebraniu pierwszych 1000 podpisw przewodniczcy komitetu informuje
Marszaka Sejmu o utworzeniu komitetu;
* komitet uzyskuje osobowo prawn z chwil przyjcia zawiadomienia przez
Marszaka, a odmowa gdy braki formalne spory rozstrzyga SN (wejcie wadzy
sdowniczej w kompetencje Sejmu, ale tak jest ze wzgldu na prawo kadego
obywatela do sdu);
od tej chwili tre projektu nie moe si zmieni;
* po zebraniu 100000 podpisw tekst przekazywany Marszakowi, a Marszaek moe
go nie przyj gdy jest zmieniony (rozstrzyga SN), a gdy ma wtpliwoci co do
poprawnoci podpisw moe si zwrci do PKW, i jeli ona orzeknie, e podpisw
jest za mao, Marszaek orzeka o nie nadaniu biegu SN rozstrzyga;
* projekt musi odpowiada wymogom projektw ustaw i jest moliwe wniesienie
kilku konkurencyjnych projektw;
* nie podlega zasadzie dyskontynuacji pierwsze czytanie najpniej po 3
miesicach, lub po 6 od pierwszego posiedzenia, a penomocnik moe bra udzia na
zasadach oglnych;
* komitet nie moe dostawa pienidzy ze rodkw publicznych oraz ze rodkw z
elementem obcym;
podmiotowe ograniczenia inicjatywy ustawodawczej:
* projekt ustawy budetowej (ustawy o prowizorium budetowym) oraz projekty
ustaw bezporednio wyznaczajcych sytuacj finansw pastwowych tylko
RM (art. 221);
* projekt zmiany Konstytucji 1/5 posw, Senat i Prezydent (art. 235 ust. 1);
wymogi dot. projektu:
* przedstawienie skutkw finansowych wykonania ustawy (art. 118 ust. 3);
* uzasadnienie, ktre powinno (art. 32 ust. 2 RSejm):
wyjania potrzeb i cel wydania ustawy;
przedstawi rzeczywisty stan w dziedzinie, ktr normuje;
wykaza rnic pomidzy dotychczasowym a projektowanym stanem;
przedstawi skutki spoeczne, gospodarcze, finansowe i prawne;
wskaza rda finansowania, jeli projekt pociga za sob obcienia z budetu
pastwa lub samorzdu;
przedstawi zaoenia podstawowych aktw wykonawczych;
owiadczenie o zgodnoci z prawem UE lub e nie jest nim objty;
* informacja o konsultacjach i ich wnioskach i sugestiach, w szczeglnoci jeli jest
obowizek zasigania takiej opinii. W stosunku do poselskich i komisyjnych
projektw, do ktrych konsultacje nie zostay przeprowadzone Marszaek kieruje je
do konsultacji (art. 32 ust. 3 RSejm);
KONTROLA DOKONYWANA PRZEZ MARSZAKA:
kontrola formalna art. 32 ust. 7 gdy projekt nie odpowiada w/w wymogom;
kontrola materialna art. 32 ust. 8 gdy istniej wtpliwoci co do nie
sprzecznoci z prawem (w tym z prawem UE), po zasigniciu opinii Prezydium, MOE
60

skierowa do Komisji Ustawodawczej w celu wyraenia OPINII, ktra (3/5) moe

zaopiniowa taki projekt jako NIEDOPUSZCZALNY;
ROZPATRYWANIE PROJEKTU USTAWY PRZEZ SEJM:
art. 119 Sejm rozpatruje projekt w trzech czytaniach;
* czytanie rozpatrzenie projektu ustawy na posiedzeniu plenarnym Sejmu;
PIERWSZE CZYTANIE:
* na posiedzeniu lub w komisji (art. 37 RSejm), ale musi by na posiedzeniu gdy
dot. ustaw:
zmiana Konstytucji;
budetowe;
dot. wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz samorzdu;
regulujce ustrj i waciwo wadz publicznych;
kodeksw;
gdy przemawiaj za tym wane wzgldy moe tak zdecydowa Marszaek;
* obejmuje (art. 39 RSejm):
uzasadnienie projektu przez wnioskodawc;
debat w sprawie oglnych zasad projektu;
pytania posw i odpowiedzi wnioskodawcy;
* gdy na posiedzeniu (art. 39 RSejm) koczy si uchwa o skierowaniu do
komisji (z moliwoci wyznaczenia jej terminu sprawozdania) albo o odrzuceniu
projektu w caoci (jeli by taki wniosek);
* waciwe prace tocz si w komisjach (szczeglna rola K. Ustawodawczej)
komisje mog powoywa podkomisje (art. 41 RSejm) bior pod uwag opinie
innych komisji i posw, mog te wysucha zaproszonych ekspertw (art. 42
ust. 1 RSejm) Marszaek moe zwrci wnioskodawcy projekt do
przepracowania projektu z rozwaeniem zmian postulowanych przez komisje
oraz przedstawienie skutkw tych zmian, potem projekt ten Marszaek kieruje
wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm) ze swoich prac komisje przedstawiaj
sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w ktrym komisja moe wnioskowa
przyjcie projektu bez poprawek albo przyjcie tekstu z poprawkami w formie tekstu
jednolitego albo odrzucenie projektu wnioski mniejszoci (art. 43 ust. 3)
wnioski i propozycje poprawek zgoszone pisemnie, ale odrzucone przez komisj, na
danie wnioskodawcy mog by doczone do sprawozdania;
* rola K. Ustawodawczej gdy tylko w tej komisji prace j/w; a gdy w innej komisji,
KU moe wysa tam swojego przedstawiciela, ktry ma prawo proponowania
poprawek i wnioskw, ale bez prawa gosowania. Jeli te wnioski nie zostan
przyjte, KU moe zwrci si o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostan
odrzucone s doczane do sprawozdania z zaznaczeniem, e pochodz od KU;
DRUGIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 44 RSejm):
przedstawienie sprawozdania komisji;
przeprowadzenie debaty oraz zgaszanie poprawek i wnioskw przez
posw, wnioskodawc i RM (TK: poprawki nie mog cakowicie zmienia treci,
gdy stanowioby to obejcie przepisw o inicjatywie);
* sejm moe projekt ponownie skierowa do komisji lub od razu przej do trzeciego
czytania (art. 48 RSejm);
* wnioskodawca moe wycofa projekt do zakoczenia drugiego czytania (art. 119 ust.
4);
TRZECIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 49 RSejm):
przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie
przez posa sprawozdawc poprawek i wnioskw zgoszonych w 2-gim
czytaniu;
gosowanie
61

*
*

porzdek gosowania (art. 50):

wniosek o odrzucenie;
poprawki do poszczeglnych art. od najdalej idcych;
cao projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami
wynikajcymi z przegosowanych poprawek;
Marszaek moe odmwi poddania pod gosowanie poprawki uprzednio
przedoonej komisji;
Marszaek moe odroczy gosowanie nad caoci, by sprawdzi czy na
skutek poprawek nie ma sprzecznoci w projekcie;
do uchwalenia ustawy konieczna jest zwyka wikszo przy obecnych (art. 120);
uchwalon ustaw Marszaek przesya niezwocznie Marszakowi Senatu i
Prezydentowi (art. 121 ust. i art. 52 RSejm);

ROZPATRYWANIE USTAWY PRZEZ SENAT:

konieczny etap, ale nie jest konieczna zgoda Senatu (tylko do zmiany Konstytucji
albo ustawy ratyfikujcej z art. 90;
ustalone ramy czasowe:
* 30 dni (art. 121 ust. 2);
* 20 dni dla ustawy budetowej (art. 223);
* 14 dni dla ustaw pilnych (art. 123 ust. 3);
jeli w tym terminie Senat nie podejmie uchway, ustaw uznaje si za uchwalon w
brzmieniu przyjtym przez Sejm i Marszaek Sejmu przekazuje j do podpisu
Prezydentowi (art. 121 ust. 3);
procedura podobna jak w Sejmie Marszaek przekazuje do komisji w cigu 2
tygodni proponuje sposb ustosunkowania si do ustawy posiedzenie Senatu, debata
i gosowanie;
Senat moe:
* przyj ustaw bez poprawek;
* odrzuci ustaw (niedopuszczalne w przypadku ustawy budetowej art. 223);
* wprowadzi poprawki;
kwestia sporna zakres poprawek Senat jest ograniczony zakresem spraw
uregulowanych w ustawie (szeroko regulacji), a wnoszenie poprawek wykraczajcych
poza t szeroko to ukryta inicjatywa ustawodawcza. Nie jest ograniczony w
gbokoci regulacji;
podejmuje uchway zwyk wikszoci przy obecnych (art. 120 w zw. z art. 124),
a nastpnie przekazuje Marszakowi Sejmu;
ROZPATRZENIE PRZEZ SEJM UCHWAY SENATU:
uchwa Senatu Marszaek Sejmu przekazuje do komisji, ktra poprzednio zajmowaa
si tym projektem (art. 54 RSejm), ktra moe zaproponowa:
* przyjcie uchway w caoci lub czci;
* odrzucenie uchway;
jeli jak poprawk Senatu uwaa si za niedopuszczaln, naley j odrzuci,
cho czasem pozostawiano j bez rozpatrzenia, ale wtedy istnieje
niebezpieczestwo zakwestionowania ustawy przed TK z powodu naruszenia
procedury;
odrzucenie poprawek lub caej uchway wymaga bezwzgldnej wikszoci, inaczej
uwaa si j za przyjt (art. 121 ust. 3) nie ma terminu w ktrym Sejm musiaby
zaj si uchwa Senatu, dlatego w ten sposb mona utopi uchwa Senatu, gdy
przeczeka ona do koca kadencji;
* pat legislacyjny sytuacja, w ktrej Sejm by przyj uchwa Senatu potrzebowa
zwykej wikszoci, a by odrzuci 2/3;
PODPISANIE USTAWY PRZEZ PREZYDENTA:
62

po zakoczeniu w/w postpowania Marszaek Sejmu przekazuje ustaw do podpisu

prezydentowi (art. 122 ust. 1), ktry moe:

(promulgacja) w cigu 21 dni i zarzdzi jej ogoszenie (art. 122 ust. 2);
7 dni w przypadku ustaw budetowych (art. 224 ust. 1) i ustaw w trybie pilnym (art.
123 ust. 3);
to obowizek prezydent (poza wyjtkiem z art. 122 ust. 4 zd. 1) i musi podpisa ca
ustaw, a nie ma veta selektywnego (w USA item veto);
najpierw ma charakter wzgldny (moe skorzysta z procedur zakwestionowania
ustawy), a potem nabiera charakteru bezwzgldnego;
PODPISA USTAW

WYSTPI Z WNIOSKIEM DO

TK W SPRAWIE ZGODNOCI Z K. (art. 122 ust. 3) prewencyjna

kontrola konstytucyjnoci;
uprawnienie o charakterze wycznym (nikt inny na tym etapie nie moe tego) i
samodzielnym (nie ma wymogu kontrasygnaty art. 144 ust. 3 pkt. 9);
moe dot. kadej ustawy (budetowa i prowizorium TK ma 2 miesice art. 224 ust.
2), a zmiana K. kwestia nie jasna, ale jeli tak, to tylko jeli chodzi o zgodno z
procedur;
zarzut moe dot.:
* niezgodnoci materialnej;
* naruszenie trybu;
* naruszenie kompetencji;
moe wycofa wniosek zanim TK rozstrzygnie spraw, ale wtedy musi podpisa
(post. TK);
GDY TK UZNA ZA ZGODN obowizek podpisania (art. 122 ust. 3 zd. 2), cho moe w
ramach kontroli nastpczej ponownie skierowa do TK, gdy praktyka stosowania moe
nada ustawie treci niezgodne z K.;
GDY TK UZNA ZA NIEZGODN obowizek odmowy podpisania (art. 122 ust. 4 zd. 1),
ale jeli TK uzna, e przepisy uznane za niekonstytucyjne nie s nierozerwalnie
zwizane z ustaw to Prezydent moe po opinii Marszaka Sejmu albo podpisa ustaw
w okrojonym ksztacie albo zwrci ustaw do usunicia niezgodnoci;
gdy zwrci w celu usunicia niezgodnoci Sejm poprawia, ale tylko to co zostao
uznane za niekonstytucyjne i moliwe te zmiany redakcyjne dostosowujce ustaw po
zmianach rozpatruje to Senat, a jego uchwa Sejm moe odrzuci na zasadach
oglnych przekazanie Prezydentowi, ktry ma moliwo przekazania jej ponownie
do TK (ale nie ma veta z art. 122 ust. 5);
przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez
Sejm z umotywowanym wnioskiem (art. 122 ust. 5);
nie moe dot. ustaw budetowych i o prowizorium (art. 224 ust. 1 zd. 2), oraz o zmianie
K. (art. 235 ust. 7);
moe dot. tylko caej ustawy, ale moe by wycofane w kadym momencie przed
zakoczeniem rozpatrywania go przez Sejm (orz. TK);
veto nie musi mie uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art. 126, gdy wtedy
znacznie zostaoby osabione i np. niemoliwe byoby veto z powodw ekonomicznych
K. nie wyznacza adnych granic przedmiotowych dla veta, a art. 126 to nie
enumeratywne wyliczenie zada prezydenta;
ustawa wraca do komisji, ktra poprzednio si ni zajmowaa (art. 64 RSejm), ale moe
jedynie zaproponowa albo odrzucenie albo przyjcie CAEJ ustawy do przyjcie
potrzebne jest 3/5 przy obecnych obowizek Prezydenta podpisania ustawy w
cigu 7 dni;
ZASTOSOWA VETO USTAWODAWCZE

ZARZDZENIE OGOSZENIA USTAWY

na jego podstawie premier ogasza ustaw w

Dz.U.;
63

wejcie w ycie w cigu 14 dni, chyba, e dany akt normatywny wyznacza inny
termin (art. 4 ustawy o ogaszaniu ...);
termin krtszy w uzasadnionych przypadkach;
dzie ogoszenia gdy wymaga tego wany interes pastwa i zasady
demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie;
wsteczne dziaanie gdy zasady demokratycznego pastwa prawnego nie
stoj na przeszkodzie;
na tle orzecz. TK dot. retroaktywnego dziaania przepisw 3 zasady oglne:
generalny zakaz, gdy przepisy pogarszaj sytuacj obywateli;
nakaz takiego vacatio legis, by adresaci mieli odpowiedni czas na przygotowanie
si;
nakaz ustanowienia przepisw przejciowych, chronicych interesy w toku;
wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogasza si: Konstytucj; ustawy, rozporzdzenia
prezydenta z moc ustawy; rozporzdzenia prezydenta, RM, premiera, ministrw z
tek, przewodniczcych komitetw, bdcych czonkami RM, KRRiTv; teksty
jednolite w/w aktw; orzecz TK dot. aktw z Dz. U.; uchway RM uchylajce rozp.
ministra;

SPECJALNE TRYBY USTAWODAWCZE:

TRYB PILNY (ART. 123)
to uprzywilejowanie danego projektu, polegajce na priorytetowym traktowaniu go, jak
i na znacznie szybszej procedurze ustawodawczej;
tylko RM moe uzna dany projekt za pilny (z wyjtkiem ustaw podatkowych,
ordynacji, dot. ustroju wadz publicznych, kodeksw);
Sejm ma obowizek rozpatrzenia projektu w krtszym terminie, ale K. nie podaje
tego terminu. Jedynie skraca terminy Senatu (14 dni) i Prezydenta (7 dni);
odesanie do regulaminw w sprawie trybu postpowania: art. 73 RSejm komisja ma na
zakoczenie prac 30 dni, ale jeli nie dochowa tego terminu, nie ma adnych prawnych
konsekwencji;
TRYB BUDETOWY
art. 219 ust. 1 Sejm uchwala budet w formie ustawy budetowej odrbnoci:
* UREGULOWANIA:
Konstytucja;
ustawa o finansach publicznych procedura przygotowywania i uchwalania
projektu budetu oraz procedur jej wykonywania i kontroli;
regulamin Sejmu;
* INICJATYWA tylko RM (art. 221) i jest obowizkiem RM (art. 222), a projekt musi
by zoony na 3 miesice przed zakoczeniem roku budetowego, chyba e
wyjtkowy wypadek, wtedy ustawa o prowizorium budetowym (na krtszy czas);
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM w 3 czytaniach, bez moliwoci trybu pilnego, ale 1wsze czytanie tylko na posiedzeniu Sejmu (art. 37 RSejm), a nastpnie projekt
kierowany do Komisji Finansw Publicznych, a poszczeglne czci do innych
(art. 106);
na posiedzeniu KFP rozpatrywane s wnioski i poprawki z poszczeglnych
komisji (art. 107 RSejm) i sporzdza sprawozdanie, w ktrym moe albo
zaproponowa przyjcie bez poprawek, albo z poprawkami (art. 108 RSejm);
sejm nie moe zwikszy deficytu budetowego ni ustalony w projekcie
(art. 220 ust. 1);
2-gie i 3-cie czytanie jak w zwyczajnym trybie;
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM UCHWAY SENATU jak w zwyczajnym trybie;
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SENAT (art. 223) ma na to 20 dni i nie moe zaproponowa
odrzucenia ustawy;
* PODPISANIE PRZEZ PREZYDENTA (art. 224) ma na to 7 dni i nie ma veta, ale moe do
TK, ktry ma 2 miesice (jedyny przypadek gdy TK ma termin);
64

jeli ustawa budetowa (o prowizorium) nie weszy w ycie z dniem nowego roku
budetowego RM prowadzi gospodark finansow na podstawie przedoonego
projektu (art. 219 ust. 4);
prezydent ma 14 dni na podjcie decyzji o rozwizaniu Sejmu, jeli w cigu 4
miesicy od przedoenia Sejmowi projektu nie do stanie ustawy do podpisu (art. 225);
TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI art. 235;
TRYB USTAWY RATYFIKUJCEJ Z ART. 90 art. 90;
TRYB KODEKSOWY:
kodeks to usystematyzowany zbir przepisw z jednej gazi prawa (definicja
materialna) ale tryb z RSejm odnosi si do ustaw o nazwie kodeks definicja
formalna (te zmian, przep. wprow i ich zmian), o czym ostatecznie rozstrzyga
Marszaek Sejmu (art. 87 RSejm);
pierwsze czytanie moe si odby najwczeniej po 30 dniach (14 dni dla nowelizacji)
od dorczenia posom projektu (art. 89 RSejm);
mona powoa komisj nadzwyczajn, ktra w kadym momencie moe wystpi
o debat nad wybranymi zagadnieniami (art. 90 RSejm), a w jej ramach podkomisje i
komisje robocze (art. 91 RSejm);
wnioskodawca ma wpyw na 1/3 ekspertw powoanych przez KN (art. 92 RSejm);
w razie zgoszenia w drugim czytaniu poprawki lub wniosku kieruje si projekt
ponownie do KN (art. 95);
CAA PROCEDURA UKIERUNKOWANA JEST NA UTRUDNIENIE MODYFIKACJI KODEKSW;
TRYB WYKONAWCZY:
od 2000 r. do wejcia do UE tryb dostosowawczy, a po wejciu tryb wykonawczy;
o tym, czy jest to prawo wykonujce rozstrzyga RM, a w stosunku do innych
Marszaek Sejmu (art. 95a RSejm);
poprawki moe zgosi min. 3 posw to samo dot. wnioskw mniejszoci i wniosku o
odrzucenie (art. 95d RSejm);
skrcenie terminu 2-gie czytanie odbywa si na najbliszym posiedzeniu Sejm po
dorczeniu sprawozdania (art. 95e RSejm), a rozpatrzenie uchway Senatu te na
najbliszym (art. 95f RSejm);
nie ma zasady dyskontynuacji i generalnie chodzi o skrcenie procedury;

FUNKCJA KONTROLNA
KONTROLA to porwnanie stanu faktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz
wycignicie opinii i wnioskw, bez moliwoci wadczego wpywania na podmiot
kontrolowany, gdy wtedy zaczyna to by nadzorem;
OGLNE INSTRUMENTY KONTROLI:
PRAWO DANIA INFORMACJI wynika z samej istoty funkcji kontrolnej (oraz z art. 153
RSejm) komisje sejmowe maj prawo do zobowizywania ministrw, kierownikw
naczelnych organw adm. rzd. oraz innych urzdw i instytucji pastwowych do
przedstawiania sprawozda, udzielania informacji, uczestniczenia w posiedzeniach;
* te w wielu ustawach zobowizanie ministrw do przedkadania sprawozda w
okrelonym zakresie komisji lub caej izbie (np. zwizane z czonkostwem w UE);
PRAWO DANIA WYSUCHANIA:
* na szczeblu komisji sejmowej to:
dezyderaty (art. 159 RSejm) uchwaa komisji zawierajca postulaty w
okrelonej sprawie, przekazywana przez Marszaka adresatowi, ktrym moe
by RM, minister, prezes NIK, prezes NBP, Gwny Inspektor Pracy i ma 30 dni
na ustosunkowanie si do nich; nie ma mocy wicej; W razie uznania
odpowiedzi za niezadowalajc komisja moe ponowi dezyderat, przedoy
Marszakowi wniosek o zwrcenie odpowiedzi jako niezadowalajc lub
zaproponowa Sejmowi podjcie uchway czy rezolucji;
65

 opinie (art. 160 RSejm) zawiera stanowisko komisji w okrelonej sprawie do

wszystkich centralnych organw i instytucji w systemie adm. rzd., a adresat
musi zajc stanowisko w terminie do 30 dni; komisja moe podj takie dziaania
jak przy dezyderatach;
kontrola wykonywania ustaw i uchwa (art. 161 RSejm) w sprawach
zwizanych z wprowadzaniem w ycie i wykonywaniem ustaw i uchwa, a zasady
okrela Prezydium;
wizytacje oraz badania dziaalnoci (art. 167 RSejm) zakadw i spek z
udziaem SP, przedsibiorstw i instytucji pastwowych;
na posiedzeniu plenarnym Sejm moe uchwali (art. 69 RSejm):
rezolucj zawierajc wezwanie okrelonego organu pastwowego do
podjcia wskazanego w rezolucji jednorazowego dziaania;
deklaracj zawierajc zobowizanie do okrelonego postpowania;
rezolucj zawierajce wezwanie do okrelonego zachowania si, podjcia
inicjatywy lub zadania;
rezolucj zawierajce stanowisko w okrelonej sprawie;
* poszczeglni posowie mog na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu...:
art. 19 da informacji i materiaw oraz wgldu w dziaalno
organw adm. rzd. i samorzdu oraz spek SP, zakadw i przedsibiorstw
pastwowych i samorzdowych, o ile nie narusza to dbr osobistych innych
osb;
art. 20 podj interwencj w w/w podmiotach oraz w jednostkach
gospodarki niepastwowej dla zaatwienia sprawy we wasnym imieniu lub
wyborcy oraz zaznajomi si z tokiem jej rozpatrzenia to nie nadzr, tylko
kontrola, gdy pose/senator nie moe mie wpywu na wynik rozstrzygnicia, a
moe jedynie popchn spraw;
SZCZEGLNE PROCEDURY KONTROLNE efektem tej kontroli moe by uruchomienie
procedur zwizanych z odpowiedzialnoci: votum nieufnoci, votum zaufania oraz
moliwo pocignicia do odp. konstytucyjnej;
TWORZENIE KOMISJI LEDCZYCH jej dziaalno opiera si na ustawie (bo tylko ustawa
moe okrela obowizki i odpowiedzialno obywatela);
* powoywana przez Sejm bezwzgldn wikszoci;
* moe dot. kadej sprawy w ramach funkcji kontrolnej Sejmu;
* do 11 czonkw (powinno odzwierciedla reprezentacj);
* kada osoba wezwana ma obowizek stawi si i zoy zeznanie (kpk);
* Komisja moe si zwrci do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie
okrelonych czynnoci;
* komisja przedstawia sprawozdanie Marszakowi, a nastpnie staje si ono
przedmiotem debaty i nie podlega dyskontynuacji, ale prace komisji tak;
* komisja moe wystpi z wnioskiem o pocignicie do odp. konstytucyjnej;
podobne uprawnienia Komisji Odpowiedzialnoci Konstytucyjnej (art. 9 ust. o
TS);
* czy komisja to organ konstytucyjny? raczej nie, bo organem konstytucyjnym
jest organ o kompetencjach i strukturze w podstawowych zrbach okrelonych w
Konstytucji;
PROCEDURY INTERPELACYJNE (art. 115) to indywidualne wystpienia poselskie,
zawierajce pytania na tle okrelonego stanu faktycznego, ktre mog by kierowane
tylko do czonkw RM i rodz obowizek udzielenia odpowiedzi w okrelonym
terminie. Regulamin Sejmu rozwin tre art. 115:
* INTERPELACJE (art. 192 i 193 RSejm):
dot. spraw o zasadniczym znaczeniu zwizanych z polityk pastwa;
skadana na pimie do Marszaka, ktry niezwocznie przesya j adresatowi;
Prezydium Sejmu moe pozostawi interpelacj bez biegu (gdy nie spenia w/w
wymogw) lub nakaza skrelenie sformuowa sprzecznych z Etyk Poselsk;
*

