:

Ano de 1927

:
Prezo cin~pesetas.
:

i HISTORIA

SINTTICA i

:DE
GALlCIA
:
POR
::

..

: RAMN VILLAR PONTE!

..........................................

..

-....
"

..

: NOR PibritatinDl G~I[<I! eImpnnl, Rr.I, 36 -ACRONA :

.-..

11

--=---------~--~_.--=-=-_._-------:--.--=--------~-~._-------. -------->-.----_.--_._--- "",

HISTORIA: SINTTICA

11

DE : GALICIA : fOR

11

R A tt\ N : VIL LAR: f ON

TE
.

11_-----------111
t i '

1927

I
J

Ii

1I

E O I Ci N :N S: A C R U A

~-

---

_..... ..:.-,.- *

HISTORIA SINTETICA DE GALICIA

i
I

1
Aos meus, e moi sillgularmente aos qllC
le\~all o lI1en sanglle, pra que lel1do istas pxin~lS
se a.\tTi\t~e n-eles o imperativo patritico, o berro
{la terra el1cadeada, e os forc.e a feitos nobres
e asialados que algl1 da poidan figuraren nas
g-aleg(-ls historias que a111da tern de s'escribiren...

Dln quJa hlstorla a malestra lda vlda, y-o de l1toitos

xeitos. Ajin de contas, tant Ju1t sabe, canto leva na l1temOria, ~ a historia ven se/-a, memoria dos pobos. Pra 'ltn
pobo, a historia ten un valor d'esperencia vivida e un
valor de tradizn que s'adeprende. D'iste xeito, ttn pobo
cando sJeduca, edcase pol-a historia de seu, y-edcase
pr'a ht'storia unt'versal. O rol, b 01'" ruin, qu'ha faguer
n-esta, pende en como se lea adonado da sua. Somentes
teen un rol decente na historia universal, os pobos qtte
souberon criar ttnha cultura de seu, embora a gardaran
pra'sl e non-a impueran a outros, com{acontez con moltasdas' culturas antt'gas ,dJOriente e mat's d'Amrt'ca, t'ses
son os pobos criadores, os outros, os que viven da cultura
allea, son pobos mt'mtt'cos, non pertencen o mundo da
verdadet'ra historia, senn qu,e costiten o tristeiro 11tundo
provinct'ne colonlal. Non quJun pobo criador non poida
coller dos outros a parte meramente lstrumentalda CUltl"'ra,..,-cencia abstraula e meios tinicos-11tais o que propla..
mente . cultura-as disct'prias httmns-ho sacar da.
sustanza da sua-persoalt'dade tradizoal.
.
Endexamais perde U1t pobo a sua persoalidade tradizoal, namentral-a conxugacin d~ ethnos e a gea se non
desfaga, mail-a persoalidade pode ser esqueclda, pode 'Se}
I

IX

desbotada t!a..foncenci:z Qutltal das xeracis, pdese pe1-'

,!el-a- c01felslon cosce!lte co-a historia, ,e d'aquela, o pobo
IncapacItado pra crIar, ,edcese a un vivir escuro no
mundo colqnia~, vi-v~r inerte e improducente, e jica arredado da hIstorIa ~n~ver~.al. ~~un pobo que caelt en tal
es.tado ~e que'r redznllr d 11, SI se qller reintegrar d historz~ t;tnzversal, ten; que. voJtar as fontes vivas da sua trad,zon !! da sua. ~zstorta. Ten qtte ser reeducado por melo
tia retntegra~!on coscente da Stla persoalidade. Toda
oulra edltCaczo'Jrl] tod~ozttrJ enseo, ha ser contraproducente: 1U!n lar mais qu'afundir mais a aquil pobo no provtnctantsmo.
Isf o. caso de Gali.za .. GalizCl; tfn. urxentemente qtle
reconquertl-a sua persoaltdade hzstortca; tense qtte reedttcar, e te.n~e qtl,!. reeducar por si 1?Zesma, fora das aulas,
poI-a atct''! prIvada dos qZle quetran sel-os seus edttcadores espontaneos. Por qtte Caliza non educada pra ser
poI-os selts edu~adores oficis, os quales, por oficio e po;
re~ratnen.to!ed.ucanapra ser provincia, e namentras non
pOtda retvtndtca!-os seZIS istrumentos d'enseo, ttl qtte
ser'ed~t~ada n~ ltbro, no xornal en t,ibltna. .
.
'. D etqu.{ a tmportancia d~iste libro de Ramn Vlllal
Ponte.

***

CO'usas en grande. En troques" Cfgora ncn ha; mals' que

labor monogrfico. Con lJ/urgua estiouse :antre ns
ollpo' do historiador, e prevalecez-t en troques o tip(J. :d'eru~
dito} o vello tipo dos $obreira, <;crnide e Sarmiento, _qZle
voltara . aparecer barl con Lpez., Ferreiro. :Crar'est
qu'istes cibanse da pauliiJ, qtt'en col dos historiafiQres
galegos botou poreixempro o P. AfanasioLpeznos seus
.Estudios. crtico-histricos de Gali~ia; crar~e5t que merc
os traballos dos eruditos, v,aise compondo pouco a pouco
a. nosa prehistoria (F~, L. Cuevillas)} a historia da nosa
,litera/tIra (Oviedo Arce, CotareloJ) da nosa arte medieval
, (A~.~ 'del Castillo)} da nosa vida econmica e social moderna'(Prez Constanti); q'uese (van pubrica ndo todol-os
documentos dos ncsos arqttivos (Galicia diplomtica,
Galicia histrica, Boletn de la Real Academia Gallega,
Boletn .de la Comisin de Monl:mentos de Orense); e qu'a
isto comp1 (engadel-o traballo dos his/criadores parlicula,res (Taboada, en col tie Vigo; Sampedro, en col de Ponte'l'edra; Mancieira) en coldJOrtig-ueira, Fernndez,Alonso.,. en -c-ol d~ Ourense; Merundano e Samuel Eixn} en cOl
de Ribadavia; Amor Meiln, en col da, provincia de Lugo;
Couceiro Freixomil} en col de Betanzos, Pontedeume
e, a Casa d'A n tirade; Tettamancy, en col da Crua~ Bo
Pita, en col de Monforte de Lemos; Vaamonde Lores, en
, col de Gmez Prez das Marias; Castillo, en col de don
. Munio Pelaez, .cond:e de Monterroso; Couselo Bmtzas,.en
.col da gue/yra Irmandia; Silva Ferreiro, en col do . Voto
de Galiza en Cortes'; Estrada Cqtoira, en col da Guerra
,.da.I1tdependenza; Tettamancy, en col da Revolucin de
1846 e tantos Qutros, pas. cito conforme me vou lem!

