Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
I N S T I T V T I O N V I V I .
-4n 00.0-41
1
L A IN S T IT U T A
AVO0
4R
T
IN S T IT VT ION VM
C
OM: ..1RW8
Iv
IN C ODIC ERES C RIPT OB1BL 10T IIEC AEC APIT IIL ARIS YERON EN S IS
N U PER REPERT ARU M.
MAT Ri.T I :
T YPIS S OC IET AT IS L IT ERARIA ET T IPOGRAFIC L E..
MDC C C xL v .
mer25~1.r.-~
.
PC
H .'^
^
f_
^ ^ ^
l -
^L
^ ^^ ^
1-.)1.-
} } `
^
P A
,t l
i
^.`{l
1`r{t^
,L iJ
L A L '^;^.^'^..
:^^J: ^
-;^,:^
i,
. ^ : .
{( /
^.. . -... _...--..
^ -
-...^^wraet-frr~~
f
DES C U BIERT A REC IEN T EMEN T E EN N PAL IMPS EC T ODE L A
BIBL IOT EC A C APIT U L AR DE VERON A.
T RADUCI D"A PO R PRI MERA V EZ AL CAS T ELLAN O
connotasquefacilitanlainteligenciadel testo.
rt
^
----~4~~~------ 1
J
= ..
V ..
^ T 1i 1^^ S
^ t ` x t ;
^ ^ ^^^^^^
.:rs
,,
^ ^
^
[f
j .
:^^, r.
"
` r ^ ^Fl^
v
L L / ' f'r f' - 1 . ^I
/ ,
J^.( 1
!Y ,':;
'^r
) r j(Jj y
.
;2
^^ ^ ^`J r't t, ^
.
11
1.7
4
( ` ^
m- , 1
J ,
,...::^__
I MPREN T A DE LA S O CI EDAD LI T ERARI A YT I PO 6RAFI CA,
C AL L EDEL A MAN ZAN A , N y*. 14.
I 845.
ADVERT EN C IAS .
L AS
letras, palabrasyfrasesimpresasenletracursiv aindican
otrastantasfaltasdel manuscritosuplidasdeestamanera. L as
quenohanpodidoserlodemodoalguno, v ansealadas, ora
conestrellitas(*) queocupanel lugar deunaletra, oracondiv i-
sionesdediv ersaestension. L asmaspequeas() representan
unespaciodetresletraspocomas menos. C uandolainterrup-
ciondel manuscritoesdeunrenglonentero, sedesignacon
cuatrodiv isionesmayores( ). N oobstante, algunasv e-
cesdenotanestasltimasclarosmasconsiderables, peroenton-
cesliemosdeterminadoconprecisionenunparntesisel nmero
derenglones depginasquepor desgraciafaltan.
L aobracontienedosclasesdenotas: 1. a lasreferenciasde
cadaprrafo lospasajesdeotrosautoresquepuedanilustrar
el testodenuestrojurisconsulto, lascualeshemossacadodela
edicionalemana insertamosal piedecadapgina: 2. a notas
esplicativ asque, paradistinguirlasdelasprecedentes, estanco-
locadas continuaciondel comentariorespectiv o.
} 6
^. .
.,
,
, -""
.. ...
.:^',:^l^^..
..
.
. _r'i
1..
- -* '.,
k
. '^
e;
^ A t
. .' ,
^ -'. ^^. ^'
f
^'*^^^.
.
.
.4 P;
PREFAC IODEL T RADU C T OR FRAN C S .
A
PEN AS conocamosotracosadelaInstitutadeGayo, quelo
contenidoenel Brevi ari uni Alari ci anrun Ani ani (1),
cuando
en1 816 N iebuhr , el clebrehistoriador , descubri aquellaobra
preciosaenunPalimpsectodelabibliotecadel cabildodeVero-
na. Bekker, HolwegyGoeschensacarondespuesunacopiadel
cdicev eronens, lacual impresapor lasolicituddel ltimo, fu
publicadalav ez primeraen1 820 con elttulo de Gai i Insti tuti o-
num Commentar Ir, codi ce rescri pto bi bli othecae capi tulari s
V eronensi s auspi ci i s regi ae S ci enti ari um Acaderni ae Borussi cae
nunc pf imum edi ti , Berol. i mp. Rei mer. En elprefacio de la obra
refiere elsbio profesor prolijamente las circunstancias deldes-
cubrimiento, y lasincreiblesdificultadesqueofrecialalectura
dl manuscrito, v encidassinembargo fuerzadetrabajoyde
pacieficia(2) .
En1822algunosprofesoresdelaFacultaddeDerechodePa-
rsintrodujeronenFranciaestedescubrimiento, publicandolos
C omentariosdeGayoenlaEcloga juri s ci vi li s.
Elmismo profesor Goeschen , valindose de los trabajos de
Bluhme en su viaje V erona, di en 1 824 unasegundaedicion
desuobraconadicionesycambiosmuynotables. Estaedicion
pri nceps que presenta Gayo de una manera definitiva y talco-
mo alparecer quedar siempre , ha servido de modelo para la
que ahora publicamos ; si bien nuestra edicion , tan correcta
como la alemana , reune adems elmrito de una bella ejecucion
tipogrfica.
Finalmente , en 1 825 un librero de Leipsickimprimi una
( 1 ) V ase S chulti ng , j ursp. antej. , p. 1;yelJ us ci vi le antej. de
Berlin. ( Conf. .Haubold , I nst. litt. , t. 1 , p. 278. )
( 2) T odos estos pormenores, en estremo curiosos, que muestran hasta
qu punto estn animados los sabios de Alemania por
elamor de la ciencia,
se encuentran tauibien en elinforme presentado la Academia de Berlin el6
de noviembre de 1 81 7 acerca deldescubrimiento delmanuscrito ( puede
verse
la traduccion francesa de dicho informe, T hemi s, t. 1 , p. 287 y siguientes).
VI
edicionclsicade
.
estosmismoscomentarios;peroesdesentir
queomitaenellalasescelentesnotasdeGoeschen, yqueprefie-
ralaortografamoderna ladel manuscrito.
DesdelaapariciondeGayo, lossabiosseaprov echaroncon
empeodelosnuev osconocimientosqueestehallazgoofrecia:
publicronsedisertacionesentodoslospaises
( 1 ) ; y seguramente
ningun libro ha hecho jams una revolucion mas notable en la
enseanza delderecho romano. S in embargo, preciso es decirlo,
la Francia, no tan pronta como la Alemania entusiasmarse por
la ciencia, admiti con mas dificultad en la prctica elnuevo des-
cubrimiento. Pero alcabo nuestro Pothier moderno, M. T ullier,
acaba de reconocer la autoridad de Gayo, apoyndose en ella;
y
de esperar es que la Francia no quedar atrs de la Alemania,
los Paises Bajos, la Rusia, la S uecia y la Escocia, donde ya Ga-
yo es enseado, como se enseaba en Roma antes que Justinia-
no, segun lmismo lo confiesa ( 2)
hubiesecompuestosupropia
Institutapor ladeaquel jurisconsulto.
Encuanto m, heemprendidolatraducciondeestoscomen-
tariosenel conv encimientodeser esteel mediomaseficaz de
propagar lacirculaciondeunaobrataninteresante, ynoporque
juzgasequeunav ersion, por esmeradaquesea, puedenuncasu-
plir por el testomismo. S indudadesearamosquelosalumnos
nonecesitasendesemejanteayuda;peroyaqueesdel todoin-
dispensable muchos, v alemsqueestudien Gayo, nodir
enlatraduccion, sinopor mediodeella, quedejar dehacer un
estudiotanimportante.
( 1 ) S obre los escritos de Gayo vanse: Antoni o Cabrera de Avendaho
In-
terpretatio ad jurisconsultumCaium, lib. I , ad leges XI I , tahb. Madriti, 1 638.
Franc. Car. Conradi , O bs. de vera aetate Cali iurisconsulti ; in Actis Eru-
dit. 1 727, m. febr. , p. 59-67. Ei usdem, Pr. de Caii Libris rerumquotidia-
narumsive aureorurri. V iteb. 1 728 , 4. et lib. I . Parergor , num. 7 , p.
1 1 3--
1 43. Ei usdem, V indicia observationumde vera Caii aetate; lib. I I . Parergor,
nurn. 5, p. 279-292. Mai ansi , lib. I V , Epistel l. I I , p. 1 85-1 91 ,
ed. Lips.
Huyo,
Diatr. Caius , ein Zeitgenosse Caracallas ; in civilist. Magazin ,
B. II,
Heft I I I , p. 358-378. Di rlcsen, lib. I , p. 1 09-1 1 4. . Goeschen,
sobre las res
grcoti di anae
de Gayo, in der Zeitschrift fr gesch. I '. w. , t. I , p. 54-77.
G. A.
H. Di ttmar,
S pec. I , de nomine, aetale, studiis ac seriptis Gaii I nrisconsult.
Romani. Leips.
1 820. G. Fr. Puchta, civilAliandl. , n. 4. Ed. Ganz S cho-^
li en zum Galas,
Berlin, 1 821 . H. R. Bri nci cmznn, notae subitaneae
ad Gaii
I nslitutionum
Comentarios. S lesvici et Lips. 1 821 . Everardi Dupont ,
dis-
quisitiones in
comentariumI V I nstitutionumGaii recenter repertarum.
I . u;;d. I 3atav.
1 822. Unterhohner , conjecturae de supplendis lacunis quae
in
Gaii I i stitutionum
Comentario quarto occurrunt. V ratislav.
1 823. T hemi s,
t. 1, p. 287
et 1 V I E. S chrader, Was gewinnt, die Romise. Rechtsg.
durch Gaius ,
etc.
Heidelberg , 1 823. Burnonf, de re judi cata , Pars ,
1 824.
Prom.ptuari um Gai anum,
sive doctrina et latinitas, quas Gaii I nstitutiones
et I I lpiani
fragmenta
exhibent, in alphabeti ordinemredactae. Goett. ,
1 821 ,
V an Eerde , S peci men J uri di cum de legi s acti onfbus.
Gron. , 1 821 .
V an
S wi nderen,
Cornment. ad Gaii , I , p. 1 . Gran. , 1 823. Auy. Bethrnania Pfol-
weg,
Discrtat. in de
causae probatione ( Berolin, 1 8201 .
( $) V ase elProemi urn
de la I nstituta de Justiniano :
Oras ex omni bus
Auti quorurn Insti tuti orai bus, et Rraeci pue ex
C OnrMEN T A81IS Garr
rrosT ar....
corrbpositas ,
etc.
, yl
VII
A pesar del nombreclebrequeenlaantigedadalcanz
nuestroautor , precisamenteesel jurisconsultoromanodequien
setienenmenosnoticias. L apocamismaenquefloreci hasido
objetodeunaprofundadiscusion, queriendoalgunosquehaya
nacidoentiempodelarepblica, mientrasotroslosuponencon-
temporneodeJustiniano. S chultingensujurisp. v etusespone
ydiscutetodasestasdiv ersas. opiniones. Hastahacepocoaun
v acilbamosentrelapocadeAdrianoyladeC aracalla(1) , cu-
yaltimaopinionadopt el clebreHugo. Enfin, Dittmar , exa-
minadoslosfundamentosdeestospareceresensudisertacion
de
nomine, aetate , studiis, ac scriptis Gaii ,
concluyepor decidir que
Gayonaci entiempodeAdriano;comenz escribir al findel
reinadodeAntoninoPio;lapocadesumayor celebridadfu
duranteMarcoAurelio, y esv erosimil quesumuerteacaeciera
imperandoC ommodo.
(1) Vaseel prefaciodelasPandectasdePothier.
GAII
IN S T IT VT ION VIVI.
C OMEN T ARIU S PRIIIRL U S .
L A IN S T IT U YA
DE GAYO.
C OMEN T ARIOPRIMERO.
lo
IN S T aT VT IAN VM
Gl1114
CUMMEN 'i'ARI V S PRI MV S .
1.1D E i ure benti llm el ci ui li . S . 1 .
mutes populi , qui legi bus ct
Illori bu.s rebuntllr, parti nl suo
propri o, parti m conl/nuni
m/ti to??
Ilo
rrli num iure utuntltr. nam quod quis*que pop7ulus ipse sibi ius consti-
tuit, id
ipsius propriumest uocaturque ius ciile, quasi ius proprium
i p*si us ci ui tati .Ni , gllod i tero naturali s* ratio inter omnes homines
constituit, id aput omnes populos peraeque custoditu^uocatur
que ius gentiumliquasi quo iure omnes gentes utuntur. Populus
itaque Romanus partimsuo proprio , partimcommuni omnium
hominumiure utitur. quae singula qualiasint , suis locis propo-
nemus.
S . 2. Constant autemiura ex legibus , plebiscitis , senatus-
consultis , constitutionibus Principum, edictis eorumqui ius edi-
cendi habent, responsis prudentium. . 3. Lex est, quod popu
lus iubet atque constituit : plebiseitumest , quod plebs iubet at-
que constituit. plebs autema populo eo distat, quod populi appe-
llatione universi cines significantur, connumeratis etia l patriciis;
plebis autemappellatione
sine patriciis ceteri ciues significantur.
1. 1 . Omnes ---. gentes
utuntur. L. , de just. et jur. inscripta:
^rajus Libro. I . I nslitntionuni. 1 .
1. I. de jur. nalur. gent. elciv. Populus
i taque, etc. cit. 1 . 1 . I .
b. 2. C onf.3. 1. de
jur. natur. gent. et civ.
. :3. Plebs antera
eeteri czaes .si .yi i a'fi cantur. g. 4. I . de jur.
natur. gent. elciv. conferenda etiain ad reliquurn hujus articuli argumenturn.
Coa. praeterea Geltius, Lib.
X.
cap. 20. Festus , sub vocib. Populi , S citum,
S cita.
plebi s autem appellati one sgni cantz.cr.
Conf. L. 238. pr. de verb.
siqnif. ( e N ostri Commentar. ad Leg. XI I . T ab. ) V node
patri ci i ele.
Conf. T heophilus, I , 2 ,
S . Geliius . Lib. XV , cap. 27. Pomponius, L. 2.
1 . S . de orig. jur. Plinius, }iist, N at. Lib. XV I , cap. 1 0.
41
L A IN S T IT U T A DE GAT O.
^
------ ^a^-
CO V E1 T ARI O PRI MERO .
bE L AS PERS ON AS .
T IT U L OPRIMERO.
Del derecho y de su di vi si on.
1. DEL DEREC HODEGEN T ES nY DEL DERECHO CI V I L. S . 1 .
El De-
recho 5 en todos los pueblos regi dos por leyes y por costumbres 5 es
en parte propi o y peculi ar de ellos y en parte comun todos los
hombres. Por esoel derechoquecadapueblosed s mismo
espropiosuyo, ysellamaderechociv il, cual si dijramosdere-
chodelaciudad.Aquel, empero, quelarazonnatural ha
cops-
tituidoentreloshombres, loobserv anigualmentetodoslospue-
blos
y
sellamaderechodegentes, estoes, derechocomun to-
daslsnacioneseconsiguiente,' el pueblo romanoreconoce la
v ez underechoqueleespropio, yunderechocomun todos
loshombres;locual espondremosconladebidadistincionenlos
respectiv oslugares.
. 2. Consta la ,
jurisprudencia romana de leyes, plebiscitos,
senadoconsultos, constituciones de los prncipes, edictos de los
magistrados que tienen elderecho , de publicarlos, y respuestas
de los jurisconsultos (responsa prudenti uM).
S . 3. L lmaseleyloqueel pueblo(populus) ordena y esta-
blece : plebiscito lo ordenado y establecido por la
plebs ( los plebe-
yos). Populus difiere de plebs enquepor populus seentiendela
univ ersalidadde,losciudadanos, inclusostambienenellalospa-
tricios;ypor el contrariolaplabrapeebs design
los ciudadanos
n
12
DE
JVREGEN T . ET C I
VIL I.
Vnde.
ollm patricii dicebant, plebiscitissenonteneri , quiasine
auctoritateeorum factaessent. sedpostealex Hortensialataest,
quacautum est, ut plebiscitauniv ersum populum tenerent. Ra-
queeomodolegibusexaequatasunt.
1 . 4. S enatusconsultum
est, quodsenatusiubet atqueconstituit. idquelegisuicem opti-
net;quamuisfuit quaesitum.
. 5. C onstitutioPrincipisest,
quodImperator decreto, uel edicto, uel epistulaoonS tituit. nec
unquam dubitatum est , quinidlegisuicem optineat, cum ipse
Imperator per legem imperium
accipiat. . 6. Iusautemedicen-
di habent magistratus populi
romani . sed amplissimum -ius est
in edictis duorum
Praetorurn, urbani et peregrini : quorumin
provinciis iurisdictionemPraesides earumhabent. itemin
edictis
^ediliumeurulium: quoruLn iurisdictionemin prouinciis populi
Romani Quaestores habent; namin provincias Caesaris omnino
Quaestores non mittuntur, et ob id loe edictumin lis prouin-
ciis non proponitur. . 7. Responsaprudentium sunt sententiae
et opinioneseorum , quibuspermissum est juracondere. quorum
omnium si inuuum sententiaeconcurrant , idquoditasentiunt,
legisuicem optinet;si uerodissentiunt, indici hect, quam uelit,
sententiam sequi: idquerescriptodiui Hadriani 5ignificatur.
II. Peiurisdiuisione. . 8. fU mneautem ius, quoutimur,
uel adpersonaspertinet, uel adres, uel 1dactiones. sedprius
uideamusdepersonis. #
III. 1)econditionehominum. . 9. Et quidem summadiv i-
siodeiurepersonarum haecest , quodomneshominesaut Iiberi
sunt aut serui. S . 1 0. Rursus liberorumhominumalii ingenui
sunt , alii libertini. S . 1 1 . I ngenui sunt , qui liber nati sunt li-
bertini, qui ex justa seruitute manumissi sunt. S . 1 2. RurstYs
ljbertincrrU m (tria sunt genera : rranr aut cines Roniauli , aut La-
tini, aut dediticiorum)
numerosunt. dequibussingulisdispicia-
mus;acpriusdedediticiis.
1. 4. Conf. 1 . 5. 1 . de jur. natur. gent. et civ.
. 5. Conf. V lpianus, L. 1 . pr. et 1 . de const. Princip. 1 .
6. I . Me , jur,
natur. gent. et civ.
cum i pse Imperator etc.
Conf. L. 3. C. de testam. ( Ale-
zand. ) Const. Deo auctore. 1 . '1 .
. 6.
Ius autern edi cendi = - - Aedi ti um curuli tam.
Conf.
1.
7. I. de
jur. natur. gent. et civ.
1 . 7. Conf. 1 . 8. I . de
jur. natur. gent. et civ. in guara ad verbumfere
translatumest hujus loci principium:
Responsa -- condere.
Conf. prae-
terca Pomponius,
L. 2. . ult. de
orig. jur. S eneca, Epist. 94. pag. Bip.
398.
in fin.
1 . 8: O rne - -
acti ones. L. 1 . de stat. bom. inscripta: Gajus Libro I .
I nstitut. ionuni. pr.
I . de
jur. person.
sed pri us etc. cit. pr. I .
1 . 9. L. 3. de sial. hom.
inscripta :
Gajus Libro I .
I nstitutionurn. pr. I .
de
jur. person. Conf.
Epitome, I , 1 ,
pr.
1 0. Conf. ult. I . de
jur. person. Epito
me, I . 1 , r.
. 11. Conf.
Epitome, I , 1 ,
pr.
Ingenui - nati surt.. Conf. pr. I. de in-
gen.
li berti na
etc. L.
6. de sial.
horn.
inscripta: , Gajus Libro L I nstitutio-
numpr.
I . de libert.
g. 1 2, Conf.
Epitome , I , 1 ,
pr. V lpianuS , Fragrn.
I ,
1 .
5. . ult. I . de
liber.
I
1 , 403, I .
1 3
todos, mor laspatciios. Por tuya ritzoneS t'b pretendliirn
antiguamentenoestaysujetos los, Plebiscitos,. puestoquesuau-
toridadnointerv ena. enellos. MasdespueslaleyHortensia
dispuso. quetosplebiscitosobligasen- todoel puebloromano;
ydeestemodoquedaronequiparados lasleyesycoft lamisma
fuerza.
.;4. S en adoconsultoeS loqueel senadoorden
y
estable-
ce.. ossenadoeonsultos timen fuerza de ley, por mas' que, algu-
noslohayanpuesto en duda.
S . 5. L aeonstituciondel prncipeesloque el Emperador es-
tablecepor decreto, edicto rescripto. Jamsse ha dudado que
las constituciones tienen fuerza de ley ; pues elemperador mis-.
mo obtiene elimperio en virtud de una ley.
S . . 6. , Los magistrados delpueblo romano tienen elderecho
de publicar edictos. Este derecho es latsimo en los edictos de los
dos pretores, el. pretor urbano y elpretor extranjero (peregri nus),
cuya jurisdiccion ejerce en las provincias elpresidente. V emos
tambien elmismo derecho en los edictos de los Ediles Curules,
quienes reemplazan los cuestores en las provincias delpueblo
romano ; porque las delCsar no se envian cuestores , y por lo
tanto eledicto de los Ediles no existe en ellas.
S . 7. Las respuestas de los jurisconsultos (responsa pruden-
tiurn) sonlas decisiones y pareceres de aquellos quienes se ha
concedido la facultad de decidir en derecho. S i son unnimes en
sus opiniones, lo que ellos deciden obtiene fuerza de ley; pero si
disienten, entonces eljuez puede seguir elparecer que quisiere:
as consta de un edicto delemperador Adriano.
I I . . DI V I S I O N DEL DERECHO . g. ! s. T odoel derechov igen-
teentre., nosotros, tienepor objeto laspersonas, lascosas,
lasacciones. T ratemosprimerodel derechoconcerniente las
personas.
T IT U L OII.
De la di ferenci a entre los hombres li bres y los esclavv os, y entre i n-
gnuos y li berti nos.
I I I . CO N nI C[O N DE LO S HO MBRES . 5.
9. La division mas ge-
neraldelderecho de las personas es esta: los hombres son libres
esclavos.
S . 1 o. Entreloshombreslibresunossoningenuosyotros
libertinos.
S . 11. S oningnuoslosquehannacidolibres, ylibertinos
losmanumitidosdejustaesclav itud.
S . 1 2. Adems los libertinos se dividen en tres clases; por-
que son ciudadanos romanos, latinos dediticios. Examine-
mos cada clase en particular y ante todo los dediticios.
14
DE CO N DI CI O N E AO MI N ti'M.
JI1'I.
De
dediticiis
uel
lege Aelia S entia.
5. 1 3.
L egeitaque
Ada
S entiacauetur, ut qai
serui a dorninis poenae nomine
uineti sint , quibusue stiginata inscripta sint , deue quibus ob
noxamquaestio tormentis habita sit et in ea noxa fuisse
conuicti
sint, qui7ue
ut ferro
aut cum bestiisdepugnarent traditi sint,
inueludum custodiamueconiecti fuerint, et posteauel
ab
eodem
domino
uel ab
aliomanumissi , iusdem condicionis
liben fiant,
cuius condicioriis sunt peregrina dediti'c. V . De peregrinis dedi-
ticiis. S . 1 4. ocantur autern sic, qui quondamaduersus popu-
lumRomanumarmis susceptis pugnauerunt, et deinde uicti se
defliderunt. S . 1 5. Huius ergo turpitudinis seruos quocumque
modo et cuiuscumque aetatis manumissos, etsi pleno une domi-
norumfuerint, nuoquamaut cines Romanos, aut Latinos fieri
dicemus , sed omnimodo dediticiorumnumero constitui intelle-
gemus.
5.
1 6. S i ueroinnulatali turpitudinesit seruus, manumis-
sum
modociuem Romanum, modoL atinum fieri dicemus. 5. 1 7.
N am incuiuspersonatrahaeceoneurrunt, ut maior sit annorum
triginta, et ex iureQuiritium domini , et instaaclegitimama-
numissioneliberetur, idest, uindictaaut censuaut testamento,
isciuisRomanusfit : sinyeroaliquideorum deerit , L atinus
erit. v
VI. Demanumissionenel causaeprobtione. S . 18. Quodau-
tem deaetateserui requiritur, legeAeliaS entiaintroductum est.
nam ealex minoresxxx annorum seruos nonaliter uoluit ma-
numissoscinesRomanosfieri, quam si uindicta, aput consilium
iust causamanumissionisa^probata, liberati fuerint. S . 19. Ius-
taautem causamanumissionlsest ueluti si quisfilium filiamue,
aut fratrem sororemuenaturalem, aut alumnum , aut paedago-
gum, aut seruum procuratorishabendi
gratia, aut ancillam ma-
trimonii causa, aput consilium manumittat.
VII. De` recupera-
toribus. s. 20.
C onsilium autem adhibetur
inurbeRomaqui-
dem quinquesenatorum et quinqueequitum Romanorum pube-
rum;in
prouinciisautem uiginti rtcuperatorum ciuium Romano-
rum . idquefit
ultimodie
conuentus:
sedRoma
certisdiebus
aput consilium manumittuntur.
Malares
uerotrigintaannorum
1 3. Conf. Ylpianus, Fragm. I . . 1 1 . T heophilus, I , 5, . 3. Epito-
me, I , 1 , '. 3.
g. 1 4.
onf. T heophilus, I , 5. cit. 1 . 3. I sidorus, O rigin. Lib. I X, cap. 4.
I n fin.
g. 1 5.
Conf. T heophilus, I , 5, 1 . 4.
1 .
1 7.
Conf. T heophilus , I , 5,
ci t.
Ylpianus, Fragm. I , . 12.
16. 6. 1 0. Epitome, I, 1, g. g. 1,
2.
,
uit. in
fi n. I . de liben.
1 . 1 8.
Conf. V lpianus, Fragm.
I ,
. 1 2. T heophilus, l, 5,
ci t.
1 . 4. tem
infra Commentar. I I . .
276.
. 1 9.
Conf. infra .
39.
20.
G'onsili^^qn ----ciuium
,R o man o ru n i. Co n f. Y l p ian u s, F rag m.
I , ^ 13 .1
T h eo p h il u s ,
I , 6 , g . 4 ,
idq ue p t -- --.
mantamittuntur.
Co n f.
T h eo p h il u s
l o c. cit. Maiores
etc. 1.
2. I . de
tib ert.
1
LI H. , I : - y^, 13-r-^20.
15
T IT U L Q IT ;^
De los libertinos.
I V . DE LO S DEDI T I CI O S DE LA LEYAELI A S EN CI A. S . 13^
Prescribe la ley Aelia S enda que los esclavos , aherrojados por
sus seores en castigo , marcads, puestos altormento por algun
delito y convencidos de :l, entregados para combatir con armas
contra las bestias feroces , en fin , aprisionados destinados
los juegos delCirco, si despues fueren manumitidos por elmis-
mo seor por cualquiera otro , sean libres , pero de la misma
condicion que los extranjeros dediticios.
Y. DE LO S EXT RAN JERO S DEDI T I CI O S . S . 1 4. L lmanseas
losquehabiendopeleadocontrael puebloromano, sucumbeny
seentregana discrecion.
S . 1 5. Los siervos , pues, que han sufrido aquellos castigos
infamantes , cualquiera que sea elmodo de la manumision y su
edad, y aun cuando sus seores los hayan tenido en pleno domi-
nio , nunca pueden alcanzar la condicion de ciudadanos romanos
ni de latinos, sino que forzosamente habremos de contarlos en el
nmero de los dediticios.
S . 1 6. Por elcontrario, si un esclavo no ha sufrido ninguno
de aquellos castigos deshonrosos, se har, si fuese manumitido,
ora ciudadano romano , ora latino.
S . 1 7. Elesclavo se hace ciudadano romano cuando concur-
ren estas tres circunstancias: que sea mayor de treinta aos: que
elseor haya tenido sobre ldominio quiritario, y que la manu-
mision sea justa y legtima, es decir, hecha por vindicta, por cen-
so por testamento : cualquiera de estas condiciones que falte,
elesclavo ser latino.
V i. DE LA MAN UMI S I O N DE LA APRO BACI O N DE CAUS A. S . 1 8.
En cuanto alrequisito de la edad fu introducido por la ley
AElia S encia , la cualdispone que elesclavo manumitido menor
de treinta aos no sea ciudadano romano menos que hecha la
manumision por vindicta, se declare legtima y se apruebe por
elconsejo la causa que la motiva.
S . 1 9. Y escausalegtimademanumision, cuandoalguno,
por ejemplo, manumiteanteel consejo suhijo hija, herma-
no hermananatural, unoquehayacriadoyeducado, supre-
ceptor, unesclav oparaquelesirv adeprocurador , una
esclav aconel findetomarlapor esposa:
V I I . DE LO S RECUPERADO RES . S . 20 En Roma se compone
elconsejo de cinco senadores y de cinco caballeros romanos p-
beros; y en las provincias de veinte recuperadores, que sean ciu-
dadanos romanos. Hcese la manumision ante elconsejo en las
provincias elltimo dia de la sesion ; pero en
Romahaydiasde-
terminadosparaello. Maspor loque hace los
esclav osmayo-
16
DEL IBERT IN IS .
serui semper manumitti solent, adeout uel
in
transitumanu-
mittantur, ueluti cum Pcaetor aut Proconsuleinbalneum uel
in
theatrum eat.
S .
21 . Praeterea minor triginta anuorumseruus
manumissione potest ciuis Rornanus fieri
si ab
eo
domino,
qui soluendo
non erat,
testamento
liber et heres relictus sit.
si
***********
spurios ******************
****
debitoris **** legi
s
*************
pecunia - --
-
_-ea * tradi-
tione
**************************
mancipationibus
************
************
*****
latinum**
****
***********************
is quia - - -- --- -
* S . 22.
manumrssi sunt,
Lati ni Iulti ani di cuntur:
Latini i deo, nanz adsimulati sunt Lati ni s coloniariis ; I uniani
ideo * uero , * quiaper legem Iuniam libertatem acceperunt,
cuirc
olim serui uiderentur esse. S . 23. N on turnen illis permittit lex
I unia nec ipsis testamentumfacere , nec ex testamento alieno
capere, nec tutores testamento dari. S . 24. Quodautem dixi-
mus, ex testamentoeoscapere * non * posse, ita intellegendum
est, ut nihildirecto hereditatis legatorumue nomine eos posse ca-
pere dicamus: ulioquin per fideicommissumcapare possunt.
S . 25. Hi uero, qui dediticiorumnumero sunt, nullo modo
ex testamento
caperepossunt , nonmagis, quam qui liber pere-
grinusque*ea*. necipsi testarnentum
facerepossunt secundum
quod pleri sque placuit.
S .
26. Pessimaitaquelibertaseorum est,
qui dediticiorum numero
sunt: necullalege, aut senatuscon-
sulto, aut constitutioneprincipali aditusillis
adciuitatem Ro-
manam datur.
S .
27. Quinet inurbeRomauel intracentessi-
mum urbisRoma
miliarium morari prohibentur . et * si contra
feceri nt *
ipsi bonaque eorumpublice uenire iubentur
ea condi-
3. 21 . Conf. V lpianus, Fragm.
I. 1, 1 4.
1 . 22.
Conf. infra Commentar. I I I .
g.
56. item Fragm.
veter. I Cti de jur.
specieb.
1
S .
et Vlpianus, Fragm. I, S . 10.
S . 23. Non - -- capere.
Conf. Epitome, I , 1 , 1 4. V lpianus, Fragm.
XX,
1 4,
XXII, 1
.
3. XV I I , .
1. XXV4. 7.
I sidorus ,
Origin. L ib. IX,
cap. 4. in fin.
nec tutores etc.
C onf. Vlpianus, Fragm. XI,
1 16.
1. 24. C onf. infraC ommentar. II.
g. 275. item Vlpianus. Fragm. XXV.
cit.
1 . 7.
1 25.
Hi - capere possunt.
Conf. Epitome,
I, 1.
. 4. V lpianus, Fragm.
XXI I , . 2.
non rna.gis -est.
Conf. V lpianus loc. cit.
nec -acere possunt.
C onf. i
S
^nfraC ommentar.111. 1
.
7. 5.
itemEpitome loc. cit. V lpianus, Fragm.
XX, . 1 4.
secundum etc.
Conf. cit. 1 . 75.
%. 26. Pessima --sunt.
Conf. . ult. I . de libeit.
nec ulla lege etc.
Conf.
Epitome,
I, 1,
cit. . 4.
1 27.
Quin ----p
rob,ibentur.
Conf. I sidorus, O rigin. Lib. I X, cap, 4.
in 6n.
creditor --
**********************
-- sex
*********************
L ty;. I. S flo,, 21-27.
17
resdetreintaaosescostumbremtraitirloS cnalquier tiem-
po, yaunhastaal pmo. del pretor. del procrrsub .cuandoestos
magistradosv anal teatro al bao.
S . 21. T ambienel esclav omenor detreintaaospuedelle.
gar ser por mantimisionciudadanoromano, si unseor insol-
v enteleconcedelalibertadensutestamento, yloinstituyehe-
redero.
(Desideratur pagina.)
^. 22. L osesclav osmanumitidos
que no reunen las con-
diciones indispensables para ser ciudadanos romanos, senombran
latinosjunianos: latinos, porquesucondicionessemejante. la
quetienenloslatinosdelasC olonias, yjunianos, porquedebensu
libertad laleyJunia, puesantesdepromulgarseestaleymas
bienquelibresparecianesclav os.
S . 23.
Y sinembargo, lamismaleyJunialosdeclarainca-
pacesdedisponer, adquirir yser nombradostutorespor testa-
mento.
S . 24.
C uandodecimosquenopuedenadquirir por testa-
mento, entindasequenolesesdadoobtener cosaalguna ttu-
lodeherederos legatarios, peros por v iadefideicomiso.
S . 25.
Encuanto loslibertinosdediticiosnadapuedenad-
quirir por testamentobajoningunttulo, lamaneraquesuce-
deconlosextranjeroslibres;yademssegunlaopinionmasco-
menlesest v edadohacer testamento.
S . 26.
Espor consiguientepsimalalibertadconcedida los
dediticios, quienespor ningunaley, ni senadoconsulto, ni cons-
tituciondel prncipepuedenalcanzar el derechodeciudadanos
.romanos.
S . 27.
Hastalesest prohibidohabitar enRoma, ni una
distanciadeellamenor decienmillas;ysi contrav inieren esta
disposicion, seordenala' v entadesuspersonas
y bienesconla
3
1 g
DE
L IBEHT IN IS .
ciorle, ut neinurbeRomauel intraeentesimum urbisRoma
mili$rium seruiunt ,
neue umquam manumsttantur;
* et * si ma-
numi ssi fuerint ,
serui populi Romani esseiubentur . et haecita
lege4eliaS entiacomprehensasunt.
* (li bas nrodi s *
L atini adciuitatem Romanam perv eniant.
S . 28. L atini multismodisadciuitatem Romanam perueniunt.
5. 29.
S tati m enim eadem
legeAeliaS entiacautum est , ut mino-
restrigintaannorum manumissi
* et* Latini facti si uxores du-
xerint uelcines Romanas , uelLatinas coloniarias,
*uel ei *us-
demcondicionis cuius et ipsi essent, idque testati fuerint adhi-
bitis non minus quamseptemtestibus ciuibus Romanis
puberibs,
et filium procreauerint*
et*
is filius anniculusfuerit, permittatur
eis, si ueli nt,
per eamlegemadire Praetoremuelin prouinciis
Praesidemprouinciae, et approbare, se ex lege Aelia S entia*
lr-
berorum causa*
uxorem duxisseet ex eafilium anniculum habe-
re: et si is, aput quem causaprobataest , iditaessept onuntia-
uerit, tuneet ipseL atinos
(et ft li us) et uxor eius, si et ipsa
eiusdem condicionissit, cinesRomani esseiubentur.
S .
30. Ideo
autem inipsofi li o adiecimus si et ipse eiusdemcondicionis sit,
qui a si uxor Latini ciuis Romana*
est*, qui ex ea nascitut , ex
nouo senatusconsulto, quod auctore diuo Hadriano factumest, ciuis
Romanus nascitur. g. 31 . Roe tamen ius adipiscendae ciuitatis
Romanae etiamsi soli minores triginta annorummanumissi et La-
tini facti ex lege Aelia S entia habuerunt, tamen postea senatus-
consulto, quod Pegaso et Pusione Consulibus factumest , etianz
maioribus triginta annorummanumissis Latini factis concessum
est.
S .
32. C eterum etiamsi ante decesserit Latinus, *quam* anni-
culifilii causan) probaret, potest mater eiuscausam probare, et
sicet ipsafi el eivis Romana
**********************************1 -
**^**********************.
ipse filiuscuius ****************************** debet
causamprobare , ut ************************* de filio annicu-
lo *********************
illis *********** dominis ************
Quiritium*************
**********
****
Cauerlt
*********************************************
******* in
eiusloe *****************
S .
33. aedificio****nonminusquam
partem ************* patl
i^mon*ii sui *
impenderit , lllsQ*ui rt-
ti um
consequ*at
ur***************
**
******************
-----. . . . _. . _. . . . _,
S . 34. frumenti ********
.28. Conf.
Epitome,
I, 1, .
4. Vipianus, Fragm. III,
S .
t.
S .
29. C onf.
infra . .
66.
et 73. necnonC ommentar. 111. . . 5 et 73.
ilem Vipianus,
Fragm.
III, . 3.
I
9. 3o.
Conf.
infra . .
66. et S 4.
itemYlpianus, Fragm. I I I .
cit. . 3.
.
31 . ( ;onf. V ipianus, Fragtn. , I I I ,
4.
39. C o.ilf. infra
C ommentar.
111, 1. 5.
.3 3 .
Conf.
V^p ian u s,
Fragm.
01, en . . 1. et
L . 13 9. devi rb. signif.
. 34. C onf. Ylpiabits,
Fragm. III,
. 6. S uetonius,
in
C laud. cap. 1S . 1
9.
L IB. 1.28-- ,34.
19
condicionde'quendhan' deserv ir cmoesclav os en
Ama ni en
un rdio de cien millas ; 'y de que nunca sern'mmitiflos. T o-
dasestasdisposiciones estn contenidasenlaley.1 EliaS encia.
DE LAS DI FEREN T ES MAN ERAS PO R LAS CT I ALE ADQUI EREN LO S
LAT I N O S EL DERECHO DE CI UDADAN I A. RO MAI T A. S . 28. Los, lati-
nos logran por muchos medios elderecho de ciudadana en
Roma.
S . 29. En efecto, la misma ley "Ella S encia dispone que cuan-
do menores de treinta aos sean manumitidos y adquieran la con-
dicion de latinos, si contrajeren matrimonio con ciudadanas de
Roma, latinas de las Colonias , con mujeres de su misma con-
dicion, con talque este hecho lo confirmen siete testigos por lo
menos todos ciudadanos romanos pberes; y si de este matrimonio
tuvieren un hijo que llegase la edad de un ao, se les permita
desde luego , si lo solicitaren, presentarse ante elpretor en las
provincias ante elpresidente, y justificar que en virtud de la ley
"Elia S encia han contraido matrimonio con elfin de tener prole,
y que en efecto tienen un hijo de este matrimonio con un ao de
edad. S i elmagistrado, ante elcualse hacen las pruebas , decla-
ra existir la causa alegada , entonces ellatino , su hijo y su espo-
sa si fuese de la misma condicion que elmarido, quedan ciuda-
danos romanos.
S . 30. Y tambienagregamosrespectodel hijo, si fueredela
mismacondicionqueel padre;puessi laesposadeunlatinoes
romana, el hijo que nace de esta, nace ciudadano romano, se-
gun un senadoconsulto reciente adoptado con aprobacion del
emperador Adriano.
S . 31 . N o obstante que por la ley !Ella S encia no se conce-
de elderecho de ciudadano romano sino los manumitidos con
menos de treinta aos de edad , que obtienen la condicion de la-
tinos ; con todo, mas tarde por un senadoconsulto , promulgado
siendo cnsules Pegaso y Pusion, se estendi la concesion los
manumitidos mayores de treinta aos , que tampoco hayan con-
seguido mas que elttulo y derechos de latinos.
S . 32. Por lodems, auncuandoantesdejustificar quetie-
nemi hijodeunao, falleciereel manumitidolatino, puedela
madreprobarlo, yconsiguepor estemedioser ciudadanade
Roma
(Unius pagince et XVI linearutn verba desiderantur.)
S . 3 3
S . 34
11,E
1910
20
DE
L IBEAT IN IS .
^- -, -- consecutu5
*********a**
iusQuiritium
fuerit *********
S .
35.
*si
qui s ali cui us e*t
in bonis et ex iu-
re Quiritiumsit, manumissus, ab eodemscilicet , et Latinus
fieri
potest et
ius Quiritiumconsequi.
---
S .
3 6. *No n
Mi nen
cui cumque uo-
lenti manumi ttere li cet. 5.
37
Nam i s , qui *
in fraudemcredito-
rumuelin fraudempatroni manumittit , nihilagit quia lex Ae-
lia S entia inpedit libertatem. 5.
3 8.
Item eadem legeminori xx
annorum dominononaliter manumitterepermittitur , quam si
uindictaaput consilium hastacausamanumissionisapprobatafue-
rit. . 39.
Iustaeautem causaemanumissionissunt ueluti si quis
patrem , aut matrem , aut paedagogum , aut collactaneum nnanu.
mittat. sedet illaecausae, quassuperiusinseruominorexxx
annorum exposuimus, adhuncquoquecasum, dequoloquimur,
adferri possunt. item ex diuersohaecausae, quasinminorexx
annorum dominorettulimus, porrigi possunt et adseruum mi-
norem xxx annorum. 5. 40.
Cumergo certus modus manumitten-
di minoribus xx annorumdominis per legemAeliamS entiam
constitutus sit, euenit, ut qui xIIII annos aetatis expleuerit, 1 1 -
cet testamentumfacere possit, et in eo heredemsibi instituere
legataque relinquere possit, tamen si adhuc minor sit annorum
xx , libertatemseruodare non possit. 5. 41. Et quamuisL atinum
facereuelit minor xx annorum dominus, tamennihilominusde-
bet aput consilium causam probare, et itaposteainter amicosma-
numittere.
S . 42. Prae-
terealegeFuriaC aniniacertusmodusconstitutusest inseruis
testamentomanumittendis.
5. 43. N am ei , qui pluresquam duos,
nequepluresquam decem seruoshabebit , usqueadpartem di-
midiam eiusnnmeri manumitterepermittitur.
ei uero, qui plures
quamx, neque plures quamxxx seruos habebit, usque ad ter-
tiampartemeius numeri manumittere permittitur. at ei, qui plu-
35.
Conf. Fragrn. veter. I Cti
de jur. specieb. .
g.
11. 16. Vlpianus,
Fragm. I.
16. III, Q 4. Epitome, I, 1, 1. r. T acitus, Anual.
Lib. XIII,
cap. 27. Plinius,
L ib. VII,
epist. 1 6.
I
g. 36. pr. I .
qui et quib.
ex caus. manumitierenon poss. Conf. Epitome,
,1,1.5.
1 . 37. ci t. pr. I .
qui et quib. ex
caus. Conf. V lpianus ,
Fragm. 1 , 1 5.
E p ito me, I , 1,
S.
1, 5, 6.
1 38 .
1 . 4. I .
qui et quib. ex caus. Conf. V lpianus, Fragm.
1 ,
.
1 3.
Fragm. veter. I Cti
de
jur. specieb. 1 . 1 5.
Epitome, I, 1,7.
39.
Iustae -- -- mant.tmittat.
C onf. Epitome, I,
i , cit. . 7.
1 .
5. I .
qu iet qu ib .
ex cau s.
superius.
Vid. . 1 9.
. 40. . 7.
I . qui et quib.
ex
caus. Conf.
Epitome, I, 1, cit. 7.
41. (;onf:
Fragm. v eter.
IC ti de
jur. specieb. cit.
1 . 1 5.
4 2.
T ic.
I . d.3 l eg . F u s. Can . sn b l at. Co n f.
Co mmen tar. I I . 228. S .
43. Conf. V lpianus Fragm.
I , .
24, Paulus,
S ent. recept.1v , 14
4, Epitome,
1, 2, p r.
ad
ius Quiritium***
L OB. I. S S . 36-43.
21
yy
S . 35;S i unesclav oseencuentra lav ez enel dominiobo-
nitario y en
el dominioquirrtariodeunmismoseAor , puede,' si
estelomanumitiere, ser latino, yhastaconseguir losderechos
deciudadanaromano. .
S . 36. S inembargo, noeslcito todosel manumitir.
S . 37. Porquesi algunomanumiteenfraudedesusacree-
dores, del patronotodoloquehaceesdeningunefecto,
pueslaley. AliaS encia, impidequeel manumitidoadquierala
libertad.
S . 38. Del mismomodopor lodispuestoenlapropialey, el
ciudadanoromanomenor dev einteaosnopuedemanumitir ,
noser quelohagapor v indicta, yprv iajustificacionanteel
consejodequeleasisteunacausajustaparalamanumision.
S . 39. S oncausasjustasparamanumitir (por ejemplo)
cuandounomanumite supadre, sumadre, supreceptor
suhermanodeleche; cuyascausasdebenagregarselasque
referimosantesal hablar del esclav omenor detreintaaos;as
comolascausasqueacabamosdeesponer respectoal seor me-
nor dev einteaos, seaplicantambienal esclav omenor de'
treinta.
S . 40. Y pueslaley1EliaS encia, estableceunmodoparti-
cular demanumitir paralosmenoresdev einteaos, sguesene-
cesariamentequeel seor mayor decatorce, por masquetenga
facultaddehacer testamento, deinstituir herederoydejar lega-
dos, contodonopuedeconceder lalibertad suesclav o.
S . 41. Aunenel casomismodequeel seor, menor dev ein-
teaos, soloquieraquesuesclav osealatino, nopor esoest
dispensadodejustificar lacausadelananumisionanteel con-
sejo;hecholocual, puedemanumitirloentreamigos
DE
L IBkBT IN IS .
res
quanxxx, nequepluresquam centum habebit, usque
adpar-
tem quartam **********************
datur. nouissimeei, qui plus
*****^ **
resquam c
habebit, necpluresquam
n****
*
p
permittitur,
quam ut qui
n
tam
partem ,
nequeplures
sed
praescribit lex,
cui pluresmanumittereliceat
quarn c. ** si quis unumseruurn
omnino aut duos habet
********************** et ideo liberamha-
bet potestatemmanumittendi. S .
44.
Acnecadeos****omnino
hace
lex pertinet, qui
sine
testamentomanumittunt. itaquelicet
iis, qui uindicta, aut censu, aut inter amicosmanumittunt, to-
tam familiam suam
liberare:
scilicet si aliacausanoninpediat
libertatem. S . 45. S ed quod
de
numero seruorumtestamento ma-
numittendorumdiximus, ita intellegem*us,
ut ex eo* numero, ex
quo di, nidia , aut tertia , aut quarta, aut quinta pars liberari*
po-
test, tot
manumi ti ere* liceat, quot ex antecedenti numero
licuit. et hoc ipsa
*lege pro*uisum est. erat enim saneabsurdum,
ut x seruorum dominoquinqueliberareliceret , quiausquead
dimidiam partem (ex eo) numero manumittere ei conceditur, **
****** xiI sernos habenti non plures liceret manumittere quam
IIII. at eis, qui pluresquam x, neque
liberan
4-4, 4, *******1 . / ******4( *********, 1 **
concedat
**********. *******************
(Deest pagi na.)
-----
S . 46. N amet si testamento seriptis in orbemser-
uis libertas data sit, quia nullus ordo
manumissionis
inuenitur,
nulli I iberi erunt ; quia lex Furia Caninia , quae in fraudemeius
facta sint, rescindit. sunt etiamspecialia senatusconsulta,
quibus
rescis5a sunt ea, quae in frauemeius legis excogitata sunt.
S . 47. In
summasciendum est , (quod)
lge Aelia S entia cau-
tumest, ut qui
creditorumfraudandorumcausa manumissi siut,
liben non fiant , hoc etiamad peregrinos pertinere , senatus
(eni ar)
ita censuit ex auctoritate Hadriani ; cetera uero iura eius
legis ad peregrinos non pertinere.
quitur de iure personarumalia diuisio. namquaedam
S
personae
1
44.
Conf. Epitome, I ,
2,
1 .
1.
iten] T it. I.
de I eg. T us: Can. sublat.
1 . 45.
Conf. V lpianus, Fragm. I , cit. . 24. Epitome, I , 2, pr.
46. Conf. Epitome, I , 2, 1 , 2. in fin.
48. L. 1 ti
, pr. de bis qui sui ve1 alien. jgr. sunt, inscripta: Gajus
Libro
I .
ns
titutionum. pr: I .
eod.
Conf. Epitome,
I, 3, pr.
L izaj.5 44.t-48.
28
to, lacuarta: parteEi mente, el gejlor de-sAedeneel r--
v osperoquesopasandequinientos, tienesolamete,facultadde
manumitir laquintaparteS eaeu.fuereel: nmerodeescla-
v os, laleyprohibemanumitir masdeciento. Encuantoal pro-
pietariodeuno dedosesclav os, como la ley Furia Caninia no
le concierne, conserv alibrey plenalafacultaddemanumitir.
S .' 44. T ampocotrataaquellaley,chelosquenomanumiten
por testamento, ypor consiguiente losquelohagan
por v in-
dicta, por censo entreamigos, eslcitodar libertad todos
sus
esclav os, contal quealgunaotracausanocontrarelamanumi-
sien.
S . 45. Emperoloquehemosdichoacercadel nmerodees-
clav osquepuedenser manumitidospor testamento, entindase
demodoqueaquellos, quienesenconside-racional nmerode
susesclav osselespermitemanumitir lamitad, latercera, lacuar-
ta laquintaparte, cuandoseencuentranenunadiv isionsub-
siguiente, puedentambienmanumitir unnmeroigual deescla-
v os, al quetendranfacultaddehacerlosi estuv iesencolocados
enladiv isionqueprecedeinmediatamente. As lohaprev istola
ley, puesseraabsurdoquesepermitieraal seor dediez escla-
v osmanumitir lamitad, estoes, cinco;yseprohibieseal que
tienedocemanumitir masde. cuatro. Por loquehace lospro-
pietariosdemasdediez esclav os
(Deest pagina).
S . 46. S i enun.testamentoseescribenencrculolosnom-
bresdelosesclav osmanumitidos, comoentoncesseignorael
rdendelamanumision, ni esposible, determinar losquehan
sidomanumitidosprimero, sguesequeningunoadquierelaliber-
tad;porquelaleyFuriaC aniniarescindetodolohechoert fraude
desusdisposiciones, yademssenadoconsultosespecialesanu-
lancuantosehainv entadoparahacer ilusoriaslasdisposiciones
deaquellaley.
S . 47. U ltimamente, debesabersequeladisposiciondelaley
1EliaS encia, prohibiendoqueconsiganlibertadlosesclav osma-
numitidosenfraudedelosacreedores, seestiendetambien los
extranjeros, porqueas loharesueltoel senadopor autorizacion
del emperador Adriano;bienesv erdadquesegunel mismosena-
doconsultonosonaplicables losextranjeroslasotrasdisposi-
cionesdelaley/EllaS enda.
T IT U L OIV.
De los que son dueos de s mismos, dependientes de otros.
S . 48. S igueotra
div isiondel derechodepersogas;pueses
24
DE HIS
QV I I N PO T ES xAT
E S V N T .
stii
lurissunt , quaedam
alienoinri
sunt subiectae.
S .
49. S ed
rursus earumpersonarum, quae
alieno inri
subiectae suno, aliae
in
potestate, aliae
in manu, aliae
in
mancipio sunt.
S . 50.
V ideamus
mine de iis, quae
alieno inri subiectae
sint:
(nam) si
cognouerimus, quaeistaepersonaesint , simul intelle-
gemus, quae
sui iurissint.
S . 51 .
Ac prius dispiciamus
de iis, qui
in aliena potestate
sunt.
S . 52. I n potestate itaque
sunt
serui dominorum. quae qui-
dempotestas iuris gentiumest. namaput omnes peraeque
gentes
animaduertere possumus, dominis
in seruos uitae necisque po-
testatemesse. et quodcumque
per seruumadquiritur, id domino
adquiritur. S . 53. S ed
hoc tempore neque ciuibus Romanis, nec
ullis aliis hominibus, qui
sub imperio populi Romani sunt, licet
supra modumet sine causa in sernos suos saeuire. I \amex cons-
titutione sacratrssi mi I mperatoris Antonini qui sine causa seruum
suumocciderit, non rninus tenri iubetur, quamqui alienum
seruurn occiderit. S ed et mayor quoque asperitas dominorum
per eiusdemPrincpis constitutionemcoercetur namconsultus
a quibusdarn Praesidibus prouinciarumde his seruis, qui ad fal, a
Deorumuelad statuas Principumconfugiunt, praecepit, ut
si
intolerabilis uideatur dominorumsaevitia, cogantur sernos suos
uendere. Et utrumque recte fit; male enimnostro iure uti
non
debemus : qua ratione et prodigis interdicitur bonortzmsuorum
administratio. S . 54. C eterum cum aput
cinesRomanosduplex
sit dominium, nam uel inbonis, uel ex iureQuiritium , uel
ex
utroqueiurecuiusquam seruusesseintellegitur, itademum ser-
uum in
potestatedomini essedicemus, si in
boniseiussit,
etiams simul ex iureQuiritium eiusdem non
sit . nam qui nu-
dum iusQuiritium
in
seruohabet, ispotestatem habere
nonin-
tellegitur.
S . 55.
Item in
potestatenostrasunt liberi nostri , quosiustis
^j. 4. 9. cit. pr. I . de his q.
sui !'. alien. jur. s.
9. 50. cit. L. t. pr.
de his q. sui y. alien. jur. s. cit. pr. I .
eod. Conf. Epi-
tome I , 3, pr.
1 . 51 . cit. L. 1 .
pr. de his q. sui v.
alien. jur.
s. cit. pr. I . eod.
1 . 52.
cit. L. 1 . d
e his q. sui v. alien. jur. s. 1 , 1 . - 1 .
1. I. eod. Conf.
Ep itome I , 3,
1 .
1 .
1 . 53.
S ed - - -- c.oercetrrr,
cit. L. 1 . de
his q. sui v. alien. jur.
s. . 2.
-- 1 . 2. I.
eod. Conf.
Epitome, I , 3 , cit.
1 .
1. Nam consacltus - --- - non
c
tet^erreu^c.
cit.
l^.
2. I.
g
5
*. Confinfra
Comrnentar.
I I .
1 . 1 . 40 et 88,
et Commentar.
III.
1 . 1 66.
1 55.
Itm
Rofnanorum
est. L . 3.
debisq.
sui v . alen. jur. s.
L IB.: I. S S 49-55,
gb
tas son unas udependientes ( sui juris),
otrasdependientesde al-
guna(aliena jure subjectce).
S . 49. Entrelaspersonasquedependendeotras, unases-
tnsometidas lapotestad(i n potestate sunt) ,
otrasal poder (ira
mano), otras en fin, almanci pi o (i n manci pi o),
S . 50.
Ocupmonosprimerodelaspersonasquedependen
deotras, porqueconocindolascomprenderemosal mismotiem-
polasquenodependendenadie.
T IT U L OV.
De los que estn bajo la potestad de otro (i n
potestate).
S . 51 . Yante todo consideremos las personas que estn
sometidas la potestad de otras.
S . 52. Estnsometidas lapotestaddesusseores(i n potes-
tate domi norum)
losesclav os. Estapotestadesdederechodegen-
tes, porquepodemosobserv ar queconstantementeentodaslas
nacioneslosseorestienenderechodev idaymuerte, sobresus
esclav os, yquecuantoestos, adquierenespropiedaddel seor.
S . 53. Mas ya en estos tiempos no es lcito los ciudadanos
romanos , ni sbdito alguno delI mperio , elensaarse con es
ceso y sin razon en sus esclavos ; porque segun una constitucion
delemperador Antonino , elseor que haga perecer un esclavo
sin causa, incurre en elmismo crimen que si matase un escla-
vo ageno. La misma constitucion reprime tambien elmaltrato
de los seores , pues consultado elemperador por algunos presi-
dentes de las provincias acerca de los esclavos que se refugian
los templos de los dioses las estatuas de los prncipes , man-
d que si eltrato de los seores parecia insoportable, se les obli-
gase vender sus esclavos. Estas dos disposiciones son justas,
puesto que nadie debe abusar de su derecho, por cuya causa se
prohibe cabalmente los prdigos la administracion de sus bienes.
S . 54. Finalmente, como entre los ciudadanos romanos el
dominio es de dos especies', y nosotros podemos tener
sobre eles-
clavo eldominio quiritario elbonitario, y aun ambos la vez;
diremos que un esclavo se halla constituido en la potestad de su
seor si est en sus bienes ( in ponis) , por mas que no pertenezca
almismo seor por derecho quiritario ; pues aquelque solo posee
un esclavo por derecho quiritario, no lo tiene bajo su potestad
( in potestate) .
S . 55. Del mismomodoseencuentransometidos nuestra
4
26
DE
AI S QV I I rt PO T ES T AT E S YN T .
nuptiisprocreauimus. quodiusproprium ciai(m R
filiososuos
est. fere enim
nulli
al sunt homines, qui
habent potestatem, qualem
nos
habemus . idque
di uus Hadrianus
edicto,
quod proposuit
de
his, qui sibi liberisque suis
ab eo
ciuitatemRomanampetebant, sigr;ificauit. nec
me praeterit Ga-
latarum gentem credere, inpotestateparentum liberosesse.
56. * Ha-
hent autem i n potestate li beros ci nes Romani *
si cines Romanas
uxores duxerint, ueletiam
Latinas
peregrinasue cumquibus co-
nubiumhabeant. cumenimconubium
id
efficiat , ut liberi pa-
tris condicionemsequantur , euenit, ut
non
(solum) cinesRo-
mani fiant, set inpotestatepatrissint.
S . 57. V nde et uete-
ranis quibusdamconcedi solet principalibus constitutionibus co-
nubiumcumbis
Latinis peregrinisue , quas
primas post mis-
sionemuxores duxerint. et qui
ex eo matrimonio nascuntur,
et cines Romani . et in potestate pareni . umfiunt
******** S . 58.
*non om-
nes nobi s ux ores ducere li cet* : nama quarundamnuptiis absti-
nere debemus. S . 59. I nter eas enimpersonas, quae parentum
liberorumue locuminter se optinent, nuhtiae contrahi non pos-
sunt, nec inter eas conubiumest; uelut inter patremet filiam,
ucl matremet filium, uel auumet neptem: et si tales personae
inter se eoierint , nefarias * atque i ncestos nupti as contrrax i sse di -
cuntur. et haec a
*deo ita sunt, ut quamuis per adoptionempa-
rentumliberorumue loco sibi esse coeperint , non possint inter
se matrimonio coniungi : in tantum, ut etiam dissoluta adoptio-
ne idemiuris maneat . itaque eam, quae nobis adoptione filiae
aut neptis loco esse coeperit, non poterimus uxoremducere,
quamuis eamemancipauerimus. S . 60. I nter eas quoque perso-
nas, quae ex
transuerso gradu cognatione iununtur , est quaen
damsimilis obseruatio,
sed non tanta. S . 61 . S ane inter fratrem
et sororem
prohibitae sunt uuptiae, sine
eodempatre eademque
matre nati fuerint, sine alterutro eorum.
sed si qua per
adoptio-
nemsoror mihi esse coeperit , quandiu quidemconstat adoptio,
sane inter me et eamnuptiae
non
possunt consistere :
cum uero
inscripta: Gajus Libro I . I nstitutionum. pr. et
S . 6 5.*
guando autem euenit, ut li eri stati m ut na*ti
sunt , parentum
inpotestatenonfiant, at postea tamen redigantur in potesta-
tem. S . 66. I taque * si Lati i zu*s , ex lege Aelia S entia uxore
ducta, filiumprocreauerit, aut Latinum
ex Latina, aut ciuem
Romanumex cine Romana , non
habebit eumin potestate ***
*********************************** simulergo eumin potestate
sua habere incipit. S . 67. I temsi
ciuis Romanus Latinamaut
peregrinamuxoremduxerit per
ignorantiam, cumeamciuem
Romanamesse crederet , et filiumprocreauerit, hic
non est in
potestate, quia ne quidemciuis Romanus est,
sed aut Latinus,
aut peregrinus, id
est eius condicionis, - cuius et
maten fuerit,
quia non aliter quisquamad
patris condicionemaccedit, quam
si
inter patremet matremeius conubiumsit :
sed ex senatus-
. 62.
Fratri s - - - ux orem ducere non i i cet.
Conf. V lpianus, Fragm.
V , cit. . 6. Epitome, I , 4, .
3.-1 3, I. denupt.
idque prirnum - -
ux o-
rem dux i sset.
Conf. T acitus, Anual. ^Lib. XI I , cap. 5-7. S uetonius, in Claud.
cap. 26.
Item ami tam
etc. Conf. . 5. I.
de nupt. Epitome , I , 4 , . 4. V I -
pianus loc. cit.
Y
. 63. Conf. . . 6. 7.
I. de
nupt. Epitome, I , 4, g. 5. V lpianus, Fragm.
, cit. . 6.
. 61 . Ergo - - --
i n potestate ei us sunt.
Conf. Epitome, I , 4, . . .
1 2. I . de nupt. V lpianus, Fragm. V , .
7 . sed quales
etc. cit. . 1 2. I . Conf.
Epitome et V lpianus, loc. cit. itern Plu!arclius Rom. Quaest. cap. 1 03.
S . 65. . uI t. I . di . nupt. '
. 66. Conf. supra . 29. infra .
73.
itero Commentar. I I I . . .
5. et
73.
ci uem
Romn.anum. ex ci ne Romana.
Conf. supra . 30. et infra . 80.
. 67. Conf. infra Commentar. I I . .
142.
et Comrentar. Illf. . . 5. et
'73.
itemV lpianus , Fragm. V I I , .
4.
sed aut Latinus.
C onf. Idem, Fragm.
Y,
.
9.
quia non aliter - -
conubi um
sit.
Conf. supra .
56. el
infra . 80.
I^. I. S S . 62--67. 29
suelve por
laemancipaciondemi hermanaadoptiv a, cesaenton-
cesel impedimento,' ylomismosucede ser yopropioel eman-
cipado.
S . 62.
Es lcito cualquiera escoger para esposa la hija de
su hermano, uso que se introdujo por la vez primera, cuando
Claudio.
se cas con Agripiia , hija de un hermano suyo ; mas no
lo es elhacerlo con la hija de hermana: as lo espresan las cons-
tituciones de los prncipes. T ampoco puede ninguno contraer nup-
cias con su tia carnal, ya provenga elparentesco por parte de su
pdre, ya por parte de madre.
S . 63.
I gualprohibicion existe respecto las nupcias con la
mujer que en otro tiempo fu nuestra suegra , nuera, hijastra
madrastra. Decimos en otro tiempo , porque si aun subsisten las
nupcias las cuales se debe aquelparentesco, entonces la prohi-
bicion reconoce un motivo diferente , no pudiendo entre nosotros
una misma mujer estar casada alpropio tiempo con dos maridos,
ni un marido con dos mujeres.
S . 64. Por consiguiente si alguno contrajere nupcias crimi-
nales incestuosas, se concepta que ni tiene esposa ni hijos,
pues los que nacen de semejante union aun cuando se considera
que tienen madre , la ley no les reconoce padre ; por eso no es-
tn sujetos la patria potestad, sino que su condicion es delto-
do igual la de aquellos que son concebidos por una ramera, los
cuales se entiende que no tienen padre , causa de ser este in-
cierto ; por donde suelen llamarse espreos ; sea que esta palabra
se derive delgriego, cualsi dijramos concebidos o- wopod` nv; sea
que esprese hijos sin padre. . .
S . 65. Con todo sucede en algunos casos que los hijos alna-
cer no entran en la potestad delpadre , y despues sin embargo
quedan sujetos ella.
S . 66. As, pues, cuando un latino , casado segun la ley
A^lia S enta , tiene un hijo, elcualser latino, si nace de madre
latina, y ciudadano de doma si la madre es ciudadana romana,
este hijo no nace sometido la patria potestad******* por tanto
comienza tenerlo almismo tiempo bajo su potestad.
S . 67. T gualmente si por ignorancia un ciudadano romano es-
cogiese por esposa una latina extranjera, creyndola ciudadana
romana, y de esta union le naciere un hijo, este no est sujeto
la patria potestad , porque ni aun siquiera es ciudadano ro-
mano , sino latino extranjero , esto es, de la condicion que fue-
re la madre; pues ninguno sigue la delpadre, sino con talque
entre elpadre y la madre exista elconubi um; mas no obstante,
30
DE T US QS 'I I N PO T ES T AT E S YN T .
consulto
permittitur, causamerroris
probare,
et ita uxor quo-
que et filius
ad
ciuitatemRomanamperueniunt, et
ex eo tem-
pore incipit filius
in
potestate patris esse. I demiuris est
si eam
per
ignorantiamuxoremduxerit, quae dediticiorum
numero
est; nisi quoa uxor
non fit ciuis Romana. S .
68. I temsi- ciuis
Romana per
erroremnupta sit peregrino, tamquamciui
Ro-
mano,
permittitnr ei
causara ei` roris
probare ,
et ita filius quo-
que
et maritus
ad
ciuitatemRomanamperueniunt, et aeque
simulincipit filius
in
potestate patris esse. I demiuris est
si
peregrino , tamquam
Latino, ex
lege Aelia S entia nupta sit:
namet de
hoc especialiter senatusconsulto cauetur. I demiuris
est aliquatenus si
ei , qui dediticiorum
numero est, tamquam
ciui Romano, aut Latino e
lege Aelia S entia, nupta sit : nisi
quod scilicet, qui dediticiorum
numero est, in sua condicione
permanet; et ideo filius, quamuis fiat ciuis Romanus,
in po
testatempatris non redigitur. S . 69. Item si L atinaperegrino,
quem L atinum essecrederet, nupserit, potest ex senatuscon-
sulto, filio nato, causamerrori s p*robare: et i ta om*nes fiun-
ciues Romani,
*et* fi:lius in potestate patris esse incipit. S . 70.
I demi uri s ()tani no est si Latinos per erroremperegrinara quasi
Latinamaut ciuemRomanam, e lege Aelia S entia uxorem
duxerit. S . 71 . Praeterea si ciuis Romanus, qui se credidisset
Latinum, dux i sset Latinam, permittitur ei , filio nato , erroris
causamprobare, tamquarn si ex
legeAeliaS entiauxorem duxis-
set. Item his, qu, li cet
ciues Romani essent, peregrinos se
esse credidissent et peregrinas uxores duxissent, permittitur
ex senatusconsulto, filio nato, causamerroris probare : quo
facto peregrina
uxor ciuis Romana et filius ********* non solum
ad ci ui tatern Romanam
perueni t, sed etiam, i n
potestatem pa-
trisredi gi tli r. . 72. Quaecumque de filio
esse diximus, eadem
et de filia dicta intellegemus. S . 73. S et quantumad erroris
causamprobandamattinet,
nihil
interest, cuius aetatis
filius
siue fi lia sit *********************************
Latinus
--- qui
** si rumor
anniculo sit filius filiaue
causa probari non
potest . nec me praeterit , in aliquo
rescripto
diui Hadriani
hita
esse constitutum, tamquam, quod
ad erro
ris quoque causam
probandam**********************************
*******
Im-
(Fere qui nque li nea desunt.)
perator *********** tuendamdedit. S .
74. Itero
peregrino ******
68.
C onf. v lpianus,
Fragm. VII ,
cit. .
4. ubi
siclegendum: v el ei,
qui dediticiorum
numero
est,
tamquam ctivi
Romano,
aut etiam quasi L ati-
noe%
L egeAeliaS entia, nuptafuerint.
1 3. C onf, supra.
99.
L t . I. S S . 88-74.
al
en v irtuddeunsenadoconsultopuedeprobar laBausadeerror,
ypor estemediomadre hijoalcanzanel derechodeciudada-
naromana, y desdeel mismoinstanteel hijoentraenlapatria
potestad. S ucedelopropiosi unciudadanoromanotomarepor
esposa unadediticiaignorandosucondicion;soloqueeneste
casolamujer nosehaceciudadanaromana.
S . 68. T ambiensi unaciudadanadeRomasecasareconun
extranjerotenindolopor ciudadanoromano, puedeigualmente
probar lacausadeerror: por cuyomediohijoypadresehacen
ciudadanosdeRoma, yal mismotiempocomienzael hijo es-
tar bajolapatriapotestad. L amismadisposicionseaplicasi cre-
yendocontraer nupciasconunlatinosegunlaleyFiliaS enda,
lohicieseconunextranjero: casodequeespecialmentehablaun
senadoconsulto. Y esigual si lasnupciasfuerenconundediti-
cio, tenindoloequiv ocadamentepor ciudadanoromano latino
segunlaleyAliaS encia, menosqueenestecasoel dediticio
no
mudadecondicion, ysuhijo, aunquehechociudadanoromano,
noentraenlapatriapotestad.
S . 69. Delapropiamaneraunalatiraquesecasareconun
extranjero, quiencreelatino, puede, conforme lodispuesto
enel senadoconsulto, si lenacieseunhijo, justificar lacausa
d error;yentoncestodossehacenciudadanosdeRoma, y el
hijoquedasometido lapotestadpaterna.
S . 70. S eaplicalamismareglaal latinoquehayatomado
'por esposasegunlaley!EllaS encia unamujer extranjera, juz-
gndolalatina ciudadanadeRoma.
S . 71. Ademsel ciudadanodeRomaquecreyndoselatino
sehayacasadoconunalatina, cuandollegue tener unhijo,
puedejustificar laequiv ocacion, al modoquesi hubieracon-
traidolasnupciassegunlaleyEllaS encia. Estindesetambien
estadisposicion losqueconceptundoseextranjeros, por mas
queseanciudadanosdeRoma, sehayancasadoconextranjeras;
puesel senadoconsultolesconcedequedespuesdehaber tenido
unhijo, = puedanprobar lacausadeerror;hecholocual , laes-
posaextranjerapasa ser ciudadanaromana, yel hijonosolo
adquiereel derechodeciudadanaromana, sinoquequedasu-
jeto lapatriapotestad.
S . 72. C uantohemosdichodel hijodebeentenderseigual-
mentedelahija.
S . 73. Paralapruebadeerror nadaimportalaedaddel hijo
delahijaal pasoquelapruebadecausanopuedev erifi-
carsenterinel hijo hijanotenganyaunao. N oignoroque
enunrescriptodeAdrianoseprev ieneigual requisitoparajus-
tificar lacausadeerror
(Fere Y linea desun.)
S . 74. Por loquerespectaal extranjero...., quehabindose
;110
111i1111
32
DE HI S QV I I \T PO T ES T AT E S V 1 \T .
*** ******* **
********** ----
uxoremduxisset et,
filio nato, alias
ciuitatem Ro
manamco, ;secutus esset, deinde, cum
quaereretnr,
an causan'
probare
posset,
re, cripsit I tnpL;rator Antoninus, perinde posse
eum
*causam
pro*bare, atque
si
peregrinus mansisset.
ex quo
S . 7J.
***
collgimus, etiain peregrinum
causam probare posse.
**********
diximus
************
errare -- ---
Pereg ran US *X
***** *
************** * ***** ************* **`k**** **
*****
errorem
matri
*************************
*x *** **
*******
monium
ea,
quaesuperius
******* *k****
interuenerit
******************************
** *t **********
**
****************
S . 7
6. - ----- uxo
remduxerit,
si eut supra quoque diximus,
iustum matrimonium
contrahi . et tuncex iisqui nascitur, ciuisRomanusest et
inpo-
testatepatriserit. S . 7 7 . I laque si ciuis
Romana peregrino "***
4 *
*******************
***** filius est talnquam si ex peregrina
eumprocreas-
set . hoc ** tempore e senatusconsulto, quodauctorediuoHa
drianofactum est, etsi non
fuerit conubiuminter ciuemRoma
namet peregrinum, qui nascitur iustus patris
filiusest, . S . 78.
Quod autemdiximus, inter ciuemRomanamperegrinum*que
ma-
tri moni e contracto , eunr, qur*naseitur. , peregrinum
**************
*******
ea
demlege ********************* si
partus *** qua et conubiumnon
sit *****************
peregrinus ex eo coitu nascatur **************
ne.cessari a lex ********************************
est
****************************
***************** accedi t. gala parte ** iubet lex ***** peregrina
ere^^rinum
**** ***********************
lege
****
p ^nametiamlebe
**************
futurumerat. adeo auteT n hoc ita est, ut **********
***
********
********************** S . 79. sed etiam, qui Latini nominantur:
sed ad
alios Latinos
pertinet, qui proprios populos propriasque
civitates habebaut et erailt peregriaorum
numero ********** S . 80.
ex contrario ex Latino
et ciue R*omana qui nasci tur*, ciuis Ro-
manus nascitur. fuerunt
tatuen
qui putauerunt, ex legeAelia
S entia
contractomatrimonio
L atinunl nasci, quianidetur eocasu
per
legem Aeliam S entiam et Iuniam conubium
nter eosdari,
et semper conubium efficit, ut qui nascitur patriscondicioni ac
cedat: aliter uero
contractoma
trimonioeum, qui nascitur, iure
gentium matris
condicionen
,. sequi **********sed
hociureutimur
ex sena
tusconsull~o,
quo,
auctorediuoHadriano, significatur, ut
1. 75.
Ea
quae superi us.
Conf. .
68.
g. 76.
S i ma supra quoque di x i mu.s.
Conf. 1 . 56.
g 7 7 . Hoc *
tempore
etc.
C onf. infra
s. 92.
g 78. C onf. V
lpianus, Fragm. V,
g
8.
9 S 0.
Et semper conubium accedat.
Co n f. su p ra .56. et 67. ex
sena
tzssconsutto
etc.
C onf. supra. 1. 30
et
66.
ii
L IB. I. S I, 75--,80..
33
acasadoytenidounhijo, consigapor
otromediolaciudadana.
1 Rromana;consltadoel emperador Antorfino
acerca 'de si se le ad-
mitira practicar lajustificaciondecausa,'
resolvi queporfia
h
DE HIS
QN 1 I N
. eoT EsT AT E
S YN T .
*;ex L atinoet cineRomananatusciuisRomanusnascatur.
S .
81. Hisconuenienter
eti am i llud
senatuseonsulto,
din( ) Ha
driano
sacrati ssi mo
auctore, significatur, ut
ex Latino * el* per-
egrina, item
contra ex peregrino
et Latina
qui 7tascitl
matris
condicionemsequatur.
S .
82.
( Alud quoque
lis conueniens est,
quod ex
ancilla et libero
iure gentiumseruus nascitur, et
ex li-
bera
et seruo liber nascitur.
S .
83.
Animaduertere
tupen debe
mus nec iuris gentiumregulam,
(si eanr)
uellex aliqua, uelquod
legis uicemoptinet, aliquo casucommutauerit.
S . 84. Ecce enirn
ex
ser, atusconsulto Claudiano poterat ciuis
Romana,
quae alieno
seruo uolente domino
eius coisset, ipsa ex pactione libera perma-
nere, sed seruum
procreare:
namquod inter eamet dominum
istius serui conuenerit, ex
senatusconsulto ratumesse iubetur.
sed postea diuus Hadrianus iniquitate
rei et inelegantia iuris mo-
tus restituit iuris gentiumregulam, ut cumipsa mulier
libera
permaneat, liberumpariat. S . 85. Ex
(di uerso ex ) ancilla et libe-
ro poterant liben nasci: namea lege cauetur, ut si quis cumalie-
na ancilla, quamcredebat liberamesse, coierit, siquidemmas
culi nascantur, liben sint, si uero feminae, ad eumpertineant,
cuius maten ancilla fuerit. sed et in hacspeciediuusVespasianus
ineleganciaiurismotusrestituit iurisgentium regulam, ut omni-
modo, etiamsi masculi nascantur, serui sint eius, cuiuset ma
ter fuerit. S .
86. S edillaparseiusdem legissaluaest, ut ex li-
beraet seruoalieno, quem sciebat seruum esse, serui nascan-
tur. Itaqueapudquostausleanonest
,
qui nascitur iuregen--
tiunl matriscondicionem sequitur, et ob idliber est.
S . 87. Quibusauterncasibusmatriset nonpatriscondicio-
nem sequitur qui nascitur, iisdem casibusjnpotestateeuropa-
tris, etiamsi iscluisRomanussit, nonesseplusquainmanifes-
tum est. et ideosuperiusrettulimus, quibusdarncasibusper en-
rorem nonjustocontractomatrimoniosenatum interv enireet
emendareuitium matrimonii, eoquemodoplerumqueefficere,
ut inpotestatem patrisfiliusrecligatur.
S .
88. S edsi ancillaex
ciueRomanoconceperit, deindemanumissaciuisRomanafac-
jj. 82.
Ex aux i li a -- seri azas nasci tur.
Conf. V lpianus, Fragm.
V , 1 . 9.
1 . 81 .
poterat. -- li bera perma.raere.
C onf. T acitus,
Anual. L ib. XII, cap.
53.
Paulus, S ent. recept. I V , 1
0,
1 .
2.
Fragm. veter. I Cti
de jur. sc. tl.
1 . 86.
S ed -- nascantur.
Conf.
Papinianus,
L . 2, pr. ne de statu de-
funct. item
L.
3. C. sol. matr. ( Antonin. )
87.
et i deo superi us rettuli mus, etc. V i d,
1 . 1 ,
67 se ^.
qT
1 1 1
clot.
L oo. T . S S . 81 88.
35
romanoal hijoacido deunlatino'y deunaciudadana romana.
. 81. C onformeconestosprincipios, el mismosenadocon-
sulto dispone queel hijodelatinoyextranjera, deextranjero
ylatinasigalacondiciondelamadre.
S . 82. Otraconsecuenciadeestoes, quepor derechodegen-
tesel hijohabidodeunaesclav ayunhombrelibre, nacees-
clav o;por el contrario.
el quedebesuexistencia unamujer li-
breyunesclav o, esdesdeluegolibre.
S . 83. S in embargo esta regla delderecho de gentes no tie-
ne aplicacion los casos , en los cuales est modificada por algu-
na ley o cualquier otro acto con fuerza de ley.
S . 84. Enefectosegunel senadoconsultoC laudiano, laciuda-
danaromanaquetuv iesecomercioconunesclav omedianteel
consentimientodel seor, podia, casodeestipularloas, conti-
nuar en' ser libre;ysinembargodar luz unhijoesclav o;pues
dichosenadoconsultoconfirmabael pactohechopor lamujer y
el propietariodel esclav o. Masdespuesel emperador Adrianaim-
pulsadopor lainiquidaddeesteactoylainconv enienciadese-
mejante. disposicion, restableci laregladel derechodegentes,
por lacual cuandolamujer permanecelibre, el hijoquenazca
deellaestambienlibre.
S . 85. Por elcontraro, los hijos de una esclava y de un hom-
bre libre podian nacer libres ; porque conforme aquella ley
si alguno se uniere una esclava agena, creyndola libre, los hi-
jos habidos de semejante union , nacen libres si sois varones; pe-
ro en elcaso de ser hembras, pertenecen al. seor de quien fue-
re esclava la madre. Mas tambien en esta parte elemperador
V espasiano movido por la irregularidad de tales disposiciones,
restableci la regla delderecho de gentes, segun la cuallos hi-
jos , aunque nazcan varones , son esclavos de aquel quien per-
teneciere la madre esclava.
. 86. Consrvase no obstante elartculo de la misma ley,
que declara esclavos los hijos nacidos de una mujer libre y de
un esclavo ageno , cuya condicion no ignoraba ella. Por consi-
guiente en los paises donde esta ley no existe, elhijo sigue por
derecho de gentes la condicion de su madre, y por lo tanto es
libre.
g. 87. Es indisputable que cuantas veces elhijo sigue la
condicion de la madre y no la delpadre , no est sujeto la pa-
tria potestad , ni aun en elcaso de que elpadre sea ciudadano
romano. Por eso hemos dicho anteriormente que cuando en al-
gunas ocasiones se contrae un matrimonio ilegtimo por equivo-
cacion, puede aplicarse elsenadoconsulto que enmienda elvi-
olo delmatrimonio ; y por este medio elhijo entra las mas veces
en la patria potestad.
. 88.
Pero cuando una esclava, que ha quedado en cinta por
comercio con un ciudadano romano, viniese parir despues de ob-
tenida su libertad y hecha ciudadana romana por manumision, el
36
DE BI S (11 1 t
dai s
( 'o 1 'lis''A''h;
SVtiT.
tusit,
et tuncplriat,
hect hect
ue s
Homanussit, qui nascitur, sicut
pater eius,
nonturnenin
potestatcpatrisest ,
quia
neque
ex ius-
tocoitll
roneept+is est, lleci( le ex ullo senatuscollsulto talis
C oitels
( luaS i justas
co115tltllitllr.
. 89.
Quodautem placuit,
si
ancilla
ex cateRomano
conce-
pt'rit, cleindenlununlis5ap1'llere'rit, glli uascitur liberum nasci,
ncrturali
ratiouclit.
nam lii qui
ilegitime
collcipiuntur, staturll
summunt ex
eotelnpore,
quo
nasculltur : itaque
si ex
liberanas-
cuntur, liben
iiunt, nt?c iutere5t, ex quo matee eos coriceperit,
culn incita fuerit. At lli, qui legitime collcil)iuntur, ex eoneep--
tiouis tempore
statum5u111111u11t.
S . 9U.
llague si eni I llulil;l'i *c'i lel
ho a^ trn e prcu'pnoirtr* agua et igni
in terdietu tl i
fuerit, es( iue modo
peregrina
*/icit, e*t
tuncpariat, conlphlresdistillguunt et putant,
siqui(lelll ex
iustisnuptiiseoneeperit , ciuenl .holnallillll ex ea
Ilas('i , si llerollolgocollceperit , pe'.rPgl inulll ex eanasci.
S . 91. Itenl si quamulier ciui5 Romanapraegnasex sena--
tusce^
llsultoC {audiulloiluci {!afac'til sit ob i(1, quodalienoseruo,
*inreito ec* denunciante domino eius, ( cc)ierif;)
cO mplures disttir
y'eeunt et exititilllant, siquidemex iustis lluptiis colle'epel it, eiuem
lkHllallulllex ea llilsci, si uCre) uo{;;o concei)*c'rit, st rlrerur*
llascl
eiU s, cuiusmateefactaest ane'ill*re. . 92. Ittrnt 1 Je /
t*A;'rillilquo-
que si uulgo conce'perit, deiude cillis Romana "/.reta si t , el pcz--
rl*at, C iuem . . Zolllilllulllparit ; si uerU ex lx'reS :rino, (mui ) secun
dulnlegesnloresgllepe'regriuoeulncotlillnetit es!,
uidetul'ex se-
natusconslllto, quod auctorc c{iuo I ia ^ iriano factual* e,ct * ,
I lere
grillus
(ncl.cci) ,
l l isipatri chis e'jllit'a` Romana q utlFsita
sit.
S . 9s. S i pc!re'gl'llllls****""*""m""*""*""
non
aliter,/illi
inpotestateeiu,c f jullf,(irrerne si * c'c.)s i n p
c)tes*tate'nt
1 'ede'ge--
rit . quoditade'mulnisftle,'it,
si causa
ec)gnitailestimauerit, lloc
llli j ti
c'xpedire: dilige'lltillti atqueexuctius
len)
causan)
cognoscit
deiml^ ubel
ibusabsentibusquc. et
hace
itaedicto
diui Hadriaui
signilicalltur. . lterll
si quis
cu1 1 1 uxore praHgnar
^ te ciuitate
Romana donatus sit , quamuis is qui naseiteu', ut supra diximus,
Romanas sit, tatuen in potestate patris non lit. idque
subserip--
1 .
89. Conf.
Epitome,
1 , 4, . 9. Vll)ia^ ^
ns, Frag.
Y,10.
Q.91.si qua
--
elo))xf)ao
tiee,.
I: ouf.
infra
1. 160.
ueroe.e
peregri no
ele. Col^ f.
supra
4.
17. et infra94.
tf 93.
S i -- reelRgPri r.
( , elrif.
infra
Q;oie)rnentnr. 1 1 1 . 1 , $0.
tem
n 1u c,
I . ib,
X, ep iat. ti. et. iu
1 'r1 ne;;yr.
cap . 3 7.
et
hace itet
etc. emir. su p ra
1 . 55.
1 . `
3 1 ut su r
tl ^ ' ctt'rftltt r S .
. ;11,
L IB. 1. a.
89-94.
37
hijoquenazca, por masquesea.ciudadanoromanocomosupa-
hre, noest S orrretido lapatriapotestad;porqueni hasidocon-
cebidodelegtimaunion, ni - hayningunsenadoconsultoque
declarev lidosemejanteenlace.
. 89. Encuanto ladisposiciondequesealibreel hijo
concebido por una esclava consecuencia
de
trato con un ciu-
dadano romano, siempre que elparto ocurra despues de manu-
mitida la
madre , se funda en la razon natural; porque elestado
de los hijos, cuya concepeion es ilegtima, se determina por la
poca en que acaece el-nacimiento: por consiguiente si nacen de
una madre libre, son ellos libres , sin que importe nada que la
madre cuando los concibi fuese esclava. Por elcontrario los hi-
jos concebidos legtimamente adquieren su estado conforme al
tiempo en que se verific la concepcion.
S . 90. Por eso si se pusiese elentredicho delagua y delfue-
go una ciudadana romana en estado de preez , y despues de
reducida por este medio la condicion de extranjera, sobrevie-
ne elparto , entonces la mayor parte de los jurisconsultos hacen
una distincion , opinando , que si ella ha concebido de legtimas
nupcias , elhijo nace ciudadano romano; y si la concepcion es
elfruto de un comercio ilegtimo, elhijo nace extranjero.
` 'j. 91 . Delmismo modo si una ciudadana romana fuere con-
denada la esclavitud durante su preez en virtud delsenado-
consulto Claudiano, por haber tenido trato con un esclavo contra
la voluntad delseor y apesar de sus amonestaciones, la mayor
parte de los jurisconsultos distinguen tambien elcaso , y piensan
que si la concepcion proviniese de legtimas nupcias, elhijo na-
cer ciudadano romano; y por elcontrario si la concepcion fue-
se elresultado de una union ilegtima, elhijo nacer esclavo de
aquelseor cuya es la madre esclava.