66

na odpowied ma 21 dni, a w razie gdy zostanie uznana za niezadowalajc

nadawca moe da dodatkowych wyjanie tylko raz w terminie 30 dni, a na
odpowied adresat ma 21 dni;
Marszaek informuje Sejm o przyjtych interpelacjach;
INFORMACJE BIECE (art. 194 RSejm):
moe zoy klub lub min. 15 posw;
wniosek o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu informacji biecej;
o przyjciu tego wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w
braku jednomylnoci Konwentu rozstrzyga Sejm;
przedstawienie jej odbywa si na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystpienia
wnioskodawcy i przedstawiciela RM, oraz innych posw przeprowadza si
debat;
ZAPYTANIA (art. 195 RSejm) skadane na pimie w sprawach o charakterze
jednostkowym, dot. realizowanych przez RM zada polityki wew. i zew. oraz zada
publicznych w adm. rzd.;
skadanie i odpowied jak interpelacje;
PYTANIA W SPRAWACH BIECYCH (art. 196 RSejm) zadawane ustnie na kadym
posiedzeniu i wymagaj bezporedniej odpowiedzi;
konieczno poinformowania o nich na pimie Marszaka na 12 godzin
przed posiedzeniem, a o ich przyjciu decyduje Prezydium po opinii
Konwentu (do 11 pyta);
nie przeprowadza si dyskusji nad pytaniem/odpowiedzi, ale zadajcy moe
zada pytanie dodatkowe;

KONTROLA WYKONANIA BUDETU:

RM ma obowizek przedoenia Sejmowi w terminie 5 miesicy od zakoczenia

roku budetowego sprawozdania z wykonania ustawy budetowej wraz z
informacj o stanie zaduenia pastwa (art. 226 ust. 1);
* Sejm na rozpatrzenie sprawozdania ma 90 dni nastpuje to analogicznie do
trybu budetowego, czyli w KFP i innych, ale sprawozdanie pisze KFP, a w tym
samym czasie NIK przesya 2 dokumenty: analiz wykonania budetu pastwa i
zaoe polityki pieninej oraz opini w przedmiocie absolutorium (art. 204 ust. 1
pkt. 1 i 2) na tej podstawie udziela lub nie absolutorium (art. 226 ust. 2);
ABSOLUTORIUM to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy
budetowej. W praktyce nabiera ono szerszego znaczenia, stanowic polityczn
ocen dziaalnoci rzdu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociga za
sob adnych skutkw prawnych, cho w sensie politycznym moe oznacz
wezwanie premiera do dymisji (o ile to ten rzd wykonywa ten budet);
PRZEPROWADZENIE DEBATY np. nad wnioskiem premiera o votum zaufania (art. 160)
czy nad absolutorium;
*

INSTRUMENTY KONTROLI SPRAWOWANE PRZEZ SENAT:

CHO K. ICH NIE NADAJE, TO W PRAKTYCE I W RSEN POWSTAY PEWNE INSTRUMENTY
KONTROLI, takie jak:
* owiadczenia senatorskie (art. 49 RSen) mog dot. kadej kwestii zwizane z
wykonaniem mandatu i wnioski do czonkw RM, na ktre adresat ma 30 dni na
odpowied;
* prawo dania od przedstawicieli RM (i in. podmiotw) informacji, wyjanie i
opinii, materiaw i czynnego uczestnictwa w posiedzeniach komisji (art. 60
ust. 3-5 RSen);
ich podstawa i zwizane z nimi ew. obowizki s dyskusyjne;

67

REFERENDUM

POJCIA OGLNE
(GOSOWANIE LUDOWE) TO FORMA DEMOKRACJI BEZPOREDNIEJ,
POLEGAJCA NA WYPOWIADANIU SI WYBORCW, W FORMIE GOSOWANIA, NA TEMATY
DOT. SPRAW CAEGO PASTWA LUB JEGO CZCI, PRZEBIEGAJCE W OPARCIU O
REFERENDUM

PODSTAWOWE

ZASADY

PRAWA

WYBORCZEGO

ORAZ

SFORMUOWANIE

ALTERNATYWY

TAK/NIE BD OPCJI DO WYBORU;

* referendum gosowanie nad okrelonym problemem;
* plebiscyt gosowanie nad wyraeniem poparcia lub zaufania dla okrelonej osoby
(w prawie midzynarodowym ma te inne znaczenie jako gosowanie ogu
mieszkacw nad przynalenoci pastwow);
wspczenie wywodzi si z doktryny szwajcarskiej, czemu daa oparcie filozofia J.J.
Rousseau;
powszechnie przyjte w rnych systemach rzdw, ale nie jest uwaane za warunek
konieczny demokratyzmu;
rodzaje referendum:
* kryterium zasigu terytorialnego referendum oglnokrajowe i lokalne;
* kryterium obowizku jego przeprowadzenia referendum obligatoryjne (np. dla
przyjcia Konstytucji z 1997 r.) i fakultatywne (gdy podmioty zarzdzajce
referendum uznaj to za potrzebne);
* kryterium skutkw prawnych referendum wice (gdy przedmiot referendum
nabiera bezporedniej skutecznoci w jego wyniku) i konsultatywne (stanowi
wskazwk dla wadz);
* kryterium momentu przeprowadzenia referendum uprzednie (przed wydaniem
aktu/decyzji przez wadze) i nastpcze (jako zatwierdzenie);
* kryterium aktu normatywnego referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy
w formie gosowania ludowego nie istnieje obecnie w polskim prawie) i
konstytucyjne (fakultatywne lub obligatoryjne);
kwestia sporna ocena instytucji:
* ma pewien element antyparlamentarny, szczeglnie gdy moe by zarzdzane
bez udziau parlamentu (np. DeGaule korzysta z referendum by przeprowadzi
kwestie, ktrych nie mg przeprowadzi w parlamencie, a referenda te miay w
praktyce charakter plebiscytw);
* moliwo manipulacji, gdy poczy si kilka rnych opcji, a mona wybra tylko
tak lub nie;
* praktyka referendw w Europie Zachodniej ma raczej pozytywne efekty, cho w
polskiej historii ma odmienne dowiadczenia w okresie midzywojennym nie
wprowadzona do Konstytucji; w okresie PRL referendum 3xtak faszowane potem
w 1987 r. take; dopiero w Maej Konstytucji wprowadzono referendum
oglnokrajowe i lokalne (duo przeprowadzono lokalnych); te do zatwierdzenia
Konstytucji, a potem w zwizku ze wstpieniem do UE;
REFERENDUM W KONSTYTUCJI Z 1997 R.
art. 4 ust. 2 umiejscawia procedury demokracji bezporedniej jako uzupeniajce w
stosunku
do
demokracji
przedstawicielskiej
i
trybu
parlamentarnego
podejmowania decyzji;
2 rodzaje referendum lokalne i oglnokrajowe;
art. 125 przeprowadzane w sprawach o szczeglnym znaczeniu dla pastwa w
Konstytucji wskazane 2 przypadki:
* art. 90 ust. 3 tzw. referendum unijne wyraenie zgody na ratyfikacj
umowy midzynarodowej, na podstawie ktrej Polska przekae org. m. lub organowi
m. kompetencje organw wadzy pastwowej w niektrych sprawach jako
alternatywny sposb dla parlamentarnego podjcia tej decyzji, przeprowadzane na
zasadach oglnych z art. 125, wic wana jest frekwencja, by referendum byo
68

wice, a gdyby nie byo wymaganej frekwencji, Sejm moe podj uchwa o
przyjciu parlamentarnego trybu ratyfikacji;
* art. 235 ust. 6 referendum konstytucyjne dopiero po uchwaleniu zmiany
Konstytucji przez Sejm i Senat, a konieczne jest spenienie 2 przesanek:
zmiana dot. TYLKO rozdz. I, II, XII;
mog go zada podmioty majce prawo inicjatywy do zmiany
Konstytucji;
tryb i zasady przeprowadzania referendum wg Konstytucji ma okreli ustawa
ustawa o referendum oglnokrajowym (uRO) postanowienia wsplne dla rnych
rodzajw referendw, a w sprawach nieuregulowanych odsya do ows, a potem przepisy
szczeglne dot. referendum w sprawach o szczeglnym znaczeniu dla pastwa,
referendum z art. 90 i referendum z art. 235;
* referendum lokalna art. 170 Konstytucji i odrbna ustawa;

69

REFERENDUM W SPRAWACH O SZCZEGLNYM ZNACZENIU DLA PASTWA

CHARAKTER FAKULTATYWNY brak obowizku przeprowadzenia go;
PRZEDMIOT REFERENDUM sprawy o szczeglnym znaczeniu dla pastwa oznacza
zakaz przeprowadzenia referendum w sprawach nie zwizanych z interesem pastwa,
ale nie istniej adne procedury zakwestionowania dopuszczalnoci referendum, ale
rwnie oznacza zakaz ustanawiania przez ustawodawc zwykego wyjtkw;
* tylko sprawa = problem natury oglniejszej czy kierunkowej;
* przedmiotem moe by konkretny akt/decyzja, tylko gdy Konstytucja/ustawa nie
zastrzega tego dla kompetencji jakiego organu (np. ratyfikacja, dymisja rzdu,
obsadzenie stanowiska, uchwalenie ustawy);
* mog by sprawy tzn. mona podda pod gosowanie kilka spraw w jednym,
referendum, nawet jeli s ze sob niezwizane;
* sposb formuowania pyta i ich precyzji raczej niedopuszczalne jest
skumulowanie kilku spraw w jedno pytanie, na ktre wyborca ma odpowiedzie tak
lub nie, np. referendum prywatyzacyjne niejasno sformuowa doprowadzia do
niskiej frekwencji;
NSA uzna, i nie jest naruszeniem prawa odmowa przeprowadzenia referendum
gminnego, gdy pytania zawieraj informacje niepene, wprowadzajce w bd;
niedopuszczalne jest (cho prawo na ten temat milczy) formuowanie pyta,
ktrych odpowied byaby sprzeczna z Konstytucj, tak te NSA w stosunku do
gminnego nie moe prowadzi do rozwiza sprzecznych z prawem;
* brak przepisw dot. terminu przeprowadzenia referendum i brak zakazu czenia
wyborw i referendum (uRO), a art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania
referendum w czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po nim;
PODMIOT MAJCY PRAWO ZARZDZI REFERENDUM:
Sejm charakter autonomiczny, wymagana uchwaa wikszoci bezwzgldn
przy obecnych i moze to uczyni te na wniosek Senatu, RM, 500.000
obywateli (nie moe dot. wydatkw i dochodw, obronnoci pastwa, amnestii; a
PKW moe sprawdzi liczb gosw, wtedy Marszaek Sejmu przedstawia pod
obrady Sejmu kwesti zarzdzenia referendum, ktr Sejm ma obowizek
rozpatrzenia wniosku wyborcw, ale nie musi zarzdzi referendum);
Prezydent za zgod Senatu ale nie ma koniecznoci kontrasygnaty.
Prezydent sam decyduje o treci zarzdzenia, a Senat moe jedynie wyrazi
zgod lub odmwi jej wyraenia uchwa podjt wikszoci bezwzgldn przy
obecnych;
* nie ma przeszkd do czenia kilku referendw czy do cznego zarzdzenia przez
Sejm i prezydenta;
ZASADY I TRYB PRZEPROWADZANIA REFERENDUM podobne jak w przypadku wyborw:
* 4 przymiotniki powszechne, rwne, bezporednie i w gosowaniu tajnym;
* przeprowadza PKW, komisarze wyborczy (powoywaniu przez PKW) oraz
obwodowe komisje do spraw referendum (dziaaj analogicznie jak obwodowe w
wyborach);
* analogiczne zasady sporzdzania spisu i rejestru wyborcw oraz obwodw
gosowania;
* kampania prezentowanie stanowiska w sprawie bdcej przedmiotem referendum
przez poszczeglnych uczestnikw ycia politycznego;
* podmiotami do formalnego uczestnictwa w kampanii ref. s:
partie polityczne, ktre uzyskay w ostatnich wyborach min. 3% poparcia;
kluby parlamentarne;
oglnopolskie stowarzyszenia i inne organizacje oraz zarejestrowane przed
dat zarzdzenia fundacje, ktrych statutowa dziaalno dot. przedmiotu
referendum;
penomocnik grupy wyborcw, z ktrych inicjatywy zostao zarzdzone
referendum;
weryfikuje PKW, a spory rozstrzyga SN;
70

gosowanie w cigu 1 lub 2 dni, w przypadku dwudniowego mona poda

frekwencj i konieczne jest zabezpieczenie urny i lokalu wyborczego;
gosy niewane inna karta, karta w caoci przedarta, brak odpowiedzi lub
udzieli wicej odpowiedzi;
* PKW ustala wyniki i przekazuje do publicznej wiadomoci, oraz sprawozdanie do
SN;
* weryfikacja naley do SN, a kady wyborca moe wnie protest;
wane gdy nie doszo do narusze prawa, mogcych mie wpyw na wynik
gosowania;
* wynik jest wicy gdy:
frekwencja wyniosa min. 50% uprawnionych do gosowania, inaczej charakter
konsultacyjny;
wikszo gosw oddanych na tak jest wiksza ni liczba gosw
pozostaych (przeciw i niewanych), wic moliwa jest sytuacja, w ktrej nie
zapadnie rozstrzygnicie;
* gdy jest wice uRO nakada na waciwe organy obowizek niezwocznej
realizacji referendum, co musi nastpi nie pniej ni 60 dni od uchway SN.
Brak jednak prawnych sankcji w stosunku do Sejmu, gdy prezydent, premier,
ministrowi i in. mog odpowiada przed TS;
REFERENDUM LOKALNE (ART. 170)
dopiero ustawa z 2000 r. o referendum lokalnym rozszerzya to referendum na
wszystkie szczeble samorzdu lokalnego;
art. 170 przedmiot sprawy dot. danej wsplnoty samorzdowej, co oznacza:
* nie mog to by sprawy nie mieszczce si w zakresie kompetencji danej
wsplnoty. Na tym tle powstaway kontrowersji i stopniowo NSA przyj wsk
interpretacj zakresu referendum, ale odmienne stanowisko TK, wg ktrego
przedmiotem mog by wszelkie istotne sprawy spoeczne, gospodarcze lub
kulturowe, a nie zastrzeone dla wycznej kompetencji innych wadz;
na szczeblu gminnych szczeglnym rodzajem jest samoopodatkowanie si;
* moliwe
referendum
w
sprawie
odwoania
lokalnego
organu
przedstawicielskiego pochodzcego z wyborw bezporednich rada gminy
(miasta, powiatu), sejmik wojewdztwa, wjt (burmistrz, prezydent miasta);
inicjatywa:
* organ stanowicy danej jednostki samorzdu terytorialnego;
* wniosek wyborcw (10% - gmina i powiat, 5% - wojewdztwo);
czynne prawo wyborcze jak do wyborw + cenzus domicylu (stae zamieszkanie na
terenie jednostki samorzdu);
ustalanie wynikw przez terytorialne i obwodowe komisje ds. referendum;
wane gdy frekwencja min 30%, a wice gdy za jednym z rozwiza jest wicej
wanie oddanych gosw (2/3 przy samoopodatkowaniu);
zobowizanie organu do podjcia niezwocznie czynnoci realizujcych
referendum;
* gdy dot. odwoania organu to kadencja koczy si z dniem ogoszenia wynikw
wyborw (z mocy prawa ustaje dziaalno zarzdu, a premier wyznacza osob
tymczasowo speniajc funkcj tych organw);
*

71

PREZYDENT

POZYCJA USTROJOWA
pozycja ustrojowa prezydenta wyznaczana jest przez zasad podziau wadz i
okrelenie tego urzdu jako jednego z czonw wadzy wykonawczej wyznacza j 6
podstawowych zasad:
* zasada dualizmu odrbne dziaanie Prezydenta i rzdu, czemu daje wyraz min.
systematyka Konstytucji, a domniemanie kompetencyjne w sprawach polityki
pastwa przysuguje RM, ktra jest powizana z Sejmem personalnie i politycznie, a
z prezydentem w ograniczonym stopniu;
* funkcja arbitra (czuwanie nad konstytucyjn cigoci pastwa i interweniowanie
w razie zakce stosunkw Sejm-RM) jako element zracjonalizowania systemu
parlamentarnego;
* wybr przez Nard, co umacnia pozycj prezydenta jako arbitra;
* kadencyjno (art. 127 ust. 2 5 lat i jedna reelekcja);
* niezaleno w wykonywaniu konstytucyjnych zada i kompetencji daje mu
konstrukcja odpowiedzialnoci (brak odpowiedzialnoci politycznej, a jedynie
konstytucyjna za naruszenie prawa), cho ograniczona przez instytucj
kontrasygnaty;
* gwarancj niezalenoci jest te niepoczno (incompatibilitas) art. 132
nie moe piastowa adnego innego urzdu ani peni adnej funkcji publicznej, z
wyjtkiem tych, ktre s zwizane ze sprawowanych urzdem nie oznacza to
wymogu apolitycznoci;
zadania prezydenta wyznacza art. 126 jest najwyszym przedstawicielem RP i
gwarantem cigoci wadzy pastwowej, oraz czuwa nad przestrzeganiem
Konstytucji, stoi na stray suwerennoci i bezpieczestwa pastwa oraz
nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego terytorium;
* nie jest to katalog wyczerpujcy, a jedynie wartoci najwaniejsze, o czym
wiadczy caoksztat postanowie konstytucyjnych dot. prezydenta, a szczeglnie
art. 144 ust. 2 zawierajcy prerogatywy;
* art. 126 ust. 3 rozstrzyga czy z w/w zada mona wyinterpretowa rodki
dziaania, nawet jeli nie s wyranie przyznane stanowic, e wykonuje powysze
zadania w zakresie i na zasadach okrelonych w Konstytucji i ustawach;
* wymienienie wartoci, na ktrych stray ma sta prezydent suwerenno,
integralno, bezpieczestwo wewntrzne i zewntrzne ma 2 funkcje:
subiektywn art. 126 nakada na prezydenta szczegln odpowiedzialno za
ochron tych wartoci;
obiektywn art. 126 to przyznanie tym wartociom rangi konstytucyjnej, wic
zobowizanie kadego adresata do ich poszanowania i przestrzegania;
* czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji to zobowizanie do obserwowania
pod tym ktem organw wadzy pastwowej, ale ostateczna decyzja w tej sprawie
naley do wadzy sdowniczej;
* zagwarantowanie cigoci wadzy pastwowej to nadanie prezydentowi funkcji
arbitra (nawizanie do fr. K. z 1958 r.) i zobowizanie do takiego wykorzystywania
swoich kompetencji do ochrony tej cigoci;
WYBORY PREZYDENTA I JEGO MANDAT
wybierany przez Nard co jest niespjne z uregulowaniami dot. kompetencji
prezydenta, ale jest wynikiem historycznych uwarunkowa;
wybory 4-roprzymiotnikowe:
* powszechne czynne jak do Sejmu, bierne od 35 lat;
* rwne aspekt formalny, a aspekt materialny nie ma znaczenia, gdy jest tylko
jeden mandat, wic cay kraj jest jednym okrgiem wyborczym;
* bezporednie;
* w gosowaniu tajnym;

ORGANIZACJA WYBORW

72

zarzdzenia wyborw dokonuje Marszaek Sejmu na dzie pomidzy 100-75

dniem przed kocem kadencji, tak by wybory zakoczyy si przed kocem kadencji i
by pozosta jeszcze czas na wypowiedzenie si przez SN;
* w razie przedterminowego oprnienia urzdu Marszaek Sejmu zarzdza w
cigu 14 dni od oprnienia, na dzie najpniej 60 od daty zarzdzenia;
* w razie wprowadzenia jednego ze stanw nadzwyczajnych wybory mog by
dopiero 90 dni po zakoczeniu;
bierne prawo wyborcze majcy pene prawa wyborcze i najpniej w dniu wyborw
35 lat, o ile nie by ju prezydentem 2 kadencje. Mona wielokrotnie kandydowa;
zgaszanie kandydatw przez min. 100.000 wyborcw;
wikszo bezwzgldna, a II tura w cigu 14 dni po I turze, a jeli jeden z
kandydatw wycofa si, umrze, lub utraci prawo wybieralnoci to odracza si o kolejne
14 dni;
weryfikacja wanoci wyborw przez SN, ktry ma na to 30 dni, co jest czasem zbyt
krtkim, ale brak orzeczenia do czasu zakoczenia kadencji urzdujcego prezydenta
nie powoduje zakazu objcia urzdu, skoro w art. 131 ust. 2 pkt. 3 jedn z przyczyn
niewanoci wyborw jest stwierdzenie niewanoci wyborw;

OBJCIE URZDU

po zoeniu przysigi przed ZN, powinno si odby ostatniego dnia kadencji

poprzedniego;
w praktyce nowy prezydent wygasza krtkie wystpienie w formie ordzia przed
ZN, ktre nie moe by przedmiotem debaty;
objcie urzdu powoduje przeksztacenie prezydenta-elekta w prezydenta
urzdujcego i rozpoczcie kadencji;

STATUS PRAWNY

niepoczno z adnym innym urzdem lub funkcj publiczn, z wyjtkiem tych,

ktre s zwizane ze sprawowaniem urzdu;
podlega te rygorom ustawy o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci
gospodarczej przez osoby penice funkcje publiczne, min. obowizek skadania
do Pierwszego Prezesa SN owiadcze majtkowych oraz o ewentualnej dziaalnoci
gospodarczej wspmaonka;
wynagrodzenie prezydenta i uprawnienia emerytalno-socjalne reguluje ustawa o
wynagrodzeniu osb zajmujcych kierownicze stanowiska pastwowe oraz ustawa o
uposaeniu byego Prezydenta;
wyczona kognicja sdw powszechnych (tylko przed TS), ale konieczna uchwaa ZN
immunitet
formalny,
cakowity,
wzruszalny
i
nietrway,
dot.
tylko
odpowiedzialnoci karnej, wic cywilna nie jest wykluczona, ale nie za dziaania w
ramach sprawowania urzdu;
nie ma moliwoci sdowego dochodzenia obietnic skadanych w kampanii (uch. SN);
nie ponosi odpowiedzialnoci parlamentarnej, a w razie odmiennej opcji
politycznej prezydenta i wikszoci parlamentarnej musz wypracowa sobie model
wspistnienia, co nazywa si cohabitation (z fr.);
odpowiedzialno konstytucyjna za czyny, ktrymi w zakresie swojego urzdowania
lub w zwizku z zajmowanym urzdem, naruszy Konstytucj lub inn ustaw (tzw.
delikt konstytucyjny), za przestpstwo i przestpstwo skarbowe na wniosek 140
czonkw ZN, rozpatrywany przez Komisj Odpowiedzialnoci Konstytucyjnej Sejmu,
ktra przedstawia ZN stosowny wniosek uchwaa stawiajca prezydenta przed TS
musi zapa wikszoci 2/3 ustawowej liczby czonkw ZN, a skutkiem tej uchway
jest te zawieszenie sprawowania urzdu przez Prezydenta i zastpowanie go przez
Marszaka Sejmu. Jeli TS stwierdzi win, to po przeprowadzonym postpowaniu
postanawia o zoeniu prezydenta z urzdu;
* w praktyce moe nastpi jedynie w przypadku powanego kryzysu konstytucyjnego;

OPRNIENIE URZDU

art. 131 ust. 2:

* mier prezydenta;
73

zrzeczenie si urzdu moe w kadym czasie i skuteczny z chwil zoenia;

trwaej niezdolnoci do sprawowania urzdu ze wzgldu na stan zdrowia uchwa
ZN wikszoci 2/3 ustawowej liczby czonkw ZN;
* zoenie prezydenta z urzdu orzeczeniem TS;
* stwierdzenia niewanoci wyboru Prezydenta lub z innych przyczyn
nieobjcia urzdu po wyborze;
skutek oprnienia powstanie po stronie Marszaka Sejmu obowizku
zastpowania prezydenta, a gdy nie moe wypeni tych obowizkw zastpuje go
Marszaek Senatu;
osoba zastpujca prezydenta nie moe jedynie zarzdzi skrcenia kadencji
sejmu, ale w praktyce powinien powstrzyma si od dziaa, niebdcych zaatwieniem
sprawy niecierpicej zwoki;
przejciowa niemono sprawowania urzdu:
* ALBO zawiadamia o tym Prezydent Marszaka Sejmu, ktry go zastpuje (brak
uregulowa dot. kolejnego zastpstwa);
* ALBO na wniosek Marszaka Sejmu stwierdza to TK i powierza tymczasowo
obowizku Marszakowi;
*
*

74

KONTRASYGNATA I PREROGATYWY
kontrasygnata peni 2 funkcje ustrojowe:
* uzalenia prezydenta od premiera;
* przejcie przez premiera odpowiedzialnoci politycznej za ten akt, co
powoduje porednie uzalenienie prezydenta od parlamentu;
prerogatywy akty prezydenta zwolnione z obowizku zoenia kontrasygnaty, a
odpowiedzialno za nie ponosi prezydent tylko gdy zostan wydane z naruszeniem
prawa (odp. konst.);
historia instytucji kontrasygnaty:
* TAK konstytucja marcowa i kwietniowa (bardzo ograniczona);
* TAK nowela kwietniowa z 1989 r. (tylko do najwaniejszych aktw prawnych,
ktre miay by okrelone w ustawie, nigdy nie wydanej);
* TAK Maa Konstytucja z 1992 r. (zasada kontrasygnata aktw prawnych
prezydenta + lista kilkunastu prerogatyw, ale nie uznano w praktyce tego wyliczenia
za enumeratywne, co popar nie jednomylnie TK);
w Konstytucji z 1997 r. AKTY URZDOWE PREZYDENTA (POJCIE SZERSZE NI AKTY
PRAWNE wszystkie decyzje i dziaania podjte przez prezydenta w okresie
wykonywania urzdu), wic nie dot. aktw w formie ustnej. Wyjtki od zasady w art.
144 ust. 3:
* stosunki prezydenta z parlamentem (1-8);
* sprawy zwizane z powoywaniem i odpowiedzialnoci rzdu i ministrw (11-15);
* powoywania innych organw pastwowych (20-27);
* tradycyjnych uprawnie gowy pastwa (16-19);
tak by mg peni funkcj arbitra, a prerogatywy te wychodz poza zakres
dziaa rzdu;
zawsze udziela premier (umocnienie jego pozycji wobec prezydenta i innych
czonkw RM), ktry ma pen swobod decyzji, a prezydent nie ma adnych rodkw
do wymuszenia jej;
w art. 144 ust. 2 zaznaczone, e bierze na siebie odpowiedzialno przed Sejmem,
ale to mylce stwierdzenie, gdy premierowi nie mona wyrazi indywidualnego votum
nieufnoci, a jedynie konstruktywne w stosunku do caej RM;
uzyskanie kontrasygnaty jest konieczn przesank wanoci aktu, a wydanie go
pomimo braku kontrasygnaty moe stanowi naruszenie konstytucji;
KOMPETENCJE PREZYDENTA