'

brando)~

Mais esto non priva praqtle nos cumpra o tipo pslco'.Ix'ico e a-disposicin culttlraldo histonador propiamente,dito.A historia,de Galiza est porfacer. C'umprfa un
, historiador que fose pra ns o que Aleixandre Herculano
'fIJip.ra.Porlugal,oquefaga dahlstoriaaepop~ia moderna.
. Murgua.iivopra e/o todal-as disposicis." tivo a intui..cin 'e'O .senso da histor'ia, xeito do seu tempo, () xeito
,d'un Micheletou tfU1t Thierry, cos que tantasvegadasfoi
posto 'xustamente en eomparanza.Murgua era un ro-mdntico"e jixo historia rom1ttic(l, COI'I toda a sq,bencia
de quepodeu(iispr, l! con toda a. videnza d'lm esprito

.' XI

lcido coma poucos; por iso, ond'o dato non chegaba,

il adeviou, e falando dos pirmeiros tempos, moltas
'vegadas, por intuicin deu no ~usto) de maneira que
hoxeas descobeltas veen dar razn oqu'il supuxera.
O que lle faltou foi precisamente~'o traballo anterior dos
Otttros, jaltoulle o material depurado sobre qu traballar
Porque) despois de todo) o erudito) o esculcador d' arquivos, o descifrador de manuscritos e de ldpidas; o arquelogo que desenterra cousas vellas) o crteco que depura, restite e concorda textos) o catalogador de feitos en
papeletas, con mltipres e ben asentadas referenzas,
caxque nunca fan outra cousa do qtte prepararen o material histrico. Despois ten que vir o home de visin slnttlca) o lntuitivo que veafacer falar as pedras rilladas
dos sculos, lis moedas lambidas do tempo) os pergameus
comestos dos anos, earrlncarll'o segredo que gardan. De
qtltil delta en col d'elas o Selt ollar vidente) as pesas mortas dos MltSe1ls collen vida e coma st"s'ergueran cheas de
sinijicacln.e de senso. O pasado rexurde nas suas,maus)
ateigado ademalsde futtlro. Coma cand(o paleontlogo
por ttn insinijicante resto fsil, descobr(o tt"po tn/eiro
d(unha 'imensa, besta) asitam!n o h'istoriador, por poucas
lnostras recostite otipointeiro d(unha cultura. Mais pra
elo non abonda soar, como Vicetto) debruzado n-un falso
cront"c11, a historia cencia, 'non novela) e compre pt"rlne'iro eltcherseda erudicin miuda) detalle por detalle,
sen despreclarningn j sen refusal-o mais aparentemente
ocioso probrema crteco. DiciaCharles Peguy que compre
pirmetro esgotal-a lmensidade do detalle,pra qu(o historiador poida chegar acerte.ea intuitiva. Logod(abraguida, o historiadorpod( atopal~ofuturo no pasado, pois, hoxe
prbase qu{o verdadeiro historiador pode ser profeta. '
Hoxe) ,o noso hist(Jriador teriaxa que ser moi oulla
cousado que fo; e do que podeu ser Murguia. Cecais non
pslcolxicamente, cecais non precisara oulras disposic,s
innatas,mail-as adequiridas teran que ser trocadas P01~
compreto. En pirmeiro termo, teriase que ceibar dosprexuizos caraiteristecos do tempo de Mttrgu(a: a creensa no "
progreso, na unicidade da cttltuya, no poder'das idelas,
1tas'leis da historia. Logo compre unha istruci6n variada
efirme, de forte base antropoxeogrdjicaJ e~nolxica e 50ciolxica, e un esprito disposto pr'a escorret"ta. interpreta-

cin jisiognmicae sintblica dos feitos.Compre por fin

v.erdadeiro alento pico, qu'a tarefa do historiador vecia
'da do pO'!ta;' .no~sen$o''Qtntigo esociald'esta verba. ,pira
'e'lt,mllor c(unha verbji cltlga,, o,histon.'fJd,orten q~eser
'bardo. .Non esquezamos. ~que. consrva/rfls dembranzas
hist-ricas era gran parte ,da;'11tisin dos'bar4os, e qtte n9
lonxaHe'Oriente, e.raa,nisto'J'tia ~tnJtadas'cf!ncias dQ Sall1Jt.a:rio.1 ". \.:~:,..
"'.; l;.,~.~.,~,., "
j

j
1

't'.

.,

~/\ :1"

('.

..

.
,.. j

\',t

.:-,

)', .

t,

')
\ "': ,;\l

:"1.

'~, ....

. '\

"

.;\,t~

)~.

.,' i .

'

'\ ~

'.\ .

; .

. '; Mais 1ton,,'~podemos' 'agat'd(lr tl q,ue '..tal historiador

'chegue a ,xu,:dir een tdocaso/,Ictlt!zpre Preparar/l'o
j ;'

;ttmio...,'

n ~". , , . :"<J ,':.;~ ;t,:~j\:

...... ,

""," 'Pol-'O~lle pronto) urxeitte'lJ; d'ltCacindo'pob galego,

,'f 1t(fi.it!'(lcaba~ co:~ .v.ergp~f!"tl'd.f!. ijii'O~.t!!le.g()s~desc;o.'!iesa.n
por'COhipYeto a'sutthtstorih,.'E'n~n-a {fjecen, ' por que J'I'l'1l
rzas escolas lla q.deprenden, nin teen :libros, por' ond'a:t!.((Pf'(t~f!l~;, ',' ~. ".. ,'; '.',:~ r:,.
i . :.: .
..

JI;;:"'"

.~., . ,;;~Os glegos~odef!' ,ch~ga~.~n1:~is o.~t()S \~~ad(JS ~tli

\ver~itar,io$J ${IJ. .:,.saberen ,/zlsloria 'ile.'.. Ga7l$a~' De feito
ch~ga~ o~.ma~s ':,d'il~s).sen\~cf:'~ref!~tt.in :\1.{Q1;te a"a\ !f.q vila
'.Cf'flJue. nacero"fJ. E.~~tdtl1?' 51) 1f\oI~\~~.t4rto" c~cat~ na esco!a.,

.ht;jfo,rza ,d'~spa~c!;",: ,mat$',ll-,!sffl) lff,; re!~r~~'fa~~:~(l. Gal~~a

~S(!.JI\\ qS::1JZ at.$;: .~~a~a$,.qu.~: ~\e. p()ct~~ e q'!..eW,t1:ta!,.'!znda en
.1!~1[(}s 4.~, :PQ~~t..~~{J.: ~alo\r(f! (l'aparente ..tJJj;parctlllt,dade 01~
~~fl{fJ.fl Q~..tt~1\q,.,tJ'~t1lnpqr;!a~ta a. cat(~qQde n-algo e~guf!l~c!
;tu)J;te~4l!if!f;~~a::,lft:r{l;f!, 4~rnosa F~flq "Aq{ .que p.reOC~f,p,ados
P~l-f ;~1:!~daf( 4q, . ~sJq.4~~ .~.aste~d~; ,q:!':,'Jr,~J:t; b9tar ft>~'~', ,tf.o

1!,
~

j .

~~U: Pl~1:t \Y;ll;11.tf).~ pqt4~.r~.,r.(?~lfl-ll; Slfr!' .Rft;~J?e.~t~vqJlnttf!;?~t ~

'.,44lfo,n,w~ :e:t.;Fe.r1;1jl.1J49~: . '.~~:. ~. "~~"'J ~.~ r~:\, ' : ,
" "t

l[lt dos grandes probremas co.n4:(j.'lJlt1:opezaH.,ps,que

;'ijUe'trran "edu'aa1r a' ;Gllza eN fnC1na) pra que poz'lj(l' chegar

\a'~er,~tnp~b'''c~/ittll()rJ' e 'non' SQmentes 1t.", pobo .1:J1,imti,co.

~ 'NIJ!4xente'p.or tla3 ,iN,.aus: dfAtpa~tgalego. ., (1$' istrumentos
\iNJ''(;'Pfltec,isl1:yPr'a',s1:la -} aumeducat;in rexenl~radorq.: E pra

. j.

relo'/"tJ:W:*Pffl'tcipalm'lintB) U'n~libro ond6':polti~~'estudal-a sua

-"ki~~9rltt; un, lt"bYo~);p(J.pularj fcile) i.sinxelo.; un ~f{)~omej
~p~,.m9pe'$iHtetizat/os(}s'resultados d~ tragalJos feitos
"'dlli:tifgiJrai',Velefqtif o queYsfl propux.o,RfJc"'!qn.".Villtly Pont~.