S . 92. - S ucede lo mismo la extranjera que, despues de haber
concebido consecuencia de un trato ilcito, se hiciera ciudada-
na romana antes delparto , cuyo hijo nace ciudadano romano;
pero si la concepcion resulta de matrimonio contraido con un ex-
tranjero, alcualse ha enlazado ella con arreglo las leyes y cos-
tumbres de los extranjeros , parece que segun elsenadoconsulto
autorizado por Adriano elhijo nace extranjero, no ser que el
padre haya adquirido elderecho de ciudadana romana.
S . 93. S i un extranjerosus hijos no se sujetan su po-
testad, sino cuando elemperador lo ordenare as, lo cualno ha-
ce este sin , juzgar con conocimiento de causa que esta determi-
nacion conviene los hijos; elconocimiento de causa es mas so-
lcito y escrupuloso si elhijo fuere impuber estuviere ausente.
Estas disposiciones estn contenidas en un edicto de Adriano.
S . 94. T ambien si alguno obtuviere elderecho de ciudada-
na romana juntamente con su esposa , la sazon preada, por
mas que elhijo nazca ciudadano romano, como digimos an-
tes , no est sujeto la potestad paterna , . segun declara
un res-
38
DEHIS QYI IN POT ES T AT ES YN T .
tionediui Hadriani significatur . quadecausaqui intellegit uxo-
rem suam essepraegnatem, dum ciuitatem sib et
uxori ab Irn-
peratorepetit, simul ab eodem peteredebet, ut eum, qui natus
erit, inpotestatesuababera.
S .
95.
Aliacausaest eorum, qu'
L atini sunt
et
cum liberissuisadciuitatem Romanam perue-
niunt: nam horum
i n
*potectatP flan, *
liberi. quod ius quibus-
dam
peregrinis *********
************
*****************:
g. 96.
magistratumge-
runt, ciuitatemRomanamconsequuntur, minus latumest, cum
hltantum, qui uel magistratum,
uel
honoremgerunt,
ad ciui-
tatemRomanamperueniunt . idque
compluribus
epistulis Princi-
pumsignificatur. ,
._.
^.
97.
'Non saltan autern naturales li beri , secunclum ea, quae'
diximus;
in potestate nostra sunt, uerum
eti am hi, quosadoptamus.
S . 98.
Adoptioautem duobusmodislit, aut populi auctoritate,
aut im-
pedomagistratus, uelut Praetoris. S . 99. Populi
auctoritate
adoptamus eos, qui sui iuris sunt: quae species adoptionis dici-
tur adrogatio, quia et is, qui adoptat, rogatur, id est, - interro-
gatur, an uelit eum, quem adoptaturus sit, iustumsibi
filium
esse; et is, qui adoptatur, rogatur, an id fieri patiatur ; et
populus rogatur, an id fieri iubeat. I mperio magistratus adop-
tamus eos, qui
in potestate parentiumsunt , si ne primum
gradumliberorumoptineant , qualis est filius et filia , si-
ue inferiorem, qualis est nepos, neptis, pronepos, proneptis.
. loo.
Et quidemilla adoptio, quae per populumfit, nusquam
nisi Romae fit: at haec etiam
in prouiuciis aput Praesides ea-
rumfieri solet.
S . 1 01 . I temper populumfeminae non adoptan-
tur, nam
id
magis placuit. Aput Praetoremuero , uelin pro-
uinciis aput ProconsulemLegatumue etiamfeminae solent adop-
tari. S . 1 02. I tem
inpuberem
aput populumadoptari aliquando
prohibitumest, aliquando permissum
est. nunc ex epistula op-
timi I mperatoris
Antonini,
quamscripsit Pontificibus, si justa
causa
adoptionis esse uidebitur, cumquibusdameondicionibu
s
permissumest. Aput Praetoremuero et
in prouinciis aput Pro-
. 96.
Conf. Appianus,
de B, eli. civ.
Lib. lI , cap. 26. S trabo, Lib. I V .
( pag. 1 86.
1 87. ) Asconius,
in O rat contra
Pison ( ed a. 1 675. pag. 1 56. )
1 . 97. pr.
I . de
adopt. Conf. V ipianus , Frag.
VIII,1.
EpitomeI, 5.
pr.
secundara ea ,
quae
d, i x i mus. Conf. supra. 55.
98. L. 2. pr.
de adopt.
inscripta:
Gajus Libro
I . I nstitutionum. 1 .
I . de
adopt. Conf. V lpianus, Fragm.
V I I I ,
2. Epitome, 1 , 5, 1. 1.
1 . 99.
Populi - - adrogati o.
cit. L. 2. pr. de adopt. cit. 1. 1. I. eod.
Conf. V lpianus, Fragm.
V I I I .
3. 2. Epitome, I I
` 3, .
3. I 5 cit.
1 . 1 .
qui a et i s - -
_.
pati atur.
cit. L. 2.
pr. Conf.
Epitome, 1, 5, cit.
^
1. Imperi o magi stratus
etc. cit. L. 2.
Pr.
cit. .
1_
1. 1. Conf. V lpianus,
Fragm.
V I I I , cit. .
3.
Epitome , I I .
3, cit.
3. 1 , 5 , cit. . 1 .
1 00.
Conf. V lpianus , Fragm.
V I I I ,
1 01 .
Conf. V lpianus , Fragm.
VIII , ^.
5. Epitome I
L.
'21 .
de adopt. ( ex l^'ostri
Lib. sing.
Regul. )
p
: 5, ^. 2. item
$. 1 o$, Conf.
Vlpianus,
Fragm. VI11,
cit. . 5. --.
3. I. deadopt.
cripto
de Adriano. Por esto elque conozca la
, preez de su . es-
okposa , alslicitar para si y su consorte eldereohb , deC iudadana
,901
L . 1. ^S . 95--10^.
39
^r+ :
S . 96.
esmenosestenso, porquetansololosqueejercen
algun empleo cargo honorfico son los que alcanzan la ciudadana
de Roma, como lo comprueban bien muchas epstolas de los prn-
M I ;
- cipes.
ss
S. 97. N oso-
lamenteestnsujetos nuestrapotestadloshijosnaturales, se-
pfP
gunhemosdichoantes, 'sino tambien los adoptivos.
ei
PoS . 98. Hceselaadopciondedosmodos, por laautoridad
im
ibus, itemlibripende,
Praeter mu-
h^^1 0
lieremeumque, cuius in
manumconvenit.
S . 1 1 4. Potest autem
coemptionemfacere mulier
non
solumcum
manto suo, sed etiam
. 1 1 "
* ^*
` , i
eumextraneo:
aut matrimonii
causa
facta coemptio dicitur,
aut fiduciae causa.
quae eni mcummalito
suo facit coemptio-
ril^
nem,
(ut) aput eumfiliae loco
sit, dicitur inatrimonii
causa fecis-
- ^^1
se
coemptionem: quae uero alterius rei
causa
facit coemptionem^^^i
cumextraneo, uelut
tutelaeeuitandae causa, dicitur fiduciae cau-^
sa fecisse coemptionem. S .
1 4. 5. Quod est
tale: si qua uelit quos
:: 1 1 , 1 `
^^^^^^^^^^^^
habet tutores
reponere, ut aliumnanciscatur
coemp-
, it
tionemfaca; deinde a
coemptionatore remancipata ei, cui ipsa:
91 1
uelit, et ab
eo uindicta manumissa incipit eumhabere tutorem,
;51 1 1
(a) quo manumissa est, qui tutor
fiduciarius dicitu, sicut infe- ; i, 1 1
rius apparehit. . 1 1 5. 'O limetiamtestamenti
faciendi gratia1^
1
nancisci
1 ` 1 imi
^
^^t'I
c^oempti onem, nihilomini^is filiae loco incipit esse. namsi omnino
u
qualibet ex causa uxor in mano uiri si l , placuit, eam(i us) filiae^
^
. '. 1 16.
1 . 113.
Conf. Cicero, pro Flacco, cit. cap. 34. et de O ratore ,
L ib. 1,
cap. 56. S ervius Danielis, ad Aeneid. Lib.
I V ,
vers. 1 03. et 21 4. itemad
Georg. loc. cit.
13oet.hius, loe. cit. lsidorus, O rigin.
L ib. V, cap. 24. v ers.
fin. adhbitis - - libripende.
Priscianus, L ib. VI infin. (ap. Putsch.
pag. 726. ) post verba: Cajus in primo
Institutorum.
1 1 4.
sed eti am cum ex traneo
Conf. infra 1 .
118. et C ommentar. II.
^j.
139. item C icero, proMuraena, cap. 12.
matrimonii causa.
C onf. Gellius,
L ib. IV, cap. 3.
ut aput eum fi li ae toco
sit. Conf. infra 1 .
1153) 118. 136.
nec non Commentar.
II.
1 .
. 1 39. 1 59, et Commentar. 111.
g.
g. 3. 40. item
Boethius , loc. cit. et S ervios, ad Georg. loc. cit.
. 115.
remancipata
C onf. Festus, in voc.
Remancipatam
si cut i nferi us
apparebit. Vid. 1
.
195.
. 1 1 5. 8
Oli m - - - fui ssent.
Conf. Cicero , T opic. cap. 4. Livius.
Lib. XXXI X , cap. 9. Gellius , Lib. 1 , cap. 1 2. Plutarchus , in N urna,
cap. 1 0. ( pag. 66. ) De
mulierum testarnentis
praelerea conferenda sunt loca
hace: hujus Cormentar.
g. 1 92.
Commentar.
II.
. .
112. 113. 118. 119.
1 21 . 1 22.
C ommentar. III.
g. 1 . 43. 44. itemV lpianus, Fragm. XX, . 1 5.
XXI X , 1. 3 .
. 116.
Deliberishontinibusmancipiodandisconferendi sunt L iv ius,
L ib . XL I , cap . 8. et F estu s su b vo ce1Demin u tu s.
^
S uperest, ut exponamus, quae personae
in mancipio sint. . 1 1 7.
O mnes igitur liberorumpersonae , si ue masculini, si ti e femi ni ni
sex us si in
potestate parentis sunt,
mancipad ab hoc eodem
i4
LI B. L S . 1 1 37-1 1 7. "
43
piter (Di ales);
los de Marte (Marci ales) ;
losdeR1l lo(Qui ri -
nales)
S . 113. L acoempcionesotromedioquesujeta lasmuje-
resal poder por mancipacion, esdecir, por ciertav entaficticia,
hechaenpresenciadecincotestigos, todospberesyciudadanos
romanos, deunlibripende(libripeas)
ademsdelamujer y de
aquel quev adquirir sobreellaestederecho.
S . 114. Puedelamujer celebrar estaespeciedev enta(evemp-
ti o) no solamente con su marido sino tambien con un estrao.
De aqu es que la coempcion se dice hecha unas veces por cau-
sa de matrimonio , y otras fiduciariamente. La mujer que se
vende ficticiamente su marido, para ocupar ellugar de hija su-
ya, se dice que ha practicado la coempcionpor causa de ma-
trimonio ; pero la que lo hace con un estrao por otro motivo
diferente, como por ejemplo fin de mudar de tutor, dcese
que practica la coempcion por causa de fiducia.
k. 1 1 5. H aqu como esto se verifica. Cuando una mujer
quiere cambiar de tutor celebra ella dicha venta ficticia; en
seguida elcomprador ( coemptionator) la rernancipa alindividuo
designado por ella: este la manumite por vindicta, desde cuyo
punto la mujer queda sometida la tutela delltimo, elcual, co-
mo veremos despues, se llama tutor fiduciario.
S . 1 1 5. a Antes se practicaba tambien la coempcion fiduciaria
con elfin de hacer testamento, porque entonces las mujeres, es-
cepto muy pocas , solamente tenian elderecho de testar, cuando
despues de celebrada lacoempcion eran remancipadas y manumi-
tidas ; mas elsenado con aprobacion delemperador Adriano, su-
primi este requisito
S . 115.') Aunenel casodequelamujer hayav erificadola
coempcionfiduciariaconsumarido, ocupasinembargoel lugar
dehijadeeste, puesseacual fuerelacausapor laquesesome-
telamujer al poder del marido, est determinadoqueadquiera
siemprelosderechosdehijasuya.
T IT U L OVII.
De los que estn en manci pi o (i n manci pi o).
S . 116. Rstanospor esponer qu personasestnenman-
cipio.
S . 1 1 7.
T odos los hijos, sean varones hembras, sometidos
la potestad de un ascendiente, pueden ser mancipados por l,
delmismo modo que lo son los esclavos.
, ;a1
:, 1
4
DE HIS
QV I I N rI AN CI PI O S V N T .
modo
possunt,
quo
etiamservi
mancipad
poss
u
nt. ^, .
1 1 8. I dem
iuris est
in :anta)
perso^:is,
qua jn
manir
sunt^. 1 amfeminae a
coemptio. ^atoribu
s eodem
modo
possunt
***********
*^- *******
aput
*****
coemptionatoremfiliae
loco
sit nupta sit **,
nibi ominus
etiamquae
ei Dupla
Don est, nec ob id filiae
loco sit, ab eo
mancipad
possit. . 1 1 8. '
Plerumque solum
et a
parentibus et a.
coemptionatoribu's mancip<<ntur,
cum
nelint parentes coernptio-
natoresque
e suo jure eas personas
dimittere, sicut
inferiuseui-
dentius apparebit. S .
1 1 :).
Est autemmancipatio, ut
supra quo-
que diximus, imag inaria quaedam
'rendido:
quod et ipsumius
propriumciuiumRomanorumest . eaque
res
ita agitur, ailhibi_-
tis non
minus quamqunque testibus, ciuibus Romanis puberi-
bus, et praeterea alio eiusdemcondicionis, qui
libran] aeneam
teneat, qui appeliatllr libripens: is, qui mancipio accipit, rem
tenens ita dicit:
HV N C EGO
HOIIIN 1?Dl. EXIVItEQVIIi1T IV11i M VM
ES S E
AI O , I S QV F. AI I HI EDI PT US ES T 1 1 0C AERE , lEN EAQV E LI BRA:
deinde aere percutit libran],
idque aes dat ei, a quo mancipio
accipit, quasi pretii loco. . 1 2O . Eo modo et seruileset liberae
personae mancipantur. animaba quoque, quae mancipi sunt, quo
in numero
habentur boues, equi, muli, asini; itempraedia tam
urbana, quamrustica, quae et ipsa mancipi sunt, guaba sunt
I talica, eodemmodo solent mancipad. l, ` ^. 1 21 . I n eo solo prae-
diorummancipatio a ceterorurn inancipatione cliffe, t, quod per-
sonae serui/ es et liberae, itemanimalia, quae mancipi sunt, ni-
si in praesentia sint, mancipari non possunt : adeo quidem, ut
eum, (qui ) mancipio accipit , apprehendere id ipsurn, grlod ei -
mancipio datur, necesse sit: unde etiammancipatio dicitur,
quia mana res capitur. praedia uero absentia solent mancipad.
S . 1 22. I deo autemaes et libra adhibetur, quia olimaereis tan-
tumnuminis utebantur; et erant asses, dupon, iii, semisses et
guadrantes, necullusaureusuel argenteus
nummus i n rrsrc era,
sieut ex lege mi
tabularumintellegere possumus: eorumque num-
1 . 1 1 8. a si c, u.t i nferas
ezti denti us apparebi t. Conf. infra 1 . 1 . 1 32. 1 34.
1 . 1 1 9. Boethius , Commentar.
in T opic. Cicer.
. Lib. I I I . ( ad cap. 5) post
verba:
EjusdemautemCaji
Libro
primo I nstitutionumde ne!cn faciendo hace
verba
sunt. Conf. V lpianus. ^ragnr. X 1 ^;. , 3. Epitome, I , 6. 1 . 3. T heo-
pliilus, 1 , 1 2, 1 .
6. ut supra quoque rli, ri y
razcs. rV ir/ . 1 . 1 1 3. trrorl-
;{ om., rno-
rumest. Conf.
infra Comunentar. I I . 1 . 65.
itern V lpianus, Fragm.
XI X,
1 . 4.
qur: li brar:t - li bri pen.
y . E'risci. lnus,
Lib. V E. in fin.
( ap. Putsch. pag.
720. )
post. verba :
C
g
jus in
primoIns!itutornm etc. Ineodem. C onf.
C orm-
mentar. 1 1 1 .
g,
1 67.
g. 1 20.
Conf. 1 'ltiianus , E ragm. ^I A. ,
. 1.
quati n sunt Itali ca.. Conf.
infra Cornrnentar.
1 1 . 1 .
g.
1 9. 21 . 27. 35.
g. 1 21 . Conf. dlpianus ,
Fragua. X
I X, 1 . 6. ut
eum - - - capi ti .cr.
Conf. I sidorus . O rigin.
Lib. V , cap.
95.
1 . 1 22.
Conf.
I sidorus, O rigin.
Lib. XV I , cap, 1 7.
Plinius, Hist. nat.
Lib. XXXI I I , cap. 3. post
init.
Varro, deL ing. L at. L ib. IV, (ap. Gotho-
fred. pag. 28.
3i1 . ) Eestus,
in
roc.
Grav eaes. I),ionysiusHal., Antiq. Roo].
Lib. I X, cap.
27.
( pag. 586. )
Gehius,
Lib. XX,
cap. 1 . nomen adhttc i n u. s1 4.
retinetur.
C oa. Isidorus,
loc, cil.
cap.
24.
, L IB. I r. .
S S .
118---122. 45
S . 1 1 8. S ucedelomismorespecto las personas queestn
i n mano ,
por cuyarazonlasmujerespuedenser mancipadasde
lapropiamanerapor sus coei npci onadores
ocupe ellugar de
hija delcoempci onador
est casada no obstante,
tiene tambien elderecho de mancipar la mujer que no ha con-
traido nupcias con l, ni est por consiguiente en ellugar de hi-
ja suya.
S . 1 1 8. ` Por lo comun
tanto los ascendientes cuanto los coemp-
cionadores mancipan estas personas con elsolo objeto de ha-
cerlas salir de su poder , como evidentemente se ver mas ade-
lante.
1 . 1 1 9. La mancipacion , como hemos dicho antes, es cierta
especie de venta ficticia, y uno de los derechos propios y esclu-
sivos de los ciudadanos romanos. S e practica . ante cinco testigos
por lo'menos, ciudadanos romanos pberes, y adems ante otra
persona de la misma condicion llamada ellibripende (li bri pens),
que tenga elpeso de metal. La persona que recibe en mancipio,
teniendo y mostrando la cosa que va ser mancipada , dice:
AFIRMOQUE ES T E HO MBRE 1 1 T E PERT EN ECE PO R DERECHO QUT RI T A-
RI O , YQUE LO HEC OMPRADOC ON ES T A MON EDA. YES T A. BAL AN -,
zx DE Mr. T AL. T oca en seguida la balanza con la moneda y en-
trega esta alvendedor como si fuera elprecio delobjeto com-
prado.
S . 120. As se mancipan los esclavos; las personas libres, los
animales manci pi , cuales sen los bueyes, los caballos , las mulas
y los asnos; y as tambien suelen manciparse los predios rsti-
cos y urbanos manci pe , como son los predios itlicos.
. 1 2 i . La nica diferencia que existe entre la rnancipacioir
de los prdios y la de las dems cosas es que los esclavos, las
personas libres y los animales manci pi no pueden ser mancipa-
dos sin que estn presentes , de talmanera, que elfingido com-
prador ha de coger indispensablemente con la mano la cosa man-
cipada, pues precisamente por esta circunstancia
(qui a mani l res'
capi tur) es por lo que lleva este acto elnombre de mancipacion;
y por elcontrario los prdios suelen manciparse sin aquelre-
quisito.
. 1 22. Eluso de la moneda de cobre y de la balanza es de-
bido que en lo antiguo no Babia otras monedas que las de este
metal; tales eran los ases libras ( tuses), los ases dobles
(di pon--
(iii) , los medios ases
(senos.>es) y los cuartos de as
(quadrante, r);
pero no se usaba moneda ninguna de oro ni de plata, segun po-
dennss conocer l"!r la l
ey de las Doce T ablas. Ycomo elvalor de
46
DE
H1
1N 141AN C IPIOS VN T .
morumuis
et potestas
non in numero
erat ,
sed
in pondere ****
**************
*********
asses librales erant, et dipondii erant
di
************** ponderis
nomen adhuc in usu re
pondius dicitur
P****
tinetur. semisses
**
et quadrantes
pro rata scilicet po^t. i ^ne, *****
** *non*
numerabat eam,
sed
ap>>endebat. unde serui, quibus
*********
**************************
appellati
sunt et
ad ********
*** ^^. 1 23. S i tamen
quaerat
ali<juis, quare, ***** coemptio ****
************* namea
quidem, quae coemptionemfacit ********
*
serullemconrlicionem*******************
*
*********************
mancipati mancipataeue seruorum
loco
constituuntur : adeo qui
dem, ut ab eo, cuius
in
mancipio sunt, ne, que hereditatem, ne-
que legata alite^
capere possint , quam
si simul eodem testa-
mentoliberi esseiubeantur, sicuti iurisest inpersonaseruo-
rum . seddifferentiaeratiomanifestaest, cum aparentibus
et a
coemptionatoribusiisdem uerbismancinioaccipiantur, qui-
bussemi;quodnonsimiliter fi t in '***"**
S . 1 24. V ideamus nunc , quib*us modi s i qui alieno inri
, rubiecti sunt, eo jure liberentur.
S . 125. * dc* prius de his dispiciamus, qui in potestate sunt.
S . 126. Et quidem *serui I ue madmodum*potestate li berentur,
ex ji s i ntellel;e*re possumus, quae de seruis manumittendi. r supe
rius exposuimus. S . 1 27. Hi uero , qui *i n potestate pa*r*enti s
sunt, mortuo eo sui i uri sftnt.
sed hoc
dt*stjnctionelnrecipit. nam
*ai ortuo patre sane*
omnimodofilii
filiaeuesui iuriaefficiuntur:
1nortuoueroau*onon omni modo nepotes neptesque* sui *i uri s fi unt,
sed i ta si post mortent am*
in
patris sui potestatemrecasuri
non
sunt. i taque
si *ntorientc auo pater
eorum uivat et in
potestatc* pa-
tris ( sui)
fuera, tune post *ohi tum aui * in potestate pat''ri s srti funt:
si uero js*,
quo
tempore auus moritur ,
*aut eti am ntortuus
est,
aut ex i i t de
potestate patris
tunc i i qui a*
inpotestatem eiusca-
derenonpossunt, sui
iuris fiunt. S . 1 28.
C um autem is, cui ob
aliquodmaleficium ex legepoenali aguaet igni interdicitur, ciui-
tatem Itomanam amittat, sequitur, ut, quiaeomodoex nmero
s.
123. seruorum
loco
eonsti tuuntur
etc. C onf.
infraj'. 1 38. itemCom-
mentar. II.
.
160.
et C ommentar. III. 1. 114.
'
1 24. pr. I . quib. mod. jus potest. solv.
.
1 26. cit. pr.
I .
quib. mod. jus pot. solv.
superi us ex posui mus.
Conf.
. 1 1 . sq.
. 1 27.
cit.
pr. I . quib. mod. jus pot. sol
y. Conf.
Epitome, I, 6, pr. V I -
pianus . Fragm.
X , 2.
1 28.
1. 1. I.
quib. mod. jus pot. solv. Conf.
Epitome, I , 6,
.
1 . V I - pianus, Fragm.
X, . 3.
I tP`+ 1^I S. 1. ^^.`123-12'8. 47 4 y#
( !j ,
haba- ases d libra ( literales) , de dos libras (di pondi t)se
ue
llama dipondio (di podi us)aun , todava se conserva. en el
uso elnombre de peso (ponderi s ).
Los medios ases (serni sses) y
quk
loscuartosdeas(quadrantes)
por la porcion. determinada
. .
la coempcion
porque ciertamente la mujer que v e-
) 1 1
rifica la coempcion
mancipados mancipadas se consti-
71, I I ,
-- --_ -- -
nam si nondum manumissussit, set adhucin
1. 1 29. 1 . 5. 1 .
quib. mod. jus pot. solv. Conf. V ipianus,
Fraga'. X,
g,
4.
Qaodsi . - - - rcbi tari potest.
Cor?f. Epitome, 1 , 6. 1 . 2.
1 . 1 30.
Conf. V ipianus, Frrhrn.
X ,
1 .
5. si Flamines Diales i^ cauyu-
rentur. Conf. infra
Comrnentar. 111.
1 . 1 1 4. itera T acitus, Anual. Lib. IV,
cap. 16. si V i rgi nes
V estales
capi antur.
Conf. tletlius, L ib. 1, cap. 12.
1 . 1 31 . Conf. Cicero,
pro
Caecina, cap. 33. 34.
pro domo, cap. 30. pro
Balbo , cap. 1 1 -1 2.
1 . 1 32.
Conf. T heophilus,
I, 12, 1. 6. Epitome, I,
6. 1 . 3. V ipianus,
Fra;nr. X, ,
1. 1 , 6. 1 .
quid. rnod. jus. pot. solv.
E^nanci pati one - esse.
cit.
^, 6. 1 , sed pus
qui dem
etc.
Conf. infra
t;ommentar.
1 V , 1 . 79. et huj.
Co
mruentar.
1 35. itN .m
Diorrysius llalicarnass. , Antiquit.
Rom. L ib. 11,
cap.
27.
( pag. 97. ) et, ti3oethius , Commentar.
in
T opic. Cicer, Lib. 11. (ad cap.
4. ) 8I _-. . E
9T O,
y 'pianos, loc. cit.
eo f
acto reuerti tti r
i n
potestatem, patri r:. 1 : g r ^
f. i!:fra Com;rieutar.
1I. 1 .
141.
et Cornfru
ntar. I11. 1 ,
G.
L ID. 1.-ttlfi2PF
ga, 'enM +e^^ *mitr-^^^du^ .p^^i^4
{^.
hlj7sdeelt^ bajo" 'tf' p'cittstad. , nideotraHin
etIt1littl let bU ttoli
muerytd: repugnaei efeC to la'razdnqueunibarabrg,onsiderib-
docomoetratijeroejerzasu.potestadsobreciudadatl08 roma,-
nos. N r igtialMotivo ; si se priva del'agua y d'ef' #tiegfl al' gttte
est bajolapotestaddeun. ascendiente , queda iitrerde
porq+he. t7mbien es contrario la razon que un hombre ce^nside-
rado cmo extfianjero
est-sujeto he potestad del su aseendi'eith
ciudadano romano'.
1 9. . -C uandounascendientecaeprisioneroenpoder.
enemigos, aunqueenel entretantoseadeellos, quedaensuspen-
soel estadodesusdescendientes, env irtuddel derechode
"pos--
tliminio pgrgt e los prisioneros hechos por los enemigos reco-
bran su vuelta todos sus antiguos derechos. Por consiglieut?t,
luego que regreseelprisionero tendr bajo su potestad a
susdes-
cendientes; mas si muere en elcautiverio sehacenestos'in;
pendientes,. aunquepuededudarsesi loserndesde la muele
delascendiente bien desde su captura. Queda igualmente s , -
pensalapatriapotestadenvirtud delderecho e, osti minio; cu- ''
dofuerencapturadospor el enemigo los hijos nietos de una
PP^
J
-
cendiente.
S . 1 30, . S alen adems de la patria potestad los descendientes
v aronesquesonconsagradossacerdotesdeJpiter (Flami nes .^i --
les) ylashembrasescogidasparav rgenesv estales.
S . 131., Antiguamentecuandoel puebloromanoenv iabaco-
lonias lasregioneslatinas, tarnbienlos que por mandado del
.J'^.F ,; ^;y,^
ascendiente :1 . e-
^-.
-*--
******
Qetestate pareutis liberantur. nec interest, an in uiri sui
rq..
-" g . 13 3 .14 . 28.
deado p t. in scrip ta: Gaj u s L ib ro I .
l n $titu tio u u m. 1. 7.
I . mod. jus
pot. so l v. Co n f. .E p ito me.,
1, 6, cit. . 3 .
( Y u st
1, .13 4 . Can f.
8. I .
qu ib . rn o d. j u s p o t. so l v.
L . u it. C. deado p t.
tn isti1
4 is 'ero ,
deF in ib .
L ib . 1, cap . 7.
Su cto n iu s , in Octav. cap . 64 .
( aeiT tas, tiD. Y .
ap . 19. oc f ieri
solera --
ef f iciatur. -Conf .
su p ra
1. 13 2.
u dn dieat -- 'san tn a
esse
Co n f. Vl p ian u s,
L . .
S.
2. dereivin dicat. iure
moricfpatur. Conf.
Vip ian u s,
L . 25. p r. deSdo p l . ( ?)
S . tu, Co se' s, 9.
1. qu ib .
mod. jus p o t. seit. ut supra dixirrius.
vid.
1 32.
'= 1 1 38. .eunt
conneni, sset. ( :oof. T ariti. s, . :ltinai. .
L
ib . I
V
.
cal ) . 11.
-n eo
+I
+atea'B st 154 v.
CanP. , ;suara 1 L4.
et g ^,
it 5r.
,
^. ^. ^. S 501 37. 136, .
r.
^^t
entoncesle^qcianclpael padreter^a. v ez la
p^^a, ^f
o^^rA
-^r
. ; i
^^^. .
^^ Ara, si bien" elu s^^a estableci^^. t;^e sea^^na..
M4, , F. ^
^N.
lic desideratur pagina integra
am
111
^^
la
fl f
.
^
111,1
^..1S^tt
S , 1.33. El padreque, tiene bajo su potestad u4
#i1 :, $:
n ieto p ro ceden tedel , p u ede su arb itrio iib rar
.al .h ij o r
p o testad reten ien do al n ieto , p o r, el co n trario l ib rar k estere-
ten ien do aqu el , b ien man cip ar amb o s. E sto mismo deb e
en ten derseresp ecto del b izn ieto
I ^
n"
is
ii
S . 1 34. y en tan to su el en h acersel as man u misio n es
su n
cesivas, en cu an to qu iereel p adrel ib rarl o desu p o testad", p ara
que sea independiente. Despues es remancipado alpadre, ye/
ado p tan tel o reivin dica deestean teel p reto r, cu al sifu era su p ro Y '
p io h ij o , en cu yo caso siel p adren o seo p o n el o adj u dica el p r
to r al recl aman te, b ien es man cip ado p o r derech o al p p aadre...;
p ero es mas ven taj o so qu esea reman cip ado al p adre. Un a so / si
man cip acio n b asta p o r el co n trario p ara l o s dems descen dien tes
deamb o s sexo s , l o s cu al es so n reman cip ado s al aseen d en te
man cip ado s p o r derech o . E stas mismas fo rmal idades .sn el )
p racticarseen l as p ro vin cias an te. l o s p residen tes.
I
S. 13 5. E l n io h ab ido deu n h ij o man cip ado u n a do s,
veces , en tra en l a p o testad del ab u el o au n qu e.n azca'desp u es
l a tercera man cip acio n desu p adre. y p o r co n sig u ien tep u ede:
el ab u el o man cip arl o y darl o en ado p cio n . Po r el co n trario .el e
qu efu ereco n ceb ido desp u es del a tercera man u misio n :desu p a-,
d re, n o en tra al n acer en l a p o testad desu ab u el o : - co n to do ;
seg u n el p arecer deL ab eo n qu eda su j eto co mo
mancrpi
al do mi-
n io del a misma p erso n a en cu yo man cip io est el p adre. Po r,Q10
qu e n o so tro s to ca seg u imo s en l a p rctica, qu emien tras el . p a-
dreest en man cip io , qu eda l a co n dicio n del h ij o en su sp en so ,
cayen do b aj o l a p o testad desu p adrel u eg o qu eesteseh iciere
in dep en dien tep o r l a man u misio n ; y qu esiel p adremu rieseen
el man cip io , seh acein dep en dien teel h ij o . Y seg u n de-
j amo s asen tado , l o qu eh acen l as tres man cip acio n es resp ecto
del h ij o , l o h aceu n a so l a man cip acio n resp ecto del n ieto .
S . 1 36.
p u es p o r l o qu eresp ecta l as co sas"sag radas j
sej u zg a qu eest b aj o el p o der, ,p ero p o r l o dems sel a co dera
c n mo sin o l o estu viesese
l ib ran del a p atria p eteb tad;ay
^E!
i
751 0D. 1 YS PU'1 'kS T .
etc.
sULV 1 T YB.
YT 1 ftL1 ^
S i rrt, ,
irextranei,
jti amui s
haesolaelocofiliarum ba-
bead,
(tuae
Inuiri manu
sunt.
41** p *f#
#*
4
*MFi1*#**4
#+ t
#+ Yf.**#**t
* **. **
******t*
*** ** * *** ** e
1?7. in
********************.h*****
y************
. . . . . . ***** ** *. **** o**uelita******************nihilo magis po-
test ardlgete.
crean
filia patrem. set filia quidem
p ullo modo pa-
tiem Ozest
etgeretiamsi aduptiv asit: haecautetu
repudio mis-.
se (ut u"llr) proinde
compeliere
potet,
atquesi el numquam nup-
te fuisset.
S .
138. Ii, qui incausamancipii sunt, quiaseruorum loco
habeQtur, uindicta, censu, testamentomanumissi sui iuristrnt.
1 39. N ec tamen in
hoc casu lex Aelia S entia locumhabet.
laquenihil >requirimus, cuiusaetatissit is, qui manumittit,
et qui manumittitui
: acneilludquidem, anpatronum cre
ditremue manumissor habeat. Ac ne numerus quidemlegis Furiae
Cn^ niae finitus in
his personis locumhabet. 1 1 0. Quin
stim
inuitoquoqueeo, cuiusinmancipiosunt, censuliber-
tatem consequi possunt. Exceptoeo, quem pater ealegeman
^ipiodedit, ut sibi re^ nancipetur : namquoclammodo tune pa. -
t
er Qotestaternpropriam reseruaresibi uidetur
eoipso, quod
rrincipiorecipit. Acneisquidem dicitur inuitoeo, cuiusin
mancipioest, censulibertatem consequi, quem pater ex noxali
causamancipiodedit: uelut qui furti eiusnominedamnatus
esC ', et eum mancipioactori dedit : nam Mineactor
pro pe-
cunia-k';<abet. S . 141:
1nsummaadmonentti sumus, aduerstls
Os;guosinmancipiolabemus, nihil nobiscontumelisefa
cereljcer. e, alioquin'inluriarumac't7one tenehimrll'. AC
nediuqui-
dem iq eo lu'r detinentur homines, set
plerumque hoc flt dicis
g ratia u n o mo men to ;
n isiscil icet ex n xal icau sa
man cip en tu r.
14 2. g
'rau seamu s n u n eal iara
diu isio n em. iiam
ex I ris
Qtil ^,
qerl equ efu p o tPState, equ ein
man u , n equ eiu
tt itt rryt;t 9t1
p
t; qu adamu el
su n t, u el
in cu ratian e,
so ic
'g. 13 7.
set
nctept.4rtt7 st.
Co n f. cit. 1. 4 1. I . qu ib . mo d. j u s p o t.
.
1. 1:3 8. ( c a
srrtorurit
toco haeittur.
Co n r.
su p ra . 123 . et l o e. ib ial ie^.
. 13 9. i.o n f. s
u p ra 1. 1, 3 8. 18 3 7. +1.
^ . 110.quem pater ex
an
noxali
n
causa etc.
Co n f. in fra Co mmen tar. I V,
^. 7.5e,t xy. ten !
.. 1. de,
r;l o xai. act. Pap in ian u
s, C. T u l .
11.
^3 . Y l iiin ci^, l t,.' 3 .. ^.
de
h o rri. l ib er. exh ib .
t
^`1-i1: ^P
vi vi r^t.t dehl ...,.
u .n
ano^ni^ntr^ . Co n f. sirirA
. ^. 113 .
^.
1t
p r. 1.
do to t-4 .
****
manoesse
et uel
mancipatronern
^cc
PD
L IB. ,t.
137-w-142.
pocoimportaqueestnsujetas, alppcler de }1 u. e9O a. ^1 1 , 9w
rido , si bien`soloocupan ellugar de hijaslas- qu ee eu+ neotrau
en elltimo caso
(Pere V II li nea desunt.)
S . 137
no puede obligarle mas que una hija su-padre.
Ahora bien, la hija aun cuando sea adoptiva no puede obligaren
manera alguna su padre ; dad o que aquella , si fuere epu ia-
da, puede obligar almarido como si nunca le . hubiese estado
unida.
S . 1 38.
Los que estn en mancipio esclavos , se hacen in-
dependientes mediante la manumision por vindicta, por censo
por testamento , en razon que se les considera en u
q todo
como esclavos.
. 1 39. Ycomo la ley Ylia S enda no se aplica a este caso, 4e
ah es que no atendemos laedad del, queManumite pi a las10.1
manumitido ; sin que tampoco interese saber si elque confiere
: Jtt
libertad tiene patrono o acreedores. Fs mas, ni aun, s iquiera hky
que atenerse alnmero de manumisiones prescrito en la ley Fu-
ria Caninia.
S . 1 40. Yhasta pueden adquirir la libertad por , censo , aun
repugnndolo eldueo ( is cujus mancipio .s ^unt), a escepcion el
hijo quien s padre hubiese entregado en mancipio can l a c on
dicion de que se le ha de remancipar , porque en cierto rxio
parece que elpadre se reserva la potestad que le es :propia en el
mero hecho de recibirlo en mancipio. Aldecir que los sometidos
almancipio pueden adquirir la libertad por censo aun 'sin elco n -
sentimiento deldueo , no hemos querido hablar delhijo qu ku q
su padre diese en mancipio por causa de noxas no:uli causal,
como por ejemplo sucede , cuando condenado un padre por hur-
to que haya cometido su hijo , lo entrega en nnapeipio . al` deman-
dante ; pues este en aquella circunstancia lo recibe en vez de
dinero.
5. 1 41 . Por lo dems conviene advertir que no nos es lcito
maltratar los que tenemos en mancipio, porque en talcaso po-
dramos ser demandados de injuria. N i se crea que los hiiml*es
permanecen lamo tiempo en aquelestado , antes por el::rootra-
rio las mas veces solo dura, por decirlo as, un momento, salvo
cuando la mancipacion haya sido por causa de noxas.
T I T ULO I X.
De las personas independientes (qui sui juri s sunt).
S. 14 2. Pasemo s ahora otr a di vision, p o rqu een trel as p er-
sonas que no se encuentran
i npotestate, ni
i n :anu, ni tampoco
i n rri anei pi o,
hay unas que estn en tutela O
en curadura y,o tras
DE
T 1+T IrL IS .
quaedam neutrojuretenentur. uideamusigitur, quneintutela,
uel in-eurationesint: itaenim intellegemusceteraspersonas,
quaeneutrojuretenentur.
quaeintutelasunt.
S . 143.
Acpriusdispic!amu
s
dehis, q
S . 144.
Permissum est itaqueparentibus, liberis, q^^osin
potestatesuahabent, testamento
(luto)
res ciare: masculini qui-
dem sexusinpuberibus
(duntaxat ; feminini autem
tan inpube-
rihtrs), quam
nubilibus
ueteresenirnuoluerunt, feminasetiam
si perfectasaetatissint, propter animi leuitatem intutelaesse.
S .
145.
Raquesi quisfiliofiliaequetestamentotutorem dederit,
et amboadpubertatem peruenerint , filiusquidem desinit
ha-
beretutorem filiaueronihilominusintutelapermanet :
tantum
enim ex lebe
uliaet Papia
Juliajureliberoi um aI utel 11--
berantur feminae. loquimur autem exceptisVirginibus
V esta-
libus, quas etiamueteres in honoren/ sacerdotii liberas
esse`u-
luerunt : itaque
etiam lege
xII tabularum cautum est. S . 140.
N epotibusautem neptibusqueitademum possumustestamento
tutoresdare, si post mortem
postran) inpatrissui potestatem
jure recasuri non sint. itaque si filius meus mortis meae tm-
poreinpotestatemeasit, nepotes, quosex eo
(habeo), non pos-
sunt ex testamentomeohaberetutorem , quamuisinpotestate
meafuerint: scilicet quiamortuomeinpatrissui potestatefutu-
r sunt. S . 147. C um tamenincompluribusaliiscausispstu-
mi proiam natishabeantur , et inhm causaplacuit, nonmius-
postumis, quam iam natistestamentotutoresdadposse: si. mo-
doineacausasint, ut si uiuisnobisnascantur , . inpotestate
nostrafiant. Hosetiam heredesinstituerepossumus;cum extra-
neospostumpsheredesinstituerepermissum nonsit. . -148.
(Y x ori ),
quae in manu est,
proindeacfiliae;item nurui, quae
infil manuest, proindeacnepti tutor dari potest.
S . 149. Rec-
tissimeautem tutor sicdari potest:
LV CI V MT I T I V ML IBERIS MEIS
T VT OREBi
no . sed et si ita seriptumsit:
L IBERIS MEiS ueI V^C QRI
?
.
144.
Permissuvn -- ...-
dare. .
3. I . de tutel. Conf. Vlpianus, FragtQ.
XI , S . 1 5.
Epitome, I , 7,
. 2.
masculini ---nubilibus.
Conf. V lpianuer
loc. cit. . 1 .
ueteres enim
etc. Conf. infra 1 . 1 90. itemI sidorus, O rigin.
Lib. I X, cap.
ult. Cicero,
pro Aluraena,
cap. 1 2.
V lpianus, loc. cit. Roe-
01 1 as ,
Commentar.
in
T opic. Cicer.
Lib. I I . ( ad cap.
4. ) et Lib. I V . ( ad
cap. 1 1 . )
Conf.
Fraga). V ahean.
1 . 229.
6. 1 45.
Ex lege Julia -f erninae
Conf, infra
1 . 1 94. exceptis Yirginibus
Yestalibus.
Conf. Plutarchus ,
in duma, cap. O .
( pag.
66. ) Dio t;assios,
Lib.
LV I ,
cap.
1 0.
1 46.
3. I . de
tutel. Conf.
Epitome, I , 7,
. 2.
. 1 47.
^. 4.
i. de
tutel.
hos eti arr^
heredes i
ti tuere possumus etc.
Conf.
infra
Comn^enGar I
I . p
^ ^. 130. 2r2. 287.
^. 1 48.
proinde ac
f iliae.
Conf.
supra
. 1 1 4. et
loc. tbi aS leg, proin-
de a. c neptt. Co
n i n
fra Commentar. 1 1 1 . 1 .
1 59.
et Commentar. I I ^
. 3.
^ 1 4. 9.
Conf. I n fra
Gomrr^^tar.
U. g .
289. Conf.
Fraga). V ahean.
229.
230:
54
fl,
L IB. I. S S . 143-149.
quesehallanlibresdeestosdospoderes. Veamos, pues, cules
seanlasprimeras, ypor ellasv endremosen. conocimientode
lassegundas.
T IT U L OX.
De la.r tutelar.
S . t43. Examinemosprimerolaspersonasqueestnentu-
tela.
S . 144.
Puedenlosascendientesdar tutorespor testamento
losdescendientesqueestnbajosupotestad saber: losv a-
rones, mientrassonimpberes, y lashembrasoraseanim-
pberesoranbiles, porquelosantiguosdeterminaronquelas
hembras causadesufra g
ilidadestuv iesenentutelaaundespues
deser mayoresdeedad.
S . 1 45. S i alguno pues diere tutor en
testamento suhijo
hijayambosllegaren lapubertad, el hijosaldr delatutela,
perolahijacontinuar enella: porqueenv irtuddelaleyJulia
yPapiaPoppealasmujeressoloselibrandelatutelapor el de-
rechoquelesd el nacimientodemuchoshijos, exceptuandolas
v estales, quieneslosantiguosdeclararonlibresdetodapotes
tad, enhonor del sacerdocio: as lodetermin tambienlaleyde
lasDoceT ablas.
S . 1..l6.
Cltimamente podemos dar tutores en testamento
nuestros nietos y nietas cuando por nuestra muerte no hayan de
recaer bajo la potestad de su padre. Por consiguiente, si alfalle-
cer y estuviere mi hijo sometido mi po` est. ad, no puedo nom-
brar tutor en testamento los nietos habidos de l, por mas que
Cambien los tenga bajo mi potestad; la razon es porque despues
de mi muerte quedarn sujetos la de su padre.
S . 1 47. As como en otras muchas circunstancias se con-
sideran como nacidos los hijos pstumos, delmismo modo en
este caso se ha juzgado conveniente que pueda drseles tu-
tor en testamento, lo mismo que los ya nacidos, con tal
empero que debiesen estar bajo nuestra potestad caso de ver la
luz E iviendo nosotros. T arnbien podernos instituirlos herederos,
lo que no nos es permitido con los pstumos estraos.
. 1 48. Puede cualquiera dar tutor la esposa que tenga ba-
jo su poder su hija, su nuera que est sujeta alpoder de su
hijo , y tambien su nieta.
S . 1 49. Elnombramiento de tutor puede hacerse muy bien
en esta forma : N O MBRO T UT O R m: 'q rs HI JO S A
L ucioT ico;
s:.
56
v Iv T v T *>t.is.
;
, T IT I!'S T FT U H
ESTO,
r^tedatusilltellOgitur.
S . 150. I I ^
persona
tatnen
uxoris, quae
in
manuest,
recepta
est etiamt-
toris optio, id est, ut liceat ei permittere, quemuelit ipsa, tu-
toremsibi optare; hoc modo:
T I ME 1 'XO R1 MEAE T V T O BI S I 1 P- ^
'fiO N EMno.
quo casu licet uxori uelin munes res, ueliii unam
^4 ^P
forte aut duas
(optare). .
1 51 . Ceterumaut plena
optio datur,
aut augusta. S . 1 52. Plena ita dad solet, ut proxilne ac supra
dixirnus.
augusta ita dari solet:
T I T I AE 1 "XO RI MEE DV N T AXAT
T VT OBIS OPT ION EM
S EbI EL DO ;
aut
DV I T AXAT BI S 1 )0. S . 1 53. Quae
optionesplurimurninter seclifferunt. nannquaeplenam optionem
babet, potest semel et biset ter et saepiustutorem optare. quae
ueroangustiarahabet
optionem, si duntaxat smel dataest optioi
ampliusquam semel optarenonpotest: si tantum bis, amplius
guarobisoptandi facultatem nonhabet.
S .
154.. Vocantur . au-
tem hl, qui nominatim testamentotutoresdantur, datiui;
qui
ex optione sumuntur, optiui.
S . 1 55. Quibus testamento quidemtutor datus non sit, lis
ex legexi1 agnati : sunt'tutores;qui uocantur legitimi. . 156.
S unt autem agnati per uirilissexuspersonascognatione
iuneti,
quasi a patrecognati: ueluti frater eodem patrenatus, fratris
filius, neposueex eo, item patruuset patrui filias
*et* nepos
ex eo. At hi , qui per feminini sexus
` personas cognati one fu. n-
l, runtur y non sunt agnati , sed ali as* naturali jurecognati. 'la-
que inter auunculumet sororis finura non agnatio est, sed cog-
natio . itemamitae, materterae filius non est mihi agnatus, set
cognatus : et inuicemscilicet ego -illi codera iureconiungor:
quia qui nascuntur, patris, non mnrisfamiliamsequuntur.:k
S . 157. S edolim quidem, quantum adlegem x II tabularum at-
tinet, etam feminaeagnatoshabebant tutores. set postea.lex
C laudialataest, quae, quod ad feminas attinet, (agnatorum)
tutelassustulit. itaquemasculusgulden' inpubesfratrernpube-
rtrm , aut patruum habet tutorem ;feminaeuero
babe-
re
tutoi em non*posma"
S . 158. S et agnationisquidem ius
capitisdiminutioneperimitur , cognationisilel'oius capi ti s di -
rni nuti one
noncommutatur: quiaciuilisratiociuiliaquidem jura
S .
.150. C onf.
L iv ius, L ib. XXXIX, cap.
19.. item Plauti T ruculentus,
,..ct. IV, se. 4, v. 6.
ubi optionistutorum Vestigiuinextare
cense!. Han-
b o l du s.
^
154 . Vo can tu r -
datiui.
Co n f. Vl p ian u s, F rag m.
XI , 1. 14 .
1 . 155. p r.
I . de
l eg il .
aguza.
tu tel . Co n f. Epitome, I , 7 , . et 1. 1 .
. 156.
Sunt -.--
nepos ex eo. 1:,.
7 . de l el zit. tn to rib . inscripta: G-
1u s
Libro I .
l n stitu tio n u m. 1.
1 . I . de l eg it.
ag u ar. bite!. Co n f. infra Co m-
tih en far:I 11. i0.
itemVl p ian u s, F rag m. XI , 1. 4 .
Epitome, I , '7, 1. 1 .
At hi
el e. cit.]. 1. I .
Co n f.
infra
Co n imen tar. I I I . . 24 . -
. 157.Co n f. in fra 1
171.
n ec non
Vl p ian u s, F rag m.
XI . 1. 8. itemL . 3 .
C. de
lega.
tu tel . ( Leo I .)
. 158. 1 .
3 . I . el eg it. a
ag n at.
tu tel .
cognationis -
non commutalur.
' Ctl n f.,I tl fra
tal :
in.
^,
97.
item11^
iu s L .
esil ia
ratio etc. Co a.
11. I . de
b ereditat.:g
h
u ^ab in teat^.. < I ePeir^^
j et.ci-
0,
1 1
tu s
i u p ,
nam
LI B I . S ^. I . 5d---1 58.
^
en esta otra que eat igualmentev lida: ' .S EA 'relo T U^. ^
ES
F
3y S
+ '}^^, :
^^A . . ^
siaoS ^ DE *I ^sPs^, .
;
,
.
,
. ,
.
^, -j;
S . 1 . 50. ''S e'ha admitido sin embargo en favor . ^e''P^e^posa
que est sometida alpoder la opcion de tutor, es cl, et;per'tr, i-
so deescog er el qu equiera , , en esta fo rma: DOI A T iCI A MI 73s-
PUS'4 , OPCI ON DE T UT O R. ste i'S se p ermite l a espo sa
qu eseofa {tutor, b ien en generalp ara to do s su s negocios , b ien
p ara
uno , do s so l amen te.
S. 151. Po r l o dems esta opcion puede ser p l en a restricta.
S. 152. E s p l en a cu an do sed en l a fo rma qu acabamos de
espresar; y restricta cuando sed en esta o tra : CO N CEDO A T r--
C.I A MI E SPOS.# QUE ES CO JA T UT O R itN A V EZ , b ien
I au -solo nos
V ECES .
S. 151. H ay g ran diferen cia en treestas do s esp ecies deo p -
cio n , p o rqu el a esp o sa qu ien seco n cediesel a p l en a , p u edeel e-
g ir tu to r u n a, do s; tres mas veces; mien tras qu esisel edierel a
restricta, sl o p o dr el eg ir tu to r u n a do s veces, seg u n 'qu el a
o p eio n se' l eh aya co n cedido p ^ r u n a so l a vez p o r do s.
S. 154 . L l man seetatieo s l o s tu to res desig n ado s n o min al men -
teen testamen to ,'y
opti vos l o s el eg ido s en virtu d del a o p eio n .
S . 1 55, Seg u n l a l ey del as Do ceT ab l as, l o s ag n ado s so n tu -
to res deto do s aqu el l o s qu ien es n o seh aya n o mb rado tu to r en
testamen to , y sel l aman tu to res l eg timo s.
S. 156. So n ag u ado s to do s aqu el l o s cu yo p aren tesco p ro vien e
dep erso n as del sexo mascu l in o ,% es decir, l o s p arien tes p o r p ar-
tedep adre( a p atreco g n ati) , co mo el h erman o n acido deu n
mismo p adre, el h ij o n ieto deesteh erman o , ig u al men teel
tio p atern o y su h ij o n ieto . M as aqu el l o s cu yo p aren tesco trae
o rig en dep erso n as del sexo femen in o , n o so n ag u ado s, sin o p a-
rien tes p o r derech o n atu ral co g n ado s. A s es qu een treel tio
matern o y el so b rin o n o h ay p aren tesco deag n acio n sin o de
co g n acio n , del mismo mo do qu een trem y el h ij o demitia p a-
tern a matern a ; p u es mip aren tesco co n el l o s es de.l a misma
n atu ral eza, to da vez qu el o s h ij o s sig u en
la famil ia del p adrey
n o l a del a madre.
S. 157.
A n tig u amen teten ian tamb ien l as mu j eres p o r tu to -
res su s ag n ado s, seg u ra l a l ey del as Do ceT ab l as ; p ero desp u es
l a l ey Cl au dia ab o l i resp ecto l as mu j eres l a tu tel a del o s afin a-
do s , del o qu eresu l ta qu eel varo a imp b er tien ep o r tu to r su
h erman o p u b er, su tio p atern o , al p aso qu el as h emb ras n o
p u eden ten er semej an tetu to r.
S . 1 58.
La capitis dirninucion destruye elderecho de afina-
0
:11f
i
1 1 ;
^l'
^Y
I
5t3
DE
T j^T EL 1S .
i{I
^Q
r ^
( OPC U mperepott'st,
1 }aturalia uero
non
otest. . 1 . 59. Est. ^:il-
ilp^sll
temcapits dirninutio prioris
capi ti s
rermutatio . eaque tribus
p^
1 1
^
modis accidit. namaut maxima est rap, tis
di mi tluti o, aut mi-
sl^^i
nor , quamquidam
median]
uocant, aut minima. . 1 60. Ala-
xima est capitis diminutio cumaliquis sirnulet ciuitatemet
libertatemamittit
*:*******************
qui ex patria *
***
*****
************
R
*** i tent fe*nti nae li berae ex senatusconsulto
* Claurliano anei-
cillae fiunt eorumdominorum,
qui bus inuitis et denuntianti--
bus
ni hi lomi nus cum
sFruis
eorum coierint. S . 1 61 . Minor
eapi ti s dim
*i nuti o est cum
ci ui tas qui dem ami t* titur , libertas
uero retinetur.
*quod acci di t ci , cui a*qua et igni interdietum
, fueri t.
S .
1 62. Minima
*c.api ti .* diminutio est *cual el ci u*
itas
et libertas
reei netur, sed status horni ni .s cotnmulatur. quod acci -
(li t} i n bis,
qui adoptantur: itemin lis, qui coemptiQnemfa-
ciunt: et in bis,
qui mancipio dantur, quique ex mancipatione
manumittuntur; adeo quidem, ut quotiens quisque mancipe-
tur,
aut ntanumi ttatt^ r; totiens capite diminuatur. S . 1 63. N ec
solummaioribus dirninutiionibus ius agnationis corrumpitur,
set
etiamminima. et ideo si ex duobns liberis alterumpater
emancipauerit. ************* neuter alteri agnationis iur te con-
i urtctu.s esse* poterit. S . 1 64. Cumautemad agriabas tutela *per-
ti net, nona simulad omnes pertinet, set adJ eos tadtum, qui
proximo gradu sunt.
. 1 65. *Ex eadem lege duorleci nt tabuli trnnt li bertorum
et li berta7 'urn tutela ad patronos li berosque eorum perti net,
quae et , i psa legi ti ma tutela uoctur: non qui a nomi nati n i n
ea
lege de hac tutela caueatur , sed qui a peri nde accepla e.st
per
i nterpreti tti onertt, atque si uerli i s legi s i ntroducta
esset. eo eni rn
i pso , quod li eredi tates li bertoruat li bertarumque ^ si * intestati
deeessissent *i usserat lex ad
patronos*
liberosue eorumperti-
nere, crediderunt ueteres, uolnisse legemetiam
tutelas ad eos
pertinere: cumet agnatos, quos
ad
hereditatemuocauit, eos-
b. 1 59. pr. I . de cap. dem. Conf. Bocthius, ( :ommentar. in T opic. Cicer.
Lib. I I . ( ad cap. 4. ) L . 1.
de cap. minut. ( ex N ostri t. ommentar. ad Edict.
prov. a V lpianus, Fragm. Xi
1 . 1 60. Conf. V lpianus, Frahrn. XI , 1 1 .
:11arinta ----
ami tti t.
g.
1 .
1 . de cap. deminnt.
i tem (rni nae li berae
etc. Conf. supra 1 91 . I temV I -
pianos , loc. cit. 1 . 1 . 1.
de successionib. sublat. et ad eamT heophilus.
V an-
I us ^cnt. recept. I I , 21 . a.
, ^1 61 . g. 2. 1 . de cap. cleminut. Conf. V lpianus,
^tcc
Frarm. XI , S . 1 2.
i
9.
1 62. T i ni m.a - - - aclo, ntttr.
^.
3.1.
de cap. deminut. Conf. V I -
pianus, Fragm. X1, . 1 3.
qaoa acci di t --- coempti onern faci urat.
C onf. 'infra
C ommentar. 111. 1. 1. 82-8*. et
t:o^ttnenlar. I V . 1 . 38. ilemV lpianus et
B o el h iu s, l o o . cit.
1 64. 7 I . de cap. deminut. Conf. Epitome, I 7
1 .
S
165. ^it. I. delega.
patron. Me!.
Conf.
V lpianus^Fragm,
Xi,
iiberosq ue
eo ru mpertinet.
Co n f.
in fra 1.
175. ctwn
et a.gnatot
etc. i',o rtf.
E p ito me,
i, 7 , al t, $. 1.
i w
L I B . I .
S S .
-
.
158- - - - 165
59 .
, a
4
s'
74
li r;;^,
N OT AS . 7 5
conubium essecreditur, cum L atinis
autemet peregrinis ita si concessum
si t , cumservis nulla modo ( Ulp. fragm. V. 1. 4. 5) ; aut ad cognationemet
afnitatem; naminter quos bac ratione nuptiae prohibitae sunt, conubium
nonesse Gaius et Ulpianus aperte dicunt. ( Holw. )
1 . 66. S etentia haec est : filio tamen anniculo facto et causa probata , La-
tinl. lm, praeterquamquod civilatemadipiscatur lamipse, quamuxor ejus
el, filius, si ejusdemconditionis sint , ir, cipere etiamin potestate habere
frlium.
Eo autem, quod dicit , patremsimuleurn n potestale habere incipere,
significare videtur, speciali decreto opus non esse, quo filius
inpotestatere-
digatur, sed patremipso jure cumcivitate Romana potestatern in filiumnan-
cisci. ( Holweg. )
. 67. et seq. Esmuyinciertoelorgen delsenadoconsulto de que se
trata : I llud sane conjectura assequi licet, inquit Holweggius, S enatus-consul-
tum, cumlegis Aeliae S entiae rationemhabuerit (Huj. Comment. I . 1 . 68),
ipsumautemab Hadriano tamrescripto (hujus. Comm, . I, 1. 73), quarn plu-
ribus S enatus-consultis (Gai . Comrn. II , 1 1 3 et II1, . 73) , aliquatenus
immutatmsit, eo traclu lemporis , qui a divo Augusto ad Adriani inlpe-
riumextenditur, factumesse debere.
Gans ( S cholien , p. 1 25) cree que elsenadoconsulto que autoriz la prue-
ba delerror, data desde elreinado de V espasiano.
1,
69. I s casus, si Latina peregrino tanquau-i civi Romano nupserit, ideo
ornissus videtur; quia nec civi Romano Latina ex lege Aelia S entia nubere
potuisset. . Ejus , qui dedticiorumnumero est , hic nulla fit rrrentio; peregri-
norumlamen appellatione euro comprehendi non dubitatur. ( Ho1 w. )
. 70. Quaerebatur, an verba ex lege . I eli a S enti a ad utrumque, an ad
eumtantumcasumpertineant, uhi civemRomanamuxorern ducere se crc-
diderit? AA prior sentenlia praevaluit et a ( ;l. Goeschennio interpunctione
primumfuit indica ta. ( Holweg. )
. 75. Holweg cree que elsentido de este pasaje es como sigue: Peregrinas
si civem Romana'm uxorem duxerit , sice intervelbiente errore, Sil)e non, is
nascitur, peragrinus est : sed matrimonio per errorem contracto ad-
4nitti poteri t causae probati o, quarn, ubi nullus error i ntey` ueneri t, cessare
corlstat. Goeschen es de la misma opinion.
. 77. Hunc 1 . sic Holweggius restituit : I laque si civis Romana pere-
grino (cui conubi um si t concessum , nupseri t, qui ex ea conjuncti one
raascitzir, peregri nus et justus patri s) frlius est , tanquarn si ex peregrina
eumprocreasset. Hoc (tani en) tempore etc. , etc.
1 8. Es probable que en este lugar se trata de la ley 1 7ensia ( 1 ), y que
elsentido que ha querido espresar Gayo es este : Quodsi civis Romana pe-
regrino nupserit , partum semper pereyrinurri nasci lege .ITensia cauturn
est: quod quidem conubio intervenerz,te etiam citra legem illairl similiter
procederet propter ipsum conubirrm; eo autem deficiente necessaria lex
( 1 ) Ulpiano , nico jurisconsulto que nos ha Hecho conocer la ley Mensia, habla de ella
delmodo siguiente enel fragm. V . ;. 3: N on iutervenieute conabi. ; ( libera), inatris condi-
I ini, i adeedent; excepto i : o, qui cx peregrino et ciyc iloinana perc rinns nascitur: quonia:u
4'a n
lcitsia ea alterulro pero;vino natura dcterioris pareutis conditionein sequi jubet. ^
^
^
1?^'tD^m
^
tol
D
t
tDj ^>^
!
l^t
it^^)
^p^'
1 o^c 4
^1
1 , 1 1 1
>^
190/ 1196'
^^,
p rt^^
.
6
^
^ ^o n l^ ^Dt
^^
^^^^
l^^
^iD1
11111tel ai
iitvro^aG^
, 1 y1 iDt,
lioli
^dd
14. .
alqut
:1 pDtnli'
s0b to
.',,ddI p rOQ
I lLyt
1 1 1 , 1
^^kf
1 1 1
1r1 1
+^sl
r+h
":kti
7fi
NOTA S.
Mensia fuit, cum alioquin, non interveniente conubio ea servetxr juris
regula , ut partos ad matris condicionen accedat.
Huschtc. finemhujus loca sic restituendamcenset :
Quaparte~temaja-
bet lex ,
e ci ve Romano et
peregrina peregrinum
nasci , ni hi l novi intro-
dux i t ;
nametiam
si ne ea lege e regula juri s genti um i dem
futurum
eral.
Algunos autores creen sin embargo que la ley Mensia no
difieredela ley
Aelia
S enta.
Y. Haubold,
Epi cri si s ad Hei necc. anti q. L. I , . 1 34;
Holweg ,
de causae probati one,
c. I , p. 1 2 y sig.
. 79.
Gaius hoc loco significasse videtur: Latinos gulden') lege Mensia
fuisse comprehensos, sed non eos, qui suo aevo Latini appellarentur, colo-
niarios elJunianos , sed veteres illos Latinos,
qui -propri os populos proprias-
que civitates habebant , et erant peregrinorumnumero. Quod si
yero ita se
habeat, liberae reipublica temporibus et ante legemJulian, qua veteres
Latini cives facti sunt , legemMensiamla tamesse oportebit. ( Holweg. )
. 80.
Fuerunt tatuen , etc.
N arrat tatuen fuisse quosdamjuris auctores,
qui , si Latinos ex lege Aelia S entia , id est testalione liberorumquoeren-
dorumcausa se uxoremducere interposita cumcive Romana nuptias contra-
xisset, Latinumex ea conjunctione putarent, quia legibus Aelia S entria et J-
nia conubiumconcessumvideatur, conubio eniminterveniente filiumpatrem
sequi: aliter autemcontracto matrimonio (i ta eni m legendum et restituen-
dum ex litterarum vestigiis putat Holweggi us) , azore scilicet non ex lege
Aelia S enta ducta, eurn qui nascitur, secundumillorumsententiam, ma-
tris condtioni accedere. S enatumvero auctore Divo Hadriano rejecla illa ju-
reconsultorumlnterpretatione ex vera legumAeliae S entiae et Juniae volante-
te censuisse, ut omni modo sive ex lege Ada S entia , sive aliter Latinus ci-
vemRomanamuxoremduxisset, civis Romanas nasceretur. ( I lolweg. )
s. 87. . . . Non justo contracto matri moni o senatum i nterveni re, etc.
S enatum improprie scribit pro senatus-consulto: non ipsumenimS ena-
tumin singulis erroris casibus inlervenire et causae probationemper
-mittere, sed lege generaliter proposita omnibus, qui eo jure uti possent, cau-
sae probationis beneficiara indulsisse , manifestumest. ( Holweg. )
. 1 01 . Lese enelDigesto, L . 21. de adopt. ( I . 7) : Gaius lib. I . regular:
Nam et femi nae ex rescri pto pri nci pi s adrogari possunt.
. 1 06. S e v que en tiempo de Gayo era aun cuestionable si
el masj6-
ven podi a adoptar uno de mas edad.
Por elcontrario , en las . I nstitutas
de Justiniano se lee : Minaren nato majorem non passe adoptare plcet.
Adoptio
enim naturam imitatur.
. 1 1 8. Ex Bluhmii sententia universi loci lecho sic constituenda est:
I deen i. e. i. e. p. g. i. m. s. namfeminae a coemptionatoribus
eodem modo
possunt
mancipara: adeo ut, quamvis ea sola
apudcoemptionatorem filiae
locosit ,
quoe elnupta silin mano,
nibilominus , etc. , etc.
Attameu.hanc
conjecturamrecipere in contextumnon ausus est Goeschenius.
. 1 22. . . .
non numerabat eam, sed appendebat, etc.
Y. aN iebuhr, t. I.
p. 270 y sig.
1$.
Cum autem is...
agua et i gni i nterdi ctur, etc.
Elorigen de la
interdiceiondel aguaydel fuegoprov ienedel principioestablecidoentrelos
Romanos, medianteel cual no
podiaquitarse ningunciudadanoel derecho
deciudadanacontrasuv oluntad. As ,
pes,
cuandose,quedaalejar dela
i l, r
a
;e
1,4tQT Al1. ;_y 77
ciudad' unciudadanoindigno, nose'empleabalav iolencl puraspulsarle,
siguiendolosprincipios'reconocidos, sinoquopriv ndoledei. lascoasnecesa-
rias lav idaseleobligaba
quel mismoseespatriase. V. k C iceron, pro
Domo , c. 29 y30.
. 131. g
ententiaenim hauddubiehaecest: olim filiosfamilias, qui jussu
parentisinL atinam coloniam nominadedissent, utpote`sicalteriusciv itatis
civ esfactos, deparentispotestateexiisse. Hiclocusrestitu potest comodo:
desinebant enim use (cives) Romani ut (qui)
acciperentur alteriusciv ita-
tisciv es.
. 132. In fine:
Inhacpaginanihil quicquam legerelicuit. N equetemen
dobitandum est , quinposterioreejusparteeacontineantur quaeleguntur in
L . 28 deadopt. (v id. . 133.);priorisautem partisargumentum colligi potest
ex Epitomeslocohoc(I. 6 , . 3.) : T emencum L erdomancipatusfueril fi-
liusapatrenaturali fiduciariopatri, hocageredebet naturalispater, ut el a
fiduciariapatreremancipetur, et anaturali patremanumitatur, ut si filius
illemortuusfuerit, el inhereditatenaturalispater, nonfiduciarius, succedat.
Feminaev el nepotesmasculi ex filiounaemancipationedepatrisv el av i
exeunt potestateet sui jurisefficiuntur. Et bi ipsequamlibet unamancipa-
tionedepatrisv el av i potestateeaeant , nisi apatrefiduciarioremancipati
fuerint et anaturali patrenianumissi , succedereeisnaturalispater nonpo-
test , nisi fiduciarius, aquomanumissi sunt. N am si remancipatum eum sibi
naturalispater v el av usmanumiserit, ipseel inhereditatesuccedit. C onf.
S . 6. I. quib. mod. juspot. solv . v erbis:
Et tufc ex edicto Praetoris etc.
. 136.... Atque si in ranum non convenisset etc. Gaius, ut v idetur,
deflaminicaDiali loquitur, docetque, eam ejurepatriononcutre, propter
legem sub T iberiolatam, quaflaminicaDialissacrorum causainpotestate
v iri , ceterapromiscuofeminarum jureageret. Vid. T acit. Ann. L ib. IV,
cap. 16.... quae in viri manusunt.... Docet Gaiusfiliasfamiliassi coemp-
tionem feeerint, siv ecum marito, siv ecum extraneo, aparentum potestate
liberari. Quaesequuntur, maximam saltem partem, adeam questionem per-
linerav identur : quibusmodisfeminae, quaein.manusunt, eojureliberentur.
. 145....
ex lege Julia et Papia Poppaea , etc.
L aleyPapiaPoppease
public entiempodeAugustoao762deRoma: comorenov abalamayor
partedelasdisposicionesdelaleyJulia
de maritandis ordinibus , se la de-
signaordinariamentebajoel nombredelaleyJulia
et Papia Poppaea. Esta
leyasegurabarecompensasypriv ilegios
h loscasadosypadresdefamiliasnu-
merosas, ypropendiapor lotanto disminuir el nmerodelosclibes. V.
Heinec., I. I. t. XXV. 7. S egunestaley, el queteniatreshijosv iv osenRo-
ma, cuatroenItalia, cincoenlasprov incias, estabaexentodetodacarga
personal. Y. Ins. Just. lib. I.,
t. 25, inpr. Vasetambienel . 194deeste
comentario.
s. 157....
postea lex Claudia lata est, etc., etc. La ley-C laudia el S EN A-
T IIS C OFS uL T v M C L JIIDL AN IIM de tutela mulierum legitima , sepromulg el ao
798 deRoma. N odebeconfundirseconel senadoconsultodequesehizomen-
cionenel . 160 , yquesepromulg sieteaosdespues.
. 164. Goeschencreequeenlapginaquefaltadespuesdeesteprrafo
tratabaGayo
de legitima gentilium tutela;
enefecto, l refiereestepasaje,
del cual nadanosqueda, al comentario III. . 17.
78
N O T AS .
1 . 1 78. . . .
Lega J uli a
de maritandls ordinibus etc. Propuesta esta ley el
afeo 737
de Roma no 'se decret hasta el
75fi,
y se confundi en 762 con la ley
Papia Poppea. Y. la nota del. 1 45. Elcelibato agradaba tanto los roma-
de aqueltiempo , que una ley cuyo objeto era hacer desventajosa esta
nos
condicion favoreciendo los casamientos , debi esperimentar y esperiment en
efecto una fuerte oposicion. V ase Plin. I st. N at. XI V . ; S enec. Conso-
tat ad Marci an.
1 9. ; T acit. Ann. I I I . 28 ; Dion. Cass. , hist. LV I . 7. ;
tiist.
XL III.
25; hist. LV I . 1 6. S uet.
J ul. Cces., c. -1 2. dem, August.
C. 89
et cap. 31 .
1 . 1 84. it legitirnumfiat judicium, sequentes conditiones requiruntur:
1 . oportet , ut judiciun
^
acceptumsit in urbe Roma, velintra primumurbis
Romw milliarium; 2. ut inter cives Romanos accipiatur; '3. ut sub uno ju-
dice datumsit. V id.
Nost. comm. I V . 1 . 1 01 et seq. , et in commentar. Eve-
rardi Dupvnt ,
pag. 1 45 et seq.
. 1 85Ex lege Ati li a,
etc. , etc. S u fecha es incierta; Hauboid la co-
loca en elao 557 de Roma; Gans no la cree muy anterior la ley Ju-
nia y T itia , no obstante elpasaje de T ito Livio ( XXXI X , 9. ) que refiere,
a lo que parece , un ejemplo de la aplicacion de esta ley. Dice , hablando de
Fecennia Hispala: Post patroni mortem, quia nullius in manu esset, tu-
torema T RIRU N IS et PRART ORE petiisse.
Ex lege J uli a et T i ti aEsta ley hizo estensivo las provincias elbe-
neficio de la ley Atilia. Fu publicada en elao 723 de Roma.
. 1 88. Q. 11fni ci us S cevola, hijo de Publi us 111uci us S cevola. Pompo-
ni us, de orig. Jur. , 1 . 41 , dice de aquello siguiente: J us ci vi le pri rnus
consti tui t, generati m in li bros decem et orto redi gendo. YCi ceron, de
O rat. , 1 . 39 , le llama: Homi nem omni um et di sci pli na juri s erudi ti ssi -
mum et i ngeni o prudenti aque acuti ssi mum. J uri speri torum eloquenti s-
simum , et eloquentium jurisperitissimum. Cicero , Brut. c. 39, 40.
Servius Sulpicius Rufus. V. Cicero, Brut. c. 41.
Antistius Labeo: Institutus est aTrebatio. V. Pomp. de O rig. Jur.
1 . 47.
. 1 96. S ed di versae scholae, Gayo era discpulo de S ahino y de Cassio,
h
quienes llama nostri praeceptores, al paso que Prculo y sus discpulos
di versae scholae aurtores.
S obre estas diferentes sectas vase
Gravi na, de
O rn et progressu jur. civ. , g. / i 5.--Hofmann , Hist. Jur. p. I , pag. 31 2.
Mascow, de S ectis
S abi ni anorum et Proculi anorum.
Lips. 1 728. Hugo,
Rechtsgesc. , pag. 61 5, etc. , etc.
1 . 1 96. In fine.
Hujus paginae argnmentumduplex sit necesse est. Ap-
paret enimex iis, quae praecedunt, tractatumde causis finiendae tutelae
in ea
continuari; quae autemsequuntur, caput de curationibns in ea in-
cipere demonstrant. Quod in Epit. quidemtale est : Peractis pupillaribus
annis, quibus tutores absolvuntur, ad curatores ratio minorumincipit per-
tinere. S ub curatoribus sunt minores aetate, majores aversores, insani. Hi,
qui minores sunt, usque ad viginti et quinque annos impletos sub curatore
sunt. Qui y
ero eversores, aut insani sunt , omni tempore vitae suae sub
curatoribus esse jubentur , quia
substantiam
suamrationabiliter gubernare
non possunt. a
Vid. Epit. I,
8. ( N ota de Goescheu. )
1,
1 97. I llud gulden] planmest ,
GajanYhoclocodecuratoribus
mi-
N OT AS .
79
ruinagere. S edsi quidconjeC turaedetur, janeoprogredi lieebit, ut Gajum
ri ^ aximeexpouendapotissimailladiv i Marei constitutionac^
cv pttum ruja-
sedicamus, qua-statutam es,. ut munesaduiti curatoresacciv erent , non
redditiscausis: gnaesi itasint, adImperatrem Marcum reT erendum ,erit
v erbum uoduit, quodinfite. seq. legitur (N otadeGoesrhen.)
FIN DEL AS N OT AS DEL PRIMER C OMEN T ARIO.
T If
r*
4$40104~~^
` .
r
+s'
I N S T I T V T I O N V M.
C ON N EN T ARIVS S 1i: C VN IYIT S W
L A IN S T IT U YA
IJE GAYO.
C OMEN T ARIOS au11T DO.
^^,
11
IN S T IT VT ION VM.
r,
COM I E ST A I I I V S.: SE C^...^^^VS.
*c
S . I. 1JU PERIORE
conamentari o de i ure personaran:* exposui-
mus : modo
ulcipams, cje ceps; quRe r^e1 in nostrp patrimonio
sunt, uel e
ra ^t$ti n^;p^ri J o^^lrh^e nti^. ;
S . 2.
Imr-lait qu reru^nclii^i sio` ^2n dlos ^rzi ^ti culos dcdu
^
ci tur: nam ali ae sunt di ui ni i r^ri .+"K , aliae humani. S . 3. Diuini
iuris sunt ueluti re^s;^eraerotigiosae^z-^ ?,t( . S acrae sunt, quae
Diis superis conscrnf'ae sunt ;
Diis manibus re-
lictae sunt. S . 5. S ed sacrum*********+` ***{****"'auctoritate
"
^', ^. ^^` *^` *^` ********v*"*** , , ^*
^/ AA
'^` r^. ^i^atut^senatusconsulto
u
^. ^^^^^^^y7 . ^. , ^
r
facto. S . 6. Religiosum ueronostraoluntatefaeimusmortuum
inferentes in locum nostrum, si modo eius mortui funus ad nos
pertineat. S . 7. S et in prouinciali solo placet plerisque, solum
religiosumnon fieri , quia in eo solo dominiumpopuli Romani
est, uelCaesaris; nos autempossessionemtantum* et u*sum
..1. pr. I . de di vis. rer. Coa. Epitome, I I , 1 , pr. et . 1 .
. 2. L . 1. pr. de divis. rer. inscripta: Gajns Lib. I I . lnsttutionum.
. 3. cit. L . 1. pr. de divis. rer. Conf. Epitome, I I , 1 , cit. . 1 .
. 5. Conf. 1 . 8. I . de divis. rer. Epitome, I I , 1 , cit. . 1 .
6. Conf. '9. I . de divis. rer.
. 7. q uia. ^ C'azsraris.
Co n f. supra Co an rn en tar. . . 6. et infra hui.
Co mmen tar. 1. 21. I temT h eo p il u s,
I I , 1, . 10. nos Hidemur. Conf.
T heophilus, loc. Cit. et S implirius, ap . Goes.
p ag . 76.
^`! + ^ w
;k.
\
fF
:.1111?:1,i.;yn
I
L A IN S T IT DT A DE GAYO,.
11fl 1I E NT A R I :.0 ,: :SE '1I 15.00
,i.
BE L AS C OS AS .
T IT U L OPRIMERO.
De la di vi si on y adqui si ci on de las cosas.
S . 1. IIArnEN nohahladoenei + comerttarioprecedentedel de-
recho delaspersonas, trataremos en estede-lascosas, lascua-
les sehallanennuestropatrimonio fueradel.
S . 2. L adiv isionmasgeneral delascosascomprendedos
secciones
, , puesunassondederechodiv inoyotras de derecho
humano.
S . 3. S on.por ejemplodederechodiv inoIascosas'sagrada
yreligiosas.
S . 4. S e llaman sagradas las que se han consagrado
` los
dioses superiores, y religiosas las dedicadas los dioses manes.
S . 5. S inembargo, paralaconsagraciondelascosas se ne-
cesi taba la autorizacion del pueblo romano
por mediodeuntaley
senadoconsultoespecial.
S . 6. Por el contrario, cadacual puedehacer sugustore-
ligiosounlugar siemprequeenl d sepulturaal' cadv er de
unapersonacuyosfuneraleslecorrespondahacer.
. 7'. Peroesopiniondemuchosqueenlasprov incias no
puedeconv ertirle-enreligiosoel suelo, . . porque siendosudomi-
niopropiedaddel puebloromano del C sar, parecequesolo
^* i1'
p
eli
su
^
nt i us trtert*di fruendi , * ur et ap.cunt aus obli gataoni s
^, ^ iti i
I . I r
tm'p ^
. ; ^^,,^.ta,^b ^
a^
84
DF HERVtii DI^"IS ItiEET AC QV
^IS IT IODiE.
, i ^^rl^, ^^f^x
^^ntl
frucYtum
utl uetamen
ezusmodi loctrs 11Cet
+ t^
t r
s^i
habere uidemur .
non
q
^;^op
, insus , p^
, J^. ro reli^iuso
hrrbetur: quia etiamquod iu
^;
^, '1 fi^`
^^ ^
;
^. o'
, , ` ,
e li0
S
. g, ti^^
uctae quogtre res, ueut muri et
portae, quodarrxmodo
;;` ^e
dUiEt g(
^". . , r j0
^
/
;ro"^s ^tif
in bonis est : id
itero, o,
quodhumani
turi s est, plerumque a
l
i cui r^.c^''
esde a
i n boni s est;
potest autenr et nulli us
i n bonis ess c. num res
hereda-!?''^I` ^ds^tl ^'
';', rii ^
p ^eteih
tur; ipsius c'ninr u
^ rruers ttatis e^,s e:' cre^drtrtr. 1lrivatrre autent sunt
?
^i^T Sla 11':
q ae s2tl'ulor'um sunl'.
. ^^u b
ad
-
S . 1 2.
'Qu aedam
praeterea
res corporales sunt, q uaedam in-" tiiV i Ur l s^o0
corporales. S . 1 3.
Corporales hae Munt, q uae tangi possunt,''^! y
aeUas Ve'
uelutr* fu tid
u
s, h o mo , u estis,
auru nr, aryertrtrn, et deni'q ue
, ^;, '^^i
al ise
i.c ,
1'
r^t
eS
inrrumercbile.c. S . [4.
^`Inc.orporales sunt, q uae^`t^xngi
n
1a
1l in l U1ef
n o n
p o .csu n t: *guaita sunt ea, q uae in iuri con.ti istunt; sicut
here-
,^,fl
u e0
dita.c, usrtsf i'uc trt.ti , oblrgationes q uoq uo modoo contr'aetae . rree
ad
rent pertinet, q uod in hereditate res corporales contanentur; nant
!;^Ur1 iCS
^I l s
et f iuctcrs, q ui ex f undo do percapiuntur, corporales rporales .cunt , et id,^ ,;;I C^l itj o , e^ 01
q uod e.r. aliq ua oblil;atione nobis debetur, plerurnq ue corporale
item
rt ******k
rtiO
:'.!''u u si;ra eu I
J1
*s^^k*^*
*^^^*^*^*^*^^^^^*1 *
':i1'1' ^fo ^l ace
--l V4
seDo ss
s.
15. H m***^*^*****^^*^*+^^^^*^x ***x^Y^****s*x*
, _. __.r. ^._.
,l l ese^il '
^o4i
^.***..***
********s*:*:**
*******
**: :******^*****^***^***
ma
ncipi
esse:
quaedamnon mancipi sunt. S . 1 7 . I temIr om_
I
;^^', Q
0
ni*a,
quae incorj,o*raiia
sunt , necmancipi sunt, exceptis'serui-
^^1 1
, ^
.
*nam
a ^^
< ^, `
maneipi. S .
19. N am res
nec
^` manc.i pi nucla tradi ti one abolle-
1
, 1^^ Id
nari poasu*nt,
si modocorporalessunt et
ob id reeipiunt tra^di-
i ibl/ 5
tionem.
S . 20. I taque si tibi uestern, uelaurum, uelargFntprn
tradidero,
sive ex
uenditiones causa , sine *ex
donati oni s*,
S ine
; p
or 1
**x**********^-*****************
( 7 quauis alia ex
causa, qua Gt. 2f. . :^I V ^^a
pen*
diaria, alia tributaria uocamus. S tipendiaria sunt ea, gte;;1 0'
inbisprouinciissunt , quaepropriaepopuli Romani esseintel-
propriae
* Caesaris esse cre*duntur. S . 22. Mancipi uero res
:
pl ^^^^r.
41 AroeriPO ;^
I n jure cessio autemhoc modo fit. aput magstratunz '
populi
h lzsco^
is, cui resinjure ceditur, remtenens ita dicit : HVN C EEGO110-- 110-- ^?"'
^^^oa3ai
*
^^o ^^^
uindicaue^rit, Praetor i nterro gat eemir, qui cedit, ancontr
^^liclal
s
eamremaddicit ; idqu el eg is actio u o catu r . qu aefierip o test
etiarninprouinciis aput Praesi des earum ************* *^` ^** S . 2.5.
fere
semper mancipationibus utimur . quod enimipsi per ^`
nos
p raesen tib u s amicis ag erep o ssu mu s , h o c
non est
n eceSse,eo rti
rnaiore difficultate aput Praetorem, aut aput Praesidemptouin-
lpot^
eiae quaerere. S . 26. (^i t si )
neque mancipata , neque in -jure
^
^practic^
cessa sit res man cip i
^^,p u e^l o
^--^
^.^...._..
;,o cia,
P
iil 'a h it
e;del a
, 1F f$
.
g
:1 1
. t7. exceptis etc. Conf. V lpianus, Fragm. XI X, c^it. . i. Conf. Fra ^n.
. . 45.
T N
. i9.
Nam-..
possuaat. Co n f. Vl p ian u s, F rag m.
XI X. . 7. si ^'nodo oclo etc. e^ tj
Co n
atic
f. in fra .
28. itemT h eo p h il u s ,
I I , t,
. ^0.
V
^
,ID!$ @ $t
. 20. Co n f.
4 0. I . de divis. rer.
. 21. Co n f. T h eo p h il u s,
T I , 1, cit. .
4 6. item supra ( 'o mirien t1114 . 7.
I l 3 fp a$i
Z .
6. et hui.
Co n ,men tar. g . 7. . , ;;^^ P;t^ici
,
Co n f. Cicero , T o p ic.
cap. 5. et -ad eu mloc. B o eth iu s ( Co rn p ae^n taf.-,e,,,
LA.
1i :}.
013 .^^.
Co mmen tar. I . .
t t9. sq. .
^. 24 . !'9x
iure cessio ---
i
I
u o cu tu r. B o eth iu s, Co mtn en tar. in T o p in ;,`h
Cieer. Lib.
L ^l post verba:
Cessio vero tal ifieb at
modo, u t secundo l
o rn -
tp
en t8ri idem
Caj u s esp o su it. Co n f. V l p ian u s , F rag r.
$1x , .
1,0:10!
^.0!
`.
26. Cb n f. h o eth iu s,
Co mmen tar.
in
T o p ir. Cicer.
loc. cit. itera infra^;';
de$1 . 4t.
et : Sb i=^ ` '
Lu. ' I i. S S . 1 7--1 6:
,
87
sei dQmadgs . per eLcuellq . 0 por la , espalda
S . 1 7. I gualmente, , casi_tod s ialCA, is inco1 p palo qs jv pp
, uanci pi , eseepcimi de las ser, vidumkr, fc e, losaprei1 91 4rsusticos,
las cuates dado q; ue sean incorporales, pertenecen nielp,re' las
cosas nrrrnci pi .,
S S . 1 8. Existe una gran diferenc` i' ''e Erre las, co'ss, tanc pI y
las no mancip.
S . 19. Enerecto , las & pisas no mane pi pueden nagnide
por la mera tradicion , toda vez que 'sean 'corporales y hr lo
tanto susceptibles de ella.
S . 20. Por cosi e'iente, si uno ent& & ega ot"r irn vestido,
oro plata, sea ttulo de venta , de donacin , de cualeAuiera
otra ea:1 5a , por este mero hecho
quda operada la eri 4i genaci oi i .
S . 21 . Lo mismo acontece con los predios situados en ts pro-
vincias, , de los cuales unos se llaman esti pendi arlos
y otros tri bu-
taras. S e lllaman esti pendi ari ns
aquell
s
s fundos sitttdos 'en la;
provincias que s consideran cuino propiedad delptibl roma-
no ; y tri butari os los situados e. 1 las provincias que se consideran
co mo p erten ecien tes al Csar.