RELACJE Z POZOSTAYMI WADZAMI

kompetencje zwizane z zorganizowaniem i personalnym

skadem wadz oraz moliwoci hamowania dziaalnoci tych wadz;
STOSUNKI Z PARLAMENTEM parlament nie ma wpywu na wybr prezydenta, a wobec
urzdujcego ma tylko moliwo pocignicia do odpowiedzialnoci konstytucyjnej.
Uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:
* organizacyjne zarzdzanie wyborw, zwoywanie pierwszych posiedze izb, ale
podporzdkowane terminom wyznaczonym przez konstytucj;
* inicjatywne inicjatywa ustawodawcza, zarzdzenie referendum za zgod Senatu;
* hamujce veto ustawodawcze, wniosek do TK w ramach kontroli prewencyjnej
lub nastpczej, rozwizanie sejmu w enumeratywnie wyliczonych przypadkach;
* komunikujce ordzie (wystpienie prezydenta na forum sejmu, senatu, ZN,
komunikujce stanowisko w jakiej sprawie), ktrego powaga podkrelona jest
koniecznoci niezwocznego wczenia go przez Marszaka Sejmu do porzdku
obrad i nie przeprowadzaniem debaty nad nim;
STOSUNKI Z RZDEM wyrany rozdzia kompetencji prezydenta i rzdu, a prezydent
nie dysponuje moliwociami wpywania na polityk rzdu, a w praktyce ksztat
stosunkw zaley od ukadu politycznego i dobrych obyczajw do ktrych naley
informowanie prezydenta o istotnych sprawach funkcjonowania rzdu (prezydent moe
mie swojego przedstawiciela w posiedzeniach RM);
FUNKCJA

ARBITRA

75

szerokie uprawnienia w procesie powoywania RM, ktre osabiane s w razie

istnienia stabilnej wikszoci w sejmie;
* dokonywanie zmian (na wniosek premiera) w skadzie urzdujcego rzdu;
* brak rodkw egzekwowania odpowiedzialnoci rzdu przez prezydenta, a
jedynie moe zoy wniosek do Sejmu o pocignicie premiera/ministra do
odp. konst., tylko w razie zamania przez nich prawa;
* ograniczone moliwoci oddziaywania na prace rzdu, min. poprzez Rad
Gabinetow RM pod przewodnictwem prezydenta zwoywana przez niego w
sprawach szczeglnej wagi, ale jest to jedynie pole dyskusji, gdy RG nie
przysuguj kompetencje RM oraz poprzez podejmowanie rozstrzygni w
sprawach zagranicznych i obronnoci (ale w znacznym stopniu okrojone);
STOSUNKI Z WADZ SDOWNICZ ze wzgldu na zasad niezalenoci i niezawisoci
prezydent nie ma prawa wpywa na orzecznictwo, a jedynym wyjtkiem jest prawo
aski (nie dot. skazanych przez TS), ale ma szerokie uprawnienia organizacyjne w
stosunku do tej wadzy:
* powouje sdziw (z wyjtkiem TK i TS) na wniosek KRS (w ktrej ma 1
przedstawiciela);
* powouje Prezesa i Wiceprezesa TK, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA
spord kandydatw przedstawionych przez zgromadzenia oglne tych sdw;
* okrela tzw. przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczeglnych grup sdziw;
*

SPRAWY STOSUNKW ZAGRANICZNYCH

sprawy oglnego kierownictwa w sprawach zagranicznych nale do RM, wic

uprawnienia prezydenta w tym zakresie s wyjtkami od zasady i zawsze musz mie
wyran podstaw konstytucyjn;
szczeglnie wane jest postanowienie art. 133 ust. 3 prezydent w zakresie
polityki zagranicznej wspdziaa z premierem i waciwym ministrem, co nakada
obowizek denia do kompromisw i nie podejmowania dziaa nie uzgodnionych z
premierem i MSZ, ale jednoczenie Konstytucja okrela prezydenta jako
najwyszego
przedstawiciela
RP
oraz
reprezentanta
w
stosunkach
zewntrznych, powierzajc mu zadanie stania na stray suwerennoci i
integralnoci terytorialnej pastwa;
kompetencje prezydenta mona podzieli na 4 grupy:
* reprezentowanie pastwa w stosunkach zagranicznych skada pastwowe
wizyty i w kraju przyjmuje delegacje najwyszego szczebla, z czym wie si
prowadzenie rozmw i negocjacji, podpisywanie deklaracji, komunikatw, apeli
praktyka bogata, pena konfliktw i Kwaniewskiego i Wasy z rzdem na tym tle,
* podejmowanie decyzji personalnych mianuje i odwouje przedstawicieli RP w
innych pastwach i org. m. (konieczna kontrasygnata, a w praktyce wana rola te
sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych), przyjmuje listy uwierzytelniajce i
akredytujce przedstawicieli dyplomatycznych;
* ratyfikacja i wypowiadanie umw midzynarodowych;
* postanawianie o stanie wojny kompetencja zastpcza do Sejmu, gdy ten nie
moe si zebra na posiedzenie, a spenione s przesanki dopuszczajce
wprowadzenie stanu wojennego (zbrojna napa na RP lub obowizek wsplnej
obrony wynikajcy z u.m.) + konieczna kontrasygnata;
RATYFIKACJA TO OSTATECZNE POTWIERDZENIE W IMIENIU PASTWA U.M. JU ZAWARTEJ PRZEZ
RM, STANOWICA KONIECZNY WARUNEK NABRANIA PRZEZ NIE MOCY PRAWNEJ, TRADYCYJNIE
NALECA DO KOMPETENCJI GOWY PASTWA .
* umowy dot. spraw z art. 89 i 90 K. oraz wg uum take inne u.m., ktre przewiduj
wymg ratyfikacji, a szczeglne okolicznoci to uzasadniaj;
* ratyfikacja pozwala na opublikowanie u.m. w Dz.U., staje si czci krajowego
porzdku prawnego i mona j bezporednio stosowa;
* dokonanie ratyfikacji jest prawem, a nie obowizkiem prezydenta i cho
wymaga kontrasygnaty i czasem ustawy parlamentu, to prezydent moe odmwi
76

ratyfikacji lub odoy j na wskazany przez siebie termin, moe rwnie zwrci si
do TK o kontrol prewencyjn;
uum ustawa o umowach midzynarodowych;
SPRAWY OBRONNOCI I BEZPIECZESTWA PASTWA

cho sprawy oglnego kierownictwa i odpowiedzialnoci za bezpieczestwo

wew. i zew. nale do RM, to Konstytucja przyznaje prezydentowi POZYCJ
NAJWYSZEGO ZWIERZCHNIKA SI ZBROJNYCH , ale z zastrzeeniem, e w czasie
pokoju zwierzchnictwo to sprawuje MON, wic funkcja ta ma WYMIAR SYMBOLICZNY,
cho daje mu prawo do informacji i konsultacji. W tym celu prezydent powouje Rad
Bezpieczestwa Narodowego (RBN), jako organ doradczy w zakresie bezpieczestwa
wew. i zew.;
mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowdcw rodzajw si zbrojnych (+
kontrasygnata);
nadaje pierwszy stopie oficerski i stopnie generalskie, na wniosek MON;
w sytuacji zagroenia bezpieczestwa pastwa:
* moe w zastpstwie Sejmu wprowadzi stan wojny;
* mianuje i odwouje na wniosek premiera Naczelnego Dowdc Si Zbrojnych;
* na wniosek premiera moe zarzdzi cakowit lub czciow mobilizacj oraz
uycie si zbrojnych do obrony pastwa;
uprawnienia dot. stanw nadzwyczajnych: wojennego i wyjtkowego wprowadza
prezydent na wniosek RM i nastpnie przedkada Sejmowi;

77

STANOWIENIE PRAWA

bardzo skromne kompetencje w zakresie prawa powszechnie obowizujcego jedynie

art. 234 gdy w okresie stanu wojennego Sejm nie moe zebra si na posiedzenie
prezydent na wniosek RM (+kontrasygnata) wydaje rozporzdzenia z moc ustawy
w zakresie:
ograniczenia wolnoci praw;
zasad wyrwnania strat majtkowych wynikajcych z w/w ograniczenia;
* powinny odpowiada stopniowi zagroenia i zmierza do jak najszybszego
przywrcenia normalnego funkcjonowania pastwa;
* powinny by przedstawione do zatwierdzenia na najbliszym posiedzeniu Sejmu;
akty podustawowe:
* rozporzdzenia i zarzdzenia na zasadach oglnych (art. 92 i 93);
* postanowienia dla realizacji konstytucyjnych kompetencji, np. zarzdzanie
wyborw parlamentarnych;
moliwoci wpywania na prawodawstwo:
* prawo inicjatywy ustawodawczej;
* prawo weta ustawodawczego;
* wniosek do TK o kontrol nastpcz i prewencyjn;
* kompetencja do ratyfikacji u.m.;

TRADYCYJNE KOMPETENCJE GOWY PASTWA

kompetencje specyficzne, ktrych nie da si powierzy innemu organowi, nie

niosce ze sob treci politycznych, ale bdce przejawem wadzy pastwowej;
stanowi prerogatywy prezydenta:
* prawo aski;
* nadanie obywatelstwa polskiego i wyraenie zgody na zrzeczenie si go;
* nadawanie orderw i odznacze;
te dziaania pozaprawne zwizane z funkcj gowy pastwa jako reprezentanta
wizyty, odwizyty, kontaktu z rnymi rodowiskami;

78

RADA MINISTRW I ADMINISTRACJA RZDOWA

POZYCJA USTROJOWA
2 znaczenia pojcia rzd:
znaczenie wskie to RM, innymi sowy gabinet. To pojcie nie wystpuje w obecnej
konstytucji, ale wystpowao min. w Maej Konstytucji z 1992 r.
znaczenie szerokie to caa administracja rzdowa, tj RM, premier i wicepremierzy,
ministrowie, kierownicy tzw. urzdw centralnych oraz terenowa organizacja rzdowa
podporzdkowana albo wojewodzie albo organom centralnym
odnosi si do caego systemu sprawowania wadzy w pastwie; obejmuje caoksztat
organw pastwowych (std np. rzdy parlamentarne, prezydenckie) a czasem te
pewne elementy polityczne (np. rzdy autorytarne, demokratyczne)
Pozycja ustrojowa okrelona przez nastpujce elementy:
RM istnieje jako rwnorzdny obok Prezydenta organ wadzy wykonawczej
RM i jej czonkowie ponosz za sw dziaalno odpowiedzialno polityczn, oraz
indywidualn odpowiedzialno konstytucyjn przed Trybunaem Stanu;
RM to organ kolegialny skupiajcy jednoosobowe organy o wasnych
kompetencjach;
RM skupia w swych kompetencjach najwaniejsze rozstrzygnicia dot. biecego
prowadzenia polityki pastwa;
RM sprawuje kierownictwo caego systemu administracji rzdowej, a poprzez
premiera nadzr nad dziaalnoci samorzdu lokalnego rozszerzenie kompetencji po
wejciu do UE, gdy RM ma kompetencje do okrelania stanowiska Polski w organach
wykonawczych UE;
POWOANIE I ODPOWIEDZIALNO RADY MINISTRW
DYMISJA RADY MINISTRW owiadczenie premiera dokonane w imieniu rzdu o woli
zakoczenia urzdowania i otwierajce procedur tworzenia nowego rzdu.
(1) na pierwszym posiedzeniu nowego rzdu i musi zosta przyjta przez prezydenta
(art. 162 ust. 1)
(2) nie uchwalenie votum zaufania przez sejm (art. 162 ust. 2 pkt. 1) (prezydent musi
przyj t dymisj)
dla nowo powstaego rzdu (art. 154 ust. 2);
w przypadku zwrcenia si premiera o votum zaufania (art. 160)
(3) wyraenie konstruktywnego votum nieufnoci (art. 162 ust. 2 pkt. 2 w zw. z art.
158)
(4) rezygnacja premiera (art. 162 ust. 2 pkt. 3) prezydent moe odmwi przyjcia
dymisji (art. 162 ust. 4)
analogicznie te mier premiera
art. 162 ust. 3 Prezydent przyjmujc dymisj RM, powierza jej dalsze penienie
obowizkw do czasu powoania nowej RM brak prawnego ograniczenie moliwoci
dziaania takie RM, ale taki jest zwyczaj polityczny;
art. 38 UoRM wraz z dymisj RM dymisje skadaj te sekretarze i podsekretarze
stanu, wojewodowie i wicewojewodowie o ich przyjciu decyduje premier w terminie
3 miesicy od powoania nowej RM;
PROCES TWORZENIA NOWEGO RZDU:
Etap I (podstawowy)
art. 154 ust. 1 prezydent desygnuje premiera, ktry proponuje skad RM tak RM
prezydent powouje najpniej w 14 dni od pierwszego posiedzenia lub przyjcia
dymisji
* po wyborach z reguy prezydent desygnuje premiera po przyjciu dymisji od
poprzedniego, ale w 2001 r. desygnowa L. Millera dzie przed ogoszeniem
oficjalnych wynikw, a powoa now RM w dniu pierwszego posiedzenia, czyli wraz
z przyjciem dymisji poprzedniej RM;
79

wybr premiera teoretycznie dowolny, w praktyce prezydent musi liczy si z siami

politycznymi;
* desygnacja nie ma skutkw dla poprzedniej RM, a jedyne obowizki dla nowego
premiera to skompletowanie RM;
* prezydent nie moe powoa RM z wyczeniem pewnych ministrw, albo powouje
tak RM jak chce premier, albo nie;
* w momencie powoania (i zoenia przysigi) nowa RM zaczyna dziaa;
art. 154 ust. 2 w cigu 14 dni premier przedstawia Sejmowi expose wniosek o
votum zaufania (bezwzgldna wikszo przy obecnych wicej na tak ni przeciw
i wstrzymujcych si)
* kiedy jeszcze tzw. przesuchania ministrw przez komisje, ale nowela Regulaminu
Sejmu z 1997 r. zniosa to;
* po expose pytania i dyskusja, a na koniec zabiera gos premier gosowanie nad
udzieleniem tzw. inwestytury parlamentarnej( domniemanie zaufania sejmu do
rzdu);
*

80


TAK

NIE Etap II (art. 154 ust. 3)

premier skada dymisj, prezydent j przyjmuje i powierza
obowizki;
nowa
RM
Sejm w cigu 14 dni musi powoa nowego premiera i
zaczyna dziaa;
zaproponowanych przez niego czonkw RM i udzieli mu votum
zaufania (wikszo bezwzgldna przy obecnych);

TAK
NIE Etap III (art. 155 ust. 1)
prezydent powouje t w cigu 14 dni prezydent powouje premiera i na
RM i odbiera od niej
jego wniosek pozostaych czonkw RM i odbiera od
przysig
nich przysig;
* poprzednia RM przestaje istnie;
w cigu 14 dni sejm musi uchwali votum zaufania
zwyk wikszoci (wicej za ni przeciw,
wstrzymujcy nie licz si) przy obecnych po
expose (procedura j/w);

TAK
NIE
premier skada dymisj RM, prezydent j
przyjmuje i powierza obowizki;
art. 154 ust. 2 prezydent skraca kadencj
sejmu;

powoanie rzdu i odebranie od niego przysigi jest konstytucyjnym obowizkiem

prezydenta, z wyjtkiem sytuacji w ktrych stwierdzi naruszenie terminw lub
procedur konstytucyjnej i z wyjtkiem sytuacji z art. 162 ust.4. Nie moe odmwi ze
wzgldw politycznych, gdy gdyby porozumienie sejmu z prezydentem byo moliwe to
nie byoby kolejnego etapu tworzenia rzdu;

ODPOWIEDZIALNO RADY MINISTRW:

odpowiedzialno polityczna (za dziaalno RM art. 157 ust. 1) solidarna (tylko
konstruktywne votum nieufnoci, a Maa Konstytucja z 1992 te zwyke) lub
indywidualna (votum nieufnoci);
* konstruktywne votum nieufnoci w Polsce od 1992, nawizanie do niemieckiej
Ustawy Zasadniczej z 1949 r. art. 158 ustala jego warunki:
wniosek zawierajcy imienne (tzn. konstruktywne) wskazanie nowego
premiera, ale nie musi by umotywowany;
wniosek zoony przez min. 46 posw, a raz zoonego podpisu nie mona
wycofa;
moliwe skadanie wielu wnioskw, debatowane cznie, a przyjcie pierwszego
zaatwia spraw;
gosowanie najwczeniej po 7 dniach od zoenia wniosku, wniosku nie mona
wycofa;
za wikszo ustawowej liczby posw (231), bez wzgldu na liczb
obecnych;
powtrny wniosek najwczeniej po 3 miesicach, chyba e zgosi go 115
posw;
brak moliwoci rozwizania parlamentu przez prezydenta w razie
wyraenia votum nieufnoci. Taka moliwo bya w Maej Konstytucji z 1992 r.
po zwykym votum nieufnoci.
* indywidualna odpowiedzialno za sprawy nalece do ich kompetencji lub
powierzone im przez premiera art. 157 ust. 2
nie dot. premiera;
wniosek zoony przez min. 69 posw;
81

gosowanie najwczeniej po 7 dniach od zoenia wniosku, i powinien by

zaopiniowany przez odpowiedni komisj;
za wikszo ustawowej liczby posw (231), bez wzgldu na liczb
obecnych;
powtrny wniosek najwczeniej po 3 miesicach, chyba e zgosi go 115
posw;
odpowiedzialno ministrw przez premierem moe da w kadym
momencie i z kadego powodu (odpowiedzialno polityczna) zoenia dymisji, a w
razie jej braku wystpi z wnioskiem do prezydenta (art. 161) pod rzdami Maej
Konstytucji sformuowanie moe powoa dawao prezydentowi prawo do odmowy
dokonania zmian w rzdzie na wniosek premiera. Obecne sformuowania, wg
wikszoci doktryny nie daj takiej moliwoci (o ile nie bdzie bdw formalnych),
ale w 2003 prezydent odmwi powoania nowego ministra zdrowia

82

odpowiedzialno konstytucyjna premiera i czonkw RM za naruszenie konstytucji

lub ustaw lub przestpstwo popenione w zwizku z zajmowanym stanowiskiem;
* wniosek Prezydent, 115 posw rozstrzyga sejm 3/5 ustawowej liczby posw
(276) sd waciwy to Trybuna Stanu;
* rnice z odpowiedzialnoci prezydenta:
wniosek rozstrzyga Sejm, a nie Zgromadzenie Narodowe;
dot. tylko przestpstw popenionych w zwizku z zajmowanym stanowiskiem
(ustawa o TS traktuje to jako alternatyw wobec odpowiedzialnoci przed
zwykymi sdami);
ma raczej funkcj karania, a nie odwoania ze stanowiska, gdy sejm ma
atwiejszy sposb odwoania.

SKAD I ORGANIZACJA RZDU

RM jest organem kolegialnym, a jej skad ma charakter wieloosobowy rezygnacja
w Konstytucji ze stwierdzenia e dziaa kolegialnie (dopiero w ustawie jest to
stwierdzenie);
Skad ma charakter zamknity (art. 147):
* prezes RM;
* ministrowie (art. 149 ust. 1);
kierujcy okrelonymi dziaami gospodarki;
wypeniajcy zadania wyznaczone przez premiera (w drodze rozporzdzenia
art. 33 ust. 1 uRM);
* wiceprezesi RM (moe by ministrem, tak samo premier art. 147 ust. 3);
* kierownicy komitetw okrelonych w ustawie ustawa musi zaznacza, e jest
to naczelny organ pastwa Komitet Bada Naukowych, Komitet Integracji
Europejskiej;
Poza skadem RM:
* kierownicy tzw. urzdw centralnych tworzone przez ustaw, wyodrbnione
resortowo, ale ustawa na ich czele nie postawia ministra ani nie nadaa im formy
komitetu z art. 147 ust. 4 nie ponosz odpowiedzialnoci przed sejmem i TS, ale
przed premierem lub ministrem;
* penomocnicy rzdu (art. 10 uRM) stanowisko tworzone przez rozporzdzenie
RM, obsada personalna przez premiera;
* kancelaria prezesa RM (art. 26-31 uRM) obsuga premiera, wicepremierw oraz
innych cia w strukturze rzdu. Na czele stoi Szef, powoywany i odwoywany przez
premiera (z reguy rwnie jako minister-czonek RM)
* Rzdowe Centrum Legislacji (art. 14a-i uRM) koordynacja dziaalnoci
legislacyjnej RM, premiera i innych organw administracji rzdowej oraz obsuga
prawna RM, w tym wydawanie Monitora Polskiego i wydawanie Dziennika Ustaw;
* Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych (art. 14j-o uRM) prowadzenie prac
sucych prezesowi RM do programowania strategicznego i prognozowania
rozwoju gospodarczego i spoecznego.
Struktura RM
* pracami kieruje premier, zwouje posiedzenia i im przewodniczy (terminy od
Mazowieckiego przyjy si we wtorki);
* brak listy spraw, ktre musz by przedmiotem posiedzenia. Przyjmuje si, e
musz to by sprawy nalece do zakresu dziaania rzdu, ale to premier ma
swobod dziaania;
* obowizek uczestniczenia wszystkich osb w posiedzeniach, cho mog by
reprezentowane przez inne osoby z kierownictwa danego ministerstwa, ale podczas
gosowania zastpione mog by tylko przez inne ministra, wyznaczonego przez
premiera;
* uczestnictwo innych osb moe wynika
z ustawy do 2001 r. prezes NIK i prezes NBP, obecnie wg. art. 18 uRM
sekretarz RM;
83

*
*
*

*
*

z decyzji premiera , ktry moe zaprasza, z wasnej inicjatywy lub na wniosek

czonka RM, inne osoby, w szczeglnoci kierownikw urzdw centralnych,
wojewodw i inne osoby;
ze zwyczaju od rzdu Jana Bieleckiego w posiedzeniach RM bierze udzia
przedstawiciel prezydenta, cho niektre posiedzenia zwoywane s tylko w
konstytucyjnym skadzie;
rozstrzygnicia zapadaj w drodze politycznego konsensusu, a wyjtkowo premier
zarzdza gosowanie;
posiedzenia s niejawne, sporzdza si zapis ich przebiegu i protokoy ustale;
te korespondencyjne uzgadnianie stanowisk (droga obiegowa) wg
Regulaminu RM jest to procedura przyjmowania dokumentw, jeli nie zgosz
zastrzee uwaa si dokument za przyjty;
szczeglna forma Rada Gabinetowa pod przewodnictwem Prezydenta (art.141).
organy wewntrzne i pomocnicze RM:
stae komitety RM tworzone w drodze zarzdzenia premiera; inicjowanie,
przygotowywanie i uzgadnianie rozstrzygni lub stanowisk RM; z reguy
skaday si z czonkw rzdu;
komitety do okrelonych spraw tworzone przez zarzdzenie RM;
komisje do opracowania kodyfikacji tworzone przez zarzdzenie RM;
Kolegium do Spraw Sub Specjalnych organ opiniodawczo-doradczy w
sprawach dot. ABW, AW, WSI, ochrony bezpieczestwa pastwa dziaa Policji,
Stray Granicznej, andarmerii Wojskowej, BOR i niektrych innych sub. Min.
opiniuje decyzje premiera w sprawie powoania szefw odpowiednich resortw
oraz Szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego w Kancelarii Prezydenta. Moe
uczestniczy te przedstawiciel prezydent;
komisje wsplne tworzone przez RM w drodze rozporzdzenia.
Wypracowanie wsplnego stanowiska. Np. Komisja Wsplna Rzdu i Episkopatu;
Rada Legislacyjna dziaa przy premierze.