XII

XJII

~) .

***

. o pbrico galego coece xa a persoalldade de Ramn

l7illar Ponte, poi-os seus traballos nos xornais, e mals
poi-a sua Doctrina Nazonalista. Dend'o comenzo, apares
RamnVilltlr Ponte n-un posto, cecais o mais avanzado,
Itas fias' do galeguismo nazonalista, slalndose por
ltnha ideoloxa pecha, perfeitamente orgaizada,. erara
e sen ~'olta~ afialfa e fina l"om'a folla ispida e cintilante
d'unha espada. E un home entregado sen reserva as suas
ideias, e poi-o tanto, nos sellsesl"ritos, coma na sua conversa, esencialmente afirmativo, ainda cando nega, e nega
-7110ito, e con 'moita valenta. Ramn Villar Ponte de
cote categrico, apodfctlco, d'ideias ~eomtri~as, nidia111ente deseadas, coma certos teorIzantes trlandeses,
coma queposee apsicoloxlado Sinn fejn. N-outra terra,
levarfa moita xente atrs de si; eiqul, vivesostido pol-a
sua f e poI-a' sua cobiza inntorrente de verdade e de
xushza.
'
'
.
A sua Doctrina Nazonalista, escrita en fornla cate.qu.fstica de pregutltas e respostas, . libro. a. ttn!empo eSco-
lsteco e polmico, ten coma m~reto. mats dtno d.e nota,
o xeito notabrecon que se pon no . punto de vIsta 'do
'izemigo da banda d'en.frente, pra p,ever todal-as'obxecis
e .atallarlle irremediabremente todol-os camios.'Semella
defendida esta dotltri1ia dend'UI~ nOd'ideias doqueprecisanlente ten stlrlido u'nlla chea d'argumentfJs'en'contra
d'elaJ'ed'estaforma, dase o casofelizdequ'ainda concedendo todo-pois Ram1t J7illa1' Pontefat no seu. libro 65
1temigos do. nazonallsmo todal-as c,!ncesis maxindbe~es}
concesis atnda do ausurdo, que nlttgun farfa agds 11ainda aSitla, a doutria sal trunfante"d'un xeito que non
ten volta. Iste o valor ve1'dadeiramente granded'aquil
lib10 do Villar Ponte.
Eiqul, na Historia sinttica de Galiza, se non amostra
o polemista. un libro meramente .esposit;vo!. onde ,,!on
hai lugar a porfia1'. Reflrense os fettos, asegun as mlllo1oes fontes, si1'~elamente, con orde) con craridade, e vele'l
estd. Mais conserva o mesmo escrupuloso respeito, pol-a
verdade, a ntesma limpeza mental, a/mesma cohiza de
xttsgar con reuta e imparcial xustiza os homes, osfeitos
.e as ideias, $en partidtsmo polfteco} ninprecQnceitojilQSXIV

jico. 1chdmonosben lo.nx!! das enumeracis 'd~n1ritC?s

e serVlZOS dos galegos fettas poi-o P. PascasIo .SegUt1l
e poI-os setts demasiados 'imitadores. Non hai ditirat1tbos,
nin eisaxer-acis, nin invencis, nin. tampouco layos
e qtteixumes. Hai osfeitos, hai ahistoria Haresa ~'irtu
de qu)os model nos cha1nan ouxetividade.

***
Ides leer, poi-o tanto, unha sllixela, unh~, erara.
e xusta esposicin de feitos, que comprende a vtda toda.
deGali~a' 'de1td'os tempos prehistricos. Ides ato/Jar,
condensado e1tpoucas,pdxinas, can~o,.~al d'im1?ortlll'lt~
espallado en grosos volumes, en coletctos de revlstas, en
libros esgotados, en manuscritos, en fontes de non doado
achddego. Enpoucas horas de leutura, poded;es ollar
o desenrolo histrico da nazonalidade galega. Dlaltte dos
V8S0S ollos pasardn o pobo das mdl1zoas e o pobo dos
castros; os 10manos, d'imperioso xesto e duras arlnas,
o pobo das vias e das termas; logo os suevos e os godos
e os seus descendentes, reis e condes da reconquista)
o pobo dos castelos e das eirexas e mosteiros; veredes lostregaras armas d'Almanzor e branquexal-as velas dos
.normandos; veredes ergttel-a revolucin co.munal e a jac,querie dos irmandios, e chegard despots o 'eHlpo t!0s
pazos e das eirexas barrocas, ~ pouco e pozfco, Ga~tz'a
irase afundindo na el a dos ediji;zos sen esttlo, debtdos
a proteicin dos ministros e dos diputados... Ollaredes
pasar grandes jlgttras dinas de lembranza: hroes,
santos, herexes, perlados e reis) poetas e slfbio~, re~elde~
e mrtires. Nin todol-os grandes f010n bos ntn detxara
d'haber outros esqttecidos. Cada un tivo na sua hora o seu
rol} asegn o seu sino, e unha mesma y-alma lles deu
nacencia, ainda s trabucados e malfeitores.
Pode qtt'a leitul--a d'iste libro vos deixe na . y-alma tl!1.
pouco d'amarguexo)' pode qu'atopedes que, dend'o Meduito
Carral a historia de Caliza ten menos t11-enfos e ntenos
gl:orias que referir do qtte disgracias e tristuras. certo"
e de ren nos iba servir o qu'o quixramos tapar e ntanter
oCtelto e escondido. Compre sabelo) e nas vosas matlS est~
que tia nosa futtlra historia haxa acontecementos lnats
felices. Eiquf ven a leicin da historia C011'1'esperencia

e esear141ento, que I1tolto temos por cerio de qu'escarmentar.

Mis elo nOlt vos tire a espranza: lembrat: cantas
vergonzas e asoballamentos t,'vo qu~aturar O que se cha11l0U Pobo Esclleilo de Deus, e lembrai que despois de
teren sido eseravos no Exipto} conqueriron aTerra Pro11letida, e viron chegar os das groriosos de David e de
Salomn, e lembrai qlte despois d'estaren captivos en
Rabilollia} voltaron de novo ergl,fer o Templo no santo
1110nte de Sion, e lembrai, qu'ainda despois d'espallados
poi-o Inundo pol-a forza d'unha ma/dizn dlvla, son
/loxe pOlleo menos Qlt'08 donos d'Europa.
Aiuda agardan.ll110sa. Terra longos das de groria.
S'a queredes aeadari non peehedel-os ouvidos lls.verbas
dos ql1evos padrican o voso rexurdimento.
VICENTE RISCO,
Ourense, 1927.

XVI

,.'

HISTORIA SINTETICA
,\

. da

'. GALIZA.
1

1 ."\

. PREHISTORIA I-EDADE ANTIGA

. . t..