S. 22. L as co sas manci p so n aqu el l as cu ya p ro p iedad p asa
deu n a p erso n a o tra p o r mal icip acio n ; y esta es l a cau sa iie
que se llamen i n anci pi . S in embargo , la cesion judicial(cessi s i n
jure) equ ival e l a man cip acio n .
S . 23. Ya hemos hablado en elcomentario pi ecedet te d las
fo rmal idades del a man cip acio n .
5. 24 . Po r l o g iaetca l a cesio n j u dicial , h eaqu del M ti-
do qu esep ractica: l o s in teresado s co mp arecen an teu n
mais-
trado del p u eb l o ro man o , b ien sea el p reto r , b ien el p residen te
del a p ro vin cia, y al l el cesio n ario dice; , ten ien do ag arrado el o b -
j eto cedido , A F I R M O QUE E ST E H OR B R E I E PE R T E NE CE POSE L D :-
R E CH O QUI R 1T A 1110. R ecl amada as l a p ro p iedad , el p reto r p reg u n -
ta al ceden tesitien eal g o ( p iedecir en co n tra, y caso deco b tes-
tar n eg ativamen te deg u ardar sil en cio , el p reto r adj u dica l a
co sa al recl aman te; l o cu al sel l ama u n a accio n del a l ey. Pu ede
tamb ien p racticarsel a cesio n j u dicial en l as p ro vin cias an teel
p residen te.
S. 25. Po r l o eo mittrs n o s va''emo s en estecas del a map ci-
p acio n , p u es aqu el l o qu ep o demo s h acer,p o r n o so tro s
mismo s
p resen cia el en u estro s amig o s , es o cio so irl o p racticar deu n a
man era mas dificil an teel p reto r c el p residen tede1r9vin cia.
S. 26. Pero sil a co sa manci p
n o h a sido
man cip ada n ce-
^t, ^
s$.
DE
JU EY*
DI YI S tO N i"s ET
ACQV I CI T I O I fB.
U nfcarniiY**f Me
*N *+ k*
****+R*. * . iRf*. f4 *. , *__
--
praedium
*
s *
***r*****s**r*4***. ssa**
*s* ^^*
*
s* ulla libera *s*******************
***
S .
27. admonendi
sumus****************.*************esseprouincialissoli negurn
****^***********
*****
on
significationem solum nonalter
mao-
cipi ***prouincial **neemancipi ****enim ueroprouincia
**
.***+******************s*****demancipa-.
S . 28. Incorporales
(res)
traditionem nonreciperemanifes-
tp
m est. . S . 29. S ediurapraediorum urbanorum iniure
tan-
tum cedi.
possunt ;rusticorum ueroetiam mancipadpossunt.
S . 30. Vsusfructusiniurecessionem tantum recipit. N am do-
minusproprietatisalii usumfructum iniurecederepotest , ut
ilieuaumfructum habeat , et ipsenudam proprietatem
retineat.
ipseusufructuariusiniurecedendodominoproprietatisusum-
fruetum , efficit, ut asediscedat et conuertatur inproprietatem:
alii ueroiniurecedendonihilominusiussuum retinet;ceedi-
tur enim eacesssionenihil ,agi. S . 31. S edhaescilicet inRalleis
praediisitasunt , quiaet ipsapraediamancipationem et iniure
cessionem recipiunt . alioquininprouincialibuspraediissiue
quisusumfructum, siueiuseundi , agendi , aquamueducendi,
uel altiustollendi sedes, aut nontollendi neluminibusuicini
ofciatur , ceteraquesimulaiuraconstituereuelit , pactionibus
et stipulationibusidefficerepotest;quianeipsaquidem prae-
diamancipationem, aut
(in) iurecessionem recipiunt. S . 32. S et
cum ususfructuset hominum , et ceterorum animalium constitui
possit, intellegeredebemus, horum usumfructum utiam in
prouinciisper iniurecessionem constitui posse. S . 33. Quod
autem diximus, usumfructum iniurecessionentantum reci-
pere, nonest temeredictum, quamuisetiam per mancipatio-
nem constitui possit eo, quodinmancipandapropritatedetrahi
potest: nonenim ipseususfructusmancipatur, sedcum in
mancipandaproprietatededucatur , eafit, ut aput alium usus-
fructus, aput alium proprietassit. -------.-
^-- -- ---- S. 3 4 . H ereditas qu o qu ein iu reces-
sionem tantum recipit. S . 35.
N am si is;adquem ab intestato
legitimoiurepertinet hereditas, iniureeam alii anteaditionem
cedat, Idest antequam heresextiterit , perindefit heresis, cui
iu
iu reeesserit, ac siip sep er l eg emad h ereditatemu o catu s
L >e7.
C onf. S implicitns, ap. C roes. pag. 76.
388.
Gont: supra
,
1 9.
38.
lrsusfruetus
--reci pi t.
Conf. infra
g
33. iternVipianus, Itragrh.
YS it.
Ipse usufructuarus
etc. C onf.
g.
3. I. de
usufr. l'omponius,
L . 66. de
ur. dot. C onf. Fragm. Vatic. 6.
. 45
.
47.
81 ^onf.
L . 1. pr. de
usrfr. (si
N ^ostri Reb. cottid.)
.
1. I. deusufr.
. . o^t: de
.1.
serv itutib.
EpitomeII. 1.
.
3.
'
39:'91idd ittstem diximus.
Vid. . 3 0. Co n f. F rag m. Val l e, . 4 7.
. 4 4 . t'OI L Y ian u s , F rag tn . XI X , . 11.
R S. ,Go n ft: io tn a !Co mn ten t.ar. I I I . . 83 . itetn Vl p iariva, F rag a). XI X,
-$ .}
,....-^......^ ^..^.
L IB. II. S I. ^7-^-w35. ` 89
^^. { ? .
^.
'^^^R -.:f^;M 4 #i^
,r+
::^^t.^,^ ^,;^: .
(fkc "cks t pagi na i ntegra.)
S
. 21. ' S inembargo', debemosad` erttr: : ........ .. ^....:
S . 28. Es evidente que las cosas incorporales n sor 's s-
ce}
i
tiblesdetradicion.
S . 29. L asserv idumbresdelosprediosurbanos,sanri1-
ten la 'esionjudicial, entantoque' lasdetospredi'`
rstI eos
puedentambienser mancipadas.
S . 30. El usufrutosoloadmitelacesionjudicial. Enefecto,
el dueodeunapropiedadpuedeceder judicialmente yhacer
queotroadquierasoloel usufruto, reteniendol laruda pro-
piedad. El mismousufructuariopuededesprendersedel usufruto
yhacer queseconsolideconlapropiedad, cedindolojudicial-
menteal dueodeesta; mas si locede otrapersonaretiene
n o o b stan tesu derech o , p u es semej an tecesio n seco n sidera co mo
n o h ech a.
S. 3 1. E stas disp o sicio n es seap l ican siemp re, cu an do se
trata deprediossituadosenItalia, loscualessonsusceptiblesde
man cip acio n y decesio n j u dicial . M as cu an do l o s p redio s existen
en l as p ro vin cias , y sequ iereestab l ecer u n derech o dep asag e,
deco n du ceio n , de. acu edu cto , u n a servidu mb realtius tollendi
i' i 'n tollendi fin den o qu itar l as l u ces al vecin o , tio tro s dere-
ch o s semej an tes; deb eto do esto h acersep er p acto s estip u l acio -
n es, p o rqu esto s p redio s n o so n su scep tib l es deman cip acio n n i
decesio n j u dicial .
S . 32. Perosi sequiereconstituir unusufrutosobrehom-
b res an imal es, p u edeestab l ecersep o r medio del a cesio n j u di-
cial au n qu esea en l as p ro vin cias.
S. 3 3 . Y p o rqu eal man cip ar l a n u d p ro p iedad p u eda qu e-
dar sep arado deel l a el u su fru to , p arecien do qu eestequ eda en -
to n ces co n stitu ido p o r man cip acio n , n o secrea aven tu rado n u es-
tro p rin cip io dequ eel u su fru to so l o admitel a cesio n j u dicial ;
p u es au n en estecaso n o seman cip a el u su fru to , sin o qu e co n -
secu en cia del a man cip acio n del a n u da p ro p iedad sedesasede
el l a ; y deaqu resu l ta qu eu n a p erso n a ten g a el u su fru to y o tra
l a p ro p iedad del a misma co sa.
S. 3 4 . T amp o co ta h eren cia admitemas qu el a cesio n j u -
dicial .
s. 3 5.
Po r eso siel h eredero l eg itimo deu n a su cesio n ab in -
testato l a cedej u dicial men tean tes deadirl a , es decir, an tes de
ser co n siderado tal h eredero , p asa tiserl o aqu el qu ien l a h u -
b ierecedido , co mo siestemismo fu eseel l l amado p o r l a l ey
a
12
.+^
-9
90
DEHEHVM DIVIS iON E T AC QVI8IT ION E.
esset: post aditionemuero si
cesserit, nihilominusipsehrs
permanet,
et
ob idcreditoribustenebitur, debitaueropreut,
coquemododebitoresheredtarii lucrum faciunt ;corporauero
eiushereditatisperindetranseunt adum, eui cessaest heredi-
tas, acsi ei singulainjurecessafuissent.
S . 36 T estamento
autemscriptus heres ante aditamquiderrr hereditatemin iure
cF-dendo eamalii nihilagit; postea uero guara adierit si cedat,
ea accidunt, quae proxime diximus de eo , ad quemab intestato
legitimo iure pertinet hereditas , si post aclitionem
(i n) iure ce-
dat. S .
37.
T demet de necessariis heredibus diuersae schol
auctores existimant, quod nihiluidetur interesse, utrugl
(q^rr's)
adeundo hereditatemfiat heres , an inuitus existat ; quod guate
sit , suo loco apparebit . sed nostri pracceptores putant, ihil
agere
necessarium heredem, cuni in iure cedat hereditatem.
g
. 38.
bligationes quoquo modo contractae. nihileortm'rci-
piunt. narn quod mili ab aliquo debetur , id si uelimtibi de-
bed ,
mullo eorummodo, quibus res corporales ad aliumtransfe=
ru ntur, id eficere possum, sed opus est, ut iubente me tu ab eo
stipuleris: quae res efficit , ut a me l'rberetur , et indipiat tibi
tened ; quae dicitur nouatio obligationis, S . 39. S ine hacuero
nouatione non poteris tuo nornineaaere , sed debes ex persona
mea, quasi cognitor, aut procurator meus, experiri.
S . 40. S equitur, lit admoneabus , apta pergrinos gt. iidem
unurn esse dominiunr , ita ut dominus quisque sit, aut dominus
non intellgt:tur. Quo jure etiam populusRomanusolim ute=
batur: aut enim ex iureQuiritium unusquisquedorointls
erat;
aut non intellegebatur clominus. set postea diuisionmaccepit
dominium, ut alius possit esse ex. iure Quiritiumdominus, lius
in honis habere. S . 41. N am si tibi rem ta'rrcipi rieguerrrad+cl-
pauero, neque in iure cessero , set tantumtradidero , in bonis
quidem tuisearesefficietur, ex iureQuiritiu: nueromeaper-
manebit, doneetueam possidendotisucapias: semel
enim
impida
usucapiorie , proinde pleno jure incipit, id est, - et
in
bonis, et ex iure Quiritiumtua res esse, ac si ea
(ti bi )
mancipata,
ueliri lur cessa (e.rset). .
4Z. Mobiiium
quidem rerurnailtlb
1. 36. Con infra
C omnientar. IIi. 1 . 86. .
item Vlpianus, Fragm;cit.
g. 1. 1 3. 1 4.
quae prox , i me di x i rnus.
V id. g. 35.
g. 37. Conf. infra Commentar. I I I . 1 . 87.
quod quai e si , suo loco appa-
rebi t.
V id. infra 1 . 1 53. sq.
1 . 38.
srd opus est etc.
Conf. infra Comnientar.
IIi. 1 . 1 76.
4. 0. Quo jure etc.
Conf. supra Commentar. I . 1 . S . 51 .
35. 167. infra
huj. C ommentar.
S . 88. et :. :ornmentar. 1 1 1 .
1 .
1 ` 6. itern T licoplrilus, I , 5,
.
l4.
1 . ial.
C ol'.
204. rn
80.
iu
. Conimntar. 1 . 1 .
26. 2^, or1^eiltr^r,
Hl. ^, ^, ilm
R o P
l h iu s, io t: ad .
26. al l eg at. et Vl p ian Ws; F carn . '_ , %.16.
1 , 42. Coa. v1
piags, Fra:gip.
XIX, 1.
8. Cicerc+, T
^44p.
4, no
cap. 1 9. ileon infra 1 . 1 . 204. 44
'. et 54.
la heterieitt' lCediere . de itk'de babeladido, can i-
na siendo herederoypor lotan-Kbhligadti *tp lbsacree-
dores` 'brea'eS v erdad` qu
en
est siso lasdetids7`se consideran
extingaidalcon ventaja "ganancia delosdebtl ixtrediarios;
y en enrtntoy . & las cosas corporales de la herencia, ` usan alce-
sionario como si cada uai '
enparticular le'hub iegstad'cedida.
judicialmente.
t , :
3
S . 36. La tesion judicial hechapor el herederotestamhntrio
antes` deadir, la'herencianoproduceefecto;perosi la 'cede del-
puesdelaadicion, tienelugar cuantosehadichoen elcat de
queel herederolegitimodeunasucesionabintestatolacedaju-
dicialmente, despesdehaberlaadido.
S . 37. L osautoresde la escuela contraria creen que esto
mismo debeobserv arsetambienrespectodelosherederosnece-
sarios, por cuantoparecequenadaimportael queunollegue
ser herederopor adir voluntariamente la herencia, que lo sea
mal desugrado. En su lugar veremos lo que hay sobre esto,
bastando decir por ahora que nuestros maestros consideran nula
la cesion judicialde la herencia hecha por elheredero ne-
cesario.
S . 38.
N ada de lo establecido tiene lugar respecto de lasobli-
gaciones , cualquiera que sea la manera con que se hayan con-
traido ; porque si yo , por ejemplo , quiero hacerte acreedor de
lo que otro me debe , no puedo conseguirlo por ninguno de los
medios de transferir la propiedad de las cosas corporales: sino es
preciso que con mi consentimiento lo estipules as de mi deudor,
elcualquedar libre de esta suerte con respecto m, y obliga-
do para contigo. Esto es lo que se llama renovacin de la obli-
gacion (nor'atio obligat'ionis.)
S . 39.
S in esta renovacion no puedes actuar en tu propio
nombre, pero s debes hacerlo en elmio ttulo de mi procura-
dor agente.
S . 40.
Ahoradebemosobserv ar quelosextranjerossolotie-
nenuna especie piedominio , y as son dueos no deunacosa.
Lo mismo sucedia antiguamente entre los romands, y por tanto
el
propietario , lo era por derecho quiritario , no se le tenia
por tal; pero posteriormente
se estableci la division deldomi-
nio, demaneraqueunospuedeir ser dueospor el derechoqui-
ritarioyotrospor el bonitario.
g. 41 . Por ejemplo, si
yo te entrego simplemente una cosa
manci pe sin manciprtela ni cedrtela judicialmente, esta cosa
tendra entrada en tus bienes, pero me seguir perteneciendo por
do min io qu iritario h asta qu ep o seyn do l a l l eg u es adqu irirl a
por usucapion, pues luego que la usucapas comenzar pertene-
verte de pleno'derecho, es decir, por elquiritario y bonitario,
izo de otra manera que si te hubiese sido mancipada cedida ju-
iicialmente.
jj. 42.
E fectasel a u su cap io n del as co sas mu eb l es en
un ao ,
l4
92
DERE$VM DIVIS ION EET AC QVIIT ION 8.
completur
(usucapio),
fundi
y
eroet aedium biennio: et ita
legemi tabularum cautum est.
S . 43. C e.terum gtiam earum rerum usucapionobiscompetit,
quaenonadominonobistraditaefuerint, siuemancipi sint eae
res;siuenecmancipi, si modoeasbonafideacceperimus, cum
crederemuseum, qui tradiderit , dominum esse. S . 44. Quod
ideoreceptum uidetur, nererum dominiadiutiusinincertoes-
sera: curasufficeret dominoadinquirendam v enasuarnanni,
aut biennii spatium , quodtempusadusucapionem possessori
tributum est.
S . 45. S et aliquandoetiamsi maximequisbonafidealienarn
rem possideat, nuutquam tameni11i usucapioproceda: uelut
si quisrem furtiv am aut ui possessam possideat;nam furtiv am
lek mi tabularum usucapi prohibet , ni possessam lex Iuliaet
Plautia. '. 46.
Item prouincialiapraediausucapionem (non) re-
c. ipiunt. ^j'.
47 (Itena) mulieris, quaeinagnatorum tutelaerat,
resmancipi usucapi nonpoterant, praeterquam si ab ipsatutore
(auctore)
traditaeessent: iditalegexIi tabularum eau(tum eral).
S
. 48.
Item liberoshomineset ressacraset religiosasusucapi
nonpossemanifestum est.
S . 49. Quodergouulgodicitur, fur-
tiv arum rerum et ui possessarum usucapionem "per legem xii
tabularum prohibitam esse, noneopertinet, ut (ne i pse) fur,
*qui ui per` uim# possi det* , usucapere possi t,
nanahuleaiiara-
tioneusucapiononcompetit , quiascilicet malafidepossidet;
sednecullusalius, quamquam ab eobonafideemerit, usuca-
piendi iushabeat. S . 50. Vndeinrebusmobilibusnonfacile
p.rocedi t, ut bonae fi dei possessori usucapi o
com'petat : quia
qui alienam rem uendidit et tradidit, furtum committit;idem-
queaccidit , etiam si ex alacausatradatur. S et turnenhocali-
quandoaliter sehabet. nam si heresrem defunctocommodatam,
1. 43. Cota. pr. I . de usucap. si ue manci pi - si ne nec manci pi .
C onf.
fT lianus, Fragm. XI X , . 8.
2. cit. 1.3 . I . p .
q. p . n .
l l
g .
91. cit.
L . 10 dea. r. d. 1. ;3 ,. I .
a.
, t , cit.
.
7. V l p ian u s , F rag m^
;
XI g
, 2#. itero
in fra( :emmen tar.
. 93 .
cit.
L . 10. dea. r. d. ^^,. +. cit. C. c.
I . p .
g
p . n . a. Co n f. ^'I p ian u ai,
F rag a'.
T tl g ,
cit.
s^. 21. itemin fra Co mmen tar.
I I I , .
164 .
1
L IB.' II. S S : 8 g--92:
. .
1 05
del. tutor. T al sucedecuandoeli.reoibe, .el dineree;perosi;no
recibindolo. , dice que lo ha recibido queriendo librar-al deudor
por accepti laci on, no puede hacerlo sinqe paraello'interponga
el ttor suautoridad,
S . 86. N o solamente adquirimos'por nosotros mismos, . sino
tambien por las personas que tenemos bajo nuestra potestad,
poder . . nancipio as como por los esclavos cuyo usufructo . nos
pertenece, y . . tambien por los . hombres. libres y por los esclavos
de otro que poseyremos de buena f. Examinemos cuidadosa-
mente cada una de estas adquisiciones en particular.
S : 87'. T odo aquello que los hijos sometidos nuestra po-
testad nuestros esclavos reciban en manciplo adquieran por
tradicion, bien sea que provenga de estipulacion . de cual-
quiera otra causa, se hace nuestro, pues elindividuo sometido
nuestra potestad nada puede tener que sea suyo. Ypor eon-
siguiente st ha sido instituido heredero, no puede adir la he-
rencia sin nuestro mandato;
y
si precediendo este, la adiese,
para nosotros es la adquisicion cualsi nosotros mismos hubi
sernos sida instituidos herederos. De la misma manera pode-
mos adquirir por medio de ellos un legado.
g. 88. Es de notar, sin embargo , que si un esclavo perte-
nece una persona por dominio bondad( ) y otra por elqui-
ritario, de cualquier modo que adquiera, lo hace siempre para
aquella
quien pertenezca por dominio bonitario.
S . 89. Yno solamente podemos adquirir la propiedad por
los individuos sometidos nuestra potestad, sino tambien la
posesion, pues cualquiera cosa que ellos posean , siempre se
considera poseda por nosotros: as es que podemos usucapir por
medio de ellos.
S . 90. Ciertamente adquirimos tambien la propiedad de las
cosas por aquellas personas que tenemos en mancrpio en nues-
tro poder, de la misma manera que por las que estn sometidas
nuestra potestad; pero se duda si podremos adquirir por los
primeros la posesion de las cosas, toda vez que nosotros no los
poseemos ellos:
g. 91 . En cuanto los esclavos que solo tenemos en usu-
fructo, se ha decidido que los frutos de su trabajo y los que
saquen de la cosa que nos pertenece, sean para nosotros; pero
lo que adquieran de cualquiera otra manera, corresponde alpro-
pietario de estos esclavos.
S . 92.
L omismosehadispuestoparael casoenqueposea-
mosdebuenaf unhombre
libre un esclavo de otra; porque
aquello que se decide para elusufructuario, se decide igualmen-
te para elposeedor de buena f; y de consiguiente todo lo que
1 4
106
DERERVM DIVIS ION F. ET AC QVIS IT ION E.
quod extra
duas istas causas
adquiritur,
hluelad ipsumper-
tinet si
liher est , uel
ad dominumsi seruus est. S . 93. S ed si
bonae fidei
p
*ossessor usuceperi t seru*um,
quia eo modo domi-
nus fit,
*ex o*mni causa per
eumsibi adquirere potest. Ysu-
fructuarius uero usucapere
non potest : primum
quia non pos-
sidet, set
habet ius utendi et fruendi ; deinde
quia scit , alienum
seruum
esse. S . 94. De filo
quaeritur , an
per eumseruum, . ,
in quo
usumFructumhabemus, possidere aliquamremet usu-
capere possimus , quia ipsumnon
possidemus. Per eumuero,
quembona lide possidemus ,
sine
dubio et possidere et usuca-
pere possumus. Loquimur autem
in utriusque persona secun-
dumdistinctionem, quamproxume exposuimus;
id est, si quid
ex re nostra uelex
operis suis adquirant , id nobis adquiritur.
S
. 95. Ex his apparet,
per liberas homines , quos neque. iuri
nostr subiectos habernus, neque
bona fide possidemus , item
per alienas seruos , in quibus neque usumfructumhabemus,
neque iustampossessionem,
pulla ex causa nobis adquiri p*o.sse.
et hoc est, quod di ci *tur , per extraneampersonamuihiladquir
*posse* *'*** 4********* ** ***** quaeritur , anne ************ no-
bis adquiratur. . 9G. I n sani ma sciendum*est* his, *qui i n'
potestate, manu, mancipiouesunt, nihil iniurecedi posse.
eum enim istarum personarum nihil suum essepossit, conue-
niensest scilieet, ut nihil ornni no
in iure uindicare possint.
S . 97. (Hactenus)
tantisper admonuisse sufficit,
quemadmo-
dmn singulae res
nobis adquirantur . nam
legatorum ius, quo et
ipso singulas res
adquirimus, opportunius alio
loco referemus.
V ideamus ita-que
nune, quibus modis
per uniuersitatemres no-
bis
adquirantur. . 98.
S i cui heredes
facti sumus, siue auius.
bonorumpossessionempetierimus, siue
cuiusbonaemerimus,
siue quemadrogauerimus, siue quam
in
manumut uxoremre-.
ceperimus, eius
resadnos
transeunt.
93. ci t.
L. 1 0. de a. r. d. 1 . 5.
ci t.
. f
4,
I.
p, q,
p,
n. a.
.
94. Loqu, imur, etc. cit. 1 . 4.
I.
p. q. p. n. a. conferendaadpriorem
quoquehuj. 1. partem.
1 . 95. Ex hi s --
ni hi l
adqui ri
Posse. l. 5. I p. q. p.
u. a, conferenda
et inreliquahuj. artic. parte.
.
96.
cum eni m -- suum
ene possit.
C onf. supra1. 87.
. 97.
. 6. I. per quasperson. nob. acquir.
. 98. cit. . B. I . p.
g , p.
n.
a. C onf.
Epitome, II, 9,
pr.
L I B . H .
55.
93- 98.
107
seadquierapor otromedioquelos'dosarribamencionados, si
elque adquiere es libre, lo adquiere para s propio , y
si. escla-
vo para el dueo quienpertenezca.
S . 93. Pero si elposeedor de buena f llegase usucapir
el
esclav o, todoloqueesteadquierapor cualquier titulo, puede
aquelhacerlo suyo, pues que mediante la usucapion
tieneya
dominioenel esclav o. Peroel usufructuario
no puede jams
usucapir, primero: porque
no posee, sino tiene solamente elde-
recho de usar y gozar; segundo: porque sabe que elesclavo
pertenece otro.
5. 94. Como no poseemos elesclavo que solo nos pertenece
en usufructo , de ah elque se dispute sobre si podemos no
poseer y usucapir por medio de este esclavo. Pero respecto de
aquel quedebuenaf poseyremos, nocabeduda en que po-
demos poseer y usucapir por su medio. S in embargo hablamos
en ambos casos en elsentido de la distincion establecido ante-
riormente, es decir, que solo adquirims por medio delesclavo
aquello que . proceda de su trabajo de cosas que nos perte-
nezcan.
S . 95. De estos antecedentes se deduce que de ningun modo
nos es dado adquirir cosa alguna por personas que no dependie-
ren de nosotros que no poseyremos de bylenp, f, ni por es-
clavos agenos en quienes no tuviremos elusufructo ni la po-
sesion legitima: y h aqu elsentido en que se dice que nada
podemos adquirir por persona entraa
S . 9. 6. I Jitimamente debe saberse que nada se puede ceder
judicialmente las personas sometidas la potestad, alpoder
almancipio; pues de que estas personas nada puedan tener en
propiedad, se sigue justamente que nada puedan reivindicar le-
galmente. :
T I T ULO I I .
De la adqui si ci on de las cosas por uni versali dad.
S . 97. Basta haber indicado sumariamente hasta aqu cmo
se adquiere cada cosa en particular: en cuanto alderecho que
rige en materia de legados, . por los cuales tambien adquirimos
las cosas en particular, ya hablaremos de len lugar mas con-
veniente. V eamos ahora cmo se adquieren las cosas por
uni-
versalidad.
S . 98. Cuando llegamos ser herederos, pedimos la pose-
sion de bienes, compramos los de otra persona, adrogamos
alguno una mujer, por ejemplo, nuestra esposa, queda some-
tida nuestro poder, nos son transmitidos los bienes del
difun-
i ^ry
to, delvendedor, deladrogado y de la mujer.
i 0g
DET ES T AMEN T IS dRDIN AN DI6.
S . 99.
Ac prius de hereditatibus dispiciams, quarurn duplex
condicio est: namvelex testamento, uelab intestato. ad nos
mpl
pertinent.
S . 1 00.
Et prius est , ut de his dspiciamus , quae nobis ex
u1 1
^
testamento obueniunt.
^
I o F
i o 1 . T estamentorumautemgenera initio duo fuerunt. i, h'
namaut calatis comitiis faciebant , quae comitia bis in anuo
testamentis faciendis destinata erant , ant in procinctu, id est,
cumbelli causa ad pugaamibant ; procinctus est enimexpe-
ditus et armatus exercitus. alterumitaque in pace et in otio fa-
fa^^^
ciebant , alterumin proeliumexituri. S .
1 02. Accessit deinde
tertiumgenus testamenti , gaod
. per aes et librara.
gitur. . _qu
neque calitis comitiis,
p
eque in procinctu testamenturtr fecerat,
is, si subita morte urguebatur , amico familiamsuam, id est,
patrimonium
suum
mancipio dabat, eumque rogabat .
, quid
cuique post modemsuamdari uellet . quod testamenturrmdi-
^oas
citur per aes et libran) ; scilicet quia per maneipationem_. per-
agitur. . 1 03. S ed illa quidemduo genera 'testamentorum
desuetudinemabierunt ; hc uero solum, quod per aes et . li-
ritO p'
bramlit , in usu retentumest. sane nunc
aliter ordinatur , t-
^h(
que
olim solebt: namqueolim familiae emptor, id est. , qui . a
testatore familiamaccipiebat mancipio, heredis locura optine-
:,
rlah
bat , et ob id ei mandabat testator , qui cuique post Modem
"li(
suamdari uellet . 'nunc uero alius heres testamento instituitur,
^dc^cal
a quo etiamlegata relinquuntur , alius dicis gratia propter ue-
teris iuris r mitationemfamiliae emptor adhibetur. S . -104. 4Ea-
t'1'no
{rue res ita agitar. qui facit , adhibitis, sicut in ceteris "mancipa_
:', , ( ^ufa
tionibus, y testibus ciuibusRomanis puberibuset libripnde,'' I p
postquamtabulas testamenti scripser it , tnancipat alicui dicis
99. cit. 1 . 0. I . p. q. p. n. a.
1 00. cit. 1 . 6. I . p. q. p. n. a.
1 01 . Conf. 1 . 1 . I . de testan'. ordin. Geltius, Lib. XV , cap. 21 . V I -
pianus, Fragm. XX, 1 2.
quae comi ti a - erant.
Conf. T heophilus, I I , 1 0,
1 . 1 . i n proci nctu
etc. Conf. T heophilirs , loc. cit. Plutarchus , ru Corilano,
Cap. 9 ( pag. 21 7). Feslus, sub vocib. Endoprocinctu et Procincta.
- S ervius
Danielis . ad Aeneid. Lib. V I I , vers. 01 2. Ciccro , de N atur. deor.
Lrb. . il,
cap. d. De testamentis in procinctu factis conferendus est locuP S abinii a
Majo ante atiquot annos vulgatus. V id. V irgilii
Maronisinterpres, edent
AngeloMajo. Medliol. 1818. pag.
67, 08,
item Pernic E , Geschicte, Alter-
thmer u. lnstitutionen
des Rornischen Rechts. Zweite Aup. Hflile. 1 $24.
pa g. 376 note 1 50.
Conf. .
ller ltalicum. T . I . pag. 263. _
^.
1 02. Conf. cit. 1 . t. I . de test. urd. Gellius, Lib.
XV cit. cap. 27 .
V i-
pianus , Fragm.
XX cit. 1 . 2.
qui negr^e - - ^ dari uellet. Conf. T heo-
philus , I i
,
, 1 0 , cit. ^.
I .
1 . 1 03. S ed -- - -
retentum est.
Conf. cit. 1 . 1 . 1 . detest.
or.d. Vipia-.
nus, Fragm.
XX,
cit.
g.
2. sane
nunc ali ter etc. Conf. T hephilus, II.
10, cit.
1.
1.
1 . 1 04. E.
aque - -- - fa-ni i li am si ram.
Conf. cit. 1 . 1 . 1 . de tst. ord.
V lpianus,
Fragm. XX,
1 . 2. 9.
si cut i n rsteri s manci pati oni bus.
Conf.
supra Commentar. 1 . 1 . 1 1 9. in
qua re-=- - -
uelut pre#ii loco. Conf. T heo-
philus
,11,
iQ. cit. 1 . i.
dei nde testator - .-- - nuncupati o.
C onf. Vlpianus,
F rag m.
XX, cit. h . 9.
^ti
L IB. II. S S . 99-104.
109
T IT U L III. .
De las herenci as.
5.
99. Ocupmonosprimeramentedelasherencias, lascua-
lessondedosespecies: pr testamento abintestato
S . 100.
Y enprimer lugar examinemoslasquenosv ienen
por testamento.
T I T ULO I V .
De cmo se hacen los testamentos y de las personas que pueden
hacerlos.
. 1 01 . Enenprincipio . solo hubo dos especies de testamen-
to, porque se hacia en los comicios calados (calati s comi ti /s),
los cuales en. dos pocas delao estaban destinados la cele-
bracion de los testamentos; se hacia i n proci nctu, es decir, al
punto de marchar. los soldados alcombate en caso de guerra,
pues se llama proci nctus
un ejrcito ya provisto de armas'y
pronto partir. De manera que eluno se hacia en la calma de
la paz, y elotro en elacto de salir campaa.
S . 1 02. V ino en seguida una tercera especie de testamento
que se practicaba per ces et li brant ( testamento por la moneda y
la balanza). Aquelque no habia hecho testamento en los comi-
cios calados ni i n proci nctu, y se encontraba amenazado de una
muerte pronta, daba en manci pi o un amigo suyo su familia,
es decir, su patrimonio, encargndole la reparticion de sus bie-
nes en la forma que determinaba. Este testamento se llamaba
per ces et li brara, porque se hacia por medio de una manci-
pacion.
g. 1 03. Las dos primeras especies de testamento han caido
en. desuso , y solo se ha conservado eltestamento per ces et li -
brara,
pero se ha reformado la manera de practicarlo. Antigua-
mente elcomprador de la familia, es decir, elque recibia en
manci pi o la familia deltestador , obtenia ellugar de un verda-
dero heredero, y eltestador le sealaba la parte de herencia
. que deba dar cada uno despues de su muerte. Ahora por el
contrario se instituye por testamento otro heredero encargado
tambien de la distribucion de los legados, y solo se hace uso
por mera. frmula de un comprador de la familia para imitar
elderecho antiguo.
S . 1 04. _Lo cualse practica de este modo: eltestador, des-
pues de escritas las tablas deltestamento y hallndose presen-
tes, como en las demas mancipaciones, cinco testigos todos ciu-
dadanos romanos pberes y un libripende, celebra la venta
(mane/paf) desufamiliapor meraformalidadjurdica, encuyoacto
110
DET ES T 'AMEN T IS 4RDIN AN DIS .
gratia
familiamsuam. in qua re his uerbis familiae emptor uti-
tur :
FAI tiI L[AlI PEV V N I ADdQV E T V Aii EN llO . lA1 DAT A
i T V T ELAM
CV S T O DEL1 9I Q1 'E MEAM( LECI PI O , EAQV E) , Q` 0
T V 1 V RE T ES T A ,
atEYT V MFACERE PO S S I S S ECV N DV MLEfxEDi PV 1 3L1 CAM, HO C AERE,
et
ut quidamadiiciunt
AEN E AQV E LI BRA, ES T O
31 I HI Eh1 PT
A . deinde
aere percuta libram, idque aes dat testatori, uelut pretii loco.
deinde testator tabulas testamenti tenens ita dicit :
xAEC I T A,
V T I N HIS
T ABV LI S CERI S QV E S CRI PT A S V N T , I T A
1 )0, I T A LEGO , I T A
T ES T O R, I T AQV E V O S ,
QV I RI T ES , T ES '1 'I 1 4I O N I UbI
PERHI BET O T E.
et hoc dicitur nuncapatio : nuncupare est enimpalamnomi-
nare; et sane, quae testator specialiter in tabulis testamenti
scripserit , ea videtur generali sermone nominare atque confir-
mare. . 1 05.
I n testibus autemnon debet is esse, qui in po-
testate est aut familiae emptoris, aut ipsius testatoris, quia
propter ueteris iuris imitationemtotumlloe negotium, quod
agitur testamenti
ordr. 'nandi gratia, creditur inter familiae emp-
toa
emag et testatorem: quippe olim, ut proxime diximus,
is , qui familiamtestatoris mancipio accipiebat , loco heredis
erat . itaque reprobatumest in ea re domesticumtestimonium.
^. 1 00. l^rnde. et si is, qui in potestate patris est , familiae emp-
tor adhibitus sit, pater eius testis esse non potest . at ne is qui-
dem, qui ineadempotestate est , uelut frater eius. S ed si filias-
familias ex castrensi peculio post missionemfaciat testamen-
tum, nec pater eius recte testis adhibetur, nec is, qui in po-
testate patris est. g. 1 07. De libripende eadem, quae et de
testibus , dieta esse intellegemus : namet is testiumnumero est.
S . 1 O 8.
I s uero , qui in potestate heredis, aut in (potestate)
le-
gatarii est, cuiusue heres ipse aut legatarias in potestate est,
quique in eiusdern potestate est , ab eo ^(qui testamentum faci t), :1 1 1 1
1
testis et libripens adhiberi potest; ut ipse quoque heres et
le-
gatarius iure adhibeantur. sed tamellcluod ad heredemper-
tinet, quique in eius potestate est, cuiusue is in potestate
erit,
minime hoc iure uti debemus.
De testamentis militum. .
i 09. S et hace diligens obseruatio
;1 1 1 3
in ordinandis testamentis militibus propter nimiamimperitiam
constitutionibus Pj
^.
V l. 1 08.
Conf.
g. cit. 3.
^.
^. ^. 1 0. 1 1 . I . de test. ord. itemCicero, pro Milone. cap. 1 8.
pinus, L. 20. pr, qui testaln. fac. poss.
)1
g.
1 09. pr. I . de militar. testara. Conf. V lpianus, Fragtn.
XXIII, g.
1 0.
:1 1 1
:. . t1 1 oa;
, , , ^.
c:;db a,
ap
L IB. tI.
S S .
105--109:
111
pronunciael comprador lassiguientespalabras: Yo_ME
EN C AR-
GO. YT OMOBAJOMI T U T EL A. YS AiLYA& UARDI A T U FAMI LI A YT U
DI N ERO , YA FI N DE QUE PO . R ES T E MEDI O PUEDAS HACER T ES -
T AMEN T O CO N FO RME A LAS LEYES , S EA CO MPRADA PARA MI PO R
ES T A MO N EDA, lo cualaaden algunos 1 " 'lbo LA BAL AN ZA iE
MET AL ;tocaen-seguidalabalanzaconlamoneda, ylad al tes-
tador comoprecio, desupatrimonio;Entoncesel testador dice,
teniendoenlamanolastablasquecontienenel testamento:
Yo
DO YLEGO , T ES T O , T AL CO MO ES T A ES CRI T O EN ES T AS T ABLAS Y
EN ES T A CERA; YPO R LO T AN T O RO MAN O S , DADME 'T ES T I MO N I O
DE ELLO . Estoesloquesellamanuncupacion, porquenuncu-
par significanombrar abiertamente, yenrealidadel testador no
haceotracosaquedesignar yconfirmar deunamanerageneral
lasdisposicionesespecialesqueyahatrazadoenlastablas.
S . 1 05. N o puede, empero, servir de testigo elindividuo
sujeto la potestad delcomprador ni aun deltestador, pues pa-
ra imitar en un todo elderecho antiguo en las formalidades que
se practican para hacer testamento, no se consideran como par-
tes mas que altestador y alcomprador de la familia : otras ve-
ces en efecto, como ya lo hemos dicho, elcomprador tomaba el
lugar de heredero, y por eso no se admite . eltestigo do-
mstico.
S . 1 06. Por lo cualsi se escoje para comprador de la familia
una persona sometida la patria potestad, no podr servir su
padre de testigo ni aun pingun otro de los que ste tuviere bajo
su potestad , como un hermano delcomprador por ejemplo. Del
mismo modo cuando un hijo de familia dispone por testamento
de su peculio castrense, despues de licenciado delservicio mili-
tar ni. su padre ni persona alguna sometida su potestad pueden
servir de testigos en semejante testamento.
S . 1 07. Estas disposiciones comprenden asimismo allibri-
pende, pues se le considera tambien como testigo.
los. Por elcontrario, puede eltestador emplear vlida-
mente como testigo como I ibripende un individuo smetido
la potestad delheredero dellegatario, alque dependa de
la misma potestad que ellos, en fin, alque los tenga bajo su
potestad. Hay mas: eltestador puede emplear tambien vlida--
mente como testigos hasta su propio heredero legatario. S in
embargo, no debemos usar de esta facultad por lo que respecta
alheredero y alque est sometido su potestad, bajo cuya
potestad lse encontrare.
. DE LO S T ES T AMEN T O S MI LI T ARES . S . 1 09. La estricta obser-
vancia de estas prolijas formalidades en la formacion de los tes-
tamentos ha sido dispensada los militares por las constitucio-
nes de los emperadores causa de su grande ignorancia, En
efecto, -eltestamento que ellos hagan siempre es vlido, aunque
no citen elnmero de testigos fijado por la ley, ni vendan el
patrimonio, ni hagan la nuncupacion.
1 1 2
T ES T AMEN T IS ORDIYAN DIS .
nustestantur.
S . 1 1 0. Praeterea permissumest lis , et peregri-
nos et Latinos instituere heredes, ueliis legare ; cuna alioquin
peregrini quidemratione ciuli prohibeantur capere heredita-
temI egataque , Latini neto per legemI uniam. S . 1 1 1 . Caelibes
quoque, qui lege Julia hereditatemlegataque capere uetantur:
itemorbi ,
-
**************************************.
S . 1 1 2.
tes-
tarnentumfacere ***********************"** *********** sCilicet ut
quae tutela liberatae non esselit, ita testari deberent. S . 1 1 3. V i-
dentur ergo melioris condicionis esse feminae, quammasculi:
nan masculus minor annorumx1 1 1 I testarnentumfacere non
potest etiamsi tutore auctore testamentumfacere uelit; uero post
xii. annumtestamenti faeiundi ius nanciscitur.
S . 1 1 4. I gitur si quaeramus, an ualeat testamentuminprimis
aduertere debemus , an is, qui id fecerit, habuerit testamenti-
factionem: deinde si- habuerit,
requiremus , an secundumiuris
ciuilis regulamtestatus sit ; exceptis militibus , quibus propter
nimiam inperitiam, ut diximus, quomodoulint , uel quomodo
possint , permittitur testamentum facere.
S . 1 1 5. N on tatuen , ut iure citlili ualeat testamentum, suf-
ficit ea obseruatio, quarn supra exposuimus de familiae uendi-
tione et de testibus et de nuncupationibus.
S . 1 1 6. Ante omnia requirendumest, an institutio herdis
sollemni more facta sit : namaliter facta iustitutioe nihilpro-
ficit , familiamtestatoris ita uenire , testesque ita adhiberi , i ta-
que nuncupari testamenturn, ut supradiximus. S . 1 1 7. S ollem-
nis auteminstitutio haec est : T I T I V S RERES ES T O . sed et illa iam
comprobata uidetur : T I T I V MRF. REDEMES S E iV BEO . at illa non est
comprobata : T I T 1 V MREREO EMES S E V O LO . set et illae a plerisque
inprobatae sunt : IiL REDEM IN S T IT VOitemREREDEMFAC1 O .
S . 1 1 8.
O bseruandumpraeterea est , ut si mulier , quae in
110. cum ali oqui n peregri ni - - legataque. Conf. V lpianus, Fragm.
XXI I , . 2. Lati ni uero
etc. Conf. supra Comment. ar. 1 . 1 . g. 23. 24. et infra
huj. Cornrnenlar. . 275.
1 1 1 . . Conf. infra
1 . 286. 1 41 .
.
1 1 2. Conf. infra1 1 8.
. 1 1 3. nan
masculus - - ueli t.
Conf. Epitome, I I , 2, S . 2. . 1 . 1 .
quib. non es!. permiss. fac. testan]. V lpianus, Fragm.
XX, . 12. Jemina
ogro
etc. Conf. V lpianus, Fragm. XX, . 1 5.
1 . 1 1 4.
Igi tur - - - testatus si t.
L. . qui testam. fac. poss. inscripta:
Gajus Libro I I . I nstitutionum.
ut di x i mus. Conf. 1 09. quornodo ueli nt, rui
quomodo possi nt.
Conf. V lpianus, Fragrn. XXI I I , 1 . 1 0.
1 . *1 1 5.
Non - - ex posui mus.
pr. 1 . de exheredat. liber. supra. V id.
. 10d^. sq.
1. 116. ut
supra di x i mus.
V id. 1 . 1 04. sq.
9. 1 1 7. Conf. V lpianus, Fragm. 21 .
1 .
118. C onf. supra
Commentar. I . 1 . 1 92. et huj. Commentar. . 1 1 $,
et 1 1 3. infra Commentar. I I I . . 43. itemV lpianus, Fragm.
XXr
15,
1 3oethius,
Cornmentar. in
T opic. Cicer. Lib. I I . ( ad cap. 4. )
iq
. 126.
Conf. L. 4. C. de liber. prapterit. ( I ustinian. ) T heophilus,
II, 1 3,
.3.
. 1 27.
Conf. V lpianus, Fragm.
XXI I , . 20. nomi nati m autem etc. cit.
pr. I. de
exheredat. liber.
. 1 28.
Conf. V lpianus, Fragm. XXI I , cit. . 20. cit. pr.
^ . de exhereda'.
libPr.
^
.
129. C onf.
infra . 1 35.
. S .
130-132. . 1. I.
de exlieredat.
liber. C onf. tilpianus, Fragm. XXII,
S . . 18.
21. 22. Epitome, lI, 3,
: 2. 4
L lB. II. S S . 1.24---131. ,^i
117
ellos, lapretericiondel hijonoinv alidael test
tadesde-fin
origen.
. ,
,
11
5
34,1. deeaheredat.
tibor.
C onf. v lpianus, Fragm. .XX1-I, 4. 533.
..
ite_w
supra1$0.;
1
. ` 1 3g. .^doptiui
etc. 'Couf. .
4. I.
deeaheredat.
liber. . mancigaati uetro
aetc. cit.
:
tr. I .
******
*******
L es. I. ss. 482,1 36. .
9 ;
clon del_pstumo pstuma , y queda por lo . misnab enterar
te invalidado. Por consiguiente. en :elesodeabortar
;la
.mujer,
dequienseesperabaunpstumo, v aran Hembra, puedenadir
laherenciasintiingu.nimpedimentolosherederostestrnien,-
tarios.
S . 132.
L ospstumosdel sexofemeninopuedenser deshe-
redados nominal colectivamente, con tal:que en
esteMinio
caso se les deje algun legado, para que no . parezca ;que se
debe
olv idolapretericion. En: cuanto lospstumosv arones', 'xis
decir, el hijoydemasascendientes, noeconsiderandeshe-
redados: sinocuandolosonnominalmente, saber,' d estama-
nera: CUAZQUI ERA HI JO QUE MEN AZC A, S EA. DES HEREDADO.
S . 1 33. S e consideran tambien como pstumos aquellos que
sucediendo en lugar de un heredero suyo,
llegan ser por cuasi
agnacionherederossuyos de sus ascendientes: por ejemplo, si
un hijo y un nieto . nieta procedentes de . lestn bajo mi p-
testad, como quiera que mi hijo se halla mas cerceno mi : en
grado, lsolo le corresponden los derechos de heredero suyo,
por mas que su hijo y su ;hija se encuentren tambien baj rni
potestad; pero si mi hijo muere viviendo yo, sale de la . patria
potestad por cualquier causa, entonces mi nieto y mi nieta su-
ceden en su lugar y adquieren de este modo por cuasi-agnacion
los derechos de herederos suyos.
S . 1 34. Y fin de evitar que en este caso se rompa mi tes-
t. amento , . as como debo instituir heredero desheredar nomi-
nalmente mi hijo para no hacer un testamento ilegal, as taxn-
bien debo instituir desheredar mi nieto nieta, no seaque
muriendo mi hijo en vida mia y tomando su hijo hija ellu-
gar suyo, se rompa mi testamento por cuasi-agnacion. As lo
ha prevenido la ley Junia V eleya . los -hijos varones
deben sar desheredados nominalmente y las hembras nominal
colectivamente, con talque en este . ltimo . caso se les deje al-
gun legado.
. 1 35. Por derecho civilno hay obligacion de . instituir
herederos desheredar los hijos
_mancipados, porque: estos
no son herederos suyos; peroel pretor hamandadoque
.
S i no
selesinstituy
e, hayandeser desheredadosnominalmentelos
v aronesycolectiv amentelashembras;ysi..nohan ` sigilo insti-
tuidos herederos ni desheredados . de la manera susodicha, el
pretor les concede la posesion de bienes contra lo dispuesto en
eltestamento . .
S . 1 36.
Los hijos adoptivos ocupan elJugar de los
natura-
les
mientras que se tienen en adopcion; pero una vez manci-
pados por elpadre adoptivo, ya no se , cuentan entre
los;hijos
ni por el derechociv il ni por el edictodel pretor.
120
QVIB. MOD.
T ES T .
IN FI$M.
numerantur
*.
S . 137. Quarationeaccidit, ut
ex diuerso, quod
ad
naturatem parentem pertinet, quamdiuquidem sint
inadop-
.
tiva familia, extraneorumnumero habeantur
.
. * umuero enaajiCi` -
pati fuerint
*ab adoPti uo
^^cttre,
tunc i nci pi { ant in ea
eatlsa
esse,
q
ua futuri essent ,
si ab
ipso naturali patre
(emarzcipat2) feissent.
S . 1 38.
S i quispost factual testarnentum adoptauerit sibi fi-
lium aut per populum eum , qui sui iurisest ,
aut
per Praeto-
rem eum, qui inpotestateparentisfuerit, omnimodotestamen-
tum eiusrumpitur quasi agnationesui heredis. S . 139. Ideen
iurisest si cui post factum testamentum uxor inmanum conee-
niat , uel quaeinmanufuit ,, nubat: nam eomodofiliaeloco
esseineipit, et quasi suaest.
g.
1 40. N ec prodest siue haec, sine
ille, qui adoptatus est, in eo testamento sit institutus institaue.
namde exheredatione eius
superuacuum uidetur quaerere, cum
testamenti faciendi tempore suorumheredumnumero non fue--
rit. S . 1 41 .
Filius quoque , qui ex prima
secundaue
mancipa-
tione manumittur , quia reuertitur in potestatempatriam, rum-
pit ante facturo testamentum. nec prodest si in eo testamento
heres institutus , uelexheredatus fuerint. S . 1 42. S imile ius ( )hm
fuit in eius persona, cuius nomine ex senatusconsulto erroris
causa probatur, quia forte ex peregrina
uel Latina, quae per
erroremquasi ciuis Romana uxor ducta esset, natus esset . nam
sine heres nstitutus esset a parente , sine exheredatus, siue uiuo
patre causa probata , sitie post mortemeius , omnmodo quasi
agnatione rumpebat testamentum. S . 1 43. N unc uero ex nono se-
natusconsulto , quod auctore diuo Hadriano factumest , siqui-
demuiuopatre causa probatur, aeque ut olimomnimodo rumpit
testamentum: si uero post mortero patris, praeteritus quidem
rumpit testamentum, si uero heres in eo scriptus est, uelexhe-
redatus, non rumpit testamentumne scilicet diligenter facta
testamenta rescinderentur eo tempore , quo
renouari non possent.
S . 144.
Posteriorequoquetestamento, quodiurefactum est,. su-
perius rumpitur . nec interest, an extiterit aliquis ex
eoheres,
annonextiterit : hocenim solum spectattlr , anexisterepotue-
137. cit. . 4. I .
. 1 38. ^. 1. I.
quib. mod. testam. infirm. Conf. Epitome,
II, 5, . 3.
V lianus , ragm.
XXIII , . 3.
^. 1 39. Conf. V lpianus, Fragm. XXI I I , cit. . 3. aun supra Commen-
tar. I . .
1 1 4. et loci ibi allegati.
S . 1 40. Conf. T ryphoninus, L. 28. . 1 . de liber. et postum.
lvec----i n-
sti tutaue.
Conf. Cervid. S caevola. L. 1 8. de injusto. Papinianus, L. 23. . 1.
deliber. etposturn,
nain
de ex laeredati one
etc.
Corr. Ylpianus, L . 8. . . 7. 8
de b. p. contra tab. Papinianus, L. 23. pr. de liber. et postum. Paulus, L.
1 32, pr. de verb. obligat.
. 141.
Conf. V lpianus, Fragm. XXI I I , g. 3. etL. 8. . 1 . de injusto. item
supra Commentar. 1 . . 1 32. infra Cornmentar. I I I . . 6. '
. 142. C onf.
supra Co
mmentar. I .
g.
67. infra Commentar. III. 5
1 44. .
2. I.
quib. mod. test. infirm. Conf. Epitome,
II
3. . .
V lpia-
nus,
Fragm.
XXIII. . 2.
aut propter caeli batum x
lee Iuti s
d^
ummotus
fuerit ab
hered;tate, ^
onf. supra
.
111. infra
S . 286. ' '
S S :
137-144.121
S. 137. Sh sigued'eaqu eii . sptidoinv ei " g loshijos
sonconsideradoscomoestraos'respectodel ldrenatural en
tantoquesehallanenlafamiliaadoptiv a;pero
l 'puntoque
sonmancipadospor el padreadoptiv o, entranen-
la' misma
condicionquetendransi hubiesensidomancipados 'por el pa.
drenatural.
T IT U L OVI.
De qu modos se invalidan los testamentos.
S . 138. S i despuesde
haber hecho testamento, se adopta
por hijo ante elpueblo una persona independiente (sui juri s),
ante elpretor un hijo sometido la patria potestad , desde
luego eltestamento queda deltodo roto por la cuasi-agnacion
de un herederosuyo.
S . 139.
Estomismosucedetamb'encuandodespuesdeha-
ber hecho testamento , se recibe i n manu la mujer propia,
bien
cuando nos casarnos con la que est sometida nuestro po-
der (manus) ,
porque en este caso la mujer toma ellugar de
hija y se asemeja un heredero suyo.
S . 1 40. Yno deja de romperse eltestamento, aun cuando
se instituya heredero aladoptado la mujer que est sometida
alpoder; siendo por otra parte intilaveriguar si estn deshe-
redados, toda vez que altiempo de hacerse eltestamento no eran
herederos suyos.
S . 1 . 41 . Elhijo manumitido de una primera segunda man-
cipacion rompe asimismo eltestamento hecho con anterioridad,
por cuanto vuelve la potestad delpadre, y nada importa que
en elmismo testamento est instituido heredero desheredado.
S . 142. Enotrotiempo regia igualdisposicion respecto de
aquelen cuyo nombre se probaba , segun elsenadoconsulto , la
causa de error por haber nacido, v. gr. , de una extranjera de
una Latina casada equivocadamente como ciudadana romana,
pues ya fuese instituido heredero desheredado por su padre,
ya se hubiese hecho la prueba de error antes despues de la
muerte de ste, siempre rompia eltestamento por cuasi-agnacion.
S . 1 43.
Pero hoy dia, segun un senadoconsulte reciente san-
cionado por eldelemperador Adriano, se rompe eltestamento
como en otro tiempo, cuando se prueba elerror en vida delpa-
dre; pero si la prueba no se practica hasta despues de su muer-
te, elhijo no rompe eltestamento menos que no se haya he-
cho mencion de l, y de ninguna manera si ha sido instituido
heredero desheredado formalmente, pues no debe rescindirse
un testamento hecho cuidadosamente, cuando ya no es posible
su renovacion.
S . 144. U ntestamentoposterior hechoconforme derecho
rompesiempreel anterior. Enestecasonoimportaqueexista
noheredero v irtuddel ltimotestamento, debiendosolote-
16
122
QVIB. MOD.
T ES T .
I N FI HM.
rit . ideoquesi quisex posterioretestamento, quodlurefactum
est , aut noluerit heresesse, aut uiuotestatore, aut post mortenr
eius, atequam hereditatem adiret, decesserit, aut per
cretio_
nom
erclusus fuer. it , aut condicione, sub qua heres institutus
est, defectus sit, aut propter caelibatuin ex lege I u1 ia summo-
tus
fuerit ab hereditate : in
hi s casibus paterfamilias intestatus
moritur .
nain et prius testamentumnon ualet, ruptuma pos-
teriore; et posterius aeque Hullas uires habet, cumex eo nano
heres extiterit. S .
1 45.
Alio quoque modo testamenta iure facta
infirmantur : uelut
( culn)
is, qui fecerit testamentum, capite
deminutus sit; quod quibus modis accidat , primo
commentario
relatumest. S . 1 46. Hoc autemcasu
i mi ta fieri testamenta di-
cemus, cumalioquin et quae rumpuntur, inrita fiant
(et qu4ze
stati m ab i ni ti o non
i ure,
fi unt, i nri ta si nt . sed et ea, quae
jure
facta sunt, et postea propter capi ti s
derninutioneni i nri ta fi unt^^
possunt nibi{ominus rupta d. ici . sed quia sane commodius erat,
singulas causas singulis appellatinibus distingui, ideo quaedam
non iure fieri dicuntur, quaedamiure lacta rumpi , uelimita
fieri.
S . 147 .
N on tamen per omnia inutilia sunt ea testamenta, quae
uelab initio non iure facta sunt, ueljure facta . postea inrita facta,
aut rupta sunt. namsi septemtestiumsignis signata sint 't'esta-
menta, pote. st seriptus heres secundumtabulas bonortimposses-
sionempetere : si modo defunctus testator et ciuis Romanus et
suae potestatis mortis tempore fuerit . namsi ideo i. nr. it9, 0) fit
testamentum, quod postea ciuitatem, ueletiamlibertatemtes-
tator amisit, aut is in acioptionern se dedit, *et*mortis tempore
in adoptiui patris potestate fuit, non potest seriptus heres secgn-
dumtabulas bonorumpossessionempetere. . 1 48. (Qul qtutei tt)
secundumtabulas testamenti , quae aut statimab initio non jure
factae sint , aut iure factae postea rup#ae , uel ivrii tae erunt., bo-
norumpossessionemaccipiunt , si modo . possunt
hereditatem op-
tinere , habebunt , bonorumpossessionemcumre: si uero iis
auocari hereditas potest, habebunt honor/ 3m
possessionern, sine , re.
1.
1 49. N amsi quis
heres jure ciuili institutus sit uelex . primo,
uelex posteriore :tes. tamento, uelab intestato iure legitimo
heres
, is potest ab
jis hereditatemalocare: si uero memo sit
alius iure ciuili heres , ipsi retinere
************>*'****
tempossunt *****
*** iucliciurn aduersus eos habent ************>*'****
**^` ***---- --
*************s. **** l
egitlmus
. 1 45. . 4.1.
quib. mod. test. in6rm. Conf. Epitome, I I , 3 , . 5. V lpia-
nus, Fragm.
XXIII, 1 . 4.
pri mo
comrri entari o relatum est. V id. ib^i . 1 E59. sg.
. 1 46. cit. . 4. 1 . quib. mod. test. influir:.
1 47.
1 .
5. I . quib. tnod. test. inGrm. Conf. V lpianuS ,
FrAgm. XXVIII,
1 . 6. et.
XXIII , . 6.
itemsupra 1
. 1 1 9.
1 48.
Conf. V lpianus , Fragm.
XXIII , en. . G. XXVIII;. 1 3. item
i nfraCo
mmeMar. 1 1 1 . 1 . 35. sq.
. 1 49. 'Cotif.
supra.
I . . 1 1 9. 1 20.
r
Ji..U 45;49. +;.12g
nerse'pt = si
tut
podidohab nto. *e-eor igt'ieM = aigm e
instituidoherederopor un testamento,posterior : huphp-eornfone
derechorehusareserlo;si falleciereen v ida-del test or
,
e5 des,
puesdesumuerteantesdea.di-r laherencia;-si futreeseluidd
por lacreci on ; si la condioion bajo la culi ira -wido ^i sti t deI^ re^
rederonosecumpliere, si env irtuddelaleyJuliafuerees-
Mildode-lasucesionpor causade.celibato;entodosestos
eas
L ' muere irytesttelo elpadre de familia, pues elprimer testamento
queda. invfrai+ do causa jde haberse roto por 4eI 'segundo, y este
queda. igualmente . sin fuerza por , n existir heredero.
S . 1 45. T ambien se invalidan los testamentos hechos con-
forme derecho por otrb motiv o, saber: por la-capitis di mi nu-
ci on del testador. Ya se ha ` referido en elprimer comentario por
qu diferentes modos sucede esto.
S . 1 46. En talcaso se dice eltestamento i rri to,
aunque por
otra parte sean tambien irritos aquellos que se han roto y aun
los hechos desde'un principio contra lo prevenido por las leyes;
pudindose llamar de la misma manera rotoslos que se han he-
'cho irritos por la capi ti s di mi nuci on; pero como es mas conve-
niente distinguir cada cosa por su nombre particular, se dice
que ciertos testamentos no estn hechos conforme derecho, que
otros, hechos legalmente, se rompen y que otros se hacen irritos.
S . 1 47. N o son deltodo intiles los testamentos hechos des-
de un principio sin las formalidades legales, ni los que reunien-
do estas han sitio despues rotos irritos; pues si estn autori-
zados con la firma de siete testigos, desde luego elheredero ins-
crito puede pedir alpretor la posesion de bienes secundurn tabu-
las ( conforme las disposiciones deltestamento), con talque el
testador sea ciudadano romano
y
padre de familia altiempo de
su muerte. Alcontrario, si eltestamento se ha hecho irrito ya
por haber perdido eltestador posteriormente la ciudadana la
libertad, ya por haberse dado en adopcion y estar aun en el
momento de su muerte bajo a potestad delpadre adoptivo, el
heredero instituido no podr pedir la posesion de bienes
secun-
dui n tabulas.
S . 1 48. Los que , reciben la posesion de . bienes secundum tabu-
las, bien en virtud de un testamento hecho desde elprincipio contra
lo prevenido en las leyes, que, aun cuando formado con todos
los requisitos legales, ha sido despues roto -irrito, consiguen
una posesion de bienes efectiva (cura re) siempre que les sea da-
do obtener la herencia ; pero si pueden ser privados de ella, solo
lograrn una 'posesion de bienes ilusoria (sine re).
S . 1 49.
En efecto, elheredero instituido segun elderecho
civilpor un testamento anterior posterior y elheredero leg-
timo
abi ntestato puedenquitarleslaherencia;peronoexistien-
doningunherederopor derechociv il, lesespermitidoconser-
v arla
porque el` testador no
1 24
DE HERED. QVAL T T . ET DT FFER.
*********
******
***************
habe.ntur
**********************
fac-
tum
sit aut quodfamilianonuenierit, aut nuncupationis uerba
testator locutusnonsit.
***_____________
possessores
***** olm
*********************. . 1 50. lege bona caduca
fiunt
ct ad populumdeferri iubentur, si defuneto nervio^` succPssor
ex ti terrt* .
S . 1 51 . Potest, ut jure facta testatnenta
***************
* infirmentur . apparet * posse ***************
*****
********* tes-
tator
******************* **************
eius *****************
************
jure ciuili ualeat ( fui *****************************
tabulas testamenti *********************
-----** quidem*** si quis ab i ntestato
bonorumpossessionempetierit ****
132
DE SUBSTI TVTI ONI I I VS.
S . 177. S et si cretiosineexheredationesit data, idest, si haet
uerba
(adi ecta si ri t) :
S I N O N CREV ERI S , T V MPV ELI V S MA
. V I V S
HERES ES T O ,
illud diuersurn inuenitu r : quia si prior omissa cre-
tione pro herede gerat, substitutos in partemadinittitur, et
fiunt ambo aequis partibus heredes .
quodsi
neque cernat,
pe-
que pro herede gerat , sane in uniuersuna suinmouetur, et subs-
titutas in totamhereditatemsuccedit. S .
1 78. S ed dudumqui-
demplacuit, quamdiu cernere et eo modo heres fieri possit
prior, etiamsi pro herede gesserit, non tomen ddmitti substitu_
tutum: cumuero cretio finita sit, tumpro herede gerentem
ad-
mi ttere
substitutum .
aliarueroplacuit, etiam superantecre-
tione, posseeuroproheredegerendo
in partem
substitutum
ad-
mittere ,
et amplius ad cretionemreuerti non posse.
g. 1 79. Liberis nostris inpuberibus, quos in potestate habe-
mus, non solumita, ut supra dixinlus, substituere possr:mus,
id est, ut *si* heredes non e, xtiterint, alius nobis heres sit; sed
eo amplius, ut etiamsi heredes nobis extiterint, et adhuc in-
puberes mortui fuerint, sit iis aliquis heres . uelut hoe modo:
T I T I V S FI LI V S MEV S 1 1 I I Hi HEBES
ES T O . S I FI LI V S MEYS 1 1 tI HI ( HERES )
N O N ERI T S I V E HERES ERI T ET *PRI V S * l[O RI AT V P. , QV AM
I N
S V AM
T V T ELAAI V EN ERI T , S EI V S I I ERES ES T O . S . 1 5o. Quo casa siquidern non
extiterit heres filius , substit. utus patris nt lleres : *si uero*
lleres
extiterit filius, et ante pubertat. emdecesserit, ipsi filio fit heres
substitutus. quarnobremduo godamm:;do sunt testamenta:
aliud patris; aliud filii, tamquamsi ipse filius sibi hereden'insti-
tuisset . ut certe unumest testamentumduarumhereditatum.
S . 1 81 .
Ceterumne post obitumparentis pericuT o insidiarum
subiectus uideatur pupillus , in usu est, uulgaremquidemsubsti--
tutionempalamfacere, id est, co loco , quo pupillumheredero
instituimus: (narn)
uulgarissubstitutioitauocat ad" hereditatem
substitutum, si omninopupillusheresnonextiterit;quodaccidlt
cum
uiuo
parentemoritur,
, quocasunullum substi,tuli moler).-
cium suspicari possumus, cum scilicet uinotestatoreomi3ia, cl"uae
intestamentoscriptasint, ignorentur . illam autem substitutio-
1 77. Conf. V lpianus, Fragm. XXI I ,
:I }. . S I -- ES T O . I dem, eod.
'. 1 78. C onf.
V lpianus, Frabm. XXI I , cit.
g.
31 .
1. 179. pr.
I . de pupill. subslit. Conf. V lpianus , Fragm. XXI I I , 1. 7.
Epitome, I I ,
4, 1 . 2.
180. Quo------.
substi tutas. ci t.
pr. I . de pupill. substit. duoquodam-
moclo
sunt
t est ament o
etc. 1.
2. I. cod.
1 i 81.
Conf. Epitome, I I , !
4,
cit. 1.2. Ceterum-----i nsti tui mus. Conf.
1 . 3. I . de pupill, substit.
nam uulgari s substi tuti o---- i ynorentur. Cnf.
I'heoi,hilus, ad
cit.
s.
3. I.
iftani autem -- . uperi arctur.
cit. 1 . 3. I .
,L IB. T I. S . 177-181.133
S . 17 7 . Pero si la crecionse ha dado sin que haya desliere
-dacion espresa, es decir, si la frmula no contiene mas que las
siguientes palabras: S I N O HAC ES L A C REC IbN , EN T ON C ES PU BL IO
MEVIOS E MI HEIEDERO, en talcaso es preciso establecer una
distincion : cuando elheredero instituido, sin haber hecho la
crecion, obra almenos como heredero, elsustituto es admitido
en parte, y los dos por consiguiente son herederos en porciones
iguales ; pero si elinstituido ni ha hecho la crecion ni actuado
como heredero, queda escluido enteramente y elsustituto sucede
en toda la herencia.
g. 1 78. Pero segun la opinion reinante tiempo ha , por mas
que elprimer instituido obre como heredero, no adquiere elsus-
tituto ningun derecho , mientras aquelpueda hacer la crecion y
por ella llegar ser heredero nico: en otro caso, esto es, cuan-
do elprimer instituido se porta como talheredero despues de
espirar elplazo de la crecion, elsustituto es admitido en parte
la herencia. Antiguamente por elcontrario estaba en uso que
practicando elinstituido actos de heredero, admitia por lo mis-
mo alsustituto la herencia en parte, aun cuando no hubiese
finado eltiempo de la crecion, la cualdesde entonces no podia
ya tener lugar.
S . 1 79. N o solamente podernos sustituir, segunel modoar-
riba espresado , nuestros descendientes impberes sometidos
nuestra potestad, es decir, disponer que otro heredero ocupe su
lugar si ellos no llegan tomar posesion de la herencia, sino
tambien darles mi sustituto para elcaso en que, despues de ha-
bernos heredado, mueran antes de la pubertad. Por ejemplo, . en
estos trminos: MI HI JO T 1 CI O S EA. MI HEREDERO : S I M1 HI JO
YO LLEGA A S ERLO O MUERE DES PUES DE O BT EN I DA LA HEREN -
CI A, PERO S I N HABER ALCAN ZADO LA T UT ELA DE S I MI S MO , S EA
S EV O MI HEREDERO .
S . 1 80. En este caso faltando eI hijo, viene elsustituto ser
heredero delpadre; pero si elhijo despues de haber obtenido la
herencia falleciere todava impber, entonces elsustituto es he-
redero de este ltimo y no delpadre. As es que en cierto modo
esta disposicion encierra dos testamentos, eldelpadre y eldel
hijo, lo mismo que si este hubiese instituido su heredero, me-
jor dicho, es un testamento de dos herencias.
S . 1 81 . Ademas para evitar que elpupilo se vea espuesto
algunas asechanzas despues de la muerte delpadre, est en uso
hacer la sustitucion ordinaria de una manera clara y manifiesta,
esto es , en elmismo lugar deltestamento en que se instituye
heredero alpupilo: pues la sustitucion ordinaria no llama alsus-
tituto la sucesion sino en elcaso en que elpupilo no llegue
ser heredero, por ejemplo, cuando muere en vida deltestador;
y en esta circunstancia de ninguna manera puede sospecharse
niugun atentado de parte delsustituto, pues que mientras vive
eltestador, son desconocidas las clusulas deltestamento, Aho-
1 34
DE S ERV . HERED. T ti'S T .
nem, per guau)etiams
i
heres extiterit pupillus, et intrapuL erta-
temdecesserit,
substitutum
uocamus, separatim in
inferioribus
tabulis
scribimus,
Asque
tabulas proprio lino , propriaque cera
consignamos, et in prioribus tabulis cauemus, ne inferiores tabu-
lae uiuo filio et adhuc inpubere aperiantur . set longe tutius est,
utrnmque genus substitutionis separatimin inferioribus tabulis
consignad, quod, si ita consignatae uelseparatae fuerint substi-
tutiones, ut diximus, ex priore potest intellegi in altera quo-
que idemesse substitutus. S . 1 82. N on solumautembere-
dibus institutis inpuberibus liberis ita substituere possumus,
ut si ante pubertatemmortui fuerint,
sit is heres, quemnos uo-
iuerimus, sed etiamexheredatis . itaque eo casu si quid pupillo
ex hereditatibus, legatisue, aut donationibus propinquorumad-
quisitumfuerit, id omne
ad substitutumpertinet. . 1 83. Quae-
cumque diximus de substitutione inpuberumI iberorumuelhe-
reduminstitutorum, uet exheredatorum, eademetiamde pos-
tumis intellegemus. S .
1 84. Extraneo uero l^ eredi instituto ita
substituere non
possumus, ut si heres extiterit et intra aliquod
tempus decesserit, alius ei heres sit : sed hoc solumnobis per-
missumest, ut eumper fideicommissumobligemus, ut (al}
hereditatemnostramueltotam, uel(ex ) parte restituat; quod
us quale sit , suo loco trademus.
S . 1 85. S icut autemliberi homines, ita et serui tamnostri,
quamalieni heredes scribi possunt. . 1 8G. S ed noster seruus si-
mulet liber et heres esse iuberi debet, id est hoc modo: sT I CE1 V s
S ERV V S 1 1 I EV S LI BER HERES QV F. ES T O ,
tlel: HERES L 1.BEItQVEES T O.
S . 1 87. N an
si sine libertate heres institutus sit, etiamsi postea
manumissus fuerit a domino , heres esse non potest, quia ifisti-
tutio in persona eius non constitrt : ideoque licet alienatus sit,
non potest iussu domini cernere hereditatem. . 1 88. Cumli-
bertate uero heres institutus
si *qui deri z i n eadetn causa manse-
ri t, fi t*.
ex testamento liber atque
necessarius heres . si uero ab
ipso testatore manumissus fuerit ; suo arbitrio hereditatemadire
Q. 1 82. 1 . 4. 1 .
de pupill. subslit. Conf. V lpianus, Frgut. XXIII. 1. 8.
^
1 83. cit. 1 . 4. I . de pupill. substit.
.
1 84. 1 . '9. I . de pupill. substit. Conf. Epitome, I I , 4,
1. 3,itele:
infra
. 277. suo loco
trademus.
Vid. infra. l. sq.
1 . 1 85. . Conf. pr: I .
de hered. instit. V lpianus, Fragm. . ^X)<I , ^ 7
1 . 1 86. Conf. V lpianus, Fragrn. XXI I , elt. 1 .
7.
g. 1 87. Conf. V ipianus,
Fragm. XXII ,
1 . 1 2.
1 . 1 88. 1,
t. I. de
hered. instit. Conf.
V lpianus, Fragm. XXII, .'. ^
1 1
1 2
LI B. I I . S S . 182-18$.13;
tiaencuanto lasustitucionquellamaal sustitutocuandoel
pupilo, aunquealcancelasucesion, fallezcaantesdelapuber-
tad, la escribimos separadamente en
lastablasinferioresdel tes-
tamento, teniendocuidadodecerrar estaparteconnuestr pro=
piohiloysello;ydeprohibir enlas_primerasquelasltima
disposiciones sean abiertas antes de que elpupilo
muerax ele
gue lapubertad. Peroesmuchomasseguroconsignar separa-
damenteal findel testamentounayotrasustitucion, porquesi
lasdossstitucioneshansidoescritasyseparadaslaunadela
otra, comohemosindicadoarriba, seadiv inar fcilmentev ien-
l
, , '^'
i
,
esset. 5.
1 96.
T ales
autemsolae res per uindicationemlenantur
';'^^i'. .
recte, quae ex iure Quiritiumipsius testatoris sunt .
sed eas qui-
, po,
dem, quae
pondere , numero , mensura
constant, placuit sufficere
, Qi
si
mortis tempore sint
ex
iure Quiritiumtestatoris, ueluti ui-
:^1'^'
num, oleum, frumentum,
pecunia numerata . ceteras
res itero
;09
placuit utroque tempore testatoris
ex iure Quiritiumesse
de-. :, 1 lo'
bere,
id est , et
quo
faceret testamentum, et quo
moreretur:. , ^d'^^
.
alioquin
mutile
est legaturn. S . 1 97. S ed sane hoc ita est iureci-:;1 , 1 1
uili . postea uero auctore N erone Caesare senatusconsultumfac- . _;1 1 iJ
tumest, quo
cautumest , ut si eamremquisque le;auerit, quae
, ;;I 1 1
eius numquarn fuerit, perinde utile sit legatum, atque si optimo
:;9
jure
relietumesset : optumumautemius est per . damnationem
:""
` a1 1 ry
legatum, quo
genere etiamaliena res legad potest, sicut infe-
rius apparebit. S . 1 98. S ed si quis remsuamlegauerit , deinde^` '^
post
testamentumfactumeamalienauerit , plerique putant ,
non
. ;, ;1 (
solumiure ciuili
mutile esse legatum, sed nec ex senatuscon-1 ;1 u
sulto confirmad. quod ideo dictumest , quia etsi per damnatio-. ;i), i
nemaliquis remsuamlegauerit eamque postea alienauerit ,
pie-
1 1 1
rique putant, lieet ipso iure debeatur legatum, Lamen legata-^, , ^
riumpetentemper exceptionemdoli mali repelli , quasi
contra
uoluntatemdefuncti petat. S . 1 99. Illudconstat, si duobus plu-
ribusue per uindicationemeademres legata sit, sine coniunctim,1 4l
sine disiunctim, si omnes ueniant ad legatum, partes ad singu-
hh
los pertinere, et deficientis portionemcollegatario adcrescre.
, ii)
coniunctimautemita legatur :
T I T I O ET S EI O HO MI nE13i S T I CHV M
DO , LEGO ; disiunctimita :
L VC 10 T IT IOHODIIN E11 S T C HVDi DO,
L EGO. S ET OEVN DEM HOAiIN EM DO,
L EGO. 5. 200. Illudquaeri-
tur, quod sub condicione per
uindicationemlegatumest, pen-
dente condicione
cuius esse. t . nostri praeceptores heredis esse
putant exemplo statuliberi,
id
est, eius serui , qui testamento
sub alieua
condicione liben
esse iussus est quern constat interea
l
. :.
heredis seruumesse.
sed
diuersae scholae auctores putant , nul-
1 1 96.
C onf. Vlpianus, Fragm.
XXIV, g.
7. Epitome, I I , 5, cit. . 1 . et
. 3.
1. 197.
C onf, Vipianus, Fragm.
XXIV, 1. 11." sicut inferius apparebit.
V id. 1 . 202.
Conf. Frabm.
V alle.
1 .
85.
1. 1 98. Co n f. b . 1 2. I ,
ele legal.
1. 1 99.
Co n f. Vl p ian u s , F rag m.
XXI V , 1. 12. el, L. 1. 1. 3. deu su fr. aC-
cresc. Epitome , 1I , 5 , cit.
1.
1.
et 1. 4 . 5.
I u l ian u s , L. 30. deco n dic. et
demo n strat. 1.
8. I . de legal.
200.
Illud--heredis esse piatalat.
Co n f.L . 29.1.1. qu iet a qu ib . ma-
numissi (ex
1\ostri L ibr. deManumiss.)
exemplo
statuliberi----hcredis
ser-
2ctu m
esse,
Co n f. Vl p ian u s, F rag m.
I I ,1.
1. 2. et L .p r. destatu l ib er,
61
^pkL tB. I I . 1 . 196---200.
139
el contrario, N erv a, Prculoydemasescritoresde
la escuela
mlcontraria piensan que la cosa no llega ser propia dellegatario
'oft,
;q0
quidamputant, utrisque solidumdebed, sicut per
damnatio
`;j
nem: nonnulli occupantis esse melioremcondicionemaestimant;, I 1 j
quia, curo in eo genere legad damnetur heres patientiampraes- , k;l'
tare
,
ut legatarius remhabeat, sequitur, ut si priori patientiam
''1 Q1 1
praestitecit et is remsumpserit, securus sit aduersus eum, qui ^1 , ^
postea legatumpetierit, quia neque habet rem, ut patiatur earn^ h, ',
ab eo sumi, neque dolo malo fecit, quominus eamremhaberet.
lrf
g. 216. Per
praeceptionem hocmodolegamus: I . V CI V S T I T I V S , ^01
IIO: uIVE11i S T IC HYM PItA13C 1P1T 0. g. 21 7. S ed nostri quidemprae-
ceptores nulli alii eo modo legad posse putant, nisi ei, qui ali-
I ;Ji` I l
qua ex parte heres scriptus est: praecipere enimesse, praeci-'i` 1 0
puumsumere; quod tantumin eius persona procedit, qui aliqua
-i,
ex parte heres institutus est, quod is extra portionemheredi-
31 1
tatis praecipiat legatum,
(q uod) habiturus sit.
.
215. I deoque:1 :,
si extraneo legatumfuera, mutile est legatum. adeo ut S abinus; I 'r?^
existimauerit, ne quidemex
senatusconsulto N eroniano posse-!la
conualescere: nameo, inquit, senatusconsulto ea tantumcon- ;, , ;
irmanttrr, quae uerborumuitio iure ciuili non ualent; non quae
^iil
propter ipsampersonamlegatarii non deberentur. sed I uliano, , 1
et S exto placuit, etiamhoc casu ex senatusconsulto confirman^ ;i
legatum: namex uerbis etiamhec casu accidere, ut jure ciuili;^^
mutile sit legatum, inde manifestumesse, quod eidemaliis uer-
bis recte le. riatur , uelut per uindicationem, per damnationem,
^ppP
dl^^^
sinendi modo: tuve autemuitio pers
o
nae legatumnon ualcre,
cumei legatuln sit, cui p
ullo modo legan possit , uelut pere-
:h
grino, - cumquo testamentifactionon sit;quo plane casu sena-d
tusconsulto locas non est. S . 21 9. I temnostri praeceptores quod
ita I egatuln est, nulla ratione putant posse consequi eum, cui
ira fuerint legatum, quam
iudicio familiae erciscundae , quod
inter heredes de hereditate erciscunda id est diuidunda
accipi
, ,
solet : oflicio enimiudieis id contineri, ut et quod per praecep-
tionemlegatumest, adiudicetur. S . 220. V nd intellegimus,
nihilaliud secundumnostrorumpraeceptorumopinionern per
praeceptionemlegad posse nisi quod testatoris sit :
pulla enim
^j. 21 5. qui da^
n putant, utri sque soli dum
deben. C onf. C elsus, L . 14. de
usu
et usufr. per legal. dat.
21 6. Conf. V lpianus, Fragm. XXI V ,
6. T i^ eophilus, I I , 20, 1 . 2.
'. 21 7. Conf. lheophilus, I I , 20, cit. g. 2. Epitome, I I , 5, 1 . 7. itero
Plinius, Lib. V , epist. 7.
g. 21 8.
quae uerborum
?di jo
i ure ci ui li
non ualent. Conf. V ipianus,
Fr
a. XXI V , s
1t.
a
sed
J uli ano
etc. C onf. Iulianus
L . 18. deleat. 1.
j21 9.
Conf. T lleophilus, I I , 20, cit. 1 . 2.
'
g
Z. 220.
V nde -- testatori s
si l. Co:^ f.
V ipianus , Fragm. XXI V , 1 1 .
Raque si n
on sua^ n rema
ele. Conf. L. 26.
et L . 25. fam. hercisc. (ex N ostri
f,;olnmentar.
I: dict. prov .)
V . ,
)1
tf
L i.k. T i. S S . t1.6-220.
46
l o c. Cil :
, Cp f. Esos
L it. II.
S S .
2.21---225 i4i
del testador, puessololacosahereditariap ied'&ducirse' en
este juicio de particion ( farnili( e ercscundce);
y as, si 'eltestador
legase de esta manera una cosa que no le pertenece', ''ellegado
es intilpor elderecho civil, pero puede hacerse v lidopor el
senadoconsulto. C onfiesan, sinembargo, queenalguti casoes
dadolegar por eleccion aun la cosa de otro : por ejemplo,
S i./Ir-
gimo lega una cosa que hubiese dado en mancipio sil
aereedr
titulodeprenda, puesentoncescreenqueentra'enlasatribttL
cionesdel juez el obligar losherederos quedesempeen1 ,
cosasolv entandoel crdito, findequeel legatariopuedaob-
tener por eleccionel objetolegado.
. 221 . Pero los autores de la escuela contraria juzgan que
ellegado hecho por eleccion mi estrao es v lido, comoel
quesehaceenestostrminos: QU ET IC T OT OMEAL ES C L AVOS T I-
cao; porque considerando intilla palabra prce, tienen ellega-
do como hecho por vindicacion, parecer que ellos suponen con-
firmado par -una c rt ita eien delemperador Adriano
222. S egun esta misma opinion, si elobjeto legado per-
teneciese altestador por d erecUo quiritario, puede reivindicarlo
ellegatario, sea + almismo tiempo heredero; pero si la cosa
estuviere tan solo en ley , . bienes deltestador, entonces elsena
-doconsulto be ce valida ellegado para ellegatario estra, y el
juez en eljuicio de particion para ellegatario que sea tambien
heredero. Por ltimo, si la cosa no fuese absolutamente deltes-
tador, elsenadoconsulto validar ellegado tanto para ellega-
tario estrello como para ellegatario heredero.
S . 223. Mas cuando una misma cosa ha sido legada por
eleccion conjunta separadamente dos mas legatarios que
sean almismo tiempo herederos segun nuestra opinion, aun-
que sean estrados segun la de la escuela contraria, cada uno de
ellos debe tenla!'la parte que le toque.
T I T ULO XI .
De la ley 1 alezdi a.
Di. LA LE'; FALCI DI A.
1 . 224. Antiguamente era lcito con-
s
urnir en lee:ades y manumisiones la totalidad delpatrimonio,
de
talmanera que i_da quedase a! heredero fueradel v anot
tela de tai. i pru''ecia elite rizarla la ley de
lasDoceT ablasal
dl-. poner que se llevase efecto cualquiera disposiciontestamen
taria que, uno hiciese de sus cosas; li aqu laspalabrasdela
ley. nu e:. a-1 , 1. ? 1 :i yan) ?U. E UN O DI S PUS I ERE DE S U CO S A,
T EN -
oAsu AS _>, t
a . Die aqu resultaba que los .
herederos institui-
dos se absteeian de la herencia, n
n riendo por lo tanto intesta-
dos muchos de los que de aquelmodo disponian de sus bienes. .
1 . 225. Pubiieese, pues, la ley
Furia, segunlacual losle-
gatarios
y
los donatarios
moni s causa, eseepcion
deciertas
a
;, 1 1 C
;^^fl
14$
DB aN VT IL IBVS L EGT IS
mprtiauecausacaperepermissum nonest . sedet haeclex non
perfeeit, quoduoluit. qui enim v erbi gratiaquinquemiliurn
aerispatrimonium habebat, poterat quinquehominibussingulis
milenosasseslegandototum patrimonium erogare.
S . 226. I deo
pgstea lata est lex V oconia, qua cautum
est, necui pluslegato-
rum nominemortisuecausacapereliceret, quam heredescape-
rent.
ex
qualegeplanequidem aliquidutiqueheredeshabere
uidebantur;set tamenfereuitium similenascebatur: nam in
multaslegatariorum personasdistributopatrimonio, poterat aleo
heredi mnimum relinquere
(testator) , ut non expediret heredi,
huius lucri gratia totius hereditatis onera sustinere. S . 227. L ata
est itaquelex Falcidia, quacautum est, nepluslegareliceat,
quam dOdrantem . itaquenecesseest, ut heresquartam partem
hereditatishabeat. et hoc
nunciureutimur. . 228. Inliberta-
tibusquoquedandisnimiam licentiam colnpescuit lex FuriaC a-
ninia, sicut inprimocommentariorettulimus.
Deinutiliter relictislegatis. . 229. Anteheredisinsti-
tutionem inutiliter legatur, scilicet quiatestamentauim ex ins-
titutioneheredisaccipiunt, et ob iduelut caput et fundarnen-
tum intellegitur totiustestamenti heredisinstitutio. S . 23o. Pari
ratione nec libertas ante heredis institutionemdari potest.
S . 231 . N ostri praeceptores nec tutoremeo loco dari posse
exis-
timant: set Labeo et Proculus tutoremposse dari (putant),
quod
nihilex hereditate erogatur tutoris datione. S .
232. Post mor-
tem quoqueheredisinutiliter legatur;idest hocmodo: cv M
aE-
RES MEVS MORT VVS ERIT DO, LEGO ; aut: DAT O . I ta aute. mrecte
legatur : cvMI T ERES MO RI ET V R :
quianonpost mortem heredis
relinquitur, sedultimouitaeeiustempore. Rursum itanonpo-
test legari : PRIDIE QVAM HERES MEVS MORIET VR .
quodnonpre-
tiosarationereceptuinuidetur.