ZAKRES DZIAANIA RADY MINISTRW

art. 146 ust. 1 polityka wewntrzna i zagraniczna RP polityka, tzn. nie tylko
administracja/wykonywanie ustaw, ale i strategiczne decydowanie o kierunkach
dziaania o politycznym charakterze;
art. 146 ust. 2 domniemanie kompetencyjne dla RM:
* odnosi si do spraw polityki te kompetencje wykonawcze zwizane z funkcj
rzdzenia;
* odnosi si do spraw polityki pastwa a nie do spraw lokalnych, co do ktrych
domniemanie kompetencyjne przysuguje samorzdowi terytorialnemu (art. 16 i art.
163);
art. 146 to podstawowe i najwaniejsze, ale nie wszystkie zadania RM:
* ust. 3 kierowanie administracj rzdow, w sprawach nie przyznanych przez
ustawy organom w zwizku z art. 146 ust. 3 pkt. 3;
* kierowanie wykonaniem budetu pastwa, ale tutaj kompetencje ma podzielone z
ministrem do spraw finansw. czy si to zadanie z ochron interesw Skarbu
Pastwa (art. 146 ust. 3 pkt 4, 5, 6);
* art. 146 ust. 3 pkt 1 zapewnieni wykonania ustaw wraz z kompetencj do
wydawania rozporzdze normatywnych (pkt. 2);
* art. 146 ust. 3 pkt 7 i 8 zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego i
zewntrznego oraz porzdku publicznego w zwizku z art. 146 ust. 3 pkt 11
sprawuje oglne kierownictwo w dziedzinie obronnoci, ale musi tu wsppracowa
z prezydentem, ktry te ma kompetencje i obowizku w tej dziedzinie;
* w dziedzinie stosunkw midzynarodowych:
art. 146 ust. 3 pkt 9 oglne kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi
pastwami i organizacjami midzynarodowymi, co ma szczeglne znaczenie po
przystpieniu do UE;
84

art. 146 ust. 3 pkt 10 zawiera umowy midzynarodowe wymagajce ratyfikacji

i zatwierdza i wypowiada inne umowy;
art. 93 ust. 1 RM moe podejmowa uchway jako akty wewntrzne i a contrario do
art. 93 ust. 2 nie wymagaj upowanienia ustawowego w przeciwiestwie do
zarzdze premiera i ministrw, ale musz spenia pozostae wymogi aktw
wewntrznych:
* zgodno z prawem powszechnie obowizujcym;
* adresowane tylko do organw podlegych;
* nie mog tworzy praw ani obowizkw obywateli, ani by podstaw decyzji
wydawanych w postpowaniu administracyjnym;
* podlegaj kontroli sdowej w zakresie materialnym i kompetencyjnym, TK moe
generalnie uchyli, sdy mog nie zastosowa w konkretnym przypadku, a sdy
administracyjne mog uzna niewano aktw i decyzji wydanych na ich podstawie.

PREZES RADY MINISTRW

Kompetencje premiera koncentruj si na:
tworzeniu rzdu i wnioskowaniu o dokonywanie zmian w rzdzie, a poniewa to on
kontrasygnuje akty prawne prezydenta jest jednoczenie jedynym partnerem gowy
pastwa. Z nim zwizane jest istnienie rzdu, gdy udzielenie votum nieufnoci lub
nieudzielenie votum zaufania to zawsze obalenie rzdu;
zakresie zada i personalnej obsadzie ministerstw oraz innych organw
centralnych, w tym sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach, kierownikw
urzdw centralnych, penomocnikw rzdu, Szefa KPRM;
organizacji prac rzdu i reprezentacji RM (art. 148 pkt. 1, 2 i 4), w tym moe da
informacji, sprawozda, dokumentw, rozstrzyga spory kompetencyjne, wyznacza
zastpstwo nieobecnego ministra;
kierowaniu prac terenow administracj rzdow powouje i odwouje
wojewodw i wicewojewodw (na wniosek), kompetencje koordynacyjne i kierownicze
(cznie z ministrem waciwym do spraw administracji)
zwierzchnictwie nad osobami zatrudnionymi w administracji rzdowej art. 148
pkt. 7 i w korpusie suby cywilnej art. 153 ust. 2;
nadzr nad dziaalnoci samorzdu terytorialnego (art. 148 pkt. 6) cho
ograniczony do legalnoci i w formach i granicach okrelonych w Konstytucji i
ustawach;
stanowieniu prawa wydawanie rozporzdze (art. 148 pkt. 3 w zw. z art. 92) i
zarzdze (art. 93)

MINISTER
2 rodzaje tzw. ministrowie resortowi i ministrowie bez teki;
stanowisko polityczne;
tzw. 2 twarze ministra:
* jako czonek RM hierarchia wewntrz RM jest w przewaajcej czci
nieformalna (nie liczc kierowniczej roli premiera), wg uRM RM dziaa kolegialnie, a
kady minister ma swoje obowizki i prawa w tej strukturze:
prawo przedstawiania swojego stanowiska;
prawo gosowania;
obowizek uczestniczenia na posiedzeniach;
obowizek inicjowania i opracowywania polityki rzdu w zakresie swojej
kompetencji rzeczowej;
obowizek realizowania polityki rzdu ustalonej przez RM i zwizany z tym
wymg lojalnoci wzgldem RM;
sytuacja prawna wszystkich ministrw jest taka sama, brak obecnie tzw.
ministrw prezydenckich (MON, MSZ, MSW);

85

jako jednoosobowy organ administracji rzdowej dot. tylko tzw. ministrw

resortowych, a zakres ich dziaa wynika z przydzielonych im dziaw przez
premiera w drodze rozporzdzenia;
kieruje swoim dziaem tzn. podejmuje rozstrzygnicia i dziaania jakie uzna za
konieczne, podlega mu struktura ma charakter hierarchiczny, tworzy organy
pomocnicze w ramach swojego dziau;
wystpuje jako organ naczelny w postpowaniu administracyjnym, a jego
decyzje administracyjne s ostateczne i podlegaj jedynie kontroli sdw
administracyjnych;
moe wydawa rozporzdzenia i zarzdzenia, ktre jednak uchyli moe RM na
wniosek premiera z kadego powodu (art. 149 ust. 2);
podlega mu ministerstwo zorganizowana struktura urzdnicza powoana do
bezporedniej realizacji zada nalecych do danego ministra. Tworzone,
znoszone i przeksztacane przez rozporzdzenie RM.
kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i
podsekretarze stanu powoywani i odwoywani na wniosek ministra przez
premiera (lub z jego wasnej inicjatywy), a zmiana rzdu powoduje ich
ustawowy obowizek zoenia dymisji. Do ich obowizkw naley dorane
zastpowanie ministra, ale w przypadku dugiej nieobecnoci zastpuje go
premier lub minister wskazany przez premiera. Obsuga urzdnicza
kierownictwa to tzw. gabinet polityczny;
struktura urzdnicza obejmuje podzia na departamenty (sprawy
merytoryczne), sekretariaty (obsuga ministrw, komitetw, rad, zespow),
wydziay (komrki organizacyjne wewntrz departamentw i wydziaw), a
zatrudnione osoby powinny by apolitycznymi, fachowymi pracownikami,
czemu suy ma organizacja korpusu suby cywilnej. Nie powinny ich
dotyka zmiany polityczne w kierownictwie.

86

SAMORZD TERYTORIALNY
ISTOTA SAMORZDU TERYTORIALNEGO
ustrj wadz lokalnych oparty na zasadzie dualizmu podzia zada pomidzy
samorzd terytorialny a administracj rzdow zasada decentralizacji;
samorzd to wydzielenie z zakresu wadzy pastwowej pewnej dziedziny spraw i
powierzenie ich samodzielnego rozwizywania grupie spoecznej, ktrej sprawy te
przede wszystkim dotycz, czyli to administracja sprawowana przez odrbne w
stosunku do pastwa osoby prawne (korporacje) 3 cechy samorzdu:
* to wyodrbniona grupa spoeczna okrelona przez prawo, ktrej czonkostwo
powstaje z mocy prawa;
* powoany do wykonywania zada adm. publ. w sposb samodzielny i w formach
waciwych dla adm.;
* posiada wasn organizacj zbudowan wok zasady przedstawicielstwa;
formy samorzdu:
* samorzd specjalny zawodowy (adwokacki, lekarski), gospodarczy (izby
gospodarcze,
organizacje
samorzdu
rzemielniczego),
wyznaniowy,
narodowociowy;
* samorzd terytorialny gdy wyodrbnienie nastpuje na zasadzie terytorialnej i
polega na powierzeniu wyonionym przez mieszkacw danego terenu organom
bezporedniego zarzdzania sprawami tego terenu;

SAMORZD TERYTORIALNY

samorzd terytorialny (korporacja komunalna) ma charakter uniwersalny, tzn. e dot.

caego terytorium pastwa i obejmuje wszystkich jego mieszkacw;
samodzielno (niezaleno od administracji rzdowej) umoliwia realizowanie
swoich zada, znajduje wyraz min w:
* wyczno realizowania okrelonych zada (tzw. zadania wasne);
* odrbna struktura organizacyjna;
* nadanie osobowoci prawnej i przyznanie im prawa wasnoci lokalnych
skadnikw majtku publicznego;
* samodzielno budetowo-finansowa;
* ograniczenie ingerencji wadzy centralnej do nadzoru;
* zapewnienie sdowej ochrony praw i interesw podmiotw samorzdowych;
nie ma charakteru absolutnego, ale ograniczenia mog by nakadane tylko
w drodze ustawy i musz spenia wymogi materialne (TK nie mog by
nadmierne i musz by uzasadnione celami i wartociami konstytucyjnymi;
podtrzyma aktualno rozumienia zasady samodzielnoci na tle Maej
Konstytucji);
historia uregulowa dot. samorzdu:
* okres midzywojenny TAK;
* okres PRL zastpiony systemem rad narodowych, co nie zapewnio samorzdnoci
lokalnej;
* nowela marcowa z 1990 r. (oraz inne akty: o samorzdzie terytorialnym, o
pracownikach samorzdowych, o podziale zada i kompetencji ... (tzw. I ustawa
kompetencyjna), o referendum gminnym) przywrcenie samorzdu terytorialnego
tylko na szczeblu gminnym;
* prace nad Konstytucj przedmiot licznych kontrowersji (szczeglnie powiaty), w
efekcie wprowadzono jedynie gmin jako podstaw jednostk samorzdu
terytorialnego i ustanowiono na jej rzecz domniemanie kompetencyjne w systemie
samorzdu terytorialnego, a uregulowania konstytucyjne odnosz si generalnie do
jednostek samorzdu terytorialnego, wic wprowadzone przez ustawodawc inne
szczeble musz odpowiada wymogom z art. 165-172;
* 1998 r. wprowadzono trjszczeblowy podzia terytorialny i ustanowiono samorzd
na wszystkich szczeblach;

87

uregulowania to ustawy samorzdowe, owst, II ustawa kompetencyjna, o

referendum lokalnym, ale wci brak ustawy o dochodach tych jednostek i co
roku jest to regulowane ustawami epizodycznymi;
najsilniejsze kontrowersje liczba wojewdztw (rzd: 12, sejm: 15;
skuteczne weto prezydenta doprowadzio do 16);
szczebel wojewdztwa ma charakter mieszany;
WOJEWDZTWO:
* tworzone ustaw (w niej nazwa i terytorium oraz siedziba wadz);
* ustrj dualistyczny jako jednostka samorzdu terytorialnego i jako jednostka
administracji rzdowej, w zwizku z tym istniej 2 piony administracji rzdowa
i samorzdowa, ktre odpowiedzialne s za realizacj zada okrelonych w
ustawie;
* wojewoda terenowy organ adm. rzd. i przedstawiciel RM w wojewdztwie,
powoywany i odwoywany przez premiera na wniosek MSWiA, a jego zastpcami s
wicewojewodowie powoywani i odwoywani na wniosek wojewody przez premiera;
aparat urzdniczy zorganizowany w urzd wojewdzki, ktry dzieli si na
wyspecjalizowane wydziay;
wojewoda i wicewojewodowie to polityczne kierownictwo, a reszta urzdu w.
wraz z jego dyrektorem powinna mie charakter stay (zasada neutralnoci i
apolitycznoci);
wojewoda wypenia wszystkie zadania adm. rzd. (administracja oglna),
ktre nie zostay przekazane do waciwoci innych organw (administracji
niezespolonej);
* w systemie samorzdu sejmik wojewdztwa, a organami wykonawczymi jest
marszaek oraz zarzd wojewdztwa, a podlegaj im wojewdzkie
samorzdowe jednostki organizacyjne i aparat urzdniczy = urzd
marszakowski;
POWIAT:
* rodzaje:
skada si z graniczcych ze sob gmin (powiat ziemski);
obejmuje miasto na prawach powiatu (powiat grodzki z mocy prawa, gdy
100.000 mieszkacw lub gdy stanowio siedzib wojewody przez likwidacj
danego wojewdztwa, te Warszawa ale w ustawie);
* tworzone i okrelane terytorium rozporzdzeniem RM;
* tylko jako jednostka samorzdu terytorialnego, cho mog istnie organy adm.
rzd. niezespolonej, o ile stanowi tak ustawa;
* organy powiatu rada powiatu oraz organy wykonawcze starosta i zarzd
powiatu;
GMINA czysto samorzdowy charakter, a organami s: rada gminy, a organem
wykonawczym jest wjt (gminy wiejskie), burmistrz lub prezydent miasta (gdy
miasto liczy ponad 100.000 i nie jest odrbnym powiatem);
USTRJ JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
(przedstawicielskie)
pochodzce
z
wyborw
4roprzymiotnikowych, a kadencje ich wynosz 4 lata;
* system wyborczy proporcjonalny do powiatw i wojewdztw (5% progi), a
gminy do 20.000 wikszoci wzgldnej, a gminy powyej 20.000
proporcjonalny, ale bez progw;
* o wanoci wyborw (w razie zoenia protestw) decyduj sdy okrgowe,
* uzupenienie skadu wybory uzupeniajce lub wstpienie kolejnego z listy;
* skrcenie kadencji:
odwoanie w referendum lokalnym;
rozwizanie przez Sejm;
niedokonanie wyboru zarzdu w wymaganym terminie;
ORGANY

STANOWICE

88

wybiera ze swego grona przewodniczcego i wiceprzewodniczcych, powouje

stae i dorane komisje (te osoby niebdce radnymi) oraz komisj rewizyjn
(do kontroli budetu);
* do zada naley w szczeglnoci:
wybiera i odwouje organy wykonawcze (bez szczebla gminnego);
uchwala budet, rozpatruje sprawozdanie z jego wykonania i podejmuje uchwa
ws. absolutorium;
uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i programy
gospodarcze;
uchway w sprawie podatkw i opat (w granicach okrelonych w ustawach);
uchway w najwaniejszych sprawach majtkowych;
kontroluje dziaalno zarzdu i samorzdowych jednostek organizacyjnych;
uchwala statut (wewntrzna organizacja i tryb pracy organw);
wydaje przepisy lokalne (akty prawa miejscowego);
ORGANY WYKONAWCZE wykonuje uchway rady/sejmiku i realizuje zadania swojej
jednostki samorzdu, okrelone w przepisach, w tym przygotowuje projekty uchwa,
wykonuje budet i inne uchway, gospodaruje mieniem komunalnym, zatrudnia i
zwalnia kierownikw lokalnych jednostek organizacyjnych, wykonuje zadania zlecone,
moe wydawa lokalne przepisy prawne, w tym porzdkowe, a w ramach gmin moe
tworzy jednostki pomocnicze (soectwa zebranie wiejskie i sotys, dzielnice i osiedla)
* wojewdztwa i powiaty wybierany marszaek/starosta bezwzgldna
wikszoci przez rad/sejmik, a nastpnie na jego wniosek pozostali czonkowie
zarzdu w terminie 3 miesicy inaczej rozwizanie rady/sejmiku z mocy prawa;
zarzd
i
jego
przewodniczcy
ponosz
odpowiedzialno
przed
rad/sejmikiem:
raz w roku rada wypowiada si w przedmiocie udzielenia absolutorium, w
razie jego nie udzielenia ma 14 dni na podjcie decyzji o odwoaniu zarzdu;
w kadym momencie mog ich odwoa, ale konieczne 3/5 za,
*

89

gmina wjt (burmistrz, prezydent miasta) wybierani w wyborach

powszechnych, rwnych, bezporednich i w gosowaniu tajnym (wikszo
bezwzgldna za), a ich kadencja poczona z kadencj rad gmin, a rada nie moe
go odwoa, a jedyna forma odwoania to referendum gminne, moliwe w 3
przypadkach:
w razie odmowy udzielenia absolutorium nie wczeniej ni 14 dni od odmowy
rada podejmuje uchwa o przeprowadzeniu referendum (bezwzgldna
wikszo);
z innego powodu ni absolutorium, w w/w procedurze, ale konieczne
ustawowego skadu za;
z inicjatywy mieszkacw wg zasad oglnych;

ZAKRES DZIAANIA I ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO

zakres dziaa samorzdu w Konstytucja wytyczna, by bya to istotna cz
zada publicznych oraz ustanowienie domniemania kompetencyjnego na rzecz
samorzdu terytorialnego wane 2 paszczyzny:
* rozdzia zada midzy samorzd a administracj rzdow;
* rozdzia
zada
pomidzy
poszczeglnymi
jednostkami
samorzdu
terytorialnego;
zadania z zakresu administracji publicznej dziel si na:
* zadania zastrzeone w caoci pozostawione organom adm. rzd.;
* zadania wykonywane przez samorzd terytorialny;
zadania wasne to zadania przynalene samorzdowi (aspekt
przedmiotowy) i przez niego wykonywane (aspekt podmiotowy).
Wykonywane we wasnym imieniu i na wasn odpowiedzialno, kontrola
dokonywana przez organy rzdowe ograniczona do kryterium legalnoci, a
finansowane ze rodkw wasnych i subwencji. Wg Konstytucji s to
zadania
publiczne
suce
zaspokajaniu
potrzeb
wsplnoty
samorzdowej, a dopiero ustawy samorzdowe doprecyzowuj ich zakres,
podajc przykadowe katalogi, np. w usg mona podzieli je na 4 grupy:
infrastruktura techniczna (drogi, wodocigi, komunikacja publiczna);
infrastruktura spoeczna (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia,
opieka spoeczna);
porzdek i bezpieczestwo publiczne (ochrona przeciwpoarowa,
sanitarna);
ad przestrzenny i ekologiczny (gospodarka terenowa i ochrona
rodowiska);
to tylko wyliczenie przykadowe, a dokadnego rozdziau zada pomidzy
gminy a rzd dokonaa I ustawa kompetencyjna, a pomidzy wojewdztwo
i powiat a rzd II ustawa kompetencyjna;
Konstytucja nakazuje, by kada ustawowa zmiana kompetencji i zada
pocigaa za sob zmiany w zakresie podziau dochodw publicznych;
zadania zlecone to zadania przynalene administracji rzdowej, ale
wykonywane przez samorzd i poddane innym rygorom prawnym:
sposb okrelenia zada zleconych zakres wyznaczony przez ustawy
kompetencyjne, ale moliwe te zawieranie porozumie midzy samorzdem
a adm. rzd., cho Konstytucja pozwala na to, tylko jeeli wynika to z
uzasadnionych potrzeb pastwa;
sposb finansowania samorzd musi otrzyma rodki na realizacj
zadania;
okrelenie rodkw nadzoru i weryfikacji aktw i decyzji adm.
podjtych w ramach tych zada;
rozdzia pomidzy jednostkami samorzdowymi najwaniejsze znaczenie ma art.
164 stanowicy, i gmina jest podstawow jednostk samorzdu terytorialnego i

90

dajcy jej domniemanie kompetencyjne, wic utworzenie wojewdztw i powiatw

uszczuplio zadania i kompetencje adm. rzdowej, a nie odebrao je gminom;
samorzd realizuje swoje zadania w formach waciwych dla administracji, ale
zaspokajanie potrzeb mieszkacw musi by wykonywane rwnie przy pomocy
innych instrumentw ni adm. rozrnienie na sfer:
* sfera cywilnoprawna istnienie jednostki samorzdu w tej sferze wynika przede
wszystkim z przyznania jej osobowoci prawnej i uprawnie wacicielskich i
majtkowych, dlatego jednostka wystpuje jako podmiot prawa cywilnego i dziaa na
zasadach prawa cywilnego (zasada swobody dysponowania majtkiem i ochrony
prawnej poprzez sdy powszechne);
* sfera administracyjnoprawna gdy wykonuje zadania wasne lub zlecone, take
tutaj przysuguje jej cecha samodzielnoci i ochrony sdowej sdw
administracyjnych;
system finansowy samorzdu podstaw gospodarki finansowej jest budet, a
Konstytucja wyrnia 3 rodzaje dochodw samorzdw:
* dochody wasne gdy ustawa przyznaje samorzdowi prawo ich pobierania, s to:
podatki, opaty lokalne, dochody z majtku samorzdowego, dochody z
samoopodatkowania swoboda dysponowania nimi;
* subwencje rodki przekazane z budetu centralnego i funduszy pozabudetowych,
a mechanizm ich wyliczania i rozdzielania jest jasny i jednostka wie ile jej si naley,
np. dla gmin subwencja oglna, w ramach ktrej najwicej dostaje na owiat;
* dotacje rodki przekazane z budetu centralnego i funduszy pozabudetowych na
zadania zlecone oraz (duy stopie uznawalnoci) na inne cele i mog by zuywane
tylko na cele, na ktre zostay przyznane;
gwarancj konstytucyjn jest zapewnienie samorzdowi odpowiednich
dochodw:
* gwarancja formalna rda dochodw ustalane w ustawie, a wg TK regulacje
dot. rde finansowania musz odpowiada wymogom przyzwoitej legislacji, czyli
nie mog mie dziaania wstecznego i musz mie odpowiednie vacatio legis;
* gwarancja materialna:
nakaz, by udzia w dochodach odpowiada zakresowi przyznanych zada
(bogate orzecznictwo TK w tej sprawie, szczeglnie dot. gmin);
nakaz dokonywania zmian w podziale dochodw publicznych wraz z
dokonywaniem zmian w zadaniach samorzdu;
prawo do ustalania wysokoci podatkw i opat lokalnych, w zakresie
okrelonym ustaw;
NADZR NAD DZIAALNOCI SAMORZDU TERYTORIALNEGO
wyczenie zasady hierarchicznego podporzdkowania w stosunku do samorzdu
terytorialnego, a zastpienie jej procedurami nadzorczymi;
nadzr to szczeglna relacja pomidzy podmiotami w adm. publ., w ramach
ktrej:
* organ nadzorujcy ma pewne rodki wadczego oddziaywania na postpowanie
i sytuacj organu nadzorowanego;
* rodki te s okrelone przez prawo i mog by stosowane tylko w zakresie
przez prawo przewidzianym;
* stosowanie tych rodkw nie moe prowadzi do wyrczania organu
nadzorowanego w jego dziaalnoci;
czyli nadzr to przyznanie organowi nadzorowanemu cisej sumy rodkw
oddziaywania na organ nadzorowany, przy jednoczesnym pozostawieniu
organowi nadzorowanemu moliwoci samodzielnego dziaania;
typowe rodki nadzoru (weryfikacyjne i represyjne) to: kontrola, wyraanie
opinii czy zgody na pewne akty/dziaania, uchylenie decyzji/aktw, rozwizanie
organu czy zawieszenie jego czonkw;
91

wg Konstytucji caa dziaalno samorzdu poddana jest nadzorowi, ale tylko z

punktu widzenia legalnoci, a nie celowoci, gospodarnoci i rzetelnoci i nie ma
znaczenia czy chodzi o zadania wasne czy zlecone;
organy nadzorcze to organy adm. rzd., ale nie ma powizania pomidzy
jednostkami samorzdu rnych szczebli (gwnie ze wzgldu na okrelenie gminy
jako podstawowej jednostki samorzdu) premier i wojewodowie, a w zakresie
spraw finansowych przez regionalne izby obrachunkowe;
do NAJWANIEJSZYCH RODKW NADZORU zalicza si:
* prawo dania informacji i sprawozda oraz prawo wizytowania;
* stwierdzenie niewanoci uchway, w razie niegodnoci z prawem jest niewana z
mocy prawa, a organ nadzorujcy jedynie to stwierdza (odwoanie do sdu adm.);
* wstrzymanie wykonania uchway w momencie stwierdzenia jej niewanoci;
* zawieszenie organw i ustanowienie zarzdu komisarycznego na okres do 2
lat/do wyborw, tylko przez premiera w tylko w razie nierokujcego nadziei na
szybk popraw i przeduajcego sie braku skutecznoci w wykonywaniu zada
publicznych;
* rozwizanie zarzdu w razie powtarzajcego si naruszania Konstytucji i ustaw
przez wojewod (powiat) lub premiera (wojewdztwo i gmina);
wszystkie rodki nadzoru podlegaj zaskareniu do sdw adm. tylko pod zarzutem
niezgodnoci z prawem;
inne specyficzne rodki oddziaywania, niebdce rodkami nadzoru:
* jest rozwizanie rady/sejmiku przez Sejm na wniosek premiera w razie, gdy
raco narusza Konstytucj i ustawy wg TK nie jest to rodek nadzorczy sensu
stricto, a jedynie rodek represyjny i dyscyplinujcy, wic nie przysuguje odwoanie
do sd. adm.;
* indywidualna skarga na uchwa wnoszona przez kadego, kogo interes prawny
lub uprawnienie zostay naruszone t uchwa; analogicznie na bezczynno;
* instancyjna kontrola decyzji indywidualnych w sprawach z zakresu adm.
publ. stosuje si kpa, wg ktrego II inst. jest wojewoda (sprawy zlecone) lub
samorzdowe kolegium odwoawcze (sprawy wasne), a od decyzji ostatecznej
przysuguje skarga do sdu administracyjnego;