'..'t'

EDADE DA PEDRA
Moitasson as hiptesis formuladas encol dos ,primitivos poboadores da Galiza. Nos Kjoekkenmoeddingen nome dans que siifica restos de cocia ~ se acharon as
siaes mais antigasda,eisistenza do horne na terra galega.
Son os I(joekkenmoeddingen grandes xuntoiros de terra
-- encasteln coecidos- c nome de paraderos ~ nos.que
se atopan restos de unha poboacin primitiva consistentes
en cunchas de mariscos, espias de peixes, osos"etc., e
antre OS que se ollan ouxetos de pedra. O Sr. ,Murgua
fala do achdego de dous de taes depsitos na ra de
Arousa ...-:- un.con "osos humns- que se non puider<w
estudaren. 0 Sr.. Amor Meiln cita outro situado na cosa
da ra de F o z . '
(
.Pertene$cendo ,os Kjoekkenmoeddingen-moi a'bundosos, en todo o W da Europa - aunha poca preneoltica,
-

19-

que unhos chaman epipaleoltica e outros l1tesoltica}n-ela

xeneralmente se pon a eisistenza dos primeiros hornes da
Galiza.
'
"
Como testemoios da poca neoltica no pas noso eisisten vesti~os de palafitos - cuia lembranza a tradicin
popular ven conservando nas lend~s das vilas asolagadas
e, ao decire de Frankonnki, ainda cicais a supervivenza
no xeito de construccin dos piornos - muios de man e
mmoas de incineracin COl1 utillaxe de pedra tallada e
pulida.
11

ED.l\DE DO BRONCE
relativamente abundoso o material que de ista edade se atopou na Galiza~, De mo_do 'principal consiste en
machados de taln e machados pranos, eis como puaes
triangulares. Moitas das numerosas xoias de ouro que se
tefien'atopadose non pode percisar~ ,be~ a edade que
corresponden, padendo tanto perteneceren ista como a
seguinte, ou sexa a do ferro.
Cs moimentos megalticos tamn ocurre que a- sua
cronoloxa algo imprecisa"pois moi ben se poden crasificaren dentro de ista edade ou dentro da denanteriore: a
da pedra, Con taes rnoimentos ocurre, asemade, que a sua
autenticidsoio segura rigurosamente - e faguendo eiscepcin das mmoas - en dous ou tres cromlechs e algn
altar natural, anque fique na toponimia a,lembranza abundosa dos ntenh'ires.
, "
Nonhai seguranza tampouco pra incruire dentro da
Edadedo Bronce' ou da do Ferro,.as pirmeiras ,novas his..
tricasque fan referenza a poboacin galega. Emporiso,
d'elas paree deducrese que osprimeiros habitadores histricos da nosa terra foron os ligures, cuio orixen incer..
to i-escuro de 'abondo, non cabendo dbida, asegn'asia..
lan as esculcaeins i-esbigoaduras modernas, que tal pobo
ven a estare ,espallado por todo o W. d'Europa; ocupando
eis o territorio galego, en cuia posesin precedeu ao pobo
celta.
Inda que fallas de craridade, se conservan na Galiza
algunhas toponimias ligures.

20-

111
EDADE DO FERR{)
OS CELTAS

. ~arqueoloxa asiala na Galiza unha civilizacin correspondente a chamada Edade,doFerro, ,rer'dadeiraIllen..

te definida e crasificada: 'a civilizacin dos Castros.
()s castros, eran recintos fortificados que se construian
n,os cumes dos montes e cuia figura era circularou elptica, estando contorneados xa por un sinxel0 parapeto, ou
xa por un parapeto dobre ou ainda triple. O seu destino,;
seg,uramente, sera serviren de 'acochamentoou Tefuxio:
~n caso de guerra, como os dun irlandeses e moitos dos
oppilia ,galos, indaqu'eisistiron tamn ,castros nos que
decoto moraba xente.
,
.l\ nlesma civilizacin e a mesma poca 5ertenescen
as citauias, qu'eran poboacins amuralladas nas que as
casascompoentes S011 circulares. 1\:s citanias :nlais notabres son as do monte de Santa Tecla e do Castra de' San
Ciprin de Ls nanosaoterra, e as de Briteiros e Sabroso
no Portugal.
..LL\segn Vicente Risco ,a civilizacin do castro presenta unha evolucin indxena dos tipos do Hallstatt centro europeo i-debida ao poboque-ainda 1loxe constituie
o fondo da poboacin galega, o pobo celta.

o pobo celta unpobo'de raza ,e lngoa indo-eul7opea~'

que, asegn ns mais das- opinins tivo o seu punto de 9ri;.
xel1 nas ribeiras d mar Bltico. Paree ~sere que iste pobo
s'espallou poI-o centro e sul da Europa chegando i n'T a..
dire .lienllS\la a que pertenesce a G,aliza e findando por
se afincare de un rndd,o perlnanente 'na terragalega. O.
21

tempo do arribo do pobo celta ao territorio pennsuar e

P?r e~de ao galego) se descoece, pois si a maora dos
hIstorIadores afincandose en que Hesiodo non fala de l
din que non puido chegar eiqu denantes do sculo VI (a X. ~.), en troques hai que ter en canta que si a
yerba Kasstteros - coa que gregos e fenicios desiaban
ao estao dende tempos atrais fose de procedenza celta
estonces tera que adimitre~~.comocausa segura que o~
celtas _aparesceron na Gabza en tempo moito mais recuado.
.
Baixo o nome de Gaefes son desiados os celtas galegos na fonte antiga en que o xegrafo rom.ano Rufo F"esto
Avieno ven a se inspirare.. Strabn lles dona os nomesde
Ce/tiei e Callalei. E PomponiQ .~1ela da. como colonizada
por celtas toda a Galiza, dende o Douro at os lindeiros
dos Astures.
. A ocupacin da Galiza poI-os celt~ foi non soio total
Slnn tamn duradeira at adiquirire os caracteres de de:finitiva. O nmero dos pirmeiros ocupadores celtas. axia
ven a se ,acrecentare coa chegada dos que, . eispulsados
poI-os beros do centro dapennsua, tiveron.que se refu~
xaren na terra galega e no Algarbe.A proba mais. concruirite da efectividade na posesin da Galiza poI-os celtas
se a~op~ nos infruxos marcados que encol d'ela exerceron
e CUI.OS lnfruxos, por afincados e fortes, se non puideron
esvalren, amostrandose na fala, no modo de sere, nos costurnes, no"s caracteres tnicos e sociaes, etc. etc.
Apoboacin celta se achaba constituda en.tribus da.s
que as principaes, escomenzando poI-o N. e indo do E. ao
W., eran as seguintes: .
.
Os Artabros, arredor do gran golfo chamado. Portus
Magnus Artabrorum, onde seachaban as vilas de Ardo..
~riga (Ferrol), Brigantia(Betanzos) e Farum Brigantium
lA Crua). Aos Artabros pertenesca Claudiominum. Asegn Pomponio Mel~, os artabros chegaban deicaos astures e n-iste caso sera tamn d'eles Mindonium (Mondoedo). Murgua .os faichegare aoTmara (Tambre) e cita a
tribu dos Brigantinos nas Mariaso, da que tamn fala
Mela.
Os Nerios, dos' que falan Strabn,Plinio e Mela, estaban alIando ao Promontorium Nerium(Finsterra).

-22-

Os Tamricos, antre os ros Sar e. Tmara (Tambre).