S . 233. Eademet de libertatibus
. 226. Conf. cit. pr. I . de leg. Falcid. ibique T heophilus.
Ccero, in
v
( ti.
Verrem , Lib. I , cap.
43. iteminfra . 274.
. . 227. Conf. cit. pr. I . de leg. Falcid. V ipianus,
Fraga'. XXI V , . 32.
Epitome. . I I , 6. ^^^
1 1 228. Conf. supra
Commentar. I . . 42. sq.
'. 229. . 34. I . de
legat. Conf. V ipianus, Fragm.
XXI V , . 15. Paulus,
S ent. recept. III, 6,
2.
I 230. cit. . 34.
I . de legal.
Conf. V ipianus, Fragm. I . . 20.
231. set Labeo etc. C onf.
. 3. I. qui testam. tutor. dar. poss.
C onf.
Vipianus, Fragm. XXIV,
. 16. Paulus, S ent. recept. Hl,
1
, ^. .
6
5. 6. 3 5. L de
legal, .
itemCo mmen tar. I I I . .
100. preti osa ra-
14 11
tiene, C onf. C om1men t^r.
I. ^. 190.
i'
S. 23 3 . COM .
Vip ian u s, F rag rn .
1, . 2o .n ,
,^^
L IB. EI. ss. 226-283.149
personas, nopodiantomar delaherenciacomotalesmasde
mil ases
libras. Peroestaleynollenabasuobjeto, porque
el poseedor deunafortunadecincomil libras, por ejemplo, po-
diaconsumirlatodainstituyendocincolegatariosdiferentes,
cada uno de los cuales dejase solo millibras.
g. 226. Por lo tanto promulgse despues la ley Voconiaque
prohiba los legatarios y donatarios mortis causa recibir mas
cantidad de la herencia que los herederos. Favoreciendo en apa-
riencia esta ley los ltimos, presentaba, sin embargo, tantos in-
convenientes como la primera, porque podia eltestador, distri-
buyendo su patrimonio entre un gran nmero de legatarios, hacer
tan mnima la parte delheredero, que no creyese ste convenien-
te aceptar las cargas de la sucesion por tan reducido provecho.
S . 227.
En su consecuencia se adopt alcabo la ley Falci-
dia, por cuyas disposiciones no pueden esceder los legados de
las tres cuartas partes de los bienes deltestador, siendo por
tanto necesario que elheredero obtenga almenos la otra cuarta
parte, y as se observa hoy.
S . 228. En cuanto la manumision de los esclavos por tes-
tamento, la ley Furia
C aniniale puso restricciones que ya de-
jamos expuestas en elprimer comentario.
T I T ULO XI I .
De los legados i nti les.
S . 229.
Es intilellegado que se hace antes de la institucion
de heredero; porque los testamentos no tienen valor alguno sino
en virtud de la institucion, la cualse considera como principio
y base de todo eltestamento.
5. 230. Por igualrazon no puede concederse la libertad an-
tes de la institucion de heredero.
5. 231 . Los maestros de nuestra escuela creen que ni aun pue-
de nombrarse tutor vlidamente antes de la institucion, mien-
tras que Labeon y Prculo opinan por elcontrario que es vli-
do este nombramiento, por cuanto alhacerlo nada se sustrae de
la herencia.
S . 232. T ambien es intilellegado hecho para despues de
la muerte delheredero, como por ejemplo:
DO Y L EGOL U EGO
QUE HAYA MUERT O MI HEREDERO ; bien: QUE EL DE. Mas
elle-
gado siguiente ser vlido : CUAN DO HAYA DEMORIR MI HEREDE-
RO , porque en este caso no se deja para despues de la muerte
delheredero sino para elltimo tiempo de su vida. T ampoco
puede legarse de este modo: LA VIS PERA DEL DIA EN QU EMU E
-
RA MI HEREDERO : decision que no se apoya en ninguna razon
slida.
5. 233. Estomismodebeentenderseacercadelasmanumi-
siones.
1 s
DE
IN VT T L T I;V'S L 1
W
AT iS .
dieta
. intellegemus.
S . 234.
T utor
uero
an^)ost
modem
heredis
c^ari possit quaerentibus
c^a( 3( ^1 3 forsi^ta^r pote
rit esse quae. stio, tta^e
de
(eo)
agitatur, qui ante
llt redl',171
il;stitt;tio1 1 emdatt
. ( !le)
po-
nae causa
relictis legatis.
S . ^':^. ^.
o;'r^a^'
( gtto';^
;n
1l ! Ol^li;^e i r>tlti -
liter legatur. poenae auteln
nomine
l(}gati wiciet, tr, g11od
coer-
cendi heredis causa r( ;iillgc, il. t. r,
quo
IAn _ ;` ;i: ;
1 )eres ailquid faciat,
aut
nonfaciat;uelut (.112o,a it^)
it> ^,^lt'.ii' .;? .1
iIEI' 1.: . YEVS FILIAM
SVAi4I 7.'ITIO IN. DIATIiI1IUi\1Vi11 (: =.3Ll,
^ J(: i\
I_ : ii.r, x(li1i.'_ A) SrIO DA-
T0; llel I ta: SI F1L1AM
TIT 1O 1
=i
i` +IaTi;It10NIV1I
NON
MIMA
COLL?CAVE-
-; I
iiI'i, MIMA TiT10 I)A7'0.
'S( '( 1 ut, Si
lleves
ite:rl)i ^Ci^ aLia it1 C1'a bien-
;` Q1 ^)^
niunlI nO numentu rlsil)i non . 1 ':
ce1 'it, x
!i, r'io dad IlIs5e1'lt, p oe*-
:,
^I , ^lI ^t1
nae nomine legatuni *****
71t-iql.le ex
ipsa ( 1 etlnitioI ]e multas
si-', a
';, , pj^
miles S peCies *****# lingel` e p:):. ;wu;
I S . ^ 2'^^. i^^e+. :
libertas gtl-itlem
^^,
l ,y;,,f
P:
poenaenominedad
pot( ^. :t; ctt, tlr, l, I is
de eare x^^erit ci. I . lesiturn, '
5. 237. De tutore uero I )ii^tia l)y. ^S u 1 3:I ;; ^1 tit=t;'^+` e, l'i',
quia D01 1
potest T 'm
datione tutoris Meres coll:i)elti. ( 5 ^ui( . ( jlana
facere, alrlt non fa-, ;1 1 1 sc, '1
cel'e: ideoque nec datar pne':a` 'i ;ol
^ lly.lr' L t. . is;', ( t'L
si) datus fue-
1 0
rit, magis sub condicione, ( 1 ntl'. -, s t)( )e1 1 %ae nomine ai_?tt?S ilidebitur.
Dl
^
A
1 . 238. I tacertae ner4ol^ae 1 ea^c1 ^-1 ^:n ^I tilitel^relil:q, l:tter.
. i^I certa.
'^^pe` ^
1^c->^, ,;,;^118 ( l
autena uidetur persona, guau), i. ^c. c. ^ :"^^^1 ^^c. )s_. i. l^_^^t, e;^^animo
S UO ^testator sul)iicit, mi* vi-.5't* ,,lrl 1 t', 4^^. ^I 1 1 a sit: Q` V I PRI MAS PRI MAS 'AD
^'''j^tp1 G
F VNVS _I I E Vi1I VE ti";:I iI T , ( E i:'_:.l i^^,`;) ^.:.1:^!^:; _i. ( 'ti..i,'I :) ",o :..-i';3 . 1.siel ^l iu risJ^)
,1
est si n, 'enel'alitel'om^lil)l. ''<
r
?^'''i''. . :' ad f^^llt^s rnel', I 71 G a( , ^eif^l x ,'.'1, ( ;t11;
c.,.
^iie.e.
u en erin
1e
'
n "^;
';`
^, r^, ;i
: r? .
^'"r
r^rrr,
t. in
^al . ^I T l CatiS,. ( _
^
( , ^1 ^O ( -. :i^'z^^.i.-. : :....`^ .C\ -1QV
,^
j a
1... ^
F I L I O M E O I N11I A T i;1^,I 0_Vi:'i,?: i'l :l .;.i^1: ^^V :'aiC^^iL ( ) -ir::.^ :"s', F A - H 1;R E S
11r,:,; r
'
t}
^;^:^!P( V
M E VS S.
M I M A M I M A DA T O . i^. ^( t fj .. C.tl e:51 e:.l ^;^`"1ca^1^^'). est ,( r,10;1ita
;'k
, ! ^ G^i
rel in qu itu r: .QVI POST T I :S'I 'A ^I I .\,r\'^'I ( ;( ?`:S^rI .1:S ?)1^S[.G1'; ^'i'I E I :Vi^T T :
T .,
f
^naf n) .
aequ ein certis p ersa:i,> 1c3 ^,=frz. < < : it^ r. et ( ':'1):C u eal iae
rn u l tae13 u il .^^sl n o disp ecies srin t.
S ub S ubceda ceda u ero de:i^l o l l ^%ratio ae
:::, L ']
,
in cextaep el 'so n aeY e( _'t( ' 1e;^? ;ii'; L rE ;z^t: ^, ^ Co ( ;' _ '?'i5.':;E :S, QVI
0t1i
NVI 1C SViVT ,
QVI Pl l l l il .VSF V V ;^s I ^I .I ? \3 I \-1;?.^:^I .l ?'I ', E l H E -
+l ^ii
'c^,,^
L ib ertas
,
.,
^1
R E S n l l ^i
s DA T O.
S. _,^.^. T ^= _ ^c t,,^1.:, qu o qu e^l ;)11tl .c^e^l l r il l eertaep et
so n ae
dad
r^o sse, qu ia l ex Furia
C^il l il l i_a juba ^^^)n I ^^I ^^^ti,n ser^ao s;ad+
liberan. S . :z 1o .
T utor g tl o l ^tT ecertu s dar ( .',^,1^et. S. . 2-( 1 . ^-o stu rmo ^;
queque alieno
in u til iter l e< ^z i,tl r. *es!. at;^e>>1* ^11;;,t^u s p :^stu mu Sz ''G!
^^
qtl iI ^atu s in ter su o s
heredes testato l if,,.,;?tl as non est . ideo qu e- ^^; ^
ex ^emn ci^ato
q uoq ue
fil io co n cep tu s -11220.5e_Y tI 'ti^si'.l u s *^`^*^*****
^^^GI
j l
.:111
23 4 . Co n f., su p ra . 23 1,
itero Pau l u s, L . 7.
;'eteatamel l tar. fu t.
'!iI
' 23 5. P
^*o exM xe-- - -- T I T I O DA T O. 1
7b.. 3 .a,
I . de lega. Co n f. Vl p ian tts,^
T ra^m. XXI V, ^. 17.
-:1,
1 2`3 0. Co n f. cit. ^.
'
4
.,
3 G. 1.
de legal:.
g . 23 $.. Co n f.
infra^^ ?,
^ `)
,
S .
8. it^. rn ^^ _:z.
T .
( >> g a
xa
. 18`
Pau l US, ^;en t.
rece
l ) t .
l l l 6, ^^.
E 3 .`
I ( ; t ^"l n ir,,,t? ,, rag n i.
xxiP,
^
1. 23 9. Co n f. cit.. ^.
25. I . de
l eg at. itern s1l p ra ad .Ci,,n l .:eu tar. 1. n catam
1. 4 5.
Pag .
85.
1. 210. Co n f.'
^r^
.
; i
. ,27. I .
de
ic^,,t.
1,24 1.
Po stu mo ' ,- -- -
nepos extraeus. .
23 ..1. del eg t. Co n f.
infra
. 287,
.^1
r9 L
L IB. T I. S S . 234--241. ib!
S . 234. Ysi tratsemos de inquirir si puede nainbrarsetu-
tor para despues de la muerte delheredero, quiz s suscitara
lamismacontrov ersiaqueexistesobreel nombramientodetu--
tor hecho antes de la institucion de heredero.
S . 235. T ambien es intilellegado que se deja . titulo de
pena. S e consideran dejados ttulo de pena los legados quese
hacen para obligar- alheredero que haga deje de hacer
algu-
na cosa, corno cuando se lega d este modo : sI MI HEREDERO
N O CAS ARE A S U HIJA C ON T IC IO, DE DIEZMIL A S EYO:
de
esteotro: S I N OCAS ARE A S U HI JA CO N T IC IO, DE DIEZMIL A
T IC IO. Lo mismo sucedera si se mandase alheredero que en el
caso de no labrar un sepulcro para s en eltrmino de dos aos,
diese diez mil T icio; y as de otras muchas especies semejan-
tes que con arreglo la definicion pueden imaginarse.
. 236. T ampoco puede darse la libertad ttulo de pena,
por mas que se hayan suscitado disputas sobre este punto.
S . 237. En cuanto la designacion de tutor no hay lugar
dudas ni cuestiones, porque esta designacion no puede forzar
alheredero que haga deje de hacer alguna cosa, y por tan-
to no se d tutor ttulo de pena ; mas si se nombrase alguno
de este modo, se le considerara mas bien como tutor dado bajo
condicion.
S . 238. Es intilellegado que se deja persona incierta.
Considranse corno tales las personas de quienes no se ha for-
mado eltestador idea precisa, como si legase de este modo: AL
PRI MERO QUE CO N CURRA A MI S FUN ERALES , DEL E DIEZMIL MI
HEREDERO . Lo mismo se extiende si legase en generalpara todos
los que concurran a sus funerales. En elmismo caso est elle-
gado que se deja de este modo: A. CUALQUI ERA QUE CAS ARE A S U
HI JA CO N MI HI JO , DELE DI EZ MI L MI HEREDERO . T ambien el
que se deja de este otro: A LO S QUE FUEREN DES I GI ADO S CN S U
LES DES PUES DE HECHO MI T ES T AMEN T O ; porque semejantes le-
gados se consideran igualmente como hechos inciertas perso-
nas, y as otros muchos de la misma especie. Mas cuando se
hace designacion cierta, vale ellegado que se deja indestinada
persona, por ejemplo:
A AQUEL DE MI S PARI EN T ES ACT UALES QUE
CO N CURRA EL PRI MERO A MI S FUN ERALES , LE DARA
DIEZMIL MI
HEREDERO .
. 239. T ampoco parece que puede conferirse la libertad
persona incierta, porque la ley Furia Cauinia ordena que la ma-
numision de los esclavos se ha de hacer nominalmente.
240. La tutela debe encargarse igualmente persona
cierta.
S . 241 . T ambien es intilelI egado hecho un pstumo age-
no. S e entiende por pstumo ageno aquelque alnacer no- ha de
contarse entre los herederos
suyos del testador. Por tntoel ps-
4 1b
de
1 5
DE
IN VT IL IBVS L EGAT IS .
***i* .
est ei us
********************************
ux or
extC A..
neas"pos'tumaspatri contingis. S .
242.
Acneheresquidem p9.
test institu postumusalienus;est enim incertapersona. S : 241'
Cetera y
ero,
quae
supra diximus, ad legata proprie pertinelt:ti
quamquamnon inrrierito quibusdamplacea, poenae nomine he-"
redem institui nonposse: nihil enim intererit, utrum legatdm
darelubeatur heres, si fecerit aliquid, aut nonfecerit, anca,
heres
el
adilciatur;quiatam heredisadiectione, quam legal
dationecompellitur, ut aliquidcontrapropostum suum faciat.
S . 244.
Anei, qui inpotestatesit eius, quem heredem insti=
tuirnus, rectelegemus, quaeritur. S eruiusrectelegari proba;
sed
euanescerelegatum si, quotemporedieslegatorum ceder
solet, adhucinpotestatesit : ideoquesinepurelegatum sit et
uiao testatore in potestate heredis esse desierit , siue sub eondV '
done et ante condicionemid acciderit, deberi legatum. S abin'a'
et Cassius sub condicione recte legad, pure non recte putant:
licet enim
uiuo testatore possit desinere in potestate heredisesse,
ideo tamen Mutile legatumintellegi oportere, quia quod nullas
uires habiturumforet si statimpost testamentumfactum deces-
sisset tstator,
hoc ideo ualere quia uitamlongius traxerit, ab fy^;
surdumesset. diuersae scholae auctores nec sub condicione reete;
legari (putant) , quia quos in potestate ]habemus, eis non magis
sub condicione, quampure debere possumus. S . 245.
Ex di-
verso constat, ab eo, qui in potestate (tua)
est, herede instituto
recte tibi legan ^sed si tu per eumheres extiteris, euanescere . .
legatum, quia ipse tibi legatum debere non possis; si uero filius' '
emancipatus, aut seruus manumissus erit, uelin aliumtransla-
tus, et ipse heres extiterit, aut alium(hereden?)
fecerit, deberi
legatum.
S . 246.
Hinc transeamus ad fideicommissa.
S . 247.
Et priusdehereditatibusuideamus.
S . 24S . Inprimis:
igitur
sciendum
est, opus esse, ut aliquis heres recto
iureins-
tituatur, eiusque fidei committatur, ut eamhereditatemalii res:-'
tituat: alioquin mutile est testamentum, in
quoyernorectoJure
heresinstituitur. S .
249. V erba
autem utilia
fideicommisso---^
. '242. C onf. supra
C ommentar. I.
1. 117. et infrahuj. C ommentar.
s. 987. item. 28.
1 .
de legat. et pr. I . de honor. possess.
1 . 243. quae
supra di x i mus.
V id. 1 . g. 229. 232. 235.
quamquam nonin-
rneri to etc.
Conf. 1 .
36. 1 .
de legat.
1. 244. An---
quaeritur.
C onf. 1 . 32.
I. delegal.
Sabinus - putant.
C onf. cit. .
39. I.
Vipianus, Fragm.
XXI V , 1 . 23.
li cet eni m - ^- -- ab-
su rdu m
esset. Co n f. cit.
`3 2. I .
.
245. Conf. 1 . 33. ^. de legat tem^
r
lpianus, rrabrT l. XXI V ,
51
. 2`
.
1
ubi tollendamesse nc, gationemjam( . ujacius mnuit.
. 24$. pr. I .
de fideicomm. heredit.
. 947. cit. pr. I.
de fideicomm. heredit.
g. 248. .
2. I .
per deicomm. hereit. Conf. Epitome,
I1, '7, P
. s.
. 3 . I . de
sin g u l . reb .
p er
Gdeico mm. rel ict. Co af: 'Y l p iattiasi;
F rag a).X
Y ,
g
r 9.
Pau l u s Sen t,
re
t
I
^.
^
cep .
Y ,
i,
6.
.,,/ ,.',
1111
L IB. II. S S . 242-249.153
turnodeunhijomancipadoseconsideraageno...... ..
S . 242. T ampocopuedeser instituidoheredero. el pstumo
ageno, porqueseIeconsideracomopersonaincierta.
S . 243. L oqueanteshemosdichopertenecepropiatente
loslegados. Estonoobstante, algunosautoreshancreid nosin
razonquenopuedeinstituirseheredero ttulodepena, por-
quepocoimportaqueloquesemandeal heredero, si hace
dejadehacer algo, seaqueentregueunlegado queadmitaun,
coheredero, puesquetantoenuncasocomoenotroresultaqe
seleobliga hacer algunacosacontrasuv oluntad.
S . 244. Disptase sobre la validez dellegado hecho una
persona sometida la potestad delheredero instituido. S ervio
considera que es vlido, pero que dejar de serlo , si ellegata-
rio subsiste aun bajo la potestad delheredero en la poca ordi-
naria de pagar los legados. Ypor lo tanto, que obliga ellegado
ora se deje puramente y saliere ellegatario de la potestad del
heredero antes de la muerte deltestador, ora bajo condicion y
saliere antes de cumplirse esta. S abino y Casio consideran til
este legado, si se hace bajo condicion, y nulo si se hiciere pu-
ramente, pues aun cuando puede ellegatario salir de la potes-
tad delheredero en vida deltestador, esto no obsta para haber
por nulo este legado, porque sera absurdo que lo que ninguna
fuerza habra tenido si hubiese muerto eltestador alconcluir
eltestamento, la adquiera despues porque viva mas largo tiem-
po. Los autores de la escuela opuesta juzgan que ni aun bajo
condicion es vlido este legado, por cuanto ni puramente ni bajo
condicion podemos deber nada los que tenemos en nuestra
potestad.
S . 245. Por elcontrario aprovecha ellegado que se nos deje
instituyendo heredero un individuo sometido nuestra potes-
tad; pero si nos constituimos herederos en su lugar, entonces se
desvanece ellegado, por cuanto no podemos exigirlo de nosotros
mismos; mas si se trata de un hijo mancipado de un esclavo
manumitido transferido otro seor, y que percibiere la he-
rencia por s mismo la hiciese percibir otro, en todos estos
casos es vlido elI egado.
T I T ULO XI I I .
De las herenci as fi dei comi sari as.
S . 240. Pasemos ahora tratar de los fideicomisos.
S . 247.
Yocupmonos en primer lugar de las herencias.
S . 248.
I mporta sobre todo que se nombre en eltestamento
un heredero directo, cuya f se corneta la restitucion de la he-
rencia un tercero, pues que faltando la institucion de herede-
ro directo, sera nulo eltestamento.
S .
249,
L asfrmulasv lidasdelosfideicomisos
y las que
20
b8 rlDg
tcoMmi HB$Et3#'t.
+
^^^
; ^ ^
.
,.
,.,
,1 , 0
^m ^eetctendui^in^^
:
inusuesse
nideritar : riaT e, $+aGro'^^, ^^^
FrD^Etcoataii^o,
'quae
proindefirrasingulasnnt
'1arge s^^
inunum
congesta sirit. S . 250.
Cumigitur scripserits: . ( 0` .
CI V S ) T I ^
.
IVS HERES ES T O,
possumus adiicere :
BO GO T E, Lvci T tW,^#^t
PET O QV E A
T E
7
V T , CV MPRI I I I V MPO S S I S
HEEEDI.1^AfiEM 11141'
m
j
u`
ADI R AD/ BE;
GAt4
S EIOREDDAS , HES T IT VAS .
possutnusauteril et de
lar, . lar, . , f^
^
i
te resttuendarogare;et liberum est, uel
sub condicione,'
^;
'1 :0?
Oree
relinquerefideicomrssa,
uelex diecerta.
S .
25i. RestT it^tt
autem llereditate,
L ,
qui restituit, nihifominusher5 inant, iffi
uero, qui recipit hereditatem,
a
tignando,heredislocoest, aliquan-
^I
do
lgatatii. S . 252. Ohm
utem necheredisloeoerat nec1^-
. 1 1 ^,
1
W ,^
i
k
!
senatuseonsultum ipse(
heres )
onerahereditariasustinet: tlle.
^
autem, qui ex fideicommissoreliquam partem hereditatisred.B
,lY
apudeum commodum hereditatisremanet. S . 256. At si quis'
I'llai
plusquam dodrantem, uel etiam totam hereditatem restituere ro-
^^
: 1,
^1
^
restituerit, adexemplum emptaeet uenditaehereditatisstipula-
^,11
quasi damnosam, cauetur Pegasianosenatusconsulto, ut deside-
1111
ranteeo, cui restituererogatusest , iussuPraetorisadeat et
2cas
.,1F
senatuaeonsulto TrebtlZiano. .
fi. I.
detidei-
comm.
heredit. C onf. v lpianus, Fragm.
XXV, cit.14.
. 256.
cit. .
6. I. de
fideicomrn.
hereda. C onf.
Yipianus, Fragua. XXV,'
cit. . 14.
. 257.
cit. .
6. I. de
fideicomm. heredit.
. 258. cit. . 6. I. de
fideicomm. heredit.
Set --: eS kttuscOnsu"
Trebetliano.
C onf. Ylplanus, Fragm.
XXV,
16.
. i358. .
8.1.
de
fldeicoinm. heredit
.
';10I
L IB. II. S S . 255~259.1b1
colar por fideicomiso. Env irtuddeestesenadoconsultopesan
sobreel herederotodaslascargasdelaherencia, yaquel que
env irtuddel fideicomiso' recibeel restodeella, esconsiderado
comouncolegatario legatarioparcionero(legatariuspartiarius},
estoes, comounlegatario quienselegapartedelosbienes,
cuyaespeciedei legadosellamaparti ci on, .
porque ellegatario
parte la herencia con elheredero. De aqu ha resultado que es-
ten en uso entre elheredero y elque recibe la herencia en
v ir-
tud delfideicomiso, las mismas estipulaciones que entre elhere-
dero y ellegatario parcionero, es decir, que participen ambos
proporcionalmente as dellucro como deldao hereditario.
. 255. Por consiguiente cuando no escede de las tres cuar-
tas partes de la herencia lo que se ruega alheredero que restitu-
ya, se hace la restitucion segun elsenadoconsulto T rebeliano,
y las acciones hereditarias competen ambos en proporcion
sus respectivas partes de herencia; alheredero segun elderecho
civil, y alque recibe la herencia segun aquelsenadoconsulto.
Esto no obstante, elheredero es considerado como talaun res-
pecto de la parte que restituye, y ly contra lcompeten las
acciones en totalidad; pero ni pesan las cargas sobre l, ni se le
dan ulteriores acciones sino en tanto que la herencia le reporte
ventajas.
S . 256. Empero si se ruega alheredero que restituya mas de
las tres cuartas partes de la herencia toda ella, entonces tie-
ne lugar elsenadoconsulto Pegasiano.
S . 257. Una vez adida voluntariamente la herencia por elhe-
redero, pesan sobre ltodas las cargas hereditarias, sea que re-
tenga para s la cuarta parte que no la retenga; pero en el
primer caso deben intervenir las mismas estipulaciones
quasi
partes et pro parte que entre elheredero y ellegatario parcione-
ro; y en elsegundo estipulaciones semejantes las de herencia
comprada y vendida.
S . 258.
N o obstante, si elheredero instituido rehusase adir
la herencia sospechando que puede serle perjudicial, dispone el
senadoconsulto Pegasiano que peticion de aquel quien debie-
ra restituir la herencia y por mandato delpretor la ada y la res-
tituya, y que las mismas acciones concedidas por elsenadocon-
sulto T rebeliano competan en este caso alque recibe la herencia
y contra l, sin que haya necesidad de estipulacion alguna, por
cuanto se dan garantias alque restituye la herencia , y almis-
mo tiempo se transfieren alque la recibe las acciones hereditarias
activas y pasivas.
S . 259.
N o hay diferencia alguna entre elheredero de la to-
talidad, quien se ruegue que restituya ca
ltodo parte de la he-
rencia, y elheredero de una parte quien se encargue la res-
titucion completa incompleta de su parte; porque aun en este
25$
DE S IN G.
BEB.
P.
FIIJEIC . EL .
casude-quarta
parte
eiuspartis
ratioex
Pegasianorsenatusc6n-.
sultohabed
solet.
S . 260. Potest autemquisque etiamres
singulasper fideicom-
missumrelinquere,
uelut
fundum, hominem, uestem, arnen-
tumpecuniam; et uelipsumheredemrogare ,
ut alicui resti-
tuat
,
, uellegatarium, quamuis a legatario legari non possit.
. 261 . I tem
,
potest non solumpropria testatoris res per fidei-
commissumrelinqui, sed etiamheredis, aut legatarii,
aut
cuius-
libet alterius. llague et le gatariils non solumde ea re rogari
po_
test, ut eam
alicui restituat, quae ei legata sit, sed. etiarn de
alia, sine ipsius lenatarii, sine aliena sil:. sed hoc soluni obser-
uandumest , ne plus quiscivamrogetur alicui restituere, quam
ipse ex testamento ceperit. namquod a, :T lius est, inutiliter re-
linquitur. . 262. Cmn
aute. maliena res per fideicommissumre-
linquitur , necesse est ei, qui ronatw, c. ^st, aut ipsamredimere
et praestare, aut aestimationem*cita* soluere;
si cut i uri s *ese*,
si
per damnationemaliena res legata sit. sunt timen , qui p-
tant, si rein per fideicommissumrelictamdominus non uendt;
extingui fideicommissum; sed aliamesse causarn per damatio-
nenllegati.
S . 263. Libertas quoque seruo per fideiconi:ni:ssumdad f^ otest,
ut uelheres rogetur manuinit. tere, uellenatarias. . 264. *N ec
i nterest, utrunasao propi lo .ceraao testator* ro, et, an de eo, qui
ipsius heredis *ala lcga*tarii, ueletiarn extranei sit. . 265. lla-
gue et alienus sPranis redimi et manumitti dehet . quod *si. 1107 7 1i -
7 211S euni non uen*dat , sane *extinywittar li bertas, qui a pro li berta-
te
pre*lii computatio / ralla interuenit. . 266. Qui altera ex fidei-
eommisso manumittitur , non testatoris fit *li bel'tus, eti anasi te*a-
tatoris*serais sil, sed esus, qui rnaattunat*tit.267. At qui di-
rectotestamentolibenesseiubetur, uelut hocmodo:
S f` I CHN S
1 . 260. pr. I .
de sinaul. reb. per fideicomm. relict. Potest -- - pecuni arn.
Conf. Epitome I I , 7, g. 1 . vel legatari zcrn
etc. Conf. infra 1 . 271 . itemEpi.
tome, 11,
7, . 3. V ipianus , Fragm. XXI V , 1 . 20.
1. 261 .
1.
1. 1.
de singul. reb. per fideicomii^ . relict. tem -- -- alteri us.
Conf. Epitome,
I I ,
7, 1 . 74. V lpi( inus, 1 :'ragm. XXV , g. 5.
sed hoc solum etc.
Conf. Epitome, 11, 7 , 1 . 5.
g. 262. Cum- -- --
.sotuere. cit. 1 . 1. I. de sing. reb. p. fid. tel. C nf.
Epitome, II, 7, 6.
si czat - legata. si t.
Conf. -F, pitorne, loc. cit.
. 263. 1 . 2. I . de sin, ui. reb. per fideicomm_refict. Conf. Epitome, . I l,
7, 1 . 7. V lpianus, Fragni. XXV
1 8. I I , 1 . 7.
g. 26k. cit. 1 . 2. I . de sing. reb. p. fid. rcl.
Conr. Epitome, I I ,
7 p
cit.
1 . 7. V lpianus, Fragm. I I ,
1 0. iteminfra 1 . 9. 72.
1. 265. Itaqu
e--urnt<rt.
cit. 1.
2. 1. desing. reb. p. ficl. rel.
Itagtte'--
manutnitti debet.
Conf. Epitome,
I1,
7. cit. ^. 7. quodsi dominusetc. l;Qnf
Epitome, loc. cit. ` i I ^iar, tis ,
<,
I ` ^
r
, 1 I ra a
ul. I _, ^. 1 1 . cit. ^. ^?. I .
^
266. cit. . g. 2. I . de sin
g
. reb. p.
tid. re1.
Conf. Vlpianus, Fragm
II,
1.
S. E p ito me, I I ,
1,
cit.. 1.7,
r 1. 267. cit. . 2. 1.
desin g .
reb . p .
fid. rel . A t ---
^t
iibertus.
Oo n f.
^lpianus, Fragm.
I I , 1 . 1 .
8. 7.
N cc ali as ullus
etc. Conf. V lpiauus, ^Fra m.
1,
S: 5E 3 .
itera in fra
. 273. . . - . . . ^
.40. 1 , S 26,0-26.14
casosueletener ,aplicacionel segadoconsultp JegAsianorespecto
lacuartaparte.
T I T ULO XI V .
De las cosas si ngulares dejadas por fi dei comi so:
S . 260. T ambien pueden dejarse por fideicomiso objetas par-
ticulares como un fundo, un esclavo, un vestido, la plata, eldi-
nero, encargando la restitucion bien almismo heredero, bien
al legatario, auncuandonoseapermitidolegar por mediode
este.
S 261 . Eltestador puede dejar tambien por fideicomiso no
solo las cosas que le pertenecen, sino tambien las delheredero
. legatario y aun las de cualquiera otra persona. Delmismo
modo puede encargar allegatario no solo la restitucion de la
cosa legada sino la de cualquiera otra, sea no propia suya,
observando solamente que ninguno debe encargrsele restitu-
ya mas de lo que lmismo recibiere por testamento, pues que
en talcaso sera nula la disposicion relativamente alesceso.
S . 262. Cuando se deja por fideicomiso una cosa agena, es
necesario que aquel quien se encarga su restitucion la com-
pre y la entregue, que satisfaga su estimaciou, segun est.
establecido respecto dellegado de cosa agena por condenaci on.
Algunos autores creen , sin embargo, que se estingue elfideico-
miso, si eldueo de la cosa legada no quiere venderla, si bien
no sucede lo mismo respecto dellegado por
condenaci on.
T I T ULO XV .
De la li bertad concedi da por fi dei comi so.
S . 263.
T ambien puede darse un esclavo la libertad per
fideicomiso, rogando alheredero legatario que lo manumita.
S . 264.
I mporta poco que eltestador haga la splica res-
pecto de un esclavo suyo propio delheredero, del
legatarioy
aundecualquier estrao.
. 265. Por consiguiente elesclavo estrao debe ser com-
prado y manumitido, pero si no quiere venderlo su seor, se
estingue elfideicomiso, porque la libertad no admite precio
equivalente.
S . 266.
Mas elesclavo'manumitido por fideicomiso no se ha-
ce liberto deltestador, aun cuando fuera suyo, s4no de aquel
que lo manumite.
S . 267.
Por elcontrario, elmanumitido directamente en
testamento se hace liberto deltestador, por ejemplo:
S EA L IBRE
`!t0
DE tIBEET .
P. VID.
DT .
ti`HV V S lkiBVS
L IBgg
ES T O, uel S T IC HVM*S ER*VVM MEVM L I^$$^,_,ol
ES S B IVBEO,
i s i psi us
testa*torisfit libertus. N eC
alius d
irecto'
T
mis, l p ian u s, F rag ru . XXV. 1. 7. itero b u j . Co mmen tar. . 110.
L IB. II. S S . 268-275. .
161
MI ES C L AVO
ES T IL O bien:
MAN DOQU ES EA VIBRE, .MI ES C L AVO
ES T IC O.
Peroparaobtener directamentelalibertad
,
pr. testamen-
to, esnecesarioqueel esclav opertenezcaal testador por dere-
choquiritario, nosolocuandohizoel testamento, sinotamllien
altiempo de su muerte.
T I T ULO XV I .
Di ferenci a entre los fi dei comi sos y lo que se
deja
directamente.
S . 268. Hay gran diferencia entre las cosas
quesedejan
por fideicomisoylasquesedejandirectamente.
. 269. Enefecto, puededejarsepor fideicomiso
del heredero;
al
paso que ellegado
es intil.
. 270. Adems elque muere intestado, puede dejar otro
un fideicomiso por medio de la persona quien pertenecen sus
bienes, en tanto que sin testamento es intilellegado, pues el
que se deja en codicilo no vale si no se halla confirmado por
testamento , es decir , si no ratifica en leltestador lo determi-
nado en elcodicilo, cuando por elcontrario elfideicomiso puede
dejarse aun en codicilos no confirmados por testamento.
. 271 . Por otra parte no se puede legar por medio delle-
gatario; pero puede dejarse un fideicomiso no solo por medio de
l, sino igualmente por medio de aquel quien se deja alguna
cosa tambien por fideicomiso.
S . 272.
T ampoco est en nuestra mano conceder directa-
mente la libertad alesclavo ageno, alpaso que podemos hacerlo
por fideicomiso.
S . 273.
Asimismo no se puede instituir heredero ni deshe-
redar en codicilos aunque estn confirmados por testamento; pero
es vlido aun en codicilos no confirmados rogar alheredero ins-
tituido en testamento que restituya otro eltodo parte de la
herencia.
. 274.
T ambien la mujer que, segun la ley V oconia, no
puede ser instituida heredera por aquelque en elcenso contare
con una fortuna de cien millibras
(centum rni lli a cri s),
puede no
obstante recibir la herencia dejada por fideicomiso.
. 275.
I gualmente los Latinos, quienes la ley Junia pro-
162
DE
rT IiEIC .
ET L E&AT . DIFPEH.
x fidefC ommisso
eapere possunt.
g.
27G. I te. mcum
se^it#tuhcon.;
snit prohib"
I tum
sit, proprlum seruum minorem anns xxx llb^.
I rtirri.
et hereden'i:nstitue:
1. 283 .
idena,scilicet ir^.ris e.sL
etc.
Colar.
VI p ian u s
,.cit.
^Y 1V ' 3 ,,
u b i, u t
ex h o c Gaj i
loco
ap p aret, b en e
seh aaet n eg ado ^ Sch u l tin g io
stl i-
cital a. 19n f:,etiatn c
{t
u l t. .9:,
de
o ,iJl ig . qu asi
ex can tr.
g
185.
Vt -- -
fi
deic
vmmisso ru n n .' C'n f: T h eo p h il u s;
I I , 23 ,' 1. I s
,,,
.;
,^:
L ag. rt. '55.'27a-tt5 ' .: : ,
a
hilef e rbf>^tb;I lt 's y iei;ncias'.'d` 'lados
dile iiiedl? ,,
den li.
O bstante recibirlos pb fideicomiso,
rrad
S . 276':'; Del imsmo' modo aunq tie est' rohibi^.`p^j' i ^ sd ^ ,
oconsulto'i strtuir. libre heredero ales
c lavo '1 1 '0 1 : 451 4'
de treinta aos, es sin embargo 'opinion ggeneralmi nio `
cfliicl` ^;
que y
pode fos';mandar que sea libre cuantfo -'cump'la': Mi %gi tj
ta anos, y rogar que entonces se le restituya la herencia. '
S . 277: Adems, aun cuando no podamos para: dspues'd
la muerte de` nuestro heredero instituir otro en su
lagar', hdae. =
mos sin embargo rogarle que restituya otro
el todo6 partede
laherencia luego que muera. Ypuesto que puede dars
el' f
el
comiso despues de la muerte delherederotambien,
podramos
7
hacerlo en esta forma :
LUEGO QUE MI HEREDR T T CI O Mii
A. ;
QUI ERO 'QUE PERT EN EZCA. MI HEREN CI A A PUBLI O
MEMO , ' pues' que
tantode un modo corno de otro dejamos nue tro eredero
obligado la 'restitucion delfideicomiso.
S . 278. 'Hacemos la reclarnacion judicial'de` loslegados
par'
una accion especial(per formulara);
en tanto que los fidleor ii-
ss l o 's reclamamos en Roma ante elcnsul ante elpretor en-
eargac o particularmente de ellos, y ante elpresidente
en las
p ro vin cias.
S . 279. C ualquier tiempoeshbil enRema` para' tratar
'
j u icio de los fid, idomisos, mientras que n o puede tratarse del o s
legados sino en las pocas determinadas. ''
S . 280. Cuando elque debe un fideicomiso fuere moroso en
su entrega, debe abonar los intereses y los frutos, alpaso que
por la demora en-entregar los legados no hay. que pagar los
interesessegunresultadeunrescripto, del 'emperador Adriano
N o ignoro, sin embargo, que Juliano decidi se observase res=-
p ect del l eg ado
por c'i a de toleranci a l o mismo qu eacerca del o
fideicomisos se halla establecido. , y que esta decision se observa
todava generalmente en nuestro tiempo.
S . 281 .
S on nulos los legados escrito s . en l en g u a g rieg a,
mas n o as l o s fideico miso s.
S . 282.
Cuando elheredero rehusa entregar un :legado he-
cho
por condenaci on,
se d contra laccion alduplo, mientras
que cuando se trata de un fideicomiso, la accion es siempre
sencilla.
S . 283.
S i equivocadamente pagare alguno mas de lo que de-
bia por fi:'-:comiso , tiene accion para reclamar elescedente;
pero no puede repetirse lo que se pagare de mas por causa falsa
en ellegado
por condenado/1. Lo mismo se halla establecido res-
pecto dellelzado indebido que por cualquier causa se hubiese
pagado errneamente.
S . 284.
Habla adems otras diferencias que ya no existen.
. 285. E n
efecto, antiguamente p o dian
los extranjeros per-
cibir los fideicomisos, siendo este talvez su origen; pero des-
pues se les neg esta facultad :
al p resen tereivin dica el fisco se-
164
DE
FIDBIC . ET L L GAT . DIFFER.
et nunc
ex
orationediui Hadriani senatusconsultum facium C st'
ut ea
fideicommissa
fisco
uindicarentur. S .
286. C aelibesquoque,
qui
per
legem Iuliam hereditateslegataquecapereprohibentur,
olim fideicommissauidebantur capereposse. Item orbi, gtii
per
legem Papiam ob
id,
quodliberosnonhabent, dimidias
partes
hereditatum legatorumqueperdunt , olim
solida
fideicommissa
uidebantur capereposse.
S edposteasenatusconsultoPegasiano
perindefideicommissaquoque, aclegatahereditatesquecapere
posseprohibiti sunt. eaquetranslatasunt
adeos, qui testamen.
to
iberos
habent, aut si
nullosliberoshabebunt, ad
populum,
sicuti iurisest
in
legatiset in
hereditatibus. S . 287.
Eademaut
simili ex causa autem
olim incertae personae , uel posturoo
alie-
no per fideicommissumrelinqui poterat , quamuis neque he-
res institui, neque legari ei
possit . sed senatusconsulto,
quod
auctore diuo
Hadrianofactumest, idemin fideicommissis,
quod
in legatis hereditatibusque, constitutumest. S . 288.
Item
poe-
nae
nomineiam nondubitatur, necper fideicommissum quidetn
relinqui posse.
S . 289.
S et quamuis in multis iuris partibus longe latior causa
sit fideicommissorum, quameorum, quae directo relinquuntur;
in quibuisdamtantumdemualeant : tamen tutor non aliter tes-
tamento dari potest, quamdirecto , ueluti hoc modo:
L IBERIS
MEIS T I T I V S T V T O R ES T O , uelita: L IBERIS MEIS T IT IVM T YT OREM
Do: per fideicommissumuero dari non potest.
. 286. Caeli bes -- prohi bentur. Conf. supra. .
111. et 114. item Vt-
pianus, Fragm. XIII. XVII, . 1. XXII, . 3. L . 1. C .
T heod. de infirm.
poen. caelibat. et orbit. ( Constantin. M. ) L. 1 . C. I ust. eod. S ozomenus,
Hist. ecclesiast. Lib. 1 , cap. 9.
orbi perdunt.
Conf. supra. 111. item
Vlpianus,
Fragm. XI I I . cit. L. 1 . C. T heod. ci t.
L. 1 . Cod. I ust. S ozomenus,
loc. cit. I uvenalis, S at. I X , vers. 83. 87. 88.
qui testamento
liberos habent
etc.
Conf. supra . . 206.
207. 1 50. et loci ibi allegati.
. 287 .
quamui s neque i teres i nsti tui , neque legar, ei possi t.
Conf. supra
. 238. 241. 242. i dem
in fideicommissis
etc. C onf. .
25. I. delegal. et
lpianus , Fragm. XXV , .
1 3.
5. 288. Conf. Ylpianus, Fragm. XXV , cit. .
13.
. 289. tutor .-- no. C onf. supraC ommentar. I.
. 149.
C OMMEPiZARII
S ECUN DI
ZIrFIS .
L IB. I I , S S . 286---289. i65
mejantes fideicomisosenv irtud
' de-unuli -i et d
propuestadel emperador Adriano.
S . 286.
T ambienparecequeantiguamentelosclibes,
quienesestabaprohibidopor laleyJuliarecibir herenciasni le-
gados, podannoobstanterecibir losfideicomisos. Asimismodos
que no ti enen hi jos (orbi ),
y
quesegunlaleyPapiapierdenpor
estacausalamitaddelasherenciasydeloslegados, podan. en
otrotiemporecibir por completolosfideicomisos. Masdespues
el senadoconsultoPegasianolesquit todacapacidaddeperci-
bir tantolosfideicomisoscomoloslegadosylasherencias, trans-
firiendolosprimeros laspersonasinscritasenel testamento
quetuv iesendescendencia, ynotenindola, al pueblosegunse
observ aenloslegadosyenlasherencias.
. 287. Por igual semejantecausasepodiaantiguamente
dejar unfideicomiso personaincierta al pstumoestrao,
auncuandonopodianestaspersonasrecibir herenciasni lega-
dos. MasunsenadoconsultoadoptadoconaprobaciondeAdria-
no, decidi queseobserv asenenestoscasosrespectodelosfidei-
comisoslasmismasdisposicionesqueacercadelasherenciasy
deloslegados.
S . 288. Adems, noadmitedudaquenadapuedeyade-
jarseni aunpor fideicomiso titulodepena.
S . 289.
Pero aunque generalmente sea mas lato elderecho
respecto de los fideicomisos que de lo que se deja directamente,
igualen ciertos casos, no puede sin embargo darse tutor en
testamento sino de un modo directo, saber:
S EA T I CI O T UT O R
DE MI S DES CEN DI EN T ES , as : DO YA MI S DES CEN DI EN T ES PO R
T U T OR A T IC IO:
masnuncapuededarsetutor por fideicomiso.
FIN DEL C OMEN T ARIOS EGU N DO.
"
.^}': . . .
!:.
N O T AS
. . . . . . . . t
,
ytr' i } ^ t^ ^
C;o^ NT,^ a I n^ ^
^.^ 0
^ ^ }t . ^
. rj
, ;} ,
'I 1:11.10
. . ^
r ^
fE y. .
d
rnativo de que no pudiese baber
. lugares religiosg4 e}, las^i prq ( ip-
c^as. , , as stia
en'que. . eldueo de un terreno situsdo. ei . eij
as taeRiay, ~te
laiosesion y ef usufructo, pues '
que la propiedad pertenecia, , ! pueJ!i ntitpo
6 al, emperador.
, . . hora bien, para, hacer
r religioso uu itlgar, blbiera sido
preciso obtener eI consentimiento
.
delpueblo, romano, b :deleI peri4or, l', , _o
comoesto
era. , muy dificil, solo se buscaba elcousentimig to dal4uezoel
terreno, resultando de
Aqu , que semejante lugar rio,
, podia , laplars , xe 4 so
sino'por
r
una especie de analoga.
y
1
,
;1^V^'>'.,^,:11c3 + ,L ; .1,
.
,r.111
:;11i.I !
;.
.
f
^ 1 ^,
^ i%'
.
r . f. :iii.
.
.
;r.
i'
:1
rl i, `j .i,( ,{1
r
-. ::';ai' :it;' ,
.':h
'. 1 , : r: : : lb
i. <
i-
.
.i..
.'
, .^ . : ^ .
DE L AS S U C EfiION E$` `ADIN T ES T A T O
Y DE:
L AS OBL IGAC ION ES .
...
_....._
.' 1
T IT U L OPRIMERO.
De las herencias abintestato.
S . ' 1. L A herenciadelos-intestados pertenece en'
,prl er
lugar, segunlaleydelasDoceT ablas, . losherederos. sayos.
S.. 2. $eco n sideran h eredero s suyos l o s descen dien tes qu e
estu vieren b aj o l a p o testad ., del difu n to al tiemp o desu mu erte,
min o `el h ij o , l a. h ij a , el n ieto y l a n ieta p ro ceden tes deh ij o
varo n , el b izn ieto y l a b izn ieta tamb ien p o r l n ea devaro n , sin
qu eh aya ' diferen cia en trel o s n atu ral es y ado p tivo s. Sin emb ar-
go, paraconsiderar comoherederos
suyos
losnietosy biznie-
to s dearn b b s sexo s, es n ecesario ' qu egel an teceso r deests n o
seen cu en treb aj o l a p o testad del 'ascen dien te,: b ien p o r mu erte
p o r cu al qu iera o tra cau sa, cu al l a en an p aeo i, p o r .ej fl p l o .
Po rqu esirk l a 'p o ca desu fal l ecimien to ten ia; el p adredefa-
mil ia b aj o su p o testad su h ij o , n o 'p u ede el `g l eto , h ij o ' de' eme,
ser h eredero
suyo, en ten din do sel o n aisin o resp ecto 14 de#n as
descen dien tes:
T arn b ien ' so n h eredero s "ro s ' mu j er qu eel so ase-
tidn al p o der '
(mnus) ,-p o rqu eo cu p a l ig ar' de11ij ,
. l a cu ya
U ttrunto4,w
.
. ...^?4/1~..zzin,.;~444Est~k~
.;
fi l
manu est; nam et haec nepti s
loco est. sed i ta demum eri t
sua heres,
si Plus,
cui us i n manu eri t, cu
t): pater mori tur i n po-
testate ei us
non
si t. i demque di ci mus et
de ea, quae i n nepoti s
manu matri moni i
causa si t, qui a pronepti s loco est.
S .
4. Postu-
mi quoque, qui si
ui uo parente nati essent,
i n potestate ei us futu-
ri foraqt*
yi ; heredls-.sorzt. S .
1 94/03
ur4 .
0S 4 ^is, g1-cci lrunt...
notrdnb:, x 'teje:.^leli S en;^i a,
rled ex . senntu^'^crzsui to.i Qst1
m^er>
patr 1 1 01 1 h, is ^,
rebattu, ^^me
t h^, .
patre causa prsbata, . , 1 1 1 .
potestate eius futuri essent. S . 6. Quod etiamde eo filio, qui ex
prima secundaue maucipati. wle. . pcist. mortempatris manurnitti-
tur, intellegemus. . 7. I gitur cumfilius filiaue et ex altero filio
nepotes neptesue extant, pariter ad hereditatemuocantur; nec
qui grada proximior est, ulterioremexcludit. aequumenimui-
debatur, nep0tel, nctesue
;
in , p. tris sur Iodum ;:pprtionemque
succedere. pari ratione et si nepos neptisue sit ex filio et ex
nepote pronepos proneptisue, simulomnes uocantur ad heredi-
tatem: quia, placebat
f
nepotes pgpt8:sue ; . iteril, pronepR-
tes proneptesue in parentis sui locumsuccedere, conueniens esse
uisumest, non in capita, sed
(i n) stirpes hereditates diuidi.
ita ut filius partemdimidiamhereditatis ferat, et ex altero filio
duo pluresue nepotes alteramdimidiam: itemsi ex duobus filiis
nepotes extent, et ex altero filio uhus forte uelduo, ex altero
tres aut quattuor, ad miura aut ad duos dlmidia pars pertineat,
et ad tres aut quattuor altera dimidia.
S . 9. S i nul*lussit* suorum heredum, tunehereditas perti-
net ex eademlege xii tabularumad agnatos. S . 10. *Y ocantur
autent* agnati, qui legitima coanatione iuncti sunt . legitima au-
temcognado st ea, quae per uirilis sexus persona*s , coni ungi tur.
i taque qu eodem pa.tre nati sunt* fratres, agnati sunt, , qui
eti am consangui nei *: uoeantC ir sneorequiritur y
, ah .letuam -ma-
trera eandem habueri nt*. itempatruus fratris filio , et inuicem
si s i lli
a*giatus est . Fqderti nmero s* unt. ' fratres* '
patrueles si n-
ter se ;, i d est*, qui ` ex duobuS *ratri bcrs prgent' srati stYnt tjuos
p l eriqu eeti am cat:sbri nos uocnt. qua rati one sci li cet eti am
TAB.''5413.
sjeta al hortr ^^^'
1 ii^;'la''en^al'` ^^
paraconta^.
, p}e
^st ltii7ia
enel tilser delbs' h
bajo
ei^^` ` rn^' `
es preciso queel` Yiijo, bao ey, ` pbder'es't, ''iio s` hall''so7fieti=
do la potestad del
padre en ]
poca de'sil, fallecttnikt. d: L. ` .
mismo debe entenderse
delamujer quepor
rzon ( Je ^ri riatiim--
nio se encontrare bajo elpoder delnieto, pites ocupa ellu^'t#l` de
biznieta.
'S . 4. ''S on 'igualmente herederos suyos
1 oS 'pstu rns'qe '1 1 a^
ber nacido en vida delpadre, hubieran estado bajo su'potestad` :'
'S . 1 En elmismo caso se encuentran lbs individuos, en cuyd'
nombre se prueba .
la causa de error despues de la thuette
. del0-
dt'e en virtud de'la ley "Ella 'S enci,
delsenadoconsufto ` por-
que si dicha cauta se hubiese probad( ) en vida del'padre, 'hubie
ran entrado en su potestad.
S . s. Esta
misma disposicin's aplica tmbi'en` lhil'que
despesdelamuertedel padrese'encuentrananumitido
de la
primera segunda'mancipacion:
. 7.
Por consiguiente cuando existe un hijo hija y
al' Mis-
mo tiempo nietos de cualquier sexo procedentes de 'O tro hijo 'ca
ron , todos son llamados la herencia sinque eI mas prximo
escluya almas remoto, pues parece justo yen efecto que dichos
nietos sucedan en lugar de su podr y en la parte de herencia de
este. Por la misma razon si concurren biznietos biznietasdela
lnea de los varones con nietos nietas'de la misma linda'todos
son llamados simultneamente la herencia. 1
S . 8. Una vez admitido que sucediesen en lugar d sus'pa-
dres los nietos y biznietos de ambos sexos descendientes de va-
ron en varon, pareci conveniente dividir las herencias por es-
tirpes troncos y no por personas cabezas
(no i n capi ta, sed
i n si n:pes). As, por ejemplo, un hijo se lleva la mitad de la lre
rencia, y la otra mitad se divide por partes iguales entre los
nietos procedentes de otro hijo, sea cualquiera su nmero. Del
mismo modo si hay uno dos nietos procedentes de un hijo y
tres cuatro procedentes de otro, eI uno los dos delprimero
llevan la mitad de la herencia, y I os tres cuatro delsegundo
dividen entre s la otra mitad.
g. 9.
N o existiendo herederos suyos, pertenece la herencia,
segun la ley de las Doce T ablas, los afinados.
DE
HERBP. Q.
DEFER.
^
l^, .^ ^,
ni s erue, n^re teri mars
*. '
, ^
a r ., ^us , a^^ F
i1O. ^
^
^ `
^^
bus
simul
na` tis ;
dat
lex mi'tbularum
I
tam^i,
n^Zn{
# ^
cert^cm
est ali uem i
nt;es
teten) ," ,sed/jis,
g. ui tunc, c{ nn
g., # ^ty;
dces
srse, proximo*
gradusunt. S . 12. N ec
in eoiuresuccessi.g,
*est.
i deoque si l:'gnatus ,
proxi^nus hereditatemorniserit, , . *r^
4ntequam adi eri t;
decess^erit, sequentibusnihil ^urisex : 'Ie^
cm*petit. . 13. Ideoautem nonmortistemporequrspro.rim4.
si t negui ri mus, . sed
eo* temp4re, , . *quo
certum fueri t, ali quei n ?, i i ..
tertatui n decessi sse,
qui a si q{ ri s;
testamento facto deceS S erit, me, ,
lips esse
isum: est, tuncex iisrequiri proximum, cum certurYi
esse
coeperit, neminem ex eotestamentoforeheredem.
S . 14, Qu0d,
ad
feminastamenattinet, inhociurealiudinipsarum herediv aN
tibuii
capiendis
placuit, aliud
. in ceterorumbonis, ab hiscapieg.-,
dis. nam femlnarum
heredi tates perinde ad nos agnationis iu, re
redeunt, alquerpasculorum : ,nostraeuerohereditatesadfemi_
nas.ultracops,anguineoru)ngradum nonpertinent .
itaque
sror
fratri sororiuelegitimaheresest;
amita uero et fratris filia, :, legh
tima heres ;ose (non potest. sorori s autem nobis loco est) "sin
mater aut nouerca, quaeper
in, manum conuentionem aput, pam
trerla, nostrum. iurafiliaeconsecuta est. S . 15.. S i ei, qui deft~
tuserii , si t frater et alterius fratris filius , sicut ex superiorlI hus:
intellegitar, frater prior est, quiagradupraecedit. sed _el. ia
fan*,
taest iuris interpretado . inter suos heredes. S . 1 6. . Quodsi 41 7. ;
fdcti nnllus frater extet (sed) sint liberi frat. rum, ad, oginesqui.,.
dem hereditaspertinet: sedquaesitum est, si dispari forten.umer,.
w rosint nati, ;ut ex uno;
unusuel duo, ex alterotresuel quattuor,
uttum instirpesdiuidendasit hereditas, , sicut inter suosb,erexkl,
iurisest,, anpotiusincapita. iam dudurn-tamenplacuit, in. , ekx
pitadiuidenda^ . essehereditatem ^ . itaqu equ o tqu o t erunt;, ,
utraquepartepersonae, intot portioneshereditas diuidetL t,r,, at4t;
ut singuli singulasportiones. ferant. ;,,.,...^}t :
S . ti. S i nullusagnatussit, eadem lex mi tab,ularum g^i-,
lesadhereditatem uocat . qui sint ,autem gentilesprim cQU ^ ,
,
mentariw rettulimus . et curn filie admonuerimus, . .to tu mgeAtik;. :
ciurn. . ius in
desuetudinemabiis$e, superuacuum; est hoc
qu ~4 :
loco, deearecuriosiustractare.
,-,,,,;U ,;: ;
,
,
: :
. 1 1 .
cit.
6,
I . I . de
legit, agnator. suc^ess. Con. . Epitome, . T aI , 8, , , i^
. I 2. Conf. infra . . 22. et 28. item
nu V lpia^s, FraQrn. %V
^
, . :;^.
Pi I ^. Min. .
recept. I V , ,
^.
23. . . 1 . I . de legit. agnatot^:^cces , ''"
. 1 3;Eonf,
I . 6.
. ( 1 e iegit: agnator. success.
. , 1 ir: ri r'''
S .
1 4.
CM ] f Epitome,
I I , 8. S . 5.
S .
3. I . de I eglt, ^ag n at
.,
r. s^^fl^
plRnus, . Fragal XXV I , . 1 , 6. item
infra g. 2i.
. 1 5. t;orf.
Epitome, 1 I , 8.
1 .
6. 1 . 5. I . 'de tegit. agriator. su At'
I '`
^'r^
ea'atlpriordbt)s
intellegitur.
V id. I . ti.
g'ed ali a etc. Conf. ^s"p p . 7. . '
. . 1 6;. Xlenf.
Epitome, I I , 8. cit.
1 . 6. V lpianus y . Fragm: iV lt'
l l W
5,4 - I .
de legit. , nuator. success. sicut inter
suos heredes iu}i^e^. V id. . ",
^17.
prs` .
8,
^
8^
^
Conf. V ipiamas, Collat. T it.
XV I ; . 4. trerb. S i p. . 'ctfd` n^, '
^^^^}^ettamus.
3
Conf. smp^bd Co^ment
a> ^ ^ii+^
^ a^.
Pag. .
^*
..
1 ^;:
. tt. {. ^
L rn.
Inst S S . 11
n.I ,
dosdel unhermanoytres
cuatrodel otro, sediv idir la
herenciapor estirpes, comoprev ieneel derechorespectodelos
herederos
suyos,
mas bien por cabezas? Hace largo tiempo
que se cree debe dividirse por cabezas, y as, sea cualquiera el
nmero de hijos procedentes de diversas estirpes
, , se harn tan-
tas partes de la herencia cuantos individuos haya, de modo
q
ue cada cuallleve su porcion correspondiente.
S . 1 7.
Cuando no existe ningun agnado, la ley de'las Doce
T ablas llama la herencia los
genti les. Yaenel primer C o-
mentariodejamosespuesto
quines sean genti les;
all
mismoad-
v ertimosqueel derechogentiliciohacaldoendesusocompleta-
mente, ypor
lotantoparcenosintil tratar ahoracon
. rnases-
tensiondeestamateria.
23
178
DE HER1tD. Q. AB
I N T ES T . D$FER.
S . 18.
Hactenuslegexil tabularum finitaesunt Intestatortm
hereditates: gU ediusquemadmodum, strictum
fuera, palana
est
intellegere.
S . 1 9. S tatimenimemancipati liberi
nullum ius
in
hereditatemparentis ex ea lege habent, cumdesierint sui here-
des esse. S .
20.
Idem iurisest
si ideo
liberj nonsint in
potestate
patris,
quia
sint cum eociuitate
Romanadonati, necImpe-
ratore
in
potestatem redacti fuerint.
S . 21 . I temagnati capite
deminuti non admittuntur ex ea lege ad hereditatem, quia no.
men agnationis capitis deminutione perimitur. S . 22.
Item proxi-
moagnato
non
adeunte,
ad)
hereditatemnihilo magis segtiens
iure legitimo admittitur. S . 23. I temfeminae agnatae, quae-
cumque consanguineorumgradumexcedunt, nihiliuris ex lege
habent. S . 24. S imiliter non admittuntur cognati, qui per femi-
nini sexus personas necessitudine iunguntur adeo quidem, ut
nec inter matremet filiumfiliamue nitro citroque hereditatis ca-
piendae ius competat, praeterquamsi per in manumconu+entio-
nemconsanguinitatis jura inter eos constiterint.
.r.iln ..n n .1.n .n .n ..n n nrYr+
S . 25. S ed hae iuris iniquitates edicto Praetoris emendatae sunt.
S . 26. N amlberos omnes, qui legitimo iure deficiuntur, uocat
ad hereditatemproinde ac si in potestate parentummortis tem-
pore fuissent, sine soli sint, sine etiamsui heredes , id est, qui
in potestate patris fuerunt, concurrant. S . 27. Agnatos autem
capite deminutos non secundo gradu post suos heredes uoeat,
id est, non eo gradu uocat, quo per legemuocarentuc, si ca-
pite minuti non essent; sed tedio proximitatis nomine: licet
enimcapitis deminutione ius legitimumperdiderint, certe cog-
nationis iura retinent . itaque si quis alius sit, qui integrumius
agnationis habebit, is potior erit, etiamsi longiore gradu fuerit.
S . 28.
I demiuris est, ut quidamputant, in eius agnati persona,
qui,
proXimo agnato omittente
hereditatem, nihilo magis jure
. 18. Conf. pi.
I . de S Cto T ertull.
1
. 1 9.
Conf. . 9. I . de heredit. q. ab instest. defer.
'. 20. Conf. supra Commentar. I . . 9!.
. 21.
Conf. pr. 1 . de success. cobnator. itemsupra
C ommentar. I. Z. 148.
in ra
hui. Commentar. . 27.
22.
Conf. supra . 1 2. infra . 28.
23 . Co n f.
'su p ratra.
j. 24. Conf, pr.
I. .de
S C to
T ertull. Ylpianus, Fragm. XXVI, 1.
i. 7 8+.
^.
26. Conf. supra . . 1 9. 20. ilern . 9. I . de heredit.
q. ab intest.
defer.
Ylpianus,
Fraga. XXV
^
II, g. 8. et C ollat. T t. XVI,
. 7.
.
27. C onf.
supra 1 .
21 .
itern V lpianus, Fragm.
XXVIII, 1. 9.
Epitotn8,
I I ,
8, . 7. i gnotos - _. -
nomi ne. Co n f. p r. I . desu ccess.
co g n ato r.
1f-
cet enim -- -- reti nent.
Conf. supra Commentar. I . .
158.
itaque etc.
C onC .
1.'12. I.
de gradib. cognat.
28.
Co n f. b u l ira . .
12. $
2.
Idem ----
admi tti tst".
Co n f. .-7.
1
0
delean.
ag n ato r. su ccess.
L ra. Ion. S S . 1828,17,
S . 1$. Hastalqu lassucesioneshbintestat
lpyde
las Doce T ablas, siendo fcilechar de ver cun estricto
eseste
derecho.
S . 1 9.
En efecto, segun aquella ley los hijos maneipggps no
tienen derecho alguno la herencia delpadre , por cuanto de-,
jan de ser herederos suyos.
S . 20.
En elmismo caso estn los hijos que no se hallan
ha-
jo la potestad delpadre, por haber recibido almismo tiempq
que lI os derechos de ciudadano romano, sin que elemperador
les sometiese la patria potestad.
5.
21 . T ampoco son llamados la herencia por dicha ley
los aguados que han sufrido la capi ti s
diminucion, pues que
esta acaba con elderecho de agnacion.
S . 22.
Del mismomodocuandoel agnadomasprximono
adelaherencia, noesllamado ellaer subsiguientepor de-
recholegtimo.
S . 23.
T ampocotienenderechoalguno laherencia, segun
la misma ley, las mujeres aguadas que no sean consanguneas.
S . 24. Rechazaigualmente loscognados, esdecir, los
pacientes por lnea de hembra, y hasta talpunto que no tienen
derecho percibir recprocamente sus herencias la madre y
el
hijo . . la hija, no ser que se hayan establecido entre ellos los
derechos de consanguineidad por la sujecion al
poder (per ,in
mw, zum connenti onem) .
T I T ULO I I .
De las posesi ones de bi enes.
S . 23. Pero estas injusticias han sido corregidas por el edic-
to , delpretor.
S . 26.
Este llama en efecto la herencia todos los descen-
dientes desposeidos de su legtimo derecho, cualsi hubiesen es-
tado bajo la potestad de los ascendientes altiempo de su muer-
te, ora se encuentren solos , ora en concurrencia con herederos
suyos,
es decir, con los que estuvieron bajo la patda, potestad.
S . 27.
Mas eledicto no llama en segundo lugar inmedia-
tamente despues de los herederos
suyos los agnados que han
sufrido la
capi ti s
diminucion, esto es, no los llama en elgrado
que los llamara la ley, si no hubiesen sufrido aquella, sino en
tercer lugar y titulo de cognacion
(prox i rni tati s); pues aun
cuando por la
capi ti s di mi nuci on hayan perdido suderecho leg-
timo, conservan empero indudablemente los derechos de cogna-
cion; por consiguiente, si hay un agnado que goce plenamente
de sus derechos de agnacion, este ser preferido aun cuando
ocupe elgrado mas remoto.
5. 28. Lo mismo sucede, segun la opinion de algunos, con
elagnado que por derecho legitimo no es admitido la heren-
180
DE $ON ORYM
PO S S ES S 7O N I BV S .
legitimoadmittitur. sedsunt, qui putant, hunceodem gradua
Praetoreuocari, quoetiam
per legem agnatishereditasdatur.
S
. 29.
Feminaecerteagnatae, quaeconsanguineorum gradum
excedunt, tertiograduuocantur,
idest, si nequesuusheres,
nequeagnatusulluserit.
S . 30. Eodemgradu uocantur etiam
eae personae, quae
per feminini sexus personas copulatae sunt.
s. 31.
Liberi quoque, qui in adoptiva familia sunt, ad natura-
liumparentumhereditatemhoc eodemgradu uocantur.
S . 32. Quos autemPraetor uocat ad hereditatem, hi heredes
ipso quidemiure non
*fi unt, nanz* Praetor heredes facere non
p*otest: per legem eni m tantum, uel 'si rrzi lern i uri s co*nsti tuti o-
nem heredes fi unt, ueluti per senatusconsultcnn *et co*nsti tuti o-
nem pri nci palem.
sed * cum ei s qui*dem Praetor
dat bonorum
possessi onem, loco heredumconsti tuuntur.
g. 33.
Adhuc nutem alios ** complures
gradas P*raetor faci t
i n bonorum possesi one dan*da , dunz id agit, negui s ` sine suc-
cessore
moriatur*. de quibus in his comnlenta. riis ****************
**** hoc ius totumpropriis commentariis **************"* solum
admonuisse sufficit ****
* ********* *** ********* *y.
he.redi tatem
****************
in *********
************ ****************************** lecre ********************
post eam
ii0cat ********************************* uxorem********************
************
******************************** S . 34. i tem ab i n*testato heredes
suos et agnatos ad bonorumpossessionemuocat . quibus casibus
beneficiumeius in eo solo uidetur aiiquamutilitatemhabere,
quod
is, qui ita bonorumpossessionempeti t, interdicto cuius
principium
est QV O RV MBO N O RV I I I ,
uti possit . cuius interdicti
quae sit utilitas, suo loco proponemus . alioquin remota quoque
bonorumpossessione ad eos hereditas pertinet iure ciuili.
S . 35. C eterunsaepequibusdam itadatur bonorum possessio,
ut is, cui datasit, (non)
optineat hereditatem: quae bonorum
possessio dicitur sine re. S .
36.
N amsi uerbi gratia iure facto
testamento heres institutus creuerit hereditatem, sed bonorum
possessionemsecundumtabulas testamenti petere noluerit, con-
tentus eo, quod iure ciuili heres sit, nihilominus ii , qui nullo
facto testamento ad intestati bona uocantur, possunt petere bo-
^
29. Conf. supra
1. 23. item1 .
3. I.
de legit. abnator. success.
.
30. Conf. supra g. 21 . i tem 1 . 1. I.
de success. cognator. V lpianus,
Fragm. XXVIII ,
cit.
1. 9. Epitome, II , 8 , cit.
1. 7.
31 .
.
2. I.
de success. cognator. Conf. Epitome,
II, 8 , cit. . 7.
. 32.
g
2. I.
de bonor. possess. Conf. V lpianus,
Fragm. XXVIII, .12.
i tem
infra Commentar. I V , 1 . 34.
. 33. Adhuc - -
morzatur. ci t.
1.
2. I.
de bonor. possess.
. 34. i tem - uocat.
1 .
1. 1.
de bonor. possess. suo loco proponemus. Vid.
inraC ommentar.
IV. 1 .
1 1 4.
ali oqui n
etc. ci t. 1. i. I.
. 35.
C onf.
Vlpianus, Fraga'. XXVIII,
g.
13. XXIII, . G. iterasu-
praC ommentar.
148.
*V*
L IB. III. S S . 29--36. ,
181
C adespuesderehusadaestapor el del gradomas
. prximo: otros
sinembargocreenqueel pretor lollamaenel mismogradoque
laleyconcedelaherencia losagnados.
S . 29.
Las mujeres agnadas que pasan delgrado de los con-
sanguneos, son llamadas en tercer lugar, esto es, cuando no
hay herederos suyos
ni agnados.
S . 30.
T ambiensonllamadasentercer lugar laspersonas
cuyoparentescoprov ienedel sexofemenino.
S . 31.
Enel mismolugar sonigualmentellamados lahe-
rencia de sus ascendientes naturales los descendientes que se
encontraren en una familia adoptiva.
S . 32.
Mas las personas llamadas la herencia por elpre-
tor, no son por eso herederos , porque
el
pretor no puede conferir semejante ttulo, y s solo la ley otros
actos constitutivos de derecho, tales como un senadoconsulto
una constitucion delprncipe. S in embargo, cuando elpretor les
d la posesion de los bienes hereditarios, ocupan ellugar de he-
rederos.
. 33. Elpretor d tambien la posesion de los bienes en
otros muchos grados, para evitar que alguno muera sin sucesor,
de los cuales en estos comentarios
4p
%starriebto sc
r
iptus heres euincere hereditatempossit. S . 37. IdeFh
lurisest si intestatoaliquoniortuosuusheres
nbltir*rt pe'tere
^
boaru^i r possessi onem ,
co*ntentus legi ti mo i ure : nam*
et ag-
t^
fintocimpetit quidembonorumpossessio, sed sine i-c , -cum
euinci hereditas a filio herede
pssi t, et illu+deonuebi'en(ter di-
i l
ce)tr: si ad gnatuni jur
ciili prtinet hereditasj et hicadie-
1
lit
hereditatem, sed
bonorum possessi onem petere al'uerit etsi
;I be
quis eS t
proiimis cognatis petierit , sine r
habebit bono-rum
0
psse'ssiim
prpter eandem rationem. S . 38. S unt et alii qui-Oti
dam similescasus, quorum
aliquos superioreC ommentarfdtra--
llo
didims. 1
1 0
S . 39. N udedelibertorum bonisuideamus.
-S . 40. Ohm itaquelicebat liberto, patronumsumintesta-
' mentopraeterire. nam itademum lex xii tabularum adheredi-
tatem liberti uocabat patronum, si intestatusmortuusesset Ii-
bertus, nullosuoherederelicto. itaqueintestatoquoquemor-
tuoliberto, si issuum heredem reliquerat, nihil inboniseius
patronoiuriserat. et siquidem ex naturalibusliberisaliquem
suunl ^ierederp, reliquisset, nulla . uidebatur esse querella: si uero
uela^doptiuus filias filiaue, uei uxor, queinmanuesset, sua
heresesset, aperteiniquum erat, nihil iurispatronosnperesse.
S . 41. QuadecausaposteaPraetorisedictohaeciurisiniquitas
emendataest. siueenim faciat testamentum libertus, iubetur
itatestari, ut patronosuopartem dimidiam bonorum suorurn
relinguat: etaut nihil, out miausquam partem dimidiam
dhtr ptrno
contra tabulas testamenti iciairtis di-
mrdiaeb^hrtitil
'possessio . si I ter 'intestatus tihtiritur 'su 'he-
rde relittd'adptio filio,
(uel) kore, que in'manu I psitis 'es-
S et, ul
ntiru, quae i matiu fiii eius fuerit, datur aegtie 'pa-
"tron adurstis .
hos silos heredes parts dimidiae bbtrrtim=pos-
es1 0 . prdstx` t
'autem 'libertotadeXC ludendum ptrorrL Yiinntitu-
ates i^rl, non 'sdlmquos
inpotestatemortis tetiapl bine;
set etiarn emancipati et in adoptionemdati, *si*
mod aliquaex
tilrekies
*sin/ , ' aut :praeteri ti con*tra'tabulas testa-
7
possit.
C onf. Vlpiadus, Fragm.
1. 1 3.
'3 8:'M p l ro r
Cottemeiitario.
Co n f. Co mmen tar. I I .' ..$,
11114 8. 14 9.
3 9.': p at. . do su ccess. I l b erto r.
;
v.4 4 ^ ;'^ci^}p p r,,i. desu ccess. l ib erto r.
Co n ': Vip ian u a, F rag my , ^ 1
11,
. ^i.^
. ^.^t:`^^ ka^'s.
l ib ert.'Co n f.'irl p ian ^u s, F rag tn :71/ 1U,'
b re3 : 1.
DE >srt.
C lrtl. Relk'. L YEER7l,
^IB . 5 37~41.
roslegtimos abintestato;
perosoloobtendrn, nnaposesion
sine
re,
pudiendoel herederoinstittiid4quiarfesla>sttesidll: '
S . 37.
L omismosucedesi muertaunapersen intestada,
noquisiereel heredero'
luyo
pedir laposesiondelos'
Mi-
tentndose
^ bienes, ^-
tentndoseconsudereche
legtimo, 'Peis" ri
ltIs lsb" lfiede-
rechoel agnado laposesiondelos-bienes, perosoto
la poses
$lgnsine re,
porquepuedeser lanzadodelasucesion
pOr
451
lijo
heredero. Por lamismarazonpuededecirsequesi
acepta
laherenciaunagnado quienpertenecierepor derechociv il,
y
so
tuv iesepor conv enientepedir laposesionde
losbienes,
dr entonceshacerlounodeloscognadosmasprximos;pero
soloobtendr laposesion
sine re.
S . 38.
O tros varios casos hay semejantes estos, algunos de
los cuales hemos referido en elComentado precedente.
T I T ULO I I I .
De los bi enes de los li bertos ci udadano' romanos.
S . 39.
Pasemosahora ocuparnosdelosbienes.delosli-
bertos.
S . 40. Antiguamente podia elliberto no hacer mencion 4e
-su patrono -en el-testamento, porque la'ley de las Doce T ablas
no llamaba alpatrono la herencia ` dellibertosinoou&ndoeste
moraintestadoy sin dejar herederos suyos. Por constgeiente
,uingunderechoteniael patrono losbienesdel liberto, aun-
queestemurieseintestado, casode existir algun heredero
suyo.
S in duda era justo que no hubiese lugar la
querella, - cuando
el libertodejasepm-heredero alguno. de sus descendientes-na-
turales; pero se cometia una injusticia notoria no concediendo
nadaal patrono, cuandoelherederoinstituidopor aquel fuese
unhijo hijaadoptiv os, unaesposaqueestuv iese*bajosu
poder.
S : 41. Por esofu corregidadespues
semejante injusticia.
por eledicto delpretor. En efecto, est obligado elliberto, si
hace testamento, dejar su patrono la mitad de sus
bienes, y
casodenodejarlenada menosdeiamitad, seAl al ,patrono
laposesiondelosbienes
contra tabulas de dicha ; mitad. Massi
el libertomurieseintestadodejandopor heredero
suyo un.,hijo
adoptiv o,
unaesposaconstituidaensupoder
(fin mgnu), ,
una nuera sujeta alde su hijo, se concede igualmente al
patro-
no
la posesion de la
mitaddelosbienescontraestosherederos
suyos. S irven con todo al
liberto para escluir su patrono de
la
herencia, no
solo los
hijos naturales. que tenga bajo su petesa. d
altiempo de fallecer, sino tambien
los mancipados
y
bis. 4adps
enadopcion, con talempero
queseles
haya sealado alguna
parte , de la herencia, que preteridos pidiesen en virtud . del
edicto
la
posesion ; de l o s b ien es
contra, tal f las f es {trino
.por-
^
1^4
DB
BOA. C Ir. '80M. L IBBRT .
menti bonorum possessioIIem ex edictopetierint: nam exlere._
dati nullomodo'repellunt patrnum. S . 42. Postealege-Papia
auctasunt iurapatronorum, quodadlocupletioreslibertosper-
tinet. cautumest enimea lege, ut ex bonis eius, qui sestertio-.
rum********************************** patrimoniurn
reli queri t, .Bt
paucioresquam tresliberoshabebit, siueistestament facto
siueintestatomortuuserit, nirilisparspatronodebeatur. itaque
cum unum fllium unamueflliam herederarenqueralibertas,
perindeparsdimidiapatronodebetur,
*ac si * sineullofilio
fi-
liaue moreretur: cumuero
duos duasueheredesrenquera," tedia
parsdebetur: si tresrelinquat, repellitur patrnus.
---------^. .
------- S . 43. Inbonisliberti--
narum nullam iniuriam antiguoiurepatiebantur patroni . cum
enirnhaeinpatronorum legitimatutelaessent, non. aliter scilicn
testamentum facerepoterant, quam patronoauctore. itaquesi,ue
auctor adtestamentum faciendum factus************************.
**
auctor ********nonerat *********
********
*******************************.
'***** morte ****
possit patronuma bonis ******************* repeliere. . . 44. . S ed
postea lex Papia *cum* quatuor liberorumiure libertinas tutela
****************************
patronorumliberaret, et eo modo
tu-
toris auctoritate ***********************
*** habuerit, uirilis pars patronotiel2ea-
tui, **** ex bonis eius, quae omnia ************ iu. riS --------^-^
**** ad patronumpertinet.
S . 4 5. Quae autemdiximus de patrono, eademintellegemus
et de
***** patroni ******************************************
*****
*********************** uero patroni *********************** nepote
^1 1 0 ****************** 1 . -06.
quidem******** lege
X1I tabularum
patronisdatum est ******************************patronorum I-
******************** ******************.***
b ero stestamenti liberti
adoptiuurn****************************************bonorum pos-
sessionem petat, trium liberorum iurelegePapiaconsequitur:
aliter hociusnonhabet. . 47. S et ut ex bonislibertaesuae
quattuor 'iberoshabentis ui ri li s pars ei debeatur, liberornm
qu1deru jure ************** ***
ut quidamputant. set . tamenintes-
tatalibertamortua, uerbalegisPapiaefaciunt, ut ei uirilispars
debeatur. si uerotestamentofactomortuasit liberta, tale.ius
ei datar,
quale datara est *************************. .
1
S. 4 4 . Co n f. Vl p ian u s, F rab m.
XXI X, 3 . cura
l ib rarl o
iu re.-..
tzberaret. Co n f. su p ra
Co mmen tar.
L 194
4 8
Co o f. Vl ran u s F rag rn .
^
I .
'
P^
^S XXVI I , S. I . XXI X, ' .
g ;: .
.,
,-,: Y
."
j^.
42. . 2. I. de
success. libertor.
43.
^onf. Vlpianus, Fragm.
XXIX, . 2. cum enim hae---- -- patronfo
auctore.
Co n f. L iviu 5,
L ib . X
XXI X, cap . 9. itemsu p ra
Co mmen tar.,`Y ,..
S. 192.
et Co mmen tar.
I I , g .11t4 . 122
.
15Co n f. in fra 58, itera Vl p ian u s ^F rag mXXVI I
T XI I I , 5.`11
..i
1
13145
il
que' el
aeu' desheredados
.
. noescluyendemodoalguno. al pa-
trono,
-
S . 42. PosteriormentelaleyPap3ai Poppaaaun**
, tos, des
techosdelospatronos: respecto loslibertosquedcj.
r
grab-
desriquezas. Estaleydetermin queel patronotuv iese
. &roalto
. percibir unaparteigual' ladelosdernasherederos;
(rs
lis),
siemprequeel libertooramueratestadooraintestadp4
dejaseunpatrimoniode
cien mil
sesterciosytuv iesemenos, de
tresdescendientes. Por consecuencia, cuandoel libertonodeja-
remasherederosqueunhijo unahija, tienederechoel pa-
trono lamitad:
delasueesion, cornosi aquel nohubiesedeja-
dodescendientealguno. S i fuerendoshijos hijaslosherede-
ros, entoncessolocorrespondeal patrono' laterceraparte,, que-
dandoeseluidodel todocuandolosherederosfuerentres.
. 43. S egunel derechoantiguonuncapodian
, lospatronos
considerarseperjudicadosrespecto.. dejosbienesdesuslibertas,
pues, queestandoestassometidas latutelalegtimadesus
patrnos, nopodianhacer testamentosinqueestosinterpusie-
sensuautoridad. Y as
. (Hic. desunt fere ocio tinece.)
s. 44Perocomoenpocaposterior laleyPapiaPoppaea
declar exentadelatuteladesuspatronos lalibertaquehu-
biesedado luz cuatrohijos, ydeestemodo. . ......
(Fere octo linece hie desunt.)
g. 45. C uantohemosdichodel patrono, debeaplicarse
tambien.
(
dhuc octo linece desunt.)
S . 46
C iertamente
por
laley
delasDoceT ablassehaconcedidoal patrono
. . . ... . pidieselaposesiondelosbienes;laconsigueen
v irtuddelaleyPapiaPoppaeacasodehaber treshijos;deotro
modonotieneestederecho.
S . 47.
Peroparaqueel patronotengaderecho unaparte
igual
(virilis)
delosbienesde. unaliberta;madredecuatrohi-
jos
C ontodosi lalibertaha
muertointestada, tienederechoel patrono, segunlaspalabras
delaleyPapiaPoppaea, unaparteigual ladelosdenlas
herederos
(pars i'irilis);
perosi por el .
contrariomoratestada,
sele.cncediaal
.
patronoel mismoderechoque........ .
24
DE DON . C IV. ROM. L IBBRT .
_. . -r. . _. , . . . . _. _----- liberiquecontratabulastes-
tamenti
liberahabent: quamuisparum diligenter eaparslegis
scriptasit. S . 48. Ex hisapparet, extraneosheredespatronorum
*
***************
***
**
longe remotiores
jurequoin intestatorum
bonis
uel
contra
tabulas testamenti patrono competit.
, g. 49.
Patronae ohmante legemPapiamhoc solumlas ha-
bebant in bonis libertorum, quod etiampatronis ex lege xii
ta-
bularumdatumest. nec enimut contra
tabulastestmenti, in
*quo* praeteri tae
erant, uel ab intestatocontrafrlium adopti-
uum uel uxorem nurumuebonorum possessionem partis dimi
di ae
peterent, Praetor sirniliter ***********************************
S . 50.
*S ed postea lex Papi a*
duob*us li beri s* honorataeinge-
nuaepatronae, libertinaetribus, eadem ferejuradedit , quae
ex edictoPraetorispatroni habent. trium ueroliberorum iure
honorataeingenuaepatronaeeajuradedit, quaeper eandem
legem patronodatasunt: libertinaeautem patronaenonidem
iurispraestitit.
S . 51 . Quod autemad libertinarumbona perti-
net, siquidemintestatae decesserint, nihilnoui. patronae libe-
ris honoratae lex Papia praestat. itaque si neque ipsa patrona,
neque liberta
capi te demi nuta sit, ex lege XI I tabularumad eam
hereditas pertinet, et excluduntur libertae liberi: quod iuris est
etiamsi liberis honorata non sit patrona; numquamenim, sicut
supra diximus, feminae suumheredemhabere possunt. si uero
uelhuius, uelillius capitis deminutio interueniat, rursus liberi
libertae excludunt patronam, quia, legitimo jure capi ti s demi -
nuti one perempto, euenit, ut liberi libertaecognationisiurepo-
tioreshabeantur.
S .
52. Cumautemtestamento facto mritur li-
berta, ea quidempatrona, quae liberis honorata non est , nihil
iuris habet contra libertae testamentum: ei vero, quae liberis
honorata sit, hoc ius tribuitur per legemPapiam, quod habet ex
edicto patronus contra tabulas liberti.
5. 53. Eadem lex patronaefiliaeliberishonorataepatroni iura
dedit. sedinhuiuspersonaetiam uniuslii filiaeueiussuff cit.
S . 54.
Hactenus omnia jura quasi per indicemtetigisse satis
est: alioquin diligentior interpretatio propriis commentariis ex-
positaest.
. t8. Conf. infra . . 58.
et 6b^.
.
49. Conf. V ipianus, Fragm.
XXV I I ,
.
1. XXIX,
6.
. 50. S ed -- w. habent.
Conf. V ipianus, Fragm.
XXI X, . 6. trium
^---- data sunt.
C onf. Idem, XXIX, . 7, ubi si c legendum:'I tem, i ngenuae
triumliberorumiure honoratae
cadena lex. id
jus dedil, quod i psa patrono
tribuit. V ulgo ita legitur :
I tero li beri s i ngenuae t. 1. j. h. e. 1. i. j. d. q.
ipsi
patronae tribuit. I n
Cod. V atic. est: I temingenui t. 1 . j. h. e. 1, i, j. d. q.
ipsi
patronotribuit.
quae
per eandem legem patrono data
dunt. Conf. su-
pra. 42.
. 51. si cut supra di x i , nzi s.
Conf. Comment. ar.
I I . . 161. Gajusdem
fortassesignificav it huj. C ommentar.
.
43. legi ti mo iure capitis'de9minutio-
ns
perompto. C onf. Vlpianus, 'Fraga'. XXVIi, . 5.. 2, bdeS eiteOrpixit.
186
15, In..
y los hijo..
......... aunquenoe$
_
ta la dispsidn de la
` ley en sta` ptte.
S .
48. Delodicharesultaquelosherederos
trono
^^
b to tj a)teesp if c,i-
estrao s del p a-
.. ....
S . 49.