92

FINANSE PUBLICZNE, RADIOFONIA I TELEWIZJA, KONTROLA PASTWOWA

! w ramach wadzy wykonawczej nie moe dochodzi do zbyt duej koncentracji
wadzy w rkach rzdu (min. z powodu bliskoci pewnych sfer do praw i wolnoci
czowieka), a dodatkowo pewne dziedziny musz by zorganizowane i zarzdzane w
specyficzny sposb, do czego potrzebna jest pewna sfera niezalenoci od rzdu
tych struktur, a efektem tego jest bliszy zwizek z parlamentem w Konstytucji z
1997 r. wyodrbniono takie 3 dziedziny: finanse publiczne (NBP), radiofonia i
telewizja (KRRiTV), kontrola pastwowa (NIK);
FINANSE PUBLICZNE
Gwne kompetencje w zakresie finansw publicznych nale do RM (uchwala
projekt budetu, chroni interesy SP, inicjatywa ustaw o zaciganiu dugu publicznego i o
udzielaniu gwarancji finansowych przez pastwo) oraz do MF (waciwy w sprawach
realizacji dochodw z podatkw i opat, koordynowanie i organizowanie wsppracy
finansowej, kredytowej, patniczej z zagranic itd. ustawa o dziaach), ale w Konstytucji
s 3 mechanizmy ograniczajce swobod RM w tym zakresie:

dla normowania spraw zwizanych z finansami

publicznymi:
* cho wynika z zasad oglnych z art. 87 i 93, to podkrelono to w rozdziale Finanse
Publiczne w:
art. 216 porzdek i ramy publicznej gospodarki finansowej sposb
gromadzenia i wydatkowania rodkw finansowych na cele publiczne;
rozporzdzanie
nieruchomociami,
udziaami,
akcjami
i
papierami
wartociowymi przez SP, NBP i inne pastwowe osoby prawne; ustanowienie
monopoli; zasady i tryb udzielania poyczek i gwarancji finansowych; sposb
obliczania dugu publicznego i PKB;
art. 217 system podatkw i opat nakadanie podatkw, innych danin
publicznych, okrelanie przedmiotw, podmiotw opodatkowania, stawek
podatkowych, ulg i umorze;
art. 218 organizacja SP i sposb zarzdzania majtkiem SP;
art. 219 ust. 2 unormowanie prawa budetowego zasady, tryb
opracowania projektu, stopie jego szczegowoci, wymagania jakim powinien
odpowiada, zasady i tryb jego wykonywania (ustawa o finansach publicznych);
* 2 zasady merytoryczne dot. finansw publicznych:
art. 216 ust. 5 zakaz zacigania poyczek czy udzielania gwarancji i
porcze, ktre doprowadziyby dug publiczny do przekroczenia 3/5 wartoci
rocznego PKB;
art. 220 ust. 2 ustawa budetowa nie moe przewidywa pokrycia deficytu
budetowego przez zaciganie zobowiza w NBP;

cho w znacznej mierze jest to

sfera wadzy wykonawczej, powszechnie przyjte jest, i naley to do kompetencji
parlamentu;
* budet skada si z 2 czci:
tekst prawne ramy budetu;
zacznik tabele i specyfikacje dochodw i wydatkw poszczeglnych organw
na konkretne cele;
* problem dopuszczalnoci obadowania ustawy budetowej (zawierania w niej
treci nie dot. dochodw i wydatkw oraz bezporedniego uregulowania sposobu ich
realizacji) na bazie Maej Konstytucji TK uzna, i jest to niedopuszczalne, gdy
bya tam definicja ustawy budetowej jako okrelenie dochodw i wydatkw
pastwa. Obecnie brak takiego sformuowania, wic albo TK wyczyta tak definicj z
oglnego pojcia ustawa budetowa albo zmiana sformuowa zostanie uznana
jako dopuszczenie te innych kwestii;

ZASADA WYCZNOCI USTAWY

ODRBNY TRYB UCHWALANIA BUDETU I JEGO KONTROLI

93

NBP JAKO CENTRALNEGO BANKU PASTWA:

zadania: art. 227 ust. 1 wyczne prawo emisji pienidza oraz ustalania i
realizowania polityki pieninej, a w uNBP podstawowym celem jest utrzymanie
stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzdu,
o ile nie ogranicza to podstawowego celu wskazanie kryteriw podczas ew.
konfliktw NBP-rzd;
inne zadania: gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankow obsug
budetu pastwa, reguluje pynno bankw oraz ich refinansowanie, gromadzi
rezerwy obowizkowe bankw, sporzdza bilanse patnicze oraz nalenoci i
zobowiza pastwa wspdziaa z Sejmem, RM i MF;
organy:
prezes NBP powoywany przez sejm na wniosek prezydenta (bez
kontrasygnaty) na 6 lat, moliwa 1 reelekcja. Wymg apolitycznoci (partia,
zwizek zawodowy czy dziaalnoci publiczna nie dajca si pogodzi z
godnoci urzdu); Odwoanie niemoliwe, chyba, e zrzeknie si, nie
wypenia obowizkw na skutek dugotrwaej choroby, skazany przez sd za
przestpstwo lub przez TS; Przewodniczy RPP, zarzdowi NBP, Komisji Nadzoru
Bankowego;
zarzd NBP skad: prezes, 2 wiceprezesw i 4-6 czonkw (powoywani przez
Prezydenta na wniosek prezesa NBP + kontrasygnata). Zadania: szereg zada
zwizanych z funkcjonowaniem NBP;
Rada Polityki Pieninej osoby wyrniajce si wiedz z zakresu finansw
publicznych na 6 lat (powoanie po 3 przez Sejm, Senat, Prezydent bez
kontrasygnaty, nie ma moliwoci odwoania), a przewodniczy prezes NBP.
Zadania: coroczne ustalanie zaoe polityki pieninej i przedkadanie ich do
wiadomoci Sejmowi wraz z projektem budetu, skadanie na 5 miesicy przed
kocem roku sprawozdanie z wykonania tych zaoe;

SAMODZIELNA POZYCJA KONSTYTUCYJNA

brak
bezwzgldnego
nakazu
zrwnowaenia
budetu
(zbilansowanie
przychodw i wydatkw), ze wzgldu na nierealno i nieyciowo takiego
ograniczenia, ale naley pamita o uwarunkowaniach zewntrznych, a dodatkowo
Sejm nie moe zwikszy deficytu przewidzianego przez RM;
zasada jednorocznoci budetu (art. 219 ust. 1), a gdy jest to niemoliwe
dopuszczalne s ustawy o prowizorium budetowym (art. 219 ust. 3), ale pki
ktra z nich nie zostanie uchwalona rzd prowadzi polityk finansow w nowym
roku na bazie przedoonego projektu (art. 219 ust. 4);

RADIOFONIA I TELEWIZJA
media elektroniczne odrbnoci w stosunku do innych rodkw masowego
przekazu:
* z uwagi na wymagania techniczne i konieczno zachowania porzdku w eterze
przekaz radiowy i telewizyjny musi by poddany cisym reguom dot.
czstotliwoci i zasigu nadawania;
* w znacznie wikszym stopniu oddziaywuje na odbiorc ni sowo drukowane;
* wymaga duych rodkw finansowych, co ogranicza liczb potencjalnych
nadawcw;
po 1989 r. wiele sporw o ksztat radiofonii i telewizji, gwnie z powodu uwarunkowa
historycznych z okresu PRL, kiedy to telewizja i radio byy pod cakowitym monopolem
pastwa i wykorzystywane do doranych celw politycznych. W 1992 r. ustawa o
radiofonii i telewizji i zmiany w uregulowaniach konstytucyjnych i oparcie nowego
ksztatu RiTV na 4 zasadach:
* zniesienie cenzury (art. 54 ust. 1);
* demonopolizacja moliwo powstawania nadawcw komercyjnych, ale pod
warunkiem uzyskania koncesji;
94

zmiana charakteru stacji pastwowych przeksztacanie w nadawcw

publicznych, organizacyjnie i politycznie odseparowanych od rzdu;
* utworzenie organu konstytucyjnego KRRiTV;
KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI
organ konstytucyjny poza schematem trjpodziau wadz, pomidzy legislatyw
a egzekutyw;
skad: 4 (sejm), 2 (senat), 3 (prezydent) spord osb wyrniajcych si wiedz i
dowiadczeniem w zakresie rodkw masowego przekazu na 6 lat, ale co 2 lata
powoywana 1/3 skadu, bez moliwoci reelekcji.
* nie moe by posem, senatorem, nalee do partii i zwizku zawodowego, ani
prowadzi dziaalnoci nie dajcej si pogodzi z godnoci urzdu;
* odwoanie poszczeglnych czonkw tylko gdy:
zrzeknie si urzdu;
choroba trwae uniemoliwiajca sprawowanie funkcji;
prawomocny wyrok karny za umylne;
naruszenie przepisw ustawy stwierdzone przez TS;
* odwoanie caej rady gdy sejm i senat odrzuci sprawozdanie z rocznej dziaalnoci,
a prezydent potwierdzi wyganicie kadencji (bezczynno nie wymaga
kontrasygnaty);
* przewodniczcy powoywany przez rad spord swojego grona, a odwoanie
tylko przez rad wikszoci 2/3 uchwaa TK przewodniczcy jest zarazem
jednoosobowym organem wadzy pastwowej i w tym charakterze wydaje min.
decyzje adm.;
* zadania rady art. 213 ust. 1 stoi na stray wolnoci sowa, praw do informacji
oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji, a w uRT obowizek ochrony
samodzielnoci nadawcw oraz otwartego i pluralistycznego charakteru RiTV;
* kompetencje rady to w szczeglnoci:
projektowanie w porozumieniu z premierem kierunkw polityki pastwa w
dziedzinie RiTV;
powoywanie skadu rad nadzorczych w spkach publicznych RiTV;
udzielanie i cofanie koncesji;
sprawowanie kontroli dziaalnoci nadawcw (TK to nie moe by cenzura
prewencyjna);
okrelanie w granicach upowanienia ustawowego warunkw prowadzenia
dziaalnoci przez nadawcw;
okrelanie opat abonamentowych;
moe wydawa rozporzdzenia (art. 213 ust. 2), a w sprawach
indywidualnych uchway;
PUBLICZNA RADIOFONIA I TELEWIZJA
dziaa w formie jednoosobowych spek SP Telewizja Polska SA (w skad te
rozgonie regionalne), Polskie Radio SA, na szczeblu regionalny rozgonie radiofonii
regionalnej;
do organizacji i dziaalnoci stosuje si odpowiednio przepisy KSH, chyba e uRT
stanowi inaczej odrbnoci w powoywaniu wadz i w strukturze zwizane z tym, i
MSP (jako walne zgromadzenie spki) decydowaby o ich obsadzie, co
przekrelioby ich niezaleno, dlatego rady nadzorcze powoywane przez KRRiTV,
z wyjtkiem jednego czonka powoywanego przez MSP, a potem nie moliwe jest
ich odwoanie w czasie 3-letniej kadencji wg TK zasada niezalenoci nakazuje
stabilizacj skadu rad nadzorczych;
zarzd powoywany przez rad nadzorcz (2/3 za przy obecnych) na 4 lata i
zajmuje si biec dziaalnoci spki w zakresie organizacyjnym i programowym;
rada programowa istnieje w kadej z tych spek, zajmuje si kwestiami
programowymi (tylko ocena, bez moliwoci decyzyjnych), a skada si z 15 osb
powoywanych przez KRRiTV, o skadzie politycznym (10 reprezentuje
ugrupowania);
*

95

NIEZALENO PROGRAMOWA nie jest wartoci absolutn, a uRT nakada na

nadawcw szereg obowizkw:
* negatywnych zakaz rozpowszechniania pewnych treci (sprzeczne z prawem, z
polsk racj stanu, z moralnoci publiczn) formuy oglne, ale czciowo
doprecyzowane min. w art. 31 ust. 3 K. i art. 10 ust. 2 EKPCz;
* pozytywnych wymg poszanowania uczu religijnych, respektowanie
chrzecijaskiego systemu wartoci (potwierdzone przez TK), ale te okrelenie
minimalnego udziau audycji krajowych i europejskich, sposb wyodrbnienia
reklam i ich proporcje w programie, oznaczenie audycji sponsorowanych,
ograniczenie godzin emisji programw mogcych zaszkodzi rozwojowi dzieci i
modziey;
* szerszy katalog obowizkw nadawcw publicznych musz zapewnia
wewntrzny pluralizm w odrnieniu od nadawcw prywatnych, w szczeglnoci:
rzetelnie ukazywa rnorodno wydarze w kraju i zagranic;
sprzyja swobodnemu ksztatowaniu si pogldw i opinii publicznej;
umoliwia obywatelom i ich organizacjom uczestnictwo w yciu publicznym;
suy umacnianiu rodziny i ksztatowaniu postaw prozdrowotnych oraz
zwalczaniu patologii spoecznych;
uwzgldnia potrzeby mniejszoci narodowych i grup etnicznych;
TE: umoliwianie naczelnym organom pastwa wyjanienia i prezentacji swojej
polityki; stwarzanie partiom, zwizkom zawodowym i pracodawcw moliwoci
przedstawienia stanowiska; odrbne zasady w kampanii wyborczej;
nad przestrzeganiem powyszych obowizkw czuwa KRRiTV moe nakada
kary pienine, cofa lub odmawia udzielenia koncesji kontrola w NSA;
* do dziaalnoci radia i TV maj zastosowanie te przepisy kc i kk, gwnie dot.
ochrony dbr osobistych;
KONTROLA PASTWOWA

ISTOTA DZIAANIA ORGANW KONTROLI PASTWOWEJ:

*
*
*

ORGANIZACYJNA ODRBNO I NIEZALENO STRUKTUR RZDOWYCH;

WYSPECJALIZOWANIE FACHOWE;
ZORIENTOWANIE DZIAALNOCI NA KONTROL SENSU STRICTO, TZN. USTALENIE STANU
FAKTYCZNE, BEZ MOLIWOCI KORYGOWANIA NIEPRAWIDOWOCI;

HISTORIA INSTYTUCJI:

konstytucja marcowa: NIK powoany do kontroli caej adm.

pastwowej w zakresie finansowym, przedkada sprawozdanie Sejmowi w przedmiocie
udzielenia absolutorium, ale prezesa powoywa prezydent na wniosek premiera
konstytucja kwietniowa: NIK podporzdkowany prezydentowi, zadania te same
Maa Konstytucja z 1947 r.: NIK powizany z Sejmem konstytucja lipcowa:
zniosa NIK, utworzono Ministerstwo Kontroli Pastwowej koniec 1957: w wyniku
polskiego padziernika utworzono NIK powizany z sejmem 1976 r.: prezes NIK
czonkiem RM, a NIK podlegy RM 1980 r.: ustawa o NIK powrcia w znacznej
mierze do tradycyjnej pozycji NIK 1994 r. ustawa o NIK: charakter porzdkujcy i
dostosowujcy;
POZYCJA USTROJOWA NIK naczelny organ kontroli pastwowej (art. 202)
specyfika NIK polega na: (1) oddzieleniu od struktur rzdowych, oraz na (2)
podlegoci Sejmowi;
* podlego ograniczone zwierzchnictwo uprawnienia personalne (prezes
powoywany przez Sejm za zgod Senatu na 6 lat, 1 reelekcja); Marszaek nadaje
statut NIK, poddanie dziaalnoci izby potrzebom efektywnego sprawowania kontroli
sejmowej;

96

ORGANIZACJA

STRUKTURA

NIK organ kolegialny, ale o wyeksponowanym

stanowisku prezesa;
* prezes NIK powoywany przez Sejm (bezwzgldn wikszoci przy obecnych,
wniosek Marszaka Sejmu lub 35 posw) za zgod Senatu (ma na to 30 dni);
kadencja 6 lat, 1 reelekcja, ale peni obowizki do czasu powoania nastpcy;
apolityczno: nie moe zajmowa adnego stanowiska (wyjtek: profesor
szkoy wyszej), ani wykonywa innych zaj zawodowych, nalee do partii,
zwizkw czy prowadzi dziaalnoci niedajcej si pogodzi z godnoci urzdu;
odwoanie tylko gdy zrzeknie si stanowiska, choroba powodujca trwa
niezdolno do penienia obowizkw, prawomocny wyrok TS za przestpstwo;
* wiceprezesi NIK powoywani przez Marszaka Sejmu na wniosek prezesa NIK;
* Kolegium NIK tworz prezes i wiceprezesi oraz 14 czonkw (powoywani przez
Marszaka Sejmu na wniosek prezesa NIK 7 przedstawiciele nauk prawnych i
ekonomicznych; 7 wysi rang pracownicy NIK);
kadencja 3 lata;
odwoanie tylko w ustawowo wskazanych przypadkach, a osoby te w
wykonywaniu swych obowizkw s niezawise (cho ma ona charakter
wzgldny, gdy cz z nich jest pracownikami NIK);
szeroki zakres dziaania zatwierdza, uchwala lub opiniuje wikszo
istotnych aktw NIK;
* aparat urzdniczy departamenty na szczeblu centralnym i delegatury na szczeblu
terenowym, oraz kilkanacie delegatur na szczeblu ponadwojewdzkim;
* statut prawny urzdnikw wykonujcych czynnoci kontrolne lub nadzorujcym
ich wykonanie przysuguje immunitet za swoje czynnoci subowe nie mona bez
zgody Kolegium NIK;
ZAKRES KONTROLNYCH KOMPETENCJI NIK:
* kontrola dziaalnoci organw adm. rzd., NBP, pastwowych osb prawnych i
innych pastwowych jednostek organizacyjnych z punktu wiedzenia legalnoci,
gospodarnoci, celowoci, rzetelnoci;
te Kancelari Prezydenta, Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiTV, SN i NSA
oraz GIODO w zakresie wykonywania budetu oraz gospodarki finansowej i
majtkowej, a na zlecenie Sejmu w stosunku do Kancelarii Prezydenta,
Kancelari Sejmu i Senatu, GIODO oraz KRRiTV te w innych aspektach;
poza zakresem kontroli jest waciwa dziaalno instytucji innych ni RM i
podlege mu jednostki;
* kontrola dziaalnoci organw samorzdu terytorialnego, komunalnych osb
prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia
legalnoci, gospodarnoci i rzetelnoci;
* kontrola dziaalnoci innych jednostek organizacyjnych i podmiotw
gospodarczych w zakresie wykorzystywanych przez nie rodkw/majtku
publicznego z punktu widzenia legalnoci;
uprawnienia pracownikw NIK w ramach dokonywanej kontroli: prawo
swobodnego wstpu do lokali, dostpu do dokumentw, przeprowadzania
ogldzin, wzywania i przesuchiwania wiadkw, dania wyjanie, a
kierownicy kontrolowanej jednostki maj obowizek im pomaga;
wyniki kontroli ujmowane s w protokole kontroli (uNIK procedura
kwestionowania i weryfikacji), a ani kontrolerzy ani NIK nie moe podejmowa
decyzji za kontrolowan jednostk, a adresat wystpienia pokontrolnego (stan
rzeczy, wnioski i uwagi) musi poinformowa NIK o sposobie wykorzystania uwag
i wykonania wnioskw. NIK moe zawiadomi organy cigania w razie wykrycia
przestpstwa lub wykroczenia, a take wskaza potrzeb wszczcia
postpowania dyscyplinarnego lub zwolnienia ze stanowiska;
OBOWIZKI NIK WOBEC SEJMU:
* podlego ograniczona ze wzgldu na ograniczone moliwoci odwoania i
rn dugo kadencji Sejmu i prezesa NIK;
97

obowizek regularnego dostarczania pewnych materiaw:

corocznie analiza wykonania budetu oraz zaoe polityki pastwa oraz
opinia w przedmiocie udzielenia absolutorium dla RM;
corocznie sprawozdanie ze swojej dziaalnoci (podawane do publicznej
wiadomoci);
obowizek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub
jego organw (praktyka uzgadnianie okresowych planw pracy, ale zawsze
moliwe jest przeprowadzenie kontroli doranej; przedstawiciele NIK
uczestnicz w posiedzeniach komisji sejmowych);
przedstawia wyniki innych waniejszych kontroli;
przedstawia wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm okrelonych
problemw;
przedstawia wystpienia zawierajce zarzuty wynikajce z kontroli, dot.
czonkw RM, kierownikw urzdw centralnych i prezesa NBP;
prezydent i premier mog zwrci si z wnioskiem o przeprowadzenie
kontroli, a NIK nie ma obowizku ich podj, ale jak ju podejmie, to musi
przedstawi ich wyniki tym podmiotom; musi rwnie przekazywa im wyniki
waniejszych kontroli;

98

WADZA SDOWNICZA. SDY.

WPROWADZENIE
2 niezalene segmenty wadzy sdowniczej to sdy (powizany wzajemnie system
sdownictwa) i trybunay (2 niezalene od siebie trybunay) cechy wsplne tych 2
segmentw:
* zasada niezawisoci sdziowskiej;
* oparcie dziaalnoci na prawie;
* zadanie rozstrzygania prawnych spraw i sporw powstajcych w procesie
stosowania/stanowienia prawa;
* oparcie ich funkcjonowania na sformalizowanych procedurach, akcentujcych
zasad kontradyktoryjnoci;
funkcje wadzy sdowniczej:
* apolityczny czynnik rwnowagi;
* apolityczny gwarant wolnoci i praw czowieka;
sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci powierzone tylko sdom (SN, powszechne
administracyjne i wojskowe) wymiar sprawiedliwoci to dziaalno pastwa
polegajca na wicym rozstrzyganiu sporw o prawo (sdzenie), w ktrych
przynajmniej jedn stron jest jednostka, albo podmiot podobny monopol sdw na
sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci nie oznacza, e nie mog istnie pozasdowe
instytucje zaatwiania spraw i sporw, ale zawsze sdy musz mie pozycj nadrzdn,
by mc zweryfikowa ich legalno;

STRUKTURA SDW
katalog rodzajw sdw w art. 175 jest zamknity SN, sdy powszechne, sdy
administracyjne i sdy wojskowe, a sdy wyjtkowe i tryb dorany dopuszczalny
jest tylko w stanie wojny;
SDY POWSZECHNE
waciwo generalna ustanowienie domniemania kompetencyjnego we wszystkich
sprawach (art. 177);
brak w Konstytucji okrelenia struktury sdw, prcz nakazu dwuinstancyjnoci
postpowania, ale Prawo o ustroju sdw powszechnych (usp) ustanawia
trjszczeblowy charakter sdw:
SDY REJONOWE tworzony dla jednej lub kilku gmin, te dla jej czci (np. Warszawa),
i jest sdem I inst. dla spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetencyjne). W
jego ramach mona tworzy wyspecjalizowane wydziay (nazywane potocznie
sdami):
* sdy rodzinne;
* sdy pracy;
* sdy gospodarcze;
* sdy grodzkie;
SDY OKRGOWE jako II inst. dla sdw rejonowych i jako I inst. dla spraw
powaniejszych i skomplikowanych, wskazanych przez ustaw. Tworzy si w nim
wydziay cywilny, karny, penitencjarny, pracy, ubezpiecze spoecznych, gospodarczy,
a w Wawie Sd Antymonopolowy;
SDY APELACYJNE (obecnie 10) dla obszaru kilku okrgw sdowych. Jako II instancja
od sdw okrgowych. Tworzy si wydziay cywilny, karny, pracy i ubezpiecze
spoecznych, a w Wawie Lustracyjny;
na szczycie tej struktury SN (cho nie jest sdem powszechnym);
podzia terytorialny sdowy nie pokrywa si podstawowym podziaem terytorialnym;
organy sdw powszechnych to:
* prezes administruje sdem i reprezentuje go na zewntrz, ma zwierzchnictwo nad
sdami niszymi. Powoywany (na 6/4 s. rej) przez MS po zasigniciu opinii
zgromadzenie oglnego (s. rej. kolegium), ktra nie ma charakteru wicego, ale
mog uchwali sprzeciw, ktry moe by obalony tylko pozytywn opini KRS.
Odwoywany w wyjtkowych sytuacjach;
!