.
A s.ua capital era Nocla (Noia, ccais).
: Os Coeporos, chegaban dende' Luc~s a Iria, asegn
Ptolomeu. Tian por capital a Lucus.
'"
. En Viveiro, os Boedios, que tian por capital a Lam~
brlga, e perto d'eles os Egovarcos, os Kybarcos e os Yadones.
.
No val de Lemos, os Lemavos, cuia capital era Doc.'
tonium.
Na costa, ao S. dos Tamricos, estaban os Spaios, tribu pequena que s6 tia a Vicus, e os grovios con Tyde
(Tuj) por capital. Plinio fai mencin n-iste pas de tribus
dubidosas, como os Cilenos, que ten semellas de unnome
po~terior.,
.
. Vian logo as tribus montaesas como os Scurbos do
CepreirQ, os Siguros de Valdeorras, os Tiburos ou Trivios de Trives, que tian por capital a Nemetbriga, os Nemetanos de Viana,co vila de Vorobriga. E nos vales do
Mio, do Limia, e do Tmega osTurodoros, os Lmicos e
os Tameganos e os Olquerios. Ainda se citan os Rerkeniios
nas montanas de Bande, os Orbisocios, os Bibalos, os Narvaros e os Lubenios.
;
o Dos celtas se sabe qu'eran principalmente labregos e
g~ndeiros, adicndose tamn as artes da pe$ca, moi abundo.s~ decqte n<?s mares galegos; que sendo moi numerosos
,a ~1.la poboacin seachaba espallada en pequenos centros ruraes, sin chegare nunca a constituren, como outros
pobos; grandes agrupacins ou xuntanzas urbanas. Vian
a estaren constitudos en pequenos Estados dirixidos e gobernados de xeito moi difrente e qu'en caso de perigo ou
comn ameaza se axuntaban formando cotno confedeira'"
cins que, unha vegada pasada o perigo, ou ficaban en p~,
tOl1}~ndq o carcter de algo permanente, ou ben se desfag~~n pra torn.are cada pequeno Estado ~ cada tribu - a
stlavida autno~a que se non voltaba a crebare sinn cando .un novo perigo, por exempro unha invasin eistranxeira, ~ndaba a ameazare.
A sociedade celta se achaba dividida en crases. De istas a'princi'pal era a dos druidas - a erase de mais outtlr
intelectual- quevian sendo a xeito de sacerdotes e mestreos aq rpesrrio tempo, donqs dos mais fondos e meirandes
cfiecimentos, que por tal circunstanza desempeaban va~
-

23-

riadas funcins, antre' as que figurabal1 as relixio.sas, de

adeprendimento da mocedade distinta e ainda cicais sIetermiadas funcins de xustiza. T~mn tian grande importanza os bardos oucantores dos grandes e relevantes fastos e figuras do pobo'celta. Asemade, 'outra cras importante e distinta era a dos ovatos, encarregados das labouras
materiaes que o cult<? eisixa e que, poI-o mesmo,eran
algo eis como sacerdotes de non tan'outa categora como
os druidas, que a seu carcter relixioso axuntaban' ode
sabios e iniciados nas dificiles artes da adevifacine os
augures.
',..
A relixin dos celtas posibel que fose'un panteismo
naturalista. Non tian tempros nin repersentacins antropomorfas nin zoonlorfas de deuses denantes da 'dominacin romana. Os seus sitios de duracin e recollinlento
eran certos lugareschamados por tal circunstanza ;sagros
~ os bosques,pri,ncipalment~,- noS ,que tian lugar os
exercizos do 'culto.:, sagrefizos - as Y'egadas humans.--='danzas litrxicas, libacins de ritual, etc., etc. Consideiraban os' celtas como rbore sag-ro a encia e rendan
adouracin as fontes, regachos, grandes penedos, difrentes crases de rbores, etc., o qu'eisprica en certo senso o
seu.fondo amore anatureza, a terra, e a sua grande compenetracin con ela, circunstanzas determiantes todas do
rexo sentimento de independenza e rebeld~ que decote
andivo a late-xare nos celtas e nos seus llerdeiros'e suc~...
sores.

IV
OS \lIAXES DOS POBOS MEDITERRNEOS
A presenza dos fenicios e mais dos gregos nas costas
da Galiza, perante difrentes v~gadas, un .feito in9~bida~
bel. En canto aos pirnleiros, tlveron de arrIbaren nas suas
adoitadas esculcacins comerciaes en demanda do estano
at as iIlas Kassitrides. que son aS da costa W. da Galiza
d~-nd'a punta de Santa Tecla ao cabo Finsterra~ A f~lla de
dtos suficientes impide coecere con seguranza SI os fel1icios tiveron no naso pas colonias permanentes. Certos
datos como a lenda d'Ercoles, a fundacin do Faro Brigantina e mais os achdegos de construccin de portose

24~

factora$ --que moi ben puid~rap. seren inClxenas - non

son de abondo pra,afirm{l.l,o.,
, .
,
PoI-o que fai referenza aos gregos, se non poQe afir
nlare tampouco qu'eiqu tiverori,estabrecidas colonias perlnanentes, senda o nico fundamento prasostelo as lendas relatadas por Asclepiades de _~Iyrelea e por Trogo
Pompeyo. Emporiso,. moi digno de ,,~e tere en conta o
feito de que as nov"as maisantig as r~ferentes a- Galiza que son as r;ecoIlidas por Rufo Fer~o A.vieno - se'9~ben
a un periplo grego, que at fai pouco ,reuse atribundo.,ao
cartaxins Hitnilcon.
En canto aos cartaxineses, inda' que dominaron en
g-ran parte' da Pennsuaibriea,:" endexamais chegaron ~
Galicia cos suas eispedici'i1:'se; poI-o, mesmo,co seu domnio.
" .,
',"
~

Dende que os roma,nos puxeron o seu pe no territorio

ibrico tiveron que afrontaren os repetidos lvantamentos
dos naturaes dos diversos pases penhsuares. , Antre taes
levantamentos destacan os que, perante unha non curta
xeira, se vieron rea.lizando na parte occi.dentalda Penn ~
sua 'e que se cofiecen hoxe baixo a comn denominacin
de Guerras Viriticas) do nome do seu caudillo o soado ,Viriato. moi posibel que celtas galegos fosen participar en
taes guerras) nlaisde tal participacin n011 eisisten comprobantes~
,
, Sen dbidaningunha se Jode afirmare que ospirmei,- ,
ros romanos que triparon o galego chan - poI-o menos de
un xeito efectivo - foron os soldados que mandaba Dcimo Xunio Bruto. Iste xeneral, no ~no 137 denantes de
X.C., chegou as rivejras do ro Lethes - hoxe cllamado
ro Lumia - e se decideu ao paso do mesmo, cousa que
ainda non fixera ningn outro xeneral romano) sen tere
pra nada en conta _a: lenda relacionada CO, ro d~vahdito
pol-a que se aseguraba que o que tifiao afiuzamento de
pasare o Limia pra o N. -esquecl a sua' ,rida denanteriore~
Con iste paso, poi~, se pode afirmare qu'escomezf:la actuaCill romana na Galiza 'xa que at estonces a CItada co-