Antiguamente antes de la ley Papia no tenan
laspa-
tronassobrelosbienesdesuslibertosmsderechosquelosque
laleydelasDoceT ablasconfera lospatronos;porquecon
el objetodequenoreclamasenlaposesiondelamitaddelos
bienescontralodispuestoenel testamento, si enl selashu-
biese
preterido, contra elhijo adoptivo, la
`espala
,
o l'anuera
en caso de abintestato; el
pretor"'
S . 50.
S in embargo, la ley Papia concedi despues
las
tu
atronar ingnuas que tuviesen do s h ij o s, y las" libertinas'que
viesen tres, casi los mismos derechos que por eledicto del
pretor tienen los patron
o
s. T ambien concedi laspatronasin-
gnuas madres de 'tres hijos iguales derechos que en la misma
ley se ` confieren . los patronos; pero no hizo ostensiva esta dise-
psicion las patronas I ibertinas.
S . 51 . Por lo que respecta los bienes de las'libertas que
falieeieren intsta"das, nada nuevo ha introducido la 'ley Papia
en favor de las patronas ilustradas por tina"nu-ierrosadescen-
dencia, y as, cuando bi la ;patrona ni la liberta -han "sufrido la
icapitis diminuefo#i , corresponde la herencia la patroa siegan
la'ley de las DoeeT ablas , y quedanescluidoslds idesced
-tes de'la'libetta; 1 1 0 mismo sucede aun cuando no puedalapa-
tronaostentar el` titulo 'de 'rrradtr, pues . qu nuea 'pueden las
inu jer's Ye er 'un "heredero suyo; corno hemos asentarlo nnterl'r-
'trrente. 'Pero "sida liberta la^patrona hubieren
''sufrido ^la ceipisis
dimi nu^in , ese/ venen este caso la patrona los deseen
dien-
tes de la liberta, porque destruyndose pr'fa capitis'di ihneitin
elderecho legitim , deben 'ser preferids aquellos en virtud de
su derecho de'cognacion.
S . 52.
Mas "cuando 'la liberta muere testada,
ningtos dere-
cho tiene contra su testamento
la 'patrona que no lleve elhono-
rfico ttulo 'de madre; "empero la qe lo tenga, goza en virtud
de la ley Papia delmismo derecho concedido alpatrono por el
edictocontrael testamentodel liberto
(contra ta'bulas"libertf}.
S . 53. Esta
mismaleyhaconcedidolosderechosdel patro-
no la hija de la patrona que se ilustre con el'titulo de madre,
bastndole para ello tener un solo hijo hija.
S . 54. Habiendo espuesto
estasmateriascondetenimiento
encomentariosespeciales, noshaparecidobastanteindicar aqu
su mariamen teto das estas .disp o sicio n es.
---^--S . 56. ,Se
}----..-,-^---- ^
--- ^
quitur,
ut de
bonisL atiuorum libertinoruna
dispiciamus.
188
DE
BC L N . L AT IN . L IB$BT .
S . . 56.
Quaeparsiurisut manifestior fi.at , admonendi sumus,
dequoalioloco
diximus, eos, qui nuncL atini Iunisni dicuntur,
olim ex jure
Quiritium
sernosfuisse, sedauxilioPraetorisin
libertatisVormaseruari
solitos;undeetiam reseorum peculii
iure ad
patronos pertinere solita est: postea uero per legemJu-
niam eosomnes, quosPraetor
inlibertatetuebatur, liberosesse
coepisse, et appellatosesse
L atinosIunianas: L atinosideo, quia
lex eosliberosperindeesseuotuit, atque
si essent cinesRomani
ingenui, qui
ex urbeliornainL atinascoloniasdeducti. L atini co-
loniarii essecoeperu.nt;Iunianos
ideo, quiaper legem Iuniam
liberi facti sunt, etiamsi
noncinesRomani. nam legisIuniae
lator cum intellegeret futurum , ut
eafictine. resL atinorum
defunctorum adpatronos
pertineredesinerent, "************* ut
serui decederent, ut possent ***************eorum adpatronos
pertinere, nequeliberti L atini hominis bonapossent manumis-
sionisiure ad. patronospertinere: necessariu*m .. exist$ntauir,
nebeneficium istisdatum ininiuriam patronorum nonuerte-
retur, cauere, ***********libertorum proindeadmanumissres
pertinerent, acsi Iex latanonesset. itaqueiurequodaw-
modopeculii bonaL atinorum admanumissores***********per-
tinent. S . 57. ****************** differant ea
iura, quaeinbonis
L atinorum ex legeIuniaconstitutasunt, ab his, quaeinhere-
ditateciuium Romanorum libertorum obseruantur. , S . 58. N am
ciuisRomani liberti hereditasadextraneosheredespatroni nulo
modopertinet: adfilium autem patroni nepotesque ex . filio,
et pronepotes
ex nepote*****natoomnimodopertinet, eti amsi
(a)
parentefuerint exheredati. L atinorum autem bonatamquam
peculiaseruorum etiam adextraneos
heredespertinent , et ,
ad
.liberosmanumissoris
exheredatosnonpertioent.. . 59. Item
dai s
Romarai li berti
hereditasadduospluresuepatronosa,equa-
liter pertinet,
hect -dispar ineoseruodomiuium habuerInt:
^ ..56.'de qt coalio
loco
di x i mus: V id. Com'mentar. 1 . . 251 .
reuno
-- ,-- soli ta est.
Conf. Fragm. veter. I Cti
de 'r. specieb.
6 "f. . IO.
postea -- -- =-
etiamsi
non ci nes Romani . C o . cit. Fragm. ^ 8.
Vl ia-
nus , Fra
I
1 0. L. un. r. C.
g
P
6^ , ^ pdeL at. liber. totl. (Iustinian.) aqul
iure
quodgmmodo peculii
etc. Conf. s. ult. I. de
success. liberto. ct. I., un.'C .
S . '58. Nam
omni modo perti net.: Conf. infra . $. et supra
. S . 48.
45. L at,inorunn
etc. '
Conf. infra . 83. sq. . . ; s
Lk hl.
's$gtt;
> at.:^.t
fJ2:;'f.;( ^^j Y r 1
' ^
^1
T IT
U L OIV:
r .. '
,
"^
17 ^ 'e ls bi enes de
los'li bertos lati na;, .
sf^r
S . 55.
Rstanosahoraexaminar
los bienes de los 1 ibeltes
latinos.
S . 56:
Para hacer mas clara esta parte del
derecho;` reeoe
daremos
lo que ya hemos dicho
enotrolagar, saber, quelosti
que
hoysellamanlatinosjunianos, fueronsierv osenotrotiem-
popor el derechoquiritario, y
desfues , gracias alauxilio
del
pretor , se introdujo la costumbre de tratarlos 'en . cierto modo
cual
si gozasen de libertad; de donde resultaba tambien que sus
bienes pertenecian ordinariamente los patronos como verdade-
ros
peculios;peroposteriormentetodosaqullos quienesel
pretor manteniaenciertalibertad, empezaron ser realmente
libresenv irtuddelaleyJuniayse-llamaronlatinosjunianos.
L atinos, porqueestaleylesconcediaunalibertadsemejante
laquedisfrutabanlosciudadanosromanosingnuosque, llev a-
dosdeRoma lascoloniaslatinas, seconv ertianencolonosla-
tinos;yjunianos, porquelaleyJunialoshizolibresaunque
nociudadanosromanos. Enefecto, prev iendoel
autor de la ley
Juniaque mediante esta ficcion dejaran de pertenecer los pa-
tronas los bienes de los latinos difuntos puesque
muriendo estos con la cualidad de hombres libres, no podran
sus bienes pertenecer alpatrono por derecho de manumision,
juzg necesario, -para evitar que elbeneficio concedido aque-
llos no se tornase en dao de los patronos, que los bi enes de los
libertos perteneciesen losmanumisores, comosi no se hubie-
se promulgado la ley. Por consiguiente, I os bienes de los latinos
no han dejado de considerarse como una especie de peculio, y
pertenecencomotal losmanumisores.
S . 57.
Deaqu ladiferenciaqueexisteentrelosderechos
concedidospor laleyJuniasobrelosbienesdeloslatinos, y
los
que pueden ejercitarse sobre la herencia de los libertos que
son ciudadanos romanos.
S . 58.
Enefecto, nuncapuedecorresponder losherederos
estraosdel patronolaherenciadeloslibertos, ciudadanosro-
manos, al pasoquepertenecesiempre loshijosde!aquel y
susnietosybiznietospor lneadev aron, auncuandoloshu-
bieredesheredado. Por el contrario, losbienesde
los latinos,
comopeculiosdeesclav os, pertenecenaun losherederoses-
traos, ynunca losdescendientesdel patronoqueestndes-
heredados.
S . 59.
Ademslaherenciadeunlibertociudadanoromano
sediv idepor partesigualesentredos maspatronos/ aunque
hubiesentenidosobrel, cuandoeraesclav o, un
'dominio des-
igual,
entantoquelosbienesdeloslatinossediv iden
en .pro-
199;
118 uN . L AT Ii L IBB$T ,
bona
ueroL atinorum pro
eaparte
pertinent, proquapartequis-
q
ueeorum dominusfuerit.
S . 60. Item inhereditateciuisRoma-
ni
liberti patronusalteriuspatroni filium excludit, et filiuspa--
troni alteriuspatroni nepotem repellit .
bonaautem L atinorum
et ad
ipsum patronum et
ad
alteriuspatroni heredem simul per
tinent
proquapartead
ipsum manumissorernpertinereut.
S .
61 . I temsi unius patroni tres forte liberi sunt et alterius
unus, hereditas ciuis Romani liberti in capita diuiditur, id est,
tres fratres tres'portiones ferunt, et unus quartam:
bonauero
L atinorum
proeapartead
successorespertiAent , proquaparte
ad
ipsum manumissorem pertinerent.
S . 62. Item si alter ex his
patronissuam
partem in
hereditateciuisRomni liberti spernat,
uel ante
moriatur quam cernat, totahereditas
adalterum perti-
net : bona
autem L atini propartedecedentispatroni caducafiunt,
et adpopulttm pertinent.
S . 63. Postea Lupo et L argoC onsub bussenatuseensuit, ut
bona Latinorumprimumad eos
pertinerent, qui es liberas"senti
deind.eadlberoseorum nonnominatim exheredatos, uti quisqus
proximusesset: turreantiguojureadheredes eorum, qui Xib.e-
rassent, pertinerent. S . 64. Quo senatusconsulto quidam( id)
aetutnesseputant, ut inbonisL atinorum coderaureutarnur,
quoutimur in
hereditateciuium Ronpanorum libertinorum..
ideinquemaximePegasoplacuit . quaesententiaaperte
falsa
est. nam eiuisRomani liberti hereditasnnquam ad.pxtraes
patroni heredes*perti net: bona aute, n*
Latinorumetiamex hoe
ipsosenatuseonsulto, nonobstantibusliberis
manumissoris,
etiam'ad extraneos heredes pertinent . itemin hereditate ciuis
Romani liberti liberis manumissoris nulla exheredatio nocet : 'in
bonisL atinorum autem
nocerenominatim factam exheredatio
nemipso
senatusconsultosignifrcatur . ************
hocsolpm ,e0
senatusconsultoactlim esse,
ut manumissoris liberi , qui npult-
nat,im exberedati
non
sint,' praeferatur extraneisbere4ibill.
S .
'G4. Itttq, 'ue
et emancipatusfiliuspatroni ;praeteritusqut^`li,s ,
a. 90, 414011 ---^- -, -, 1 .
C onf. Ylpianus, : Fragm.
$?fiu, ^. . ^ tt.S.
. 3 . ^. desu cceSs. l ib erto r.
. 61. 1'tem. ---.. --
qu artarr. Co n f. Y l p ian u s, ,F rag m,
. ^
P,tt.
su ed9ss. l ib ertr.
6f3 .
Co n fic
l ib en
l
^; ^.^'
de
su ceess. ^
.:^:..itin .:p r:.et;:,,i9.1C.:dg ^.a^.
ert
to n . b tem^
su p ra . 68.
;
^. . riatn
c 1^a^i^tn^^
--
i
p ertirat popf au p ra
l e;
4 8.
,^
;
.
,
L OB, I^I,
S S .
60-6 .
191
porcional dominioquecadaunodelospatronoshubiereteni-
do
respectiv amenteenel esclav o.
S . 60.
Por otraparte, cuandosetratadelasucesiondelos
libertosciudadanosromanos, escluyeunodelospatronosal hijo
del otro, yel hijodecualquieradeellosal nietodel otro;cuan-
dopor el contrario, si setratadelosbienesdeloslatinos, en-
tran heredar simultneamenteunodelospatronosyel here-
derodel otro, recibiendoestelapartecinehubieradebidoper-
tenecer al manumisor, cuyaaccionrepresenta.
S . 61.
Del mismomodosi concurren lasucesiondeunli-
bertociudadanoromanotresdescendientesdeunpatronoyuno
solodeotro, sediv idelaherenciapor cabezas, esdecir, se
hacencuatropartesiguales, tresparalostresdescendientesdel
mi patronoyunaparael descendientenicodel otro;peroen
igualdaddecircunstanciaslosbienesdeunlatinosediv iden
entrelossucesoresdelospatronosenproporcion laparteque
respectiv amentehubieradebidocorresponder cadaunodelos
manumisores, cuyaaccionrepresentanaquellos.
S . 62. I gualmente si uno de los patronos renuncia la he-
rencia de un liberto ciudadano romano, muere antes de acep-
tarla, pasa toda alotro patrono, alpaso que cuando se trata
de los bienes de un latino, la parte delpatrono difunto se con-
vierte en bienes vacantes (bona caduca) , y pertenece alpueblo.
S . 63. Posteriormente, siendocnsulesL upoyL argo, deci-
di el senadoquelosbienesdelosIatinosperteneciesenenpri-
mer lugar susmanumisores, y faltadeestos susdescen-
dientesnodesheredadosespresamentesegunsugradodeparen-
tesco, yqueencasodedesheredacionespresadelosdescen-
dientespasasen, conformeal derechoantiguo, losherederos
delosmismosmanumisores.
S . 64.
Algunos autores han creido que por este senadocon-
sulto se estableci, con respecto los bienes de los latinos, un
derecho semejante alque tenemos sobre la herencia de los liber-
tos ciudadanos romanos. T ales particularmente la opinion de
Pegaso, errnea por otra parte todas luces. N unca en efecto
puede pertenecer la herencia de un liberto ciudadano romano
los herederos estraos delpatrono, mientras que sucede lo con-
trario, segun dicho senadoconsulto, con los bienes de los latinos
cuando no ha dejado descendencia elmanumisor. Adems en
nada perjudica la desheredacion los descendientes delmanu-
misor, tratndose de la herencia de un liberto ciudadano roma-
no; alpaso que elmismo senadoconsulto, cuando son deshere-
dados espresamente, los declara escluidos de la herencia de I os
latinos
lonicoque
resulta delsenadoconsulto es que los descendientes delmanu-
misor, cuando no estn espresamente desheredados, deben ser
preferidos los herederos estraos.
S . 65. As
aunel hijo
mancipadodel patronoquehayasido
192
DE$Ol'Q. L AT IN . L ?BRRT .
contratabulas
testamenti parentissui bonorum possessionem
non
petierit, tamenextraneisheredibus
inbonisL atinorum potior
habetur. .
66. Item filia
ceterique, quosexheredeshect
iure
^
ciulli *
facere i nter ceteros, quamui s
i d suficiat, ut
ab oT T lni
heredi tate patri s
sui
summoueantur, tamen i q bonis Latini, . nisi
nominatima parente fuerint exheredati, potiores erunt extraneis
heredibus. S .
67. Item ad/iberos, qui ab
hereditateparentis
se
abstinuerunt *"*#************
*
********
*"
**********ab heredi-
tate*
exheredati nullo
mododici possunt, nonmagisquam qui
testamento
silentiopraeteriti sunt. S . 08. Ex / zis omnibus satis
illud apparet, si is, qui Latinurn fecerit *************************
************
. 69.
Real
^********
dispar
***********+R ********************+R **+k ******,t*************+M*******
****
putant ad eos pertinere, quia nulo interueniente extraneo herede
senatusconsulto locus non est. S . 70. S et si cuna liberis suis etiam
extraneumheredempatronus reliquerit, Caelius S abinus ait,
tota bona pro uirilis partibus ad liberos defuncti pertinere, quia
cumextraneus heres interuenit, non habet lex I unia locum, sed
senatusconsultum. I auolenus autemait, tantumeampartem'ex
senatusconsulto liberos patroni pro uirilibus partibus habituros
esse, quamextranei heredes ante senatusconsultumlege I unia
habituri essent, reliquas uero partes pro hereditari. is partibtis ad
eos pertinere. S . 71 . I temquaeritur, an hoc senatusconsultumad
eos patroni liberos pertineat, qui ex filia nepteue procreantur, id
est, ut nepos meus ex filia potior sit in bonis Latini mei quam
extraneus heres. item, ad maternos Latinos hoc senatusconsltum
pertineat, quaeritur, id est, ut in bonis Latid materni potior
sit
patronae filius, quamheres extraneus matris. Cassio placuit,
utroque casu locumesse senatusconsulto. sed huius sententim
plerique inprobant, quia senatus de his liberis patronarumnihil
sentiat, qui aliamfamiliamsequerentur . idque ex eo apparet,
quod nominatimexheredatos summoueat: namuidetur
de his
g. .
69---73. C oaf. :
Zeitschrift fr geschichtliche
Itiechts.wissochaft
h-
rausgegebenv onS av igny, EichharnundGoeschen.
T oro. III. pag.
165-168.
L ni.
:
hli. 66-71.
19/
pteridb,' auiigtte'nopidierelaposesiondelosbienesdesupaa-
dreentralodispuestoenel testamento, esnoobstanteprefe-
ridoa' losherederosestraos, tratndosedelos
. bienes, deun
latino.
S . '66.
T ambienlahijaytodoslosdemasdescendientes
, : ,
quienes, segunel derechociv il, bastadesheredar coleetiv amen-
7
teparaquequedenescluidosdetoda'laherenciapaterna, con
todosonpreferidos losherederosestraosparaobtener losbie-
nesdeunlibertolatino, noser queestendesheredadosnomi-
nalmente
la
.^r: .
T ambienparaloshijos: quesehubierenabstenido.de
: .herenciapaterna. . ..
. . . . . . . . . .
.. ,. .
.: : . ... deningunmodo. puededecirsequehayansidodeshe-
redados, comotampocosedicedelospreteridosenel tes-
tamento.
S . 68'
. Resultaev identementedeloespuestoquesi aquel
quehiciere unolatino
(Hic pagina integra desideratur.)
S . 69.. . . .... . . juzganquepertenece aquellos,
porquenotieneapticacionel senadoconsulto, cuandonohayhe-
rederos. estraos.
S . 70. Perosi el patronohubieredejadodescendientes-yun
herederoestraoal mismotiempo, diceC elioS abinoquetodos
losbienespertenecen losdescendientesdel difuntopor partes
viriles, causadequeexistiendounherederoestrao, notiene
aplicacionla' leyJunia' sinoel senadoconsulto. Jav olenopor el
contrarioafirmaqueenv irtuddel senadoconsultolosdescen-
dientesdel patronodebendiv idir entres por partes
viriles
solo
aquellaporciondeherenciaque, conforme laleyJuniayan-
tesdelapromulgaciondeaquel , habratocado losherederos
estraos, yqueel restodelaherenciapertenece estosenpro-
porcion lapartequeenellatuv iesecadauno.
.71: '
Disptasetambiensi el senadoconsultodebeaplicar-
se losdescendientesdel patrononacidosdesuhija nieta, es
decir, si el hijodemi hijadebeser preferidoparalasucesion
demi libertolatino mi herederoestrao; igualmentesi es
aplicableel senadoconsultocuandosetratadelatinosmaternos,
estoes, si el hijodelapatronadebeser preferidoal heredero
estraodelamadreenlasucesiondel latinomaterno. C assio
opinaqueenunoyotrocasotieneaplicacionel senadoconsul-
to;perosuopinionest generalmentedesechada, porquenohay
enel senadoconsultodequesetratadisposicionalgunarelativ a
losdescendientesdelaspatronasquepertenecieren otrafa-
milla,
comosededuceclarsi'mamentedel solohechodeescluir
losdescendientesnominalmentedesheredados. Vemos, pues,
queel .
senadoconsultohablatansolamentedeaquellos quie-
25
194
DE BO*.
L AT IN . . f^^^
sentire, qui
exheredara aparente solent, si
herldesnon;;mtl.,
tuantur;>'egeauternmatri filium filiamue,
negu aae^ t1^Rte3rmQ
nepotem nepternue,
si
eum eamuelerede: m
noninstituut, $^-
heredare necesse est, siue de
iureciuili quaeramus, sin,e.ide
edicto,Practenris,
quo
praeteritisiiberiscontratabulasteS tamOnti
bonc,rruni .peissessidpromittitur.
-. .:
S .
12.
AliquandotarnenciuisRomnuslibertus: tamquam
tanusmoritur, ueluti
si L atinus, saluoiurepatroni. ab. impera
&
toreisQuiritium consecutusf
luerit . ham ita dg+tus` T raianus.
conotituit ,
si L atinusinuitouel
ignorantepatronaiuslQuir^iiti.m
ab
I mperatore consecutus sit. quibus casibus dumuiuit iste^ li^-
bertus, cetewiseluibusReimanis
esi, "t iu,stos.ji
berosprocreat;.moritur_autem L atini iur :
neoei libeneles
heredes esse
possunt; et in hoc tantumhabet testamenti faetio-
nem, uti patronmherdEt instituat, eique, si heres esse no-
luerit, aliumsubstituere possit. S . 73. Et quiahacconstitutione
uidebattur effecturn, ut: numquam isti homines. taroquam.cipes
Romani xnorerentur , quamuiseojureposteusi essent ,} wpsoit
uel ex lege Aeti a S entia, uel ex senatusconsulteaiues: Ro9: 11.ui
essent: diuusHadrianus, iniquitaterei mots: , auctor fuit sena-
tuseonsulti faeiundi, t qui i gnorantettel neousantepatrono: ah
ImperatoreQuiritium consecuti essent, si eo jureposdteausi
esseat,` quo ex lege. Aelia S entia, uel ex sengtusconsuRo, si L a-
tini mansissent, .ciitatem Romanam cortsegtier.pntcti,: prpin^
ipsi haberentur, :ac si lege AeliaS entiauel' senatusensdto,ae1.
eiuitatem Romanam peruenisse3nt:
S . 74. rur ;autem , quosiex Ae}IaS entiadechticianum. nu-
mero'faeit, b
onamodoquasi--ciattun; " Romano? um libertaban',
mido
quasi L atinoruroad
patronos' pettinent. S . 75. N asaeotum
bona
qui, si inaliquouitio
none?ssent, manumissi cinesRQmas
futuri essent, quasi ciuirnRatnanorum patronis-eadeien: lgea
taltwuntuct.
non
tamenhi habent etiam testamenti factitxnem;
; : 1? ... 4 .
s..
.!..
.F .:.
' '4 `' '..._., .
S . 12. .tiqua.dp -- r-.. moratz
tr auto. .
,L i^,f,iure. C onf. . ^il^
^
au ccae^s. l ib eh tr.
L . u n . p r. et 1. 11. C.
deL at. ^b ert. t[t.^ig n .^
7a: qu o
uel`ex tege _Iex?a Senti'uel ex^senutusc^liito'ei#I^'RoMcdnl
nt.'CdA / `Wu p r ,
Go to men tar: L ^: E 9. eiq..:^: 1.:
66. :611'
S. 74 . g u o i;#e,4 ;.^el ia
Se,ntia
Q^l itip io cu ^^
n u mero " fact..,^t'.
^4 4p 4 '1^
C1o ffl ^en tar.
$
14 0q.
`^f5. 'n o t} ^^me;i^i
hq bent
eic. Co n f
^ , ^ 'r^ C men ta^' ^: ' . $ 4 1:
et
'
^
_
^ :.
^ : '^ ^r, ; , ^^, '
,
^' ^'^'' i^ ',^)
^^
^^^. I I I .
65+ ...^^ : ^^;.:, .
r
;
, ^,
14 14
n ^4 u ^erl :4 l l & l }erea$l r ;iQB , ar9in 4 1111es: n
i^li
Y
4: :}n^^u^^Q^pS ^^iP^^B
erg
^.
ds^, . es incQntesta^
ilo
quo
ia;
madre
nec^ ^4ta . :^^r^e^da:
; <
^^
S u
, l ?ijp
q_
P: e!, abuelo mater, np. su
nietoet
r
^^:^, . a^^. P^a
d^^ar, , de,
, iostiti^i^;1 Qs herederos, :ora atendamos
;, a;t, der^g4, ociy^l. ,
ora , almismo edicto del. p^^etpr
, que promete ,
d
los9sfie^l,^^itea
PketalridAsla psesion 4e los, .iikaes, no ;obstante
lo
Iiispl}gstQ:
p?q
el testamento^contra
tabulas testarnenti ).
S .-72.
Algunosv ecessinemba
rgo, ,
puedesucell^r que'el^li-
heyto, ciudadano'
romano
mueralatino, : por ej,
eqnplQ ,: cu,andq;el
eznpe, ra;dve 40:1 91.e coneedido unlatino elttulo d;e
ciuda44pp
1 9naoo S ir} perjuicio de:lps; derechos, de su patrono. As lo dis-
puso
el, e
g x,
p
9i
4dor
T rajano respecto
deaqu el l o s I
ttin 4 s
qu e. sin
Z mu en j cia co n o cimien to : desu p atro n o o b tu viesen del ern p erat
dar los dererb. os d@: ciudadana roil?aua. En tales casg$ es S me-
jau, tc el. latinp, , mientras vive, , los demos libe}tos ciudadanos
ro m,an o s,:,y p u edep ro crear h ij o s l eg timo s;, mas cu an do mu el 'c,
v uelv e. .la. eaQdiciondelatino, ynopuedenh
teredarleS usus.-
~dien tes, ten ien do el derech o :de. testain .en tifaccip p so l o p ara
iu stitu ir .kercdero . .a ,su p atro n o , .p ara<
su stitu il l eo tro h eredero
en el caso den o :acep tar aqu el , l a su cesio ,n .
4 7,3 : , V-p o r; eu ao to , p recia resu l tar deesta co n Stitu cicin qu e
il u u o p o dr an . mo rir l o s ;tal es l ib erto s co n
l a
o o al idad; dg ciu da-
dian as :. ro rxiu S au n qu e, h u l ^iese, adqu irido ,des es eSl e, u l o
^^ ,, , T g
u
P, '
.
it
p o r l o s medio squ el es o frecel a l ey Z l ia Sen da el .s,en adg co g .-
su b o , mo vido el emp erado r A drian o del A esfeo , deevitar tatu an /
in j u sticia, h izo estab l ecer p o r medio deu n seo adp a^ n su l to qu e
l o s l il erto s l atin o s decl arado s ciu dadan o s p ar ,el emp erado r siu
co n setimi%n l b n o ticia desu s seo res, ,si.desp o es emp l easen
l o s medio s p o r l o s cu al es, p erman ecer l atin o s, h u b ieran , al -
can zado l a ciu dadan a ro man a seg u n
lo disp u esto en l a l ey I E l ia
Sen cia y el se,n ado :co n su l to , g o zasen deto das l as co n sideracio -
n es deciu dadan o s ro man o s, cu al sih u b iesen adqu irido .e* Cp r
M eter virtu d dedich a l ey del sen ado cn sdl ta. ,-
T I T T T I A :O Y .
be
los bienes de los libertos dediticios.
S . 5, 4,
E n cu an to A . l o s b ien es de, aqu el l o s l ib erto s co l o cado s
p o r l a l ey A l ia Sen da en el n mero del o s dediticio s, p erten eT
cen l o s p atro n o s, en u n o s caso s co mo b ien es de'l ib ertas ciu L
.c}adan s
ro man o s, y en o tro s
como de l il esto s tatig ars , ,,. ,
S. 75. E n efecto l o a b ien es deaqu el l o s
y .
erto s qu eA ... n o
estar man ch ado s co n ^al g u n castig o in faman te, h u b ieran iadqu l i
rido p o r l a diau misio n el derech o deciu dadan a ro n afa,
resp o n den p o r l as
disp o sicio n es mismas del a l ey A l ia.sj c a al
p atro n o , del p ro p io mo do qu esih u b iesen o b ten ido l o s derech o s
deciu dadan o ro man o . E sto n o o b stan te
il a o p in io R rf^ sr ,g tag -
1 96
DE RE^
tQ. 9VC C . PER VN iVERS IT .
nam
plerisqueplricuit, nec
inmerito: nam%neredibile ulaeby
tnr, pessimae
condicionishominibus uoluisselegisiatorem tes= -
tamenti faeiundi iusconcedere. . 76. Eoruril uero
bonaqui,
nonin
'aliquo
uitio
essent, manumissi futuri
Latini essent, proin-
detribuuntur patronis, ac
si
L atini 'decessissent . necthe prae-
trit,
non
satisin"ea
re
legislatorem noluntatem samuerbis
expressisse.
b.
77.
'Videamus
atem et deeasuccessione, quaenobisex
emptidne'bonorum"
connpetit. S . 78. Bona autemualenU& ttt
uiuorum, aut mortuorum. uiuorumuelut eorum, qui
frada-.
tionis causa latitant, nec absentes defenuntur; 'ten-1 erum,
qui
ex
lege I ulialonis cedunt; it"em
iudicatorum post tem'pus, qud
eispartirYr legexii tabularum, partim edictoPraetoris'ad' ex-
pediendam pecuniam tribuitur. mortuorum
bonaueneunt 'uclut
eorurtn ; > quibus certumest neque heredes , neque bonorumpos,
sessores, neque ullumaliumiusttimsuccessoremexistere: S . 71 : S i-
quidem uiui bonaueneant, iubet ea Praetor per 'ches ontiritr's
xxx possider'i et proscribi ; si uero
mortui , post dies xv. . Pos
tea iubet conuenire creditores, et ex eo numero magistruffl'crea-
ri, id est, eum, per
quem bona ueneant. itaquesi uiui bonls
ueneant, in 'diebus ******` ** iubet, si
gnortui in **********'**"**y
nam
uiui bona xxx, mortui uero xx emptori addieilubetti kivai e
autemtardius uiu"entiurn bonorumuenditianemeornpler ibt,
lila ratio est, quia 'de uiuis curandumerat, ne faCile boriurm
uenditiones paterentur. S . 80. . N eque ** bonorurri` pdssess'***44*
***** ****plenoiurefiunt, , sed in bonis efiiciuntur;. tem
Itademum adquiruntur , si usucapi untur. interdumquic^^emboj.
**** *****, ^*********************. *^:
^orume^nptoribus . quidem
si
per eos ******** bonorumemptor ***********
**
*******
***
******
**
***kit*******
4"
S .
^^^^^^^^^^^^^^
^,
. 81 . I temquae
aut ipce dbuit, baffle
bonorumpssessores, neque
bonorumemptores ipsoitired`eb`'e3it
******
**********#*
"* de omnibus rebus """*^"""***"" ".
******* ************************ proponemus.
S . 82. S unt autemetiamalteriu5 gneris suceessiones,
` quae*
nequelegemi
tabularum, nequePraetoris
edicto, sedeo iure,
^ 77, C onf. pr.. I. desuccess. sublat.
.
78. C onf. C icero;proQuintio, cap. 19. Vilpiafids;14: 7.
1. 1s^tpuib: ex
E au s.,+n : -p o ssess. eatu r.
tempus q uod,
ais partim tege
-
.
w(
ii
tab u l aru #n dCA af.
Gel l iu s,.)L .ib . XY ,
cap . 13 .
L ib , XX , cap . 1.
. 79.
'C onl'. T beophilus, III, 13;pr.
Cicero, pro Qitltio,
^ap r $ ` t3:` ^3.
ex so n u mero -m"
agistrum creri.
Co n f. Cie`ro ,
ad A ttiCu m, L ib : i,
e^riift:'t.
et'L ib .'
vh, epist. 1 . pro Quintio, cap. 1 5. ; Quintitian
^ s- I nstitut. " ( )Mor.
Lib. V ;I , :I CBP. . : S . 51 . '
^ . 80. $1. Co n f.
in fra Co n
u n en tar. I .v^ . 3 5.
item,xp eo ^'^l ^s
i c t.
et warrb , de R eru st.
L ib .
iI , cap . 10. ^,
4."E-
^ 16^3 i
, L IB. in.
07
ral. Plega dilhps.
liberto
sel, derechadetestamentifaccion. .Y
coA ,N obradofli nd
ameutg,,,porque,pareelaincroiblequeel.
ladpehubiesequeridoconceder estederecho, hombresdecon;
dielontannOmay. deplorable. ,
5# 79.
Por el contrario, losbienesdeaquellosIllIertos ue
sehubieranhecholatinospor lamanumisiow, estar exentos
deinfamia, pertenecenal ,
patronocomosi hubiesenfallopido
siendorealmentelatinos. N odebemoscallar, sinembargo, que
las.
espresionesdel legislador sobreestamateria,no: espresatusti.
fielentementesuv oluntad.
T IT U L OVI.
'
De las demas sucesiones universales.
S . 77. Examinemosahoralasuee,sionque. noscompetepor
lacompradelosbienes.
S . 78. L osbienesde, laspersonas-puedenv endersedurante
su, v ida despuesd sufallecimiento. S ev enden,duraAtesuv i-
da, cuando.algunoseocultaconnimodedefraudar otroyno
sedeflende,durantesuausencia;cuandounohaceC eS i0I) desus
bienesenv irtuddelaleyJulia, ypor ltimo, cuandodespues
deunjuicioespirael trminoconcedidoparael pagotantopor
laleydelasDoceT ablascomopor el edictodel pretor. Despues
desufallecimientosev endenlosbienesdeaquellaspersonasde
quienessesabeciertamentequenoexistenherederosposeedores
debienesni sucesor algunolegtimodecualquier otrognero.
S . 79.
C uandosev endenlosbienesenv idadeunapersona,
mandael pretor queseanembargados
(possideri) yanunciados
por cartelesdurantetreintadiascontnuos;al pasoquebastan
quince,. si sev enden' despuesdemuertalapersona. Enseguida
manda.
quesereunanlosacreedoresyquesenombreunsndi-
co(magistrum) deentreellos, esdecir, unoqueseencarguede
lav enta.. S i setrata, pues, dev ender losbienesdeunaperso-
nav iv a, ordena
queenel espaciode. . . .. . . ... . .
ysi deunamuertaenel de...... . . . . ... . porque
lostreintadias, si esv iv alapersona, losv eintesi muerta,
mandaadjudicar S usbienesal comprador. L arazondeconceder
mastiemporespectodelosbienesdelosv iv os
, , eraev itar enlo
posiblequeestassev iesenespuestos sufrir lav entadebienes.
S . 80
S . 81
(Hic duodecim linea desunt.)
S . 82.
Haytambiensucesionesdeotrognero,
nointrodu-
cidaspor laleydelasDoceT ablas
ni
por el edictodel pretor,
j_
198
DEBEL IQ. frt
r
a). P 'Vm v ERS IT .
Joi
(quod'),
C onsensorceptutnest, introductae
suillt. ,' *tedur etkyd
ue Ah rnfintiin'etkv, . .
rrateleflrfilliiis se
inadoptionem
dedit
mulierq
ttitilt: . 5. S S .
**"*"4" "* re
incorporaleS 'et corpOrat4;
O h. :
quwei debitae sunt, patri adoptiu coetriptionatMtle 1 E1 41 1 01 1
ttif, eicelitis lis, qua per eiliti8 dettinutionerri peteunt; coa-
MI sud
g
usftbettr , operarurn obligatio ********* *** ottltpr
insiirlaridnm cdtttractaen,
et
******************** legitini ~l-
elo. 1 . 84: S d e diuerS 0 * **************** adnptinliii dedit***
, 4, ************* *************
coemptiotiatorew , ata , ad mi. . . . ,
tremadoptiuum****** hereditariumaes alientim* ******
W* *4'4
****** ipse pater adoptiuus succedit ******heres lit, directo
tenetur iure
*********** S e adopiridumdedit, ***************
******************* desinunt esse heredes. de eo uero, quod ******
1
* ********** perkO nae debnrint , li t neque pater adopti uus
1
,
teneatur, neque coemptionator,
*neque* ipse quidem, qui se
5
in ittibPtitntt ded*it;
uer '4uae in thannin chtnnetlit, - rnaneat
o
obligatus obligataue, quia ********* per capttildin1 nutiontn5 hl.
beraptur, 1
tornen in eumemite Milis actio datur, 't'escasa ea-
1
pitis dehinutione: et si aduersus hane actionemnon defendati- !i
tur quae bona eorumfutura fuissent, si se alieno iuri -nO n suti l1
leeissent, unluers uenderecreditoribuS Praetor perinittiti '.II
I
1:;-;
'11
S . 85. *Itm i i Y , ad querz ab i ntestato' lki ti M- jur- perti lmet
hereditas; eanz hreditatem, antecuam cerlstit tit l eredt
gert, alii in aire cedat , pleno jure heres "fit M'y edi'el / 7W~
pezinde ac si ipse per*
legern ad heteditatetn mwatetu r.
qnodsi; poS teaquamheres extiterit, csserit, tpdh9C heres I na-1
net t ob id credtoribus ipse tenebitur: sed tes enprales troinsa
feret, proinde ac si singulaS in iure cesstsset ; debitatro prbm31 1 1
toqe modo debitores hereditarii lucruni facintit. - S '. ; . 86: 'I dtil d
iuris est S i testatnento scriptulheres, postequarn here9
extitel
rit, tn iure cesserit hereditateffi. ante aditarn o
h erdl tu tm
cedendo nihulagit. S .
87.
S tnis autemet necssariusikers-, ttli
M'O la agat in lure cdendo, qbaeritur. ricistri praecepftores1 'n1 4
h il
eos agere existimarst: diuersae scholae auctotes idemeos te-
te putant, quod ceteri post aditamhereditatern; nihll
eim
interest, utrumaliquis cernendo aut pro herede gerendo heres
fiat, an iuris necessitate hereditati adstriineratur.
. 83 .
Co n f. cit. p r. 1. deaequ isit. p er arro g at.
,4 3 4 Co n f. l y 1.
deacqu isit. p ez arro g a.
ae eo .vo rn
j'I ra
Co rn men tar. I V.
1. 3 8. et S o. ,
.
h dp ra Co n l in l tar.
u . t. h .
3 5-11. '
74 '');*
'L it; M.S g-L 447, .
, I
sinopor
el dereehQ uonsuetudinario;
comocuando-unpadre
de
#'^^rrillia
ed
, }
'
,
euadopelatt ^ d^s b^sI4tuyeuna~jet a
hl poder
[f^ 7 sat^i1#r1d(t.
: '.' .
. .t?:' ,
S . 83
las cosas corporales
= irico'rllibllalt l
pertenezcan, seadquierenpor el padreadoptiv o por el
coemp.
idtladbr,
salv
aqulla*(peperecenpor la-cdpi rri r
` dirhducion,
cmo;el . tlaufruetd
4la
dbligaciondesertici
g erartrm):
,t.
(^ lic novem lineo desnt.)
`Pbr Ybl
'que respecta sus deudas personales,
aunquenogtiedau
obligadei ellasti 'l padredoptiv dni' el eoempeionador tii
aun
elmismo que se d en adopcion se somete alder
(i n
manm cortvenit),
porg . se libran p ltlea-
pitis
diminueion;sinembargo, sehaconcedidocontrastas
personas
una accion civilque rescinde la capi ti s
dirriinucioir;
y
si de dicha 'accion no se defendieren, permite elpretor los
atteedores la v entade todos aquellos bienes que hubieran perte-
necido las personas de que se trata, no haberse sometido
la potestad de otro.
S . 85. Del mismomodosi aquel quiencorrespondepor la
leylaherenciaabi ntestato,
la cedierejudicialmente otroagites
de aceptarla de obrar como heredero, llegar este otro serlo
de pleno derecho cualsi la ley le llamase la herencia. Empero
si hace la cesion despues de declarado heredero, . contina sin-
dolo no obstante la cesin y qeda por lo mism obligado par
con los acreedores, si bien transfiere mediante la cesion la pro-
piedad de las cosas corporales, no de otra Manera que si
las
cediese judicialmente una por gana. En cuanto las deudas que
tuviere su favor la herencia, quedan estinguidas en virtud de
la cesion con gran ganancia de los deudores hereditarios.
S . 86.
Esta disposicion se aplica tambien alcaso en que
elheredero instituida en testamento cediere judicialmente la he-
rencia', despues de entrar en elgoce de la S ucesin
' por
elcontrario nula laT esioa. lecha antes de adir la herencia.
S . 87.
Hay diversas opiniones sobre la validez de !a cesion
judicial hechapor
un heredero skro y necesarios.
N uestrosmaes-
trosla creen nula, mas los
autores
de la escuela, opuesta:opinan
que semejante cesion produce elmismo efecto que la hecha por
cualquier otro heredero despues de haber adido la herencia; na-
da importa en efecto que uno llegue ser heredero
por
aceptar
la herencia
(ceri i endo)
obrar voluntariamente como tal, que
lo sea porque la ley lo ligue necesariamente la herencia,
S . 84
200
D01
gatio, aut uerbis, aut litteris, aut consensu.
^ 8
^
^^
S . 90.
Recontrahitur obligatiouelut mutui datione
.(quQe)
(01
proprieinhisfererebuscontingit,.quaepondere, numero, men-
suraconstant: qualisest pecunianumerata, uinum, oleum , fru-
O
mentum, aes, argentum, aurum. quasresaut num;erandg: ,laut
metiendo, aut pendendoinhoc, damus, ut accipientium ftant,
et quandoquenobisnoneaedem , sed, aliaeeiusdem naturaered,-
dantuoill undeetiam mutuum appellatum est,
quia quoditatibi
amedatum est, ex meotuum lit..
S , . 91. Isquoque, qui mOn^
debitum accepit ab eo, qui per errorem soluit, re. oblig,attlr'. i
nam proindeei condici potest,, si
PARET EVM I3ABEOPORT ERI3, acO
si mutuumaccepisset . unde quidamputant, pupillumaut pu-
01
liereln, cui sinetutorisauctoritatenondebitum per errgrem
0
datum est, nonteneri condictione, nonmagisquam mutu-i da,
Ilai
tiope. sedhaecspeciesobligationis' nonuidetur ex contractu99
colasistere, quiais, qui soluendi animo , dat, magis distrahere
lisf
uult. negutium, quamcontrahere. . ; . , ; ;
,,, :1 r
s;o
S . 92. Verbisobligatiolit ex interrogatiopeet responsiv ,ne,
uelut : DABI S PON DES ?S PON DEO;DABIS ?"DABO,;PBrOMIT T IS I?ROa
MIT T O;FL IaEPROMI T T IS ?FIDEPROMIT T O;FIDEIVBES ?: FI,DFIYBEO,
FAC IES ^ FAC IAM. S . 93. S edhaecquidem verbvmmobligati^:
DABI , S PON DES 2 S PON DEO propriaciuiurnROIjmBnQrulnest: eeter
. 88. Nunc obli gati ones. pr. I . de obligat. quarum e,tc..C 4nf,
me, t1, 9, p r. L . pr de.obligat. et act. (et N ostri Reb. cottid ) v
de o b l ig at.
^. . ;f .,;:, n I ,i
o b ^g a
4 b ^
89. Co n f. cit. . 2. h . de: o b l ig a-t. Epitome, I I , -9. p r: cit,:L PL ik
g at. el ad. s. L .
. 90. Re
au ru m. Co n f.
Epitome, I I , 9, . I . mil, r;, I .
t. et act. . 2. j ^r. I . qu ib , mo d.
re confiaba. o b l ^g at. dttttse,se 1W:
cit. pr. I. C onf.: Epitome
loc. cit. cit. L. i. . f*.
. 91. . t. 1.
quib. mod; re;contrahit. obligat, Conf.
L . 5. : 3. deol)iIT :
g ?.tr el act..( ex
No stri}R eb ..
co ttid.) , 6.
I . de obliga. ( HM. ex co i ;^E ,,
92. 'Co n f.
Epitome, I I , 9, '. ^.
Yerbis responszone. p r.^Q-ver^-
trar.=. Coa. L . 1 . . / .d obligar.
et act. ^( eiNstriR eb . eo fti^.I ^n strr
SPaI I DB b
eGe. S.'11I . deverb .; o b l ig at.
",
. 93,
l ed --^,.- ciu iu mR o marco r
ru mest. Co n f. infra . . ^^j , ^ I I ^^ I < 79.,^
q uamui^s -- Latini sermonis intellectum habeant.
^o n i. cit.' . 1 . I .
de verb . o b l ig at. atina
u erb o ru m
obligatio --trans f erri posazt. Co n f.
T h eo p h il u s
ad cit. . ,
1 . I .
q uamuis dicatur a
Graeca voce fig u rata
en e.
Co n f. F estu s,
sub vo ceSp o n dere.
_
-
-~.....
-r-
,^ f .^
S . 88 `
*Nunc tratnseamus'
adobligationes, quaruxnsumme..41-
uisi induasspeciesdeducitur. omnisenim obligatia.uel ex cga-
tractunascitur, uel ex delicto.
^IBt
M,. S S , s$---9s.
201
T IT U L OVII,-
. <<: + n
De las obligaciones que nacen de los ~tratos.:
S . 88.
Pasemosahoraalasobligaciones, cuyaprincipal di-
v isionse. reduce, dosespecies, puesquetodaobligacion nace
deuncontrato procededeundelito.
S . 89.
Veamosprimero, qu obligacionesnacendeloscon-
tratos. Estossediv idenencuatroclases, segunquelaobliga-
cionsecontraepor lacosa, por palabras, por, escrito. por el
consentimiento.-
T IT U L OVIII.
,
De las obligaciones reales,
S . 90. C ontraeseobligacionpor lacosa, enel mtuo, por
templo;,Joquesucedeespecialmenteconaquellascosasque
costaudepeso, nmeroymedida, comoel dinero, el v ino,
el aceite, el trigo, el cobre, laplata, el oro. Damosenmt to
estascosascontndolas, midindolas pesndolas, paraquese
haganpropiasdel quelasrecibeynosv uelv a4espues, nolas
mismascosas, sinootrasdeigual naturaleza;yfdeaqu el Ha-
marsemtuo, por cuantoloqueyotediereental concepto, de
mo queera, pasa ser tuyo (ex meo tuum fit).
S . 91. T ambienaquel querecibedeotroloqueesteno le
debiaylepag por error, seobligapor la cosa; puespuedein-
tentarsecontral lacondicionsi PARET EU M DAREOPORT EnE
del mismomodoquesi selehubiesehechounprstamo. Por
dondecreenalgunosautoresque-el pupilo la, mujer quienes
sepagaresinautorizaciondesututor loquenoselesdeba, no
puedenser obligadaspor lacondicioncomonolosonpor el m-
tuo;peroestaespeciedeobligacionparecequenoresultadeun
contrato, porqueaquel quedaconintencion-depagar, antes
quieredisolv er laobligacionquecontraerla.
T IT U L OIX.
De las obligaciones verbales.
S . 92.
L aobligacionpor palabrassecontraepor mediode
preguntasyrespuestas, talescomo: PROMET ES
DAR?PROMET O:
DABAS ?DARE: T EC OMPROMET ES ?MEC OMPROMET O: EMPEAS
FIEL MEN T ET U PAL ABRA?L A EMPEOFIEL MEN T E: T EC ON S T IT U -
YES FIADOR?MEC ON S T IT U YOFIADOR: FIARAS ?HARE.
.S . 93. S inembargo, laobligacioncontraidapor mediode
laspalabras: PROMET ES
DAR?PROMET O. .(DABI spoN DES ?sPON -
26
202
V $flBoR: otholiT :
rae
ueroiurisgentium sunt : itaqueinter omneshomines, siue
ciues
Romanos,
siueperegrinos;taafent . et quamuisad
Grae-
cam uocem expressaefuerint, uelut hoc^
modo(d^G,^tirs; d`u,a^,
,,,.
,
i , cohoyws;
Nco)^oy ; 7tt^T it Kt^^vers; fir
^ ^T ^^x^er
,
vco 9ro't^o^^r s; oen6to);
haectamenetiam inter ciues
Romanosualent, si modo
Graeci
sermonisintelleetum habeant. et
"e contrario' nuamuisL ^ine
enuntientur,
tuneoetiatrt iilter peregrinos ttaficnt, 'sl'rhocld L d-
tini sermonis intellectum` hfiunt . at
lila' uttrbotmt /Obligatid:
DRI 'S PO N DE$ T
S PON T S EO, adeopti5pria eiuiutn Romanc3tttm est,
ut ne qulierrfin'O raecumserri. shriempdt I nierpretatl^ ne}ri pro-
prietransf+ni pdssit ;ti/tan/iristlicatur a'GYaeca^ tibteflgura^ ta
esse. S . 94.
Vndedicitur, unocasuhocuerbopdfgritiiitng1a^
queobligan
posse, uelut si Imperator noster Principem alieuius
peregrini
populi depace: laiter'roget: PACEMFV T V RAMS PO N -
DES ?uel ipseeodem modointerrogetur. quodnimiunasubtiliter
dictum est;quiasi quidadttersuspaetlontm fiat, nonex
sti-
pulatuagitur, sediurebelli resuindicatur. . 95. Illuddu-
bitari pertest , si quis
-- -
;
. ,
S . obligetittr: fitlue ctini'qttaeritr deiiire
manor9m . , narnaput peregrinosquidirissit $iegultrrum'
cm-
tatlum iuraregtiilmtes alud**#***** ""*s4****
E ..^
g^
.
.^ ..^ .^.r.^^^..
.
^'
7`%:'.7i
Id, quddtrri. stiptilmtir, tal sit, ut dgri 'no possit;"int^ilis
est st(pulatio: 'elut si 'qus htinilivem'liberurri , giurrlsehum1 91 3
eredebat, aut moCtuurh; quemuittu messe eredebt;\'ut lbkih
sacru mu al 'rel ib io su m, qu ern p tab at *ss*11114 ; kibi
rlari
stip tal etm, aequ ein u til is est stip u l atio :.98. 111111iqu is
su b ea condicione stip ttl tu r, ( tim- exfstere' tm'p tel t; r 91,.err trti
si
dig ito cael u mtetig erit, in tttil is en 'stip u l ati : sfed ieg eE tu tty stib
imp o ssib itieo h dieio n erel ietu rn ciOst^ 'ip raecep tirrres p I o tin 4 de
lepe''
p tan t, ac si *m cottcicio . ' Edicta clon* @sSet : ditI rSib b
sch o l aeau cto res n o n min s ieg atu rn i til e`eiisttt*a l , 'itirt
stip u l atio n em. et
san eu i.x ido n ea din ersitatis ratio reddi, p o -
test. S. 99.
Praeterea ***********************#******
***"
************************'******** id , qu o d al icu iu s est id el dad ,
,.
,1: 4 4 ; De p adep er
sp o n strtn emiadta:videadtts est L ivtts, cap . 5.
Co n fefn d' p r^Z eteree, su
al . I demI .ib . I X, cap . 4 t. ( .i;cerit
;p n Q ^ _`t^
. 97. ^o n f L , 1. .
9. deo b l ig at. , act. ( ex , No st}^ iR eb . .c0,tj ti.^p
i,to -
usar deliscluc
adatioS ro`tilados.mientras
tle l & ot
a sol] de` derecho de gentes,
y ppor tant tl eu valor
,
s
x ora sean ciudadatios ` ro "tatins
-
e^ tbidosfbsboibr
ti'ahjerd$. Yauncuando-estas
obligaciones: seetprsen: 'engro
cb fti '` P. g : d
n
ei ?elu ,
d e,ST ur it,co^^yf ts ,
^t, oXoy1 r
.,S. 98,
T amb in es in til tia. estip u l acin
hecha co n u n a co n .
d
iG o n I mp o sib l e: ch ecu mp l ir,
:
co mo p o r ej emp l o , l a deto car. al
/ itv
ciel o co n l a man o ; p ero n u estro s maestro s creen qu ees
vlido
ellegado hecho bajo condicion
imp o sib l e ;co mo
si talcodicion
do S h pusiesei mientras que os
au to res
de, la otra senela juz-
,i.kan que es
tan intilel
l eg ado co mo l a. estip u l aeio n
i
y ea ver-
P!'dad qu e
sera dificilencontrar ninguna razon
sl ida en favo r ( l e
1
1')
semej an tediferen cia.
S. X19.. A demas es in til ,.. . . ....
p u esto qu e
n o sed .
u n a p erso n a l a co sa qu el ep erten ece.
De las estipulaciones in tiles.
204
ny
I N V T I Lr$. S T I PV LAT ,
^
nonpotest. S .
i o0.
Deniqueinutilisest talis. stipul^ti , si qui^;
^ ^Pl
itadari
stipuletur :
PO S T MO RT EMMEAMDAR!8^
: 3PO N ^^
net ita:
, I '},
CV MMO RI ERI S , DARI S PO ^FDES ?
id est, ut in nouissimttrn ;^^t^f ^
tempusstiplatoris, aut promissoris, obligatioconferatur. mara,,46^
inelegansesseulsum est, ex heredispersonaineipere
. obligittio.
y
Y
^Qn
nem . rursusitastipulari nonpossurnus:
PRIME QVA
MOHIAH,
^
b
ub
aut:
PRI DI E QV ADI MO RI ERI S , DARI
sPO N DES ? quia non potestFali,
S I
ter
inteilegi pridiequam aliquismorietur, quam si morsseeut1 1
sit : rursus morte secuta,
in praeteritum redducitur stipulati
^^d'
et q
u
odammodotalis
est: IIEIIF.DI MEODAR! S POlYDES ?(pul
^ f00I i
saneinutilisst. g. 1 01 .
Quaecumque de morte diximus,
701
eadem et decapitisdiminutionedictaintellegi,mus.
S . 1 02. 'Ad.
, S I '
hucinutilisest stipulatio, si quisadid, quodinterrogatuser>;t,
nonresponderit: uelut si sestertiaXatedari stipuler, et t
u
sestertiaVmihi promittas;. aut si egopurestipuler, tusub con-
l,Ipl.
dicionepromittas. . 1 03. Praetereainutilisst stipula^io si
gde
ei dari stipulemur, cuius iuri subiecti non sumus . unde >tillud
quaesitum est, si quissibi et ei , cuiusiuri subiectus
` non'es`
dari stipuletur, in quantumualeat stipulatio. nostri
tn ualere, et p
**
ioindeelsoli, qui sti
p raeceR t
, pu-
1 01 1 1 :
ersu
o-
I attls sit, solidumdeber. i, atqu si extranei I iomen non adi,eci^^
set.
p u tan t
sed diuersae
, in u l iiu
seholae auct( )reS ***** ********k*** eX1 S ti:^}t
res
;
*************************************
^^'' **^****t^
p ro
aCtiOI I erY I Ca11Sa,
*****************************
resp On tl et
*****************#****************
etj a
C4
1103 .
*************^`^`S. .10;1,*Iterninutilis est* Sti; p u l atip , siab , *ep
9^i00(
*****r*
*'""'"**4 ** ctipuler, q ui iuri meo su b iect S est,is a me
I ^NB
4 .4 .1~1****~~'***************** ^^**************
in maricip io n o n !
so l u mip si****************.**1******* su n t , o b l ig arin o n p o ssu n t,1000
sednealii quidem ulli. . 105. Mutum nequestipulari, neque
In
p ro mitterep o sse, p al am*est:q uod et* in su rdo recep tu rn est:
ymtl
quia et is, *qui sti pulatur*, uerba promittentis, et qui prgrnlit,
1 1
*uerba stipulantis* , exau diredeb et. ,. 106. F u rio su s n u l l u ma-111
gotiuin gerere potest*, qu ia n o n in tel l eg it, qu id ag at. S. .1Q7. 4 1-
h l
1
. 1 01 .
Co n f. in fra . 1 53.
i
, t
,
^.
.j
102. . 5. I . de in u til ib . stip u l at. Co n f. E p ito me, I I , 9, ,^ ^^Q. t9,
Q p ian u l , L .
1. . , 3. 4. dev erbor. obligat. Paulus,'L . 83. . ylt. 3.'ed.
1: 1d3. C onf. . 4. I. deinutilib. stlpulat.
'`
1
S. 106. : 8. I . de
in u til ib . stip u l at. Co n f;cit.
L. 1. de`4 il ig t. et.iiit. :^$
..167.: S. 9. I . de
in u til ib . stip u tat. Co n f. Vl p ian u s, .F rag rn . XI ,
S .
27
item>l u j .
Co mmeritar. .:j j .
91. 119. ^^,
1
f^^t
Co r^em}rt M ^;^r:8^
t ,:
i
p il l u s o miten eg o tiu mrecteg erit . , ita tatu en u t, sic09i,tu to fis
. .
.
:'
_.'i..."ir;,'>,}
. 1 00. Co n f. Epitome, I I , 9, . . 7. 8. . 13 .' 1. de in u titib . etip u l st+
ib iqu eT h eo p h il u s Vl p ian u s, L. 4 .5. 1. 1 . 3. de verb o r...o b l ig at. Pa^u s,
L. 4 6. .
1. eo d. L. u . C. u t acl . et ab ^erd. et contra h erd. in Cip .I u Sti-
riian .) iteminfra . . 1 1 7. 1 1 9. 158: et supra ^Co mcrreidtr. g .; ^^^L .'^C#if: in.
Co mm. I I i. . 176. itemF rag m. Y atic: . 57. .
S. . 1 4 . 1 5.
10l :. Co n f. ^; 6. L de in u til ib . stip u l at...
l 05. . 7. I . de
in u til ib . stip u l at. Co n f.
cit. L. 1. de; 4 1114 et,adct.
,,0
s^^
LI $: 'Yt.
!O O
_o
^
Ultimamente
^. s
^^
, .
, .
,
mamente es intil'tambin la'esi^^ulacion que
s` 1 r. ktS tt. T BS
DAR LUEGO QUE YO M
UEi; A7 a3 esta otra: PRO-
^ ^ krE^ IJAR-AL ` T 1EM1i0 DF
T U MUERT E?
esdecir,
que la obliga^}cion
se= ^Co^h^era^err
el ltimomomentodelav idadel
qe estipula
, DE T U MU ERT E?
porque no puede saberse cules eldia an-
^
1 terior al delamuertedealgunosinodespuesquestasobrev en-
ga, yentoncestieneefectoretroactiv osemejanteestipulacion,
hacindoseenalgunamaneraequiv alente estaotra:
PROME-
I k
T ES DAR A MI HEREDERO?
lacual esciertamenteintil.
l atiq
I ]rE N
Y l
BBC;
in t
c^< ;r
isBt
01 4
al
^+. H .
108. Coa. h v. aumentar ' .
el
^
a
1st ' t92 ?:^^1^:^a
jar ^,^^. 9t, i76, et Co tn men tar. . ^.192.
1
^. 1 09. 1. 1 0. I . de
in u til ib . stip u l at. Co n f.
cit. L. 1 . de o b l ig at. et act.
. 13 .
`- r
1 '.+
. 110.Cu n f.
restl is,' su b vo c. R eu s stip u tan da. Cicef^, 'ro Q^til ti,
eap . i8;
p o t med'e^, et in
Pisdn en i, cap. 9. pi'. rr crt'iiri;tri ^p is :.C}
4 4 tviu rn ,I n gtein ter Ci
E p ist.: ad l 3 ru t:u n t co fib cari'sl eet.,l :tfts:`dt1: o ! ^ s:1
115
. 111.Co n f. in fra .
. 1 1 7. 215. 216.
.113 . Co n f. infra
g
1 26.
non solurn autem etc. . 5. 1. defl dj u sso r.
.114 . n am
adstipul
s
atoris -actionerra. Co n f. infra Co mmen tar.
1 V .
1. Ha. . qu amu l -
adq uirit
Cn f. su r Co mrrl en l ar. I ^.87. ira . n .
^^^
^.^
mm@n t^a: ^.
183 . itet! ii-g.
1.f: i1st p dt^l t.-s>^V"r ^iikt +et istui^^loco
est. Co n f. supra
Co mmen tar.
1 . . ,
i23 .. 13 8. et)CQrn yib esrtiT .')i^ I : .: =1l
qu amu s -
adq uirat.
Co n f. Co mmen tar.
I I . cit. . 87. et b u j . Co mmen tar.
cit. . 1 63. itera cit. .
1 . I .
u etu timorte -i
na"uguratus est. Co n f. supra
Po Pp mep .^^
^I `.^
^, a27.,^3 Q
'C!{'r^s;
1
.4
^^,^'^
...., : .r.'f
''".^
..,4
.f^
^
de
e
.f+4B: w l^l{
e7
^^ 108^tp1 i_4 ?
207
gl;twor
~pum,
ay autoridad
enlos
casos
q
m. k requieran,
N O .
pqap
go.
bay:^^, de
quedar obligado
, ^, o el
, , . pues por .l
,
d^rra^RN ede.
este
obligar ensu
fav or
. otroaunsini$
autoriza-,
cion deltutor.
s. 108.
Igual disposiciouseobserv arespectodelasmujeres
queestnentutela.
s. 109.
L oquehemosdichoacercadel pupilo, debeenten-
c ^ 0edp,aquel quetiene
ya alguna inteligencia. , porque el. in-
fapng
y,e]
, prximo,
la infancia. , como que ninguna inteligencia
ti
e
nen
esa edad. , se diferencian muy poco delfuwieso. . S in
em-
h$rgg
. :lo respecto
_
. estos pupilos la pblica utilidad,
^a. hecho
admitir upa interpretacion tdel
derechomenos. ;aj
ustada y . ri-
gorosaw
T I T U. I yQ XL
. , ,
De los . gdstrp.uladore, +.
( correos de estipular).
^. 1 10... Pdelos. agregar la persona cQ, n quienestipulamos
4a. qie
estipule, lot
mismo, yqueordinariamentesellama.
a c4s4t.
p tldor..
S . 11i. '
Compete aladstipulador la misma :aoeign que, oos*,
otros, y sern vlidos los pagos que lse hicieren, cual si se
hiciesen nosotrosmismos;emperopodemos obligarle por la
accion de mandato que nos restituya lo que hubiere percibido.
'st 1 1 2, N a es preciso por lo demas que eladstipulsdor use
de las mismas palabras que nosotros. As, por ejemplo, ,
si
yo
llubiere estipulado usando esta for n p laPROMET ES . DAR? podr
el: , .dstipulador. usar. esta otra: EMPEAS FIEL MEN T ET U PALABRA
9ERE: L . MJs]nq ? . bienesta: T s C ON S T IT U YES PIADOR . nE..L O
1MIS Mo?, v icev ersa.
S . 1 1 3.
Puede adstipularse menos de lo que, nosotros hubi-
remo s estip u l ado , p ero n o mas; y as siyo estip u l arediez ses-
tercios, podr eladstipulador estipular cinco, , pero no mas de
diez. T miaien si yo estipulare puramente, podr aquelhacerla
bajo condicion, pero; no por elcontrario, Este #:(
4
$ y
meros
debe
en ten dersen o so l o resp ecto
del a can tidad, Sin o tamb ien resp ecto
deltiempo, ,
porque mas es dar alguna cosa en elactp. que :darla
p asado al g .u n tiemp o .
S . 114. En
esta materia se observan algunas disposiciones
particulares; porque , no tiene accion para repetir elheredero del
adstip u l ad'o r,;'tamp o co p u edeadsl ip u l ar el escl avo , ,^,i>b ien
so n
vl idas y seco n vierten en p ro vech o del seo r l as estip u l acio n es
qu een l o s den l as caso s h iciere. I g u al disp o siio n h a p reval eci-
do resp ecto del o s
qu eseen cu en tran
en man cip o , , p o r cu an to
so n co n siderado s co mo escl avo s. Po r el co n tamin a, l a adstip u l a-
cl o n del in dividu o su j eto "
l a
p atria p o testad ,ro d u ce'
, aig u n
efecto mas.n o en favo r desu ascen dien te, n o o b stdte.qu een
cu al qu ., p trq casq de.estip u l acin co rro p o tds
p
1
stel as,ad-
!p
cio u
o b u ;
208
DE3POPIS . FIDBPR. -ET FIDEI.
aenelpst quidem aliter
aeti o competit, quarnsi sineieapitis
diminutioneexierit depotestateparentis, ueluti rnorteelus, aut
quodipseFlamenDialisinauguratusest. eadem defill fami-
liaset quaeinmanuest, dietaintellegemus.
_-___...^.-n -_--.-5. 115. Pro
eoquoque, qui promittit, solent alii obligan: quorum' ali+ds
sponsores, .aliosfidepromissores, altosfideiussoresappellamus.
S . 116.
S ponsor itainterrogatur:
IDEM DARI sPON DES ? fidepro-
missor:
IDEM FIDEPROMIT T IS ?
fideiussor ita: IDEM FIDET V"A ES S E
IVBES ?
uidebimusdehisautem, quonominepossint proprieap-
pellal
i, qui itainterrogantur : IB li
DABIS ?IDEM PROMIT T IS ?IDEM
FAC IES ?
S . 1 1 7. S ponsores qui dem et fidepromissoreset fideius-
soressaepesolemusaccipere, dum curamus, ut diligentiusno-
biscautum sit. adstipulatorem ueroferetuncsolum adhibemus,
cum itastipulamur, ut aliquidpost mortem nostram detur:
. (!quod }
stipulandonihil agimus, adhibetur autem adstiputator, ut ispost
mortem nostram agat: qui si quidfuerit consecutus, de
restituen-
doeornandati indicioheredi ****' tenetur.
1,1
S . 118. S ponsorisuero et fidepromissorissimiliscondicio, fi-
deiussorisualdedissimilis. S . 119: N am 1111 quidem nulllsobii--
gationibusaccederepossur;t nisi uerborum;quamuisinterderri
ipse, qui promiserit, nonfuerit obligatus, ueluti si aut papi-
I lus sine tutoris auctoritate, aut quilibet post mortemsuamdar'
promiserit. at illudquaeritur, si seruus, aut peregrinusspopoil=
derit, anproeosponsor aut fidepromissor obligetur. Fideiussor
ueroomnibusbbligationibus, idest , siuere, sine'uetrllZs , sitie
litteris, sitie consel'<su contractae fuerint obligtionesadiici po-
test. at ne" illud
quidem triterest, utrum ciuiliS , annaturalis
obligatiosit, cu' adiiciatur;deoquidem, ut 'proserti iluoque
obligetur,' siueextraneussil, qui
a seruo fideiussoremacieiplat,
siuedminusinid,
quod sibi debeatur. S . 120.: Praetertaspon'1
soriset fidepromissorisheresnontenetur, nisi si Iteperegrino
115. C of,
pr. Y. de
6dejussor. Paulus, S at. recept.
i;9, ^.j
E^:
^. 116. .C onf: supra
. 92. fideiussor --IVB@S . Cont'. 'pitome, I I , 3
9, 0 2.
. 1. I . de deiesso r.
. 111.
f eds,i,ussores ---. cautum :si;.
Co n f. p r. I . de fidej u sso r. )L .^ . .^^^..
deo b l ig at. et act.
( ex
No striR eb . co ttid.)
Epitome, I I , 9, ^.it. . 3 . q
stipulando nihil agi9nus.
Co n f. supra . 1O0. u s is post ^orte^
n nostrarri
etc.
Co rrf. su p ri. 1 11.
. 119,.u eiu .__. _. _. . .
sp o g ro n derit. Co n f. . S. 93 .. 100. 0$07. 1'16.
F ideiu sso r
u erg g tc. ., t.
I . de dej u sso r.
190. sponsoris
n o n tenetur.
Co n f in fra
Co tu men iar: I V. 51 1 3, F i-
de'ttsso ris
etc.
Co n f: E p ito m'e;' I I . 9,
cit. '^`: ^. . I . '^a^u ssb i:' '
1,11
i ^
L IB. III. S S . 115--120.
209
giaicioneshechaspor losdescendientessometidos supotes-
tad. Enel casomismodequetratamos, nocompete. accional
hija. sinoluegoquesalieredelapatriapotestadpor cualquier
modoquenosealacapitis
diminucion, como"por muertedesu
aseediente por obtener ladignidaddesacerdotedeJpiter.
L odichoseaplicaigualmente lahijadefamiliay lamujer.
sometidaal poder.
T IT U L OXII.
dp
De los sponsores, fidepromisores y fiadores.
?^E 5. 115.
T ambienpor el queprometesuelenquedar otros
s'ir
obligados, ydeestosunossellamansponsores,
otrosfdeprornis-
fid;.sores.
yotros, por ltimo, fiadores.
S . 116.
A lossponsores
selespreguntadeestemodo:
PRO-
MET ES DAR L O, MIS MO?
deesteotro losfidepromissores: EMPE-
AS
AS FIEL MEN T E T U PAL ABRA_S OBRE L OMIS MO? y losfiadores
as:
T EC ON S T IT U YES FIADOR DEL OMIS MO? Despuesv eremos
af,
qu nombrepuededarsepropiamente losinterrogadosenesta
forma:
DARS L OMIS MO?T EC OMPROMET ES A, L OMIS MO?RA-.
RAS L Ohusmo?
5. 117. Recurrimosdeordinario los.sponsores, fidepromis-
.4omesy
fiadores, cuandoqueremosaumentar lasseguridadesde
dicl^:
laestipulacion;mientrasquelasmasv ecessolonosv alemos, del
^ j ,a adstipulador, cuandoestipulamosparadespuesdenuestramuer-
uf
te. Y comoestaestipulacionesdesuyonula, por esorecurri-
mosenestecaso unadstipulador quereclamepor muerte
11 1
nuestra, el cual quedaobligadopor laacciondemandato res-
1m "tituir nuestro herederoloquerealizare.
'(<
S . 1 1 8.
L acondiciondelossponsoresesidntica ladelos
fidepromissores; peronosucedeas losfiadores, cuyacondi-
is,}
ciondifieremucho.
119. Enefecto, aquellosnopuedeninterv enir sinoenlas
ose'
obligacionesv erbales, si bienpuedenhacerloenestoscasosaun-
quelapersonaqueprometenoquedaseobligada, comosi pro-
d ''
metiereunpupilosinautorizaciondesututor, unapersona
paradespuesdesumuerte. C uandoel queprometeesesclav o
extranjero, sedudasi quedanobligadospor l el sponsor el
fidepromis,s or.
L osfiadorespor PI contrariopuedeninterv enir en
todaclasedeobligaciones, estoes, enlasobligacionescontrai-
^.
daspor lacosa, por palabras, por escrito por consentimiento.
Importapocoquelaobligacionseaciv il natural , puesque
el fiador puedeobligarsehastapor unesclav o, bienseaenfa-
O"'
5. 120.
Ademaslosherederosdel
sponsor
ydel fldepromi-
sor noquedanobligados, salv ocuandosetratedeun
fidepro-
s
1127
21
DE
S PON S . FIDEp1t. Eti' F1I)EI.
fidei!
omissorequaeramus, et
lio iure Mitaseitistatur. Fide-
IttssOrisautem etiam
heres tenetur. S . 121. Item spor,snr et fide-
prdrrii'ssor
(per) legem
Furiam biennioliberantur;et quotgitbit
erunt numero
eo
tempere quo pecunia peti potest, in tot
p^^ r^
tes. dedtieittir inter es obligatio
. , et singuli niriles partes *'******
******* Ftdeitissores uero perpetuo tp tiehtur, et griotQuot ethht
numero, singuli insolidum obligantur.
*juzgue t'berum est'cre--
di tori , a quo ueli t
solidumpetere.
*sed ex epi stula di ui Ha-
dri ani compelli tur*
creditot; a S iHgilis , qui modo soluendo
*sunt, partes petere*. Eo igitur distat haec epist, ula a lege Furia,
quod si
quis eK spor, sorihiis aut fideprornissribias svlendo non
sit ****** ***************` *
quoque ********Cunz autem lex Fu* da
ti ttu, n fu I talia I ocumhabeat,
cnsequens est, ut i n proui nci i s
spoosores qugtie et fideprom` rssore. r proinde ac $deiussores- ih
perpetuumteneantur, et singuli in solidumobligentur, nisi ex
e.pistiIladiul Hadriani hi
grroque adi uuari i ti dentur. S . 122. Prae-
ter itatr sponsres et fidepromissores lex Apulia quandtri
societatemintroduxit .
nam si quis horum plussuaportionesol-
erit, deeo, gdodamplius dederit, aduersus ceteros crcti b-
I lm
hLet. *lex autem dpulei a ante* legemFuriam lataest;
qci tempore in solidumobligabantur. unde quaeritur, an post
legemFuriamadhuc legis Apuleiae beneficiumsupersit . et
utique extra palian:superest . namlex quidem Furiatntum
i Italia ualet, Apuleia uero etiamin ceteris *********************
.4**+t#**t*R***#******ik*****+k*****#*rR****#+k#**+k*+h**^r
lex Apuleia non
pertinet , Raque si , creditor ab uno totumconsecutus fuerit,
huiussoliusdetrimentum erit, scilicet si is, proquofidelu5sit,
soluend non si t. sed, ea ex
suprdictis apparet, is, aquoere-
ditor totum petit, poterit ex epistula diiai Hadriani desiderre,
ut proparte in se detur actio. S . 123. Praeterealege*** **
*
*"
cautum est, lit is, qui sponsoresaut fldepromissoresacciplat,
praedicat palam et declaret, et dequaresatisaccipiat, et quot
sponsoresaut fidepromissoresineam obligationem ccpturus
sit: "et nisi praedixerit,
permittitur sponsoribset fidepromis-
sribus, intra diemxxx , praeiudlcium
postulare, gtio quaera-
tuir ^a ex ealege
ptaedictumsft ; et si iudicatti, mfiera, p rte-
dictu mnon
esse, l ib eran tu r. Qu a I g efideiu sso ru mmen tio
H u l l a
rt . sedinusuest , etiam si fideiuss
s
oresacipiarntis, praedicere.
92^'
. M. tern
liberantur. Co r7f. B asil i. 3 'o m.I V, p an .
1 1 5. ( XXV I , '1,
et >F :. I t. ( 99.)
C. de
fidej u sso r.
viril es
I u stin tan .) tet
q uotq uot erunt nuinerl eo
~paree-- -- viriles
partes. Co n f. . 1$4 . itere
Can me,n tar, I V :
g ,
91.
4t
luotq vot r^cnt
numero,
singuli
4 ,
portes petere.
^. .
I . defideiu sso r.
Goa. . 1^St.
Cm autem lex
Furia tan tzamin Italia
locum abat. `Ct
. 1251.
S. i2$. tex aritell ipuleia
tdantum
in Italia u atl g t Co n f.
.
121.
juque s credito t.etc,
cit. .
.f. I . defidej u sso r. u t
ex supradictf s aPparet.
V id. g . 121...
LI B. ni.
S I . 1 22-1 23
2i1
mmssor extranjero, cuya naclon se rija por otras leyes. I I hee-
q` Pro
ga
del fiador por
el contrariotienequeresponder de
l obli-
ai.
1 21 .
En'' irtod
delaleyFuriauedan
libres de s n li-
q
gaclonpor
el transcursodedosaoslos
.sp o n so res
yf depr,omis-
sores?' y a sea cualq
uiera eI nmero de ellos, se divide en
otras
tantas partes igual
es elimporte de la deuda altiempo de exl-
gire, respondiendocadauno
solamente de su pacte.
`
Mas
los fiadores quedan obligados per-
u;
ptamente y
cad' uno en particular, cualquiera que sea su n-
'tmer por el todo
de la obli g acion. ' ^P
obligacion.
Por consiguiente el
acree-
dor es ;librede
reclamar
sucrditontegrodel quemejor lepa-
b/
renca; pero entonces se le puede hacer en
v irtuddeunaepisto-
I ;
la
delemperador Adriano que reclame por partes de cada uno
PI
! r
Por consiguiente si elacreedor
!n
p ercib edeu n o so l o el
imp o rte
to tal del a o b l ig acio n , del so l o
ser eldao si es insolvente eldeudor principal qqure fi. Mas
seg u n ap arecede
l o dich o an terio rmen te,
p o dr el fiado r,
l
1
quien se demandare eltodo, exigir en virtud de
l epstola de
I '
Adriano que solo se le persiga por su parte.
123 .
A demas est p reven ido p o r l a l ey
que
el qu eto ma
sponsores
f idepromissores, dig a y
decl aredean te-
mano pblicamente, tanto elobjeto de la obligacion, como eln-
1;'
mero de
sponsores 6
f idepromissores
qu eto ma p ara su seg u ri-
rt'
dad; y qu esias n o l o h iciere, p u edan
sto s p ro vo car den tro
1';
detrein ta dias u n j u icio p revio , en el qu eseven til esiseh a
h ech o esta man ifestacio n co n fo rme l a l ey , qu edan do l ib res
de
to da resp o n sab il idad sisedecidiesequ en o . Y b ien qu eesta l ey
n o h ag a men cio n del o s fiado res, est sin emb arg o en u so h acer
',`l a misma decl aracio n resp ecto deel l o s.
212
DES PON S . FiDEPR. . $T FIDEI.
S . 124.
S ed. beneficium legisC orneliaeomnibuscommune
est . qualegA idem proeodem , aput eundem , codea' anuo,
uetatur inampliorem summam obligari creditaepecuniae, quam
inxx roilium . et quamuissponsor uel fidepromissor inampio-
rem
pecuniam , uelut si
(i n) sestertium cmilia,
'se obligauerit,
non lamen tenebitur'.
Pecuniam autem creditam dicimusnon
oium eam , quam credendi causadamus, set omnem, quam
tunc,
cicm
contrahitur obligatio, certum est debitum iri , idest,
(quae)
sineullacondicionededucitur inobligationem. itaque
et eapecunia, quam indiem certum dari stipulamur, eodem
numeroest, quiacertum est, eam debitum iri, licet post tero-
puspetatur. Appellationeautem pecuniaeomnesresinealege
significantur.
. itaquesi uinum , uel frumentum, et si fundum
uel hominem stipulemur;hacelex obseruandaest. S . 125. Ex
quibusdamtamen causis permittit ea lex in infinitumsatis ac-
cipere, ueluti si dotis nomine, ueleius quod ex testamento tibi
debeatur , aut iussu iudicis satis accipiatur. et adhuc lege uice-
sima hereditatiumcauetur, ut ad eas satisdationes, qua ex ea
lege proponuntur;I ex Cornelia non pertineat. S . 126. Ineoiure
quoqueiurispar condicioest omnium, sponsorum, fidepromis-
sorum, fideiussorum, quoditaobligari nonpossunt, ut plusde-
beant, quam debet is, proquoobligantur. at ex diuerso, ut
minusdebeant, obligari possunt;sicut inadstipulatorispersona
diximus. nanaut adstipulatoris, itaet horum obligatioaccessio
est principatisobligationis: necplusinaccessioneessepotest,
quam inprineipali re. S . 1 27. Ineoquoquepar omnium causa
est, quod, si quisreosoluerit, eiusreciperandi causahabet cum
eomandati iudicium. et hocampliussponsoresex legePublilia
propriam habent actionem induplum, quaeappellatur depensi.
S .
128. L itterisobligatiofit ueluti innominr bustrar.scripticiis.
fit autem
nomentranscripticium duplici modo: uel areinper-
sonam, uel apersonainpersonam.
5. 1 29. (A re i n personara
tran)scriptiofit ueluti si id, quodex emptioniscausa, aut con-
5. 1 26.
i ta obli yari non possunt etc.
5. I . de fidejussor. si cut In adst-
pulatoris
persona cli x i mus.
V id. 1 1 3.
1 27.
si qtti s - i udi ci , ^m.
g. 6. I . de
fidejussor. et hoc ampli us etc. Conf.
itt ra Commentar. 1 V 1 .
g.
22. 25.
102. 171. 186. item Lex Rom. Burgund.
T it. xIV. S chult. XV.) extr.
s. 128. ^itteris -
nomi ni bus.
Conf. Cicero, de O ffic. Lib. III, cap. 14,
ad
Atticum, L ib. IV, epist. 18. InVerrem, L ib. I, cap. 36. 39. proRoscio
C om. cap. 1. 5. Gellius, L ib. XIV, cap. 2. Paulus, L . 9. pr. depact. pr. I.
delitterar. obligat. item
infra
g.
1 37: fi t autem etc.
Conf. Epitome, I I ; 9,
1 . 1 2.
. 1 29. Conf.
E p ito me, I I , 9, cit.
. 1 2. T heopbilus, I I I , 21, p r.
L IB. III. S S
.
124-129.
213
S . 124.
Emperoel beneficiodelaleyC orneliaescomun'
todasestaspersonas. Prohibeestaleyquepuedaunoobligarse
por unamismapersona, paraconunamismapersonayenel
mismoao, por prstamodedineroqueescedadev eintemil ses-
tercios;yaunqueel
sponsor
el
fidepromissor seobligasenpor
mayor cantidad, comocienmil sesterciospor ejemplo, nopor
esosernresponsables. Por dineroprestadoentendemosnosolo
aquel quesed ental concepto, sinotodoel quehadede-
berseciertamentedesdeel momentoenquesecontraelaobliga-
clon, estoes, todoel queconstituyeunaobligacionincondicio-
nal. As esqueaunel dinero, cuyopagoestipulamosparacier-
todia, pertenece estaclase, porquesi biennopuedeexigir-
sehastaquetranscurraalguntiempo, essinembargocierto
quesedeber parael diadesignado. Por laespresiondedinero
(pecunia)
haqueridoestaleydesignar todaslascosas,
y por
tantodebenobserv arsesusdisposiciones, aunquenuestraesti-
pulacionv ersesobrev ino, trigoyaunsobreunfundo
un
esclav o.
S . 1 25. Con todo permite esta ley en ciertos casos recibir
caucion sobre cosas indeterminadas, como por ejemplo, ttu-
lo de dote de lo que se debiere alguno en virtud de un tes-
tamento por mandamiento deljuez; mas de que se previene
por la ley vigsima de las herencias que las cauciones pro-
puestas, segun lo prevenido en ella, no tenga aplicacion la ley
Cornelia.
5. 1 26. T ambien bajo otro aspecto es igualpor derecho la
condicion de los
sponsores, , fdepromi ssores y fi adores, en que
no pueden ser responsables mas de lo que deba aquelpor
quien se obligan , aunque s menos, como queda dicho respec-
to deladstipulador, porque en uno y otro caso la obligacion es
accesoria de otra obligacion principal, y nunca puede lo acceso-
rio estenderse mas que lo principal.
S . 1 27.
Asimismo es igualla condicion de todas estas per-
sonas, en que si alguna de ellas pagase por eldeudor principal,
le compete contra lla accion de mandato para hacerse reinte-
grar, y mas tienen los
sponsores en virtud de la ley Publilia
una accion propia para exigir elduplo, la cualse llama
actio
depensi .
T I T ULO XI I I .
De las obli gaci ones li terales.
S . 1 28.
La obligacion literalse contrae por ejemplo en los
crditos transferibles
(i n nomi ni bus transcri pti ci i s),
los cuales tie-
nen lugar de dos maneras , segun que la traslacion es de la cosa
la persona de una persona otra.
5. 129.
La primera se efecta cuando, por ejemplo, cargare
21
4DE L IT T BH.
OBL IGAT fQN iBVI.
ductonisaut societatis
1
nam quodarraenominedatur, argumentum est emption: set
uenditioniscontractae.
S . 140. Pretium autem certum essede-
bet . alioquinsi itainter eosconuenerit, ut quanti T itiusrem
aestimauerit, tanti sit empta, L abeonegauit, ullam uim hoc
negotium habere;
*
quam sententi am Classius probat :
Oiilius
et eam
empei onem putat et uen*ditionem ;cuiusopinionem Pro-
culussecutusest.' .
1 41 . Item pretiumin numerata
pecunia
consistere debet.
nant inceterisrebusanpretium essepossit,
a
ueluti
(an)
homo, aut toga, aut fundusalteriusrei ( preti run esse
possi t),
ualdequaeritur. nostri praeceptoresputant, etiam in
aliareposseconsisterepretium . undeilludest , quoduuigo
putant, per permutationem rerum emptionem et uenditionern
contrahi, eamquespeciem emptioniset uenditionisuetustissi-
mam esse: argumentoqueutuntur GraecopoetaHornero, qui
aliquapartesicait:
5
( "ev9v 'dP or'v?:ovT O xapxro.ccc^vT ^s A ^cato ,
71\N!t!
!1
e^^o t y?,./ ^d^rr^, eeT .I ^o ed`at9^vvr 6iH p w,
\. !,
, !
. ,
ofl^ot ^ti Frvols, cc^^o^ d`aUT i
,
to-! , Gecr7av ,
1 . 2. 7\oi d`' uvcPpo:7rcPur6 1).
diuersaescholaeauctoresdissentiunt, aliudqueesseexistimant
permutationem rerum , aliademptionem et uenditionem : alio-
quinnon posse rem expediri, permutatisrebus, quaeuideatur
resuenisse, et quae pretii nominedataesse;sedrursusutram-
queuideri et uenisse, et pretii nominedatam esse, ubsurdu^ n
uideri. set ai t Caelius S abinus, si rema te uenalernhabente,
ueluti fundum, acceperim, et pretil nominehominem fortede-
derim, fundum quidem uideri uenisse, hominem autem pretii
nominedatum esse, ut fundus acciperetur.
S . 142. L o-
catioautem et
conductio similibus regulis constituuntur : nisi
enimmerces certa statuta sit, non uidetur locatioet conductio
contrahi.
S . 1 43. V nde si alieno arbitrio merces prmissa sit,
139.
pr. I . de empt. et uendit. Conf. Epitome, iI ,
9, . 14.
.
1 40. Conf. . 1 . 1 . de empt. et vendit.
. 141.It eiii. asurdum
uideri.1 2. I. deempt. et v endit. C onf.
Pautus, L . 1.
. 1 . de contrah, empt. unde
alud est etc.
Conf. S ervius, ad
Georg. L ib. 1 1I, vers. 306.
. 14$.
Conf. L. 4. pr. locat. conduct. ( ex N ostri
Reb. cottid.) pr. 1. de
locat. et conduct.
Epitome , 1 I , 9, . 15.
. 143. Ynde.
eontrahatur.
Conf. . 1 . I . de locat. et conducta qua
da causaetc. cit. S . t. I .
LI B.I I I .SS.
138-143.
217
S . 138.
S inembargo, estoltimopuedehacerse
con
unau-
sente, al pasoquelasobligacionesv erbalesjamaspuedantener
lugar entreausentes.