99

zgromadzenie oglne skada si z wszystkich sdziw danego sdu (w s. okrg.

te przedstawiciele s. rej.), zajmuje si min. przedstawianiem KRS kandydatw na
sdziw, opiniowanie kandydatury prezesa, wybr kolegium, wysuchiwanie
informacji prezesa i kolegium;
* kolegium od 4-9 sdziw, ustala min. podzia czynnoci i zasady przydzielania
spraw, wyraa opinie w sprawach personalnych;
zwierzchni nadzr na administracyjn dziaalnoci sdw sprawuje MS nie
moe wkracza w kwestie objte niezawisoci, ale moe np. wpywa na sprawy
budetowe i gospodarcze;
*

SDY SZCZEGLNE to sdy obejmujce swoj waciwoci okrelon grup spraw i

usytuowane s poza systemem sdw powszechnych, ale istniej w sposb stay i dziaaj
na tych samych zasadach konstytucyjnych co sdy powszechne 2 rodzaje sdw
szczeglnych:
SDY WOJSKOWE dziel si na w. sdy garnizonowe (I inst.) i w. sdy okrgowe (II
inst. i I inst., wtedy SN Izba Wojskowa) sdy karne dot. przestpstwa popenionych
przez onierzy w czynnej subie oraz o niektre przestpstwa popenione przez
cywili;
* zwierzchni nadzr administracyjny nad tymi sdami MS, a zwierzchni nadzr w
zakresie czynnej suby MON;
* organ samorzdu Zgromadzenie Sdziw Sdw Wojskowych wszyscy sdziowie
tych sdw;
SDY ADMINISTRACYJNE w peni dwuinstancyjna struktura zostaa ustanowiona
dopiero w 2002 r. NSA oraz WSA sdziowie powoywani przez prezydenta na
wniosek KRS, a kandydatw przedstawiaj zgromadzenia oglne;
* zadania kontrola dziaalnoci administracji publicznej, tj. orzekanie w 3
typach spraw:
skargi na decyzje adm., inne postanowienia wydane w postpowaniu
adm., egzekucyjnym i zabezpieczajcym, inne akty i czynnoci z zakresu
adm. publ. oraz na bezczynno;
skargi na akty prawa miejscowego samorzdu i adm. terenowej oraz na
inne akty organw samorzdu podejmowane w ramach adm. publ.;
spory o waciwo midzy organami samorzdu i samorzdowymi
kolegiami odwoawczymi oraz spory kompetencyjne miedzy samorzdem
a dam. rzd. (I i ostatnia inst. NSA);
NACZELNY SD ADMINISTRACYJNY
nadzr nad dziaalnoci sdw adm. oraz poprzez Prezesa zapewnia
organizacyjne warunki dziaania tych sdw.
organy to: PNSA (6 lat przez prezydenta spord 2 kandydatw przedstawionych
przez ZO), ZO oraz Kolegium;
dzieli si na Izby: Finansowa, Gospodarcza, Oglnoadministracyjna (na czele
wiceprezesa powoywany i odwoywany przez prezydenta na wniosek prezesa);
nadzr orzeczniczy poprzez skargi kasacyjne orzecze WSA oraz zaalenia na
postanowienia WSA oraz podejmuje uchway (skad 7 sdziw, caa izba, ZO) bez
mocy wicej w celu wyjanienia wtpliwoci:
* na tle przedoenia przez skad NSA w zwizku z konkretn spraw;
* na wniosek prezesa, RPO, Prokuratora Generalnego w przypadku rozbienoci w
orzecznictwie;
SD NAJWYSZY
zadania SN nadzr orzeczniczy nad sdami powszechnymi i wojskowymi w 2
formach:
* rozpoznawanie rodkw odwoawczych(s. powszechne kasacja, s. wojskowe
te jako II inst.);
100

podejmowanie uchwa rozstrzygajcych zagadnienia prawne budzce wtpliwoci

lub rozbienoci w orzecznictwie:
albo w konkretnej sprawie;
albo w procedurze abstrakcyjnej (PPSN, RPO, Prok. Gen.) skad 7 sdziw,
caa izba, poczone izby, peen skad SN. S wice tylko dla danego skadu
orzekajcego, a odstpienie od nich min. uchwa caej izby. Nie maj mocy
wicej dla innych sdw;
* te inne czynnoci okrelone w Konstytucji i ustawach: orzekanie w sprawie
wanoci
wyborw/referendw,
opiniowanie
projektw
ustaw
i
aktw
normatywnych, pytania prawne do TK;
dzieli si na Izb (4): Cywiln, Karn, Wojskow, Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i
Spraw Publicznych;
organy: PPSN (z urzdu przewodniczy TS i jest czonkiem KRS), ZO, Kolegium;
*

KRAJOWA RADA SDOWNICTWA

organ kolegialny uplasowany pomidzy wadzami, ktrego ZADANIEM jest
poredniczenie w podejmowaniu przez egzekutyw i legislatyw decyzji dot.
sdownictwa, reprezentowanie interesw wadzy sdowniczej, ochrona
niezawisoci sdziowskiej i niezalenoci sdw;
skad:
* 4 posw i 2 senatorw na 4 lata;
* pierwszy prezes SN, prezes NSA;
* 15 sdziw: 2 SN, 2 apelacyjnych, 8 okrgowych, 1 wojskowych na 4 lata przez
ich zgromadzenia oglne;
* Minister Sprawiedliwoci (MS);
* osoba powoanej przez prezydenta;
obraduje na posiedzeniach min. raz na 2 miesice;
prezydium = przewodniczcy, 2 wiceprzewodniczcych i 3 czonkw;
kompetencje:
* przedstawia wnioski prezydentowi w sprawie powoania sdziw;
* rozstrzyga o przeniesieniu sdziego na inne stanowisko i o innych sytuacjach
dot. statusu prawnego sdziw;
* wyraa opinie co do propozycji zmian ustroju sdw i wynagrodze sdziw
(proceduralna niekonstytucyjno gdy pominie si zasignicie opinii);
* wypowiada si w sprawach etyki sdziowskiej;
* wysuchuje i omawia informacje dot. dziaalnoci sdw i problemw
sdownictwa;
decyzje w sprawach personalnych podlegaj kontroli sdowej z punktu
widzenia legalnoci przez SN;
SDZIOWIE
zasada niezawisoci (art. 178 ust. 1) Konstytucja nie definiuje tego pojcia, a
traktuje je jako pojcie zastane (TK: niezaleno sdziego zarwno od stron
sporu jak i od organw pastwa, a korelatem niezawisoci jest obowizek
bezstronnoci) orzekanie w sposb zgodny z wasnym sumieniem, wolny od
jakichkolwiek naciskw, a swoboda ta ograniczona jest jedynie Konstytucj i ustawami,
w ramach ktrych orzeka;
SPOSB POWOYWANIA (=gwarancja niezawisoci sdziego):
* powoywani przez prezydenta na wniosek KRS;
* wymogi:
obywatelstwo polskie;
penia praw cywilnych i obywatelskich;
nieskazitelny charakter;
tytu magistra prawa;
aplikacja sdowa lub prokuratorska i odpowiedni egzamin;
101

 min. 1 rok jako asesor sdowy lub prokuratorski lub jako referendarz
sdowy;
ukoczone 29 lat;
* dodatkowe wymogi: sta pracy 10 lat do SN i NSA
* wymg stau i aplikacji nie dot. profesorw i doktorw hab. zatrudnionych w
placwkach naukowych;
* tryb powoania: gosowanie tajne w ZO nad akceptacj przy zgoszonej podwjnej
liczbie kandydatw przedstawiani KRS (s. powszechne za porednictwem MS,
ktry moe wyrazi swoj opini; moe te zgosi kandydata bez opinii ZO) KRS
w gosowaniu tajnym podejmuje uchwa o przedstawieniu kandydatw
prezydentowi akt powoania nie wymaga kontrasygnaty, a powoanie dot. sdu
okrelonego rodzaju (awans do wyszego sdu wymaga kolejnego powoania);
odrbnoci: sdy wojskowe sdzia musi by oficerem zawodowym, powoanie
sdziw SN i sdw adm. bez udziau MS;
GWARANCJE NIEZAWISOCI:
aspekt personalny odnosi si do praw i obowizkw sdziego; to min:
* stabilizacja urzdu sdziego powoanie na czas nieoznaczony (art. 179), czyli do
wieku emerytalnego (65 lat, KRS moe przeduy do 70, SN i NSA do 70);
* nieusuwalno sdziego zoony z urzdu tylko w sytuacjach wyjtkowych:
orzeczenie sdu (te dyscyplinarnego) oraz ze wzgldu na stan zdrowia lub w razie
zmian w organizacji sdowej;
* nieprzenoszalno sdziego nie mona bez jego zgody, chyba, e orzeczeniem
sdu;
* immunitet sdziowski nie moe zosta pocignity do odpowiedzialnoci bez
zgody sdu, ani zatrzymany lub aresztowany, chyba, e zapany na gorcym
uczynku;
* odpowiedzialno dyscyplinarna za naruszenie obowizkw sdziowskich tylko
przed sdami dyscyplinarnymi wyanianymi przez samorzd zawodowy;
* niepoczno innych urzdw i funkcji pastwowych, zaj, ktre
przeszkadzayby mu w penieniu obowizkw lub uchybiayby godnoci urzdu lub
zachwiayby zaufaniem do jego bezstronnoci;
* apolityczno zakaz naleenia do partii, zwizku zawodowego czy prowadzenia
dziaalnoci publicznej nie dajcej si pogodzi z zasad niezawisoci i
niezalenoci sdziowskiej;
* status materialny i zasady wynagradzania konstytucyjny nakaz zapewnienia
wynagrodzenia odpowiadajcego godnoci urzdu i zakresowi obowizkw
odmienne regulacje dot. wynagrodze, emerytur;
aspekt merytoryczny sdzia jest poddany jedynie wskazwkom sdw wyszych
w ramach procedur ustalonych przez ustawy, oraz podlega tylko Konstytucji i
ustawom, co oznacza:
* nie moe sam bada konstytucyjnoci ustaw, a jedynie moe wnie pytanie
prawne do TK, cho w kilku orzeczeniach niektrych skadw SN zarysoway si
odmienne opinie;
* nie podlega aktom podustawowym i moe samodzielnie bada ich zgodno z
Konstytucj i ustawami, a w razie stwierdzenia niezgodnoci pomin w danej
sprawie;
KONSTYTUCYJNE ZASADY DZIAANIA SDW
ZASADY ORGANIZACJI SDOWNICTWA:
ZASADA DWUINSTANCYJNOCI (art. 176 ust. 1) (wymg minimalny) nakaz by w
kadej sprawie bya moliwo zwrcenia si do sdu wyszej instancji o
zbadanie prawidowoci orzeczenia I inst., a na mocy art. 236 ust. 2 dot. te spraw
adm., ale na ile wymg ten bdzie mia zastosowanie rwnie do spraw, w ktrych
rozstrzygniecie zapado w pozasdowym organie (te dyscyplinarnym), pokae
przyszo (wg TK wystarczy jednoinstancyjna kontrola sdowa);
102

(art.182)
odesanie do uregulowa w ustawie. Nie stosuje si systemu aw przysigych (odrbne
ciao orzekajce), ale stosuje si system sdu awniczego (jednolite ciao sdzia i
awnicy zarwno o winie jak i karze, gosowanie wikszoci);
* tylko sdy powszechne i wojskowe (I inst.), wybierani przez rady gminy, a
kandydatw mog zgasza prezesi sdw, organizacje, stowarzyszenia, zwizki
zawodowe oraz grupy wyborcw;
sprawy cywilne tylko dot. pracy, ubezpiecze spoecznych, rodzinne;
* wymogi: obywatelstwo polskie, 30 lat, praca/zamieszkanie w danym miejscu przez
min. 1 rok, nieskazitelny charakter;
* wyczenia: zatrudnieni w sdach i prokuraturach, policjanci, adwokaci, radcy
prawni, duchowni, funkcjonariusze Suby Wiziennej;
* kadencja 4 lata, a odwoanie w wyjtkowych przypadkach;
* wyznaczony do udziau w rozprawach do 12 dni w roku;
* niezawili, ale trudniej o gwarancje, gdy zatrudnieni poza sdem;
ZASADA JAWNOCI ROZPRAWY (art. 45 ust. 2) odnosi si do wszystkich rozpraw, ale
moliwe ograniczenia ze wzgldu na moralno, bezpieczestwo, porzdek publiczny,
ochron ycia prywatnego stron lub inny wany interes prywatny nie dot. stron, ich
przedstawicieli;
ZASADA UDZIAU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI

PRAWA JEDNOSTKI ZWIZANE Z POSTPOWANIEM SDOWYM

prawo do sdu (art. 45 ust. 1) waciwy, niezaleny, bezstronny i niezawisy sd i

dot. kadego (ale nie musi dot. np. podmiotw publicznych, np. z zakresu podlegoci),
a treci tego prawa jest:
* prawo dostpu do sdu;
* prawo do odpowiedniego uksztatowania procedury sdowej;
* prawo do uzyskania wyroku sdowego;
kwestia sporna to zakres swobody ustawodawcy w przekazywaniu spraw
cywilnych pod jurysdykcj sdw adm., ze wzgldu na ich wszy zakres
rozpatrywania spraw;
prawo do obrony (art. 42 ust. 2) dot. wszystkich etapw spraw karnych. 2 aspekty:
* aspekt formalny prawo do posiadania obrocy z wyboru, lub z urzdu;
* aspekt materialny takie uksztatowanie procedury karnej, ktre stwarza
moliwo
wystpowania
jako
penoprawny
uczestnik
procesu
(zasada
kontradyktoryjnoci) oraz obowizek zachowania niezalenoci adwokatury i
zapewnienia jej wysokiego poziomu fachowego;
z innych praw (prawo do sdu, zasada rwnoci) mone wydoby oglne prawo
kadego do pomocy prawnej w postpowaniu sdowym;
ZASADY PRAWORZDNEGO PROCESU szereg regu, min. prawo do obrony, jawno,
nullum crimen nulla poena sine lege, domniemanie niewinnoci, ochrona wolnoci i
nietykalnoci osobistej, zakaz tortur i nieludzkiego karania, inne jeszcze wynikaj z
gwarancji wymaganych przez midzynarodowe traktaty o prawach czowieka;

103

WADZA SDOWNICZA. TRYBUNA KONSTYTUCYJNY.

WPROWADZENIE
sdowa kontrola zgodnoci ustaw z konstytucj to jedna z podstawowych obecnie
gwarancji konstytucji, ale dugo wypracowywaa sobie t pozycj, przede wszystkim
dlatego, i tradycyjna doktryna francuska odrzucaa j, jako ograniczenie praw
parlamentu;
w konstytucjach midzywojennych nie byo TK, cho toczyy si spory i dyskusje
nad wprowadzeniem;
okres PRL nie byo warunkw do stworzenia sdownictwa konstytucyjnego, a
dopiero w latach 1980 wprowadzono takie uregulowania nowela Konstytucji z
kwietnia 1982 r. wprowadzenie TS (+ ustawa) i TK, ale ustawa o TK zostaa
uchwalona dopiero w 1985 r. szereg ogranicze kompetencji, a najwaniejsze to
moliwo odrzucenia przez Sejm wyroku TK wikszoci 2/3 gosw;
po przeomie w 1989 r. utrzymano TK, ale nie zmieniono jego ogranicze (wszystkie
pastwa byego obozu socjalistycznego utworzyy sdy konstytucyjne o kompetencjach
do wydawania ostatecznych orzecze), przy czym wana uchwaa TK z 1993 r.
jeli Sejm w cigu 6 m-cy nie odrzuci wyroku TK, to staje si on ostateczny
pomimo tych wszystkich ogranicze TK dorobi si bogatego orzecznictwa;
obecny ksztat sdownictwa konstytucyjnego Konstytucja z 1997 r. i ustawa o TK z
1997 r.;
POZYCJA USTROJOWA I SKAD

POZYCJA USTROJOWA TK
to organ wadzy sdowniczej, ale nie jest sdem w rozumieniu art. 175, a jego
dziaalno to nie sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci;
cho trybunay maj wiele cech wsplnych z sdami, to s odrbny elementem tej
wadzy (art. 10 ust. 2);
odrbnoci to przede wszystkich odmienne zadania, czyli kontrola hierarchicznej
zgodnoci norm prawnych i eliminowanie norm niezgodnych z systemu
obowizujcego prawa oraz powizania z politycznymi procesami, jak:
kadencyjno urzdu, tryb powoywania sdziw, blisze zwizki z parlamentem
std wg niektrych to nie organ sdowy, ale szczeglna instytucja kontroli
konstytucyjnoci prawa;
charakter pozycji TK niezaleno (cho i Sejm i prezydent maj pewne
uprawnienia kreacyjne, a w stosunku do innych organw sdowych (sdy, SN, NSA,
KRS) nie ma adnych powiza) oraz zasada niezawisoci sdziowskiej;
SKAD TK
15 sdziw powoywanych przez Sejm indywidualnie, spord osb wyrniajcych
si wiedz prawnicz, a ustawa o TK doprecyzowuje, i chodzi o osoby majce
kwalifikacje do bycia sdzi SN lub NSA (czyli 10 lat praktyki) oraz profesorowie i
doktorzy habilitowani (w praktyce to oni gwnie s sdziami TK);
procedura w Sejmie wniosek moe zoy Prezydium lub min. 50 posw wybr
bezwzgldna wikszo przy obecnych (postulat Garlickiego by bya to wikszo
2/3);
POZYCJA SDZIEGO TK (analogicznie jak sdziego SN)
niezawiso zakaz reelekcji, a uTK daje prawo do powrotu na
poprzednie/rwnowane stanowisko lub przejcia w stan spoczynku;
nieusuwalno chyba, e skazany prawomocnym wyrokiem sdu lub sd
dyscyplinarny zoony z sdziw TK zoy go z urzdu. Te: mier, zrzeczenie si
oraz orzeczenie komisji lekarskiej o trwaej niezdolnoci do penienia obowizkw
wyganicie mandatu musi zosta potwierdzone przez ZO TK i dopiero potem Sejm
moe wybra nastpnego;
immunitet zgoda na pocignicie do odpowiedzialnoci karnej/aresztowanie wyraa
TK w penym skadzie (2/3 za);
104

incompatibilitas z innymi stanowiskami w aparacie pastwowym oraz nakaz

apolitycznoci;
ORGANY TK
ZGROMADZENIE OGLNE to wszyscy sdziowie TK (do prawomocnoci uchwa
potrzebna obecno 10). Zadania:
* coroczne omawianie dziaalnoci TK i problemw z orzecznictwa;
* decyzje dot. organizacji pracy TK, jak uchwalanie regulaminu, wybr kandydatw
na prezesa i wiceprezesa, uchwalanie projektu wydatkw i dochodw, wyznaczanie
skadw orzekajcych i przydzielanie spraw;
* decyzje dot. sdziw, jak uchwalanie wyganicia mandatu, zgoda na uchylenie
immunitetu;
PREZES TK reprezentuje TK na zewntrz oraz wykonuje czynnoci zwizane z
biecym administrowaniem prac TK oraz kierowaniem Biurem TK (Szef Biura TK), a
WICEPREZES zastpuje go w razie nieobecnoci oraz wykonuje obowizki wynikajce z
podziau czynnoci;
* obaj powoywani przez prezydenta (obowizek) spord kandydatw
przedstawionych przez ZO TK;
* brak okrelenia czasu trwania kadencji, ale na pewno moliwe jest zrzeczenie
si funkcji prezesa i pozostanie w skadzie TK;

FUNKCJE
TK TO:
* kontrola norm (orzekanie o zgodnoci aktw normatywnych z aktami wyszego
rzdu);
* orzekanie o skargach konstytucyjnych;
* rozstrzyganie sporw kompetencyjnych;
* orzekanie o zgodnoci z Konstytucj celw i dziaalnoci partii politycznych;
* rozstrzygnie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez
prezydenta urzdu;
INNE FUNKCJE SPOTYKANE W SDOWNICTWIE KONSTYTUCYJNYM INNYCH KRAJW:
* orzekanie o odpowiedzialnoci konstytucyjnej;
* rozstrzyganie spraw dot. wanoci wyborw i referendw;
* ustalanie powszechnie obowizujcej wykadni ustaw;
FUNKCJE

KONTROLA NORM
istot kontroli (i zarazem conditio sine qua non sdownictwa konstytucyjnego) jest
orzekanie o hierarchicznej zgodnoci aktw normatywnych niszego rzdu z aktami
normatywnymi wyszego rzdu i eliminowaniu tych pierwszych w razie stwierdzenia
niezgodnoci;
* kontrola nastpcza dot. aktw normatywnych ju ustanowionych i ze wzgldu na
to, i rzeczywista tre norm kontrolowanych w procesie kontroli prewencyjnej
moe ujawni si dopiero podczas ich stosowania, TK uzna, i orzeczenie o
konstytucyjnoci nie stanowi jako res iudicata przeszkody do kontroli nastpczej;
* kontrola prewencyjna dot. aktw normatywnych przed ustanowieniem 2
przypadki (tylko prezydent):
dot. ustaw przed podpisaniem ich przez prezydenta;
dot. umw midzynarodowych przed dokonaniem ratyfikacji brak
okrelonych obowizkw prezydenta w zwizku z ewentualnym stwierdzeniem
niezgodnoci takiej umowy z Konstytucj, ale ze wzgldu na zadanie strzeenia
Konstytucji, obowizkiem powinna by odmowa ratyfikacji;
przedmiotem kontroli s:
* ustawy co do zgodnoci z Konstytucj i umowami midzynarodowymi
ratyfikowanymi ustaw dot. wszystkich typw ustaw (budetowych,
ratyfikujcych), cho wtpliwoci dot. ustaw o zmianie konstytucji, ale raczej mona
pod ktem dochowania procedury z art. 235 K.;
105

umowy midzynarodowe co do zgodnoci z Konstytucj dot. umw

wszelkiego typu, bez wzgldu na tryb ich zawarcia;
* inne przepisy prawa wydane przez centralne organy pastwowe co do
zgodnoci z Konstytucj, ratyfikowanymi u.m. i ustawami dot. przede
wszystkim rozporzdze, gdy orzekanie o uchwaach samorzdu i terenowej adm.
rzd. naley do kompetencji sdownictwa adm. Jednak nie wyczerpuje si na nich,
gdy pojcie przepisy prawa nie jest precyzyjne i mona przyj i jest tosame z
pojciem akt normatywny (ktre ma bogat tre orzecznicz)
tzw. materialna koncepcja aktu normatywnego akt normatywny to kada
regulacja, zawierajca w swej treci normy prawne (= abstrakcyjne reguy
postpowania, skierowane do generalnie okrelonego adresata), przy czym nie
istotna jest nazwa nadana dla danego aktu wic przedmiot kontroli nie jest
ograniczony do aktw zawierajcych rda powszechnie obowizujcego
prawa;
! gdy przepisy bdce przedmiotem kontroli zostan uchylone to postpowanie przed
TK zostaje umorzone, chyba, e jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych
wolnoci i praw;
! wg orzecz. TK przyjo si, e uchylenie aktu nie musi oznacza cakowitej utraty
mocy obowizujcej, gdy akt taki moe by stosowany do orzekania o sytuacjach z
przeszoci, to TK moe uzna, e czciowo zachowa on moc obowizujc i e
moliwe jest wydanie orzeczenia merytorycznego;
! nie wane jest, kiedy akt zosta wydany, cho wczeniej w uTK byo ograniczenie
dot. aktw wydanych pod rzdami dawnych przepisw;
podstaw kontroli (punktem odniesienia) jest:
* Konstytucja tzn. tylko akt z 2.04.1997 r., ale konstytucja, to nie tylko tekst
pisany, ale te zasady i wartoci, ktre wydobywane s przez doktryn i
orzecznictwo sdowe ( tzw. konstytucja sdowa); np. wykadnia zasady
demokratycznego pastwa prawnego;
* ratyfikowane umowy midzynarodowe ratyfikowane ustaw gdy dot. ustaw,
wszystkie gdy dot. aktw podustawowych szczeglnie wana EKPCz, ze wzgldu
na bogat tre orzecznicz ETPCz;
nie daje to podstaw do orzekania o zgodnoci z prawem pochodnym UE, gdy
zgodnie z ustalon lini orzecznicz ETS prawo do rozstrzygania konfliktw
midzy ustawami a prawem UE naley do wszystkich sdw;
* ustawy gdy dot. aktw podustawowych;
kryteria kontroli wg uTK:
* zgodno materialna zgodno treciowa regulacji;
* zgodno proceduralna dochowanie trybu;
* zgodno kompetencyjna czy organ wydajcy akt mia do tego kompetencj, co
jest szczeglnie wane przy badaniu rozporzdze, do ktrych konieczne jest
trjszczegowe upowanienie ustawowe;
inicjatywa kontroli moe mie 2 formy proceduralne:
* inicjatywa konkretna (pytania prawne) zawsze zwizana z konkretn spraw
zawis przed sdem gdy sd (kady) ma wtpliwoci co do zgodnoci danego aktu
moe wystpi do TK z pytaniem prawnym na kadym etapie postpowania, a strony
mog jedynie wnioskowa do danego skadu orzekajcego o przedstawienie pytania.
Pytanie prawne moe dot. jedynie przepisu, ktry ma by podstaw orzekania
(przesanka relewantnoci). Po wydaniu orz. TK, postpowanie zostaje podjte i
rozstrzygnite zgodnie z orz.;
* inicjatywa abstrakcyjna (wnioski) podejmowana w oderwaniu od konkretnej
sprawy, a krg podmiotw uprawnionych do jej podjcia jest ograniczony wg
Czeszejko-Sochackiego naley odrni:
ogln legitymacj prawo do zakwestionowania kadego aktu niezalenie od
tego, na ile jego tre dot. zakresu dziaania wnioskodawcy prezydent,
*

106

marszaek Sejmu i Senatu, premier, pierwszy prezes SN, prezes NSA, prokurator
generalny, prezes NIK i RPO oraz 50 posom lub 30 senatorom;
szczegln legitymacj prawo do zakwestionowania tylko aktw dot. spraw z
zakresu dziaania danego podmiotu KRS (dot. niezalenoci sdw i
niezawisoci sdziw), organy stanowice samorzdu, oglnokrajowym
organom zwizkw zawodowych, oglnokrajowym wadzom organizacji
pracodawcw i organizacji zawodowych, kocioom i zwizkom wyznaniowym
wstpna kontrola wnioskw organizacji zawodowych i zwizkowych oraz
samorzdu;
* brak inicjatywy z urzdu (gdy jest taki wymg dla wejcia w ycie danego aktu)
oraz inicjatywy wasnej TK;
postpowanie przed TK:
* nawizuje do postpowania sdowego, w sprawach nieuregulowanych stosuje
si kpc;
* skady:
3-osobowe gdy dot. aktu podustawowego;
5-osobowe gdy dot. ustawy lub u.m.;
peny skad (min. 9 sdziw) kada zawia sprawa, zwaszcza gdy orzeczenie
moe spowodowa nakady nieprzewidziane w budecie lub gdy skad zamierza
odstpi od pogldu prawnego wyraonego w orzeczeniu innego penego skdu;
* uczestnicy: wnioskodawca, organ, ktry wyda zakwestionowany akt oraz
Prokurator Generalny;
gdy orzeczenie moe spowodowa nieprzewidziane wydatki opini wydaje te
RM;
* sprawy z wnioskw i pyta zawsze w formie rozprawy (kontradyktoryjno i
publiczno), a jawno wyczona tylko ze wzgldu na bezpieczestwo pastwa lub
ochron tajemnicy pastwowej;
* orzeczenia TK zapadaj wikszoci gosw moliwo pata, gdy bdzie parzysta
liczba sdziw;
* orzeczenie skada si z sentencji (wskazuje przepisy i okrela o ich zgodnoci)
oraz uzasadnienia (rozwinita prezentacja procesu mylowego), a sdzia ktry
gosowa przeciw moe zoy zdanie odrbne;
skutki prawne orzecze:
* (skutki makro) skutki orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu lub
zawartej w nim normy;
wszystkie orzeczenia TK maj moc powszechnie obowizujc i s
ostateczne (nie ma odwoania) i podlegaj ogoszeniu tam, gdzie by
ogoszony zakwestionowany akt;
gdy akt uznany za zgodny to jako res iudicata nie moe by zakwestionowany
ponownie z tego samego powodu;
gdy akt uznany za niezgodny to traci moc powszechnie obowizujc, ale
konsekwencj niezgodnoci nie jest niewano ex tunc, a tylko
wadliwo/wzruszalno, przy czym TK okrela moment utraty mocy
obowizujcej zasad jest dzie orzeczenia, ale moe to by inny termin:
nie wicej ni 18 m-cy gdy dot. ustawy;
nie wicej ni 12 m-cy gdy inny akt;
obowizek zasigania opinii RM, gdy orzeczenie powoduje nieprzewidziane
wydatki;
przepis przejciowy dawa Sejmowi w okresie 2 lat (do 17.10.1999) od
uchwalenia K. moliwo uchylenia orz. TK;
* (skutki mikro) skutki orzeczenia dla decyzji, orzecze i rozstrzygni
podjtych w przeszoci na podstawie takiego aktu bd normy domniemuje
si wano podjtych wszystkich indywidualnych rozstrzygni zapadych na
podstawie tego aktu, a jedynie wprowadzona jest moliwo ich zakwestionowania;