- 25-

rrente de auga viera sendo como un balado infr-anque-"

bel"no qu~ todol-os avantes de invasorescobizosos -ficaran
detidos. E posibel, que na decisn, do 'romano ~o 'pas'o do
ro Limia, contribuse en 'gran parte o degarq de coecere
a vrdade das l~ndas 'que da Galiza se contaban.
Dimpois de internado :na terra galega Dcimo Xunio
Brut, e sen deixare ~ndexamti.is de procedere cn gran
prudenza, consigueu sonietere de momento a'Galza, em~
presa -pol-a que fQi premiado c ttulo'do Gallaico e cuio
premio denota a importanza qu'en 'Roma se deu a tal
,sometimento.
Sost~nse por algu~hos autores que o soado Xulio Csar comH,ateu na Galiz/denantes, craro est, do seu ~r
gut:mentq' ao postosuperior de Roma. Tal feito se ~cha
mOl lonx~ de 'poderse dare como' seguro, e as verSlns
"
qu'encol dHI se teen dado son moi encontradas.
De todol-os feitos a destacaren nos tempos da invasin rom~ha na Galiza J se deduce que os galegos mantiveron a sua rebelda perante unha longa xeira, que ven a
rematarse cos guerras Cntabras, e das que o episodio
derradeiro foi a soada epopeia do monte Medulio.
,
As 'devanditas guerras'foron sostidas poI-os' galegos
axurttados en estreita alianza cos cntabros emais cos
astures e tivero'n o'sel.l escomezo na'poc~'en que Octaviq
Augusto' empuaba' o cetro imperial, exercndo a direc~
cin dos eX'rcitos romanos os legados augustales Antistio
e Fismio.
. '
'A resistenza oposta poI-os galegos e os seus aliados
as lexins'de Octavio 'Augusto, 'foi rexa ~ xrdia;mais
asoballados pol-h' superioridade numrica e de recursos 46
enemigo, os hericos galegos tiveron qu~ se ir~rl" repre':'
gando car'a terra cando xa se olIaban impotentes prasostren~e resistindo 'as forzas invasoras, 'buscando' estonces
refuxo 'no Monte Medulio (1) situado na veira do ro Mid
sendo'perseguidos at al pol-s'Iexin3'ronia~a~''que. se
non arriscando a acbmetelos de fronte' decidiron, rendllos
pol~a' fame, arrodendoos con tal fin de atrincheir.mehtos
i-estabrecendo 'un mbi'forte e rexo asedio. Decatadol-os
galegos ,dos propsitos do enemi"go, e preferinqo ;~'~morte
f\: escra-yitude,decidiron"matranse s unhos aos~ outros,
(1)

De i1 di Orosio: nam et ~fedulium monteln lVIinio flumini inminentem". '

- 26-

pondo eis, ao dare efectividade a tal decisin, unergueito e, digno coroamento a xrdia valenta con que vieran
defendendo a independenza patria:
VI,
A DOMINACIN ROMANA
Nos,~emposde Octavin Atlgusto ~ como denanteriormente fica apuntado - escomeza a dominacin romana na
Galiza. H~i unha non..pequena serie de feitos diversos
que obriga a p'ensare con todo fundamento como o intertrbque de relacins, costumes, vencellos qe familiaridade,
etctera, que adoita a faguerse antre todoI-os pobos que
se, po~en en contacto, debeu 4e sere .cseque rudo antre
galegos e romanos nas pirmeiras xeiras ,da dominacin de
istes. A tal serie pertenescen, antre outros moitos que se
poideran citaren como am'ostrativos d.o escaso que deben
sere a romanizacin galega nos pirmeiros tempos do conquerimento, os feitos seguintes~: o nmero reducido de l"pidas que faguendoreferenza a usos dos nosos compatriotas ou amostrando os seus nomes - os nomes indxenas ~e le~~~ . ~topa.do ou se atopan ainda;pol-a Galiza adiante;
o, mOl slf11ficatlvo detalle de se tere conservado a divisin
t~ica p<?r tribus ou xentilidades, cousac~que non sucedeu
no. resto daPeninsua, na que as div,isins antigas foron
trocndose moi de prsa poI-as que psfillos de .Roma imp~xeran; a ineisistenza da moed ,da Repbrica e as poucas aut6no~as que se atopan; a eisistenza ,somentes, de
tres colonias romanas - Lucus, Bracara e A~trica --; en
todo o territorio galego, cando nas ,mesmas circunstanzas
.9utros territorios peninsuares, ,nos que a romanizacin era
fonda, contaban con maior.nmero; d.erradeiramente, an~
tramentras que naturaesde todal-as terras, da Pennsua,
'en maior ou menor nmero, sonan e figuran na Historia
romana, ()s galegos non escomezan a, f1..guraren n-ela sinn cando- xa 'os d,as do Imperio ,~eran numerosos e iste
' -,
pasaba, con moito" dos seus.pirmeiros tempos.
A romanizacin efectiva da Galiza, que por le natural tia de suced.ere xa que o pobo conqueridor se achaba
en posesin de unha cultura moi .superior ao do conquerido, se non realiza con toda seguranza at a poca en que

- 27-

cristiann. s'e
11a po1-a. terra .ga!ega. abran~
g~endo n:elanumerosossfd
tribuira de un xeito es ecepto~. A tal romamzacln con"
latina axuntada ao gr~ ~~13
clero poI-a sua educacin
pobo e, moi singuiarmentee lcamento que tifia antre o
~doutrina

po!-as novas crenzas era difilfi an~re, pob? hUI!li.lde gue

xelto, a Galiza ven a se troc ca o l-erg?elto, ElSl, de lste
s~nso cultural si beh' manta:~ n-un hP~l.ls~om,anizado,no
elstranasno que topa ao deln ose e ldo as 111fruenclas
, A.
,alS.
Innegabel resistenza da Galiz "d o ,
,'.
zare, pese A gran superioridade d a, ~r el.l~arese romamco! .da indxena, revela o arre
a ClVIIZ~C;l?n latina enmOlto tempo antre con ueridodamento qu elSls!eU perailte
que por outra parte am~stra c~es e g~leg?S, ~lrcunstanza
de R,oma na Galiza tivode se m0!i OmlllaC!n dos fillos
~ruSlV? nos puntos estratxico~an~estare.caseque n-eis-c
lltar, ticando o resto do
"
ou e,outa.lmportanzami
relativa.
pals n-unha sItuacln de libertade

\T 11

O CRISTIANISMO
Ca.cndo dimpt>is da marte d S 1 d' . , .

po o dl va ar d? mundo os
mentaren a Boa Nova
r 1 rentes .palsespra se~
ciden ensostelo gran g~~todaJ~aste.rras dlse-i-ei'S cointol ,S,ant-lago s'embarcou ,er~. esq.lurtore~~ que o aposfroltlficare' n-ela a pranta c;.r a Tell1ns~a ~lSpostO a faguer
doutrinapol-a
. .h '. lZOS~ e. ~urdla da verdadeira
deberes, vifian i~~~grg~~~s,a~lqu.lflndo iguaes direitos e
categoras O unto d
en lrmans se,n preferenzas neo
cas~as mediter}neas de~d~desemb~rque tiva de sere nas
m,-aIs'a,'.'su,
tarefa apostl1ashque, ~~n ab~ndoare ende.xa:.
e eo-arla ao chan P' t ' '.
o ,,', o d e percorrere 'a Bca
.lmpols
't!
~.'
' . ' a no xa
d
percorrertdo as terras do e lca e ~al1-a L~sltama, ouxa
temare na Galiza . Septdentrol~ pra flndar por se ,in~
ban a SanHa o ' , numero ,e dl~clpulas que acompail.a
cofiece' o ni~o n~s suas predl~aclns apostlicas se dese;que sialguoh2 : se pode aflrmare qu~ tivo discpulos
de o Asia Menor;
a.comp~fi~ban cando flxo o viaxe dentol cando co seu' ~~~~5pm~l~lbbanno seguimento do i\pS'';
:', ~
,e rlpa a a terra galega~
."
~ 28-

s~us dIscpulos s'espallaron

t"