S . 139. L acompra
y venta
existedesdeel puntoen
que
hayaconv eniosobreel precio, auncuandonosepagueni me-
diarenarras, porqueloquesed enesteconcepto, noconsti-
tuyelacompra, sinosirv enicamenteparaprobar queseha
contraido.
S . 140.
El precioemperodebeser cierto;puesdeotromo-
do, comosi por ejemploconv inierenlaspartesenquelomar-
queT icio, esnuloel contratoenopiniondeL abeonadmitida
tambienpor C asi();peroOfiliolocreev lido, parecer queha
seguidoPrculo.
S . 141. El preciodebeademasconsistir endinerocontante.
Muchosehacontrov ertidolacuestiondesi puedeel preciocon-
sistir enotrosobjetos, por ejemplo, si unesclav o, unv estido,
unfundopuedenser preciodecualquieraotracosa. N uestros
maestroscreenqueel preciodeunobjetopuedetambiencon-
sistir enotrosobjetos, ydeaqu prov ienequeordinariamente
juzgancontraidalacomprayv entapor lapermutadelascosas,
siendo, segunellos, antiqusimaestaespeciedecomprayv enta,
comolopruebael siguientepasajedeHornero:
Los griegos dan por precio del vino cobre unas reces, hierro
otras, despojos de bueyes los mismos bueyes otra, y otras en
fin entregan esclavos > >
L osautoresdelaescuelaopuestasondediv ersoparecer, y
creenqueunacosaeslacomprayv enta, yotrael cambioc
permuta;
puesdelocontrarioseraimposibledistinguir enesta
cul esel objetov endidoycul el quesirv edeprecio, pare-
ciendoabsurdoconsiderar entrambos lav ez comoobjetoy
preciodelav enta. Estonoobstante, si recibiereyounobjeto
quetutengasenv enta, diceC eboS ahino, comounfundopor
ejemplo, entregndotecornopreciounesclav o, parececierto
queel fundoesel objetov endidoenestecaso, yqueel precio
desuadquisicionesel esclav o.
S . 142.
L osmismosprincipiosrigenenmateriadearren-
damientos, porquenoexisteestecontratosi noseestableceun
alquiler ciertoy determinado.
S . 143.
Deaqu lacuestion
sobresi secontraearrendamicn-
24
21 $
Lh
OBL 1('sAT . EX[: 9tiS EPiS : V.
uelut quanti T ztiusaestimauerit, quaeritur,, anlocatioet eon-
duc tiooptrahatur.
. quadecausasi fulloni polieQdacuran--
daue, sarcinatori sarciendauestimentadederim;nitYla sttim
mercedeconstituta, posteatantum daturus, quantum inter nos
conuenerit, quaeritur anlocatioet conductiocontrahatur. S . 144.
V elsi
rem tibi utendam dederim, et inuicem aliam rem uten-
dam aceperim , quaeritur anlocatioet conductiocontrahatr.
^
145. Adeoutem emptioet uenditioet locatioet conductio
familiaritatem aliquam inter sehabereuldntur, ut in qui-
busdam causisquaeri soleat, utrum emptioet uenditiocn-
trahatur, anlocatioet conductio. ueluti si quaresinper-
petuum bocatasit: quodeuenit inpraediismunicipum, quae
ealegelocantur, ut, quamdiuidueetigal praestetur, nequeipsi
conductori , nequeheredi eiuspraedium auferatur . sedmagis
placuit locationem conductionemqueesse. . 146. Item si gla-
diatoresealegetibi tradiderim, ut insingulos, qui integri exie-
rint, prosudoredenarii xx mihi darentur;ineosuerosingulos,
qui oecisi aut debilitati fuerint, denarii mile: quaerI tur, utrum
emptioet uenditio, anlocatioet conductioco>atrahatur . et
magisplacuit, eorum, qui integri exierint, loeatiogem et con-
ductionerncontractam uideri ;at eorum , qui occisi out debi-
litati sunt , emptionem et uenditionem esse: idqueex acci-
dentibusapparet, tanquam sub condicionefactaculusque uen-
ditioneaut locatione. am enim nondubtatur , quinsub condi-
cioneresueniri aut locari possint. S . 147. Item quaeritur, si
cum aurificemihi conuenerit, ut si ex aurosuocerti .ponderis
certaequeformaeanulosmihi faceret, et acciperet uerbi gratia
denarioscc, utrum emptioet uenditio, an locatio et conductio
contrahatur. Cassius ait, mteriae quidememptionemuendi-
tionem contrahi, operarum autem locationem et conductlonem.
sedplerisqueplacuit, emptionem et uenditionem contrahi . at-
qui si meum aurum 'el dedero, mercedeprooperaconstituta,
conuenit , locationem conductionem contrahi.
S . 148. S ocietatem coiresolemusaut totorum bonorum , aut
uniusalicuiusnegotii, ueluti mancipiorum emendorum aut uen-
dendorum. S .
149.
Magnaautem quaestiofuit, anitacoiri
possit societas, ut quismaiorem partem lucretur, noiaorern
darnni praestet. quodQuintusMuciusetiam
(contra naturam
soci etati s esse censui t. S e
d
S erui us S ulpi ci us, cui us) praeualuit
1 44. Conf.
. 2. I . de locat. et conduct.
1 45. A
deo an locati o et conducti o. . 3. 1. delc,at. et caon-
duct. Conf. cit. L.
2.
locat. et conducl. . 1 . uclt+ti etc. Conf. cit. . 3. I .
. 147. Item
uenditionem contrahi. . 4.. I. delocat. et conduct.
Conf. cit. L. 2. .
1 . locat. conduct.
atqui si rneum aurumetc. C onf. cit. . 4.
I . et cit. L. 2. . t.
1 48. pr. I . de societ. Conf.
Epitome, I I , 9, . 1 6.
S .
1 49. Conf. 2. I . de
societ. quod Qui ntus Muci us
etc.
C onf. Paulus,.
L . 30.
pro socio.
nam et i ta posse
coiri soci etatem
etc. Conf. Epitome',
I I ,
9,
fix:
tS .
.
LI B. I I i. S S .
144-149,,
:219
to cgando se deje elsealamiento de alquiler alarbitrio de un
tercafo, ;
lo que aprecie T ieio, por
ejemplo. Vor esta
: coma es
tagabigp cuestionable si se
contraearrendamiento
Ouan` do se d
un-v estido,. por ejemplo, al tintorero al sastre
par que lo
limpien arreglen, sinestablecer desdeluegolaeantU dadquo
ns
tarde hayan de tomar por su trabajo.
5. 144. L amismacuestionsepresentacuando
yo tediere
una
cosaparatuuso, recibiendoencambiootraparael mio.
S I 145. C ontodoestal laanalogiaqueexisteentreel eorr
tratodecompray
venta
yel arrendamiento, quesueledudarse
algunasv ecescul delosdossecontrae, comocuandosear-
riendaunacosaperpetuamente, locual acontececonlospredios
delosmunicipiosquesearriendanconforme lodispuestoen
lasleyes, conlacondiciondequenopuedanquitarseal arren-
datarioni suherederomientraspagarenlarenta. Haprev a-
lecido, sin embargo, la opiniou de que es arrendamiento lo que
se efectua en este caso.
$. 146. T ambiensi yo te entregase cierto nmero de gla-
diadores con la condicion de que se me handedar veinte de-
liarlos por eltrabajo de cada uno de los que salieren intactos,
ymil por cela uno de los muertos estropeados, se disputa si
hay en este casov enta arrendamiento. L aopinionmasgene-
ral esquehayarrendamientorespectode los que salieren intac-
tos, y v entarespectodelosmuertos estropeados, locual de-
pende dei xito, la manera que si cada uno de ellos hubiera
sidov endido arrendado condicionalmente, pues ya nadie
dudaquepuedenv enderse arrendarselascosasbajocondicion.
S . 147.
Disptasetambiensi secontraecompray v enta
arrendamiento, cuando
un orfice conviniere conmigo enhacer-
me, por ejemplo, anillos de determinado pes y forma con oro
suyo, y en que recibir, v. gr. , doscientos denarios. Casto ai r-
ma qu hay compra-venta relativamente la materia, y arren-
damiento respecto la manufactura ; pero la opinion mas gene-
ralesqueeneste
caso se verifica una compra
yv enta: massi
yolediereel oroyunsalariopor sutrabajoal orfice, conv ie-
neaquel autor enquese
contrae arrendamiento.
S . 148.
Acostumbramosformar compaa sociedad, ora
detodoslosbienes, oraparaunaempresadeterminada, como
paracomprar y
v ender esclav os.
S . 1 49.
Ha habido grandes controversias sobre la validez de
una sociedad que se contrajera
conlacondiciondequeunolle-
v asemas
parte de ganancia y menos de prdida que los demas
asociados. Esto, segun
Quinto Mueio, es contrario
la natura-
leza misma de la sociedad. Pero S ervio S utpicio,
cuyaopinion
220
DEOBL IGAT . EXC ON S EPIS V.
sententia, adeoitacoiri possesocietatem existimauit, ut dixe-
rit, illoquoquemodocoiri posse, ut quisnihil omninodamni
praestet, set lucri partem capiat, si modooperaeiustam pre-
tiosauidcatur, ut aequurnsit, eum cum hacpactioneInsocie-
tatem admitti. nam et itapossecoiri societatem constat , lit
unuspecuniam conferat, alter nonconferat, et tamenlucrum
inter coscommunesit: saepeenim operaalicuiuspropecunia
ualet. S .
150. Illudcertum est, si departibuslucri et damni
nihil inter eosconuenerit , tamenaequisex partibuscommo-
dum ut ineommodum inter eoscommuneesse. sedsi inaltero
partesexpressaefuerint, v elut inlucro, inalteroueroomig-
sae, ineoquoque, quodomissum est, similesparteserunt.
S . 151. Manet autem societaseousque, donecineodem sonso
perseuerant. ar cum aliquisrenuntiauerit societati, societassol-
uitur. sedplanesi quisinhoerenuntiauerit societati, ut obue-
niensaliquodlucrum solushabeat, ueluti si mihi totorum-bo-
norum socios, cum ab aliquoheresesset relictus, inhocre-
nuntiauerit societati, ut hereditatem soluslucrifaciat , cogetur
hoclucrum communicare. si quidyeroaliudlucrifecerit, quod
noncaptauerit, adipsum solum pertinet. mihi ueroquidquid
omninopost renuntiatam societatem adquiritur, soli concedi-
tur. S .
1 52. S oluitur adhucsocietasetiam mortesocii ;quiaqui
societatem contrahit, certam personan) sibi eligit. S . 153.' Dici-
tur, et capitisdiminutionesolui societatem, quiaciuili ratione
capitisdiminutiomorti **************dicitur: set si adhuccon-
sentiant insocietatem , nonauidetur inciperesocietas. S . 154.
Item si cuiusex sociisbonapublica, aut priv atim uenierint,
soluitur societas. sed*********societas*****#**********consenso
contrahitur nudoiuris*****************.***omneshominesnato-
rali rationepossunt.
S . 1 55. h9andatum
consistit, . siue nostra gratia mandemus,
siue
Asna ************** negotia geras, siue ut alterius *********
*************'obligatio, et inuicemalter alteri tenebimur ****t
***************** mihi bona fide praestare oportere. S . 1 56.
N am
si tuagratiatibi mandem , superuacuum est mandatum : quod
enim tutuagratiafacturussis, idex tuasententia, non ex meo
mandatu faeero ui dcfi eri s,
it*aquesi otiosam pecuniam domi te
1 50. ( :onf.
g. 1 .
1 . 3. I . de societ.
. 1 51 . Q. I . de societ. Conf. Epitome, 11 , 9 , 1.
17,
^ 1 52. g 5. I . de societ. Conf.
Epitome, I I , 9, cit. . 1 7.
. 1 53. Di c, i tur - soci etatem.
Conf. Epitome , I I , 9, cit. . 1 7. . 7. I .
de societ. qui a ci .ui li rati one
etc. Conf. supra 1 . 101. set si adhuc etc. C onf.
t, 8. I. desociet.
s. 1 54. Conf. cit.
1 . 8. I .
consensu contrahi tur
nudo. Conf. Epitome, I I ,
9. 1 . 1 6. 1 7.
. 1 55. Conf. Epitome,
1 1 . 9,
1 . 1
8. L . Q. pr. mand. ( e7t N ostri Reb. cot-
tid.) pr. I. eod.
^ 1 56.
Nam - -- - eum emi sse,
non turnen.
Conf. cit. L . 2. mar^d.
pr
et . 6.
itern pr. el 1. 6. I . eod. et adeo
hace etc. cit. 1 . 6. 1 .
L is. III. 11
.
150-156.
221
haprev alecido., creetantomasv lidaunasociedadformadacon
estacondicion, cuantoqueafirmaloseratambienaquellaen
quesepactasequealgunonotuv ieseprdidaalguna, llev ando
_
sinembargoparteenlasganancias, contal emperoquesutra-
bajoseconsiderasedetantaimportancia, quepareciesejustoad-
mitirleenlasociedadconsemejantepacto. Porqueesconstante
quetambienpuedeconstituirseunasociedaddetal maneraque
unodelossciospongael dineroyotrono, siendosinem-
bargocomun amboslaganancia;puesfrecuentementelaIn-
dustriadeunscioequiv ale uncapital.
S . 150.
Esev identequeauncuandonadaestipulenentres
lossciosacercadelasgananciasyprdidas, unasyotrasse
repartirnsinembargoentreellospor igualespartes. Perocuan-
dosolosehayaespresadoel tantoquecorresponde cadascio
enlasgananciasynoenlasprdidas v icev ersa, serv ir de
baseparalasunasloquerespectodelasotrasest conv enido.
S . 151. L asociedadcontinamientrastantoquelosscios
persev erenenlamismaintencion, masconunosoloquerenun-
ciequedadisuelta. Estonoobstante, cuandoalgunoseseparare
delasociedadconel objetodeaprov echarsel solodealguna
gananciaqueespera, comosi enunasociedaddetodoslosbie-
nesmi conscioinstituidoherederopor algunoseretirasede
ellaconel findereportar l solotodoslosbeneficiosdelahe-
rencia, puedoobligarlo quelosdiv idaconmigo, si bienlo
queobtuv ierepor cualquier otroconcepto, leperteneceesclusi-
v amente. Encuanto m , todoloadquiridodespuesdelasepa-
raciondemi conscio, esdel todopropiedadmiasinparticipa-
cionsuya.
S . 152.
L asociedadsedisuelv etambienpor lamuertede
unodelosscios, porquetodoel quecelebraestecontrato, lo
haceconpersonaciertaydeterminada.
S . 153.
Afrmasequetambiensedisuelv elasociedadpor
lacapitis
diminucion, puestoquesta, segunel derechociv il,
equivale
lamuerte;perosi consintierenlossciosenpermane-
cer unidos, seconsideraestocomoprincipiodeunanuev aso-
ciedad.
, 154. T ambienseacabalasociedadcuandolosbienesde
unscioseanv endidospblica priv adamente. Pero
S . 155.
El
mandato
seconstituye, seaquelodemosenpro-
v echonuestro enel deuntercero
S . 156.
Porqueserasuprfluoel mandatoqueyotediese
enbeneficiotuyo, puesloquehiciesesenestecasoseconside-
raracomohechopor tupropiodictamenynopor mi mandato.
Deconsiguiente, si dicindomet quetienesentucasa
fondos
l !
232
DEOBL ^ GU T .
C ON S EN S V.
h*bere mihi di.xeris e*t
ego t e hort at us fuerim , ut
9nt
fenra-
res:
quamuis ea#fi el mut aam dederis, a quo seruare non po-
tueris;
non t amen habebis mecum
mandad ctioneim : Itaque ` t
i hort at us sim,
*rrt rem a*liquam emeres,
quamuis n
oneXp-
dierit t ibi, eam emisse, non t amen
**** ** *********** *' ** et ade
haec it a sunt , nt quaerat ur, an mandat i t eneat ur,
rt1i m'nc` -
ttit
tibi , ut
T i ti O
pecun i1m
^` fenrnre.s*. *******#**4***s**^*^`*^*^`i`^
*** quia no>a
aliter
Tit io Credidisses , quam
si tibi mandatum es5et. S . 157.
lllud ***********************
mandetur, quo: i cfJt: ltrabons mares
est, non
contrahi obligationem : uelut
si tibi manden, ut T itio
furtum, aut iniuriam facias.
S . 158. Item si quispost Inortem
meam
(aCtquicd mi hi ) faciendum mandet , mutilemmndatum
est, quia
generaliter placuit,
ab heredispersonaobligatienern
inciperenonposse. S . 159. S edrecteyuoqueconsummatum
mandatum si, dum adhucintegraressil, reuocatum fuerit, eua-
nescit. S . 160. It em si adhuc integromandatomorsalterutrius
intereniat, id
est, uel eius, qui mandarit, uel eius, qui mtin-
datum suseeperit, sofuitur mandatum. sedutilitatiscansare--
eeptum est, si
mortuoeo, qui mihi mandauerit, igboraiti'scum
decessisse, xsecutus fueromandatum , possemeageremandati
actione: alioquininstaet probabilisignorantiadamnum mihi
adferret. et huic simileest, quodplerisqtieplaeurt, si debitor
measmanumiss dispensatori meoper ignorantiam soluerit,
liberari eum;cum alioquinstrictaiurisratione nonposset liberd1
ri ea, quodal soluisset, quam cui solueredeberet. 5. 1t1. C umi
autem is, cui rectemandauerim, egressusfuerit rnandatum, ^g0
quidem eatenuscum eohabeomandati actionem , quat"nusMea
interest, inplesseeurnmandatum, si modoimplerepotU er3t : at
lilemecum agerenonpotest. itaquesi mandau.eritrn;tibi, ut v er-
bi gratiafundum mihi sestertiis cemeres, tusestertiis cr, eknerr
ris, non
habebismecum mandati actionem, etiamsi tanti yel.i^
mihi darefundum, quanti emendum tibi mandassem. idque
maximeS abinoet C assioplacuit. quodsi mnoaisemeris, babe-
bismeeum seilicet actionem ,
T alaqui mandat , ut cmib^
emeretur, isutiquemandarein.teilegitur, uti minada, si po5sit,
emeretur. S. 1 62. I n
summa sciendum(est q uoties, f aaicf tdum)
1
. 157. Conf. . 7. 1. de man d. Ep ito me, 1 1 , 9, cit. . 1 8.
`
'
. 1 58. quia generaliter
etc. Co n f. supra
j ^ 1 00.
^ 1 59. . 9.1. d
e man d. Co n f.
Epitome, I I ,, 9, 1,19.
. 1 80. . 1 0. I . de
man d. Co n f. E p itmc, I t,
9, cit. ^: 19.
. 1 6t. Cura
= - Cassio plctcat.
Conf. . 8. I . de mn d. 91 4to1 1 1 e, rt
9, 1. $0. Paulas, I .. 3 . . 2.
man d. itemGaj u s n o ster
L. 4, :Ped.
( ex R es.
co t< tid.)
uodsi mi^is
etc. rit. .
8. I .
. iG^
. Cont. . u1 t. I. de
mau d.
L IB. in.
1. 15i---1 62.
223
inad1 vds, te'aeotisejre
yoqe
los lbngas rdito", aun et lii-
do T oa est$
una persona
dela ctilno
ed`. tetrmbolsar
los;riotndl Is
sin embargo
co ti'a mi Pa` ioh de` tudato.
L omismosucedera, si exhortadopor mi
comprases algttie c-
sa, auncuandoningunav entajateproporcionaseel haberla
comprado. Ytanesas , quesedisputasi aunpuedeser obliga-
dapor laacciondemandatoaquellapersonaquete
mandare
prestar dinero T icio
,
5;
168. Co n f. p r. 1. qib . mo d. o b l ig t.
to il . E p ito m, I I , i'0. p p r. I h rifa-
xru s,;-L . 26. . 4 .,
deE o n dict..iu deb . ot L . 1. .
5. dep ecu tr. co n st t. L . 4 7.
C. deso l u t. ( .l )io cl et. et M axim.)
_ ; S,
L
,. ;
I 5, 169. 170. S. 1. I . qu ig
mo d. o b l iat, to l l .
.-
[71. C orrt. supraC omme>itar. "[I: , . 35.
, . ..,,^.:
.
17$. Co n f. cl t: ,. 1. I . qu ib . mo d. o b l ig . -to l l .
`: : ':,; {
t.
'` " '
.
173 . Co n f. L iviu s, L ib . VI , cap . 14 . itemF estu s, su b
vo Ce,Nexu m.
.
174 . Co n f. su p ra Co mmen tar. I . 1. 119. et.
Commentar. I . .
104 .
PR I M A R , PosresaUM.
Co n f. L iviu s, L ib . 1, cap . 24 .
. 175. Co n t.
C cero , deL eg ib . L ib . I I , cap . 20. 21.
A01 -1 7, 4,
+,
T IT U L OXY^.
Lt^
:I I 4,
h4i^'f
tr. '. .
De qu modo se acaban las obligaciones.
t ^1 ^; 40l41 e.
p
rinctptl
J, n tp l, a
obligacion o " el
pp 4p
loqqse debe; , pera
, en. rigor
de. derechoquedar libreel
cy:
dpr,. cusnrlo:
consintiendo elacreedor, le pagare un
eus,por.
ot ; N uel
ltros maestros piensan
qu e
s, mas los autores e. ra
4sc?4cla contraria
sostienenquesubsistelabligeion, si bienq-
d0 ,el
d idor oponer
laeseepei,o dedolomalo
unanuev a
tc'ondel acreedor, .
.
169. L asobligaciones
se estingen tambien , or,
,acetila-
Pp
cima(gccepti lati o),
la cual esupa especiede
paga ficticia. Lo
yo
te. , de. bu, pues, en virtud de
una obligacion- verbal, pu-
, , si quieres, perdonrmelo . , permitiendo queyo , te diga . shas
abras; T I EN ES Pon REC IBIDOL O' QUE YO T E
Paold.aT I 2yres=
,Riidiendp t : _14T EN GO.
1.70. S egun; hemos dicho ya , las obligaciones verbales
.y
no tr^
s son las que pueden acabarse de este Modo; porque ha
. Pay
ecido natural quelaobligacion contraidapoli palabras puede
tambin disolverse por otras palabras. Estonoobstante, cual-
quier obligacion, aunque. provenga de otro ttulo, puedeconv er-
tu se en estipulacion y disolverse por aceptilacion.
S . 1 71 . S in embargo, no es permitida la mujer la acepti-
lacion, sin. . que, interpongael tutor suautoridad, siendoas que
nonecesitadeella para recibir nn pago.
S . 1 72. T ambien lo que sedebe, por parte. . . .. .... .
sepagavlidamente; peroescuestionablesi laaceptilacionpue-
dehacerseparcialmente, esdecir, respectodeunapartedela
obligacion.
S . 173.
Hayotraespeciedepagaficticiaquesehace
per e
et li bran , y tiene
lugar en ciertos casos, como atandoel acto
queconstituy ladeudasehizo
per aes et libra,, cuando
aquellaprov ienedesentenciajudicial
(ex judicari causa).
S . 174.
Handeconcurrir esteactocincotestigos lome-
nosy
el libripende, debiendoel deudor emplear estafrmula;
L OS T A NT OS M I L
QUE T E DE B O E N VI R T UD DE
PAGO
Y QUE DO L I B R E , M E DI A NT E E ST A M ONE DA Y E ST A B A L A NZ A DE M B '-
T A L . . . . .
S O LV O LI BBRO QUE 1 30Q ARES LI B$4^
H A NC T I B I L I B R A M PR I M A M POST R E M A M
toca
en seguida la balanza con la moneda,
y
entrega esta ltima al
acreedo r co mo p o r via dep ag a.
S . 175.
Deunmodosemejantepuedeel tegatarlode
unle-
gadohechopor
condenacion librar de lalheredero.
;
p ero esto so l o p u edeverificarsecu an do
`t'
el l eg ado co n sisteen co sas p o n derab l es n u merab l el , y s
is de-
221
modoliberar',
sit. quidam et
QVIB. Md19. OBL Id. T OVA-
quodpondere, numeroconstet;et itasi eertum
deeo,
quod'mensura
- oonstat , idem existimant.
S . 176.
Praetereanouationetolltur obligatio;ueluti si quod
tt m(j^i debeas,
a
T itiodari siipulatussim . nam interuntu. rao-
uaeprsonae
nona nascitur obligatip, et prima tollitur ttanslat
in
posteriinrem. adeout interdum, licet posterior stfpuleitfo
utilissit, tamenprimanoutionis' lu
yetolltut: tfeuti ai quod
mihi .
debes, aT itiopost modem eius, uel an'rtilierepupilN aue
sine t^
tir` e"auctore stipizlatus 'ftterd.
quoca9urem''mult: 'rrarid
et prior debitar liberatur, et posterior obligationula' est.'non
idem iurise'st 'si a
seruostipultusfuero: nam tupeproinde ad-
huc
obligatus terletur, ac` "si postea a nullo
stipulatu'sftiissm:
S . 1 77.
S ed'si eadempersa sit ; a qua'postea stipnler;it S ti-`
mumnouatio fit, 'si qid I n posteriote stipulatione nodi sirti for-
tesi condicio;net
sponsor; 'nt dies ndiicitur; uut dtrabatut,
S . 178.
S edquoddesponsoredixi, nonC onstat: ^natYr dirset
schola auctoribus pT acuit, nihilad nouationern"piroficere spon-
soris adictionemi at detraetationem. S . 1 79. Quod utemdixi-
rns,
si cond'}eio adiiciatur nouationemfieri sic intelleglt pr.
ret ut
ita dicar` nas factamnouationem, si condicio extiterit:
alioquin si defecerit, durat prior obligatio. sed uideartin` s, num
is, qui eo nomine abat , doli mali, aut "pacti
conuenti xeep-
tionepossit sMmoueri. et uidetur inter esidactv m, ut ita ea
res peteretur, si posterioris stipulationis extiterit cbndicio. S er-
uius turnen S ulpicius existimauit, statim; et pendente condicio=
ne, nouationemfieri, et si defecerit'condieio, ex netra cau-
sa agi posse: eo modo rmperire : qui cdnsequenter iild
respondit: si quis id, quod sibi Lucius T itiusdebert, a seruo
fuerit stipulatus, nouationemfieri et remperire; quia etim ser-
uo agi non patest . sed in utroque casu alioiure'utimur.. 'nou
magis bis easibus nouatio fit, quamsi id, quodtumihi debeas,
a'peregrino, eum quospnsioniseomrnuniononest,
srN iBs
uerbostiptatussim.
S . 1 80. T ollitur adhuc obligtio litis contestatione, si
modo
legitimoiudicio
fuerit actum. namtune obligatio quidetiti prin-
cipalir dissoluitur;
inciptt autmteneri reus tis
contestatlon:
.,
itair
S . 176.
.
3. I. quin. mod. obligat. to1l, C onf. Epitome, T I, 9,
, ? tt..ge-
iquod ^hi, ,t^ebes a
litio post mortm eius -- stipua^ef rjero.
C n . su p ra 5. '1 , 1 00. 1 07.
108.
1 1 9. n o n
idem iris est si seritoetc. 'Conf.
g . ^. 1 1 9. 1 79. .
: ; . `
o s
.k77
<4, 1 ^. ^. quib. mod. oblig. . tdl. . ;
_
179,
Qua4-7.;-, , ; ,pri^-
obli,y4tio,
cit. . 3. I . qui1 1 . . o b ^ig at; tl l .
qua
conseq uenter "etc. t nf. su p ra
Z. 1 76. Non magis etc. Con, su p ra S. 93 .
L IB. III. ,,
,176-180.
mas, pierto
y. determinado. Algujioscutorcaopl ,
que
`
debesu-
' 1,51 J0
mismoaun
cuandoconsista
_
encosas, ileuat
cables..+
1 76. Las obligaciones se acaban tambien
r l'a noc'aci
J zoua.ti one) ,
como si yo, por ejemplo, . estipulare
can, T icio q
ue
faya de: dar
l
o que tu
medebes, pues
en virtud
4e. , a inter-
v encion
de otra
persona se
constituye
nueva obligacion
, que re-
kmplaza
primeray la
estingue. T anesasf,
que " V eces , a44
cuando
la estipulacion
posterior seanula,
- no por
eso deja 'de'
minar la primera causa de la
,
hovacion, como si lo qu tu nle
, debes lo estipulare yo de T icio para despues de su muerte
da: unpupilo unamujer sinlaautorizacion.del tutor, encuyo
;ceso pierdo la
cosaporquequedalibre el primer deudor, jun-
tamenteesnulalasegundaobligacion. N osucederlalomisni,o
si laestipulacionfueseconunesclav o, porqueenestecaso
co i-
tinuaria obligado elprimer deudor como si de nadie hubiese yo
estipulado despues.
S . 177.
Massi laestipulacionposterior fueseconlamisma
persnaobligadaprimitiv amente, nosev erifica
en este . caso la
-;
nov acion menosquenocontenga
algo nuevo la obligacion
posterior, como la adicion supresion de una condicion, de un
.sp o n so r
de un trmino.
S . 1 78. Pero no es incontestable lo que he dicho del spon-
sor,
porque, segun creen los autores delaescuela contraria,
nadaimportaparalanov acionqueseaada sequitealguno.
S . 1 79. Cuando hemos dicho que si se aade una condicion
hay novacion, debe entenderse esto si aquella se cumpliere, pues
de otro modo subsiste la primera obligacion. V eamos, sin em-
bargo, si elque demanda por esta causa puede ser repelido por
la escepcion de dolo malo por la de pacto ajustado
(pacti con-
vena). Parecedesdeluegoqueloscontrayenteshanqueridoque
no pudiese exigirse la cosa sino en tanto que se cumpla la con-
dicion de la estipulacion posterior. S in embargo, segun S erio
S ulpicio, la novacion queda constituida desde luego, aun antes
de cumplirse la condicion , y si esta llega faltar, no puede pe-
dirse la cosa por ningun
ttulo, estinguindose de este modo el
crdito. Consiguiente su opinion este jurisconsulto, decidi
que si una persona estipulare de un esclavo
. lo que le debiere
Lucio T icio, se verifica la novacion y perece elcrdito, porque
no puede reclamarse delesclavo. Pero nosotros seguimos en la
prctica, tanto en uno como en otro caso, que no hay nova-
cion, la manera que si yo estipulase de un extranjero que ha
de pagarme lo que t me debes, sirvindome de las palabras:
PRO MET ES
(spondes),
siendo as que por su condicion de extranje-
ro no puede mediar entre los
dosunaobligacioncontradade
estamanera.
S . 1 80.
Acbase tambien la obligacion por la Mis contestatio,
con talque se verifique
i n judi ti o legi ti mo;
porque entonces que-
da ciertamente disuelta la obligacion principaly empieza para
'.
3'0
bi1' F V'1(111.' "
set 1 14 '1 ^,imrf
8ttissit 7' sublatalitfi^s
.
con^testttione ^fnetp^lt` 'e
X
causafu'
tenri .
et hoc ( ^st)` , ^ubdapwt uetres
;
^ r'Utit` >%
,
lit':
S '
rzt^ "iitem contesttarrt 'datedebitrein. bportere;"
post litem
cbhtmtestatatfi cdt
y
demi5ari opditere;post "cnderrinatiqnem
'lud: ,
p
a
ter.181. Vnd`e^lt lit 'si legitimoii^liciti
ctitifi fc^i^ op'o, r`
S .
, , nl
d^bitum'ptterri';` prstea de so it5si / tiren'^ere` r^ob p'qllim, '
( l il il
'imi t
^tt(tr'iritetYdo,
nARm i^trw OP^tT xRr3goi, u l[tis ct;titestntloi+le
dshi''bpnfter, e 'dslit. aiitt raque ` si impriiS 'cbntitierft9 ` iu41 i'c90
egrrim: tulic 'cidra nihilominus arb}igat[o dut
at, . et 5'dh ' f^soi^t>`e
^ost bot ^^s,um;seddebeoper excerpf iorietfi ^r^l. " dictrt2te '
u1 id irt'elum d'eductle
stttYlmiiueit. Ytiaeatienr ( ;rirtr) 'l eg tima
itit3icfa t, , "
it 'civ a i'riOerioebntilaea^I, 'scgtxcifi lctnment^f
t lfe#^^nm`as.
. , ., ,
.-,
r.
or^
S . 1 82. T ranseamus
pu-ticad obligatibnes,^t^aeex deflct
tltu'r;ueluti si
quisfurtnm fecerit, bonaraptzerit, 'dmnum
dedertt, iniurim commiserit : qar
^um otnnium rerum unoge-
nereconsistir obligatio;cum ex contractuobligatT ones initit ge-
neradducutur, sicut supraexposuirnus.
S . 183. Furtorum autem generaS eruis'S tdpietyset Masu-
riusS abirtus1r1r essedixerunt, manifesturntrmAnifestttn,
conceptumet obiatum: Labeo duo , matrife'nttp , necrmianifes-
tum;nam concepturnet oblatum species''potfusitioctiscsse
furtocoliaerentes, quam generafurtorum;citaudS ane uerius
uidetur, sicut inferius apparebit. S . 1 84. 'Maii*esttimfurtum
quidamid esse dixerunt, quod dumlit deprehertI fitr . 'alii uro
tiiteriu9, quodeoloco . deprelieuditur, , ubi flt : uefut i ^i ` oHt?^o
o l ivaru ro , in
u in eto u u aru mfu rtu m'factu ro est, qu a;n tiiU ' ti' ro
.
'orieto, atst ulnetofur sit ;aut si indomofurturh factlir ','s t,
qu arn diu in a `do mo fu r sit. al adh u c:al teriu s **#**** 'g ap ^^-
. . 1 1 31 ,
submoueri. Conf. infra Commegtar. I V . . 1 06.
1 01 . pae sint
etc. V id. Commentar. I V . . . 1 04. 1 05. 1 09.
. tt#t. tdnf. Epitome, 1 1 , 1 0, 1 . 1 . pr. I . "deobligat. . q. ex de4ltt. nsc.
sieut 1upra esop+U Simur.
V id.
g .
89.
1 88. ;F tirto rmac -- --
et ?iec
m4ni'e:heni. , conceptum et obleitum. CnQf.
Epitome, I I , 1 0, . 2. Paulus, S ent. recept. I I , 31 , . 2. duo et. 1 . 3. 1 .
de obl
em
i^at. q. delict. nasc.
sicut inf erius q ppc^rebit.
V i d:'.'^' 1 86. 1 87.
S. r8t~:ar^iJlistti - -. . . _
ui:us ^( , erit.nf. eit. ` ^: B. 1 . db bbligdt. q.
ez del iet:
time. Pndltts ,
reeept. 1 1 ,
8,1, ,cit.Getl ;l i+^ , l ib .'XI ,
ca
p
.
11
1t9 4 14 ;tg rrm, ^ i , 1 9 , cit. . 2. . film
p l u rie^n du ro ,"
'a i d ternsi-
nanddm isit.
Comf. Paulus, L. 4. de
f>t.^'
L IB. II41
S S
.; 1
81-
--184.
211,1
?
e
ioa ^P^ ^ ^,u^raobiige.c
r eni t d
l litis con
.,^ M # SI ^ ,,Q^
^ ^ ,.: eA
e^ : a .t eat At ia.
f^,erecoad^,,do., lalta
tmbieu
la-,obl1@aeionnacida
dQalu;Xau}t3
es,i,agionyqueda,
obligado
desde
.el: : misal momento
440144
.
fi4ierznmismadelojuzgado.
(ex causa
judicrf*.
14aqu
;
A
, ^ es ^ a u^ guea
,,
deoi^ , ^ e ^ et s
dela li^is,
000t eat gt io; es-
fil ( deudor
obligado-dar;;despaesdeella ;atenerao
la
cleckkondel Pez, y
despuesdeladecision.. hacerlo
,gtut ye-
Sk
ita rtfe
d
e/ jt4C i4.
S . 481. Resultadeaqu quesi yoreclamo. unadeudaenun
jaiel ,degtimo, nopuedoexigir susatisfaccionpor ,otra
De ng
u
e.
;seria,intil;sostener
QU ERABIA Ol#j,IGAC IQN , A DARME,
_bab ndodejadodeexistir dichaobligacionpor
. lai liscomes-
;tQo;
,o. contrariosucedera, si
ya
deduJese. mi accioneaun
jpigio.: delosqueemanan
delaautoridaddel magistrado.
(qua
; ,Ortporio: w ontinetur,),
porqueenestecasosubsistelaobligacion,
y, puedopor: consiguientedemandar enseguidasucumplimiento,
si biendeber contradecirsemi demandapor laescepcionde
cosajuzgada depleitopendiente. Enel siguienteC omentario
v eremosculessonlosjuicioslegtimosyculeslosquesefue-
;,dan
en
laautoridaddel magistrado.
TI TULO X VI I .
Delas obligaciones quenacen delos delit os,
S . 182. Pasemosahora lasobligacionesquenacendelos
delitos, ta les como el hurto, la rapia, el da o y la injuria ,
detodosloscualesnaceunasolaespeciedeobligaeion', al paso
quedeloscontratoshemosv istonacer cuatroespecies.
TI TULO X VI I I .
Delos hurt os.
S . 183.
S erv ioS ulpicioyMasurioS abinodigeronser el hur-
todecuatromaneras, saber: manifiesto, v omanifiesto,
con-
ceptum y oblatum;
peroL abeonadmitesolamentelasdospri-
meras, p orque el
concept um y el oblat um masbien que esp e-
ciesdehurtosonaccionesdiferentesquedel nacen;locual no
carecedefundamentocomov eremosmuypronto.
S . 184.
Algunosautoreshandichoquehurtomanifiestoes
aquel quesedescubreenel actodeestarsepracticando;pero
otroscreenquetambienesmanifiestocuandosedescubreenel
mismoparajeenquesehacometido, por ejemplo, enel oli-
v ar v iadondesehayacometidohurtodeaceitunas de
uv as, mientrasnohayasalidodeellosel ladron,
y
tambienla
Gasaenqueseejecutareel hurto, nterinel ladronpermane-
ciereenella. Otrosquierenqueseatambienmanifiesto, el hurto,
282
-:'
DE' rv aT ts.' ,.
.ium fctrtum esse
dixerut,
chulee
perferret eo, gttedperferrefor.
deg
tinasset. atif adhuculterius, quandogue
. `eam rem furr tenns
Ohms
fuerit;yuaesentetia
nonoptinult. set et ffloratm snted-
tia, qui existimauerunt, donec"perferret eo;-
quefar x% estitias.-
a*^^r********^..*^
*************
s^et^;"deprehensum l^rtccnr
dq'am
: 44` 0~4" dubitationem
s**#s*****s***
*"
**
tiam plurftll`!l'dir4fYl
-spatfie
idterminandum sit. quodeopertinet, qui
^t3+pe ^n i^lils
ciuitatibus subreptas res in alias ciuitates uelim'aiias prin-..
cias destlinat fur perferre. 'ex duabsRaque stiperiQribirs -uapi -
nibnibus , atlterutfia
approbatur : magistemenpleriquepastr>fe-
rerri probant. 5. 1 85. N ec manifesttn furtum qudsit;" dt`;ts,
quaenm quodmanfiestum na*est;'id
nee xnanifestunn
est. . 1 86. Coriceptumfurtum'dicitr-, 'eum
aput aliquem, testibuspraesentibus, furtiv areS . quaesita et=iri-
uerlte esti. namin etam-ptopria actio constituta est, quamuisfur
nonsit, quaeappeJlatur concepti. S . 187. Oblatum.futtim dici-
tur, cum resfurtluatibi ab aliquooblatasit, eacpueiaputtecon-
cepta sit; utiquesi eamentedatatibi fuerit, nt ` aptz'te pe-
tius , quam'apta prut eum, giii dederit , conCipieretttr . . nam` tibi,
aput quem conceptaest, propriaaduersuseum , qui optuiit,
quamuisfur nonsit, constitutaest actio,
(quae) appellatur
oblati. . 1 88. Est eti arn prohb.iti furti aduersuseum, qui fu-
tura quaerere uolentemprohibuerit.
. 1 89. Poena manifesti furti ex legexit tabularum capitalis
erat. nam liber uerberatusaddicebatur ei cui furtum fecerat.
ntrum autem seruusefficeretur ex ddictione`, anadiudicati
lococonstituretur, ueteresquaerebnt . iri 'enmautem, qui *^` *
*"*************** postea inprobata est asperitas , ponae, et tam
ex senilpersona, quamex liberi quadrupli'actr'PYaetoris edic-
to constituta est. g. 1 90. N ec manifesti furti poena per legem
( xii) tabularumdupli inrogatur; quametiamPraetor conser-
uat. S .
1 91 . Concepti et oblati poena ex lege Ya'tabularum tri-
pli est; quaesimiliter aPraetoreseruatur.
S .
1 92. Prohibiti ac-
tio quadrupli ex edicto Praetoris introducta (est); lea autem
. . ^^
. ;.
. 1 85. cit. . 3. I. de obligat. q. ex delict. nase. Conf. L. 8. d flirt. ( ex
No stri
Co mmen tar. ad E dict. p ro v.) E p ito me, I T , 10, cit. g . 2.'
. . 186. 187.
1. 4 .-I . deo b l ig ar. q. ex del ict..n asc. Co n f.SB p ito me;,I 1,
10, at. . 2.
Pau l u s, Sen t. recep t. I I , 3 1, . . 3 . 5.
188. cit. . 4 . I . deo b l ig at. q. ex del ic t. n asc.
. 189. Co n f. ( ;el l iu s,
L ib . XI , cap . u l t. T h eo p h il u s, I V, 12,p r. Serviu s,
ad A etreid. L ib . VI I I ,
vers. 205. I sido rs, Orig in . L ib . V, cap . 26, . 5. I .
deo b l ig at. q. ex
del ict. n asc. item
in fra Co mmen tar. I V. .
g .
n i, et
1,73 .
. 190.Co n f. Gel l iu s, L ib . XI ,
cit. cap . u it. Cato , deR eru st.,,in Ptae-
fat. cit. . 5. I . de
o b l ig at. q. ex del ict. n asc. itemin fra Co rrimen tar. I V.
cit. . 173 .
. 191. Co n , Gel tiu s ;
L ib . XI , cit. cap .
u dt. Pau l u s,'Sen t: . recep t.-
I I ,
3 1 ^ 1b ...`ffl rq^iqfra
L o rn men tar. I V:
cit.173 .
^:.192.
Co u f. `L ex R o m. B u rg u n d. T it.
S.
( Sch u l t. XI I I .) Gel l iu s,
L ib .
$I , eti:'csp .'n tt. et L ib . XVI ,
cap . i0: restas, su b vo u . L an ce
el I do .
L 1B. I I I .,
S S .
18,5-192.
/3a
7C uati40eIs
t(dron'essorprendidoconel objetohettadooantesde
tIldpOiltmi4enel sitiocineledestinase;yfinalrnntev ptrossos-
Meheef
rtiebasta: haber v istoal ladronllev andoen: -su. podesla
reosa,rdbada,' paracalificar demanifiestoel hur,
l cuyaopinion
laprev alecido. Aunladeaquellosquecreianmanifiestoel
-hurto
, t ando,
el ladronerasorprendidoconlacosahurtadasin
hatC erladepositadotodav aenel lugar destinado, .
. ;.. . .
alta^a: . ' 1 . . . . duda. .
. .
.... L oque
estanto'masfundado, cuantoqueconfrecuencialosladrones
' emaden'las, cosashurtadasenunaciudad .otrasciudades
y
aun' otrasrov incias. Ambasopinionespor consiguientehante-
'
nido= defensores;perolaltimaest masgeneralmenteadoptada.
S , t1 8$. _Culsea elhurto'no mani fest
sededuceclaramen-
tedej- dicho ,
porqu todohurtonocomprendidoentrelos
pelos manifiestos sellama nomanifiesto.
-186. Dcesequeel hurtoesencontrado(conceptum), cuan
-
5
doenpresenciadetestigossebuscayhallaenpoder dealguien
% lacona, hurtada;porquesed contraste, aunquenoseael
ladron, unaaccionpropiayespecial quesellamaconcepti .
S . 1 x87. Elhurto se llama trasmitido (oblatum) , cuando la
q( *. a hurtada; se busca y halla en tu poder de la manera dieha
consecuencia de habrtela ofrecido alguno precisamente con ni-
mo de que se encontrase mas bien en tu poder que en eI suyo;
porque en talcaso te corresponde contra aquelque te ofreci la
cosa hurtada una accion especialllamada
oblati .
S . 1 88. Contra elque se opone la averiguacion delhurto,
hay tarnbien una accion que se llama de inquisicion de hurto es-
torbada; prohi bi ti ).
S . . 1 89. La ley de las Doce
T ablas castigaba con pena capi-
talelhurto manifiesto, porque elhombre libre que se hacia cul-
pable de este delito, era azotado y entregado judicialmente la
persona hurtada; pero los antiguos disputaban sobre si se hacia
esclavo en virtud de la entrega judicial
(ex addi cti one), queda-
ba solo en la clase de los adjudicados
235
wityntmeli
llott tabv eriguaeleri deunh1itopor el
. por l el= tinatern
ter y
no
pi
m
rqi' ttyc1&:
ci*t'nofij penaningunaeh este caso;
itodose
aa
alentequeel quequisiev a.buscar lae,bi tada,
tana+arints
do, ceido
connT inoyprev isto=
de un^pla
lit'
tal btl
kla+u v )., yquesi deestemodoent
+
ontrbre:
e!
objete
httr4ad, ae+tionsideraseel hurtocona,ruanifiesto.
^ ^ . 1: 90. '' t hadi
sputadoacercadedoquedebeentcndeu,e
It,r-131
1m-tetan: lamas
ciertoes. quesedesignaconaquel nombro
Qp^
el~uttv l'gnero de'telacosidaquedebiaencubrir lasv ergenzas.
D't1i Igtuentelaleyeraridculaentodas-. susdisposiciones:
wtpor eta artk 'prohibe.
al quebuscalacosa'hurtada, . quelohaga
p v sttdc e: 'otrt
a'n quierequev ayadesnudo: disposicionestan-
f tOj
f rices, etantoquehalladaas unacosa, el culpadodebe
11 /delrU b 1ii rnistl aley, sufrir una'pena. reasconsiderable. N oes
i eh
4isposicionrespecteal lazrx,
porquebiensea
Y, o` iMpedir-alque
lotieneensusmanosocultar nadaen
11 sbienS ea`queest destinado depositar enl lacosahur-
Ia;'asodo, encontrarse, el hechoesquepuedemuybiendar-
seat
"
ObjetoItuepor sutamao por sunaturalezanopueda
ni .
'deuJtaeseenlasmanosni ser depositadoenel laax,
cuando
istt t partecualesquieraqueseanlamateriayportedeste,
la` disposieiondelaleyquedasindudaalgunacumplida.
S .' 194. 'Env istadequelaleyenestecasomanda-consi-
derar comomanifiestoel hurto, hanpretendidoalgunosautores
que-estepuede' seta manifiestodedosmaneras, por laley
por lanaturalezamismadel hurto, siendoel primeroestede
quehablamos, yel mencionadoanteriormenteel segundo;pero
tiene'masexactituddecir queel hurtosolopuede'ser manifiesto
Por sunaturaleza, porquelaleynoalcanza hacer queseala-
dron*manifiestol quenoloes, lamaneraquetampocapue-
dehacer quesealadronel queabsolutamentenohahurtado, ni
iiomtida adlteroel queenrealidadnolofuese. L oques
puedehacer laleyindudablemente, escastigar alguno
como
sihubiesecometidohurto, adulterio homicidio, auncuando
est inocentedetalesdelitos.
S . 195.
N osolamentesecometeel hurtocuandoalgunosus-
trae' lacosaagenaparaapropirsela, sinogeneralmentehablan-
do, siemprequedisponedeellasinconsentimientodel dueo.
S . 196.
Por tantoel depositariodeunacosacometehurto
si usaredeella, ydelamismamanerael querecibiereunobje-
toparaciertousoylodestinare otro, comosi . pretestode
ofrecer unacomida susamigos, tomaprestadaunav agina
deplataysemarchaconelladev iaje; si tornaencomadato
uncaballoparaev acuar ciertosnegociosyselollev amasle-
jos;decisionqueadoptaronlosantiguosrespectodeaquel co--
modatarioquellev aseel caballoal ejrcito.
S . 197.
S ehadecidido, sinembargo, que
en
tantocome-
tenhurtolosquedan lascosasunusodiferentedeaquel para
236
DE FYIk'T IS .' '
sent;ita^fxlrttlrneomrr,^ittere, si ntellegant, ida inuft,u;,dokgino
Estere, eumquesi intellexisset nonpermi9surum : et:
st
.
.pegtnia.,
surum credel
^
ent, extrafurti crimenti'deri: optioaa
sane d ^
tinctione;quiafurtum sinedolo malonon. ct>~mn.^xttitur. S . I98,
S et et si eredat aliquis,-inuitodominosererrl corrtreetare;do-
minoautem uolenteidfiat, . dicitur furtum nonfieri . .uudeillud
quaesitum est, cual T irtlusseruunn. meum sollkitauerit , ut
guasdam resmihi subriperet et adeum perferrel;, , (et ;leruus) .id
admepertulerit , ego(autem), cum uoloT itium Inipsodelkcto
deprehendere, permiserim seruo, quasdam resadeum perferre:
utrum furti, anserui corrupti iudicia.teneatur T itius
an
neutro. responsum, neutrocurateneri: furti ide, quodnon' in-
uitomerescontrectaret;. serui eut rupti ideo, quod deterigr
serutistactos: nonest. S . 199. Interdum auternetiam 1iberorum
Iiominum furtum fit r uelut si quisliberor,um niostroruru,
coi la
potestatenostrasunt, siueetiam;ugor quaeinIutAm noefi.trasit,
sitieetiam iudieatul, autoratusmeussubreptus.. f uerrit.
S . '200. Aliquandoetiam suaerei quisquefurtum ,cornmittit;
ueluti si debitor rern, quam creditori pignori . dedii, subtrazcerit,
uel si bonaefide' possessori rem meam possidnti subripuerim.
undeplacuit euro: , qui seruum suum, quem aliusbopafide
pos-
sidebat, adsereuersm celauerit, furtum, cornmittere. S . 20t.
Rursus ex diuersointerdum (rem). alienam .malpareet usueape-
reeoncessum' est, neccreditur furtum fieri: uelut resheredita-
rias, quarum *******nactuspossessionem *. .nece,ssariusberes
esset; namnecessario herede extante placuit, ut pro herede ustt-
capi possit. debi tar g.uoque, qui fi duci am, guara credi tari manci-
pauerit, aut in iure cesserit, d*eti net, li t* superiora.eornmeutak--
riorettulimus, sinefurtopossideret usucaperepotest.. , 202.
Interdum furti tenetu.r, qui ipsefurtum nonfeeerit: qualis est,
cuiusope, consiliofurtum factum est. inquonumereest,
qui nummostibi excussit, ut eosaliussurriperet;uel 4pstitit
tibi, ut aliussurriperet: aut ouestuasaut bouesfugauit, ut
aliuseasexciperet. et hocueteresscripserunt de
eo, qui pan-
norubrofugauit armentum. sedsi quid per lasciuiam, et non
. 1 98. Conf. L. 90. C. de furt. (Iustinian.) Set -- -- an neutro. . 8. I.
deobligal. q. ex delict. nasc. conferendaetiam adreliquam huj. S . 'partem.
g . 199. . 9 I . deo b l ig at. q. ex delict. nasc. auctgratus meus. Conf.
Acron, ad Horat. S erm. L ib . I I , sat. 7, vers. 58. 59. Pauhis, Collat. T fit. I V,
^
3 . Vip ian u s, Co tl at. T it. I X, 1 . 2. al iiqu eveter. scriptor. loci a Pithoeo et
hultingioinannotation. adC on. allegati.
200. A liq uando T -. subtraxerit. . 10. I . deobligat. q. ex delict. nasc.
. 201. u el u t
res hereditarias --usucapi possst. Conf. , CoT ^}menlnr.
S. 52. 57. 58. ut
superiore com^nentario rettuti.mus. Yid. Cotnmen-
tar. I . . Q. 59. 60.
. 201 : Inierdum---
.--dari debeat. ^ 1 1. I . deo b l ig a. q. ex delict.
nasc. Conf. E p ito me, I I , 10: .
6. sed si q uis p er- lasciviametc.Co u f. in fra
219.. item
L . 50. . ult. defurt. (ex v lpiano) et L . 51. od. (ex N ostri
^o mmen tar., ad Edict.
p ro v.) cump er tegem .4 u itiarrt etc. Conf.
in fra
. 211.
L1B.
I I I .
S S . 198-1.202.
231
ibi ow;' yen: '
cuanto. obren.
*sabiendask .sin, consenti-
aef 'it l 'dm
ooy,conlacerteza'dequesi' lo.
qsupiese,no
lo
1'permitira, yquo'
estar persuadidos. delo. contrarial;no: pue.
daimputrselesel crimendehurto, cuyadistincionesev idente-
/k1
mentejusta, porqueenfaltandoel dolomalonosecomete
'td1
Orto.
5,198:
Aunen*el casodeque
.
unodispongadela. csaen
A
iafpersuasiendef
queobracontralav oluntaddel dueo,
se: he
ddeidld;siestela. consiente, queaquel nocometehurto. De
aglf' la`Mgui ntecuestion: si mi esclav omediereav isodeque
be
T iciole'-
'solaitaparaquemehurteciertas, cosas
y
laspongaen
Qk
suPoder, y
S o'le' permitierequeselasllev e. con. nimodecoger
^^ tr^tx `
enflagrantedelito, puedoyorepetir contraT iciopor
l necio dehurto;por lade
esclavo corrompido (serv corrupt2),
11
,1obouor
puedohacerloni por unani por otra? L arespuestaes
queiit`pr
una.inpor otra: nopor ladehurto, porquenose
off;
ha-apoden/dodemiscosascontrami v oluntad;i tampqcopor
IlArt
4dtcorrompido,
porquel esclav onosehahechome
nffi. .
ih
R
S : 199. 199. A. 'v ecessecometetambienhurtodepersonas. li-
bres, bromocuandosenosquitaalgunodenuestros descendien-
tes"-
sujeto lapatriapotestad, lamujer sometida nuestro
^^.
poder, unindiv iduoquenospertenecepor sentenciajudicial
(judicatus) ,
quedependedenosotrospor recibir merced
IIG;a
S alario
191
S . 200. T ambienenalgunoscasosel propietariomismode
uaC osapuedehurtarla, cornosi el deudor sustrajeselacosa
quedi enprendaal acreedor, yomeapoderasesigilosamen-
fl^n
tede`nacosamiaqueotroposeyesedebuenafe. Deaqu el
haberseestablecidoquesi unesclav oposeidodebuenaf por
cualquier personav uelv e presentarseasuseor, comete
ste
hurtocasodeocultarlo.
S .-201.
Por el contrario, puedeuno v ecesocupar yusu-
capir lacosaagena, sinquepor esosecreaquehurta;por
ejemplo, lascosashereditarias, delascuales. . . . . . . .. .;
porquehabiendoherederonecesario, sehadecididoquepueda
v erificarselausucapion
pro herede.
T ambienel deudor quere-
tieneensupoder el objetomancipado cedidojudicialmenteal
sf'acreedor enprendaducia), puedeposeer
y
usucapir esteob-
as;'
qi ae
de
darmntr tata
(est), etiale culpaptrniaturk,
. : ...7..
..
.tt, r+;,
203. autem aot te ei competa, cuiusi-
p
t@.rest:
L loro.s,al_
uarnesse,-. ltcet. dminirs-sian;sit
RaqueuecdominoalgerQon-^
pctit, qoam si eiusintsit, rern-nonperire.;S . 204 . : VpdeQop$-
t$t, creditorem d
e pignore, su4repzofurti, ageru: ;p1eese. adeo
quidetia, ut quar
puis ipsedomintrs: , idest, ipsedebitor esm-reo'
sul}ripterit l tnihilominS creditor.i compe.ta. ledo, fairti: .S ,
go4.
tt~ si' fliopoliendaeurandatre, : aut .surcinator saiceieada,
timentarrrercedeeerta accepelrit ,.eayue (orto.
amiscrit y.
.ipse
furti habet aetidinem,
nondonainus: quiado,mia#.
la?v en'
priss,e, cum locati a.fullv nie. aut -sarci4tore
;tuem jradrssequi posslt : sl 'modolafullv aut .safficolita.tip
g. (,d) reffi
praestndrnsufflciatv ninn. si soluendonQn'..estytuocquia,
eo
dominus suum consequi nonpotest, ipsi furti actiocom,pe}t,
qu
iahoccasuVpsibsihtemsft, rem saluarnesse. ., 206 . Quoade
fiallbne aut sarcinutoredixixnus: , eadem tnr&nsferemus: et adQum?
C ui rem commodauimus. nam ut
illi mereedem Qapieu4a;. cus-
todiarapraestant, itahicquequeutendocomm4durn.pisrcipieu-
= dosrimiliter necessehabet,
custodian" pragstard. S .
2a4
;s,
aput quem
resdepositaest, custodian' nonpnaesta,tr. , tanturp-
queineoobBoxiusest, si quidipse dolofeL erxt : ,quaf ;dl causa
(si) resel subreptafuera, quaerestituendaesti. efusArable
depositi nontenetur, necob ideiusiaterost,. xernsait;atn;,esm;
furti itaqueagerenonpotest;set eaactiodomigo: eennpetit..
S . 208.
insumrnasciendurnest, quaesiturnes9e, anrimpttbes
rem ancharaqmouendo: furtum faeiat. plerisqueplacet, q^ia
furtum ex adfectuconsista, itadennum obli gar} eocriminerrur
puberem, si proximuspubertati sit, et oh id.Iutcllegat Yse` d-
linquere.
.;
S . 209. Qui resalienasrapit, tenetur etiam furti. quia enim
.
203. . 15. I. deoblgat. g. ex delict.'naS c.
. 204. .
18. I. deo131rgat.'g: ex itellct. nagc.
. 208. .: 17. I. deobligat.
g. ex del
. masc.
I.
deobligat. q. ex delicti. n'ioc
. 407.,
19. I. deobligat. q. ex delict. nase.
. $0S . ^'.
20. I. debligat. g. x delict. nasc
. 909.pr: = i. ,Kboirt.reo.
L IB..II
^. ^ a--^i 09.
200.
dtligtfiatelaOrrearnaK C ontodo;, : .yd~libaremos..sk : taso.dsb
lf
otelastatua;cosaspor v adedv ersion' 'unge',
y
!no
pa
pirlirsdali
41sperpetraeloh dei hurto,..,podrh ent
secena
okiln`
pn{ 1-dela' leyAquilia, supuestoqueesta,lep
^ p1ia-
ra[dni'v aa.. remediar los,
os, -castigatamben
11bIs ple.
culpa. ,
.g: 203. L aacciondehurtocompeteal que
tuv iereintersen
conserv ar lacosa, aunquenoseasudueo,
y
por consiguiente
entantocompetir al mismodueo, encuantotuv iereintersen
quelacosanoperezca.
S . 204. Dedondeciertamenteresultaqueel acreedor,
quien, se
sustraelaprenda, puederepetirlapor laacciondehur-
to, auncuandoseasustraidapor el mismodueo, esdecir, por
el mismodeudor queseladiera.
205-Dei mismo
modosi alguienhurtare u tiptorero
Mitretav estido-qu seleshaentregadoparaquelolimpien,
eompeinganmediantecierta
. cantidad,. nocompeteal. : dueo: la
/tollos, tdls;artosino: al tintpero. sastreporque. ninggn: inters
tteiWinueU einlaconserv aciond lacosa, .todav ez' quepuede
repetir centra estospor laacciondearrendamiento. udicio. Lo-
eali)..
Entindase,. empero, si tienencon. .qu responder dela
cosa, , puessi fuereninsolv entes, comoentoncesnoesdadoal
dueo.btener d elloslaindemnizaciow.delacosahurtada, le
competeaaccionde.hurto causadeasistirleyaunv erdadero
intersenlaconserv aciondielacosa.
S . 206. L odichorespectodel tintoreroydel sastreseapli-
caC ambienal, comodntario, porque lamaneraqueaquellosto-
rnan
.
su.cargolacustodiadelacosapor recibir ciertaretribu-
cion, as ste-por aprov echarsedel usoseobligatatnbien.cus-
todiar el objetoprestado.
, 207. Peroel depositariodeunacosanotienesemejante
obligacion, ysoloesresponsabledesupropiodolo;por locual
si'algunolesustragerelacosaque. debarestituir, noquedal
obligadopor laacciondedepsitoni tieneinterspor tantoep
laeonserv aclon. delacosa, yas nopuedeperseguirlapor laac-
eiondehurto., queenestecasocompeteal dueo.
S . 208.
Por. ltimo, hsecuestionadosobresi comete
nQ
hartoel impber quesustraelacosaagena;peroatendiendo
quesinintencionnopuededarsehurto, sehadecididogeneral-
mentequesoloquedenobligados responder dee3tecrimen
aquellosimpberesquepor estar prximos lapubertadobran
conociendoquedelinquen.
T IT U L OXIX.
Del robo de la rapia.
S . 209.
T ambienquedaobligadopor. laacciondehurtoel
240
. n$ LSGT3
magisatieuam rem
l timitodominocontrecxat.,: quanaqui rapit?
Raque
recte dictarla
est, eum improbnm furem -eme. set pro-.
priatnaetio+aem eius
delicki notninePr.aeta.r,ifltroduxit,: (pule
a,p"
peilatur
ui bonorum ,raptarum.. et est iotraannuan:
quadrupti
adtio.
r post annum simpli . quaeactioutilisest , etsi quia unan/
rem, lcet minimam , rapuerit.
.,.
S . 210. Damni iniuriaeactioeonst'rtuitur.per legaraAqui-
ti'arfr, 'cuiusprimoeapitecauturnest, (trt) si quis'hominem alie-
^1m;eamuequadrupedem quae..pe,etzdnrnnumerosit, : in}uria
decider.it, quanti earesineoanuopluri'tni fuera, .tantum do*
minodatedarnnetur. S . 211: Isinjuriaautem ~Merei.ntRlle?-
gitur , cuiusdoloaut culpaidacciderit. necv illa aliaiegedam-
num, quodsineirriuriadatur, r.eprehenditrar. llagueinpunitus
est, qui sineculpaet dolomaloeasuquodam damnum ceruma--
tit. S . 212. IVeesolum corpusinactione. huiuslegisaestiruAtur,
sedsanesi seruooccisoplusdominuscapiat damni , quarn, pre
tium serui, idquoqueaestimatur: uelut si seruusmdua, ab ,alir
quoheresinstitutos, antequam iussu' meoheiceditatem . cerne-
ret , occisasfnerit;nonenim tantum ipsius;pretium aestimatur,
sedet hereditatisamissaequantitas. item si ex, gelrlelis, uel. ex
coffloedis, uel ex symphoniacisunusoceisusfuerit,: .ncin sol.ucn
occisi fit aestimatio, sedeoampliuseomputatur, ;quod: eeteri;
qui supersunt, depretiati sunt. idem iurisest etiam, s. (veis)
ex pari mularum unam, uel etiam ex quadrigaegaorum untrin
occiderit. S . 21 3. C uiusautem seruusoccisusest, isliberum ar-
bitrium habet, uel capitali crimiflereum facere'eU m, qui oC -
ciderit, uef haelegedamnum persequi. g.' 214. Qued. autem
adiectum est inha(' lege: QYAN T I IN EOAN T tOPL YEIMI EA;BES
/'fEH1T ;illudefcit, (ut) si (quis) claudum 'puta, aut, luscum
seruunocciderit , qui ineoaunointeger fuerit, aestimatiofflat
(non quanti
monis tempore , sed quanti in eo auno. plurimi fue-
rit).
quolit, ut quisplusinterdum consequatur, quam .ei dana-
bum datum est.
. 210. pr. I. de
legeAquil. C gnf. L , 9. pr. adleg. Aquil. (ex N ostri
C omroentar. adEdict. prov .)
211. C onf. . . 2. 3. I. delegeAquil.
1. 219. C onf. 1. L O. 1. delegeAgoil.
. 213. C onf. . 11. 1. de
legeAquil.
. 24. epa. ^. 9. 1. de
legeAgua.. QrAN T I --onf. N oster cit.
L.
a .p r.a dleg.Aquil.Vlp ia ne , L.21.p r.eod.
^ t^
LI B. I I I .
j. 21 0--21 4.
241
. que arrebata
v ioleutanientelascosasageuas, porqueL dequin
conmasrazonquedeestepuededecirsequeseapoderadeellas
contralav oluntaddel dueo? Deconsiguienteselellamacon
soiu
ado fundamento ladron cualificado. Mas elpretor introdujo
respecto de este delito una accion propia de su mismo nombre,
la cualse llama accion de los bienes arrebatados con violencia
(vi li onorum raptorum) ,
y se concede la parte
para
que pueda
reclamar elcudruplo dentro delao ,
y
pasado ste, valor
tan solo de la cosa robada. Esta accion es tilaunqe elrobo
consista en una sola cosa y de poqusimo valor.
T I ELLO XX.
De la
1c;t` 1^1rcili^+.
S . 210. La accion
de dao causado iIrjustathc/ite (dama, in-
i uri ae acti o)
se estableci por la ley Aquilia, cuyo primer
cap-
tulo previene que si alguno matare contra derecho un esclavo
aveno un cuadrpedo de los que pertenecen cualquiera espe-
cie de ganado, se le condene pagar alpropietario una suma
igualalmayor precio que estas cosas tuvieren en elmismo ao.
. 2 LI . S e entiende que mata contra derecho elque lo hace
por su dolo culpa, pues ninguna ley castiga eldao no inferi-
do contra derecho, por cuya razon no sufre ninguna pena el
que sin dolo malo o culpa causare un dao por cualquier ac-
cidente.
21 2-. Para la apiicacion de esta ley se tiene en cuenta
no solo elvalor delesclavo muerto, sino ta
^ n! ien la prdida
que por esta causa esperimentare su seor, como si fuere muer-
to un esclavo olio instituido heredero antes de aceptar por mi
mandado la herencia, pues en este caso se tiene en cuenta no
solamente elprecio delesclavo, sino tambien elvalor de la he-
rencia perdida. De I . . ! misma manera si de una pareja de
c-
micrs
de msicos fuere mue! to uno, no se computa solamen-
te lo que ste valiera en s, sino tambien eI menor precio que
por esta causa tuvieren los restantes. La misma regia se sigue
si uno matare una mula un caballo deshermanando as una
collera un tiro.
1 . 21 3.
Empero elseor delesclavo muerto puede escoger
entre perseguir almatador como reo
(le un c men
capi tal, pe-
dir elresarcimiento deldao en virtud de la ley Aquilia.
s. 2 U.
De estas palabras de la ley:
EL MAYO R PRECI O QUE
T cT -V I ERE
L& . CO S A EN EL
mismo . a y
o, resulta que si, por ejem-
plo, alguno mata
un esclavo cojo tuerto, pero que haya
estado sin esto3 defectos en elmismo ao, tendr
obligacionde
pagar no lb
que valiera altiempo de la muerte, sino lo
mas que
haya valido en todo elao; por ( leude veces puede suceder
que uno consi g
a mayor indemnizacien que dao hubiere recibido,
31
24 2
u>` i.rGisAO 1 LI A.
s. 21 .
C apiresecundo
(in) adstiptilatorem , qu pFC rtrslarsi
in
trav dem stipulatorisacceptam fecerit , quanti earessset , tanti
ricitoconstituitur.
S . 216. Qua et ipsaparteleisdamni nomine
: cetioneinintroduci manil'estuiuest . sedidcaueri nonfult ne^
ceis9arinm, cum actiomandati rtdeam rem sufficeret;nisi quod
ea
lege
adv ersusinfltiantem indnplum albur.
. 217. C Hllitetertiodeonrtii ceterodanlrrtj cauetur . itaquesi
qui g
seruum, uel eAm quadrupedem , quaepecudnrnnumero
^PS t, uulnPranpri t, , si rrr rrtrrt quszdrupPdem, quae pP('7 ![lurlt rrte-
rtero, Non est, uelut eanem, aut feiam bestiam, uelut ursum,
leouem, uulnerauerit r: gl oeeiderit, ex hoccapiteactioconsi.
tuitur, inceterisquoqueanimalibus, itQni inomnihusrebus,
quaanimacarent, d<rmnum ir iuriaciaturnhacpasteuindica-
tur. si quidenim ustum , ataruptum, aut fracturo fueri t;,
Hetiohoccapiteconstituitur : quacnquam potuerit solarupti
appellatioinomnesistascausassuflicere;ruptum
(eni m 2n1e-
:'lebrtur, quod quoquo modo corrupturra) est. ulule non so*Irerre
usta , aut' rnpta, ant fracta, set etiam scissaet collisaet effusa
et *'*****aat peremptaatquedeteriorafactahocuerboeoti-
nentur. S . 218. Hoclamencapitenonquanti ineoauno, sed
quanti indiebusxxx proxumisearesfuerit, damnatur is, ( mi
darnnumdederit . ae ne rl. V RrDtI quidem uerbum adilcitur. et
ideoquidam "*puttruerunt, liberum esse*******#4********** die
bus*4****4*tay *s*4**
^
acliiceret, quo plurimi resftilt, util eum,
quortlinorisfuit. sedS abinoplacuit, perindehabendum, ac
ai etiam bacpartePI.VRi1rI uerbum adiectum esset: nam legis
latorem contentum fuisse, (quod prima parte eo uerbo usus
S . 219. Et placuit, itademum ex istalegeactiorsem esse,
si quiscorparesuodamnum dederit. ater , aliomododamnu
dato, utilestct^tionesdantur: i.relut si yuisalienum hominem,
ftut
peendernineluserit et famenecauerit, aut iumentum tarn
uelrementer egfrit, t;t rumperetur ;(aut} si quisalienoseruo
persuaserit , ut inarborem ascender et , uei inputeum descen
deret , et i. x
ascendendoaut descendendoceciderit, aut mortuus
fuerit, aut alicluapartecorporislaesussil. item si quisalielaun,
seruum de. pmte, arrl ripa in Burilen proiecerit, et is suffacatua
t. 21 5. 1 . 00i. :i. 11. 1. de I ege : 1tltiil. Ylpianus, L . 27. 1 . 1 . eod. ite. rrr su-
p ra 1 . 11 1.
21 1 . . I :s^ni. ^iil;r. i eit
111. n i.*iT tod ea lelo el e. Conf. in fra Cu ra-
men tar. 1V. 1 . 1 . <r. r ^, I .
1 . 21 7. 1 . t:1, 1 , deI e, ;P A qu !.
1 . 21 8. ffvc -- --
dmElerit.
I . 14 . 1. deI ege A g u a. aa ie ---aditcit^er.
4 .
1 5.
t. eod. et i
deo
(1140
rninorisl:nni'. T i1 eophitus ad ti. cit.
1 4J Sabina 4tc. . it. 1. 1.
31 9, . 16. I . de
1 c1 :e Aquil,
:.
LI B. I I I . S S . 21 5-21 9.
241
s. i5. El
captulo segundo de la ley Aquilia establece eoo^
tra. eladstipulador, que se da por entregado deld
inero en frau-
de del
estipulador, una accion igualalvalor de la suma esti-
pulada.
S . 21 6. Es evidente que
ci^
esta parte de la lec se introduce
una accion ttulo de dao: disposicion suprflua cansa de
bastar en este caso la accion de mandato, si no fuera porque,
segun aquella ley, se procede por elduplo contra elque niega
la suma recibida.
S . 21 7. El
captulo tercero habla de las denlas especies de
dao. Por consiguiente en esta parte de la ley
se
establece la
accion para repetir contra elque hiera un esclavo un cua-
drpedo de cualquiera especie de ganado; contra elque hiera
mate los cuadrpedos que no son de este nmero como los
perros y las bestias feroces, cuales son los osos y los leones; y
por ltimo, contra elque causare cualquiera e pecie de dao
contra derecho los denlas animares y aun en las cosas inani-
madas. As, pues, esta parte de la ley prescribe la accion que
asiste la persona perjudicada, cuando alguna cosa fuere que-
macla, quebrada, destruida (rapto);
bien es verdad que esta l-
tima denominacion podia abrazar todas las denlas, porque
ru:-
tum
se aplica todo lo que en alguna manera se destruye (quo-
que modo corruptum), y por io tacto bajo este ttulo no solo se
comprenden las casas quemadas, quebrajas y destruidas, sino
tambien las rasgadas, contundas, dei ramadas, aniquiladas. .
y en fin de cualquier modo deter ioraias.
S . 21 8. S in embargo, elcaptulo de que tratamos, no im-
pone alcausante deldao la pena de pagar lo que la cosa va-
liere durante elao mismo, sino elprecio que hubiere tenido etc
los treinta dias anteriores aldao; siendo tambien de notar que
en este captulo no se aade la palabra
PLULUM^ ( elmayor va-
lor), por cuya razon han creido algunos autores
que el cursante
fi el dao puede escoger libremente
entre los trei nta dias aquelen
que la cosa haya alcanzado mas valor , por elcontrario aquel
en que hubiere tenido menos. Pero S ahino decidi que la esti-
macion debe hacerse como si en esta parte de la ley se encon-
trase tambien la palabra Pulular, por cuanto debi contentarse
ellegislador con haberla usado en elprimer captulo.
. 21 9. Yse ha decidido que en tanto es aplicable la accion
de esta ley , en cuanto elcausante deldao lo hiciere con su
cuerpo, pues hacerlo de otro modo, tiknen lugar las acciones
tiles: por ejemplo, si alguno encerrase un esclavo un animal
ageno de los comprendidos bajo la deno
^ ninacion de
ganada, }
lo dejase morir de hambre,
si aguijase tanto una caballera
que la rebentase, si por sugestiones suyas sab'ese un rbol
O bajase un pozo
el
esclavo ageno, y alsubir bajar cayese
quedando muerto lisiado. Pero fcilmente se canje que si al-
gunoarrojareal riodesdeel puente6 desdelaorilla
uncacla-
t
2-f4
[,F 3."t.(: i. . 4. 0- 1 1 , 1 A,
fuedt, tcUi:^coi'I j^)re s
^ l^
dtil-lli;t. liii dedis. , e a, ^) quod j^roie e2i'it,
non difliciliter intellegi I otest.
, 22
0. lniuria r^
uteiilcoiiii3)itlitur non solun crin) quis pugno
pulsata,
(zut
fuste percussus, uEI e iani uerberatus erit, sed et
si eUlconuiciumfactuli fuera; S ilie quis bona c` ilif, 'ui1 3s quasi
debitoris,
sri<t/ s eu^ n nililde. br;re sibi, proscripseiit; sine quis
}'
ad irifantiaiii alicuius libellumaut carmen scripserit ; sirle quis
matremfamilias aut praete. ^xtat. umadseetatus fuerit; et deii?gue
aljis plt. :ribu5 modis. S . 221 . PL_t. i ar(teni iniurit^ muidemur non
solumper nosinet ipsos, led
eti(rn r
per liberos nostios, quos in
potestat, e habe. mus; itemper nxores nostras, quae in manu nos-
tra
surrt.
llague S i *****` ** fiiiae meae, quae T itio rlupta lest, in-
juriara feceris, non solumfiliae nomine tecumagi iniuriarum
potest, tierumetiammeo queque et T itii nomine. S . 1 22. ` ier-
uo antera ipsi
qui (lem
rlt. tlla injuria intellegitur fieri, sed do-
mino per eumfieri uidettr : non tamerliisdemmor3is , quibus
etiamper 'iberos nostros ueluaoi es iniui'iZrn pati uidemur , sed
ita cur
a quid atrocius conimissltmfuerit, quod aperte in con-
tumeli am
domini fier-i uicletur ; ueluti si quis alienumseruum
uerberauerit: tt in liune casumformula proponitur. at si quis
seruo conuiciuru fecerit , rielpugno eumperctrsserit , nonpro-
ponitur uila formula; nec temere petenti datur.
. :. 23. Poena autemir, iuriarLlnlex lege tabular/ un prop-
tQr tnembrunu quiclemrupturn talio erat: propter osrlerofrac-
turaaut coliisuni trece;;torurn as. , iumpoena erat, uelut si libero
os flacttzmerat; at si sert. ro ce: proI , te. r eeteras uero injurias
xXV assiumpoena ert constitrrtil. et uidebantur illis tempori-
bus , in magna paupertate , satis idoneae istae peeuni( zriae
poenae. S . 22-1 . S et bulle, alio jure utirnur. permittitur enini
nobis a Praetore ipsis iniuriamaestimare , et iudex u
^ e) tatrti
co>Zdemnat, guac, t. i nos aestimauerimtis , uelininoris prorut
illi
uisum fuer. set cumatroceminiuriarn Praetor aestimare so-
leat, si simulconstituerit ,
quantaepecuniaenominefieri de_
beat uFidimonium, hne ipsa quantitate taaamus forrnulam,
eL
1 1 E20. 1 . 1 . 1 . de injur. si ae (mi s Loma -r- -, ji roscri pseri t. Coa, C lcero,
pr4ra, . ;5.
1.
221. 1 . '2. I . de irijiir.
1. 222. 1 . :3. 1 . de injur.
1 . 22:3. . i'oenn -- . -- ir1 (
. ttl4li. 1 . 7, 1 . de iujur. Poena - --r tallo erat.
t:ouP. ( ;ellius, Liti.
XX, cap. 1 ,
tifircit,. et L ib. XVI, cap. 10. Festus, sub
toc.propter--serug c. . Cc, nf. Paulus, C olial. T il. 11, 1 . 5.
propter veleras --r^l^istitrrta.
Co ::r. CQel l iu s et Collatio, loe. cit. et ideban-
t'us iltis temporilms ele. eotif. cit. 1 . 7. 1 .
, . 224. Conf. Paulus, Cr;llar.
T t. I I , 1 . 6. Set -----
uisvu9rt ^uerit. Con( .
cl t^l; 7. 1. deI njur. set
cura alcucera
etc.
C, onf. 1 'ipiN rius, Colltit. T it.
I I ,
1 ,
tem1 . . ex Ron.
Burluul. '. fit, 1 r,
L IB. 111.
S S . 220--224.
24
stese, ahogare, el dadolocausacoo
so, enerpo
aj a
precipita alesclavo,
T I T ULO XXI , .
De las i njuri as,
'` . ^'- ^}
S .
220, C omteseinjurianosolodando alguno
pg a
palos
azotes, sino tambien ultrajndolo con
,
palabras, hacien-
do pregonar sus bienes por una deuda supuesta , escribienda
contra llibelos versos infamantes. '. Cambien comete injuria el
que sigue una matrona un jven menor de diez y. siete
aos (pretex tatunr) ,
requirindoles de amores y finalmente de
otras muchas maneras.
S . 221 .
S e juzga que padecemos injuria no solo por nosotros
. mismos, sino tambien por los descendientes que se hallen bajo
nuestra potestad , y por las esposas sometidas nuestro poder
( munas). Por consiguiente, si
injuriares mi hija,
esposa de T icio; podr entablar contra t la accion de injuria,
no solo en nombre de mi hija sino tambien en elmo propio y
en elde T icio.
S . 222. Elesclavo no recibe ciertamente injuria en s mis-
mo, pero la recibe elseor por l, aunque no en los mismos ca-
sos en que se juzga que padecemos injuria por medio de nues-
tros descendientes de nuestras mujere, sino solamente cuando
el escesoseatanatroz queparecieremanifiestohabersecometi-
do
en oprobio delseor, corno si alguno azotase alesclavo ape-
no, en cuyo caso tiene lugar la accion con arreglo la frmula.
Mas no sucede as cuando alguno tratase malde palabras die-
se de puadas un esclavo, pues entonces ni asiste por la ley
accion aldueo para quejarse, ni tampoco se la concedera el
magistrado, puesto que temerariamente la pidiese.
S . 223.
La pena de las injurias que consistiau en la lesion
de un miembro, era, segun la ley de las Doce T ablas, el
ta-
lion; mas la fractura quebrantamiento de algun hueso se cas-
tigaba con la multa de trescientos ases tratndose de un hom-
bre libre, y
con la de ciento cincuenta si de un esclavo. Por lo que
hace las demas injurias, la pena establecida por dicha ley era
solo de veinte
y
cinco ases,
y
parece que debian bastar estas
penas pecuniarias en aquellos tiempos de estremada pobreza.
S . 224.
Mas alpresente rigen otras disposiciones , pues se
nos permite valuar nuestras injurias ante elpretor, y eljuez
condena alagresor en eltanto que hubiremos sealado a en
una cantidad menor si as le pareciere. Pero como ordinariamen-
te cuando la injuria es grave, hace elpretor por s mismo la
apreciacion, si determinare almismo tiempo por qu suma de
dinero debe hacerse la citador! en juicio, fijamos la nrsma can-
tidad en la formula de nue. tr'o. accion; y aunque eljuez pueda
11
. I 1
248
v ^ I;VIYAIIS .
itiaez ^ qurcmt^i.r possjt ttel mitiorisdantinare, plerumquettt : .
menpropter ipsius,
225
Praetorisauctoritatem nonaudet mjnuere
condemnationem. ^. . Atrox auterninjuriaaestimatur uel
ex facto, uelut si quis^b aliquouulneratus, aut uerberatus
fustibusuecaesusfuerit;uel ex loco, uelut 5
i eni intheatro, aut
inforoinjuriafactasit;uel ex persona, uelut si magistratusin-
iurlam passusfuerit, uel ^enKtoribusab humili personafaetasit
iniuria
..._.^ ._.._.^ ._..
___..._.._.^ ...__..
. 935. . 9. [. deinjur.
C OMMRN T AIiII T FRC II FIN T S .
I`
L ir. II1. S . 225.
247.
dlitaiclapena.
, noosasinembarg hacerloposdeferencia
autoridaddel pretor.
S .
225. L ainjuria
seconsidera;rase, orapor razondel
mismohecho, comocuandosetratadeheridas, palos azo-
tes;orapor el lugar, comosi lainjuriasecometiereenel tea-
tro
enel foro;orafinalmentepor lacalidaddelapersona,_
cornocuandolalujuriasehiciere unmagistrado senador
por unapersonadebajacoodicinni.
Frk DF-4. rQxEN rkikio
^BEC ^EO.
N OT AS
DEL C OMEN T ARIOT ERC ERO.
..4
1 .
i 1 . EnUlpiano ( Fragm. XXV I . 1 . 1 . ) se encuentra elfragmento mis-
modelaley de las Doce T ablas que contiene esta disposicion: sr IN T ES T AT O
MORIT VaC VI S VYS MIRES N EC sI T , ARO S I MV S ADO N AT V S FA 1IL IAM IIABET O,
g. 122.
De este prrafo resulta que una vez abierta la herencia en favor de
un agnado, quedaba para siempre cerrada los demas , y por tanto si dejaba
de recogerla elagnado mas prximo quien se le defera, ningun otro; se-
gtmel derecho civil, poda presentarse reclamarla como tal. V . i nst. ex pi i c..
1 . I I , pg. 331 . S in embargo, vase lo que dice nuestro autor en el1 . 28 de
este comentario.
g. 1 4. La esclusion de las hembras tenia por objeto conservar los bienes
en la familia deldifunto: elmismo objeto se propuso la ley V oconia alpro-
hibir la institucion de las mujeres. V ase Montesquieu, Esprit des lois,
lib. XXV I I .
. 33. Loci sententia haud dubie hace est: Gajos ait, se teteros istos bo-
norumpossessionis gradus in bis commentariis summo tantumdigito tange-
re, cumde bonorumpossessionis jure plenius propriis Commentariis egerit.
Nota deGoescheu
. 42. L aley
Papia Poppaea data desde elario 762 de Roma, el14dela
era cristiana.
1 . 43. H aqu elsentido completo de este prrafo: S egun elderecho
antiguo no podian temer nunca los patronos que se les privase de la luce=
siondesuslibertas, ora muriesen testadas intestadas: en elprimer caso,
parque las libertas no podian testar sino con autorizacion delpatrono; y en
elsegundo, porque no pudiendo dejar herederos suyos , tenia el-patrono de-
recho la sucesion de aquellas con preferencia cualquiera otro.
1 . 41 . Hallarnos en Ulpiano ( Fragm. XXI X, . 3. ) elconplemento del
sentido de nuestro prrafo: Lex
PapiaPoppaea postea libertasquattuor li-
bererumjure tutela patronoruna liberavit : et cura intulerit, jaro posse eas,
^l
, .
RO T AS .
siti auetoritate.patronortim teS tari, Pi;0sPB
gir ny
PRO1PU El O
itittao
R1711
L iOit141
1
114iltriT itil rIR1L IS PARS PAT $0n0 DR FAT U f1,
por dotid te v' que'
ed` ` do` ` so. 'y aun en
concurrencia con los
descendientes, elpatrono tenia
sleatIrederecho
una porcion igual
(vi r'i li s)
de la herencia.
. - 45. Pareceque
Gyo dice en este lugar que lo establecido
respecto del
patirorro debe entenderse
tambien respecto de sus
hijos, pero de
tal manera
gnd'el'mas
prximo escluya siempre almas remoto.
l'O. Por laleyde
las Doce T ablas no habla
distincion ninguna respec-
to hija del
patrono; mas la ley Papia ordenaba que cuando aquella
tu-
viese eljus tri um li berorum,
obtuviese la posesion de los bienes por mitad
contra tabulas,
bien contra et hijo adoptivo, la esposa G la nuera
encaso
de"ai bfntes# ato.
V ase Ulpiano, Fragm.
XXI X, . 5 y sig.
1. 48.
S ententia, quantumintelligere possufn, haec est: extraneos pa-
trbni heredes in bonis liberti nihil
juris habere. Goeschen.
1 . ` 53.
S orprende que la hija de la patrona tuviese en este
caso mas dere-
chos que la patrona misma; esta ltima en efecto debia tener muchos
descendientes ( vase el1
.
50) en tanto que su
hi ja le bastaba uno solo
i n fi ne.
Loci sententiamhanc esse puto : bona Latini ad !iberos
manumissori ex disparihus partibus succcdentes, nullo extraneo herede in-
lerveniente, non pro virilibus, sed pro l:ereditariis partibus pertinere.
G'oeschen.