SKARGA KONSTYTUCYJNA
107

skarga konstytucyjna to szczeglny rodek prawny pozwalajcy jednostce na

zwrcenie si do sdu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych
rozstrzygni wadz publicznych, o ile rozstrzygnicia naruszaj konstytucyjnie
zagwarantowane prawa i wolnoci skarcego wane 4 elementy:
* incydentalny charakter skargi zwizany z konkretnym przypadkiem;
* ograniczenie podstawy skargi do narusze praw i wolnoci o konstytucyjnym
charakterze;
* subsydiarny charakter skargi po wyczerpaniu innych rodkw;
* prawo
rozpoznawania
skargi
przyznane
organom
sdownictwa
konstytucyjnego, ktrego rozstrzygnicia wi wszystkie organy pastwa;
wskie ujcie skargi skarga przeciwko normie, tzn. podstaw skargi moe by
tylko zarzut, e orzeczenie naruszajce prawa/wolnoci zostao wydane na podstawie
przepisu niezgodnego z konstytucj;
szerokie ujcie skargi skarga przeciwko normie i orzeczeniu, tzn. podstaw
skargi moe by te zarzut, e samo orzeczenie zostao wydane w sposb naruszajcy
konstytucj (np. przyjcie niewaciwej interpretacji, naruszenie praw proceduralnych);
podmiotem skargi moe by kady, czyje konstytucyjne prawa i wolnoci zostay
naruszone, wic przede wszystkim osoba fizyczna (nie tylko obywatel), ale i osoby
prawne, cho tylko w zakresie w jakim s podmiotami konstytucyjnych praw i wolnoci;
podstaw skargi jest zarzut naruszenie konstytucyjnych wolnoci i praw, a jedyny
wyjtek dot. prawa do azylu lub statusu uchodcy;
* skarga musi w sposb konkretny wskazywa przepis naruszajcy, ale sporne jest czy
skarg mona oprze na zarzucie naruszenia zasady pastwa prawnego, a w
stosunku do zasady rwnoci wyczono tak moliwo (cho zgoszono 5 zda
odrbnych);
* nie moe dot. luki w prawie (zaniechania ustawodawcy);
* nie moe dot. aktu nienormatywnego (np. statut spdzielni);
* nie moe dot. przepisu, ktry nie by podstaw rozstrzygnicia, gdy to
powodowaoby, e skarga staa by si actio popularis;
* nie moe dot. prawidowoci interpretowania prawa, chyba, e niejasno przepisu
prowadzi do takich rozbienoci interpretacyjnych, e narusza to K .;
inne konieczne przesanki do wniesienia skargi:
* naruszenie w wyniku orzeczenia sdu lub organu administracji publicznej;
* orzeczenie musi by ostateczne (tzn. brak innego rodka prawnego), a w razie
wtpliwoci czy przysuguje kasacja ich rozstrzygnicie naley do SN;
wykorzystanie procedur musi mie charakter merytoryczny, nie mona wnie
skargi, jeeli sd z powodw formalnych odrzuci skarg;
wtpliwoci dot. postp. karnego, w ktrym prawomocno wyrok uzyskuje
jeszcze przed wniesieniem skargi kasacyjnej;
* przedmiotem moe by tylko zarzut niezgodnoci z konstytucj;
* termin zawity 3 miesicy od dorczenia ostatecznego rozstrzygnicia;
* przymus adwokacki musi by sporzdzona przez adwokata/radc prawnego,
chyba, e skarcym jest sdzia, prokurator, notariusz, doktor habilitowany lub
profesor nauk prawa;
odrbnoci w zakresie postpowania:
* rozbudowana wstpna kontrola dopuszczalnoci skargi - o nadaniu biegu decyduje1
sdzia, a zaalenie na jego odmow nadania biegu rozpatruje 3 sdziw;
* nadajc bieg TK moe wstrzyma wykonanie zaskaronego orzeczenia, jeeli jego
wykonanie mogo by spowodowa nieodwracalne skutki, wice si z duym
uszczerbkiem dla skarcego lub gdy przemawia za tym wany interes publiczny lub
inny wany interes skarcego;
* o nadaniu skardze biegu informuje si RPO, ktry moe wzi udzia w
postpowaniu;
* skarga rozpatrywana w skadzie 3- lub 5-osobowym, a w sprawach zawiych w
penym skadzie;
108

musi si odby rozprawa, chyba, e wszyscy zgodz si, e badany akt jest
niezgodny z K.;
skutek orzeczenia dot. aktu (skutek erga omnes), a nie tylko sytuacji indywidualnej, a
ustawa nic nie mwi o dalszym trybie rozstrzygania sprawy, ktrej skarga dot., cho nie
ma wtpliwoci, e skarcy moe da wznowienia postpowania;

ROZSTRZYGNIE SPORW KOMPETENCYJNYCH

spr kompetencyjny to rozbieno stanowisk co do zakresu kompetencji stron
tego sporu, przy czym moe dot. tylko konstytucyjnych organw centralnych;
nie moe dot. sporw pionowych i organw niekonstytucyjnych;
* charakter pozytywny gdy dwa (wicej) organw uznaje si za waciwe do
rozstrzygnicia;
* charakter negatywny gdy dwa (wicej) organw uznaje si za niewaciwe do
rozstrzygnicia;
inicjatywa: prezydent, marszaek Sejmu i Senatu, premier, PP SN, P NSA, P NIK
wszy zakres ni zakres podmiotw, ktrych spr ten moe dotyczy;
postpowanie przed penym skadem TK, rozstrzygnicie w formie postpowania,
ogaszanego w MP;
ORZEKANIE O ZGODNOCI Z KONSTYTUCJ CELW LUB DZIAALNOCI PARTII POLITYCZNYCH
art. 11 K. wymaga by partie zrzeszay czonkw na zasadach rwnoci i
dobrowolnoci, a konkretyzacja tych wymogw znajduje si w:
* ustawie o partiach politycznych cel dziaania to wpywanie demokratycznymi
metodami na ksztatowanie polityki pastwa;
* art. 13 K. zakaz istnienia partii i innych organizacji, ktre w swoich programach
odwouj si do totalitarnych metod i praktyk dziaania nazizmu, faszyzmu i
komunizmu oraz gdy ich program zakada nienawi rasow i narodowociow,
stosowanie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu na polityk oraz
przewiduje utajnienie struktur lub czonkowstwa;
tylko jedno rozstrzygnicie merytoryczne z 2000 r. dot. Partii Chrzecijaska
Demokracja III RP uznane za zgodne;
jedyn podstaw jest zgodno z Konstytucj ;
inicjatyw maj te same podmioty co uprawnione do inicjowania kontroli
abstrakcyjnej;
2 moliwoci postpowania:
* powstanie nowej partii koczy si wpisem do ewidencji partii dokonywanym
przez Sd Okrgowy w W-wie, ktry moe wystpi do TK o zbadanie jej zgodnoci z
K., a orzeczenie o niekonstytucyjnoci powoduje odmow wpisu do ewidencji;
to samo postpowanie w razie dokonania zmiany w statucie;
* brak uregulowa dot. kontroli konstytucyjnoci dziaalnoci istniejcej partii;
postpowanie w penym skadzie w procedurze:
* gdy dot. badanie celw procedura kontroli norm (przedmiotem badania jest
statut partii, czyli akt o quasi-normatywnym charakterze);
* gdy dot. dziaalnoci procedura kpk, a zebranie i utrwalenie dowodw TK moe
zleci prokuratorowi generalnemu;
skutkiem orzeczenia o niezgodnoci jest wykrelenie partii z ewidencji oraz poddanie
partii postpowaniu likwidacyjnemu;

109

WADZA SDOWNICZA. TRYBUNA STANU.

ODPOWIEDZIALNO KONSTYTUCYJNA
ODPOWIEDZIALNO KONSTYTUCYJNA (PRAWNA) TO ODPOWIEDZIALNO ZA NARUSZENIE
PRAWA

REALIZOWANA

INICJATYWY

PARLAMENTU

PRZED

ORGANEM

WADZY

SDOWNICZEJ;

historia instytucji:
TRYBUNA STANU
TS to odrbny organ wadzy sdowniczej, przeznaczony do realizacji
odpowiedzialnoci konstytucyjnej, ale nie jest sdem w rozumieniu art. 175 ust. 1 i nie
sprawuje wymiaru sprawiedliwoci, ale ma cechy organu sdowniczego:
niezaleno, niezawiso sdziw, a charakter zada to orzekanie czy konkretne
czyny stanowi naruszenie prawa (zbliony do sdu karnego, a czasem jako taki dziaa);
skad TS:
* przewodniczcy z urzdu PP SN;
* 2 zastpcw i 16 czonkw wybranych przez Sejm na okres kadencji Sejmu, ale
zachowuj kompetencje do czasu wyboru nowych czonkw;
moliwe ponowne wybranie, a jedynie poowa musi mie odpowiednie
kwalifikacje (oraz zastpcy);
jest to tzw. sd sejmowy powizanie kadencji i wybr czonkw przez sejm;
funkcja czonka TS jest honorowa, wic nieodpatna (nie liczc niewielkiej diety w
zwizku z penienie funkcji oraz zwrotu ew. kosztw);
sdziowie podlegaj tylko Konstytucji i ustawom i s niezawili TYLKO w
sprawowaniu funkcji sdziowskich;
odwoanie moliwe tylko, gdy:
* zrzeknie si;
* trwaa niezdolno do wykonywania czynnoci;
* prawomocny wyrok sdu;
przysuguje im immunitet i nietykalno;
ZAKRES ODPOWIEDZIALNOCI KONSTYTUCYJNEJ
ograniczony podmiotowo charakter odpowiedzialnoci konstytucyjnej 3 grupy
osb:
* prezydent najszerszy zakres odpowiedzialnoci (o wycznym charakterze);
podobnie opisana w uTS odp. marszakw, ale nie ma ona wyranego oparcia w art.
198 i art. 131 ust. 2;
* osoby penice najwysze stanowiska pastwowe:
premier i czonkowie RM, wic nie dot. innych osb zajmujcych kierownicze
stanowiska w adm. rzd.;
osoby, ktrym premier powierzy kierowanie ministerstwem obecnie w
zwizku ze sformuowaniem ustawy o rzdzie moe to dot. jedynie czonkw RM
lub samego premiera;
P NBP jedyny sposb usunicia ze stanowiska przed upywem kadencji;
P NIK te jedyny sposb usunicia;
czonkowie KRRiTv te jedyny sposb usunicia;
Naczelnego Dowdc Si Zbrojnych powoywany i odwoywany na czas
wojny na wniosek premiera przez prezydenta;
* posowie i senatorowie w zakresie zamania zakazu z art. 107;
zakres przedmiotowy to naruszenie Konstytucji lub ustawy, popenione w zwizku z
zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzdowania = ODPOWIEDZIALNO
ZA DELIKT KONSTYTUCYJNY, tj. czyn, ktry nie bdc przestpstwem spenia
cznie 2 przesanki:
* czyn polega na naruszeniu konstytucji lub ustaw, wic nie moe dot. naruszenia
innych aktw;
* popenienie czynu zwizane z wykonywaniem urzdu:
110

 czyn popeniony w zakresie urzdowania osoby gdy dziaa w ramach

swoich kompetencji, ale z naruszeniem przepisw;
czyn popeniony w zwizku z zajmowanym stanowiskiem gdy podejmuje
dziaania pozostajce poza ramami jej kompetencji, ale moliwe do dokonania ze
wzgldu na zajmowane stanowisko;
odpowiedzialno za czyn popeniony w okresie piastowania urzdu, ale
egzekwowana moe by te pniej, gdy uTS ustanawia 10 okres przedawnienia, a
fakt, e osoba nie peni ju w/w funkcji nie stanowi przeszkody w rozpoczciu
postpowania;
moliwe jest pocignicie do odpowiedzialnoci rwnie w przypadku gdy zachodzi
wina nieumylna, ale odpowiedzialno ta nie ma charakteru obiektywnego
(konieczna przesanka winy);
ODPOWIEDZIALNO KARNA PRZED TS
TS dziaa wtedy jako sd karny dot. 2 kategorii osb:
* PREZYDENT (art. 145 ust. 1) waciwo TS ma charakter:
wyczny prezydent moe by pocignity do odpowiedzialnoci tylko przed
TS, cho dla utrudnienia uniknicia odpowiedzialnoci w okresie sprawowania
urzdu nie biegnie przedawnienie za przestpstwa, za ktre nie postawiono go w
stan oskarenia przed TS;
zupeny obejmuje wszystkie przestpstwa, jakich prezydent dopuci si w
okresie sprawowania urzdu, bez wzgldu na ich zwizek z piastowanym
urzdem;
* CZONKOWIE RM (art. 156 ust. 1) waciwo TS ma charakter:
czciowy dot. tylko przestpstw popenionych w zwizku z zajmowanym
stanowiskiem, a za inne przed sdami powszechnymi;
kwestia kontrowersyjna konkurencyjny czy wyczny charakter waciwoci
TS przed wejciem w ycie Konstytucji przyjto charakter konkurencyjny, tzn.
do czasu a nie postawiono go przed TS mg by oskarony przed sdem
powszechnym, ale obecnie art. 156 przyjmuje nieco inne sformuowanie,
powodujce wtpliwoci, jednak TK w 2001 r. odpowiedzia na pytanie
prawne, e jest to waciwo o charakterze konkurencyjnym;
* w poprzednim stanie prawnym moliwa bya rwnie odpowiedzialno karna
(charakter czciowy i konkurencyjny) innych osb, ale obecnie brak takiego
wyranego wskazania;
ODPOWIEDZIALNO POSW I SENATORW
dot. tylko naruszenia zakazu z art. 107 (zakaz prowadzenia dziaalnoci z
osiganiem korzyci z majtku SP lub samorzdu lub nabywanie takiego majtku), a
szczegowe unormowanie w ustawie;
inicjatywa Marszaka izby, a pocigniecie uchwa izby, a TS orzeka w przedmiocie
pozbawienia mandatu;
POSTPOWANIE
5 ZASADNICZYCH STADIW:
I.
ZGOSZENIE WSTPNEGO WNIOSKU;
II. POSTPOWANIE W KOMISJI ODPOWIEDZIALNOCI KONSTYTUCYJNEJ;
III. POSTAWIENIE W STAN OSKARENIA;
IV. ROZPOZNANIE SPRAWY PRZEZ TS W I INST.;
V.
ROZPOZNANIE SPRAWY PRZEZ TS W II INST.;
AD. I. WNIOSEK WSTPNY to inicjatywa zobowizujca Sejm (ZN) do rozpatrzenia w
sformalizowanej procederze zasadnoci postawienia danej osoby w stan oskarenia;
prawo do wystpienia z tym wnioskiem maj:
gdy dot. prezydenta grupa min. 140 (1/4 skadu ZN) czonkw ZN;
gdy dot. czonkw RM prezydent oraz grupa min. 115 posw (1/4 skadu
sejmu);
111

 w przypadku pozostaych osb prezydent, 115 posw, komisja ledcza

(konieczna uchwaa komisji podjta wikszoci 2/3 za przy obecnych);
wymagania dot. wniosku musi wskazywa osob oraz zarzut wraz ze
wskazaniem naruszonych przepisw oraz z uzasadnieniem kompletno wniosku
bada Marszaek Sejmu, ktry moe go zwrci w celu uzupenienia (gdy brak
uzupenienia, pozostawia bez biegu) Marszaek kieruje wniosek do KOK;
AD. II. POSTPOWANIE W KOK podobne do postpowania przygotowawczego (wg
niektrych to ledztwo sejmowe):
przewodniczcy KOK przesya odpis wniosku osobie, ktrej on dot. i
informuje o prawie zoenia pisemnych wyjanie i rodkw dowodowych;
KOK okrela zakres i sposb przeprowadzenia postpowania dowodowego;
stosuje si odpowiednio kpk moe przesuchiwa wiadkw, biegych, da
akt i dokumentw, a osoba, ktrej wniosek dot. moe uczestniczy w
posiedzeniach KOK;
na podstawie tych materiaw KOK uchwaa sprawozdanie wraz z wnioskiem
albo o postawienie w stan oskarenia (musi spenia wymogi dla aktu oskarenia
wg kpk) albo o umorzenie postpowania w sprawie;
AD. III.
POSTAWIENIE W STAN OSKARENIA:
podjcie odpowiedniej uchway przez ZN lub Sejm:
prezydenta 2/3 ustawowej liczby ZN (=374);
czonek RM 3/5 ustawowej liczby posw (276);
pozostae osoby bezwzgldna wikszo przy obecnych
jednoczenie wybiera spord siebie 2 oskarycieli;
skutkiem tej uchway jest zawieszenie w sprawowaniu urzdu (nie dot. posw
i senatorw za art. 107);
postpowanie po nadaniu mu biegu przez Marszaka nie ulega dyskontynuacji
(uTS);
AD. IV.
i V. POSTPOWANIE PRZED TS:
I inst. skad 5-osobowy, II inst. skad 7-osobowy, a skady ustalane s przez
losowanie;
stosuje si odpowiednio kpk;
jawno, chyba, e bezpieczestwo pastwa lub ochrona tajemnicy pastwowej;
oskarony ma prawo do obrony i wszystkie gwarancje proceduralne;
kary ktre moe wymierzy TS:
utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (2-10 lat);
zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub penienia funkcji
zwizanych z odpowiedzialnoci w organach pastwowych lub organizacjach
spoecznych (2-10 lat);
utrata orderw i odznacze oraz zdolnoci ich uzyskiwania (2-10 lat);
z uwagi na szczeglne okolicznoci sprawy moe rwnie odstpi od karania
i poprzesta na stwierdzeniu winy;
ZAWSZE gdy uzna, e oskarony popeni delikt konstytucyjny (nawet
nieumylnie) orzeka utrat urzdu/stanowiska;
gdy postp. dot. posa/senatora za art. 107 to jedyn i wyczn kar jest
pozbawienie mandatu;
gdy czyn wypenia znamiona przestpstwa TS wymierza take kary
przewidziane w ustawie karnej;

112

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

ISTOTA INSTYTUCJI
OMBUDSMAN TO SZCZEGLNY ORGAN POWIZANY Z PARLAMENTEM, CZUWAJCY NAD
PRAWIDOWOCI POSTPOWANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ WOBEC OBYWATELI ;
HISTORIA Szwecja w 1709, ale ostateczny ksztat uzyska dopiero w 1809 r.
najpierw jako funkcjonariusz parlamentu powoany do kontroli urzdnikw
krlewskich, min. w oparciu o skargi obywateli, stopniowo zacz nabiera moliwoci
wpywania na postpowanie w adm.
* 1919 r. Finlandia, 1952 r. Norwegia, 1953 r. Dania,
4 PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
* samodzielny organ pastwowy oddzielony od adm. i sdownictwa, zwykle
wprowadzony w konstytucji;
* organ powizany z parlamentem strukturalnie (powoywany przez parlament) i
funkcjonalnie (jego zadania mieszcz si w funkcji kontrolnej parlamentu);
* organ o dwojakich zadaniach:
wysuchuje skarg obywateli oraz podejmuje kroki w celu ich naprawienia
nieprawidowoci (kryteria to nie tylko legalno, ale i suszno i
sprawiedliwo);
informuje parlament o stanie praworzdnoci;
* organ atwo dostpny, odformalizowany i bezpatny, cho zwykle ma swobod
w dobieraniu sobie spraw i prawo jedynie sugerowania waciwych
rozstrzygni;
POLSKA okres midzywojenny brak; POWSTA DOPIERO W 1987 R. (uRPO) nowela
kwietniowa nadaa mu rang konstytucyjn; konstytucja z 2.04.1997 r. wprowadzia te
RPD;
POZYCJA USTROJOWA
samodzielny organ konstytucyjny, pozostajcy poza tradycyjnym trjpodziaem, a ze
wzgldu na jego dziaania i powizania nazywany jest organem ochrony prawa;
* powizany z Sejmem, cho nie przekrela to jego samodzielnoci i
odrbnoci sejm za zgod senatu powouje go; RPO przedkada sejmowi
sprawozdania ze swojej dziaalnoci; ponosi przed Sejmem odpowiedzialno na
zasadach okrelonych w ustawie;
* zasada niezalenoci od pozostaych organw pastwa inne organy nie maj
na niego wpywu, a jego wpyw na nie zawiera si w jego zadaniach;
powoywany przez Sejm za zgod Senatu kandydata zgasza Marszaek i min. 35
posw uchwaa bezwzgldna wikszo przy obecnych przekazanie uchway
Senatowi, ktry ma 1 miesic na wyraenie zgody (milczenie = zgoda; brak zgody jest
ostateczny);
wymagane kwalifikacje obywatelstwo polskie, wyrnia si wiedz prawnicz,
dowiadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze wzgldu na walory moralne
i wraliwo spoeczn;
kadencja 5 lat, moliwe jedno ponowne powoanie, a po zakoczeniu kadencji RPO
ma prawo wrci do poprzedniej pracy, o ile nie ma przeszkd prawnych;
przysuguje mu immunitet (jedynie za zgod Sejmu) i nietykalno (tylko gdy
zapany na gorcym uczynku);
incompatibilitas pose, senator, adne stanowisko, z wyjtkiem profesora szkoy
wyszej;
apolityczno nie moe nalee do partii politycznych, zwizku zawodowego, ani
prowadzi dziaalnoci nie dajcej si pogodzi z godnoci urzdu;
odwoanie tylko w przypadkach szczeglnych, jak zrzeczenie, mier, trwaa
niezdolno na skutek choroby, uomnoci lub upadku si, sprzeniewierzenie si
lubowaniu decyduje jedynie Sejm (art. 210);
* wniosek o odwoanie Marszaek i 35 posw do 05.2000 r. mg tylko
Marszaek, co byo lepsze bo chronio przed atakami politycznymi, ale dla
113

zagodzenia tego wprowadzono wymg by za odwoaniem gosowao 3/5 przy

obecnych (a jedynie gdy zrzecze si wystarczy bezwzgldna);
* nie ponosi odpowiedzialnoci przez TS;
organ jednoosobowy, ale moliwe jest powoanie do 3 zastpcw (w tym do spr.
onierzy) za zgod Marszaka;
moliwo powoywania te penomocnikw terenowych za zgod Marszaka;
Biuro RPO w Warszawie organ pomocniczy;

ZAKRES I FORMY DZIAANIA

ZADANIE RPO stanie na stray wolnoci i praw czowieka i obywatela
okrelonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych art. 80 K.
zapewnia KADEMU dostp do RPO;
* aspekt podmiotowy dot. obywateli, bezpastwowcw, cudzoziemcw, ale nie
innych podmiotw jak osoby prawne czy organy samorzdu;
* aspekt przedmiotowy ochrona praw i wolnoci nie tylko konstytucyjnych, ale i
zawartych w innych aktach normatywnych (wic rwnie wydane przez organy
lokalne);
dziaalno RPO to badanie dziaania lub zaniechania organw, organizacji i
instytucji obowizanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolnoci
waciwo RPO obejmuje:
* w sensie podmiotowym dziaania wszystkich organw wadzy publicznej, ale
rozszerza ten zakres sformuowanie organizacje, jednak jest to kwestia sporna i
od pocztku RPO podkrela, e nie jest waciwy do interweniowania w relacje
midzy podmiotami prywatnymi;
* w sensie przedmiotowym wszelkie dziaania (zaniechania), ale kwestia
sporna czy te dziaania musz dot. tylko sytuacji jednostki czy mog dot. te
innych sfer funkcjonowania brak jasnej odpowiedzi, ale zadaniem RPO jest te
informowanie o stanie praworzdnoci, a mao jest dziedzin adm. ktre by tego nie
dot.;
kryterium kontroli pod ktem naruszenia prawa, wspycia spoecznego i
sprawiedliwoci spoecznej w szczeglnoci RPO moe wkracza w sfer tzw. uznania
adm.;
FORMY DZIAANIA RPO:
I.
WYSTPIENIA I INTERWENCJE W SPRAWACH INDYWIDUALNYCH
punkt wyjcia to powzicie informacji moe dziaa z wasnej inicjatywy,
ale regu jest dziaanie na wniosek (nie musi dot. wasnej sprawy, nie ma
adnych wymogw formalnych, prcz koniecznoci oznaczenia nadawcy);
RPO po zapoznaniu si z wnioskiem moe:
poprzesta na wskazaniu waciwych rodkw prawnych;
przekaza spraw wg waciwoci
nie podj sprawy;
podj spraw zaley od uznania RPO;
gdy podejmie spraw moe:
prowadzi spraw samodzielnie;
zwrci si o zbadanie sprawy do organw waciwych (organy nadzoru,
prokuratura, kontrola pastwowa, zawodowa, spoeczna);
zwrci si do sejmu o zlecenie NIK kontroli;
gdy zdecyduje si prowadzi postpowanie samodzielnie przysuguje mu
szereg uprawnie:
prawo badania (te bez uprzedzenia) kadej sprawy na miejscu;
prawo dania wyjanie;
prawo dania przedstawienia akt kadej sprawy prowadzonej przez organy
adm. publicznej;
prawo dania przedoenia informacji prowadzonej przez sdy, prokuratur i
inne organy cigania;
114