. A estada de Sant-lago na Galiza debeu de sere relativamente longa.. A trad~cin patce confirmlllo,. Perante tal
estada o Santo Apstol percorreu a,bon seguro todo o territorio galaico no que o froito das predicacins foi xrdio
indubidabelmentes, pois eis parcen confirmalo os sucesos
que con posterioridade, pro moiaxifia, ocurriron. Ademais, o feito do martirio e morte de Sant-lago nas terras
de Ourente e o feito da traslacin dos restos vener.beis a
Galiza, que os discpulos levaran cabo, vefien a indica-,
ren que a resolucin de stes;non seria tomada si eles, cofiecedores como de sup0r dos ntimos desexoS e dasmeirandes arelase degoiros do seu Mestre, non coidasen interpretaren confidelidade a sua vountade faguendo que ,o
santo corpoacougara eternamentes na terra que, cicais
poI-a acollida que n-ela tera perante a sua vida o Santo
Apstol, sera consideirada por Sant-lago como unha segunda patria, otorgndolle dende estonces a sua benfeitora proteccin e o seu> paternal agarim o .
A falla de documentos referentes aos tempos da predicacin do cristianismo na Galiza obriga. a que se non
poida afirmare nada en concreto, con verdadeira segurnza. Mais,emporiso, hai sucesos dos que, anda sen ps documentoscorraboradores e amostrativos,se pode, afirma~.
re a eisistenza poI-as deduccins e consec1l.en zas que de,
feitos algo relazonados con,aquilespode.faguere tratadis~
ta ou esculcador. Eisj pois, . non afiuzad nen lixeiro
afirmare que as persecucins ,romanas contra ocristianis,
mo tiveron o seu ecO na Galiza, correndQ abundoso o sanguedos Mrtires e sendomoi grande o nmero dos que
deroll a.vidadenantes quearrenegare das verdadeiras
crnzas, trocndose eis en merescedores da coroa da san, .
tidade."
~
.Unha amostracin doafincamento que o cristianismo'
deba tere na Galiza o nmero relativamente importante
d'heresiarcas que d'ela saron e a considerabel puxanza
que a doctrina priscilianista,moiprincipalme antre outras
chegou a abranguere.N-efecto, de se .non achare moi espalIada a doctrinaverdadeira, se non concibira a eisisten. za d'heresiarcas e modtficadores da mesma, tal eisistenza
ven a sere unha derivacin do espallamento. abranguido
poI-a doctrina cuia reforma s'encamifa a herexa.
Por outraparte, a importanza que chego u a abran-

29-~

guere .a herexa na~a na G~liza e as controversias e vivas

polmIcas l qu'ela deu orixen, asegnse deduz dos, autores. que se ocup~rbn .?a' c?sti~n,~frscens. como Co.niprQ~,
bant.es do erg1!elto -nrvellnteletu'al.abranguido pol-a nosa
pa~rla, !lo p~rI6do en que o borreant~.podeira romano es~?pen~~ba a s"esva~e-.Ao<mesmo tempo, indicio craro da
elevacl~.. de tal 'nIvel ~. o nmero moi importante,
po!-a cantldade e P?I:a.caIIdade"de;figuras que ,da Galiza
sa~ron estonces. I-elsl, dende un emperador, Teodosio o
Grande, at~ un.Papa, San. D!llaso,' pasando por heresiarcas ~e capItal lJI.1portanza, hIstoriadores, 'poetas, etc., a
patrIa galega pUldo enorgulecrese de tere contribudQ como ~a que mais a, enriquecimentodpatrimonio cultural
do mundo..
...' ,
.

I
I

VIII.
A HEREXtA NA. GALIZA
O PRISCILIANISMO
~s 1!l~is.recentes esculcacins .i~estudos feitos encol
dOl?rlsclllanlsmo, a soada herexa que tan fondaniente alporlzou, as concenzas non soio da Galiza sinn tamn de
outras'trr~sI?~ni~suares,converxen, asegn parce,n-un
punto: o prl~~lllanlsmC? era no seu' orixen a propia doutri..
~a de gnS!lcoS ~'manlqueos amoldada e conformada togo
poI-as J?artlcularldades .enotas tpicas, singulares, que a
mentalldade galega 11~ lmp~imeu e coas,qu'e'ven a se re..
velare a forte ~ersoalldade.dos fillos da Galiza que eis
trocaJ..l,as doutrl~as devandltas en algo propio, verdadeira
c~eaclon do ~x~nlo nazonal galego.
.' .
.,O gnostIcIsmo era unha doutrina filosfica .e relixiosa~'
que xurdeu nos :pirm,eirostempos da Igrexa; ista doctrina
~~rtenden~o ter~ un. co.ecim~nt.o recibido por fonda intuiCIn e ChOldo mIsteriO das prlnclpaes cousas divinas mestu~~ba principios cristians con creacins xudai~ase
orlentaes, con~tituindo un mstico i-especial credo relixioso que ao camlare do tempo se di\rideu en varias sectas.
Derivac~nde gnosticismo deba sere o Maniquesmo,
nova. modalldade filosfica e anda relixiosa creada por
(ManIqueo) eda que, en xuntanza cgnosticismo, se pode

-30-

decire quearrincou Priscilianoa'sua doctrina tan chamada

a afincarse no pobo galego..,
. '
,Paree seguro queJo gnosticismo fose traguido a.Galiza
por,;un tal Marco, que, proceda do Exipto" ~ que~tivo como
.pirmeiros emais soados discpulos [la terra gal~ga a unha
muller e a unhomecuios nomeseranAg~pe y.Elpidio, .e
aos que, con f.undamento de abondo,' se ~tribuie a iniciacin de Prisciliano no-s, seg'reQosde tal doctrina..
. Dnha vegada iniciado n-:ela Priscilian9' non tardou,<;
seupoderose ejndiscutibel~enio.creador .en faguere d~~la,
previo arranxamento, ,algo p..e rsoal, ,:\Terdadeira e lexti~a
creacinsua, ou sexa :0;. que. hoxe se ven,coecendo' co
nomeoe 'herexa priscilianista. '.'
.
.
\, Ista herexavia aconsistireen sntesis n-unha mesturados principios.:cristianoscon prcticas. :.e teoras de
as~roloxa emaxia: OPriscilianismoadimitaa eisistenza
'~e'dq~~IHrincipios.--....eiqu llase unha;:.coi-TIcidenzacoas
relixiIlS o.ri~ntaes - un do ben e :Q.utro -do ,mal, sendo iste
'? 1~, ri~~Jl)d.o'm,,1.,J}l
','" do. eisterior, ,.d.0, lllJ.l,n,,'do, flsic. o;, impofia aos
seussegulaor~~'ul\ttasespeclaesnormas moraescon ten<ienza ao asce~ismo, 'condenando o matrimonio i-estabres'cendo aigoaldadeda condicin intelectu~l an;,trehomes e
'mullerese 'prescribndolles, 'pol:o !:m~smo, .anlogos .,debe.res,eobrigas, o qu'eispricao entusiasmo con que numerosas mulleres .abrazarona douttinadoheresiarca'; negai.1a'a
resurreccineis como tamn que o Verbo, Divi!1 hoube'~a tomado carne:, ca 'que fica ditoque non adimitan'a J'latureza divina de. Cristo; o priscilianismo ta;mn ~stabrec~
o direito de crtica e libre interpretaci.n:dos sagros Textos, por :euia circunstanza vena presentrsenoscomo un
precursor, en moitos sculos, do .libre .e~men" .fundaJIlento da reforma relixiosaque nos ttempos modernos levau' a cabo o monxe xermano Martn.Lutero.
A herexa 'ldePrisciliano, pol-a ;'que se afincaron lna
Galizae dimpoisnas outras terras. pennsuares ' moitas
prcticas e manifestacins de ourentalismo,abrangueu un
speto e grandedesenrolo dentro ,dapatria1 desenrolo que',
pol-a ,sua ointensidade,findou por ultrapasare .as.fronteiras~
eiste.ndndose.pol-as .demais" terras do territorio :ibrico.
Unha .proba ;da oimportanza eafincamentoque ,o Priscilian:ismo chegou aabranguere,,' a ei~istenza de alg\lnhos
,bispos her.esiarcas, os 'cales fo~onesco1)lulgados. por un
..