. 77. En virtud de la ley de las Doce T ablas no tenia elacreedor, caso
de retardarse elpago, otro derecho que elde apoderarse deldeudor sin
poder dirigirse contra sus bienes. ( V ase N iebuhr, Hi stori a romana,
'vol. tl, pag. 31 1 y sig. ) En efecto, la ley de las Doce T ablas concedia al
deudor, despues de un juicio, treinta dias para procurarse los medios de
pagar; y cuando en todo este plazo no lo habla hecho, se le abandonaba
por'
sesenta dias en manos del'acreedor, quien le cargaba de cadenas de
veinte
y
cinco libras de peso almenos. Despues se le llevaba ante elcon-
sej durante tres dias de feria
(nundi nae) ,
para que se librase lmismo 8
lo librase algun otro. Ysi aun despues de todos estos plazos no habla sa-
tisfecho la
deuda , podia elacreedor hacerle- morir 6 venderle mas all del
T iber. (Vase mu l o -Gel io , Noc. atti c. , lib. 20, e. 1 . ) Resulta de muchos
pasajes de Ciceron ( pro Quinctio , cap. 8 , cap. 1 9. ) que elpretor fue quien
introdujo para los acreedores elderecho de apoderarse de los bienes de los
deudores, lo que se verificaba por una
bonorurn vendi li o.
S in embargo,
aun parece que los acreedores podian apoderarse de la persona deldeudor.
cuando DO
bastaban los bienes de este estinguir la deuda, hasta que la ley
Julia abrog tan inhumano derecho ( i, ase L. +, C.
qui boni s 7, 71 ) in& titu-
yendo l a cessio bonorurn.
1 . 80. V ase
T heophit. prralos
1 1 1 , 12. pr. V arron, de re
rusti ca,
lib, t 1 , cap. 1 0, g. 4 ,
dice que la
bori orurn ernpti o
es tambien un me-
dio de adquirir e! dominio quiritario, lo que niega Gayo alparecer en el
presente prrafo. Pero es de presumir que se encontraran escepciones en
estemismo p asaj ey en seg u ida del as p al ab ras
interdum q uidem bonerum
ernptori bus.
Esta opinion parece tambien confirmada por
el ti .
35 delCo-
mentario IV, en
elcual.
, despues de haber dicho Gayo que el
bonorum
sn
n
p to r
f icto herede ag2t , adle :Set
in terdu mn
et ni o r"eg o altere pa-
n
250
isvT s6.
test, ele., etc.
Porque a la manera que el
bonorum emptor Mala dos
ac,.
clones, la una
pretoria y
directa la otra, delmismo modo podia tener dos
dominios, elbonitario desde luego
y
despues elquiritario, por cuanto . ppe. ,
de reivindicar 5 nombre-
deldueo anterior.
Corno Gayo no se ocupa de ta sucesion
per uni versi tatem, llamada ad-
(lalo bonor
u, n li bertati s causa, la cualse introdujo por Marco Aure-
llo, podernos concluir que Gayo compuso sus I nstitutos baje elreinado
de Antonino V io. lo mas en los primeros aos delde Mareo Ah -
reno.
$ . 88. Gans en su tratado de las obligaciones , impreso en Heidel-.
herg en 1 81 9, ha desechado la di vision de las obligaciones en obligaciones
ex contractu, ex deli cti s
et ex uari i s causarurn fi guri s, sustituyndole
la de
acci ones stri cli juri ., et bonae fidei. Ensusescolios sobre Gayo
cita en apoyo de esta opinion elComent. 111, 1. 1 37. elComent. I V ,
S . 61 . 53 i n fi ne, el Coment. I I , 201 , elComent. I I I , . . 98. 1 9.
48. 51 . 45. 1 43. y el1 . 1 . de loca t. et conduct. 111, 25.
. 90. in fi ne. A Cujacio no le parece que esta bien establecida esta
etimologa.
1 . 93. Antes deldescubrimiento de Gayo se ignoraba . que la frmu-
la de estipulacion DAS , sv ON oEsS CO N DEO era peculiar de los ciudadanos
romanos y no podia espresarse mas que en latir.
s. 97. Quae in Epit. antecedunt, partir, ad tldejussipnempertinert,
de qua inferius videbimus, partimad eas verborurra obligationes, quae
nulia praecedente interrogatioue contrahuntur. De bis ita exponunt Epi-
tomatores: . - 3. S unt et ai i ae obli gati ones, quae nulla praecedente in-
terrogatione contrata posma , i d est , ut si mulier, si ve sponso uavor
futura, si ve jam trami to dotern dicat. Quod tapa de mobilibus rebus,
quam de fundis faeri potest..Eh non solurn in hac obligatione ipsa mu-
lier obligatur, sed el pater ejes , et debi tor i psi us mulieris , si pecu-
ni am, quam i lli debebat, sponso credi tri ci s .i pso debi tor i n dotern di-
xerit. Hae tantum tres personge, interrogatione praecedente, pose
su:t.t di cti one doti s legi ti me obli gari . Ali as yero personcae si pro mu-
llere dotem :ti ro prorniserint, conarnuni jure obligari debent, idest, ut
et interrogata respondeant, et stipulata prorraittarut. . , 4. llene el ali o
costa, uno i oquente et si ne i uterrogati one a.ti i pronai ttente, coutralti tur
obti gali o, i ti est, si li bertas patrono aut donun , aut munas, aul ope-
rus se daturu, n esse jara vit : i n qua re supradi ct:` li berti non tain . uer-
borurn sollentni tate, quam juri sjurandi religione retinentur. Sed -reulla
oliera persona hoc ordine obligari potest.
..10 #. i n fi ne. Haeceo pertinent , quod servi . non dure ipai do-
mine, T ujus . iu potestate sunt, obligad non possunt, sedueant quudem
hits. . Alaaulernde iis, qui iu mancipio erant., leenInri*f i ;l,,,,queeri-
tur. 'Gemimos.
1 1 0. Vedoy
Ciceron nos habito) ya hecho conocer la palalfa, atlsiipra-
tutor ,
pero se ignoraba su sentido. '
. 1 1 5. Los sponsores, fi depromi ssores, y los fidejussores eranta;nbien
conocidos en
:manto elnombre antes deldescubrimiento de - Gay*.
1 92
Lea Apr, teia non pertinet. Gajus primo de sponso-
G i-
o
N O T AS .
25 i
ribo-el ftdepromissoribus
disputat , docelque, legas
I apriti aebefie9ciuns.
etj atlsir ps't legernFuriain
latamextra
Italiam superesse, gursilex Furia
tarit t, in
I talia, lex Apuleja autem
in
ceteris quoque regionibusebti-
neat: deJiide ad fidejussores transit:
inquolalibusfortassve verbi'usus
est:
Ali a sane est fi dei ussoruni condi ci o ; nam ad
hos lex Apulelanon
perlinet. Goezchen.`
..15.
. lb. habida dos opiniones sobre la forma delcontrato literal( lil-
ter'ts).
Creian unos que solo consistia en un acto acompaado
depalabras.
solemnes, segun T eofilo ( ad
p r. I n st. de litter. oblig.); y o tro s pensaban.
que-erauna
conveacion consignada primeramente en los registros domsti-
cos ydespues en los de los _Argentari i .
T ales la opinion de S avigni, All-
mendingen, U uterbolzner yE:
b. , quienes citan en su apoyo Ciceron i n
Verreni, lib. I . e. 36 y 39. ad
Atti curn, I V , 1 8. pro Bosci o corno do,
e. 5. de o/fi ci i s, lib. III, e. 1 4; y S neca, de benefi ci i s, lib. III, e. 1 5.
Vase ahora Gayo desde el1 . 128 hastael 135, yseencontrar justifica-
dalaultimaopinion. V ase !anublen la di sputati o de nomi num obli gali o-
ne de Ant. Zach. I 3anlo. Ainsteld. 1 825.
Parece, dice M. Ducaurrov, que antiqusirnamenle se seivian en Roma
de los registros dor`nsticos, esto es, de una especie de cuentas corrientes,
en las cuales inscriba elpadre de familia, bajo elnombre de aquellos con
quienes estaba en relacion, elhaber (acceptunt) y eldebe (ex pensurn) de
cadauno. T odava en tiempo de Gayo se usaba esta especie de escritura , y
lo queseanotabaenel debe (ex pensum) de unindividuo= constitua entre
las, niisrnas personas, por intcrvencion de un nuevo deudor, una obliga-
clon nueva que se formaba nomi ni bus transcri pti ci i s, yserv iaparaefec-
tuar la renov acion(novatio.
. 1 73. Antes de Gayo era ya conocida la sobajo per aes et li bram.
V ase T it. Liv. , lib. 6, cap. 14;
y
(: iceron, de legibus, II, cap. 20.21.
S . 1 80. i, Pero en qu poca delprocedimiento comienza la
li ti s contes-
tati o?
V anse sobre esta cuestion las I ristit. esplic. de M. Ducaurroy,
t. III,
Pa g. 1 04.
Festus ait litigantes
contestara li tem di ci , quumordinalo judicio utraque
pars dicere solet :
T ES T ES ES T OT E. Delitis corttestatione. V id. inprimis. Car.
Gfr. DEW'r.*eC KL ER nasa. discriren
i nter li ti s contestatati onem jure veteri
ac hodi erno et utriusque
e f)'ectus. (Li ps. 1 731 . 4. ) S ecl. I. II. in opusc.
mi n. V ol. 1. p. '295. -35t. et
Carl. Loop. Goldschrndl Ueber Li ti s contes-
tati on and L'i nreden (Frafari f. a. i n.
1 81 3. 8. ) abschn. 1 . . 2. p. 5-1 4, et
1
.3 . p . 25. sq.
. 1 82 y siguientes. V ase sobre toda
esta materi a la luminosa diserta-
don de M. L eboisdes
Guays, abogado en otro tiempo
en la RealAudien-
cia ( a
la Cour regale)
y magistrado hoy, pero siempre consocio nuestro
eu la sociedad de derecho romano. T hmis,
t. VIII, parte 1 . ', entrega 2. "
Eneuntranse en esta disertacion entre otras cosas algunas observaciones so-
b reu n camb io n o tab l eh ech o en el testo den u estro au to r p o r l a seg u n da
edicion de Berln. V ase la notadel. 1 93.
S. 189.
Addicere , id est, adj u dicare.
Addicere xecr
olez2,;r,' , Praeto r
adh u c diceb atu r, g u an do deb ito remtradeb et credil o ri, u t in cu rsiet v}ta' el
R eCiS b atwret p o testatem, co l n so l ven do n o n esset. [en dea^fdicti, r_x^ x cl
t-
25.2
N OT AS .
x iogofi4
Est enim unum es.
tribus verbis prdetoriis, sunt bree 3 do.
dico, abdico.
Festus, sub v oce
Lance: L uceet errodicebatur apud anti-
quos; quia
qui furtutn ibat qucerere in dom aliena, metocinctus fntrabat,
L 4xcunque
ante oculos tenebat propter matrum familias, aut virginum,
presenta
rn.
Laos dicitur a Gra co aye
cavilas.
N udosautem rem furtiv am quaerereRomanosconsuev isse, nuncnov otes-
timonio
Glosa, Institutionum Turinensis v etutissimaecontirmatur, cnius
num. 466 hace babel:
Ita eni m fi ebat, ut i s, qui in alienam domum in-
troibat ad requirendarn
rern furttvam nudus ingrediebatur di scum fi cti le
i n
capi te pgrtans , utri squc mani bus detentus. Quod antiquitatis mono
mentumdebetur beneficio sAviaxrr. I I anbold , Epicr. Hein. ntiq.
g. 193. Enav rtrx : Enlugar denam qui vestitunt, lase: nam quem
uestitum, etc. ; y en lugar de
i s et nudum quaerere, lase: i s et nudus, etc.
La segunda edicion de Gayo ofrece eneste pasaje un Cambio bastante
considerable. En lugar deltesto que hemos dado y acabamos de corregir , se
encuentra este otro :
Nam qui vestitum quaerere prohibet, s' et nudum
quaerere prohi bi turus est.
Debe creerse, dice M. Lebois des Guays, que elmanuscrito no esta
muy legible cuando la primera edicion nos ofrecedesdeluegounalectura
muydiferente;peropor otra parte presumimosqueparadar unsentidora-
cional lafrasenam quem, etc. , se ha buscado en elmanuscrito lo que
probablemente no hay en l. Enefecto, segun las mismas notas de la nueva
edicion, elpali mpsesto trae prohi bi tus e, y noprohibiturus: ahorabien,
esta es precisamente la palabra que determina elsentido de la nuev afrase.
Pero admitiendo este cambio , h se hace elpasaje mas inteligible ? Parceme
que por huir de. un escolio se ha caido en otro mayor. S e hace decir alju-
rissconsulto qu la ley es ridcula , porque elque se opone la invesiigacion
sencilla, se opondr mas fuertemente aun la inquisicion per , lanc'e n, y
con tanta mas razh cuanto que se castra con mayor severidad elhurto des-
cubierto de esta manera. Pero entonces se pone mas eu ridculo aljuris-
consulto que lo est la ley misma que critica:
b
por qu oponerse, en efec-
to. Mas ' launainvestigacion que la otra? S i ninguna 'de las des es
forzosa , jams se descubrir elhurto no Manifiesto, toda 'vez que podr
elculpable no abrir su casa. Lejos de Gayo esta sinrazon , pues si laley
hubiese permitido eloponerse la pesquisa per lancera , aro la hubiera l
tachado de ridcula sino de absurda; y sobre este -punto no ptte& recaer sir
critica. Desp ees dehaber h ab l ado del a p esqu isa per Iancem y defin ido el
li nteuna, es cu an do aade: pi are lex Iota ri dcula est; l a p al ab ra querre
h aee`Y er qu el a cr tica recaeso b rel o qu eacab a' dedecir, so b re10 fu ep r+e-
eedeietb ediatatn en tey n o so b rel as do s p esqu isas : el resto -del h rrafe,
co ttsa*rado h del atro tl ar l a
cen su rn del j u risco n su l to , in dica atin tej er su o b -
j et. L a l ey', dl eeGayo , qu iere'g o tee' qu eh acel a p esqu isa
est desmide, y
o rden a al h iirro :
titn p o qu eest vestido : 'h aqu f l a-crfticet 4 1tirito n a
y desp u es vien el a del Iancem ,
sib ien es verdad qu el a p rimera p eca
miat{eio sa , al : p aso qu l a seg u n da p arecemej o r fu n dada:
'$i' p u es acu sa
GayOl ierid$eu l a ta`l ey, es , p sr1u l o a*** mido ' fifer co o
nei4 aa el .actite*
'S OT AS . 2
1g
gol especiedepesquisaquesometaal culpableauna
pedamasgrav e, ea
frzugi ,
ele. S e1iub erapodidoestar por lotantoaloquedicelaprimera
edition:
Y_. . 1 99. Es hoy dia una cuestion elsaber cul
eralacondiclondel indi-
viduo judicatus G adjudi catus, y
si se diferenciaba su suerte de la de los
esclavos.
. 21 0. Pecas autem, dice V arron, eo dicitur quod perpascat.
QU ADRU PEDES
'mnim
sunt, qua'dorso et coito domantur, id est, qua sarci-
nas vehunt et trahunt. Ulp. fragm. XI X, t.
En cuanto la ley Aquilia, sabemos por Ulpiano ( L. I . g. 1 . R. ad leg.
Agua. )
que
solo era un plebiscito, quum eam Aqui lli us, tri bunos plebi s, a
plebe rogaceri t.
Las tablas de Haubold la colocan en elao 468 de Roma,
FtrlBB L A3N O T AS DEL T 6HCEN CO MBKT A$iO .
r1tR `V.1 r ^^. u -4 f ^
G.1II
IN S T IT VT ION VM.
GM113RN T ARIVS QVART VS ,
LA IN S T IT U YA
DE GAYO.
GDMEl^ JT KRIOC U ART O.
IN S T l[Vtirti
ON ^^J[.
C OlVS II: i i \ra.f. A.MVS : QF*S .
S . 1.q uot.
generaactionum sint, eriusuidetur, duoesse: inr m, ett inper-
sonam . na'
^
zi^ . ^sed^ceruaz lxspc, nongeneril^us,
nonanimauecrun^ ^ ij xsd^ ms^c^es^ acti^uaninter genera
^ .^^^1 ^ ^ p ^
serettulisse. S . 2. Inpersonam actioest, quotienscum /digno
agimus, qui nobisy,e^ ex coRtractu, ue4,.e,x Adictoobligatusest,
idest, cum intendifflil,aala, facere, ap1tiAiateoportere. S . 3. in
rPm actioest, cum aut corporalem rem intendimusnostram
esse, "aut r*usaliquQdnbiscorpopetere4, yt gtedi,
aut utendi,
fiuendi, eundi,'tgeh^`;^' a'q^.^rduel^uz^^ i`, del altiustollendi,
uel pr*ospiciendi . item actioex diuersoaduersario-est nega-
tiv a. S . 4. S icitaquediscretisactionibuscertum est ,
*non
pos'se nosrem nostram ab alioitapeterg: sr PARET EoM DAS E
. 1. 1, L C oa.!. 1. deact.
. 3.
ConG .^ .1.2. I. dead.
.
4.
g. 14. . ead, nec
enim dan< p ota a t.C nf, supraC ofnmentat`.
11 .5. 99.
11'
L A IN S T IT OT A DE GAYO.
C OM
EN T ARIOC U ART O.
DE L AS AC C ION ES .
T IT U L OPRIMERO.
De la division de las acciones.
S . 1 L A div isionmasexactadelasaccionesesendosg-
neros;accionesrealesyaccionespersonales. L osautoresque
conforme ladiv isiondelasestipulaciones(ex sponsionuin ge-
neribus) hanadmitidocuatro, noecharondev er quetomaban
por gnerosalgunasdelasespeciescomprendidasenellos.
S . 2. L aaccionespersonal cuandolaejercitamoscontraal-
gunoquenosest obligadopor razondeuncontrato deun
delito, estoes, -cuandosostenemosenjuicioqueunapersona
est obligada dar, hacer
prestar algunacosa.
S . 3.
Y esreal laaccioncuandopretendemosqueunacosa
corporal nospertenece, quenoscompetealgunaserv idumbre
comoladeuso, usufruto, senda
(jus eundi),
carril (jus agendi),
acueducto, edificar masalto ladev istas. Entodosestosca-
soscompetetambien nuestroadv ersariolaaccionnegatoria.
S . 4.
Establecidadeestemodoladiv isiondelasacciones,
esclaroqueparareclamar unacosadenuestrapertenencia,
nopodemosusar delaformula:
sI APAREC EPROBADOQU ET IE-
N E 4BL IGAC ION DE DAR (S I PARET EU M DARE 0P0RT ERE);
por
38
258
DE LEGI S AC'T I O tiI EV I .
OpOHT ERE.
necenim, quodnostrum est, nobisdari potest : curn
solum
id
dari nobisintellegatur, quod
(i ta dtur, ut)
nostrum
fiat ; nec res, quae nostra
(est) , amplius (ri ostra)
fieri potest.
plane odio furum, quo magis pluribus actionibus teneantur,
effectumest, ut extra poenamdupli aut quadrupli, rei recipien-
dae nomine fures ex hac actione etiamteneantur: si PABET EOS
PAREo
poa lEKil:
quamuis sit etiamaduersus eos haec actio, qua
remnostramesse petimus. g.
5. Appellantur autemin remqui-
demactiones uindieationes, in personara uero actiones, quibus
dar/ fieriue oportere intendimus, condictiones.
5. 6. Agimus auteminterdum, ut remtantumconsequamur;
interdumut poenamtantum; alias ut remet poenam. 5. 7. Rem
tantumpersequimur; uelut actionibus ex contractu agimus.
S .
8.
Poenamtantumeonsequimur uelut actione furti, et iniuriarum,
et secundumquorumdamopinionemactione ui bonorumrapto-
rum: nana ipsius rei et uindicatio et condictio nobis competit.
S . 9. Remuero et poenampersequirnur uelut ex his causis, ex
quibus aduersus infitiantemin duplumagimus: quod accidit per
actionemiudicati, depensi, damni iniuriae - -- - -- rerum
legatarumnomine, quae per damnationemcertae relictae sunt.
g. 1 0. Quaedampraeterea sunt actiones, quae ad legis actio-
nemexprimuntur; quaedamsua ui ac potestate coustant. quod
ut manifestumfiat, opus est, ut prius de legis actionibus lo-
quamur.
S . 1 1 . Actiones, quas. in usu ueteres habuerunt, legis actio-
nes appellabantur, uelideo quod legibus proditae erant, quippe
tunc edicta Praetoris, quibus complures actiones introductae
sunt, nondumin usu habebantur; uelideo quia ipsarumlegum
uerbis accomodatae erant, et ideo immutabiles proinde atquo
leges obseruabantur. unde eum, qui de uitibus succisis ita egis-
set, ut in actione uites norninaret, responsumest, remperdi-
1 . 5. ^. 1 5. I . de act. i n, ^^ersonam uero etc. Coa. infra 1 . 18.
. 6. onf. . 1 6. I . -de act.
^
7. Conf. 1 . 1 7. I . de act.
. 8. Conf. g. 1 8. I . de act. et secundum quorundam -- raptorum. Conf.
pr. I. de bcin. vi rapt. et g. 1 9. I . de act.
1.
9. Conf. cit. 1 . 19. I. de act. ex hi s causi s etc. Conf. infra . 1 71 . item
Paulus, S ent.
recela. I , 1 9, 1 . 1 . ubi pro depensi mate deposi ti legendurn
esse putaverunt Cujacius et qui
din secuti sunt. i rrdi cati . Conf. Cicero, pro
Flacco, cap. 2t. depensi . Conf. supra Commentar. III. 1. 127. damni iniu-
riae. Conf. supra
Commentar. I I I . 1 . 21 6. itemult. I . de obiigat. quasi
ex contractu etg. 2:3. 26. 1 . de act. legatarui n etc. Conf. supra '( . ommen-
lar. II. 1. 282.
itein citati I nstitutionumloci et
Epitome, I I , 7, . 8.
1 . 10. 'Conf. infra 1 . . 32. 33.
g. 1 1 .
Acti ones - - procli tae erant.
Conf. Pomponius, L. 2. 1. 6. (le
rig. jur. eaquod lex xii
tabularum etc. Conf. Plinius, Hist. nat. L ib. XVII,
cap I. vers. gp. bi b. XI V , cap. 1. pr. Paulus, L . 28. . 6. dejurejur. t L .
1. 11. arbor. furtimcaesar. V lpianus ,
L . 3. pr. eod. Gajs, ,L . 2. 4.. eod, (ex
ip aiu s Co mmen l ar. ad L eg . xriT ab .)
;y.
ri;1
LI B. I V . S S , 5---1 1 .
2,59
que
molpuede drsenos lo que ya es nuestro,
todav ez quepor
dar entendemossolamenteloquesenosentregatransfirindo-
noslapropiedad, yquenadiepuedehacernospropietariodelo
queyanospertenece. Perosindudapor odio losladrones
sehaestablecido, paramasobligarlospor muchasacciones,
queademasdelapenadel duplo del cudruploestlrtambin
sujetos, cuandosetrataderecobrar unacosarobada, laac-
clonsI APAREC E
PRO BADO QUE T I EN EN O BLI GACI O N DE DAR
(S I
PARET EOS DARE
O PO RT ERE) ,
no obstante que tengamos tamblen
contra ellos la accion por la que reclamamos judicialmente que
unacosanospertenece.
S . 5. Las acciones reales se llaman tambien reivindicacio-
nes, en tanto que las personales, por las que sostenemos que
otro tiene obligacion de dar hacer alguna cosa, reciben elnom-
bre de condiciones.
S . s. Unas veces entablamos las acciones limitndonos la
reclamacion de la cosa; otras veces reclamamos solamente la
pena y otras por ltimo la cosa y la pena juntamente.
S . 7. Perseguimos la cosa solamente cuando, por ejemplo,
entablamos una accion dimanada de algun contrato.
S . 8. N uestra reclamacion se limita la pena, por ejemplo,
en la accion de hurto (fruti ), en la de injurias (i njuri arum), y
segun quieren algunos tambien, en la accion de robo (vi bonorum
raptorum) , porque nos competen la vez en este caso la reivin-
dicacion y la condicion de la misma cosa.
S . 9.
Por ltimo, perseguimos la vez la cosa y lapena en
aquellos casos, por ejemplo, en que procedemos por elduplo
contra la parte que niega, como acontece en las acciones llama-
das de lo juzgado
(judi cati ) , de lo gastado
(depensi ), de dao
causado contra derecho
(damni i njuri co) y de
cosas legadas por condenacion de un modo determinado.
S . 1 0.
Ademas entre las acciones hay unas que por ficcion
tienen elvalor de acciones de la ley, y otras que llevan en s
mismas su fuerza y su poder. Para mayor claridad de esta ma-
teria, parcenos conveniente tratar en primer lugar de las accio-
nes de la ley.
De las acci ones de la ley.
S . 1 1 .
Las acciones que usaron los antiguos, se llamaban
ac-
ci ones
de la ley , bien porque dimanasen de las leyes, pues que
entonces no existian los edictos delpretor que introdujeron otras
muchas acciones, bien porque estando arregladas altesto mis-
mo de las leyes, eran tan invariables y tan observadas como
ellas. As es que, supuesto elcaso de que uno a! reclamar sus
cepas cortadas, hubiese usado en la accion la palabra cepas, han
decidido los jurisconsultos
(responsum est)
quehabriaperdidola
T I T ULO I l.
?******************
,k**
*****
captus***
******** ^ **
28
DEL EGIS AC T IOmBY9.
dise, quiadebuisset arboresnominareeo, quodlex : Intabula.
rurn, ex quadeuitibussuccisis
iactiocompeteret, generaliter de
arboribussuccisisloqueretur. S .
12. L egeautem agebatur mo-
disquinque: sacramento;per iudicispostulationem;per con-
dictionem;per manusiniectionern;per pignoriscaptionem.
g. 13.
S acramenti actiogeneraliserat:
de quibusenim re
busut aliter ageretur legecautum nonerat, dehissacramento
agebatur. eaqueactioperindepericulosaerat *************atque
hoetemporepericulosaest actiocertaecreditaepecuniaeprop-
ter sponsionem, quapericlitatur reussi temereneget, et
restipu-
lationem, quapericlitatur actor si nondebitum petat: nam qui
uictuserat summam sacramenti praestabat poenaenomine; ea-
que in publicum cetlebat, praedesque eonominePraetori daban=
tur, nonut minesponsioniset restipulationispoenalucrocedit
tiduersario, qui uicer it. S . 14. Poenaautem sacramenti aut
quingenariaerat, aut quinquagenaria. nan:
derebusralleaeris
plurisuequingentisassibus, deminoribus*uero* quinquaginta
assibussacramentocontendebatur: nam *ita* legexiI tabularum
cautun;erat.
sed si de libe/Yate homini3controuersiaerat, esti
pretiosissimushornoessEt , tatuenut L aslibussacramento
eontenderetur eadem legecautunm est fauoris causa , ne satisda-
.tioneontrarentur adsertores
1. n n n n n n .
_***************s***********# ****************istaeOm-
nesactiones****#***** ****.***********
****************S . 15. adiudicem accipiundum uenirent. postea
ueroreuersisdabatur ****xxx . iudex: idque per legem Pina-
riam factum est;anteeam autem legem *'***'" dabatur iudex.
illudex superioribusintellegimus, si dereminorisquarn(M) ae-
risagebatur, quinquagenariosacramento, nonquingenarioeos
contenderesolitosfuisse. posteatamenquarniudex datusesset,
comperendinurndiem, ut adiudicem ueni: ent, denuntiabant.
deindecurraadiudicernuenerant, antequam aput eum causan:
perorarent, solebant breuiter ei et quasi per indiceinrem ex-
. 12. sacramento. Vid. 1. 1. 13-17. per condictionem: Vid. .
g.
13
S O. per manas iniectionem.
Vid. 1. L $. 2t--25. per pignoris captionem.
Vid. 1. 26-29.
. 13.
hoc tempore -- debitara pctat. C onf. infra1. . 171. et 180.
riayrequi uictus --
dobantur. C onf. infra. 16. 1 tem 1?estus, sub v oc. S a-
cramentum. Varro, deL ing. L at. L ib. IV. (ap. Gothofred. pag. 29.) Desa-
cramentov ideet iam
lsidorum , Origin. L ib. V. cap. 24.
. 14. Poena --
contendebatZir, C onf. . seq. 15. 16. item Festus
et Varroloc. cit. necnonValeriusProbus, inlitter. Q. N . T . S . Q. P. (ap.
Gothofred. pag. 1476.)
' 15. dabatur
xxx. iudex. C onf. Asconius, in Verrin. L ib. I, cap. Q.
red.^ a .1675.p a g.76.)
illud ex superioribus int ellegimus. Vid.1.14.post ra
t omen guara iudex dat as
esset etc. Conf.Aseonius loc.Cit.
LI B.
1 V .
S S . 1 2----1 5.
261
casareclamada, fundadosenque
debiera
haber empleadolapa-
labra
rboles, porquelaleydelasDoceT ablas, dedondeen
estecasoprocedialaaccion, hablaengeneral derbolescor-
tados.
S . 12. C incoeranlasespeciesdeaccionesdelaley, ea-
ber:: el depsitosagrado
( sacramentum) ,
lapeticiondejuez
(ju--
dicis post ulado),
la condicion
(condi cti o),
laaprehensiondela
persona(tnanus i njecti o) y
latomadeprenda
(pi gnori s
captio).
5. 13.
La accion de depsito sagrado
(sacramenti )
eragene-
ral, porqueseaplicaba todosaquelloscasosenquenohabla
otraaccinestablecidapor laley, yeratanarriesgada
comoloesenlaactualidadlaacciondel dinero
queseadeudaciertamente
(centre credi tce pecuni ce)
ror causade
laestipulaeionjudicial (sponsi o),
cuyasresultasseesponeel reo
si niega temerariamente; y de la restipulacion
(resti pulati o),
cu-
yosriesgoscorreel actor si reclamaloquenoseledebe;por-
queel v encidoenjuicioprestaba titulodepenalasumade-
positadaenmanosdel pontfice(summam sacramenti ) ,
la cual
perteneciaentoncesal erario, cuyoefectolaspartesdaban
fianza alpretor, mientrasqueahoralapenadelaestipulaeion
judicial(sponsi o) y de la restipulacion (resti pulati o) corresponde
igualmentecomoganancia lapartequesalev encedoraenel
pleito.
. 14. L apenadel depsitosagrado(sacramentum) consis-
tia en quinientos ases en cincuenta: la de quinientos tenia lu-
gar cuando elvalor dejos objetos enlitigiollegaba mil mas
ases;yladecincuentacuandodichosobjetoserandemenos
v alor: as lohabladispuestolaleydelasDoceT ablas. Perosi
lacontrov ersiagirabasobrelalibertaddeunhombre, por mas
questefuese
de mucho precio, no exigasinembargolaley
masdecincuentaasesdedepsito, findequelacaucionno
fuesedemasiadoonerosa losdefensores
(adsertores)
(Hi c deest pagi na i ntegra.)
S .
15
quev endranpararecibir
unjuez. L aspartes
volvian los treinta
das, y entonces se les
daba un juez segun la disposicion de la ley Pinaria, porque an-
tes de estaley
sedesignabael juez. Yapor
lo dicho anteriormente se deja entender que si elvalor de la cosa
no llegaba milases, eldepsito sagrado era de
cincuentay
no de quinientos.
Hechaladesignaciondel juez, laspartesse-
alaban
el diaenquehabiandeconcurrir al juicio, yluegoque
sehallabanenpresenciadel juez, eracostumbrequeantesde
-
entrar dellenoenladefensadesucausa, lehiciesecadaparte
unabrev ey
sumariaesposiciondel negocio, lacual sellamaba
compendio de la causa
(causce
coi lecti o) ,
como si dijramo
resu-
262
DE
LEGI S ACT I O N I T 3V S .
ponere: quaedicebatur causaecollectio, quasi causaesuaein
breuecoactio.
S .
1 6.
S i inrem agebatur, mobiliaquidem et
molienda, quaemodoiniusadferri adduciuepossent, iniure
uindicabantur adhuncmodum. qui uindicabat, festucam tene-
bat. deindeipsam rem apprehendebat, uelut hominem, et ta
dicebat:
RV N C EGO HO MI N EMEX I V I tL'QV I RI T I V MMEVM ES S EAIO
S EC VIN DVM S VAM
C AN S AN ', S I CV T DiXi . ECCE T I BI V I N DI CT AMI N PO -
svI .
et simulhomini festucaminponebat . aduersarius eademsi-
militer dicebat et faciebat . cumuterque uindicasset , Praetor
dicebat: b'IT T IT EAMBO HO I FI I N EDi . illi mittebant. qui prior uin-
dica(uerut,
i ta alterum i nterroga)bat: PO S T V LO , AN N E DI CAS , QV A
EX CAV S A V I N DI CAV ERI S .
illerespondebat. I V S PEREGI S I CV T V I N -
DI CT AMI N PO S V I .
deinde qui prior uindicauerat, dicebat: QVAN DO
T VIN IVBIA VIN DIC AVIS T I, DAERIS S AC RAMEN T OT EPROVOC O. ad-
uersariusquoquedicebat :
S I MI LI T ER EGO T E . **;** asses sacra-
menti nominabant . deinde sequebantur quaecumque ( si) inper-
sonam ageretur . posteaPraetor secundum alterum eorum uin-
diciasdicebat, idest, interim aliquem possessorem constituebat,
euroqueiubebat praedesaduersariodarelitiset uindiciarum, id
est, rei et fructuum: aliosautem praedesipsePraetor ab otro-
queaccipiebat sacramenti, quodidinpublicum cedebat. festu-
caautem utebantur quasi hastaeloco, signoquodam iusti domi-
nii; max i me (eni m) sua esse credebant, quae ex hostihus eepis-
sent : unde in centumuiralibus iudiciis hasta praeponitur. . 1 7.
S i qua res talis erat, ut (non) sineincommodoposset iniusad-
ferri uel adduci , uelut si columna, aut grex alicuiuspecorises-
set, parsaliquaindesumebatur: deindeineam partem, quasi
intotam rem praesentem, fiebat uindicatio. Raqueex gregeuel
unaouisaut caprainiusadducebatur, uel etiam pilusindesu-
mebatur et iniusadferebatur. ex naueueroet columnaaliqua
parsdefringbatur . similiter si defundo, uel deaedibus, siue
dehereditatecontrouersiaerat, parsaliquaindesumebatur et
iniusadferebatur, et ineam partem perindeatqueintotam
1. 16. Conf. Gellins, y. ib. XX, cap. 1 0. grC VN DVM -rIN DIC T AM IN POS VI.
Conf. V aterius Probus, in litter. S . S . C . S . U . L . T . V. (ap. Gothofred.
pag. 1476.) POS T VI.O-VIN DIC AVRR1S .
Conf. Cicero-, pro Muraena, cap. 12.
IN D1C T Af.
Conf. Boethius, Comrnenlar. in T opic. Cicer. Lib. I . ( ad cap. 2. )
Q'V AN DO T V - -
nomi nabClnt. Conf. supra 1 . 1 4. dei nde sequebantur - age-
retur. Conf. .
15. postea Praetor --- - -- et fructuum C orlf. infra^1 . 91 .
94, item l^estus,
sub vocib. V indiciae, S uperstites. Cicero, inerrem,
L ib. I,
cap. 45. et ad eumlocurn Asconius ( ed. a. 1 675. pag. 1 00. ) V alerius
Probus, inlitter. 1'. P.
L. V . ( ap. G, thofred. pag. 1 476. ) ali os autem -- in
publicum cedebat.
Conf. supra
g.
1 3. festuca. Conf. Plautus, Mil. Act. IV,
se.
1, v ers. 15. Persius,
S at. P, vers. 1 75. undein centumuiralibus iudi-
cs etc.
Conf. S uetonius, in O ctaviano, cap. 36. 1 1 'I artialia, L ib. VII, epigr.
9.
( 62), v ers. 7. S talius.
S ilv. Lib. I V , eciog. 4, vers. 43. ,
17. similiter si de
fundo etc.
Conf. Gellius,
L ib. XX, cap. i0. Festus,
suti ^Vbe.
Vihdiciiie. Cicero
pro
Muraena, cap. 12.
L IB.
I V. S .
16-17.
268
i l
menenpocas
palabras de su causa
(quasi causas sute i n
breve
ptt
coactio) .
S . 1 . 6. S I la accion era realy muebles semovientes los ( 1 1 )-
11,1
idossobre
-que versaba, de talmanera que pudiesen ser trans-
portados conducidos ante eljuez, entonces la reivindicacion
en juicio se verificaba de este modo : elque la proponia tomaba
enlamanounav arilla
estuca
(, f ^) ,
y cogiendo en seguida la cosa
S . 1 s. Et haecquidem
actiopropriecondictiouocabatur: nam actor aduersariodenun-
tiabat, ut adiudicem capiendum diexxx. adesset . nuncuero
nonpropriecondictionem dicimusactionem inpersonam, (qua)
intendimus, dari nohisoportere: nullaenim hectemporeeo
nominedenuntiatiofit. S . 19. Haecautem legisactioconstituta
est per legem S iliam et C alpurniam: legequidem S iliacertaepe-
cuniae, legeueroC alpurniadeomni certare. S . 20. Quare
autem haecactiodesideratasit, cum deeo, quodnobisdari
oportet, potuerimussacramento, aut per iudicispostulationem
agere, ualdequaeritur.
S . 21. Per manusiniectionem aeque(de) bisrebusagebatur,
dequibusut itaageretur., lege aliqua cautum est;elut iudicati
legemi tabularum. quaeactiotaliserat : qui agebat, sicdice-
bat : QVODT VMIHI IVDIC AT V3S IVE DAMN AT VS ES S ES T EBT IVM Y
MIL IA, QVAE DOL OMAL ON ON S OL VIS T I OB EAM BEM EGOT IBI
S ES T EHT IVM XMIL IVM IVDIC AT I MAN VS IN IIC I(
^ ;
et simul aliquam
partem corporisejusprendebat . neclicebat iudicatornanum
sibi depellere, et proselegeagere;set uindicem dabat, qui pro
secausam ageresolebat: qui uindicem nondabat, domum du-
cebatur ab actoreet uinciebatur. S . 22. Posteaquaedam leges
ear allisquibusdam causisproiudicatomanusiniectionem in
quosdam dederunt: sicut lex Publiliaineum, proquosponsor
dependlsset, si insex mensibuspruximis, quarnproeodepen-
sum esset, nonsoluisset sponsori pecuniam : item lex Furiade
sponsuaduersuserina, qui asponsoreplusquarnairilem partem
exegisset: et deniquecompluresatineleges in multiscausista-
1. 18. nam denuntiabat. C onf.
g.
15. I. deact. 'tunoetc. cit. . 1 5. I.
C bnf. supra. 15.
. 21. Per manu.s iniectionem.
C onf. S erv ius, adAeneid. L ib. X, v ers.
4!9. Vlpianus. L . 10. . 1. deinjusv oc. Paulus, L . 7. qui sinemanumiss.
et
L . 9. deserv isexport.
L . un. . 4. C . delat. libert. toll. (lustinian.) uelut
iudfcectd lege xtI tabularum etc. C onf. ('xellius, L ib. XX, cap. 1. IVDIC AT I MA-
Itv s. C onf. . 2r. nec licebat --agere.
C onf. . . 24. 25. set uindicem dabat.
C onf. Festus, sub v oceVindex.
. 22. lex Publilia C onf.
supra
C ommentar. III. . 127. lex Furia de
sponsu C onf. ibld. . . 121. 122.
LI B. I V . .
18--22.
205
objetoencuestionestuv iesepresente, llev andosotoal juicioun
terrondelatierradel fundo, unatejadel edificiodun
si lacontrov ersiagirabasobreunahe-
(Hi c tres li ncee desune.)
S . 18.
Estaaccionsellamabacontodapropiedadcondi-
cion, porqueel actor intimaba suadv ersarioque lostreinta
dial sepresentase tomar unjuez. Mashoyqueyanosehace
ningunaintimaciondeestegnero, llamamoscondicionimpro-
piamente laaccionpersonal, encuyav irtudsostenemosque
otroest obligado darnosalgunacosa.
S . 19.
Estaacciondelaleyhasidoestablecidapor lasleyes
S illay
C alpurnia: por laprimerasi setratadeunasumadeter-
minadadedinero, ypor lasegundasi deotracualquieracosa
tambiendeterminada.
S . 20. Disptasemuchosobreel motiv oquehapodidodar
lugar hacer usodeestaaecion, siendoas queparapedir lo
queotrotieneobligaciondedarnos, est ennuestramanoen-
tablar laacciondedepsitosagrado(sacramenti )
ladepeti-
ciondejuez.
S . 21. Eralcitousar delaacciondeapreheusiondelaper-
sona(per nzanus i njecti onenz altere) entodosaquelloscasosen
quealgunaleyhabaestablecidosemejantemaneradereclamar
lascosas, por ejemplo, laleydelasDoceT ablasrespectodel
yacondenadoanteriormenteenjuicio
(judicati). Estaaccionse
ejercitabadel modosiguiente: el actor decia suadv ersarioes-
taspalabras:
Poli CUAN T O O BRAN DO CO N DO LO MALO N O ME HAS
PAGADO LO S DI EZ MI L S ES T ERCI O S A QUE EN MI FAV O R HAS S I DO
CO N DEN ADO S EN T E` :CI ADO EN JUI CI O , EN S U V I RT UD MR APO
-
DERO DE T I PO R AQUELLA S UMA EN FUERZA. DE LO JUZGADO ;
y
al
mismotiempocogiapor algunapartedel cuerpo suadv er-
sario, quiennoeralcitodesasirseni entablar por s ninguna
acciondelaley;peropresentabaunlibertador
(s'i ndex ) que so-
ba actuar por len juicio; sin embargo, elque no lo presenta-
ba, era conducido por elactor su casa y
aprisionadocon
cadenas.
S . 22.
Posteriormente permitieron algunas leyes la apre-
hension de la persona
(nzanus i njecti o)
en fuerza de lo juzgado
( pro
judicato)
para varios otros casos. As, por ejemplo, la ley
Publilia concedi este medio contra aquel, cuyo
sponsor
hubie-
se pagado por l, sin conseguir elreintegro en eltrmino
de
los seis primeros meses posteriores aldesembolso. T ambien la
ley Furia de
sponou
( fianza) concede esta aecion contra aquelque
hubiere exigido de un
sponsor
masdesupartev iril;ypor
ul-
timo, otrasmuchasleyespermitieronhacer usodelaaprehen-
aiondelapersonaenmultituddecasos.
34
rancia
266
DE LEGI S ACT I O iV I BS S .
1em actionem dederunt. .
23. S et aliaelegesex guibusdam
causis constituerun
t
quasdam actionesper manusiniectionern,
sedpuram, idest, nonproiudicato: uelut lex (Furia)"
testa-
mentariaaduersuseum, qui legatorum nominemortisuecausa
plus
Massibus cepisset, cum
ea lege non esset exceptus, ut
ei plus
capere liceret: itemlex Marcia aduersus feneratores, ut
si
uxuras
exegissent,
de his reddendis per manusiniectionem
cumeis ageretur. S . 24. Ex quibuslegibus, et si quaealiaesi-
milesessent, cum agebatur, manum sibi depellereet proselege
agere
(li cebat) . namet actor in ipsa legis actione non adiiEiebat
hoc uerbum
PRO I V DiC4T O , sednominatacausa, ex quaagebat,
itaadiiciebat:
OBEAM REAL EGOT IBI M4N VM 1PiIIC IO:
cum hi,
quibus pro iudicato actio data erat, nominata
causa, ex qua
agebant, ita inferebant: O B EAMREAL EGO T I BI PRO I V DI CAT O
AL AIVVM IN IIC L O. necmepraeterit, informalegisFuriaetesta-
mentariaePRO I V DI CAT O uerbum inseri, C um inipsalegenonsit:
quoduidetur nullarationefactum. S . 25. S edpostealege******,
exceptoiudicatoet eo, proquodepensum est, ceterisomnibus,
cum quibusper manusiniectionem agebatur, permissum est,
sibi manum depellereet proseagere. itaqueiudicatuset is, pro
quodepensum est, etiam post hauclegem uindicem daredebe-
bant : et nisi darent , domurnducebantur. llaguequamdiulegis
actionesinusueraut, semper itaobseruabatur: undenostris
temporibusis, cum quoiudicati depensiueagitur, judicatura
solui satisdarecogitur.
g. 26. Per pignoriscapionem legeagebatur dequibusdam re-
busmoribus, (de qui busdam) lege. S . 2 7. Introductaest mo-
ribusrei militaris. nam propter stipendium licebat militi, ab eo,
qui distribuebat, nisi daret, pignuscapere: dicebatur autem ea
pecunia, quaestipendii nominedabatur, aesmilitare. item
propter eam pecuniam licebat pignuscapere, ex quaequus
emenduserat: quaepecuniadicebatur aesequestre. item prop-
1. 23. lex Furi a testamentari a -- -- li ceret. Conf. . 24. . itemsupra
Commentar. I I , 225. Lex illarcia anuo urbis 402. assignanda videtur, ob
locumLiv, Lib. V I I , cap. 21 . Haub.
1 . 21 . Conf. . . 21 . 25.
g. 25. Conf. supra . 1
.
21 . 22. unde nostri s tempori bus etc. Conf. infra
. 1 02.
. 27. nam
propter sti pendi um -- --- aes mi li tare. Conf. & ellius, Lib.
V I I , cap. 1 0. aes equestre.
Couf. Festus, sub voc. Equestre aes. aes hor-
di ari um.
Conf. I deen, sub voc. Hordiariunj aes.
, 1
Lin. I V . g. 23-27.
267
s. 23.
Diferentesotrasleyesestablecierontambienenciertos
cases
estamisma
accion, si biendeunamanerapuraysim-
ple, es decir, no en fuerza de lo juzgado
(pro judi cato).
T al es
por ejemplo, laley
Furiatestamentariaqueconcedelaaccion,
dequese
trata, contra aquelque recibiere ttulo de legados
pr causa de muerte mas de milases, no siendo de aquellas
personas esceptuadas en la misma ley quienes se permite que
perciban mayor cantidad. T ales tambien la ley Marcia
l que
concedela
misma accion contra los usureros para que devuelvan
las usuras exigidas.
S .
24. Cuando elactor entablaba la accion en virtud de es-
tas leyes otras semejantes, podia su adversario resistir la
aprehension de la persona
(manus i njecti o)
y hacer por s mismo
su defensa, pues elactor no usaba en estos casos las palabras
pro judi cato (en
fuerza de lo juzgado) , y solo aadia despues
de
espresar elttulo constitutivo de su accion lo siguiente:
EN su
V I RT UD ME APO DERO DE T I ;
mientras que por elcontrario cuan-
do se procedia en fuerza de lo juzgado (pro judi cato)
seaadan
despuesdel ttulolassiguientespalabras: PoaT AN T O ME APO -
DERO DE T I EN FUERZA DE LO JUZGADO (pro judi cato).
N o igno-
ro, sin embargo, que en la frmula deducida de la ley Furia
testamentaria se inserta la palabra PRO JUDI CAT O , pesar de no
encontrarse en la ley ; pero no creemos que haya razon ninguna
para hacerlo.
. 25. Mas posteriormente la leyes-
ceptuando elcaso en que se procede en fuerza de lo juzgado (pro
judi cato) y aquelen que elsponsor no ha sido reintegrado, per-
miti en todos los demas las personas contra quienes se en-
tablaba la aprehension de la persona
(manus i njecti o) que pu-
dieran rechazarla y defenderse por s mismos.
Por lo tanto el
condenado en juicio (
j
udieatus) y aquelpor quien pagaba el
sponsor, debian presentar un libertador
(vi udex ) aun despues de
publicada esta ley, y si no lo presentaban, podia elactor con-
ducirlos su casa. As es que mientras duraron
las acciones de
la ley, se observ siempre esta regla , y aun en nuestros dias se
obliga alcondenado en juicio y alque no reintegra su
spon-
sor, dar fianza de pagar lo juzgado
(judi catura solvi ).
^. 26. Las acciones de la ley por toma de prenda
(per pi i -
nori s capti onera)
nacan en ciertos casos de la costumbre y en
ciertos de la ley.
S . 27. S e introdujeron por la costumbre en los asuntos mi-
litares, porque era lcito al
soldado que no recibia su estipendio,
apoderarse de una prenda perteneciente alencargado en su dis-
tribucion. Eldinero que se entregaba los soldados como esti-
pendio sueldo, tenia elnombre de
ces mi li tare.
T ambien podia
elsoldado apoderarse de una prenda, cuando no se le entre-
gaba eldinero que debla recibir para la compra de un caballo;
dinero que se
llamaba
ces equestre;
y por ltimo, cuando
no se
?.68
DE k'1C riON v idS V.
ter eam pecuniam, ex quahordeum equiserat comparandutn:
quae pecunia
dicebatur aes hordiarium. S . 28. L egeautem in-
troductaest pignoriscapouelut legexii tabularum aduersus
eum, qui hostiam emisset, necpretium redderet: item aduer
sus
eum,
qui mercedem nonredderet proeojumento, quod
quisideolocasset, ut indepecuniam aceeptam indapero, id
est, insacrificium inpenderet. item lege*************dataest
pignoriscaptiopublicaraisuectigalium publicorum populi Roma
ni aduersuseos, qui aliqualege
rcecti ^, mali a
deberent. g. 29. Ex
omnibusautem istiscausiscertisuerbispignuscapiebatur;et ob
idplerisqueplacebat, hancquequeactionem legisactionem
esse. quibusdam autem
(non)
placebat: primum quodpignoris
captioextraiusperagebatur, idest, nonaput Praetorem, ple-
rumqueetiam absenteaduersario, cum alioquin(aliquis)
cete-
risactionibusnonaliter uti possit, quam aput Praetorem, prae-
senteaduersario: praetereanefastoquoquedie, idest, quonon
lieebat legeagere, pignuscapi poterat.
S . 30. S et istae munes legis actiones paulatim inodium uene-
runt . namqueex nimiasubtilitateueterum, qui tunc'tiracon-
diderunt, eoresperductaest, ut uel qui minimum errasset,
liten3 perderet. itaqueper legem Aebutiam et duasIuliassubta-
taesunt istaelegisactiones, effectumqueest, ut per concepta
uerba, idest, per formulaslitigaremus. S . 31. T antum ex dua-
buscausispermissum est legeagere: damni infecti, et si cen-
tumuiraleiudicium fit *************eum adcentumuirositur,
antelegeagitur sacramentoaput Praetorem urbanum uel pere
grinum . propter damnum ueroinfectu^
nnemouult legeagere;
set potiusstipulatione, quaeinedictopropositaest, obligat
aduersarium '*******quodet
commodiusiusset*pleniusest. per
pignoris
1. 28. i tero lepe publi cani s.
Conf. C icero, inVerrem, L ib. III, cap. 11.
1. 29. nefasto aggere.
Conf. V arro, de Ling. Lat. Lib. V . ( ap. Gotho-
fred. pag. 35. ) et O vidius, Fastor. Lib. I , vers. 47. 48.
. 30. / tan/ que
--
li tem perderet.
Conf. supra . ii. per legem Aebu-
ti am.
Conf. Gellius, Llb. XV I , cap. 1 0.
1. 31.
si centumui rale i adi ci um -- peregri nara.
C onf. infra1.95. item
Gellius, loc. cit. Cicero, pro Ceecina , cap.
33. O ratio pro domo, cap. 29.
4
LI B. 1 V . S S .
28-81.
269
ledabaparacomprar lacebadaquehabladeserv ir dealimento
loscaballos;cuyodinerosellamaba
( es
hordi ari une.
S . 28.
L atomadeprendaseintrodujopor
laleyenciertos
casos, como, v . gr. , por laleydelasDoceT ablascontraaquel
quehabiendocompradounav ctima resparael sacrificio, no
pagabasuprecio,
igualmentecontrael quehabiendoalqui-
1
ladouna
caballera, nopagabael preciodel alquiler, contal que
t!
estesehubiesedestinadodesdeluego unsacrificio. Delamis-
mamanera
concedi tambienlaley
la toma de
prenda
losencargadosderecaudar losimpuestosdel pueblo
romanocontraaquellaspersonasquepor cualquier causaestu-
v iesenendescubici t.o.
S . 29.
En todos estos casos se hacia uso de ciertas palabras
altomar la prenda, por donde muchos queran que esta accion
fuese una accion de la ley; pero otros sostenian lo contrario fun-
dndose en que la toma de prenda se efectuaba estrajudicial-
, ot. , mente, es decir, no por ante elpretor, y aun muchas reces sin
que estuviese presente eladversario, alpaso que las denlas ac-
ciones de la ley no podan ejercitarse sino en presencia de este y
por ante elpretor; y ademas en que la prenda poda tomarse
tambien en los dias nefastos, durante los cuales no era licito
entablar las acciones de la ley.
g. 30. Empero todas estas acciones de la ley llegaron poco
poco hacerse insoportables, porque resultaba de la escesiv a
sutileza con que redactaron las leyes los antiguos legisladores,
que elmas ligero error en la manera de entablar y proseguir la
accion, poda acarrear la prdida delpleito. Por tanto estas ac-
ciones fueron abolidas por la ley tEbucia y las dos leyes Julian,
estableciendo que en adelante se procediese en los litigios por
ciertas y determinadas palabras
(per concepta verba) , es decir,
1 1 ;:` por medio de frmulas.
S . 31 . S olo en dos casos se permiti hacer uso de las accio-
nes de la ley, y son cuando se teme que sobrevenga algun dao
11.;
i nfecti ),
ycuandoel juiciosehacepor loscentumv i-
ros
pues en este ltimo caso hay que entablar
r.
'
primeramente ante elpretor urbano elextranjero la accion de
` O '.
271
T I T ULO I I I .
Del uso de las
fi cci ones tanto en aquellas acci ones que ti enen
fic-
ticiamente
el valor de las acci ones de la le
y
, como en otras va-
ri as frmulas.
S . 32
as es corno elcobrador de los
impuestos (puli canu, r),
en la frmula que se le habia concedido,
obtenia por una ficcion que se condenase aldeudor en una su-
tea
igual la que elmismo cobrador habra obtenido en otro
tiempo por la toma de prenda.
g. 33. C rin
todonohay
ninguna frmula que imite
simu-
le la condicion por medio de las ficciones, porque ora sea que
reclamemos una suma cierta de dinero cualquiera otra cosa
determinada que se nos deba, sostenemos simplemente que hay
obligacion de entregrnosla, y no empleamos ninguna ficcion de
condicion. Por donde debemos inferir que las frmulas, por
cuyo medio sostenemos que alguna persona tiene obligacion de
darnos cierta suma de dinero cualquiera otra cosa, son de las
que llevan en s mismas su fuerza y valor. De la misma natura-
leza son las acciones de comodato (connodati ) , defiducia(ji du-
cke) ,
de negocios agenciados (negoti orum gestorum) yotrasin-
numerables.
S . 34. En ciertas frmulas empleamos tambien ficciones de
otra especie, v. gr. , cuando aquelque en virtud deledicto ob-
tuvo la posesion de bienes, entabla y prosigue sus acciones con
la cualidad ficticia de heredero, pues sucediendo aldifunto por
derecho pretorio y no por la ley, no puede entablar acciones di-
rectas ni sostener por consiguiente que es de su propiedad lo
que perteneci aldifunto, que hay obligacion de darle lo que
este se debia. Por lo tanto se apoya en su finjida cualidad de
heredero en esta forma: s
JUEZ. S I AULO AGERI O
esto es, el
mismo actor,
FUES E HEREDERO DE LUCI O T I CI O YPO R CO N S I
-
GUI EN T E S I EL FUN DO DE QUE S E T RAT A LE PERT EN ECI ES E PO R DE-
RECHO QUI RI T ARI O ,
bien si la accion es personal, se vara la
frmula despues de haber hecho uso de una ficcion semejante en
estos trminos: Y
S I EN T O N CES APARECE PRO BADO QUE N UMERI O
N EGI DI O T I EN E O BLI GACI O N DE DAR DI EZ MI L S ES T ERCI O S A ALT O
AGERI O .
S . 35.
De la misma manera puede elcomprador de los bie-
nes obrar por ficcion como talheredero. Bien es verdad que
veces suele tambien proseguir su accion de muy distinto modo,
porque haciendo la demanda nombre de aquelcuyos eran los
bienes vendidos, cambia la condenacion en favor suyo, esto es,
pideque
suadv ersarioseacondenado entregarlecuantocomo
272
DE FORMVLIS.
actionisappellatur Rutiliana, qui aPraetorePublioRutilio, qui
et bonorum uenditionem introduxissedicitur, comparataest.
superior autem speciesactionis,
, quafictoseheredebonorum
emptor agit, S eruianauocatur. g.
36. (Eiusdem generis est P
u-
bliciana actio).
datur autem haceactioei, qui ex iustacausa
traditam sibi rem nondum usucepit: earnqueamissapossessione
petit. nam quianonpotest eam ex iureQuiritium suam essein-
tendere, fingitur rem usucepisse, et itaquasi ex iureQuiritiutn
dominusfactusesset , intendit hocmodo:
IV DEx ESTO . SI
QVEM
HOMINEM AYLYS AGERIVS E!IIIT
ss
EI TRADITVS EST ANNO POS-
SEDISSF.T TVM SI EVM HO11iINEM, DE QVO A('iITVR EIVS EX IVRE
QVIRITIVM ESSE OPORTERET
et reliqua. S . 37. Item ciuitasRo-
manaperegrinofingitur, si eonomineagat, aut cum eoagatur,
quonomine
nostrislegibusactioconstitutaest , si modoiustum
sit, eam actionem etiam adperegrinum extendi : uelut si furti
agat peregrinus, aut cum eoagatur, formulaitaconcipitur:
DEX ESTO. SI PARET (OPE) CONSILIOVE DIONIS ** FILII FVRTVM
FAC T VM ES S EPAT ERAE AVREAE, QUAM OB REM EV4i, , SI CIVIS RO-
MANVS ESSET, PRO FI'RE DAIN VD DEC IDEREOPO3iTERET et reli-
qua. item si peregrinusfurti agat, ci.uitasel Romanafingitur.
similiter si ex legeAquiliaperegrinusdairtni iniuriaeagat, aut
eum eoagatur, fictaciuitateRomanaiudicium datur. s. 38.
Praetereaaliquandofingimus, aduersarium nostrum capite
de-
minutum nonesse. nam si ex contractunobisobligatusobliga-
tauesit, et capitedeminutusdeminutauefuerit,` uelut mulier
per coemptionem, tnasciili: sper adrogationem, desinit iureci-
uili deberenobis, L eedirectointendere"'', dareem eamue
oportere: sedneinpotestateeiussit, iusnostrum corrumpere,
introductaest contraeum eamueactioutilis, rescissacapitisde-.
minutione, idest, inquafingitur capitedeminutusdeminutaue
nonesse.
. 38. C onf. s.s.3. 4. I. de act.
. 37. (: onf. C cero, in
Verrem, L ib. II , cap. 12.
. 38. C onf. supraC ommentar. I(I. s. 84. el C ommentar. I. 1.183.
L IB. IV. S S . 36-
1.58.
27
tal comprador delosbieneslepertenezca hayaobligacionde
darle. EstaespeciedeaccionsellamaRutiliana, del nombrede
suautor PublioRutilio(pretor) , quienseatribuyetambien
haber introducidolav entadelosbienes. L aotraaccion,
por
mediodelacual el ~piador delosbienesobraenel supuesto
ttulodeheredero, sedenominaaccionserv iana.
S . 36.
A estemismogneropertenecelaaccionPubliciana,
lacual competeal quepideunacosaadqui{ idaconjustottulo,
perocuyaposesionhaperdidosinhaber llegado usucapir.
Porquecomonopuedesostener quelacosaessuyapor
dere-
cho quiritario, se finje que la haba ya usucapido, y suponin-
dose en virtud de esta ficcion dueo de la cosa, culsi por
derecho quiritario lo fuese, hace su reclamacion en esta for-
ma: S E JUEZ. S I AULO AGERI O HUBI ES E PO S EI DO DURAN T E UN AO
EL ES CLAV O QUE CO MPR YLE FUE EN T REGADO , YS I PO 1 1 T AN T O
ES T E ES CLAV O DE QUE S E T RAT A LE HUBI ES E PERT EN ECI DO PO R
DERECHO QUI RI T ARI O , etC.
S . 37. T ambien por medio de una ficcion se atribuye un
extranjero la cualidad de ciudadano romano, siempre que del
ttulo con que lreclama le reclaman, nazca accion establecida
en nuestras leyes, y con talque sea justo hacer estensiva
los extranjeros semejante accion ; como si uno de ellos persigue
es perseguido por hurto, en cuyo caso se concibela frmula
enestostrminos: S E JUEZ. S I APARECE PRO BADO QUE PO R O BRA
CO N S EJO DE DI O N . .
S EHA C OMET IDOEL HU RT OD1
UN A CO PA DE O RO , PO R CUYA RAZO N S 1 FUES E CI UDADAN O RO -
MAN O , DEBERI A S ER PERS EGUI DO PO R L4 ACCI O N DE HURT O , etc.
T ambienseatribuyepor ficcional extranjerolacualidaddeciu-
dadanoromano, cuandol esquienentablala acciondehurto.
Delamismamaneracuandounextranjeropersigue esperse-
guidoen
v irtuddelaleyAquiliapor undaocausadocontra
`derecho, haylugar lareclamacionenjuiciopor mediodeuna
ficcionsemejante.
S . 38.
Ademas fingimos tambien algunas veces que no ha
sufrido nuestro adversario la
capi ti s di , ni nuci on, porquesi en
v irtuddeuncontratoseencuentranunhombre unamujer
obligados nuestrofav or, yllegan sufrir la
capi ti s di mi nu-
ci on ,
como si la mujer, por ejemplo, efectua la coempcion, el
hombre se d en adrogacion, cesan de estar obligados por elde-
recho civil, y no podemos sostener directamente.
p .
PO R CUAN T O AULO AGERI O DEPO S I T UN A MES A DE PLAT A
EN PO-
1
1 1DER DEN U MERION EGI DI O , LO QUE FO RMA
EL OBJET ODEL PL EI-
I lf
^'T O ; JUEZ CO N DEN A PO R ES T A CAUS A. A
N U MERION EGIDIOEN L O
P!^''!J
QUE ES T E O BLI GADO A DAR HACER EN FAV O R DE AULO
.&GAT IT O,
11 )
S EGUN S U BUEN A FE
' S I N OAPAREC EPROBADO . ABS U EL
V ELO . Por
elcontrario, la frmula siguiente pertenece las se-
l el 1'2
K`^
, , , {,
I ;i'1:
gundas:
S E JUEZ. S I APARECE PRO BADO QUE AULO AGERI O DEPO -
SI T UNA M E SA DE PL A T A E N PODE R DE NUM E R I O NE GI DI O,
QUE ES T E O BRAN DO CO N DO LO MALO N O S E LA HA DEV UELT O ,
JUE Z , CONDE NA A NUM E R I O NE GI DI O E N F A VOR DE A UL O A GE R I O
A T A NT A CA NT I DA D DE DI NE R O CUA NT O VA L L A L A . COSA : SI NO
A PA R E CE PR OB A DO, A B SUE L VE L O.
L as frmu l as del co mo dato
so n
tambien semejantes ests.
S.. 4 8. L a co n den acio n , en to das l as frmu l as qu el a ten g an ,
esp resa siemp reel val o r p ecu n iario del a co sa
,
qu ees o b j eto del
l itig io , -y p o r tan to au n qu efu ereco rp o ral .
.
. .
n o co n den a
2is
DE FORAIVL IS .
^
********iudex
non
lpsam rem condamnat eum , C uraquo
actum
est, sicut
anal
fieri solebat,
(sed) aestimatarepecuniam eum
condemnat. .
49.
C undemnatioautem uel certaepecunias
in
formula
ponitur, uel incertae. S . 50. C ertaepecuniaeineafor-
mula, qua
eertam
pecuni am peti mus; nam illicimaparteformu.
laeita
est: IVDEXN VML RIVM i'tEGIDIVM AVL OAGERIOS ES T ERT IViI
Y. DIIL L II C ON DEbiN A : S I N ON PARET , ABS OL VE.
S .
51. Incertae
uerocondemnatiopecuniasduplicem significationem habet. est
enim una
cum aliquapraefinitione, quaeuulgndicitur cum taxa-
tione;uelut
si
incertum aliquidpetamos **********formulaeita**: E'
IVDEXN U MERIVM N EGIDIVM AVL OAGERIODVMT AXAT XMIL IA
C ON DEMIVA : S I N ON PARET , ABS OL VE. diuersaest, quaeinfinita
est; uelut si rem aliquam apossi8entenostram essepetamus,
id
est, si inrem agamus, uel adexhibendum. namillicita est:
QVAN T I EA RES ERIT T AN T AM PEC VN IAM N VDIERIVM N EGIDIVDI
AVL OAGERIOC ON DE\IN A : S I N ON PARET ABS OL VIT O. S . 52. ******
iudex si condemnat, certam pccuniam condemnaretdebet, et
si
certapecuniaincondemnationepositanonsit. debet autem iu-
11
*****************
4~*1
.. _ .. .^..,-......... ..._..__
S PON DES ?DARES PON DEO***************
dare
*
plus**
******************. ********
p etere
51 . cu ra tax ati one.
Conf. Festus, sub voce T axat.
1. 53 . i udex -- posi ta
non si t. Cont. . 3$. 1 . de act. eondernnatione
eonstri ngi . Conf. infra . si.
. 53. Conf. infra . 56.
itemS. 33. de act. Paulus, S ent. recept. 1 , 1 6.
Consultado, cap. 5.
n n n n n n n
DA R E
L IB. IV.
S S .
49--43.
279
el juez al demandado entregar lacosamismacornosolaha-
cerseantiguamente, sinoqueapreciadaesta, lecondena dar
suv alor endinero.
^ S . 49.
S inembarga, lacondenacionnoespresasiempreen
la
frmulaunacantidaddeterminadadedinero, pues
v eces
esindeterminada.
S . 50.
Esdeterminadaentodasaquellasfrmu;aspor las
quereclamamosunacantidadfijadedinero
(certam pecuni am).
S us trminos, colocados en la ltima parte de la frmula , son
los siguientes:
JUEZ , CO N DEN A A N UMERI O N EGI DI O EN DI EZ MI L
S ES T ERCI O S A FAV O R DE AULO AGERI O : S I N O APARECE PRO BADO ,
ABS UELV ELO .
S . 5 ! .
Por el contrario, puedeser indeterminadadedosma-
neras. L auna, cuandosesealaunacantidadcomov alor apro-
ximadodelacosareclamada,
y
esloqueordinariamentese
llamatasacion, comosi, por ejemplo, reclamamosunacosain-
determinada
. . delaformula
as -JUEZ. . ,
CO N DEN A A N UME. RI O N EGI DI O
HAS T A EN CAN T I DAD DE DI EZ MI L S O LAMEN T E A FAV O R DE AULO
AGERI O : S I N O APARECE PRO BADO , ABS UELV ELO . Ylaotra, cuan-
dosereclamaunacosadejandoabsolutamenteindefinidosuv a-
lor, comosi , por ejemplo, reclamamosel dominiodeunacosa
queotroposee, esdecir, cuandolaaccionesreal tienepor
objetolaexhibiciondeunacosamueble (si in rem agamus 'el
ad ex hi bendum) , porqueentalescasoslacondenacionsehalla
concebidaenestostrminos;
CO N DEN A A N UMERI O N EGI DI O EN
T AN T A CAN T I DAD A FAV O R DE AULO AGERI O , CUAN T O FUERE EL
V ALO R DE LA CO S A : S I N O APARECE PRO BADO , ABS UELV ELO .
S . 52
si el juez condena, debefijar enla
condenacionunacantidaddeterminadadedinero, auncuando
nov iniesepropuestaenlafrmula, teniendocontodoencon-
sideracionquecuandog
ast determinadafijamentelacantidad,
tienequeconcretarse
a ella sin poder aumentarla ni disminuirla,
porque de otra manera se convertira el
juez enparte. T ambien
debetener presentequecundohaytasacion, nopuedeconde-
nar enunacantidadmayor quelatasada, sopenadeconv er-
tirseigualmenteenparte;peros leest permitidocondenar en
menoscantidad
281
Incrreseenlaplus-
petielon por
razondela
causa, v.
gr., cuandoenlapretension
(inte'ntio)
s quitaal deu-
dor lafacultaddeescoger quelecorrespondiapor lamisma
obligacioncontrada, cornosi habiendounoestipuladoenesta
forma:
PRO MET ES DAR DI EZ MI L S ES T ERCI O S EL ES CLAV O S T 1 -
CHO ?
reclamasedespuesdeterminadamenteunasoladeestasdos
cosas;porqueansupuestoquefueselademenosv alor, secon-
sideraqueincurreenlaplus-peticion, todav ez queenoasiones
podraser menosgrav oso suadv ersariodesprendersedelacosa
noreclamada. L omismosucederasi despuesdehaber estipulado
genricamenteunacosa, sehicieselareclamacionenespecie,
comosi unoestipulaseprpuraengeneral
y
v iniesedespuesre-
clamandoprpuradeT iro;y
auncuandopidieseprpuradela
clasemasinferior, seralomismopor larazonquehemosasen-
tadopocoha. T ambienincurriaenlaplus-peticionel queha-
biendoestipuladounesclav oengeneral, reclamasedespuesun
esclav odeterminado, S ticho, por ejemploaunquefuesedel v a-
lor masnfimo. As, pues, lapretension(i ntenti o) delafrmula
debehallarseconcebidaenlosmismostrminosquelohayasido
laestipulacion.
5. 54. Esev identequeenlasfrmulasindeterminadasno
puedetener lugar laplus-peticion, porquenopidindoseenellas
unacantidaddeterminadays soloquelapartecontrariad
hagaaquello queest obligada, nocabeel pedir masdelojus-
to. L omismosucedecuandosereclamaenv irtuddeaccionreal
una. parteindeterminada, comoel heredero*quepuedemuybien
ignorar laquelecorrespondeenel fundodequese, trate, si
bien suele darse esta especie de accion en poqusimas causas.
S . 55.
T ambienesclaroqueennadaseperjudicael que
pideenlapretension
(intentio) una cosa por otra, pues le es
permitido deshacer elerror mediante la restitucion
i n i ntegrui n,
porque
comosi unoreclamael es-
clavo Eroto en vez delesclavo S ticho que era elque pedir de-
bla, si espresa en la pretension que se le debe en virtud de
un testamento lo que procede de una estipulacion, bien cuan-
do elcogni tor 6
elprocurador no usan en la demanda
(i ntenti o)
el nombredesuprincipal poderdantesinoel suyopropio.
5. 56.
I lay riesgo de pedir mas de lo justo en la pretension,
como ya hemos dicho, pero es uno dueo de reclamar menos,
si.
bien en este caso no se permite entablar accion por elresto du-
rante la misma pretura, pues elque lo hiciese sera rechazado
por la escepcion llamada de pleito dividido ( litis dieidua).
g. 57.
Perosi esenlacondenaciondondesepidemasde
lojusto, nadapierdeel actor, si bienseconcedelarestitucion
i n i ntegrum
al reoqueaceptaunacondenacioninjusta, paraque
puedaconseguir sudisminucion. Ypor el contrario, si lacon-
denacioncomprendemenosdelojusto, esoesloque nicamen-
teobtieneel actor;porquehabiendodeducidoen
36
juiciotodosu
282
DEFJRMVL IS .
nationisfine, quam iudex egredi nonpotest. necex eaparte
Praetor inintegrum restituit: faciliusenim reisPraetor succur-
rit, quam actoribus. loquimur autem exceptisminoribusxxv
annorum;nam huiusaetatishominibusinomnibusrebuslap-
sisPraetor succurrit. . 58. S i indemonstrationeplv saut mi-
nuspositum sit, nihil iniudicium deducitur, et ideorsin
integromanet: et hocest, quoddicitur, falsademonstratione
rem nonperimi. S . 59. S edsunt, qui putant, minusrectecom-
prehendi . nam qui forteS tichum et Erotem emririt, recteulde-
tur itademonstrare: QVODEGODET EHOaiIN EM EIIOT EM Eil;Et
si uelit, deS tichoaliaformulaidem agat : quiauerum est, eum,
qui duosemerit, singulosquoqueemisse: idqueitamaximeL a-
beoni uisum est. sedsi is, qui unum emerit, deduobusegerit,
falsum demonstrat. idem et inaliisactionibusest, uelut com-
modati , depositi. . 60. S ednos
aput quosdam scriptum inue-
nimus, inactionedepositi et deniqueinceterisomnibus, .qui-
busdamnatusunusquisqueignominianotatur, eum, qui plus,
quam oporteret, demonstrauerit, litem perdere. uelut si quis,
unaredeposita, duasresdeposuissedemnstrauerit: aut si is,
cui pugnomalapercussaest, inactioneiniuriarum, esseallana
partem corporispercussam sibi, demonstrauerit. quodande-
beamuscredereueriusesse, diligentiusrequiremus. certecum
duaesint depositi formulae, aliainiusconcepta, aliainfactum,
sicut supraquequenotauimus, et ineaquidem formulas, quat
iniusconceptaest, initiores, dequaagitur, demonstretur,
tum designetur, deindeinferatur iuriscontentiohisuerbis:
QVIDQVID013EAM REM IL L VM MIHI DAREFAC EREOPORT ET ; in ea
^ ^ +!**************#*t **f**M***E
uero, quaeinfactum concep raese ,
"*n* res, dequa agitur,
designetur bisuerbis: sI PARET , IL L VM
APVT IL L VM DEPOS VIS S E: dubitarenondebemus, quinsi quisIn
formula, quaeinfactum compositaest, pluresresdesignauerit,
quam deposuerit, litem
perdat;quia.inintentioneplus*"**
l
^......^..^. .... a ma ."..._....,_...:.....^ .......
X ismc.,....ew,.s..W a d&6S5.dLm,.ui 6dia e.n me.stib .+Aldo,
11M oM .._..,_.._._..___.._......_ ^ .
~~B .odn w..e..rr._.rs.r.ec.a .a ., r,......
.^ ^ ..7fd..~:oYrmoilM a .....,.Q~.....,...
y^. 641 . ;icut supra quoque notauimeu.
Vid, . 47.
LI B. I V . S S . 58-60.
383
derecho, lolimitaal finenlacondenacion, decuyostrminos
noeslcitoal juez separarseensufallo: ni. tampocoleconcede
el pretor larestitucioninintebrum
por lapartenoincluidaen
lacondenacion, causadequeel pretor fav orecemasbien los
reosque losactores,
,
salv ocuandoestosltimos
-nolleguen
v eintey
cincoaos, pueslosmenoressonsiempreauxiliados
por el pretor cuandosufrenalgnperjuicio.
S . 58.
S i la designacion (demoastrati o)
abrazamas menos
dedojusto, comouenadasededuce
uceenjuicioenestecaso,
permaneceentodasuintegridadel derechodel actor, ypor esto
sueledecirsequeunadesignacionfalsanohaceperder el ne-
gocio.
S . 59.
Algunos juzgan, sin embargo, que no es viciosa la
designacion ( dernonstratio)
quecomprendemenosdelojusto,
porqueparecequeel comprador dedosesclav os, S ticho
y Ero
to, puedemuybiendecir enella:
PO R CUAN T O T E HE CO MPRADO
EL ES C L AVOEROT O
yentablar, si quiere, laaccionenotra
frmularespectodel esclav oS ticho, puesnocabedudaenque
el comprador dedoscosasloestambiendecadaunadeellas
enparticular;tal es especialmente la opinion de Labeon. Yque
por elcontrario la designacion (demonstrati o)
es viciosa cuando
el comprador deunsoloobjetoreclamados, sucediendolomis-
moenlasdemasacciones, comopor ejemplolasdecomodatoy
depsito.
S . 60. N oobstante, hemosencontradoenalgunosautoresla
opiniondequeenlaacciondedepsitoyentodaslasdemas
dequeresultaignominiaparael condenado, debeperder el plei-
toel quehubiereespuestoenladesignacion(demonstratio) mas
delojusto, comosi, por ejemplo, lahicieseestensiv a dos
cosasel quehabiadepositadounasola; el abofeteado, al en-
tablar laacciondeinjurias
(injuriarum), expresaseenladesig-
nacionquehablarecibidolos
golpes en otra parte de su cuerpo
y no en la cara. T rataremos ahora de inquirir con todo cuidado
si hemos de tener esta ltima opinion por mas acertada. S iendo
dos las frmulas de la accion de depsito, como ya hemos asen-
tado, una conforme derecho
(in jus concepta) yotraconforme
al hecho
(i n facturo concepta),
y hacindose en la primera desde
luego la designacion de la cosa de que se trata, sealndola en-
tonces y aadiendo en seguida estas palabras que formulan la
euestion de derecho:
CUAN T O PO R ES T A CAUS A T EN GA O BLI GACI O N
DE DAR HACER . 4, MI FAV O R,
mientras que por elcontrario
en la segunda
sedesignael objetodel liti
-
gio con estas palabras:
S I APARECE PRO BADO QUE ES T E
DEPOS IT O
EN PODER DE AQU EL ;
no debemos dudar que perder elpleito el
que
designare en la frmula conforme hecho
(in f actual con
cepta)
masobjetosdelosqueenrealidadhub
i
esedepositado,
porqueenlapretensionpidemas
(Itic duce pagine desunt.)
284DE !ION .
FID. Iv D. ET
DE C OMP. ET DE DED.
S . 61. continetur,
ut habi ta
ratione ei us, quodlnuicem actrelD
ex eadem causa
praestare
oporteret, in reltquurn eutn, curagtio
actum est,
condemnare. .
62. S unt autem bonaefidei ludida
haec: ex empto, uendito, locato, conducto, negotiorum gesto-
rum, mandati, depOsiti, fiduciae, prosocio, tutetae********'**
. 63.
iudici *****************compensationisrationem habere**
***
M
**** formulae uerbis praecipitur;
sed quia idbonaefidei
iu-
dicio
conv eniensuidetur, id
officioeiuscontineri creditur. S .
64.
Aliacausaest illiusactionis, quaargentariusexperitur : nam is
cogitur cum compensationeabere,
*err^ n*
compensatiouerbis
formulaecomprehendatur.
i taque argentariu.r,
ab initiocom-
pensationefacta, minusintendit sibi dari oportere. eccenim
si sesterti um
x rnilia debeat T itio, atque ei xx debeat T i ti us, i ta
intendit, si paret
T itium sibi x miliadureoporterearrspllus,
guarra
ipse Titio debet. . 65. Item debet curadeducticineagere
uelut bonorum emptor,
i ta, ut i n hoc sobrar aduersarius con-
demnetur, quodsuperest, deductoeo, quodinuicem tibi de-
fraudatorisnominedebet.
S . 66. Inter compensationem autem,
quaeargentariointerponitur, et deduetionern, quaeobiiGitur
bonorum emptori , illa differentia est, quod in
compensationem
hocsolum uocatur, quodeiusdem generiset naturae est. ueluti
pecuniacum pecuniacompensatur, triticum cum tritico, uinum
cum uino: adeo, ut quibusdam placeat , nonomnimodouinurn
cum uino, aut triticum cum triticocornpensandum, seditasi
eiusdem naturaequalitatisquesit. indeductionem autem uocatur
et quodnonest eiusdem generis. itaquesi pecuniam petat bo-
norum emptor, et inuicem fruroentum, aut uinum tibi debeat,
deductoeo, quanti , id erit, in retiquurn experitur. S . 67. Itcin
uocatur indeductionem et id, 'quod in diemdebetur : compen-
satur autem hoc solum, quodpraesenti diedebetur.
S .
68. Ilrae-
tereacompensationisquidem ratioinintentione
ponitur: -quo
su
S O
rp
1. 81 . Conf. N ulos,
S ent. recept. I I , 5, 1 . 3.
continetur ait. . onP. , . 30.
1 . de act. habi ta
rati one etc.
jj. 39. 1. eod.
^. 62. Coa. g. 28. 1 .
deact. C icero, de()Me.ii6.
. cap. 17.
. 68.
quo loco plus petenti periculum non interuenit.
C onf. supraS . 57.
L an. IV. S S . 61e6.
286
T IT U L OV.
De los juicios de buena f y de la compensacion y deduccion.
J. 61
secontiene, queteniendoen
cuentaloquepor causaidnticadebiese suv ez el actor satis-
facer al demandado, solosecondene esteltimoenel es
cedente.
S . 62. L osjuiciosdebuena
f
sonestos: losdecompra,
v enta, locacion, conduccion, gestiondenegocios, mandato, de-
. 63
semandapor laspala-
brasdelafrmula;peroenrazon queestoparececonforme
conel carcter especial del juiciodebuenaf, secreequeentra
enlasatribucionesdel juez.
S . 64.
N osucedelomismoconlaaccionquetieneel ban-
quero cambista
(argentarios)
parareclamar suscrditos, pues
esteseleobliga proponer lacompensacionjuntamentecon
laaccion, comprendindolaenlasmismaspalabrasdelafrmu-
la, yas esquehechadesdeluegolacompensacion, esome-
nosreclamaenlapretension suadv ersario. Por ejemplo, si
unbanquero cambista(argentarios)
debediez mil T icioy
steledebe l v eintemil, concibelapretensionenestostr-
minos: si apareceprobadoqueT iciotieneobligaciondedarle
diez mil, ademasdelosdiez mil quel mismodebe T icio.
S . 65. T ambienel comprador delosbienesdebeproponer
suacciondeduciendoloquel adeude(deber eurn deductione
agere), desuertequesolosecondene lapartecontrariaenel
sobrantequeresultedespuesdededucir loque estadebael
comprador suv ez por razondefraude.
S . 66. Emperohayunadiferenciaentrelacompensacion
quepuedeoponerseal banquero cambista, yladeduccionque
puedeobjetarseal comprador delosbienes, yesqu soload-
mitencompensacioneslascosasdeunmismogneroynaturale-
za, comodinerocondinero, trigocontrigo, v inoconv ino;y
hastatal puntoque, segunlaopiniondealgunos, nodebeha-
cerselacompensacionas absolutamentev inoconv inoytrigo
contrigo, sinoqueforzosamenteestasmateriashandeser de
lamismanaturalezaycalidad;mientrasquepor el contrario
sonsusceptiblesdededuccionaunlascosasheterogneas. Por
locual si el comprador delosbienesreclamadineroyl debe
suturnotrigo v ino, selimitar suaccional escedentequere-
sultedespuesdededucir el v alor del trigocdel v ino.
S . 67.
T ambienessusceptibledededuccionloquesedebe
paraciertodin, al pasoquenocabecompensaci
on
sinoenlo
quesedebedepresente.
S . 68.
Ademaslacausa origendelacompensacioninter-
r
286
QVODC VM T OC ON T H.
E. Q. IN A
L . POT . B.
flt, ut si
facta'compensatione
plusnummounointendat argelr: .
tarius, causacadat et ob idrem perdat. deductioueroadcon-
demnationem ponitur, quolocopluspetenti periculum nonin-
teruenit;utiquebonorum
emptore
agente, qui, licet decerta*
pecuniaagat, incerti tamencondemnationem concipit.
S .
69. Quiatamensuperiusmentionem babuimusdeactione,
quainpeculium filiorum familiasseruorumqueagitur, opusest,
ut dehacactioneet deceteris, quaeeorumdem nomine in pa-
rentes
dominosue dari solent, diligentius admoneamus. S . 70.
Inprimisitaquesi iussupatrisdominiuenegotium gestum erit,
insolidum Praetor actionem inpatrem dominumuecompara-
uit: et recte, quiaqui itanegotium gerit, magiS patrisdomini-
ue, quamlii seruiue fidemsequitur. S . 71 . Eadm ratione
comparauit duasaliasactiones, exercitoriam *et* institoriam.
tuncautem exercitorialocum habet, cum pater dominusuefi-
lium seruumuemagistrum naui praeposuerit, et quidcum ea
eiusrei gratia, cui praepositusfuit, negotium gestum erit.
cum enim eaquoqueresex uoluntatepatrisdominiuecontrahi
uideatur, aequissimum *Praetori* uisum est, insolidum actio-
nem dari . quinetiam , licet extraneum quisquam *mcrgistrurn
na*ui praeposuerit, siue seruumsiue liberum, tamen eaPrae-
toriaactioineum redditur. ideoautem exercitoriaactioappe-
llatur, quiaexercitor uocatur is, adquem cottidianusnauis
quaestusperuenit . institoriauero formula tumlocurahabet,
cum quistabernae, aut cuilibet negociationi filium seruumue,
quemlibet extraneum, siueseruum, siueliberum prae-
posuerit, et quidcum eaeiusrei gratia, cui praepositus-est,
contractum fuerit. ideoautem
institoria'appellatur, quia; pu'
tabernaepraepor+i' ur, institor appellatur.
. quaeet i psa formula-
insolidum est. S . 72.
Praetereatributaria*quoqueactio* in
. 69. pr. I . quod cumen contractumest;
superi us.
Primamactionis de
peculio mentionemvelpag. 1 1 2, ve! pag. 21 0. contineri suspicor. Conf.
. 30.
I . de act.
. 70.
Conf. . 1 . I . quod cumen contractumest.
1 . 71 . . 2. I .
quod cumeo contractumest.
72. , . 3. I . quod cum
eo
contractumest.
dF
L IB. 1V. S . 69-72.
287
puestadebeexpresarseenlapretension, ydeaqu esquesi el
banqueroreclamadespuesdehechalacompensacionunasola
monedademasenlapretension, falsealacausa
y
v ienepor
tanto perder el pleito. Perocomoladeduccionseproponeen
lacondenacion, yenestanoimportaquesepidamasdelojus-
to, resultaqueel comprador delosbienespuedemuybienno
fijar enlacondenacionningunacantidad, aunquev ersesuac-
clonsobreunasumadedinerociertaydeterminada.
T IT U L OVI.
De los negoci os cont
r
atados con los que estn bajo de potestad
agena.
S . 60. Habiendo hecho mencion anteriormente de la accion
relativa alpeculio de los hijos de familia y alde los esclavos,
ser conveniente que espliquemos ahora con todo detenimiento
tanto esta accion como las demas que nombre de ellos suelen
darse contra los padres y seores.
S . 70.