II.

prawo zlecania ekspertyz i opinii;

po zbadaniu sprawy moe:
podj interwencj dla zaatwienia sprawy wystpienie kierowane do
organu naruszajcego prawa/wolnoci (z uwzgldnieniem niezawisoci
sdziowskiej) lub do organu nadrzdnego z wnioskiem o zastosowanie rodkw
przewidzianych prawem adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o
podjtych dziaaniach, a w razie gdy nie zadowol RPO moe on wystpi do
organu nadrzdnego o podjcie odpowiednich dziaa;
nie ma kompetencji wadczych (nie moe merytorycznie rozstrzygn w
sprawie), dlatego sia jego oddziaywania musi wynika z jego autorytetu;
inne rodki oddziaywania zwizane z procesem (moe je podejmowa w
formach procesowych):
da wszczcia postpowania w sprawach cywilnych oraz wzi w nich
udzia na prawach prokuratora;
da wszczcia postpowania przygotowawczego w przypadku przestpstw
ciganych z urzdu;
wnosi kasacj w postpowaniu cywilnym i karnym;
zwrci si o wszczcie postpowania adm., wnosi skarg do sdu adm. oraz
uczestniczy w tych postp. na prawach prokuratora oraz wnosi rewizje
nadzwyczajne od orz. NSA;
wzi udzia w postp. przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej;
WYSTPIENIA, INICJATYWY I WNIOSKI DOT. OGLNYCH PROBLEMW OCHRONY PRAW I
WOLNOCI OBYWATELI, a w szczeglnoci:
przedstawi wnioski zmierzajce do zapewnienia skutecznej ochrony praw
i wolnoci i usprawnienia trybu zaatwiania spraw obowizek zajcia
stanowiska przez adresata;
wystpi z wnioskiem o podjcie inicjatywy ustawodawczej lub o
zmian/wydanie innych aktw prawnych, dot. praw i wolnoci czowieka i
obywatela;
wystpi do TK z wnioskiem o zbadanie zgodnoci z Konstytucj,
ratyfikowanymi u.m. lub ustawami przepisw prawa dot. praw i wolnoci
czowieka i obywatela;
wystpi do SN z wnioskiem o podjcie uchway majcej na celu wyjanienie
przepisw prawnych budzcych wtpliwoci lub rozbienoci w stosowaniu;
obowizek corocznego przekazywani sprawozdania ze swojej dziaalnoci
Sejmowi i Senatowi oraz informacj o stanie przestrzegania wolnoci i praw
czowieka i obywatela (podawane do publicznej wiadomoci);
obowizek przedstawiania okrelonych informacji lub podejmowania
czynnoci w okrelonych sprawach gdy zwrci si o to Marszaek Sejmu;
moe przedkada Sejmowi i Senatowi okrelone sprawy wynikajce z jego
dziaalnoci;
W PRAKTYCE NAJLEPSZYM RODKIEM ODDZIAYWANIA JEST ZWRACANIE SI DO RODKW
MASOWEGO PRZEKAZU, TYM BARDZIEJ, E DO TEJ PORY ZAWSZE POTRAFI SOBIE ZNALE
ICH SYMPATI I UZNANIE;

115

STANY NADZWYCZAJNE
ISTOTA INSTYTUCJI

STAN

NADZWYCZAJNY

TO

POJAWIENIE

SI

PASTWIE

SYTUACJI

SZCZEGLNEGO

ZAGROENIA, KTREJ ROZWIZANIE WYMAGA SIGNICIA DO RODKW SZCZEGLNYCH

TAKICH JAK:

*
*
*
*

KONCENTRACJA WADZY W RKACH EGZEKUTYWY;

OGRANICZENIA PRAW I WOLNOCI OBYWATELI;
ZMIANY W STRUKTURZE I ZASADACH FUNKCJONOWANIA ORGANW PASTWOWYCH,
ZMIANY W SYSTEMIE STANOWIENIA PRAWA.

czyli zawieszenie niektrych regulacji konstytucyjnych i wprowadzenie regulacji

wyjtkowych;
paremia: salus rei publicae suprema lex esto (ratunek Rzeczypospolitej - prawem
najwyszym);
trzy tendencje we wspczesnych regulacjach dot. stanw nadzwyczajnych:
* konstytucjonalizacja tych regulacji przy czym szeroko i gboko tych
regulacji uzaleniona jest od dowiadcze historycznych pastw;
* dyferencjacja rnych postaci stanu nadzwyczajnego ze wzgldu na
konieczno doboru rodkw do celw;
* parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu bd
kontynuowaniu stanu nadzwyczajnego cho w tym czasie to egzekutywa ma
najszersz wadz, jednak przepisy wprowadzaj rnego rodzaju gwarancje dla
moliwoci zajcia przez parlament stanowiska oraz zakazy dokonywania pewnych
zmian;
regulacje midzynarodowe cho jest to suwerenne prawo kadego pastwa, jednak
pojawiy si pewne regulacje midzynarodowe dot. stanw nadzwyczajnych:
* Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (ratyf. w
1977 r.) dopuszcza zawieszenie swojego stosowania:
tylko w sytuacji wyjtkowego niebezpieczestwa publicznego zagraajcego
istnieniu narodu;
tylko zgodnie z zasad proporcjonalnoci;
tylko o ile podjte kroki nie s sprzeczne z innymi zobowizaniami
midzynarodowymi i o ile nie pocigaj za sob dyskryminacji wycznie z
powodu rasy, koloru skry, pci, jzyka, religii lub pochodzenia spoecznego;
tylko
pod
warunkiem
urzdowego
ogoszenia
wprowadzenia
stanu
nadzwyczajnego i poinformowania Sekretarza Generalnego ONZ o zakresie i
powodach zawieszenia zobowiza Paktu;
zakaz zawieszenia niektrych praw (m.in. prawo do ycia, zakaz tortur, zakaz
niewolnictwa);
* Europejska Konwencja Praw Czowieka z 1950 r. (ratyf. w 1992 r.) dopuszcza
zawieszenie swojego stosowania:
w przypadku wojny lub innego niebezpieczestwa publicznego zagraajcego
yciu narodu,
tylko w zakresie cile odpowiadajcym wymogom sytuacji,
pod warunkiem, e rodki te nie s sprzeczne z innymi zobowizaniami wynikajcymi z p.m.;
zakaz uchylania niektrych praw (prawo do ycia, zakaz tortur oraz nieludzkiego
lub poniajcego traktowania, zakaz niewolnictwa, nullum crimen sine lege;
obowizek poinformowania Sekretarza Generalnego Rady Europy;
Polska
* konstytucja marcowa wprowadzaa 2 stany (wojenny wprowadzany przez rzd za
zgod prezydenta podczas wojny lub w razie zagroenia wybuchem wojny;
wyjtkowy wprowadzany j/w w razie rozruchw wewntrznych lub rozlegych
knowa o charakterze zdrady stanu, zagraajcych konstytucji pastwa albo
bezpieczestwu obywateli), ktre musiay by potwierdzone przez Sejm, oraz
okrelone byy prawa, ktre mogy by zawieszone;
116

*
*

podobne rozwizania w konstytucji kwietniowej;

konstytucja lipcowa pocztkowo tylko stan wojenny (wprowadzany przez Rad
Pastwa dla obronnoci i bezpieczestwa pastwa obejmowao to zagroenie
wewntrzne i zewntrzne);
podczas wprowadzenia stanu wojennego w 1981 r. Rada Pastwa wydaa dekrety
z moc ustawy regulujce szczegowo ten stan, pomimo i trwaa wtedy sesja
parlamentu;
1983 r. zmiana konstytucji rozrnienie stanu wojennego i wyjtkowego;
kolejne zmiany dopiero w konstytucji z 1997 r.;
ZASADY KONSTYTUCYJNE

6 ZASAD ODNOSZCYCH SI JEDNOLICIE DO WSZYSTKICH SYTUACJI STANU NADZWYCZAJNEGO:

I.
ZASADA
WYJTKOWOCI
(SUBSYDIARNOCI) stan nadzwyczajny moe by
wprowadzony tylko w sytuacji szczeglnego zagroenia (oglnych charakter, ale
doprecyzowany w p.m. zagroenia ycia narodu) i tylko jeeli zwykle rodki s
niewystarczajce (art. 228 ust. 1);
II. ZASADA LEGALNOCI oznacza, e:
wprowadzenie tylko na podstawie ustawy i w drodze rozporzdzenia (art. 228 ust.
2);
tre stanu nadzwyczajnego (zakres dopuszczalnych ogranicze praw i wolnoci
oraz zasady dziaania organw wadzy publicznej) musi okrela ustawa (art. 228
ust. 3);
straty majtkowe spowodowane stanem nadzwyczajnym powinny (cho nie musz)
by wyrwnane przez pastwo (zasady okrelone w ustawie) dot. to strat
poniesionych zgodnie z prawem, a nie niezgodnych, ktre na podstawie art. 77
ust. 1 (nie zosta wyczony) musz by wyrwnane;
III. ZASADA PROPORCJONALNOCI podjte dziaania musz odpowiada stopniowi
zagroenia (art. 228 ust. 5) zasada ta ma bogate orzecznictwo oraz naley te
pamita o ograniczeniach z art. 31 ust. 3;
IV. ZASADA CELOWOCI podjte dziaania powinny zmierza do jak najszybszego
przywrcenia normalnego funkcjonowania pastwa (art. 228 ust. 5);
V.
ZASADA OCHRONY PODSTAW SYSTEMU PRAWNEGO to zakaz uchwalania ustaw
regulujcych pewne materie (Konstytucja, ordynacje wyborcze, ustawy o stanach
nadzwyczajnych art. 228 ust. 6) oraz zachowanie monopolu ustawodawczego
Sejmu, z wyjtkiem stanu wojennego;
VI. ZASADA OCHRONY ORGANW PRZEDSTAWICIELSKICH w czasie stanu nadzwyczajnego
oraz w czasie 90 dni po nim (art. 228 ust. 7) nie mona:
skrci kadencji Sejmu,
przeprowadzi referendum oglnokrajowego,
przeprowadzi wyborw (do samorzdu mona tylko tam, gdzie nie byo stanu);
odpowiednio ulega przedueniu kadencja tych organw;
dopiero w 2002 r. uchwalono ustawy o stanach nadzwyczajnych:
* ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (uk);
* ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjtkowym (uswy);
* ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach
Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych i zasadach jego podlegoci konstytucyjnym
organom RP (uswo);
* ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrwnywaniu strat majtkowych wynikajcych
z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolnoci i praw czowieka i
obywatela;
* nowelizacja ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowizku obrony
RP (uPO);

STAN WOJENNY

STAN WOJENNY
(ART. 229) MOE BY WPROWADZONY TYLKO W 3 SYTUACJACH:
117

ZEWNTRZNEGO

ZAGROENIA

PASTWA

(take przez dziaania terrorystyczne)

przesanka niedookrelona;
*

ZBROJNEJ

NAPACI

NA

TERYTORIUM

RP

przesanka

okrelona,

naley

interpretowa na tle Karty NZ;

*

JEELI Z UMOWY MIDZYNARODOWEJ WYNIKA ZOBOWIZANIE DO WSPLNEJ OBRONY

obecnie takie zobowizanie wynika z Paktu NATO, przy czym

pakt formuuje wasn definicj pojcia agresja;
rozporzdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje prezydent na wniosek
premiera i musi je poda do publicznej wiadomoci oraz przedstawi Sejmowi w ciagu
48 godzin, ktry niezwocznie rozpatruje to rozporzdzenie i moe je uchyli
bezwzgldn wikszoci przy obecnych (art. 231);
teren moe dot. czci lub caoci terytorium;
czas wprowadzany na czas nieoznaczony, ale uswo wprowadza nakaz zniesienia po
przywrceniu normalnego funkcjonowania pastwa;
mobilizacja w razie bezporedniego, zewntrznego zagroenia pastwa prezydent
na wniosek premiera zarzdza powszechn lub czciow mobilizacj oraz uycie Si
Zbrojnych do obrony pastwa (art. 136);
kierowanie obron pastwa naley do prezydenta we wspdziaaniu z RM
(zastpowana przez premiera):
* prezydent na wniosek premiera okrela zadania Si Zbrojnych w czasie stanu
wojennego;
zatwierdza (na wniosek Naczelnego Dowdcy SZ) plany operacyjnego uycia SZ;
uznaje (na wniosek ND SZ) okrelone obszary pastwa za strefy bezporednich
dziaa wojennych;
* RM zarzdza przejcie na wojenne zasady dziaania organw wadzy publicznej
oraz okrela zasady dziaania tych organw w strefie bezporednich dziaa
wojennych (moe te je zawiesi);
* ND SZ dowodzi SZ;
* wojewodowie cywilne kierowanie w terenie, wraz z moliwociami nakadania
zada na samorzd;
* premier na wniosek wojewody moe zawiesi organy samorzdu i ustanowi
zarzd komisaryczny;
* brak podstaw do zawieszenia parlamentu (jedyne ograniczenie jego roli to
rozporzdzenia prezydenta z moc ustawy) ani dziaalnoci sadw i Trybunaw
(zmiany to zaostrzenie odpowiedzialnoci, moliwo zmiany kognicji sdw
wojskowych, ale np. sdy wyjtkowe i tryb dorany tylko w czasie wojny stan
wojenny);
art. 233 okrela prawa, ktre nie mog by ograniczone w stanie wojennym i
wyjtkowym, a pozostae mog by ograniczone z zachowaniem warunkw z art.
228 i zakazu dyskryminacji z art. 233 ust. 2;
* art. 30 godno;
* art. 34, 36 obywatelstwo;
* art. 38 ochrona ycia;
* art. 39, 40, 41 ust. 4 humanitarne traktowanie;
* art. 42 nullum crimen sine lege;
* art. 45 dostp do sdu;
* art. 47 dobra osobiste;
* art. 53 sumienie i religia;
* art. 63 petycje;
* art. 48 i 72 rodzina i dziecko,
ustawa o stanie wojennym przewiduje moliwo wprowadzenia licznych
ogranicze wolnoci i praw (decyduje o ich wprowadzeniu premier, ministrowie lub
wojewoda):
1. nakaz noszenia dowodu tosamoci, zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia;
2. zawieszenie prawa do organizowania zgromadze, imprez masowych, strajkw i innych
118
PRZECIWKO AGRESJI

form protestu, z wyjtkiem zgromadze organizowanych przez kocioy/zwizki na

terenie ich wity i podobnych budynkw;
3. zawieszenie dziaalnoci tych zarejestrowanych stowarzysze, partii, zwizkw
zawodowych i innych organizacji, ktrych dziaalno moe utrudni realizacj dziaa
obronnych;
4. wprowadzenie cenzury prewencyjnej rodkw spoecznego przekazu (pewne wyjtki
dot. kociow/zwizkw) oraz wprowadzenie zaguszania sygnau radiowego lub
telewizyjnego;
5. wprowadzenie kontroli zawartoci korespondencji pocztowej, telefonicznej i
telekomunikacyjnej;
6. zawieszenie
zaj
dydaktycznych
wszelkiego
rodzaju
(wyjtek
dot.
kociow/zwizkw);
7. zawieszenie
funkcjonowania
transportu,
systemw
cznoci,
dziaalnoci
telekomunikacyjnej i pocztowej, wprowadzenie ogranicze obrotu krajowymi i
dewizowymi rodkami patniczymi, zakaz ruchu pojazdw na drogach publicznych;
8. zajcie/zarekwirowanie na potrzeby obronne rodkw transportu, wprowadzenie
powszechnego obowizku wykonywania pracy, wprowadzenie administracyjnego najmu
lokali i budynkw, dokwaterowywanie osb, zajmowanie nieruchomoci niezbdnych
dla Si Zbrojnych lub obrony pastwa;
9. wprowadzenie reglamentacji towarw konsumpcyjnych (tzw. kartek);
10.
nakazanie okresowego zawieszenia dziaalnoci gospodarczej okrelonego rodzaju
lub uzalenienia jej prowadzenia od uzyskania zezwolenia;
11.
objcie militaryzacj jednostek organizacyjnych, ktre wykonuj zadania
szczeglnie wane dla obronnoci lub bezpieczestwa pastwa;
zmiany w obowizkach obywateli zwizanych z obronnoci kraju (uPO):
* zmieniaj si zasady powoywania obywateli do suby wojskowej;
* rozszerzeniu ulega obowizek suby w obronie cywilnej;
* moliwe jest powoanie obywatela do suby w zmilitaryzowanych jednostkach
organizacyjnych;
* rozszerzeniu ulega zakres wiadcze osobistych i rzeczowych obywateli;
stan wojny (art. 116) to nie stan wojenny, a jego istot jest oddziaywanie na zewntrz
pastwa na paszczynie midzynarodowej;
* wprowadzane przez Sejm, a jeli nie moe si zebra to przez prezydenta (+
kontrasygnata);
w razie zbrojnej napaci na terytorium RP;
gdy wynika z u.m. zobowizanie do wsplnej obrony przeciwko agresji;
brak przesanki zewntrznego zagroenia pastwa wic wykluczona jest tzw.
wojna prewencyjna;
* zakoczenie przez zawarcie pokoju wyczna kompetencja parlamentu, ale
potrzebna jest do tego umowa midzynarodowa i w zwizku z tym, koniczne jest
wspdziaanie parlamentu z prezydentem;
* niewiele uregulowa w Konstytucji dot. stanu wojny:
skutkiem podstawowym, cho nie wymaganym moe by wprowadzenie stanu
wojennego;
art. 134 ust. 4 mianowanie (i odwoywanie) ND SZ przez prezydenta na
wniosek premiera (czas wojny);;
art. 175 ust. 2 moliwo ustanowienia sdw wyjtkowych i trybu doranego
(czas wojny);
uycie SZ poza granicami pastwa dopuszczone w art. 117 to nie to samo co
wprowadzenie stanu wojny lub wojennego;
* zasady ich uycia w ratyfikowanej u.m. lub ustawie;
* ustawa o zasadach uycia lub pobytu SZ RP poza granicami pastwa 2 sytuacje:
uycie SZ w celu udziau w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia si
pastwa lub pastw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieenia aktom
terroryzmu lub ich skutkom;
119

decyduje prezydent na wniosek premiera i niezwocznie informuje

marszakw;
pobyt SZ w celu udziau w szkoleniach i wiczeniach wojskowych; akcjach
ratowniczych,
poszukiwawczych
lub
humanitarnych;
przedsiwziciach
reprezentacyjnych;
decyduje RM lub odpowiedni minister (MON lub MSW) i niezwocznie
informuje prezydenta;
ustawa o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium RP oraz zasadach ich
przemieszczania si przez to terytorium RM lub MON ma prawo wyraania zgody
na taki pobyt (obowizek informowania prezydenta i marszakw) lub
przemieszczanie si, chyba e odmienna regulacja wynika z ratyf. na podstawie
ustawy u.m.;

STAN

WYJTKOWY

STAN WYJTKOWY
230) MOE ZOSTA WPROWADZONY

(ART.

TYLKO

TRZECH

SYTUACJACH:

*
*
*

W RAZIE ZAGROENIA KONSTYTUCYJNEGO USTROJU PASTWA;

W RAZIE ZAGROENIA BEZPIECZESTWA OBYWATELI;
W RAZIE ZAGROENIA PORZDKU PUBLICZNEGO;

wg uswy zagroenia te mog wynika z dziaa terrorystycznych i gdy nie ma

moliwoci
uniknicia
zagroenia
przez
uycie
zwykych
rodkw
konstytucyjnych;
rozporzdzenie o wprowadzeniu stanu wyjtkowego wydaje prezydent na
wniosek RM;
* w cigu 48 godzin przedkada je Sejmowi, ktry niezwocznie je rozpatruje;
uchylenie bezwzgldn wikszoci przy obecnych;
czas od dnia ogoszenia w Dz.U. na czas nie duszy ni 90 dni, z moliwoci 1 raz
przeduenia za zgod Sejmu na 60 dni;
teren na czci lub caoci terytorium;
kierownictwo dziaaniami zmierzajcymi do usunicia zagroe sprawuje premier (lub
wojewoda, jeli tylko w 1 wojewdztwie);
* moliwo zawieszenia organw samorzdu wraz z ustanowieniem zarzdu
komisarycznego lakoniczne uregulowania;
* ograniczenie autonomii szk wyszych;
* brak moliwoci ograniczenia roli parlamentu, sdw i trybunaw (nie mona
zmieni kognicji sdw wojskowych ani wprowadzi sdw wyjtkowych i trybu
doranego);
prezydent na wniosek premiera moe postanowi o uyciu SZ do przywracania
normalnego funkcjonowania pastwa, jeeli dotychczas zastosowane siy i rodki
zostay wyczerpane kieruje nimi MON, a onierze maj niektre uprawnienia
policjantw;
zakres dopuszczalnych ogranicze praw i wolnoci taki jak w stanie wojennym;
ustawa o stanie wyjtkowym wprowadza moliwo ograniczania praw i
wolnoci (przez premiera, ministrw lub wojewodw):
1. odosobnienie osb (powyej 18, wyjtkowo 17 lat), gdy uzasadnione podejrzenie, e
na wolnoci ich dziaalno moe zagraa konstytucyjnemu ustrojowi pastwa,
bezpieczestwu obywateli lub porzdkowi publicznemu, albo gdy odosobnienie jest
konieczne dla zapobieenia popenienia czynu karalnego;
nie uchyla to immunitetw;
decyduje wojewoda, zaskarenie do sdu adm. i rozprawa wyznaczona w cigu 7
dni;
2. 1-7 i 9-11 punkt ze stanu wojny;
STAN KLSKI YWIOOWEJ

STAN

KLSKI

YWIOOWEJ

TO

KATASTROFA

NATURALNA

LUB

AWARIA

TECHNICZNA,

120

KTRYCH SKUTKI ZAGRAAJ YCIU LUB ZDROWIU DUEJ LICZBY OSB, MIENIU W
WIELKICH ROZMIARACH ALBO RODOWISKU NA ZNACZNYCH OBSZARACH, A POMOC I
OCHRONA

MOG

BY

SKUTECZNIE

PODJTE

TYLKO

PRZY

ZASTOSOWANIU

NADZWYCZAJNYCH RODKW

* MOE BY WYWOANE DZIAANIEM TERRORYSTYCZNYM;

rozporzdzenie RM dla czci lub caoci terytorium na czas nie duszy ni 30
dni (przeduenie za zgod sejmu);
kierownictwo odpowiednie organy adm. lokalnej: wjt (burmistrz, prezydent
miasta), starosta lub wojewoda, w zalenoci od zasigu klski, a gdy wicej ni 1
wojewdztwo MSW lub inny wyznaczony przez premiera;
* prawo wydawania polece organom adm. niszego szczebla oraz innym publicznym
jednostkom na tym terenie;
* w razie koniecznoci mog by przekazane oddziay SZ;
* w razie niezdolnoci do waciwego kierowania organ wyszy moe zawiesi
uprawnienia kierujcego i wyznaczy penomocnika;
zacieranie si odrbnoci midzy adm. rzd. a samorzdow;
* brak podstaw do ograniczenia parlamentu lub sdw;
zakres dopuszczalnych ogranicze praw i wolnoci wskazanie praw ktre mog
by ograniczone:
* wolno dziaalnoci gospodarczej art. 22;
* wolno osobista art. 41 ust. 1, 3 i 5;
* nienaruszalno mieszkania art. 50;
* wolno przemieszczania si i pobytu na terytorium RP art. 52 ust. 1;
* prawo do strajku art. 59 ust. 3;
* prawo wasnoci art. 64;
* wolno pracy art. 65 st. 1;
* prawo do bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy - art. 66 ust. 1;
* prawo do wypoczynku - art. 66 ust. 2;
domniemuje si zakaz ogranicze!
ustawa o stanie klski ywioowej wprowadzia 19 szczegowych ogranicze
dot.:
* ewakuacji, tworzenie stref zamknitych, kwarantanny, dokonywania przymusowych
rozbirek i wyburze, wykorzystania bez zgody waciciela nieruchomoci lub rzeczy
ruchomych, zmiany organizacji i czasu pracy, zakaz strajkw itp.;
* moliwo wprowadzenia te obowizku wiadcze osobistych i rzeczowych;
* moliwo wprowadzenia ogranicze w transporcie i usugach pocztowych;
* moliwo
nakazania
nadawcom
radiowym/telewizyjnym
oraz
wydawcom
dziennikw publikacji komunikatw i zarzdze wadz;
w
formie
albo
aktw
generalnych
(quasi-noramtywnych)
albo
indywidualnych (jako decyzje o natychmiastowej wykonalnoci, ale moliwo
zaskarenia);
brak uregulowa dot. odszkodowa za szkody bdce wynikiem walki z
klsk;

121