-31 ---

J Coricili~

.,' 'a~xtif1tab;: .e'fl r 2arngoza "n~ ano 380. 'Q ~)mesmb

Priscilian.o, fora nomeado ~i?po,de,lt\ll;iIa;~a.~egn'manifie~;
'~ta: ti itustie~ispO 'g~leg{j ":.ellll~'0Ittadorul~a(!lO~~n~ .seu;dron~
{c(}it;"por~it 1fllrttanzli ltt~ b~p~s)q~e- ~egUl~~)as~~lI~ ~OWi~1t
rtlts~' Isto'"d ideHi 'CJo'gran! ~spltlla~eut~~abr8ngU:lcdo' ,pol!.a
t

'ller:e~iEi'PrissJliaBfsttl~l~ntr~rdlPennsu~t(
d!Prisclino'~~a<1tlecire do

,d.

.;: ':

clonista>'devandito"dunpols
de ollare JCuzgdajdbnaen~ada':,:sev-eirameri.te'>a;'$ua}
dour
tr,iri~ por." alg~nh(js ft'orlcHios'i~~ltntiado$i n~) Pennstrla~ ,J<! ecideu,~ coidandb',at<;>pat:e. acotle~nV,oi,:,' '~pre?de're, '~n \~laxe
,:ti '!Rbma viaX:~qireaxlfta, realJzou "e ,cUtQi ;'~Vla:xJe fOl un'fra'~
c'asb'comptetu}'t (j1negm([),~aq~e;~P{)ntfice,'se"iheg()u
a recibilo e por cui~ razn ,Pt-sciliano:,~~~nitardo~'"en::voh
tare' pr' ~5 GtllHrs,: o~d~'-n'0vameptes f?i\ cO,ooenadb .1P?' .San
'Martn ,de Tbts\~, 'f>Or outroS;iblsp~ .tEst~'C~s 'RrlS~11ano
apetll~ro : Cs:tlt:~.i sigue arireft:renz..;de, IduC1o~que" ;por

. 1'!'

aqtiit t.~itip()~~1ninab~;

n~sGall~SJ jSOta~entes,-; p~rq~ex,a

escom,ezara(aesna;q~lzac:ln:"dolm~rlo.romano,e: ,o C~-

sar,;' :gU'ia o tirano' ~lJixin:o,.o~deouqlle o :~uEg:asen

o~

trI-

'bua~s' encrtegildosde adl~lnlstraren;xustlza,: icomo,elSl ,0

'fixe-rbn"condeahdo 'ao hereslarca~ pOI! perturbador; dapu-

bric'tt~nq:(lil'dadeecorrupl'r dos costtlmesnpe~a ~e de.

cpit3:ci6n, perta que se levou~ r~mate na praz~ pubrlca -~e

Tr~veris nonsoio' eo, soado 'hereslarc'a gaIego. slnn' 'tamen

en algunhos dos;seusmais irnprtant~s seguido~es.,Eis,

de iste xeito ,se findau 'a eisistenzade rsta' figura lntresan

tsima 'da HiStoria galega e,da que' sen d~bi~a algurrha se
pod afirmare que foi a m'is ergueita e dIstInta do pensamentoheterodoxopennsl!la~...
,,'
.
.
. Pitnpois tlamorte de,PrIscI1la!10assuasdoutrlnas lo~
xede s'esvairen semellou,como, SI,' cobrasennovos e ma~s
rexosfolgos, afinc~dosefo-rtementesnaentrana da ~all
. za. Isto eisprica a'lota ~scura, ~ilenzos~,proabafaJ.?te.I-her6ic, queasmeiran~esmentalIdades 'ga~egas e crIstla~as
d'estonces como Idaclo eontros - antre lste~ destaca a Intresante figura do monxe'galegol\laquiario, -qu'esC).uirbeu
eo'ntra do heresiarca dous opsculos de ,co~trover~lae refutacin - vi.eron sostendoperante suceSivas xelras pra
desenraizaren a mala' semente xermolada no 'chan dapa~
tria'. 'Emporiso o Priscilianismo sigueu ateigado .de ,relatIva
puxan'z'a por algn tempo, i-eis se ~mostraba,alnd~ ~a!1do
co invasindasxentesdo SeptentrIn naPenlnsua Iber~ca,
-

32 ---

e poI-o tanto na Ga~iza, unha nO'Ta do~ttina - o arrian~s

mo-veu a corripartlre coatan afincada l-espallada de-PrIsciliano a posesin das concenzas galegas, si ben ~ontardou
en orixinresea refundicin das duas n-unha SOla, findando por prevalescere somentes a de Arrio.
IX
O FIN DA EDADE ANTIGA
Denantes de que Prisciliano estivese en condicins
d'escomenzare as propagandas herticas que tan fonda
axitacin e desacougo produciron nos cibdadans galegos,
o solio imperial romano fora ocupado por un galegoescrarecido, o soadoemperador Teodosio - sculo IV de X. C~
- cuio goberno se caracteriza pol-o acerta~o e pruden!e',
eis como poI-o outo grado de prosperldade materIal
abranguido en todol-os pas.s imperiaes e no que tanta
participaciri tivo a Galiza. ",
Dimpois do emperador gale~~ Teodosio (1) . ~a~do,
reialmente, o derrumbe do Impetl.o Romano, xa InICIado
denantes do referido mandato imp.erial e contido perante
el, escomezou a fagurese speto;: definitivo. Os b~ba~os
xentes do Norte arelantes de s'estabrescere nos terrItorIOS
meridionaes por coidalossuperiores a aqueles en que andaban a vexetaren pobrementes, xa tencionaran en difrentes
ocasins invadiren os dominios imperiaes, sendo traba110samente rechazados. Mail-a acentuada debilidade, cada
,regada nlais crecente, que se foi apodeirando do imperio,
fixo que a resistenza disminuira, o que deu por resultado
a realizacin do desborde das xentes do Norte que, como
unha invasin de augas alporizadas e guindadoras de todo
o que se puidera opare ao ~,~Jl paso, cairon encol do que
xa somentes era unha esvda soma do pasado, levando a
todas partes os seus berros de trunfo e as siaes indelbeis como feitas a ferro e a fogo, do seu paso abafador.
I-eis findou o Imperio Romano. I-eis por tal ciscunstanza os pobos, at estonces provinzas do Imperio, que
mais arredados se achaban dos pirmeiros pases invadidos,
(1) Idacio no seu Cronicn di qu'era cnatural da cibd de Cauea, na provincia da Galiza:t.

-- 33

ficaron ceibes,. sen o sometimepto a ningunha determiada soberana, si ben ista libertade axia foi trocada pol-a
nova tirana que os brbaros vencedores impoan a todol-os pases que 'as patas dos seus cabalos iban achaendo.
Ista foi a sorte que a Galiza, ao igual da$ outras nazonalidades ibricas, veu a seguire cando os fillos d Septentrin ultrapasaron as suas fronteiras, dando fin con iste
feito a chamada Edade Antiga e inicindose eis os tempos medioevaes ou sexan aqueles en que s'escomeza a
Edade Media.

- 34-