Yen primer lugar si un hijo de familia un esclavo
negocian cualquier cosa por rden de su padre seor, concede
elpretor contra estos una accion para reclamar elimporte total
de la obligacion contraida por aquellos; disposicion muy justa
pues todo elque contrata de este modo, v mas bien confiado
en la buena f delpadre delseor, que no en la delhijo
delesclavo.
S . 7 . Por lamismarazonconcedi el pretor otrasdosac-
cionesllamadasexercitoria institoria. T ienelugar laprimera
eo
cuandoel padre el seor ponenal frentedeunbuquecomo
di
capitan patronal hijo al esclav o, yalgunapersonatratacon
ellosnegociosrelativ os lacomision encargoquehanrecbi-
'^ dodesusuperior;porquepareciendoquesemejantesnegocia-
donesse
efectuantambienconarreglo lav oluntaddel padre
ae' seor, hacreidoel pretor muyjustoconceder unaaccioncon-
traellospor el tododelaobligacion, sinquedejedetener lu-
gar estaaccionpretoriaaunqueel capitan patronencargado
delanav eseaunestrao, biendecondicionlibre, bienesclav o.
que+
Hsedado estaaccionel nombredeexereitoria, porquese
llamaex erci tor
aquel queguardaensupoder lasgananciasdia-
I,
riasdel buque. L aotraaccion, llamadainstitoriaporqueinsti-
tor esel nombredel quesehallaal frentedeunatienda, tiene
11
lugar enel casodequealgunoconfe suhijo, suesclav o
io
37
ifc
290QVOD
CV I S 'L EO
CO N T . t. Q.
lN AL . PO T . l:.
cu debet, inhuiusipsiuspeculiosil.
S . 74. Ceterurn *dubium non
est, qui n i s
quoque, qui i ussu patri *S dorX]iniue l;oDtl'ax*it, cui que
institoria, uel
exerci *toria
formulacompetit, depeculi, aut de
it rem uersoagerepossit. sednemotam stultuserit, ut
qui ali-
quatliarm actionum sinedubiosolidum corisequi possit, indi-
fficultatem sededucat,
probandi,
i n *rejr, patri s clomi ni ue uersurrm
esse, uel habere fdi una serr.cunzue peculi uni ?
et tantum habere , ut
soli dum
si bi s*olui possi t. Isquoque, cui tributoria actio compe-
tit,
de peculio,
uelde in remuerso agere potest . sed hule sane
plerumque expedit, hac potius actione uti, quamtributoria. nam
in
tributoria eius solius peculii ratio habetur, quod inbisme.^-
cibus^`continetur^`, quibusnegociatur filus seruusue, ^luodque
inde receptumerit: at in actione peculii, totius. et potest quis-
qe tertia forte, aut quarta, ueletiamminore parte peculii ne-
gotiari, maximamuero partem*i n praedi s, uel*
in aliis rebus ha-
bere * ******"** potest apprbari, id, quod ************* in
rem
patris dominue e, rsumesse, ad hanc actionemtransi:re debet.
nam, ut supra
diximus, eademformula et de peculio et d in
rem uersoagitur.
S .
75.
Ex maleficiisfiliorum familiasser'uorume, uluti si
furtm fecer'int,
aut iniuriamcommiserint, noxls actiones pro-
ditae sunt, uti liceret patri dominue aut litis aestimatinemsuf-
ferre, aut noxae dedere. erat
eirn iniquum, nequitiameorum
ultra
ipsrumcorpora parentibus dominisue damnosamesse.
S . 76.
Constitutae sunt autemnox. ales actiones aut legibus, aut
edicto.
legibus : uelut furti lege xT 1 tabularan ; damni iniuriae
lege quilia .
edicto
Praetoris : uelut iniuriarumet
ni bonorum
raptorum. S . 7 7 .
O mnes autemnoxales actiones caput sequun-
tr. namsi
filius tuus seruusue noxamcommiserit, quamdiu n
.. 54. Cyeteruryn -- -.-
de in rem uerso agere potest.
1.
5. I. quoddin
eo contraetrn est.
et potest -- -- --laabere.
cit. 1 . 5. I . conferenda et in reli-
q hoc articlo. ut supra
di x , i mus. Vid. 1 . 73 .
., 75. Ex -- --
dedere.
pr. I . de nogal. act. erat etc. 1 . 2. eod.
. 4. . , I . de noxal. act.
. 77. ^. 5. I . denoxal, act.
pri
mo commentari.o tradidimus, Yid. Co m-
men tar. 1.
160.
'iJ
L IB.
/ V . S . 74---77.
291
S .
74. Parlodemases
indisputablequetodo
aquel quien
por haber contratado con un hijo esclavo, previa autorizacion
delpadre
seor, compete la accion institoria la exercitoria,
puede entablar tambien la concerniente alpeculio
y lo inver-
tido en provecho de estos ltimos; pero nadie habr tan sandio
que pudiendo conseguir sin dificultad toda la deuda por medio
de una de las dos primeras acciones, vaya esponerse las di-
ficultades inconvenientes de haber de probar que la suma se
invirti en provecho delpadre
seor, que elhijo esclavo tie-
nen un peculio, y que este peculio alcanza para pagar eltodo de
la deuda. T ambien aquel quien compete la accion tributoria
puede ejercitar la concedida sobre elpeculio y sobre lo inverti-
do en provecho delpadre seor, y aun es mas conveniente
hacer uso de esta ltima accion que de la tributoria, porque esta
se dirige nicamente contra aquella parte delpeculio empleada
por elhijo
elesclavo en las mercaderas cuyo comercio hicie-
se, y contra las gan e. neras en 1
obtenidas, mientras que en la
accion de peculio se tiene todo lerg
cuenta. Ycorno puede
cualquiera negociar con la tercera cuarta parte delpeculio y
aun con menos , teniendo empleado todo lo demas en predios
en otras cosaspero si
puede probar que
lose ha invertido en provecho delpadre
delseor, debe preferir esta aceion, porque, como ya hemos
dicho , se usa la misma frmula, ora verse la reclamacion sobre
elpeculio, ora sobre lo invertido en provecho delpadre seor.
T I T ULO \T I I .
De los acci ones navales.
S , 75.
Los delitos de los hijos de familia y de los esclavos,
tales como elhurto injuria, dieron origen las acciones noxa-
les, cuyo objeto es permitir que elpadre elseor escojan entre
pagar elvalor de lo reclamado,
entregar los hijos y esclavos
delincuentes a I os agraviados para su castigo
elresarcimiento
deldao hecho ( no, e, e dedcrc); porque era injustsimo que la
perversidad de los culpables causase males y perjuicios no solo
ellos mismos, sino tambien a sus
padres y seores.
S . 76.
Las acciones noxales han sido establecidas por las le-
yes por eledicto delpretor. S irvan de ejemplo de las prime-
ras la accion de hurto
(furti )
establecida por la ley de las Doce
T ablas y la de dao causado injustamente
(damni i njuri a.') por la
ley Aquilia: y de las segundas la accion de injurias
(rrrjuri arum)
y la de robo
( y
i lronorurit ralrrorurrr).
S . 77. T odas las
acciones noxales siguen constanteme
nte
la persona bajo de cuya potestad se encuentra elque caus el.
dao
(caput sequuntur),
En efecto, si tu hijo esclavo incurriere
en alguno de dichos delitos hallndose bajo tu potestad, la ac-
292
DE N O YALI I 3i'S ACT I O N I EV S .
tua potestate
est,
tecum est actio: si in alterius potestatemper
uenerit, cumillo
incipit actio esse:
si sui iuris coeperit esse,
directa actio curn ipso est, et
noxae deditio extinguitur. ex di
uerso quoque directa actio noxalis esse incipit. namsi pater fa
milias noxamcommiserit, et
lije se in adrogationemtibi dederit,
aut
seruus
tuus esse coeperit,
(quod) quibusdamcasibus accide
re primo commentario tradidimus, incipit tecumnoxalis aetio
esse, quae ante directa fuit. .
78. S ed si filius patri, aut ser-
uus domino noxamcommiserit, nulla actio nascitur: nulla enim
omnino inter me et eum, qui in potestate mea est, obligatio
nascitur. ideoque etsi in alienampotestatemperuenerit , aut
sui iuris esse coeperit, neque cumipso, neque eumeo, cuius
nunc in potestate est, agi potest. unde quaeritur, si alienus ser-
mis filiusue noxamcommiserit , et is postea in mea esse
coeperit potestate, utrumintcrcidat actio , an quiescat . nostri
praeceptores intercidere putant, quia in eumcasumdeducta
sit, in quo actio consistere non potuerit: ideoque, licet exierit
de mea potestate, agere me non posse. diuersae scholae aneto
res, quamdiu in mea potestate sit , quiescere actionemputant,
cumipse mecumagere non possim : cumuero exierit de mea
potestate, tunc eamresuscitari. S . 79. Cuna autemfilias familias
ex noxali causa mancipio datur, diuersae scholae auctores pu
tant, ter eummancipio dari debere, quia lege xI i tabularum
cautum sit, (ne ali ter fi li us de potestate patri s) exeat, quamsi
ter fuerit mancipatus. S abinus et Cassius ceterique nostrae scho-
lae auctoritate sufficere unammancipationemcrediderunt; tres
enimlege xii tabularurn ad uoluntarias mancipationes pertinere.
. 80. Hace
ita
de Lis personis, quae in potestate un t) siue
ex contractu , sitie ex maleficio earumcoi ztroueT si a esset , quod
uero ad eas
personas,
quae in
manumancipiouesunt **********
^F
******1 1 ex contracto
earumageretur,
nisi ab eo, cuius iuri sub
1 . 78. Sed
---- agere 7ne
non posse. 1 . 6. 1 . de noxal. act. unde alicae-
ritur
etc. C onf. Paulus, L .
1 8. de fact. N eratius, L. 61 . eod. T rypr^ onnus,
L . 37. denoxalib. act. ^p
'79. Conf.
supra
Commcntar. I .
1 . 1 .
1 40. 1 41 . 13 2. 13 5.
j
'.
S A, nisi ab ea ---
ueneunt.
Conf. supra Connrnentar.
84.
1 1 9
LI B. T V . .
78-80.293
clonsedirigecontrati;si pasan lapotestaddeotro, contra
esteotro;ypor ltimo, si llegan hacerseindependientes(sui
juri s),
se d contra ellos una accion directa
y
no tiene ya cabi-
da elabandono noxal. Por elcontrario, puede
tambien
pasar
ser noxaluna accion directa en su principio; porque si comete
eldelito un padre de familia y luego viene ser hijo tuyo por
adrogacion, esclavo, segun puede suceder en ciertos casos que
enumeramos en elprimer comentario , pasa entonces ser no-
xaly dirigirse contra t una accion que fu directa en su prin-
cipio.
S . 78. Empero si los delitos de esta clase son cometidos con-
tra elmismo padre por su hijo contra elseor por elescla-
vo , en este caso no nace accion ninguna ; porque ninguna obli-
gacion puede existir entre mi persona y los que dependen de mi
potestad. De donde resulta que aunque pasaran la de otro se
hicieran independientes , ni
podra yo proceder directamente
contra ellos ni contra la persona en cuya potestad entrasen. De
aqu la cuestion sobre si cesa deltodo la accion queda solo
interrumpida cuando un hijo esclavo ageno, despues de ha-
berse hecho culpable contra m, llegase estar bajo de mi po-
testad. La opinion de nuestros maestros es que cesa deltodo,
porque las circunstancias hacen que no. pueda tener lugar la ac-
cion; y por tanto que no podra yo entablarla aunque elhijo
elesclavo volviesen estar fuera de mi potestad. Pero los au
tares de la escuela opuesta opinan que mientras elhijo esclavo
estuvieren sometidos m, la accion queda en suspenso porque
no puedo repetir contra ellos; mas que renace luego que salen
de mi potestad.
S . 79.
Cuando un hijo de familia es entregado en
manci pi o
por causa noxal, juzgan nuestros adversarios que debe ser man-
cipado tres veces, estando como est prevenido en la ley de las
Doce T ablas que sean necesarias tres mancipaciones para que el
hijo salga de la patria potestad; pero S abino, Casio y los de-
mas autores de nuestra escuela creyeron bastante en este caso
una sola mancipacion , porque las tres mancipaciones de que
habla la ley de las Doce T ablas, se refieren los casos de man-
cipacion voluntaria.
T I T ULO V I I I .
Del electo de las ohlti gaci ones contradas por los que se hallan so-
meti dos al poder
( mantas)
manci pi o.
S . 80.
T ales son las reglas establecidas cuando se procede
en virtud de contratos delitos contra los individuos sometidos
la potestad. Por lo que hace la:; personas que estn bajo el
poder ( nranus) en mancipio
por con-
trato se proceda contra ellas, se venden
los
bienes que hubieran
294OE HIS
PER O V O S
AGEREPOS S VMVS .
iectae sint, in solidumdefendantur, bona, quae earumfutura
fi^ rent, si ei us
iuri subiectae non essent,
ueneunt. sed cum****
*****;*** imperio continenti iudicio
^--
enini
--
S . 81 .
guantquarn diXinlUS ******* permi s
sum
fuisse, ei rnortuos homines dedere, temen etsi quis
eunt
dederit, qui fato suo uita eYCesserit, aeque liberatur.
s. 82. *11'une acltnoneudi suntus, agere ltosse querztli bet aut suo
nomi ne, aut alieno*. alieno, ueluti cognitorio, procuratOrio, tuto-
ro, cttratOrio: cum olim,
quar:tdi u *** * ** le^;i s actiones in tlsu
fuissent, alterius nomine agere non liceret, (ni si ) pro popu/ o
et li -
bertati s causa. S . 83. Cognitor autemcertis uerbis in litemcorant
aduersario substituitur. namactor i ta cogI litoremdat : QV O D EGO
A. T E uerbi gratia FV N DV AI PET O , I N EA1 1 I REMLV CI V DI T I T I V Di
T I BI CO GN I T O REMD0; aduersar2us ita: QV AN DO T V A ME FV N DV DI
PET IS , IN EAN I REM PV ELT V N I nI AEV I 1 'MCO GN I T O REMDO . potest,
ut actor ta dicat: QV O D EGO T ECV MA( iERE V O LO , I N EAnI RL'N I
CO GN I T O REI I I DO ; aduersarius ita: O V AN DO T V MECV MA. GERE V I S ,
I N EADI I tEN S CO GN I T O REMDO . / lee interest, praesens an absens
cognitor detur. sed si absens datus fuera . , cognitor ita erit, si
cognouerit et susceperi t of['iciumcognitoris. S . 84. Procurator
uero nullis certis uerbis in litemconstituitur.. sed ex solo manda-
to, et absente, et ignorante aduersario , constituitur. . quinetiam
sunt, qui putant, uel eum
proeuratoremuideri, cui non sit man-
datum, si modo bona fide accedat ad negotium, et caueat ratam
remdominumhabiturum; igitur etsi non habeat mandatum,
age-
re tamen posse,
quia saepe mandatuminitio litis in obscuro est,
1 . 81 . Conf. I ulianus, L. 39.
4.
de noxalib. act. V lpianus, L. 42. 1 . 1 .
eod.
g. 82. pr. I . de iis, per
quos agere possumus. Conf. V ipianus, L. 1 23. pr.
de R. I.
1 . 83. Conf. Festus, sub
voc. Cognitor. Asconius,
in Divinat. cap. 4. ( ed. .
a.
1 675. pag.
20. ) I nterpres
ad L. 7.
C . .1,b. de cognitor. et procurator.
1 . '84-. ( aonf. g.
1. I. de s, per
quos at;ere possums. itern Festus, loc. cit.
et tnterpres
ad cit. L. , 7. C. '1 'b.
de coguitor. et procurator.
1 1 1
'fFCI
i^1 1 00
jop ^
LI B. I V . S S
.
81-84.
295
debidopertenecerlessi fuesen
i
ndependientes, menosqueno
penda
las libre enteramente de su obligacin la persona de quien de-
n. Mas.
(Hi c deest pagi na i ntegra.)
S . 81
aun cuando digimos
297
S . 85.
Por lo que hace los tutores y curadores, ya en el
primer comentario espusimos de qu manera se constituyen.
S . 86.
Elque entabla una accion nombre de otro, funda
la pretension en la persona deldueo, y luego en la condena-
cion habla por s mismo, v. gr. , si Lucio T icio v reclamar en
lugar de Publio Mevio una obligacion, la frmula se concibe en
estos trminos:
S I APARECE PRO BADO QUE N UMERI O N EGI DI O T I E-
N E O BLI GACI O N DE DAR DI EZ MI L S ES T ERCI O S A PUBLI O MEV I O ;
:JUEZ, CO N DEN A. A N UMERI O N EGI niO EN DI EZ MI L S ES T ERCI O S
A.
FAV O R DE LUCI O T I CI O : S I N O APARECE PRO BADO , ABS UELV ELO .
Ycuando la accion es real, afirma tambien en la demanda
(i n-
tentio)
que la cosa reclamada pertenece Publio Mevio por de-
recho quiritario y termina pidiendo para s en la condenacion.
. 87. Cuando se presenta un tercero nombre de la parte
contraria y con lse entabla la accion , tambien se sostiene en
la pretension que su principaltiene obligacion de dar, pero des-
pues la condenacion se dirige contra la tercera persona que se
present aljuicio. Mas si la accion es real, no hay alteracion
ninguna que hacer en la pretension, ora sea que la persona con-
tra quien se dirigen las actuaciones intervenga por s en eljui-
cio, ora lo haga nombre de otro , porque lo nico que. en este
caso debe sostenerse en la pretension, es que elobjeto reclama-
do pertenece alactor.
T I T ULO X.
De las cauci ones.
S . 88.
Examinemos ahora en qu casos se obliga aldeman-
dado alactor prestar caucion.
S . 89.
Cuando yo, por ejemplo, entablo contra t una ac-
cion real, puedo obligarte que me des caucion. Ha parecido
justo en efecto que t me des caucion en este caso de conservar
la cosa cuya posesion se te concede, siendo por lo menos dudoso
tu derecho, para que si pierdes elpleito y no restituyes la cosa
misma elvalor de lo litigado, tenga yo facultad para proce-
der contra t contra tus
sponsores.
S . 90.
Con mucho mas motivo debes darme caucion cuando
intervengas en eljuicio nombre de otro.
.
91.
Por lo demas como la accion reales de dos maneras,
pues ora reclamamos por la frmula petitoria, ora por la csti-
pulacion judicial
(per sponsi onent) ,
cuando usamos delprimer
medio, tiene lugar la cstipulacion que se llama de pagar lo juz-
gado ( judicatura solr'i );
pero s nos valemos delsegundo, enton-
ces hacemos otra estipulacion llamada para seguridad de la cosa
objeto dellitigio y de sus frutos
(pro prade li ti s et ei ndi ci arum).
S . 92.
La frmula petitoria es aquella por la cualafirma el
actor en la pretension que
la
cosa reclamada le pertenece.
38
^i
98
DES AT L S DAT IOIN InVS .
tendit, rem suam esse.
S . 93. Per sponsionem uero
loe modo
a
g
imus .
prouocatnus aduersariumtali sponsione: S I Homo,
QVo
DE
A(;IT Y"II,
EX I V REI T I V MDLEV S ES T , S ES T ERT I O S XXV
N V ni1 I O S DARE S PO V DES
j
deinde formulan'edimus, qua inten-
dumtts, sponsiouis surnmamnobis dari oportere. qua formula
ita
demutn uiucimus, si probauerirnus, rem- nostramesse. S . 94.
N ec tamen hace summa sponsionis exigitur. non enimpoena-
Jis est, sed preiudicialis, et propter lioc solumfit, ut per eam
de re iudicetur. unde etiamlis, ctlrn quo
agi tar non resti pula-
tur. ideo autemappellata est pro praede litis uindiciarumsti-
pulatio, qui a in locunlpracdiutn successit, qui olirxt , cumlege
a gebatur, pro lite et uiadiciis , id est , pro re et fructibus a pos-
sessore petitori dabantur. S . 95. Ceterumsi aput centumuiros
agitur, summamsponsionis non per formulampetimus , sed per
legis actionem: sacramento enim
retan prouocamus; eaque spon-
sio sestertiorumcxxv nummorum
fi eri solet propter legem****
***** . 9G. I pse autem , qui in remagit , si suo nomine agit,
satis non dat. S . 97. Ac nec si per cognitoremquidemagatur,
ulla satisdatio uelab ipso, uela domino desideratur. eurnenim
eertis et quasi sollemnibus uerbis in locumdomini substituatur
cognitor, meri. to clontini loco liabetur. S . 98. Procurator uero si
agat, satisdare iubetur, ratamrealclominumhabiturum. peri-
eulum*eninr est, * , ne iterumdominus de eademre experiatur.
quod perieulum(non) interuenit, si per cognitoremactumfuit.
quia de qua re quisque per cognitoremegerit, de ea non magis
amplius actionemhabet, guano si ipse egerit. C. 99. T utores et
curatores eo modo, quo et procurutores, satisdare debere, uerba
edicti faciunt. sed aliquando illis satisdatio remittitur. S . 1 00.
1 -laec ita si in remagatur: si uero in personara, ab actoris qui-
detn parte guando satisdari debeat quaerentes, eademrepete-
mus, quae dilimus in actione, qua in remagitur. S . 1 01 . Ab
eius itero parte, cutnquo agitur, si quidern alieno nomine ali-
quis interucniat, ctnllimodo satisdare debet, quia nerno alienae
91 . i deo a.utenn
etc. Conf. supra 1 . 1 6. item1 . 9t. -
1 . 95. Conf. supra31 . itemCicero, in Yerren', Lib. 1 , cap. 45. elde
O ratore, Lib. I , cap.
38.
1 . 90. pr. I . de satisdat.
1 .
97. Conf.
L. un. C. de sat isdando ( Dioclel. elitilaxim. ) cuan- --
co+pai tor. Conf. supra
83. Conf. Fragrn. Yatic. 31 7. 333.
1 . 98. Conf.
cit. L. un. C. de satisdat. Procurator - -- -- cx peri atur.
cit. pr. I . de
satisdat, et Eragm. V atic. g. 31 7. 333.
j^. 99. cit. pr. 1 . de
satisdat. -
1 . 1 00. Hace - adatur.
cit. pr. T . de satisdat. si uero etc. . 1. T . eod.
^j. 1 01 . Conf. Cicero,
pro Quin( io, cap. 7. Modestinus; L: 1 0. judicat.
solvi. Ah - -
qui a nel+ao. cit. g. 1 . 1 . de satisdat. ali eraas ri -- i ratelleyi -
tur. 1 . 5. 1 . eod. Cola. kragm. V atic. -z31 7.
. 1 1 1 1
T ^r
LI B.
I V . . 93--1 01 .
299
( per
s. 93. Para reclamar por medio de la estipulacion judicial
sponsionenz) , dirigimos nuestro adversario la siguiente
pregunta:
S I EL ES CLAV O DE QUE . S E T RAT A. ME PERT EN ECE PO R
DERECHO QUI RI T ARI 0, PRO MET ES DAR
-V
EI N T E YCI N CO S ES T ER-
clos? despues presentamos la frmula sosteniendo en la preten-
sion que nuestro adversario est obligado darnos. la suma de
la . estipulaeion judicial( spon sioni.
^
) , con cuya frmula ganamos
por fin elpleito, si conseguimos probar que elobjeto en cues-
tion nos pertenece.
S .
94. Empero no se exige la suma de la estipulacion, por-
que no es penalsino prejudicial, y no se estipula con otro objeto
que con elde lijar elvalor de la cosa sobre que ha de recaer el
juicio; por lo cualnada restipula su vez en este caso elde-
mandado. Llmase
pro prc de li ti s et t'i nd i ci arunz
esta estipula-
cion, porque ha venido reemplazar aquellos fiadores
pro li te
et vi ncli ci i s,
esto es, por la cosa y los frutos que antiguamente,
cuando estaban en uso las acciones de la ley, solan darse por
elposeedor aldemandante.
S . 95. Empero si la accion se ejercita ante los centumviros,
no se pide la suma de la estipulacion judicialpor medio de la
frmula, sino haciendo uso de una accion de la ley, porque en
este caso provocamos alcontrario hacer eldepsito sagrado,
cuya estipulacion asciende por lo comun cxxv sestercios se-
gun lo dispuesto en la ley
S . 9G. Cuando la accion es real, no tiene que dar caucion el
actor que obra en su propio nombre.
S . 97.
Yaun en elcaso de que uno se valga de cognitor para
ejercitar la accion, se considera superfluo exigir caucion ningu-
na este ltiino ni. su principal, porque sustituyendo eluno al
otro en virtud de palabras determinadas y en cierto modo solem-
nes, no sin fundamento se cree que ocupa su mismo lugar.
S . 98.
Elprocurador, por elcontrario , si ha de ejercitar la
accion , tiene que dar fianza de que eldueo tendr por firme
y
valedero lo que resulte deljuicio, porque es de temer en este
caso que eldueo entable otra vez la misma accion, cosa que
no tiene cabida cuando se trata de un cognitor, pues elque
se
vale de l, pierde elderecho de repetir de nuevo en su propio
nombre, no de otra manera que si ya lo hubiese ejecutado.
S . 99. Los tutores
y
curadores deben dar caucion de la mis-
ma manera que los procuradores segun eledicto delpretor; pero
algunas veces se les dispensa de esta obligacion.
. 1 00.
T odo esto debe entenderse si procedemos en virtud
de accion real; y cuanto hemos dicho respecto de esta accion lo
aplicarnos igualmente la personal, para determinar los casos en
que
considera
ad sol*******************k
*****************
( U1 bUS
****************************************
^-- -- --- petentur et ad ** interdum********
**************************
nobis petimus his
******. k*
actori ( luan' **********************
*
paratu
***
actUri
*****************************
eX
*************************
************
actumfuit.
S . 1 1 5. S e-
quitur ut de exceptianihus dispiciamus.
S . 1 1 G. Comparatae sunt autemexceptiones defendendorum
eorumgratia, cumquibus agitur. saepe enimaccidit, ut quis
iure ciuili teneatur, sed iniquumsit, eumiudicio condemnari.
uelut (si )
stipulatus sima te pecuniamtamquamcredendi causa
numeraturus, nec numerauerim: nameampecuniama te peti
posse certumest, dare enim
te oportet , cumex stipulatu te-
nearis; sed quia iniquumest, te eo nomine condemnari, placet,
per
exceptionemdoli mali te defendi debere. item
si pactus
fuero tecum, ne
id, quod mihi debeas, a te
petam, nihilominus
g. 113.
Ati plando competa.
cit. 1 1. I. de perpet. et temporal. act.
adsti pulatori s acti .onem.
C onf. supraC ommentar. III, g.
114.
sponsoris
tenetur.
Conf. ejusd. Commentar. 1 . 1 20.
1 . 1 1 4. S uperest
absolutori a. 1 . 2. I. deperpet. et
temporal. act.
g. 1 1 5. pr. I . de except.
g. 116.
Comparatae . i udi ci o
eondemnari. cit. pr. I. deexcept.
uelut si -- --. .
deJ ndi debere.
1 . 2. f. eod. itemsi pactus fuero etc. Conf.
1 , 3. I . eod.
LI B. I V . 1 S
.
113-116.
ras(injurarur)
ydaocausadoinjustamente
(damni injuriae).
S inembargo, estasaccionescompeten, yel pretor nolasniega,
los
herederos delactor, salvo la de injurias y
algunaotrase-
mejante.
. 113.
Emperoalgunasv ecesaunquelaaccionprov enga
deuncontrato, nocompeteal herederoni contral. Enefecto,
laaccionnopasaal herederodel adstipulador , ni puedeejer-
cerse contra elheredero del
sponsor
ni del
fi depromi sor.
T I T ULO XI I I .
S i todos los jui ci os deben llamarse absolutori os.
S . 1 1 4.
Ahora nos queda que examinar lo que deber hacer
eljuez cuando, sin haber fallado todava , satisface eldemanda-
do alactor despues de entablado elpleito; es decir, si deber
absolver mas bien condenar, atendiendo que eldemandado,
cuando reconoci la jurisdiccion sometindose aljuicio, se en-
contraba en elcaso de ser condenado. N uestros maestros opi-
nan que eljuez debe absolver en este caso, cualquiera que sea
la clase deljuicio entablado, y por eso se dice vulgarmente que
S abino y Casio queran la absolucion en todos los juicios. . . .
opinan lo mismo
en juicios,
queda alarbitrio deljuez
(Hi c fere pagi na i ntegra desi deratur.)
T I T ULO XI V .
De las escepci ones.
S
.
115. S guesequetratemosahoradelasescepciones.
g. 116.
Las escepciones se han introducido en defensa de
aquellos contra quienes se dirige la accion , ?porque frecuente-
mente acontece que es contrario la equidad condenar en juicio
una persona, por mas que aparezca obligada por derecho civil.
S irva de ejemplo elcaso en que yo, v. gr. , estipulare de t
el
pago de un prstamo que estuve punto de hacerte , pero que
no se realiz ni t recibiste por consiguiente la suma que ya
habias prometido pagar. Que yo puedo reclamarte dicha suma,
es indudable, porque en virtud de lo estipulado has contrado
obligacion de satisfacerla; mas
tambien
sera contrario la equi-
dad que se te condenase bajo talconcepto, y h aqu porque se
ha eneldo conveniente decidir que puedas defenderte oponiendo
la pretension delactor la
escepcion
de dolo malo. De la misma
manera si hubiremos pactado que yo no he de reclamarte
en
39
305
306
DE EXCEPT I O N I S V S .
idipsum atepeterepossum daremihi oportere, quiaobligatio
pactoconuentonontollitur: sedplacet ,, deberemepetentem
per exceptionem pacti conuenti reppelli. g. 117. Inbisquoque
actionibus, quae
(non) in. personamsunt, exceptiones locum
babera. uelut si metu me coegeris, aut dolo induxeris, ut tibi
rern aliquammancipio
darem ** ** si * eamrema me petas,
datur mili exceptio, per ( luan), si metus causa te fecisse uel
dolo malo arzuero, reprlleris . itemsi fundumlitigiosumsciens
a non possidente e
^ neris , eumque a possidente petas , opponitur
tibi exceptio, per quamomnimodo summoueris. g. 1 1 8. Excep-
tiones a. utemalias in edicto Praetor habet propositas, alias causa
cognita accomrnodat. quae omnes uelex legibus, uelex his,
quae legis uicemoptinent,
substantiam capiunt, uel ex iurisdic-
tione Praetoris proditae sunt. g. 1 1 9. O mnes autemexceptio-;
es in contrarium concipiuntur, quia adfirmat is,
cum quo agi-
tur. namsi uerbi gratia reas dolo malo aliquid actoremfacere
r. licat, qui forte pecuniampetit, quamnon numerauit, sie ex-
ceptio concipitur: S I I N EA RE N I HI L DO LO MALO AYLI AGERI I
FACT V Mser, N EQV E FI AT . itemsi dicantur contra pactionempe-
cunia peti, ita concipitur exceptio:I N T ER AV LV MAGEI tI V bi
ET N V MtiI I I V MN EGI DI V DI N O N CO N V EN iT N E EA PECV N I A. PET E
RI :T V x. et denique in ceteris causis similiter concipi solet. ideo
scilicet, quia omnis exceptio obiicitur quidema reo, sed ita for-
mulae inseritur, ut condicionalemfaciat condemnationem, id
est, ne aliter iudex eum, cumquo agitur, condemnet, quam
si nihilin ea re, ''qua* de agitar, dolo actoris factumsit; item
ne aliter iudex eumcondemnet, quamsi nullumpactumcon-
Untura de non petenda pecunia factumerit.
S . 1 20. Dicuntur autemexceptiones aut peremptoriac , aut
dilatoriae. . 1 21 . Peremptoriaesunt, quaeperpetuoualent,
neceuitari possunt: uelut quodmetuscausa, aut dolomalo, aut
quodcontralgeni senatusue consultum factum est, aut quod
resiudicataest, uel iniudicium deductaest;item pacti con-
uenti, quopactum est, neomninopecuniapeteretur. . 1 22.
Dilatoriac; sunt exceptiones, quae ad tempus . nocent . ueluti
illius pacti conuenti, quod factumest uerbi gratia, ne intra
qninsluenr^
iumpeteretur: finito enirn eo tempore non habet lo-
1 . 117. Conf.
1 . 4. 1 . 1 . de except. i tem si fundum li ti gi osuzn; etc.
Conf. Fragm. de Jure Fisci 1 . 8.
1 . 1 1 8. quae omnes
etc. . 6. I . de except.
y. 1 20. l, onf. b.
7. I . de except.
1 . 1 21 . Conf.
L. 3.
de except. ( ex N ostri Commentar. ad Edict. prov. )
i tem1 . 8. 1. de exceht.
S . 122. 1<Ii latnri ae -- --
non habet loeurn exceptio. C onf.9. I. de
ucept. i;tem
cit. L . 3: de
except. raopm si qui.s -- ^ ti#is diuiduae. C onf.
!nora1. 56,
L IB. IV. S S
.
111.
122.801
Juiciolasumaquemedebas, podr noobstantehacerlo
y
sos-
tener quetienesobligaciondepagarme, porque, enefecto, no
peden disolverse las obligaciones por
lospactosqueselesagre-
guen;emperosehaereidoequitativ oquesi yoentablo
la recia-
macionenjuicio, puedast oponermelaescepciondepacto
aadido
(paco con:'enti ).
g. 1 1 7. T ambien tienen lugar las escepciones en aquellas
acciones que no se dirigen contra la persona: v. gr. , si con
miedo dolomeinduces
que te d una cosa en mancipio. .
. 1 20.
Divdense las escepciones en perentorias y dilatorias.
. 1 21 .
S onperentoriaslasquetienenfuerzayv alor en
cualquier tiempoqueseproponganydebenser siempreadmiti-
das, comolademiedo, dolomalo, cosahechacontraunaley
senado-consulto, cosajuzgada enlitis-pendenciaytambien
ladepactodenopedir, cuandosehaconv enidoenquenunca
sereclamarajudicialmenteel dinero.
S . 1 22. Las dilatorias son aquellas que surten su efecto con
talque se opongan dentro de cierto tiempo , como la de pacto
denopedir durantecincoaospor ejemplo, lacual dejadete-
308
DE
E7CCEPT I O rI EV S .
cum
exeeptio.
cni similis exceptio est litis diuduae et rei re
siduae . nam
si
quis
partem
rei petierit, et intra eiusdemprae-
reliquam
partem
petat , hac exceptione summouetur,
turam
quae
appeliatur litas
diuiduae. itemsi is, ( mi cumeodemplu-
res
lites habebat, de quibusdarn egerit,
de quibusdamdistule
*^*^*
rit,
ut ad
ales indices
, si intra eiusdempraeturam
de
his, quae ita distulerit , agat ,
per hanc exceptionem, quae ap-
pellatur rei residuae, sumrrouetur. g.
1 23. O bseruandum
est
autem ei, cui dilatoriaobiic.itur exceptio, ut differat actionem:
alioquinsi obiectaexceptioneegerit, rem perdit. neceoim post
illudtempus, quointegrare, euitarepoterat , adhucel potestas
agendi superest, re
in iudiciumdeducta et per exceptionemper-
empta. S . 124. N on solum autemex tPmpore , sed etiain ex per-
sona
dilatoriae exceptiones intelleguntur. ( piafes
sunt cognito
riae : uelut
si is, qu per edictumco, r nitoremdare non potest,
per
eognitoremagat; uel
(si q uis) dandi quidern cognitoris ius
habeat, sed eumdet, cui non lieet cognituramsuscipere. nam
si obliciatur exceptio cognitoria, si ipse taus si t, ut ei non liceat
cognitoremdare, ipse agere potest: si uero cognitori non liceat
cognituramsuscipere, pe r alumcognitorem, aut per semet ip-
sumliberamhabet agendi potestatem, et tamhoc, quam
illo
modo euitare(potest) exceptionem. quodsi dissimulauerit
eam et
per cognitoremeger*i t, renz perdi i t* . 1 25. S emper perempto
riaquidem exceptionocet; i deoque si reas ea non fuerit usus,
in integrumrestituitur recuperandae exceptionis gratia: dilato
ria uero si non fueri t
usus, aninintegrurtarestituatur, quae-
ritur.
S . 124. Interdum euenit, ut exceptio, quaeprimafacieinsta
uideatur, iniquenoceat actor!. quodcum accidit, aliaadiec-
tioneopusest adiuuandi actorisgratia: quaeadiectioreplicatio
1. 123. C onf. 1. 10.I .
de
excep t.
g. 1 24. Conf.
g.
11. I. de
except. et cit. L. 3. de except. itera Auctor ad
fterenn. ,
Lib. I I , cap. 1 3.
Quintilianus, I nstitut. orator. Lib. I I I , cap. 6,
71. Paulus, S ent. recept. 1 , 2.
1 . 1 . 1 -3. Conf. Fragm. Yatie. . 323.
324.
S .
Interdum -- ---
fx
poster2ore paoto, pe. I . de repticat.
L IB. IV.
5.
123---126.
-309
ner v alor pasadoestetrmino. S emejantes estasonlasescep-
eionesIlamadasde
pleitodiv idido
(li ti s diaiduce) y
denegocio
diferido
(rei resi ducel.
En efecto, si alguno despues de reclama-
da judicialmente parte de una cosa, reclamase elresto durante
la misma pretura, es rechazado por la escepcion rombrada de
pleito dividido
(li ti s di vi rlure' . ? 1
mismo modo cuando
uno que
tiene muchos pleitos con otro, ai'osiguiere unos
y
difiriere otros
para que diferentes jueces
si despues
quiere continuar los que difiri antes de concluir aquella pretu-
ra, se le rechaza por la escepcion dicha de negocio diferido
(re
resi cluce) .
S . 1 23.
1 1 0 obstante, es indispensable advertir alactor, con-
tra quien se interpone una escepcion dilatoria, que difiera su
accion, porque de otro modo, si aun despues de opuesta la es-
cepcion se obstina en continuarla, pierde elpleito y ya no le
queda accion para reclamar de nuevo, aunque quisiese hacerlo
su tiempo y en circunstancias oportunas, cuando va la escep-
clon careciese de fuerza; porque se le objetara que elnegocio
haba sido ya puesto en tela de juicio y terminado.
S . 1 24. Las escepciones se consideran como dilatorias no
solo por razon deltiempo, sino tambien con relacion las per-
sonas. T ales son las llamadas cognitorias; por ejemplo, si enta-
bla la accion por medio de co
7nitor, quien, segun eledicto del
pretor, no puede nombrarlo; si aunque tenga derecho para
ello, escoge una persona legalmente incapacitada para . ejercer
este cargo. Porque en elprimer caso, opuesta la escepcion cog-
nitoria, quedar escluido elcognitoe, pero podr entablar la ato
cien por s mismo elque indebidamente le nombr; y en else-
gundo caso tiene libre facultad para escoger otro
cogi ri tor en-
tablar por s mismo la accion , eludiendo la escepcion por cual-
quiera de estos dos medios. Pe
g
o si prescindiendo de ella se obs-
tina en seguir los procedimientos por medio del
co^, ^ni tor)
en
tonces pierde elpleito
. 1 25.
Las escepciones perentorias producen siempre su
efecto, cualquiera que sea eltiempo
y
circunstancias en que se
interpongan; y por consi uie. . te si eldemandado no hubiere
hecho uso de ellas, no pierde por eso su derecho, y puede in-
terponerlas siempre mediante la restitucielin
i ntegruni , la cual
es dudoso que pueda tener lugar respecto de las escepciones di-
latorias no propuestas su debido tiempo.
T I T ULO
C^ XV .
De Os re pli o, !s . r/r%pli cas, etc,
S . 1 26.
S ucede veces que ias escepciones infieren perjui-
cios indebidos alactor. por mas que primera vista puedan pa-
recer muy justas, y
zn
este caso se
admite en beneficio de aquel
51 0
DE hBBLI CAT I O ` _YI BV S .
uoeatnr, quiaper eam replicatur atqueresoluitur ltrsezeept;io-
ns. nam si uerbi gratiapactussim tecum, nepecnniatn, quam
mihi debes, a
te
peterem , deindeposteaincontrarium pacti si-
rnus, id
est, ut
peteremihi liceat, et, si agam tecum , excipias
tu, ut ira
demum
rnihi condemneris, si non conuenerit, neeam
pecuniampeterem; nocet
mihi exceptio pacti conuenti, nam-
que nihilominus hoc tw; tim
manet, etiamsi posteaincontra-
riarapacti simas: sedquiainiquum est, meexctudi exceptione,
replicado milZi datur
ex posteriore pacto hoe- modo: sI 1 "O nT PO S -
T
EA CO N V I iI V LBI T ,
V T EA1 i PECA'N I Al1 i PET ERE LI CERET . item si
argentariusprrtium rti, quaeinauctioneuenierit, persequa-
tur, ohiicitur ei exceptio,
ut it;ademum emptor damnetur, si
el res, quarnemerit, tradita
si t; -Y quae qui rlenr* est
justa excep-
tio : sed si in auctione praedictumest, ne ante emptori tradere-
tur res, quamsi pretiumsoluerit, replicatione tali argentarius
adiuuatur: N IS I PRAEDIC T VM ES T , N E AL IT ER EMPT ORI RES T RA-
DERET VR , QVAM S I PRET IVM EMPT O R S O LV ERI T . . 127. Inter-
dum autem euenit, ut rursusreplicatio, quaeprimafaciejusta
sit, iniquereonoceat. quodcunaaccidit, adiectioneopusest
adiuuandi rei gratia, quaeduplicatiouocatur. S . 128. Et si rur-
suseaprimafacieiustauideatur, sedpropter aliquam causam
iniqueactori noceat, rursusadiectioneopusest, quaactor adiu-
uetur, quaedicitur triplicatio. g. 1 29. Quarum omnium adiec-
tionum usum interdum etiannulterius, quam diximus, uarietas
negotiorum introduxit.
S . 1 3U.
V ideamus etiatn de praescriptionibus,
quae reeeptae
sunt pro actore. 5,
1 31 .
S aepeenim ex unaeademqueobligatio-
nealiquidiam praestari oportet, aliquidinfuturapraestatione
est. ueut cunainsingulosanuos, uel mensescertam peeuniam
. 1 27. 1. 1. I. de replicat.
128. b. 2.I .de repiicat.
'.
1 29. g. 3. I . de replicat.
^
1 30.
Quaereceptae
su>at pro
actore. Conf. infra . 1 33.
. 1 31 .
xA R$6 6AT VR.
Conf. Cicero de Finibus, Lib.
I I , cap. 1.
( I mpri-
mI s inspicienda
est Davisii editio)
cvavs RF.I nlBS Fvlr, C onf. C icero, de
Oratore,
L ib, r,
C ap, 37.
1
L n.
I V . S S .
127,131.
31i
unanuev ainstanciaquesellamarplica, porqueenellasecon-
tradiceydestruyelajusticiadelaescepcion. Enefecto, si Yo
pacto contigo. , v. gr. , que no he de reclamarte eldinero que
me debes, y despues pactamos lo contrario, es decir, que me
-sea lcito pedrtelo en , juicio, y entablando yo la accion me opo-
nes la escepcion conveniente pulque solo se te condene en el
caso de no
haber mediado el!'acto de no reclamarte judicial-
mente eldinero, no hay duda ilinguna en que esta escepcion me
perjudica, porque es verdad lo que en ella se alega , no obstante
que hayamos celebrado desples pacto en contrario. Pero como
no sera conforme la equidad que por la escepcion propuesta
quedase yo escluido deljuicio, se me concede una rplica fun-
dada en elltimo pacto y concebida en estos trminos: si PO S -
T ERI O RMEN T E
N O S E HUBI ERE . CO N V EN I DO EN QUE S E PO DEI A RE-
CLAMAR ES T E DI N ERO EN JUI CI O .
T ambien cuando un banquero
cambista (ar entarius)
reclama elprecio de una cosa vendida
en pblica subasta, puede oponerse escepcion por elcomprador
fin de que solo en elcaso de habrsele entregado ]a cosa se
le condene pagar elprecio, sin que pueda ponerse en duda la
justicia de esta escepcion. Mas si en la subasta se haba preve-
nido de antemano que no se entre gara la cosa alcomprador
sin que pagase elprecio, puede elbanquero cambista , ( zrpen-.
tarius) oponer la escepcion la siguiente rplica: sI N o S E nu-
BI ES E AN UN CI ADO DE AN T EMAN O QUE LA CO S A N O S E EN T REt. A--
RI A AL CO MPRADO R S I N O CUAN DO PAGAS E EL PRECI O .
S . 1 27. Con todo, sucede tambien que una rplica justa at
parecer puede su turno ocasionar alreo perjuicios indebidos,
ea cuyo caso se le concede una contra-rplica que se llama du-
plica.
. 1 28. Ysi la dplica su vez pareciese justa alprimer
golpe de vista, pero por algn motivo ocasiona alactor per-
juicios contrarios la equidad, tiene ste su favor una segun-
da rplica llamada triplica.
S . 1 29. La variedad de los negocios ha hecho que en cier-
tos casos se hayan introducido mas r
p
licas y contra-replicas
todava que las mencionadas.
T 1 Lo
XV I .
De las advertenci as pi evei i c:rones pi e c e[)en hacerse antes de a
frmula
( de prescriptinibus).
1 30. O cupmonos ahora de las advertencias prevencio-
de una sola
S . 1 31 .
313
cadames, porqueesindudablequehayobligacion
de
satisfacer
lascuotascorrespondientes cadames ao, v encidosque
sean
estos plazos; pero no es menos cierto que aunque contrada
yalaobligacion
respecto de los no vencidos, no hay sin embar-
go derecho para exigirlos todava. En este supuesto si quere-
mos pedir y deducir en juicio lo que }a se nos debe, dejando
lo que aun no ha cumplido su carcter incierto , es preciso que
alentablar la accion acompae la frmula una prevencion
(praescri pti o)
concebida en estos trminos:
T RT ES E DE AQUELLA
Coso CUYO PLAZO ES T V EN CI DO ;
porque si omitiendo esta pre-
vencion usramos de la frmula que nos sirve para reclamar las
cosas indeterminadas, frmula cuya pretension es as:
CUAN T O
PO R ES T A CAUS A T EN GA O BLI GACI N DE DAR HACER N UMERI O
N EGI DI O EN FAV O R DE AULO AGERI O ,
resultara que deducimos
en este juicio toda la obligacion, es decir, aun la no vencida,
y
Q1 2
9
judicialen los interdictos prohibitorios, mientras que en los
restitutorios y exhibitorios ora se aetua de este
modo,
ora por
lt P[u;
medio de una formula que se llama arbitral
(arbi trari a).
I ,
S . 1 42.
Consiste, pues, la principaldivision de
los inter
dictos en que unos son prohibitorios, otros restitutorios y
otros
'^por
ltimo exhibitorios.
lllurE
. 1 43.
La segunda division se funda en que unos sirven
para adquirir la poesion, otras para retenerla
y
otros para re-
niscuperarla.
GS I S S 1 1 ,
S . 114.
El interdictodeadquirir laposesion, queempieza
11b/
por laspalabras
(Quont: ,i
BO N O RuM) ,
se ha concedido al'posee-
1 1
;
dor de los bienes. S u efecto es que los que posean como here-
det, , [
heree^
Luyan la persona que obtenga L c posesi on de bi enes.
S e eonsi-
iadip!;
dera que poseen corno herederos
no solamente los que lo son,
qu
Gr.
sino tambien los que se juzgan tales; y como poseedores los que
sin ttulo alguno poseen un objeto hereditario o toda la heren-
cia , sabiendo que no les pertenece. Este interdicto se llama de
adquirir la posesion, porque nicamente aprovecha alque in-
'L, <,
tenta obtener por primera vez la posesion de una cosa, de mo-
1 1
u 1
firpierde.
. 1 1 5. De la misma manera se concede tambien alcom-
9'a ''lr "prador de los bienes un interdicto que algunos llaman pose-
sorio.
I
1 1
'S . 1 46. Concdese igualmente alcomprador de bienes pbli-
r^?^[e
elinterdicto llamado S alviano, delcualusa elduefio de un fun-
t^[E'`
do relativamente los bienes delcolono, cuando ste ha con-
{u'` ''
sentido en que sirviesen de prenda para la seguridad de las
rentas.
S . 1 48.
S uele concederse elinterdicto para retener la pose-
sion, cuando hay controversia entre ambas partes sobre la pro-
piedad de alguna cosa, y
se trata de saber ante todo culde los
G'li
significatur.
S .
1 51 . At in
V T I tV BI interdictononsolum suaeui=
quepossessioprodest, sedetiam alterius, quam iustum est ei
rs
accedere : uelut euis, cui heres extiterit; eiusque , a quo
ernerit,
aut donatione acceperit. itaque si nostrae possessioni iuncta
al.
terius
insta
possessio exsuperat aduersarii possessionem,
nos<<,
co
interdicto
uincimus. nullamautempropriarn possessionem
habenti accessio temporis ncr datur, nec dad potest: namei,
quod nullumest,
nihilaccedere potest. set et si uitiosam habeat
possessl,onem, idest , aut ni, aut clam , aut precarioab aduer-
sarioadquisitam ,
*non* datur : *nari z ei possessi o*
sua nihilyj
prodest. .
1 52. Annus autemretrorsus numeratur. itaque
si tu
uerbi gratia anni mensibus possederis posterioribus V , et ego
v prioribus, eg
o potior ero ************ meng
iumpossessionis **
tibi in hoc interdicto **************************** S . 1 53. Possi-_
dere autemuidemur
non so*lumsi i p*si possideamus, sed etiam
si nostro nomine aliquis in possessione sit, licet is nostro iuri
subiectus non sit, qualis est colonus et inquilinus. per eos quo-
que, aput quos deposuerimus, aut quibus commodauerimus,
aut quibus
bratui tam habitationemconstituerimus, ipsi possi-
dere uidebimur: et hoc est, quod uelgo dicitur, retineri posses-
sionemposse per quemlibet, qui nostro nomine sit in posses-
sione. quinetiamplerique putart, animo ^` <lr^orj rre reli ne* ri pos-
^` nnstrorum*******^` *************^` *********^`
*****animo sessionem
solo quamuis ***************************** retinere uideamur.
apis*ci i tero possessi onem* per quos possimus, secundo commen-
tario rettulimus. nec ulla dubitatio est, quin animo solo adi -
pi sci possessi onem nenro possi t. g. 1 54. Reeuperandaepossessio-
niscausasotet interdictum dari, si quisui deiectussit . nam ei
proponitur interdictum, cuiusprincipium *estk :
YN DET VIL L VIlI
vi DEI ECI S T I : per quod is, qui deiecit cogitur elrestituere rei
possessionem; si modo is, deiectus est, nec ni, nec *clam*,
nec precario ****************** . f1 uodsi autenlui, aut clam, alit
precario polserierit *************** S .
155. Interdum tamen*****
**********k********** ni, aut clam, aut precario possideret, co-
geret restituere possessionem: uelut si armis eumni deiecerim.
namPraPtor ******************************************n ******
omni
modo
******k***************************
819
sinv iolencia, clandestinidadni ttuloprecario: todolocual
sehallasuficientementeindicadopor laspalabrasmismasde
estosinterdictos.
S . 1 51 . Mas debe tenerseresente
p
que en elinterdicto
U T RU EI
no solo sirve la posesion ejercida por uno mismo, sino
tambien la ejercida por otro, cuando sea justo reunirlas. As
aprovecha, por ejemplo, alheredero la posesion de aquel
quien sucede, y alcomprador donatario la de su vendedor
donante. Por lo tanto, si unida nuestra posesion la justa po-
sesion de otro, esceden ambas la ejercida por la parte con-
traria, se decide nuestro favor elinterdicto. Alque no ha
ejercido por s mismo posesion ninguna, no se concede ni puede
concederse esta agregacion de tiempo, porque cuando no existe
la cosa que ha de agregarse otra, claro est que la agregacion
es imposible. T ampoco puede esta recaer sobre una posesion vi-
ciosa, es decir, obtenida deladversario violenta, clandestina
precariamente, porque alque posee de este modo, no le sirve
de nada su posesion.
1 52.
Elao se cuenta en sentido inverso, esto es, hacia
atras, de manera que si yo, v. gr. , hubiere poseido los cinco
primeros meses delao y t los cinco ltimos, yo ser elprefe-
rido.
S . 1 53. N o solamente poseemos por nosotros mismos, sino
tambien por las personas que lo hacen nuestro nombre; aun
cuando no dependan de nosotros, como un colono, un inquili-
no; y tambien por los depositarios, comodatarios y aquellos
quienes hubiremos concedido habitacion de balde. Por esto se
dice vulgarmente que puede retenerse la posesion por cualquiera
que la ejerza nuestro nombre, y aun muchos juzgan que bas-
ta para ello la intencion de retenerla
Ya
hemos espuesto en elsegundo comentario por medio de qu per-
sonas podemos adquirir la posesion; para lo cualsin duda al-
guna no es solo bastante la intencion de hacerlo.
. 1 54. Con frecuencia se concede tambien un interdicto
para recuperar la posesion, cuando uno es despojado de ella
viva fuerza, por cuya causa comienza entonces elinterdicto con
las siguientes palabras:
PO R CUAN T O T U
L ODES POJAS T EVIO
^ EN -
T AIIEN T E.
Elefecto de este interdicto es compeler alque cau-
s eldespojo para que restituya la posesion de la cosa, con tal
empero que la ejercida por eldespojado no fuese violenta, clan-
destina ni precaria
Porque
si adoleciese de alguno de estos defectos
431
S . 1 56.
La tercera division de los interdictos es en simples
y dobles.
S . 1 57. S on simp
les aquellos en que una de las partes es
actor y la otra reo. T ales son todos I os restitutorios y exhibito-
lit', ,
u^;
parezca confesar por ese mismo hecho que est obligado exhi-
bir restituir. Pero nosotros seguimos en la prctica otro prin-
cipio;; y con razon
S . 1 64.
Elque quiera pedir un rbitro, debe tener buen cui-
dado de hacerlo antes de salir deltribunal
(ex jure),
es decir,
antes de retirarse de la presencia delpretor, pues si lo hiciese
despues , no se atendera su peticion.
41
$22
DEIN T EIIDIC T 13.
indulgeltur. g.
1 65. ItarJ ue si
arbi trum non Pcti pri t, sedtacitus
deluce
exierit, cumpericulo
res ad exiturn perducitur. narra
actor prouocat
aduersariul^sponsione
si contra edictumPrae-
torisnon
exhibuerit aut non restituerit: ille autemaduersus
sponsionemaduersarii restipuiatur. deincie
a ctor quidemspon-
sionis
formulana
edi l a, c?uErs:- r io; i lle hule il, uicern restipulatio-
nis.
sed actor
sponsionis
fi rmulae et aliud iudicium
de re
restituend. a uelexllibenda: ut, si ssionfiione uicerit,
nisi
ei res
exbibeatur aut re5tituatT T r
aut dene. gantu7'**************'********* ---^
***" S. 1 66. res ab eo
fructus licitando * tantisper
in ***********` ******** eltuersario suo
fructuario stleui'rt7orle ******* t)( rtestas haec **** *` *********
*******
i************************** *******
, 1 tdV rrstli'los ((l11
****M *. ********
contentiofructuslic'tat iollis e. 4t, se iiref>t
*************** esse
'** tantisper
*********
**** tienda ************** pastea alter alte-
rum sponsione prouoclt : QV AE ADV ERS V S EDI CT V "AI PRAL'T O RiS
1 N T ERDI CEI V T I S PiO P, 1 S FACT _E3 S S V :\T T N V I CEN ! S i N O N RES T I T V Afi-
T V R. adversos sponionern T sei. ******
**********+**
curo una illter
coS sponsia **
*******
stipi7lii+ie *
*** *t ***
I I iOn 1'
Uo
4..
ir
L IB. IV. S S . 165--lee.
asa,
S . 165. Por lotantosi el demandadonopidierejuez rbi-
tro, saliendoensilenciodelapretorial presencia, seespone
correr riesgosenlaterminaciondel pleito, porqueel actor le
prov ocapor mediodelaestipulacionjudicial , si contralo
dispuestoenel edictodel pretor noexhibe restituyelacosa,
yl suturnorestipuladel actor locontrario. Despuesestel-
timolepresentalafrmuladelaestipulacionjudicial, yl en
cambiooponeal actor lafrmuladelarestipulacion. Empero
esteune lafrmuladelaestipulacionjudicial
(sponsionis)
otra
accionparalaexhibicion restituciondelacosa;demanera
quesi triunfaenlaprimerafrmula, menosquenoseleexhi-
ba restituyael objetoencuestion
g. 166.
(Hic duce pagina integra et fere septem lineo desunt.)
el juez antequiensesigueestenegocio, exa-
minacuidadosamentelocomprendidopor el pretor enel inter-
dicto, esdecir, cul delasdospartes, al interponerseeste, po-
seiael fundo edificiodequesetratasinv iolencia, clandesti-
nidad ttuloprecario. Av eriguadoyaestepuntopor el juez,
si fallare mi fav or, condena mi adv ersarionlassumasde
laestipulacion(, ponsi o) y restipulacion que hice con l, y al
mismo tiempo me absuelve de las que lhizo conmigo, conde-
nando ademas la otra parte en eljuicio cascelano secutorio,
si no me restituye la posesion, caso de hallarse ejercindola, por
haberla ganado en la puja de los frutos ( fructus
li ci tati one).
S . 1 67.
S i elque gan la puja de les frutos no prueba que
la posesion le pertenece, se le ordena que la restituya, ademas
de exigirle titulo de pena la suma de la estipulacion judicialy
de la restipulacion teniendo que devolver juntamente los frutos
que entretanto hubiere percibido; porque la suma de la puja de
los frutos no se considera como elprecio de estos, sino como
una pena por haber procurado retener durante ese tiempo una
posesion que no le correspondia, y adquirir elderecho de fruc-
tuario:
S . 1 68.
Empero elvencido en la puja de los frutos solo debe
pagar ttulo de pena la suma de si no llega probar que la
posesion le corresponde.
S . 1 69.
Debemos advertir, sin embargo, que si se ha omiti-
do la estipulacion fructuaria, queda libre elvencido
enlapuja
delosfrutos, comosucedeenel juiciocasceliano secutorio
concedidopararecuperar laposesion
paralocual hayunjuiciopropioquasellama
I I I I I I I I I '
..^;
s24
ys1015IrA xnfBn.
L1%1LN- t.
ritlft, quo
nomine actoris satis accipiatur. dicitur autem et
hoc
ittdieitir secutoriurn, quodsequitur sponsionisuictoriam : sed
nonlegueC ascellianum uocatur. S . 170.
S ed quia nonnulli,
interdicto reddito, cetera ex interdicto facere nniehant, atque
ob id
non poterat res expediri, Paetor ***************s* compa-
rait interdicta
******************** et cetera ex interdicto ***.
** sine causa
*.********
*. . *. *#***. *R*. *. *****. . , . : fueeint ^^Y x
.-nn n n ^^
sponsori
*********************t#t#*
^^^
*****a****
etiamjuris *****+*********
------- S . 1 71 . ^""dUi?}i
**********o*
uelut si iudicati, -
aut depensi,
aut damni iniuriae, aut legatorunt per
damnatio-
nent rel i ctorum
nomi ne agitur: ex quibusd m causissponsionem
facerepermittitur, uelut depecuuiacertacreditart pecunia
constituta: sedcertaequidem creditaepecuniaetertiaepattis;
constitutaeueropecuniaepartisdirnidiae. S . 1 72. Quodsi neque
sptisioois, neque dupli acti oni s perieulumei, cum quoagitur,
coniungatur, acnestatim quidem ab initioplurisquam simpli
sit aetio, permittit Praetor, iusiurandum exigere, noncalum-
niae+easase in/idasire. undequamuisheredes, uel qui here-
dutnlocohabentur, dupli nonampliusobligati sunt, item fe-
minispupillisque
renti tti soiet poena sponsienis; iubet tamen eos
irare. S . 173. S tatim auternab initio pluris quamsimpli actio
est elut furti manifesti quadrupli, necmanifesti dupli, concep-
ti et oblati. tripli. nam ex hiseausiset aiiisquibusdam, siuequia
neget, sitiefateatur, pluris quamsimpli est actio.
S . 174. Actorisquoquecalumniacoercetur: modocalumniae
mddocontrario;modoiureiurancio, modorestipula-
tiolle. S . 175. Et quidem calumniaeiudicium aduersusomnes
aetioneslocurm habet, et est decimaepartis causae; aduersus
interdictaauternquartaepartscausae.
g.
1 76. L iberum est itti,
g..171. uelut --- agitur. C onf. supra. 9. et loci ibi allegati. item . 1. I.
depoena ten 3 erel itig an t.
sponsionm. [acere permittitur de pecuni a certa
oredita tertiae
p art s. Co n f. Cicero , p ro R o scio Co m., cap . 4 . 5. itemsu -
p tra . 1 3.
. 1 72. permittit
Praetor --ire.
Conf. cit. 1 . i. I . itenlPaulus, L . 4 4 .
. 4 . tam. h ercisc.
. 173 .
cit. . 1.1. deo en a temerel itig an t.
uelut f urti -- tripli. Cont.
su p ra Commetitar. 111.
^. 1. i
g 9--1Jt.
^. iy
i^. A cto ris -- co ercetu r. . 1.
1. depoena temere litigant. iureitaran
do . Coat, lec. cit.
$5.
175. Et -----decimae
partis causae. Conf. cit. 1 . 1 . I . da p el ma te-
4lit ut. Ceg4d!I ta!io, cap. 6.
( Vid. I us civ.
Antejust. pag.
14 5. ie#
p .
,a
L IB.
IV.
S S . 170--.176.
326
fructuario, encuyav irtudserecibecauelondel autor. T ambien
sellamasecutorioestejuicio, porquesigue v ienedespuesde
haber ganadola
puja
delosfrutos;peronorecibecomoel otro
el nombredecasceliano.
S .
1 70.
Mas porque algunos, despues de pronunciado ya el
interdicto, no queran ejecutarlo en todas sus disposiciones,
re-
sultando de aqu elentorpecimiento delpleito, elpretor. . . .
(Hi c quatordeci nr
linea?
desunt.)
T IT U L OXVIII.
De las penas en que incurren los litigantes temerarios.
1 .
1 71
por ejemplo en las acciones lla-
madas de lo juzgado ( judicati) , de lo gastado
(depensi ), de dao
causado injustamente (damni i njuri a),
cuando se reclama un
legado hecho por condenacion. S e permite hacer uso de la esti--
pulacion judicialen ciertas causas, como cuando se trata de
prestamo de cantidad cierta, de dinero cuyo pago se ha fijado
para cierto dia (pecuni a consti trkta); pero sin esceder en elpri-
mer caso la tercera parte delprstamo ni la mitad deldinero en
elsegundo.
S . 1 72. Mas cuando no se hacen correr aldemandado los
riesgos de la estipulacion judicialni de la accion alduplo, y
desde luego se limita la accion alsimple valor de lo reclamado,
permite elpretor que se exija aldemandado juramento de no
negar maliciosamente. Yaunque los herederos y los que hacen
veces de tales, no puedan ser obligados mas delduplo, y por
otra parte sea costumbre perdonar la pena de la estipulacion ju-
dicial las mujeres
y
los pupilos, manda no obstante elpretor
que presten juramento.
S . 1 73.
Hay ciertas acciones que tienden conseguir mas
delsimplo desde elpunto en que comienzan; corno la delhurto
manifiesto que se entiende alcudruplo, la delno manUfie:
zto al
duplo y altriplo la de los hurtes descubierto
(conceptum) y trans-
mitido (oblatum) ; porque en estos casos
y
en algunos otros la
accion pasa siempre delsimp!o, ya sea que niegue que
con-
fieseel reo.
S . 1 74.
T ambien hay medios de reprimir la malicia cavi-
losidad (calumni a)
delactor, y son; la accion llamada de calum-
nia, la accion contraria, e1 juramento v la restipulacion.
5. 175. L aacciondecalumniapuedeoponerse todogne-
ro. deacciones, yasciende ladcimapartedel
valor
deloque
selitigue, y
la cuarta parte si se trata de interdictos.
S .
176.
Quedaal arbitriodel demandadooponer al actor la
32r
PI
PU N A rEiL EII. L IT IGAR'!.
cum.quoagit;t'r, aut calumniaeiudicium opponere, aut iusiuran
durn exigere
non
calumniae causa agere. S . 1 77. C ontrarium
autem iudi
q
ium ex certiscausiseonstitutur: uelat si iniuria-
rum agatut;et si eum muliereeonomineagatur, quoddica-
tur uentasnomineinpossessionem missadolomaloadalium
possessidnem transtulisse;et si quiseonomineagat, quoddi-
cat, seaPraetoreinpossessionem missum ab alioquoadmis-
S um nonesse. sedadn3rsusiniuriarum quidem actionerndeci-
maepartisdatur;aduersusueroduasistasquintae. S . 178. S e--
uerior autem coercitioest per contrarium iudicium . Dan?
ca-
lumniae iudicio x. partis nemo damnatur, nisi qui intellegit,
non recte se agere, sed uexandi aduersarii gratia actionemins-
tituit, potiusque ex iudicis errore , ueliniquitate uictoriam
sperat, quam;ex causa ueritatis: calumnia enimin adfectu est,
sicut furti crimen . contrario uero indicio omnimodo damna-
tur actor, si causamnon tenuerit; licet alia opinione induc-
tus crediderit, se recte agere. S . 179. Vtiqueautem ex qui-
buscausiscontrarioindicioagerepotest, etiam calumniaeiu-
dieium locum habet: sedalterutro
tantum iudicioagerepermit-
titur. quarationesi iusiurandum decalumniaexactum fue-
rit, quemadmodum calumniaeiu3icium nondatur, itaet con-
trarium dari nondebet. g. 1 80. Restipulationisquoquepoenaex
eertiscausisfieri solet. et quemadmodum contrarioindicioom-
nimodocondemnatur actor, si causam nontenuerit , necrequi-
ritur, anscierit, nonreeteseagere;itaetiam restipulationis
poenaomnimododamnatur actor. S . 181. **** si ab actore ***
restipulationispoenapetatur, el nequecalumniaeiudicium op-
ponitur, nequeiurisiurandi religioiniungitur. nam contrarium
iudicium *in*hiscausislocum nonhabere, palmaest.
S . 1 82. Quibusdam iudieiisdamnati ignominiosi fiunt: uelut
furti, ui bonorum raptorum, iniuriarum;item pmsoc*io, tute-
lae,
mandati, depositi. sed furti, aut ui bonorum*raPtorum,
aut i ni uri arum non solum*
damnati notantur ignominia, sed
et* iam pacti * ******* ***********
ficriptum est. et recte: plurimum
*eni m i nterest, utrum ex dcli cto*
aliquis,
an ex eontractu debi-
bitor *sit* ***** illa parte
edicti
id ipsum****. **************** **
****
*+*****
*****` * fi dei ussoi i o nomine iudieio conuenitur.
CtenlT Yl******************
. 1 76. Conf. infra, .
179.
. 178. aicut furti
cri men. Conf. supra Commentar. T T T . Q. . 1 97. et 208.
. 1 79.
quemadmodum calumni ae
iudiciumnon datur.
Conf. supra
$. 1 76.
. 1 80. Conf. supra . 1 3. itemConsultatio, cap. 6. ( V id. I us civ. Ante-
just. p. 1 488. )
g. 189. 6. _. I.
de
poenatemen) litigant. : ;
i ;;, . : ;;i
L IB. IV.
S .
177-182.
327
acciondecalumnia, bienexigirlejuramentodequenoproce-
demaliciosamente contemeridad.
g. 1 77.
La accion contraria se admite en ciertas causas, co-
mo cuando se entabla la accion de injurias; cuando
seprocede
contra una mujer por haber transferido dolosamente
otraper-
sona
la posesion adquirida en calidad de madre; y
cuandouno
pretende que puesto en posesion por elpretor,
noha sido ad-
mitido por un tercero. Pero Lay que advertir que contra la ac-
cion de injurias se estiende cate juicio la dcima parte
yen
losotrosdoscasos laquinta,
S . 1 78.
La represion e, mas severa en la accion contraria
que en la de calumnia, porque en esta ltima
nosecondenaen
la
dcima parte sino alque entabla su accion sabiendo que
es
in,
jueta, solo para vejar su adversario, y esperando conseguir
eltriunfo mas bien por un error iniquidad deljuez, que por
elcamino de la verdad; pues la malicia temeridad,
lomismo
que elhurto, conisien en la intencion, alpaso que cuando se
entabla la accion contraria, es siempre condenado elactor si
no
gana elpleito, por mas que de buena
fe
haya creidoquesuac-
cionerajusta.
^). 1 79. Ea todas aquellas causas donde puede tener lugar
la accion contraria, se admite igualmente la de calumnia; pero
solo es perm:tido proceder por una de las dos y no por ambas.
Por lo tanto si se ha exigido eljuramento de calumnia, de la
misma manera que no pr-ocf. de 'gis en este caso la accion del
mismo nombre , tampoco debe coaacaderse la accion contraria.
S . 1 80.
T ambien la pena de la re tipulacion se d por cau
sas determinadas, y la manera que en la accion contraria sale
siempre condenado elactor que no , aea
el pleito, por mas que
de buena f cr'e'era justa su accion as sucede tambien con la
pena de la restipulacion.
S . 1 81
si por elactor
se
reclama la pena de la restipuiacion , no ruede oponrsele
la
accion de calumnia ni exi :irle elera ento, porque en estas
causas claro es que no puede tener lugar fa accion contraria.
^^. 1 82. En catos juicios levan la nota de infamia sobre el
condenado. T ales son los de i. crin, robo rapia, injurias y
tambin los de sce uai , tenla , mandato, depsito. Pero en
los tres primeros se i rcur
5.
1 84. Cuando uno fuere convocado juicio por su adver-
sario, y no terminare elnegocio en aqueldia, debe hacrsele
que prometa volver comprecer taldia.
5. 1 85. En ciertas causas la promesa de comparecer en jui-
cio (vadi ntoni um)
se hace pura y simplemente, es decir , sin
caucion; en otras con ella; otras veces
conjuramento;y otras
por ltimo se supone elnombramiento de recuperadores, esto
es, se comprometen las partes que aquella que no comparecie-
re, sea condenada alpunto por los recuperadores pagar la
suma estipulada. T odo lo cualse halla cuidadosamente especifi-
cado en eledicto delpretor.
5. 1 86. En las acciones llamadas de lo juzgado
(indican),
de lo gastado (depensi ), lasumacorrespondiente lapromesa
de comparecer en juicio asciende alvalor dela cosa en cues-
tion; mientras que en las g emas causas lo determina elactor ju-
rando que en ello no procede de malicia, y sin poder sealar
nunca mas de cincuenta milsestercios. Por lo tanto no proce-
dindose por la accion de lo juzgado de lo gastado, aunque el
objeto en cuestion valga cien milsestercios, no puede esceder de
cincuenta mil.
5. 1 87. Respecto de las personas que no podemos citar
juicio sin permiso delpretor, necesitamos igualmente de la mis-
ma autorizacion para obligarlos por la
promesadecomparecer
en juicio.
FIN MIL C OM$N C AEIOC t1ARWA.
42
nrn IIRYwu.
N OT AS
DEI. C OMEN T ARIOC U ART O,
1. 10. Para comprender bien este prrafo, es indispensable formarse una
idea delmodo con que nacieron las acciones de las frmulas, y delrden
que observ en su desarrollo esta parte de la legislacion. Primero es la ley,
1. tau: despues las acciones de la ley que tenian su origen en ella ,
y
se ha-
bian formado su iu itacien: de aqu estas palabras:
Legi bus prodi tce eran
( Gajos, I V , 1. 11), altere lege (dem. 1 . 1 2). Las acciones son en nmero
de cinco: Gayo se ocupa de ellas desde el
S .
1 1 hasta el30 exclusive. V ienen
ltimamente las frmulas introducidas por la ley lEbutia, las cuales tani-
bien eran llamadas concepta verba (Ibi d.
1 .
30).
Las frmulas se dividen en tres clases: 1 . frmalas imiladas de las accio-
nes de la ley: quae ad legi s acti onem ex pri muntur ( test. ). S e las nombraba
ficciones, fleta verba; talera la pi gnori s capi o fi cti va, de que se trata en
el1 . 32, la cualimitaba la accion de la ley pi gnori s tapi o, concedida alco-
brador de las rentas pblicas (Gai us, I V ,
1 .
28). 2. Frmulas que vallan
por si mismas, yute sua vi ac potestate constant ( test. ). T ales son las accio-
nes enumeradas en el1 . 33, comrnodati , fi duci ce , negoti orum gestorum,
efe., etc. La condicion aun cuando tenga elnombre de una accion de la ley
as nombrada, no es sin embargo imitacion de esta accion: nuIla formula
ad condi cti oni s fi cti onem ex pri mi tur (Gahus, 1 V , 1 . 33). 3. Enfin, fr-
mulas ficticias introducidas por elpretor para imitar por medio de ellas
ciertas frmulas delderecho civil, las cuales enumera Gayo desde el. 31
hastael 1. 38 inclusiv e.
Antesdel descubrimiento de la I nstitua de Gayo cuasi ignorbamos todo
lo relativo esta materia. Los autores que se han ocupado de ella aprove-
chndose de los conocimientos que suministra la obra de Gayo, son: Eve-
rard. Dupont:
Disquisitiones in Commentarium1V. Institutionum Gaii,
etc. L ugd. Bat.
1 822. Unterholzner, Conjecturx de supplendis lacunis qua;
iR Gaii institutionum
C ommentarioIV. occurrunt, Vratislao, 1823Bur-
N OT AS .
3*1
nouf,
De
re judicata, Pars, 1 824---V an
Eerde,
S pecimen juridicumde le-
gis aetionibus, Groning.
182
4--Berri at-S ai nt-Pri x ,
Historia delderecho
romano, Pars,
1821 Laurens Eli sa Ram,
S pecimen antiquario-juridi-
cumde legis actionumorigine et progressu.
. 13.
S AC RS MEN T II31
dictumest eo quod, propter ararii inopiamet sa-
crorumpublicorummultitudinemhace pecunia in rebus divinis consu-
meba t ur.
Es pecunia, di t
V arron ( de ling. latin. , lib. I V , c. 36), quw in judi-
ciumvenit in litibus, sacramentuma sacro dicitur. Qui petebat et qui in8-
ciabatur de aliis rebus, uterque quingentos asses wris ad pontificemdepone-
bant; de aliis rebus itern certo alio legitimo numero assium. Qui judicio vi-
cerat, suumsacramentuma sacro auferebat, victi ad aerariumredibat.
I nstituyendo el
sacramentum,
los romanos se propusieron poner un fre-
no la temeridad de los litigantes.
. 1 5. T este V alerio Probo, judicis postulatio his verbis fiebat:
Prwtor
judi cem arbi trurnve postulo uti des. P. I . A. Y. P. Y. D.
1. 16. S EC ON DU M stAM C AU S AM. Causa est omnis utilitas circa rem
emergens. dicePothier (Pandect., de usuris et fructibus,
XXII. I. n. 1 ).
Causa comprende tambien la obligacion de entregar la cosa con todo aque-
llo de que se ha aprovechado elposeedor. (Pap. fragm. 2 de usur. et fruct,
22-1 ; Ulp. fragor 1 7; Gai us, fragm. 20 de rei vind. , 6-1 ; Paul. fragm. 3,
de reb. cred. , 1 2-1 . )
Los intrpretes habian disputado mucho sobre elsentido de la palabra (es-
tuca. (Hei nec. S yntag. , I V , 6 , 24. )
Prwdes, teste Asconio, dicuntur satisdatores locupletes pro re, de qua
apud judicemlis est, ne interea qui tenet, diffidens causa, possessionem
deterioremfaciat , tecla dissipet, excidat arbores, et culta deserat.
1 . 21. J udi catus si ve damnatus es, etc. J udi catus. Cuando despees de
haber uno comparecido ante eljuez, se habia pronunciado la sentencia, Cam-
bien se aplica aldeudor adjudicado alacreedor por sentencia judicial. Gayo
cita un ejemplo ( I I I . 1 . 1 99).
, . 28. Algunos editores han querido l. enar este vaco con la palabra
Pi cetori a.
Es imposible aclarar nada un punto tan oscuro, ni fijar por con-
siguiente la poca en que se introdujo la
pi gnori s tapi o.
1 . 31 . Despues de
centumvi rale judi ci um debe agregarse:
locum habet:
narrr cum, etc.
Las causas mas importantes se decidian por eltribunalde los centumvi-
ros, los cuales por mas que tuviesen este nombre, eran ciento cinco, en ra-
zon que se elegian tres de cada una de las treinta y cinco tribus.
Damnum i nfectum.
Damnurn infectumest damnumnondumtactum
quod futurumveremur.
Gai us, lib. 28,
ad edi ct. provi ne.
. 35. S obre el
bonorum emptor
vase Gayo I I I , . 77 al80.
Elpretor Publio Rulilio, cnsulen
648,
estableci la venta de los bienes
pertenecientes ya a vivos ya muertos. Eltesto no hace ninguna distincion
(Frag. V ati c., p. 1 , li n. 7 ).
S egun Hugo esta accion fu establecida hacia
elao de 646 , antes por consiguiente de la ley
J uli a de bonorum cessi one
( Y. Burnouf, de re judicata, p. 55.
s.
37. S egun elparecer delsabio Unterholzner, la palabra
Dioniaes un
332
N O T AS .
nombre extranjero cualquiera; los nombres que siguen,
han-!Ido
interpre-
tados por
ci vi l rei pubi i ccefassi li ensi s.
g.
44.
S e habla concluido del1 . 1 3
de acti oni bus de la I nstituta de Jus-
tiniano que las acciones
prejudi ci ales versaban sobre asuntos de Estado ( y.
S ai nec. S yntag.).
Elprojudi ci um corresponde cuasi aljuicio interlocuto-
rio.
(Conf. Gai um,
I I I , 1 . 1 23; Ulp. fragm. 1 2 de cx cept., 41-1; T heoph.,
I V , 6, g. 1 3. )
V erba
vel adjudi cati one,
qux in fine hujus . inveniuntur, jaro olim
offenderunt N iebuhriuni et Brinckmannum. N uper in disceptationemvocata
sunt ab Unterholznero, qui sic legendumexistimat: itero condemnatio vel
adi udi cati o
sine demonstratione uel
i ntenti one nullas ui res habent. Equi-
demmalim: itero
adi udi cati o uelcondemnatio sine demonst. uelintente
null. uir. habet. Nota de Goeschen.
1 . 80. I n fine, despues de las palabras: subjectce non essent, ueneunt,
M.
Dupont propone suplir la falta delmanuscrito por : sed cum rescissa est
capi ti s di mi nuti o, ex i mperi o conti nenti judi ci o agi tur.
. 88 et seq. Hic titulas merito pro cedentibus subjicitur; cumsatisda-
tiones ex actionibus in remvelin personam, prouti proprie velalieno no-
mine actumsit, diver
g e concipiantur. Dupont.
1 . 95. I n fine, propter legernDe lege Papiria in explicando hoc loco
cogitaverunt eliamDirksen, et Unterholzner. Hushkio yero legendumvide-
tur Creperei am velCrepeream. Quantumad numen Crepereius sive Crepe-
reus ( ?) conferendi sunt Cicero, in Yerren', act. 1 . a , cap. 1 0. T acit. annal.
ib. xiv, cap. 5. Juvenal. , satyr. ix , v, v t. Marini , Gli Atti e monumenti
de'Fratelli Arvali, part. 1 1 , p. 655. I tero inscriptio L. 11. C. T heod. de di-
vers. rescript. Nota de Goeschen.
1 . 1 04. In fi ne. Hanc locutionemli tem mori , a veterumI Cterumusu
non alienamfuisse, probant L. 3. . 1 . Quw in fraud. credit. et L. 2. Judi-
cat. solvi.
. 1 06. Puenden consultarse acerca delverdadero sentido de las pala-
bras i pso jure las obras siguientes : Mr. Burnouf, tesi s de re judi cata, p.
26, 27 et 28; T emis, tom. 6, p. 463; y las I nstitutas esplicadas por 1 51 r. Du-
caurroy, tom. 3, p. 1 4, n. 961 .
1 . 1 38. En materia de interdictos vanse elT ratado de la posesion de
S avigny (das recht. des besi t.es , etc.) , los artculos sobre esta misma obra
que Mr. Warnkeenig ha publicado en la T hmis, tom. 3, pag. 224 y 41 5;
tom. 4, pag. 234; tom. 5, pag. 345; y las
Di squi s. i n Comm. iv . Gai i de
Dupont.
La
hoja suelta donde se trata de los interdictos, fu la que en 1 81 6 con-
dujo
N iebuhr aldescubrimiento de toda la I nstituta de Cayo.
. 146. S EC T ORES
apud Romanos erant homines , qui universa bona
damnati emebant, ut ea dein populo divenderent: sectores confundendi non
sunt cumcbceratlbonorumemptorbus , sicuti ab interpretibus hactenus
factumest. Dupont,
Disquisit. , p. 1 59.
. 1 52. En este pasaje cometi precisamente elcopista alguna T aita,
por-
queGayo ha debido decir:
Raque si tu verbi
gratia anni mensibus posse-
deris
posteri ori bus qui nque et ego
v il prioribus; y
as es comonosotrosb-
onosrestablecidoel testo.
N OT S .
3Z*
S . 160. T heophllussicinsuaparaphrasi hujusformuleconceptionem
cammentatus est: Itaque
et Praetor i n
interdicendo media quadamenun-
ciationeususest, neque
bunc, neque illumex verbis suis actoremfaciens
N amin interdicto Ur1 PO S S I DET I S ,
in hace verba loquitur:
UT I POS S IDET IS ,
QU OMIN U S POS S IDEAT IS VIM FIERI
V ET O , nec dixit, UT 1 PO S S I DES : T I C
ad unum
sermonem suum dirigere viderelur. Ininterdicto quoque UT I : US I , hisv erbis
ususest, UT RUBI V ES T UMS ERV US I LLE, DE QUO AGI T UR , MAJO RE PART E I I UI Us
1N N I FU ERIT , QUO MI N US 'I S EUMDUCAT , V I MFI ERI V ET O .
V ide quomodo et hic
dixerit utrubi ,
id est, apud utrum, neque dixerit apud te.
. 1 66. Fructus licitatio, dice Dupont, hactenus incognita, eralstipula-
tio quaedam, qua duo litigantes circa possessionemfundi, velacdium
v el re-
ruinmobilium, inter se contendebant, ut eorumquis nancisceretur faculta-
temfruendi , eoque interimpossidendi , offerendo majorempecunia'sum-
mam, quamperderet, si sponsione victus esset. V id. FES T US sub. vote li -
citatio.
La li ci tati o fruetus era probablemente una venta en subasta de la pose-
sion durante ellitigio, porque en Roma poseer ofreca grandes ventajas,
aun cuando no fuese mas que por la usucapion. Por eso elque daba un pre-
cio mayor, gozaba de esta posesion. S in embargo, sera un error creer que
aquel quineraadjudicada, no
debiese volver los frutos percibidos duran-
teel litigio, caso
de que fuese vencido. Esta adjudicaeion no era otra cosa
que una nueva pena aadida la de la
sponsi o de la resti pulati o.
. 175.
Alfin de este prrafo en lugar de
quartce
Dupont propone leer
quinte. Vanse
los fundamentos de su opinion
ensu tesis, p. 1 37 y si-
guientes.
>f71I DD
L AsAieT Aasl^
L C d91[1dItT AU OC lIIAT O
Yt7L T IlrO.
9^
ARGVMEN T ORIIM S ERIES .
C OMMEN T ARIVS I.
S. S.
5
S . S.
S . S.
S. S.
S . S.
S. S.
S . S.
S . S.
S.
S. S.
S. S.
S. S.
1 --7. Dejuregentium et civ ili.
8.
Departibusjuris.
9 --12. Deliberorum hominum et serv orum, item
deingenuorum et libertinorum differentia.
13--47.Delibertinis.
48 -50.
Dehis, qui sui, v el alieui jurissunt.
5t --107.-Dehis, qui inpotestatesunt.
108 -115 b. Debis, quaeinmanumira.
143-196.Detutelis.
ui in aliena
Quod cumeo contractum
est, q
potestate
est.
$36
i
S . S.
S.
S.
S. S.
S. S.
S. S.
S. S.
S.
S . S.
S.- S.
S . S.
S . S.
S. S.
S . S.
75 - - 79.
80.
81.
82
87.
88 -102.
103 -109.
110
113 .
114 .
115-125.
126 -129.
13 0 -13 7.
13 8 -170.
171-182.
183 --.187.
AAC #U -]I[^r'N T ORF7M M'E[U .
Denoxalibusactionibus.
Deobligationum ab hispersonis, quacinma-
numancipiov esunt, contractarum effectu.
Dahis, per ciclosagerepossumus.
Desatisdationibus.
Delegitimisjudiciiset quaeimperioconti
nentur.
Deperpetuiset tempora4ibusactionibus, et
quaeadheredeset inheredestranseunt.
Anomniajudiciaabsolutariadicendasint?
Deexceptionibus.
Dereplicationibus, duplicationibusetc.
Depraescriptionibus.
Deinterdictis.
Depoenatemerelitigantium.
Deinjusv ocandoet dev adimonio.
?IN IS .
Notas sobre la edicin digital
Esta edicin digital es una reproduccin fotogrfica facsimilar del original
perteneciente al fondo bibliogrfico de la Biblioteca de la Facultad de Derecho de la
Universidad de Sevilla.
Este ttulo contiene un ocr automtico bajo la imagen facsimil. Debido a la
suciedad y mal estado de muchas tipografas antiguas, el texto incrustado bajo la
capa de imagen puede contener errores. Tngalo en cuenta a la hora de realizar
bsquedas y copiar prrafos de texto.
Puede consultar ms obras histricas digitalizadas en nuestra Biblioteca
Digital Jurdica.
Puede solicitar en prstamo una versin en CD-ROM de esta obra. Consulte
disponibilidad en nuestro catlogo Fama .
Nota de copyright :
Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar pblicamente la obra bajo las
siguientes condiciones :
1. Debe reconocer y citar al autor original.
2. No puede utilizar esta obra para fines comerciales.
3. Al reutilizar o distribuir la obra, tiene que dejar bien claro los trminos de
la licencia de esta obra.
Universidad de Sevilla.
Biblioteca de la Facultad de Derecho.
Servicio de Informacin Bibliogrfica.
jabyn@us.es